PARIR — IMPHIMEIUB V" K LAllüUSSB BT C** VJ, Bua MOTan-LBMB vc»-ciu.Mva, 4d COMMENTARIA IN SCRIPTURAM SACRAM R. P. CORNELII A LAPIDE K SOCIETATE JESU, SANCTÆ SCRIPTUR/E OLIM LOVANII, POSTEA ROMA-: PROFESSORIS, ACCURATE RECOGNOVIT AC NOTIS ILLUSTRAVIT AUGUSTINUS CRAMPON, DKZCUU ÌBWàS. ritKSBTTUL EDITIO NOVA ACCURATE EXPURGATA MENIUS QUJE IN PRIOREM IRREPSERANT. TOMUS SEPTIMUS IN ECCLESIASTEN ET CANTICUM CANTICORUM ------- LIBRARY------- of the Missionaries of the S, Heart, NATICK, R. 1. PARISHS APUD LUDOVICUM V1VÈS, BIBLIOPOLAM EDITOREM Í3, VIA VULGO LICTA DELAJJBHC, 13 MDCCCLXXV ---- - VHA98ÍJ-----■ ?.. •’ •* »>:?.* ah f>([} FACULTAS II. P. PROVINCIALIS FER FLANDRO-BBLGILM. Ego infrascriptas Societatis Jesu per Flandro-Belgium Præposilus Provin­ cialis, potestate ad hoc mihi facta ab Admodum R. P. Nostro Mulio Vitellcsco Societatis ejusdem Præposilo Generali, do facultatem Martino Nulio lypographo Anluerpiensi typis mandandi Commentaria P. Cornelii a Lapide ejus­ dem Societatis Sacerdotis, in Ecclesiasten, Cantica Canticorum, et librum Sapienti®. In quorum fidem has manu mea subscriptas, et sigillo officii mei Il unitas dedi Antuerpiæ, 27 aprilis, anno 1638. Joannes de TOLLENARE. APPROBATIO CENSORIS. Commissos II mihi infrascripto Commentarios in Ecclesiasten, Cantica Canti­ corum, et Sapientiam, quos in lucem mittit R. P. Cornelius a Lapide Societatis Jesu olimLovanii, ac deinde in UrbeSacræ Paginæ Professor, prado dignissimos judico. Opera sane pulchra, sublimia, pura, et tanto sententiarum pondere ac Sanctorum placitis ornata, ut quisque ea legens in eis copiosam messem inven­ turus sit. Actum Antuerpiæ, 30 aprilis, anno 1638. Gaspar ESTRIX, S. Thcol. Licent. Canonicus et Plcbaniu Àntuerpicns's, ac librorum Censor. Annotationes quibus Commentaria P. Cornelii a Lapide in Ecclesiasten, Cantica Cantico Tum et Sapientiam illustravit ac ditavit Aug. Crampon, presbyter dioecesis Ambianensis. Nil obstat quin imprimantur. Datum Ambiani, 25 mail, anno i860. t VII. Jacobus Antonius, admodum revehendo PATRÍ AG DOMINO D. JOANN! CHRYSOSTOMO CELEBERRIMI COENOBII S. MICHAELIS ORDINIS PRÆM0NSTRATENS1S APUD AXTUERPIANOS ABBATI MERITISSIMO, £T EJUSDEM ORDINIS PER BRA BANTIAM, FRISIAM, ETC. VICARIO GENERALI. Jam dudumest, adm. Rever. Domine, quod omnem qua possum, Tui ornandi capio occasionem, quam adime pro volo meo non inveniam cumdolerem, islam qualem qualem nactus, avide arripui (usque dum melior scse dabit), lum ut aliquam Tibi interim grati in Te animi mei ob lania in me meosque merita significationem facerem, tum ut publicum virluh ac religioni, quæ usque adeo in Te ac Tuis omnibus eminet, testimonium per me apud posteros exstaret. Triga itaque Salomonica subvectus, ad sacros Down. Tuæ pedes hic me sisto. Hanc a R. P. Cornelio a Lapide, sacrarum Litterarum expositione orbi, qua palet, notissimo, velut harmalopego, egregiis lucubrationum compagínenos adaptatam, et assulis doctissimis scitissime convestitam , et jam recenter typis meis adornatam, dignam censui, quæ illustre nomen Tuum prima in Ironie praeferret. Opere tali dignus profecto patronus, ei patrono vicissim opus. Ac i... u». quemadmodum in ludis Circensibus nolæ illæ aurigarum factiones, albatorum, Ai’¿T inquam, russatorum, prasinorum, suossingulæ fautores et patronos habebant, ». adeo ut etiam Imperatores iis favere, ac suum præsidium præslare turpe non tneducerent, præserlim sub Imperatore Justiniano, uti Procopius*, Marcellinus*, •/. •>- Theophanes ’ et Zonaras testes mihi sunt : pari modo meam spero Trigam nonnisi i ^-publico bono concinnatam, et jam primum in mundi hujus circum emissam, • tu J», sacrum præsidium et patrocinium apud Antistitem rerum sacrarum amantissiK x mum juxta ac perilissimum, eximiumque omnigenae doctrinae, ac præserlim Ethicæ divinæ (de qua saluberrima simul et plurima hic praecepta traduntur) culloreih et laudatorem, inventuram. Quod autem terni Trigæ huic juncti sint equi, Ecclesiastes, Canticum Canti­ corum, Sapientia, non inscite mihi tacturus videor, si viro, qui triplici votorum Religiosorum funiculo (qui difficile rumpitur, uti hic ipse Ecclesiastes docet) Deo unilrino unitus est, eam nuncupem. Et sane nulli aut Ecclesiastes, aut Canticum, aut Sapientia offerri mihi posse videtur convenientius, quam ei qui quidquid per Salomonem Spiritus Sanctus in iis tradit ac praescribit, in se vitæque suæ rationibus, et ipse jam pridem ad vivum expressit, et ut omnes, quos potestati sure subditos habet, pariter in se exprimant, connitilur. Etenim sicub hic ipse Ecclesiastes dignam se mansionem indagaret, nullam, me judice, am commodiorem, aut digniorem, ea quam ipsi designavi, tota sibi Europa posset deligere. Apud Præsulem scilicet, qui cl ipse mullos per annos domi et foris Ecclesiaslen egit, et hujusmodi præest viris, qui cum domi privatos intra pa­ rietes , in vinariam sponsi cellam fuerunt introducti, ibique divinorum chari­ smatum contemplatione inebriati, eadem de loco superiore in plebem Christia­ nam, ac præserlim ruralem, dein effundere concionando solent. Accedit cl alia ratio, quod, quæ loto Ecclesiastæ libro traduntur, inter reliquos Religiosæ vilæ professores a Præmonslratensibus exactissime sciam observari. Propositum namque illi est, continua velut inductione, edocere, quam vana et nugacia sint cuncta hominis, quæ in rebus terrenis suscipiuntur, studia, ut sic eum a sensi­ bilibus, ad ca quæ sensum omnem transcendunt, a terrenis, inquam, ad spiri­ talia cœlestiaque traducat. Continet hic ergo Ethicam sacram, longe sane eminenliorem, quam sit Aristotelis, Plularchi, Senecæatque Epicteti, Et quid sit pulchrum, quid turpe, quid utile, quid non, Rectius ac melius Cratippo aut Crantore dicit. Eadem quoque opera finem hominis ultimum assignat, ac summum bonu H in quo hominis sita sil beatiludo. Quod enim variæ de eo fuerint priscorum phi­ losophorum opiniones, ri is in rebus eam constituentium , Salomon diviniore inspiratus spiritu , omnes cos aberrasse commonstrans, veram hominis beati­ tatem ac bonum in rerum omnium mundanarum contemptu, inque veræ Sapientia? et Dei cognitione et cultu silam esse definivit. Ecqti H» autem aliud est veri Religiosi studium, labor et contentio, (piam mentem , jam dudum a re­ rum terrenarum affectu avulsam, uni coelestium meditationi applicare? Quod quantopere in universis Candidi Ordinis hominibus vigeat ac locum habeat, satius est me silenter praeterire, quam nonnisi pauca et non ea quæ rei digni tas exigit atterendo, tempus terere. Jam, ut ad alterum Trigæ equum veniam, ipsum quoque Canticum eadem a me ratione deposcere videtur, ut id triplici suo sensu a commentatore Cornelio jam illustratum, viro contemplationi addictissimo, et castissimos sponsæ amores ¿emulanti, et ad jucundissimos sponsi cœlestis amplexus jugi 1er cum suis omni­ bus anhelanti, pari a me jure deferatur. Nihil enim ipsum est aliud, quam con­ tinuum Christi et Ecclesia? epithalamium. Etenim Deus optimus maximus ut im­ mensam suam in homines dilectionem declararet, quamque Filius ipsius homo factus ardenti sibi Ecclesiam amore copularii, 1013 ante annis hoc Christo nuptiale carmen a Salomone voluit accini. Ilie ergo illius quasi typus et parens, ejus per incarnationem cum Ecclesia desponsationem hoc carmine describit, nec non illius praedicationem, passionem, Spiritus Sancti missionem, Aposto­ lorum praedicationem, Gentium conversionem, Ecclesia? denique ortum, pro­ pagationem, perfectionem graphice depingit. Atque hic quidem primarius ejus­ dem est sensus; in allero vero, etiam litterali, sed inadæquato et partiali, acc^ potest de anima justi, praesertim perfecta; nec non in accommodatitio de Bea­ tissima Virgine : tum quia ipsa reliquos inter Sanctos emicat ; tum quia Verbi incarnatio, et proinde Ecclesia?desponsatio, in ipsa peracta est. Canticum ergo, quantum quantum est, divinos spiral amores, ut amor ipse loqui hic, et pariem agere lotam videatur, Deus, inquam, et Spirilus Sanctus, qui ipsa esi chantas, in Salomone.'Unde lectorem et patronum requirit maturum, temperantem, animi tranquilli, cujus affectus inordinati jam deferbuere, cujus cogitatio, amor, affectio a rebus terrenis, mundique desideriis avulsa, uni coelestium cupidini adhærescit. Quem quia in Rev. Tua Domin. invenisse se confidit, secure con­ quiescit, nccdealio conquirendo ulterius laborat. Abeat ergo ad amantem amor, abeat sanctorum doctor amorum, eumque amare doceat vehementius : ut, qui animo illius medullitus jam insitus est amor et ibi æstual, etiam exæstuel, et foras in proximum flammas ejaculetur. Tertius demum Trig» mea? equus, Sapientia, fræm quodammodo impa­ tiens, ultro , etiam relinente me, ad gremium Tuum convolare gestit, et apud Sapienti» cultorem eximium sedem sibi stabilem deligere. Qui qualis sil, quod ipsius argumentum, tuo prodii nomine : Sapientia namque dicitur, quia de vera Sapientia, ejus origine, moribus, operibus, effectis ac præmiis disserit : non de Sapientia dico speculativa, sed practica; vera, inquam, veri Dei cogni­ tione cum ejus timore. religione, culluque conjuncta, qua?proinde ad aeternam salutem hominem perducit, ac Justitia? nomine passim in sacris Litteris vocitatur. In sapientiae ergo officina, in virtutum heroicarum armario, in justitia? gazophylacio, in religionis omnis apotheca, in divina? doctrinae scrinio, Sapientiae liber conquiescat; et apud Praesulem veræ prudenti» cullorem, Théologie» scienti» mysten, omnis sancliraoni» sectatorem perpetim commorari gaudeat. Cum enim Tuas, Præsul ampliss., lucubrationes, omnigenam pietatem, religionem, doctrinam spirantes evolvo; cum Vitam D. Norberli lingua nostra vernacula Iribus libris comprehensam, ejusdemque SS. Patris Vitam antiquam doctis­ simis amplissimisque Nolis illustratam ; cum Lilium inter spinas, id est, Vitam B. Joseph Piobvleri et Canonici Slciuveldensis ; cum Rosam in hieme, vitam, inquam, Wilhelm! Rnihensis; cum Echoncm S. Norhorti Triumphantis, cum Natales Sanctorum Præmonstr., nec non alia ad Ordinis ejusdem commenda­ tionem , elogium , illustrationem Tibi elaborata considero , quibus sapientiam æque ac doctrinam, quin et singularem Tuumerga ipsam affectum satissuperque prodis; nefas putavi, alium , Te prætcr, ipsiSapientiæmagislro patronum ac propugnatorem assignare. , ... Quamobrem , adm. Rever. Antistes, Trigam hanc sacram, a doctissimo Cor­ nelio jam hincad Superos ablato, jion ita pridem compactam, nomini Tuo magno, et in eo omnibus Tuis, adeoque universis Ordinem Præmonstratensem professis, patieris, spero, a Martino Nulio Tuo, pro singulari ipsius in eum amore (ulpote in quo duos sibi tum sanguine, tum affinitate proximos, alios remotiores paulo recenset), ceu evidens propensionis in hunc pignus, et certam erga Tuam Domin. affectus ? benevolenti®, amiciliæ tesseram , dedicari. Exile et leve, fateor, munus hoc est, quo maximis Tuis in me meosque collalis officiis ac beneficiis respondere propono ; sed simul illud novi, parva juxta ac magna, dummodo ab amica profecta manu , pari apud Te jure gaudere, cumque qui farre■ litat ac mola salsa , ‘ (eque esse' Tibi gratum, ac qui thure• - et Thecatomba. * M H *« •1 « / ’ *<* • . .,y " • V •' • * •• 1 Quare a tanti nominis ac dignitatis Præsulc tenue donarium. neque aliquo dig­ num nomine, permagni fieri, hoc demum illud est, quod quis jure miretur; ac simul non obscurum indicium , docta simul et pia, qualiacumque ea sint, aliquo in pretio apud Te esse. Quæ quoniam Commentarius hic Cornelianus ambo complectitur, hinc in spem venio, fore ut nullam apud Te repulsam ferat. Hunc ergo placidus admitte, et in eo mei donantis animum, qui quod a dono sperare meo vix ausim, hoc me ab humanitate Tua, benevolentia, et amica clientum omnium complexione consecuturum spero. Et quoniam accepta beneficia marmori, ad perennem eorum memoriam, inscribere nequeo, hinc, quod unum possum, Tuum in Commentarii hujus fronte nomen praefigi et ap­ parere volui, atque in eo aliquatenus meo me officio satis existimabo fecisse. Vale. Antuerpi® Kal. octobr. anno m. dg. xxxviii. ♦ . n V! ' Jlcv. ruternüaZû Tui • V h i # i • < climi (ftcrnui* devotiu Mahhkvs N UT IUS. PROOEMIUM IN LIBRUM KOHELETH e r *■ LIBRI INSCRIPTIO. •••• ’ •’« 'i, ’• : ■ - . • ■ 'ff ' Liber his verbis inscribitur: Sermonea Koheleth, filii Davidi, regis Uierosolymie. Vççfia hujus inscriptionis extrema, regis Hierosolyma, esse appositionem qon ad Davidis, sed ad Koheleth pertinentem, ex loco i, 12 apparet. Et quia Davidi præter Salomonem filiorum nemo in u gno successit, nomine Koheleth Salomonem regem significari certum est. Tribuitur vero Salomoni illud nomen nullo alio V. T. loco, sed tantummodo in hoc librp, ut ejus auctori, et quidem, præter inscriptionem,sexies, i, 2,12 ; vu, 27 ; xii, 8,9,10. Est igitur nomen Salomonis symbolicum, seu agnomen, quale ex aliquo facto seu eventu accedere solet. Nec obstat forma nominis Koheleth feminea, quum et alia virorum nomina terminatione feminea apud Hebraeos exstent, ut Aternih, Joaddæ filius (\Chron. vm, 30), Sop/teref/i (físr. n, ift), Phocercth ( ibid. 57). Talia nomina forma femjpea, significatione masqiliqa, habent p.t grabes, y. g. notis­ simum illud : Chulifa, proprie suçcessor,.vicarius. Cæterum Koheleth semel tantum, vu, 28, cum verbo femineo construitur, fonnæ ratione habita, locis reliquis omnibus ut masculinum tractatur. Qiiarv non necBBseest ad Koheleth substantivum suppleri, vehit n03n, ita u;: Koheleth sit : Sopientia concionatrtx. <■■■■ l’t vero cur Sdomoni, ut hujqs libri auctori, nomen Koheleth inditum fuqrit, intelligamus, de illiqs significatu quærendum est. Atque verbum quidem bnp, undç illud nomen derivatur, in forma niphd (kal non exstat in V. T. libris) se congregare, ut Num. xvi, 3,2(), etc., et in hiphll congregavit populum, ut iVum. x, 7; xx, 8, denotat: unde nomen brip sæpe obvium congregationan hominum, catum significat. Hinc ex veteribus Hebraiis erant, (pii Salomonem, indo quod brtpPD in concione verba fecerit, nomen Koheleth adeptum esso putarent, quasi condonatorem diu r sunt, dicta collectoris reddidit PROGEM IUM vu filonint aut esse possunt de divina rerum humanarum gulærnatione, aut contra eam, sententias complectitur, n Sed Grotii sententiæ adversatur et illud, quod tam verbum kahal, quam nomen kahdl, non nisi de hominibus, nusquam de rebus dictisve congregatis usurpatum reperitur, et hoc, quod minime variæ de summo bono sententi®, uti Grotius sibi persuasit, hoc libro continen­ tur; sed auctor suam tantum de summo bono sententiam tradit, eamque pluribus argumentis illustrat confirmatquc. , Dœderlein nomen Koheleth significatu a cognatis nominibus kahal et kehtllah (Neh^m. v, 7), concionem notantibus, haud diversum ratus, illo consessum eruditorum, academiam, qualem putavit a Salomone conditam fuisse et stabilitam, denotari censuit (t). Praterea hunc libnim existimavit ex actis Academia; Salomoneœ a propheta quodam in compendium redactum esse. Sed talem hujus libri originem et appellationis causam a Salomoneæ ætatis rationibus non possu­ mus non prorsus alienam judicare. Alii nomen Koheleth e cognatis Hebraica? linguis explicare tentarunt. Atque ex Syriaco quidem km/h latito, exclamatio, vociferatio, et kahleno, locutulcius, verbosus, Ludovicos de Dieu voca­ bula /libre koheleth interpretatur verba vocis exclamantis, eo sensu, addit, quo Joannes didtur vox clamantis in deserto. Quæ sententia quum vix habeat, quosese commendet, J. J. Schultens collato arabico kahal, exaruit cutis, peculiariter ex multa spirituali exercitatione, hinc squaluit, quum hisce notionibus cognata sit notio pœnitentiæ, hanc significationem vocabulo Koheleth tribuit, vertitque hujus libri inscriptionem, Verba pœnitentiæ filii Davidis. Verum cur a pernitentia liber nomen sit pactum, causa apparet nulla, quum auctor sese tanquam eum, quem factorum suorum pœniteret, nusquam in illo prodat. Non est igitur ut nomini he­ braico talem significationem assignemus, quæ a constanti radicis kahal vocumque ab ea deriva­ larum apud Hebræos usu tantopere abhorret. Qua ipsa de causa nec probare possumus, quod nomine Koheleth alii vel rerum humanarum perlœsum, vel senem (2) significari volunt. Nos quidem acquiescendum arbitramur in vetustissima illa, quam supra retulimus, sententia, Koheleth esse eum qui coram concione ad se congregata verba facit, oratorem, publicum sapien­ ti® ductorem. Quæ appellatio Salomoni regi, quatenus hujus libri auctor perhibetur, quam recte conveniat, argumenti, quod liber tractat, enarratio docebit. n. LIBRI ARGUMENTUM. Ecclesiastœ liber duabqs potissimum partibus absolvitur, quarnm prior (cap. i-rv, 16) in de­ monstranda vanitate rerum mundanarum et human®, imprimis vita? versatur, atque pleraque quæ homines moliuntur studia inania et fluxa esse ostendit ; posterior (cap. rv, 17—xn. 7), quidnam hominibus in hac vita imprimis spectandum studendumque sit docet, regnlasque vit® (f) «Amant, inquit, in SeholUs at/ libros pnriicos V. T. pag. 170, Orientis viri eruditi conciliabula conscssusquo privatus , disputationibus, protectionibus carminum, et pors extemporánea.* de rebus ad se gentisque suæ facta et decus, ad religionem, ad rorum human «rum sapientiam pertinentibus dicatos; atque Inxiie adhuc conservant illa in­ stituta, antiquis Arabibus Macamat dicta, rcforenlo Niebuhrio, Descript. Arab. pag. 107 Ex hoc iere genere celebrantui ¡laririi Consessus, quorum partem SchnltensÌHS cdidiL » Sed Consessuum, qui dicuntur, illorum rationem plane aliam esse constat, quam qualem sibi cogitavit Ihrdertein, qualunque sibi formarunt pari ipsum viri docti. «Uakaflint, inquit Reisko ad Abiifetta. Annal, tom. Ill, ¡gig. 7¿8, sunt dus» * piationes, in quibus enarrantur quæ in publicis conventibus, concursibus plebis, dicta factaquo tueront. Proprie conslstcntiœ , seu concursus populi, corona* spec­ tatorum et auditorum; ut Græci talium narrationes mpurarouc, «ruarán.;, appellant. Mokimin sunt ci 7T9tcTr,aiaivu o/.^cv, plani, impostores « præstigiatores, thauinaturgi, qui pupuli multitudinem ad se alliciunt. Talis fuit illo Abu-Zcid, quem liarinus m unaquaque dissertatione introducit, alia atque alia ct semper diversa ratione impostura* crumenas auditorum emungentem..... Est ergo hic llariri1 liber enarratio factorum, quæ aut revera subiit, aut saltem fingit subiisse suis in itineribus llar iritis. » (2) ¡ta J. Simonis, qui in ¿zx. ¡Mr. ex verbi ambici bignilicationo corrugandi cutem derivat senectutis notionem; quare Koheleth senem vertit, additu hac ratione : «Scripsit enim Salomo Ecclesiastcn in senectute, idqoe nominis sub terminatione feminina sibi tribuisse videtur, ad insinuandum animum suum effeminatum, quo senex ad idolo­ latriam a feminis se pellici passus erat, » quod plane ineptum, et nulla refutatione dignurn. Protermino alias minus verisimiles sententias, quas recensuit Garpzovíus in Introduce, ad libros r. T. P. II, pag. 200 ; recentius vero Umbrcilin libro Cohete th sccpiicus dc suinmo bono, pag. 78 et beqq. IN LIBRUM KOHEI.ETH. recle instituendæ vitiorumque cavendorum ex vit® human® observatione tradit. Additur Epilogug (cap. su, 8-14), qui et hujus libri usum commendat, et omnis in illo tradito doctrin® summam brevi complectitur. At ut ad singula deveniamus, in cap. i, post libri inscriptionem, proponit Scriptor partis illius prioris argumentum, quod in demonstranda rerum omnium mundanarum vanitate versatur (vers.2). Primum generatim dicit de laboris et studii humani universi vanitate, quod ex eodem nullum prorsus commodum mortalibus sit constans et perpetuum (vers. 3). Omnino enim in tota hac rerum universitate nihil esse constans et stabile ; omnia eumdem per orbem perpetuo cir­ cumagi; fugientibus his succedere alia ejusdem generis, ita ut in perpetua hac rerum vicissitu­ dine tamen nihil prodeat quod non antea exstiterit (vers. 4-11). Quibus præfationis loco præmissis, ad tractationem ipsam accedens, auctor se variarum rerum periculum fecisse dicit, ut in quonam, lanquam in vero et constanti bono, animus acquiescere possit, experientia cognosceret. Itaque primum perscrutandis cognoscendisquc rebus mundanis humanisque sese dedisse. Quo tamen tantum abfuit, ut animi tranquillitatem sibi conciliaret, ut molestiam potius et sollicitudinem augeret (vers. 12-18). Cap. ii, fatigatus et deceptus per sapientiae studium, novam tentavit tranquillitatis et beato vitat materiam, sensuum voluptatem; nec tamen ea beatum ipsum reddere potuit, quamvis cum sa­ pienti® studio illam conjunxisset (vers. 1-10). Utriusqueenim vanitas consideranti conspicua, quum, quantuincumque præstet sapiens insipienti, mortem tamen nec ipse effugere possit, eumque valde affligere debeat dubitatio, num qui post eum fruituri sint rebus sapienter et magno labore ab i partis, easdem rationes secuturi ejusque merita recte æstimaturi sint, necne (vers. 12-23)? Accedit, quod ne acquisitio quidem nec usus tam mancorum tamque vanorum bo­ norum ab ipso homine ejusque studiis, sed a Deo pendeat, qui pro libero sed justo arbitrio suo ea distribuat (24-26). Cap. ni, redit ad ostendendam rerum humanarum vanitatem ex perpetua illarum vicissitudine (vers. 1-9). Qu® vero quum ex sapientissima Dei institutione pendeat, ejus observatio hominem debet eo adducere, ut su® natur® imbecillitatem agnoscat, sibique persuadeat, se ad vitam felici­ ter transigendam nil aliud facere posse, nisi ut gaudeat bonis, quæ possideat, et recte agat (vers. 1012). Omnia enim habet Dei munere, qui ea pro suo arbitrio impertit, ut reverentiam sui, pielato atque virtute monstrandam excitet (vers. 13, Ii). Æqualis autem illa rerum circumactio probat, Deum semper eamdem in regendo orbe immutabilem legem sequi (vers. 15). Tum transit ad aliud quod vanum deprehendit in rebus humanis, quod ubi jus et æquum vigere debuerant, regnet in­ justitia et iniquitas (vers. 16). Quum itaque in terris talia committi videret, et sæpe a Deo non puniri, subjungit, se animo cogitasse, omnia tandem in judicio suo expensurum Deum (vers. 17). Porro quum hominis tanta sit vanitas, ut ejus conditio a bruto non differat externa facie, suavius vitægenus quod ineat homo aliud non videt, quam ut tantisper quod vivit, tranquille et hilari mente suis laboribus fruatur (vers. 18-22). Cap. IV, transit ad alias rerum vanitates et vito incommoda exponenda, quæ impediant, quo minus quis sorte sua contentus vivere possit, v. g. tyrannorum injuriæ (vers. 1-3), invidiai (vers. 4), ignavi® non minus (vers. 5, 6) quam avariti® et solitari® vit® damna ( vers. 7-12 ), atque ipsius regi® majestatis conditio incerta et vanitas (vers. 13-16). Alteram libri partem, qua docet auctor, quibus modis mederi possimus tot tantisque, qu® in prima parte exposuerat, vit® incommodis, et tranquille beneque vivendi impedimentis, eo inchoat, ut studium religionis commendet, sed cum hac cautione, ne ei externorum rituum observatione satisfieri existimemus; imprimis dissuadet vota temeraria, qu® s®pe multorum ma­ lorum el peccatorum caus® esse possunt (cap. iv, 17—v, 6). Subjungit admonitionem, qu® item ad cultum Dei ejusque reverentiam spectat, ut de ejus providentia propterea non dubitemus, quia innocentes hic opprimi videmus, quasi aut nullum sit numen, aut si sit, mortalia non curet (vers.7). Quum vero supra hominum varia studia vanitatis plena exposuisset, jam docet, inter omnia vit® genera, quod homini potissimum deligendum fuerit, et quod non adjunctum habeat peccatum, esse agriculturam (vers. 8), cujus commoda ostendit comparatione instituta cum eorum aviditate, qui magnam nummorum copiam corrodere student, quod quam vanum stultumque sit, MU PROOEMIUM TX et quot seenni trahat incommoda, pluribus argumentis ostendit (vers. 9-14). Hinc repetit et con­ firmat quod supra n, 24, et m, 13, tanquam unicum malorum hujus vite remedium predi­ cavi!, ut quis sorte sua contentus iis quæ labore suo pepererit tranquille frualur, quod ipsum tamen beneficium divinitus concessum habendum esse dicit (vers. 17-19). Cap. vi. Redit ad describendam infelicem sortem avari divitis, qui opum, quas Deus ipsi lar­ gitus est, usum sibi denegat (vers. 1-6). Omnes homines quum eum in finem laborent, ut vitæ sustentationem sibi acquirant, optime agunt, qui his quæ sibi acquisiverunt etiam utantur ad corpus alendum, quod non facit avarus (vers. 7-9). Vanum est, cum quis pratentibus neglectis alia semper appetit, quum cuique sors sua a summo numine sit decreta (vers. 10), et plura sint, quæ hominis sortem instabilem et fallacem reddant (vers. 11), atque omnino ignoret homo, quid sibi conducat in hac vita, quanto minus igitiir novit, quid futurum sit, postquam ex hac vita disces­ serit (vers. 12). Cap. vu. Pergit jam in tradendis præceptis, quibus inde a cap. rv, 17, docere incœperat, qui­ bus modis tot tanlisque hujus vitæ vanitatibus et incommodis mederi possimus, postquam illa inde a vers. 12 cap. v interruperat longius excurrendo in ostendenda avaritiæ stultitia, usque ad finem cap. vi. Jam igitur abruptam telam repetens, primum bonæ famæ studium suadet (vers. 1 ). Tum admonet hominem ut considerate et caute se gerat, rerum exitum cogitet, et ve­ ritatem magis reputet, quam speciem colat. Parvum tolerare malum ne recuset, si majorum commodorum sit causa, neu quod jucundum sibi videatur avide arripiat, si perniciei ansam det (vers. 2-7). Patiens sit et sua sorte contentus (vers. 8-10). Sapienti®, tanquam bono cunctis opibus anteferendo, studeat (vers. 11,12). Rebus secundis sapienter utatur, in adversis in gubernatione Dei acquiescat (vers. 13, 14). Ne in ullius rei studio sit nimius, sed vel in ipsa virtute exercenda prudenter agat, et justum teneat modum (vers. 15-19). Ne omnium reruni rigidus sit censor, propriorum vitiorum memor (vers. 20-24). Caveat n£mulierum illecebris irretiri se sinat, quum muliebris sexus parum ad conducendam sapientiam conducat, neque in illo, quod vel inter viros rarissime existât, sapientiæ atque virtutis perfectum exemplar, ingenium nobile et excellens in­ veniri possit (vers. 25-28). Quod tamen non Deo crimini dandum est, qui omnia recte disponit, sed ipsorum hominum perversitati atque arroganti® (vers. 29). Cap. vin. Præmissa denuo sapientiæ laude vers. 1 ), nova aliquot prudenti® præcepta tradit, quæ si quis observet, varia hujus vitæ incommoda et mala æquo animo ferre possit. Et primum quidem commendat obedientiam iis, quibus inter homines principatum Deus commisit, præstandam, et ne tum quidem recusandam , cum princeps potentia sua abusus fuerit. A seditione cives arcere debet vel ipsa prudentia, multo magis reverentia summi Numinis, qua persuasum sibi habeant, non sine Deo malos in meliores dominari, nec tempore ab ipso constituto justam elap­ suros ultionem ( vers. 2-15 ), hominem vero nimis hebetem esse, et inscium eorum quæ lutura sint, quam ut Dei consilia perspicere possit (vers. 16, 17). Cap. IX. Pergit ostendere, frustra laborare mortales in administrationis divinæ circa res hu­ manas ratione perscrutanda (vers. 1,2). Hoc unum certo sciunt, omnibus instare mortem, quæ cunctis studiis et laboribus terminum ponit (vers. 3-6). Id vero incitamentum homini esse debet» ut præsentis vitæ momento cum ad fruenda bona, quæ ipsi concessa sunt, tum ad strenue admi­ nistranda negotia sua utatur (vers. 7-10). Quamvis vero optimo studio successus sæpius non res­ pondeat, atque omnia fato subjecta esse videantur (vers. II, 12), non tamen abjiciendum est sapientiæ studium, quum ea sæpissime eximia emolumenta præstet (vers. 13-18). Cap. X. Pergit in exponendis tum stultitiæ damnis, tum sapientiæ emolumentis, ita ut hæc contraria sibi invicem opposita clanus elucescant (vers. 1-3). Quod maxime conspicuum fit et va­ ria ratione agendi, quam sapiens stultusve observat erga principes, interdum loco sublimi indi­ gnos, in quo in subditorum perniciem collocati sunt, et vario utriusque successu. Omnem enim omnino violentiam deteslans, qua factis, vel verbis, imo cogitationibus in tyrannos invehatur, summa moderatione sua animique tranquilla firmitate sapiens eorum iram sedat, eorumque favorem sibi conciliat, dum stultus inconsultis suis atque intemperantibus sermonibus seditios'?que machinationibus sibi interitum parat (vers. 4-20). Cap. xi. 1-6. Prior capiti* pars superioribus prudenti® et circumspectionis præceptis addit rpi3*- X IN LIBRUM KORELETR. dara alia. Atque primum quidem hortatur, ut nobis lot homines beneficiis devinciamus, quot possnmusfvers. 1-3); deinde ut strenua et provida, uec tainon de eventu nimis anxia sedulitate et industria contra futuras calamitates munimenta nobis paremus (vers. 4-0). Pavterior capitis pars cohærct cum cap. ultGap. xi, 7 — .vu, 14. Frucndiim hortatur hujus vito commodis, quandoquidem mors nos omnibus iis, quæ suavia et jucunda censentur, exuit, et hæc ipsa vito usura, quæ nobis data est, brevissimi temporis spalio est circumscripta ( xr, 7-8 ). Præserlim invitat juvenes, ut vitam quam jucundissime transigant, quum illud ætatis tempus, quod fruendis vito voluptatibus unice accommodum sit, citissime præterlabatur. ita tamen ut gaudio indulgeanl illos monet, ut ne Dei creatoris et futuri judicis obliviscantur, sed senectutis ¡mininos®, cujus elegantissima™ descrip­ tionem inserit, et supremi diei memores, voluptates et opera sua timore .summi Numinis mode­ rentur (xi, 9 — Xu, 8). Reliqua capitis xn pars (vers. 9-14) epilogum continet, in quo auctor sa­ pientissimi regis Salomonis, quem loquentem in hoc libro fuisse inductum multi volunt, merita de instructione publica laudat, atque ut snnunam omnis doclrinæ proponit : Reverentiam Dei studiumque virtutis cum spe renumerationis fiituræ. Conf. H. Kilber, Analysis Biblica, tom. II, pag. 143 et seqq. III. LIBRI CONSILIUM. Quo consilio quisquis libri auctor fuerit ad cum conscribendum animum appulerit, varie mul­ tumque est disputatum. Qumn quædam inter se pugnantia, prima quidem fronte, in hoc libro deprehendantur, voltili quod vu, 2, prestare dicitur ingredi domum lugubrem quam epularem, et vers. 3, prœstare tæ­ dium risui, contra ni, 12,13 vero, nihil melius t sse quam lœtari cl sibi bene facere, quamdiu vivere detur, et vin, 15, nihil homini bonum esse nisi edere, bibere et lœtari; porro quod un 18 et seqq., auctor se cogitasse dixit, nullum esse discrimen inter sortem brutorum atque homi­ num, ambobus pariter moriendum esse, ac minime certum esse, aliter post hanc vitam cum brutis comparatum fore, atque cum hominibus, ex quo tandem colligit, id tantum agendum esse, ut vita decurrat late, festive et hilariter, contra xi, 9 reputandum esse juveni genio in­ dulgenti , quod factorum suorum omnium tandem Den rationem sit redditurus : fuerunt, quibus aurtor videretur per modum tafewes sermonem miscere cum impio stolidoque voluptatum sec­ tatore, qui temere ferri omnia, unumque et eumdem esse omnium eventuum, stulti et sapientis, hominis et pecudis finem, persuasum sibi habuerit. Similiter Eichhornius, Herderum sequutus, Ecclesiastæ librum dicitad modum dialogi comparatum esse,quo contineantur mutui sermones et juvenis ingonio fervidioris acritcrque continuo invecti in vanitatem et perversitatem omnium rerum, quas observando atque explorando assequutus esset, et doctoris prudentis, longaque mul­ tarum rerum experientia subacti, qui animum juvenis mitigaret atque imbueret praeceptis salu­ taribus ; cujus doctoris responsionem primam inde a cap. iv, 17 — v, 1 i, secundam vn , 1-14, tertiani vn, 16-22, quartam vnr, 1-8, quintam tx, 7-10, sextam x, 1-4, septimam x, 8—xn, 7 comprehendi, reliqua esse quærentis juvenis sive discipuli, praeter epilogum xn , 8-14. Sed huic sentential vere opposuit Van der Palm, Ecclesiastes philolog. et erit, illustrat, pag. 145, res­ ponsiones magistri prorsus alienas esse a quaestionibus discipuli, et versari in argumento longis­ sime diverso, Talis incohaireutia quum passim cernatur per totum librum, tum evidens ejus exemplum est in prima, quam Eichhornius esse vult, responsione cap. iv, 17—v, 11. Postquam enim per quatuor priora capita discipulus summo affectuum ardore invectus esset contra vanitatem omnium rerum, ut nihil bonum, nihil utile, nihil hominibus in hac vita proficuum esse pronuntins-fl, mugiste», discipulum corrigens scilicet, præcepta tradit de rotor»») temeritate. — Multo minus verisimile est Bergstii sententia (der Prediger Salomo’», Hamb. 1799), auctoris hujus libri consilium hoc fuisse, ut certamine instituto inter Hebræum, Sophistarum grecorum disserendi rationi addictum, illorumque more fallacibus conclusiunculis utentem, qui sub Salomonis per- rnôŒMiüM \t sona in scenarn prodeat, et alium Hebræutr» de ratione vite instituenda recte sentientem, et an­ tiquo gentis suæ more per sententias docentem, appareat, quantum simplex hic docendi modus nova illa disciplina præstot.— Rhode quoque (De veterum poetarum sapientia gnomica, ïïebrœor. imprimis et Graecor. Havn. 1800) hoc libro fictum Salomonis cum quodam sui ævi vate collo­ quium contineri putat, in quo Providentia; divina causa agatur contra objectiones, quibus hu­ manarum rerum moderamen impetere soleant homines.— Kello (Die heilig. Schriften inihr. Urgcstalt,?. 1, pag. 279 ), qui Koheleth vulgarem, scii, sapientiam, interpretatur, id vero est, falsam, quæ summum hominis bonum in fruendis hujus vite voluptatibus poneret, ejus defen­ sorem et patronum Salomonem hoc libro introduci existimat, qui a vetere sapienti® studioso et doctore refutetur. — Enimveroquicumque præconceptis opinionibus vacuus ad legendum hunc li­ brum accedit, hunc putaverim nulla in eo dialogismi, aut duorum in contrariam partem argu­ menta referentis vestigia reperturum esse. Continuus per totum librum sermo habetur, qui etsi abrumpitur sæpe, transitu facto ad aliam disserendi materiam, nunquam tamen ab alio intercipi­ tur; neque tanta est conceptuum dissimilitudo, quæ aliena sit ab unius auctoris persona. Quæ vero inter se pugnare videntur, supra memorata, ea, si diligentius et propius inspiciantur, bene inter se convenire, suis locis videbimus. Neque tamen qui agnoscunt, loqui in hoc libro unum eumdemque auctorem, suasduntaxat ipsius, non plurium sententias exponentem, consentiunt in definiendo auctoris consilio. Desvœux (Philosophical and critical Essay on Ecclesiastes, p. 79) vitae post mortem futura spem hoc libro auctorem confirmare voluisse existimat rationibus ductis a natura rei et ab experientia. Atque hoc offici putat tribus propositionibus, quarum prima est ; non sullicere hominum studia et labores ad eam felicitatem obtinendam, quæ animum contentum reddat, et in qua prorsus ac­ quiescant ; tum : bona hujus vita, quæ homines multo labore sibi comparaverint, eorum felicita­ tem adeo non absolvere, ut vel maxime eos prohibeant ab animi quiete et tranquillitate; denique: homines ignorare, quid ipsis vere prosit, quippe vel nesciunt, vel parum curant, quid sibi post mortem eventurum sit. Jam porro singulis hisce propositionibus Desvœux aliam subjungit, qve ipsi videtur ad axiomata hujusætatis pertinere, videlicet, res humanas regi ab Ente sapientissime, quod quum summo potens sit et infinite perfectum , tum nihil agere possit, quod his perfectio­ nibus repugnet. Hanc igitur proj itionem, tanquam minorem, applicando ad singulas illas priores, triplicem indo conclusionem cilici statuit, pro immortalitate mentis. Hanc tamen, qu s auctori nostri libri tribuitur, argumentationem, justo subtiliorem et artificiosiorem esse quisque spon|e iutelliget. —Alii sapientem bonorum hujus vite usum hoc libro commendari volunt (!}. Quod etsi ad consilium auctoris pertinere negari non potest, tamen non pro unico illius aut pal­ mari fine habendum est. — Idem valet in J. E. C. Schmidtii sententiam, doceri hoc libro, otznein animi, ingemi, virium, nimiam contentionem vitandam, sed modum in rebus tenendum esse (2). —Debrai philosophi in hoc. libro conscribendo studium in eo versatum esse, ut argumentis ah expelieiuia deductis probaret, mortalem in hac vita nunquam obtinere posse summum bonum, statuit Umbreit ( Cohelctk sccpticus dc summo bono, p. 35 seqq.). Sane quæstionem do summo bono in hoc libro tractari, dubitari nequit ; verum si auctor nil aliud demonstrare voluisset nisi hoc, non datum esse mortalibus, summum bonum in hac'vita assequi, id vix dignum videtur, in quo tan­ tum operæ consumeret. Sed plus esse, quod nos edocere vellet auctor, posterior libri pars arguit cujus argumentum supra indicavimus.— Novam plane do hujus libri consilio sententiam protulit Kaiser (Koheleth, das Collectivum der Davidischcn K'migc in Jerusalem, etc.), poema historico(1) Jahn, [ntrortuct. in libros saetas K. T. pag. 428 : « Anetor vanitatem ot uioloUium rorum humanarum non magis ac hijarem vitto usum spectavit ; undo apparet, reprimere voluisse inquietam humiaum contentionem , qu» in corradendas divitias, conqnireMa* voluptates et adipiscendos plausu», precipite* teruntur; munero lamensimul, no innocua oblectamenta, etri fluxa et fugacia, sibi prorsus deuegont, ct vitam sibi molestiorem reddant.» Simi­ liter Zlrkel (Vniersucliwigen uber den Pndiger, pag. 78 ct soqq.) auctorem vitam hilariter transigendi et molestias, quantum fieri possit, evitandi artem ducere voluisse censet, rcsjiectii tubilo ad Ph.visæorum et Sadducronim placita, ilji ut mediani quamdam Inter utriusque sectæ disciplinam tenendam ostenderet. Eam sententiam dili­ genter examinavit et refellit J. C E. Schmidt in libro nota proxima laudando, pag. 306 etseqq. (2) Safomo’s ¡‘rediger, uder Kohelelh’s Cebren, pag. 23 Prælerea linne librmnjmlic.it non solum ex pluribus par­ tibus diverso tempore scriptis constare, verum et opus e«e non plano elaboratum, nec ab auctore ad Unem penluotum. Sed neutrum horum argumentis idoneis sumi ostendit Umbreit in libro slatini laudando, pag. Met s-’‘iq. IN LIBRUM KOIÎE’LETH. didaclicnm illum esse ratus, quo regum Judæoruin a Salomone ad Sedeciani mores et instituía recte designentur et perstringantur, eo fine, ut quænam causæ regno Judaico interitum attulerint, doceatur. Quam suam sententiam multo ille ingenii acumine atque eruditionis apparatu exposuit et illustravit. Verum ut illam nostram faciamus, illud potissimum nos prohibet, quod Ecclesias­ tis auctor ne levissimo quidem nutu lectores suos de tali suo consilio monuit; certe mentem suam modo antea inaudito, querelarum de rerum humanarum vanitate, et sententiarum moralium in­ volucro occultasset, quod vix acutissimus eorum, quibus scripsit, perspicere potuisset. — Restat Evvaldi sententia (ad calcem Commentarii in Cantic. Canticorum), qui librum hunc illa ætate scriptum judicat, qua Palæstina provincia Persica facta, Judæisque violentorum præfectorum sævitia oppressis, eorum alii vitæ pertæsi nil eorum, quæ homines fere expetunt, quicquam ;estimarent; alii sibi desperati in quascumque voluptates sese ingurgitarent ; alii denique aperte in suos oppressores invecti, eorum animos magis adhuc adversus se exasperarent. Tali igitur tem­ pore visum esse auctori hunc librum concinnare, quo suos populares moneret, ut praesentia mala æquo animo perferant, in loquendo cauti et circumspecti sint, ante omnia vero Deum reverean­ tur, quem cogitent omnia in judicium adducturum, tandemque ex æquo compositurum esso; præterea hortari auctorem suos, ne suo moerori succumbant, sed præsentibus quæ Deus conces­ serit bonis hilari grataque in Deum mente, dum liceret, utantur. Verum quod Ecclesiastes do injustis magistratibus innocuos opprimentibus passim queritur (ut cap. in, 16; iv, 1 ; v, 7), ne­ quaquam est argumento, Palæstinenses Judaeos illo quo liber scriptus est tempore ad eam miseriam redactos fuisse, qualem sibi fingit Ewaldus, quaque ad talem librum conscribendum compulsum auctorem opinatur. Argumentum libri est generale, nec ad certum aliquod tempus spectat. Nostra ( Rosenmulleri ) sententia omnis illa, quæ priori libri parto (cap. i-iv, 16) continetur de rerum omnium mundanarum vanitate disputatio eum in finem est instituta, ut demonstraret auctor, summum hominis bonum nequaquam situm iis iu rebus esse, quibus homines vulgo se beatos fieri opinantur, non in curiosa vanaque scientia, non in voluptatibus et luxu, non in ho­ nore, fama et dignitate, non in potentia et robore, non in corporis forma, congestisve in immen­ sum thesauris. Tum vero docet, summum bonum homini ineo ponendam esse, cum ut vitapræsente animo tranquillo suaque sorte contento truatur, tum ut pietati et virtuti studeat, quo propitium sibi reddat summum numen. Hunc in finem ostendit, quid homini sectandum, quid fugiendum sit. Subjungit igitur singulas vitæ, ad normam duplicis istius præcepti recte insti­ tuenda1, regulas, quæ, ex ipso haustæ, ad varias vitæ conditiones applicantur (1). Hoc partium 1 * V * ® 0 t I 44 * xit (1) Bene Grotius ad cap. xii, 8 : «RedU scriptor ad id unde initium fecerat, evolutisque opinionibus omnibus, qui» homini in mentem venire possunt, ait cæteris quidem rebus uti nos posse cnm modo; eum autem beati nornen, quatenus hire vita capit, mereri, qui in omnibus id agit, ut Deo placcai : in eo enim esso summam tam sa­ pientiae quam tranquillitatis. fchóírc/j, Deum sequere, dicebant Pythagorici.» Cf. Rud. Hcnzii, theologi Dorpatensis immatura morte bonis litteris nuper cçepti, Programma, quod inscribitur: Libri Ecclesiustœ argumenti brevis adum­ bratio. Dorpat. 1827. — Hæc Herbst et Welle in sua llistorísch-krit. Einleílung, etc. quæ, quia quæ legantur iiaud indigna, gallice transtulimus Trois pensées principales remplissent et pénètrent le livre de l’Ecclésiaste- Voici la première : Sur la terre tout est livré à un perpétuel mouvement, tout est fugitif, périssable, et par IA même imparfait : ce qui s'applique non-seule­ ment aux choses qui dépassent le pouvoir de l'homme, comme les révolutions de la nature, mais encore à celles qui sont soumises à sa puissance, telles que la possession des biens immatériels et matériels, la science et la richesse, toutes deux imparfaites et périssables, La deuxième pensée principale est celle-ci ; Au milieu de cette perpétuelle vi­ cissitude de toutes choses, le mieux pour l'homme est de jouir en paix, aussi longtemps qu’il le peut, des biens de cette vie. La troisième ; l/s biens de celte vie viennent de Dieu ; ainsi, il faut les considérer et en jouir comme de bienfaits divius : donc que l'Iiomme craigne Dieu et observe sa loi. On voit par ce simple exposé que la partie théorique du livre n'est pas ce que Vautour a principalement onvuo; il ne se propose ni de développer une Illéso sur la fragilité des choses terrestres, ni, comme Young dans ses Nuits, d’exhaler les plaintes d'une Ame découragée A la vue do tout ce qui arrive ici-bas; son desseul est de nous apprendre ce que l'homme, au milieu do l'inconstance et do la fragilité qui l'entoure, doit saisir, ce A quoi il doit s'attacher pour atteindre le but do son existence. Nous avons donc dans le Koheletb la philosophie pratique d’un Hébreu, comme nous la trouvons dans les œuvres des plus gràn te poètes de l'Orient, d’un Halls, par exemple, ou d'un Saadi, et dans le beau livre de Cicéron t)e Senectute; philosophie pratique qui se résume dans cotte maxime : Puisque tout sous le soleil est fugitif, périssable et imparfait, jouis en paix dn présent, avant que la mort n'arrive. Mais elle se distingue essentiellement de- celle des auteurs que nous venons do citer, non-seulement par le sentiment moral plus pur et plus élevé qui ti pénètre, mais encore en ce qu’elle ramène l’homme, dont rien ici-bas ne |Ccut procurer le bonheur, à Dieu, source de toute consolation et de toute paix. ..... Ce livre renferme-t-il des assertions mal sonnantes et contraires A la morale, comme certains rationalistes font avancé! Nullement. L’auteur part de cette hypothèse : L'homme est mis au monde pour le bonheur; il peut XHt. libri nexu et consilio constituto illius initium atque extrema, quibus totius operis summa paucis comprehenditur, aptissime sibi respondebunt. PnOŒMIUM IV. LIBAI ÆTAS ET AUCTOR. «De auctore libri litigantem habemus Grolium, qui putat sub Salomonis resipiscentis nomine, post Babylonicam migrationem esse confictum. Audax criticorum genus, spreta Hebræorum, donc pi il doit s'efforcer de l'atteindre. Mais où, comment, en quoi doit-il le chercher? Sor la terre, car ce qui est au-delà, il l'ignore. Or, sur la terre rien ne subsiste, tout s'enfuit cl disparaît, comme l'attestent les plaintes d’un grand homme des siècles passés ( Moyse, P*, xc ). Est-ce la science qui donnera le bonheur? Mais le labeur et les soucis l'accompagnent, et la gloire qu'elle procure est vaine, car le sage est oublié comme l'insensé. Il ne reste donc rien à quoi l’homme puisse s’attacher, si ce n'est les biens de la terre : qu'il en jouisse, puisque Dieu les lui offre et les destine à son usage. Où est le scandale de cette doctrine? Quoi donc* quand nous voyons les Prophetes dans leurs exhortations, depuis Moyse jusqu'à Malachie, promettre l’abondance des biens de la terre comme une récompense de l’observation de la loi divine , quand les chantres inspirés du peuple hébreu, dans leurs cantiques» ne cessent do demander à Dieu des bénédictions terrestres, nous serions étonnés d’entendre un écrivain sacré qui dit : Jouissez de ces biens; car Dieu lesa mis devant vous. Ce conseil est parfaitement en harmonie avec l'idée du bonheur, telle qu’on la trouve dans la loi mosaïque; il a pu être donné à toutes les époques de l'Ancien-Tesiament, et il n’est pas nécessaire, comme quelques-uns l'ont fait, de recourir A une période de décadence, où la foi et le spiritualisme auraient dégénéré , pour s'expliquer les doctrines du livre de l’Ecclésiaste. Deinde, de libri stylo et conformatione Udem ibid, ita disserunt : Le genre de composition, simple et sans art, est tel que le comporte la nature du sujet, c'est-à-dire, une suite de réflexions sur la marche des choses du monde. Assurément l'unité régné dans ce livre ; mas il ne faut pas attendre du Kohelelh une marche régulière et méthodique dans l'exposition des idées, une logique irréprochable dans le développement de la thèse principale : ce sont des qualités étrangères, en général, aux écrivains de i Onent. Ainsi on trouvera çà cl là, dans l’Ecclésiaste, des réflexions qui n'ont aucun rapport, ou un rapport très-éloigné a>ec le sujet, des maximes qui ne semblent devoir qu'au hasard la place qu’elles occupent, des exhortations qu'au premier conp-d'oil on serait tenté d'attribuer à un adversaire du Koheleth. Quelques interprètes en ont même conclu que deux interlocuteurs prenaient tour-à-tour la parole dans ce livre Mais cette assertion tombe devant un examen plus attentif : une seule bouche se fait entendre, sans interruption, d’un bout à l’autre do l’Ecclésiaste, et cette bouche c'est une seule et même pensée qui l'inspire. Seulement la voix, d'abord lugubre et indignée, s’adoucit peu à peu, passe, pour ainsi dire, à un mode plus joyeux. Il semble que le Sage se sente soulagé quand il a exhalé ses plaintes sur la vanité des choses de la terre, cl trouvé enfin quelque chose qu’il puisse offrir aux hommes comme une con­ solation dans leur misère. Le courroux do la mer où il se voyait jeté parait se calmer ; les vagues qui menaçaient de l’engloutir perdent leur épouvante, dès qu'il a saisi une planche sur laquelle il pourra sans péril atteindre le rivage. Cet espoir dissipe le sombre nuage qui arrêtait son regard, et la sagesse lui apparaît de nouveau dans sa douce spiendeur comme la consolatrice et la bienfaitrice de l’humanité ; déchargé du poids de sa tristesse, il se sent capable de tracer de sages règles de vie dont l'observation ennobjjt, sanctifie et assure la jouissance des biens présents, jouissance qu'il recommande. Mais ce bonheur lui même est soumis à la loi commune de toutes les choses d'ici-bas: il passe cl s'évanouit ; de là de nouvelles plaintes sur le sort de l’humanité, jusqu'à ce qu'enfin il arrive à cette re­ commandation qui ferme et résumé le livre : « Crains Dieu cl observe ses commandements. » liete quoque llaneberg de libri consilio . L’Ecclésiaste veut montrer le vrai chemin du bonheur en dehors des voies erronées suivies par 1a foule. Tout le mécontentement des hommes vient de leurs efforts, soit pour posséder ce qu’ils ne peuvent acquérir, soit pour fuir ce qu’ils ne peuvent éviter. Un orgueilleux désir de scruter les causes des choses, une avidité insatiable pour les biens extérieurs qui sont incertains, telle est la source principale de leur agitation. Ajoulex-yune crainte immodérée de la mort. Dans toute cette agitation l'homme méconnaît ce qu'il est eu face de Dieu eide la nature ; il se demene trop, il prend trop de libertés dans ce monde. L’œuvre do Dieu dans la nature domine, écrase sa petitesse : telle est la puissance do celte œuvre gigantesque, que devant elle il oublie facilement son immortalité. En tout cas, quand son tour de mourir arrivo, il n’a pas à regimber, car il voit que tout autour de lui est soumis à la mémo loi : naître et mourir. Il ne saisit pas l'ensemblo des choses, bien moins encore il le domine : à quoi bon so tourmenter systématiquement ? Vouloir thésauriser cl conserver quoi quo ce soit de durable, est une folie, puisque le destin do toutes choses est de paraître et disparaître. — Il n'y a de durable que ce qui se rap­ porte à Dieu, de sensé qu'une vie réglée pir la crainte du Dieu. Jouir de la vio en craignant Dieu vaut mieux que les plus hautes spéculations, que les rêves les plus séduisants sur les mystères du inonde. Que ta pensée déploie son essor, cl tu pourras à peine obtenir un aperçu superficiel du monde, encore moins le posséder, et te reposer dans cette possession; au contraire, si tu jouis do la vie en craignant Dieu, tu goûteras les fruits, passagers il est vrai, mais réels de celte vie fugitive. La condition indispensable du bonheur est la soumission aux desseins de Dieu : autant la jouissance des bien terrestres peut s'allier à celle soumission envers Dieu, autant l’homme retire de satisfaction du monde extérieur. A ce point de vue, ce petit livre est plein d'enseignements précieux. Il humilio et relève l'homme à la fois: il t'humilie par les preuves do son impuissance en face du monde qui le domine; il le relève en lui rappelant ses rapports avec Dieu. C'est Dieu qui préside à ce mouvement perpétuel de la vio et de la mort : dès lors il n'est p^ps trisio pour l’homme de payer par la mori son tribut à cotto loi de corruption. Aussi la voix de l'Ecclésiaste devient-elle plus éloquente quand il peint la vieillesse comme rentrée dans la mort, et de la mort dans l’im­ mortalité : «Lorsque le cordon d’argent (lo souille do la vie) se rompt; lorsque la fiole d'or se brise, et que la roue éclate sur la citerne, — alors la poussière rentre dans la terre d'où elle est tirée, et l'espnt retourne vers Dieu qui l’avait donné, » chap. Xll, vers. 6, 7. Geschichte der biblischcn Offenbaruny. edit. ì. P. V, cap. iv, §32, . IN LIBRUM KOHELETH. Christianorumque omnium traditione cum antiquissimis inscriptionibus, quæ vera? criticæ norma est; omnia ex palato suo æslùnat, neque quidquam pensi habet, dummodo acutius sapere atque rntelligere videatur. Placuit autem Grotio, eo quod in Ecclesiaste quædam chaldaica legantur vo­ cabula, talem esse stylum, qualis in Daniele et Esdra, post migrationem, invenitur Chaldæo Hunl niJH siguiiicatione studii cap. i, 14; ti, 1, 7, 26; iv, 4, C; el ¡vpn eodem significatu, cap. i, 17; 10 » T33 ducÍBin cap. i, 10 ; ji, 1®, 26 ; ill, 15; iv, 2; vi, 10 ; ix, 6, 7 ; pn reclus fuit cap. I, 15; vu, 13 ; xii, t); ¡TIsuccrssus prosper, commodum cap. U, il ; IV, 4 ; V, 10 ; rectus fuit cap. xi, 6 ; -|’Ü3D fortunavit cap. x, 10; pj;n coyftatto. tludium cap. i,17;n, 22; iv, 15; ¡a; tempus statutum cap. 111, 1 ; pan significatione negotii cap. tu, 17 ; V, 7, 8 ; vm, C ; tppn robustus Cap. vt, 10 ; ¡13 "¡q ratio. íntelUgcntia cap. vu, 2 •, ¿7 ; ix, ! 0, ¡73”-,-j ",achinado cao. vu, ÎÛ; ¡33 sic cap. vm, 10 ; 13'3 expÚcatto cap. vin, 1 ; ¡303 pauper cap. ix, 15, IG; ¡‘OU fossa cap. x, 8 ; 303 -«ani. feriatus est cap. xii, 3 ; bacca capparis cap. XU, 5. Huc referendus est el iloUe relaliosu, V rii e dage • h funi vocibus premile, ut Syrurum da'cth, Chaldae rum H , pro TCN, usus longo Ireqijenlior In hoc quun in ullo ali» V. T. libro. Conf. Gexinii Grv(Metile tier hebr. Sprache miri sehrift, pag. 36. (31 Eo pertinet osus participii pro tempore presente, cap. 1, 4-8; 11, 14-49; ni, 9,20; vm, il ; ix, 5;et Irequens i< i *35C posi prunam personam verbi liniti redundantia, ul cap. u, 12,13,14,15, 20 ; 111,15; iv, 2, 4, 7 ; V, 17, m, ts. 1 XV PROOEMIUM libro agnoscunt ipsi. Salomonem, dicunt, quum esset philosophiæ sua ætatc omnium peritissimi^, haud exiguam ejus partem procul dubio accepisse a Chaldxis, qui quidem in hac doctrina prin­ cipes et essent et haberentur. In lingua igitur Chaldajorum exercitato, horumque doctrina imbuto adeo non improbabile esse plores voces chaldaicas observatas esse, quas ad usum hcbraicum trans­ ferret. Sed bæc quis non videt ad tuendam infirmam causam parum probabiliter excogitata e.s>e? Chakkeorum sapientiam plura demum post Salomonem sæcula inclaruisse, illamque non ad cul­ turam meJicinamque animi, non ad officii et bene vivendi disciplinam, sedad observationes siderum et inde deductas divinationes et arcanas artes pertinuisse. qut.-> nescit? Sed multo adhuc minus quam Chaldaica Salomonem credibile est usurpasse vocabula Persica, qualia sunt r—wrvrm horti (ii, 5) et ana decretum (vm, 11) (1), in aliis indubie serioribus V. T. libris duntaxat obvia (2). Quæ quum ita sint, haud veremur longe aberrare a vero, si librum hunc illo tempons spatio, quod Nehemiani inter et Alexandrum Magnum interces-.it, scriptum judicamus (3).— Quod auctor Salomonis personam induit, artis est et ingenii haud mediocris. Nam earum quæ de rerum mundanarum vanitate disserit, vis omnis nititur experientia illius, cui sermo tribuitur. Quisnam vero præter Salomonem certo affirmare potuit in potestate amplissima, insigni decore ac splendore, et conjuncta cum his omnibus rerum utilissimarum scientia plusquam humana, m his igitur tantis rebus sese veram animi tranquillitatem, summumque quod expeteret bonum frustra quaesivisse? Tantus igitur rex, quo sapientiorem Ilebræi nos erunt nullum, qua: docet ad vitam sapienter instituendam, ut quam maxime agatur tranquilla et beata, multo in atunxio lec­ torum validiora esse oportet, quam quæ alius quisque de iisdem rebus proferret (4). n Affirmantium rationes. Reponunt, qui Salomoni Ecclesiasten vindicant, primo, traditionem, unanimem praesertim atque antiquissimam cum Judæorum tum Christianorum, non esse levi conjectura relinquendam. Secundo, epilogas (cap. xii, 9-14) bene intelligitur, quin, ut vult Pa­ rean, ponatur, scriptorem voluisse so ah eo, Salomone scilicet, cujus personam induerat, distin­ guere; nam planior videtur interpretatio communis, juxta quamKoheleth de se in tertia persona loquitur, ut non semel alias, v. g. cap. i, vers. 2; vu, 27. Tertio, quod anetor loquitur de injustis magistratibus innocuos opprimentibus, de violentorum praefectorum sævilia, etc., nequaquam argumento est, Judíeos eo tempore quo liber scriptus est, ad eam miseriam redactos fuisse; libri enim argumentum est gerterâle, nec ad certum duntaxat aliquod tempus, ut ipsemet fatetur Rosenmullerus, spectat. Et si daretur hujusmodi facinoribus et miseriis ad talem librum conscri­ bendum compulsum fuisse auctorem, quis nescit talia singulis aetatibus deprehendi poss< ? v. g. Semei Davidi maledicit, rebellat Absalom, contra Salomonem ipsum levat manum suam Jeroboam, idem mortuo Salomone decem tribus suas in partes trahit, etc., etc. Igitur, ut facile demus loca ab adversariis aliata bene referri pnsSe ad tempora post exsilium elapsa, unde non se­ quitur ea revera ad id temporis necessario referenda vsSe. Quarto denique, qnod iú sermone Ecclesiastis singulare est, puta multarum vocum Aramaicus color ct forma Cbaldais iulerpreti(1) Van der Palm ut rationem reddat, qua Salomoni vocabula Persica innotescere potuerint, eo confugit, ut dicat, lien potuisso, ut in mulierum peregrinarum, quas In gyuæceo suo Salomo habuit, numéro ( I fíe/. xi, 1 ), vel plures vel una saltem fuerit, qua; sive natione esse Per.-iua, sive ex tali gente oriunda, cujus lingua < nvenirul cum Persarum idiomate, a quo proinde Salomo illa vocabula potuerit accipere atque in linguam Hebraicam traiisterre. (2) Grecismos ia hoc libro reperire siui visus est Zirkel in den Vntcriuchungen ïlbcr den Prediger, pag. 46 el eeqq., et ex illis conficere studuit, Ecclesiasten Atuiophl Epiphanis temporibus scriptum es». Sed quo Znkel pro gr.ecismis habet, e seriori» llebraismi indolo illustravit Eichhorn in deraUgttn. Uibliothek der bibl. Litcraiur. part. IV, jiflg. 904 etseqq. Addo J. E. C. Schuiidtii Excure. 111 ad suam Ecclesiastis interpretationem, pag. 279 et seqq. (3) Ante exsilium Babylonicum, dum lîebr.ri suæ g.-tòis regibus parerent, librnm compositum esse, conclndil J. E. C. Sclimull m Excursu 'II ad suam Ecclesiastis interpretationem, pag. 254 el seqq., potissimum» locis cap. vm, 2; x, 4-15. Sed argumenta admodum levia facili negotio diluit Berthold Einleit. P. V, p. 1218 et seqq.; imo Hcrb.-q in sua Einleit. ad h. I., ea retorquet adversus Schmidtium, dicendo, tales monitiones, quales locis citatis habentur, •Jim potius aptas fuisse, quum Israelita extraneis regibus parerent. (4) Vere judicat J. N. Parean in Institut. Interpret, y. T. pag. 569 : « Erat autem istud artificium el ab omni fraudis consilio alienum, et vero maximo laudabile, ipse enim scriptor, si quid videmus, se abeo, cujus personam «nupserat, distinguere voluit in libri clausula cap. xii, 9-14. Celebratissima vero erat Salomonis sapientia, quem ergosi ille quasi vivis restitutum induceret loquenlem, merito speraro poterat, fore ut tanti uomims clamos ct auctoritas multo esset ad persuadendum eflicacior, quara si ipse suo nomino loqueretur. « Haud absimili usus arti ticio Cicero in libro De Senectute loqueniom Calonem inducit; S» Petrum vero Ajiostolum, Stepbanus U Pontile* tu suu ad Pipiuum regem S. Petri Epatutu. IN LIBRUM KOHELETH bus propria, id fatemur in multis serioribus V. T. libris repetivi, non tamen in omnibus, V. g. in Aggæo et Malachia; et in antiquioribus certe, ut in Deboræ cantico, easdem, rarius licet, chald.iicas formas etiam deprehendi fateantur necesse est. Quod pertinet ad frequentiorem participii pro tempore præsente in Ecclesiaste usum, hujusmodi usus hæc haud inepta assignatur ratio, quod is libri argumento et tractationi bene convenit, in quo nempe de rebus agitur eodem ordine usque recurrentibus, variaque memorantur facta quæ hisce in terris sibi semper succedere ex­ perientia docet. Vocabula quædam Hebraic® linguæ aliena, Persica videlicet, quæ in hoc libro roporiuntur, in Hebræorum usum non ante Nehemiam venisse, confidentius, ne dicam temere, asserunt, nam pauciora supersunt scripta monumenta, ut hujusmodi affirmatio omni dubio careat. Et vetus traditio exstat, quæ non uno S. Scripturæ loco comprobari posset, Salomonem inter et vicinos Palæstinæ reges, v. g. Hiram regem Tyriorum, fuisse commercium, non episto­ larum, sed ænigmatum, quo quisque sapientiam suam commendaret; imo ab antiquo tradunt Syri, ut narrat Jacobus Edessenus (sæc. VIH scriptor), Ecclesiasten ideo a Salomone fuisse exara­ tum , ut Syriæ incolas ad Jehovæ cultum adscisceret ; Syros revera multos idola sua abjecisse, et Jehovam templo cultuque observasse : quæ traditiones, licet non prorsus indubiæ, adversariorum argumentum ex sermonis indole petitum saltem labefactant. Cæterum omnino antiquorum V. T. librorum nullum Chaldaismis carere, ita ut illi soli non valeant ad librum in quo occurrunt se­ riori ætati adjudicandum, plane ostendit Lud. Hirzel in Commentai. De Chaldaismi biblici ori­ gine et auctoritate critica, Lips. 1830. Quod abunde arguit mira interpretum in assignanda ex criteriis mere internis singulorum S. Scripturæ librorum ætale discrepantia : sic v. g. ex Cantici conformatione et sermone Hosenmullerus conficit, illius auctorem auctori libri Koheleth o vum fuisse (scii, vixisse Nehemiam inter et Alexandrum Magnum), quum tamen Ewaldus Canticum circiter annum 920 ante Christum natum scriptum opinatur. Præler eos quos citat Cornelius noster, Ecclesiaste illustrando recentius operam navarunt hi, caute tamen legendi, utpote ad Protestantium sectam scholamve Rationalistarum pertinentes : Mart. Geier, Commentarius in Salomonis, regis Israel, Ecclesiasten succinctus, etc. Lips. 1647, 1668, 4711. > Sebast. Schmidt, Commentarius in librum Salomonis, regis, Ebraice Koheleth, etc. Argen­ terai. 1691, in-4°. J. J. Hambach, Nota uberiores in Ecclesiasten Salomonis; ex recensione J. H. Michaelis, in Annotat, uberior, in Ilagiographos V. T. libros, al) eodem edit. vol. 11. Hal. 1720, in-4°. A. V. Desvœux, Philosophical and critical Essay on Ecclesiastes, Lond. 1760. J. H. Van der Palm, Ecclesiastes philologice et critice illustratus. Lugd. Batav. 1784, in-4*. J. Christoph. Doederlein, Salomons Prediger und llohes Lied mil kurzen erlduternden Anmerkungen. Jena 1784. G. Zirkel, Der Prediger Salomon, cin Lesebuch fur den jungen Weltburgcr, etc. WOizb. 1792. Et ejusdem auctoris Untcrsuchungcn Uber den Prediger mit kritischen und. philologischen Bemerkungen. Wurzb. 1792. Fr. Willi. Carl. Umbreit, Koheleths des weisen Konigs Seelenkampf, Oder philosophische BetrachtungenUber das hochste Gut, etc. Gotha 1818. Adde ejusdem auctoris Koheleth sceplicus de summo bono, Commentatio phüosophico-critica. Gotting. 1820, Rosenmuller! in librum Koheleth Scholia (Lips. 1830) Ecclesiastis mentem et nexum egregio tradunt. COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN _LIBRARY-----oí the Missionaries oi the S. Heart NATICK, R- !• ARGUMENTUM Tria hic de more paucis praemittenda sunt : primum, quæ cl quanta sil libri auctoritas, ac quis auctor; secundum, quæ ejus materia, quæ me­ thodus, quis finis et scopus; tertium, quæ ejus partitio, quot membra el partes. Quærilur ergo, primo, quæ el quanta hujus fi­ ted e* bri sit auctoritas, quis et qualis ejus auctor? Res­ fiuto* p rol oci- pondeo : Auctoritas hujus libri est Canonica saconi cat. cræ Scripturae; semper enim hunc librum Hebraei, æque ac Grœci et Latini habuere in Canone libro­ rum sacræ Scripturæ, nec unquam hac de re du­ bitatum est; unde semper recensitus est inter li­ bros protocanonicos, tanquam Canonicus primæ classis. Id palet ex Canon. Aposl. Can. nil., ex Concilio Laodiceno et Carthaginiensi ¡II, ac Flo­ rentino et Tridentino, Sess. IV ; S. Alhanasio, S. Au­ gustino, S. Hieronymo in Prologo Galeato, Inno­ cente 1, Gelasio et cætcris, qui catalogum libro­ rum Canonicorum texuere. Excipio pauculos hæreticos, quos sine nomine recenset Philaslrius hœres. 132, el Jacobus Christopol. Præfatione in Cant., ac nonnullos Judæos, qui, leste S. Hiero­ nymo in fine Comment., opinati sunt hunc librum favere secte epicureorum , scriptumque a Salo­ mone. cum Veneri et ventri indulgerei, quos se­ cutus est Theodorus Mopsuestenus ex monacho apostata, et Nestori! magister, qui videns vani­ tatem mundi, ac præsertim luxuriam, quam mo­ nachus spreverat, et apostata factus repetierat, hoc libro damnari, dixit Salomonem composuisse Ecclesiaslen, acum Prophetias gratiam non acce­ pisset, sed tantum illam prudentia? gratiam, quæ altera est, n uti refertur in Synodo V Constantinopolilano, Aetion. 4. Ili ergo Ecclesiaste obji­ Quatuor ciebant quatuor : primum, quod creaturas Dei bo­ i objec­ nas condemnare videatur ut vanas, cap. i ; secundo, quod eodem capite videatur docere æternitatem mundi, cum ait : « Nihil sub sole novum; » et : a Terra in œternum stat ; « tertio, quod cap. n dicat : « Nil esse melius quam comedere et bi­ bere, » quod plane videtur esse pecuinum, epicureum el voluptuarium; atque huc impegisse Epicurum testatur Clemens Alexandrinus, lib. V Stromat. : « Hinc, inquit, Epicuri mentem subiit casus, cum hoc dictum non intellexisset : Vanitas vu> vanitatum, » etc.; quarto, cap. m, 19, videtur suspectus de animée moi labiate, cum dicit : • Unus interitus est hominis et jumenti. » Verum ad illa singulis quibusque locis respon* debo, ac longe aliam futee Salomonia mentem demonstrabo. Lymphaticus Martinos Luth rus, Laih-n pariter excucullatus, qui malo suo genio actus, cfiulire, imo insanire ausus est in colloquiis convivialibus : « Auctorem Ecclesiaste videri sibi ocreis et calcaribus destitutum equitare tantum in soccis, Ecclesiasten esse sicut Thalmud ex va­ riis libris consarcinatum. Adhæc sententias Salo­ monis quas mensae accumbens funderet, luisse ex ore loquentis exceptas, et postea in libros di­ gestas : n nimirum homo temulentus et assiduus calicum remex Salomonem ex suo metiebatur in­ genio; ipse enim non nisi bene polus, et quasi ebrius dictare et scribere consueverat, ideoque ejus scripta insulsa, vomitu, asotia,sordibus, dicteriis , conviciis referta sunt, ut non in libris, sed in scyphis studuisse, caque inter pocula exa­ rasse, imo eructasse et evomuisse videatur. Inde recte de eo cecinit noster Andreas Frusius : BibLa, quæ tua sunt, sunt pocula bacchica, Lui her; Est a|>otbcca tua bibliotheca tua. Auctor ergo libri hujus Canonici primus et pri­ marius est Spiritus Sanctus, qui hæc suggessit et inspiravit Salomoni ; Salomon vero eadem pro- Aceor loculus, deinde conscripsit, aut suo scriba? stribenda dictavit : perinde ut David pater ejus Psal­ mos et ore cecinit, et calamo conscripsit, ac pos­ teritati consignavit ; uterque enim tam viva voce quam scripto docuit populum. Ita censent pas- Pf b sim Doctores et Interpretes. Idque patet, pruno. priu/0, ex ipso libri initio : « Verba Ecclesiaste, filii Da­ vid, regis Jerusalem, » quæ verba non sunt ti­ tulus libri, sed ipsum libri exordium, ac prima ejus pars; secundo, idipsum patet ex cap. xn , ubi s^cuoU de se Salomon loqueos in tertia persona, diserte asserit : a Ecclesiastes, cum esset sapientissimus, docuit populum, el enarravit quæ fecerat : quae­ sivit verba utilia, et conscripsit sermones rectis­ simos; » quid clarius? tertio, quia passim Salo-Tertiu mou hic de se loquitur in prima persona, dicens: ARGUMENTUM IN ECCLESIAS! EN. « Ego Ecclesiastes fut rex, vidi, consideravi, lo­ species explicans, ostendit eam sitam in opibus, cutu' sum, reputavi, verti, converti, considera­ deliciis, honoribus, cantibus, poculis, etc. Nec vi,» etc. Ilallucinatur ergo R. Moyses Kimchi idoli aut idololatrire uspiam meminit, quod faA- rrip- tractatu De Scriptura Sacra, et nonnulli Hebra i, mon facere debuisset, si do ea vere pœnituisset, t r J»»-pr.pserlim Thalmudici, quos citat et sequitur ut ejus scandalum ct pravum exemplum, quod Eugubinus in cap. i Genes, ac citat eosdem Mel­ subditis dederat, aboleret. Ip*® enim regum Is­ chior Canus, lib. II De Loas, cap. xi, qui censent raelis primus invexit idola in Judæam, quæ de­ Salomonem orc dunlaxat hrce sua scita et para­ inde in ea perdurarunt per trecentos annos usque bolas enuntiasse, quas deinde vulgi ore tritas et ad Josiam regem, qui ea sustulit; atque hujus mente conservatas, post multa sæcula collegerit mali origo et choragus exstitit Salomon. An non et conscripserit I aias, ut scripto ea posteritati ergo ea destruere , detestari, et omnibus invisa mandaret; errant, inquam, uti ostendi Proverò. cfllcere debuisset, si vere pœnituisset? sic enim Eœb- cap. XV, 1. Cur Salomon hic vocet Ecdesiasten, post natam in Israel idololatriam, ut ab ea omnes ¿citor d|cnni caP- b 1- Interim audi obiter S. Gregoriani avocent, in idolorum vanitatem detonant Baruch, qw/tnór Nyssenum hic, homil. 1, 1res hujus nominis can­ cap. vi; Isaías, cap. xu et seq.; cætcriquc Pro­ it' cm- sas recensentem : prima est, quia docet Ecclesias- phet® ad unum omnes. Tertio, quia si Salomon tica, qute spectant ad salutem animae; secunda, jam habebat mille concubinas, erat utique tutus quia in unum cœtum cogit Ecclesiam , ut hanc enervis, carnalis et QÍfeminatus, ut Spiritus Sancti ejus concionem audiat, qua illam in pietate in­ non esset capax, nec tam alta de mundi vanitate, struat; tertia, quia repraesentat Christum, qui est de Dei timore, de eterni tate posset meditari et verus Ecclesiastes, id est Ecclesia] fundator, doc­ eructare, uti hic facit. « Malum enim virum non tor , gubernator, concionalor ; quartam addit est fas esse interpretem numinis, » ait Philo lib. S. Gregorius Thaumaturgus, cap. i, t, quod do­ Quis rerum divinarum hares. Denique Ecclesias­ ceat totam Ecclesiam. ticus cap. XLvn, narrans gesta Salomonis, prius Anwrip- Porro Hebræi, ledoS. Hieronymo, quossequun- ejus scripta, posterius ejus lapsum enarrat. Idem 'i’n *1',lir U1°dcrni nonnulli, tradunt Salomonem hunc facit Josephus, lib. Vili Antiq. cap. n. , librum scripsisse pœnitentem, cum scilicet de Chaldæus vero Paraphrastes censet Ecclesias- chitdat«TAue-luxuria et idololatria sua pœnituit, adcoque ex ten a Salomone conscriptum, cum ex Dei oracuh°c l*br0 probant cum pncnituissc. Ilie enim liber lo, III Beg. xi, 12 et 29, didicisset regnum suum 4$*’ videtur symbolum pœnitentiæ, dum in eo accu­ tam dives, felix cl gloriosum ruiturum, et discin- chisma sat vanitatem luxurl® omniumque mundi volup­ dendum per schisma Jeroboam, qui sub Roboam brJ^ tatum, præscrtiiu dum trecentas habens concubi­ Salomonis filio decem Iribus a duabus dispescuit, nas et 700 uxores, id est universim mille, eas ciad se traduxit, regnumque Israel divisum a abdicare et damnare videtur, dicens cap. vu, 29: regno Juda, cui præfuit Roboam, constituit. Igi­ « tirimi de mille unum reperì, mulierem ex om­ tur censet Salomonem hic regni sui vanitatem per nibus non inveni ; » et vers. 27 : a Inveni ama­ schisma declarandam deplorare. Audi eum ex in­ riorem morte mulierem, quæ laqueus venatorum terpretatione Compiutene ( nam in Bibliis Regiis est. » Idololatriam vero suam damnare videtur, hæc desiderantur in Chaldœo ) cap. 1, 2 : « Cum dum ait : a Vanitas vanitatum, et omnia vanitas; » divinationis spiritu prævideret Salomon rex Is­ idola enim in Scriptura vocantur vana et vani­ rael, regnum Roboam filii sui cum Jeroboam tas, quia cum nil sint nisi staluæ et simulacra filio Nabat divisum iri, et imminentem Hieroso­ aurea vel argentea, nil habent veri numinis, nil lymis cl templo vastitatem, populumque Israel spiritus, nil vita» < t virium. Addit nosier Pineda captivum ductum iri , ait : Vanitas vanitatum Salomonem post poenitentiam, ut eam testaretur, mundus iste. Vanitas vanitatum id omne, cui ego primo scripsisse Ecdesiasten, deinde Proverbia, ct paler operam dedimus, n etc. ac ultimo loco Canticum Canticorum. Verum hoc oraculum de schismate regni Salo- HefeilU Nennt Verum hœc traditio in erta est et dubia. Unde monis contigit post lapsum ejusdem. Fuit enim u».. Ueibr- Bellaruiinus, lib » De Vaio Dei, cap. v, quem alii pœna ejus luxuriæ et idololalri® a Deo juste de­ .i alit sequuntur,consent Salomonem ante lapsum tres creta. Quare quæ priori sententi® llebræorurn, bimo, busco libros scripsisse : primo, quia ipse nullam opinantium hunc librum a Salomone conscriptum in iis lapsus sui facit mentionem, imo diserte posi lapsum, obstant, etiam huic opinioni Chalcontrarium esserli, dum cap. n dicit usque ad dæi officiunt. Adde nullam toto libro schismatis eam œlulemsocum perseverasse sapientiam : « Et futuri mentionem fieri. supergressus sum opibus, inquit, omnes qui ante Quærilur secundo, quæ hujus libri sil materia, me fuerant m Jerusalem : sapientia (¡noque per- quis stylus , quæ methodus? Respondeo : Argu- Arga­ Settato. • vii avit meemn; » scando, quia nullum pror- ni nlmn Ecclesiastis est, ait S. Gregorius Thau- mpitum sub idololatria' aut pœnitentiæ su® dat indicium: m.durgus hic inilio suæ Paraphrasis, ostendero quod cium per < vanitas vanitatum » non intcl- « quam vana ct inutilia sint omnia hominum ne­ 1 gul idola ct idololalri un, patet ex sequentibus gotia cl studia, quæ in humanis rebus suscipiun­ toloque libio, ubi vanitatem hanc gcnericam per tur, » ul homines traducat a sensibilibus ad ea 2 ARGUMENTUM IN quæ sub sensum non raduni, ait Ny^senus, puta ad cœkslia et spiritualia, ail S. Bernardus, «crm. 1 in Cantica, a No quidquam, inquit S. Hieronymus, in mundi robus putemus es<«e perpetuum, sed caducad brevia universa quæ cernimus. » Atque in hoc sensu apex virtutis consistit. Quocirca S. Chrysoslomus, horn. 3 nd Populum : « Virtus, ait, est omnia humana despicere, et per omnes horas futura cogitare, nulli inhiare prœsenliurn, sed scire quod omnia humana umbra sunt, et somnium, et si quid his vilius. Virtus hominem quasi mortuum ad hujus vit® res efficit, et ad nocentia quidem anirnæ saluti tanquam mortuum operatione carere, od spiritualia vero sola vivere cl operari. » PillinePorro veteres tres Salomonis libros ita materia Ilo ttiiim libioruiii et argumento distinxerunt, ut in Proverbiis au­ ¿alomo- tument tractari Ethicam, in Ecclesiaste Physl am, nil. in Canticis Theologiam. Ita Orígenes, Prologo in Cantica ; S. Basilius, horn. I in Proverbia; S. Am­ brosius, in Psalm. xxxvi; S. Hieronymus hic, et epistola ad Pauli num : a Salomon, inquit, paci­ ficus et amabilia Domino mores corrigit ( nempe in Proverbiis), naturam docet (in Ecclesiaste), Ecclesiam jungit et Christum (in Canticis). • Acce­ dit Olympiodorus et alii Patres initio Catena in Prov., qui dividunt Salomonis 1res libros in tria rerum genera, nempe: in Ethica, Physica et J/yperphysica. Halio eorum fuit, quod in Ecclesiaste Salomon describat cadi, solis, elementorum, ae­ ris, maris, terne, ventorum mut itiones, circui­ tus et vicissitudines, quod est objectum Physic®, scilicet corpus generabile et corruptibile. Verum paucis rem acu tangens Olympiodorus, initio Calerne Proverb., respondet « Ecclesiastcn rerum naturalium ratione obiter delibata, pnrscntis vi­ tas vanitatem ob oculos ponere. » Quæ fere eadem verba sunt Didymi initio Catena: in Ecclesiastcn : « Ecclesiastes, inquit, in eo est, ut rerum natu­ ralium inhærens contemplationi, vita» præsentis detegat vanitatem. » Et Catena Grtecorum in Pro­ verb. inilio asserit, « Ecclesiastcn concionando blando provocare ad universitatis contemplatio* nem, et ea tractaro quæ ad animam aliquatenus in virtutum studio progressam faciunt. » Fixum ergo maneat librum hunc ethicum esse; Physica enim tangit in ordino ad Ethicam, ut scilicet ox rerum naturalium motu, mutitione, interitu, doceat earum vanitatem ; ac consequen­ ter vanos pariter esse homines, qui illis inhiant, ac vana eorum studia, futilia et stulta eorum consilia., cassos et stultos eorum labores, quibus acervandis opibus, vel vinis, vel villis, vel deli­ ciis, vel honoribus per omnem vitam desudant, sui finis ac vera» felicitatis obliti. 11®C enim con­ sistit in Dei timore, obcdienlia cl cultu. Undo Lyranus censet argumentum Ecclesiastis esse, assignaro ultimum hominis finem summumque bOnum, in quo sita est hominis felicitas. Cumcnini hac de re fuerint diversissime, quas recenset 3 M. Varro, lib. De Finibus, puta ducent® philoso­ phorum opiniones et sententi® : Epicurus enim felicitatem silam esse censebat in voluptate, alii in sanitate, alii in honore, alii in scientia, alii in divitiis, alii in amicis, etc. Salomon docet hos ren fromnes a scopo et veritate aberrare, ac veram 11 ü* ‘° felicitatem sitam esse in vanitatis mundique conteinptu, et veritatis, id est veræ «apientiæ Deique cognitione et cultu, qui consistit in legis virtutis­ que studio, puta in pietate, temperantia, modes­ tia, humilitate, patientia in adversis, eleemosyna, resignatione et spe in Dei providentiam, ejusque religione et observantia. Hæc sunt quæ toto hoc libro pertractat, inculcat et commendat Salomon Verum cnirn vero Deus præ cœteris Prophetis, unum Salomonem hujus vanitatis mundi præconem elegii et constituit, eo quod ipse omnes om­ nium bonorum ct gaudiorum mundi voluptates expertus, meram in omnibus vanitatem repere­ nt. Ne quis enim diceret, iliique objiceret : Mira asseris de vanitate omnium creaturarum; nescio an ita, ut dicis, res sese habeat : multas enim mihi non contigit experiri, imo multas ne novi quidem ; occurrit Salomon : Ego omnes expertus sum ct quasi manibus tractavi, ac experientia di­ dici in omnibus nullum verum esse gaudium, sed meram vanitatem, umbram et fucum. Quare ordinate singula recensens subjungit singula esse vana. Unde Nyssenus ait : « lu Ecclesiaste est or­ dinata quaedam totius vite Salomonis confessio, et omnium operum enarratio. » Hinc Georgius Ederus, OEconom.Bi0f.lib.il, hunc Ordì lilibrum vocat Soliloquium Salomonis, quod in eo Irtmni solus Salomon loquatur de rebus sublimibus; Sakaoaií qualia sunt Soliloquia S. Augustini, Thomæ a Kempis, S. Bonaventurœ ct aliorum, in quibus anima sola secura vel cum Deo colloquitur. Quoad ordinem et methodum, ordo librorum Salomonis hic est : In Proverbiis instituit puerum, « unique docet prima cl communia ethi­ ces, inoiumquc honestiorum rudimenta, in Ec­ clesiale informat juvenem proficientem, cumque n terrena vanitate ad coelestem veritatem tradu­ cit. In Canticis docet vi ruin perfectum unire se Deo, ut illi lotus per amorem ct contemplatio­ nem inhæreat, in coque conquiescat. Ha censent Orígenes, Nyssenus, Thcodoretus, S. Gregorius IT i latione in Cantica, et alii passim. Audi Aucto­ rem CalenœGrar., inilio Prov.: a Proverbia, inquit, spectant ad hominem spiritualis vite viam pri­ mum ingressura; Ecclesiastes ad animam aliqua­ tenus in virtutum studio progressam ; Cantica ad anima» in virtutibus jam consummate statum. * Audi et luculentius S. Bernardum, serra. 1 in Can­ tica : « Deinde cum duo, inquit, sint mala, quæ vel sola, vel maxime militant adversus animam, vanus scilicet amor mundi, et superfluus sui, pesti ulrique duo illi libri Ecclesiastes et Prover­ bia obviare noscuntur : alter sarculo disciplino! prava quæque in moribus et carrus superflua re* ECCLESIASTEM. ARGUMENTUM IN ECCLESIASTEN. weans, alter luce rationis in omni gloria mundi erit in regno; in exsilio amabilis, in judicio 1er» fucum vanitatis sagaciter deprehendens, vcraci- ribilis, in regno admirabilis : in exsilio pius, in (erque distringens a solido veritatis. Denique uni­ judicio justus, in regno gloriosus. Vide autetn si versis humanis studiis ac mundanis desideriis non ubique rex : in exsilio rector morum, in ju­ pr.i tulit Deum timere, ejusque observare man­ dicio discretor meritorum, in regno praemiorum data.» Et post nonnulla : a Depulsis ergo duobus distributor, simulquo considera, quia non Eccle­ malis duorum lectione librorum, competenter siastes , non Idida, sed Salomon tam gloriosum acceditur ad hunc sacrum thcoricumque sermo­ opus facere pnenotatur. » Censet S. Gregorius Nazianzenus, Poemate 33, An ut. nem ( Canticorum), qui, cum sit amborum fruc­ tus, nonnisi sobriis mentibus et auribus omnino ct Damascenus, lib. IV De Fule, cap. xvni, Ecolecredendus est. Alioquin ante carnem disciplinis siasten, æque ac Proverbiaci Cantica, Ilebræo eX? studiis edomitam et mancipatam spiritui, ante carmine ct metro esse conscripta. Audi Nazian- »U*u» spretam ct abjectam sæculi pompam et sarcinam, zenum : « Quinque metris constant, Job, David, indigne ab impuris lectio sancta præsumilur. » tres Salomonis, Concio (Ecclesiastes), cl insignes Igitur cx menteS. Bernardi in Ecclesiaste pellitur Canius, Proverbia sacra. » Verum, cum in Eccle­ vanus amor mundi, in Proverbiis superfluus amor siaste Salomon agat concionatorcm, melius alii sui, in Canticis præscribitur castus amor Dei. Quo­ censent non metro, sed oratione soluta cum scrip­ circa Salomon utitur hic stylo virili, acri, vehementi sisse. Est enim hic perpetua concio, caque incitata et vere regio, qualis et materiam et auctorem ct acris de vanitate mundi, in qua omnes affectus decebat. concitat, ut eam lectori ad vivum repræsentet et Nolani Paphnutius Abbas apud Cassianum, Collât. Ill, persuadeat. Quocirca in ea utitur crebris et pun­ cám ut caP- Vl»,rcs Sal°raon’s libros triplici abrenunlia- gentibus interrogationibus, contentis exclama­ t.on, ' (ioni gradatilo ita accommodat : « Prima est, in- tionibus, cæterisquc figuris rhetoricis. Subinde gnlui. quit, qua corporaliter universas divitias, mun­ tamen immiscet carmina, vel quasi carmina, dique facultates contemnimus; secunda, qua mo­ quale est illud : « Vanitas vanitatum , et omnia res et vilia, affeclusquc pristinos animi carnisque vanitas : Tempus tacendi, tempus loquendi, etc. respuimus; tertia, qua mentem nostram de prae­ Deum lime, et mandata ejus observa : hoc est sentibus universis ac visibilibus evocantes, fu­ enim omnis homo. » Adde omnia posse dici car­ tura tantummodo contemplamur, et ea quæ sunt mina ct metra generali acceptione, quia scilicet invisibilia concupiscimus : qua? tria ut simul per­ sententiosa sunt, acuta et arguta, æque ac bre­ ficiantur, etiam Abrahie legimus Dominum prae­ via et concinna. Qua ratione S. Hieronymus, cepisse, cum dixit : Exi de terra tua, et de co­ Prafat. in Job, asserit in sacra Scriptura, praeser­ gnatione tua, et de domo patris lui. Primum di­ tim Hebrœa, esse «rhythmum quemdam dulcem, xit : Exi de terra tua, id est de facultatibus et tinnulis numeris pedum solutum. » Sic omnis mundi hujus, opibusque terrenis; secundo, de numerosa oratio dici potest metrum ct carmen. cognatione tua, id est de conversatione et mo­ Huc facit quod liber hic refertus sit elegantibus ribus vitiisque prioribus quie nobis a nostra na­ parabolis, similitudinibus, renigmalibus, quæ tivitate cohaerentia, valut affinitate quadam et quid validicum et divinum resonant, ac plus si­ consanguinitate cognata sunt; tertio, de domo gnificant , quam prima fronte ostentant. Sic Lu­ patris lui, id est de omni memoria mundi hu­ cilium suum a stylo simili commendans Seneca, jus , quæ oculorum occurrit obtutibus, n Et sub «pisi. 59 : «Loqueris, ait, quantum vis, ct plus finem capitis : « Ilis Iribus abrenuntiationibus significas quam loqueris. Hoc majoris rei indi­ proprie 1res libri Salomonis aptantur. Nam Pro­ cium est : apparet quoque animum nihil habere verbia primæ abrenunliationi conveniunt, qui­ supervacui, nihil tumidi. » bus concupiscentia; carnalium rerum ac terrena Denique Prophetic vocantur vates et poetai, ac vilia resecantur; secundæ abrenunliationi Eccle­ proinde prophetia ipsorum vocari potest metrum siastes , ubi universa quæ aguntur sub sole va­ et carmen. Salomon autem fuit Propheta, ct veras nitas pronuntiantur ; lerliæ, Canticum Cantico- proprieque dictas edidit prophetias, uti ostendi rum, in quo mens visibilia cuncta transcendens, Proverb. xxx,l. Quanquam in Ecclesiaste vix sit verbo jam Del cœlestium rerum contemplatione ullam talem invenire. Quod ergo ait S. Augusti­ conjungitur. » Simile habet S. Hieronymus ad nus, lib. XVII De Civitate, cap. xx : « Salomo­ 'Paulinum, cujus verba recitavi initio Proverbio­ nem in tribus suis libris prophetasse , » vel syrum. necdochice accipe, quod scilicet in partibus qui­ tak>u.4a Allegorico, B. Petrus Damianus, serm. I De busdam triplicis hujus sui voluminis proprie pro­ » Nativitate B. Virginis, huc tria Salomonis no- phetari! , puta Proverb, xxx, I el 2, ac in Canti­ mma, Iresque ejus libros adaptat Christo, qui cis, ubi perpetua est prophetia de Christo el Ec­ u/ inquit : « Filius Regis ct Rex, nec solum Filius clesia; vel ample accipe t» prophetasse pro De* Dii, sed etiam Deus, Salomon, id est pacificus eloquia reserasse, Dei voluntatem explicuisse, di­ est nobis in hoc exsilio; Ecclesiastes, id est con­ vinas sententias et Canonicos libros dictasse. Sio donator , erit in judicio; Idida, id est gloriosus, enim omnis Canonica Scriptura vocatur prophetia ARGUMENTUM IN ECCLESIASTEN. S a S. Petro, epistola II, cap. i, vers. 20. Denique Deum, inquit, time, et mandata ejus custodi, Chaldæus censet Salomonem hic vere prophetasse quia hoc est omnis homo. Quicumque enim est de futuro schismate Jeroboam; sic enim habet hoc, est custos utique mandatorum Dei : quoniam ex editione Complutensium : a Verba propheti® qui hoc non est, nihil est. Non enim ad veritatis quæ prophetavit Ecclesiastes; ipse est Salomon, imaginem reformatur, remanens in similitudine filius David, rex, » etc. Ex interpretatione vero vanitatis. i> Hucusque S. Augustinus. Unde S. Hie­ Costi : « Verba præsagitionis, quam vaticinatus ronymus commentarium in Ecclesiasten scripsit ad est condonator Salomon , filius David , rex Jeru­ B)®sillam S. Paul® filiam primogenitam, hoc fine, salem. Cum divinationis spiritu praevideret Salo­ ut ei mundi contemptum persuaderet. Audi eum mon rex Israel, regnum Hoboam filii sui cum Je­ in prœfatione Comment. : « Memini me ante hoc roboam filio Nabat divisum iri, et imminentem ferme quinquennium, cum adhuc Rom® essem, Hierosolymis et templo vastitatem, populumquc et Ecclesiasten sanet® Bissili® legerem, ut eam Israel captivum ductum iri, » etc. Igitur Eccle­ ad contemptum mundi hujus provocarem, et om­ siastes uti Proverbiis est altior, perfectior et subli­ ne quod in mundo cerneret, putaret esse pro mior, sic ct iisdem obscurior est et difficilior. nihilo, rogatum ab ea ut in morem commenta­ Quocirca Philaslrius asserit « Ecclesiasten paucis rioli obscura quœque dissererem, ut absque me quidem conscriptum sententiis, omnem tamen posset intelligerc qu® legebat. Itaque, quoniam s. m*thesaurum ccelestis scienti® quærentibus conti­ in procinctu nostri operis subita morte subtracta nMjy®V4t nere. p Et S. Ambrosius, lib. De Tobia, cap. xiir, est, et non meruimus, o Paula et Eustochium, ta- pra00u jubet huic libro inhærendum, ut qui bonus sit lem vit® nostr® habere consortem, tantoque vul­ ad omnia magister. nere tunc perculsus obmutui, nunc in Bethlehem Finii Ec- Finis et scopus hujus libri est, docere veram positus, angustiori videlicet civitate, el illius me­ c,rsus- sapientiam, scilicet qua secernamus vanitatem a mori® et vobis reddo quod debeo. » veritate : nimirum ut cognoscamus vana esse om­ Porro crebra hujus vanitatis mundi prædicationia qu® in terris se ostentant, alliciunt et abblan- nc S. Hieronymus, S. Paulinum, Pammachium, diuntur; vera vero el solida esse, quæ in cœlis S. Paulam, ac Romanam nobilitatem ad mundi sunt, ut ex hac dispari cognitione assurgamus ad contemptum, et ad secessum in Bethlehem per­ mundi, utpote vani, contemptum, ac ad cœlt traxit. Ergo Salomon hoc libro lectorem a vani- Deos m Deique, utpote veri solidique, amorem et desi­ tate, id est ab amore mundi avocat, traducilque TeriUlderium. Tanta enim est vanitatis in hoc mundo ad amorem Dei : Deus enim est ipsa veritas, enexterior species et forma, tanta illecebra, tantus titas, soliditas, stabilitas, œternitas. Unde S. Gre- ua. fucus, ut mens hominum, nisi a Deo ct Salomone gorius Nyssenus, lib. De Vita Moysis, agens de edoceretur, in ea vanesceret, falsaque sumeret visione Dei in rubo ardenti Moysi exhibita, veri­ pro veris, vanisque concupiscentiis et peccatis tatem definit esse ipsum Deum. Sic enim ait : absumeretur, et velut fumus in mortem secundam « H®c enim est (ut ego sentio) veritatis definitio, evanida contabesceret. Hunc ergo vanitatis rerum firma Ejus qui est intellectio; falsilas enim est omnium fucum et larvam detegit hic Salomon, phantastica quædam circa id quod non est com­ docctque terrena et vana spernere, ac cœlesliaut prehensio, quasi subsistat quod non est; veritas vera ambire, in quo consistit vera sapientia. Ita autem est, ejus quod vere est firma intellectio. censetS. Augustinus, lib. XX De Civitate, cap. iti : Longis autem spatiis temporum altiori per quie­ « In hac vanilate, inquit, cui quantum satis vi­ tem animo meditari oportet, ut firmiter intellisum est intimaud® lotum istum librum virsapien- gore possis quid sit quod vere est, quod natura tissimus deputavit, non utique ob aliud , nisi ut sua est; quid quod non est, quod solum esse vi­ eam vitam desideremus, qu® vanitatem non ha­ detur, cum per se atque natura sua minime sub­ bet sub hoc sole, sed veritatem sub illo qui fc- sistat. Illustrat idipsum visione Moysis. Mihi enim cit hunc solem. In hac ergo vanitate, numquid videtur magnus ille Moyses ea in visione didi­ nisi justo Dei rectoque judicio similis eidem vani­ cisse, nihil carum rerum qu® aut sensu compre­ tati factus vanesceret homo? In diebus tamen va­ henduntur, aut mente perspiciuntur, præter su­ nitatis su® interest plurimum, utrum resistat, an premam essentiam, qu e omnium causa est, et a obtemperet veritati, et utrum sit expers ver® pie­ qua omnia dependent, vere subsistere. In nullo tatis, an particeps : non propter vit® hujus vel enim cœterorum impendentia ( independenliam bona acquirenda, vel mala vitantia vanescendo vocant Scholastici) perspici potest, ita quod abs­ transeuntia, sed propter futurum judicium, per que participatione veri Entis possit esse. Solum quod erunt ct bonis bona, et malis mala sine fine id eodem modo semper se habet, nunquam au­ mansura. » Deinde ita subjicit : a Denique isto getur, nunquam minuitur, æqualiter ad omnem sapiens hunc librum ista conclusit, ut diceret : mutationem, lam ad pejus quam ad melius im­ Deum time, ct mandata ejus observa, quia hoc mutabile; pejus enim ibi aut malum non est, est omnis homo; quia omne hoc opus Dens ad­ melius inveniri non potest. Quare solum nulla re ducet in judicium in omni despecto, sive bonum, alia indiget, ct solius cuncta indigent; solum sive malum. Quid verius el salubrius dici potuit? cuncta appetunt, solum cunctaqiarticipant, et quæ fi ARGUMENTUM IN ECCLESIASTEN. participant, per participationem et sunt et bene que illam non esso qurerendam in presenti vita, Flint. Quod autem participatur, nunquam immi­ sed in futura et æterna : virtutem prœstaro opi­ nuitur. Id igitur profecto est quod vere est, ct bus, robore aliisquo corporis dotibus : cogitan­ hujus veri Entis intellectio, ad quam tunc acces­ dum esso Dei judicium et providentiam : feliciserit Moyses. » talem parari obedienlia divin® legis, operibus Alcaicos Deniquo Albinus, præceptor Caroli Magni, Præ- misericordi®, mortificatione cupiditatum, animi 7,'J. ,l fatione in Eccle., ait se commentarium in eum- lenitate et paco : principem esse colendum : prin­ vu ititig «e»» scriberc, nt extractos c monasterio ad munia cipem debere esso justum, sobrium, placidum, n*™. Ecclesiastica Oniam sacerdotem, id est Episco­ cupiditatum dominum, sapientes et probos ho­ pum, Candidum presbyterum, et Nathanaolem norantem, liberalem, et qui subditis de annona diaconum a mundi vanitatibus præmuniret; at­ Cfiterisque vita commodis abunde prospiciet, que do vana possessione divitiarum in hujus spe­ quippe qui se mortalem sciai, ct ejusdem cum culi deliciis sapientissimum Salomonem tofum subditis esse natur® et sortis : cogitandum de in­ composuisse hunc librum, quem hortatur ut sem­ gruente senio et morie : deniquo sapientem et felicem esse, qui illud ubique praemeditatum ha­ per pro magistro habeant in inanibus. ’ Qnœritur, tertio, quænam hujus libri sit par­ bet et observai : « Deum lime, et mandata ejus titio, qure et quot partes? Rugo Victorinos, et post observa; hoc est enim omnis homo. » eum Richardiis de S. Victore, lib. HI super Apocal. Rursum hunc librum eum Lyrano minutius sic part. II, cap. vn, censent tres libri esse partes, dividas per singula capita, ut in illo totidem pene, quibus triplex hominis vanitas describatur : prima puta decem vanitates recenseantur: nimirum in opitit i mutabilitatis, scarnita mortalitatis, tertia curiosi­ capite primo, immoderatum sciendi studium; in pininatatis; aut, ut S. Bonaventura, vanitas natura), secundo, appetitio deliciarum; interlio, vita Ion- BUaluJ‘ culpre et miserim. gioris desiderium; in quarto cl quinto, ambilio Po» li- Verum dico duas primarias Ecclesiastis esse dominii dignitatisque; in parte quinti et in sexlo bri par- partes. Prior est a cap. i usque ad cap. vn, qua toto, cupiditas divitiarum; in septimo, divinandi ostendit omnes res mundi sublimaris, quas ho­ ars ac praescientia futurorum; in octavo, venatio mines vani magnas restituant, inanes esse cl va­ laudis et fam®; in nono, fortunée consectatio; in nas, ac proinde vanam esse felicitatem qu® in iis parte noni et in decimo loto, corporis robur; in collocatur. Posterior a cap. vn porrigitur usque undecimo el duodecimo, specimen ¿elatis florid®. Interpretes qui in Ecclesiasten commentali sunt intere ad finem, qua depulsa vanitate, demonstrat veri­ tatem veramque felicitatem sitam esse in virtute, exstant permulti, tam veteres quam neoterici. Ad ao Dei timore cl cultu. Igitur primo slatini capite sexaginta numerat Fabianus Justinianus in calce eos refellit, qui scientia summum bonum metie­ indicis sui universalis, ubi catalogum Inlerprebantur; secundo item ac tertio capitibus eos redar­ tum S. Scriptur® contexit. Illustriores hic recen­ guii, qui in voluptate finem bonorum ut Epi­ sebo, quorum opera usus et adjutus sum, sicut curei coV )carunt ; quarto capite, cos qui in hono­ S. Hieronymus initio Commentariorum suorum ribus; quinto et sexto cos confutat, qui in divitiis recensere solet Origenem, Didymum, Apollina­ et opibus felicitatem posuere. Prior itaque hrec rium, etc., quos loto opere secuturus sit, ne iden­ capitum sex portio in refellendis alienis occupa­ tidem illos commemorare sil opus : nimirum hu­ tur; altera vero totidem capitum pars in confir­ militatis est agnoscere unde profeceris; œquilalis, manda sua sententia versatur. Igitur cap. vn de cuique quod suum est reddere; gralitudiuis, be­ Iribus bonorum generibus disserit, animi, in­ neficium beneficio rependere, ac laudem doctrin® quam, corporis et fortunes, deque contrariis et doclori refundere. Ea de causa cum sententias malis. Quis horum omnium sit usus, utque res auctorum recito, ipsis sæpe eorum verbis utor, omnes nostra) a divina pendeant providentia, lu­ ut intuenti liqueat illa ipsorum esse, non mea. culenter ostendit. Hinc ad finem usque libri de Præclaro Plinius, Pradal, ad Vespasianum : « ob­ vita pie ac justo transigenda, quo tandem Deo noxii profecto, inquit, animi et infelicis ingenii conjungamur, et felicitate porfruamur æterna, est deprehendi in furto malle, quam mutuum condonatur. reddere, cum præsertim sors fiat ex usura. » PræAljnnl. Porro in hisce multa statuit axiomata vita, clariüsS.Basílius, epist. 1 ad Hrcg. Nuiuini.: « No­ u viu juxta veritatem veramque prudentiam instiluen- que vero, inquit, ad discendum verecundum esso ‘7^ qualia sunt : Humanam scientiam non e ilice re oportet, nec ÿd docendum malignum : quod ab ** hominem felicem : vitam esse brevem et mille alio lute didiceris, nequaquam clam habendum; mutationibus obnoxiam : humanos errores mo­ cujusmodi facere mulieres improbae solent, qure resque per Sfidila succedentia, et circulant ia quasi ex aliis ips® quæsitos liberos, viris suis tollen­ in orbem rediro, utque eosdem fuisse omnibus dos subjiciunt, patrem ementientes. Auctorem wculis communes ; nihil sub sole esse novum : vero ipsum prodere grata commemoratione de­ voluptatem eflkero elultiliam et stultos : felicità- cet, verumque ipsius scienti® parentem. » Primus ergo post Septuaginta, Aquilam, Sym­ lem non <¡sm sitam in dominatu, in uxorect filiis eirregii». In lungmre vita aut funeris pompa ; advo­ machum» TJicodotionem et Syrum, interpres est ARGUMENTUM IN Chaldæu* Paraphrastes, qui putatur franse Joseph reçus. Sicut enim Onkelo* Pentateuchum, et Jo­ nathan Prophetas, sic Joseph reçus libros Salo­ monis cæterosquo llagiographos, puta Job, Psal­ mos, Regum, Ruth ex Hebreo in Chaldæum con­ vertit, salis genuine et consentanee ad Vulgatam Latinam, qua ratione utilis est; nam cum vocis Hebre® sensum fideliter reddit, quia tamen Judæus post Christum exstitit, hinc judaizat, et ple­ raque ad Judaicam Synagogam ct superstitionem detorquet, ac hinc inde miscet fabellas Rabbini­ ca* : multa ex cis succidit, ct expurgavit Arias Montanus in Chaldaica Paraphrasi, quam Bibliis Regiis attexit, at non omnia. Secundus tempore, sed dignitate primus eat S. Gregorius Episcopus Neocæsariensis, ob mira­ culorum gloriam cognomento Thaumalurgus, qui Ecclesiasten per metaphrasin « brevissimam et admirabilem, » ait Suidas, explicuit. Divina enim sua sapientia, facundia, acumine, novitate lecto­ rem mire docet, mulcet, pungit ct stimulat. Tertius est R. ¡laceados, quem passim citat Ca­ latinus, lib. De Arcanis fidei; sed hic allegoricus potius est quam litteralis, cl allegorias habet som­ niis non absimiles. Quarius est S. Gregorius Episcopus Nyssenus, frater S. Basili!, qui octo homilías disertas sane et doctas in Ecclesiasten elaboravit, quibus ipsemet Ecclesiasten agit, ac lectorem ad vanitatis mundi contemptum, velut orator Christianus exstimulat. Quintus estS. Hieronymus, qui more suo litter® inhærens, genuinum primo ejus sensum dilucide reddit, deinde mysticum attexit : merito sui œvi phoenix, ac in S. Scriptura explicanda doctor maximus, Ecclesi® totius elogio celebratur. s. nie- Nota : S. Hieronymus bis transtulit Ecclesiasten, ronymns proverbia, ct Cantica:primo, corrigendo veterem et antiquam Vulgatam editionem Latinam juxta Saioum- versionem Septuaginta a qua manavit : quare nit* Grecos Septuaginta in Latinum transtulit, itaque veterem editionem su© puritati restituit; secundo, immediate illa ox Hebreo transferendo in Lati­ num. Hæc ita so habere docet ipso S. Hieronymus hic in Proœmio; ac diserte, lib. 11 Contra Hufin., ubi sic ait : «Salomonis etiam libris, quos olim juxt i Septuaginta additis obelis et astericis in La­ tinum verteram, ex Hebreo transferens, ct dedi­ cans SS. Episcopis Chromatic el Heliodoro, hæc inprefaliuncul® me® (lue subscripsi : si cui sane Septuaginta Interpretum magis editio placet, ha­ bet jam a nobis emend tam. n Prior ergo versio S. Hieronymi facta est ex Greco, posterior ex Hebreo jussu Damasi Pontificis, quam proinde recepit Ecclesia, estquo Vulgata nostra editio La­ tina. Utraquo exstat in Commentario S. Hieronymi, in quo tamen non posteriorem suam interpretatur vel modesti® ergo, vel quia nova erat; sed prio­ rem Septuaginta nipote veterem et Vulgatam tunc cd;»ionem, qu® a posteriori, puta a Vulgata ino- ECCLESIASTEN. 7 dema satis discrepat, qr. proinde Commentarius S. Hieronymi parum facit ad elucidationem Vul­ gat® modem®. Porro S. Hieronymus in poste­ riori accommodat se Septuaginta, ubi ab Hebreo nihil vel parum distant : alias sequitur Aquilam, Symmachum et Theodotionem, sed pr® omni­ bus Hebraicam veritatem, cujus sensum verum et genuinum, ut clare représentât, subinde non verbum verbo, sed sententiam sententia quasi paraphrastic exprimit : hoc enim est munus fidelis cl genuini interpretis, uti suis locis vide­ bimus. Sextus est Olymplodoros, parfim paraphrastes, partira scholiasts*, parlim comm- H itor, qui bre­ viter, sed utiliter Ecclesiasten explicuit:ita enim explicat, ut lectorem ad virtutem et pietatem excitet. Septimus est Salonius Enchéri i filius, et Salviani discipulus, anuo Domini 470, qui mystice et bre­ viter Ecclesiasten explanat. Idem facit Albinus, sive Alcuinus, Bed® discipulus, et Roban! magis­ ter. Salonii Commentarius m Proverbia et Eccle­ siasten idem plane ad verbum exstat in Honorio Augustodunensi presbytero, qui, teste Trithemio et B diarmino, floruit anno Domini 1Î20; nisi quod initium libri sit transpositum. Namquæde tribu, nominibus Salomonis initio Ecclesiastis, eadem Honorius ponit initio Proverbiorum. Rursum pan cula in fine Proverbiorum, quae ponit Salonius, decurtat et omittit Honorius. Reliqua, ut dixi, sunt eadem ad verbum. Porro Salonius editus exstat tom. V Diblioth. Patrum; Honorius vero, tomo sive sæculo XII, juxta editionem Colonien sem. Octavus est Hugo de S. Victore, qui ex S. Gre­ gorio (hujus enim Commentarii manuscript! in Ecclesiasten exstant in monasterio Cavensi ) ho­ mi!. 19 in Ecclesiasten conscripsit, quibus floride et acute singulas quatuor primorum capitum sen­ tentias, imo singula verba discutit, exsugit, ac mei sacre ethices ad morum conformationem elicit et conficit. Fuit Hugo vir apprime doctus, fa­ cundus el religiosus, monasterii S. Victoris (unde vocatus est de S. Victore) Parisiis Abbas, coævus el familiaris S. Bernardo, sui sœculi lumen, adeo S. Augustini doctrinam et phrasim ©mula­ tos, ut « Augustini lingua ■ sit nuncupatus. Mo­ nens cum, allata S. Eucharistia, ob stomachi nau­ seam eam sumere non posset, eam adorans : a Ascendat, inquit, filius ad Patrem, et servus ad Dominum suum. » Itaque factum. Nonus esi S. Bonaventura, qui scholastice Ec­ clesiasten pertractat. liecimns est Rugo Carensis, primus e S. Domi­ nici Ordine Cardinalis, qui obiter litteram perstringem, mystico sensui se mancipat, in eoque rimando acutus est, acer et copiosus. Vndecimus est Nicolaus Lyranus, qui hebraice non ndamussim peritus, passim sequitur Rabbinos, preserlim R. Salomonem, uti ipsemet falo- R COMMENTARLA IN ECCLESIASTEN, cap. 1. tur in fine lib. Different, veteris ac novi Testa- Campensis, Isidorus Clarius, Franciscos Vatabios, menti, líos secuti sunt Dionysius Carthusianus, ac c Societate nostra Joannes Lorinus breviter, Cardinalis Cajola nus, qui duobus suis Rabbiois sed accurate; el Joannes Pineda, qui uti fusissime, in Testamento veteri, ac Erasmo in novo plus ila pienissime Ecclesiasten explanavit. Ego ex aequo confidens, novam eorum versionem edil cl omnibus hisce succum exprimam, mellilegium suopte ingenio nove explicat, a Vulgata cl Patri­ faciam, illudque methodice, paucis clare more bus <œpc discedens. Item Franciscas Titehnannus, meo lectori hauriendum propinabo; ac non vir eruditus cl religiosus, Joannes Ferus, Gerar- pauca ex meipso addam, quæ æterna Putris sa­ m, viles, erronei», mendacis, a Sublimis prorsus, 1-2. Alii eidem accommodant 1res prisci taberna­ ail S. Chrysostomus, serui. Coutru Concub., etcœlis culi et templi partea, puta atrium, Sanctum, et dig na vox, quam Salomon ad se reversus, et quasi li COMMENTALA IN ECCLESIASTEN. cap. !. a Vanus, ait Servius, dicitur quasi vacuus, et ex umbrosa quadam abysso ad lumen ver® sa­ pientia? respicere valens, emisit tandem. » Idem, quasi vanno eventilatus. » Ovidius, III Amor. : Parænetica ad Eutropium : a Hunc, inquit, versi­ . Ceres sterilem vanescit in herbam. culum, si sapèrent qui in potentia versantur, in parietibus omnibus, et in vestibus suis scriberent, « Hinc vanus vocatur stultus, quasi mente vacuus, in foro, in domo, in ingressibus; quoniam qui­ qui in rebus inanibus studium collocat. Vanus dem multe sunt rerum facies, mulla? imagines quoque dicitur mentions et infidus, qui levia ina­ falsœ, quæ decipiunt incautos, istud oportet quo­ niaque pro gravibus et veris astute componit. » Vanus ergo est vanidicus, vaniloquus, levis , tidie salutare carmen, et in prandiis, et in cœnis, et in conventu unumquemque proximo suo ca­ mendax. Hinc vanitas vocatur levitas, menda­ nere, et a proximo suo libenter audire : Quia va­ cium, fallacia. Vanitati opponitur veritas, fide­ litas, constantia. Unde Cicero, lib. Il De Natura nitas vanitatum est, et omnia vanitas (I). » * Grammatice et etymologice vanitas est vacuitas, Deorum : « Nulla igitur, ait, in cœlo nec fortuna, id est vanissima, vani græcum id est vilipendo ; et idquo triplici de causa ; ¡mu, id est vileo, vilesco; et id est vihs, va­ Creatura prima est, quia respectu Dei creatoris, qui est nus, contemptus, homo nihili. ffebel ergo et babel pelagusCDtitatis omnisque perfectionis, creatina hcbraice idem est quod vanita*, nihilum, flatus, bus do omnis est quasi non cns et nihilum, juxta illud : res nihili et nullius mon.enti. ait Nyssenuo. I nde li 4431 « Substantia mea Linquam nihilum ante te, » quædam antiqua Hispan < nsinm H bræonim v* rPrima. Psalm. XXXVIII, (>; et : «Omnes gentes quasi nihi­ sio, teste Pineda, sic bg- b il, nada de nada, dix lum et inane reputate sunt ei, » haiœ, xl, 17; cohcled ; nada e nada, foto es noda. Hinc Abel he­ et : « Lima non splendet, et steli» non sunt mun- braico dicitur Habel, id est vanitas, quia occisus a Cain cito periit et evanuit, ideoque primum vi­ d» in conspectu ejus, » Job xxv, 5. frrnnda. Secunda, quia nulla res creata hominem potest vumque fuit speculum vanitatis et brevitatis vite beare, aut ejus desiderium , utpote immensum, human» ; quia « in imagine ( instar umbra ) perexsatiare. Vera enim saties et felicitas sita est in transit homo. * Et : « Universa vanitas omnis solo Deo, utpote quaquaversum infinito. Si alibi homo vivens, > Psalm. xxxviii, 6, quod sic ex­ eam quæris, vane ct frustra quæris. plicat Hugo, q. d. In homine existit trina omnisTorti*. Tertia, quia homo sua stultitia rebus creatis que vanitas, scilicet a concupiscente carnis, con­ abutitur ad vanitates, ut scilicet vanas suas con­ cupiscentia oculorum, et superbia vite : • qu» cupiscentias illis expleat, quibus sibi interitum ipse late exaggerat. Græce Septuaginta vertunt : Mzrziortc uxtwtt,- |XZTUpresenten) et ælernum acccrsit. I<1 clare ostendit Sapiens ex idolis dicens, Sap. xiv, Ii : « Creatur® Ttov , Tz irexrra ¿xxTar.Trc, id est, vanitas vel inanitas ovi; Dei (quœ a Deo bono bon» creat» sunt ) in odium inanitatum, ct omnia inanitas; ox-rauns enim deri­ qvidt fact» sunt (vitio hominum, iis quasi diis inhian­ vatur a uirrr, id est frustra, inaniter, in casMim, tium), et in tentationem pedibus insipientium in vanum, abs re, sine fructu, fulditer, ideoque (offendentium in illarum abusu, nimio amore et stulte; unde a «im derivant italicum matto, id cultu ) : initium enim omni* fornicationis est ex­ est stultus. Sensus est, 7. d. homines vani,quasi quisitio idolorum : et adinventio illorum corru|)- cerebro vacui ct stulti sectantur vanas opes, ho­ tio vit» est. Supervacuitas ( vanitas) enim homi­ nores, delicias frustra et sine fructu, quia illas s»pe non obtinent; et esto obtineant, diu ris gau­ num hæc adinvenit. » Hato Hebraice, pro vanitas vani fatum, et omnia vani- dere, iisque se satiare nequeunt; imo illa homi­ n\l’¡tas, est : bsH Sdh 0^3 rt bon babel habalim bac- nem ad finem suum, ad quem a Deo creatus ct col babel. Vanitas dicitur SdH hebel, vel babel a rad. ordinatus est, puta ad œternam felicitatem non bnn habal, id est vanus fuit, viluit, evanuit. Unde conducunt, sed >»pe abducunt,et in gehennam Sanhcbel, ail Pagninus, est res quæ non est quip- deducunt. Stultus enim est, qui rebus futilibusse piain, ant qnæ cito desinit, ut vapor, aut flatus occupat, qui laborat frustra, ac labores suos pro­ qui exit ab ore. Habal cognationem habet cum digit, imo per labores seipsum perdit et damnat, *73N ubai, id est luxit, a lugeo: lugemus enim cum iisdem facile se salvare et beare potuisset, res evanescentes, puta homines, cum moriuntur; si eos Deo impendisset : « Mztxwtt;, sive vo/oígs, ct cum hi13 baimi, id est exterritus est : mors inquit Nyssenus, hic est vel verbum, quod non enim vanitatem vita) amantibus est omnium ter­ cadit sub cogitationem et intelligenti.un; vel res ribilium terribilissimum, ait Philosophus; et eum inutiles; vel consilium, quod non potest consis­ nbn bala, id est inveteravit, vetustate corruptus ct tere; vel studium, quod non pervenit ad finem; » consumptus est, juxta illud Ovidii XV MelamorpA.: vel, ut in summa dicam, id quod in quavis re utili non potest constare. Tempus edax rerum, tuque invidiosa vetustas, Aquila, Symmachus et Theodotion vertunt. Vapor Omnia destruitis, vitiataque dentibus œvi, àîuiûv, Tx Tray?* id est, vapor vaporum, quid? Panl itim lenta consumitis omnia morte : omnia vapor ; enim, ait S. Hieronymum ligni­ Tempus enim cito senectam, vetustatem, mortem ficai vaporem fumi et auram tenuem, qu» cito et interitum rebus omnibus adducit, et cum hoj resolvitur. Vapor est exhalatio calida et húmida ab aqua, vel aqueo educta, ut docet nabal, id est cecidit; defloruit, emarcuit. Sicut vi solis enim rosa mane roseo colore et odore vernans, Aristoteles, 1 Meteor. Rursum vapor est causa ma­ vespere marcescit; sie juventus ojusquo decor in terialis omnium eorum qu» in alto vel imo ge­ morte, vel senecta deperit, marcescit, evanescit. nerantur, ait Albertus Magnus De Passione aeris; Iliec enim omnia tendunt ad vanitatem et nihi­ hinc omnia, u que ut vapor, evaporant ct evanes­ lum. Ab hebr.i o habtl, id est vanitas, nonnulli cunt. Undo illud nostri Justi Lipsii funebre car­ per apiueresin derivant laliuum bulla, qua nihil men, quod ipse vivens composuit, et moriens est vanius, ut videre est, cum pueri ex smegmate sepulcro suo velut sapienti» et eloquenti® su» et aqua per fistulam, eam halitu suo (quem si­ epitaphium inscribi jussit : gnificat habel) inflando educunt; htec enim as­ Vis altiore voce me tecum loqui 1 cendens iu aerem illico tenuem vanescit in auram. Ilumina cunda fumus, umbra, vanitas, Unde illud : Homo bulla. Ab habal quoque deriEt sccnæ imago, verbo ut absolvam, mbit Ve COMMENTARIA IN ECCLEMASTEN, cap. I. Dn vaporis natura audi disserentem S. Gregorium plum vicenarii ; si ulterius tertium 0 subjungas, Nyssennm in Iferamero, sive in historia sex dierum, ducenta augebis in decuplum : nam 2000 faciunt longiuscule ante finem : II Cor. xn, 2. Tertio, ut pleret Deus, unumquodque opus per se bonum res adeo ingentes, salutiferas et admirabiles, ob­ dicitur, ct novissime universitas, perfectis omni­ vias tamen, et quæ quotidie in oculos occurrunt, bus, valde bona nominatur, » sed prie hominum stupore non advertuntur, quasi Tertii *< Tertio et genuine, eum dicit Salomon : « Vani- de longinquo ostendat. Ila Hugo Victorious et Bo­ g ou nu. (as vanitatum, » est hebraísmos, significans vani­ naventura. tatis præeminentiam et summitatem. Hebrœi enim Er oMMA vanitas. — In llebræo non est ^et, sed Omni! cum qmd procellens et summum in aliquo ge­ subintelligitur a Nostro, Septuaginta et alus. Ile- VIUIUI, nere significare volunt, illud congeminant per re­ bræa eigo sic habent, vanitas vanitatum, omnia quid? gimi n genitivi, ut cum dicitur : Canticum Canti­ vanitas, vel omne vanitas, vel omnis vanitas, vel corum, hoc est carmen excellens, Heus deorum, totum vanitas. Hex regum, Dominus dominantium, coelum coe­ Primo, genuine hanc gnomen de universo, sive Prima lorum, sabbatum Sabbatorum, Sanctum sancto­ mundo, præserlim sublunari, cum Chaldæo sic explica* rum, saxulum raculorum. Virgo virginum, mys­ exponas collective, g. d. Universum hoc quod ti0, terium mysteriorum, seu Sacramentum sacra­ oculis circumlustro, cum tota rerum suarum con­ mentorum, grace apud Dionysium, Calestis Hier. gerie, est vanitas vanitatum, id est summa cl cap. ni. rtuTT. tww, puta Eucharistia. Dicitur extrema (ut vertit Vatablus) vanitas, et omma. 16 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN. cap. I. 17 quCB in co existant, sunt vanilas, id est mera, talum, modicum et remotum, praesertim quÆ sunuda, pura, integra vanitas. Sic enim non de­ blunares ct terrestres sunt, hinc illud habent as­ crescit, sed potius accrescit vis ct nervus senten­ siduo motui, agitationi, alteration!, defectui,mi­ ti© per rò omnia vanitas, turn quia tò omnia signi­ seri©, interitui obnoxium, ideoque vanum et fient nullam plane rem in mundo esse expertem, quasi umbraticum, aut nullum præ Deo, qui est sed plenam vanitatis : quis enim excipiat dicat- plena et omnimoda entilas, veritas, stabilitas, que : Mundus quidem est vanitas vanitatum, id est beatitudo et perfectio, ac præ Dei cultu, felicitate, refertus variis vanitatibus; at non singula, quæ cl rebus ©ternis, qu© Dei veritatem et felicitatem in eo sunt, vana; occurrit illudque confutat, di­ participant. Hoc esi quod ait Apostolus, Horn. viuf cendo : imo singula cl omnia quæ in eo sunt, 20 : « Vanitali enim creatura subjecta est non vo­ vanitas; lum quia ri vanitas idem est quod mera, lens, sed profiler cum , qui subjecit eam in spe : imo ipsissima vanitas, hoc est vanissima vanitas. quia cl ipsa creatura liberabitur a servitale cor­ Unde ex Chaldæo vertunt Regii, omnino vanitas. ruptionis, in libertatem glori© filiorum 1)4.» Secundo, potest hæc gnome accipi distributive, Quocirca hæc propositio : «Vanitas vanitatum, et ct adaptari singulis rebus mundi, q. d. Non tan­ omnia vanitas,» cum sil generalis, vera est in tum lotus mundus, sed et singulæ partes, imo rebus el objects tam lælis quam malis et tristi­ singulæ res mundi sunt vanitas vanitatum, id est bus. Hæc enim, ©que ul illa, sunt vana, id est, vanissimas; ct omnia quæ in eis sunt, id est om­ exilia el brevia præ Deo, pr© ©ternis gaudiis et nia earum accidentia, dotes, fornite, species et pcenis. Salomon tarnen prius d un laxat in sequen­ tibus prosequitur; proposilo enim hoc quasi li­ qualitates, sunt mera vanitas. Unde posset ex Hebræo sic verti, vanitas vani­ bri themate ; «Vanitas vanitatum, et omnia va­ tatum, omnis vanitas; sicquc exponi per metalhc- nitas, » illud deinde ex singularum rerum induc­ sin, quasi dicat : Omnis vanitas, id est, omnis res tione demonstrat, scilicet ex vanitate et circula­ mundi in se vana est vanitas vanitatum, id est, tione ventorum, solis, fluminum, el fusissime rerum humanarum; ac post singulas sæpe iterat plenissima vanitatibus. Igitur sicut Xerxes cx sublimi specula contem­ suum thema, suamque conclusionem perurget : plans suum exercitum, qui continebat ad decies < Vanitas ergo vanitatum, ct omnia vanilas. » Su­ septies centena millia hominum, illacrymans binde tamen eam reticet, ct lectori inferendam dixit : a Post centum annos nemo ex his omnibus relinquit. Hinc in vita superstes erit : » sic Salomon ex alto feli­ Tertio, hæc gnome appropriar! potest homini, v&niui citatis su©, aut potius sapienti® solio aspiciens propter quem totus hic mundus, et omnia hæc wuumundum hunc suklunarem, et omnia quæ in eo vana creata sunt, quique parvus quidam est mun-1 sunt, vidensque eorum vanitatem exclamat, ct dus; imo ad hominem solum eam arctal Chal- cor! toli mundo, imo sæoülis omnibus inclamat : «Va­ d©us, Cajetanus el alii, q. d. Homo est vanitas nitas vanitatum, et omnia vanitas. » 0 miseri va­ vanitatum, id est universitas vanitatis; ct omnia nique mortales! utquid vanis inhiatis cl intabes­ quæ in homine existant, sunt mera et inanissima citis? utquid vanis incubando cum vanitate eva­ vanilas. Quid ergo est homo? est microcosmos nescitis? Nonne vides, o homo! nonne sentis, vanitatum, est epitome el compendium vanita­ nonne manu tangis res omnes esse vanas, fugaces, tum omnium, quæ per res cæteras spars© el dis­ fallaces? Quœnam ergo dementia illas tanto ar­ tribuì© sunt. Hoc autem a pali© Davide didicerat dore prosequi, illis tanto affectu adhærcrc, illis Salomon, qui Psal. xxxvm, 6, quo hic alludit Sa­ inniti? cum nihil sil in eis solidum, nihil ma­ lomon, ail : « Ecce mensurabiles posuisti dies gnum, nihil durabile, quod hominem beare, aut meos : el substantia mea tanquam nihilum ante immensam animi ejus capacitatem cl desiderium te. Verumtamen universa vanilas, omnis homo exsatiare valeat. Esto enim res omnes bon©, et vivens. Verumtamen in imagino (instar umbro el consequenter veræ, a beo bono et vero creai© umbralicœ imaginis) pertransit homo. » Homo sint, limen in se cl ex so non bon© nec ver©, ergo est universa vanilas, si vivens « multo magis sed mal© cl vana» sunt, quia ex se nihil sunt, morluus,» ait S. Hieronymus, quia sicut rerum ideoque in nihilum proclives : continua enim de­ omnium essentiam, sic ct vanitatem in se com­ clinatione devergunt, ut in suum nihilum, cx quo prehendit : nam subit injurias corruptibilitatis, a Deo per creationem educt© sunt, revolvantur et ul res inanimai©; necessitatem nutnlionis, accre­ relabantur. A Deo ergo habent quod bona1, quod tionis, mortis cum viventibus; sensibilium afleo ver©sunt: quia omne suum esse, omnem essen­ tionum el patibilium alternationem qualitatum tiam et existenliam a Deo acceperunt, Hæc rursum cum sentientibus; alternationem cogitationum, multa vanitate permixta est : ideoque Salomon in voluntatum, studiorum, consiliorum cum ange­ hac gnome tò vanitas iterat, triplicat, imo quin­ lis; at insuper peccatorum, qu© nefanda el cum tuplicai : quinquies enim repetit nomon vandali», natura pugnantia sunt, atrocitatem : ut de morbis ut multiplicem et quasi innumeram creaturarum etærumnis sileam, quibus supra * maialici cuncta vanitatem demonstret : quia enim ipsæ a Deo obnoxius est homo, ul docent medici, < t natur dj» hauserunt esse participatum, imminutum, limi­ historio* scriptores, ct qui deplorant lapsi homi- ni. Ç <$ COMMENTARIA IN ECCLES1ASTEN, CAP. I. Dis calamitates. Ita noster Lorinu>, ct alii passim turn est illud in quo navigatis, ïn quo bellatis, px S. Gregorio, homi!. 29 in Etang. « Omnis crea­ in quo regna disponitis, minima etiam, mini illis tura', inquit S. Gregorius, aliquid habet homo. ulrinque Oceanus occurrit. Sursum ingentia spa­ Habet namque commune esse cum lapidibus, vi­ tia sunt, in quorum possessionem animus admit­ vere cum arboribus, sentire cum animalibus, in- titur; al ita, si minimum seenni ex corpore tulit, Mligere cum angelis. Si ergo commune habet si sordidum omne detersit, ctexpeditus levisque aliquid cum omni creatura homo, juxta aliquid ac contentus modico emicuit. » Et post nonnulla : omnis creatura est homo. Omni ergo creatur® « Illic incipit Deum nosse. Quid est Deus? Mens prædicalur Evangelium, cum soli homini praedi­ univorsi. Quid est Deus? Quod vides totum, et catur, » Hinc a Davide ct Salomone idem didicero quod non vides totum. Sic demum magnitudo Gnntnt ct docuere philosophi. Antislroph® ergo Salo­ sua illi redditur, qua nihil majus excogitari po­ fbilmomoni sunt h® eorum sententi® : Persii, a 0 curas test. Si solus est omnia, opus suum et extra et leonini d' riniti hominum, o quantum est in rebus inane! » Aris­ intra tenet.» Hoc illi Platonice. U. Gr«- totelis, qui rogatus quid esset homo, siccum de­ Arabum Proverbium est: a Uomo est illius de­ com.r.. finivisse fertur : « Homo est vanitatis exemplum, fectus,» id est deficiens et plenus defectibus; Hetemporis spolium, forino® ludus, inconstanti® bræorum : u Omnis homo mendax.» id est vanus, imago, invidi® et calamitatis trutina, reliquum deficiens, fallax, errans, et ad mentiendum pro­ vero pituita ct bilis;» alius: «Homo est mancipium clivis, Psal. cxv, 11. Denique Democritus, quoties domo egrediens D mocrlmortis, viator transiens. » Sophoclis in Ajace : <• Video, ait, nos nihil aliud esso nisi simulacra, in publicum prodibat, semper ridebat; Heraclitus lui p r ridequotquot vivimus, aut tenuem umbram. » Theo­ vero semper flebat. Dogati cur, responderunt se gnis ; «Delectare, ait, animo mi : mox alii erunt ridere et Here vanitatem mundi, vanasque homi­ nditui Kmper viri; ego vero (erra nigra ero. » Pindari : ox.ajc/xa num occupationes,curas et studia. Alteri enim om­ fl.-bat ho­ id est, umbra somnium est homo. Philoso­ nia quæ agimus miseria, alteri inepti® videbantur. minum Magis pie ct pathetice exclamat S. Hieronymus ▼Aniliphus quidam, rogatus quid esset mundus, res­ pondit : « Mundus est scrinium dolorum, schola in epitaphio S. Paul® : « 0 mortalium fragilis et (em. vanitatis, forum impostorum. » Zeno Imperator, caduca natura! ct nisi Chi isti fides nos extollat ad cœluin, et æternitas animæ promittatur, cum Lilino- audita suorum clade, fugiens exclamavit : « budi­ ni». brium Dei est homo. » Etenim ut ait Plautus : bestiis ac jumentis corporum una conditio est, « Dii nos quasi pilas homines habent.» Plinius idem occubitus justo et impio. » Et alibi : «Sine scribit Apellem pinxisse Alexandrum Magnum te­ Christo vanum omne quod vivimus. » Quæres, quæ ct quot in mundo rebusque om­ nentem fulgur manu, quasi imperio penetrantem abortu ad occasum; quia instar fulguris illico nibus creatis sunt vanitates? Despondetur esse ubique victor in triumphis gloriosus apparuit, et mullas ct pene innumeras; sed illustriores cælcmox veneno et morte victus, vehit inglorius dis­ ris esse duodecim, contrarias totidem veritatibus, Vanitaparuit.Un de Juvenalis de ejus sepulcro, Satyr. 10 : verisque bonis in Deo et cœlo exislentibus, quæ inspectores movent ad vui contemptum ct Dei Unus Pdlao juveni non sufficit orbis ; amorem. Sarcophago cootenlus erit : inors soH fatetur Prima est exiguitas : nimirum quod omnis Prima, Quantula sint bo:ninum corpuscula. creatura ct creata voluptas sit modica; omnis Trismegisti : «Exue vestem (corpus) corruptionis enim creatura modicum esse accipit a Deo, ac vinculum, vivam mortem, sensitivum cadaver, consequenter modicum bonum : bonum enim esse sepulcrum circumverlibile, velamen opacum. » ipsum consequitur, calque proprie passio entis. Seneca, Consolat, ad Martiam, cap. xi : «Quid est Quantum ergo est ens, tantum est ejus bonum, homo? imbecillimum corpus ct fragile, nudum, non majus, non minus. Huic opponitur immen­ suaple natura inerme, aliena) opis indigens, et ad sitas Dei, omniumtjue ejus bonorum, quia pro­ omiv m fortuna? contumeliam projectum. » Idem fluit ex immensitate essenti® divin®. Sperne ergo in Proverb. : « Homo vil® commodatus, non dona­ honorem modicum, quem homines, qui sunt tus est.n Idem, Pncfat. in lit). I Natural. <¡uas(. : quasi formic® terr®, tibi ofTerunt, ct rependet « Hoc est punctum, inquit, quod inter tot gentes tibi Deus honorem suum, qui est immensus. ferro cl igni dividitur. O quam ridiculi sunt moi la- Sperne delicias gul® modicas, qu® ad spatium hum term m!» Imo quam ridiculi sunt mortalium gutturis duntoxat, qu® vix est unius digiti, se puncto inhiantium animi! Et mox : a Cum te in extendunt, ct fruere Deo, qui est mare dchciarum. illa vere magna sustuleris, quoties videbis exer­ Sperne opes terne modicas, et posside regnum citus sub rectis Ire vexillis, ct quasi magnum ali­ coelorum. Huc facit quod globus terne ct aqu® quid agatur, equitem modo altiora explorantem, (ct omnium qu® in co sunt) ita sit exiguus, ut, modo a lateribus ifusum, libebit dicere : 11 ni­ comparatus cum lolo mundo, cum illo eamdem grum campis agmen, formicarum isle discursus proportionem habeat quam unitas habet ad myest m angusto laborantium. Quid illis et nobis riadum undecim infili^ et 023 myriades, uti do­ interest, tusi timui mensura corpusculi? 1’unc- cui Haruch in, 25. i9 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. í. Secoudâ. Secunda est utilitas : scilicet quod cunnis creata Th ophylactus : « Commonefacit, inquit, figuram voluptas, præsertim humana et carnalis sit terrea, appellans, omnes hujus mundi res oculos tantum vilis et sordida; cum increataquæ est in Deo, sit attingere, oculorumque pabulum esse, atque su­ ccelestis, sublimis, angelica, divina. Amas aurum perficiem fluxam, nihil stabile aut subsistens ha­ et argentum? scis quid ames? amas terram rubram bentem. » et albam, ait S. Bernardus. Amas purpuram, Sexta est falsila# : quod nulla creata voluptas s*1** byssum ct margaritas? scis quid ames? amas sit sincera, pura, mera et liquida, sed multis mo­ excrementa piscium, concharum et vermium. lestiis, doloribus et amaritudinibus permixta. Pa­ Amas lautas mensas? scis quid ames? amas ca­ ras convivium? quot dies sollicitus es, ut epulas davera porcorum, vitulorum, anserum, perdi­ compares, appares, dbponas? et quid tandem? cum , ele. Amas puellam? putidum scortum, vel Extrema gaudii luctus occupat. In Deo est purum saccum stercorum amas. merumque gaudium, mei sine felle, vinum sine Tertia. Tertia est insatiabilitas: quod omnis creata vo­ aqua. luptas titillet animam, non satiet, sed irritet, ut Quocirca terrena omnia plena sunt fuco, quia al ia sine fine concupiscat. Est ergo quasi hydrops, exterius insignem speciem et pompam præse fe­ qui quo plus bibit, eo magis sitim acuit, juxta runt, interius vero vacua sunt et inania. Quare illud : vani et vacui cerebro sunt qui iis inhiant; sen­ tiunt enim ct tacite dicunt illud quod est apud Quo plus sunt polas, plus sitiuntur aquae. Osee cap. xn, vers. 8 : a Verumlamen dives effec­ Divina vero mentem satiat, omneque ejus desi­ tus sum, inveni idolum mihi. » Diviti® enim sunt derium explet; quia anima, creata ad Dei imagi­ divitis idolum, id est numen, sed inane ct va­ nem, Dei est capax : unde re quæ Deo minor est, num. Audi Nyssenum : « Vanitas eorum dicitur, qualis est omnis creatura, expleri nequit. Audi quorum nullus usus, quæ magno studio et con­ S. Augustinum in Confess, lib. I, cap. i : » Creasti tentione facta sunt, nullo scopo proposito, ut quæ nos, Domine, ad te, ct inquietum est cor nostrum, in campo arenoso fiunt ædifîcia, quæ fit adversus donec requiescat in te. n Quocirca Athanasius iu stellas jaculatio, ventorum venatio, cursoris ad­ Synopsi : « Per id, inquit, quod ista vanitatem versus suam umbram decertatio, quando conten­ esse dicit, futurorum æternitalem significat, » ut dit quispiam uinbræ su® verticem ascendere, et ab illa ad hanc mentem animumque transfera­ si quid ejusmodi invenimus in iis quæ ficta sunt mus. temere, quæ quidem omnia vanitatis verbo sub­ Ov*rti. Quarta est brevitas : quod omnis creata volup­ jiciuntur. » Denique sic omnia paucis concludit : tas sit temporalis, caduca, momentanea, stalim- a Vanitas est res inutilis, vel consilium quod non que evanescat ; di vina vero perpetua sit et œterna, potest consistere, vel studium quod non pervenit duretque quamdiu durabit Deus, qui est ejus ob­ ad finem, » etc. jectum, auctor et causa. Unde Psalm. lxxvii, Septima est insensibilitas : quod omnis creata Septiau. vers. 33, dicitur : « Defecerunt in vanitate dies voluptas animam non pervadat, nec penetret, eorum, et anni eorum cum festinatione;» He­ imo in se non attingat, sed tantum corpus sen­ braice, cum pavore; Chaldaeus, cum stupefact ione susque afliciat, ct per eos animam obiter perstrin­ tante festinationis ct celeritatis. Lege cap. v S«- gat : quare similis est pomis Sodomæ, quæ mox picntïœ, ubi impii in inferno voluptatum suarum ut tanguntur, in favillam ct cinerem abeunt; nc brevitatem sero agnoscentes, deplorant se illi in­ præsligiis magorum et sagarum, quibus dœmon hiasse, quæ transiit, imo transvolavit ut avis, ut epulum instruit in specie opiparum, sed revera navis, ut nuntius percurrens, ut fumus, etc. falsum et inane ; uude eo peracto, tam esuriunt Quinta. Quinta est instabilitas : quod omnis creata vo­ quam ante. luptas sit fluxa, nec habeat consislentiam, sed Audi Solinura Polyhistorem capito xliv De Po­ consistat in continuo motu ct fluxu. Nam « om­ mis Sodoma post cedeste ejus incendium : « Ad nia praetereunt more fluentis aquæ. » Nullam ergo speciem fulgent, inquit, mandi tamen non pos­ habent constantiam, nisi in perpetua sui agita­ sunt; nam fuliginem intrinsecus favillaceam am­ tione ct inconstantia : sunt ergo constans in. on- bitio tantum extimis cutis cohibet, qu® vel levi slantia : divina vero consistit in statu eodem sem­ pressa tactu fumum exhalat, ei fatiscit in vagum per ct uniformi, quia Deus est condans, stabilis pulverem.» Talis est omnis vana terrae voluptas; et immutabilis. Venaris opes, delicias, gloriam? divina vero voluptas ipsam animam occupat, per­ venaris ventos, insequeris umbram, œdjficas in vadit ct replet : Deus enim solus animæ, hoc est arena. Audi Apostolum 1 Corinth, vu, 20 : « Hoc menti et voluntati illabi potest. Vide Hieronymum itaque dico, fratres : Tempus breve est : reliquum Piatum, De Dono status rtlig. lib. Ill, cap. t. « Va­ est ut ct qui habent uxores, tanquam non ha­ num est quod nec confert plenitudinem conti­ bentes sint : et qui flent, tanquam non flentes : nenti, nec fulcimentum innitenli, nec fructum ct qui gaudent, tanquam non gaudentes : cl qui laboranti, » ait Guilielmus Parisicnsis, tract. De utuntur hoc mundo, tanquam non utantur : prae­ Univers. cap. lu. terit enim figura hujus mundi. » In quæ verba Octava est infidelitas : quod omnis creatura OcUr* COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. T. infidelis sit, sæpeque spem quam promittit non rabilis est, sæpeque post unum annum, mensem pr.Tstet : sic agri, vineæ, prata, sœpe non preslant vel diem, et semper in morto ab amanto sepa­ fruges, quas in semente promittunt. Deus autem ratur, cumque deserit. At divina inseparabilis est : fidelissimus est, promissa sua prestai, imo su­ Beali enim in cœlo nunquam a summo bono sua­ perat plus dans quam sil pollicitus, a Beatus ergo que beatitudine avelli aut separari possunt; falsa vir, cujus est nomen Domini spes ejus : et non ergo cum creaturis amicitia est, vera cum Deo, respexit in vanitates et insanias falsas,» P$. xxxix, Angelis et Sanctis. Ama amicos, qui te nunquam 5; nam, ut dicitur Psal. ci, 4 : « Defecerunt si­ amare bonisque omnibus cumularo desinent, si cut fumus dies mei. » Ubi eleganter Cassiodorus : tu prior eorum amicitiam non repudies. Falsa illa « Fumum videmus de flamma quidem egredi, sed similis est segcli pulchre, sed aurugine percuss®, in auras liquidas tenuissime dissipari, nec sub­ ideoque sterili et siccæ, de qua Virgilius, lib. I stantia ejus manet, quamvis ex corporali incendio Georg. : generatus esse videatur. Merito ergo dies pecca­ Illos, scilicet agricolas, torum globis fumiferis exæquanlur,quos involu­ Exspectata seges vanis elusit aristis. tis ac tetris actionibus decepti homines perdide­ runt, quod maxime ad superbiam mundi respi­ Unde Seneca, epist. 80 : « Omnium istorum, in­ cit, quæ quanto plus extollitur, tanto amplius quit, personata felicitas est. Contemno illos, si evanescit. » El Psal. xxxvi, 2, ab impiorum fe­ despoliaveris. » Et nervosius, epist. 115 : « Mira­ licitate avocans, eam ait initor fœni et olerum su­ mur, ait, parietes tenui marmore inductos, cum. bito exarescere : « Quoniam tanquam fœnum ve­ sciamus quale sit quod absconditur, oculis nos­ lociter arescent, et quemadmodum olera herba­ tris imponimus; et cum auro tecta perfundimus, rum cito decident; » et vers. 20, camdem compa­ quid aliud quam mendacio gaudemus? scimus rans fumo : « Inimici Domini, ait, mox ut hono- enim sub auro fœda ligna latitare. Nec tantum rificati fuerint et exaltati, deficientes, quemad­ parietibus aut lacunaribus ornamentum tenue modum fumus deficient. » Quam fumi similitudi­ pretendilur, omnium istorum, quos incedere nem exponit eleganter S. Augustinus : « Fumus, alios vides, bracteata felicitas est. Inspice, et dis­ inquit, a loco ignis erumpens in altum extollitur, ces, sub ista tenui membrana dignitatis quan­ ct ipsa elatione in globum erumpens intumescit. tum mali lateat. » Et S. Chrysoslomus in illud Psalm, iv : Filii ho­ Sed quanto fuerit globus ille grandior, tanto fit vanior : ab illa enim magnitudine non fundata et minum, utquid diligitis vanitatem, et quaeritis men­ solidata, sed pendente et inflata, et in auras, at­ dacium? «c Hic, inquit, ct idololatriam el flagitio­ que in ventos dilabitur, ut videas ipsam ei obfuis­ sam vitam videtur exprimere. Vanum enim dici­ se magnitudinem. Quanto enim plus erectus est, tur illud quod est inane, cum nomen quidem quanto extensus, quanto diffusus undique in ma­ fuerit, res non fuerit. Sic apud gentiles multa jorem ambitum, tanto fit exilior ct deficiens, et quidem deorum nomina, res vero nequaquam. non apparens. » Sed Augustinus Nebiensis ex Nec minus in humanis rebus nomen est divitia­ Hebreo vertit, sicut pretiosiora arietum consumen­ rum, res nullo modo; nomen principatu?, et tur sicut fumus. Clarius Chaldæus, sicut gloria ver­ remanet nudum et exile nomen. Quis enim adeo vecum , inquit, qui cibo impinguantur, et finis eo­ vecors est, ut nomina quærat quæ rebus desti­ rum dccollatio : sic impii confundentur, et in fumo tuuntur, et inania persequatur quæ fugere opor­ teat? » Hoc est illud Psal. lxi, 10: « Vani filii gehennae consumentur. Noou Nona est incertitudo : quod omnis creature hominum, mendaces in stateris : ut decipiant voluptas sit incerta. Quam sunt diviliæ inceri®, ipsi do vanitate in idipsum. » Hebrea habent, quæ a fure rapi, ab incendio comburi, a mari mendacium filii viri; Chaldæus, nihil hominum hauriri possunt ! Quam sunt honores incerti ! tam filii : mendacium viri filii, id est viri principes, incerti quam homines hominumque voluntates, vel felicissimi hominum; neque unus tantum, a quibus pendent : cum enim res omnes creatæ sed in idipsum simul omnes, omnia humana incerta* sint, nullam certitudinem amanti pre­ adeo vana sunt, ut de vanitate, id est pre vani­ stare possunt. At divina voluptas tam certa est, tate, decipiant, id est fallaciora et mendaciora se quam certus est Deus, cui inhœrct, el a quo in ostendant, q. d. si in una lance bilancis ponas om­ nos dimanat. Oremus ergo cum Psalte : a Averte nes filios hominum, etiam magnates et principes, oculos meos no videant vanitatem, » Psal. cxvm, qui felicissimi videntur, in altera vero colloces 37, ubi Chaldæus vertit, ne videant falsitatem, vel vanitatem, hæc vanitatis lanx illi principum præmendacium. Quo loco eleganterS. Hilarius rogat: ponderabit, q. d. Omnes principes, omnis eo­ «Quos oculos, et a qua vanitate oral averti ? Orat rum felicitas et gloria ipsa vanitate est levior, averti et animi el corporis oculos, eos scilicet qui vanior el inanior. in theatralibus ludis captivi incubant; eos qui Undecima est infirmitas : quia omnis creata vo- uodea vestium pretia mirantur; eos quos auri splendor lupias infirma est. Amas mulierem pulchram? m*. morbo ccce corripitur, deflorescit, decoloratur, et gémmarum varietas occupat, n Uoju. Decima est fallacia : uam omnis creatura sepa­ Iit turpis, putida, fœda. Amas Deum? inconupÎO COMMENTARIA IN ECCLESTASTEN. cap. t Si libili» est, immortalis, sanissimus, qui suos nanc­ habuerat de mundi vanitate, quam scilicet ipse tos sanissimos, perpetuo vegetos, juvenes et flo­ quoque experiendo cognorat, humana omnia de­ rentes cfllcil, juxta illud Malach. ¡v, 2 : « Orietur serere constituit, atque ex illis imperii fluctibus vobis timentibus nomen meum sol justiliœ, et in portum religiosæ quietis se recipere. Quamsanitas in pennis ejus. » Omnis ergo mundi glo­ obrern mirante toto orbe terrarum in Prumacensi ria est vehit puerorum pappus (puta carduorum monasterio sc conclusit, ubi reliquam vitam trans­ flos et lanugo), qui cum suo ortu canescit, se­ egit in paupertate el obedientia, regno prius in­ nescit (unde ct senecio vocatur), vanescit : ad ter 1res filios diviso. Contigit hoc anno Domini minimum enim auree motum in tenues villos, 855, atque eodem vitam religiosam cum pia morte floccosque volantes abit. commutavit. Laudatus invenitur a Rabano, bb. Dnode- Duodecima est pernicies : creata enim voluptas De Anima, et ab Angelomo, Prerfat. in Cant. Ita croa’ noxia est et exitialis, ducitque ad dolores pre­ ex Reginone Bironius, anno Domini 835, et Hie­ sentes et œternos; at voluptas divina utilissima ronymus Piatus, lib. II De Bono status religiosi, est el salutifera, ducitque ad gaudia sempiterna. cap. xxvr. Ergo creatas « sperne voluptates, nocet empta Fulgentius Romam veniens anno Domini 500, dolore voluptas. » Dicito cum Demosthene : « Ego cum videret Theodorici regis aulam et Roman® tanti poenitere non emo.» «Delectare in Domino,» curi® gloriam : « Quam speciosa, inquit, potest quia « delectationes in dextera ejus usque in fi­ esse Jerusalem coelestis, si sic fulget Roma terres­ nem. » Vide dicta Isaiœ xxiv, 10, ad illa : « At­ tris! Etsi in hoc sæculo datur tanti honoris digni­ trita est civitas vanitatis. » tas diligentibus vanitatem, qualis honor et gloria Plura vide apud Didacum Stellam ct Innocen­ praestabitur sanctis contemplantibus veritatem? » tium III Pontificem, lib. De Vanitate et Contemptu Ita habet ejus Vita apud Surinm, I januarii. mundi, Ilugonem Victorinum, Ilugoncm Cardina­ S. Benedicto mundi vanitas ct exilitas, Dei vero lem, Bonavenluram, Dionysium Carthusianum, veritas et majestas in raptu hoc schemate a Deo et Titelmannum in hanc Salomonis gnomen. ostensa est, uti narrat S. Gregorius, lib. H Dia­ Vaalutii vis hujus sententiae ct harum vanitatum exem- logorum, cap. xxxvi : « Noctu, ait, ad fenestram l, •/. d. Homo laborat assidue, el tere loco miraculi, ut nihil divinius ars humana fatigat se, milleque curis ct ©rumnis affligit, ¿ed posset confingere aut excogitare? Scilicet Baby­ in vanum ct frustra : quia Omni suo labore, cura lonis muri,’Didn© Ephesi© templum,apud Rho­ ct afflictione nihil acquirit nisi vanitatem, puta dios solis colossus, Æ’gypliæ pyramides, sepul­ vanas opes, honores, delicias, quæ ocissime m crum Mausoli, turris Pharia, simulacrum Jovis fumum abeunt et, evanescunt. Unde Hebraice est, Olympici? Quo Cyri .Medorum regia, Romana (pud residuum, vel superstes homini in omni labore amphitheatra, et cinterà mirifica ©dirtela, qu® suo quo laborat sub sole? Septuaginta Vaticani, quid nunc prostrata atque collapsa, vix quanta Ho- sup' i' it humi ai in omni labore suu? Complutenses Ver* k U COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. 1. vero et S. Ambrosius in Psalm, ex vin, serm. 12 : homo, subaudi, quam ipsum laborem $ q. d. Ex « Quæ abundantia homini in omni labore suo?» labore nil acquirit homo nisi laborem, indeque Syrus, quæ utilitas filio hominis in omni labore suo ? defatigationem, dolores et cruciatus, qua in re Arabicus, quæ prœstantia homini in omni labore homo miserior et stolidior est cœteris animanti­ suo? Aquila et Symmachus, rí rXícv, id est, quid bus et creaturis, quæ minus laborant, et suavius plus est homini, vel quid magis est homini? Pagni- vivunt, cum homo plus laboret, et ærumnosius nus, quæ utilitas homini? Alii, quid reliquum post vivat. Aves enim non serunt, neque metunt, sed laborem? quid præmii? quid mercedis? quid mag­ grana ab agricolis seminata colligunt, indeque num? quid amplum? quid excellens refert homo ex lœtæ victitant, canunt, laudanlque Deum: boves, omni labore suo quo laborat, et vehit in pistrino as­ oves, equi cibo illaborato, puta gramine quod sidue se defatigat ? Chaldæus Paraphrastes, nam sponte terra germinat, pascuntur. At homo noctu quid tandem reliquum est homini, postquam e vita diuque laborat, seque eviscerat ac mille curis dis­ discessit ex omnibus studiis suis , quæ cum sub sole cruciat, ut se, uxorem et filios alat : et tamen w hac vita occupatum tenuerunt, præter studium le­ post omnes hosce labores et sollicitudines, vix gis, quo aliquando futuris sæc.ulis diligentiœ suæ a quidquam præter necessarium victum et vestitum Domino prœmium ferat? Hebr. en»m pnrp iitron acquirit. Adde opes ct honores quos acquirit, variæ amplæque significationis est : unde signi­ sœpe tot curis et molestiis esse permixtos, ut ficat amplius, reliquum, superstes, superabundant, magis labores sint et dolores quam honores et exsuperans, excellens, prœstans, mercedem, prœ­ voluptates. Audi Senecam De lirevit. vitœ, cap. n : mium, etc. Tigurina, quantum (quantulum, quam a Quam multis graves sunt divilire! quam multo­ modicum, vile e! exiguum ) enim homini reliquum rum eloquentia quotidiana, ostentandi ingenii specie, sanguinem educit! quam multi continuis est post omnem laborem, quem perfert sub sole ! Tò enim et nam, ut habet Chaldæa, non est in voluptatibus pallent! quam mullis nihil liberi Hebræo, Septuaginta et Vulgata, sed intelligitur. relinquit circumfusus clientum populus! »> IdipDat enim causam cur omnia sint vanitas vanita­ sum représentât illa inter onus et honorem non tum, id est mera vanitas, quia scilicet cx omni tam allusio vocis, quam rei ipsius expressa veri­ labore et studio, quo ea anxie et laboriose pro­ tas. Ut enim S. Isidoras dixit, lib. I, cap. xxvi : sequitur homo, nihil fructus refert nisi vanitatem, « Honor ex onere venit, aut potius dc honore fumum et nihilum. Hugo Victorinas vero censet onus. » Tertio, to amplius accipias pro mercede, q. d. Tortu. hoc versu esse illationem ex præcedenti, q. d. < Si omnia vanitati subjecta sunt, opera hominum Ex omni labore quid mercedis refert homo? uti­ a vanitate aliena esse quomodo possunt? Si quod que exiguum vel nihil, q. d. Salomon : Appello Deus creavit (vanitas est), quomodo non multo citoque vos, o mortales, ad rationes accepti et magis quod homo facit? » Hinc patet hæc verba expensi supputandas. Expendistis tot annos ma­ non esse impiorum negantium animæ immortali­ ximis in laboribus ruralibus, fabrilibus, merca­ tatem, resurrectionem, et futura bonorum præ- toriis ; quam ex omnibus mercedem tantis labo­ mia, ut quidam autumant; sed esse ipsius Salo­ ribus parem accepistis? utique nullam : labor monis, uti S. Hieronymus et cæteri omnes asse­ enim superat omnem fructum quem percepistis. verant, ipsurnque loqui de labore hominum, qui Huc facit illud Proverb, xi, 18 : « Impius facit rebus terrenis vanisque inhiant : hic enim uni­ opus instabile ( Hebraice, opus vel laborem menda­ versus vanus est; non vero de labore Sanctorum, cii, id est vanum, mendacem et fallacem, quia qui student pietati, virtuti et cultui Dei. Hic enim sterilem et inutilem ) ; seminanti autem justitiam non vanus, sed verus utilisque est, quia parit merces fidelis. » Quarto, tq amplius et hebræum iitron accipias Quarta, sternam gloriam, juxta illud : «Non sunt condi­ gnis passiones (quas tum patiendo, tum agendo pro utilitate, commodo ct emolumento, q. d. Quid et laborando subimus pro D» o) hujus temporis amplius, id est, quid utilitatis consecuti estis ex ad futuram gloriam, quæ revelabitur in nobis, » omni labore vestro? utique parum. Laborastis Rom. vin, 18. uti asini, et vix obolos aliquot comparastis. Unde Eipmi- Igitur hebræum iitron, grrecum lati­ Isidoras Clarius vertit, quem stabilem fructum re­ ta nU!n multa notant, et multipliciter accipi feret homo, etiamsi multis modis se torqueat in hoc, pliai, possunt. Vi imo, simpliciter et genuine, q. d. Quid ut fructum aliquem inveniat? Ita S. Gregorius Neopost laborem continuum, gravem et molestum, cœsariensis, Hugo Victorinos ct alii. homini amplius superest, nisi vanitas vanitatum, Quinto, potest H amplius accipi non ut adver- qü1qu. puta exiguum lucrum, quod cito consumitur et bium, sed ut nomen ( tale enim est hebræum evanescit? Erras, o miser homuncio, erras qui iitron ) comparativum significans prœ cœteris am­ labore te defatigas et discrucias, quasi magna plum , excellens et prœstans, q. d. Quid amplum, lucra relaturus, cum non nisi vanitatem sis re­ magnum et praestans e tot tantisque laboribus re­ portaturus. Ita Hugo et Dionysius. tulistis? utique nihil, sed viles et exiles duntaxat b<«ada. Serondo, nervosius alii r» amplius referunt ad nummos vel fructus. Unde Arabicus vertit, quæ laborem, q. d. Quid ex labore suo amplius habet prœstantia, sive quæ virtus, atrt quod beneficium vel COMENTARIA IN ECCLESIASTEN, r-?. I. w munus? S. Ambrosius in Psal. civili, scrm. 12, Post mortem verissima, quia vani implique ho­ el S. Augustinus, lib. XX De Civit, cap. in : « Quæ mines, qui in hac vita vanitati vanisque cupidi­ abundantia homini? » tatibus servierunt, laborarunt, sudarunt, in in­ Sic amplius pro amplo ct praestanti sumitur ferno videbunt se omni suo labore et sudore MflHA.cap. v,47 :< Si salutaveritis fratres vestros non aliud sibi comparasse, quam ignes ct tor­ tantum, quid amplius facilis? » Hoc est, ut Va- menta gehenna. Unde illa eorum lamentabilis et tablus : Quid eximium facitis? Et lloman. in, 1 : inconsolabilis vox : « Ergo erravimus a via veri­ « Quid amplius Judæo? » id est, ut Tigurina, in tatis, etc., et lassati sumus in via iniquitatis et quo praceUat Judœus Ì S. Chrysostomus et Theo- perditionis , et ambulavimus vias diffìcile*, vhm doretus, quid honorificentius Judaeo? Et I. Thess. x, autem Domini ignoravimus. Quid nobis profuit 12 : a Ut noveritis cos, qui laborant inter vos, superbia ? aut divitiarum jactantia quid intulit no­ ut habeatis illos abundantius,» id est, ut Ambro- bis? Transierunt omnia ista tanquam umbra,» siaster,ut illis habeatis summum honorem. Tigu­ etc. Sapient, v, G. Hinc ille sarcasmos, sive hos­ rina , summo in pretio ; Theodorclus, plurimi eos tilis irrisio impiorum apud Isaiam, cap. l, 11 : facite. « Ecce vos omnes accendentes ignem, accincti Nola to de universo labore suo, q. d. a Homo nas­ flammis, ambulate in lumine ignis vestri, ct in citur ad laborem, sicut avis ad volatum, n ut ait flammis quas succendistis : de manu mea factum Job, cap. V. Sed ipse sibi hunc laborem aggravat est hoc vobis, in doloribus dormietis. > Vide ibi ct multiplicat sine fine, ex avaritia et cupidilate. dicta. Quo laborat sub sole. — Primo, q. d. Ego Sa- Sab Eumdem augent filii, amici, inimici, multaque alia quæ fuse recenset Eccli. cap. xl, 1 et seq. : lomon mentem elevans ad cœlum, ibique supra « Occupatio ( molestia cl labor molestissimus ), solem, vel in sole spiritu meipsum constituens, inquit, magna creata est omnibus hominibus, ct indeque in terram despectans, ac videns omnes jugum grave super filios Adam, a dio exitus de homines, hominumque labores, occupationes ct venire matris eorum, usque in dicm sepulture studia, video omnia esse vana, nulliusque utili­ in matrem omnium. » Universus hic amplusquo tatis et fructus; quare eorum misereor, et mise­ labor amplum exposcit præmium. Sed incassum, ratione cordis tactus, eis inclamo : O miseri mor­ quia vile ct exiguum ei redditur. Vide ibi dicta. tales ! video opera vestra, vestras fabricas, vestras Si quotidian® occupationes quas Ecclesiastes ibi­ urbes, provincias, regna, imo totam terram esse dem recenset, irascendi, contendendi, tumul­ instar puncti ct centri, si cum vasta cadorum am­ tuandi, fluctuandi, timendi nullum hominem non plitudine conferatur; video vos velut formicas male habent, neque non acriter pungunt: quan­ discurrere, laborare, satagere, ut granula pauca tum putas excruciabunt vanissimorum hominum convehatis cl in futuram ætatem recondatis. Video mentes pertinacissima aliæ, atque gravissimae iræ, vos hac in re omnem vitam innumere. Omnibus contentiones, tumultus, fluctuationes, timores ct ergo et singulis inclamo : « Vanitas vanitatum, labores vere sui illorum proprii, vere sua vani­ et omnia vanitas; > vanum est omne in quo labo­ tate cl culpa, nulla vera honestave causa sus­ ratis, vani omnes labores vestri, in vanum con­ cepti. Ita Pineda. sumitis vires vestras : quia ex omni labore vestro Spiu. Sexto, t’o amplius et hebræum iitron significat nil nisi alimoniam modicam consequemini, quam residuum, sive id quod post laborem remanet et sine labore habent aves, oves et boves. superest, q. d. Quantulum est quod post tantos Secundo, proprie Hsuft sole significat solem esse Secucdo. labores remanet et superest? utique exiguum, ct laboris moderatorem, dum oriens excitat homi­ modicæ durationis parvique ævi et temporis, nem ad laborem, occidens ad quietem, dum la­ quia labor durat usque ad senectam, imo per borantibus lumen ct quasi facem praefert, dum totam hominis vitam : quid ergo post eum in cos suo assiduo et velocissimo motu ad motum vita remanet quietis, recreationis et gaudii? uti­ et laborem exstimulat. Sol enim singulis horis que perparum vel nihil; imo omne illud rursum conficit unum millionem et centum quadraginta in laborem ct dolorem desinit, sicque omne vitæ millia milliarium, uti ostendi Gen. i, 14; imo quo­ hujus mei in amarum fel vertitur. tidie sol circuit lotum coeli ambitum. Hinc illud Hæc sententia vera est in vita, verior in morte, Psal. cni, 22 : « Ortus est sol, etc., exibit homo ad verissima post mortem. In vitacniiu post labores opus suum : et ad operationem suam usque ad parum vel nihil remanet, quia totam vitam oc. vesperam. » Sol ergo laboris est index, symbolum, cupant labores, mordaces cune, ct dolores, ut stimulus et exemplum. Hugo de S. Victore vero omnem pene ab ea quietem ct gaudium exclu­ censet tò sub sole dici ad contemptum, et irrisio­ nem vani et miseri laboris hominum, qui luco dant. In morte verior est, quia in morte cum vita solis arctetur, et ea finiente sistere cogatur : finitur omne vitæ gaudium. Undo illud : « Dor­ a Consideravit Ecclesiastes, inquit, quam abjecta mierunt somnum suum :wel nihil invenerunt om­ et misera sit mortalium conditio, qui in terno su­ nes viri divitiarum in manibus suis, » Psalm. perficie quasi vermes quidam vana curiositate replantes, subito lumine desuper infuso quasi ad LXXIV, 6. COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. I. illusionem excitantur captare quod vanlnppetunt, originem habet, et ad eum redit. » Et Auctor Ca­ et eodem post modicum subtracto, subita rursum tena* Grebe. : u SI Jabor, inquit, is qui sub sole est, c&dtato obvolvuntur, et nequaquam ultra in ef­ inutilis est, supra solem labores mittere oporte­ fectum prodire possunt. » bit; illo enim penetrant virtutum actiones. » Tertfo. Tertio, ?o sufi sole notat nil amplius habere la­ Denique noster Pineda : Tò sub sole, inquit, anborantes ab otiosis, quia sub sole omnes, relicta lltheslm habet cum homine, qui solus sub sole vi­ pratenti vita, communem mortem subimus. Unde detur non esse, utpote quem Deus jusserit erectos Seneca, ep/sf. 91 : « Impares, inquit, nascimur, ad sidera et super sidera vultus tollere: ac mi­ pares morimur. » nimo pronum, intentum nunquam esse sublunaQuiito. Quarto, Hugo : « Sub sole, » inquit, id est sub ribils subsolaribusve. Ergo indignum prorsus ut tempore ; Sol enim suo motu describit dies, annos hominis labor, odili, intent io ad ca qüæ inferiora ct tempora, 7. d. Vanus est labor hominis, quo sunt, sese abjiciant; cum humanæ et llberæ ho­ laborat tempori, dim natus sit ut laboret et vivat minis actiones ncque a sole, neque ab hoó cœlo ækmitatl. Ila lingo uterqhe, Scilicet Carensis sive pendeant, sihtqlic Ipsis cœlestlblis infhixibus su­ Cardinalis, et Victorious. Addit Carensis : « Sub periores ac nobiliores. Neque indignum tantum, sed miserum etiam; nam laboris in res sublunares sole, inquit, quasi luce, non duce. » Cmj to Quinto, ct maxime, ri sub sole notat tum locum impensi præmium sequi non potest animum hunc ’ laboris hominum, qui est sub sole in terra; tum in regionem superam evolantem. Ergo videmur materiam laboris, quæ sunt res terren e, ideoque quasi de coelo audire Ecclcsiast.e vocem hanc : viles et vaniti; tum finem laboris hominum terri­ Mineri « mortui, qui no/iin Domino moriuntur,» genarum. Hi enim sub sole vane laborant ut sub­ quorum eSt inanis labor : « opera cnltn illorum talaria et sublunaria, id est, terrena et caduca fion sequuntur Illos, » Apocal, xiV. .Mystice S. Ambrosius in Psal. txvm, octon. 1Ï: bona conquirant. Quare ro sub sole innuit qu XXXVIII, 4, 6 et 38. Huc facit quod S. Diony­ plurimis argumentis docuerunt. » EI Plato jn Con­ sius Areopagita, Epist. ad Polycarpuus, narrat in vivio, lunam vocat cqeluni terrestre, et terram eclipsi, quæ contigit in Christi passione, lunam coelestem. Audi et Lactantium lib. Ill De Falsa sa­ in plenilunio expositam soli, illico ad solem re­ pientia, cap. ssii : « Xenophanes dixit intra conca­ gressam se interposuisse inter solem ct terram, vum lume silam essa aliam terram, et ibi aliud itaque fecisse eclipsin. Denique congregatio Car­ genus hominum simili modo vivere, quo nos in dinalium sub Paulo V, anno Christi 1616, dia hac terra vivimus. Habent igitur illi lunatici ho­ quinta martii, presente Cardinali Uellarmino, ex mines alteram lunam, quæ illis nocturnum lu­ huc Salomonis loco damnavit Copernici senten­ men exhibeat, sicut fore exhibet nobis; et for­ tiam , quæ docet terram moveri. tasse noster hic orbis alterius inferioris lerrœ lu­ Ad primum respondetur terram non torpere, «a pg. na sil. Puisse Seneca inter sloicos ait, qui deli-r quia assidue ab agricolis colitur, subigitur, ora- mom bararci, utrumne soli quoque suos populos da­ tur, sari itur, etc., ut fruges et fructus proferat. ret, etc. Sed credo, cator deterrebat, ne tantam Omitto ventorum flatus ac alterationcs caloris et multitudinem periculo (combuslionisasole) com­ frigoris, siccitatis et humoris, quos per quatuor mitteret. » Hucusque Lactantius. Edidit nuper ad anui tempora assidue suscipit terra : alterado hanc sententiam propugnandam opus De Ahujneta enim est species motus, qui terram torpere non Guilielmus Gilbertos Anglos, et medicus Londi­ sinit. nense, ubi lib. VI probare contendit terram esse Ad secundum respondetur solem et lunam mo- AI se­ velut ingentem magnetem, qui non tantum polos veri, ut terre quiescenti influxus suos ad gene- taiJatucœli rcspiciat, sed et proprios habeat polos, circa rationem necessarios imprimant. Causa cnim ef­ Ennim clIIOs rotetur quotidie et circumagatur 24 hora- ficiens accedere solet ad mderiam, non materia «ju rum spatio, idquç ad sui commodum, ut soili- ad causam efficientem. Agricola enim vadit ad 1 cuU- ccl diversos cœli siderumque aspectus et influ­ agrum, non ager ad agricolam : faber vadit ad xus ad rerum generationes opportunos recipiaL ferrum, non ferrum ad fabrum. Minim. Rationes ejus frivolo.* sunt, scilicet prima, quod Ad forti u»n respondetur terne motus non oriri ex AI teromnis generatio, inquit, non tam ex quiete motu naturali lerrœ, sed ex ventis et exhalatio- Uaau quam ex modi fiat, sine quo universa rerum na- nibus intra terre viscera inclusis, qui, dum erum­ s .,in. tura torpesceret; se unda, quod vires solis et lu­ pere et sursum ascendere volunt, eam succutiunt me generationes efficiant ; moveri ergo et rotari ut exitum quærant. debet terra, ut illis se opponat, itaque eorum inAd quartum respondetur animalia habere ani- A4 . fluxus hauriat et suscipiat; tertia petitur ex terra mani, ideoque egere cordis et arteriarum agita- ,um' motibus, quos crebro experimur: illi enim vi- tiono et pulsu; terram nutem esse inanimem, idea­ dentur promanare ex interiore terrai motu, qui que iis non egere, imo ea habere non posse. Qui totius terrestris globi spiritus commovet et exci- enim hæc terre dat, animam quoque illi det Qiar- tat; quarta, quod ammalia ipsa non vivant •«ino oportet. Plura vide apud nostrum Christopho*“• motu cordis, iirteriurumquo motione et agitatione rum Clavium in Sphirra. Vide et quæ de terra dixi perenni : ergo ut terra viventium genitrix, similes Genes, i, I. Denique, audi S. Gregorium Thaumamotus ct agitationes habeat oportet. turgum, qui paraphnisticc vertens, cl hunc ver- COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. I. sum cum scq. de sole, ventis et fluminibus con­ Flaccus, præceplor Caroli Magni, Disput. cum Pi­ nectons, et ex iis causas cur terra stet ita paucis pino Caroli filio : « Quid, inquit, est terra? mater Efficient assignat, vers.7 : « Res ipsæ, inquit, recte com­ crescentium, nutrix viventium, cellarium vito, parantur fluxui torrentium, qui in immensum devoratrix omnium, n Causa efficiens est ipse maris profundum ingenti strepitu incidunt. Sunt Deus, creator ct conservator universi, qui, velut tamen quæ eadem manent semper, qualia sunl Atlas mundum in vacuo sive nihilo sustinet, atque nasci e tellure, verti in terram, eamdem perpetuo in mundi medio terram velut pilam in acre pen­ consistere terram; solem, cum totam terram cir­ dulam, sine ulla basi aut fulcro stabilem firmam­ cumeat, perfecto circulo ad eamdem recurrere exi­ que sustentat. Hoc est quod ait Psalles, Psal. cui : tus sui metam; item stare ventos totque ac tantos ci Qui fundasti terram super stabilitatem suam; » amnes se in pontum effundere, venlosque irruen­ Aquila ct Symmachus, super sedem suam; S. Hie­ tes neque cogere illum suos egredi fines, neque ronymus et Chaldæus, super basin suam; melius ipsos suis aberrare legibus. Et ea quidem uti con­ alii, super locum suum stabilem, ut scilicet in centro ducibilia nostræ huic vitæ sic fieri congruebat. » suo stabilis et firma consistat. Unde S. Justinus, Tirila. Rursum to terra in œtemum stat significat ter­ Quæst. CXXX ad Orthodoxos : a Sustinent, inquit, ram non super aquas stare et fluitare, uti con­ coelum æquæ, aquas terra, terram divinus nutus. » suere nonnulli philosophi et theologi, sed sub Sic el S. Basilius, homil. 1 Ilexam., et ex co S. Am­ iis stare firmamque consistere. Nam Thales, qui brosius, lib. 1 Ilexam. cap. vi, quem audi : « Vo­ post Davidem 500 fere annis floruit sub Cyro, luntate Dei immobilis manci, ct stat in sæculum « judicavit, ait Seneca, lib. VI Natural, quaist. terra secundum Ecclcsiastæ sententiam; et volun­ cap. v, totam terram subjecto humore portari, tate Dei movetur ct nutat. Non ergo fundamentis innataro et sustineri velut aliquod grande navi­ suis nixa subsistit, ncc fulcris suis stabilis perse­ gium his aquis quas premit. » Et alii apud Plu- verat, sed Dominus statuit cam, ct fundamento tarchum, lib. Ill De Placit. Phil. cap. xv, censent voluntatis suæ continet, quia in manu ejus sunt « terram aquis innatare instar platani foliorum, omnes fines terræ. » Causa symbolica ct theologica est quod terra Theoloaut asserum, ideoque moveri. » Horum opinio­ nem secuti sunt S. Athanasius, orat. Contra idola; sit sedes Dei, imo scabellum pedum Dei; decet sp­ S. Clemens, lib. Vili Reccgnit.; S. Chrysostomus ergo eam esse immotam, nipote quæ sit thronus in Psalm, cxxxv; S. Hilarius in Psalm, cxxxt; Eu­ gloriæ, et scabellum immobilis et firmissimæ di­ sebius in Psalm, xxiii; Procopius in Genes, cap. i. vinitatis. Eadem de causa cœlum cmpyrcum est Porro Anaximenes, ait Plutarchus, censuit « ter­ immobile, quia ipsum est thronus glorine, in quo ram vectari aeré, n cui incumbit, idque verisimile considet, et Beatis se ostendit Deus. Deed enim esse innuunt S. Basilius, Ambrosius et Damasce­ tam thronum quam scabellum throni divini esse nus, qui idipsum colligunt ex illo Job xxvi, 7 : immobile, ut Deum immobilem et judicem quie­ tissimum repræsentet. Alqfle hac ratione mundus « Qui appendit terram super nihilum. » Verum utrumque confutat hic Salomon : rt enim sive universum est mobile, ideoque ælernum: stat significat terram firmam consistere, et sub­ quia partes ejus extremæ, puta summa et infima, stare aquis, aeri cælerisque elementis et coelis ve­ sunt immobiles, esto inter has medii orbes coelo­ lili basin ct centrum universi. rum et elementorum rotentur ad tempus, propter îœmobi- Ratio a priori est triplex, juxta tria genera cau- usum hominum el animalium. Hoc est quod ait litâii» sarum. materialis onim causa stationis et immo- Deus, Isaice lxvi,1 : « Hæc dicit Dominus: Cœlum têrrs 7 bililatis terne est ipsa ejus opacitas densitas et sedes mea; terra autem scabellum pedum meo­ roiurii- gravitas, quæ exigit infimum mundi locum, ut rum : quæ est ista domus, quam aedificabitis mihi ? lu‘ cœlis et elementis cœteris magis diaphauis et levi­ ct quis est iste locus quietis meæ? » Isaiam secu­ bus subsit, et substet. Omnia enim gravia tendunt tus Orpheus apud Clementem Alexandrinum, deorsum, sicut levia sursum. Quod ergo gravis­ lib. VI Siromat., ita de Deo canit : simum est inter elementa, infimum poscit locum : Ipse autem in magno constans el firmus Olyrnpo est : Fiaalte gravissima autem est terra. Finalis est duplex : Aureus huic thronus est, pedibus subnixaque terra. dnpiei. prior, ut terra sit quasi centrum elementorum, cadorum et universi ; centrum enim debet esse in Ridiculum est quod de Philistione et Manete re­ medio et imo circuli, ut æque distet a singulis fert S. Epiphanius, hœres. 60,contra Manichaeos : circuli partibus. Rursum centrum in circulo est Philistion, inquit, Humeriferum (Deum) confin­ immotum : sic terra in medio mundi est immota; gens docet cum humero gestare universam ter­ si enim ipsa moveretur, suumque centrum muta­ ram, ct per triginta annos, lassato humero, in ret, lotus mundus pariter excenlricarelur, extra- alterum humerum transferre, indeque terræ mo­ que suum locum moveretur. tus fieri. Addit simile de Manete parente ManiPosterior est, ut terra substet hominibus, ani­ chæorum : Luna, inquit Manes, augescit et decre­ malibus et plantis, eorumque generationibus prae­ scit ac deficit, dum impletur ab animis eorum, qui tereuntibus et advenientibus; hinc eadem firma- in cogitatione incredulitatis ipsius moriuntur. que consistat opurteL B. Alcuinus, sive Albinus Deinde easdem animas aluna minore scuuha de- 33 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. I. ehi dicit, ct in solem assumi, atque in Beatorum distat. Ad hoc enim mundi centrum sua gravita­ sœnulum deponi. Hæ Epiphanis fuere fabulœ, te feruntur omnia gravia, totaque terra. Quare differt, ac subinde loco siluque distat, uti jam Maoetis et Philistionis. Porro huic stationi ct quieti terr® non officit dixi, centrum rotunditatis terr® a centro gravi­ terr® motus, quem subinde experimur, imo ipse tatis terræ, a quo omnes partes terr® quoad gra confirmat id quod dixit, scilicet terram immotam vitatem «qualiter distant : centrum enim gravita­ consistere ex Dei voluntate et sustentatione. Inde tis terr® est, vel esse appetit centrum mundi, enim sequitur Deum ad nutum, ut suam poten­ centrum autem rotunditatis terr® est punctum tiam, vel indignationem in terrigenas ostendat, medium terr®, quod nonnihil a centro gravitatis eosque sui metu percellat, terram ad tempus ali­ terr®, et consequenter a centro mundi distare vi­ quod concutere, adcoque subinde totam terram detur, quia terra in una parte gravior est quam quassare, eamquo e centro suo convellere, uti in altera : habet enim plura onera et pondera, ut accidisse in terr® motu qui accidit in passione montes, rupes, mare, etc., in una parte, quam Christi, ad ostendendam indignationem necis in altera : imo sœpe nova pondera accedunt uni Christi Filii Dei, censent Didymas in Catena Grœc. parti, non alteri, ut cum mare in æstu unam par­ in cap. IX Job, et alii, idque confirmant ex illo tem terr® deserit ct ad alteram fluit, eamque oc­ Job ii, 6 : « Qui commovet terram de loco suo, cupat et degravat, ideoque tunc mutatur aliqua­ el column® ejus concutiuntur; » etexEcdi. cap. tenus centrum gravitatis terræ, ac consequenter XVI, <8, et Psal. xvii, 8, etc. movetur et libratur terra motu trepidationis, quo Moim Rursum, graves philosophi et theologi censent sese agilat et librat, donec hoc novum centrum hu*c stationi, sive consistenti® terræ non officere gravitatis suæ movendo se coeat, et quiescat in unde? motum trepidationis, quo eruditi mathematici centro lotius universi. Hoc enim centrum universi opinantur moveri sive librari terram propler inae­ præcise est punctum medium totius mundi, quod qualitatem partium ejus magis minusque gra­ œqualiter ab omnibus orbium coelestium circum­ vium, ob summum æquilibrium centri; quia hic ferenti® partibus, velut centrum in circulo œquamotus tam lenius et exiguus est, ut ab hominibus liter distat; unde ad illud omnia gravia tendunt, sentiri nequeat. Sicut ergo libra censetur eodem præsertim terra terreque partes omnes. Quocirca loco consistere, etiamsi ejus lances librentur, et nonnulli insignes mathematici censent hanc terr® ex inaequalitate ponderis nunc ascendant, nunc librationem esse veram causam aestus miris ( non descendant, quia eo non obstante libra situm vero motum lun®, ulpole quæ noctu longissime locumque non mutat : sic multo magis terra abest, estque in alio hemisphæno, ita ut cum stat ct consistit eodem loco, etiamsi modice li­ terra inter eam et mare interjecta sil, non videa­ bretur. Imo ejus consistentia, inquiunt, in hac tur luna in mure posse agere, el causare æstum libratione consistit, sicut libræ consistentia in li- maris); dum enim libratur terra, mare ad par­ Tripiex brattane lancium consistit. Hoc ut inlelligas, scito tem terne m libratione humiliorem, utpote centro oniruw. ^JP*CX *erra esse centrum : primum, rotundi­ viciniorem fluit et accurrit; et quia in libratione tatis terræ, quod est punctum medium in rotun­ nunc una pars terr® est humilior, nunc altera, do terræ globo, sicut centrum est punctum me­ idcirco mare in æstu ad unam partem terre fluit, dium in circulo; secundum centrum est gravitatis in reciprocatione vero æstus ad aliam. terræ, quod est punctum in medio terræ, a quo Verum huic sententi® obstat, quod hæc terre omnes circumjcctæ parles terræ æqualiler quoad libratio pro varietate ponderum,accedentium huic gravitatem distant, ita ut centrum non magis ac­ parti vel illi, sit vaga et instabilis; æstus vero cedat ad partem unam, qu® levior sit quam al­ maris sil certus et stabilis. Addunt abi egregii tera, sed præcise in gravitatis partiumque æque mathematici, censentque hanc fuisse causam di­ gravium sit medio; tertium est centrum tolius luvii tempore Noe : nimirum quod Deus globum universi, quod est punctum in medio terræ æqua- terr® tunc ita librarii, ut nunc ultra centrum uni­ liter distans ab omnibus partibus perisphæriæ, versi eam depresserit, nunc eam super illud ele­ sive circuli ct circumferenti® cœlorum. Ilee au­ vavit. Cum enim eam depressit, illico maria et tem tria centra subinde rcipsasunt diversa, el loco aqu® omnes confluentes ad centrum universi, situque a se invicem distant, esto centrum gravi­ operuerunt totam superiorem superficiem terre, tatis terr® semper nitatur et tendat ad centrum utpote depressam et centro vicinam : cum vero tolius universi, ut sit in imo sive infimo mundi eam elevavit, maria et aqu® omnes refluentes loco; hunc enim velut sibi proprium appetit et ad superficiem terr® inferiorem, utpote centro exposcit. Ratio ergo jam diet® librationis terra; universi viciniorem, eam operuerunt; itaque non (æque ac libræ) est inæqualitas ponderum, qu® simul, sed successive texerunt totum globum ter­ nunc in una lance vel parte terr®, nunc in alia ra), ita ut in ea successive submersi sint omnes majora sunt, ideoque nunc hanc, nunc illam par­ homines et animantia ubivis locorum. Nam sola tem degravant, ct impellunt ad centrum universi, pluvia 40 dierum, a Deo m terram immissa, non sive ad punctum medium universi. u> tendere possit, sed ibi necessc sit quiescere. Nam, sistit in centro totius universi, ut proinde vere et idemsi hoc modo non quiesceret, ascenderet, et ex sc- dicat hic Sap iens : «Terra autem in ælernum stat,»» ipsa a centro moveretur, quod est impossibile. uti erudite docet noster Chrislophorus Clavius iu Centrum quidem maguiludinis universi est punc­ cap. i Sp/iœrœ. Tropologice Nyssenus,/pondeal puncto totius orbis; alioquin sursum persecutorum. 11® enim pradereunt, esto una al­ mauerel. Sursum enim esse idem est, quod su­ teri succedat, ut hac ratione homo fidelis con­ pra centraux magnitudinis universi quiescere; stanter teneat æternilatis ad quam aspirat (cujus COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. I. 35 pariter symbolum est terra ) imaginem Juxta il­ G. Gyrat per meridiem, et flectitur ad aquilo- Ver», e. lud S. Bernardi : a Si in prosperis non extollaris, NEM : lustrans universa in circuitu pergit spiri­ neque in adversis deprimaris, sed eamdem ani­ tus, et in circulos suos revertitur. — Pro ad lo* mi constantiam tenoremque tenueris, eris quam­ cum suum revertitur, hebraico est qxTO scoeph, id Sol ldam œtornitatis tenens imaginem. » Idem S. Ber­ cst anhelat, anhelus tendit, inhiat, ardenter cu- enmw nardus, serin. 2 De S3. Petro et Paulo: « Moses, pit ; Septuaginta Oxo, id est trahit; Arabicus, tra* heUt* Deut. xxxn, de quibusdam ait : Utinam saperont, hitur; Aquila, aspirat; Symmachus et Tbeodoet intelligercnt, ac novissima providerent ! In qui­ tion, recurrit. Sol enim tan ta velocitate rapitur ab bus utique verbis tria nobis video commendari, ortu ad occasum, ut anhelare, et fessus anhelo sapientiam , intelligentiam , providentiam. Arbi­ spiritu ad occasum, quasi ad quietem rapi videa­ tror sane tribus eas assignari posse temporibus, tur Juxta illud Psalm, xvni, 6 : < Exnltavilut giut œternitalis quædam imago reformari videatur pas ad currendam viam, a summo cœlo egressio in nobis, presentía moderantibus per sapientiam, ejus, et occursus ejus usque ad summum ejus: preterita per intelligentiam dijudicantibus, no­ nec est qui se abscondat,> etc.; quod ad litte­ vissima providentibus ad cautelam. » ram de sole, allegorico de Christo et Apostolis per Aiiegori- AI legorice ergo terra representa! Ecclesiam in orbem evangelizando velocissime discurrentibus, ce~ persecutionibus; tropologice, animam sanctam cunctosque Dei fide illuminantibus, ejusque amo­ in tentationibus constantem; anagogice, Eccle­ re inflammantibus dicitur. Sol ergo est quasi gisiam triumphantem et constanti ælernitate per- gas veloci cursu currens et anhelans, ac quodam fruentem , juxta illud Psallis : « Credo videre bo­ modo attrahens ventum, seu aerem præ deside­ na Domini in terra viventium. » Terra enim mo­ rio redeundi. Certe, oriente sole, frigidior quam nentium estpalæstra certantium; terra viventium ante sentitur aura, ait noster Lorinus. Chaldæus est regnum Sanctorum, ait S. Augustinus. « In vertit, in nocte respicit, et vadit per viam abyssi, et terra moriendum spes mea Deus, in terra viven­ oritur cras ab eodem loco, in quo heri ortus est ; alius, tium porlio mea Deus, » ait idem in Psalm, cur. A byssinorum ( id est ingentium et occultorum in Rursum terra in æternum stans est B. Virgo Ma­ adverso nobis hemisphærio locorum apud anti­ ria, quæ semper in gratia stetit, adeoque Christo podes ) iter conficit. usque ad crucem ct mortem astitit, atque omni­ Loquitur de motu et cursu solis, non tam annuo, bus se invocantibus ope sua semper assistit. Ita ut vult Theophilus Alexandrinus, eptsL 3 Pas* S. Augustinus, lib. 11 l)e Genesi centra Manichceos, chalí, quam quotidiano. S. Hieronymus tamen, cap. IV : « Fons, inquit, ascendebat de terra, et Hugo Victorious, Bonaventura, Lyranus, Hugo irrigabat omnem faciem terre, id est dignitas ter­ Cardinalis, Carthusianus, Cajetanus, Albinus, re, mater Domini Virgo Maria rectissime accipi­ Thaumaturgus, Joannes Arboreus de utroque cur­ tur, quam irrigavit Spiritus Sanctus, qui fontis et su interpretantur, tum diurno, tum annuo, etiam aquæ nomine in Evangelio significatur, ut qualis prima verba textus, ita Iit oriri sol cen-eatur, de limo terre, talis homo ille fieret, qui constitu­ quando per vernale æquinoctium ingredieus ad tus est in paradiso, ut operaretur ibi, et custodi­ nostrum populum consurgit ; occidere, quando rei, id est in voluntate Patris, ut eam impleret exiens per autumnale ad inferiora descendit ; gy­ atque servaret. » rare per meridiem (quæ sunt verba sequentia), Vm.s. 5- Oritur sol, et occidit, et ad locum suum quando iu hiemalibus signis commoratur; llecti revertitur : iDiQUB renascens ( Hebrea et Septua­ ad aquilonem, quando in rcslivis, quæ polo bo­ ginta, oriens) (1). reali viciniora sunt, circumfertur. Quærcs, quorsum hic solis ortus, occasus et c«r hit (1) herum mundanarum vanitas omnino in eo cernitur, gyratio inducitur ? quod earum varietas et vicissitudines m cumdcm orbem Primo, hæc accipias plane ut sonant, quasi siredeunt, ita ut nunquam res nova fìat. gnificet hic Salomon, vanitatem quamdam non Rexp. Eleganter Hieronymus: «Sol iste, qui in lucem mor­ talibus datus est, interitum mundi ortu suo quotidie in­ solum terre ct terrigenis, sed et soli cœli>que dicat et occasu. Qui postquam ardentem rutam Oceano inesse, ut sil argumentum a minori ad majus, junxerit, per incognitas nobis vias ad locum unde exierat, q. d. Soli ipsi et cœlis inest vanitas, id est insta­ regreditur, cxplcluque noctu circulo rursum de thalamo bilitas. Omnes enim assidue rotantur et gyrant, festinus erumpiU n Huc illud Catulli, C’arm. V, 4 seqq. : et vehit circulantes in orbem eunt et abeunt; Solrt ocdd^rc et rrdirr possenti quanto magis ergo homo et terrena omnia sunt Nobis, cam some) occidi i brwii lux. vana ct instabilia, atque transeunt et evanescunt! Nox est perpetui una dormicudx. Unde Didymus et Nyssenus in Catena Grœcor. : Hebraice est, ct oritur sol ct occidit sol (proprie intrat, « Hoc inquit, sibi vult : hujus universitatis natu­ scilicet Oceanum, et exit), ct Herum ad locum suum an* ram respiciens, sive quæ in sole, sive quæ in helat, uti oriatur; alii, ut velle videtur accentus, ct qui­ dem ad locum suum ubi anhelans. festinus oritur. Vers. 0. Il ad meridiem et se vertu ad septentrionem ventus ; se vertens, se vertens it tentus (galbee, tournant, tournant va levent ), el super ( alii secundum, id t>l in) circuitus suos redit ventus. Sensus: Ventus perpetuo ex alia cœli plaga iu aliam transit : tamen semper in yìm priores redit n 36 COMMENTARIA ÎN ECCLESÎASTEN. cap. 1. mari, sive quæ in cœlo sunt consideres, tuam illius contemplationem attollat, qui fabricatus est ipsius naturam inteUiges; nam quemadmodum solem. Movetur autem sæculari motu, ut nonnulli solis hujus, sic et naturæ nostræ suus est ortus arguunt ex verbis Esdræ ita dicentis : Magna est et casus, n Et S. Hieronymus : a Hoc autem, ait, terra, et excelsum est coelum, et velox cursu est idcirco dicit, ut doceat mutationibus temporum sol, ct vertitur in circulo coeli, et in una die ad et ortu occasuque siderum humanam œtatem labi, locum suum revertitur, quasi dicat : Hic etiam et interire dum nesciat. » sol, licet magnus, ad solem justitiæ comparatus, etiodo. Secundo, potest hic versus referri ad generatio­ vanitas est. Mystico autem sensu ita intellige. nem prætereuntem ct generationem venientem, Oritur sol in cordibus fidelium, dirigens adhuc vers. 4, ut significet rerum omnium circulatio­ proficientes ad ea quæ agenda sunt; sed et in ip­ nem, g. d. Omnia in mundo sunt circulantia at­ sis occidit, quando altitudines sententiarum in­ que in orbem eunt et redeunt : nihil ergo in eo quirunt , atque ita majus desiderium cognitionis est fixum et stabile, cui cor affigas. Antecedens illis accendit. » Nola to renoscens, id est rursum oriens : ortus probo, quia generationes gyrant et circulares sunt, dum assidue unaprætcrit, altera advenit. enim solis videtur ejusdem nativitas, quia sol ex Sic pariter sol gyrat, dum oritur et occidit assi­ aurora velut proles e matre nasci conspicitur, ct due; sic et venti et flumina. Atque inde conclu­ a rudibus existimatur. Unde ænigma : « Filia sum dit vers. 10, nihil sub sole esse novmn, sed om­ matris, eadem mox gignitur ex me ; » quod sicut nia in orbem ire et redire. Porro, sicut in genera­ dicitur de nive, quæ ex aqua gignitur et rursum tionum circulatione, terra velut eamm omnium in aquam resolvitur, sic etiam de sole dici po­ subjectum jugiter stat : sic in solis circulatione test, qui ex aurora ct die nasci videtur, ac vicisidem permanet sol, solisque motus, itus et re­ sim oriens auroram et diem progignit. Imo non­ ditus. Idem est de ventis et fluminibus, qui om­ nulli philosophi et poche censuere vere solem nes labuntur in mare, illudque omnia excipit, nasci ex ignitis vaporibus coeuntibus. Unde Lu­ cretius, lib. V, auroram et solis ortum ita pingit : nec tamen redundat. Temo Ter/ío, nervosius hic versus accipi potest, ut Æihcris auroram defert, et lumina pandit, sicut vers, præced. dedit causam materialem ge­ Aut quia sol idem sub terras ille revertens nerationum , scilicet terram : sic hic earumdem Anticipat, cœlum radiis accendere tenlans: det causam efficientem, cur scilicet generationes Aut quia conveniunt ignes, et semina multa in terra sibi assidue succedant. Causa enim cstgyQuæ faciunt solis nova semper lumina gigni. ralio solis, qui nunc accedens suo lumine ver et calorem, quo herbæ germinant et animalia pro- Sic et Epicurus censuit solem in occasu interire lificant, adducit; nunc abscedens seque elongans ct in ortu renasci, teste Cleomede, lib. II. Allegorice S. Chrysoslomus, hom. De Turture, Ali«gt hiemem aiTerl et frigus, quo planlæ et animalia arescunt et emoriuntur. Cum enim sol motu an­ tom. V : u Ortus est, inquit, nobis sol justitiæ rîcehelo et irrequieto jugiter moveatur, locum mutet, Christus, de S. Maria secundum carnem genitus. hemisphærium alternet, necesso est pariter ju­ Oriens quippe nomen est illi, Zachar. m, 6. Oc­ giter moveri res sublunares, quæ ab eo pendent, cidit vero, quando post crucem ad inferna de­ eorumque ortus et occasus alternare. Quare in- scendit, ct ad locum suum revertitur ipso dicente : constantiæ et fugacitalis rerum terrenarum causa Cum exaltatus fuero, universos traham ad me, » est inconstantia et fugacilas solis. Ita S. Hierony­ Joan. xn. De hoc sole justitiæ et Malachias pro­ mus, Alcuinus et Nyssenus, quem audi : « Mor­ nuntiat dicens cap. iv : t obliquitas silus, æque ac zodiaci. Cum enim respicit polum arclicuin sive septentrionalem; per habitent in obliqua sphæra, hinc magis obliquum Austrum vero intelligil hemisphærium opposi­ habent zodiacum, in quo perpetuo movetur sol, tum, in quo sunt antipodes, quod respicit polum qui proinde circulando eis videtur obliquare cur­ antarcticum sive australem, q. d. Sol oriens in sum, nec directo motu, sed obliquo gyrare ad nostro hemisphærio árctico per illud movetur ad Austrum, inde regyrare ad Aquilonem, dum ten­ Austrum, id est, tendit ad hemisphærium antarc­ dit ad occasum. Hanc obliquitatem innuit vox ticum, puta ad antipodes; quo cum pervenit, gyrat, cl hebraice 3NTO soeb, id est circuit. In rursum flectit ad Aquilonem, id est tendit, redit- obliquitate enim sunt gyri, flexus et circuitus, quo ad nos, nostrumquo hemisphærium quodest quibus sol oberrat. Cum enim zodiacus oblique sub polo árctico. Verum sol gyrat proprie per secat æquinoctialcm, a>que ac meridianum, qui Meridiem in nostro hemispherio, dum nobis ex­ meridiem nobis efficit, ita ut pars ejus superior, hibet horas meridianas. Meridies ergo est in nos­ ubi nobis oritur sol, tangat tropicum cancri, vi­ tro horizonte, et pars nostri hemisphærii; quare cinaque sit circulo árctico, qui polum arcticum per Meridiem non mtelligit polum antarcticum ct sive Septentrionem respicit; inferior vero ejus antipodes. pars tangat tropicum Capricorni, vicinaque sit «ilii qui* Quocirca magis prœcise et apposite respondet circulo antarctico, qui polum antarcticum sive hAinhni pranciscug Valesius, De Sacra phil. cap. lxii, hunc australem respicit. Hinc fit ut sol oriens nobis m ,Mcoc4u- sohs gyrum ab Austro in Aquilonem verum esse, tropico cancri, dum est in signis borealibus, vi­ verequo apparere iis qui habitant sub tropico deatur mane ferri a septentrionali oriente ad me­ cancri (non vero iis qui habitant sub æquinocliali ridianum, id est ad Meridiem, ac deinde decli­ in spinerà roela), uti habitant Hali, Hispani, Syri nare ad Aquilonem, ut tendat ad occasum: vi­ et Palæslini, apud quos hæc scripsit Salomon Illi deatur^ inquam, illi, qui sub verticali circulo, enim cum habeant sphæram obliquam, hinc obli­ quem meridianus in meridie secat, consistit facie que cis movetur sol gyrando ad Austrum, inde- versa ad solis ortum; idque lacii tum obliquitas qiu» flectendo ad Aquilonem. «Obliqua enim cl situs et sphæræ, tum curvatura circuli zodiaci et fiarla linea per Austrum pergit ad Boream, cl ita circulationis in motu solis. Ilie enim post meri­ ad Orientem revertitur, n ait S. Hieronymus. Idquo diem curvatur, flcclilurquo a meridiano ct meri­ Vjdesius hac ratione Mathematici demonstrat : die, ac magis accedit vergitque ad Aquilonem, ut Nam quacumque die convertii homo faciem ad pergat ad occasum; zodiacus enim in quo per eam parimi qua oritur sol, el inde ducens per suam lineam eclipticam semper movetur sol, a suum zenith lineam, describat circulum magnum, tropico cancri qui respicit Septentrionem. obli­ et imaginatione seed mundum in duas partes que lendit ad œqualorem, ct ad meridianum, æquales, eam mundi medietatem ad quam spec­ eumque oblique secat; quo facto obliquo regy­ tabit sua dextra vocabit Meridiem , ad quam si­ ratur ct reflectitur per Aquilonem in occasum, nistra Septentrionem aut Aquilonem, quia habe­ ubi sol occidit, dum, ul dixi, obit signa borealia. Valesio accedit noster Christophorus Claviusin bit polum a sinistris, et a dextris meridianum COMMENTACI* IN ECCLESIASTEN, cap. L Spharam de Sacrobosco, cap. il, pag. 145, ubi Sol igitur gyrat per Meridiem (Hebræa, ad Me­ docet partem australem et borealem, sive Meri­ ridiem; Septuaginta, ad Notum, id est ad Aus­ diem et Septentrionem tripliciter posse accipi re­ trum), et flectitur ad Aquilonum , — dum a tro­ spectu trium circulorum, scilicet zodiaci, æqua- pico cancri qui Aquilonem respicit, obit semicir­ toris et circuli verticalis, qui scilicet utrumque culum zodiaci illi tropico objectum, sexqueejus polum ac zenith, id est verticem capitis nostri signa æslivalia, ac per ea decurrit tendilque ad transit, secatque hemisphærium nostrum in duas tropicum Capricorni ; hic enim spectat ad Austrum, partes, australem, quæ est ad Austrum, et borea- id est ad polum Antarcticum sive Australem, quo lem, quæ ad Aquilonem vergit; atque tertia hæc cum pervenit, rursus flectitur et regyrat ad Aqui­ acceptio borealis et australis valde servii horo­ lonem, id est ad tropicum cancri, qui respicit logiis. Audi Clavium : « A tribus circulis, scilicet polum Arclicum sive Aquilonarem. Rursum nos­ xodiico, equatore et verticali proprie dicto, tri­ ter Pineda rò per Meridiem, quod habet Vulgata, pliciter spbæra ab astronomia dividitur in hemi­ exponit, q. d. A Meridie vel trans Meridiem, vel sphaerium boreale cl australe, etc. Ex hac accep­ ultra Meridiem. Forte planius sic exponi posset : tione verticalis efficitur, ut sol in signis borealibus « Sol gyrat per Meridiem, » id est per signa æstidecurrens, juxta ejus ortum et occasum dicatur valia, quæ magnum Meridiem et æslum afferunt, Septentrionalis; reliquo vero dici tempore ante ita ut sex signa tropici cancri jam recensita ab ct post meridiem, Meridionalis vocatur. » Hunc Ecclesiaste vocentur Meridionalia, quia æslivalia sensum de motu solis diurno el quotidiano exi­ (esto a mathematicis contrarie vocentur Borealia, gere videtur versio Vulgata, quæ habet, gyrat per qui respiciunt polum Arcticum sive Borealem, meridiem, esto Hebræa et Septuaginta habeant, uti paulo ante dixi), ac vice versa sex adversa signa Capricorni vocentur ab Ecclesiaste Aquilovadit ad Meridiem. Unde synodo, Secundg, potest hic locus accipi de motu solis naria, quia hiemalia el frigida (esto a mathema­ io motu annuo,"sive de accessu et recessu solis inter tro- ticis vocentur Australia, eo quod polum Antarc­ tM00‘ picos cancri et Capricorni, ut sicut per soZ oritur, ticum sive Australem respiciant). Hebræum enim et sol occidit; expressit motum solis diurnum, □TH darom, æque ac latinum meridies, siepe notat quo quotidie juxta motum primi mobilis per plagam œslivam et calidam : talis enim est in Me­ duodecim horas diei ab ortu fertur in occasum : ridie; Aquilo vero hiemalem et frigidam, talis ita per ngyrat per Meridiem, vel, ut hebraice est, enim est Aquilo. ad Meridiem, et flectitur ad Aquilonem, exprimat Denique mulli et graves auctores, qui censent motum solis annuum, q. d. Sol a tropico cancri mundum a Deo creatum in Septembri ; tum enim gyrat ad Austrum et Meridiem, id est ad tropi­ tempus est fructuum, quos initio mundi creatos cum Capricorni, qui australis est, quia respicit fuisse patet ex pomo vetito, quod comedit Adam polum antarcticum sive meridionalem; quo cum (esto alii non minus probabiliter censeant mun­ pervenit, rursus flectitur reditque ad Aquilonem, dum creatum in vere, cum omnia florent et id est ad tropicum cancri, qui respicit polum amœna sunt,puta 25 die martii, quo die incar­ arclicum, sive borealem et aquilonarem. Sol enim natus et post 34 annos mortuus est Christus, ut inter hos duos tropicos semper movetur, cumque hoc eodem die mundus a Deo creatus, a Christo utrumque circumivit, annuum suum cursum cir­ recreatus et redemptus sit, uti dixi Genes, i, et in culumque explevit. Nunquam enim sol hos duos Chronotaxi, quam Actis Apostolorum præfixi ad tropicos excedit, eo quod hi duo tropici conti* annum Christi 34) : hi, inquam, qui mundum in neant terminentque zodiacum, in quo semper septembri conditum volunt, sic exponunt, q. d. movetur sol. Quare sol, dum est in tropico cancri, Sol cursum suum orditur in septembri, ac a gy­ obit sex signa æslivalia (quæ tamen mathematici rat per Meridiem,» id est, decurrit per sex signa vocant Borealia, eo quod polum arcticum sive australia mathematicorum jam recensita, quæ borealem respiciant, ait Clavius in cap. n Sphœrœ, sunt in tropico Capricorni : quibus decursis, « flec­ pag. i 12), quæ sunt : Aries, Taurus, Gemini, Can­ titur ad Aquilonem, » id est, decurrit per sex cer, Leo, Virgo; Arietem ingreditur in martio; signa borealia, quæ sunt in tropico cancri. Hi unde 21 martii facit æquinoclium ubique fere ter­ ergo censent initium anni vulgaris primitus fuisse rarum. Hisce sex decursis ingreditur tropicum Ca­ septembrem, licet postea tempore Mosis, Deus pricorni, coque obit sex signa hiemalia (quæ ta­ sanxerit ut primus mensis sil Nisan, id est martins, men mathematici vocant Australia, eo quod polum vel apnlis, eo quod ille sit Paschalis; unde ab antarcticum, qui australis est, respiciant), quæ eo jussit Hebreos annum suum ordiri, Exodi xn, sunt : Libra, Scorpius, Sagittarius, Capricornus, vers. I et seq., quos postea Romani secuti sunt, Aquarius, Pieces; quibus dec arsis, cursu annoque donec Julius Cæsar statuit ut annus inchoetur a expleto redit ad tropicum cancri, ejusque sex januario; quod in honorem nalivitaliset circum­ tigna æstiva jam dicta, itaque novum orditur cisionis Christi secuti sunt Christiani. cursum ct annum. Libram ingreditur sol in Sep­ Igitur hac phrasi, a gyrat per Meridiem,» id tembri; unde 21 Septembris facit æquinoctium est versus Meridiem sive Austrum, « et flectitur autumnale. ad Aquilonem, » significatur cursus solis annuus 40 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN. ckp. 1. 41 Inter duos tropicas, cancri scilicet et Capricorni. angelis versatur, hic in Deo suo conquiescit, il lo­ Sempcr enim sol rnovelur a cancro in Capricor­ que gaudet et frmtur, ideoque cella ipsi est pro­ num, et a Capricorno in cancrum : ab Aquilone ludium cali, imo calura terrenum, uti S.Ber­ in Austrum, ct vicissim ab Austro in Aquilonem. nardo cella fuit instar cœli. Summa, Ecclesiastes notat hic duplicem raoIgitur significat hic Ecclesiastes, solem moveri tnm solis, scilicet primo, communem et diur­ ab ortu in occasum, et gyrare per Austrum et num, quo motu primi mobilis quotidie movetur Aquilonem, itaque quatuor mundi climata obire, ab ortu ad occasum, ct inde redit ad ortum; se­ perque totum mundi ambitum gyrare et circuire, cundo, proprium et annuum,quo spatio unius anni ut scilicet lustret, illuminet, calefaciat, vivificet successive percurrit zodiacum in sua linea eclip­ omnes homines omniaque animalia et plantas, tica, cujus una medietas declinat ab a quatore ad quæ in quavis orbis plaga, etiam alterius hemisAustrum, altera ad Boream sive Aquilonem. Sic phærii nostro oppositi, degunt et vivunt : illud ergo sol una parte anni movetur a Borea ad Aus­ enim gyrando obit lustratque sol. Acutum solis Adra* trum, tuneque dicitur Borealis; altera ab Austro œnigma affert noster Pontanas, volum. Ill Proad Boream, tuneque dicitur Australis. Movetur a gym. part. I, cap. xu : Borea versus Austrum, cum percurrit semicircu­ Quale Animal dic es-e putes, quod mobile totum lum zodiaci ab ariete per cancrum usque ad li­ Est oculus, neque pan preterita ulta maneL bram, hoc est a marlio usque ad Septembrem, Quotidie gignit natum, sine matre creatum; quo tempore percurrit sex signa borealia jam Qui Limeo uni ipsa hac intent ille die. dicta. Movetur vero ab Austro in Boream, dum Cujus item soror ablente est genitore creata. percurrit alterum zodiaci semicirculum a libra Partita imperium fratris, ct lotenlum. per capricornum usque ad arietem, quo tempore obit sex signa australia, quod facit in septembri Sol enim totus est oculus, et sua luce gignit diem, usque ad martin m. Breviter vult dicere Ecclesias­ sua absentia noctem, quæ est quasi soror diei; tes solem proprio annuoque cursu nunc moveri dies autem et nox alternis orbi imperant, ac sese ad Austrum, nunc ad Aquilonem, sicut motu invicem successive interimunt. Symbolice rursum, velocissimus hic solis mo- Apdo. diurno movetur ab Oriente in Occidentem, ita­ que successive obire, lustrare, fecundare omnes tus et gyrus, notat velocem debere esse hominis mundi plagas. Nominat Austrum prius, quia aus­ in omnes beneficentiam. Habet hac de re festivum cávelo tralis pars mundi dignior est, suavior, calidior et solis et caliginis apologum Cyrillus, lib. Ill Apo- ch be^ fecundior boreali : vult tamen duntaxat dicere log. moral, cap. xxiv : a Dum ortus sol, inquit, in solem successive nunc moveri ad Austrum, nunc primo principio Orientis copiosissima luce fusa, ad Aquilonem, imo nunc per Austrum, nunc per tenebras undique ab inhabitato hemisphærio mox Aquilonem, nec curat an prius ad Austrum, num fugasset, caligo deorsum ita eidem conquesta est prius ad Aquilonem moveatur. Hæc videtur ge­ dicens : Ut quid tanto largitionis impetu, tam re­ nuina et solida, juxta sensum et phrasim mathe- pentino emissionis influxu, radiorum tuorum ful­ Scopui malicorum, hujus loci expositio. Porro Ecclesias- gores super terram fudisti? Numquid non satis *cs dicit h°c fine et scopo, ait Pineda, q. d. Non erat debita moderatione paulatim influere, el ita contentus sol motu unius hemisphaerii diurno, me curi alius modesta contrarietate fugare? At ille alias etiam coeli oppositas plagas tentât et percur­ respondit : Tenebra es, et ideo ignorantiae cæcirit, sed non ideo quidquam majoris quietis, aut tate referta, sicut tenebra es locuta. Nimirum ne­ felicitatis adeptus ex annuo labore quam ex quo­ scivisti modum liberalis donationis : nam cum ma­ tidiano, nihil in Meridie aut Aquilone amplius in­ gna voluntas in dando est, et facultas adsit, non veniens quam in Oriente aut Occidente. In quo minor est in offundendo velocitas. Sic qui effun­ repraesentatam vides cordis humani inconstan­ dere potuit et distulit, concupivit quod tenuit, neo tiam, et illam veluti innatam loca mutandi, ac no­ voluntate plena dedit. Clarum est speculum libe* vas semper stationes expetendi cupiditatem, ut ræ voluntatis, effusfie celeritas donationis. Ea si­ melius habere possit, ac lucri aliquid feliciorisve quidem lucide panditur, quod virtus, non quod conditionis adipisci; sed frustra, locus enim cu­ datur ametur! virtus autem in libera voluntate con­ piditatem non minuit, nec internas passiones ani­ sistit. Audivisline quod in Proverbio fertur : Qui mo exuit, sed potius exulcerat, et molestias adau­ cito dat, his dat; nempe bis, quia voluntatem et get, juxta illud : a Cœlum, non animum mutant, placidam rem. Aut certe bis dat, quia voluntate qui trans mare currunt. » Vide S. Basiliûm, epist. I el re : undo voluntate non dedit, qui lotum de ad Gregor. Theol., et Senecam, epist. 28, qui egre­ foris ipsummet opere donare tardavit. Nam ubi gie idipsum probat ex Socrate, Virgilio, Flacco; ad dandum facultas affuit, et interfuit tarditas, ibi ac eumdem Senream, lib. De Tranquillitate vitee, voluntas non fuit. Revera si dare diligitur, non tar­ ubi inter alia, lib. I, cap. xn, citat laudatque illud datur. « Deinde ipsum exemplo fontium el cado- Eia*, Democriti : «Qui tranquille volet vivere, nec pri- rum commonstrat : « Attende, quæso, quanto im- Pi­ valim agat multa, nec publice ad supervacua se peta a natura dati fontes scaturiunt, venti fundun­ ferat. » Quare qui in cella sua sedens cum Deo et tur, coelum ut det beneficium volvitur, et sub- COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. I. Ftantialis forma se totam materiæ et puncto tem­ nostros Conimbricenses in lib. Il De Calo, cap. xrv, poris elargitur. Beneficium ergo quanto datur Quæst. II, art. 2, ct Chrislophorum Clavium in velocius, tanto datur lubentius; ct quanto libera­ cap. i Spharce Sarrobosci, pag. 10G et 107, ubi do­ lius, tanto diarias sumitur ct jucundius posside­ cet terram in medio mundi silam esse ibiquo im­ mobiliter quiescere, ut gravitatis centrum sit an­ tur. Quibus dictis, caligo disparuit. » Vox gyrat significat cœhnn esse rotundum ct tipodibus œquo ac nobis. Hinc rursum patet cœlum esse sphæricum sive cœlum sphæricum, ut in orbem a sole gyrari ct circuid possit. Hinc palet esso antipodes, id estaversipe- rotundum, ac circa illud solem in orbem gyrari. des qui scilicet nobis oppositos ct adversos fi- Demonstrant id physici et mathematici. Lege CoAniipo- gant pedes, sive, ut ait Cicero in Somnio Sopient. : nimbricenses, lib. Il De Calo, cap. iv, Quæst. I, * Adversa nobis urgent vestigia. » Mulli oliai ne- ct Clavium in Sphaeram; quamvis id negare vi­ iDco>nL garunt esse antipodes, ut Lactantius, S. Augus­ deantur nonnulli Patres, ut Justinus, Quæst. ti. tinus, Plinius, Aristoteles, Lucretius, S. Grego- CXXX ad Orthod. (licet illud opus non videatur UcüDiio rius Nazianzcnus, S. Chrysostomus, Theodorclus, esse S. Justini, sed alterius, qui eo, imo Origene cor? Tbeopbylactus, sed aliis ct aliis persuasi rationi­ sit posterior); S. Ambrosius, lib. I Ilcxamer.; bus. Lactantii cnim,lib. Ill Instil. xxiv,etlib. VII, S. Chrysostomus, hom. 14 et 17 in Epist. ad Hebr., cap. xxiil, ratio erat, quod ridicule metueret ne Theodorclus in cap. vin ad Hebr. ( qui tamen mu­ nobis adversi, quasi sursum penduli, caderent in tavit sententiam, Quæst. XX in Genes.) ; Lactantius, cœlum. Quare censuit ipse cœlum non esse sphæ­ lib. Ill Inslit. cap. xxin; Procopius in cap. i Ge­ ricum, nec ambire totam terram, sed tantum nos­ nes., ct Theophylaclus in cap. vili ad Hebr. Allegorico, Christus sol jusliliæ gyravit per Aus- Allegri» trum hoc hemispliærium, in ejusque limitibus finiri. Sic et S. Chrysostomus, homil. 14 et 17 in Irum, dum evangelizando obivit Judæam quæ œpïEpist. ad Hebr., Theodorclus et Theophylaclus in australis est regio; deinde flexit ad Aquilonem, cap. Tin ad Hebr., ac dubitat S. Augustinus, lib. II cum ad gentes infidelitate et torpore frigidas ris. Au- De Genes ad litter, cap. ix. Ratio vero S. Augus- gidasque misit Apostolos, qui eas splendore fidei geur?° t’0* erat, quod pularei partem torne oppositam illustrarunt, el calore charitatis inflammarunt. Ita operiri aquis, ideoque esso inhabitabilem ; aut si S. Ambrosius in Psal. civili, octon. 12 : « Ipso pars aliqua aquis operta non sit, eo non posse (Christus) oriens vadit ad Austrum, et gyrat ad penetran ob immensa marium spatia, quæ inter Aquilonem. Ille utique oriens, qui ait : Oriens nos ct illam interjacent. Quare non videri mo­ nomen est mihi ; qui semper oritur piis, nunquam dum, quomodo homines ex Adam prognati co occidit. Ipse oriens populo Ilebrœorum, ad Aus­ pervenire potuerint. Ex Scriptura enim liquet trum ivit, ad molliorem populum, luxuria magis nullos alios esse homines, quam qui ex Adam ferventis corporis lubricum, quam impietatis imdescendunt. Ita ipse, lib. XVI De Civit, cap. ix : manilatc præduruin : aut certe ad nobiliorem < Nimis absurdum, inquit, est ut dicatur aliquos plebem, quæ erat genus electum, vindicans sibi homines ex hac in illam partem, Oceani immen­ Pairiarcharum prosapiam ; sed quia perseverabat sitate trajecta, navigare ac pervenire potuisse, ut in viliis, nec emendabat errorem, ideo sol jus­ etiam illic ex uno illo primo homine genus insti­ titiis gyravit ad gentes, quæ ante eloquiis coeles­ tueretur hurnanum. » Eadem fuit sententia et tibus defraudale immanes et ignobiles habeban­ ratio S. Gregorii Nazianzeiii, epist. 7i ad Posthu- tur. Aquilo enim gravis ventus, ut populi natio­ Arbtote- manum. Aristotelis denique ratio fuit, quod cx num, sed qui eraqt graves ante perfidiam, nuno a cur? quaque (errie tonis duas lanium laterales ceu- super aquilas leviores facti sunt fide atque pie­ sueritesse habitabiles, pula illasqtiiu duobus tro­ tate, postquam venit qui diceret : Ab Oriente ad­ picis cancri cl Capricorni subjacent. Nam mediam ducam semen tuum, el ab Occidente congregabo ob testum, duas Ultimas ob frigus censuit esse in­ te. Dicam Aquiloni : Adduc, el Africo : Ne prohi­ habitabiles : quare per illas in alium orbem non beas. Et in Evangelio : Venient ab Oriente cl Oc­ fuisse nec esse transitum; nemo enim tunc ultra cidente, ab Aquilone et Austro, et recumbent in Gades ct columnas Herculis navigarat. Unde Co­ regno Dei : et ccce sunl novissimi, qui erant pri­ rollis V eas superans suo insigni inscripsit : Plus mi, el sunt primi, qui erant novissimi. Depique ultra. Ita Aristoteles, lib. 11 Meteor. cap. v, ct Pli­ et ipse Psalmista ait : Mons Sion, latera Aquilonis, civilas regis magni; hoc est, qui erant Áqtilnius, lib. Il, cap. txvni. Attipo- Verum has omnes rationes elidit hic Ecclesias- lonis lalus-, populus factus esi Regis æterni, d «n les, qui asserit solem gyrare circa terram per qui solus est magnus Dominus. » Et inferius ' ¿Ji omnes mundi plagas, ut lustret antipodes. Idem post nonnulla : « Vide ergo venientem solem clarius docet experientia : nam a centum el tri­ nostrum ad Austrum, postea gyrantem ad Aqui­ ginta annis Christophorus Columbus, cœterique lonem, etc., ut fieret Deus omnia et in omni­ illius asseclae, navarchi Hispani cl Lusitani, de­ bus. Ideo sanctus cœlum dicitur, quia vicinior texerant novum orbem cl antipodes, puta Peru, eum semper claritas solis illustrat. Ilabcl splen­ Mexico, Brasiliani, etc. Vide nostrum Josephum dorem suum domesticum,ut tenebras noctis non Acostara, lib. 1 be Novo orbe, cap. i et sequent. El sentiat. Ideo Ecclesia et cœlum dicitur, el mundus, 42 COMMENTARÍA IN ECCLESIASTEM, cap. I. 43 quod habent sanctos et angelis ct archangelis com­ quasi circulantia ire in orbem, abire, novaque parandos, habeat etiam plerosque terrenos. Di­ redire. Unde Nyssenus : « Ad solis, inquit, simi­ citur et orbis terrarum, qui est fundatus super litudinem nostre quoque naluræ est ortus ct oc­ maria, cl super flumina praeparatus. » casus : una est omnibus via, unus ingressus vilœ Rursum sol justiliæ, fidei et Ecclesia? ortus est circulus; » et B. Antiochus, ham. 30 : « Quid aliud, Anal in Oriente, puta Judea : inde translatus esi in ait, est hominis vita, quam rota quæ perpeti ro- «Tren­ Occidentem, cum S. Petrus ex Syria migravit in ta tu versatur? » Idque significat etymon anni. An­ Italiam, ac sedem Pontificiam Antiochia transtu­ nus enim hebraico dicitur nx? senno ab iteratione lit Romam. Idem gyravit ad Meridiem, cum sub ct revolutione : nw scana enim significat iterare, idem tempus illustravit Ægyptum per S. Mar­ mutare , revolvere ; græce vero annus dicitur i* uvzs, quod in seipsum eatj cum, Ælhiopiam per S. Mallhæum, Africam per taxzriç, ini alios Apostolos; inde inflexit ad Aquilonem,sed instar rolæ, juxta illud Seneca» in Hercule furente : tardius, cum S. Bonifacius cum sociis et asseclis u Rota praecipitis volvitur anni. » Latine autem sub annum Domini 700, convertit Germaniam, dicitur annus, inquit Servius, quasi annus, id est Ffisiam, Saxoniam, Danlom, Poloniam, Russiain, annulus, quod m se redeat. Unde Poeta : aliasque aquilonares regiones. Apostoli ergo viAtque io se sua per vestigii volvitor annos. riquo Apostolici sunt Samsoncs et soles justiliæ. Sicut enim sol hebraica et Chaldaica dicitur üCü Nam, ut ait Varro : < Ut parvuli circuli annuli, sic sccmes, id est minister, a PDE7 seamos, quod chal- magni dicebantur anni. » Vel tcû id daice cl syriace significat ministrare, co quod qua­ est ab innovatione. Alteius Capito vero annum si minister calorem ct vitam impertiat creaturis ail significare temporis circuitum, ab am, id est omnibus, ac sui præstanfia Dei domini sui prae­ circum. Am, inquit Priscianus, lib. XIV, pris­ stantiam iis repræsenlet : sic pariter idem homi­ cis significat circum. Unde Cato dixit am termi­ nibus ct gentibus omnibus specialiter praestite­ num, id est circum terminum ; hinc ambio, id est runt Apostoli ; ideoque sunt Samsoncs. Hebræum circumeo; ambesus, id est circumesus; ambus­ enim samson idem est quod parvus sol, tus, id est circumustus. Idem docet Varro et Fes­ qui scilicet Hebræis in tenebris captivitatis opta­ tus; noster vero Goropius Becanus annum a pris­ tus illuxit, cosque a Philislœis suo robore libe­ ca voce Cimbrica anna, id est circulus derivat ravit. -Anna enim est vox circularis. Undo si eam inver­ •fropolo- Tropologice Olympiodorus per quatuor mundi tas, et retrogrado ordine legas, sonabit pariter climata, quæ sol percurrit, accipit quatuor virtu­ anna. Hinc Romanis Anna dea perenna nuncu­ tes cardinales, quas sol justiliæ Christus fidelibus pata est, juxta illud : aspirat, scilicet per Austrum, qui a calida mundi Idibus est Ann® festum genitale perenna?. regione spirat, prudentiam, quro omnibus actio­ nibus calorem el vilam ralionalem aspirat; per Hanc enim deam invocabant quasi præsidem an­ Aquilonem, fortitudinem : est enim hic ventus norum, ut ejus ope ad novum annum possent re­ acer, expeditus cl rigidus; per Eurum vel sub­ dire. Eleganter S. Isidorus Pelusiola,lib. II, epist, solanum, qui ab Oriente flat,cisoie oriente Sub­ 158 : «Tempus, inquit, rolæ speciem imilalur, ni­ nascitur, ut ait Plinius, lib. II, cap. xlvh, justi­ pote quod in se torqueatur et convolvatur.» Nam tiam, quæ per omnes commeat extenditurque ut ait Seneca De Breed, vitœ : « Pratens tempus virtutes; per Zephyrum sive Lybcn, qui flat ab brevissimum esi, adeo ul quibusdam nullum vi­ Occidente, temperantiam , quæ refrigerat volup­ deatur : in cursu enim semper est, Huit et praeci­ tates corporis ct exsiccat. Omnes igitur animæ re­ pitatur; ante desinit esse, quam venit. » Porro giones illustrans interno splendore radiat sol jus­ hiec vilæ rota homini est laborum ct dolorum ro­ ta, in qua assidue rotatur et torquetur instar Ixio­ tiliæ. Uæc Olympiodorus. Rursum locus solis est animus, sol vero est nis, quem poete narrant ob stuprum a Jove rolæ intclligentia spiritualis. Ikec oritur, quando a Deo alligatum, in ea perpetuo rotari el cruciari. Unde cordi inspiratur, el occidit, quando radius lucis Seneca, lib. De Vila beat. cap. xxviu : « Quid por- VlU e t in pœnam imperfectionum nostrarum, vel ex Dei ro , iuquil, nonne nunc quoque, etiamsi parum muiiboH dispositione subtrahitur. Ad locum suum rever­ sentitis, turbo quidam animos vestros rotat, el titur, cum ad propri» infirmitatis consideratio­ involvit fugientes peteotesque eadem, et nuncin nem animus redii ; postmodum vero renasci­ sublime alligatos, nunc in infima allisos rapii?»* mur , cum iterum ex scipso ad cognoscenda su­ El S. Gregorius Nazianzcnus in Cann.: a Munde Gnon¡ü¿t periora conscendit. Gyrat per Meridiem, cum amice, ait, non tamen omnino amice, quid me bcaliludincm coelestium spirituum recogitat ; flec­ in contrarium proficisci contendentem trochi cutitur ad Aquilonem, cum damnatorum dolorem juspiam instar versas? » Idem, epist. ad Sophroconsiderat. nium : « Vides, ait, quæ sil conditio rerum nos­ Denique solis annique continua gyrat io ad vi­ trarum, utque rota quædam negotiorum huma­ vum représentât rerum omnium, præsortim hu­ norum cursu circumagatur, nunc his, nunc illis manarum gyrum et circulationem, scilicet omnia florentibus ac murceutibus, dum neque adver- COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, < vp Í. sitas, neque prosperitas nobis constat, sed quam tere, et mundum habere sub pedibus, nihil in eo * ocfcsime in diversum mn-atur et transilit, ut aquis videre quod appetat? » Et S. Nilus in Paraenesi : ac litteris aquœ inscriptis fidere liceat citius quam « Beatus qui voluptates calcat; metuunt enim dæhumana? felicitati.« Hæc est vertigo rerum huma­ mones cum eo certamen suscipere. » narum : o stolidi qui illi se credunt, ac velut pe­ Lustrans universa in circuitu pergit spiritus.— rennatane cor affigunt, verœ æternitatis obliti. Hebræa, circuicns circuicns ( id est assidue cirIdem, orat. De Pauperum amore: « Natura,ait, ni­ cuiens ) vadit spiritus, et in circuitus vel gyros suos hil est in rebus humanis firmum, et (equabile ac revertitur spiritus; Septuaginta, gyrat gyrans, va­ durabile, atque eodem statu constanter manens; dit spiritus, et in circulos suos revertitur spiritus. vcmm res nostræ velut orbe quodam volvuntur, Sic et Syrus, nisi quod pro vadit, vertit, abit ; et alias sœpe uno eodemque die, atque etiam inter­ pro in circulos vertit, ad circulos suos; Arabica dum hora, mutationes advehente. » S. Ambro­ vero vertit, circumdat ambiens, scilicet sol qui pro­ sius, lib. De Abraham : a Bona, ait, hujus sæculi cessif. Deinde subdit de spirnu, id est vento : Dis­ instabilia sunt, et rotarum in morem cum ipso cedunt venti, et ad circulos suos revertuntur venti; sæculo volvuntur, n S. Nilus in Parœnesi : « Um­ Symmachus, perambulans vadit ventus, et per quæ brae et rota? tam tristia quam Ire’a hujus vita» com­ circumierat revertitur ventus ; Tigurina , adversis para; nam sicut umbra non manent, et ut rota mundi plagis venti surgentes meant, et in circulos vertuntur; » ac subindo homines suosque heros suos venti revertuntur; alius, conversione sua cir­ in vertiginem fastus vel desperationis adigunt, cumiens properat aer, et secundum circuitus suos re­ pervertunt ct evertunt, uti deplorat S. Petrus Da- vertitur aer. Chaldaicam versionem recitavi su­ mianus, epût 15 : a Ecclesiarum plane quoque perius. Quæres, quisnam hic spiritus? Primo, mulli spirimi rectores, inquit, quibus potissimum hujus rei cura debuisset incumbere, tanto mundanœ ver­ per spiritum accipiunt solem, quod sol dicatur tiginis quotidie rotantur impulsu, ut eos a saecu­ spiritus, tum ob velocitatem, tum ob radiorum laribus barbirasio quidem dividat, sed actio non et luminis subtilitatem, tum ob agendi vim et discernet. » Et S. Augustinus in Psalm, xix, 8 : efficaciam; sol enim omnia lustrat, et sua luce a Hi in curribus, et hi in equis, » id est, ait, a hi collustrat, ac in circulos suos revertitur. ItaS. Hie­ volubili successione temporalium bonorum tra­ ronymus, Olympiodorus, Albinus, Hugo, Diony­ huntur, et hi superbis efferuntur honoribus, at­ sius, Titelmannus et nostri Conimbricenses, lib. II que in his exultant. » Sapientius Villcgisus pri­ De Cado, cap. i, Quæst. II, art. 4. Audi S. Hieronymum : « Sol dicitur spiritus, mus Vangionum Archicpiscopus, plaustralis fa­ bri filius, ut se humilitato natalium contineret, quod animet, et spiret, ct vigeat, ct annuos orbis ubique per cubicula rotas depingi curavit, cre- cursus expleat, ut ait Poeta : Interca magnum sol broque sibi dicebat: « Villegise, memento quis circumvolvitur annum. Et alibi: Atque in se sua fueris, quis sis, quid cris. » Ita Bruschina De Epi­ per vestigia volvitur annus. Sive quod lunæ lu­ scopis; ac nuper Leo XI, cum 27 Pontificatus sui centem globum, et astra Titania die gradu et vita decederet, Confessano magno Spiritus intus alit, totamque infusa per artus animi sensu dixit : a Quam satius modo mihi fo­ Mens agibt molem, et magno se corpore miscet.» ret, si monasterii potius quam coeli claves tenuis­ sem ! » S. Dionysius, cap. iv De Dïv. Nom. ; « Ad genera­ Uuiuu- Qui ergo stabilitatem optat, ut non cum mun- tionem, inquit, visibilium corporum confert (sol), l-i.i f .* jo temporeque rotetur, sed stabilis semper, ¡dem­ et ad vitam ipsam movet, ct nutrit, cl auget, ct is 0 que sui similis inter omnes sæculi turbines per­ perficit, et mundat, et renovat, » instar spiritus. severet , hic pedem mentis figat in Deo stabiliquo Hinc nonnulli censent solem esse animatum; Anwiitt ejus æternitate, qui, ut ait Boetius : idque S. Hieronymo tribuit S. Thomas, 1 pari, mimaQuœst. LXX, art. 3. Ab hoc tamen errore scip- luI? Terupus ab ævo sum liberat S. Hieronymus, epist. 59 ad Avitum, Lre jubet, stabilisque manens dat cuncta moveri. et in cap. xtv Isaiœ, ubi Origenem perstringit, Deus enim est basis mundi, centrum solis side­ quod cœlis animas tribueret rationales. Audi clare rumque, axis temporum. Circa Deum enim ejus- id docentem hidorum, De Natura rerum cap. xxvn, que aeternitatem, velut axem immotum assidue ubi censet solem esse animatum ex S. Augustino : rotantur sol, cœli sidera, elementa, omniaque or­ a Salomon, inquit, cum diccrct de sole : Gyrans bis tempora et sœcula, atque ab eo continentur et gyrando vadit spiritus, et in circulos suos rever­ sustentantur. Vis ergo in orbe esse stabilis, in ipso titur, ostendit solem ipsum spiritum esse, et quod cor tuum defige, super cœlos mente conscende, animal sit, ct spiret, ct vegetet, ct annuos orbes terram pedibus calca. Vive Deo, vive aeternitati. suos cursu expleat, sicut et Poeta ait: Interca « Quid suavius homini ? ait S. Bernardus, tract. magnum sol circumvolvitur annum. Et alibi : De Chant, cap. xviii, quid jucundius quam mun­ Lunæ lucentem globum, Titaniaque astra spiritus dum contemnere, et se reputare sæculo Celsio­ intus alit. » rem, atque in bonœ conscientiæ vertice consis­ Verum jam dogma est Ecclesia?, hoc est Patrum 44 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. 1. in quinta Synodo (Ecumenica, theologorum ct Austro vero leni et tepido flante gigni feminas. philosophorum omnium, nec solem, nec cœlos Denique « ventus est aeris flumen,» ait Apuleius. esse animatos. Verisimilius S. Thomas, Opuse. X, Apte ergo rerum humanarum tenuitatem, incon­ censet solem dici spiritum, quod spiritum sive stantiam et fluxum repræsentat. intelligentiain habeat non informantem , sed as­ Spiritum ergo, sive ventum hic in scenam pro- Vmiui sistentem, moventem et dirigentem : ubi S. Tho­ ducit Salomon , tum quia is est una inter causas mas per spiritum .videtur accipere angelum, qui generationis rerum, carumque varietatis; tum LiUül< soli assistit, cumque volvit. quia ipse sua invisibili tenuitate, summa celeri­ Sccnndo. Secundo, Valcsius, Sacr. Philosoph. cap. Lin, tate, impulsu et instabilitate, clarum est symbo­ Abcn-Ezra et alii per spiritum accipiunt ignem. lum human® instabilitatis, incon^tantiæ et infeli­ Hic enim ob puritatem, subtilitatem et igniendi citatis. Sicut enim flanti Euro ab Oriente illico vim videtur esse spiritualis; hic rursum calore opponit se Zephyrus flans ab Occidente, hunc vero suo efTicit rerum generationes et transmut itio­ infringit Auster flans a Meridie, cui mox adver­ nes. Unde est elementum nobilissimum ct maxi­ satur Aquilo flans a Septentrione : sic pariter pro­ me necessarium, sicque Salomon hic ignem inter speritati illico opponilse adversitas, virtuti invidia, tria caetera elementa velut principem assignat. opibus inopia, gloriæ calumnia, honori dedecus. Verum hæc aliena et coacta videntur. Rursum, sicut subinde pestilentes sunt venti, mor­ Tertio Tertio, proprie et genuine per .spiritu . acci- bosque hominibus afflant, sic pariter res terrenæ geouiuc. pjas acrcm et ventum, quem causât sol, de quo homini pestem ct necem non raro afferunt, præproxime sermo præccssit. Nam, ulaitSeneca, lib. serlun si immodice iis utatur. V Natur. Quast. cap. vi : « Aliquando per se ipse Porro dicitur hic spiritus, id est aer et ventus, sol causa venti est, fundens rigentem aerem, lustrare omnia, et in circulos suos reverti, tum et ex denso coactoque explicans. » Plinius, lib. Il, quia aer subtilitate sua omnia in terra cl circum ç.a cap. xLvii ct scq., ventos a sole non solum im­ terram pervadit ct penetrat, ac quasi lustrat; tum Uoo beantur, vel siccentur antequam ad mare perve­ ct gurges opum rerumque omnium. niant. Ecclesiastcn secutus Ecclesiasticus, xl, i 1 : Symbolice Rabbini in Mtdras Coheleth, id est • Omnia, inquit, quæ de terra sunt, in lerram Expositio Ecclesiastœ, sic exponunt, q. d. «Flu­ convertentur, et omnes aquæ in mare reverten­ mina intrant in mare, et mare non redundat, » 46 Ven» 7. i COMMENTARIA IN ECCLESIASTEM, cap. E id est, omnes mortui tendunt in infernum, et In­ feras. » Idem, lib. IX : « Jam nos omnes terra fernus nunquam impletur, ncc redundat, juxta occultabit : post ipsa quoque mutabitur, ct res illud Prov. XXX, 15: «Tria sunt insaturabilia, etc., deinde aliæ item in infinitum mut tbunlur. Eniminfernus, el os vulvm, cl terra qua non saliatur vero qui fluctus mutationum et motuum consi­ aqua. » Ila Gala!inus, lib. Vi /M Arcanis fidei, derabit, earumque celeritatem is omnia morta­ cap. vu. Simili modo mare typus est mortis ct lia contemnet. Torrentis instar causa universi ra­ sepulcri : ad ulrmnquc enim homines omnes ceu pit omnia. Ad locum unde exeunt flumina rever­ flumina decurrunt, imo velut torrentes celerrime tuntur, ut iterum fluant. » Pro unde exeunt hebraico est BORITO tediate- Bnpi*x rapiuntur. Vide I Jleg. xiv, 14. Audi S. Augusti­ num in Psal. cix, ad illud : Dò torrente in via bi­ chim, id est, quo vadunt: quo, id est ad quem lorum, Teril°' bet : «Sicut torrens, inquit, pluvialibus aquis col­ vel ex quo loco. Unde duplex hic est versio et Primu ligitur, redundat, perstrepit, currit et currendo duplex sensus : prior, ut significetur terminus ad decurrit, id est cursum finit : sic est omnis iste quem tendunt flumina; posterior, ut significetur cui sus mortalitatis : nascuntur homines, mo­ terminus a quo ipsa exeunt el prodeunt. riuntur, cl aliis monentibus alii nascuntur, suc­ Priorem secuti Septuaginta vertunt, ad locum cedunt, accedunt, decedunt, nec manebunt. Quid quo torrentes eunt, illuc ipsi revertuntur ad eumdem; Ìlio tenetur? quid non decurrit? quid non quasi vel, ut habet versio Veneta, ad locum,inquam, mo­ de pluvia collectum it in abyssum? Quomodo rís pergunt flumina, ut iterum redeant et fluant. Et enim fluvius repente collectus de pluvia, de guttis Syrus, ad locum quo abeunt torrentes, ibi revertuntur imbrium, it in mare; nec apparet, quia nec ap­ ad abeundum. Et Arabicus, ad locum ad quem va­ parebat, antequam do pluvia colligen tur : sio dunt torrentes, ad ipsum revertitur spiritus eorum: hoc genus humanum de occultis colligitur, ct vadunt enim. Sic cl Pagninus, Tigurina tt alii. profluit in mortem. Rursum in occultum vergit, Posteriorem secutus est Noster vertens, ad locum medium hoc sonat ct transit. De hoc torrente unde exeunt flumina. S. Hieronymus in Comment. bibit Christus, hoc est natus est, moriturus. » ex Symmacho, ad lorum do guo torrentes exeunt, Tertio, Rursum Richardus Victorious, tract. 1 De Statu illuc ipsi revertuntur ut introeant; Chaldieus, quasi ¿ovoi!|l* lntcr-caP« x : asseclis censet fontes ct flumina oriri ex aere et aliique montes plurimi ct vastissimi. ¡, vapore, vi fri.oris in aquam resolutis. Hinc in Verum hæc non videntur sufficere ad perenni­ ji.'in- Alpibus aiiisque montibus oriuntur pleraque ilu- tatem tot tanlorumque fluminum, quorum aliqui fk'ru- mina, quia circa montes et rapes mulli coeunt vastissimi sunt, et in latum ad viginti et plura vapores, qui vi frigoris densantur, ct in aquam milliaria extenduntur ( qualis est fluvius quem r. soluti d- fluunl in valles, ibique coeuntes tor­ Argenteum vocant in India), ut videantur non rentes el flumina efficiunt, uti oculis meis con­ tam esse flumina, quam maria. Nulli enim va­ pores, nullæ nives et pluviæ ad perennem eo­ spexi, dum Alpes perlranrircm. Rom® insignis quidam Mathematicus o Socie­ rum cursum, tam amplum ct vastum sufficere tate nostra mihi asseveravit se perscrutatum esse videntur : præsertira quia pluviæ per æslatem ra­ Alpes ac Salinas Alpium, atque in earum summi­ ras sunt ct modie®. Adde plures fontes et flumi­ tate vidisse cavernas ingentes in rupibus, easque na oriri in cacumino montium ollissimorum, qui­ rimis plurimis intersectas, ut per eas aer copio­ bus nulli adjacent montes altiores, ubi tantre ca­ sus ingredi posset, in quibus vapor et aer cale­ vitates et receptacula nivium et pluviarum esse factus, rupium el saxorum deinde frigore con­ nequeunt ; alios voro oriri in imo vallium , ubi densatus, ct resolutus in aquam defluebat, et ri­ nulli sunt montes vicini, null® nives, nullro ca­ vum perennem efficiebat, quo liquabatur sal, vern® aquarum pluvialium, id que tanta aqua­ quod inferne ex eadem rupe effodiebatur. Conti­ rum copia, ut statini sint navigabiles. Hinc et nuo enim aer acri ad impediendum vacuum suc­ putei multi sunt profundissimi, in quorum fundo cedebat, isque illico in aquam resolvebatur; si­ ex imis terr® venis scaturiunt aqu® viv®, qu® cut vidémus in hieme columnas, marmora et pa­ perennem puteis suggerunt aquam. DcnlqueScriprietes in templis continuo sudare , et guttas stil­ tura hoc loco, et Genes, i, 9, et alibi, aliam magis laro, utique ex aero in aquam resoluto. Accedit universalem, magisque adæquatam fontium ct quod circa cacumina montium perpetui sint va­ fluminum causam assignare videtur. pores, qui ad illa se colligunt ct quasi colligant, Tertia causa ergo plena et adæquata est hæc : T«rUa, hique rorulenti a rupe illico in aquam resolvun­ matrix fontium, fluminum aliarumque aquarum e“^ra4’ tur , qui ex variis locis in unum confluentes ri­ est mare. Quod utintclligatur, notandum est pri­ vum. ac tandem torrentem, mox plurium influxu mo, Deum prima die creationis aqu® ct mundi, adaucti fluviom efficiunt. aut potius die tertia, qua secrevit aquas a terra, Swirdi. Secunda fluminum causa, sunt pluviæ et nives : produxisse sub terra ingentes quasdam voragines m- pluviæ enim in hieme crebrœ et copiosæ ning­ sive receptacula aquarum, qu® Scriptura «abys­ et' piu nam aquarum vim depluunt, quæ in cavernis sum, » Philosophi barathrum vocant, nosler In­ numontium amplis et multis collecta, per angustos terpres Deuter. xxxm, 13, vocat abyssum subja­ meatus el angusta fontium orificia sensim effluit, centem, ubi Hebraice est, abyssus cubans inferior. ¡laque continuationem fluminibus affert. Nives Fecit autem id Deus hoc usu el fine, primo, ut Aqu» vero in Alpibus perpetuo solis calore per diem immensam vim aquarum qu® initio mundi terliquat®, magnam aquarum vim fluminibus affe­ ram operiebat, partira in illa reconderet, partira quituo. runt, adeo ut viri sapientes, inter quos fuit nos­ in ipsis maris alveis collocaret, quos tunc tempo- do Mi­ ter I’. Leon. Lessius, censeant præcipuam flumi­ ris etiam fecit, el c terra excavavit, sed non tannum causam esse hanc nivium continuam ct or- los nec tam profundos, ut soli Illi omnem istam r • dinotarti liquationem. Ingens enim ct immanis vis aquarum vim ct molem caperent ; alveum enim nivium est in Alpibus, qui in longum latumque maris multis in locis valde modicum, parumquo per plura centena milliaria extenduntur ( sane profundum experiuntur naut®. Secundo, id fecit, s-xunla. ego cum sociis equitando per Alpes juxta Triden- ait Philosophus, lib. De Opifit io mundi, ut terram, tum, vix per decem dies eas per latum secare ct nc siccitate fatiscent, humore aqua.* rigaret, con­ transgiedi potui, cum quotidie conticerem 30 tineret ct coagularet. Tertio, ut ex lena aqueo hu- Tertio, circiter milliaria); quare nives per noctem deci­ more perfusa, metalla et lapidi s coalescerent. dentes in Alpes, per djem vi solis liquata, conti­ Quarto, ad plantarum, herbarum ct stirpium, item Quirto. nuos torrentes, ct hi confluentes continua flumi­ fluminum, fontium, omnisque aqu® tam Ionian® na efficiunt. Argumento est quod, dum sub hie­ quam putealis productionem. Lego S. Rasilium, mem ingentes sunt pluviæ, flumina excrescunt homil. 4 IlcJtam.,S. Ambrosium, lib. Il el III, Thcoin duplum vel triplum, imo exundant, ct late doretum, serm.8 De 1‘ruv,dentia, ac Senecam, lib. circumcirca re-tagnaut, uti Romæ experimur in IV De Veneficiis, cap.v et fi. exundatione Tiberig. Idem Ut, dum liquantur ni­ Noi indura secundo : Sicut terra est mater vi­ ves Alpium in majlio; tunc enim Mosa, Rhenus, ventium et mixtorum terrestrium, sic mare est Onus, Mænus, Athesis cæteriquc fluvii, qui m Al­ mater aquatilium, puta tot generis piscium, os- Aqu «t pibus nascuntur , mirifice intumescunt et sæpe treorum, concharum, etc. Igitur sicut in inatris COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. I. M Mngul» ct cujuslibct hominis corpore magna sanguinis vitate subterranea. Et Psalm, xxxrr, 7: « Consrreterri. COp¡a cst jQ hepate et corde, atque inde per plu­ gans sicut in utre aquas maris, ponens in the­ rimas venas in singula membra totumque corpus sauris abyssos. » dispergitur : simili plane modo, ait Seneca, lib. Secundo, quia id necessario dicendum est de asconda, 111 Natur. Qucvst. cap. xv, ingentes ilice cavitates, fluvio paradisi, qui in quatuor ingentia flumina sive voragines sub terra aquis rcferlæ, sunt terræ dividebatur : necdum enim pluerat Deus super quasi hepar, ex quibus aqu® per occultos mea­ terram, ut ex pluvia vel vapore progigni posset, tus el cuniculos quasi per venas, per omnes ter­ Genes, u, 10, ut recte ibi observavit Rupertos. Ex ræ partes, totumque orbem disperguntur, ac cer­ mari ergo illa eduxit Deus. Idem a pari vel simili tis locis in fontes et ilumina, vel in genesi mondi dicendum videtur de reliquis terræ fontibus et vel posterioribus sæculis facta via erumpunt. Hoc fluminibus, saltem praecipuis et majoribus. Sicut enim est opus providenti® Dei, qui ad terræ u lo tot fluminibus non redundet, est, quia una ejus sunt in locum unum , el appareat arida : Et fac­ pars abit in vapores et nubes, quæ in pluvias et tum est ita. El vocavit Deus aridam terram, con- nives résolut® ad capita fontium ct fluminum con­ gregalioncsque aquarum appellavit maria. » Unus fluunt, ct rivos efficiunt,* alia vero ejus pars par­ enim locus sunt mare cum sua abysso , sive ca­ tial abit in lacus et flumina quæ ex mar oriun- $2 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, CAI». I. tur,ipsoque sunt demissiora; partira effluit in ergo ex mari per cavitates subterraneas. Rursum cavitates subterraneas, ex quibus per venas plu­ Asclepiadorus narrat legatos missos a Philippo rimas , et per omnes lcrræ partes dispersas, ct Macedone, ad scrutandum thesauros ct venas diffusas vel immediate, vel mediate ad capita auri, per subterraneam specum multis diebus fontium et Ruminum confluit, ibique aquis plu­ deambulasse, vidisseque ingentes fluvios, cl imvialibus, nivalibus ac vaporalibus, id est iis quæ maniaaquaruminerliuin receptacula. Alias ex hoc ex nive, vel aere et vapore in aquas convertun­ barathro aquarum inundationes Valenti® cl alibi tur, commixta, rivos efficit : hæ enim ejus ven® facias narrant nostri Conimbricenses in Meteora, jam diclæ magnæ sunt et plurim® ; quare mag­ tract. 9, cap iv. Denique hæc csl expressa sententia S. Hieronynam aquarum vim convehunt, quæ, dum in unum alveum confluit, rivos et torrentes, atque mi, S. Basilii, Theodoreti, Platonis, Seneo®, ex eorum confluxu flumina ingentia efficit, per­ Ruperli, Hugonis Viclorini, quorum verba paulo inde ac in homine sanguis in hepate copiosus, ante recitavi; item Tertulliani, Contra Hermogcn., per venas plurimas toti corpori inspersas, m om­ Salonii el Albini in hunc locum, ITocopii, S. Au­ nes corporis partes dispergitur ; ac si venam gustini, Bed® in Gen. ii, 5, S. Gregorii, lib. XXX unam incidas, eo undequaque confluit, et magna Morat, ii; Damasceni, lib. 11 De Fn/e,cap. ix; Isicopia effluit, ut totus in pelvim defluens, illam dori, 111 Orig. xx; Plinii, lib. II, cap. lxv; Phi­ impleat. Porro flumina plura mari esse demis­ lonis, lib. De Mundi opificio; Magistri Sent, in II, siora, ex illoque oriri liquet ex Geographia et dist. 14, in fin.; S. Thom®, in 11, disi. 17, Quast. Gcographis. Imo Plinius, lib. cap. cui : a Subeunt HI, art. 2, ad 4, el I part. Quast. LX1X, art. 1, terræ, inquii, rursusque reddunlur Lycus in ad 2, 3 ct 4 ; S. Bernardi, serin. 13 in Cant., ini­ Asia, Erasinus in Argolica, Tigris in Mesopota­ tio; Alberti in 11 Meteor, tract. 2, cap. xi; Diony­ mia; et quæ in /Esculapii fonte Athenis immersa sii in cap. vin Proverb. ; Valesii, S. Philos, cap. sunt, in Phalerico redduntur; et in Atinate Cam­ lxiii; Conimbricensium, loc. citat.; Pined® ct po fluvius mersus, post viginti millia passuum Lori ni hie; Francaci Suarez, lib. Il De Opere sex exil, et in Aquiliensi Timavus. » Addii quid miri dierum, cap, vi, in fine; imo Aristoteles, 1 Meteor. de Alpha o fluvio, qui in Elide sub mari labitur, xin, ail hanc esse communem sententiam vete­ rum Philosophorum. Hinc Homerus, Ilmd. XIV cl intactus emergit in Arethusa Sicili® flumine. Quarto. Quarto, alia quoquo causa perennitatis tot fon­ cl XXI, Oceanum vocat « fluviorum et rerum om­ tium et fluminum dari nequit, quæ menti satis­ nium principium, imo Deorum parentem.» Stra­ faciat. Rursus, cur omnibus pene locis si fodias, bo, lib. 1, eumdem vocat « terræ coronam; » inventurus sis aquam, camque subinde loco pro­ alii, « zonam cl cingulum orbis;» alii, « mammam fundissimo, quo nec pluvia nec vapor hic noster viventium. » Audi Philonem, lib. De Mundi opif.: pertingunt, alia causa dari nequii, quam quod « Liquet necessario humidam essentiam partem Deus mundi provisor el aquilex, aquas per ve­ esse terræ omnia parientis, sicut mulieres opus nas in omnes mundi partes distribuerit : ubique habent menstruis; cuilibet etiam matri tanquam ergo sunt ven® aquarum in terra, sicut in cor­ partem summe necessariam, natura scaturientes pore ubique sunt venre sanguinis. Et sicut hæ ve- mammas addidit, præparans alimenta nasciluris næ conneclunlur in hepate, indeque sugunt san­ infantibus. Mater autem etiam terra esse videtur; guinem : sic ven® aquarum prodeunt a mari, in­ quapropter cl priscis illis placuit, ut vocaretur degno sugunt aquas quæ e montibus erumpentes ^r.uT.TT.p, composito ex matre et Icrra nomine : non faciunt fontes, qui in valles confluentes, ibique cnim terra mulierem, ut dixit Plato, sed mulier coeuntes, faciunt rivos et flumina. Hanc quoque terram imitatur. Merito igitur terne antiquissim® causam innuit hic Sapiens. Huc faciunt caverne, matrum ac fecuodissim® natura tanquam mam­ quas in montibus plurimas ct maximas esse con­ mas dedit amnium fluenta fonliumque ut stirpes stat experientia, scilicet ad excipiendum hasee rigentur, et omnia animalia polum copiosum ha­ aquas, quæ in scaturigines defluant, ibique fon­ beant. » Objicit Aristoteles contra hoc Platonis bara- objectio, tes et flumina efficiant. 0 ou. Quinto, id ipsum liquet ex sympathia multorum thrum : Allior est origo fluminum, quam sil ip­ fluminum, quæ minus a mari distant, vel minus sum mare, quia flumina in mare velut infenus terra percolantur : quædam cnim salsa sunt ut defluunt et descendunt : ergo fieri nequit ut ex mare; quædam cestum maris cernulantur, ut unum mari rursum aqu® sursum ascendant ad origi­ in Gadibus, alterum Burdegal®, tertium Antuer­ nem fontium ct fluminum. Hoc est cnim contra naturam juxta illud : « Sursum flumina, n Unde pia. ihu Sexto, favet experientia : nam tempore belli causa cur per artem non possint fieri fontes per­ Mithridaticiapud Apameam Phrygi® urbem, quæ petui est, quod aqua altius sua origine ascendere tamen longe distat a mari, novos lacus et fontes nequeat. Respondetur : Eadem difficultas est in Aristo­ emersisse scribit Nicolaus Damascenus, cl ex iis fluvium unum salsum, qui magnam ostrearum telis cl aliorum omnium sententiis. Nam quidam el marinorum piscium copiam effudit. Prodibai fontes oriuntur in summis citissimorum montium COMMENTALA IN ECCLESIASTEN, cap. 1. S3 Cacuminibus, quovis mari et terra alboribus, ut in femora, tibias et pedes, ged etiam sursum in Decesse sit aquam eo ascendere ex sua origine pectus, collum et caput : sic pariter mare natu­ vel matrice, quæcumque illa assignetur ; quæ­ raliter virtute a Deo sibi indita, aquas per venas dam tamen flumina quæ proxime et publice ex el meatus dispertit in omnes partes terræ, supe­ mari oriuntur, ipso mari sunt humiliora. ras æque ac inferas. Locus enim naturalis cuique Rcip. igitur Julius Scaliger, exercit. 46, respondet est is quem illi assignat Deus, ait D. Thomas. Et yriiDO. aquam esse exira locum suum naturalem, eo quid mirum aquam ascendere supra montes, quod aeris locum occupet : aqua ergo superior, cum primitus ascenderit supra cœlos, ibique ad­ inquit, premit inferiorem, cupiens redire ad lo­ huc consistat? flrmamenium enim dividit aquas cum sibi debitum, ac premendo illam exprimit, superas ab inferis, Gen. i, 6. Accedit quod mon­ facitque ut pressa exsiliat in montibus per fontes tes sint e terra terrei, ac proinde maris locus na­ ct flumina. Cum enim ex prima Dei creatione turaliter ex»gat iis esse superior, ut eos sibi sub­ aqua deberet terram totam operire, deinde ob jiciat. Terra enim imum poscit locum , aqua se­ habitationem animalium pars terræ liberata sit cundum, aer tertium : hinc aquæ initio mundi aqua, hinc illa aqua accumulari debet alteri operuerunt totam terram; quare hic aquæascen­ aquæ, ct attolli occupareque locum acris, ita ut sus non est violentus, sed naturalis, tum quia ibi sit aqua extra naturalem locum : quare suo fit a Deo auctore naturæ; tum quia aqua po-cit pondere incubat aquæ illi quæ est in cavernis, esse supra terram, cujus pars sunt montes; tum ut locum suum naturalem recipiat; aqua autem quia hic aquæ ascensus fit ob bonum universi, in cavernis compressa, per canales quasi tubos ad quod omnes ejus partes inclinant, consequen­ a Deo factos, in montibus erumpit altius quam sit ter et aqua quæ una est universi pars; tum de­ mare premens, quia pondus maris majus est, nique quia aqua e mari per venas toti terræ sinquia cogit aquam erumpere per canales arctos, gulisque ejus partibus superis et inferis, eo modo cum alius erumpendi non sit locus. Sic enim vi­ se imperiti el inspergit, sicut sanguis ex hepate demus in aquaeductibus magnis, si canales arc­ per venas in omnia membra supera et infera sese tentur, ut totam aquam simul effundere nequeant, infundit et communicat per mutuam membrorum impetu aquarum affluentium aquam protrusam, unionem ct sympathiam. e canalibus solito altius exsilire. Iluc accedunt Al qua arte et modo Deus facit aquas ascendere Modas Doctores nonnulli, qui opinantur aquam esse al- adoriginesfontium? Varii varios modos assignant: n* tiorem terra, atque aliud a terra habere centrum, primo, nonnulli probabiliter censent aquam asideoque altius in terra exsurgere. cendere terræ exsuctu, el venarum spongiosa­ Huc quoque pertinent nonnulli Patrum, qui rum attractione, sicut videmus aridam spongiam censent aquam terra sublimiorem, ideoque illam humorem ex vase suo suctu ad partes superio­ vi divina quasi freno per miracrflum perpetuum res attrahere, ac pannum in dolium immissum contineri, ne terram obruat, ac ne id facial, are­ sensim illud evacuare. Si enim ex alto linea vel nam velut compedes illi injici et objici a Deo. Ita lanea fascia pendeal in vas aquæ, above humore opinantur S. Basilios, hom. 4 l!exam.,S. Chryso- plenum , ima fasciæ pars ex vase suget aquam, stoinus in Catena Job, Theodorclus in Psa/. cui, cl ex ima suget altera illa proxima pars, el ex S. Ambrosius, lib. Ill Hexam, cap. n et iii,S. Tho­ hac altera illi vicina, et ita deinceps; coque modo mas, loe. jam citat. Eadem fuit sententia Lucre­ sensim aqua sursum proserpit el ascendit, do­ tii et Ciceronis, lib. Il De Nat. Deor. Verum idip- nec ad summum fasciæ conscendat, ubi illam re­ sum confutant Mathematici, Philosophi et Theo­ flexam et deorsum vergentem sequens distillet in logi, qui docent aquam non esse alliorem terra, terram, itaque omnem ex vase aquam educat, sed cum ea unum efficere globum, ideoque unum cl in terram stillando demittat. Addit Lyranus cum ea habere centrum. Ha Clavius in cap. i aquas maris terra percolatas fieri leviores, et al­ Sphœrœ, Perori us, lib. 1 in Genes., Molina et Va­ tius posse ascendere, quam sit maris altitudo. Ad­ lentia in Opere 3 diei, Conimbriccnses, lib. Ill jungit Albertus aquam in terræ venis calefactam evaporare, itaque per vapores sursum ascendere De Cœlo, Quæst. IV , et alii passim. Cium Vera ergo responsio et causa, cur aqua e mari ad capita fontium , ibique vapores vi frigoris m cur Aqua sursum ad origines fontium surrepat et ascendat, aquam resolvi, ac fontes efficere* Sic venæ suo inmnin suctu trahunt sanguinem ex hepate sursum ad ucrniUL est Dei voluntas, ordinatio et provida distributio, qui, ut dixi, aquam per omnia loca supera el in- pectus et caput. Hac de causa Deus fecit varias in r*ra ita distribuit, et dispertit ad usus terræ lio- terra cavitates spongiosas, ideoque aquarum atminumque el animalium necessarios vel commo­ tractivas, quæ gradatili! usque ad summos mon­ dos ( sicut aquileges ct aquarum mensores aquas tes aquam e mari sugant quasi per siphones, ait per canales et fontes distribuunt in urbes, agros Plinius; dico quasi, quia in siphonibus nasus, et hortos ), perinde ac sanguinem distribuit in et, ut ila dicam , proboscis, hoc est, fistula ex­ corpore humano. Sicut enim hepar sanguinem terior prominens ex qua aqua in terram defluit, natura sua gravem ct deorsum vergentem, natu­ debel esse longior et demissior fistula interiore, raliter vi auimæ distribuit non tantum deorsum quæ ex vase aquam sugit; si enim exterior non COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. I. 54 sil longior, interior non suget aquam. In monti- actione venerandum, quam nimis exacta et cu­ bus autem orificium fontium non est demissius, riosa disquisilionescrutandum, ut subjungit Ecrle. sed altius mari, ex quo aquam sugit. Quare in cap. v, 8, el vir, 24; Dei enim sapientia cl provi­ hoc a siphonibus fontes discrepant. Causa est, dentia esi, quai Prov. vui, 28, ait se ab initio li­ quod in siphonibus, in fistulam exteriorem, brasse fontes aquarum, vel, ut Hebraice est, /b/iC»i«j i®* Per 6llclu ^trahitur aqua ex vase, nisi sit tes abyssi, ita scilicet aquas elevans ac siispen* A r.j- longior, aer subintret, itaque impediat vacuum dens, tum in nubibus, tum maxime in matrice thiT». in fistula; ad quod impediendum si longior sit, fontium abysso, uti ipsa loquitur, ut nunquam accendit aqua, cum aer illam ingredi, ejusque va­ fontium ct fluminum cursus sistatur, quibus vo­ cuum impedire nequeat. Secus est in venis aqua­ lui uberibus terra quasi mater animantia omnia rum tam latis et vastis in terra et montibus. Sic potet, iisque alimenta præbeat, ait Philo lib. ergo aqu® e cavernis terræ sursum transmittun­ De Mundi opif. Huc facit illud Psal. cm, fi : « Su­ tur, et non tantum usque ad maris libramenta, per montes stabunt aquæ; » Chuldæus, erumpent sed etiam mque in altissimos montes dislribulim super montes stagna aquarum. Objicies secundo : Aqua fontium et fluminum objectio penetrant et assurgunt. Igitur sicut Deus indidit nnffiieli vim attrahendi ferrum : sic in terræ ve­ ab aqua marina plurimum differt, tum dulcedine, *cuula' nis est vis attractoria aquarum, et quasi magne­ tum colore, tum levitate, tum aliis qualitatibus; ergo non videtur esse eadem, nec ab illa pro­ tica. s*x'ïoda- Secundo, alii censent aquam ex barathro sursum dire. Respondeo primo : In genesi ct creatione mundi, Reap, ascendero ad caput fontium vi flatuum subterra­ neorum, ventorum et spirituum in terra incluso­ una ab alia non differebat ; omnium enim eadem PrinXK rum. Sic enim mare ventis agitatum subinde al­ erat aqua, caque dulcis; alioquin enim sua sal­ tissime intumescit, et fluctus ad sidera tollit. Quid sedine terram, quam operiebat, fecisset siccam, ergo mirum, si ad capita fontium eodem suo sterilem ct adustam; dio ergo tertia mundi, qua ®stu agitatum aquas per canales elevet? ItaS. Ba­ secreta est aquaa terra, el deducia in suos alveos silius, S. Hieronymus, Plato, Plinius, Valesius et caritates, factaquc est mare, ac maris nomen et Pineda. Audi Plinium, lib, II, cap. i.xv, qui ex accepit, effecta est salsa, idquo ob hosco fines, Græcis geometrica subtilitate sic colligit : « Ergo scilicet primo, ne semper stando nec fluendo (uti totas, oinnique ex parte aquas vergere in centrum, stat mare) putresceret; secundo, ad connaturale»! ideoque non decidere, quoniam in interiora ni­ piscium qui ex mari nascuntur, generationem ct tantur, quod ita formasse artifex naturæ debet; nulritionem; tertio, ad faciliorem navigationem: ut cum Icrra arida el sicca constare per se ac sine aqua enim marina, quia salsa, gravior est aqua humore non posset, nec rursus stare aqua, nisi dulci, ideoque facilius fert cl sustentat naves, sustinente terra mutuo implexu jungerentur, hac earumque onera ingentia. Ha Conimbriccnses, sinus pandente, illa vero permeante totam intra, traci. 10 in Meteora, cap. ix. Mansit tamen aqua extra, supra, venis ut vinculis discurrentibus, dulcis, quæ primitus fuerat in fontibus, flumini­ atque etiam in suminis jugis erumpente, quo spi­ bus cl sinibus subterraneis, caque per suas venas ritu acta, et terræ pondere expressa siphonum in varias terræ regiones diffluente, marina salsa modo emicat, tantumque a periculo decidendi illi succedit, quæ pari modo per varios terre abest, ut summa quæque et altissima exsiliat. » meatus cl anfractus percolata, fit dulcis, ut docci Qua ratione manifestum est quare tot fluminum Aristoteles, levis, ac alterius a mari coloris ct qua­ quotidiano accessu maria non crescant. litatis, maxime cum per mineralia sulphuris, Tertio. Tertio, alii hunc ascensum tribuunt coelo ct si­ ferri, teris, auri, vilrioli, etc., labitur, quorum deribus; sic enim luna causal testum maris. Ita virtutes imbibit et contrabit, ideoque medicinalis D. Thomas. efficitur, ut palet in fontibus Spadanis, thermis çmho. Insuper alii plures sunt modi elevandi aquam, Aqucnsibus, cætcrisque similibus, qui proindû ut patet in antliis, et in machina Tisibica, per tam inter se, quam a mari mullis qualitatibus quam in visis conclusis aere plenis, si aliunde differunt et discrepant. aqua per foramen infundatur, videmus acrem Symbolice rursum, perennis hic fluminum in aquas in alio vase'sibi superpositas sursum eja­ mare decursus significat perennem debere esso culari, ut sibi locum quærdt, cl in aquatum lo­ hominis beneficentiam. Habet hac de re apposi­ cum subintret. tum Danubii cl maris apologum, mullis rerum Denique hic aquarum ascensus, et per totam parabolis fecundum, Cyrillus, lib. HI Apolog. Ap^ terram a qtn distributio, sicut et ventorum, plu­ Moral, cap. xxiii, cui titulus : Quomodo benificitim gm pre viarum, fulminum, grandinis, nivls, ctc., stata liberalis debent esse perpetuum : « Semper inurigeneratio, ct per singulas provincias divisio, est danti Danubio, ait, sic loculum esi œquor : Quando opus peculiare divin® providenti®, ait Thcodo- tùie manationis impetus cessabit? quando termi­ relus, fermi 2 be Providentia, loti universo de nabitur influxus? quousque latices dabis? At ille aqua, salubritate ct fecunditate providentis, ad- paululum indignatus respondit : Profecto loque; r* trattone magis, contemplatione et gratiarum ris sicut mare; quia omnia flumina iusatiabililer COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN. cap. 1. W recipis, nec (amen juste crevisti/ Nimirum tunc ficiorum custos est memoria beneficiorum, et libcralitatis meæ cessabit influxus, cum insatia­ perpetua gratiarum confessio. * Et iterum idem, bilitatis luæ terminabitur appetitus. Non enim homil. 2 ad Populum Antiochenum, < gratiarum minor est valetudo virtutis, quam defectio vitio­ actionem » vocat, « magnum thesaurum, incon­ sitatis; et propter hoc, sicut cupiditali nihil satis sumptum bonum, n quasi diceret, « perennia est, ita libcndilatls nullus est finis. Responde milii fluenta. » Secus namque flumini non revertenti quomodo, ex quo. propter quod, ctquid tribuat ex aresceret mare : ingratis etiam exarescit Deus. liberalis. Nonne ex inclinatione virtutis hoc pne- Quippe, ut S. Bernardus ait : « Ingratitudo est stat, ratione delectationis se lotum communicat? ventus un ns, siccans fontem pietatis, roremque Quopiam virtus, quemadmoduib natura illam in­ misericordia?, fluenta gratis. » Et iterum : «Vias clinat, semper peragit, nec unquam existi! otiosa. (cl occultos) gratiæ canales obstruit; » quod ex Unde semper humilis inclinatus, justus est, inno­ Augustino in Soliloq, cap. xvm transcripsit. Sane flumina plus reddunt mari, quam nos cens, rectus, mi^ericor*, prudens, pius, liberalis, beneficus et profusus. Similiter verus amor sine reddamus Deo; illi enim rem ip^am reddunt, fine est. Charitas enim nunquam excidii, et qui nos tantum verba et verbalem gratiarum actio­ amicus est perpetuo diligit, nunquam a dilectione nem. Imitemur ergo flumina in velocissimo ad retrahitur, nisi dilectio finiatur. Operatur enim mare cursu, ut incitatissimo cordis affectu, si non Ejnimo-amor magna, si esi; sin autem desinit operari, operum affectu, ad Deurn per amorem, confessio­ lu,‘ amor non est. » Deinde modum docet, quo quis­ nem ct laudem recurramus. Audi S. Bernanlum, que etiam pauper possit semper esse liberalis : serm. 13 in Cant, inilio : « Origo fontium et flumi­ « Attamen nunquam deficit beneficium liberali num omnium mare est, virtutum el scientiarum ad dandum, cum sil virtute el amore ditissimus. Jesus Christus Dominus. Quis enim Dominus vir­ Nempe si pecunia deficit, adest lingua : si deest tutum, nisi ipse est rex gloriae? Sed et juxta Ann® census, adest manus. Si est cellarium vacuum, canticum, idem ipse Deus scientiarum Dominus non est consilium diminutum. Nunquam siquidem est. Continentia carnis, cordis industria, volunta­ desunt virtuti divitia». Non ergo deficiat virtuosa tis rectitudo ex illo fonte manant. Non solum au­ voluntas, quia non deerit fructuosa fabullas. » tem, sed et si quis calici ingenio, si quis nitet Eiem- Denique exemplo naturæ, coeli et solis Idtpsum eloquio, <1 quis moribus placet, inde est. Inda confirmat : a Attende, quæso, quam sint perpe­ scienti®, inde sapientiæ sermo. Thesauri siqui­ tue emanationes beneficiorum liberalis naturæ. dem sapientiæ et scienti® ibi omnes absconditi Nonne cœlum vitales virtutes semper inferioribus sunt. Quid? casta consilia, justa judicia, sancta influii? Sol perpetuo lumen effundit, el semper desideria, nonne rivuli fontis illiu< sunt? Quod st gratissima tellus pascua gignit; et donec vixerit copi® aquarum secretis subterrancisque recursi­ cor, membra singula fealefacit, hepar nutrit, ce­ bus incessanter œquora repetunt, ut inde rursus rebrum animal? Igitur liberalis beneficii perpe­ ad visus ususque nostros jugi et insatiabili erum­ tuus est influxus. Quibus dictis, magis Danubius pant obsequio, cur non etiam spirituales rivi, ut arva mentium rigare non desinant, proprio fonti redundavit. » Myiitce Mystice , mare plenissimum ct immensum sa- sine fraude, el sine intermissione reddantur? Ad mtro r*i pienti®, virtutum el gratiarum omnium est Deus locum unde exeunt revertantur flumina gratia­ et 'ii \ ChHslus. Unde ipse ait, Joan, vu, 38 : « Qui credit rum, ut iterum fluant. Remitíaturad suum prin­ go. in me, etc., flumina de ventre cjus fluent aquro cipium cadeste profluvium, quo uberius terræ viv/n. » Item B. Virgo Maria. UndeS. Bonaventura, refundatur. Qualiter inquis? qualiter dicit \poDe Laud. Virginis, cap. vii : « Omnia Ilumina in­ slolùs : In oinhibus grati is agentes. Quidquid sa­ trant in mare, cl mare non reditndal, » sic mys­ pienti »•, quidquid te vlrluils habere confidis, Dei tice exponit : a Sicut in marl aquanun, ita in vii tuli, et Del sapienti e deput i Christo. » Rursum S. Gregorius, HI Moral. cli el sancti, quin et pec­ sape recurrant oportet, ut ax ca vim agendi su­ catores, qui per orationem, gratiarum actionem gant et hauriant; Ilumina , inquit, sunt fulgura» aut pomilcnliam ad Deum omnis boni fontem in de quibus Job ait, cap. wïiii : « Numqiud mittes oinii bus recurrunt, ut novum lumen ct gratiam fulgura, et ibunt; ct revertentia dicent tibi : Ad­ * impetrent. Unde S. Ihornas, in cap. i ad Horn. sumus ; quia post opera exteriora quæ sancti per­ lei l. 3 : Redeunt, inquit, flumina, id est beneficia agunt , semper ad suium contemplationis recur­ per gratiludincm ad suum principium unde ex- runt. ut illic ardoris sui flammam reficiant, et Gntls ierunt, puta ad datorem Deum; itaque iterum quasi cx (actu supernæ claritatis ignoscant, etc. Ad locum ergo de quo exeunt flumina revertun­ recur- fluunt, quia gratitudo de datis provocat liberalida'tnrrm tótem Dei ad nova danda. Nam, ut ail S. Chry- tur, ut iit rum fluant; ipsi quippe illic flum na, Uum. boslomus, homil. 20 tri Mallh. : « Optima bene­ ipn hic fulgura sunt vocali : <|uia enim corda uu- 58 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN. cap. I. dientium rigant, dicuntur flumina; quia vero ac­ toris conformet et adæquet. Hunc laborem expe­ cendunt, fulgura vocantur. De quibus alias scrip­ riuntur nostrarum scholarum magistri, æque ac tum est : Elevaverunt flumina, Domine, elevave­ discipuli. Ita S. Hieronymus, Olympiodorus, Sarunt flumina voces suas. Et rursum : Illuxerunt lonius, Lyranus, Hugo, Cajetanus ct alii. fulgura ejus orbi terr®. Ad locum ergo de quo Ex adverso S. Ciregorius Thaumalurgiis censet exeunt flumina revertuntur, quia sancti viri, etsi hic hominum dicta et facta opponi gyralioni flu­ a conspectu Creatoris sui, cujus claritatem mente minum, ventorum et solis: quod h®c sit stabilis conspicere conantur, foras propter nos ad activæ et hominum vit® perutilis, illa vero instabilia vitæ ministerium veniunt, incessanter tamen ad sint ct inutilia. Unde sic vertit : a Sol, venti, flu­ sanctum contemplationis studium recurrunt; etsi mina suos non egrediuntur lines, nec a suis aber­ in prædicalione sua exterius nostris auribus per rant legibus; at vero quæ ab hominibus elucu­ corporalia verba se fundant, mento tamen tacita brata, sive verba, sive opera, mensuram modum­ ad considerandum semper ipsum fontem luminis que nesciunt. Quam frequens enim sermonum revertuntur. » slullæque nugacitati farrago? citra omnem tamen Eleganter et nervose S. Bernardus ad Fratres commoditatem. Veruintamcn ita se habet homi­ de monte Dei : a Otiosum non est, inquit, vacare num genus, audiendo narrandoque fabulas, et Deo, imo omnium negotiorum negotium, quo­ rerum elabentium, quamvis in certis, aspectibus niam ex hoc vires perveniunt ad negotium; » et expleri nequit. » qui scit prudenter ad tempus quiescere, sciet pos­ Rursum, Chaldœus hanc gnomen limitat ad pro­ tea strenue ct utiliter laborare. phetias et prænotiones futurorum; h® enim sunt 8. Cunctjb res difficiles : non potest homo eas obscur® et difficiles. Unde sic vertit, in omnibus EXPLICARE SERMONE. NON SATURATUR OCULUS VISU, verbis, quæ parata sunt ut fiant insaculo, defatigati nec auris impletur auditu. — Septuaginta, omnes sunt Propheta antiqui, ct non potuerunt invenire fi­ sermones graves; noti poterit vir loqui : et non satia­ nes eorum : verum utique non est facultas viro, ut tur oculus videndo, et non impletur auris er auditu; loquatur quod venturum est post se ; et non potest Syrus, omnes responsiones sunt laboriosa; non satia­ oculus videre omne id quod futurum est, ut accidat bitur vir ad loquendum, neque saturabitur oculus ad in mundo; et non potest auris impleri audiendo videndum, neque impletur auris ad audiendum; Ara­ verba omnium incolarum terra. bicus, sermones omnes sunt divisi, non potest nisi loSecundo, sermones accipi possunt pro rebus Secunda, qui; et oculus non satiatur visu, et auris non imple­ quæ sermone explicantur, per usitatam Hebraeis tur auditu; alii, non satiatur oculus videndo, nec au­ metonymiam, uti accepit Noster; unde vertas, ris impletur audiendo (t). cuncta res sunt laboriosa, id est laborant, defati­ Pro cuncta res difficiles hebraico est, omnes ser­ gant se, suspirant et quasi gemunt ; yy iaga enim mones wyy iegeim; Septuaginta fpwKoc, id est la­ significat laborare cum anhelitu, defatigari, sus­ boriosi, graves, difficiles; Interpres Nysseni, la­ pirare, gemere, ut sensus sit, q. d. Sicut sol, flu­ borantes. Minus recte Complutenses ct Regii legunt mina, venti jam recensiti, sic et cæteræ res omnes fpu/Kw, per verluntque, implicati : nam fpnmrç, assidue moventur, agitantur, laborant ac prœ la­ per u, Græcis inusitatum et Lexicographis ineo- bore videntur delassari, suspirare et gemere, adeo lalli ut hunc eorum laborem ct gemitum homo non molesti; Aquila, xomaxnv, id est laborem afferunt; possit condigne et plene verbis explicare. Consi­ alii, pleni laboris, lassitudine deficientes, vexati, fa­ dera enim laborem quem subeunt boves, equi, tigati. asini, cameli, cæteraque animalia et jumenta in Primo, mulli hanc gnomen exponunt de scien- arando, onera portando, currum trahendo, cur­ l*1* tiis, q. d. Omnes scienti® tam philosophie® ct na­ rendo, certando, pugnando, etc., atque videbis turales, quam théologie® et supernaturales, quæ omnia sub onero siepe suspirare ac gemere, ac sermone doctoris docentur et discipulis expli­ subinde considere ct exanimari. Hoc est quod cantur, sunt difficiles el laboríos®. Laborat enim ait Apostolus, Horn, vin, 20 : « Vanitati creatura doctor ut eas apposite ad captum discipulorum subjecta est, non volens, sed propter eum qui eloquatur; laborat et discipulus, ut eas hauriat subjecit eam in spe; quia et ipsa creatura libe­ et capiat, utque conceptum suum conceptui doc- rabitur a servitute corruptionis in libertatem gloriæ filiorum Dei; scimus enim quod omnis (1) Sed omnia vrrba quæ modo dixi, et quæ prælcrea creatura ingemiscit et parturit usque adhuc. » Ha afferre possim, ut res mundanas semper in eumdern or­ bem redire4>steudam, frssa, ianguidasunt, parum valent; noster Pineda. Tertio et genuine, labor hic rerum non proprius Tertia et nrmo enim potest ea eloqui, enarrare cunctas mundi res, et passivus, sed improprius et activus accipitur, geoului. quæ per omnes suas vicissitudines in orbem continuum redeunt ; non satiatur, etc., id est, illarum rerum unia q. d. Cunct® res sunt laboriosœ, id est, molest® et multitudo, ut in iis videndis et audiendis nunquam homini, quia eum defatigant, tum in canim acqui­ eo lenemamus. ut nobis nihil amplius videndum audiendumque restet. Ahi : .Von satiatur oculus videndo, etc., sitione, possessione, usu ct fruitione; tum in ea­ Id est, novi quid videndum semper homo appetit, at non rum cognitione, qu® ex possessione et usu con­ sequitur. Omnes enim res delassaut hominem, ut uu vetera repeuuque con^piciL COMMENTARIA TN ECCLESIASTES, cap. I. 57 ens capiat, possideat, utatur ct gustet, itaque eas prælervolent quamlibet avide contuentem oculis, per experientiam cognoscat et intelligat ; præsor- ct auribus auscultantem; quare in iis mentem tim quia post magnum laborem, quo eas homo figere et conquiescere nequit homo, utpote vanis nanciscitur, illico abeunt vel pereunt, itaque mo­ et illico evanescentibus; sed bonum, verum, sta­ dicum sui usum et gustum homini prœbent, nec bile ct ©ternum, puta Deum, in quo plane con­ satiant ejus oculos intuitu, vel aures auditu. Sunt quiescat, quœrat oportet. Homo enim quia animal enim instar fulminis, quod in momento se osten­ est rationale, naturaliter appetii scire, ait Aristo­ dit et illico transit ac disparet. Unde Fonlcius teles, quare hominis, ut homo est, bonum et per­ fectio consistit in cognitione e* scientia. Unde He­ vertit : rillus summum bonum constituebat in scientia, Res nostris pereunt oculi* ac auribus omnes: te^le Lactantio, lib. III, cap. ni. Verum quia ho­ Tamquc cito fugiunt, ut nullas mente tenere minis anima corpori misero immersa est, ¡deoque Atque videre diu, vel in illis dicere quicquam infima est in genere creaturarum spiritualium, ac Apposito certose queas, nec si sapis ausis. per peccatum originale perdidit justitiam origi­ Hinc Noster vertit, cunctares difficiles, scilicet tum nalem, quæ non tantum gratiam conferebat, sed ad possidendum ct fruendum, tum ad cognos­ et naturam intellectumque perficiebat, hinc ma­ cendum; rè enim difficiles idem est quod labo­ gna ei inest cœcitas, ignorantia et difficultas co­ riosœ, moleste, avarœ, moros©, ut ¿egre ct mo­ gnoscendi res tum naturales, tum mullo magis dice sui copiam prœbeant, ac vix vis® et gustate supernaturales et divinas; qu® ingens ejus est va­ aufugiant. Tales enim sunt omnes res terrenœ. Sic nitas et ærumna. Unde Socrates, teste Laertio in Cicero senes difficiles vocat morosos ct molestos. ejus Vita, dicebat «se hoc tantum scire quod nil Et Comicus meretrices difficiles vocat avaras, quæ sciret, ct nostram cognitionem magis vocandam sui copiam non faciunt nisi magnis precibus ct esse doctam ignorantiam quam perfectam scien­ pretiis. Hanc enim artem emungendi pecunias tiam; » quem secutus Nicolaus Cusanus Cardinalis callent, si se difficiles prœbeant; quibus proinde tres libros scripsit de docta Ignorantia; quin et philosophi dicti Academici, sive Sceptics, nega­ persimiles sunt omnes cœtcræ mundi illecebra*. Sensus ergo est, q. d. Sol, venti, ilumina in or­ bant hominem de rebus posse habere certam bem eunt et abeunt, suisque gyris se implicant scientiam, cum tantum habeant dubiam opinio­ et involvunt : quare cos sistere et statis frui est nem. Unde ille (Empedocles, si recle memini) di­ impossibile; eosdem vero explicare ct evolvere cebat nivem revera non esse albam, sed tantum est perdifficile; perinde ac glomum filorum im­ homini videri albam. Mystice, idque varie explicat Olympiodorus : yîrtics plicatum et intricatura explicare et extricare est difficile, etiam nendi peritis : sic difficile est ex­ « Omnes rationes, inquit, tarn quæ ad sœcularem, pomi, plicare gyros fluminum, ventorum et solis per quam quæ ad divinam sapientiam perlinent, non zodiacum, eoruraque dare rationes et causas, cur sine labore tradi possunt; sæculares tamen ac scilicet in orbem eant et quotannis recurrant; cur mundana? scienti® plerumque discentibus detri­ fluminibus in mare intrantibus, illud tamen non mentum adducunt. Scientia vero Dei, ac divinus redundet; cur venti in orbem eant, et nunc flent sermo semper est utilis: quem tamen non poterit ab Oriente, nunc ab Occidente, nunc ab Aquilone, horno pro dignitate explicare, licet alioquin pru­ nunc a Meridie : sic cœtcræ res omnes et captu et dens sil, nisi qui accepit donum doctrinae, sapiencognitu sunt difficiles. Unde sermones, ut est in liæque sermonem. Aliter : Semper fere divini .u Hebræo, vel res, ut vertit Noster, Olympiodorus verbi doctores laborant, atque in angustia sunt, transfert rationes: «Omnes, inquit, rationes diffi­ ac plerumque ab ipsa doctrina retrahuntur, cum ciles. » Quis enim rationes ct causas omnium re­ frustra se videant operam insumere, ac laborem solum lucrari ob auditorum inobedientiam aut rum et mutationum assignet? Ad scientiam enim et rerum cognitionem hæc desidiam. Prœdicationis itaque officium deterret proprie pertinere, patet ex r*> sermones laboriosi, eos qui cum negligente audiuntur. Aliter : Opor- TertU. uti habent Hebræa, Septuaginta, Chaldœus, Syrus, tel prius facere, ac deinde alios docere. Labor est Arabicus, ct ex eo quod addit : « Non potest homo itaque non vulgaris atque exiguus, sed valde pe­ eas explicare sermone. » Et : « Non saturatur ocu­ riculosus, quemquam alios ea docere, quæ prius lus visu, nec auris impletur auditu. » ipse non fecerit. Quapropter homo perfectus ac Præler vanitatem rerum ergo consistentem in prudens cum rei magnitudinem contemplatur, carum perpetua agitatione, inconstantia et circu­ ab ipsa prædicalione resilit et retrahitur. » Et latione, aliam hic assignat in homine, quæ ex S. Hieronymus : « Notandum, ait, quod omnia uriori consequitur, scilicet, quod homo partira verba sint gravia, et magio labore discantur, ex innata sibi calcitato cl ignorantia, partira ex contra eos qui putant otiosis sibi et vola facien­ rerum ipsarum instabilitate, non possit in eis tibus venire notitiam Scripturarum. » Hinc S. Ba­ figero mentis oculum, casque plene perspicere et sibus, epist. 68, confutat Eunomium dicentem intelligere. Ipsæ ergo sunt a difficiles, » id est as­ se veritatem, imo Deum comprehendisse, propo­ per©, avar©, sui copiam negantes, ut fugiant et nens ei minutas quaestiones de natura formic©, COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, CAP. T. indique concludit : « Si vero scientia minutissima) praecedenti, q. d. Quia res omnes sunt difficiles formico? naturam necdum es assecuius, quomodo ad intelligendum et eloquendum, hinc eurum in­ incomprehensibilem Dei patientiam imaginatione tuitu non saliantur oculi, nec auditu aures, ct tua comprehensam esse gloriaris?» multo minus satiatur curiositas, sive cupiditas CioKt Porro cauw curres omnes homini sint difflet- videndi ct audiendi, quæ in homine est immensa. uJuX inlclligendum, et consequenter ad eloqucn- Ratio est, quod homo habeat mentem rationalem, huitd.f. dum ct explicandum, suntvhriæ: Prima est, quod quæ infinitarum rerum est capax, eo quod creata Tnoii? *ntellectU8 hominis sit corpori, ct pbantasite ac sil ad imaginem Dei, ac proinde nulla re nisi solo 1 ** sensibus alligatus. Unde nihil intclligil nisi cujus Deo saliari ct expleri possit. Hæc ergo oculorum ct habet phantasma in imaginatione : nullius autem aurium insatiabilitas in homine non provenit ex rei phantasma imaginatur, nisi quam oculis vidit, ipsis potentiis sensitivis, uti notant Philosophi, vel aure audivit, vel alio sensu percepit. Sensus quia hco secundum se limitate sunt. Unde in bru­ autem suium percipiunt accidentia rerum, u! vi­ tis visus et auditus, imo aviditas videndi et au­ sus colorem, auditus sonum, gustus saporem, diendi, limitati sunt, et facile satiantur, dum per odoratus odorem, tactus calorem, etc. Sensus cos nanciscuntur pabula, cæleraquc nature suœ ergo non penetrant intima rerum, puta earum convenientia. Provenit ergo ex conjunctione cum essentias, proprietates'et differentias essentiales, intellectu et volutitele, quæ in homine insatiabilis quas penetrant Angeli. Hinc fit ut homo paucis­ est. Sensus ergo est, 7. d. Adeo coelorum, ventosimas rerum naturas cognoscat, sed tantum ca­ rum, solis fluminumque gyrationes, cæleræque rum accidentia, ex quibus quasi per vestigia, et res omnes variæ et difficiles sunt, ut oculos et quasi per umbram discurrendo conjicit de ipsis aures sui admiratione semper delineant, nec eo­ naturis et substantiis quibus inhærent. Rursum rum cupiditatem, et sentiendi sciendique sitim sensus, nisi eminus, non pertingunt ad res sub­ expleant. Hinc S. Augustinus in Soliloquiis, cap. tiles e! remotas, quales sunt Angeli, anima?, aer, XXX : a Curn .mima, inquit, creaturam desiderat, venti, ccrli, sol. luna, sidera, quæ tamen cognos­ continuam famem habet; quia licet quod de crea­ cere et plane inielligere summe desiderat æque turis desiderat adipiscatur, vacua tamen remanet, ac eloqui; sed non valet, quia elocutio respondet quia nihil est quod eam impleat, nisi tu, Domine, conceptui ct intellectui, ac proinde rem non adæ- ad cujus imaginem est creata. » qual. Verbum enim oris respondet verbo mentis, Apposite ad scopum suum Ecclesiastes nomi­ imo sæpe illud non adaequat. Plura enim conci­ nat oculos et aures pre caeleris sensibus, quia hi nimus quæ eloqui non valemus. Conceptus autem duo nobilissimi sunt, ct ad cognoscendum aptis­ wster non adæquat rem ipsam, praesertim quoad simi. Unde visus et audilus sunt duo sensus dis­ «sentiam et substantiam ; hanc enim non nisi per ciplina?, quia præ cæleris celerrimi sunt, certis­ velamen accidentium conspicit ct concipit. simi et efficacissimi. Sentiunt enim ad magnam Sccuodi. Secunda est ipsa rerum agitatio, instabilitas, distantium, et cum parva sui immutatione, et cum celer ortus et occasus. Itec enim non faciunt diu majore in phantasiam impressione. Unde ct no­ sui copiam ad ea oculis perlustrandum, cæteris- men acceperunt. « Aurium, ail S. Isidorus, lib. que sensibus pervestigandum. Unde Hippocrates XI Orifj. cap. i, inde dictum nomen a vocibus initio Aphonsmorum : « Ars longa, inquit, vita hauriendis. Unde et Virgilius : Vocemque his auri­ brevis, tempus prœceps, experimentum pericu­ bus hausi. Aut quia Greci vocemque ipsam aóíxv Aurium losum , judicium difficile. » Hinc Isidorus et Cam­ vocant, ab audilu. Per immutationem enim litterae etymoa. peáis paraphraslice vertunt, non enim subsistunt, aures, quasi audes nuncupate sunt. Vox enim donec oculis, quantumvis diligenter contemplantis, repercussa per anfractus earum facit sonum, quo vel auribus avidissime auscultantis, fiat satis. Exem­ sensum excipiant audiendi. » Et paulo superius : plum est in hyacintho gemma, qui, ut ait Plinius, <( Oculi inter omnes sensus viciniores animæ exislib. XXXVII, cap. IX : a Primo quoque aspectu hmt. Iu oculis enim omne mentis judicium est : gratus, evanescit antequam satiet, adeoque non unde et animi perturbatio vel hilaritas in oculis implet oculos, ut pene non attingat, marcescens apparet. » a Oculi, ait Cicero, lib. II lie Natur. celerius nominis sui llore. » Dcor., lanquam speculatores allissimum locum Tertia. Tertia causa est anime húmame, præsrrtim oblinent, ex quo plurima conspicientes fungun­ post peccatum, depressio, hebetudo, ignorantia tur suo munere. » et arcita*, de qua jam dixi. Unde Seneca, epist. Audi Olympiodorum : a Audiendi sensus ac vi­ 89 : « Si Protagora» gredo, inquit, nihil in re­ dendi principales regiiquo sunt, ac cælerormu rum natura est nisi dubium; si iNausiphani, hoc sensuum maxime rationales : proprias nahiquo unum certum est, nihil esse certi; si Parmenidi, operationes humana? vite perutiles ac necessarias nihil est praeter unum; si Zenoni, ne unum qui­ sine ulla satietate efficiunt. Gustus autem, odoradem. » tus ac tactus citius fatigantur ac tedio afficiuntur.» Nox SATURATUR OCULUS VISU, NEC AOUTS IMPLETUR Causa est quod visus et auditus sint magis spi­ auditu. — Hebraice, non saliatur oculus videndo, ritales, reliqui vero sensus magis corporales ct ntc auns ab audiendo. Educit bane gnomen ex crassiores. 58 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN. cap. T. SO Porro causa cur oculi cl aures hominum sint «non potesteas homo explicare «ormone, > hoc est, insatiabiles, cum in brutis facile satientur, est, cum eas vix gustant, vix oculis, vix auribus acce­ ut dixi, mentis infinita amplitudo, et cupiditas, perit , quid in illis boni vel mali insit, autoujusmoquæ cum infinita scire cupiat, ut immensam suam di tandem sint explicare non potest. Quantumvis capacitatem expleat, nec possit ea scire nisi prius enim attentissime contemplantis aut celerrime ineorum species hauriat, adcoque sentiat peraures kientis aspectum fugiunt, et aures avidissime aus­ ct oculos, hinc infinita oculis videre el auribus cultantis praetervolant. « Non satiatur oculus visu. » audire concupiscit, lime ergo eorum in hac vita Cum neque oculis, neque mente comprehendantur, est vanitas, quam in futura explebit immensa nec sit qui eas explicare sermone possit. « Nec auris Dei visi ventas. Accedit rerum quæ videntur ct auditu adimpletur. » Contra vero quæ a Deo sunt audiuntur exilitas ct fugae i tas, quæ visum et au­ bona, vera sunt, et quæ cor satiant. «Satiabor, in­ ditum non satiant, sed irritant potius ct cruciant. quii David, cum apparuerit gloria tua. » Audi EsUnde S. Augustinus, serm. 23 De Verb. Apost.: dram Prophetam, lib. IV, cap. x, quern Deus « Temporalia bona, inquit, non cessant nos in­ jubel in templum suum Ingredi, et oculos pariter fiammare ventura, corrumpere venientia, tor­ atque aures illius splendore, magnitudine, atque quere transeuntia; concupita marcescunt, adepta etiam pulchritudine pro arbitrio padere : < Tu ergo, inquit, noli timere, neque expavescat cor vilescunt, amissa vanescunt. » Exemplum insigne dat Seneca, cpfsf. 73 : « So­ tuum; sed ingredere, et vide spkndorem el lebat Allatus, inquit, hac imagine uti : Vidisti magnitudinem ædificii, quantum capax est tibi aliquando canem missa a Domino frusta panis, visus oculorum videre; et post hæc audies quan­ aut carnis aperio ore captantem? Quidquid exce­ tum cupit auditus aurium tuarum audire. > 9. QuD EST QUOD FUIT? IPSUM QUOD FUTURUM EST : Ven. f. pit protinus integrum devorat, et semper ad spem futuri hiat. Idem evenit nobis : quidquid exspec­ QUID EST QUOD FACTUM EST ? IPSUM QUOD FACIENDUM tantibus fortuna projicit, id sine ulla voluptate est : nihil sub sole novum. — Aliqui < x Hebreo dimittimus, stati m ad rapinam alterius recti ct assertive vertunt, sed eodem sensu, id quod fuit, attoniti (alii legunt, attenti). Hoc sapienti non illud futurum esi ; et id quod fartum est, illud fiet; Sy­ evenit : plenus est; etiamsi quid obvenit, secure rus, quod est ipsum, est quod foetum est, et ipsum fiet ; excipit ac reponit, lætitia frullar maxima, conti­ Arabicus obscure, quæ res formans, format ani­ mam suam faciendo idem; Chaldæus,quod jam ab nua , sua. » Huc facit illud Proverò, xxvn, 20 : « Infernus et antiquo fuit, id certe post eventurum est; et quod perditio nunquam implentur; similiter oculi ho­ primis illis temporibus factum est, id etiam sub su­ minum insatiabiles.» El Ecclesiasticus, cap. xiv, culorum exitum fUt, neque hic sub sole neotericum 9 : a Insatiabilis oculus cupidi; non satiabitur, quidquam reperite. Distinguit solerte? Eusebius, lib. XI Prepar. donec consumat arefaciens animam suam. » Vide utrobique dicta. Preclare Hugo Victorinos : « Cor Etang, cap. vi : «ld quod fuit wab co« quod fac­ hominis, inquit, non sufficit loti orbi; quia cune- tum est, » sive e^se a factum esse, ac per id quod be res difficiles, non valet homo eas comprehen­ est, vel fuit, inlelligit res incorruptibiles, quales dero : ct vicissim totus orbis non sufficit cordi sunt sol, codi, elementa, Angeli : hæ enim ha­ hominis, quia oculus non saturatur visu, nec au­ bent esse stabile; unde Dei stabilissimi nomen ris impletur auditu. » Et S. Ambrosius, lib. De est : « Ego sum qui sum ; » per id vero, < qûod Bono mortis, cap. vu : «In vanum accipit animam factum osi, » accipit res corruplihdes, quas facit suam (ut jam do hujus vitae dicamus molestiis), natura vel ars. Probal nih 1 sub sole esse novum argumento & qui saccularia struit, (édifient corporalia. Quotidie ad edendum ct bibendum surgimus, el nullus simili q. d. Sicut res incorruptibilis eadem nu­ expletur, ut non post momentum esuriat ac sitiat. mero est quæ fuit, et quæ futura est, v. g. idem Quolidio lucrum quænmus, cl nullus cupiditati est sol præsens el futurus : sic res corruptibilis modus ponitur. Non satiabitur, inquit, oculus eadem specie est quæ facia est, ct quæ facienda visu, nec auris auditu. Qui diligit argentum, non est : nam generationi hominum et animalium satiatur argento. Nullus tinis laboris, ct nullus transeunti succedit alia el alia continuo similis, est fructus abundantia). Cupimus quotidie scire ct ejusdem speciei; unde concludit : Ergo nihil nova, ctquid est ipsa scientia, nisi quotidiani do­ novum esi sub sole. 1 lebrel apud R. Moysen, lib. II Ductoris per­ loris adjectio? n Audi totum hunc Eccltólastm locum graphico plex. cap. XXIX, ct Ilugo censent hic a Salomono explicantem nostrum Murtinum de Roa, lib. H astrui ælernitatem mundi, non ex sua, sed ex Singular. cap. i : a Cunctæ res difficiles, non po­ gentilium, el preserlhn uxorum suarum alieni­ tosí cas homo explicare sermone; non salialur genarum, quas offendere non audebat, sententia. oculus visu,nec auris auditu adimpletur, » hoc Hos secutus Cajetanus, seductus a suo llebræu c^euni est, cunctæ res dure, morosa-, avare nunquam Interprete, censet Salomonem «argumentari ex se dant, nunquam sui copiam faciunt, neque sui œternitate temporis, res omnes in motu circulari fruendi locum potestate mve relinquunt; atque ita consistere, lam secundum esse, quam secundum COMMENTARIA IN ECCLESÏASTEN, cap. I. 60 fieri; Salomonem antem concionando loqui, ct a Cunctæ res difficiles, © etc.; secundum, quod uti opinione, quamvis falsa, probabili (amen se­ non satient oculos et cor hominis, cum ait : « Non cundum id quod probabilius est ex sensibilibus. saturatur oculus visu, nec auris impletur audi­ Rationes enim naturales suadent ælernilatem tu; » tertium, quod nihil in eis sit novum, sed mundi. © omnia antiqua et vetera, cum ait : « Nihil sub RrMM- Vemm errat tripliciter : primo, quod asserit sole novum. © Quarto, alii referunt hæc ad scientias et opi- 0^«^* P . K probabilem esse opinionem de mundi ætcrnilate; Diones, ’euu,na* vos et terram novam, n Putant aliqui hunc erro­ mundo esse vana, ex eo quod omnia eant in orrem a falsariis affectum Origani, ejusque libris bein et abeant. Probavit id ex gyralionc continua insertum, eo quod ipse lib. IV Contra Celsum, solis, ventorum et fluminum; nunc idipsum pro­ eum damnare videatur. Ut ut est, Origenislarum bat ex gyralione cæterarum rerum, quod scilicet fuit error, quos refellit S. Hieronymus, epistola omnia cum tempore eant et prelereanl; ideoque ad Avitum, et S. Augustinus, lib. XII De Civitate, post præterita succedant præsenlia et futura, quæ pariter ibunt in præterita. Esto ergo futura iis, cap. xfii. Sic Epicurus, ait S. Hieronymus, asserit per in­ qui præterita non viderunt, videantur nova, sunt numerabiles periodos, eadem et eisdem in locis, tamen antiqua visa, et trita iis qui olim vixerunt : ct per eosdem fieri ; et Pythagoras censuit ani­ res enim preterii® in futuris sui similibus, quæ mas in alia el alia corpora migrare et remigrare. succedunt, videntur novæ, sed non sunt, quia re­ surgunt duntaxat el renascuntur; unde Thuauus Omissis manifestis hisce erroribus, ExpotU Primo, R. Moses, loco citato, censet hoc dici ad vertit : jo pii- significandam ælernilatem mundi a parte posleNempe omnia, quæ nunc 1X1 riori, scilicet mundum deinceps duraturum in Miramur, priscis ca visa a udi laque sæclis. æternum. Sed quid hoc ad scopum Ecelesiastre, Et Horatius in Arte Poetica : scilicet ad probandam mundi vanitatem, id est Mortalia facta peribunt; instabilitatem? huic enim directe opponitur mun­ Multa renascentur, quæ jam cecidere, cadentque di stabilitas et ælernilas. Quæ nuuc sunt in bonore. Mudi. Secundo, melius ex adverso Eusebius, lib. XI Prœp. Evang. cap. v, vi et vu, censet hæc dici, ut Ita exponunt S. Hieronymus, Olympiodorus, Al­ notet mundi fluxum, fugam et corruptionem, binus et S. Augustinus, lib.Xll De Civit, cap.xm(l). scilicet res mundi cum tempore continuo fluere (1) Conf. quoquo Senecam, epist, 24 : « In orl>em nex* et praeterire, aliasque succedere, et in futuro suc­ cessuras quæ pari modo fluent et præteribunt, sunt omnia; fugiunt ac sequuntur.... Omnia transeuiil, revertantur; nihil novi facio, nihil novi video.© ideoque nihil sub sole novum, sed omnia vete­ ul Et Manilium in Ailronom. lib. I : rascunt, senescunt, occidunt. Omnia mortali mutantur lege errata; Textu. Tertio, Lyranus censet hic post solis, ventorum At manet incolumia mondili suiqiin omnia serrat ; et fluminum circulationem, tria alia argumenta Qme n*c longa diri anget, minnltve Moettus, Nec motui puncto currit, cunuiqnt' fatigat. ad probandam mundi vanitatem proponi : pri­ Idem semper erit, quoniam semper fuit idem. mum esse, quod omnes res mundi sint ad (ruen­ Nonalium ridere patm,aliumv* nepotes dum et cognoscendum obscuræ, cum ait : Aspicient. Deus eat, qui dou mutatur iu avo. COMMENTARIA IN ECCLESIALES, cap. 1. fd Licit hoc Ecclesiaste®, ut retundat hominum preterí tum; pertinet ergo ad præferitum, vel ad vanitatem, vanarnque curiositatem, qua vetera futurum , quasi nexus cl copula Utriusque, quia fastidientes semper novis inhiant; ideoque cir­ presens nectit preteritum futuro. Symbolice, Rabbini quídam (qui putant hunc cumvagantur ul nova congerant, sed frustra, cum nihil sit Mib sole novum, quia omnia in orbem sensum esse genuinum et litteralem; sed errant) eunt et redeunt. Hoc enim est thema, quod ab apud Galatinum, lib. X, cap. ii et iv, hæc accipiunt initio hucusque probare contendit; esto versu de lege nova adumbrata in lege veteri, q. cLld quod precedenti obiter quasi per parenlhesin injecerit per tot figuras adumbratum esi in lege Mosaica, aliud vanitatis argumentum, scilicet rerum ad hoc reipsa explendum est per Christum in lege fruendum et cognoscendum difficultatem, quod­ Evangelica. Ita R. Barachias ibidem : « Quid est, que amis non impleatur auditis, nec oculus visis; ait, quod fuit? ipsum quod erit ; sicut fuit re­ quo tamen etiam hi versus referri possunt, ut demptor primus, id est Moses, ila erit redemptor scilicet ostendant aures el oculos, quia curiosos ultimus, » puta Messias sive Christus. Et Procopius in cap. xlvhi Istri. : « Quaerant non­ et novorum avidos, non satiari, eo quod nihil sit sub sole novum, q. d. Frustra laboras, o homo; nulli, ait, quomodo se nova fecisse asserat, cum incassum te crucias et torques, dum per omnia docente Ecclesiaste, nihil novum sub cœlo sit; vagaris, ut aurium, oculorum et cordis tui curio­ Christi ergo mysterium longe ea quæ cernitur crea­ sitatem novorum avidam expleas, cum nil novi tura majus,quod a Paulo etiam absconditum nomi­ sis reperlurus, esto gyres ab Oriente ad Occiden­ natur, intellexit, d Accedit Chaldæus, qui vers, tt tem, sed omnia prisca el vetera. Hæc enim est sic vertit, præteritarum nationum memoria non ezmundi senescentis conditio, hæc temporis natura tat, neque earum quæ post futura sunt recordatio erit et ratio æque ac omnium temporalium, ut scilicet iis qui temporibus regis Messiae victuri sunt. Anagogice, Olympiodorus hæc accommodat ad Seomdi consistant in continuo fluxu el gyratione, utque præterita abeanl, succedant presentía, sequantur merita presentís vitæ et premia future; quod futura, quæ, dum abierint in preterita, alia suc­ enim quantumeumque precessi! meritum in ter­ cedent presentía, aliaque similia sequentur fu­ ra, hoc tantum nos sequatur premium in cœlo. Rursum S. Hieronymus, S. Augustinus, XII De tura. Hic est perennis temporis et temporalium Civitate, xiii, et Hugo cernent Ecdesiasten loqui fin circulus, hic gyrus et rotatio. Igitur Ecclesiastes postquam descripsit circula­ sensu mystico et anagogico) de presentía et prae­ rem motum partium universi, puta cœlorum el destinatione qua jam ea facta sunt quæ fatura solis, aeris et ventorum, fluminum cl fontium, sunt. « Qui enim, ait S. Hieronymus, electi sunt nunc describit cumdem ex parte temporis, cui in Christo ante constitutionem mundi, in priori­ res omnes subjacent, cum coque volvuntur et pre- bus sæculis jam fucrurt,» scilicet in Dei mente tereunt, q. d. Nihil stabile, nihil constans sub et predestinatione. Denique Nyssenus notat « quod fuit mystice de sole; sed omnia æque ac tempus, cui subsunt, circularia sunt "t pretei fluunt. Vis ergo scire, o anima dici, quia creata est;-ròquod factum est, de homo curiose, quid omni luo curioso et molesto corpore, quod formatum est de terra; animam labore consecuturus sis, inspice pretéritos et pre­ ergo dici futuram quod erat per sanctificationem: terita ; quod enim illi consecuti sunt, tu conseque­ per hanc enim redditur ei gr.itia perdila per pec­ ris , non aliud ; frustra nova quæris quæ non sunt, catum Adæ; corpus vero dici fore id quod factum nec fuerunt, nec erunt. Unde Nyssenus : a Ad ro­ est per resurrectionem, qua resurgent olim f *cti gatum, inquit, brevis est responsio : Cogita quid et nati, sed mortui ; quod ut feliciter fiat, redeun­ sit quod est futurum, et cognosces id quod fuit, » dum esse animæ cl corpori ad statum quem prius q. d. Semper homines sollicitat futurorum appe­ habuerunt, scilicet ad puritatem et sanctitatem, titus; presentía enim fastidiunt, velut possessis in qua creati sunt a Deo in protoplasto Adamo. 10. Nihil sub sole novum; nec valet quisquam di- Veit. ick saturi : anhelant ad futura, velut ad nova curiosi. « Novis, inquit Seneca, lib. Ill De fíenef. cap. m, ceke: Ecce hoc recens est: jam enim prxclssit in sícupiditatibus occupati non quid habeamus, sed culis qvæ flerunt ante nos. — Septuaginta, non quid petamus inspicimus; non in quod est, sed est omne (id est nullum est) recens sub sole; quis loquein quod appetimus intenti. » Hæc eorum vanitas tur ac dicet : Vide hoc» novum est? Jam fuit in ¿tcfallit cos, quia nihil novi fit sub sole : nihil exi­ euhs, qua fuerunt ante nos; Syrus, quæ fuerunt ab mium habuerunt preteriti, nihil habebimus nos ademo, id est a priscis priinisque mundi tempo­ melius futuri ; ex preteritis ergo colliges et me­ ribus ; Chaldæus, detur enim res de qua facile quis­ tieris, quale quantumque bonum tibi tempus vi­ quam prodicit : Vide, novum inventum est;vcrumtataque dabunt; colligent similiter ex nobis futuri. men veterum memoria id aliquando contigit; Arabi­ Notant Nyssenus et uterque Hugo, Cardinalis sci­ cus, ct omne renovatum sub sole non potest loqui et licet et Victorious nullam presentís temporis hic dicere : Considera hanc rem, quia nova est, quæ jam fieri mentionem, sed lautum preteriti ct futuri, facta est in prad eri to in saeculis ante nos (1). eo quod ex presenti nil habeamus nisi unicum (i) Esto, sit aliquid, dc quo dicat aliquis : Ude istud, nunc indivisibile : quare præsens illico transit m M COMMENTARIA IN ECCLESTASTEN, cap. I. Nd mOuvres, quomodo nihil sub sole sil novum, sæculum, dicuntquô : Utinam vixissem reculo r>a» tnb i’um multa nova fiant per novas artes nove in­ Noe, Abrahœ, Mosis, Christi, Constantini! vel »>le, quo ku»! ventas, cum nova fiant prodigia, cum novus utinam viverem reculo sequenti ! inulta utique Christus novam legem, novaque in ea dederit nova el meliora experirer. Alii optant aiuntque : precepla, Sacramenta et pr.rmia; nova etiam Utinam vidissem Noe, Abraham, Mosen, Chris­ sunt miracula, de quibus dicitur Ecrli. xxxvi : tum! vel utinam viderem reges, pontifice*, he­ «Innova signa,ct immuta mirabilia?» Respondet roes post hoc saeculum secuturos! utinam vide­ pr.mo.S.Thoma*,Ipart.Quefl.LXXIH,art. I,ad 3, rem nova quæ sub iis facta sunt, vel fiunt ! Mira tore omnia præcessisse, et olim facta esse vel in se, enim per otium imaginantur quæ nunquam exsti­ vel in suis causis, vel in suis similibus: «Praeces­ terunt nec exstabunt. Hos retundit hic Salomon, serunt, inquit,secundum similitudinem, sicutam- dicens : Quid vane desideras cernere preterita mæ quip nunc creantur. Et similiter Incarnationis vel futura, esto presenlibus contentus, quia hæc opus, quia, ut dicitur Philipp, ii : Filius Dei est in similia, imo eadem sunt cum preteriti.* et futu­ similitudinem hominum factus. Gloria etiam spiri­ ris; nihil enim sub sole novum. Optas videre talis secundum similitudinem praecessit in Angelis; Noe, Abraham, Mosen, etc.: at homines fuero corporalis vero in ccelo precipue empyreo. » similes no-tris. Vides viros doctos, sanctos, Apo­ &tn&do. Secundo, S. Hieronymus hæc arctat ad homi­ stólicos; cogita te in illis videre Noe, Abraham, nem, q. d. Homini nihil accidit novi; solus enim Mosen. Eumdem vides solem, idem coelum, eamhomo, inquit, loqui et dicere potest, ut habent dem terram quam ipsi viderunt. Vides similes Hebrea : Vide hoc novum. arbores, plantas, frumenta, fructus, domos, ar­ Accedit Pineda, qui hæc ad hominum mores tes et artifices, qualia ipsi viderunt, et qualia refert, quasi significetur mortalium studia et co­ posteri videbunt. Quid ergo novi quæris, cum in natus ad felicitatem non esse novos, neque novas orbe nil sit novum? Ars enim ct natura eadem ad animi tranquillitatem vias iniri ab hominibus produxit et producet semper qua: nunc producit. hujus nostri sieculi. Tentata jam omnia a velcriPorro constat supcrnaturaliter in lege nova bus sub sole prò felicitate laborantibus, sed la­ multa per Christum facta esse, et a Christianis bore irrito. Favet Thaumaturgi interpretatio : fieri nova, ac in cœlo omnia futura nova, juxta «Quid in posterum fieri queal, quod non jam illud Apocal. cap. xxt : « Ecce nova facio omnia. confectum fuerit, aut geratur ab hominibus? quid Mysteria enim incarnationis Verbi, mortis, cru­ novum, quod nondum experimento compertum cis, Eucharistiæ, etsi mullis veterum typis fuerint fuerit, dummodo insigne sit et memorabde. » tenuiler prefigurata, tamen reipsa plane fuerunt Tertio Tertio, plane ct genuino hæc referas ad natu- nova, stupenda, inaudita, cum in Christo exsti­ pnuiM. ram et arlem, sive ad opera ordinaria quæ fiunt terunt; Christus ergo novus homo, nova lege et a natura vel arto, q. d. Nihil novum sub sole, id gratia fecit hominem novum. Nam, ut ail S. Au­ est, nihil novi accidit in naturali rerum cursu, gustinus, serin. 39 De Tempore : « Illo qui venit scilicet ccelorum, elementorum, siderum, vento­ per crucis irrisionem, carnis perimero corruptio­ rum, maris, hominum, animalium; item in ar­ nem , et vetustatem vinculi morlis nostre sua tibus vitæ humano) necessariis, quibus scilicet mortis novilate dissolvere, mandato novo fecit natura indiget, quales sunt fabrilis, agricultura, hominem novum. Kcs euim vetus erat ut homo mercatura, vestiaria, pistoria, etc. Nil ergo ob­ moreretur, quod ne semper valeret in homine, stat quin non tantum prodigia et miracula nova res nova facta est ut Deus moreretur. » Hoc est fiant, sed ct artes mire nove inveniantur, ut bom­ quod praedixit Jeremiascap. xxxi: «Novumfaciet bardaria , lypographica, etc., quanquam ulram- Dominus super terram : mulier circumdabit vi­ que harum apud Sinas mullis reculis, antequam rum. » Ita Olympiodorus : «Nihil,ait,novum est in Europa invenirentur, exstitisse, licet Europæis in hominum, animalium plantarumque succes­ inferiorem, tradant historia: Sinensium, prascr- sionibus.» Et S. Thomas in IV, dist. 48, Quast. II, tiin illa quæ à nostro Nicolao Trigautio conscripta art. 1, ad i, ait E< clesiasten loqui ile cursu na­ est. Lege Polyodorum Virgiliani de Herum inven­ turali rerum, et de his quæ a sole fiunt, et a solis tione, qui singularum artium inventores assignat, virtute pendent. Sic et S. Augustinus, lib. XII •cilicet nobis noslroque rovo cognitos. Addit De Civit. cap. xiii. S. Augustinus , lib. Xll De Civit, xiii , prodigia ct Hinc novum orbem, sive Indias veteribus fuisse Novit monstra quæ jam fiunt olim facta, si non eadem, cognitas ex Platone, Seneca et aliis ostendit nos­ orhií prirtií certe illis similia vel affinia. ier Josephus a Costa, lib. I De novo Orbe, et Pi­ cognitu Occurrit curiositati hominum otiosorum, qui­ neda, lib. IV De liebus Salomonis, cap. xv ; idquo bus sua sors præsensque status displicet, placet patet ex classibus Salomonis euntibus in Ophir; alienus et remotus : quare optant videre aliud sed oblitterata deinde fuit itineris hujus semita et memoria. rmm «t. Sed audi responsum ; Jam fuit ea res in sacuQuare nonnulli censent priscis pariter cognitam >•'» memoria primis, et quidem novissimis, cum facta Lucæ x, 30; et Psaltes : a In memoria œternaerit fuerint, non erit memoria eorum cum cis qui futuri juslus, » Psal. cxi, G; et Ecclesiasticus, cap. xuv, sunt in novissimo; Chaldæus,non est memoria gene­ 14:« Nomen eorum vivit in generationem el ge­ rationum ( Costus vertit, nationum ) priorum, ne­ nerationem. » que etiam posteriorum quæ futura sunt, erit recorda­ Justi ergo in cœlo scribuntur, quia perennis tio cum generationibus quee erunt in diebus Regis erit eorum memoria ct gloria. Vani vero ct impii Messia; Arabicus, non repentur recordatio secfalo­ in terra et aqua scribuntur, quia illico conculca­ rum prœ teri torum, neque faciendorum novissime; tur, deletur vlditïluit eorum nomen et fama, juxta Valablus, non durat memoria rerum priorum, ne­ illud Jeremiæ xvii, 13 : « Recedentes a te in terra que apud posteros memoria rerum quæ posthac erunt, scribentur; » < t Psal. ix, 8 : « Periit memoria eo­ durabit (1). rum cum'sbnitu; » cl Proverb, x, 7 : « Nomen im­ Hæc gnome tum de rebus omnibus prioribus piorum putrescet. » Licet enim Alexander, Julius et posterioribus accipi potest. Harum enim om­ Cesar, Pompeius, Nabuchodonosor memoriam nium est oblivio apud sequentes et posteros. habeant apud posteros ct Limam, tamen Lee pu­ Unde Noster vertit in gphere neutro, sed nec eorum tida est ct infamis, scilicet quod fuerint tyranni, quee futura sunt erit recordatio; tum proprie de raptores, impii et scelerati. hominibus hominumque dictis ct factis, qui pa­ Loquitur Ecclesiastes a toto genere, sive de eo riter stilim oblivioni traduntur: undeS. Hierony­ quod plerumque el plurimis accidit, eslo in pau­ mus ct Septuaginta vertit masculine, sed nec eo­ cis sil exceptio, q. d. Omnia rerum. dictorum, fac­ rum qui futuri sunt erit memoria. Dicit hoc eccle­ torum, animalium, bominuin genera qu » priori siastes, primo, ut occurrat taciti; objectioni. Di­ sæculo exstiterunt, sequenti sæculo oblivioni tra­ cet enim quis mulla sub sole fieri nova, co quod duntur, esto singulares aliqui viri ob eximiam similia non legerimus, vel audierimus olim esso sapientiam, eloquentiam, ahamve dolem h ibeant facia, llrspopdel Ecclesiastes illa esse facía, sed famam posthumam per plura sæcula, ut Socrates, oblivioni tradita, eo quod rerum memoria cum Plato, Aristoteles, etc. Sed hi perpauci sunt,et me­ rebus ipsis dilabatur et evanescat, præserliui moria eorum tenuis et rara apud paucos litteratos posi plures annos et srocula. Unde Thuanus vertit : exstat, caque plurium errorum ct vitiorum nævo, ut libidinibus el falsorum deorum cultu maculata. Temporis exacti veniens oblivia tempus Unde Apostolus, Rom. i, in eos detonat7dicens : Inducit; rerum quæ porro ct cumque gerentur, a Qui, cum cognovissent Deum, non sicut Deum Vix imuniu ad toros manabit f.itna BSpotes. glorificaverunt, etc. Dicentrs enim se sapientes, Secundo, ut eludat vanam in homine cupidita­ stulti facti sunt, etc. Propter quod tradiihl illos tem form®, memori® et glori® apud posteros. Deus in desideria cordis eorum, in immunditiam, ut contumeliis afficiant corpora m sua, per piede* rastiam aliasquo infames bbidines, quas ibidem (1) Datur ratio, cur qaffilam falso nova arbitremur: recenset. scilicet ignorduUa el oblivio prajleriloruia. COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. î. Hujus oblivionis priorum sæculorum vivum in isto sæculo primi sunt, sint omnium novissimi. exemplar el speculum est Roma. Cum ante octo­ Et quia Deus ut benignus et clemens, ct minimo­ decim annos eam ingrederer, quæsivi a viris in rum quoque omnium recordatur, his qui propter ejus antiquitate versatis, in quanam Urbis parte vitium suum novissimi esse meruerunt, non tan­ exstitissent olim domus et palatia Julii Cæsaris, tam dabit gloriam, quantam his qui se humilian­ Augusti, Pompeii, Scipionis, Vespasiani, Traja­ tes novissimi in inundo esse voluerunt. Dicitur ni, etc., ac responsum accepi de mullis plane itaque in consequentibus : Non est memoria sa­ ignorari, de paucis conjecturam esse tali loco pientis cum stulto in ælernum. » Alludit ad pa­ fuisse, sed obscuram et incertam. Vesligavi pris­ rabolam operariorum primorum ct novissimo­ cas heroum statuas, mausolæa, titulos, pyrami­ rum, Matthœi XX. Ex adverso alii hæc referunt ad decreta prio­ des, templa, basilicas, ac ex omnibus vix quid­ quam integrum reperi nisi Pantheon M. Agrippæ, rum et majorum , quæ posteriores nepotes re­ sed minarum veterum ruderibus in terram de­ vellunt et oblitterant. Agis rex, cum senex qui­ pressum, et magna ex parte sepultura. Ubi ergo dam videns leges antiquas elanguescere, pravastrophæa ct monumenta Romuli, Numœ, Servii, que alias surrepere diceret, Sparlæ res sursum Tullii, Tarquinii, Collatini, Bruti, Metelli, Cor­ versum inverti, dixit per jocum : Hoc si lit, ra­ vini, Publicóte, Torquati, Camilli? evanuerunt tioni convenienter fit; nam puer ipse audivi a ac si nunquam fuissent; imo plurimorum nomi­ patre meo sursum versum res sua ætate inversas na ignorantur, paucorum tenuis duntaxat est me­ esse, idemque is se puerum ex suo patre audi­ moria. Antiquissimis et nobilissimo) familiæ Ro­ visse aiebat. Non ergo mirandum est, si posterio­ manie, ut Corneliorum, Lentulorum, Fabiorum, ra prioribus deteriora eveniunt ; sed si quando Pisoniim, Cicaronum, Serviorum, Scipionum, cæ- meliora aut similia obtingerent. Ita Plutarchus teraque ad unum omnes ita exstincte sunt, ut in Lacon. 12 et 13. Ego Ecclesiastes fui rex Israel in Je- Vc«- 11 nulla prorsus supersit, imo plerarumque nomen RUSALEM, ET PROPOSUI IN ANIMO MEO QUÆRERK ET IN- M h[‘sionem, ut occupentur in dia; olii, ut noster Lorinus. Probant, quia sermo præcessit CT COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, c*r. I. de sapientia, et sapienti rerum investigatione, tum dum ca amittunt, vel in morte relinquere q. d. Ego Salomon dedi me sapienti speculationi coguntur. Qua phrasi tacite per argumentum a contrario rerum, quia hanc occupationem Deus homini in­ didit, cum ei indidit mentem rationalem res om­ colligendum relinquit, occupationem supra so­ nes scrutandi el cognoscendi avidam. Favet Sym­ lem, qua scilicet homo quaerit bona cœlestia, ac machus, qui vertit ìt/ùìti, id est otium litterarium, versatur cum Deo ct angelis, essa optimim, id ita dictum, quia summum est negotium, ut ait est honestissimam raque ac jucundissimam. Hrac Seneca lib. De limitate vitat, cap. xni ct xiv, ex­ enim occupatio est praelibatio paradisi, ac pre­ terna negotia cutera respuens, ct laxamento gustas vitra beatorum et felicitatis aderam. *Scpquoque indigens; unde ayjtà est schola, de cujus tein sunt, ait Beda in Collectaneis, qura non inve­ niuntur in hoc mundo : vita sine morte, juventus etymo ita canit Ausonius, edyllio 32 : sine fenecí 'te, lux sine tenebris, gaudium -ine Et cessare licet : Graie schola nomine dicta est, tristitia, pax sine discordia,voluntas sine injurii, Justa laboriferis tribuaalur ut otia musii. regnum sino commuti'ione ; septem vero h c Hinc rursus Hugo Victorious dicit occupationem inveniuntur in regno coelorum. Hunc e-se sensum liqm t ex Hcbrrao Nifi /ui, hanc a Septuaginta vocari distentionem, quia occupatio scientias distendit homines ut exterius quod est exegeticum; exponit enim omne qvvj intumescant, interius inanes evadant, ut foris fit sub sole ab hominibus per tò occupatio ptsiima, majores appareant, intus soliditatem amittant, ut sit epexegesis vel appositio. Unde ex H-l>r "O scipsos considerare non valendo. Nam « scientia sic prracise vertas cum Vatablo, ut investigarem inflat (uti ventus inflat utrem el follem), charifas omne factum sub sole, id quod cst occupatio misera, œdifleat, » I Corinth, vin, 1. Verum minus con­ quant tradidit Deus hominibus ut occuparentur in ca, grue Salomonis sapientia illi a Deo indita, opti- ut sit quasi parenthesis. Latine sic verti pos et, maque, qua sapienter, utiliter et jucunde con­ nam ca st occupatio misera, qua voluit Deus Immines , la­ templabatur omnia quæ sub sole liunt, vocatur occupare. Vel, ut Tigurina, quam o boriosam Deus hominibus injunxit, ut ea humiles red­ occupatio pessima. Tntio Tirtic ergo, genuine et aptissime, occupatio deret. Hinc et Chaldraus vertit, et vidi quod omnia genuine. |Jæc csf cjrca ca qUa, Sub sole fiunt, uti proxime opera fiboruin hominum sunt occupat 'opessima, quam antecessit, puta varia hominum negotia, studia, Deus dedit filiis hominum peccatorum, ut affligeren­ * curæ, sollicitudines circa res terrenas, quibus tur in ea. S. Gregorius Tli numatnrgus: «Sane, in­ alius in mercatura, alius in agricultura, alius in quit, diligenti indagine animadverti maximo va­ fabrili, alius in studiis, alius in aula, alius in alia riam esse rerum quit* in terris aguntur conditio­ re se occupat, ut vitæ alimenta, vel delicias, opes, nem, didicique cum primis homiu m ad labor -m honores et dignitates consequatur, q. d. Ego Sa­ natum, plurimisque frustra occupali. ■< Dein vers, lomon contemplatus sum omnia hominum sub sequentem ita nectit et reddit : « Animum enim sole studia, et curas quibus seso occupant, ma­ inferiora hæc omnia gravi, im.utt’ ntoct abomi­ gnis conlinuisque laboribus el angoribus, circa nato spiritu distendunt.» Clare quoque Olympiores terrenas; hanc enim circa terrena occupatio­ dorus : « Laboriosam occupationem dedit Deus nem Adra, id est terreno homini, ejusque poste­ tiliis hominum ad magnam illorum utilitatem; ris indidit Deus, Hebraico Elohim, id est summus quod in comparandis divitiis, ct in a quirei.da gubernator, judex el vindex, ut occuparentur ct inani gloria, ac etiam in iis qu e ventri ac gulæ distenderentur in ea, tum ad fugam otii, Ium in gratificantur, summopere laborandum. Si cium poenam peccali, juxta illud Dei ad Adam : a Ma­ labores ct angustias tantas subimus, ut possidea­ ledicta terra in opero tuo : in laboribus comedes mus qua; vana sunt, quonam flagilii progredere­ ex ea cunctis diebus vitra tum : spinas cl tribulos mur, -i haec ipsa otiosis nobis ultro advenirent? germinabit tibi, ct comedes herbam terra;. In su­ Suum igitur quisque est in pistrinum detrusus. » Ilice enim occupatio pessima est quasi equu­ doro vultus lui vesceris pano tuo, donec reverta­ ris in terram dc qua sumplus es : quia pulvis es, leus, in quo distenduntur, ut vertunt Septuaginta, cl in pulverem reverteris, » Genes, ni, 17. Undo et quasi pistrinum, in quo molam vertere cogun­ apposite hanc occupationem pessimam explicans, tur assidue mortales. Unde Thuanus ita para­ subdit Ecclesiastes : a Vidi cuncta qura liunt sub phrasi ico vertit : sole, ct occo universa vanitas et afflictio spi­ Quippe Ikk regador Olympi ritus. » Pnlrinutn, iu pauas, vita mortalibus omui Dicil ergo Ecclesiastes occupationem sub solo, Versandum sino bue dedil, sine hue movendum. qua scilicet homines so occupant circa res ter­ renas soli subjectas, ac quierunt bona subsolaria El S. Paulinos, epist. 4 ad Severum : « Considera, et sublunaria, puta terra; opos, voluptates, hono­ ait, hujusmodi mortalium vitam, et tota tibi spe­ res, esso pessimam, id est molestissimam, labo­ cies jumenti molentis occurret, ut ille pannis ocu­ riosissimam, summo cruciantem, tum ut bona los corporis, sic isto sordibus vitra sura oculos hrac acquirant; tum ut conservent et augeant mentis consutus per errores suorum sensuum, COMMENTARIA IN ECCLESIASTEM, cap. I. quasi circa ambages molarum, laboriosa miser tates, honores? Audi respondentems. Gregorlum ’ statione versaturus.» Solebant olim capti in bello, Nazianzenum in Cann. De Viteo itineribus, dum puta mancipia, damnari (uti Samson a Philisteis illi hæc epitheta tribuit : damnatus est, Judie, xvi, 21), ad pistrinum ut Lanugo, spectrum, ros, cl levis umbra vaporque, molam rotarent, idque suo œvo factitatum scriFlumineus fluxus, fluxus et aequoreas, *bilS, Augustinus, ep£rt. 50; atque idipsum eliamSomnia, fluctivaga navis vestigia, ventus, num factitant Saraceni. Tale prorsus pistrinum Penna celer volitans, pulvis el aura levis. est vita hæc ærumnosa, ad quam omnes ob pec­ Circulus aquali qui motu cunela volutat, Constans atque rotans, Oxus ct interiens. catum damnati sumus instar Ixionis. Et tamen sunt nonnulli, « qui molam negotiorum volvere suavem deputant voluptatem, » ait B. Petrus Da- Unde concludit : mianus, Opuse. XIII De Perfectione monachorum. Nil autem hic firmum providit Christus ut esset, Occupationem hanc aerumnosam, Salomonem Quo tua firmorum pectora tangat amor. secutus Siracides graphice depingit, cap. xl, 1 : « Occupatio, inquit, magna creala est omnibus Et S. Athanasius in Synopsi S. Script., in Eccle­ hominibus; el jugum grave super filios Adam, a siaste : « Universa vanilas, inquit, el afflictio spi­ die exitus de ventre matris eorum, usque in diem ritus, et nihil amplius quam vanilas consilii, et sepultura m matrem omnium.» Et deinde partes inanis voluntatis conatus, futurorum bonorum sive species enumerat : a Tumultum, fluctuatio­ aeternitatem significat; quapropter universa trans­ nem, iracundiam, furorem, zelum, timorem, con­ cendens hortatur ut ælernorum memoriam ser­ tentionem, mortem, rhomphæam,oppressionem, vemus. » 14. Vidi cuncta (opera, ut habent Ilebrœa) quæ vers, it famem, » etc. Co» ho- Vox occupatio significat primo, eam non esse FIUNT SCD SOLE, ET ECCE UNIVERSA VANITAS ET AFFLIC­ c:i»' d>- unius hora vel dici, sed continuam, assiduam et TIO spiritus. — ilæc verba pendent a vers. 12 : perpetuam per omnem vitam; secundo, eam to­ a Ego Ecclesiastes, » etc. Nam vers. 13 quasi per tum hominem distinere et occupare, ut aliis va­ parcnthcsiin insertus est, uli ibidem dixi; minus care nec libeat, nec liceat; tertio, hominem tot congrue alii illa referunt arclantquc ad vers, se­ laboribus ct doloribus hujus vite occupatum, et quentem, uli ibidem explicabo. Arabicus vertit : quasi obrutum, nullum in ea invenire solatium; Et cognovi omnes artes qua: fiunt sub sole, ccce omnes ac proinde oculos mentis debere attollere ad sunt vacuœ, ct angustia spiritus. Pro vanitas Aquila Deum, ejusque opem ct consolationem humiliter vertit «rui;, id est vapor. Vide dicta initio capitis, implorare. Ideo enim ipsa illi a Deo in poenam vers. 2. peccati immissa est, ut coram Deo se humiliet, Pro afflictio spiritus Hebraice csl mn mjH rcut jIev; supplexque veniam opemque postulet. Alias cau­ ruach, ubi reut secundum diversas radices diverse reut p-;. sas et fines ob quos Deum illam homini immisit, a diversis exponitur. Primo enim, si rcut derives ™ 'll suggerit Olympiodorus, scilicet ut homo cx ipsa apii roa, id est malum esse, conten, aflligi, sua occupatione, tam duraci molesta, sic seenni idem erit quod malitia ( id est miseria ), contritio, raliocinelur : Si quoquo tc vertas, cl circa bonum, afflictio, ut verlil Noster. Hinc Syrus verlil, solli­ et circa malum laborare oporteat, eligendus csl citudo spiritus; Arabicus, angustia spiritus ; Challabor cl occupatio circa bonum, quem consequi­ dæus, contritio spiritus; vel, ut Coslus vertit, ani­ tur voluptas ineffabilis. Prudens enim est Sapien­ mi molestia; alii, irritamentum spiritus ; alii, defa­ tis dictum : « Ne labores citra praunium ; » multo tigatio spiritus; Valablus, fractio spiritus, q. d. magis : « Ne laborem facias laboris pramium, » Ego Salomon contemplans omnia hominum stu­ uti faciunt qui laborant in vitio ct scelere : per dia, omnes occupationes el labores, invenio om­ hoc enim non nisi labores el dolores sibi accer- nia non tantum vana, hoc est suscipi conatu ir­ sunl. rito, casso labore, exitu vano ac nullo; sed etiam Rursus cx duobus malis minus esi eligendum ; spiritum, id csl mentem hominis affligere, cru­ elige ergo occupationem cl laborem circa virtu­ ciare et conterere : singula enim tot curas, ango­ tem, quia is minor, quam labor impensus vitio, res, icrumnas, molestias, labores homini affe­ tum ob honestatem virtutis, tum ob gaudium et runt , ut videantur nata ad affligendum illius ani­ pramium, quod ex virtule consequitur. Dicat mum. ItaS. Hieronymus : « Nihil aliud, inquit, ergo sibi ipsi Sapiens : Omnis hæc mortalium vita deprehendi quam vanitatem et malitias, id est dolore cl mœrore esi gravida, est equuleus, csl miserias spiritus, quibus anima diversis cogita­ pistrinum; ut quid ergo illa me occupem? vita tionibus afflictatur. » futura omni gaudio ct jubilo est opulenta; ut Rursum, alii malitiam spiritus sic explicant, quid ergo eam non ambiam? cur omne studium q. d. Omnia quæ in mundo sunt, malefico ct quasi ei non impendam? Quicumquc te coelo natum venenato spiritu sunt plena, quia hominem affli­ cl destinatum agnoscis, terram despice, terrena gunt, cruciant, necant. Unde Thaumaturgus ver­ despice, vive Deo, vive codo, vive æternilati. tit, uti transfert Brigilanus, animum inferiora hete Vis nos iC quid sint omnes mundi opes, volup­ omnia gravi, amarulento et abominato spiritu dis(te COMMENTALA IN ECCLESIASTEM, cap. 1. «9 tendunt. Alii vero transferunt, spiritu prodigioso ct videtur sibi epulari, potare, saltare, ac revera exsecrando omnia hac inferiora plena sunt, adeo ut non epulatur, non potai, non saltat : unde dum ea colligere nemo queat , imo ne quidem cogitare, expergiscitur, jejunum, sitibundum et cubantem quanta res humanas absurditas invaserit, q. d. Ma­ se reperii magis quam ante : sic pariter mundi lus spiritus, puta diabolus, qui post peccatum deliciæ videntur mentem exhilarare et saliare, at homini ct acri huic dominatur, omnibus mundi revera non exhilarant cl satiant, nec solida menti illecebris sc immiscet, facilque ut speciosiores ct dant gaudia. Unde Plato : « Spes mortalium, ait, spr» in­ delectabiliores multo appareant, quam revera sunt somnia vigilantium. ■ El Platon m de more * sint, itaque homines illicit, ut illis se oppicant secutus Philo, lib. De Joseph : « Vigilantium imact peccent, ac deinde virus suum per eas tum ginaliones, ait, sommissimi simillima:; veniunt, uO1B, in corpus, tum in animum hominis instillat, abeunt, occurrunt, refugiunt, et priusquam com­ est li­ ut corpus morbis, animum dolore et remorsu, prehendantur avolant. « Rursum, cæterisquc peccatorum pœnis affligat ct cruciet. bera voluntas, electio, propositum, delectus, Hinc et S. Hieronymus ad versum sequentem : animi sententia, secta. Significat ergo, ait S. Hie­ a Cuncta, ait, quæ sub sole facta sunt, diaboli ronymus, « quo i agat unusquisque quod velit, arbitrio cl spiritu malignitatis eversa sunt, dum cl sibi rectura esse videatur, atque in diversa li­ ad ejus instinctum peccata peccatis cumulan­ bero homines ferantur arbitrio : ct vana sunt uni­ versa sub sole, dum invicem nobis in bonorum tur. » Secundo. Secundo, Aquila, Symmachus ct Thcodotion et malorum finibus displicemus.» Quisque igitur reut derivantes a FlpT raa, id est pascere, vertunt in mundo pro libito agit, cl voluntatis corruptis­ «ai, vel Pz^xr.ct;, id est, pas'io vel pastura spiritus, simos ductum sequitur : cx quo fit ut mundus iste id csl venti. Jam pastio tripliciter accipi potest : sil velul career quidam insanientium, et singu­ primo, objective, q. d. Omnes mundi honores et lorum quidem suis singulis erroribus, ac falsis illecebræ non sunt nisi perflantes venti, qui ani­ opinionibus furentium. Et quod mirabile est, cum mum distendunt, ac pascere cl saliare nequeunt, insaniant omnes, quisque solum se sapere, tre­ juxta illud Jerem. xiv, 6 : « Onagri steterunt in teros insanire existimat; sicut Proverb, xviii, 2, rupibus ( ubi magis perflant venii), traxerunt ven­ scriptum : « Non recipit stultus verba prudenti^, tum quasi dracones; » quare tales sunt sicut cha- nisi ea dixeris quæ versantur in corde ejus.» Ha mælcon, qui, ut ait Plinius lib. Vili, cap. xxxnt, Pineda. Accedit Olympiodorus, qui vanitatem summam hianti semper ore, solus animalium nec cibo nec potu alitur, nec alio quam acris alimento. » Se­ in co ponil, quod voluptuarii non ex necessitate, cundo, activo, q. q. Qui sequitur vanas mundi opes sed libera electione capessant voluptates illicitas, el honores, similis est pastori, qui pascit non quibus sibi acccrsunl æterna gehennæ tormenta. oves, sed ventos , id est illi qui lentant rem inu­ Ad hæc -fíxifiíi; verti potest prasumptio spiritus, tilem cl impossibilem. Quis enim ventos pascere id est audacia ac superbia, qua elati multamact regere queat? juxta illud Prov. x, 4 : « Qui ni­ gnaque, diam velila cl supra vires audent et prae­ titur mendaciis, hic pascit ventos; idem autem sumunt. Ita S. Augustinus, homil. 1 fle Sermone ipso sequitur aves volantes. » Tcrtio, pastio sumi Domini in monte : «Vulgo, inquit, magnos spiri­ potest pro depastio, q. d. Omnes res mundi non tus superbi habere dicuntur, et recle, quando­ sunt aliud quam depastio, perditio, destructio ct quidem spiritus ventus vocatur. » Naziaiuenus consumptio spiritus. Sicut enim bos depascitur vero, orat. 10 : « Præsumplio, inquit, spiritus gramen, sic illm depascuntur ct consumunt om­ csl inconsideratus quidam animi impetus, et dis­ nes animœ vires, omnes spiritus, omne gau­ tractio hominis ob veterem fortasse lapsum hac pcena mutatali. » Obi Elias Cretensis Nazianzcnum dium. Tarilo. Tertio, nyt raa Syroclnldaice significat cogi­ exponit « de anima temero, atquo inconsiderate tare : unde rnpn reut a Pugnino vertitur cogitatio, impulsa ad mundi vanitatem, atipie hujus vitæ a Septuaginta irpMtpot;, id est libera electio ct labori et ærumnis ob violatum Dei mandatum addicta. » voluntas. Quarto, alii apud Pagninum in Léxico, reut ver- qümi* Est allusio ad hcbræmn npn raa, id est pas­ cere, eo quod cogitatio sit pabulum mentis, vel timi, societas vel amicitia : JH rea enim est socius quod mens pascat regatque suas cogitationes, si­ vel amicus, q. d. Dum quæris amicitiam homi­ cut pastor oves; sensus ergo csl, q. d. Omnes num, vel societatem creaturarum, non aliud quæ­ mundi illccebræ, quæ cupidis videntur eximiæ, ris quam amicitiam et societatem cum spiritu, id non sunt nisi eorum cogitatio, et imaginatio, est cum vento, quem videre et tenere nequis ut quam parit cupiditas; ex illa enim imaginantur eo fruaris, cum ille dido ocius perflet, et diffluat sibi cis inesse ingentia gaudia, satiem ct felicita­ ct transeat. Ex hac rerum vanitate d afflictione tem , quæ revera non insunt : quare illcccbræ colligit S. Cyprianus, lib. Ili Testimon. ad Quiri­ non pascunt nisi eorum imaginationem, imo re­ num, cap. xi, fidelem cœleslia tantum el spirita­ vera non sunt aliud quam imaginationes, ct ima­ lia cogitare debere, nec attendere ad sæculum : ginaria gaudia cl somnia; sicut enim somnians nipote qui jam illi in Uaptismo renuntiavit, id- 70 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. I. que multis Scripturis testimoniis confirmat (!). Jesum Christum nudum esse hominem, etc., inops Vere S. Chrysostomus, episl. 5 ad Theodorum est sensus, cognomento Ebion. » lapsum : a Sicut, inquit, in utero puellus, sic in l’ro chesroii Septuaginta vertunt ûçïpr.u*, id est inundo vivimus inultis interclusi angustus, ven- defectus. Sic et Symmachus : « Defectus, inquit, turique sæculi nec fulgorem, nec claritatem va­ non potest explere numerum. » Quare minus recte len’ contui ii.n Quin et PinJ..m- Pyfh. ode 8: Complutenses et llegii vertunt,posteritas: « Brevi, inquit, mortalium oblectatio crescit; Posteritas, inquiunt, non potest numerari; Hebræum itidem vero ct cadit in terrain , infausto consilio enim chesron, et gnecum ûçQr.aa significat defec­ concussa; dici unius sunt homines. Quid est ali­ tum, inopiam, penuriam, et partes posteriores quis? quid vero nullus? umbrœ somnium homi­ ejus qui deficit vinciturque, non autem proge­ nes. S‘d cum lux a Jove data accesserit, splen­ niem vel posteritatem (2). didum est lumen hominum et suavis vita. » Jam si cum Hebr.eo aliisque in neutro legas, P«rverU15. PERVERSI DIFFICILE CORRIGUNTUR, ET STULTO­ perversum non potest reconcinnari, nec defectus nuRUM infinitus est numerus. — Hebræa ad verbum merari: primo, aliqui censent hoc dici contra illos concinhabent, quod depravalum, vel perversum est non qui putabant mundum factum casu, ideoque im- “"<• poterit quis reconcinnare; et diminuito, vel defectus perfectum esse; tunc autem sententiam cum in-1>riao’ non poterit numerari. Ila Vatablus. Alii, curvitas terrogatione legi oportere, hoc modo : Quidnam non potest dirigi, ct defectus non potest numerari; deprehenditur in hoc mundo, quod imperfectum olii, quod curvatum est non poterit velificari, et sit atque perversum, vel ita ut emendari oporteat quod defectum habet non potest numerari, vel in nu- illud? Quid vero etiam deficit in universo mundo, merum venire; Septuaginta, perversum non poterit ut addendum annumerandumque sil? S. Hiero­ adornari, et imminutio non poterit numerari; alii/ nymus hæreticos illos hinc arguit, qui quasdam perversum non potest componi, restitui, apturi, prœ- naturas introducerent quæ non reciperent sanita­ parari, emendari, convenienter disponi, aquari. tem : Recta enim, inquit, ornatum recipiunt, el II ec omni t enim significat hebræum fpn takan, curva correctionem, nec perversus dicitur, nisi scilicet id quod distortum, incurvatum, obliquum qui depravatus a recto est. vel depravalum est corrigere, erigere et aptare, Secundo, alii ex adverso censent hæc pertinere scwodo. componere, inæqualitalem ad œqualilalem, cur­ ad vanitatem rerum sublunarium, de qua vers, vitatem ad rectitudinem, difformitatom ad con- precedenti, eamque explicare et confirmare ex formitatem ct convenientiam redigere, ut partes eo quod hie res omnes, præsertim post peccatum inter se congruant et consentiant. Unde llebrœa Adie, in ejus poenam depravata; sint ac imper­ vertunt, regulare, vel rectificare; Arabicus, per­ fecte, diminute, deficientes, evanidæ, quas ne­ versum non potest dirigi, neque diminutum potest mo possit redintegraro, ut partibus omnibus suis­ aggregari. Noster solerler el clare neutrum vertit que numeris sint plena; et absolute; nemo per­ in masculinum, puta perversum in perversos, uc ficere, aut adipisci, ut iis beate frualur : quia quod per imminutionem vel defectum accipit defectum in iisdepravalum est, non potcd corrigi; quod in sapienti^, pula stultitiam quæ est in stultis. Unde iis deest (uti plurima desunt), non venit in nume­ vertit, stultorum. Ili enim sunt minuti, non ca­ rum : quod enim non est, sed deest, non potest pite, sed cerebro, hoc est sensu ct sapientia. Unde æstimari et numerari, Preclare S. Gregorius Nact Syrus vertit, perturbatus non potest confirmari; zianzenus, orat. De Cura pauperum : a Nihil est in et stultus non potest numerari. Accedit Ch ildœus, rebus humanis natura stabile, nihil æquabile, cujus versfonem inferius recitabo. Pro stultus He­ nihil sufficiens, nihil in eodem statu permanens; braice est pnon chesron, id est defectuosum, sed omnia quadam voluti rota circumvolvuntur, mancum, indigens; item defectus, penuria, eges- diversas sæpe diebus singulis, etiam horis vicis­ Ls. Est metonymia frequens llebr.ris, qua po­ situdines afferete, ut instabilibus veniis, et na­ nitur abstractum pro concreto, scilicet defectus vigii mare secantis vestigiis, ct fallacibus noctis pro deficientibus sensu. Rursum est auxesis: insomniis, quorum brevis est gratia, et his qu.o stulto enim deest sapientia, ac consequenter bona per ludum in arena fingunt pueri, magis fiden­ omnia, adeo ut ipse possit vocari ihcsron, id est dum sit, quam presenil hominum prosperitati. ipsa egestas; sicut! Ebion haeresiarcha dictus est Quare prudenter faciunt, qui proptcrca quod non quasi ebion, id esi pauper a summa pau­ fidunt rebus præsontibus, rationibus suis consu­ perie, quam ipse volui perfectioni > studiosus prœ lunt in futurum; et propter instabilem humante se ferebat, aut potius quod pauperi ime de Christo felicitatis conditionem, b nignitatem ct misericor­ Si iilne', negans • ivinitaloitt, ut ait S. Igna­ diam, quæ nunquam deficit, complectuntur. » tius, epist. ad Philad. : «Si quis, ait,confitetur Hinc rursum defectus rerum sublunarium ñu­ (!) Hon. vomit, cupitti. tuitu <4. Ver tu latw.'ix Volgata bene deleudi potest. tí) Jungendus esi hic versus cum precedente, ita : Observavi, quod perversum non potest rectum fieri ; ct defec. tus non potest numerari, id031, innumerabilia soni qnæ defectu hborant; alii ob parallcllsmom, guœ de/ectu la­ borant t non possunt sarciri &ou suppleri. COMMENTARIA FN ECCLESIASTEN. r.iv, !. 71 tnerari non possunt, quia sunt plurimi et innu­ rectum, tum in natura, tum in sanctitate et gratia. s»ncttui merabiles, ct tamen cum tot defectibus ct egesta­ Justitia emm originalis non tantum sanctificabat tibus scateant, præ so ferunt et promittunt rerum Adamum, sed etiam humanam in eo naturam in abundantiam et copiam, quæ hominis cupidita­ se imperfectam, et ut ita dicam mutilam, nipote tem satient ot expleant, perinde ac Proverò, ix, in qua appetitus sensitivus sæpe adverratur ra­ 13, meretrix illa « stulta et clamosa plenaque tioni et menti, ex eo quod anima hominis partira illecebiis, el nihil omnino sciens; » vel, ut le­ sit animalis, habensque appetitus carnales eosgunt Septuaginta, mulier insipiens ct audax, ct in- dem, quos habent animalia; partira sit rationalis diga bucccllce, tamen ambitiose et mendaciter in­ ct spiritalis, haben-que appetitus spiritales eos­ vitat ad panem suavem. Non aliter mundus panis dem, quos habent angeli; hanc, inquam, adver­ egens, fame enectus, sili confectus mentitur con­ sam, et qu isi mutilam hominis naturam, inter se vivium splendidum ct opiparum, omnium deli­ confligentem et compugnantem, justitia originalis ciarum locuples atque refertum. Ilice ergo est ea­ sanabat, corrigebat, perficiebat, subdens appe­ titus omnes rationi ct menti. Verum sublata per rum vanitas. Ila Pineda. Huc accedunt illi qui priorem partem versus peccatum hac justitia, relapsus e-l homo in natu­ referunt ad indomabilem perversitatis et maligni­ ralem naturæ suae imperfectionem, ut sensus re­ tatis rerum contumaciam, posteriorem vero ad bellet rationi, concupiscentia voluntati, appetitus stultorum illis obstinate inhiantium multitudi­ legi. Dicit ergo Salomon hanc naturæ deprava­ nem, g. d. Omnia in mundo vana, id csl molesta, tionem esse tantam, ut a nullo hominum vel an­ absurda, perversa sunt; quibus accedit vanitas el gelorum possit corrigi el redintegrari, quodque stultitia hominum, illis stulte inhiantium, ct tam ejus defectus, propensiones in omnia vitia, mi­ se quam ipsa magis depravantium. Unde Thau- serim et ærumnæ sint tot et tante, ut a nullo maturgus vertit : « Atque adeo ad tantam rerum queant enumerari; ideo ad omnes eos restauran­ deordinationem perventum est, ut nec vel ad in­ dos opus esse gratia Christi : hæc enira omnes tegrum boni statum mundus reparari, nec quan­ inchoate sanat in hic vita, ac perfecte sanabit in tis absurdilatibus humana negotia involvantur futura gloria. Viderunt hanc naturæ depravatio­ possit cogitari.» Et S. Hieronymus qui varios hic nem philosophi : sed ejus causam, scilicet pecca­ sensus conglomerat : «Tanta malitia, inquit, in tum originale ignorarunt. Unde alii impie accu­ mundi hujus capacitate versatur, ut ad integrum sarunt Deum, qui hominem tam miserum creasboni statum mundus redire vix valeat: nec possit sel; alii naturam, quasi hominum esset noverca, facile recipere ordinem et perfectionem suam, in non mater, ut Cicero, lib. Ill De Rcpubî., quem ci­ quibus primum conditus est. Aliter : Omnibus tat S. Augustinus, bb. IV contra Julian, cap. xii. Hinc Nyssenus sic explicat, g. d. Vanitas jam per pœnltentiam ad integrum restitutis, solus diabolus in suo permanebit errore. Cuncta enim dicta accidit non a natura, non a Deo, sed ab quæ sub sole facta sunt, illius arbitrio ct spiritu hominis electione, ut vertunt Septuaginta. Quia malignitatis eversa sunt, dum ad ejus instinctum spiritus noster, a suo ornamento ct integritate peccata peccatis cumulantur. Denique tantus nu­ libere discedens, factus est perversus, mancus, merus est seductorum, el eorum qui dc grego distortus; et «quod perversum est non poterit Domini ab eo rapti sunt, ut supputatione non exornari,» id est, hæc hominis per peccatum corruptio el depravatio non est conveniens, nec queat comprehendi.» Porro res omnes per peccatum depravate sunt, congruit naturæ primitus a Deo institute et jus­ tum a Deo, ut esset homini in poenam el flagel­ titia originali exornate, ac velut adainussim ra­ lum, ut patet Gen. cap. m, 18; tum a diabolo, tionis ct legis Dei directe. Quarto, perperam ex hoc loco argumentantur Quiru quia illarum speciem magis illecebrosam, quam revera sit. homini ostentat, ut eum ad peccatum donatista perversum esse baptismum qui male illicial, uti dixi vers, procedenti; tum a concu­ credenti confertur, aut a male credente, puta ab piscentia hominis quæ illis abutitur, illasquc de­ hærelico, impenditur, ac proinde non posse eum pravat el corrumpit, ut seso iis magis obleclcl ct redintegrari, sed debere ilerari ac de novo con­ expleat. Gula enim adinvenit novas ferculorum furi. Audi Parmenianuin objicientem S. Au­ illecebras, novas mixtiones, nova condimenta gustino, lib. H Contra Parmen. cap. ivi : « Qu' caque innumera, quibus simplex escarum natura male credidit non potest consequi baptismi sa> corrumpitur el pervertitur. Luxuria adinvenit no­ cramenlum; quia scriptum est : Perversum non vas ct portentosas libidines. Superbia adinvenit poles adornare. » Cui respondet S. Augustinus : novos titulos, novas pompas, novos fastus. Cu­ a Perversum non poles adornare; quia non el riositas adinvenit novas vestium formas, novos adornatum valeret Sacramentum quod acceperat, equorum rhedarumque apparatus, denique re­ si in fide perversa persibleret, sed potius ad sup­ plicium : cum tamen ipsum >arramcnlum per so rum omnium novitatem, Hinc Teriio, aliqui refor uni hanc gnomon ad humante etiam in perverso, quem non ornabat, sed judi­ naturæ per peccatum depravationem, g. d. Deus cabat, integrum permaneret, et ideo nullo modo hominem, puta Adamum, creavit integrum et esset illius sacramenti violanda sanctitas, etiam COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. I. 72 cum esset illius hominis corrigenda perversitas.» di, mentisque speculationem, q. d. Non tantum Baptismus ergo hæreticormn ct impiorum est per­ cognitioni ct speculationi sua inesl vanitas et af­ versus, non in substantia, quia si debitam mate­ flictio spiritus, sed et praxi : frustra enim homi­ riam et formam servent, verum et validum est num perversorum mores corrigere velit sapiens, sacramentum, ideoque sine sacrilegio iterari ne­ ¡deoque affligitur. Tertio, alii censent hic probari vanitatem rerum quit, ut eo quis rebaptizetur; sed in usu, quia graviter peccat tam impie conferens, quam impie cx vanitate ct perversitate hominum, qui stultis suscipiens : quare non confert gratiam, sed im­ suis concupiscentiis depravati, a fine suo el feli­ primit characterem, per quem conferet quoque citate declinant, seque conjiciunt in æterna tor­ gratiam, cum per poenitentiam sublatus fuerit menta. Quid enim vanius, quam aberrare a suo fine? Quid stultius, quid miserius, quam sibi ac­ peccati obex. Qofatû. Quinto, Pogninus in Léxico vertit cxplicalquc corsero ignes perpetuos? Alii ex adverso censent in sensu formali, perversitas nunquam poterit esse vanitatis rerum causam hic tribui, non Deo crea­ refiludo, hoc est, vilium nunquam potest esso tori, sed electioni, ut habent Septuaginta, et per­ virtus; sive, ut Grœci in Catena: «Perversuset in versiteli hominum, qui res bonas a Deo creatas malitiam 1 ipsus, dum in malitia est, virtutem re­ suo abusu distorquent in malum, ac depravant, cipere non potest, » scilicet in sensu composito itaque « harmoniacum mundi concentum vitiant, quamdiu in malitia persistit. Cajelanus vero, (or- cl dissonum efficiunt,» aiunt Patres in Catena tum non potest aptari; quod ipse non tantum de Grcecorum. moribus, sed etiam de rebus physicis accipit, Quarto, Chaldæus hæc refert ad morientes in QUart0. V. g. a quod agnus rapitur a lupo, quod segetes peccato; hi enim post mortem pœnitere et corrigi destruantur ab imbribus vel caumatibus; n nemo nequeunt : « Vir, inquit, cujus pervers» viæ sunt enim agnum a lupo laniatum redintegrare, vel in sæculo, ot moritur in eis, et converti tur ad poeni­ segetes imbre disjectas, aut œstu exustas restau­ tentiam, non habet potestatem corrigendi. Et vir rare potest. deficiens in lege et praeceptis in vita sua, post Verum hic sensus parergus est, futilis ct im- mortem suam non habet potestatem, ut commo­ pertinens. Quare sensus secundo loco recensitus retur cum justis in paradiso voluptatis. » Verum in primis est genuinus, deinde tortius. hic sensus mysticus e,st potius quam litteralis. Sed juxta Vulgatam, qua' habet, perversi difficile Huc accedit illa inter alias S. Hieronymi expositio corriguntur, et stultorum infinitus est numerus. Va­ paulo ante recensite, nimirum do improbis, quo­ rum dux ct auctor sit diabolus, qui pœnilentiæ rius hujus sententi» occurrit nexus et sensus. renard Primo, censent aliqui esse occupationem, qua incapax in suo permanet errore. Et illa Catena: difidiô Salomon occurrat lacii» objectioni. Dicet enim Grœc.: « Perversus et in malitiam lapsus, dum in guatar, : Si omnia in mundo sint vana, hominemque malitia est, virtutem recipere non potest; ct qui <¡uo *0- sibi indulgentem affligunt, utquid ergo homines grafia Dei est destitutus, haudquaquam piis Dei r»?Resp. rationales vanitatem hanc videntes ct audientes, cultoribus potest annumerari. » Quinto ct genuine, assignat hic Ecclesiastes per Qll{oto pr ’ iis tamen obstinate inhiant? Despondet causam esse hominum illecebris mundi inescatorum et modum exempli, unam inter alias insignem va- cigcnui dementatorum perversitatem el stultitiam, qua nitalem el afflictionem spiritus, quæ Ecclesiasten, oe< velut effrenes furenlesquc equi in sua damna ct id est, virum sapientem el concionatorem, prae­ Væcipitia ruunt; hæc enim ipsi, nipote cupidi- sertim rectorem et regem, cui reipublicœ cl sub­ feti cæci, non vident, concupiscentia sua occupati ditorum salutis cura incumbit, mire affligit cl Bon præscntiunt, sed postea pœnam sentiunt et cruciat, nimirum quod ex officio simul ct zelo sero pœnitent. Ilio colligit Salomon : Non ergo summe cupial reformare rcmpublicam, el sub­ illis, utpote insipientibus, sed mihi sapienti, qui ditos ab amore perverso vanitatis, rerumque va­ sedato rcctoque judicio omnia examinavi ct judi­ narum traducere ad amorem castum veri boni, puta Dei, virtutis el felicitatis, id tamen omni sue cavi omnia esse vana, fidem adhibete. Sfciodo. Secundo, uterque Hugo Cardinalis ct Victorinus labore ct conatu assequi nequeat nisi in paucis ac Lyranus censent hunc gnomon nectendam prie­ eo quod plurimi sint perversi, qui difficile se cedenti : illam enim explere, quasi vanitas illa de corrigi sinunt, ct stultorum, vanis stultisque cu­ qua versu praecedenti, hic ca dunlaxat intelliga- piditatibus servientium infinitus sit numerus, juxta tur, quam viri sapientes, præsertim rectores ct illud Jercm. xiu, 23 : «Si mulare potest /Elhiops reges, qualis erat Salomon, experiuntur in gu­ pellem suam, aul pardus varietates suas, ct vos bernando, scilicet difficultates corrigendi subdi­ poteritis benefacere, cum didiceritis malum. » torum cupiditates et vilia, quod perversi difficile Perversi enim sunt, qui habitum malitiæ pec­ corrigantur. Verum hic senius nimis arctat gno­ cando induerunt, in coque occalluerunt. Sensus ergo est, q. d. Ego Ecclesiastes, rex Is­ mon præccdentcm de vanitate rerum, cum illa in se sil indefinita, ampla et generalis. Huc accedunt rael, consideravi omnia quæ fiunt sub sole, om­ illi qui hanc gnomon nectunt vers. 13, ibique per nes hominum mores, omnia studia, ac vidi in occupationem perimam accipiunt studium scien- omnibus esse vanitatem et afflictionem spiritus, stulti Mundus C mlM propter impios. COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, CAP. I. 73 tique inter alias vidi unam insignem, quæ me millibus centum inveniri qui salventur, quin et meique símiles reges et rectores maxime affligit dc his dubito. » Rationem subdit : «Quanta enim et pungit, scilicet quod omni mea concione, in juvenibus, quaeso, malitia? quantus in senibus omni lege et jussu, omni meo labore et conatu, torpor? filii curam gerit nemo, nemo zelum ha­ parum et apud paucos proficiam; quia multo bet, » etc. Vide dicta Jacobi cap. ii, 13. Quis Prælatus id advertens non lugeat, non so major hominum pars fucata ct fallaci vanitatis, vanarumque opum, deliciarum et honorum spe­ affligat? Quam affligebat Paulum Judæ.orum cie inescata, perverse et obstinate iis inhiat, ideo- Evangelio salutique suæ obsistentium stulta obquo corrigi non vult; quare stultorum vanis stul­ cæcatio. Audi eum luctum suum pathetice expec­ tisque mundi illecebris incumbentium, iisque se torantem, Rom. IX, 1 : a Veritatem dico in Christo, inebriantium ct dementantium numerus est innu­ non mentior, testimonium mihi præbente con­ scientia mea in Spiritu Sancio, quoniam tristitia merabilis. Stultos vocat non physice, sed ethice, qui in mihi magna est, el continuus dolor cordi meo. veritate non speculativa, sed practica errant et Optabam enim ego ipse anathema esse a Christo delirant, puta impios suis cupidinibus mancipa­ pro fratribus meis, qui sunt cognati mei secun.tos, qui prave de rebus agendis estimant, dum dum carnem, qui sunt Israelita, » etc. Anagogice, filii Israel, id est fideles et sancti vana bona veris, brevia ælernis, terrena coelesti­ bus anteponunt; hæc enim ingens est stultitia. soli Deo numerantur, et libro vit® inscribuntur : Rursum stultos vocat eos qui in agendo sunt præ- at filii Esau, id est infideles ct improbi non com­ cipiles, temerarii, audaces, furiosi; quales non putantur, nec veniunt in numerum Dei, sed scri­ raro sunt potentes ct divites, qui vanis mundi buntur in libro mortis et diaboli. Audi Patres in opibus incubant ct abundant. Conatur Eugubi- Catena Grcrc. : « Dei numerus quo sanctos nume­ nu®J H ^erenni Pirlos, cap. IX, Colite apud rat, spiritualem quamdam ct definitam ordina­ Ciceronem argumentum contra providentiam dis- tionem significat : Numerans enim, inquit, mul­ solvere, quod, cum tantus sit numerus stultorum, titudinem astrorum. Hoc eodem numero etiam non videatur a Deo mundus factus propter illos, Mosi jubel Dominus, ut numeret filios Israel. Da­ ac proinde casu exstitisse, non ab illo. Contendit vid vero de hominibus quid ait? Illic reptilia enim ostendere magnam proborum omni œtate quorum non est numerus. Et in Proverbiis Salo­ multitudinem fuisse, maximam peccantium mul­ mon : Multos enim confossos vulneribus pro­ titudinem poenitere, paucos prodigiose malos stravit, ct innumerabiles sunt quos occidit. Quid id est defectio, et qui esse: longe paucissimos esse, qui, si depravatis­ igitur nunc dicitur sime vivant, non denique Deum quoquo tempore occisi, et qui reptilia dicuntur, ejusdem sunt con­ agnoscant et fateantur. Felicius alia succedit Eu­ ditionis, illius nempe, quæ spirituali numero gubino respondendi via, donando plores impro­ minime congruit. » Similia habet S. Hieronymus, dum ait mascu­ bos esse, pluris autem Deo censeri unum probum mille improbis. Ita Lorinus. Denique Deus mun­ los, id esi fortes ct generosos, a Deo numerari; dum fecit primario propter se, ut in co suam po­ feminas vero, id est molles ct effeminatos, non tentiam, sapientiam ct bonitatem ostenderet; se­ venire in numerum. Moruliler, hic disce quanta sit vis consuetud!- vn coacundario propter angelos et homines, prœserlim probos, sed el propter improbos, ut scilicet hi os nis, sive in bonum , sive in malum : sicut enim studi­ mundo agnoscentes bonitatem Creatoris erga se bone agere assueti difficile pervertuntur, ita per­ cum redament, itaque ejus gratiam et gloriam versi male agere assueti difficilius convertuntur. consequantur : quod si nolint, sentiant justitiam « Diu, ait Seneca, epist. 59, in vitiis jacuimus, elui ejusdem cl vindiciam, in qua æque ac in miseri­ difficile est. Non enim inquinati sumus, sed in­ fecti, ne ab alia imagine in aliam transeamus : ita cordia probis exhibita, Deus glorificatur. Porro quam exiguus sil sapientoni, id est pro­ nos stultitia tam p< rlinaciter tenet. » S. Hierony­ borum ct salvandorum numerus, quam magnus mus vero, vel potius Rabanus (hic enim est Com­ vero stultorum, id est impiorum ct reproborum, ment. Auctor), explicans illud Jerem. xiu, 23 : vanitatem depre­ per, quamdiu durabit bæc in mundo hominum vita. hendi. Verum bic sensus languet el friget. Moraliter hic disce, pruno, prudentiam ct vir­ ll.ee est quod veteri adagio dicitur : « Loquen­ tutem hominem iffic-re sapientem, impruden­ dum ut multi, sapiendum ut pauci. » Vulgus enim tiam vero et cupidit it m eum edi ere insipientem sæpe de rebus, præserlim agendis sinistre judi­ ct -tuV , i ti passim hic et in PrvverAiis utrum­ cat, erronea habet dictamina, animos depressos, que vocat balo mon, ct hisce nominibus discri­ el m terrena demersos; vitiis et scandalis abun- u COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, caf. I, dat. sapienti® cl ver® virtutis expers est, uti mos perventor®: Satis sunt, inquit, mihi pauci, muílis Patrum gnomis ct exemplis ostendi Nu- salis cstunns,s lis est nullus. Egregie hoc tertium. SsplenU mer. cap. xi, i, ct cap. XX , 3. II ic de causa viri Epicurus, cum uni ex consortibus studiorum suo­ " sapientes, quales fuero olim Esatti, Asccl® ct Ana- rum scriberet Hiec, inquit, ego non mullís, sed a‘ chord®, turbas urbosque fugerunt, el in solitu­ tibi ; satis enim magnum alter alteri theatrum Bu­ dine cum paucis sanctis, imo cum Deo cl ange- rnii*. Ista , mi Lucili, condenda in animum sunt, Gnom*. ]js conversati sunt. Hinc S. Antonius dictitabat ut contemnas voluptatem ex (durium assensione a aquam piscibus alimento esse, solitudinem au­ venientem. Mulli te laudant. Ecquid habes, cum tem monachis offerre ornamentum ; atque pisces placeas t bi? Si is es quem mulli intclligunt, in­ quidem, cum terram attingunt, vitam amittere; trorsus bona tua «pectent. » Ac rursum, epist. 8, monachos autem, cum urbes adeunt, gravitatem scipsum in exemplum statuens: «Secessi,inquit, monasticam deperdere. » Ita refert Sozomenus, non tantum ab hominibus, sed etiam a rebus, et lib. I tUstor. cap. xin. Viderunt id per umbram primum a rebus mei*. Posterorum negotium ago. philosophi, e quibus Seneca, lib. De Vila beota, lllh aliqua qu® possint prodesse conscribo. Sacap. ii : « Cum de beala vita agitur, inquit, non lul.m-s admonitiones velut medicamentorum uti­ est quod mihi illud discessionum moro respon­ lium compositiones litteris mando, esse illas effi­ deas. Il®c pars major esse videtur; ideo cnim caces in meis ulceribus expertus. » 16. Locutus sum in corde mco (Aquila et Sym- Ven.it. pejor est. Non tam bene cum rebus humanis ge­ ritur, ut meliora pluribus placeant. Argumen­ machus, cum mente mea; Ch ddæus, in cogitatione tum pessimi, turba est. Quœramus quid optime cordis mei dicens) : Ecce magnus effectus sum , et facium sil, non quid usitatissimum, et quid nos PRECESSI OMNES SAPIENTIA, QUI FLERUNT ANTE ME IN in possessione felicitatis œlernœ constituat, non JERUSAREM, ET MENS MEA CONTEMPLATA EST MULTA quid vulgo veritatis pessimo interpreti probatum sapienter. — Hqbræa, et cor meum vidit multam sapientiam ct scientiam. Sic et Septuaginta, Chalsit. » Idem, epist. 1 : a Quid, inquit, tibi vitandum dœus, Syrus. Arabica et cæleri. Tigurina, subduxi præcipuc existimem quttiis? turbam Nondum illi autem rationem ejusmodi apud animum meum : Ecce te tuto commiseris : ego certe confiteor imbecilli- ego res magnas perfeci, et auxi sapientiam prit on> talem meam; nunquam mores, quos extuli, re­ nibus, etc (1). Hucusque Ecclesiastes probavit suum thema, fero. Aliquid ex eo quod composui turbatur, ali­ quid ex his qu® fugavi rediit. Quod ægris evenit, nimirum omnes res mundi esse vanitale*, per quos longa imbecillitas usque adeo affecit, ut rationes genéricas et universales; nunc idem nunquam sine offensa proferantur, hoc accidit probat per rationes specificas ct particulares : nobis quorum animi ex longo morbo inficiuntur. quare a toto rerum genere descendit ad singulas Inimica est multorum conversatio. Nemo non ali­ rerum species, in iisque vanitatem demonstrat. quod nobis vitium aut commodat, aut imprimit, Est ergo hic inductio, qua singularum rerum va­ aut nescientibus allinit. Utique quo major est po­ nii item probat, indeque inducit ct colligit om­ pulus cui commiscemur, hoc periculi plus est. » nia sub sole esse vana, nec quidquam ex eis posse El pluribus interjectis : « Subducendus populo animum hominis saliare et beare. Incipit autem est tener animus, ct parum tenax recti, facile tran­ a sapientia, tum quia illa cœleris rebus dignitate sitor ad plores. Sociali, Caloni cl Lidio excutere eminet, ac plus veritatis miniisque vanitati* vi­ mentem suam dissimilis multitudo potuisset, detur habere; tum quia philosophi totum stu­ adeo nemo nostrum qui, quum maxime con­ dium, omneque suum decus posuere in sapientia. donamus ingenium, ferre impetum viliorum tam Unde Seneca, De Brcviiate vita: : a Sine sapienti® magno comitatu venientium potest. Unum exem­ studio, ait, nulla potesl esse vera et solida ani­ plum luxuri® aut avarili® multum mali facit. mi bealitudo; » tum denique ct potissime, quia Convictor delicatus paohdim enervat ct emollit. Salomon sapienti® fuit studiosissicqus, eamquo Vicinus dives cupiditatem irritat, malignus comes a Deo pr® rebus omnibus postulavit el impetra­ quamvis candido et simplici robiginem affricuit. vit, ulque peream omnium hominum occupatio­ Quid tu accidere his moribus credis, in quos pu­ nes, studia et curas studiose contemplatus est> blice factos est impetus. Neoesse est aut imiteris, (1) Kobclelh quidem majorem sapientiam sibi compa­ aut oderis. Utrum autem devitandum est, ne vel ravit, quam omnes qui ante cum Hier* sulyma» regnatesimilis malis fias, quia multi sunt; neve inimicus runt ; sed suum sipieniiæ quæn'iuleviudiuin vanum fui« multis, quia dissimiles sunt. Recede in loipsum Intellexit. sum ana corde toro dicendo. in annuo quantum potes; cum his versan», qui le meliorem hæc cognati : Uagnam feci ci addidi, auxi saptcnham su­ facturi sunt. Illos admitte, quos tu poles facere per omnem in igis qua® uinnis qui fuit ante me super meliores. » Exemplis idipsum denique confirmat: ìlierosolyma, et cor meum n'dit, acquidvit mu/tum sa­ « Democritus, ait, unus mihi pro populo esi, cl pientur ct scimi ite. Vers. 17. Dedi, inquam, cor mmm a I cognoscendam sa­ populus pro uno. Bene el ille, quisquis fuit (am­ pientiam, ct ad cognoscendum insaniam et stultitiam (hobigitur enim do auctore), cum quærorctur ab illo letolh, res splmdmtcs, gtarialiones, illusiones, insanuu)¡ quo tanta ddigcnlia uriis spectaret ad paucissi­ cognovi etiam hoc (M studium mane. 76 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. T. ut ipse ait vers. 13, in eaque contemplatione ani­ ges, sicut David et Saul ; vel ut judices ct prin­ mum suum pascebat et oblectabat : quare in ea cipes, ut Olhoniel, Gedeon, Samson, Jephtc, He­ videbatur sibi esse magnus sapiens ct beatus. li, etc.; vel ut doctores el legisperiti, vel ut sa­ Veruni super illam ipsam hic se suamque consi­ cerdotes et pontifices : quare dum eos sapientia derationem reflectens, invenit in illa quoque anteccllui, cœteros omnes mundi reges ct philo­ inesse vanitatem magnamque afflictionem spiri­ sophos eadem superavi ; quia Judæi, præsertim tus. Ait ergo : legisperiti et pontifices, philosophis omnibus fuere Locutus sum in corde meo.—Primo, sensus est, sapienliores. Unde 111 Reg. m, 12, Salomon audit q. d. Perversorum et stultorum turbam, de qua a Deo : « Dedi tibi cor sapiens, ut nullus ante te vers, praecedenti, devitans secessi in cordis arca­ similis tui fuerit, nec post te surrccturus sit; » num, ibique cum sapientia ipsa conversatus, per fuit ergo Salomon a loto genere sapientior Ada­ eam omnia sapienter lustravi, consideravi, et ex­ mo, Abrahamo, Moyse, Josepho, Davide cœterispendi. « Loqui aliquis dicitur in corde suo, ait que Patriarchis et Prophetis, etsi id hoc loco ne­ Olympiodorus. cum mentem ad cogitandum ap­ get S. Hieronymus. Esto in certo genere, v. g. in plicat, secum disputat et ratiocinatur. » Secundo, prophetia, superatus sit a Prophetis, in psalmodia loqui in corde notat magnam cordis, id est et sanctitate a Davide. Et mox cætera addens Deus: mentis attentionem ad id quod homo sibi lo­ « Dedi tibi, inquit, divitias et gloriam, ut nemo quitur et cogitat, qualem habent cogitabundi, fuerit similis lui in regibus, cunctis retro diebus. » tristes et melancholici. Tertio, notat affectum ct Pro prœccssi sapientia, Hebraice est, addidisapien­ pathos, nimirum ingentem vel lætiliam et plau­ tiam, q. d. Sapientiam mihi cœlitus inditam valde sum, vel incesti liam et molestiam. Ulraque hic adauxi per experientiam, et quotidianam rerum notatur in Salomone, 7. d. Loculus sum in corde, speculationem. Ita Olympiodorus. Unde Symma­ mihi secreto gaudens ct applaudens de sapientia chus vertit, supercxcedebam sapientia. Quam am­ tanta mihi cœlitus infusa ; sed dum per eam va­ pla fuerit sapientia Salomonis, ipsemel fuse ex­ na et molesta hominum studia inspicio, mihi mo­ plicat Sapient, cap. vu, 17 et seq. Vide Sixtuin lestiam mentisque afflictionem inflixi, uti mox Senensem verbo Salomon, ct Pinedam, lib. IH De plenius ostendam. Sic Anna amaro corde et flens Rebus Salomonis. Et MENS MEA CONTEMPLATA EST MULTA SAPIENTER, largiter, et attento orans loquebatur in corde suo : a Quia ex multitudine doloris ct mceroris mei et didici. — « Contemplala est, » per speculatio­ locuta sum, » ait ipsa ad Heli, I Reg. 1, 13 et 16. nem et meditationem; « didici, » per experien­ Ecce magnus effectus sum. — Magnus opulentia, tiam. Hinc Orígenes Proœm. in Cant, docet sapien­ magnus potentia, magnus animo, magnus impe­ tes Grœcorum suam philosophiam hausisse a Sa­ rio, magnus operibus et fabrica templi, magnus lomone : illo enim fuere posteriores, teste Cle­ sapientia, magnus in mensis et ferculis, magnus mente, lib. V Stromat. Scientia enim naturali, comitatu et pompa equorum, curruum, famulo­ puta rerum physicarum , ethicarum, oeconomi­ rum et militum, magnus fama ct gloria : fuit enim carum ct politicarum Salomon omnes homines Salomon regum omnium sapientissimus, opulen­ superavit : in supernaturali ct divina superatus tissimus, polenlissimus, deliciosissimus, magni­ fuit a Mose, Prophetis et Apostolis. ficentissimus, famosissimus, gloriosissimus, ut 17. Dedique cor meum ut scirem prudentiam, ven.iL patet 111 Reg. x et xi. Unde vocatus fuit a rex mag­ atque doctrinam , erroresque et stultitiam : ET nus et rex regum, » teste Eusebio, lib. IX De Pros- AGNOVI QUOD IN HIS QUOQUE ESSET LABOR ET AFFLIC­ par. cap. ult. Hugo uterque Cardinalis el Victori­ TIO spiritus. — Syrus, perturbatio spiritus; Sep­ ous putant hæc dici a Salomone in jactantia et tuaginta, electio vel prœsumptio spiritus ; alii, irri­ vana sui complacentia. Melius alii censent hæc tamentum spiritus; Aquila, pastio venti. Vide dic­ ab eo dici ex animi candore, et gratitudine erga ta vers. 14. Alienum est illud Cajetani : a Tradi­ Deum. Unde non ail : Ego magnum me feci, sed tur hic, ait, fructus scientiæ, quod ipsum studium « magnus effectus sum, » scilicet a Deo. Legit In­ sciendi est fractio spiritus, vel ralio precipua terpres cum Septuaginta hogdalti in ho­ frangendi spiritum. Ignorantes enim suos prose­ plull passive, id est magnificalus sum : jam legunt quuntur spiritus, suis aguntur impulsibus. » Hoc wSlJH higdalti in hiphil active, id est magnificavi, enim est veritas non vanitas, utilitas non noxa et scilicet meipsum, vel potius sapientiam meam, vilitas, sancta stabilitas non rixosa levitas ; cum ut sequitur. Undo Chaldœus vertit, ego auxi et ad­ ex adverso vanitatem et noxam sciendi hic as­ didi sapientiam super omnes sapientes, qui ante me truat Salomon. Pro errores hebraico est mbSin holelot, quod fuerunt ( alii, prafuerunt) in Jerusalem; alii, ego magnificavi et auxi sapientiam, etc.; alii, processi Septuaginta vertunt parabolas; Syrus et Arabicus, prudentia, et omnibus sapientibus praxcllui; Vata- proverbia; Noster et Aquila, errores; Thcodolion, blus, ego res magnas perfeci. prolapsiones ; Cajetanus, tricas, sive intricationcs operum et negotiorum, quibus multi sc intricant, Ac PRECESSI OMNES SAPIENTIA QUI ANTE ME FUERUNT in Jerusalem. — Hebraice super Jerusalem, id est, adeo ut se extricare nequeant; alii, insanias; qui præfueruct Hierosolymœ et Judææ vel ut re­ Arias, nugas; Fonteius, furores; Vivianus, arro- commentaría in ecclesiastes, cap. l gantiam ; Thunnus, insanos pedoris œsZus; Chal­ dœus, et dedicor meum rd scirem sapientiam ct stifftitiam regni, ct scientiam et intellectum probavi 9 et cognovi quod etiam hoc est contritio spiritus viro, qui diligenter laborat ut inveniat ca. Pro stultitiam hcbraice est sichlut, quod si per samcch scribas,significat stultitiam; sin per sin ( quod idem valet quod samcch), significat prudentiam ct intellectum, ut vertunt Septuaginta et Chaldœus, nimirum vani rerum mundi amato­ res, dum in iis conquirendis so putant sapientes, coram Deo stulti fiunt et delirant. Nam, ut ait S. Paulus : « Sapientia hujus mundi, stultitia est apud Deum, » 1 Corinth, m, 19. Vtn. ¡8. 18. Eo QUOD IN MULTA SAPIENTIA, MULTA SIT IN­ DIGNATIO : ET QUI ADDIT SCIENTIAM, ADDIT ET LABO- — Ita legunt Codices Rom© emendati. Alii ex Hebraeo legunt, et dolorem ; utrumque verum, ct eodem res redit : quia omnis labor est dolor, ct omnis dolor est labor. Aquila vertit, c! tormen­ tum. Septuaginta Hebraeum ZtttOD macob vertunt flagella, Psalm, xxxi, 10. Tigurina vertit, qui auget scientiam, simul auget quod eum cruciet. Pro indignatio hebraico est DJO caas, id est ira, indignatio; Syrus , furor; Septuaginta, cognitio; Arabicus, nam in multitudine sapientiœ multiplica­ tur doctrina, ct quod augetur doctrina augetur do­ lore. Chaldœus accipit hæc de ira Dei : « Quoniam vir, inquit, qui multiplicat scientiam cum pecca­ verit, si non convertitur ad poenitentiam , multi­ plicat iram ad faciem Domini ; et qui addit scien­ tiam et moritur in juventute sua, addit dolorem proximis suis. » Costus vero sic ultima ex Chaldæo vertit, conflat in se invidiam et iram Domini, a quo ille scientia auctus fuerat : quod si ineunte adate moriatur, sccum ipse intestinam animi moles­ tiam adauget. Auctor Catenas Grœcœ : « Qui pro­ fundiorum, ait, causas inquirit, nec invenit, hic addit laborem, lloc minime illis evenit, qui perfunctorie student. » Repetendo exaggerat Ecclesiastes, et inculcat suum studium in vestiganda sapientia et scientia, ut ostendat se utramque penitus inspexisse, et in ulraque deprehendisse vanitatem et aflliclionem. Pro prudentiam et doctrinam, hebraico est sapientiam ct scientiam. Sapientia, ait S. Augusti­ nus ct theologi, est cognitio rerum altissimarum, puta divinarum et coelestium : scientia vero, na­ turalium et humanarum, praesertim circa mores et res agendas. Sapientiœ opponit errores, id est faisas antiquorum sive philosophorum, sive hae­ reticorum opiniones, ait R. Ilaccados, quales sunt hærescs de Deo Deique providentia, omnipoten­ tia,omniscienlia, etc. Scientiae opponit stultitiam, qua stulto quis judicat de rebus agendis, ct stulte operatur, dum vitium præ virtuto, imo pro vir­ tute sectatur. Rursum sapientia accipi potest prac­ tica, pro prudentia supernaturali, ad rite cognos­ cendum, colendum, amandum Deum per virtutes theologicas : scientia varo, pro prudentia natuhem. 77 rali ad honeste vivendum, per virtutes morales, quibus qui fit foriis, temperan-, castus, jus­ tus, etc. Vice versa per errores accipias supersti­ tiones, idololatriam falsosque numinum cultu?, vero Dei cultui oppositos : per stultitiam vero, imprudentiam, et incontinentiam vivendi : per gulam, luxuriam, fraudem, furtum, etc. Salomon enim passim m Proverbiis, Ecclesiaste et Sapien­ tia per sapientiam ct scientiam non tam specula­ tivam quam praeficam intelligil, puta ethicam, quæ mores ad Deum rite colendum, et ad se œque ac proximum legitime amandum, juxta nor­ mam rectæ rationis et legis divinae conformat : atque hanc maxime spectavit et sectatus est Sa­ lomon , ut eamdem alios doceret, uti hisce libris facit. Sensus ergo est, q. d. Summo studio incu­ bui , ut pervestigarem sapientiam et scientiam, tum speculativam, tum potius praeficam, eainque secernerem ab erroribus et stultitia,*hoc est, ut virtutes tum Deum, tum hominem et proximum spectantes, a vitiis illi adversis secernerem et dis­ tinguerem ; ut hac ratione viam ad veram animi felicitatem vestigarem, sciremque quid in hac vita hominem beare et felicem efficere posset. Verum post longum studium et examen, inveni in his quoque suam inesse vanitatem et afflictionem spi­ ritus, quia « in inulta sapientia multa inest in­ dignatio ; et qui addit scientiam. addit dolorem : » scienti© enim ct studio assecla est laboret dolor : quare qui addit scientiam, addit et dolorem, tum quia quamdiu durat scientia, durat et labor; tum quia crescente studio crescit pariter capitis cor­ porisque totius, deficientibus spiritibus vitalibus, defatigatio, labor et dolor. Quieres, quomodo in multa sapientia sit multa In indignatio, atque in scientia dolor? nam, ut docet D. Thomas, 111, Quœst. X.XXVili, art. t: a Incoa- ’ uô. temptatione veritatis, maxima delectatio consis­ tit. Omnis autem delectatio dolorem mitigat, ct ideo contemplatio veritatis mitigat tristitiam vel dolorem, et tanto magis, quanto perfectius aliquis est amator sapientiœ : et ideo homines ex contem­ platione divina,et futur©bcutitudims in tribulatio­ nibus gaudent, secundum illud Jacobi i, 2: Omne gaudium existimate, fratres mei, cum in tentationes vanas incideritis, » etc. Hæc S. Thomas. Rospondet Chaldœus per indignationem acci­ piendam esse iram et vindictam Dei, q. d. Deus indignatur sapientibus, qui cum sciant quid age­ re debeant, id tamen non agunt; sed perverse vivunt, nec agunt pœnitentiam. Sic el R. Salomon, ac ex parleS. Hieronymus, Olympiodorus, Albi­ nus, licet magis m aliam sententiam devergant. Rursum alii accipiunt indignationem, id est iram ct invidiam ©mulorum, qui sapientibus sapien­ tiam, famam ct honorem invident, q. d. Cum quis studendo evadit sapiens et eruditus, concitat sibi aliorum invidiam, qui ægre ferunt illum sibi in doctrina et fama anteponi; quare illius sapien­ tiœ cl famæ detrahun* , eamque deprimunt, lime 78 COMMENTARIA IN ECCLESÏASTEN, cap. I. illud cap. vn, vers. 8 : « Calumnia conturbat sa­ proruunt enim atque captantur quemadmodum pientem. » sino retinaculis naves, ot furiosi potius quam Verum melius alii accipiunt indignationem ip­ fortes existant. » sius sapientis, et dolorem scientis. Tertio, quia in scientiis innumero sunt trie®, Pnno. Primo ergo : a In multa sapientia est multa in­ obscuritates, antilogia), difficultates, quæ homi­ dignatio et dolor, ail I). Thomas loco citato ad i, nem studiosum faciunt tetricum , morosum, ira­ vel propter difficultatem ct defectum inveniendœ cundum, proserlim dum videt so frustra labora­ veritatis, vel propter hoc quod per scientiam ho­ ro, ncc veritatem assequi, dum videt tot senten­ mo cognoscit multa quæ voluntati contradantur, tias ct opiniones inter se pugnantes, nec in eis et sic ex parte rerum cognitarum scientia dolo­ cernit quid verum sit ct certum, sed omnia du­ rem causal; ex parte autem contemplationis ve­ bia et implexa. Rursum dum quo plura cognos­ ritatis, delectationem. » Studium enim sapienti® cit, eo plures novas quædioncs et difficultates si­ avocat mentem ab omnibus sensuum voluptati­ bi incognitas exoriri advertit, adeoque quo plura bus, totamque ad contemplationem colligit ct co­ scit, eo plura se ignoraro perspicit : quæ res illi git. Hinc studiosi el speculativi speculando con­ molestiam el bilem concitat. Insuper dum suœ sumunt optimos spiritus, el calorem naturalem s< nienti.e ab aliis contradici, eamque confutari a stomacho in cerebrum ad speculandum evo­ videt, affligitur. Ita S. Hieronymus, Thaumaturcant: quo fit ul stomachus calore destitutus cibos gus, Albinus, Olympiodorus, Vatabhis. Audi concoquere nequeat, sed indigestos cibos, cru- S. Hieronymum : « Sapiens dolet tam in abdito dosque eorum succos ad hepar el membra trans­ quam in profundo latere sapientiam, noe ita so mittat, cx quibus gignuntur calharri, flutas, fe­ probere mentibus ul lumen visui, sed per tor­ bres, cacochy mia , hemicrania, aliique plures menta quæd.im et intolerandum laborem, jugi morbi, ac subinde heclica el phlhbis, aut hy­ meditatione ct studio provenire. » Videas ergo drops cx abundantia pitailœ, atque hæc esi causa, sapientes inter ipsas vigilias et lucubrationes vo­ cur litterati pleriquo laborent stomacho, uti la­ luti excandescere atque indignari, adversus eas boravit S. Gregorius, S. Chrysoslomus, S. Hiero­ ipsirum rerum cognoscendarum difficultates, nymus, S. Bernardus, etc. a Laborea sunt scien- quas vel consequi, vel superaro non possint, et tiæ comites, m ait Nyssenus,* addilquo Salomonem quod in longiori conflictatione et lucta evenire non prius voluptatibus se dedisse, a quam gus­ solet, jam desperent de victoria, jam iterum ag­ tata austeriori et severiori vita, cum se prostitis­ grediantur ct pugnent, nunc fessi cl lassi subsis­ set, cta risu alienum, gravemque et constantem, tant desideanlque parumper, nunc iterum assur­ per quæ a studiosis maxime comparatur disci­ gant et cum rerum difficillimarum cognitione luc­ plina sapienti®; psed hujus severitatis pertæsum, tam instaurent. Ita Pineda. Doctorum ergo magna Homi­ laxasse frena voluptati et concupiscenti®. Acce­ licet rerum cognitio, tamen non tam est plena num scientia : docta dunt nocturna* studiosorum vigilia) et lucubra­ scientia, quam docta ignorantia. Doctores enim est i tiones, abstinentia el jejunia, lectio varia et mul­ quo magis procedendo investigant rerum noti- ignoran ­ tiplex, quæ cerebrum desiccant, accendunt cl ex­ liam, eo magis se deprehendunt docte ignoran­ tia. tes, vel ignoranter doctos, quia vix ullas rerum tenuant, ut illico in bilem concitetur. Secondo. Secundo, quia valde studiosi ct sapientes vel naturas clare perspicere possunt, sed tantum ea­ nascuntur, vel per studium et speculationem as­ rum accidentia, quæ sensibus palent. Quarto, quia scientia inflat facitque hominem Qiarto. siduam fiunt melancholici, morosi, tetrici, uti tradit Aristoteles, sect. XXX Problem, cap. i ,ubi tumidum et superbum : superbi autem proni sunt docci summos sapientes et philosophos fuisse me­ ad iracundiam, præsertim dum vident sibi vel a lancholicos, adeoque nullum magnum ingenium rationibus vel ab hominibus obsisti ct contradici, sine mixtura dementi® exstitisse (melancholia aut obices suæ protensioni opponi, ut non pos­ enim est quædam amentia). Rursum ingeniosi sint sententiarum suarum firmam assertionem aut propter spirituum multitudinem, fervorem, cele­ præmia, quæ per eam prœsumpscrant, conse­ ritatem , ait Pineda, accedente etiam sapientia, qui. Rursum sapiens videtur mereri honorem ct quæ ad deliberandum de rebus non longo spatio eminentiam : quare dum a minus sapientibus vel indiget, concitati sunt et indignabundi, quod di­ æmulis despicitur, ridetur, arguitur, censet sibi cebat Aristoteles inveniri in iis quibus « ali a bilis gravem fieri injuriam, ideoque dolet, fit impa­ permulta ct calida, » et oppido flatulenta inest, tiens et irascitur. Vide Platonem in Thmtefo. Ita qui fiunt a porcili cl ingeniosi amasii, propensi ad uterque Hugo Cardinalis et Victorious, Lyranus, omnem excandescentiam et cupiditatem, nonnulli Cajetanus et alii. Sic videmus viros valde doctos etiam loquaciores. n Qua de re sapienter disserit proclives esse ad iram, impatientiam ct anxieta­ Plato, lib. II bc Repuli., el in Thccsteto : « Admo­ tem, levique verbo ad eam concitari. dum, inquit, difficile est reperite hominem inge­ Quinto, indignatur sapiens sibi, dum videt suam flutato, niolum simul et præ cælcris mansuetum : nam cæcitatem ct infirmitatem ad perscrutandum tot acuti sagacesque, memoriosiac dociles, ut plu­ tanlasquo rerum abditarum veritates, etiam ethi­ rimum in iracundiam impetusque præcipitesaunt : cas et practicas, dumque longo majorem diffl- 79 COMMENTARIA IN ECCLESÏASTEN, cap. I. cultatcm sentit ad cas opere explendum. Undo actione et operatione «ila e*t; qua si eareat, vana S. Hieronymus etOlympiodorus : « Quanto magis, est, ct mera capitis fatigatio, quia suo fine et fru­ inquiunt,qui sapioi tinm fuerit consecutus,tanto ctu, qui est actio vilaque honestaquæ ducit ad fe­ plus indignatur, quod subjaceat vitii**, el procul licitatem, destituitur. Hoc est quod proprie spec­ sit a virtutibus, quas requirit; ac proinde dolet tat hic Salomon, scilicet nudam sapientiam, ct super delictis suis, cum sciat cui plus traditur plus scientiam ethicam, non satiare, nec honestare, exigi ab eo, ct potentes potenter tormenta pv u- nec beare hominem, sed solum timorem cl amo» ros. » Addit Hugo ex scienti® acquisitione noti­ rem Dei studiumque virtutum; c-> fera omnia esse tiam nobilitatis nnunie sue; undo indignatur in vana. Unde, cap. xii, 13, concludens ait: • Deum inferioribus occupari, quæ sunt ea minus digna. lime, et mandata ejus observa : hoc esi enim om­ Ad hæc fastidium vitiosum nonnullorum super nis homo. » Addit Olympiodorus, homines non nobilissimo studio sacrarum Litterarum, sicut nasci sapientes, sed fieri studio et labore. Rur­ olim nauseabant llebnei super divino cibo. Rur­ sum adepta jam sapientia hominem stimulat et sum honestam nauseam atque abominationem ad crucial, ut id quod per sapientiam faciendum foedas voluptates, ob gustatum suavem spiritua­ novit, hoc opere exsequatur, scilicet ut concupis­ lium rerum saporem. Postremo, iram cum indi­ centiis suis resistat, ul arduos virtutis labores ca­ gnatione in seipsum, in drmoneiii, in vilia, in pessat, qua in re magnam sentit difficultatem ct ea omnia quæ nos provocant ad peccandum, si spiritus afflictionem, instar Ezechielis, qui, cap. mulla adsit sapientia, hoc est rerum divinarum m, vers. 3 et 14, jussu Dei comedit volumen, in cognitio, benequo vivendi peritia multa. Idem ju­ quo erant lamentationes, carmen et væ, eratque dicium de indignatione el justo dolore, quem in ore ipsius ut mei dulce, sed abiit postea ama­ sentimus adversus aliena peccata. « Si ego con­ rus in indignatione spiritus sui; el in4 tr S. Joantristo vos, dixit Apostolus, et quis est, qui me nis, qui, Apocal. cap. x, 9, librum sumpsit in ore hetificet, nisi qui contristatur ex meî» II Corinth, dulcem ut mei, sed qui fecit amaricari ventrem cap. u, 2. Ita Lorinus. ipsius. Talis est scientia, quæ initio delectat, sed Rursum sapiens irascitur discipulis ct aliis, postea dolorem laboremque generat. Jam audi quos videt sapienti® et prudcntiie expertes, ac Olympiodorum : « Sapientiam et cognitionem non saepe incapaces disciplina ct incorrigibiles. videt jam vanitatem esse dicit, sed spiritus electionem, enim majorem hominum partem vitiosam, con­ monens nos nequaquam fati beneficio nasci aut cupiscenti® et vitiis suis indulgentem, aspernari fieri homines sapientes, sed sapienti® desiderio sana sapientia* monita el virtutum prœcepta, ac labore, peti tam que a Domino Deo sapientiam quæ res sapientem praesertim rectorem el doc­ consequentes. Quod si quis adhuc scienti® plus toren!, qualis erat Salomon, valde cruciat et af­ habere desiderat, addat inquit, et studiosos la­ bores. Aut etiam sic intellige : Qui adeptus scien­ fligit. Sexte. Sexto, S. Hieronymus, epist. 30. de Fabiola lo- tiam cognitionemque delinquit, longe amplius quens, dolorem ponit in cupidine sciendi : « Jesu puniendus est ; ideo qui addit cognitionem, addit bone, ait, quo illa fervore, quo studio intenta erat ct dolorem. » divinis voluminibus? etc. Nec vero satiabatur au­ Tropologice, hæc accipias de cognitione sui: diendi cupidine, sed addens scientiam addebat homo enim seipsum suasque infirmitates ad con­ dolorem, cl quasi oleum flammæ adjiciens, ma­ templandum, ct mullo magis ad recte operan­ joris ardoris fomenta cupiebat. » Accedit S. Gre­ dum, considerans(quæ est vera sapientia et scien­ gorius Nazianzenus, qui in Apologetico sic expli­ tia), tot ct tantas videt, ut ingentem tristitiam et cat, quasi dicat : Quantum voluptatis quis stu­ iram contra séipsum concipiat, uti fuse explicat dendo haurit, exeo quod invenit, tantum mœ- Auctor lib. De Anima et Spin tu, apud S. Augusti­ roris refert, ex eo quod assequi non potest : num, tom. HI, cap. mix. « Qui apponit scien­ perinde ac sitiens qui ab aquis delibatis avelli­ tiam, apponit et dolorem : quia, inquit, quanto tur : hic enim aquam, quam putat so babero, magis homo sua mala intei Li git, tanto amplius manibus tenero non potest; aut perinde ae qui suspirat el gemit : meditatio siquidem parit scien­ fulguris splendore illustratus, illico ab co dispa­ tiam, scientia compunctionem, compunctio devo­ tionem, devotio perficit orationem ; » quæ deinde rente deseritur. Denique maximo ct potissime intendit hic Ec­ mullis prosequitur. Et S Gregorius, XXV hl Moral. clesiastes significare studium sapientur et scienti®, cap. xxiv : a Qui apponit scientiam, apponit el tum speculativa*, tum practica* esse vanum, labo­ dolorem; quia quanto plus homo cœperit scire riosum cl afflictivum, dum insola speculatione ct quid perdidit, lanio plus lugere incipit corrup­ cognitione rerum naturalium et uUxicarum, puta tionis suœ sententiam, quam invenit. Considerat virtutum et viliorum consistit, nec ad ipsam vir­ namque unde, quo lapsus est : quod a paradisi tutum operationem cl exercitationem transii, ut gaudiis ad œrumnas vitæ prœsentis, ab angelofiat practice praclicum. Vii tus enim ct vera sa­ rum societatibus venit ad curas necessitatum* pientia ac scientia, quæ anima* dat quietem ct sa­ Pensat in quot jam periculi** jaci t, qui prius sine tiem, non in arida speculatione, sed in honesta periculo stare contempsit; luget exsilium quod 80 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. I. damnatus patitur, ct suspirat ad cœleslis glori® inter pauperes tuos gemo, da mihi de pano luo statum, quo perfrui securus posset, si peccaro respondere hominibus, qui non esuriunt et sitiunt noluisset. » justitiam, sed satiati sunt cl abundant : satiavit Tu ergo, o studiose, o religiose,o magister, o autem illos phantasma eorum, non veritas tua, doctor, qui in arida speculatione annos perplures quam repellendo resiliunt et in suam vanitatem impendisti, vitam consumpsisti, vires exhausisti; cadunt. Ego certe sentio quam mulla figmenta expende, quæso, quam sisa vera sapientia alie­ pariat cor humanum. Et quid est cor meum, nisi nus, si notiti® rerum humanarum et divinarum cor humanum? » minime virtutem jungis, et rationem disputandi Et S. Gregorius inEzech. libro 1, ho mil. 10: sciens, viam humilitatis ct perfect® charitatis ig­ « Mentem, ait, quam Spiritus Sanctus replet, iu noras. Nam si vera sapientia (uti dixit Lactantius) amaritudinem temporalium et delectationem Ster­ non potest cuiquam sine scientia et virtute con­ norum commovet, etc. Rixatur secum dc his quæ tingere , quomodo te sapientem appellabo, quem male egisse se recolit, et sibimelipsi displicet, scientia inflans dementatum tenet, el charitas ¿edi­ cum ei ille placere jam coeperit, qui omnia crea­ ficaos in sui contubernium non retinet. Si sapien­ vit. Supernis inhiat, terrena jam omnia per men­ tia (ut ait Naziauzenus) ad Dei amorem non sub­ tis despectum calcat, » Et paulo post : « Dedigna­ vehit, et ex servis jam amicos ac filios efficit, tur itaque subjacere temporibus, et ardenter sus­ quanam ratione te sapientem existimabo, quem pirat æternis. Unde recte quoque per Salomonem verus Dei amor servum non novit, el Christus nec dicitur : Eo quod in multa sapientia mulla sit indignatio, et qui apponit scientiam apponit do­ amicum nec filium agnoscit. Alia igitur via ad veram sapientiam quæ te lorem. Cœlestia etenim cognoscentes, terrenis beet, incedendum est, nimirum via humilitatis, animum subdere dedignamur. Et dum plus sa­ charitatis, contemptus mundi, etc., uti fecit resi­ pere incipimus de his qu® male egimus, nobis rapino­ piscens doctor Lanfrancus, Boren gari i heresiaripsis irascimur, ct fit in mulla sapientia mulla in­ ci a-ever- ch® antagonista ct debellator, qui in Alpibus a dignatio : quia quanto plus proficimus in cogni­ MO. prædunibus captus et indigne exagitatus, cum tione, tanto nobis indignamur amplius de per­ hanc injuriam impatientius tulisset, in se rever­ verso opere. Alque cum scientia dolor crescit, sus suamque insipientiam accusans et puniens, quia quanto magis æterna cognoscimus, tanto tradidit se vit® monastic® in cœnobio Beccensi, magis esse nos in hujus exsilii miseria dolemus, ut veram sapientiam, puta patientiam disceret, vel sicut in translatione alia dicitur : Et qui ad­ ubi plores annos incognitus delituit; agnitus tan­ dit scientiam, addit dolorem. Quo enim scire in­ dem creatus est Prior, mox Abbas, tandem Ar- cipimus qu® sint cœlestia gaudia, eo magis, ut chiepiscopus Cantuaricnsis, ac successorem reli­ errorum nostrorum laqueos possimus evadere, quit suum discipulum S. Anselmum sub anuum flendo laboramus. In mulla ergo sapientia inulta Domini 10G0. ItaTrithemius, tract. Dc Viris illuslr. est indignatio, quia si æterna jam sagimus, con­ ordinis S. Benedicti, cap. xcix. cupiscere temporalia dedignamur. Si æterna jam Anagogice S. Augustinus, lib. IV De Trinitate, sapimus, nosmetipsosdespicimusegisse hoc,quod cap. i, docet scientiam infirmitatis su® addere nos potuit ab æternitatis amore separare. Repre­ dolorem peregrinationis su®, idque ex desiderio hendit semetipsum conscientia, accusat quod pati i® cœleslis el conditoris sui : a Præposuit, egit, damnat per poenitentiam quod accusat, fit ait, scientiam scienti®, præposuitscire infirmita­ rixa in animo, parturiens pacem cum Deo. » Igi­ tem suam magis quam scire mundi mœnia, fun­ tur qui apponit scientiam, scilicet supernorum, damenta terrarum et fastigia cœlorum : et hanc apponit dolorem, scilicet imorum el terrenorum ; apponendo scit nliam apposuit dolorem, dolorem nam, ut ait S. Isidorus, lib. Ill Sentent, cap. xx : peregrinationis su® ex desiderio patri® su®, et « Quantum quisque potuerit superna scire quæ conditoris ejus beati Dei sui. In hoc genere homi­ appetat, tantum de intimis quibus infilerei, acrius num iu familia Christi tui, Domine Deus meus, si dolere debet. » COMMENT WA IN' ECCLESIA'STEN, nt. H. CAPUT SECUNDUM. SYNOPSIS CAPITIS. Ecclesiastes fugiens laborem, quem senserat in studio sapientia, dat sese deliciis et volup'atdius ; al in his quoque videns vanitatem, rursum, vers. 12, applicat se sapientia, itcrumque in ea vanitatem experitur. Denique, vers. IS, perstringit vanitatem eorum, qui opes accumulant futuro haredi, quem qualis sit futu­ rus ignorant. 1. Dixi ego in corde meo : Vadam, cl affluam deliciis, et fruar bonis. Et vidi quod hoc quoque esset vanitas. 2. Risum reputavi errorem, el gaudio dixi : Quid frustra deciperis? 3. Cogitavi in corde meo abstrahere a vino carnem meam , ut animum meum transferrem ad sapientiam , devitaremque stultitiam, donec viderem quid esset utile filiis hominum : quo facto opus est sub sole numero dierum vitæ suæ. 4. Magnificavi opera mea, ædificavi mihi domos, et plantavi vineas, 5. feci hortos, et pomaria, et consevi ea cuncti generis arboribus, 6. et exstruxi mihi piscinas aquarum, ut irrigarem sylvam lignorum germinan­ tium, 7. possedi servos et ancillas, multamque familiam habui, armenta quoque, el magnos ovium greges, ultra omnes qui fuerunt ante me in Jerusalem : 8. coacervavi mihi argentum, et aurum , cl substantias regum , ac provinciarum ; feci mihi cantores, et can­ tatrices, ct delicias filiorum hominum, scyphos et urceos in ministerio ad vina fundenda: 9. et supergressus sum opibus omnes, qui ante me fuerunt in Jerusalem : sapientia quoque perseveravit mecum. 10. El omnia, quæ desideraverunt oculi mei, non negavi eis : nec prohibui cor meum quin omni voluptate fruerelur, et oblectaret se in his quæ præparavcram : el hanc ratus sum partem meam, si uterer labore meo. 11. Cumque me convertissem ad universa opera, quæ fecerant manus meæ, el ad labores, in quibus frustra sudaveram, vidi in omnibus vanitatem et afflictionem animi, et nihil permanere sub sole. 12. Transivi ad contemplandam sapientiam, erroresque et stultitiam (quid est, inquam, homo, ut sequi possit regem Factorem suum?) 13. et vidi quod tantum procederei sapientia stultitiam, quantum differt lux a tenebris. 14. Sapientis oculi in capite ejus : stultus in tenebris am­ bulat : el didici quod unus utriusqUé esset interitus. Io. Et dixi in corde meo : Si unus et stulti et meus occasus erit, quid mihi prodest quod majorem sapientia? dedi operam? Lo­ cutusque cum mente mea, animadverti quod hoc quoque esset vanitas. 16. Non enim erit memoria sapientis similiter ut stulti in perpetuum, et futura tempora oblivione cuncta pa­ riter operient : moritur doctus similiter ut indoctus. 17. Et idcirco tæduit me vitæ meæ, videntem mala universa esse sub sole, el cuncta vanitatem et afflictionem spiritus. 18. Rur­ sus detestatus sum omnem industriam meam, qua sub sole studiosissime labora\i, habi­ turus hæredem post me, 19. quem ignoro, utrum sapiens an stultus futurus sit, el domi­ nabitur in laboribus meis, quibus desudavi el sollicitus fui : et est quidquam tam vanum? 20. Unde cessavi, renuntiavitque cor meum ultra laborare sub sole. 21. Nam cum alius laboret in sapientia, el doctrina, el sollicitudine, homini otioso quæsita dimittit : et hoc ergo vanitas, el magnum malum. 22. Quid enim proderit homini de universo labore suo, el afflictione spiritus, qua sub sole cruciatus est ? 23. Cuncti dies ejus doloribus et aerum­ nis pleni sunt, nec per noctem mente requiescit : et hoc nonne vanitas est? 24. Nonne me­ lius est comedere el bibere, et ostendere anima? suæ bona de laboribus suis? et hoc de manu Dei est. 25. Quis ita devorabit, et deliciis affluet ut ego? 26. Homini bono m conspectu suo dedit Deus sapientiam, et .sçmnLiana. et ’ætiliam : Deccatori autem dedil afflictionem, ▼u. ü »2 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. H. et curam superfluam, ut addai, et congreget, el tradat ei qui placuit Deo : sed el hoc va­ nitas est, et cassa sollicitudo mentis. ftn. I. 1. Dni ego in connu meo (ex Hebræo vertas cordi meo. Ila Syrus) : Vadam, et affluam deliciis, ET FRÜAR BONIS : ET VIDI QUOD HOC QUOQUE ESSET VA­ NITAS (1). — Pro affluam deliciis hebr. est HDD2N nnOvD anassecha bcsimcha, quod dupliciter verti potest : pnmo, ten tabo te in gaudio, ut anassccha derivetur ex HDD nasa, id est lentavit, cui annectitur pronomen affixum ro cha, id est le : ita Septuaginta. Secundo, miscebo gaudium, vel miscebo in gaudio, scilicet vina; vel polius, ef­ fundam in gaudio, scilicet cor meum, ut anas­ secha derivetur a nasach, id est miscuit, fu­ dit, effudit, libavit, cui de more annectatur in foturo Ile paragogicum. Hoc secutus Noster ver­ tit, affluam deliciis, puta vina, symposia et con­ vivia frequentabo, quæ homines animales summa estimant gaudia. Undo Tigurina vertit, lœtus in­ dulgete poculis. Sed eodem redit uterque sensus. Salomon enim alloquitur seipsum, cordique suo dicit : « Tmtabo le in gaudio, » id est, o anime mi, qui in vestigatione sapientiæ afflictionem in­ venisti, probabo te epulis festivis et lœtis, ct vi­ debo an in iis satiem, quietem ct felicitatem, quam vestigas, invenies; gemo ergo indulgebo, opipare vivam. Complutenses, assuefaciam te deliciis. Horsum pro fruar bonis hebraico est vide in bono, id est vide bonum, id est gusta bonum, fruere bonis : visus enim quia omnium sensuum nobi­ lissimus, hinc pro gudu et quovis sensu capitur, ut Psalm. XXXIII, 9 : « Gustate, et videte (id esi sapite) quoniam suavis est Dominus; » Tigurina, experiar quantum in eo bonum sit; abi, videbis, o anime mi, universam bonorum cohortem, et eliges tibi optimum; Septuaginta hanc gnomen ita red­ dunt : a Dixi ego in cordo meo : Veni nunc (Olympiodorus, age jam), lentabo te in lælitia, ct vide in bono; et etiam hoc vanitas; » Pagninus et Tigurina, etiam hoc inanitas est; Syrus, dixi cordi meo : Veni et investigem te in lœtitia, ct vide bonum; et ecco etiam hoc vanitas; Arabicus, ego dixi in corde meo : Veni ut narrem tibi in laetitiis, ct videam te in sorte bona, et ecce hoc vanum est ; Chaldœus Costi, merum vero tacitus dixi : Eia pro­ babo mc deliriis, et vivens voluptatibus fruar; Chaldæus Gomplutan-ium, videbo bona sœculi hujus, et quando pervenit ad me tribulatio et tristitia, dixi in verbo meo : Ecce etiam hoc est vanitas; Aquila, vapor et fumus ed; Auctor Catena», omnino decrevi meipsum vitiis tradere, et voluptates experiri; et in­ tellexi hmc omnia esse vana; Nyssenus in Septua­ ginta videtur legisse w unde vertit, ten­ taleo te in insipientia. Sed legendum cum Complu­ it Hcbr.ei». Ipsæ vero deliciæ et saturitas, Er fruar bonis. — Hebraice, ct vide bonum, q. d. elassiduus voluptatum usus multos el varios >cO corculum meum, vide, id est gusta, et expe­ cum trahunt morbos, multiplices affectiones. « rire quanta bona sint reposita in deliciis ct gau­ Huc facit proverbium Arabum, Ceni. 1, num. 67: diis, iisquo te oblecta el fruere. Theologi distin­ «Non e>t in durante, id est non est duraus in guunt uh a frui, quod utamur mediis, fluamur æternum voluptas : sic uusenæ non sunt reli- COMMENTARIA IN ECCLESlASTEN, cap. It quiir, 9 q. d. Nemini unquam tam bone et volupe bitares multo melius esse in sepulcro jacere, est, ut sii durabile; ac vicissim nullum est malum, quam bis irretitum teneri, et gravi insensibilitatis quod finem non habeat, sive nulla voluptas aut operculo lanquam saxo premi. » Et postquam miseria perpetua vel diuturna est. Nota Arabis- ebrios el gulosos cum mortuo quatuor jam dies mum : « Non est in durante, id est non est du­ sepulto comparavit, subdit : «Age igitur, videa­ rans.» Sic dicunt : Deus est in potente, id est mus caput ipsorum vinctum : etenim cum crebro potens est; ego sum in credente, id est credens. ebrii sint, perinde ut morlui multis velaminibus Ergo nihil voluptate brevius aut vanius. Ubi enim et institis ligantur. Ita istis omnia sensuum organa ab ea labia separata sunt, nullum ejus superest concluduntur et vinciuntur. » Ac post nonnulla subjungit : a Vidistis mortuum, nunc et pollinc­ vestigium. 'frcnDifo Secundo, quia magno labore, curis ct sumptu torem videte. Quis igitur pollinctor est? nemf^ parantur, quorum molestia gravior et diuturnior nullus alius nisi diabolus, qui eos diligenter ita est modica et brevi voluptate, qure ex iis perci­ stringit et polit, ut non homines, sed ligna esse pitur. Quot sunt qui, ut convivium splendidum videantur. » Quarto, quia mentem obruunt, hebetant, inepinstruant, plures dies, septimanas et menses sol­ licite curant vina delicata, phasianos, cycnos, ar­ tam faciunt ac stupidam, ut orare, studere, ope­ tocreas, bellaria omnis generis, et ad ea conqui­ rari , ratiocinari nequeant ; denique faciunt ut renda apparandaque turbam famulorum, coco­ homo non videatur esse homo rationalis, sed rum, totamque familiam occupant; atque plures porcus ct brutum irrationale. Quocirca recte S.Eucentenos nummos, quibus plures pauperes ad cherius, epist. ad Valerianum : « Anne aliquis, in­ aliquot menses ali potuissent, in unum prandium quit, ex illa Aristippi schola veritatem videbit, expendunt, ut paucos convivas opi pare excipiant, qui ingenio suo a suibus aut pecore nihil differt, ad duas vel tres horas dunlaxat? Ego certe tam cum beatitudinem in corporis voluptate consti­ modicam brevemque voluptatem tantis curis, tuat, cui Deus venter est et gloria in pudendis tantaque opimi, temporis et famulorum jactura ejus?» Hinc el illud Horatii : « Epicuri de grege non emerem, diceremque : «Nocet empta dolore,» porcus. » Et Seneca : « \ oluptas, ait, non hominis, ct tanto dolore, « voluptas, » prœsertim, quie mox sed pecoris bonum est. » El Clemens Alexandri­ in mœrorem, ex quo nata est, rursum converti­ nus, Exhortât.ad Gentes: «Illi, ait, instar vermium tur. Aspice c convivio domum redeuntes, et vide­ in cœno et voraginibus, nempe voluptatis fluentis bis* ino gravatos, tétricos, mœstos, anxios, quod volutati, inutilibus et stultis pascuntur deliciis, in mensa aliquid vel dixerint, vel audierint, vel suilli quidem homines. Sues enim cœno magis fecerint, vel passi sint incongruum, molestum, delectantur, quam aqua munda, et in congestio noxium. Vere Sapiens : « Extrema gaudii luctus paleæ versari cumulo est quædam eis insana de­ occupat. » Hinc Chaldæus vertit, cum primum ad­ lectatio, ut ait Democritus. Ne ergo porcis efficia­ venit super me angustia, et afflictio, dixi: Etiam hoc mur similes, sed ut germani filii lucis intueamur lucem, et sursum aspiciamus, ne nos esse adul­ vanitas. itrUo. Tertio, quia stomachum onerant, somnum im­ terinos deprehendat Dominus, sicut sol aquilas.» pediunt, membra cœtera affligunt et cruciant, ac Et S. Chrysôstomus, homil. 58 in Matth. : a Quid, Staton in sordes et stercora vertuntur. Nam, ut ait ait, deliciarum toditas mali non inducit? sues ex Nazianzenus, orat. 38 : « Deliciæ non sunt aliud hominibus facit, imo vero etiam multo pejores. quam pretiosum stercus. » Pretiosum, quia in pre­ Sus enim in luto volvitur et stercore nutritur : hic tio guloso, ab coque magno pretio comparatum. vero abominabilem magis sibi mensam construit, Nazianzenum magistrum secutus S. Hieronymus, iniquas commixtiones excogitans. Hic nullo certe epist. 13 ad Paulinum : « Qui Christum, inquit, de­ a dæmoniaco discrimine separatur : imprudens siderat, et illo pane vescitur, non quærit magno­ enim ct furiosus pariter est. Et dæmoniacum qui­ pere de quam pretiosis cibis stercus conficiat: dem miseramur, hunc vero aversamur ct odimus, quidquid post gulam non sentitur, idem sit libi quia sponte sibi furorem attrahit, ct os, oculos, quod panis ct legumina. » Et Nicetas in orat. 38 aures et cætcra simpliciter sensuum instrumenta Nazianzeni, sub finem : «Omnis, ait, voluptas quæ amarissimas voluptatis conficit cloacas. » El post nec cx Deo, nec in Deo suscipitur, voluptatis ex­ nonnulla: «Quanto melior asinus ebrioso, quanto crementum est. » Id ipsi didicerunt ex S. Paulo, canis præslanlior? Omnes certe animantes, quæ qui, Philip. in,8. ait: a Propter quem (Christum) rationis expertes sunt, cum bibunt aut comedunt, omnia detrimentum feci, el arbitror ut stercora, ultra quam satis est, etiamsi mille homines co­ gerent, nunquam elabuntur : pejores igitur estis ut Christum lucrifaciam. » Vere Climachus, Gradu 26 : < Quod si undique, canibus ct asinis, qui inebriamini.» Denique Plato, lib. IX De hqndd., voluptuarios inquit, corrupto vino foetet, epulis satur est, co­ gita infelicem animam in tali corpore lanquam vocat pecora, voluptates vero umbras et simula­ in sepulcro defossam. » Vivacius S. Chrysoslomus, cra vene voluptatis : sicut Stesichorus poeta ait, homil. 29 in MaUh. : « Certe, inquit, si posses Trojanos verum ignorantes Helenam, de ipsius animam hominis deliciis dediti cernere, non du­ tantum imagine contendisse. Similes ergo sunt 84 I COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap IL SS pomis Sodoma), qure exterius speciosa videntur; gehennæ. Exstat hac de re elegans apologus vul­ at ubi ea aperueris, in favillas et cineres resol­ pis et porci apud Cyrillum, lib. fV Apo/og. moral. vuntur, uti dixi Genes, xix, ex Josepho et aliis. cap. ii : « Laute, inquit, porcus a suo domino (Jointe. Quinto, quia febres, morbos el mortem creant. enutritus, cum impinguatus recumberet,ad eum Nam, ut ait Sapiens : a Plures occidit crapula, vulpes veniens salutavit et dixit : Quomodo est quam gladius. » a Propter crapulam, ait Eecli. tibi, frater? At ille respondit : Quid petis? Nonne cap. XXXVII, 34, mulli obierunt : qui autem absti­ cernis ut Iretus, satiatus, incrassatus, nunquam nens est, adjiciet vitam. » Vide ibi dicta. Praeclare fatigatus, sed semper delectatus quiesco. »» Sine S. Chrysosloinus, homil. 43 m Matth. : « Quemad­ cura ergo, a procurante hero, semper vivo in cro­ modum, ait, acuti vepres utcumque capiuntur ceis. Ut quid ergo tu tota die vaga et famelica cir­ atque constringuntur, manus cruentant, eodem cuís, et cum tali amico ad habitandum non ve­ modo delicire pedibus, manibus, capiti, oculis, nis? d Quibus auditis vulpes insensatum deridens, omnibus similiter membris efficiunt : steriles subjunxit : « Certe verum est, quod crassitias ob­ etiam sunt, nullum quemadmodum vepres fruc­ tundit sensum, tolli', motum , et continuatedeli­ tum producentes, ac multo magis quam antera cire subvertunt intellectum. Propter hoc parum pene omnia hominem conficiunt. Deliciis enim vidisti, nec unquam recte judicasti. Nimirum i>te senectus citius surrcpil, deliciis sensus obtundun­ homo piscator factus est super terram, cibi dulce­ tur, deliciis cogitatio retardatur, citius mens te­ dine adornat hamum , otad mortem suaviter tra­ nebris obducitur, corpus dissolvitur, major ster­ hit incautum. Hic magnes effertus est homini' at­ coris copia reconditur, atque reponitur : ita ex tracti vus, qui cum risu occidit, et cibis allectum ingenii afflictorum acervo, navigio nimium one­ deducit ad suspendium,et velali venator callidus ribus oppresso, crebra contingunt naufragia. dulci fistula vocat ad laqueum. R< plet enim ven­ Quid enim, responde, qureso, ita corpus pingue trem tuum, ut te decoctum sapidius comedat. Dat efficere studes? An ut te ad immolandum dedu­ furfures, ut pinguiorem te faciat; accommodat camus, an ut menare immolatum apponamus? brodium, ut carnem sumat. 0 si intrasses domum aves certe pingues ad saniorem dietam inutiles ejus et diligentius circumspexisses, profecto ex sunt. » El inferius : « Quare amentiam atque sto­ aliis infumatis porcis ibi pendentibus, quos ita liditatem ipsorum inde maxime quispiam admi­ nutriverat, ab eo tibi praeparatum incendium cog­ rabitur, quia nec ita sibi parcere volunt, sicut novisses. Bonis ergo et dulcibus cibis te ducit ad utribus ere 1er i. Nam qui vina huc illueque tradu­ mortem, ct hasce delicias convertet tibi in tristi­ cunt, nolunt nimium utres implere, ne distenti tias sempiternas. » Unde hoc cpnnythium absti­ rumpantur : isti vero rerum nosum ventrem nec nente colligit : « Absit a me talis amicus, qui utris quidem dignitate condonant, sed dislenlant subornat amore odium, et relernre mortis sub mundi deliciis condii hamum. Abominor cibum ct replent usque ad fauces duplices. » Sexto. Sexto, quia delicire pertrahunt hominem in gu­ ejus,ct manum blandientem repudio, acrex nunc lam, ebrietatem, crapulam et gehennam; adeo- ejus solatium sperno. Nolo sane ut risu me con­ que signum reprobationis certum est, si quis in ducat ad luctum,et suis falsis deliciis ame pellis hac vita divitiis ct deliciis abundet : praedestina­ separet vitale consortium. Calicem Pharaonis eli­ tionis vero e contrario, si quis utrisque careat, go, non ferculorum canistrum; sperno paleam, uti patet in divite epulone cl Lazaro, Luc. xvi, non flagellum; sagittam Jonathre diligo, el Joabi 25, ubi Abraham ait ad epulonem, suam el Lazari basium refugio. Quibus dictis, mox fugit. » 2. Risum reputavi errorem , et gaudio dixi : Ven.t opem implorantem : « Fili, recordare quia rece­ pisti bona in vita tua, et Lazarus similiter mala : Quid frustra deciperis? — Deliciis subnectit apte nunc autem hic consolatur, tu vero cruciaris. » risum, quia delicire et gaudia hominem solvunt Causam dat S. Hieronymus, epist. ad Furiam, de in risum, Qui ergo immodice rident, immodicam habent quit, ad omnem ventum circumferantur bona ista terrena, quæ materiam suggerunt lælitiæ ac vo­ titillationem, vel corporis, vel animi, ideoque in luptati; vel mutat mutato in a, non ^J n" corporis concussio, ct genarum diductio, den­ instrumenlaria appetitus el virtus motum exse­ tiumque cl linguarum ct palati apertio, colliquo quens, simulque effusio sanguinis el spirituum, el vocis pvieter rationem fractio, qu» simul cum qui siiut (piasi anteambulones risus; finis, gaudii fractione spiritus intersecatur, quid hoc aliud seu lælitiæ explicatio; furnia, ipsa oris ac faciei fifi COMMENTARIA IN ECCLESIASTCN, cap. IL diductio. Ita vero hunc in modum risus diffiniri potest : « Risus est concitatio quædam animi cx re jucunda motus, ad conceptum intus gaudium explicandum. quo thoracis ct oris musculi im­ petu quodam moventur, n Sunt autem quidam ad risum proclives, alii severi. Nam cum objec­ tum risus sit res nova, ii quibus quodlibet novum videtur, ut pueri el plebs, cx causa hac facile ri­ dent; non ita senes el philosophi. Item quia ob­ jectum risus c t res jucunda et teta, ducuntur assidue in risum ii qui suopte ingenio hilares sunt, quales fere esse solent, qui plurimum ha­ bent sanguinem, cl cum dulcem, non biliosum aut melancholicum. Arguti Sic agelasli, id est, qui nunquam in vita risere, fuerunt Anaxagoras, Heraclitus, Phocion, Aristo­ xenus, Socrates, Cato, Crassus, ut Cicero, Plinius, Ælianus, Laertius ct alii testantur. Nota hæc de intempestivo nimioque risu dici ; nam modicus ct tempestivus hominem decet, ejus» que natur® congruit, ac serenum lætumque effi­ cit. Inde Clemens Alexandrinus, lib. II Padag. cap. V, docet risum homini esse naturalem ct congruum, si ei modus adhibeatur : a Concinna, inquit, et decora vultus per risum remissio, ins­ tar instrumenti musici csl uit&spx, id e4 subrisio ; inconcinna vero csl dissolutio ct cachinnatio, n El Philo, lib. De Prœmiis et panis, ridendi affectum inter alios honestissimum dicit, ut qui repleat tran­ quillitate ac securitate totam animam. Risus ergo animam hilarem efficit. Unde Martialis, lib. VII, epigr. 24 : Nec grata esi facies, cui gelasinus abest. Gelasinus, id est diductio oris, et lineœ quæ ri­ dendo efficiuntur; -plw; enim Græcis est risus. Hinc siculi Vilulinæ et Lubentiæ, lœtili® præsidibus, Romani divinos honores decreverunt, sic Risum in deos retulerunt Gricci, diemque festum instituerunt, et annuos- ludos cum solemnibus sa­ cris ei deo fecerunt, pnecipuu Thessali cl ex iis llypalenscs, qui veneratione culluquô qt>.wro; valde celebres el insignes exstiterunt. Lycurgus quoque, severissim® ac rigidissim® auctor dis­ cipline, Risus marmoreum simulacrum Spart® in delubro posuit; sanxilque, ut cives sui mi­ litile laboribus perfuncti, ei deo religiose sup­ plicarent, ait Giraldus, syntagm. I, ubi eleRiwi Kans carmen Cœbi Caleagnini in Risum recilitur. Ita noster Pontanus in Atticis bellariis, num. 113. Ineptus ergo, immodicus, scurrilis ct inhones­ tus, qui ex objecto lui pi oritur, hic risus inlelligilur, qui homines omnes, sed præserlim fideles, praedicatores et religiosos dedecet. UndeS. Augus­ tinus, S. Basilios, S. Bernardus ct alii nolani legi sa pins de Chrislo, quod fleverit, nunquam quod riserit. Hinc el ejus voces sunt : « Beali qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur, n Mattii, v. « V® vo­ bis, qui ridetis, quia flebitis, » Luca: vi, 25. Hinc et notat S. Chrysostomus, homil. 6 in Matth,, in Scripturis non legi de Paulo, vel quolibet alio sancto, quod riserit. ExciditS. Chrysostomo Abra­ ham, qui sanctus fuit ct risit, accepto oraculo de Isaac sibi nascituro, Genes, cap. xvn, 17. Quocirca S. Basilius, regni. 31 cx Brevioribus, el S. Ephrem, s. rui. tom. I, tract. Non esse ridendum, pag. 110, in edit. vc' Vossn Romana, videntur omnem omnino in hdc- DCD1 libus, præserlim monachis, qui luctum profilen- wmzquo tur, damnare risum. Quærit enim S. Basilius : « An in universum ridere non liceat? » ac respon­ det : « Cum Dominus cos damnet, qui in hac vita rident, admodum perspicuum est nullum omnino locum dari fideli, in quo ridere debeat, et maxime in tam magno numero eorum qui per transgres­ sionem legis Deum inhonorant, et in peccatis morti se dant, quorum vicem mœrere et gemere convenit. » Verum hoc intellige de mullo, crebro, el effuso risu; item de necessario, unde caute ait : « In quo ridere debeat, » non liceat; modicum ergo ct sanctum, qui ob conversionem peccato­ rum, de qua teste Christo gaudent angeli, siinili ve pia de causa nascilur, non velat, uti patet ex ejus Admonit. ad filium spiritualem. Nam, ut ait Eali. cap. XXI, 23 : « Fatuus in risu exaltat vocem suam : vir autem sapiens vix tacite ridebit. » Vide ibi dicta. Refert S. Gregorius, lib. IV Dialog, cap. XIV, 5, Isaac magnis virtutibus clarum, tanta ta­ men tetilla perfusum, ut per eam suas virtutes celare, imo nonnullis obscurare videretur. Salo­ monem secuti sunt philosophi. Celebris inter eos est Heraclitus, qui quoties domo egrediebatur, fl< bat, sicut Democritus vice versa ridebat : quod illi, omnia qiue agimus, miseri®; huic inepti® vi­ derentur. Plato, lib. IH De Rcpubl., in risum nimis profusos damnat : « Nam effusum risum, inquit, Gnoma vehemens mutatio sequitur. » Epictetus in Etichinia* ridio : a Risus, ait, neque mullus, neque ob multa, neque solutus, n Dionysius Philosophus apud Slobæum. semi. 72 : « Risus continuus ct intentus, ait. deterior est iracundia. Idcirco maxime viget in scoriis et pueris stolidioribus. Mihi sane facies magis ornari videtur lacrymis quam risu : larrymisenim ut plurimum bona aliqua docti ina con­ jungitur, risui vero lascivia ; el tiendo quidem nemo sibi concitavit auctorem contameli®, ri­ dendo autem spem dedecoris auxit. »Sed errant stolidi Anabaptist® cognomento Ejulantes, qui perpetuo flent ct ejulant, dictitantes nihil ®que gratum esse Deo ac jugiter lacrymari et ejulare, uti refert Staphylus, et ex eo Gabriel Prateolus in Catalog. Ilœresum, verbo Ejulantes. Er gaudio dixi : Quid prostra deciperis? — Ex­ plicat risus errorem, scilicet, quod risus et gau­ dium hujus mundi non sil aliud, nisi mera fraus ct deceptio : promittit enim animo quietem, 1®titiam, felicitatem, et non pneslat; sed potius contraria affert, scilicet inquietudinem, moero­ rem, miseriam. Hoc enim posterius hemistichium more Hebrœo explicat prius, uti crebro fit in 8« COMMENTARÍA IN ECCLESIASTCN, cap. n. Psalmis. Risus ergo idem est quod gaudium, deputavi quale non bonum esset in hominibus, et quid» nam operari possent dum in hoc mundo sunt, ex quo error idem quod deceptio. Hebræa et Septuaginta habent, ct gaudio diri : perpetuam in hac vita lœtitiam voluptatemque con^ Quid hoc facis ? Symmachus, quid ipsa faris? Syrus, sequantur; Syrus, cogitavi in corde meo letificare quid fecisti? Arabicus, cur fecisti hoc? Pagninus, vino carnem meam : ct cor meum cogitavit sapientiam, quid boni facis? Tigurina, lœtitiam nescio, quid pa­ et tenuit stultitiam; Arabicus, ct speravit cor si pos­ rere; Vatablus, quidnam est id quod affers? Chal- se/ trahere humanitatem meam, tanquam abstraction dæus, de gaudio sic sensi : Quæ utilitas est viro, quod nem vini : misit enim me cor meum ad sapientiam, eo mirifice incensus fuerit? alii clare, q. d. Quorsum et ad amplectendum gaudium per eam, etc. (i). Nota, pro ut abstraherem a vino carnem meam, he­ te effundis in risum, jocos et effusam laetitiam? Pineda verlil, quid hoc coquis? q. d. Putas te co­ braico est, ad trahendum in vino (vel m vmum) car­ quere delicias, at nescis te coquere res amarissi­ nem meam. Quod primo, nonnulli sic explicant de mixtura mas; putas te coquere epulum, at coquis morbo­ rum mortisque pabulum. Paras mei, at invenies sapienti® cum voluptate, q. d. Ego Salomon ex­ fel. Sic facere pro coquere sumitur Gen. xvm, 7, pertus in solo sapienti® studio magnum inesse ubi de puero Abraham! coquente hædum dicitur : laborem et dolon m, in solis vero voluptatibus « Festinavit et coxit (hebraico, et fecit) illum; n magnam inesse vanitatem et vilitatem, statui facere enim coci est coquere. Gaudium ergo de­ ntrumque conjungere, alterumque altero miscere cipit perditque hominem, et simul ipsum cum ct temperare, sicque experiri an in hac mixtura homine decipitur, quia veram solidamque et per­ animus conquiesceret, et quaesitam diu tranquil­ manentem lœtitiam, quam promittit, non affert, litatem felicitatemque reperirci : decrevi ergo trased illico desinit et in mœrorem convertitur. Per •here in vinum carnem meam, id est indulgere gaudium accipe delicias, et quasvis voluptates pa­ carni potum vini ad excitandam lœtitiam, et ad rientes gaudium, sed fallax, fucatum, et in vana sufficiendos spiritus animales, qui necessarii sunt opinione duntaxat hominum iis inhiantium silum, ad contemplationem ct studium sapienliæ : cor cum reipsa polius pariant mœrorem et luctum. vero ct mentem st dui dare sapienti®, ut sic et Unde pro gaudio Thaumaturgus verlil, voluptati ; caro suns vini delicias, ac cor sive mens suum alti, jucunditati : quare voluptates, quæ videntur sapienti® pabulum epulumque nancisceretur. Ita esse, revera non sunt, nec mentis inopiam et avi­ ex R. Abraham Vatablus : a Cum vidi, inquit, ditatem explent, uli fatentur et sero dolent dam­ quod sapientia sola generat dolorem, ct quod ri­ nati in infimo, Sapient, v, 4. Audi Nyssenum : sus solus non prodest, scrutatus sum viam ut con­ «Tanquam fer® alicui ad meos sensus adrepenli, cordarem utrumque, ct traxi carnem meam in voluptati Malim resistebam et adversab ir, di­ vinum, et intellectum meum in sapientiam. »» Verum incongrua videtur hæc expositio, tum cens : Quid facis? quid natur® virtutem effemi­ nas? cur animi robur emollis? cur animæ vires quia nemo cx professo potest simul vacare sa­ enervas? cur affers interitum rationi? cur impu­ pienti® et gulœ, præserlim vinolenti®, juxta illud rarum cogitationum serenitatis puritati caligine S. Hieronymi : JVon potes simul implere ventrem et mentem; venter enim mero æsluans, offuscat he­ tua immittis tenebras? » Salomonem secutus M. Aurelius Imperator, ita bet ilque caput, ne possit contemplari, meditari de vanitate mundi ad suos perorasse dicitur : et studere sapienti®, idque optime sciebat Salo­ a Quæ sum expertus libere proft ram, licet cum mon; tum quia suum de hujus mixtura* experi­ mei nominis nota, sed ohm forsitan futuro sæculo mento judicium utique more suo subjecisset Sa­ profutura. Per omnia me vitia exercui, pericu- lomon, dixissetque : a Et inveni quod hoc quoque lumquc feci, possetne seipsam exsaturare huma­ esset vanilas; »> hoc autem non fecit. Senutdo, Chaldæus vertit, exploravi in corde meo na malitia. Deprehendi quo plus cibi sumo, famem acriorem; quo bibo magis, ardentioretn sitim; attrahere in domum vini carnem meam; vel, ut vertit quo sum in somno indulgentior, majorem somni cupiditatem; quo plura mihi sunt adhuc, his (1) Ewaldus, investigavi in conte meo trahere ad vinum plura concupiscere; quo quam diligentius, mi­ carnem meam, id est, apud animum statuì, efficere ut cor­ nus invenire : nihil demum unquam obtinuisse, pus meum vino teneretur, seu corporis mei cupiditates quod appetitum sedaret, ac non aliud habendi vino constanter indulgerei!! (et cor meum ¿apientia' ladetxU. dum me sapienti® læderet ), et apud .mimum statui polius libidinem provocaret.» apprehendere stultitiam, me dedere slultitiæ, scilicet vita Ven.3. 3. Cogitavi in coude meo abstrahere a vino voluptatibus, donec viderem quidnam esset bonum filiis CARNEM MEAM, UT ANIMUM MEUM TRANSUEREM AD SA­ PIENTIAM , DEVITARI MQUE STULTITIAM , DONEC VIDEREM QUID ESSET UTILE FILUS HOMINUM : QUO FACTO OPUS 1ST SUB SOLE NUMERO DIERUM VITÆ SU.E. — IlebriPU Ct Chaldæa, donec probarem et viderem, quid cr cis es­ set bonum filiis hominum, ut facerent, cum ipsi sub­ sistunt in hoc sæculo sub sole numero diarum vitœ suce. hominum, quod facerent sub calo numero dierum, per to­ tum tempus vitœ suœ. Alii, qu® per parenthesin sunt in­ terjecta, vertunt, et cor meum ducens eram cum sapientia, id est, hoc sapienter explorare volo, inediisque m volup­ tatibus frenabo animum, ne modum exoodat : quod præplacct. To numero dierum meorum alit interpretantur, non per totum viter tempus, sed per dies numeratos, ul est p(VICOS, vilæe COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. IL Costas, ut inter epulas ct pocula corpus meum pro­ propositum sit serium, vereque bonum el hones­ ducerem. Sic et Syrus. Et Vatablus, indagavi ergo tum. » Eam vero cum vino comparationem urget corde meo corpus meum diutina voluptate oblectare, adhuc Olympiodorus : « Poculum, ait, quod bi­ quasi trahere sit idem quod distendere, ac pro­ bentes haurimus, a conspectu nostro tollitur, ct trahere moram. Et Cajetanus : a Trahere carnem evanescit. Consideravi itaque num in prosperita­ in vino, ait, est esse bibacem, ct nunquam esse tibus mundanis voluptatibusque humana mens sobrium. Hujusmodi enim homines trahunt car­ cs«c possit ita virilis, ut absumere ac delere va­ nem suam in vino : et quoniam privantur actibus leat, quasi vinum epotum, concupiscentias car­ vene vit e rationalis, nipote nunquam plene so­ nis. » Igitur Salomon erubescens se victum a vi­ brii, idcirco non tam vitam quam carnem suam no , cogitat sic vincere vinum. Cogitat ergo ex­ trahunt, non ducunt, usque ad mortem. » Acce­ periri an non potentior sit mens ad vincendum dit S. Hieronymus, qui in Comment, vertit, consi­ vinum, dom indamque gulam, quam vinum fue­ der avi in corde meo, ut traherem in vino carnem meam; rit ad vincendam, et de statu rationis dejicien­ sicque explicat : a Volui vitam meam traducere dam mentem. Ita Nyssenus : «Si quando, inquit, deliciis, et carnem meam ab omnibus curis libe­ sentiebam voluptatem sensim irrópere,ao blan­ rare, et quasi vino, sic voluptate sopire. Deinde diri, et sensus definire, continuo resistebam in­ quod sequitur : « At cor meum deduxit me in sa­ crepans, quod me emollire ac effeminare vellet: pientia, » ita cum posteriori nectit, ut significet ad hunc modum considerabam, quemadmodum luctum carnis ct spiritus, sive vinolentae et sa- motus corporis ratio vinceret, in ipsa seenni na­ pientae in Salomone. Unde hebraica est, cor meum tura pugnaret ac dissideret, cum alio mens, alio deduxit in sapientia, id est, ait S. Hieronymus : . traheret caro, quin potius ratio carnis pruden­ « Cogitatio mea el ratio naturalis retraxerunt me, tiam absorberet. Siculi cum sitientes exhauriunt et deduxerunt ad sapientiam requirendam stulti- poculum; neque enim remanet vinum in eo,sed tiamque calcandam, ut viderem quidnam boni mutatur in cum, qui bibit illud : quo facto expe­ illud esset, quod homines in vitæ suæ possent dita et certa exstitit mihi via, omni remoto erro­ agere curriculo. Eleganter autem voluptatem re, ad scientiam rerum. » Quarto ct genuine, S. Hieronymus, qui in Com­ ebrietati comparavit. Siquidem ebrietas evertit animi vigorem, quem qui potuerit sapienti l com­ ment, verterat, ut traherem in vino carnem meam, mutare, et (ut in quibusdam codicibus habetur) postea jussu Damasi Vulgatam cudens versionem, obtinere, is poterit ad scientiam rei istius per­ re melius considerata vertit, ut abstraherem a vino venire, quid in hac vita appetendum sit, quid carnem meam ; illamque versionem recepit cl pro­ devitandum. » bavit Ecclesia. Debræum enim masach signi­ Tertio, Septuaginta pro p»a bciain, id est in ficat trahere cum omnibus compositis (composi­ vino, legent s p'lkeiain, id est sicut vinum, ver­ tis enim carent Delinei, ideoque pro iis utuntur tunt, consideravi si cor meum trahet ut vinum car- verbo simplici, sive ipsa radice cl themate ), sci­ nem meam, el cor meum deduxit me in sapientia, et licet attrahere, protrahere, detrahere, abstrahere. ut obtinerem Ixtitiam. Ubi nola, pro trahet græce Rursum bciain, id est in vino, non raro sumi­ est bxúau, pro quo Thaumaturges et alii nonnulli tur pro |»*D meiain, id chiavino; □ enim subinde legunt íxzúar, id est dissolvet; sed prior lectio con­ capitur pro JO min, id est a, abs, de; itaque hic formis est llebneo, Vulgata), Chaldæo, Syro, Ara­ accipiendum esse palet ex m xu el filo lotius ora­ bico el caderis. Sensus est, q. d. Cogitavi f icere tionis. Pr e< essit enim : « Risum reputavi errorem; de vino, quod feci de risu, dicens : « Risum re­ el gaudio dixi : Quid frustra deciperis ? » Hinc putavi errorem. » Cogitavi ergo experiri, an sicut enim apte subjungitur : « Cogit ivi abstrahere a vinum attrahit carnem ct palatum suo gustu ct vino carnem meam. » Per vinum enim æquo ac dulcedine, ita sapientia suo decore et specie at­ per risum, symposia, convivia et quaslibet vo­ traheret ad se cor et mentem, ul ipsa sipienliæ luptates earn des accipit per synecdochen. Ex se dedens traheret ad se carnem, dominaretur vino enim sequitur luxuria, risus, tripudia onivoluptati, compcsccretque omnes gulæ et vino- nisque lascivia. Proprie t unen vinolentiam inlcllentia? appetitus. Ha Moringus: « Cogitavi mccum, ligil; hæc enim contraria est studio sapieutiæ, inquit, an animus el ratio sit efficax ad trahen­ quia fumus vini caput hebetat, offuscat, ac sub­ dam carnem meam sicut est vinum, » id est, inde ratione el judicio privat, ut siipientiæ va­ quam est vinum efficax ad trahendam carnem el care nequeat. Per vinum ergo, immodicum vini gul m.Olimenim dubitatum fuit an vinum fortius usum accipe. Nam vinum modice sumptum acuit sit quam rex, quam mulier,quam veritas, ul pa­ ingenium. tet lit Lsdrœ m. Accedit S. Gregorius Thaumatur­ Sensus ergo est, q. d. Cum deprehendissem ri­ gie : a Cum eam , inquit, vim esse animie cogi­ sum, omniaque mundi gaudia esse meras vani­ tarem, ut temulentam corporis naturam atque tates, errores et deceptiones, cogitavi abstrahere instar vini diffluentem sistere possit, rursusquo carnem incani a vino, pæterisquô voluptatibus, continentne cupiditatem domare, perspiciendum ul vacarem sapienliie, donec per eam viderem uulu esse constitui, quidnam tandem hominibus quid hominibus esset utile ad consequendam so90 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, ur u di lidnm lætfllnm et felicitatem, « quo facto opus, » tunt, ut Minerem Mitiam ; Olympiodonis, cor id est, quidque cos facere oporteat sub sole om­ meum pollens ( abundans) in tetilla; Arabicus, nibus diebus vite sure, ut in ea dicta lætitia et misit me cor ad sapientiam, et ad amplectendum felicitate persistant constant* r per totam vitam. gaudium per cam. Sed eodem redit sensus : per Ilum’ esse sensum liquet ex Hebreo, Chaldæo, Petiliam enim, ineptam et effusam in voluptates Olyrnpiodoro ct Patribus in Calmi Grece., qui carnales intelligunt,quæ non aliud est quam Mul­ sic explicant : « Cogitavi qua ratione rerum intel- titia. Hinc crnblema : ligibilium studium superius carnis sensum intel­ M? hilarem inianinm intanto*. ligibili anlmre parti obedire cogat, quasi tracto Ne npul mentem oiimorn djmn^u voluptu, et cedente deteriore præstantiori ; n alius ibidem : Ei lu4 juca odo met bn furore (renai. « Suspicans, inquit, voluptatis accession- ni, non Nod nisi ridenti vecors insani * volta secus ac furis cujusdam accessum, qui sese in Allied, in flavo toxica melle genL thesauris animre latenter insinuat. » Jam singula verba expendamus : Pro cogitavi Rursum per obtinerem non intelligunt haberem, hebraico est >jnn farti, id est pervestigavi, ex­ possiderem, fruerer; sed ut obtinerem, id est ut do­ ploravi, circumlustravi. Radix enim Hin lar sig­ minarer lætitiæ, sicut dux belli oblinet hoMcm, nificat indagare, per gyrum lustrare singula in dum eum vincit et capit : hoc enim significat Grreid est, ul regerem orbem, circumspicere omnia circumcirca per or­ cum rcu x^xrr.^xi tn* dinem. Unde Tin lor est turtur, quod caput as­ imperio, ac dominarer in exsultantem lælitiam, sidui} gyret, ut omnia circumspiciet, quodque ac immodice gestientem voluptatem compesce­ meditabunda quasi sccum consultet et deliberet; rem. Unde Thaurnatursus : ■ Continentia, ait, in licet alii a sono vocis quem gemendo edit, tur­ servitutem redigit cupiditatem ; » et Nyssenus: turem dici autument. Significat ergo Salomon se « Ut dominatum obtinerem in bliliam ; » et Canon temere ex tempore h ec pronuntiare ; sed jetanus: « Ut retinerem stultitiam , ne bacchare­ magno examine prius omnia scrutatum, hæc ma­ tur cor meum per eam. » Posset ex Hebreo verti, turo judicio dictare. Ex vestigatione enim ct exa­ ut obtinerem, id est ut possiderem sapientiam; nchlut pere, beet mine per metalepsin intelligendum relinquit ju­ hanc enim significat dicium et decretum, quod post examen sequi so­ per □ significet stultitiam, uti dixi cap. i,vers. 17. let. To abstrahere a vino notat magnam naturre cor­ Unde S. Hi ronymus m Comment, vertit, ut obt ruptas ad vinum et voluptates inclinationem , ut nerem stultitiam, hoc est ut apprehenderem, ca­ ingenti vi ct dolore ab iis abstrahi ct avelli de­ perem, subjicerem (hocenim significat hebræum beat, perinde ac si cutis illi abraderetur; sicut Tinsb lc>choz) stultitiam, quod idem est cum eo cani os, quod rodit, non nisi magnavi eripi po­ quod idem in Vulgata vertit, deri'aremgue stultitest. Pro Ul animum meum transferrem ad sapien­ ham. Hostis enim vincitur ct capitur, ut caveatur tiam, hebraico est, cor meum conducens me in sa­ ct vitetur ne lœdero possit; gula vero et libido pientiam, per quam devitavi stultitiam, ut sequi­ vincitur non tam resistendo, quam occasiones et tur, ct per quam, ut Nyssenus legit, dominatum illecebras fugiendo, quod ut NoMer significaret, obtinui in lœlitiam (volupt dem ). Unde R. Macea­ solerter vertit, devitarem. Minus recte ergo Olyrados : Cor meum, inquit, duxit me per sapientiam, piodorus censet Salomonem hic significan}, se ne invalesceret super me calcaneus, qui me pessum- sapientia sibi a Deo indita abusum ad indagan­ daret, llebrreum enim amj nohcg significai pro­ dum voluptat ’S carnales, ut eas obtineret, iis<[ue prie abducere, sive alio et in contrarium ducere, se pasceret et immergeret. Doxec viderem quid esset utile filiis hominum. uti puer a pædagogo a lusu abducitur ad scho­ lam. Ait ergo Salomon : Statui carnem meam ab­ — Hebnra, quid esset bonum; Chaldreus, guate esset strahere a vino, ut mentem a deliciis corporalibus bonum illud filiorum hominum, quod scilicet eos abducerem ad spirituales, puta a gula ad sapien­ tranquillet, lætificet ct beet. Quo facto opus i sr st u sole. — Hebræa, quod tiam; quo significat hæc duo esse contraria, ct sibi invicem ex diametro adversari; quare cum faciant sub sote, id est quod facere debeant ho­ qui vult vacare sapienti©, debere renuntiare vo­ mines universi, si sapiunt et felices esse volunt; luptati , cui quo magis renuntiat, eo arctius sa­ in quo occupare se debeant,quamdiu hic vivunt; pienti© jungitur, ejusque fit capacior. Hinc Caje— quare hoc unum faciant oportet, huic uni lotos tamis el Pagninus vertunt, ut cor assuefacerem sa­ sese impendant, hoc unum omnibus viribus pro­ pientia. Nam, ut aiunt Græci in Catena : « Qui sequantur, juxl i illud Christi ad Martham : « Mar­ sapienti© ductum sequitur, voluptatibus imperat tha, Martha, íoU.cita es, et turbaris erga plui ima. Porro unum est necessarium, » nimirum « Mai ia cum lætilia. » DEVITAUMIQUK STULTITIAM. — Chald©US,Uf stul­ optimam partem elegit, quæ non auferetur ab titiam juvenum ediscerem ; Septuaginta videntur ea, » Lurœ \. Nimeko dierum vitæ sum. — Significat Salo­ vertisse id CSt stultitiam, ut habet Nos­ ter, llebræa, Syrus ct alii. Jam tamen m Septua­ mon se \istigasse hoc bonum, ait Nyssenus: ginta legitur id est laditium. Undo ver­ u Quod uuu uni lautum odali conveniret, sed per- Vtn. ♦. 91 COMMENTARLA IN ECCLESIASTEN, cap. II. petuum sit et non temporarium, ct in vitam uni­ pascit, sed gulam duntaxat, vinolentiam et ebrie­ versam extendatur; ct bonum sit omni celati, pri­ tatem a qua se abstraxit, ut posset serena liberamea, et medi® , et ultima?, ct omni numero die­ que mente vacare sapientiæ, ut per eam scruta­ rum : nam propicr nullum eorum quæ fiunt in retur quid utile esset filiis hominum,el quo facto torpore, licet perpetuo voluptate affu i ; sed bi­ iis esset opus, hoc est quid facere debeant ad as­ bendi voluptas simul desinit cum satietate, el in sequendam veram lætitiam et veram felicitatem comedendis similiter saturatio exstinguit appe­ per omnem vitam. Scrutatur ergo idipsum hic in titum. » fabricis, vincis, hortis, etc., quæ longe absunt a Rursum, to numero significat paucos esse ho­ vinolentia, et amœnam habent mentis occupatio­ minis dies, et facile numerabiles. Sic enim a dies» nem et recreationem. Unde S. Gregorius Thaumavel «homines numeri» hebraico vocantur pauci, turgus et Olympiodorus hunc versum recte con­ qui statini numerari queunt, uti Genes. xxxiv, 30, nectant cum præccdenli. Sic enim ait Thaumaturet Num. IX, 2. Hoc est quod ait Job, cap. xiv, 5 : gus : « Mirum me incessit desiderium, ut vide­ « Breves dies hominis sunt, numerus mensium rem in quo digne per hanc vitam occuparen­ ejus apud le est. » Hinc vetus adagium : « Tota tur mortales. Quocirca nihil omnium quæ ad­ vila dies unus : Diarii omnes : Hemerobia volup­ miratione digna censentur, omisi quod non trac­ tas ct vana gloria. » tarim. Exstructa sunt in excelsum palatia, vine® Moraliter hic nota, primo, studioso sapientiæ consitæ sunt, » etc. abstrahendam esse carnem a vino cælerfeque Magnificavi opera mea, — multa, magna ct ma­ carnis voluptatibus, uti fecit Daniel cum sociis, gnifica opera exstruxi, pula magnificas domos, qui per hoc assecuti sunt magnam rerum scien­ vineas, hortos, etc. Sub magnitudine enim intcltiam, et Daniel donum prophetia?, Daniel, i, 8 ct ligitur multitudo, adcoque magnus hebraico idem scq., ubi mulla hac de re dixi. Idem fecere S. Hie­ sœpe est quod mullus, el magnitudo idem quod ronymus, S. Basilius, S. Gregorius, S. Chrysoslo- multitudo, uti alibi ostendi. Est enallage quanti­ mus cífterique Doctores; quin et philosophi, uti tatis, qua continua ponitur pro discreta, cl vice Crates, Zeno, Socrates; maxime vero Ascetæ ct versa. Unde Syrus vertit, multiplicavi opera mea; Anachoretæ, inter quos primas duplici titulo ob­ et Chaldieus, in exstruendis sane Hierosolyma: ma­ tinent Esscni, de quorum continentia mira nar­ gnificis operibus multus fui; alii, multa numero, et rant Eusebius, Philo et Josephus. Secundo, sapien­ magnitudine ingentia opera construxi. Per opera tis opus esse in omnibus suis actibus respicere intellige, non tam publica in bonum Hierosoly­ finem, ut scilicet eos dirigat ad salutem ct felici­ ma? vel regni erecta, qualia fuere templum, mœtatem; hic enim est finis ob quem creatus cst, nia, fossæ, arces, turres, urbes, propu nacùla, hoc summum ejus bonum. Jugiter ergo cogitet 111 Beg. lx, quam privala, quæ Salomon ad suam, illud : « Oculus in metam, Oculus in occipitio, » non necessitatem, sed oblectationem ct luxum ut non tantum ea quæa fronte, sed etiam ea quæ splendide exstruxit. Ait enim : « Opera mea : et a tergo sunt, puta finem et futura respiciat. Et ædifleavi mihi domos, et plantavi vineas, n Rur­ illud Aristotelis : a Voluptates specta non venien­ sum per opera intelligit affabre facta artificiosa, tes, sed abeuntes. » Venientes enim sua specie ct elaborata, expolita per ingens studium, artem fuco illiciunt, abeuntes mœroris aculeum menti et industriam. Unde Arabicus vertit, magnificavi infigunt. El illud Sapientis : a Quod commodavit artes meas. Quidquid etiam in natura excellens fortuna, tollet; quod mutavit natura, repetet: cst, quidquid in arte reconditum, hoc sibi ex quod paraverit virtus, retinebit. » Tyro et circumquaque accivit Salomon. /Edificavi Mini domos, — qualis fuit illa, quam L Magnificavi opera mea, edificavi mihi domos, et PLANTAVI vineas. — Redit ad vers, i : « Dixi : Salomon præ sua opulentia cl magnificentia ædiVadam, et affluam deliciis. » Suas ergo delicias ficavit trcdecim annis, adeo splendida et admi­ quas experiri voluit, ut scrutaretur quid in cis rabilis, ut ad ejus intuitum obstupuerit regina esset veri gaudii ct felicitatis, hic sigillatila enu­ Saba, IH lleg. cap. vii, cl cap. x, vers. 27. Similis merat, ac tandem, recensitis omnibus; vers. 11 fuit domus saltus Libani, et altera quam Aedifi­ subjungit, repctilque se in omnibus invenisse va­ cavit filiæ Pharaonis, quam in sponsam accepe­ nitatem et afflictionem spiritus. « Quæsivil in sal­ rat. Vide Josephum, lib. Vili Antiquit. cap. v, vel sugine margaritam, » ait Nyssenus, at non inve­ juxta aliam editionem, cap. n, ct Abulensis, HI nit, ideoque idipsum confitetur, et toti mundo lleg- vu, Quæsl. I ct scq. Plures alias ¿edificasse proclamat, ut omnes ab ejus vanilate ad verita­ Salomonem, ut suo fabricandi desiderio satis­ tem, verumque Dei timorem et cultum abducat : faceret, liquet ex hoc loco, cl ex Chaldœo, qui coque efficacius persuadeat, quo expertus loqui­ vertit, aedificavi mihi domos plurimas; ct ex illo tur, cl sc clara longaquc experientia idipsum 111 Beg. cap. ix, vers. 10 : « /Edificavil quodeumcomperisse asseverat; licet enim vers. 3 proxime que ei placuit, ut (edificarci in Jerusalem, et in praecedenti dixerit : a Cogitavi a vino abstrahere Libano, et in terra potestatis suæ; n Hebraice cive do­ cultura et agricolatio amœna, laudabilis ulilisque mesticum arcanorum piincipis conscium.» est, et a Deo Adamo in paradiso commendata, Verum hæc merito ex Chaldaeo in Bibliis Regiis Genes. ii, 15. Nam, ut ail S. Augustinus, hb. Vili resecta el excisa sunt. Continent enim qukedam Dc Genes, ad litter, cap. ix : « Quid hoc opere in­ dubia el apocrypha, quadam fabulosa ct indigna, nocentius vacantibus, et quid plenius magna con­ ut quod aiunt Salomonem arte magica usum, et sideratione prudentibus? » Hortus, ait S. Isidorus, per dæmones accepis e plautas peregrinas ex re­ lib. XVH Origin, cap. X, nominatur, quod ibi motis terræ regionibus. scraper aliquid oriatur. Nam cum alia terra semel Denique in hortis et paradisis suis testatur Sa­ in anno aliquid creet, hortus nunquam sine fructu lomon, vers. 11, se invenisse vanitatem el utllicest. Olus ab alendo dictum, eo quod primi ho­ tionem spiritus. Præler communem enim omnibus mines ab oleribus alerentur, antequam fruges el rebus terrenis vanitatem, paradisorum illa pro­ carnes ederent. Tantum enim pomis arborum el pria est, quod perpetuam exigant curam, et culoleribus alebantur, sicut animalia herbis. Igitur luræ ac jugem areolarum, pergularum, sepium, sicut Adam excoluisset paradisum, si innocens in fontium, apothecarum, labyrinthorum, vivario­ eo pis stitisset, non tantum ad esum fructuum, rum, etc., instaurationem, in quam ingentes quo­ sed etiam ad perspiciendas per experientiam her­ tannis expendendi sunt sumptus. Rursum quod barum, fructuum, Ii ulicum naturas, dolesti pro­ a multis, etiam prælatis et pnnoipibus visitentur, prietates, atque ex iis assurrexisset ad clarion m quos excipere oportet laute et splendida : quare lici creatoris cognitionem, amorem, laudem ct paradisi non tam serviunt hero, quam hospifibus, gratiarum actionem : eodem prorsus modo suos cum quibus hero tempus perdi udum est, et opes paradisos excoluit Salomon. Undo dicitur «dis­ profondendo*. Insuper m p.iradisis vacatur coputisse super lignis a cedro, quæ est m Libano, messationi, symposiis, lascivia*, luxunæ uliisque usque ad hyssopum quæ egreditur dc pariete, » sceleribus. Denique paradisi, sæpe totam hei i co­ 111 llcg. iv, 33: quare ca mauibus tracture, serere. gitationem, cupiditatem et solliciludoiuu ad ¿>0 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN. cap. IL rapiunt, ut de aliis qum illis incumbunt, cogitare Secundo, per piscinas genoratim accipi possunt nec liceat, nec libeat. Quocirca S. Carolus Borro- cisternae, lacus, rivi elquævis aquarum receptamæus dictabat Episcopis et Prælatisnon alium de­ cula. Haec enim primo, serviunt ad amoenitatem; bere esse paradisum, quam Biblia ctS. Scriptura. aquæ enim pellucida; et cryslallinæ mire oblec­ Præclare S. Gregorius Nazianzenus, orat. 9 : tant aspectum, præsertim dum in eis per cymbas «Quousque, ait, vanitatem quæritis et menda- navigatur. Secundo, ad refrigerium; in piscina cium, hanc scilicet vitam el delicias, ct exiguam enim lavabant se, imo natabant. Unde cl xoXuagloriolam cl humilem potentiam, fabam prospe­ Cr.Opx, id est lavacrum sive natatoria vocabatur, ritatem, magnum aliquid ct amplum esse existi­ qualis fuit natatoria Siloe, ad quam missus a mantes; qua* quidem hanc rationem habent, ut Christo cæcus, in ea se lavans illuminatus est, non magis eorum sint a quibus obtinentur, quam Joan. IX. Unde Plinius Junior, lib. V, epist. 6 ad eorum qui habituros se speraverunt; neque ho­ Apolhn.: a Si natare, inquit, latius uut lepidius rum rursus magis, quam illorum apud quos ne velis, in area piscina est.» Idem, lib. II, epist. 17 : in exspectatione quidem unquam fuerunt; verum «Cohæret piscina calida mirifice, ex qua natantes ut pulvis a turbine, sic ea ab aliis ad alios subindo mare aspiciunt. » Tertio, per piscinas accipi possunt thermæ et Terti* ventili nlur ac jactentur, et sicut fumus dilaban­ tur, et tanquam in somnium homines deludant, balnea, in quibus aquis calidis corpora ablue­ umbræque instar manibus teneri nequeant, ac bant, fovebant, et a frigidis morbis curabant, denique ila comparate sint, ut nec cum absint quales sunt thermæ Caroli Magni, quæ Aquisgrani dc iis consequendis desperent qui non habent, calidissimae e terra scaturiunt, ila ut balneantes earum œslum aqua frigidaì temperare debeant. nec cum adsunt, fida sint ct certa. » Notum est illud S. Augustini : « Homo (Job) vi­ Sic Romanorum magnificentia fuit in thermis, cit in stercore, victus est (Adam ct Salomon) in illæque erant opus imperiale et regium, quales fuere thermæ Diocletiani, Constantini, Antonini, paradiso. » quarum reliquias, pristinæ magnificentius indiI Ver*. 6. 6. Et EXSTRUXI MIHI PISCINAS AQUARUM, UT IRRI­ GAREM SYLVAM LIGNORUM GERMINANTIUM. — llebræa ces, cliamnum intuemur. Quarto, in piscinis sive stagnis fiebant nauina- Quart* et Græca, sylvam producentem ligna; Chaldæus, sylvam qum alit ligna ad incendendum, id est sylvam chiæ, sive ludi et prælia navalia ad spectantium cæduam. S. Ambrosius, lib. De Isaac, cap. iv : oblectationem. Sic Nero, Tiberi in horlos Romæ « Saltum germinantium, » scilicet ad inumbran­ declives inducto, piscinam sive stagnum effecit, dum, ad exhilarandum, ad fabriles usus, ad in quo naumachia exercebatur, ad ejus populi­ ignem, ctc. Aliqui sylvam hanc referunt ad do­ que recreationem. Quinto el maxime, hœ piscinæ el slagna servie- Quint* mum, quam Salomon ædilicavit ct indigitavit Saltum Libani, eo quod cedris libano allatis, in­ bant ad irrigationem hortorum et arborum. Unde subdit Salomon : « Ut irrigarem sylvam lignorum quiunt, ibique plantatis cincta foret. Pro piscinas Aquila vertit Xtpic, id est paludes, germinantium.» Cum enim Judæa sit sicca et siti­ stagna; Symmachus, id est cisternas, culosa, ut fiat húmida el fecunda, aquarum irri­ gatione indiget : hœcque in Scriptura vocatur ejus canales, aquarum conceptacula. Miete Piscinæ hic proprie capi possunt pro vivariis, benedictio. Unde cl piscina hebraico vocatur H3T3 R sfj *n Quibus servantur el aluntur pisces. Pisces enim berccha, id est benedictio. Hinc Axa petiit illama primo, priscis erant in deliciis, imo nonnulli piscibus patre suo Caleb dicendo : « Da mihi benedictio­ duntnxat vescebantur, non carnibus. Pisces enim nem,» id est irrigationem aquarum. «Terram sunt humidiores, frigidiores cl faciliores ad dige­ australem el arentem dedisti mihi, junge et irri­ rendum; atque longe major varietas est piscium, guam. Dedit itaque ei Caleb irriguum superius quam sil carnium. Tales fuere piscinæ Neronis, et irriguum inferius, Josué xv, 19. Ita Thaumaturgus : a Piscinæ, ait, erant ingen­ in quibus ipse piscabatur reti aureo, purpura eoo oque funibus nexis, ait Suetonius, cap. xxx tes ad aquarum exceptionem confecti, ad uberem et XXXI Vite ejusdem. Mira sunt quæ de piscium cl copiosam arborum irrigationem distributi. » in piscinis mansuetudine ct oblectatione scribit Hinc ex piscinis fiebant aquaeductus, quibus aqua Plinius, lib. Lil, cap. ii, ubi inter cœtera ait : « E per omnes hortorum areolas, porque officinas ct manu vescuntur pisces in pluribus Cæsaris villis, cubicula magna arte, a?que ac commoditate et etc.; in Labradii Jovis fonte anguilla inaures ad­ jucunditate derivabatur. Sane Romanorum vete­ ditas gerunt. In fonte Apollinis, quem Curium rum magnificentia fuit in aquæduclibus, quo­ vocant, ter fistula evocati veniunt ad augurium, rum reliquias cliamnum spectamus. Hinc Challlierapoli Syris in lacu Veneris œdituorum voci­ dæus sic habet, adjeci prœterca ad domum convivii bus parent vocali, exornati auro veniunt, adu­ aquarii fistulas, ad arborum ct herbarum irrigationem lantes scalpuntur, ora hiantia manibus inserendis apprime commodas, ficique ex eis castella ct aquee^ prtebent.» Idem, lib. XX, cap. xi, hoc pharma­ ductus ad sylvam, variis arboribus consitam, irrigan­ cum piscibus œgris assignat : « Pisces si ægrotent dam. Pleræquecnim arbores irrigationem aquarum amant; excipe pauculas : nam « aquas oderunt in piscinis, anio viridi recreantur. 96 COMMENTAR IA IN ECCLESIASTEN, cap. II. 97 cupressi, juglandes, castanea laburnum,* ait tanquam caprarum et porcorum greges, utpot< quod PJniiiH, hb Will. in pari ordine potestatis et htre el illa subita esPorro quæ, quot et quales fuerint piscinæ Sa­ sent. Per familiam accipe uxores, filios, vernas, lomonis incertum est, quia nec Scriptura nec Jo­ id est filios ex servis dominatos. Unde Hebraico sephus cas exprimunt : tantum Josephus, lib. VI est, filios domus; Septuaginta, et vernandi fnemnt Delii, cap. vi, nominat Stagnum Salomonis. mihi; Arabica, et facti sunt filii gentis domus mea; Piscinam probaticam, id est ovinam sive pe­ Campensi*, ct ex eis nati sunt mihi me. Horum cuariam, in qua lavabantur oves immolanda, copia facit tum ad heri splendorem et magnifi­ opus fuisse Salomonis censet Vilalpandus, Adri- centiam, tum ad imperium et operas , ut per cos chomius elalii m descriptione templi : sad illa huc tum domi, tum foris efficiat quidquid libet sive non pertinet, quia non Salomonis deliciis, sed ad utilitatem, sive ad oblectationem. Servi enim usibus templi deserviebat. Piscinam sive natato­ ad nutum hero obediunt, omniaqueejus negotia riam Siloe, in qua curatus est cæcus Joan, ix, obeunt sive domestica, sive ruralia, sive foren­ opus fuisse Salomonis opinantur nonnulli. Orilur sia. Tales sunt agricola , coci, equisones, came­ hæc piscina ex fonte Siloe vicino, qui c radice larii, rhedarii, pocillatores, pistores, fabri, texto­ montis Sion scaturii : aqua ejus clara, dulcis el res, phrygioiie-, assecla, satellites, armigeri, cu­ uberrima cum silentio placideque fluii in torren­ bicularii, silentiarii el tabellarii, etc. tem Cedron, Isaías vin, 22 ; de quo ita scribit SaHabuit Salomon innumeram servorum et aucilligniacus, lib. X, cap. i : « Fontis hujus aqua ho­ larum turbam. Noster Vilalpandus tom. II, lib. V, die adhuc ipsis elidili Saracenis in pretio est. Nam disp. 3, cap. li, numerat ad 48 hominum millia cum corpore naturaliter instar hircorum fœteanl, ct sexcentos. Verum sí prefectos officiales el au­ in hoc fonte se el pueros suos lavant, caque lo­ licos hic annumeres, longe major fuit copia, ut tione fœtorem suum mitigant. Quin el eam Turea colligitur ex annona quotidiana aule Salomonis, magni faciunt, quod ejus usum oculorum visui III Regum, IV, 22 : « Erat, inquit, cibus Salomonis conferre experiantur. » per dies singulos triginta cori simila, et sexaginSalomoni quoque aliqui tribuunt piscinas in ta cori farina , decem boves pingues, et vigmti Hesebon, eo quod earum pulchritudini compa­ boves pascuales, et centum arietes, except i vena­ ret oculos sponsa Christi ob claram Dei cognitio­ tione cervorum, caprearum atque bubalorum et nem, Cant. vu. avium altilium. » Denique sub piscinis accipe fontes, qui e loco Armenta dicta quasi armamenta ab armis quos altiore per canales deducti, in horiis et atriis ex­ habent validos ad onera ferenda, et ut armentur siliunt magna inluentium voluptate: hi enim pis­ ad prelium. Unde Virgilios, IV £neid. : cinam sive stagnum efficiunt. Celebris in Jerusa­ Bello armantur equi, bello hæc anne Db parantor. lem erat fons Gion, isque duplex, scilicet supe­ rior ct inferior : oritur ex monte Gion, ubi Salo­ Vel armenta quasi aramenta, puta jumenta qui­ mon in regem a Nathan propheta et Sadoc pon­ bus aratur ; laba sunt equi, asini, cameli, vacca, tifice uncius fuit, Ill Reg. i. boves, bubali. Porro equi Salomonis erant plu­ Mystice, piscina* sunt merita Christi et S. Sacra­ rimi, ut patet ex eorum stabulis : « Habebat enim menta, quæ merita Christi continent, quæ Chri­ quadraginta millia pr rsepia equorum currilium, stus Dominus quasi verus Salomon instituit, ut ct duodecim millia equestrium, » 111 Reg. iv, 26, irrigent sylvam, id est Ecclesiam , in qua germi­ hoc est, habebat quadraginta millia equorum cur­ nant omnes generis arbores, id est omnes emi­ rilium in prosephs, et duodecim millia eques­ nentes sancti, tam patriarcha et propheta* qnam trium. Est hypallage. Hunc esse sensum liquet il apostoli, virgines et martyres. Piscina superior Paral, ix, 25, ubi dicitur : « Habuit quoque Sa­ lomon quadraginta millia equorum iu stabulis. » est baptismus, inferior est poenitentia. ht.7. 7. Possedi servos et ancillas, multamque fami­ Cuique enim equo in stabulo communi suum erat liam HABUI, ARMENTA QUOQUE ET MAGNOS OVIUM GRE­ pnesepium, id est locus pra*septus, iu quo ei GES, ULTRA OMNES QUI FUERUNT ANTE ME IN JERUSA­ dabatur pabulum. Habuit ergo Salomon univerLEM.— Septuaginta, mercatus jsum, vel emi senos sim quinquaginta duo millia equorum in sta­ et ancillae, etc. Hebræum enim mp kana signifi­ bulis. cat emere, comparare, possidere. Multa ergo man­ Porro possedit Salomon, æque ac Saul, David cipia emit Salomon, sicut jam emuntur Æthio- calorique prisci reges, magnos armentorum et pica; et prater Chananæa, /Egyplia, aliarumque ovium grege*, tum ad cibum et vestitum, tum gentium, /Elhiopica quoque emisse Salomonem ad mercaturam, tum ad sacrificium, ut cum ipse docet Josephus, hb. VIII Antiq. cap. ii. mille hostias una vice immolavit, 111 Reg. hi, 4, Per servos, tum mercenarios accipe, tum man­ adeo ut annuarum victimarum ejus numerum ad­ cipia ; hæc enim proprie possidentur, sicut ju­ mirata sit regina Saba. Ill Reg. vi, 2‘>. Sic Agag menta agri el census. Unde a Platone vocantur eral princeps Pastorum Saulis, 1 Rey. xv, 9 ; sic animata possessio; a Plutarcho, animata instrumen­ « Messa rex Moab nutriebat pecora mulla, et sol­ ta. lime Nyssenus vertit, possedi servus et ancillas vebat regi Israel centum millia agnorum et cen- vu. 1 98 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. IL tum millia arietum cum velleribus suis, IV Reg. ut vertunt Complutenses) quoque regum et proin, 4. Priscorum ergo opes erant non auri, ar­ vinctarum mihi in tributum illati sunt. Aurum pos­ genti, sed pecorum ct pecudum; unde pecunia, tulatum est sæpius igne excoctum, ideoque pur­ qup postea signata est effigie pecorum, quibus gatissimum et optimum; hoc enim crebra ignis successit, nomon accepit. Ita Varro, hb. IV De Lin­ actione tubercula et postulas contrabit, uti docent gua latina, et Plinius, lib. VIII, cap. m ; nimirum Sabellicus ad cap. xeiv Suetonii in Nerone, et vivo adhuc mundo vivæ placebant diviti®, et Cujacius, lib. VII Obsero. cap. xxxix:dequo dici­ florentes crescentesque. Jam vero senescenti ac tur Psalm, xi, 7 ; « Argentum igne examinatum, prope mortuo placent mortuæ, sepullæque æris, purgatum septuplum, » id est multipliciter, quale auri et argenti : qua in re, ail Nyssenus, limites a est aurum obryzum. Quærcs, quai ct quantæ fuerint opes Salomonis? Qinn’« Deo præscriptos transgressus est homo, exente­ opr- Sv rans el eruderans terram, eruens quæ Deus vo­ Respondeo id colligi posse primo, ex eo quod ioiuonnl illæ ex singulari Dei promisso et dono ei obtige­ Ib-Bp. luit abscondi. ^rroPorro, vanitas propria servorum et ancillarum rint : dona autem Dei sunt eximia, superantque primo. est, quod hero serviant, non ex amore , sed ox humana omnia. Audi Deum ad Salomonem lometu, vel spe mercedis et lucri. Rursum, quod quenlem : « Divitias autem et gloriam dabo tibi, servili sint ingenio, magnaque egeant heri cura ita ut nullus in regibus, nec ante te, nec post te ct assidua gubernatione, juxta illud Eccli. xxxiii, fuerit similis tui, II Paral, i, 12 ; quæ verba licet 25 : « Cibaria, et virga, et onus asino ; panis, et aliqui limitent ad reges Israel, alii aliis modis, disciplina, et opus servo. Operatur in disciplina, tamen ipsa per se illimitata et absoluta sunt. Undo et quærit requiescere ; laxa manus illi, et quærit noster Vilalpandus mullis ostendit Salomonem libertatem. Jugum et lorum curvant collum omnibus omnino regibus ct monarchis fuisse durum, et servum inclinant operationes assiduæ. opulentiorem : de quo mox plura. Secundo, ex co quod David paler ejus pro fa- Secundo, Servo malevolo tortura et compedes ; mitte illum in operationem, ne vacet.» Insuper quod ad ocu­ brica templi reliquerit ei a mille millia talentolum duntaxal serviant, ac sæpe sint infidi ac fu­ rum argenti : » mille millia, id est decies centena races. Huc facit insignis gnome R. Hillel in Pirke millia; et « auri centum millia talenta. » Talen­ Arotit, id est Sententiis Patrum, cap. ii : « Qui mul­ tum Hebraeorum, ut ostendi in fine Pentateuchi, tiplicat carnem, multiplicat vermes; qui multi­ duplo majus erat talento Attico; nam continebat plicat divitias, multiplicat cum eis dolores; qui « tria millia siclorum, » hoc est 125 libras auri, mulieres multiplicat, multiplicat fascinationes; quæ faciunt « duodecim millia coronatorum Franqui multiplicat ancillas, multiplicat fornicatio­ cicorum. » Addit noster Salianus in Annal. « ct nem ; qui multiplicat servos, multiplicat fures; quingentos. » Unde hæc Davidis talentorum auri qui multiplicat legem, multiplicat vitam ; qui stu­ et argenti millia censet confecisse 2G72 millioncs, dium multiplicat, pariter sapientiam multiplicat; ac insuper 125 millia nummorum aureorum. Qui­ qui multiplicat consilium, multiplicat pruden­ bus si addideris 72 milbones ac 920 millia el GOG tiam ; qui multiplicat justitiam , multiplicat pa­ aureos, qui a populo liberaliler dati sunt I Paral. cem; qui verbum legis acquirit, vitam in allero XXIX, 4, hæ duœ sqmmæ ascendent ad bis mille sæculo fœneratur ælcrnam. » septingentos et 43 millioncs, 51 millia et GGG au­ AllegoricoS. Hieronymus : Christus, inquit, qui reos. Unde Budœus, lib. IV De Asse, censet has verus csl Salomon in aula, id est in Ecclesia sua, Davidis opes, Salomoni relictas, fuisse decies ma­ habet «servos qui habent spiritum Imioris in ser­ jores quam Darii ultimi regis Persarum, quas eo vitute, cl spiritalia magis desiderant, quam te­ victo occupavit Alexander. Darius enim tantum neant. Ancillas vero eas animas appellat, quæ habuit 87 millia talentorum; quas autem Salo­ adhuc corpori terræqué sunt dedilæ; vernas, qui moni congregavit, in infinitum ire. Sane hæcDaservos et ancillas antecedunt, necdum tamen li- vidis opum ct mdlionum summa videtur pene in i late donati sunt, nec nobililati a Domino. Sunt incredibilis; continet enim lanium auri, quan­ autem alii ad instar boum et ovium, propter ope­ tum vix est in lota Europa ; ac Justum Lipsiani ra et simplicitatem, qui absque ratione ct scien­ meditantem opus De Amplitudine imperii He­ tia Scripluræ laborant quidem in Ecclesia, sed braeorum , quasi anlistrophon allori quod edide­ necdum ad id pervenere, ut homines esse mc- rat de magnitudine imperii Romani, ab eo de­ reuitnr, ct redeant ad imaginem conditoris; de terruerit, cum non caperet tantam opum magni• quibus dicitur: Homines et jumenta salvabis, Do­ ludinem ; quocirca aliqui opinantur talenta jam mine , » Vsalm. xxxv4 8. recensita fuisse minora, quibus favet Eusebius, ¡V * 8. CcMCntVAVI Mini ARGEXTIM ET AERUM , ET SUBlib. IX De Prayar., sub finem : «-Talentum autem STvntAs regum ac 1’RovixciARUM. — Septuaginta, dico, inquit, quod siclum appellant. » Siclus ha­ id collegi, coegi, congessiuberlini ; Ara- bet pondus quatuor drachmarum; qiiaro si ar­ bleus, aqgreijavi; Chaldæus, aun et argenti the- genteus erat, valebat quatuor Julios Sivô regales s-» n s • m pi egai 11 eon/lavigue tr auro postulato sta- Hispanicos ; sin aureus, valebat quatuor corona tuas V pondera aquí et boni. Census (vel peculia, tos Francicos , hi enim pondus habent quatuor 99 COMMENTARIA in ECCLESIASTEM, cap. TL drachmarum. Verum sio summa h ec Davidis exi­ miraculum, ac quantum homini facere licet, Deo lis fuisset, Disi dicas siclos hos non fuisse sim­ digna domus, ct inter mortales glori® thronus. plices, sed duplos, imo decuplos , quomodo re­ Hinc David, vovens pro fabrica templi, reliquit galis Hispanicus, si decupletur facit Philippicum, Salomoni « tria millia talenta auri de auro Ophir, dalerum vel aureum. Hæc. David Salomoni reli­ et septem millia talentorum argenti probatissimi quit pro templo ; pro aula vero ct propriis usibus ad deaurandos parietes templi, » I Parahpom. cap. cx amplissimis et continuis hostium, cum quibus XXIX, vers. 4. Quid ergo pro ipsa tant® fabrica per omnem vitam pugnavit, semperque victor machin® eidem reliquisse credemus? Item ex exstitit, spoliis; item ex reditibus cætcrisquc ero­ sumptibus magnificis aulæct famili® pene innu­ gationibus plurima addidit, adeo ut Josephus, merabilis, versu procedenti recensitis, atque ope­ lib. VII Antiq. cap. mi, scribat : «Tantas divitias rariorum. Aluit enim, per omnes fabric® templi hæredi reliquit rex David, quantas nullus alius ct domorum suarum annos, triginta millia Israerex vel Hebraeorum, vel aliarum gentium, p Sub­ litarum radentium ligna in Libano, « et septua­ dit Hyrcanum pontificem cx sepulcro Davidis ac­ ginta millia eorum qui onera portabant, et octo­ cepisse tria talentorum millia; Herodem deinde ginta millia latomorum in monte, absque propo­ magnam auri vim, etc., adeo ut nonnulli cen­ siti* qui præcrant singulis operibus, numero trium seant cum Davide sepultos fuisse mille millioncs. millium et trecentorum. » Erant hi Tyrii, quos ei Tertio. Tertio, ex auro ct opibus, quas ei deferebant na­ submiserat Hiram rex Tyri, cui proinde Salomon ves cx Tharsis et Ophir, de quibus dicitur 111 Beg. probebat « coros trilici viginti millia in cibum IX, 26; H Para/tp. vm, 17, et 111 Reg. x, 14 : « Erat domui ejus, et viginti coros purissimi olei per sin­ pondus auri, quod afferebatur Salomoni per an­ gulos annos, HI Regum v, 11 et sequentibus. In­ nos singulos, sexcenta sexaginta sex talenta auri, super alebat equorum 52 millia cum suis equi­ excepto quod negotiatores afferebant, n ut vi­ sonibus, rbedis et curribus, uti dixi vers, proce­ deantur illa sexcenta sexaginta sex talenta auri denti. ex ipsis fodinis per Salomonis servos quotannis Denique noster Vilalpandus, tom. II, lib.V, cap. erui solita; alia vero, quorum nullus numerus, XLiv, usque ad lii, singula obventionum Salomo- ditior negotiatione ct commercio earum gentium, qua­ nis capita prudenter supputans, Salomonis opes rum liltora legebant Salomonis naves, llieroso- n gum ct monarcharum Assyriorum, Persarum, lymam advecta. Ita Pineda. Græcorum, Romanorum etiam reditibus ct opu­ C ilo. Quarto, cx tributis ct vectigalibus, quæ pen­ lenti® confert et profert, adeo ut æstimet Salo­ debant ei quotannis tum singulæ tribus Israel, monis censum quadragies superasse censum re­ quod aliqui ex ¡II Iteg. ix, 15, conjectant fuisse gum Persarum. Salomon enim, inquit ipse,quo­ tantumdem, quantum Hiram rex Tyri dedit Sa­ tannis colligebat ex tributis 2226 talenta ex Ophir, lomoni, scilicet 120 talenta auri, non quod tan­ preterea 450 talenta, quæ simul juncta, faciunt tum penderent singulæ tribus (hoc enim immane plus quam quadraginta quinque millioncs aureofuisset ct impossibile ), sed simul universes; tum rum. His junge vectigalia portoriorum, pastio­ reges omnes circumcirca illi vectigales et subditi, num, negotiatorum, insuper spolia plurima et maxima, qu® David per omnem vitam pugnans II Paralip. vm, 8, et 111 Reg. iv, 21 ct 24. Quinto. Quinto, ex donis ct muneribus; nam Hiram retulit ex hostibus. Addunt aliqui annuum cen­ dedit ci centum et viginti talenta, non quotannis, sum capit itionis, quo quisque quotannis dimi­ ut aliqui putant, sed semel. Regina Saba dedit ei dium sicli ex lege dabat templo : hunc enim Jutotidem. Ill Regum x, 10, ct 11 Paralipom. cap. ix, dæi singuli pendebant, tum qui in Judæa erant, 23, dicitur : a Omnes reges terrarum desidera­ tum qui in toto orbe erant innumeri. Verum hic bant videro faciem Salomonis,etc.,ctdeferebant census cedebat pontifici et templo, non regi et ei munera, vasa argentea et aurea, et vestes et ani®. Noster Lorinus, singulos Salomonis proventus arma et aromata, equos et mulos per singulos precise recensens, supputans et definiens, tan­ annos. » * »to, Sexto, cx sapientia Salomoni indita, qua census dem concludit aitque : « Horum omnium qu® in annuos agrorum, pecorum, redituum, negotia­ omni vita sua Salomon habuit, quorum Scriptura tionum , etc., mira industria augebat prater com­ coi tum numerum designavit, sumina est ter mille munem aliorum morem; item cx summa pace, nongenti 1res millioncs, et septingenta sexaginta qu® in regno fuit perpetua per annos quadra­ quinque millia, ct nongenta viginti quatuor scu­ ginta. Hoc est quod de Sapientia dicitur, Sopient. torum monet® Roman® argenti : quibus si ad­ cap. vm, 18 : « In operibus manuum illius ho­ damus mille quadringenta quadraginta auri ta­ nestas (id est divitia») sine defectione. » Et Pro­ lenta per triginta sex annos multiplicata, eruat verb. mu, 18, ait ipsa Sapientia : « Mecum sunt quater mille sexcenti octoginta sex milliones, du­ ' diviti® et gloria, opes superb® ct justitia. » centa triginta tria millia, centum viginti quatuor. feptimi). Septimo, cx fabricis quas exstruxit. Certe aliqui ITa ter hæc vero, ut colligitur ex dictis, magnam opinantur eum in templum insumpsisse tria uni­ valde aliam summam habebat cx aliis mullis re­ titi millionum auri. Fuit enim hoc templum mundi bus collectam, quarum iniri summa non potest, mu­ peccati illecebra? Quousque divitiae bellorum pa­ sicas et rem canendam inspiciunt. Addunt aliqui rentes, ob quas arma cuduntur, enses acuuntur? significare instrumenta musica, his enim canunt Ob eas causas cognati naturam non agnoscunt, vaniores. Unde Pagninus vertit, feci mihi diversa fratres infesto ac sanguineo oculo sese intuentur. instrumenta musica. Et noster Pineda per cantores Propter opes solitudo prædones alit, mare pira­ et cantatrices, ul proprie vertit Noster, accipit tas, urbes sycophantas?Quis mendacii pater est? omne genus instrumentorum musicorum : quippe quis falsæ conscriptionis artifex? quis perjurii idem nomen substantivum, variatum per diversa procreator? Nonne opes? Quis vobis ea, quæ genera, notat ejus rei, quam nomen significat, vestra sunt, ad perniciem vestram convertit? Ad omnem diversitatem cl universitatem. Cum enim subsidium vitæ, an ad viliorum materiam et ad­ llcbræi non habeant nisi duo illa genera, mas­ jumentum opes concessa) sunt ? » etc. Et itefüm culinum cl femininum, qui utrumque genus aliex eodem : « Vide ne cum opes innumeris labo­ cujus rei dicit, rem illam universam comprehen­ ribus tibi cumulaveris, peccatorum materiam tibi dit, l saiat cap. m, I : a Auferam a Juda validum et atque aliis compares, sicque duplicem pœnam libi fortem, omne robur panis, et omne robur aquæ.» accorsi visse comperiaris, nempe tum ob eos qui­ Quem locum sic legit Cyprianus, lib. I Testini. ad bus abs te injuria diala est, tum etiam ob cos Quirinum: « Auferam valentem et validam, valen­ quibus viliorum ansam et viaticum subminis­ tiam panis ct valentiam aquæ. p Berzellai ait, II Reg. cap. xvii, vers. 3 : a Numquid audire pos­ trasti. » Vide et S. Basilium, homilía in Divites araros, sum ultra vocem cantorum cl cantatricum? » ubi cl Isidorum Pelusiotam, lib. II, epist. 146, ubi ci­ Chaldæus Compì u ten si um, audiam multam vocem tat illud Isocratis : « Divitite vitii potius quam cithararum et hymnorum? ubi cernis cantatores et virtutis sunt ministræ, ut quæ licentiam quidem cantatrices accipi pro instrumentis musicis. Porro David ad cultum Dei in templo, et Salo­ inertiæ afferant, juvenes autem ad voluptates co­ hortentur. » El mox : « Apud veteres hoc in more mon ad suas delicias in mensa et aula, hæc fecero positum erat, ut post convivium lyram caperent, musices instrumenta, psalterium, organum, ci­ illudque canerent : O divitiæ, utinam nec in terra tharam, tibiam, tympanum, dccachordum, tin­ videamini,nec in mari! d Idque confirmat exem­ tinnabulum el cymbalum, chordas, tubam, fistu­ plo Aristidis, Platonis, Epaminondæ, ac Crateris lam, sambucam, quam nonnulli vocant harpam, qui opes suas senatui cedens dixit : « Crates Cra­ alii buccinavi, alii tubam, ut sambuca dicta sit quasi s, j.n. Vüü sccmes, id est solis, bucca, id est tuba, quod « rlf terem libertate donat. » Quinta, quod hominem periculo mortis præsen- bucca inflata instar tubœ clangeret. Melius alii m ' ' lis cl œlernœ exponant : inulti enim divites occi­ sambucam dictam volunt, quod ex sambuco ar­ duntur ob pecunias, ut illas occidens surripiat; bore, vel potius arbusto fistuloso conficeretur, mulli pariter ob easdem damnantur, unde Chris­ uti indicat S. Hieronymus ad Dardanum. Op­ tus ait : « Facilius est camelum per foramen acus time alii sambucam censent esso vocem Iletransire, quam divitem intrare in regnum eœlo- bræam. Nam Danielis cap. v, vers. 5, sabbccha rnm, » Uatlh. cap. xix, 21. Quid ergo profuit Sa­ quasi sambuca (littera enim m in daces absorbe­ lomoni omnis hæc opulentia? imo quantum ob­ tur, et euphoniæ causa in b vicinam labialem sabach fuit, cum in periculum salutis ælernæ eum dedu­ conimulatiir ct liquescit); radix enim xit, imo reum gehenuæ effecit? Quanto satius biomticat implectere, implicare, pcrpleclcre, una COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN CAP. II. alteri Inseritur, ct jam adducitur, jam a sambu- liciis habuisse reges Persarum docet Xenophon, ciño laxatur. lib. IV Pœdiœ, Curtius lib. V, Athenaeus lib. Ill, Verum plane et genuine, canfores ct cantatrices cl Brissouius, lib. IV De Regno Persar., adduntque accipe pro viris et feminis sive juvenibus et puel­ eas cum cantu junxisse brachiorum gestus, sai­ lis, canore canentibus (uni voce, tum instrumento llis, et numerosos corporis motus, qui sane pa­ musico : simul enim dum ore canunt, manu pul­ rum casti erant, imo libidinis illices. Unde Ovi­ sant organum, citharam, psalterium, aliudve dius, De Remedio amoris : instrumentum; itaque duplex plcnaque fit har­ Enervant animos cithara*, caolusque lyra que, monia ab uno eodemque cantore : quod si p hires Et vox, et numeris brachia mola suis. idem faciant concinne et harmonice, fit sympho­ nia admirabilis et cœleslis, quæ audientes rapit Porro vanitas propria cantorum prima est, quod Cantoct mira oblectatione demulcet. Porro principes cantus non sit aliud quam vox ct sonus aerem nur' V1 solent habere musicos in aula ad manum, ut verberans et transiens : ubi cnim sonuit, abiit ct pXu quoties lubet jubeant eos canere, atque hac illo­ evanuit. rum modulatione curas suas et moerores dispel­ Secunda, quod cantores suavitate et varietate shunti, lant; præserlim vero iis utuntur ad mensam vel modulationis vincantur ab avibus, præserlim a a mensa, hicque vetus fuit mos, præserlim Syro­ merula et philomela, quæ, cum sil avis vilis ct rum et ÆgypliorOm, ut pueros comptulos comp- pusilla, tamen cantu omnes aves et homines su­ losque canentes meas® adhiberent, qui sua tum perat, ideoque non aliud nisi vox ct canius esse formi ct habitu decoro, tum voce modulante videtur. convivarum aures æque ac oculos pascerent. Unde Tertia, quod vox puerorum delicata et gracilis Tertia, Ecclesiasticus, cap. xxxn : « Gemmula carbunculi, post paucos annos mutetur et crassescat, perdalinquit, in ornamento auri, et comparatio musi­ que suam in canendo delicatam gratiam et ve­ corum in convivio vini. Sicut in fabricatione auri nustatem. signum est smaragdi, sic numerus musicorum in Quarta, quod voces puerorum et præserlim fe- Quarta, minarum animum effeminent, ac sensim ad im­ jucundo et moderato vino. » Vide ibi dicta. Sensus ergo est, 7. d. a Feci, » id est comparavi, pudicos amores invitent. Sicut enim Sirenes, sic constitui, disposui, ordinavi, per choros distribui el meretrices cantu amasios alliciunt, dementant mihi cantores et cantatrices, qui statis horis et et perdunt. Unde Proverb, v, 3, dicitur : «Favus locis canendo me oblectarent. Facere enim ge­ dislillans labia meretricis, et nitidius oleo guttur nerale est verbum significans quamlibet actio­ ejus; novissima illius amara absinthium, nem, dispositionem, ordinationem, Rursum « feci » et acula quasi gladius biceps. » Quocirca S. Hie­ proprie, id est jussi fieri, et dato pretio confici ronymus ad Furiam mandat, « ut fidicinas ct curavi omnis generis instrumenta musica, pre­ psaltrias et istius modi chorum diaboli, quasi tiosa et affabre elaborata, quibus psaltorcs et mortifera Syrenarum carmina proturbet ex œdipsaltxiæ, æque ac voce canerent, meque recrea­ bus suis. » Et Nysserius hic : «0 improbum, in­ rent. Unde Chaldæus vertit, feci in domo Sanctuarii quit, et importunum artificium! quam densum (melius dixisset, in aula) instrumenta musices, ut acervatim immittit voluptatum fluentum, quod voluti quibusdam duplicibus torrentibus per au­ canerent in illis cantores et cantatrices. Et cani athices. — lias plano plencqne deliciosi ditum et visum inundat animas, ut videatur el et effeminati adhibebant ad cantus delicias : fe­ audiatur malum! Cantus evertit auditum, cantus minarum enim vox mollior est, dulcior et deli­ superat et prosternit oculum. Hinc muliebris so­ catior; quare virorum aures mentemque evirare nus per factam cantuum harmoniam, secmn su­ ct effeminare solet. Ita Antoninus Verus Impera­ mit cor, el deducit ad vilium. Illinc visus lantor, ait Capitolinus cap. vin Vite ejus : « Adduxe­ quam aliqua machina bellica in oculos eo quod runt seeum (c Syria) fidicines, ct tibicines, el Ins­ in aures cantibus incurrerat jam fracto, incurrens iriónos, scurrasque mimarios, et prasligiatores, avertit animam. Hujus autem aciei dux est vinum, et omnia mancipiorum genera, quorum Syria et quod voluti quidam improbus sagittarius dupli* Alexandria pascitur voluptate. » Sic ct apud Ile- cibus telis hominem confodit, ad aures el oculos bræos cantores erant servi et servæ. Audi Esdram, dirigens aculeos. » Huic cantus vanitati opponitur lib. 11, cap. vu, vers. 67 : a Absque servis ct an­ ejusdem veritas, qua olim Christiani in Agape cillis, qui erant septem millia trecènti triginta sive convivio Eucharistico, Deo laudes ct hymnos septem, ct inter cos cautores el cantatrices 213. » canebant, teste Tertulliano, Apolotj. cap. xxxtx, Similes fuere apud Romanos. Unde Plautus in adinstar Christi, qui peracta ultima nena Sticho : a Fidicinas, tibicinas sambucinas (quæ ri;, id est hymno dicto, cum Apòstoli^ exivit in sambuca canerent) advexit seeum forma eximia, d montem Olivarum, Matth, cap. xxvi, vers. 30. Et Livius, lib. IX licti, itàredòn.: «Tunc pMiltriæ Unde Apostolus, Ephes. i\i, vers. 18 : « Solite, ait, svmbucin.rquc et convivalia ludionum oblecta­ inebriari vino, in quo est luxuria; sed implemini menta addita epulo, » Similes cantatrices et psal­ Spiritu Sancto, loquentes vobistnelipsh in Psal­ trias Ium voce, tum instrumento musico, in de- mis, ct Hymnis, et Canticis spiritualibus, caulan<0î {03 COMMENTILA IN ECCUSlAStèN, rau». It. (es et psallentes in cordibus vestris Domino. » undique ex corpore tetri exhalant, voluti ex for­ nace quadam calore intrinsecus fervescente, ut Vidé ibi dicttu Et delicias filiorum nojuxun. — Aliqui delicias est sapientum sententia. Quod «i et hi qui forin­ has interpretantur «cantores et cantatrices « jam secus sunt, ita indignantur et graviter ferunt, quid recensitos, ut sit epexegesis, qua exponantur pati existimas cerebrum intrinsecus, dum jugiter finis et usus eorum, 7. d. Cantores ct cantatrices ejus modi vaporibus quatitur ncc evaporare vaalteri rei non serviunt, nisi ad delicias ut oblec­ bt? Quid lacunas illas, jecur ac lienem? quid ipsa tent deliciosos hominum filios. Unde Syrus vertit, receptacula stercoris? et quod deterius est, latri­ feci mihi cantores ct cantatrices, et suavitatem iñ filiis nas caute curamus, uti obstruantur ne stercus ad homiùum; Arabicus, feci mihi cantantes et cantatrices superiora exhalet : ventris autem nostri latri­ nas non emundare curamus; verum obstruimus cuín voluptate cum filiis hominum. Planius alii qu&libct mensarum, epularum, atque oppilamus, et fumo ipso ad superna ascen­ vinorum, pincernarum, vasornin, laridum, lava­ dente, ubi rex ipse sedem habet, cerebrum scili­ crorum, thermarum, ut ait Chaldæus. coronarum, cet, desidemus, nullaque movemur cura. Cur id tricliniorum sive lectulorum, in quibus veteres qu.eso? Nempe, quia ipsum non ut regem hones­ discumbebant, juvenum comptulorum conviviis tum ducimus, sed voluti immundum quempiam ministrantium, etc., delicias et lautitias accipiunt, canem. » Et post nonnulla : a .Merito igitur, ait, quas graphice depingit Philo, lib. De Ÿitacontcmpl. quæ in deliciis est vivens, mortua est; nihil enim Unde pro delicias Aquila vertit id est mol­ vel loqui, vel audire convenienter potest deliciis lities, voluptates, luxus; Symmachus, c-arx,.*;, id obsessa anima : efficitur namque mollis, ignava, est cibos delicatos, cupedias, lautitias. Lyranus imbecilla, illiberalis, timida; interdum vero au­ per delicias accipit speciosas uxores et concubinas dacie, assentationis, imperline plena; indigna­ tionis, iracundi® malorumque omnium recepta­ Salomonis, casque plurimas, scilicet mille. MichTropologice, delici® sunt van® et fallaces, quia culum, bonis virtutibusque ornnibus destituta. nirn fal­ vita carnis in deliciis siepe est mors animæ, ra­ Quæ in deliciis, inquit, est vivens, mortua est. » làcia. «Non decent stultum delici®,» Proverò, cap. xix, tionis et spiritus. Non ego id assero, sed S. Paulus loquens de vidua, 1 Tiinolh. v, G : « Quæ in deli­ vers. 10, ver® scilicet, cœlestes el divin®, quas ciis est, inquit, vivens mortua est. » Qui enim de­ Deus habet in dextera sua, Psalm. 1, v, x, et quas lectatur incarne, nequii delectari in Omnipotente, promittit sanguine Christi redemptis, Isaiœ li, 3, Job cap. XXVII, 10. Causam dat Ibidem S. Grego­ puta delicias S. Scripture, Eucharist!®, devotio­ rius, Xvill jfora/. cap. vin : « Utrique se amores, nis, amoris, future beatitudinis, quibus affluebat ait, in uno cordo non capiunt, nec in eo seges sponsa, Cantic. vili, S; nam in illa, ut ait Psalles Vend». ab ubertate llc superi)® charilalis pullulat, in 4’10 illam spina» Psalm. WW, vers. 9 : « Inebriabuntur ’ # tolo‘> J° Deo infimro delectationis necant. » Similem causam domus tuie, Domine, et torrente voluptatis tuæ et dat S. Chrysoslomus, homil. 13 in Epist. 1 ad Ti­ potabis eos. n Inebriabuntur vere, quia, ut ait mo th. : « Mortuus est, inquit, quisquis vivens S. Augustinus : « Absorbebitur et perdetur mens cum deliciis degit. Quon un modo? Ventri solum­ humana, et fiet divina; quia torrente voluptatis modo vivit, sensibus caderis mortuus. Neque tu® pot ibis eos. » Mundus hic nos potat calice, cnim aspicit qua» aspicienda sunt, ncqüé audit imo gutta voluptatis, quæ tamen szepe plus aloes qua* necessario audire convenit, neque ea loqui­ quam mellis habet; sed in futuro potabit torrente tur quæ decet loqui, nihilque in se vivere præter dolorum. Tu, Domine, nés hic potas gutta doloris, solam veniris ingluviem indicat : cætorum quem­ sed in futuro potabis torrente, imo pelago volup­ admodum mortuus quispiam in lectulo jacens, tatum, «quoniam apud te est fons vita», u scilicet complosis palpebi is clausisque luminaribus, nul­ ipse « Deus erit ipsorum Deus; » ip$e Deus replens lum omnino sensum habet, ita ct hic, imo longe iu bonis desiderium anima», erit rationi plenitudo hic deterius quam ille effectus esi. Ille enim bona lucis, voluntati multitudo pacis, memori® conti­ æquo ac mala culem ratione non sentit; hic au­ nuatio ivternilatis. Verbo dicam: Deus erit omnia tem malorum tantum admittit sensum, sfed nihil in omnibus, Deus omnes glorie, omnes opmn, boni penitus sentit. Nihil illum ex his qu e in omnes scienti®, omnes gaudii, omnes deliciarum futura vita servantur, movet, sed ad omnia per­ suarum thesauros in electo* amicos suos, imo se stat immobilis; atque ili mortuus est, quemad­ lotum transfundet, itaque animam gloria et gau­ modum Iu cuniculum quemdam obscurum et te­ dio inebriabit, ut nec illi ncc se capere posset nebrosum antrum præcipitalus, atque immundi­ animaci cor nostrum, sed lut lia dirumperetur tia omni pbnus, intimis et opacis vitiorum sini­ et dissiliret, ni Deus supra naturam ea fulciret. bus conditus, semperque in tenebris instar mor­ Cur ergo, infelix homo, per mulla creata vagaris, tui degit » El inferius in Morali : « Majori nos delicias quæris, el non invenis? ama unum in in dies faetore implemus, cum deliciis magis insta­ quo sunt omnia. Si delectui honor, si diviti®: mus, corpore nostro instar utris defluente; cl « Gloria et diviti® m domo ejus; » si pulchritudo. dum quispiam hujusmodi satietate distentus, cre­ «Fulgebunt justi sicut sol; ® si scientia, si liber­ bris ructibus etiam cerebrum violat, vapores tas, m fortitudo : « Similes erunt angelis Dei ; • si COMMENTARIA IN ECCLESÏASTEN, cap. IL satietas, si ebrietas : «Satiabimurcum apparuerit vasatiorum diversas species; et Symmachus, feci gloria hia; » si melodia, ibi cum angelis Sanctus, mensurarum diversas species et appositiones. Unde Sanctus, Sanctus, et perpetuum alleluia canemus; S. Hieronymus in Comm. : «Sive urceos,sive scy­ m societas, si amicitia, ibi Sanctorum mira so­ phos . sive crateres, qui in ministeriis ordinan­ cietas el omnium temporum œlerna est longitudo. tur , auro gemmisque distinctos, Salomonem ha­ Et hæc omni i in omnes œternitates,quamdiu mun­ buisse credendum esi, ct quod ex uno cratere dus, quamdiu infernus, quamdiu angeli, quamdiu aliis minoribus vasculis hauriretur, et per minis­ Deus erit Deus. 0 cara œlernitas, adema veritas, trorum manus potandum vinum turba suscipe­ vera chantas, cara felicitas, Deus meus, amor ret. n Nimirum a TC? scad, id est mamma, dicitur meus, Deus meus ct omnia ! a Quid enim mihi est mvscidda, id est scyphus ct urceus, quod mam­ in cado, et a te quid volui super terram, Deus ma} tumentis speciem referat, atque vinum , uti cordis mei, et pars mea Deus in aeternum?» 0 mamma lac, propinet. Viuum enim est lac se­ cor humanum, cor indignum, cor œruinnas ex­ num. Porro aurei erant, et plurimi Salomonis pertum, œrumnis obrutum, quomodo non totum scyphi et urcei, iique varie formæ ct figure, qui te in hoc uno tuo bono, tua requie, luo centro a pincernis el juvenibus nobilissimis tanto ordine, de figis, hoc unum omnibus volis el studiis pro­ decore ct elegantia ministrabantur, ut cos cer­ sequeris? nens regina Saba obstupuerit, III Reg. x, 5. Unde SCYPOOS ET URCEOS IN MINISTERIO AI) VINA FUN­ S. Hieronymus, in Tradit. IL br., Genes. xl : « Nec DÍ NDA. — Hebraice est PITCH ¡TIC? sridda vesciddot. vile, ait, putetur officium ( pincernæ ), cum apud quod a variis varie vertitur : primo, Septuaginta, reges barbaros usque hodie maxima» dignitatis quos olim secutus fuit S. Hieronymus, vertunt, sit, regi poculum porrexisse. Poete quoque do ministrum vini et ministras; Olympiodorus, propi­ Catamito et Jove scriptitant, quod amasium suum tiatores cf propinatrices : a Ul ex vario, inquit, pro­ huic officio manciparit, » puta Ganymedem. Sic pinantium aspectu, ac alternata mutatione appe­ Athenaeus, lib. X, docet Menelai filium fuisse po­ titum sibi ad pocula provocaret; vel tanquam cillatorem. Plura similium exempla referi lib. I; valde mollis existons, ac mulierosi hominis in­ quin ct Esdras fuit pincerna Assueri regis, II Esgenium exprimens; » addit Nyssenus : « Juven­ drie i, 11. Sic Roma» Cardinalium pocillatores cer­ ius exornata ad pulchritudinem, aut pueri per nimus viros nobiles ct honoratos, atque a prima­ ornatum effeminati, aut etiam ipse sexus femi­ riis hoc munus ambiri. Audi de vario poculorum ninus versans in convivio, benignis invitationibus genere S. Ambrosium, lib. De Elia et Jcjun. cap. flammam excitat indecoram; » Neocœsarius : xiii : « Cernens, ait, poculorum diversorum or­ « Pocillatores ex utroque sexu delectos et exi­ dines, aciem ordinatam putes, vasa exposita au­ mios, nec numero quidem complecti possim; » rea et argentea ( variarunt sæpe in materia cornea, secundo, Syrus, [ea mihi potatores et potatriccs. lignea, figulina, vitrea, crystallina,murrhina, la­ Sic el Arabicus. * pidea, cerea, etc. ), pompam arbitreris, cornu in Tertio, Chaldæus accipit thermas et balnea : medio vino plenum, non epularis, sed proeliaris Feci, inquit, siphones (pii effunderent arpias ttpi- instrumentum buccinæ, quod discumbentes in dns, et siphones qui effunderent aquas calidas. Prisci certamen accendat. Primo minoribus poculis, enim llebrœi, /Egyptii, Syri, Persæ, Greci, Ilo- velul velitari pugna præluditur; ubi res calere mani, ad nitorem el delicias crebro se lavabant cœperit, poscunt majoribus poculis ; tunc dese­ in thermis el balneis, ut patet Judith x, 3 ; Gen. runtur phialæ, tunc maximi crateres quasi in­ xix, 2; Exodi ii, S; Daniel, xiii, 1?>; II Rcg. xi, strumenta bellorum , etc., cedunt pincernarum manus vina fundentium (1). 2, et ex Urissonio, lib. Il De Regno Versar. Porro scyphus est vas potorium notum et cele­ Quarto, B. Salomon vertit, quadrigam et qua­ bre in conviviis; in scyphis enim æque ac paleris drigas, vel plaustrum, et plaustra. Quinio, Reucblinus in Léxico : honorem et ma- bibuntur vina : «xùçgç, ait Alhenæus, lib. XI, di­ gmfucntias, id est res splendidissimas et magni­ citur quasi ox’Ac, a Scythis, quod Scylh.e eo ute­ rentur præ cæleris,scscque inebriarent. Urceus, et ficentissimas. Sexto, Marinus et Novatores passim : sympho­ diminutive urceolus, proprie est vas aquarium, niam et concentum musicum. quo vinum in scypho infusa aqua diluebant. Unde Septimo, Abeu-Ezra, Campensis, Vatablus, Pa- Martialis, lib. IV : gninus, mulieres selectissimas et pulcherrimas bello Hic tibi donatur panda ruber urceus ansa : captas. Huc spectat Butteri novatoris versio in Stoicus hoc gelidam fonte petebat aquam. Léxico, qui transfert, conjugem et liberos. Inde dictus grasce et latine crate, a , Octavo, optime Noster vertit, scyphos et urceos (I) Rosellina lienis, delicias hominum, scilicet incmin ministerio ad vina fundenda, id est, quibus pin­ ceras , c. e ter ¡que ministri mensa», dum convivis mnm et mammas, sive mammosam et mammosas (a ’HP idest formosissimas quasque mulieres. Sed huic ministrant, vina fundunt, temperant, et ad bi­ mamma), explicationi vocis shiddah Obstare vi0’ quem nunc opulentum, ul testimonio esi ei con­ pilandis novis voluptatum generibus, el augentrarium inops. » El Cicero, De Senectute : a Quibus, disopibus, deliciis, luxu.pompad gloria, quæ est ail, nihil est opis in ipsis ad bene beateque vi­ sapienlia mundanorum et peccatorum. Ita Nys­ vendum, iis omnis gravis est ætas. » Sicut ergo senus: a Inveni, inquit, quidquid ad fruendum opes sunt auri et argenti, sic sunt el deliciarum , potest excogitari, et eruditus omni sapientia ac­ vinorum, scyphorum, urceorum, etc., pula corum cessi ad faciendum earum rerum periculum. Ita­ copia ct affluentia. que et visus opem tulit cupidilati, el liberum ar­ Ilebrœa ergo ad verbum habent, magnus evasi bitrium repletum fuit iis qua; erant delectabilia.» ct auxi, vel cumulavi. Quid? Varii varia supplent. El Hugo de S. Victore : «Quæ est ista sapientia, Arabicus supplet, famam ct statum : Magnificata est, ail, quæ discursus amat et secretum fastidii? inquit, fama mea, ct auctus est status meus maxime Vide ne forte similitudo fallat te, et non sit sa­ omnium, qui me preeeesserunt in Jerusalem; Sym­ pienlia quod sapienlia esse videtur, » Et Olym­ machus supplet, magnitudinem : Magnitudine, ait, piodorus : « Adeo exaltatus sum, ut in nullo un­ superavi omnes, ut in Ilcbræo sil hendiadys : Mag­ quam consilio ralioncque aberraverim, » q. d. nus evasi ct auxi vel superavi, id est magnitudine Nullus jactus aut piscatus in voluptate scrutanda superavi; S. Hieronymus in veteri editione, quam irritus mihi cecidit. Favet huic sententias Chalhabet in Commentario, supplet sapientiam : Et dœus qui vertit, sapientia quoque stetit in me, et magnificatus sum, inquit, ct adjeci sapientiam; Ti­ ipsa auxiliata est mihi; vel,ut vertit Coslus, opes gurina, cumulavi res suaves; Valabhis, auxi mc- congessi, etc. idque acceptum fero sapient ice mea, ipsum, id est meam dignitatem ct magnificentiam; quæ mihi auxilium prœstabat. Secundo, Bonaventura, Titelmannus et Dionysius sbando, R. ¡laceados, major fui aliorum regum consuetudi­ ne, sicut scriptum est : Feci mihi thronum eburneum, respondent sapientiam hic accipi non praeficam, sed speculativam, quam Dionysius informem vo­ quod nusquam in aliis regibus factum est. Verum Noster optimo supplet opes cum Chal- cat. id est gratia, charitate et bonis operibus de­ dæo qui vertit, multiplicavi bona et addidi divitias; stitutam el vacuam : sicut et nunc, inquit, multi vel, ul vertit Coslus, deliciisque diffluens opes con­ theologi et juriste non mediocriter docti, et gessi cumulatiores, quam ante id tempus in Jerusa­ prompti in allegando Scripturas et documenta lem habuerit nemo. De deliciis enim el opibus fuit Patrum ct jura, sunt detestabilis vite. Eodem omnis sermo praecedens, atque opus magnitu­ pertinet quod ait Moringus, indicatque Glossa indinem, famam, statum, res suaves, dignitatem lerlinearis, perseverasse sapientiam contempla­ et magnificentiam gignunt, ideoque tacite com­ tione et judicio speculativo, non proxi et usu 10« COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. 11. *I iI morali. Abutens enim Salomon sapientia, red­ ferrem. Undo Chaldæus vertit, sapientia auxiliata didit eam animalem, sæcularem, diabolicam, est mihi. Idipsum confirmatur ex praecedentibus, ubi terrenam. Hinc exaggeratur Salomonis pecca­ tum, et in éjus confessione poenitentia magis plane significat se, integra adhuc et incorrupta declaratur, qiiod sciens ac prudens peccaverit, mente, scrutatum omnia studio vera» sapienti^ ct adeo insignem sapientiam ad ejus auctoris et felicitatis, ut in quo illa sita esset, inveniret. offensam converterit, idque cognoscat et præ se Unde cap. 1, vers. Í2, ait : « Proposui in animo meo qüærerè et investigare sapienter de omnibus, Tertio. Tertio, Thaumatnrgus ct Alcuinus pro perseve­ quæ fiunt sub sole. » El vers. 16 : « .Mens mea con­ rarif, ex Hebreo vertunt, stetit mecum, illudque templata est mulla sapienter, et didici. Dedique contrarie explicant : stetit, id est cessavit ct im­ cor meum ut scirem prudentiam, atque doctri­ minuta est, 7. d. Invalescente in me concupis­ nam , erroresque et stultitiam. » El cap. 11, vers. 3 : centia, sapientia in nio cresceris stelil, sciwmque « Cogitavi m corde meo abstrahere a vino carnem imminuta est ct decrevit ; quod enim ulterius non meam, ut animum meum transferrem udsgpieoproficit, sed deficit, slare asserimus. Sic IV fteq. tiam, devilaremque stultitiam, donec viderem n , 6, di< ilur : « Stetit oleum, » id est cessavit, quid esset utile filiis hominum. » Quod ergo ibi subsidii, defecit. Hinc Patres docent luxuriam dixit, idem hic asserit dicendo : « Sapientia quo­ Salomonis punitam fuisse privatione sapientia». que perseveravit mecum; » qu® omnia signifi­ Nani el naturaliter voluptates hebetant rationem, cant Salomonem adhuc purum el illibatum hæc mentem el sapientiam. Ita S. Augustinus, lib. Ill fecisse studio non cupiditatis, sed experientia? cl De Doctr. Christ. cap. xxi ; S. Ambrosius, Apol. 2 disciplina : quanquain experientia hæc illi occa­ David. cap. vi et vu; S. Gregorius, III part. sio fuit excessus, intemperanti® cl îuxuriæ, qu< per mulieres depravatum est cor ejus : quam ac Pastor, admon. 27, et alii. Cuuio. Quarto, alii per sapientiam accipiunt scientiam rem juvit prœsumptlo sapientiæ, quod videlicc rerum naturalium, quam Deus Salomoni æque videret sapientiam secum perseverare, illique ni­ ac Adæ infudit, quæ in utroque post peccatum re­ mis præfldcns lapsum non timeret, nec a sapien­ tia et sanctitate se posse excidere crederet. Unde mansit , ut carndcm posteros docerent. QnlDti. Quinto, Pineda sapientiam accipit pro experi­ Hugo Victorious : a Grandis fiducia, ait, ideo se­ mento et verissima rerum cognitione, 7. d. In cure peccasti, ideo confidenter effudisti cor tuum fruendis voluptatibus absistebat ct auxiliabatur in delicias voluptatis, quia sapienda perseverabat mihi sapientia, ut de rebus quarum capiebam teenm. Quare enim intus positum qüœreres, si experimentum recte censerem , verumque judi­ ipsa foris vagum non reliquit? » Denique quis credat Salomonem jam luxuria et idololatria decium proferrem. s^ito Sexto dt genuine, sapientia hic, uti in Prover- ptavalurn, suum hic judicium de rerum vani­ tate proferre et conscribere? Quis credat Spiritum genuit ¿,ÍIS cæterlsque libris Sapientis, non speculativa, sed practica, accipitur pro prudentia, el sincero Sanctum instrumento tam scelerato usum, hæc de rebus agendis judicio practico, quod proinde adeo sancta dictasse? Dicamus ergo Salomonem cum recta voluntatis electione, ac virtute con­ adhuc rectum, sapientem e! ¿anctum hæc exper­ junctum est, imo illam imperat et producit. Unde tum esse, sensisse, sapuisse, judicasse. Allegorico S. Hieronymus hæc exponens do Lyranus ait perseverasse sapientiam cum Salo­ mone ellam deliciis vacante, donec immoderate Christo, cujus typus fuit Salomon , ait, non in Sa­ iis usus, a mulieribus fuit deceptus, et ad idola lomone, sed in Christo stetisse sapientiam, quasi abductus. Igitur videtur Salomon hic de se loqui plenam el omnibus suis parlibus cumulaiam, ut in eo statu, quo voluptatibus quidem indulgebilt, augeri non posset : « Qui profectum habet in sa­ sed moderate et honesto fine, scilicet ut indaga­ pientia, iuí’uil, non ei stat sapientia; qui autem ret ct experiretur quid in singulis esset boni, et non recipit profectum, nec per momenta succres­ num aliquá re animus hominis satiar i, conquies­ cit, sed semper in plenitudine est, iste dicere po­ cere et beari posset. Nam dum paulo post iis im­ test : Astat mihi sapientia.n 10. Et omma, QUÆ msiDEHAvi-nexT occi.i .mei, ven. 0 moderate usus Deum dereliquit, veram sapien­ tiam cl sanctitatem perdidit, ac infatuatus est et XON SEGAVI EIS : NEC PnOUlUtl CUIl MEUM QUIN OMNI VOtlPTATE ERLEIUJUll- — Pl’O HOn licijiivi hobraieC depravatus, ut ait Scriptura, 111 Rcÿ. xi (I). nS lo alsátti, Id est, non separavi, non Hinc Hebræi pro perseveravit, habent astitit, q.d. est In tot deliciis sapientia mihi astitit velut directrix servavi apud me; Septuaginta, non absmH; Arabi­ ct pædagoga, tum ne iis seducerer meque totum cus, non abscondi ; alii, non scQrerjavi, non eripui, ■] immergerem; tum ut sincere de earum vanitate, non removi e conspectu. Pro nec prohibui, alii vertunt, non compescui, alibique quaerenda vera felicitate judicium pro­ non coercui, non refrenat i, non avo^n i. Notat spOntaheam et incitatam oculorum cor h>quc ad vo­ ti) Constanter sapientiam 111 medus oblecluptates inclinationem, impetum el cursum, quem Um^ntb retinui, ut emina caule et sapienter inspicere ipse non rcfrcnaiil, sed ei plenas laxant habenas. puaem. Cf. vers S 107 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN. cap. 11. intra límites tamen licitos honestatis et legis, ne cap. xî, vers. 9 : « Ambula in viti cordis tui, cl Ratto a in intuitu oculorum tuorum. * Ratio a priori est, priort quid illicitum veliturnve committeret, Jam Pomo. Primo, Cbaldrcus per oculos accipit senatores quod oculus a Deo el natura cordi datus sit, quasi et judices, quorum qnœstionibus omnibus res­ lux et dux suarum appetitionum et actionum. pondebat Salomon : sic enim habet in versione Sine oculo enim quasi cæcum est cor, ncc quid­ Complutensluih, omnia quæ quœsicrunta me prin­ quam visum velle vel appetere potest, kmoti enim cipi s ct judices ordinarii ad mundandum et ad con­ nulla cupido. Sicut ergo homo in tenebris sequi­ tami nandum, non prohibui ab eis interpretationem tur lucernam prœeuritem, quocumque illa du< il, verborum ; neque prohibui cor meum ab omni gaudio siccor sequitur o< ninni el visum. Hinc oculus quia legis. quando tempus mihi vacabat; quoniam cor celer, subtilis et versatilis est, quocumque se vertit meum exultaba! in sapientia, quæ data est mihi fa­ el versat, eodem trahit et cor. Vice versa cor per cie Domini, et ab omnibus filiis hominum; ct ¡ada­ oculum suos affectos pandit el enuntiat, atque tas sum inca magis quam in omnibus laboribus meis : per oculum vehit nuntium alios ad allicit ct in­ et hæc est pars mea bona, quæ parata est mihi, ut vitat. Oculus ergo movet imaginationem, imagi­ pro ca recipiam retributionem perfectam in soeculo natio movet appetitum sensitivum, hic volunta­ tem : perinde ac avicula movet puerum, puer venturo ab omnibus laboribus meis. Verum hi oculi symbolic! sunt. Unde tota Chal- movet matrem, mater movet patrem ut aviculam dœi versio symbolica est ct mystica, non littera­ prosequatur et capiat, pueroque tradat. Oculus enim similis est aviculæ, imaginatio puero, appe­ lis ct genuina. Secundo. Secundo, R. (laceados apud Galatinum accipit titus matri, voluntas patri. Audi hanc vagam et oculos non corporis, sed mentis ct spiritus : in­ versatilem oculorum concupiscentiam graphice telligenti®, ait, animi mei, oculis frena laxavi, to- depingentem Hugonem Victorinum hic homil. ! : fumque me dedi vestigationi et contemplationi re­ « Fallaces, inquit, rerum fucos et lubricos captat rum spiritualium et cœlestium, ac in ca miram aspectus : oblita sui foras funditur, ac tota se cu­ cordis voluptatem hausi, magisque lætalussum riositati dedens circuit omnia, lustrat universa, quam in rerum corporearum sensu ct gustu. Ve­ si qua forte nova, si qua mira occurrant : ad om­ rum hic sensus pariter spiritualis estet mysticus. nes rerum motus semper altera, semper præceps, Tulio. Tertio, ergo genuine ad litteram oculos corpo­ procax, petulans, impatiens et lubrica, uritur ris accipe, q.d. Quidquid oculis meis placuit, more impatientis, exspectans videre quod futu quidquid eis pulchrum et gratum videbatur, id rum est, et a*s inquirere, qui plura quam ego titas? Quis comprehendat charilatem Dei, quam experiri queat, el probare Undem quod bonum aiti exhibuit nobis per Christum in ejus incarnation >, /d ‘iuo'1 jam fecerunt, scilicet faciei, id est, nihil novi po­ tent < ili re, quod alii non fecerint, ac proinde quod ego prædicaliono, passione, Eucharistia, totaque ejus Donteutrriin. Pro asotihou Vulgatus legit osehou. oeconomia? Quantula cst nostra, qui terra; vermi­ lio COMMENTARIA IX’ ECCLESIASTEN, lap. H. ill culi sumus, humilitas, si comparetur cnm humi­ quentia indicant, omnia hæc ex una et eadem Sa­ litate Coristi? « Qui cum in forma Dei esset, semct- lomonis persona menteque dici. Melius Titelmannus hanc parenthesin refert ad ipÿum exinanivit formam servi accipiens, in simi­ litudinem hominum factus, et habitu inventus ut magnifica opera Salomonis, de quibus sermo prae­ homo, n Philipp. n.Quantula est nostra obedientia, cessit, 7. d. Ideo a ra<‘is hisce operibus transco ad si conferatur cum obedientia Christi, qui cum contemplandam sapientiam, qui in illis nulla ra­ e-sct Hex fiorire, Patri suo « factus e*l obérions tione possum aemulari Dei magnificentiam, pos­ usque ad mortein, mortem autem crucis In Quan­ sum autem imitari Dei sapientiam. Quid enim, tula nostra patientia, si supputetur cuín patientia inquit, erant illa, licet tam magnifica Salomonis Christi, qui atrocissimos dolores, sumina oppro­ œdifleia, domus saltus Libani, ct regia ejus habi­ bria, extremam pauperlafcm, depique omnis ge­ tatio, si ad coeli structuram conferantur? Quid neris tormenta in crucepassuscs| divina patientia, idem templum illud tam celebre, tam admirabile mansuetudine et constantia? Idem cogita de eni­ omnibus, si ad templum Dei non manufacturo teris omnibus Sanctorum virtutibus, quæ Christi conferas? Quid horti illi manu consiti ct plantati, virtutibus collator, non aliud sunt, quam quod si cum universa terra verbo Domini pulchre ger­ umbra ad corpus, quod vanitas ad veritatem, minante, quasi latissimo et amoenissimo virid irio quod gutta ad maro, quod punctum ad cœlmn, uno comparentur? itact in cœteris omnibus. Pro­ quod granum arent® ad totum universum. Ilie fecto nihil erat Salomon, quamvis tantus in omni l enuinus est sensus Vulga|æ versionis, cujus auc­ gloria sua, ut regem factorem suum sequi posset. tor S. Hieronymus in Jfebrœo legit iflsp ose/iu, id Atque juxta hanc enarrationem redarguit hic Sa­ esf factorem suum, vel irtw> asahu, id cst fecit lomon, et irridet semetipsum, quemadmodum illum. Pro quo jam aliis punctis legunt, tm-Jl solemus interdum nos ipsos irridere, pro inseniis asu/iu, id es| fecerunt illum vel illud. Igitur pr eteriti temporis, quod ea olim maximi feceri­ S. Hieronymus sic ad verbum ex Hebraeo transfe­ mus, quæ nunc æslimamus minimi. Huc accedit bidorus Clarius qui vertit, quid csf rendum ceusuif : « Quid est homo ut sequi pos­ sit regem, quem jam fecit illum ; quem ( scilicet homo, ut sequi possit regem in iis quæ fecit? id est hominem) fecit rex, » hoc est, cujus factor est qui imitatione regis aliquid magni conetur, cum Deus. Inde secundo, in Vulgata clarius vertit fac­ nullam quantumvis parvam cx omnibus rebus, torem suum; -è enim illum ex pleonasmo Hebra*, quas ille innumeras et maximas fecit, æquare redundat : IL bræienim pronomini relativo adjun­ possit. Hæc de versione Vulgata. A|ii enim distinguunt gunt demonstrativum, ad expressiorem rei sive subjecti demonstrationem, ut a cujus semen ejus regem a factore, sive Deo, aliterque vertunt: in ipso, » pro quo Latini dicunt, a cujus semen Unde Secundo, Syrus sic reddit, et prospexi ego ad vi- SfauJ’* in semelipso, » Genes. i, Jl. Huc facit explicatio R. (laceados, quæ talis est : dendam sapientiam, transgressionem et stultitiam. Quis est tam perfectus tamque nuuvris omnibus Nam quis cst ille vir, qui ingredietur post regem in absolutus, qui pari cum divina lege per omnia judicium ? dein cum illo qui fecit ipsum? Ubi per re­ Dei praecepta passu contendere valeat? Et alio­ gem accipit Salomonem, per factorem vero Deum, rum, qui sic explicant, q. d. Quis hominum est, q. d. Perspexi exilem esse hominum sapientiam. qui cum Deo conditore suo pari de felicitale gres­ Quis enim eorum cs|, qui in sapientia merum, su certare, ejusque tranquilli^ vita- beatitudinem qui rex sapientissimus a Deo constitutus sum, sibi arrogare audeat, cum ne quidem opera illius certare aut judicio contendere valeat? Qua ratio­ imitari queat, nec creaturas illius etiam abjectio­ ne ergo contend tl cum Deo ipso? Alii hwc refe­ res elegantia, cfilcacila|e cælcrisque dotibus as­ runt ad prenitenliam Salomonis, quasi suo exem­ sequi et adæquare? Endo Campensis paraphras- plo ad eamdem hortetur subditos, quos suo scan­ ticc sic vertit : « Iterum me converti at homo, ut imitatione regis Dei ali­ et idola colentem, sequimini nunc resipiscentem et quid magnum conetur, cum nullam quantumvis Deo adh erentem. At quis hoc faciet? pauci uti­ parvam ex omnibus rebus, quas ille innumeras que, quia omnes proniores sunt ad malum quam ad bonum, pronius sequuntur prava quam sancta iecit, æquare possit? » Ex dictis liquet perperam Lyranum el Dionysium regum exempla. Ita Thauniaturgus, Qlympioflocensere, Salomonem hæc dicere ex sententia Epi­ rus, S. Hieronymus et Albinus. Audi Tliaumncureorum et Simonidis, qui teste Aristotele, Ethic. turgum : « Tandem expergefactus atque oculis lib. X, docuit hominem corpore constantem cor­ restitutus, ea quæ in manibus habebam, flagi­ poralia tantum debere sectari, nec ad spiritualia tiosa simul acerbitatisque plena esse perspexi, assurgere. Insolens enim hoc loco, et dora est spiritusquo non boni opificia. Proinde collectis personarum mutatio ; antecedentia emm et se­ cl sapientiæ bonis et slulliüæ malis, magna hunc COMMENTARIA IN ECCLESIASTCN, cap. If. virum admiratione prosecutus fuerim, qui cum frui iisdem rebus, quas dum viveret certo consi­ præceps ferretur, temereque vagaretur, postea lio exercebat, præposuit sapientiam stultitia». mente recepta ad virtutem oíBciumque rediit. » Quarto, Chaldæus vertit, animo etiam lustravi Qmto* Sic ct S. Hieronymus, atque ex eo Albinus : sapientiam in regni administrations et intelligentiam ; « Tandem, ait, in me reversus, et opera mea plena quid enim confert homini uti deprecatione, lata jam vanitate, plena sordibus, plena spiritu erroris a rege sententia, cum jam ut repetatur ab eo sup­ intuitus sum; nihil enim quod in mundo putatur plicium decretum est? q. d. Nemo decretum a Deo bonum, bonum potui reperire. Reputans igitur in stultos, id est voluptuarios, supplicium effu­ qua» essent sapienti^ bona, et quæ stiiltiliæ mala, gere aut evertere potest : ergo sapientia præfeconsequenter in laudem illius hominis erupi, qui renda est slultitiæ. po^l vitia se refrenans, virtutum possit esse sec­ Factorem suum. — Legit interpres osehu, ut tator. n dixi : jam legunt IFITOJJ asuhu, id est fecerunt Tertio, Septuaginta pro regem vertunt consilium, illum vel illud. Unde varii varia supplentes varios quia Hebræum "|So melech, id est rex, significat dant sensus. Primo, Vatablus et Pagninus ver­ quoque consultorem et consilium, eo quod re­ tunt, quid est homo, ut veniat post regem, quod jam gum sit consultTe rcipublicæ, uti multis ostendi fecerunt? sicque explicat, 7. d. « Quid est homo Daniel, cap. iv, S4; vertunt ergo, quis est homo qui ut veniat post regem, scilicet ut cognoscat, quod ingrediatur post consilium, simul quwumque fece­ jam fecerunt facientes? hoc est quod gestum est runt illud. Ita Complutenses^ licet Vaticani de­ ab hominibus et stulte ct sapienter, » 7. d. «Quis leant to simul. Alii vertunt, simul quacumque fe­ est ille homo privatus, qui exactius perspicere cerint cum illo; Aquila, quid autem homo ut sequa­ et cognoscere possit, quæ gesta sunt, quam ego tur consilium? Arabicus, quis enim trahitur post cognosco, qui sum rex? p consilium? Secundo, alii juxta Septuaginta sic explicant, Sensus est. q. d. Quis est homo, qui ita sapien­ 7. d. Quotusquisque est, qui sequatur consilium ter cl consulto omnia sua agat, ut nunquam a sancte et sapientis vitæ, et impleat omnia ea sapientia el comitio declinet in errorem ct stul­ quæ illud fecerunt, id est omnia annexa et proa­ titiam, per quam aliqua insipienter cl inconsulto via consilio, quæ illud quasi pariunt cl gignunt? admittat? Qui sensus idem csl cum co quem in­ Sane pauci sunt, ac forte præter me Salomonem gerit Vulgata, uli initio dixi, ac Thaumaturgus et vix ullus. Tam multa enim agenda consilium hoc S. Hieronymus jam citati : consilium enim pru­ circumstant, ut difficile sit omnia circumspicere, dens csl relictis vitiis sectari virtutes. Aliter nedum servare el implere. Verti quoque potest, Olympiodorus, qui tripliciter explicat, ac proinde qui fecerunt illud, q. d. Quis sequetur heroes illos censet hic doceri, quantum differat sapientia a eximios, qui consilium hoc sapientis ct perfecte stultitia, id est virtus a voluptate : per consilium vite capessiverunt, el reipsa moribus impleve­ accipit consultationem de modo implendi sua de­ runt; quales fuere Noe, Abraham. Isaac, Jacob, sideria ct vota : u Quieramus, ait, an possit ho­ Muses, David, etc. Sane perpauci : plerique enim mo, qui elegerit sibi secundum hanc stultitiam omnes sequuntur suas cupiditates, et instituta vi­ vivere, complere sua desideria; hoc enim signi­ tamque parentum cl majorum, atque in opibus ficat sequi post consultationem, » q. d. Ego Salo­ et deliciis, in quibus illi felicitatem suam posuere, mon meorum consiliorum el votorum, cui tan­ hi quoque posteri eorum suam ponunt cl collo­ tum suppetebat facultatum, compos non fui : cant. Unde aliqui vertunt, quis est homo, etc., qui ergo non est, quod quis alius se suorum compo­ non sit facturus ea, quæ fecerunt alii. tem fore confidat. Quis ergo homo est, qui ibit Tertio, Arabicus vertit, quis enim trahitur post post, vel qui sequi possit consilium sive consul­ consilium, et sciet id quod fecerunt homines periptationem suam, 7. d. Nullus aut rarus; neque sum? Hebræum enim nx eth significat per, cum, enim quicumque ditescere appetit, penitus hoc ante, apud multaque alia, ut patet ex Lexicis. consequitur; nec qui gloriæ cupidus est, voti Quarto, Cajetanus : Ratio, inquit, redditur, ut prorsuscflnilur compos; eleadem ratione in cæ- indicat particula (quia), cur Ecclesiastes verterit teris sese res habet : qui vero sapientiam ada­ se ad videndam sapientiam et stultitiam, etc., seu mant, Deo duce feliciter ductus, sequitur peni­ ad discernendum inter sapientes cl stultos, ac in­ tus consultationem, hoc est, mvenit quod affec­ tricatos, quia illi per sapientiam venient post re­ tat. Alter sensus Olympiodori est, ut Salomon gem, elobedient ei (quem jam fecerunt cum), id est attonitus erumpat in interrogationem : Quisnam electum a se; hi per stultitiam ct tricas redacti est homo qui se possit recipere, atque converti a sunt in potestatem tyrannorum el malorum prindesideriis suis, et inspicere molus electionis suœ, cipum. propositumque finem, ut dijudicet, utrum sa­ Quinto, planius Pagninus vertit, nam quid est pienter vivat, an stultef Tertio, Olympiodorus homo, qui venturus est post regem, qui non sit factui exponit st, q. d. Salomon elevatus extra corpus, rus quod jam fecerunt alii ipsum ? Id csl : Quis præet per sapientiam videns quod posi exitum hu­ sumat plus in posterum vel nosse, vel prosperar jus vite nemo potest redire ad vilam, el iterum quam rex, qui sum ego, cum frustra id hactenus 1lî 113 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. IU olii conati sint : coeperunt enim, nec perficere po­ utilior est sapientia quam stultitia, sicut utilior est tuerunt. lux quam tenebre; alii, tanta est amplitudo, fniHus, Sexto, simplicius Titelmanus vertit, quid est premium, merces sapientia pre stultitia, quanta est homo, uf possit sequi regem per ea quer fecerunt? hoc amplitudo, fructus, praestantia luas pra tenebris, est, quæ est hominis potestas, ut conciar assequi solis pre caligine, visus pre cediate; Chaldæus, regem omnium Deum, el quasi videri illi æqualis vidi ego in spiritu prophetia, quoniam excedit sa­ per ea opera, quæ fecerunt homines-vel facere pientia stultitiam, quantum lux did tenebras noctis. possunt? q. d. Per nulla opera, aut in nullis ope­ Nota appositive sapientiam, id c*l prud ntiam: v imita ribus quæ ab hominibus possunt fieri, quispiam virtutem, sanctitatem conferri luci; stull-tiam ADi I potest Deum assequi ut faciat paria. vero, id est imprudentiam, vitium et scelus conSeptimo, sublimius et divinius alii censent hic ferri tenebris ob multas utrinque analogias. innui mysterium S. Trinitatis. Sicut enim Genes, xi, Prima est, quod sicut lux est vera qualitas ha- Pnau. dicitur in plurali : Elohim hara, id est, Deus (tri­ bons solidam essentiam et existentiam ; tenebrie nus in personis ) creavit coelum et terram : » sic vero nil nisi lucis sunt privatio, ideoque nihil : hic dicitur, rex fecerunt illum, id est, tres regiæ et sic et sapientia, id est virtus, solidam habet sub­ divin® person® fecerunt el crearunt hominem sistentiam; tenebr® vero, id est vitia, virtutis ad imaginem et similitudinem suam, ut per me­ tantum sunt privatio, ncc solidam essentiam aut moriam similis sit Deo Patri, per intellectum Filio, bonitatem habent. Ita Nyssenus. per voluntatem et affectum Spiritui Sancto. Ita Secunda, sicut lux fugat tenebras, et tenebræ Secutu Galatinus, lib. Il, cap. ix. Quocirca lota hominis lucem : sic sapientiam pellit insipientia, ac vir­ sapientia, justitia cl felicitas in eo consistit, ut se tus vitium ; atque vice versa insipientia si domiDeo assumici, quoad potest. Nam, ut ait Eccli. nclur,abigit sapientiam, et vilium virtutem. Ita cap. XXIII, 38 : a Gloria magna est sequi Domi­ Olympiodorus, num. » Quin et M. Antonius Imperator cognomen­ Tertia, summa est antipathia lucis et tenebra- Terta» to Philosophus, rogatus quodnam esset summum rum , qua fit ut nullam habeant societatem loci, hominis bonum, respondit : a Si deos imitetur, temporis aut subjecti, juxta illud : a Divisit lucem deorum autem imitationem esse, quam paucissi­ a tenebris, » Genes, i, 4. Et : a Quæ societas luci mis indigere, el quam plurimis benefacere, p uti ad tenebras? » 11 Corinth, vi, 14. Et Eccli. xvi, 17, refert Julianus Apostata in Cœsaribus. Græci Codices Complutenses habent, lucem a te­ Moraliter hic et alibi S. Scriptura celebrat Deum, nebris divisit adamante, id est, tanta firmitate et qua rex est cl qua faclor, id est Dei gubernatio­ separatione lucem dispescuit a tenebris, ac si nem el creationem, sive Dei sapientiam et omni­ inter utramque murum adamantinum fabricaspotentiam, illasquc opponit noslræ insipiente et set. infirmitati, ut hac ratione sternat nostram super­ Quarta, lux est qualitas nobilissima, coelestis Qairu. biam, præfidenliam, ingratitudinem, diffiden­ ct divina; talis est et sapientia ac virtus : tenebræ tiam, anxietatem ct nimiam sollicitudinem. Hinc vero sunt caligo horrida , et infernalis et diabo­ Job, cap. lx, 4 : « Sapiens corde est, inquit, ct for­ lica; talia pariter sunt insipientia el malitia. tis robore : quis restitit ei, ct pacem habuit? p Et Quinta, lux dirigit omnes hominis gressus el Quiuu. vers. 10 : « Qui facit magna et incomprehensibi­ actiones; tenebræ vero utrosque impediunt. Sic lia ct mirabilia, quorum non est numerus. » Et sapientia dirigit omnes hominis operationes, vers. 14 : « Quantus ergo sum ego, ut respondeam quas insipientia perturbat et pervertit. ei, et loquar verbis meis cum eo? » Vide isaiam, Notat secundo, Pineda, per lucem accipi posse cap. XL, 12 ct sequent. solem et diem; quia sol efficit lucem, el lux Ven. o. 13. Et vidi quod tantum prjec ederet sapientia diem , per tenebras vero noctem et caliginem, STULTITIAM, QUANTUM DIFFERT LUX A TENEBRIS.— quia eam causant. Sapientia ergo el virtus simi­ Pro precederci cl differt, hebraico est pin1 iitron, lis est soli et diei : insipientia vero et vilium simile id est residuum, superans, dignitas, excellentia, est nocti. Sicut enim sol mundum el res omnes ul dixi cap. i, vers. 3. Unde Septuaginta vertunt, illustrat, sic sapientia hominis animum jubare et vidi quia abundantia (Complutenses, excessus) est suo ac radiis illuminat, iliique splendorem, di­ sapientia, super stultitiam (Symmachus, iuxóíav, id gnitatem atque ornamentum mirabile addit. Rur­ est carcntiam disciplino), imperitiam, rusticita­ sum , sicut sol inferiora ista suo calore fovet at­ tem, insipientiam, ineptiam, temeritatem), sicut que vegetat, varietatem pulchritudinemque effi­ abundantia lucis super tenebras; Thaumaturgus, cit : sic sapientia suum ad corpus splendorem grande etenim sapientiœ insipientieque interstitium, transmittit. « Sapientia (quippe) hominis lucet tantumque discrimen quantum dici est ac noctis; Ara­ in vultu ejus; » humanos sensus moderatur, mo­ bicus, tantum praslantice, quantum prestai prestan- dum oculis, ori, auribus adhibet, universisque tia luminis super tenebras; Syrus, et vidi esse lucrum actionibus temperationem el pulchritudinem : in sapientia mullo magis quam in stultitia, sicut pre- contra vero stultitia, cum semel animo in>ed;t, stantius est lumen tenebris; Vatablus, et dignitas vel caligine el tenebris omnia involvit, horrore atque excellentia sapientia supra stultitiam; Pagninus, squalore omnia deturpat, mentem obcæcal, seu* vu. M COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. II. sus torpidos atque squalentes facit, toti corpori Deum videas et contempleris, non ut humi de­ deformitatem inteinperieinque offundit. jecta serpat vita tua, non ut pecudum voluptates Piares analogias solis et sapienti®, sive lucis consederis, sed ut vitam coelestem agas. Idcirco Sapfontli ct virtutis, recensui Genes, i, 8 et 16; Isaiœ xlv; £c- sapientis oculi sunt in capite ipsius. Cur autem di. xun, EpAes. v, 8, ad illa : « Eratis ali­ non ad caput, sed in capite? nempe ut qmu excelsa quando tenebra; nunc autem lux in Domino. Ut ac sublimia sunt intueantur et spectent; qui au­ filii lucis ambulate : fructus autem lucis est in tem ea non aspicit, sed terrena, is oculos humi omni bonitate, justitia et veritate; » Jacobi i, 17, defixos et sepultos habet. » Hinc Chaldæus vertit, sapiens contemplatur in I Joannie i, 5 et sequent. Symbolice, lux symbolum est oculi et visus, principio id quod futurum est in fine. Unde illud : tenebra vero oxoculationis et caecitatis : hinc sa­ « In occipitio oculus, » ut finem respicial. El Capientia, quæ lux est spiritualis, similis est oculo jetanus : Vident, inquit, oculi sapientis caput, id el visui; stultitia vero, exoculationi et cæcitati. cslprincipium operis, qui finis est, et consequenter Quod enim est lux oculo, hoc oculus est corpori, media congrua. Finis enim est primum in inten­ el intellectus animæ. Unde sequitur : « Sapientis tione, quod hominem movet ad opus, velut me­ oculi in capite ejus, stultus in tenebris ambulat. » dium ad finem, quem præconcepit assequendum. vm. u. 14. Sapientis oculi in capite ejus : stultus in Quocirca poet® Janum, qui prudenti® est typus, tenebris (alii, in tenebrositate} ambulat: et didici pinxerunt bifrontem, eo quod vir prudens ante­ QUOD UNIS UTRIUSQUE ESSET INTERITUS. — Campeilcedentia icque ac sequentia tempora rerumque sjs, sopiens oculos habet in fronte, stultus velut co­ eventus procul aspiciat el pravideat, sibique pro­ cus palpitat; Vatablus, circumspectus est sapiens, vi­ videat. Igitur sapiens oculos habet in capite, det quid agendum sit, cum stultus cæcussit el impro­ quasi in coelum defixos; stultus vero in pedibus, vidus; Chìlihrus, sapiens contemplatur in principio quasi in terram demorsos. Huc faciunt veterum quod futurum est in fine : oransque infausta judicia adagia : « In virtute oculi el manus, d id est pru­ Det ab hominibus a vertit et retardat; sed novi quod dentia et operatio : « Oculas vike est sapientia : si non orarent sapiens, neque cx orbe infelix illud Sal vitæ amicitia : Antidotum vitæ patientia. » decretum depulerit, atm in mundum veniet vindicta, Secundo, sapiens oculos habet in capite, quia omnes eodem eventu censeri. Pro interitus hebraico excelsa, coelestia et divina contemplatur ct spec­ est mpO mitre, id est occursus, eventus; Syrus, tat, eoque omnem mentis sute cogitationem, om­ accidens unum accidit omnibus; Arabicus, occursus nem actionem, omne studium, omnem intentio­ unus occurrit omnibus eis; Thaumalurgus, œqualis nem suam dirigit. Stultus vero oculos videtur ha­ sors; Scholiastes Gnecus, unus finis; S. Hierony­ bere in pedibus, quia non nisi terrena, vilia, exi­ mus, communis interitus, eadem plaga, eadem mors, lia cogitat, amat, sectatur. Ita Olympiodorus : pares angustia; S. Augustinus, unus incursus ; Cam­ Caput, inquit, in corporo emicat el eminet ; hinc pensis, idem exitus; Tigurina, eadem fortuna. oculos habere in capite, est superna et æterna Explicat et confirmat quod dixit sapientiam esse contemplari. Et Thaumalurgus : « Nam qui vir­ lucem, stultitiam vero tenebras, ex eo quod sa­ tutem, ait, sectatur, simili? est homini clare sur­ pientia sil quasi oculus in sapientis capite, omnia sum, ct undequaque cernenti, atque fulgidissimo quæ circum illum sunt instar lucis illustrans; jubare iter facienti. Contra qui vitiis erroribusque stultitia vero tenebras mentis cimmcrias stulto implicitus, comparandus est erranti in tenebris : circumfundat. cæcus enim est, el oculos illi tenebrosa opera sua Igitur bujus adagii sensus est, q. d. Sapiens effoderunt. » Et Auctor Catenœ Grœc. ex Nysseno : oculo' lucidos habet in capite, ceu speculatores, « Quando, ait, speculatrix aniinæ vis rebus sen­ oculos, inquam, tum corporeos frontis, tum po­ sibilibus vacat, a natura siluquo suo avulsi lu­ tius spiritale* mentis, quibus ex alta quasi capitis xantur oculi; etquamdiii perillos aspicit res infi­ arce ct specula omnia cominus circumspicit, et mas, in calcaneos migrant, iliaque rerum subli­ em nu> prospicit : quo fit ul omnia ipsi Incidaci mium contemplationis fit expers. » Sin nutem clara sint, atque in Inoe perpetua ambulet, ut- vana qu/e deorsum despiciens sursum aspicint, que omnibus provideat, noxia caveat, utilia ca­ oculos dicitur habere sursinn in capite. Pulcher­ perai; lux hæc est circumspectio, prudentia et rime vero S. Basilius, homil. 9 llexurn., sub fi­ provideo! a. Stultus vero perinde ac si oculos ha­ nem : « Ut herbas depascatur et attondeat ovis, beret in adcaneo, non iu capite; in talis, non in tacta est; eoque caput acclinat ac deflectit in ter­ cerebro, d rana vel commoda non pravidet, nec ram. ut spectet venirem, et quæ sub ventre sunt : providet; s^d velili in tenebris ambulans obvias quando m hunc scopum felicitatis illorum exitus volunt •te'* sectetur, id- oque m multa noxia, imo conspirat pastu ut exsatient ventrem, ac volup­ in exilium corporis et anunæ corruit, juxta illud tate. Homo non item. Nec enim oculos in venirem Frov. cap. IV, 19 : « Via impiorum tenebrosa, ne- demittit. Ipsi etenim c iput est spectans in subli­ sr unlubi oiTuanl.» Ita S. B isilius in Psa/. xxxui. me, quo coelestem illam suam cognationem ag­ Audi \> eoum, orai. 2 in illud : Faciamus horni- noscat el contempletur. Oculi nequaquam terra n >n ud i nostram : a Genitus es, inquit, ut innuunt. Cave igilur quidquam designes, quod iU COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN. cap. II. 415 generositati turo repugnet natur®. Terrena luce ne cari; speculatores quidam nostri die ac nocte circumspicias, sed coelestia, ubi Christus est. Si excubant. Nam cl ex sopore membris croteris ci­ consurrexistis enim, ait Paulus, cum Christo, quæ tius excitantur, et vigilantes circumspectant om­ sursum sunt (puerile, ubi Christus est. Hac enim nia; viciniores enim sunt cerebro, unde omnis conditione el lege formatus es. Tui corporis effi­ manat usus videndi. > Et nonnullis interjectis : gies rudimentum quoddam est, quo docearis ad « Caput itaque oculis explorat omnia, auribus quem sis finem conditus; ut Deum contemplera occulta rimatur, cognoscit abscondita, audit quid factus es, non ut humi repat vita tua, non ut pe­ aliis agatur in terris. » Vide eumdem, lib. De cudum ritu voluptate pevfruaris; verum ut ad Arra Noe. Hac de causa m baptismo inungitur caput bap­ normam ct institutum cadesti» vitro tuam ipsius componas. Et hac gratia non inscite dixit sapiens tizad. Audi S. Ambrosium, tract. 2. De Sacramen­ Ecclesiastes : Sapientis oculi in capite ejus. Cujus- tis, et habetur De Consecr. disi. 4, Can. LXXXVHI : nam oculi non sunt in capite? Atqui hic in ca­ « Accepisti mysterium, hooest unguentum super pite, hoc est, ul ea contemplentur, quæ in sublimi caput. Quare super caput? quia sapientis sensus sunt. Nam qui non ad bona quæ in sublimi sunt, in capite ejus. » Tropologice Cajelanus : < Sapientis oculi, ait, TropoUsed quœ in Ierra, respectat, is utique defigit detrahitve oculos in terram. » sunt m capite n , id est, jugiter caput reflexe veAlludit ad primam hominis et animalium crea­ lui in speculo intuentur, eo quod sapiens pri­ tionem, in qua homo creatus est erecto corpore mum noscat seipsum, omnesquo mentis su® co­ et capito, ut uculis coelum cl croleslia aspiciat et gitationes el intentiones exacte discutiat, itaque ambiat; crotora vero animalia creata sunt capite omnia in luce operetur. Huc facit vetus adagium : el oculis ad pedes, ct terrain depresso, quia nou « Oculus in pectus » , q. d. Inspice teipsum. nisi terrena pabula ct gramina cogitant, amant Sic ¿emam qui sis, quantus, qua iurte videbis, ct sectantur, juxta illud Nasonis in Mekunorph. Et pede prudenter le metiere luo lib. 1 : Rursum, q. d. Sapiens ex oculis et capite digno­ Pronaque cuoi spectent animalia extera terram, scitur, juxta illud cap. vin, 1 : « Sapientia homi­ Oi homini sublime dedit, cœlomque tueri nis lucet in vultu ejus.» Et Proverò. xvn,24: «In Jussit, el erectos ad bidera tollere vultus. facio prudentis lucet sapientia, oculi stultorum Hinc nonnulla animalia, prroserlim pisces, habent in finibus terne. > oculos in venire : unde illud apud Homerum : Insuper oculi sapientis, id est principis (hic «Solea oculata; » nolantque stultos, « qui terrena enim prro croleris pollere debet sapientia, qua sapiunt, quorum Deus venter est, » Philipp, m, subditos omnes sapienter regat), sunt in capite 19 ; qui proinde rectæ Dagonistæ vocitentur. ejus : quia princeps, qualis erat Salomon, uti ca­ Audi S. Ambrosium, lib. VI Hexamer. cap. ix : pile, id est dignitate el auctoritate, sic et oculis, «Ac primum omnium cognoscamus, humani cor­ id est vigilantia ct circumspectione, croleris emi­ poris fabricam instar esse mundi. Siquidem ut nere debet, ut ex alto regni sui throno omnes cadum eminet acri, terris maria, quæ velut quu?- sibi subditos circumlustret, ab cisque omnia no­ dam nnmbrasunl mundi : ita etiam caput supra xia arceat, el profutura procuret. Hinc Ægyptii reliquos artus nostri corporis cernimus eminere Dei hieroglyphicum dabant a oculum m bacu­ præstanbssimumque esse omnium, tanquam in­ lo, p oculo Dei providentiam, baculo potentiam ter elementa cadum, tanquam arcem inter reli­ denotantes. Unde illud: « Oculus in sceptro, » id qua urbis incenia. In arce autem hac rogalem esi, vigilantia sit in repe et principe. Ita S. Am­ quamdam habitare sapientiam, secundum pro- brosius in Psalm. i, pro oculi legens sensus : « Sen­ Oenlo- phelicum dictum, quia oculi sapientis in capite sus, inquit, sapientis in capite ejus. Quod referri cum elo- ejps: hanc essu croleris tutiorem, et ex illa om- potest etiam ad Ecclesia; preeminentes. p Idem, F mbus membris vigorum providenliamque pro­ Exhort, ad Virgin.:* Oculi hominis in capite ejus, ferii. Quid enim robur et validitas lacertorum id est, inquit, sapienti® tu® sensus, p Oculi enim profici.it, quid velocitas pedum, nisi capitis, ve­ typus sunt sapienti® cl sensus. lai principis sui, imperialis qurodam adminicu­ Allegorico S. Hieronymus, Olympiodorus, Sa- AUegoa letur potestas? Ex hoc enim aut destituuntur uni­ Ionius, Hugo el alii per caput accipiunt Christum, versal aut omnia fulciuntur. Quid agat fortitudo, in quem jugiter oculi montis nostro; intendant nisi oculo duce utatur in prrolium? Quid fuga, oportet, ut ab eo sapientiam discamus et hauria­ si desit obtutus? Career est totum corpus, tene­ mus. a Qui in peifectum virum pervenerit, ait broso inhorrens situ, nisi oculorum illuminetur S. Hieronymus, el meruerit ut caput ipsius Chri­ Oculoi aspectu. Quod ergo sol et luna in croio, hoc sunt stus sit, oculos suos semper habebit ad Christum, oculi in homine. Sol et luna duo mundi lumina. ct eos in sublime elevans nunquam de infericriIum*. Oculi autem qua dam in carne sidera fulgent de­ bus cogitabit. » El S. Gregorius, XVII Moral, cap. super . et inferiora claro illustrant lumine, nec V : « Oculi sapientis, inquit, in capite ejus, quia patiuntur noctis quibusdam nos tenebris impli­ videlicet sapiens quisque illum tola intention* HG COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. IL conciderat, cujus se membrum esse per fidem superat tenebras; in eo tamen pares reperi, quod pensat, n Et lib. XX, iv : « Oculi, ait, sapientis in quoad corpus utrisque, scilicet sapientibus et in­ capite ejus sunt, dum redemptoris sui semper sipientibus, eadem sors ct mors obveniat, atque opera, quæ imitari debeat, contemplatur. » Et, ut ex eo tam sapienti®, quam stallili® suam quoquo idc ii ait, hom. 2 in Ezech.: a Cum omnis nostra inesse vanitatem, id est fugacitalcm et interitum, intentio in eum se erigit, ne si vias lucis aspicere quo evanescat, comperi. Omnia enim hæc eo spec­ oculus mentis neglexerit, statim clausus in tene­ tant, ut ostendat omnibus in rebus, qu® sub solo bris erroris cadat. » Hinc ait Psaltes, Psal. cxvin : in terra sunt, se invenisse vanitatem, et inde con­ « In mandatis luis exercebor, et considerabo vias cludat veritatem ambienti, mentem figendam tuas, o esse in Deo cl cœlo, in quo nulla est vanitas, sed zri*05b Anagogice, oculi spirituales eorum qui vacant vera stabilitas et stabilis ælernitas. " vitæ contemplativ®, sunt in capite, id est in parle 15. Et DIXI IN CORDE MEO : Sl UNUS ET STULTI ET Vers. IX superiori anima, quæ mens el spiritus dicitur; MEUS OCCASUS ERIT, QUID MIHI PRODEST QUOD MAJO­ exstaticorum vero sunt in ipso apice mentis, quo REM sapientia dedi operam? — « Quid mihi proad Deum evolant, in cumque se mergunt ut vi­ dest, » scilicet ad hanc vitam prorogandam in deantur deificari, unusqueeumeo spiritus fieri, terra, cum sapientia mihi vitam hanc conservare, quia per œnigma vident Deum, in coque futur® eamque a morte preservare nequeat; sed sapiens, felicitatis gaudia prelibata. Ita Lyranus, quin et æque ac stultus, id est probus ®quc ac impro­ S. Hieronymus,in cap. li Isaiœ clin cap. ii Daniel. bus, legem mortis omnibus communem el fata­ Et DIDICI QUOD unus utriusque esset interitus.— lem subire debeat : nam in altera mullum pro­ Hebraice est mpo micre, id est occursus, acci­ derit sapientiæ, id est virtutis studium, ulpote dens, casus, eventus, ut vertunt Septuaginta, qu® sapienti œternam felicitatem et gloriam con­ Syrus, Chaldæus, Valablus, Pagninus, per quem ciliabit; cum stultitia, id est impietas , cl scelera S. Augustinus,lib. XX De Civit, cap. m, accipit ea impio parient gehennam et mortem œternam. mala, qua bonis cl malis videmus esse communia. Abstrahit ergo hic Salomon a futuro piorum et Olympiodorus vero accipit tam bona quam mala, impiorum post hanc vitam statu, et tantum pre­ q. d. Indifferenter sapienti ct stulto, id est probo senten) hujus vil® spectat, uti solent facere phi­ et improbo, obvenit morbus æque ac sanitas, losophi ct physici, quia loquitur rudi sæculo et opes æque ac inopia, honor æque ac contemptus, rudibus Judæis. Unde signanter addit vers. seq. ac præsertim vita æque ac mors. Hinc Noster apte « sub sole, » 7. d. Omnia sui) sole sunt vana. Si vertit, interitus; nullus enim eventus ita commu­ ergo quœris veritatem veramque felicitatem, qu®nis est omnibus, qui certo singulis obvenit, tam rc eam supra solem, apud Deum in cœlo empypiis quam impiis, ac mors, juxta illud Horatii : reo. Toto enim hoc libro ostendit omnia terrena esse vana, id est morte finiri et evanescere : coe­ Pallida mors rquo pede pulsat pauperum tabernas, lestia vero esse vera, id est durare, firmari,(eter­ Regumque turres. nare (1). Alii censent Salomonem hæc dicere ex mente Mors ergo est micre, id est communis omnium, nemine prorsus excepto, casus ct occasus. Rur­ stultorum, id est impiorum, qui prescnlibus in­ sus mors est micre, id est occursus ; occurrit enim hiant, futura non curant, nec crcduni aut spe­ non cogitantibus, et non exspectantibus, occupat rant : quibus favent Septuaginta qui pro nnv iother, incautos, intercurrit negotiis, deliciis el prospe­ id est majorem, vertunt, abundanter ct in abun­ ritatibus hominum, ut cum in mediis versantur dantia. Unde sic ex eis legit S. Hieronymus : a Utopibus, honoribus ct gloria, mors eis cx latere quid sapiens factus sum ego? Tunc abundanter obviet, hæcque omnia in momento succidat, ip- loculus sum ego m corde meo, quoniam insipiens loquitur ex abundantia ( id est ex superfluente in sosque ex itantes interimat. Multi censent Salomonem hoc dicere non cx ipso stultitia, ait Olympiodorus. Nam « garruli­ sua, sed cx aliorum, qui anim® immortalitatem tatis fluenta tanquam ex fonte erumpunt stultitia?,» negant, persona. « Ut repræsentet, ait Nyssenus, ail S. Gregorius), quoniam hoc quoque vanitas. » objectiones eorum qui ad hanc vit.un sunt pu­ Et Syrus, Septuaginta more suo assectans, /ocu­ silli ct abjecti animi, el qui cx virtute nihil cre­ lus sum, ait, in corde meo, quod hoc etiam vanitas dunt lucri accidere, quoniam in eumdem finem sit, quia stultus multo magis loquitur; Arabicus, utrisque vita desinit. » Sic cl Tbaumaturgus, Olym­ quando locutus sum in corde meo praestantiam ejus, piodorus, Hugo Victorious, Lyranus el alii. Verum quoniam stultus ex prœstantia cordis sui loquitur. ml est quod cogat hoc dicere ; imo sequentia ct 0) Quare dixi ego in corde meo : Quatis sors stulti est, antecedentia induant hic Salomonem cx sc sua­ talismani mihi eveniet, et si res ita se habet, cur nunc que mente loqui. Sensus ergo est, 7. d. Suggessit milii mens ves­ sapiens factus sum ego magis quam ahi? , suæ, fortitudinis peculium, vel adeptionem; Chaldæus, ad damna fislioat. Quid igitur miserius, quando nec apud illum cui laboratis, gratias derelinqui­ Vanito justitiam; Campensis, frugal it at em. Hisce omni­ ditaro bus enim parantur, vel parle augentur opes. tis? Propter illum tolis incestam diebus toleratis were dea. Hæc omnia augent rei vanitatem. Primo enim va­ famem, quotidiana mens® vestra damna metuen­ Pi imo. num el malum, id est miserum est opes, quas tes; propter illum diurna aggeratis jejunia. » Quarto, quod avari pauperes, et in eis Chris­ tanta sapientia, prudentia, virtute parasti, relin­ quere homini otioso et inerti, qui nihil in cis la­ tum debita ex charilate alimonia defraudent, pa­ thetice Salvianus, lib. IV ad Eccles. Cathol.: « Om­ boravit, ut habent Hebrea. Secundo, vanum cl miserum est, ait S. Hiero­ nis, inquit, egestuosus pro se tantum et in se Secando. nymus, « quod sudor mortui delici® sunt viven­ eget : solus tantummodo Christus est, qui in om­ tis, n praesertim cum hærcs vivens opibus, vir­ nium pauperum universilate mendicet Et cum Anihbetute defuncti partis, abutitur ad luxum ct vilia, liæc ita sint, quid ais, o homo qui Christianum uti fecit filius prodigus, Lue® xv, 13, ac faciunt te esse dicis, cum Christum egere videas, ut fanepotes, id est prodigi ; quia enim nepotes sæpe cuítales tuas in quibuscumque non indigenti­ patruorum vel avorum patrimonia prodigunt per bus derelinquis? Christus pauper est, el tu opes gulam el luxuriam ; hinc prodigi vocantur ne­ divilum cumulos. Christus esurit, cl tu delicias potes. Similiter mystice, posteri sæpe magistro­ affluentibus paras. Christus etiam aquam sibi rum suorum scripta vel opera contemnunt, imo deesso queritur, ct a te apotheca ebriosorum vino G pomx. vituperant, carpunt, perdunt. Causam dat Hugo replentur. Christus rerum omnium egestate con­ Victorians : « Quia subsequentiUin ncgligenlia hoc ficitur, et a te luxuriosis copiæ congregantur. paratum in usu assumere respuit, quod priorum Christus libi el pro muneribus a te datis premia sagax diligentia non sine grandi laboro el cura sempiterna promittit, ct tu nil prestatori* cuneta acquisivi!. » Predare S. Chrysostomus apud An­ largiris. Christus tibi pro bonis bona immortalia, tonium in Melissa, part. I, cap. xxxv : a Inexplc- cl pro malis mala ¿eterna proponit; et tu nec bo­ bililas, ait, admodum violenta est, et avaritia nis cœleslibus flecteris, nec malis perennibus præpolens; rapaces vitam hominum perturbant, commoveris : et credere te Domino tuo dicis, cu­ el hujus quidem rapirne sunt, delici® autem alio­ jus nec renumerationem desideras, nec iracun­ rum; in ipsum cadit exsecratio, fruitio in alios; diam contremiscis? Non credis igitur, sicut jam adversus ipsum eduntur suspiria, abundantia diximus libro superiore, non credis, » etc. contingit aliis; adversus ipsum funduntur la22. Qum exim proderit uomixi db universo la- Vtrt.n COMMENTARIA TN ECCLESÏASTEN, cap. TL BORIAVO, BT AFFLICTIONE SPIRITUS, QUA SUB SOLE cune filium, nec nb illo tantum existimat natum, CHI CIATI 8 EST? sed nutritum, educatum, fotum, perpeluoquo w. -L CUNCTI DIES EJUS DOLORIBUS ET ÆRÜMNIS PLENI cum illo, cum dolore nimirum ac labore divites agere vitam affirmavit. Prosper, lib. 11 De Vita BINT, NFC PER NOCTEM MENTE REQUIESCIT : ET HOC nonne vanitas est?—Campensis. et hoc stultum est; contemplat, cap. xiii : « Divitias, inquit, qui ha­ Ib'br v i, nam quid est homini in omni labore ct ma­ bent, sina labore non quierunt, sine difficultate litia cordis sui, quo tpsc laboral sub sole? quia non Itìvcniunt, sino cura non servant, sine noxia cuncti dies sui in doloribus, et indignatio occupatio delectatione non possident, sine doloro non per­ ejus : et guidon in nocte non dormit cor ejus ; et hoc dunt. » Secundo, quod cuncti dies ejus aærumnis pleni Sccooda est vanitas. Pro afflictione hebraico est p*jn raion, id est sunt. » Hebraice, ira occupat io ejus; Chaldæus, ira malilla, hoces! miseria, afflictio. Septuaginta ver­ furoris est negotium ejus; Septuaginta, iracundia tunt , . ra pia expendet. Symmachus vertit, ut dentur illi poralium, ri sibi fideliter servirent. Unde exem- pl*« qui placuerit Deo, juxta illud Druvcrb. cap. xiii, 22 : pia hujus senlenliœ sunt in Hebrels,qui duco « bonus relinquit hueredes filios el nepotes, et Mose exeuntes ex Ægyplo, a Deo obtinuerunt custoditur justo substantia peccatoris; » vel, ut opes el spolia Ægyptiorum , Exodi cap. xn, 36. legit S. Augustinus, epist. 50 : « Thesaurizantur Idem,duce Josué, expugn intesCliananfeos eorum justis diviliæ peccatorum. » Et Job, cap. xxvii, divitias possederunt, ul palei ex libro Josu°, etc. 16 : a Si comportaverit (piasi terram argentum, Sic David possedii bona avari el stulti Nabal, du­ el sicut lutum prœparavcrit vestimenta; præpa- cens ejus uxorem Abigail, 1 Rcg. xxv, 42; item rabil quidem, sed justus vestietur iliis, el argen­ opes Syrorum, Ammonitarum, II Ileg. x etxi; tum innocens dividet. » ac .Moabitaruin, II Itcg. vm, 4 et II. Sic opes con­ Nota primo, quod dicitur, bonus in conspectu gestas a Diocletiano ct Maximiano juratis hostibus suo, Albinus ro suo refert ad ipsum hominem bo­ Christianorum, obtinuit Constantinus Magnus, qui num, quasi dicat : Homo qui sibi ipr in conscien­ ex eis basilicas el templa plurima Christianis mag­ tia videtur bonus el probus. Verum ro suo refert nificentissime exœdificavit. Idem hodie sœpe fieri Deum, qui sequitur. Jam « bonus in conspectu videmus. Sane hærelicorum opes perplures Deus Dei » per Hebraismum idem est quod placens ad chrislianos, imo ad religiosos derivavit. Itu ex Deo, gratus oculis Dei. Potest autem quis gratus hœrelicorum bonis erexit plura collegia Societatis esse Deo mullis nominibus, et ob varias dotes Jcsu, quæ hæresim convellerent, et hæreticos ad tum natura, tum graliæ; ob dotes natura pos­ fidem orthodoxam converterent. Tale est colle­ sunt etiam peccatores placere Deo : ob dotes gra­ gium Augushe Vindelicorum a Fuggcris, quorum tin soli justi, qui proprie dicuntur grati esse Deo, nonnulli tum Lulherani erant, erectum : tale quo­ illique placere velul ejus amici, filii el hæredes. que csl collegium Gandavense in Belgio, ubi na­ Elsie hic accipitur. Opponitur enim peccatori, tus fuit Carolus V, cl alia plura. quanquam per peccatorem proprie hic inlelligaSed kt hoc vanitas fst, kt cassa solliciti do tur avarus, ac consequenter per bonum in con­ mentis. — Loquitur de peccatore el avaro, cui spectu Del, liberalis, ul Vsalm. cxvn, 2 : « Confi­ Deus dedil afflictionem ct curam superfluam: temini Domino quoniam bonus, quoniam in æter­ nam bono el liberali dedit sapientiam et lælitiam, num misericordia ejus. » uti paulo ante dixit. Minus recte ergo Cajet mus Nola secundo : Pro lalilia, quam indit sibi pla­ idipsum ad bonum el liberalem extendit, qui centi el grato Deus, peccatori dat afflictionem ct fruilur opibus labore suo partis. Licet enim, in­ curam, id est Laborem, sollicitudinem, moles­ quit ipso, sit hoc donum Del, tamen vanitas tiam, difficultatem coacervandi opes. ILec afflic­ vocatur, quia res inodica est citoquo evanescens. tio parlim esi pœna, el hac ratione positive a Deo Minus apto quoquo Hugo Victorinos Idipsum di­ immittitur peccatori, ut illa ceu flagello ejus pec­ latat u ad vanitatem otcassamsolticiludinem justi, cata pr»« wrtim avariliæ castiget, cumque ad bona requirentis divitias peccatoris, aut ill n concu­ carestia quœrcnda impellat et adigat, ait Olym­ piscentis, et si acceperit, cor apponentis. « Pro piodorus: parlila est culpa, quatenus ab avaritia cassa sollicitudo mentis, ex Hebr.ro Vertas, ptisfio proficiscitur, «jusque est aileclus et actus, et sio venti, q. d. Opes el res omnes lerrenœ non magis 1S7 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. IH. reptant mentem, quam ventus satiet famem. Audi rem cernas, quo qnari conni!at fami,nonne ero­ S. Bernardini! De diligendo Deo : « Justitia ratio­ das insanire? Sic non minoris insania? est, si spi­ ne utentis spiritus, cibus est vitalis et naturalis; ritum rationalem rebus putes quibuscumque cor­ pecunia vero (et idem de aliis bonis diceret) sic poralibus non magis inflan quam Sitian. Quid non replet vel minuit animi famem, quomodo nec namque de corporalibus ad spiritualia? Nec jila corporis ventus. Denique,si famelicum hominem sane spiritualibus, nec uti e regione refici cor­ apertis faucibus vento inflatis haurire buccis ae­ poralibus queunt. » CAPUT TERTIUM. SYNOPSIS CAPITIS. Ostendit vanitatem rerum ex tempore, cin omnes subjacent. Primo, er. eo ç»od singul r eum tempore transeant ac suas subeant vices el vicissitudines, idque multis exemplis per antithelorwn combinatianes demonstrat. Secundo, vers. 14, ex eo quod tempus, ct res temporalis comparata: Deo, Deiqiu operibus. ulpote /•(,>,«'/>;.'ibus et perpetuis, sint vana: ct instabiles, fluides et caduca-. Tertio, vers. 16, quod tempus omnia mutans subinde inducat tyrannides ct tyrannos, sub quibus regnant scelera et scelerati, affliguntur d exulant vir­ tutes, ac vii tute ¡traditi. Quarto, vers. 18, quod tempus hominibus adducat mortem, et interitum similem bestiis. 1. Omnia tempus habent, et suis spatiis transeunt universa -ub cado. 2. Tempus nas­ cendi, et tempus moriendi. Tempus plantandi, et tempus evellendi quod plantatum est. 3. Tempus occidendi, et tempus sanandi. Tempus destruendi, et tempus aedificandi. 4. Tem­ pus flendi, et tempus ridendi. Tempus plangendi, et tempus saltandi. 5. Tempus spargendi lapides, et tempus colligendi. Tempus amplexandi, et tempus longe fieri ab amplexibus. 6. Tempus acquirendi, et tempus perdendi. Tempus custodiendi, et tempus abjiciendi. 7. Tempus scindendi, et tempus consuendi. Tempus tacendi, et tempus loquendi. 8. Tem­ pus dilectionis, et tempus odii. Tempus belli, el tempus pacis. 9. Quid habet amplius homo de labore suo? 10. Vidi afflictionem, quam dedit Deus filiis hominum, ul distendantur in ea. 11. Cuncta fecit bona in tempore suo, et mundum tradidit disputationi eorum, ut non inveniat homo opus, quod operatus est Deus ab initio usque ad finem. 12. El cognovi quod non esset melius nisi ladari, et facere bene in vita sua. 13. Omnis enim homo, qui come­ dit et bibit, et videt bonum de labore suo, hoc donum Dei est. 1 i. Didici quod omnia opera, quæ fecit Deus, perseverent in perpetuum : non possumus eis quidquam addere, nec au­ ferre quæ fecit Deus, ut timeatur. 15. Quod factum est, ipsum permanet : quæ futura sunt, jam fuerunt : et Deus instaurat quod abiit. 10. Vidi sub sole in loco judicii impieta­ tem, et in loco justiliæ iniquitatem. 17. Et dixi in corde meo : Justum et impium judicabit Deus, et tempus omnis rei tunc erit. 18. Dixi in corde meo de liliis hominum, ut probaret eos Deus, ct ostenderet similes esse bestiis. 19. Idcirco unus interitus est hominis et ju­ mentorum, et æqna utriusque conditio : sicut moritur homo, sic et illa moriuntur : simili­ ter spirant omnia, el nihil habet homo jumento amplius : cuncta subjacent vanitati, 20. et omnia pergunt ad unum locum :de terra fuctasunl, et in terrain pariter revertuntur. 21. Quis novit si spiritus filiorum Adam ascendat sursum, et si spiritus jumentorum de­ scendat deorsum. 22. El deprehendi nihil esse melius, quam laetari hominem in opere suo, et hanc esse partem illius. Quis enim eum adducet, ulpost se futura cognoscat? Vin. i t. Omnia tempvs habent, et suis spatiis transSONT UNIVERSA SUB coelo.— l’ro tempus hebraico est JDÎ zemun, id est tempus statutum, sive consti- lutum. Ilcbrœa ergo sic habent, omni rei est terrrpus constitutum, et tempus omni voluntati (id est omm volito, sive omni rui quam quisque opta- COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. III. rit et voluerit) sub ario; Septuaginta, omnibus periodo, sive ex vicissitudine et successione con­ tempus est ct xaip&c, id est opportunitas, omni rei trarii, quod rebus singulis quolibet versu oppo­ sub cœlo; Syrus, omni rei est tempus, et tempus nit, ostendit instabilitatem, mobilitatem et circu­ omni negotio sub sote; Arabicus, omni tempori et lationem rerum omnium, scilicet omnia volvi omni rei sub sole est tempus; Chaldteus, omni viro cum solo, el in orbem ire cum tempore. Dicit sub veniet tempus, et hora omni negotio sub sole; alii, calo, ait S. Hieronymus, quia reteræ a substan­ cuique rei suum est prœfinitum tempus, limitatum tiae spirituales nec sub cœlo, nec tempore conti­ et determinatum; Campensis, vicissitudo est suis nentur, » quales sunt angeli. Unde non habent spatiis, neque quidquam sub sole est stabile; Sym­ contraria, quæ eas mutent vel interimant, uli machus, omni rei est hora, ct omnis ministerii el habent homines el res omnes sublunares, quæ negotii est tempus; Thaumaturgus, per hoc tem­ elementis contrariis et inter se pugnantibus con­ pus omnia contraria contingunt; alii, omnibus est stant, ideoque variant, mutantur el occidunt. Ex tempus et suam opportunitatem habet quotcumque res paucis autem hisce exemplis quæ assignat, simi­ sub cado. lem anlilhcsim temporis in rebus et actionibus Nola H transeunt : tempus enim consistit in omnibus cuilibet faciendam el assignandum re­ continua successioneel transitu. «Tempus» enim, linquit. Est enim inductio imperfecta. ut ait Aristoteles, « est numerus (mensura) motus Tertio, innuit vanas esse et preposteras homi- Tertio, secundjim prius ct posterius. » Sicut ergo motus num curas, qui, cum singulis rebus tempus et consistit in continua agitatione et successione, opportunitas, ut vertunt Septuaginta, prœflnita dum pars postenor assidue succedit priori, eam- sil a Deo et natura, prudenter exspectanda vel que protrudit et extrudit : sic et tempus, quod patienter ferenda sit, ipsimet sua industria et sol­ non est aliud quam proprietas el mensus a motus. licitudine nimia, illam prefiniré, invertere vel Hinc collige quam parum veræ essentiæ et exis- antevertere volunt, qua in re frustra stulto, cas­ T*mpn» lentia,* habeat tempus, æque ac motus, atque res soque el irrito conatu laborant. omnes, quæ motui et tempori subjacent. Tempus Quarto, Tertullianus, lib. De Virginibus velandis, Quarto, |xr ídí- enim preleritum non est, sed preterii!; futurum cap. i, per tempus accipit gradus temporum, umpr«- n0D sed cri[ . solum præsens est et exislit quibus tum natura in qualibet re, tum gratia in præsens autem est dunlaxat unum indivisibile homine ad perfectionem provehitur : a Nihil, in­ nunc, id est unum instans temporis. Unde apte quit, sine ælale est, omnia tempus exspectant. De­ dixit ille, hominem et res temporales vere non nique Ecclesiastes : Tempus, inquit, omni rei. Adcxislere ullo tempore, sed tantum in uno nunc, spice ipsam creaturam paulalim ad fructum pro­ sive in uno instanti temporis. Porro Varro, lib. V moveri. Granum est primo, et dc grano frutex Dc Lingua Latina : a Tempus, ait, esse dicunt in­ oritur, ct de frutice arbuscula enititur. Deinde tervallum mundi et motus. Id divisum in paries rami et frondes invalescunt, et lotum arboris no­ aliquot maxime ab solis ct lume cursu. Itaque men expanditur. Inde germinis tumor, et Hos de ab eorum tenore temperato tempus dictum : unde germine solvitur, et de fiore fructus aperitur. Is tempestiva ; et a motu eorum, qui loto coelo quoque rudis aliquandiu et informis, paulalim conjunctus Deo mundus cusu venit, a quo tem­ ælatem suam dirigens, eruditur in mansuetudi­ pus id ab hoc Deo, dies appellatur. » Hucusque nem saporis. Sic ct justitia (nam idem Deus jusliVarro. tiæ et creatura) primo fuit in rudimentis natura Cor hic Quæres, cur Salomon tam fuse agit de tem- Deum metuens : dehinc per legem ct Prophetas Àtïjihe-* Pore> eJnsque tam varias actiones et epitheta per promovit infantiam : dehinc per Evangelium ef­ ut quatuordecim antitheta assignat? Respondeo ferbuit in juventutem. Nunc per Paracletum com­ W’*p. primo, ut omnium rerum vanitatem evincat ex ponitur in maturitatem. » ** * tempore, cum quo, ut ait hoc versu et vers. 9, Denique, cx tempore semper transeunte, circa- Qalat* omnia transeunt et evanescunt, idque ex decreto lanie et evanescente, evidenti demonstratione Dei; quia Deus præfinivit rebus singulis tempus, concludit omnes res, tempori subjectas, cum eo quo oriantur, durent, occidant. Decrevit enim transire, gyrare el evanescere. In rebus enim temcuique tempus, quo existai, quando el quantum poralibusdominaturclregnal tempus. Hinc Varro, duiare debeat : hanc enim statam periodum lem- lib. IV De Lingua Lutina, ex Pythagpra quatuor por is cujusque rei significat hebneum zeman, quod statuii rerum principia, scilicet corpus, locum, Noster vertit tempus. Unde Lyrnnus censet h i c afflictionem et tempus : « Duo enim sunt, inquit, dici (imo toto hoc capite non aliud doceri), ul li­ rerum exordia : status el motus; quod stat aut queat felicitatem non esse ponendam in longaivi- agitatur, est corpus; ubi agitatur, est locus; quod tate; nec eam esse appetendam, eo quod certa est m agitatu, est actio. Corpus est ul cursor; periodus duralionis a natura, sive a Deo auctore locus, stadium; qua currit, tempus; aclio, cursio. nature, cuique rei sil prostituta, inter quas est Quare fit ut omnia sint quadripartita cl æterna: periodus vitæ humane, qua debel homo esse nam neque unquam fuit tempus, (juin fuerit mo­ contentus, sicut et reterà periodo sibi a Deo data. tus (ejus enim intervallum est tempus); neque ineundo, ex definita et prestitela a Deo rerum motus, ubi non est locus et corpus (quod alter um 129 COMMENTARY IN ECCLESIASTEN, cap. III. Omnia qui placido nnvmit numin* . serpens» est quod movetur, alterum ubi); neque agi­ Perpetunmqne viret «quamU, ui’iinqtrt lediur tatus ubi non sit actio. Igitur initiorum quaOre vorat, tacilo relegens exordii bpso. drigœ, locus, corpus, tempus ct actio. » Hucus­ que Varro. El rnox : Huc facit disceptatio septem Greche Sapientum, Scribit pm «enei, numeros qai divijit asini, quam recitat Plutarchus in eorum Convivio. Cum Et curvus lUbilesqne mon*, quito* omnia vivunt, inhmi enim /Esopus, rogatus u quid esset antiquissiAc pereunt, tuis tum legâras ille rereoiet • inun)>M respondisset : « Tempus. Quid maximum? mundus. Quid sapientis-imum? veritas. Quid pul­ Porro prisci notabant inversores temporum,1™’’* cherrimum? lux. Quid communissimum? mors. velut vitæ prepostere actores et duces. Ita notaQuid utilissimum? Deus. Quid damnosissimum? run! Heliogabalum, qui trajecit dierum actus noe- m . Genius. Quid robustissimum? fortuna. Quid facil­ tibus,et nocturnos diebus, æsbmans hoc inter limum? quod suave est. » Thales, nonnulla cor­ instrumenta luxuri e, ita ut sero de somno surgerígeos et transponens, ita ad singula respondit : ret, ct salutari inciperet, mane autem uniret. « Quid est antiquissimum? Deus; ortu enim caret. Ita Lampridius in ejus Vita. Seneca, epùtul. 123 : Quid maximum? locus; reliqua enim mundus a Sunt, ait, qui officia lucis nodisque perver­ continet, ab hoc continetur. Quid pulcherrimum? tunt. Talis horum contraria omnibus non regio, mundus; omnes enim ejus paries ordine apt® sed vita est. Sunt q udam in urbe antipodes, qui, sunt. Quid sapienlissimum? tempus; id enim alia ut ail M. Cato, nec orientem unquam solem vide­ invenit, reliqua inveniet. Quid communissimum? runt, nec occidentem. » Et inferius m quemdam spes; quibus enim reliqua omnia desunt, hæc lucifugam , qui sub noctem expergiscvbatur, di­ adest. Quid utilissimum? virtus; hæc enim reli­ luculo ibat cubitum, ita acute et salse jocatur, qua etiam recte utendo utilia facit. Quid damno­ ul dicat cum admodum frugaliter vivere, quippe sissimum? animi vilium; hujus enim presentía qui nihil insumeret ni>i noctem. Et quibusdam plui ima bona corrumpuntur. Quid validissimum? illum sordidum et avarum dicentibus : « Vos, necessitas, ea enim sola est insuperabilis. Quid inquit, ct lychnobium dicetis. » Est autem hæc facillimum? quod est natur® consentaneum : nam vox ambìgua, significans eum usque adeo non voluptates etiam sunt quæ sæpenumero respuan­ esse avarum, ut cliain lucernas absumeret, vel tur. Cum Thaletis dicta omnes approbassent, Cleo- ade< oarcum ut lucernis victitaret. Pericles Toldemus : Hujusmodi, inquit, Niloxene, quæôtiones midem belli ducem, alieno tempore molientem proponere el solvere regibus convenit. » incursionem m Boeotiam, relinere lentavit dicens : Temporii Hinc cl veteres mythologi ac philoso- Si non crederet Pericli, at non erraturum tamen, hiemgiy. phi mystici, ha c dabant temporis hieroglyphica si prudentissimum consiliarium operiretur tem­ l»tdhU cl syniM<>la : Stella est temporis hieroglyphicum, pus. Verum Tolmides, respuens sanum concilium, quia nihil in mundo toto statam temporis legem temeritatem luit strage exercitus et sui cæde. Ita observat, quam steli® et cœli, quæ cum semper Plutarchus iu Perule. moveantur, eodem semper temporis intervallo Prefectos Adriani Imperatoris nomine Similis, ‘Monlicertifique periodis eo redeunt, unde moveri coopé­ præfeclurœ renuntians, septem annos sibi vixit; rant. Ita Pierius, hierogl. lvi, pag. 536. unde hoc epitaphium suo sepulcro incidi jussit : u^pen*. Popular l>er populum quoque arborem tempus indica­ a Hic silus est Similis, qui multos annos egit, ntor. bant, quod arbor ca bicoloribus sit foliis pre­ septem autem vixit. » Ita Xiphilinus in Adriano. dila, quibus precipuas ipsius temporis partes, Tropologice, hic disce quantum sit pretium scilicet diem et noctem representa!. Ita Pierius, temporis tam cito transeuntis et avolantis, quanhierogl. lii, pag. 505. taque ejus habenda sit cura. A tempore enim hoc Fih. Falcem etiam attributam Saturno, cui tempora modico el fugaci pendet «terna nostra salus vel subjiciuntur, ad significandum tempus nonnulli perditio, juxta illud : < Momentum unde pendet volunt, quod tempus omnia metit, exsccatque ælcmitas. » Deus enim ab «terno cuique suum et aufert. Ita Pierius, hieroglyph, lvi, pag. 536. preslituit tempus, imo annum, horam el diem, Apposite Phocylides : V. g. ul 6®culo pruno, tali anno, mense, die ct hora nascatur, ac post tot annos tali die et Temporibus semper cautus servire memento, hoia moriatur S. Petrus , S. Paulus, Nero, Ves­ Ncc reblare velis adversum flamina venti. pasianus, Domitianus; sáculo secundo, S. Igna­ brpbn». Rursum Ægyptii temporis revolutionem signi­ tius, S. Dionysius, S. Polycarpus, Trajanus, ficabant per serpentem convolutum, et ore cau­ Adf mus, Antoninus ; saxulo tertio, Constan­ dam apprehendentem. Audi Claudianum, lib. 11 tius, Constantinus, Diocletianus, Maximianus,etc» Shlicon. : Sic cuique bom num prodixit cerium sæculum, certum annum, certam diem, quo nascilurus, Est ignota procul, noslræquc impervia menti, victurus et moriturus est. Utere ergo, o homo, Vii adeunda deis, annorum squalida nuter, si sapis, tempore tibi a Deo prestituto el ad­ Immensi spelunca ævi, quæ tempora vasto Suppeditat, revoulque sinu : lOiapkcUlur ¿utrum, menso ; aliud tmm non habebis ex omnibus 9 130 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. III. sœculorum voluminibus per omnem æternitatem, opportuno, ct captaro occasiones bene agendi : Sapie» imo nec horam, nec punctum (emporis, quo insipiens enim non observat opportunitatem,*^^ prroitentiam agere, merita comparare, ct vitam ideoque insipienter et prepostere, ac sine fructu m. æternam promereri valeas. Suum tempus habuere laborat ct operatur. Vide S. Antiochum, hOmil. damnati, sed male expenderunt, ct quo lucrari VI , cujus titulus est : Quod semper captanda sit poterant cœlum,acquisivere infernum. Quam vel­ temporis opportuni (as. Sapiens ergo ex animo lent nunc sibi dari horam pœnilentiæ ! quantos evellit nimiam cl intempestivam agendi sollici­ labores ct cruces ultro susciperent, si ad vitam tudinem , ac tempus actioni opportunum ex­ redire liceret! Sed frustra, clausa est janua, trans­ spectat, imo a Deo postulat, ut occasiones me­ iit tempus eorum : bbi adhuc suporest, vide ut rendi, et heroicos virtutum actus exercendi sibi illud rite expendas, nec sero male expensi te si­ suggerat, juxta illud Ephes, cap. n, vers. IO : militer pœniteaL Preclare Hugo Victorious hic et « Ipsius enim sumus factura, creati in Christo lib. De Vanitale mundi, in fine : « Omnia, ait, Jesu in operibus bonis, quæ pneparavil Deus ut tempus habent, videlicet certum ct definitum, in iis ambulemus. » Sapienter Boetius,' lib. 11 vel quando incipiant, vel quando finiantur, sive De Consolat, metro 6 : etiam quamdiu subsistant, ut prudens animus in Signal tempora propriis iis omnibus non putet aliquid esse, quod sem­ Aptans ottici is ficus; per stare possit, ut in eo fiduciam ponat; sed Nec quas ipse coercuit, potius veris et permanentibus bonis se confor­ Misceri patitur vices. mans, ita rerum mutabilium vanitatem despida!, ut licet unaquaque rc pro tempore utatur dum Et Ovidius, lib. I Do Ilemed. amor. : prœsens est, nunqunrn tamen m ejus transitu ani­ Temporibus medicina valet, data tempore prosunt, mum a statu suo declinare permittat. Ille enim Et data uon apto tempore vina nocent. prudentísimas est, qui sic scit transeuntia in usum vertere, ut tamen non noril in eorum de­ Hoc ut repraesentarent Poeto, Occasionem finxere fectu meutem a sua stabilitate declinare. Male esse deutn volubili rolæ , alatis pedibus insisten­ ergo fecit, cum qiUBdam sibi quasi potiora ex tem, vertigine quadam celerrima se in orbem omnibus ad jucunditatem elegit, et in eis felicem circumagentem, anteriore capitis parte crinita, se esse posse credidit, quiael omnia suo tempore ut prehendi posset, posteriori calva, ut teneri bene utenti bona sunt, et tamen omnia, quæ nequiret. Unde illud : o Fronte capillata est, a mutabilitati subjacent, licet in miseria qualcm- tergo Occasio calva. » Vide dicta Jercm. cap. viti, cumque consolationem præbeant, felicitatem ta­ vers. 7. men conferre uon possunt. Nihil ergo suo ternTertio, nonnulli hæc accommodant inconstan- Tertio. pore abjiciendum, et mhil non suo tempore eli­ tiœ cogitationum el cupiditatum hominis, quibus gendum. Sed sic animus ad usum temporis præ- favent Hebræa, quæ sic habent : Omni voluntati parelur, ut tamen ad mutabilitatem tempons non ( id est cupiditati et voluptati hominis ) suum est mutetur. » tempus. Hanc inconstantiam gmphice hisce ver­ Audi S. Bernardum in Declamat. : a Filii homi­ sibus depingit Horatius, lib. I Epistol. : num, usquequo gravi corde? utquid diligitis va­ Mea sic pugnat sententia secum: nitatem, et quœntis mendacium? Tempus hoc Quod petit hoc sp» ruit, repetit quod nuper omisit, animabus non corporibus est assignatum, dies ¿stuat, cl vilæ disconvenit ordine toto, salutis, utique non voluptatis. Omnia tempus ha­ Diruit, ædiHcal, inuLil quadrata rotundis : bent : animabus nunc operam dare Decesso est. Nam in carne qui seminat, solum exinde metet Quarto t Nyssenus et Olympiodorus per tempus 0'urtO. corruptionem. » Memento illius S. Ambrosii in accipiunt modum sive mensuram, puta aureum Aurea IDcdiOPsalm, i : a Tu dormis, et tempus tuum ( non dor­ mediocritatem in omni actione servandam , juxta criUs. mit, Mid) ambulat. » Circa æternitatem enim vol­ illud Gnecorum : ur.ììv wifi; ápeoroc, id est, vuntur omnia tempora et sœcula, sicut rota circa ne quid nimis, occasio res est optima. Et illud lluraaxem. Audi et Senecam, epist. 120 : a Nihil salis tii, libro 11 Carm. ode 10 : est morituris, imo moricnlibus; quotidie enim Auream quisquís iiiediocritatem propiu> ab ultimo stamus, et illo unde nobis ce­ Diligit, tutus caret obsoleti dendum , hora nos omnis impellit, n Et mox : Sordibus lecti, caret invidenda •Ad mortem dies exiremus pervenit, accedit orn­ Sobrius aula. us. Carpit nos illa, non corripit; ideo magnus Hanc Salomonis gnomon insigni cicndæ et Apsloanimus conscius sibi melioris natura, dat qui­ dem operam ut in hac statione, qua politus est, formicæ apologo, pulchris exemplis illustrato, honeste se atque industrie gerat; nihil tamen ho­ graphice depingit Cyrillus, lib. I Apolwj. morat. rum, quæ circa ipsum sunt, suum judicat, sed cap. iv : u In fervore messis, inquit, cantans et ut commodati' utitur peregrinus et properans, s quiescens cicada, cum vidisset formicam mullo SecBxde. Secutio, tapunlit est omnia facere tempore labore granum suis organuhs altrohenlem, com- COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. HI. <31 patiens ci dixit : Utquid in tanto æslu, cum na­ riosa quiete. Quo dicto, onerata processit ad ni­ tura rcfrigerativam quietem ct huméctantem um­ dulum suum. » 2. Te.MPLS NASCE5DI, ET TEMPUS MOfllEXDf. — PTO Ven. i. bram requirat, tu non solum aridam circuisci tempestatem sustines; sed, quod pejus est, gravi nascendi hebraico est mSS laledet, quod ct nasci onere te occidis ? Nonne vides quod ego, in umbra el gignere significat. Unde Septuaginta, Arabicus, viridi cum jubilo requiescens, in suffocante æslu Vatablus, Campensis , Arias et alii vertunt, tem­ refrigerantem cordis anhelitum capere vix pos­ pus gignendi, et tempus moriendi; Cbaldams vero sum? Quiesce ergo, donec messis transeat incen­ Costi , quandoque infinitum est tempus procreationi tivum. Cui mox improvidæ provida formica pro­ et soboli, quandoque moriendi. Rabbini in .Vidras vide respondit : Omnia tempus habent, ct suis exponunt, q. d. Aliquando panus jungitur cum spatiis universa transeunt sub coelo (Ecc/e. m, 1). morte, cum scilicet fœtus mox post conceptionem Quamobrem sicut quæque suo loco ct tempore in utero, aut post nativitatem jam in lucem edi­ agenda sunt, itact inquirenda. Nam si rei oppor­ tus moritur. Verum hæc expositio coactior et tunum tempus négligeas transierit, cum illo indi­ arctior est, œque ac illa Chaldæi Complutensis, guerit, postea minimo ipsum reperiet, eo quod tempus est electum ad patiendum filios : tempus est hora debita sibi necessaria non quæsivit. Sic ad occidendum filios rebelles et provocatores, ut ob­ ergo , carissima, nobis utendum providentia est, ruantur lapidibus secundum verbum judicum. Me­ ut vilæ quidem alimenta accommodata illo tem­ lius Noster, Pagninus, Syrus, Clarius, Tigurina pore vigiles colligamus, quando illa natura be­ et alii vertunt, tempus nascendi; huic enim directe neficentia, dum hæc quœrimus, invenimus. Tem­ per antithesin opponitur tempus moriendi. Hinc pus autem colligendi est messis; unde nunc pro­ Thaumaturgus vertit, nata sunt aliqua , ddn emo­ vide laboribus colligo, ut in arida hieme opu­ riuntur (i). lenta requie vivam : tu vero improvida futurum Salomon suum thema, quod versu primo pro­ tempus negligono, in instabili puncto quietis nunc posuit, scilicet: «Omnia tempus habent, et suis existis, imo nunc magis abuteris cantilenis; et spatiis universa transeunt sub cœlo, « probat per cum folium, quo nunc delectaris, quasi umbra inductionem variorum exemplorum et contrariotransierit, gravis ardor famis simul cum egestate rum sibi vicissim succedentium, per quatuordesuccedet, cum in messo nihil congregaveris. Nonne cim eorum combinationes usque ad vers. 8, ubi igitur diro improvidentiae gladio vitam, quam ex illis infert ct concludit, omnia sub coelo esse multum diligis, peremisti?» Deinde hanegnomen, vana, ncc quidquam ex labore continuo homini quod « omnia tempus habent », variis exemplis relinqui, sed omnia trausire et evanescere. Pri­ iieio. fontium, zodiaci, solis, terræ, vitis confirmat : mum exemplum est, quod cuique rei viventi « Sed attende, quœso, ut in suis rebus regulari- tempus a Deo et natura prafinilum sit nascendi tate mirabili providenti® natura ducatur. Nam ct moriendi. Sicut enim omnibus qu® oriuntur, venarum plenos fontes in pascuis animalium sem­ stata est lex ut occidant el moriantur : sic pariter per habet, ut, cum Decesso fuerit, iis debitum iisdem statum est tempus oriendi et occidendi, ac pneparatum provida distribuat alimentum. sive nascendi et moriendi. Sic dores, frondes, ger­ Etenim in circuitu zodiaco sol provido ductore mina oriuntur in vere, occidunt in hieme. Sic conducitur, ut sic provideatur mutatis tempori­ animalia ct homines nascuntur in infantia, mo­ bus, cum providentia gignit. Similiter pro se­ riuntur in seueeta. Atque hoc tempus ab homine quenti anno semel suaviores palma dactylos ge­ mutari, prorogari, inverti nequit. Frustra ergo nerat ; sic el vitis liquorem dulcissimum pari or­ laborat senex, ut proroget sibi anuos vivendi, dine distillât. Ita quoque fontes, qui non semper recte operandi et merendi, cum illi moriendi in­ scaturiunt, terra virtute stellarum, diutina semel stet tempus, ut ita dicam, fatum : qui ergo sapit, humiditato imbuta, profusi cernuntur. Nonne to­ dum vivit et viget, accumulet sibi virtutum et bo­ tius natur® ordo providentia gubernatur? Quid norum operum merita. Hæc igitur biga nascendi igitur ea spreta , quæ est vito tam commoda gu­ et moriendi est, qua omnes vehimur ad mortem, bernatrix, futuroque neglecto de pnesenltbus el per cam ad immortalitatem, vel beatissimam tantum cogitas? Ego certe, ni fallor, do futuris m cœlis, vel miserrimam in gehenna. Tacito ergo plus curo. Nam præteritum perdidi, pratens codi hominem monet Salomon, q. d. Scias, o homo, cursu raptissimo jam transivi, et tantum quod (1) Recio I). Hieronymus : « Incertum ct fluctuantem superest futurum possideo. » Deinde epimylhmm, statum conditionis human® in superioribus docuit ; nunc sive finem et fructum apologi subjicit dicens : vult illud ostendere, omnia sibi lu inundo esse contrarii, « Ilis auditis, muta cicada rogavit formicam, ut el nihil stare perpetuum eorum quæ sub cœlo sunt et bæc quid essent definitione monstraret. At illa jntra tempus. » Omnii in orbem vehuntur et sibi invi­ libenter preces admittens ait : Providentia qui­ cem succedunt. Terniore procedente una generatio nasci­ dem ( si verbum dignum habeo ) est hroc : Arte tur. aha moritur, ut hac ratione una generatio ex hujus vigili rationis, in hac vita transitoria temporalia orbis terno theatro dL>edens altori jam succrescenti det locum; est et perpetua arbores plantandi et ariditate voi juste congregaro, et congregata inviolabil.ter con­ senio consuinpL s evellendi vicissitudo; diruimus vetera servaro, ex quibus semper vivas in atonia et glo- aditicia, ex mdvinque lapidibus nova exstruimus. ♦Ì2 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEM, cap. II!. qui intus es in mundo, tibi moriendum esse et brassicas, etc., ac tempus eas evellendi, ut novæ exeundum de mundo; para te ergo, et virtutum plantentur. Tempus singulas plantandi juxta or­ opera compara, quæ post mortem judici Christo tum certorum siderum, præserlim lunœ, vento­ olieras, ut propter ca ab illo cado adjudicari, rum, pluviarum, serenitatum, etc., exacte de­ non vero ad gehennam damnari merearis. Hoc scribit Columella, lib. Il Do Re rustica, cap. vili et ut innueret Moses Genesi, id est ortui rerum, sub­ seq., ac Varro, lib. I, cap. xxvn ct seq Ita Chal­ junxit Exodum, id est exitum et occasum, ait daeus, Thaumaturgus el alii. Quare quod S. Hie­ Nysscnus cl Olympiodorus. Igitur Salomon hæc ronymus et Albinus exponunt, tempus plantandi dicit eo fine : «Ut temporarias vitæ nos admo­ esse tempus nascendi, et tempus evellendi esse neat,» aitOlympiodorus; «ut mentione mortis va­ tempus moriendi, quod praecessit, non litterale lut quodam stimulo cos expergefaciat, qui in car­ est, sed mysticum. nalis vite profundum sunt immersi, ct ad curam Tropologice, tempus plantandi virtutes est, cum futurorum excitet, » ait Nyssenus. Rursum nati­ statis temporibus oportet nunc vacare pœnilentiæ, vitati subjungit mortem, quasi nullum sit tem­ ut in Quadragesima; nunc lætitiæ spirituali, ut in pus vivendi medium, ut innuat mox a nativitate Paschate ; nunc operibus eleemosynae, ut tempore hominem tendere ad mortem, et incipere mori, pestis, famis, belli; nunc palientiæ, ut tempore juxta illud : « Nos nati continuo desivimus esse, morbi, tentalionis, persecutionis; nunc operibus Sapient. cap. V, 13, quia quot horis jam nati vi­ vitæ aelivæ, nunc contemplutivæ, prout obedienvimus, totidem quasi passibus pergimus ad mor­ tiavel necessitas ea requirit, ct alternis injungit, tem. Ita <* nascendo morimur, moriendo vivimus ut sœpe oporteat relinquere Deum propter Deum, omnes. » Quid est vita? assiduus cursus ad mor­ id est orationem propter actionem. Obedient! tem. Quid mors? transitus ad immortali atem. ergo nunc quies contemplationis plantanda est, Tropologice S. Hieronymus : Spiritualiter renas­ nunc evellenda, et cum actione commutanda, cum cimur,ait, per timorem, juxta ill udísa¿0 cap. XXVI, id obedientia exigit. Rursum tempus eradicandi 18, juxta Septuaginta: « A timore tuo, Domine, zizania est, cum concupiscenliæ, suggestiones dæconcepimus, ct parturivimus ct peporimus spiri­ nionis, ac lenlaliones carnis el mundi ex imagi­ tum salutis; » morimur vero per amorem : dum natione et appetitu evellendæ sunt. enim crescimus ad amorem Dei, moritur timor, Symbolice Hebræi, inquit S. Hieronymus, hasce juxta illud : « Perfecta chapitas foras mittit timo- omnes combinaliones referunt ad Synagogam et rem,® l Joan.IV. populum Israel : « Tempus, inquit, generandi et Symbolice Hebræi : «Israeli, inquiunt, sive Sy- plantandi Israel, teinpus moriendi et ducendi in nngogæ et populo Hebraeorum tempus nascendi captivitatem. Tempus occidendi eos in Ægypto, fuit, cum in Ægypto post mortem Joseph succres­ et teinpusde.EgyptoIibcrandi.Tempus destruendi cere coepit, » -Erodi i, de quo Ezechicl. xvi, 4, ait: templi sub Nabuchodonosor, et tempus ædifi« Quando nata es, in die ortus lui. » Tempus mo­ candi sub Dario. Tempus flendi ct plangendi ever­ riendi fuit, cum in captivitate Assyriaca, Babylo­ sionem urbis, et tempus ridendi atque saltandi nica ct maxime Romana, respublica Judæorum sub Zorobabel, Esdra cl Nehemia. Tempus dis­ eversaci dispersa quasi interiit. Unde Ezec/i.xxxvii, pergendi Israel, cl tempus in unum congregandi. 12, captivitas Judæorum comparatur sepulcro, Tempus quasi cingulum et balteum circumdandi captivi ossibus aridis, reduces in patriam resur­ Deo populum Judæorum, et tempus ducendi eos gentibus. Melius primi Christiani nascebantur in in Babylonicam captivitatem, et ibi computrescere Ecclesia per baptismum, moriebantur gloriose trans Euphratem. Lege Hiercmiæ. Tem­ per martyrium. Eis ergo tempus nascendi erat pus quærendi illos et servandi,et tempus perdendi baptismus, moriendi martyrium. illos et projiciendi. Tempus scindendi Israel, et Denique tempus nascendi Ecclesie Christi et tempus iterum consuendi. Tempus tacendi Pro­ Christianorum fuit tempus moriendi Synagogæ phetas nunc in captivitate Romana, et tempus lo­ Judæorum; tunc enim luce periit, cum illa nata quendi eos tunc, quando etiam in hostili terra Dei mox peperit, adeoque cum ex sterili Ecclesia na­ consolatione et alloquio non carebant. Tempus tus csl gentilium populus, amisit filios Synagogæ, dilectionis, qua cos sub patribus ante dilexit; et ait S. Hieronymus, in cap. v M ¿chace. tempus odii, quando in Christum intulerunt ma­ TeMPLS PLANTANDI, ET TEMPI’S EVELLENDI (Hc- nus. Tempus prælii, modo non agentibus eis poe­ braice, eradicandi vel exstirpandi. Sic ct Syrus et nitentiam; el tempus pacis in futuro, quando in­ Arabicus) quod planta TC» EST. — Campensis, nunc trante plenitudine gentium omnis Israel salvus amputamus quæ uhm ut adolescerent curavimus ; Chal- erit. » dæus, tempus consitionibus et evulsionibus arborum Anagocice, tempus plantandi choros beatorum suum est. in cado, et reprobos eradicandi e terra, ut detru­ Post opus natunn (tempus scilicet nascendi et dantur in gehennam, ibidem perpetim arsuri, erit monendi) subnectitur opus artis et artificis co­ die- judicii; tunc enim « omnis plantatio, quam op» ranti^ nature, ait Hugo, puta tempus plan­ non plantaverit Paler meus coelestis, eradicabi­ tandi arbores, frutices, herbas, ut caules, betas, tur, » ait Christus Matth. xv, 13 U3 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. Iff. Ven.!. 3. Tempus occidendi, et tempos sanandi. — Sy­ ac saltarent in tabernaculo coram Domino, uli rus, tempus ad occidendum, et tempus ad vivifican- ostendi Levit. xxiii, 40. Sic a saltu sacro gentiles dum; Thaumaturgus, quæ nunc curabilia, de in le- Romæ celebres erant Salii, in Creta Curetæ, in thalia fiunt. Phrygia Corybantes. Primo, Hugo Victorinos : Tempus occidendi, in­ Verum magnus in choreis adhibendus est mo­ quit, oves ct boves est, cum eos mactamus, ul eo­ dus, ne in lasciviam el luxuriam abeant. Undo rum carnibus a Deo, ob corporum post diluvium Judæis carnalibus permissæ sunt potius quam debilitatem, induitis vescamur; tempus sanandi Christianis. Quare in choreas Christianorum inve­ est, cum iis in Quadragesima ct jejunio abstine­ huntur acriter omnes fere Patres, ut S. Basilius, mus, eos servamus et quasi sanamus. homil. 14 Contra Ebriet.; S. Ambrosius, lib. De Secundo et genuine, tempus occidendi est, cum Elia etJejun. cap. xviii; S. Augustinus, serm. 215 reus a judice ad mortem damnatur, item cum De Temp.; S. Chrysoslomus, hom. 18 et56 in Ge­ hostes justo prælio invaduntur; tempus sanandi, nes., ct 19 in Natth.; Clemens Alexandrinus, H Pah cum in prælio, aliavo re lœsi, infirmique curan­ dog. XX ; Eusebius, XIII De Præpar. cap. xn; Lac­ tur, cum damna bello illata per pacem resarciun­ tantius, VI institut. XX, et alii. Quin et contra eas tur. Unde Arabicus vertit, tempus certandi, et tem­ exstant leges Imperatorum, ul Constantini apud pus medendi; et Chaldæus, tempus sæpe expostulat Eusebiumin Vita ejus, cap. xvin; Theodosii ct Va­ omnia flammis ct ferro miscere; aliud vero male ha­ lentini, De Sped. cap. v; Arcadii, leg. Omnes, cap. Pe feriis; Leonis cl Anthemii. ibidem leg. ultim. bentibus mederi, puta quo œgri curandi sunt. VHS.4. 4. Tempus flendi, et tempus ridendi. Tempus Mullo magis eas vetant leges Canonie®, De Consccr. dist. I, cap. Qui diebus, et disi. Ill, cap. Irre­ PLANGENDI, ET TEMPUS SALTANDI. — Arabicus, fietui tempus, ct risui tempus. Conquerendi tempus, et sal­ ligiosa. Quocirca Mallhæus Clingius in Locis Thcc* tandi tempus; Chaldæus, (empore suo deflendi sunt log.cap. De Chorea : « Quid, inquit, est chorea? Est ægri, ct alio tempore hilaritate et risu colligendus est circulus cujus centrum est diabolus, ct circumfe­ amicus. Statuta die lugendi sunt mortui, et alia die rentia omnes angeli ejus. » gaudio exaltandum est; Thaumaturgus, ImrymaTropologice S. Hieronymus : « Nunc inquit, tur, paulopost ridetur; nunc luctus, dcin et tripu­ flendi tempus est, in futuro ridendi. Beati enim dium; Campensis, interdum mæsti lugemus, inter­ flentes, quoniam ipsi ridebunt, Lutee vi. Plangen­ dum lœtitia subsilimus; Lyranus, tempus flendi est, dum est impraesentiarum, ut postea saltare valea­ inquit, in infortuniis, tempus ridendi in cuforluniis. mus illa saltatione, qua saltavit David ante ar­ Tempus ergo flendi el plangendi est in luctu, ob cam : quia qui in presenti sæculo sua plangit funera parentum vel amicorum, ob clades pri­ peccata, ridebit potius in futuro,» juxta illud vatas vel publicas, ob pericula et adversa quæli- Moloch. cap. iv, 2 : « Egrediemini, et salietis sicut bet. Tempus ridendi et saltandi est in publica Le­ vituli de armenio. » Et Didymus in Catena Grœc.. titia, puta in triumphis, victoriis, festis, epulis, « Tempus presentís vile, ait, flendo opportu­ nuptiis; ubi nota, flere ct ridere est privatum, plan­ num est, tempus vero ridendi in spe jacet. » gere et saltare publicum. Sensus ergo est, q. d. Nola in hisce anlithesibus indicari ordinem con­ jam planges in funere, jam saltabis in convivio; trariorum : prius enim est tempus flendi, poste­ jam efferes ad funus luam uxorem, jam aliam rius ridendi. Sic prius est tempus nascendi, deinde nuptiis secundis assumes; nunc funeralia convi­ moriendi : prius csl tempus plantandi, deinde via, nunc celebrabis nuptialia. Sic omnia contra- evellendi : prius tempus tacendi, deinde loquendi, rietalibus plena sibi succedentibus, et ex dispari- et ita de cætcris. bus nexa catena, viduitas cum nuptiis, sessitatio 5. Tempus spargendi (Hebraice, projiciendi ; Sep- Vfn s in pulvere tempore planctus, el saltatio atque tri­ tuaginta, mittendi; Syrus, jaciendi) lapides, et pudium lætiori tempore, publicoque gaudio, ait tempus colligendi. — Campensis, nunc diruimus noster Pineda. Advertit Nyssenus in Caten. Græc., vetera œdificïa, nunc nova construimus : mirum est xozcTov, id est, planctum seu pectoris tunsionem, aliquos pro lapides substituere fructus; unde Thaumaturgus vertit, nunc terrœ fructus quis con­ intensionem addere in fletu el ejulatu ; et id est saltationem, addere intensionem el ampli­ gregat, dein abjicit. Jam ficationem in lœtitia foras erumpere gestiente, Tempus spargendi lapides est, cum diruuntur atque tripudio exsultanti. domus, cum ex agro, horio , vinea lapides abji­ Nola choros et choreas ex se non esse illicitas, ciuntur, ne semina, herbas et plantas suffocent: imo subinde esse sanctas, uli fuero Davidis saltan­ tunc ergo ager elapidatur, cum lapidibus liberatis ante arcam ex jubilo mentis in honorem Dei, tur cl purgatur. Tempus colligendi est, cum iidem 11 Rcg. vi, 14 el 16; et Hebræorum in gratiarum lapides colliguntur et in acervum adun mtur, ut actionem ob transitum maris Rubri, ct submer­ ex iis fiat sepes aut murus agro, horto vel viueæ sum Pharaonem, Exodi cap. xv, 20; item illœ fe­ contra bestias el fures tutando. minarum ob aesum a Davide Goliath, I Reg. xviir, Secundo, Arboreus hano gnoinen arctat ad fa­ 6. Imo jusseral Deus, ut Hebræi quotannis cele­ bricas Salomonis, quas nunc ædificarit, nunc brarent festum Tabernaculorum sacro tripudio! destruxerit : sicut et hodie videmus hommes opu- 13« COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. 111. Tempus amplexandi, et tempus longe fieri ab lentos «epe domum, quam ædificarant, destruere, hoc solo nomine, quod forma displiceat, ac no­ amplexibus. — Arabicus, separandi. Communiter vam novæ form® velint ex edificare : quæ sane interpretes accipiunt amplexum conjugum, usum­ sumptuosa est vanitas el inconstantia. que matrimonii, 7. d. Nunc tempus est dandi ope­ Tertio, CajeLinus per lapides accipit pretiosos, ram procreandis liberis, nunc abstinendi ct con­ puta gemmas, q. d. Tempus est colligendi gem­ tinendi, cum scilicet vacandum est orationi, pœmas et ornamenta, ac tempus cst projiciendi illa, nitenli®, jejunio ( ut in Quadragesima ), juxta il­ puta in tempore vastitatis et excidii, juxta illud lud I Corinth, vu : «Nolite fraudare invicem, nisi Thren. iv, < : «Dispersi sunt lapides sanctuarii in forte ex consensu ad tempus, ut vacetis orationi. » capite omnium platearum. » Rursum, q. d. Hoc Item cum uxor est ®gra, patilur menstrua, senex sœculo parvi fiunt gemme, et quasi sparguntur; est, abest, etc. Ita S. Hieronymus, Olympiodorus, mox alio sœculo colliguntur, magnoque haben­ Hugo, Bonaventura, Lyranus, Dionysius et crateri tur in pretio. zEslimatio enim hominum dat pre­ fere omnes. Sic Noe cum filiis omnibusque ani­ tium gemmis, œque ac medalliis ; cumque illa malibus in arca abstinuit usu conjugii, ob com­ s®pe variet, hinc sæpe variatur pariter prolium munem in totius mundi per diluvium subversione gemmarum. luctum, uti dixi Genes, vm, 16. Hinc Chaklæus, Quarto, profundius Pineda hoc refert ad lapi­ suo tempore ad uxorem cst aditus; septem tero die­ des sacculi, puta ad pondera quibus merces el bus luctus ab ea recedendum est. Sic Saræ dixit To­ nummi ponderabantur : hæc enim olim erant bias spons® su®, capit, vili : « Exsurge, et deprelapidea cl lapides, Proverò, xvi, 11, q. d. Est tem­ cemur Deum hodie ct cras ct secundum cras, pus quo homo vacet mercaturæ, idcoquc colli­ quia his tribus noctibus Deo jungimur; terlia au­ gai lapides, id est pondera quibus suas merces tem transacta nocte, in nostro erimus conjugio : œque ac nummos ponderet et mensuret. Vicissim filii quippe sanctorum sumus, u Accedit Vatablus est tempus, quo hominem jam opulentum et se­ qui sic exponit, quod contrahamus matrimonium, nem tædcl mercaturæ, cupilque quietus sibi vi­ aut non», sed maneamus cælibes, hoc pendet a vere et Deo, ideoque spargit abjicilquc lapidea Deo; matrimonium habet suum tempus. hæc pondera. Paulo aliter Thaumaturgus : Nunc, ait, vir mu­ Tropologice Auctor Catener Grœc.: Lapides, ait, lierem depent, atque insano amore complectitur; sunt virtutes quibus vitia lapidamus et obrui­ nunc eam impense odit et aversatur, prascriim post mus. a Quid enim aliud est temperantia, quam copulam, cujus rei physicam causam dat Aristo­ lapis, quo effrenis adhinniensque anim® affectus teles et physici, uti post eam exosam habuit Thadeturbatur atque prosternitur. Rursum lapides mar Amnon, « ita ut majus esset odium quo ode­ sunt sermones S. Scriptura, quibus hostem deji­ rat eam, amore quo ante dilcxcrat,» II Reg. xm, cere et obruere possimus : eosdem tamen in si­ 14. Hinc Campensis hoc loco vertit, nunc operam num anim® recolligere nos jubet, ut opportuno damus amplexibus, nunc ad amplexus nauseamus. tempore illis in adversarios utamur, ut ejusmodi Secundo, Hugo , Pineda amplexum accipiunt lapidum jactus nullo unquam tempore deliciant, amicorum et amiciti®, 7. d. Nunc tempus est am­ neque unquam succumbamus, n plexandi amicos colcndique amicitiam ; nunc ab Symbolice, primo, S. Hieronymus refert non­ iis abstinendi, ut cum absunt, moriuntur, vel in­ nullos, qui sic exponunt, q. d. Legi severitatis fideles deprehenduntur, 7. d. Instabilis est homi­ successit lex clementi®, puta legi veteri lex nova. num amicitia, in eaque est vanitas vel mortis, vel In lege enim veteri rei adulterii aliorumque cri­ absenti®, vel perfidi®, vel mœstili®. Stabilis vero minum jubentur lapidari : lex nova vero hunc cst cum Deo, in caque est votitas, sinceritas, con­ rigorem legis veteris sustulit, cum Christus adul­ stantia et beata raterai las. Illi ergo inhrare, et a in teram absolvit, et Pharisœis eam lapidare volen­ illo veterasce, » Eccli. n, G. tibus dixit : « Qui sine peccato est vestrum, pri­ Allegorico, tempus amplexus et conjugii fuit mus in illam lapidem mittat, n Joan. cap. vin, 7. in lege natura et Mosaica, cum dictum est: Verum ipse hanc expositionem non probat, sci­ « Crescite, et multiplicamini, » Gen. 1. Tempus licet ut litteralem : ut mystica enim admitti potest. vero continenti® est in lege nova, cum dicitur: AllegoriccS. Hieronymus: Hoc tempore, inquit, « Sunt eunuchi, qui seipsos castraverunt propter lapides. id cst corda Judæorum lapidea dispersa regnum cadorum,» Matth. xix. « Quia prracepti sunt a Christo , fide, veritale, salute ; sed in fine veteris (Testamenti) est, ut terra procreationibus mundi colligentur, cum ad Christum converten­ impleretur : novi vero, ut continentia atque vir­ ginitate coelum impleatur,» ail S. Isidoras, lib. II tur , et universi congregabuntur. Anagogice, lapides electi sunt sancti, quos De Of/lc. Eccles, cap. xvii. Sic et S. Hieronymus et Deus mittit in mundum, ut illum sanctificent; Olympiodorus. Symbolice, tempus suum est vacandi sapien­ colligit vero, cum eos ad se per mortein recipit, ne videant mala gentis bu® , utque coelestem Je- ti®, contemplationi ct amplexibus Dei cum Ma­ ru-akin odificent, ait S. Gregorius , 111 Dialog. ria; tempus pariter abstinendi eis, ut vacetur ac­ tioni cum Martha, puta ut serviatur necessitatibus cap. ixxvu, in fine. v?r». o. Primo Seconda» T:rtio. C urlo. COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. III. 13S Mystice S. Athanasius, tract, in illud : Proferii co; pori* vel saluti proximorum. Ita S. Hierony­ mus cl Hugo. Sic Moyses accepturus legem per 40 in pagum , qui or adverso est, invenietis pullum , dies in monte collocutus cst cum Deo ; at postea primo, exponit dc Christo, q. d. Christus quaesi­ peccante populo cl idololalranlo, descendit, ut vit hominem peccato Ad® perditum : «Quia, in­ quii , jam loniio tempore perditum erat genus cum corrigeret, Exodi xxxn, 7. 6. Tempos acquihemh ( Hebræa, çuœrendi), et humanum, et peribat diaboli fraudibus. Tempus tempus perdendi.— Arabica, jacturam faciendi tem- enim quærendi venit, ct eximendi e captivitate. » pus; Chaldœa, tempus est elertum ad qutzrendam Secundo, de peccatore pœnitente, q. d. Require pecuniam, ct tempus est electum ad perdenda su- per poenitentiam, quod perdidisti per culpam; pellcctilia; Campensis , nonnunquam magno studio aut, q. d. Acquire gratiam, perde peccatum. Tertio, de justo, quasi dicat : IT acquiras anim® quœrimus, quod paulo post perdamus. Primo, Hebræi hoc arctant ad Davidem ct Salo­ salutem, perde cl mortifica ejus concupiscen­ monem , q. d. Tempus acquirendi tribui Judæ tiam; ut acquiras virtutes, perde vilia; ut ac­ regnum Israel fuit sub Davide, tempus illud per­ quiras cœlum, perde terram; ut acquiras spiri- • dendi fuit sub Roboam filio Salomonis ob ejus tualia , perde temporalia, juxta illud Christi: a Qui invenit animam suam, perdet illam : et qui idololatriam, HI Ilcg. xn. Secundo, Olympiodorus, q. d. Tempus est quo perdiderit animam suam propter me, inveniet rem luam perdas, et tempus est quo perditam eam, » Matth. x, 39; a ut scilicet tempore mar­ rursum invenias, ut sil hysleron proteron. Pri­ tyrii neque possessionibus, neque liberis, neque mo enim ponitur rò acquirendi, deinde perdendi, parentibus, neque corpori, ne ipsi quidem anicum in reipsa prius sil perdere, quam perditum mœ parcilum velimus, sed nos offeramus usque ad mortem , ut inveniamus animam nostram in acquirere. Tertio , Thanmaturgus, Nyssenus , Lyranus, regno cœlorum. Qui igitur vult invenire animam Hugo, Bonaventura el alii hæc adaptant merca­ suam, perdat eam in hoc tempore. Necessum est toribus el lucra captantibus, q. d. Est tempus, ergo in nobis perdi malitiam, ut qurrenles vir­ cum mercatores lucra acquirant, est cum eadem tutem eam inveniamus. Si quis enim non con­ perdant, ut cum naves mercium patiuntur nau­ quieverit ab ira, quomodo ad mansuetudinem fragium, aut capiuntur ab hostibus, vel merces exercebitur? Si quis a se non exterminant forni­ ipsœ corrumpuntur, aul ob aliarum appulsum cationem, quomodo is ausit temperantiam profi­ minoris veneunt. Suadet ergo, ait Pineda, ut teri? Qumsivi, inquit, quem diligit anima mea, œquo jacturas animo patiamur, et sive cum for­ quotivi cl inveni eum, ct introduxi illum in tuna, sive potius cum Deo supremo rerum arbi­ domicilium matris me®, ct in cellam genitricis tro ct gubernatore lucri et jacluræ societatem meæ. » Hucusque S. Athanasius. Rursum Auctor Catenœ Gmc. : « Tempus, ait, ineamus, in rerum temporalium negotiatione ct possessione. Nam « si bona suscepimus de manu acquirendi universa hæc vita est ; acquirendi, Dei, mala quarc non sustineamus? d Temperan­ inquam, Dominum, quem quœrere nos oportet; da lucri laetitia cum amissionis ct jacturae egri­ e contrario autem id amittere debemus, cujus tudine. Itaque ut ille alius sapienter dicebat: possessio jactura, cujus amissio lucrum est. » TEMPUS CUSTODIENDI , ET TEMPUS ABJICIEXDI. — Sya Fortume objicienda animi confidentia, et per­ lui baiioni ratio, w Neque magni facienda fortuna, rus, tempus ad conncctendum est, et tempus adsolr quæ « non tam dono quam mutuo dat, » pro li­ vendam; Thanmaturgus, nunc anxia servat custo­ bilo repetitura. « Non est enim valde optabilis dia, quod dein fastidiens sponte projicit, q. d. Est ( ut refert ex Lacone quodam Cicero) fortuna ap­ tempus, eum res luas custodias ; cst vicissim tem­ tata rudentibus,» rei nimirum inconstanti,el vel pus, cum eas abjicias, cum scilicet corrupto» sunt, cum veniis, vel cum fluctibus mille semper in aul imminet tempestas, pestis, mors, hostis> la­ trones, etc., uti jam dixi. Arctius Campensis: discriminibus versanti. Quarto et genuine , rò perdendi hic verbum cst, Nonnunqumn, ait, comparcimus , quod postea dila­ non neutrum, sed activum, ut idem sil quod cor­ pidemus. » Alienius Olympiodorus : Dispensator, rumpere, abjicere, dissipare; hoc enim signifi­ ait, novit quo tempore pecunias apud se custo­ cat Hebræum T3N abbed. El sic eadem pene Ineo diat, quo expendat. Alii : Novit liberalis quando est combinatio cum sequenti : « Tempus custo­ pecunias servet, quando eas in pauperes eroget. Tropologice ternpus custodiendi opes cst, cum diendi, ct tempus abjiciendi, » q. d. Est tempus, cum res, puta annonam, fruges, opes compases juvant ad alendam familiam, el virtutem eleemo­ et acquiras ; cst rursum tempus, cum easdem per­ syna) operandam ; tempus eas abjiciendi est, cum da- ct prodigas, ut cum ingruit tempestas in mari, nocent anuuæ, eamque incitant ad gulam et lu­ pestis in terra, hostis in urbe. Rursum cum fru­ xuriam, aul studio orationis et perfectionis avo­ ges ipsœ sunt corrupt®, aut cum alia de causa cant : unde Christus ad adokjscentem : « Si vis, res nostras fastidimus, idcoque eas abjicimus ct ait, perfectus esso, vado, vende quæ habes, et flammis tradimus. Ita S. Hieronymus, Albinus ot da pauperibus, » Matth. cap. xix, 21. Ila Hugo. Mystice Hugo Victorious : Tempus est, ait, cum olii. COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. HI. Deus suo* fideles a tentationibus et periculis cus­ perforat acus compunctionis, ct filum dilectionis todit : rursum tempus est, cum cos illis exponit conncctil utrumque, ut stent simul ct non disce­ et objicit, vel in poenam peccati, vel ut probet et dant ab invicem, n augeat eorum patientiam, fidem ct virtutem. Rursum tempus scindendi est tempus excom­ 7. 7. Tempus scindendi ( alii, lacerandi}, et tempi’s municandi, quo peccator impoenitens abscinditur conufndi. — Arabicus, tempus abscindendi, et tem­ ab Ecclesia, ut per hanc poenam et infamiam pœpus consuendi ; alii, suendi ; alii, resarciendi' : Cam- niteat, itaque rursus Ecclesia) assuatur et uniatur, quandoque discerpimus quod oHm consuimus; uti Paulus fornicarium abscidit, et pœnitentem Chaldæus, dic sua super mortuo vestis conscindenda, rursum assuit Eccleste, I ad Corinth, cap. v, ct et tandem etiam fractura est sarcienda. II Cor. ii. Ita Auctor Catena Grœcorum. Tempus scindendi vestes Hebraeis erat in gravi Allegorice discissum fuit Christi corpus in pas­ clade, vel audita bla*p hernia quapiam, uti Cai- sione, consutum in resurrectione. Idem fiet nobis. phas scidit vestes suas Christo asserente se esse Fi­ Tropologice, scindimus corda per poenitentiam lium bei, dicens : a Blasphemavit,» Mat th. cap. et resecationem viliorum, consuimus per novæ «vi, 6.S. Viceversa cessante clade vestem lacera­ vitæ virtutumque texturam. Rursum societatem tam consuebant Tempus ergoscindendi est tem­ cum hæreticis vel improbis discindimus, ac ca­ pus luctus, tempus consuendi est tempus telitteet tholicis probisque sociamur, dum iniquos con­ gaudii. Rursum, ut vestis quæpiam conficiatur, fractus rescindimus et æquos inimus. Denique pannum apposite ad corpus scindere, deinde con­ Arius laceravit tunicam, id est Ecclesiam Christi, sucre oportet; ad hæc ut ex una veste alia con­ quam S. Athanasius rursum consuit, uti S. Petro cinnetur, v. g. ut cx tunica fiat thorax, eam scin­ Alexandrino Episcopo Christus per visum osten­ dere et pectori aptare, ac deinde sarcire necesse dit. Vide ejus Vitam apud Surium, 2G novembri». est : sic Deus, qui fuit primus mundi sartor, Adæ Tempus tacendi, et tempos loquendi. — Chal­ e pellibus consuit (unicam, Genes, cap. m. dæus Complutensium, tempus est electum ne pro­ Minus apte Thaumaturgus hæc refert ad scis­ ferantur verba contentionis, et tempus est electum sionem corporis, g. d. Est tempus, quo corpus ad proferendum verba contentionis. Chaldæus vero gladio conscindas et vulneres in bello, vel judi­ Costi sic habet, aliquando ponendus est orationi et cio ad puniendum crimen ; est rursum tempus, precibus modus ; alias vero contentione verborum uten­ quo illud conscissum redintegres, et quasi con­ dum. Refert ergo ipse hæc ad precum studium vel suas. Alienius quoque Didymus in Catena Grece. : silentium. Didymus in Catena Grcec.: « Homo, ait, « Homo, inquit, jam occidit, jam occiditur. » jam loquitur, jam tacet. » Tempus tacendi est in Mystice Hebræi : Tempus, inquiunt, scin­ schola, in precibus, in concione. Rursum cum dendi regnum Israel fuit sub Roboarn, quo de­ superior, præceptor vel senior loquitur, subdito, cem tribus ab eo desciscentes regem constituere discipulo et juveni tacendum ct auscultandum Jeroboam, III liegum xii. Tempus consuendi erit, est; cum doctor vel concionator jam senex voce, cum in fine mundi omnes Israelita? conversi ad memoria, facundia, gratia destituitur, taceat, ac Christum, in unam Ecclesiam ct regnum nunquam lampadem munusque loquendi, docendi et prae­ discindendum conspirabunt, Ezech. xxxiv, 29. dicandi resignet juniori iis pollenti. Tempus lo­ Symbolice Hugo Victorinus hæc refert ad fœde- quendi est doctori, cum docendum est; prædicaris et amicitia» copulationem el dissociationem : tori, cum prædicandum; superiori, cum monen­ «Habetenim, inquit, consutionem suam tempore dus vel corripiendus est subditus; pari, cum suo consensus socialis : habet cl scissionem in concilium, consolationem, vel directionem im­ tempore suo zelus juste contradictionis. » pendere debet proximo. Hinc Salonius : « Verba Sublimius idem Hugo inferius hæc referi ad co­ tua. inquit, tantisper silentio premes, donec com­ pulationem naturæ et gratte : « Ea, inquit, quæ moda loquendi sese offerat occasio. » AudiS. Hie­ scinduntur substantialiter unum sunt ; ea vero quæ ronymum : a Pythagoricos reor, quorum disci­ consuuntur essentialiter quidem diversa sunt, sed plina est tacere per quinquennium, el postea eru­ mediante vinculo fili quasi accidentaliter unum ditos loqui, hinc originem sui traxisse decreti. fiunt. Sic enim omni* homo corruptibilibus et pe­ Discamus itaque et nos prius non loqui, ut postea rituri* unitur per naturam; sed afficitur particeps ad loquendum ora reseremus. Sileamus certo ælernorum per gratiam. Sic quippe consuuntur tempore, et ad prreceptoris eloquia pendeamus. humana cl divina in unum, ut quæ duo fuerant Nihil nobis videatur rectum esse, nisi quod disci­ per n ituram, fiant unum per gratiam. Compunc­ mus, ut post multum silentium de discipulis effi­ tio siquidem ipsa acu> est, et dilectio filum. Et ciamur magistri. Nunc vero pro saeculorum quo­ facit viam acus et perforat utrumque, ut filum tidie in pejus tabentium vitio, docemus in Eccle­ utrumque contineat; neque enim consulto aliter siis quod nescimus. El si compositione verborum, fien potuisset, nisi utrumque foraretur etutrum- vel instinctu diaboli, qui fautor errorum est, qu* contineretur, quia discederet alterum ab al­ plausus populi excitaverimus contra conscientiam tero, et facile *e ab unitate divideret, si utrumque nostram, scire nos arbitramur, de quo aliis potui­ vinculum non contineret. Propter hoc utrumque mus persuadere. Omnes artes absque doctore non 138 137 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. II!. discimus; soin hæc tam vilis ct facilis est, ut non tia, aut cum supervenit alius doctor vel concio indigeat prœccptore. d nator magis disertus, quem populus priore relicto llac do causa Salomon præponit tempus tacendi sequitur : qua in re sæpc naufragium ct audito­ Silentinta do­ tempori loquendi, quia tacendo discimus loqui. rum, ct nominis, et tranquillitatis patiuntur conctiloqui. Quocirca Hugo Victorinus, lib. Institut. moral. xvi : cionatores, qui proinde si vanam hanc populi o Non ait Salomon, inquit, tempus loquendi ct auram sectentur, miserrimi sunt : illa enim instar tempus tacendi, sed tempus tacendi et tempus venti mutatur, et nunc hunc nunc illum sequitur, loquendi; quia prius in silentio forma loquendi priorem deserens. Qui ergo sapit, hoc munus sumitur, quæ poslmodutn tempore loquendi in obeat pure ex obedientia et amore Dei, ac cum S. Francisco eadem quiete animi, et eadem ala­ Cooax*. voce teneatur.» Unde S. Basilius, in flegu/. /hj. cap. xii! : «Silentium, ait, est gymnasium bene lo­ critate concionetur paucis et multis, plebeiis et quendi. » El B. Diadochus, lib. De Perfect, spirit. nobilibus ; magnum cogitet se habere auditorem cap. lix : « Praeclara ergo res, inquit, est silen­ Deum, ac de co dicat id quod Plato de Aristotele : tium, nihilque aliud quam mater sapíentissima- « Hic unus mihi sufficit : pluris enim est, quam rum cogitationum, o Rursum S. Hieronymus in mille alii. » Secundo, ut doceat prudeprudenter distin- Secando, Eegul. monadi, cap. xxii : « Ex hoc enim, inquit, in cremo edocti S. Patres, summa cum diligentia gnere tempus quo tacendum est, et quo loquen­ observant silentia tanquam sanclæ contempla­ dum; quare cum fructu loqui ct tacere : cum im­ tionis causam. » El S. Bernardus, epistol. 88 : prudens utrumque pervertat, ac loquatur cum «Juge silentium, elab omni strepitu saecularium tacendum esset, et taceat cum loquendum foret, perpetua quies, cogit cœlestia meditari. » B. Do- ideoque sine fructu, imo cum damno tam suo rotheus, serm. 20 : « Cave a multiloquio : hoc quam proximi loquatur vel taceat, juxta illud : enim sancias ac rationabiles cl a cœlo advenientes a Est tacens non habens sensum loquela» : et est cogitationes penitus exstinguit, o Denique silen­ tacens sciens tempus aptum. Homo sapiens tacebit tium docet facere id quod jubet S. Bernardus in usque ad tempus : lascivus autem et imprudens Specui. Monadi. : a Antequam verba proferas, bis non servabunt tempus, Ecdi. cap. xx, vers. 6. Ita ad limam veniant, quam semel ad linguam.» Et S. Gregorius, 111 part. Pastor, admon. 15 : «Tem­ illud S. Augustini : « Omne verbum prius veniat pus tacendi, inquit, cl tempus loquendi : discrete ad limam, quam semel ad linguam.» Albertus quippe vicissitudinum pensanda sunt tempora, Magnus, lib. De Virtut. cap. xxxi: « Ubi non est ne aut cum restringi lingua debet, per verba inu­ taciturnitas, ibi homo facile ab adversario supe­ tiliter defluat; aut cum loqui utiliter potest, semelipsam pigre restringat. » ratur. » 8. Tempvs dilectionis, et tempus odit. — Sep- Ven. 8. Plura hac de re dixi Proverb, xxv, 11, et Ecdi. cap. XX, G et 7, ubi citavi S. Gregorium et S. Am­ luaginta, tempus amandi, et tempus odiendi; Syrus, brosium, hunc locum exponentes. Pluribus exem­ tempus ad amandum, et tempus ad odiendum; Ara­ plis idipsum confirmat ZozimusPapa, ut habetur bicus, diligendi tempus, et contumelia tempus ; Cam­ disi. 3G, cap. Qui Ecclesiastics : « Hinc etiam, ait, pensis, interdum amamus, interdum odio prosequi­ idem Salvator noster, prius in medio doctorum mur amatum. Sensus est, q. d. Nihil in orbe, nihil etiam in sedit, audiens illos ct interrogans, et postea prae­ dicare cœpit : quia prius quisque discere, et pos­ hominis appetitu fixum et stabile, sed variantia tea prædicandi officium usurpare debet. Hinc omnia el vana : nam rem quampiam, puta ami­ etiam Salomon ait prius tempus tacendi, et postea cum, quem nunc diligis, odio prosequeris, cum loquendi : quia veritas prius tacendo discitur, ct cum noxium, infidelem , contrarium experieris, postea loquendo praedicatur. Hinc idem Dominus aut certe cum mutato affectu tuo ille tibi displi­ ait: Qui audit, dicat: Veni. Hinc etiam prius Apo­ cebit. Sic dilectio cl odium accipitur active : po­ stolos docuit, deinde cos ad praedicandum misit, test el accipi passive, g. d. Ne nimis confidas dic et odium propendet. Hinc Synagog® adhuc te­ tiphrasin quasi minime bellum, id est pulchrum, ner® et Juvenculæ ait Deus : a Ecco tempus tuum, vel a belluis, quasi belluinum; vel bellum quasi tempus amantium. » Hebraice CFffl dodim, id duellum (sicul pro bonum olim dicebant duonum); est amorum vel uberum, Ezech. cap. xvi, vers. 8. aula Belo, qui primus bellum movit, uti alibi Tropologice nunc est tempus diligendi carnem dixi ex Cassiodoro, lib. I Variar. cpisl. 30. Rursum Thaumalurgus sic exponit, 7. d. « Res et animam, ut eam ad Dei gratiam ct gloriam promoveamus : nunc odiendi eamdem, cum pra­ human® nunc bello afflictantur, nunc tranquilla) vis ejus cupiditatibus resistendum est, juxta illud cl pacat® sunt; tantaque est eorum inconstantia, Christi : « Si quis venit ad me, ct non odd patrem ut qu® modo secund® esse videbantur, celeri suum, ct matrem, et uxorem, ct filios, et fratres, momento in certissima mala dilabantur. » Mystice, S. Ambrosius in Psal. cxvm,octon. 15 : et sorores, adhuc autem et animam suam, non potest meus esse discipulus,* Lucre cap. xiv, 2G. a Tempus belli est, inquit, quo etiam bellum pro Ad hæcS. Cyprianus De Singular. Cleric.: n Tempus Christi nomine perfidis pignoribus inferamus. amandi, ait, ct tempus odio habendi. Ama femi­ Tempus pacis, quia in pace locus ejus est, » Et nas ínter sacra solemnia (ut ad illa ipsas, o Cle­ Nyssenus in Caten. Grœc.: « Tempus pacis est lota rice, admití is)» ct odio habe in communione pri­ vita, ut pax nobis, inquit, cum Deo sit, eo quod vata (ne privatili) cum illis verseris), si vis Salo­ hostilem infc'lumque animum erga adversarium (satanam) sumpserimus, p monis tenere doctrinam. » Remum S. Hieronymus tropologice sic expo­ Denique noster Alvarez de Paz, lib. I) De Vita nit : a Tempus est amandi post Deum liberos, spirit. part. II, cap. xv, omnes has Salomonis an­ uxorem, propinquos : cl tempus odiendi eos in titheses eo applicat, ut significet quemque sibi martyrio, cum pro Christi confessione rigidos im­ suæque perfectioni prius vacare debere, deinde pletas oppugnat inimica.» Sic et S. Ambrosius, in proximi salutem incumbere. Cogita, inquit, in Psalm. cxvm, orlon. 15 : « Tempus amandi, quia omnia tempus habent, et prius debes virtu­ inquit, et tempus odio habendi, hoc est tempus tibus adolescere, el ad perfectionem spiritalis martyrii, quando ea quæ divina sunt omni ca­ œtatis pervenire, quam filios Deo generes cl alio­ ritali necessitudinum præferehda sunt, etc., ut rum mater appelleris. Adverte, o anima, quia quos dilexeris odisse, ct quos oderis amare conve­ nunc in principio conversionis tu® a tempus est niat. » nascendi, » cl ad divinum amorem perveniendi, Allegorico idem S. Hieronymus, q. d. Tempore cl postea erit « tempus moriendi » pro fratribus, Salomonis amanda erat circumcisio et lex Judai­ ita ut cum Paulo possis dicere : « Quotidie morior ca, nunc tempore Christi odienda est ct repu­ per vestram gloriam, fratres, n I Corinth, cap. xv, dianda. An agogice idem, 7. d. Tempus hujus vitæ 31. Nunc a tempus est plantandi,» ac in icipsa est, quo prudentia amamus, qua» in futura beati­ virtutes inserendi; postea erit tempus evellendi de cordibus aliorum, quod perperam a veternoso tudine fastidiemus cl odio proseqiiemiir. Denique Auctor Catena Orae.: Amandi, ait, nec- hoste plantatum est. Nunc « tempus occidendi, » non odio hibendi tota vita tempus est, sed amo­ ut scilicet inordinatum tui amorem exstinguas, ct ri' scopus non alius quam Deus; scopus odii, in matutino interficias omnes peccatores terræ ; hostis vitæ nostrte dæmon. ct deinde erit a tempus sanandi, » cum apta eris Tempis belli, ettbmvcs pacis. — Hæc antithesis aliorum vulneribus mederi, ct verbo doctrina) subalterna, el fere eadem est cum præccdenli. infirmis luentibus curationem afferre. Nunc « tem­ Tempus enim belli est tempus odii, el tempus pus destruendi, » quæ malo in sæculo ædificavepacis est tempus concordi® et amoris. Unde Ara­ ras; ct postmodum ent a tempus ædificandi, » bicus vertit, tempus belligerandi, ct tempus parifi,- cum opes aggregaveris, quibus valeas virtutum candi ct salut and»; Chaldæns, tempus est electum arcem in aliis exstruere. Nunc a tempus flendi » ad prtrhan him, et tempus est de tum ad faciendum propria delicta, el poslinodum erit « tempus ri­ p&em; C impendis, interdum inimicitias exercemus, dendi, » atque gaudendi de impiorum a te tacta Cirrum ampli dimur parem. Senius ergo est, 7. d. converdone. Quia do prædicalonbus ita scriptum Tempus M quo b» Ilo paranda est pax , ut cum est : u Euntes ibant et flebant, mittentes semina ho'tc' rtmpnblicam invadunt aut lædunt, cum sua. Venientes autem venient cum exsultatione,, 1.W COMMENTARIA TN ECCLESIASTEN, cap. 111. 130 portantes manipulos suos. » Nunc a tempus plan­ ribos, e quibus nihil ud cum redit, amplius? gendi » propter propria mala, el deinde erit Agros colit, navigat, militaribus operibus affligi­ « tempus saltandi n cx devotionis affectu propter tur, mercaturam exercet, damnum patitur, lucra­ fratrum bona. « Tempus colligendi lapides p el tur, litigat, pugnat, causa cadit, sententia data li­ parandi arma necessaria ad prrelium, ac in pos­ tem vincit, infelix censetur, beatus existimatur, terum erit « tempus dispergendi » eos el infigendi domi'manet, errat apud exteros. Quid ei, qui in fronte Philistæi. Nunc « tempus amplexandi » per hæc suam consumit vitam, amplius affert? sponsum, qui pascitur inicr lilia, ac deinceps erit Annon simul atque desiit vivere, omnia lecta sunt a tempus longe ficti ab amplexibus,» cum cbari- oblivione, ct ab iis quorum studio tenebatur dotalis dono perfecta, dicas cum Paulo : a Optabam serlos abit nudus? » ego ipse anathema esse a Christo pro fratribus insuper Cbaldreus sic habet, quid amplius habet meis. » Nunc « tempus acquirendi » dona quæ vir operans, qui labor at ut faciat thesauros, et ut postea distribuas, cl deinde crii «tempus per­ congreget pecuniam, nisi adjuvetur desuper sidere dendi » teipsam, hoc est laborandi cl affligendi, bono? Septuaginta, quœ abundantia est facientis ut lucrum animarum acquiras. Nunc « tempus quibus ipse laborat? Syrus, quœ utilitas in opere, custodiendi» arcem mentis luno, el postea erit quo ipse laborat? Arabicus, quid restat illi, qui fa­ a tempus abjiciendi » cx parte curam lui, ut alio­ cit omnibus m rebus quibus laborat? Hæc enim om­ rum quoque curam admittas. Nunc « tempus nia significat hebrreurn |TO iitron, uti dixi cap. i, scindendi » cor tuum, el peccatorum dolore mol­ vers. 3. Sensu* omnium est, q. d. Ex dictis tem­ liendi; ac deinde erit tempus consuendi, hoc csl, porum vicissitudinibus liquet, nihil homini cx in bonum proximorum conficiendi sermonem cx omni labore remanere fixum et stabile, in quo sententiis Scripturarum. Nunc « tempus tacendi, » conquiescat : ac proinde nihil superasse, nisi ut etposlea « tcmpusloqnendi,» quia,ut inquit Hugo, per illas omnes opportune decurrat, et cum tran­ prius per silentium tempore tacendi discitur, quod seuntibus transeat; quare nullam sibi in hac vite postea per verbum tempore loquendi proferatur. felicitatem statuat, cum nil in ea sit perpetuum, Denique nunc « tempus dilectionis » Dei, et nil durabile, sed omnia temporalia, transeuntia « tempus belli » adversus ea qure huic dilectioni et vana. Felicitatem ergo qu.erat in futura (Eter­ obsistunt; et in posterum erit «tempus» exer­ ni late, ad eamque se paret serviendo Deo vero, cendi « odii » adversus ea qure tuus dilectus odit, in eoque omnes suas spes defigat, apud quem et «tempus» inter occupationes quielisel «pacis.» omnia sunt solida, firma, (tierna. 10. Vidi afflictionem , quam dedit Deus filus ven.io m. » 9. Quid habet amplius homo pk labore suo? — nisi hanc contrariorum vicissitudinem jam recen­ hominum, ut distendantur in ia. — Hebraice map sitam, inconstantiam, lancinationenc, vanitatem, arwth, id est ul humilientur, affligantur, crucien­ quod est thema el argumentum lotius libri initio tur iu ea. Uree gnomo hebraico et graeco ibdom verbis propositum, ac deinde post singulas inductiones iteratum, velut epiphonema cl conclusio. Unde exlal cap. i, 13 (licet Noster pro afflictionem ibi Campensis vertit, quem fructum capit homo cx tam vertat occupationem; pro distendantur, occupentur), * pugnantibus ct molestis occupationibus? q. 4. Nul­ ubi eam explicui : quare ibi dicta hic non repelum, quia omnia sibi invicem per vices tempo- lam. Perlinet bree gnome ad prrecedentein inter­ rum succedunt, cruciant cl evanescunt. Unde in­ rogationem, et ad illam videtur esse responsio, fert Thaumalurgus : a Dicamus igitur, inquit, tam aut certo tacitas responsionis ratio et confirmatio. infructuosis laboribus aliquando longum valere,» Untie Campensis vertit, quem fructum capit homo ul scilicet utamur iis obiter velut in transitu,ni­ cx tam pugnantibus ct molestis occupationibus? De­ mirum qualibet re in tempore suo, sed interim : prehendi quod Deus illas immiserit animis hominum, maneamus mento fixi in Deo cl retcrnilate, ad il- ut ipsi se illis torqueant. El Thaumalurgus, cum lamque tendamus jugiter ct aspiremus. El S. Hie­ vers, precedenti verlis omni vitio. CAM MENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. III. Denicpia Nyssenus banc afflictionem a Deo ho- sua inclinare et vergere. Rursum vanas esse, qua­ mini datam censet, non per se, sed ex occasione, tenus homo iis abutitur, iis quasi summis bonis qua homo rebus Dei bonis abutitur nimio amore pra Deo, imo contra Deum cor suum afflgens, et studio, quo se affligit : perinde, inquit, ac si ul iis fruatur seque exsatiet, cum solus Deus men­ quis conviva cultro ad cibos secandos dato abu­ tem hominis exsatiare queat, ideoquo homo crea­ teretur ad sui vel aliorum necem. Sic et Olym- turis dunlaxal uti, solo autem Deo frui debeat, piodorns : « Homo, ait, lapsus a recto, et a con­ uti docet S. Augustinus et ex eo Theologi. Et mundum tradidit disputationi eorum. — Cam- Mnndm stanti ratione aversus, id quod est in unoquoque utile, vertit in contrarium. » Favet versioChaldæi, pensis, ct mundum hunc totum exposuit examinanqui in pernam peccati hanc afflictionem homini dum ingenio illorum; Hebraice est : qSw olam tioot,q«u impio datam opinatur: « Vidi, inquit, negotium tradidit in corde eorum. Olam autem primo, signifl- raticoe! castigationum et vindiciam, quam dedit Dominus cat absconditum quid, ab oby alam, id est abs­ filiis hominis qui sunt improbi, ut affligantur condit; secundo, perpetuum cl æternitatem, cujus finis nobis absconditus est; tertio, sæculum et in CO. n fan.ii. II. Cuncta fecit (Deus præcessit) bona in tem­ mundum, sive decursum temporum rerumque pore suo. — Hebræa, omne fecit pulchrum in omnium in mundo, quorum limites et termini tempore suo; hinc mundus græce vocatur xoopoc,a nobis absconditi sunt; Syrus vertit, essentiam rerum ornatu ct pulchritudine. Docet vices tem­ mundi, id est naturam ct subslanliam mundi. Hinc multiplex oritur versio, ct consequenter porum jam assignatas esse bonas, utpote factas et ordinatas congrue ad tempus quodlibet, ab multiplex interpretatio. optimo et sapientissimo Deo, ad creaturam et Primo, aliqui apud Titelmannum vertunt, Deus Rf,Ptradidit absconsionem in corde hominum; absconsio- primu’ hominis bonum ct commodum. Pulcher, vel, ul prisci dixere, polsccr, a pollendo nem, id est ignorationem mortis, hæc enim sum­ dicitur, quod polleat forma. Nam, ut ait Cicero, me homini est abscondita; unde prima antithesi, IV Tiivu/. : a Pulchritudo corporis est apta figura vers. 1, posuit tempus moriendi, ad quod hic membrorum cum coloris quadam suavitate.» Sic alludit, g. d. Mors cuilibet certa imminet,sed in­ pulchritudo mundi consistit in apti elemento­ certus est nobis ejus dies ct hora ; idque voluit rum, coelorum, cæterarum que partium figura, Deus a nobis abscondere, ut vigilare nos doceret, dispositione, nexu, suam in mixtis habens varie­ sancteque vivere, ut scilicet ita vivamus quasi gatam cl omnigenam colorum suavitatem. Pul­ quotidie morituri. chritudo temporis ct rerum temporalium consistit Secundo, Cajetanus et David de Pomis vertunt, Secuob. in congrua partium ejus successione, proportione perpetuitatis desiderium dedit Deus in corde homi­ et nexu, quod scilicet tempus nascendi præeat, num. Quocirca nil inveniet homo in rebus terre­ sequatur tempus crescendi, generandi, ac tandem nis, utpote caducis, quod hoc ejus desiderium finiat tempus moriendi. Sic pulchritudo anni est, satiet: sed ad Deum et cœlum animum attollat quod hiemi frigidte et rigidæ succedat ver tepi­ oportet, ut in eo defixus ælernilalis desiderate dum, florens el virens (unde ver dicitur quod om­ fiat capax el compos, contemnendo temporalia nia faciat virere)] veri succedat æstas messo fce- ct sectando (Eterna. Et Didymus in Catena Grate. : cunda, testali autumnus uvis, pomis fmclibusque a /Evum, inquit, dedit illis, hoc est æternitalis dis­ di versicoloribus ornatus, cl quasi picturatus. Sic ciplinam el scientiam, i. e. regnum cœlorum,quod ergo Deus fecit omne pulchrum in tempore suo, intra nos esse Dominus pronuntiavit : quod dum quia V. g. verna amoenitas pulchra est in vere, multiplici perturbationum operitur atque obside­ ncc pulchra aut decora foret et commoda in hieme tur tumultu, non facile ab hominibus invenitur.» vel æstate; sic et frigus pulchrum est in hieme, Tertio ct optime, Septuaginta, Syrus et Arabicus non in (estate, etc. Hoc est quod dicitur Genes, i, vertunt, et saxulum sive mundum tradidit in corde Tertie. 10 cl 12 : a Et vidit Deus quod esset bonum; » eorum. Verum hic quæritur, quid sil in corde eo­ bonum enim est decorum et pulchrum. Unde rum? Primo, eorum, scilicet dæmonum, qui domi­ Septuaginta hic vertunt, universa qua fecit bona in nantur in mundo, ait Thaumaturgus, q. d. Deus tempore suo; el Syrus, omne quod facit optimum in mundum permisit diabolo cum asseclis suis, ut tempore; el Arabicus, omnes res quas fecit cognovi in eo usque ad diem judicii dominelur, homines­ esse optimas; Symmachus, bonum unumquodque in que lentet. Unde a Paulo, Ephes, n, 2, vocatur tempore proprio; Chaldæus, dixit Salomon in spiritu «princeps potestatis aeris hujus, » et a Christo, prophetice : Omnia fecit Dominus bona in tempore suo. « princeps hujus mundi, » Joan, xii, 31. Audi Est occupatio, qua occurrit tacitæ objectioni. Thaumaturgum : a Omnia hæc mea sententia ad Dicet enim quis : Si creatura in se sunt vanie et exagitandos homines aculeis venenatis armala caducæ, qua ratione ergo a Deo vero et (eterno sunt, et in dignus daunon, qui ab initio mundi create sunt? Respondei creaturas, quatenus a Deo usque ad finem r.ocendi semper esi uvidus, rin(act® sunl, esse bonas el pulchras ; quatenus vero gcnli ore sæculum hoc circuit, el immodice con­ in seipsis subsistunt, vanas esse, et ad nihilum, tendit, si qua occasione nacta figmentum Dei per­ ex quo a Deo per creationem educte sunt .-nume dere possit. » no COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. 111. 141 Secundo, melius alii tô eorum inlclligunt homi­ omnia comtempseris; animi tui bona propria tua num y dc quibus hic omnis est sermo : nam dæ- sunt, perpetua sunt, ct tecum illa portabis ubi­ cor mul­ monum nulla facta est mentio. Jam quia cor sedes cumque tandem esse contigerit : non item illa ex­ la notât. el symbolum est multarum rerum, scilicet primo, terna, quæ breviter desinent. Primo. amoris ct oblectationis; secundo, voluntatis el do­ Quarto,oYñ accipiunt cor pro cordis,id est mentis Owto minii; tertio, electionis; quarto, disputationis cl election»*, 7. d, Deus mundum totum, omniaque examinis : hinc multiplex hic oritur sensus. Aliqui contraria, quæ in eo sunt, tradidit electioni ho­ ergosieexponunt, q. d. Deus quidem creavit mun­ rn nis, ul eligat m eo bona vel mah, prout ipsi dum, et omnia quæ in mundo sunt pulchra et libuerit, juxta illud Ecdi. xv, 14 : < Deus ab ini­ bona, iliaque tradidit cordi hominis, ut eorum tio constituit hominem, el reliquit illum in manu amore, usu et gustu modeste ct honeste sc oblec­ consilii sui. Adjecit mandata et præcepta sua : si taret; sed hominis cor iis abutitur dum totum se volueris mandata servare, conservabunt te, etc. in illa effundit; ideoquo rebus pulchris a Deo Apposuit tibi aquam et ignem; ad quod volueris, creatis scipsum deformat, el sordibus peccatorum porrige manum tuam. » Quinto, optime Noster cor accipit pro cordis. Q-nnto. conspurcal. Unde S. Hieronymus sic exponit, q. d. « Dedit Deus mundum ad inhabitandum homini­ id est mentis examine, disputatione, meditatione, bus, ul fruantur varietatibus temporum, et non disquisitione, cognitione. Horum enim officina est quærant de causis rerum naturalium, quomodo cor, sive mens ; unde illud : creata sint omnia, quare hoc vel illud ab initio Cor sapii, el pulmo loquitur, fd commovet iram. mundi usque ad consummationem fecerit cres­ cere, manere, mutari. » Idipsum evincit id quod sequitur : a Ut non in­ tí u lido. Nysscnus vero censet hic significari, a unde- veniat opus quod operatus est Deus. » Disputa­ nam humana natura districta sit a bono et recto, veruni enim philosophi, ct eliamnum disputant videlicet occasione accepta ex divinis beneficiis : de mundo, dum alii eum ex aquis, alii ex atomis, nam Deus quidem ad bonum fecit omnia, homi­ alii ex terra, etc., conflatum dixere. Hinc tot eo­ nibus autem dedit rationem, qua discernant id rum sectæ, Academicorum, Stoicorum, Sceptiquod est melius : malo autem consilio recedentes corum, Peripateticorum, etc. Adeoque quot sæpe a ratione et tempore, id quod est utile vertunt in philosophi tot sunt diversæ de mundo, coelis, stellis, ventis, etc., opiniones el senlentiæ. contrarium. » Porro duplici disputationi hominis mundum His adde expositionem Vatabli, quæ talis est : Omnia opera Dei bona sunt, cl facta in tempore tradidit Deus, scilicet intellectus cl voluntatis, co­ suo, et quæ in hoc mundo fiunt, id est negotia gnitionis el electionis, speculationis ct affectus. Pruno enim, Deus mundum quasi pilam pul­ hujus mundi, id est cupiditatem et desiderium cognoscendi res hujus mundi, indidit menti ho­ chram objecit obtutibus hominum, ut ejus, re­ minum, et ita in hoc mundo negotiantur quasi rumque in ea contentarum, puta cadorum, ele­ mentorum, ventorum, plantarum,animalium,etc., semper vicluri sint. mio. Tertio, ahi cor accipientes pro voluntate el do­ naturas, proprietates, vires, actiones, <1 que ac minio, sic exponunt, q. d. Deus mundum adeo temporum varietates jam recensitas scrutarentur, pulchrum conditum tradidit cordi, id c4 volun­ .’laque in iis agnoscerent 1 md.ironique Dei crea­ tati cl dominio hominis, ul ejus esset dominus, toris pulchritudinem, sapientiam, beneficentiam, princeps, ct quasi rex mundi, ul ad libitum ute­ potentiam, ac in rebus agendis tempus cuique rei retur herbis, plantis, arboribus, animalibus,auro, gerendo; a Deo destinatum el accommodatum dis­ argento, metallis, etc. Sed homo hoc dominio quirerent ct captarent. Ha Didymus, S. Hierony­ abusus, rebellis fuit Deo summo omnium domino, mus, Tilelmannus el Franciscos Valesius, Sacra ideoquo hoc dominium non quidem omnino illi Phil. cap. Lxiv el 1 xv. Porro Olyinpiodorus censet ademptum, sed valde a Deo accisum et imminu­ permisisse Deum, ul circa mundum sint solliciti et tum est. Hinc noster Pineda sensate sic exponit : occupentur sapientes mundi hujus, ne si assidue Deus dedit mundum ctsœculum, omnesque speculi el tranquillo animo attendissent ad fabricam ct el temporis vanitates in corde hominis, g.d. Deus structuram mundi hujus, perspecta cl cogniti il­ effecit hominem microcosmum ct parvum mun­ lius pulchritudine, visibilia hec Deum esse vel dum, ut illam temporum varietatem et incon­ deos arbitrarentur. Item dedisse omnibus filiis stantiam in seipso experiretur, ac prætcrea intel- hominum sæculi presen tis cognitionem, quod ligcrel nihil extra scipsum quærendum esse, nc­ nempe cuncta esse cœperinl ac desitura sini. Eo­ que In externo aliquo bono ponendam esse hu­ rum vero, quæ ante initium temporis fuerunt, manam felicitatem, sicut scriptum est : « Regnum quæque post hoc saxulum futura sunt, certam Dei intra vos est. » Quidquid ergo boni cl tran­ el manifestam scientiam non haberi. quillitatis aut voluptatis concupiscis, noli extra Nyssenus voro ct Hugo censent mundum a Deo te quærere, sed in toipso ct in corde luo, cum datum disputationi, id est contemplationi et ino­ perturbationes animi composueris, desideria clau­ dorata» pervestigationi hominum, sed ab eis per seris, impetus effrenatos compescuerim, ac externa abusum evasisse materiam el objectum curiosae 142 COMMENTARIA IN ECCLESIaSTEN. cap. III. Doxiæqtie disputationis ct disceptationis, tam va­ Tertio, alii per interrogationem affirmative ex­ ria, tam mulla, t im absona, tam temeraria, tam plicant, q. d. Quomodo non inveniet homo hoo impia de conditore ipso, de prudentia, et judiciis Dei in inundo opus ? imo vero si diligenter illud ipsius, de felicitate, etc., inquirendo, disceptando, consideret, inveniet utique illud perfectum et nu­ judicando, et interim ad exactam rei quoque cu- meris sute absolutum a principio usque ad finem, juspiam naturalis notitiam vix ac ne vix quidem ut nihil uspiam ei desit. Rursum inveniet idipsum perveniendo cx omnibus, quas fecit Deus a prin­ a principio usque ad finem, id est semper et omni tempore quo singulas ejus partes ct membra per­ cipio creationis, ac deinceps usque ad finem. Scauido, D« us tradidit mundum disputationi lustrant, ac singulorum naturam, usum ct utili­ hominis, ut homo secum disputaos cl ratiocinans tatem attentius perpenderit Verum primus sensus est genuinus, ut patet ex de vanitalo mundi, d> que temporum rerumque omnium temporalium successione, rotatione ct sequent.; sic enim explicat Salomon, vers. 14 (1). A PRINCIPIO USQUE AD FINEM. — IloC est pOlliluS, transitu, atque ox alia parte de Dei veritate, con­ stantia, œternihtcet omnimoda perfectione, inde ait Cajetanus, qui id refert ad to inveniat, q. d. Tra­ concluderet sibique diceret : Ergo cor tuum ct didit Deus mundum disputationi hominum, ut amorem avoca a mundo, et transfer ac defige in homo penitus ejus proprietates et conditiones, Deum : ille enim solus immensum tuum sciendi eorumque causas et effectua invenire nequeat, et amandi desiderium satiare ct bearo potest. Iloo ideoque jugiter velut dubius de iis disputet. Vaenim fine mundus a Deo creatus hoininique tra­ tabltls veio, ut non inveniat a principio usque ad ditus est, ut per mundum transcenderet ad mundi finem, id est, inquit, ut omnia quæ in mundo sunt opificem, in coque omnes suas res ct spes defige­ perfecte et intime cognoscere et penetrare ne­ ret, itaque stabilem quietem et felicitatem peipe- queat, pervadendo ea a principio usque ad finem. luam nancisceretur. Quocirca Nyssenus : « Qui­ Chaldœus, ne innotescat viro a principio, quid fucumque illis, inquit, quæ acceperunt, non ut turum sit in fine dierum usque ad saxula saxulorum. oportet et ad utilitatem usi sunt, non invenerunt Additque, dies chain extremus mortis cos latuit, ne opus Dei, quod fecit Deus ad scopum utilitatis, homini exploratum esse possit, quid a capite ad rerum ab initio creationis usque ad universi consumma­ calcem eventurum esset. Cui accedii Bonaventura et Carlhusianus, a principio, inquit, vitee hominis us­ tionem, cum in iis quæ sunt, nihil sil mali. » Ut nox inveniat uomo opus quod operatus est que ad mortem, seu per lotam vitam. Melius olii referunt ad opus, eo sensu quo paulo Deus a principio usque ad finem, — q. d. Traditus est mundus disputationi hominum, ut videntes ante dixi, q. d. Opus Dei, puta mundus hic adeo Dei opus tam pulchrum, tam sublime, tam per­ pulcher et peifectus creatus est, a sui principio us~ fectum ct consummatum, non inveniant, id est que ad finem, hoc est a primo creationis die usque invenire nequeant intimas ejus dotes et perfectio­ ad sextum et ultimum, Genes, i, ut ejus pulchri­ nes, quæ illi pluiimæ insunt a a principio usque tudinem, harmoniam, connexionem, perfectio­ ad finem,» id est a capite ad calcem, ab imo ad nem homo invenire et comprehendere nequeat, summum, a fundamentis ad tectum, a centro imo ut a a principio usque ad finem, » id est a terra usque ad culmen calorum; sed de illis ju­ prima, id e*t minima et vilissima creatura usque giter dispatent, et interse disceptent : quo fit ut ad ultimam, id est nobilissimam et præstantissicogantur hoc opus admirari et obstupescere, ac main, nullam, ne minimam quidem, plene per­ multo magis ejus opificem Deum, qui hanc mundi il) Ex recenlioribus IUxeni» ulle rus, atern italeni, æteradmirandi machin un, velut palatium magnifi­ mia lia senium, indidit animis rorum, huc est, Deus imlicentissimum omnibus suis numeris absolutum dil homini propensionem et facultatem, lain quæ longe exædificavil, ac summum illi fastigium imposuit, antea evenerunt, quam quæ futuris temporibus sint even­ manumque extremam addidit, ut ex hac admira­ tura, perpendendi, eoruinque causas et rationes pervesti­ tione omnes ad ejus amorem, venerationem et gandi ; absque eo tamen quod inceniat homo opus quod fa­ cit Deus ab inaio usque ad finem, id est, neque tamen cultum raperentur. perspicere valet quæ Deus fecerit indo a principio hujus Secundo, alii contrarie exponunt, q. d. Deus rerum universitatis, neque quid sit facturus ad ejus usque mundi opera noluit condere plena ct omni ex finem, neque cur aut quomudò huc aut itimi fecerit. parte perfecta, ut omnimodam in co consumma­ Minus ap*e ad nexum Gcsenius otam intelligil de rerum tioni m non inveniret homo, ideoque iis mentem nimidanarun studio (quod Germani vocant IFeltsinn 1 non ¡líHgerct, sed ad Deum assurgeret, in coque Cl interpreti tur, omnia pulchra fecit Deus tempore suo, quanquam cordi eorum (hominum) indidit, seu insevit suarii felicitatem coDstiluereL Non inveniet ergo mundanarum rerum studium, ita ut non intetligat homo homo hoc opus perfectum et utile, cui non ali­ opera Dei, etc. Sed præplacet Maurer, qui ita explicat: quid perfectionis desit : non enim voluit Deus sua Non modo omnia fecir Deus outckra, bona tempore suo, opera ■ ab initio ibquo ad finem, d id est ita per­ tempore justo ct opportuno, etiam, insuper mu tdum dc^ tecta, ut non aliquis illis desit numerus; nihil dii in cor eorum, hominum: mundum, id est totius mundi , Inbegriff der If'elt. hoc est, fa­ voluit esse perpetuum, et omni tempore utile ab ideam, seu cultatem res mundanos cognoscendi animo hominum de­ inibo usque ad finem, sed suo tantum tempore, dit, abique eo tamen quoti penitus et perfecta aliquid ioLi est brevi et præscnplo. Ila Pineda* vebtigare el cogaoáefé pòsuu Ven. lì ct 13 COMMENTALA IN ECCLESIASTEN, cap. HL 143 spi cere ct penetrare valeat. Quis enim compre­ in domo epularum. » Verum has gnomos suis hendat naturam dotesque omnes muscæ, culicis locis ad litteram explicabo. vel pulicis? nimirum : Ei bine facere. — Hæc vox tria significat : Pri- b™ f* mo, feliciter vivere, jucunde et hilariter vitam trU Eminet in iniuiwli mnimui ipso Deus. agere, quod greci: vocant tu ut sil fere PnuK>. 12 Ct 13. Et COGNOVI QUOD NON ISSET MELIUS NISI idem quod lœtari. Sic hic accipit Aben-Ezra, fa­ LXTA11I, ET FACEIIH BINI. IN \ ITA SUA. OliNIS ENIM (1) cere bene, inquit, td frugali usu bonorum se exhdaHOMO, QUI COYI.IHT ET DIBIT, ET VIDEI BONUM (Id CSt rare; et Campensis, ¿¿hilarare, inquit, sese, bene fruilur bono) he labore suo, hoc. oonlm Dei «st. — facere sibi dum vivit; et Bonaventura sic distin­ llebræa, et scio non esw melius in eis (mundi ope­ guit . « Lœtari, inquit, in fruendo, cl facere bona ribus el creaturis), quam lœtari et facere bonum in delectabilia operando. » Verum cum hoc vult vita sua; Valablus, cognovi quod nulla hominibus sit significare Scriptura, addere solet quippiam, ac felicitas in cis, nisi ut gaudeant ct beneficiis afficiant dicero : facere bene sibi vel aninnt* suae. proximos. Didymus in Calena Grœcor. : « Cognovi Secundo ergo inulins alii per Licere heno cen­ sane res perseipsas nullam vel bonitatem vel fe- sent notari beneficentiam. Ha S. Hieronymus : licilalem continere, sed ipsas rerum rationes, id a Habentes, inquit, vicium el vestitum, his con­ est scientiam atque veram illarum notitiam, prop­ tenti simus : et quidquid supra habere possumus, ter quam naturam gaudere rationalem compara­ in pauperibus nutriendis et egentium largitione tum sit, atque ipsum beneficiendi exercitium consumamus. » El Didymus in Caten. Groe. : «Cog­ hoc demum bonum, faustum felixque hominibus novi, inquit, animi tranquillitatem el beneficen­ est. Nihil enim sic nutrit et adaquat animam, tiam m ixima homini esse bona. » Et Moringus : quemadmodum virtutis pabulum scientiæquo Cognovi, ait, nil melius quam bona concessa m fluenta. » honestos usus convertere, dum vita suppetit, pri­ S. Bonaventura hœo accipit dicta ex mente ct mum in modestam sui tutelam; mox, si quid su­ persona non Salomonis, sed insipientium et Epi­ perest, in largitiones pias ct alienas necessitates cureorum. Verum Thoumaturgus, S. Hieronymus, erogare, juxta illud Pauli, imo Christi : « Beatius Albinus, S. Augustinus, uterque Hugo, Lyranus, est magis dare, quam accipere, « Actor, cap. xx, Cajelanus, Valablus, Tite)mannus et autori omnes 33, vide ibi dicti. Nihil enim tam divinum quarzi hæc accipiunt, ut dicta cx persona Salomonis, benefacere, omnusque beneficiis sibi devincire. idque verba ipsa plane significant. Sensus ergo Sicut Valablus, Arboreus et alii. Sapienter ex est, q. d. Ego Salomon contemplans parlim re­ Heraclito Maximus, st-rm. De Beneficentia : « Op­ rum instabilitatem ct vicissitudinem, quam suc­ portuna beneficentia, ait, quasi cibus fami con­ cessio temporis continue affert, uti dixi initio veniens, animi indigentiam, (ex avaritia, sa­ capitis; parlim curiosam, molestam, inutilem cram, inquam, illam am i famem) sanat.» Quin et hominum de mundo disputationem, cum impos­ Plularchus, lib. De suaviter vivendo secundum tijpisibile sil res mundi penetraro el comprehendero, eurum, ex ejus mente asserit, suavius esse Affici satius esse judicavi modeste uti creaturis, secun­ maleficio el injuria, quam eodem alios afficere. dum stata cuique tempora, quibus a Deo ad El Seneca, lib. HI De Bcncfv iis, cap. xv : «Gene­ fruimdum nobis offeiunlur, atque in eorum mo­ rosi animi, ail, el magnifici est, juvare et pro­ derato usu ct gustu honeste me oblectaro, itaquo desse; qui dat beneficia, deos imitatur. » vitam agere in honesta læliliact bonis operibus, Tertio plene ct optime, u facere bene » idem quia hoc est voluntas Dei, cujus proinde donum est, quod ex virtute operari, facere quod hones­ est frugalis rerum creatarum usus, nec lascivien­ tum est, Dei legem implere. Hoc enim significat do per abusum, nec fraudando genium per sor­ facere bene vel bonum, Psahn. xxm, ft> : « Di­ didam avaramque parcimoniam. Vide dicta eno. velle a malo, et fac bonum; » II Puralfp. xxiv, ii, 4. Hcpetil enim hic ct inculcat quod ibi dixit. 16, et alibi. Ita Ihaiimalurgus, Persuasum habeo, Liiditiam hanc opponit afflictioni spiritus, quam inquit, inuima hominis bona esse, jucunditatem affert cupiditas, ct labor rerum humauarum, uti mentis, et bonorum operum actiones; et Chaldœus# sœpius dixit. < dixit Salomon rex spiritu prophelÜB : Perspectum Allegorico : Nitii est melius quam comedere mihi est, nihil aut melius aut prœslantius hornini^ carnem, et bibero sanguinem Christi in Eucha­ bus datum, quam ut gaudio legis seipsoi recreent, ristia. Itu S. Augustinus, lib. XVII De Civit.**, totamque vitam optimis operibus transigant. Sic et ubi contendit hu?c sensum essa litteralem. Nam Nyssenus, Olympiodorus et alii. Salomonem, inquit, « non sapere carnales epulas Apte nectit hæc duo, scilicet lœtari el bene fa­ voluptatis salis illud ostendit, » ubi ait (cap. vu) : cere, ut indicet non esse veram lœtifiam, nid ín « Melius est ire in domum luctus, quam ire in bene faciendo; adeoque causam vene lab’liro doipum potus. » £1 paulo post : « Cor, inquit, esse, bene semper agere. Vis ergo sêmpOr lœtarif sapientium in domo luctus, ct cor insipientium Semper bene agito : sic Chini semper eris lætus. Non enim esl lœtior mens, quam quæ «ibi con­ (i) Pro enim exh-jbr. melius verte, aiyuc enant. scia recti : hebor, inqinun, « nunc quidem oer COMMENTARIA IN ECCLESÏASTEN, cap. III. spem lætitiæ, postea autem bonæ lælitiæ fructu « Nihil sic nutrii, ct adaquat animam, quemad­ accepto, propria iis, qui digni sunt, lœtitia, » modum virtus el scientia. » ait Nyssenus et Auctor Catenœ Grac. lime multi Hoc donum Dei. — Scilicet insigne et eximium. felicitatem constituerunt in laetitia. Unde Aristote­ Hebraice, donum Elohim ipsum, q. d. Hoc donum les, lib. VII Ethic. vocem fxoxiftG;, derivata xatpdv est peculiare numinis cl providenti® : hanc enim id esi gaudere, lœtari, quasi hoc est bea­ significat Elohim; Campensis,do^m Dei manifestus, sit qui valde lœtalur. El S. Isidoras, lib. X tum esse putet; Chaldæus, atque • jeo qui ederit ct Origin. : a Beatus, ait, dictus, quasi bene auctus, biberit, si hic toto œvo induismi, et filiis morions scilicet ab habendo quod velit, el nihil poliendo, fructus laboris sui reliquerit, hoc ipso videatur sum­ quod nolit. Ille aulcm vere beatus est, qui et mo benefit io affectus a Deo; Didymus in Catena Grab habet omnia quæ vult bona, ct nihil vult mali. eorum : « Exploratum habeo temporalium hunc Ex his enim duobus homo beatus efficitur. Prop­ rerum usum cœlilus homini obvenire, dummodo ter rerum rationes cognoscendas, inquit, et prop­ justitia actionum omnium dux sit. » Causam dat ter bonum operandum ral onalem naturam Le­ S. Chrysostomus, homil. I in epistol. ad Corinth. : tari, natura comparatum est. » Et Thaumatur- a Is, inquit, qui spirituali gaudio fruitur, a moe­ gus : a Hæc sola, ait, voluptas divinitus obvenit, rore arripi non potest; sed probe undique arma­ si rebus gerendis justitia proeat. » Hinc olim ana­ tus ingruentia tela propulsat : etenim quibusvis choreta?, et nunc veri religiosi semper sunt lieti; armis violentior est voluptas ea, quæ secundum adeoque S. Antonius cx sola mentis lælilia a cæ- Deum percipitur. » El mox : a Contra vero qui tcris omnibus dignoscebatur, teste S. Athanasio terrenis voluptatibus affluit, a quibusvis arripi in ejus Vita. Vide Hieronymum Piatum, lib. IH el expugnari polcst, ac perinde ei accidit atque De Bono status religiosi, cap. ii et seq. Ex adverso illi, qui imbecillibus armis instructuse^t, ac vel de voluptatum gaudiis mellefelleis et levissimo ictu sauciatur. » amarulentis, sic scribit S. Lhrysostomus, homi­ 14. Didici quod omnia opera , quæ fecit Deus, Vm. ii lía De Compunctione : « Ut homines ægri, inquit, PERSEVERENT IN PERPETUUM : NON POSSUMUS EIS QUID­ cum multis febribus aguntur, si in aquas semet- QUAM ADDERE , VEL AUFERRE, QUÆ FECIT OBUS UT TI­ ipsos frigidas immerserint, ad praesens sibi ali­ MEATUR. — Arabicus, cognovi omnes creaturas, quas quid quidem videntur quaesiisse solatii, multi­ creavit Deus, futuras in œl ernum secundum ordinem plicatas vero tlammas febrium sibi separant : ita et statum suum ; neque potest addi eis, aut diminui et nos agimus, cum conscientiæ stimulis agita­ ex eis; Septuaginta, super illud non potest adjici, et mur, si mere externas gaudii cl lælitiæ causas ab illo non potest auferri; Syrus, super illo non est quieramus. » ldem,homil. 63 ad Popul., docet addendum, et al) illo non est diminuendum. mundi gaudia parere tristitiam, gaudia vero spi­ Quæres, quomodo hic versus nectatur et cohæritus durare et crescere : a Bona, inquit, est talis reat procedentibus? Primo, Cajetanus : Hebraeum oSlpS leolam, in­ lælitia, omni mundana melior lælilia; ita lugen­ tem omnibus gaudentibus propono, o Et infra : quit, id est in perpetuum, verti potest in sœculum, a Propterca gaudio lælamur inutili, quod est q. d. Quidquid facit Deus, illud erit in suo specu­ mundi, quod stalim exstinguitur ct infinitos pa- lo, in sua temporis periodo, ul idem hic dicatur, rit mœrores. Trislemur polius tristitia gaudii ge­ quod vers. I : « Omnia tempus habent : » sed hoc nitrice, non autem lælilia trisliliæ parente gau­ frigidum est, obscurum cl coactum. Sic enim di­ deamus. Lacrymas fundamus, multam seminan­ xisset oSu‘3 beolam, id est in sæculo, non leo­ tes voluptatem : neque risu rideamus dentium lam, id est in sœculum, sive in perpetuum. Quare stridorem nobis pariente. Affligamur tribulatione, minus apte quoque vertit Campensis, quidquid cx qua indulgenlia nascitur : neque delicias quœ- facit Deus, erit quale ipse id esse volet. ramus, ex quibus mulla tribulatio parilur ct an­ Secundo, Tbaumaturgus hunc versum nectit gustia. » cum eo quod immediate processit, scilicet mo­ Et videt bonum, — id est gustat bonum, puta derate comedere, bibere, et frui labore suo, esse comedit, et bibit rem sapidam, ac illa fruitur, donum Dei, si nimirum illa fiant hoc fine, ut per seseque oblectat. Visus enim, quia sensuum no­ ea tendamus ad bona cœleslia et perpetua. Unde bilissimus, melonymice pro gustu cl quovis sen­ sic paraphrastic vertit, quanquam non inficias ie­ su sumitur. rim ex Deo esse, etiamsi temporalibus fruamur, modo Quare quod Nyssenus ait : « Videt bonum, » per ca duce justitia ducamur in cœlestia, intermûid est, a facit bonum, » puta vacat pietati el bo­ rituraque nunquam opera. nis operibus, mysticum est, non litterale. « Quia, Tertio, Hugo Viclorinus per opera Det accipit ju­ inquit, quod est cibus et potus corpori per quæ dicia Dei, praesertim prodeslinalionis electorum conservatur natura, hoc est anione ad bonum ad- el reprobationis impiorum. Favet versio Chaldæa : spicere, et hoc est vere donum Dei, in Deum de­ Scio, inquit, in spiritu prophetice, quod omnia quee fixos habere oculos ; et sicut homo carnalis in co­ fecit Deus in sæculo, sive bonum, sive malum, quid­ medendo et bibendo habet vires : ita qui ad bo­ quid determinatum est ex ore ejus, hoc erit in scea^ num auspicii, » etc. Atque Auctor Catenœ Groe. t lum : neque est potestas viro, ut addat eis, nechuijet 144 14* COMMENTARIA IN ECCLESÏASTEN, cap 111. potestatem minuendi : ct in tempore pin venit tin- ctcœteris sequentibus hucusque; tum quia ita se dicta in socculo, Deus fecit ut timeant filii hominis a explicat vers, sequenti dicens : « Quod factum est, facie ejus. Dilucidius ex Costo, pervidi citam quos ipsum permanet : quæ futura Hint, jam fuerunt: fecit Dominus in hoc mundo probis cl sapientibus, ole. cl Deus instaurat quod abiit. » Ne quis enim cum ut cum observent homines ct colant. temporum rerumque mutatione putaret D um, Verum hæc omnia mystica sunt, non litteralia Deique decreta ct opera mutari, occurrit, assect genuina. ritque Deum, Deique opera ct decreta esse imQuarto, noster Pineda hanc gnomen refert par- mu tabi lia, ac sibi condare in perpetuum, quia tiui ad affectionum cordis humani vicissitudinem, Deus facit ul res incorruptibiles, quales sunt an­ qua nunc amat, nunc odit, nunc ridet, nunc flet, geli, anim e, coeli, in seipsis semper durent; cor­ nunc congregat, nunc abjicit, etc. uti dixit initio ruptibiles vero durent non in se, sed in continua cap, ut illi hic perantithesim opponat Deum, inquo novorum individuorum successone. Deus enim est constans divinæ naturo firmitas et œternilas, procurat et efficit, ut sit constan* perpetuaque juxta illud Jacobi i, 17 : a Apud quem non est temporum rerumque omnium in eo successio, transmutatio, nec vicissitudinis obumbratio. » ordo, vicissitudo : hoc enim pertinet ad Elohim, Humana igitur opera sibi invicem in orbem suc­ id est ad Dei numen ct providentiam, ejusque cedunt abeuntque cum tempore : unde iis semper proprium est munus el officium : perpetui enim aliquid addimus, vel detrahimus, mutamus et gubernatoris est, omnia suo ordine perpetuare; mutamur in horas; vetera fastidimus, nova sem­ quare homo nil ei addere potest, nil detrahere, per sectamur. At Dei cogitationes et opera firma vel auferre; ideoque frustra ei reluctabitur vd sunt, sibi constant, durantque in perpetuum; obnitelur, quia cerio eveniet id quod ordiftarit, voluntas ejus immutabilis est: quod semel voluit ac peribit omne id quod contra Dei ordinem mo­ semper vult, ac decreto a se tempore assequitur. litus fuerit homo. Porro D. Thomas, III, Quoest. Rursum hanc gnomen refert ad id quod proces­ XCVH1, ari. 2, ad 2, hanc gnomen extendit ad sit : « Qui videt bonum de labore suo, hoc do­ legem veterem, cui successit lex nova. Lex enim num Dei est, » ut significet Salomon, quæ cum vetus per novam impletur, perficitur, el quasi frugalitate, moderatione, pietate, conjuncta sunt, perpetuatur; quanquam de lege proprie hic non ea opera Dei esse, Dei dona esse quæ ille largi­ sil sermo. Ita, ul dixi, hanc gnomen explicat tur, ideoque non pendere ex illa temporaria et S. Hieronymus : « Nihil, ait, est quod in mundo inconstanti fortuna, sed perpetua esse et con­ novum sit. Solis cursus et lunæ vices et terre, stantia. arborumque siccitas vel viror cum ipso mundo Quinto et genuine, hæc refert more Hebreo nata sunt, atque concreta. Et idcirco Deus certa non ad proxime præcedentia, sed remotius et ratione cuncta moderatus est, et jussit humanis superius, puta ad vers. 1 : a Omnia tempus ha­ usibus elementa servire, ul homines hæc viden­ bent, » etc., et ad vers. II : « Cuncta fecit bona tes intelligant esse providentiam, et limeanl a fa­ in tempore suo. » Dat enim anti thesin duplicem cie Dei, dum ex rerum æqualilatc, cursu, ordi­ inter opera hominum cl opera Dei : prior est, ne atque constantia inlelligunl creatorem. Invisi­ quod opera hominum non durent, nisi stato, bilia enim Dei per ea, quæ facia sunt, intellecta ilioque modico tempore; Dei vero opera durent conspiciuntur, sempiterna quoque virtus ejus et in perpetuum. Posterior, quod homo pro tem­ divinitas. » pore opera mutet, iisque aliquid addat vel de­ Ex hac gnome, quod omnia opera Dei durent trahat, eo quod diminuta ct imperfecta sint; Dei in perpetuum, I). Thomas, 1 part., Quast. CIV, vero opera perfecta sint, ideoque nihil eis addi art. 4, colligit nullam rem creatam annihilari : aut detrahi possit. Opera Dei intellige, tum crea­ quia esto sil corruptibilis quoad formam, manet tionem mundi, rcruniqueomnium, quæ in mun­ tamen quoad materiamprimam. ldem,Qu rs/.I.XV, do sunt; tum carumdem conservationem, pro­ art. I, ad I, cx eadem docet creaturas quo magis videntiam, et gubernationem, qua facit ut om­ appropinquant Deo, eo magis perpetuari et osse nia stato tempore sibi succedant, nuneque sit tem­ incorruptibiles : unde corpora mixta corrumpi pus vivendi, nunc moriendi, nunc plantandi, substantialiter quoad formam, cœlos vero mutari nunc evellendi, etc. Hæc enim successio ex lege quoad locum, angelos vero in se mutari duu taxat Dei est continua cl perpetua. Igitur licet quoad quoad actus internos cognitionis et volitionis. Vis individua singuli homines, corumquc opera in ergo magis niagisquo firmari et stabiliri ? men­ orbem succedant cl abeant, aliis novis succeden­ tem tuam magis magisque junge Deo. tibus, tamen Deus facit, ut quoad speciem eadem Non possumus eis quidquam addere, nec aufer­ perdurent, scilicet ul successio individuorum cu- re. — q. d. Non possumus novas rerum species juslibel speciei, tam animalium, quam rerum ct producere, quas non produxerit Deus; nec etiam actionum quarumlibet sit perpetua jugiterque species a Deo productas possumus auferre et in­ continuet, scilicet usque ad consummationem terimere. Rursum non possumus statam tempo­ sæculi. Et hoc maxime spectat hic Salomon, ut rum successionem, cuique actioni et rei a Deo patet tum cx connexione hujus vers, cum vers, b prostitutam, immutare vel invertere. Insuper mVIL 10 IM COMMENTARIA IN ECCLESIASTE^ cap. HL nihil est in mundo superfluum; nihil etiam deest, minantem , tonantem, ventis, procellis ct terræ quod faciat ad ejus complementum. Ipsamet motibus omnia quassantem? quis non amet dan­ an»m.d*a noxia et venenata etiam homini pro­ tem fruges, fructus rerumque copiam ? Sic Deus sunt, quia eum a aut pœnaliter lædunt, aut sa­ a Jacobo vocatur timor Isaac, id est quem time­ lubriter exercent, aut utiliter probant, aut igno­ bat ct reverebatur Isaac, Genes. xxxi,42. Et Deus, ranter docent, n ail S. Augustinus, lib. Ill /M Malae. 1,6: a Filius, inquit, honorat patrem, ct Genes. ad litt. cap. xvn. Esto enim possit homo servus dominum suum : si ergo pater ego sum, ex commixtione variarum spccierum simplicium, ubi est honor meus? et si dominus ego sum, ubi novam mixti speciem producere , ut patet in est timor meus? n Deo enim, propter summum pharmacis, in monstris, in mulis, leopardis, ly- dominium et imperium necis et vite, cœli et gocaseis, etc. : bæc enim primitus non creavit Deus, hennæ, debemus summum timorem; eidem quasi sed ex commixtione ab hominibus procurata summo omnium patri debemus summum hono­ equorum cum asinis, nati sunt muli ; ex commix­ rem, summam obedientiam el summum amo­ tione leonum cum pardis, nati sunt leopardi ; ex rem. Hinc Job cap. xxxi, 23 : « Semper, inquit, commixtione luporum cum canibus, nati sunt quasi tumentes super me fluctus timui Deum, et lyciscæ : tamen tota vis novas basco species pro­ pondus ejus ferre non potui. » Et S. Joannes, Apoc, ducendi est in natura utrique animali a Deo in­ cap. XV, 3 :« Magna, ait, et mirabilia sunt opera tua, dita; ac proinde hæc ipsa primitus produxit Domine Deus omnipotens : justæet vene sunt viæ Deus, non formaliter in seipsis,sed causaliter twe, Rex sæculorum. Quis non timebit te, Domi­ quasi in semine et radice, puta in animalibus ex ne, et magnificabit nomen tuum? quia solus pius es : quoniam omnes gentes venient, el adorabunt quorum commixtione ista nascuntur. Tacite hac sententia Salomon hominem avocat in conspectu tuo. » 45. Quod factum est, ipsl’u permanet : quæ fu- v a vano labore, æque ac timore; nam per eum nulla rei flt accessio sine Dei ope, nec ulla de­ TURA SUNT, JAM FUERUNT : ET Dfil S INSTAURAT ID cessio sine Dei nutu et voluntate, juxta illud do quod abiit. — Hebræa, id quod fuit jam est, et quod justis Psa/rn. xxxiit, H : « Non minuentur omni futurum est jam fuit, ct Deus requirit id quod per­ bono, » q. d. Nemo justis vel minimam partem secutioni subjacet. Hoc cnim est Hebrœum fiTtf nirvoluptatis, gaudii, aut victus eripere poterit, tlaph, quod quidam vir doctus vertit, quod rup­ quia Deus cos fortunat et prosperat. Omne enim tum est ; sed hallucinatus est : nirdaph enim con­ Dei opus est efficax, ratum et firmum, cum vico suit per mctalhesin esse qiW nitraph, idestn/pversa omne opus hominis ex se sit inefficax, irri­ tum, cum hæc duo, litteris licet affinia, signifi­ catione tamen sint valde diversa; radix enim ^11 tum et cassum. Quæ fecit Decs ct timeatur, — dum immensa radaph significat persequi, ipo taraph vero rapere. Inculcat ct confirmat id quod dixit vers, præeeejus potentia, sapientia ex operibus ct guberna­ tione jugiter æstimatur et celebratur; Hebræa, denli, nimirum perpetua esse Dei opera, perpeut timeant ( homines ) a facie ejus ; Arabicus , ei tuamque rerum temporalium successionem, v. g. Deus fecit ut terrerentur a facie ejus ; 01 ympio- « Sol qui nunc oritur, et antequam nos essemus dorus, ut timeant faciem ejus; Campensis, in hoc in mundo, fuit, et postquam mortui fuerimus, ferit ut nos illum revereamur ; Thaumaturgus, reve­ orilurus est, » ait S. Hieronymus. Et : «Domo rentia enim et admiratione digna sunt Dei opera, iuil, homo etiam est : arbor fuit, arbor etiam ac consequenter ipse Deus mullo magis, ut ex­ est,» ait Olympiodorus. Idem dixit cap. i, 9: sultemus ci cum tremore; S. Hieronymus, Deus quare plus hic non addam. hcc< omnia fecit f ut timeant homines ab eo quod semel Pro Deus instaurat id quod abiit, Hebraico est, disposuit in ahud declinare (ut se totos divinæ dis­ Elohim quaerit vel requirit persecutum vel insecutum, positioni et legi subdant, nec aliud illi repugnans id est præleritum, hoc est, Deus restituii et re­ attentent) : pulchre autem temperavit dicens : Ut ti­ staurat ea, quæ a tempore insequenti abrepta sunt meant a farti rjtts, lulfus quippe Domini super fa­ el jam præterierunl. Unde Campensis vertit, as­ cientes mala, Psal. XXXIIU Alludit ad etymon Efo­ sidue namque revocat, quæ velut fugata hinc abie­ li» m Elohim enim dicitur ab nbs ala, id est adju­ runt; et Vutablus, Deus inquirit id quod ah inse­ ravit, obUgavit, obstrinxit, quod Deus omnia guenti propellitur. Inquirit, id est instaurat. Sic creando, creaturas juramento «ibi obstringat ad David P>alm. cxvm, 176, petit se a Deo quæri, sui Umorem, cultum, ct amorem, uti dixi Genes. id est instaurari. El Job, cap. m, 4, rogat Deum, in. limor Dei cnim in Scriptura comprehendit ut non requirat, id est restituat diem,qna natus Dei metum, amorem, reverentiam, obedientiam, erat; et S. Hieronymus : « Deus requirit id quod cultum illi quivi sfflnmre majestati, summœque eriit, quod expulsum est, quod esse cessavit, r pollali, prnvidentiæ ct benefleentiæ debitum. empus cnim præteritum pulchre dicitur a præ• Primus in orbe Deo> fecit timor, » ail Statius. senti et futuro propelli, et ab eo velut insequenti I i i .o'udii, r quos est S. Clemens Ro- persecutionem pati et fugari, sicut in flumine numift, I nomen Deus, sive W', derivant a aqua præccdens a sequenti propellitur et fu­ » J ci • or. ouis emm non timeat Deum ful­ gatur. COMMENTARIA IN ECCLESÏASTEN, cap. III. <47 Porro ThaUDOatùrgus hanc gnomon referi ad cnim habent, ct adhuc vidi sub sole locum judicii. praescientiam et decreta voluntatis divinæ, quæ illic impius : ct locum justi, illic pius: quam lec­ semper durant; sic cnim vertit, juxta præscien- tionem secutus Arabicus vertit, cognovi quoque sub fiam Dei ca, quæ olim sunt facta, nunc existant : et sole locum judicii, ibi est enim apostata; ct locum futura perinde certa sunt, atque si nunc sint facta; justi, et ibi est fidelis; nimirum pro àit&rç, id est el Campensis, quod fuit olim nunc est, et decretum impius, nonnulli legerunt id est pius. Sic fuit olim, ut etiam temporibus futurum esset; insu­ quoquejegil Lucifer Calaritanus, Apologia, pro per Hugo Victorious censet hanegnomen accipien­ S. Athanasio: quod aliqui exponunt, q.d. Vidi pa­ dam esso, « non solum de operibus Dei, quibus radisum præparalum piis, ct gehennam præpacreaturam mundi disponit, quod sine mutatione ratam impiis. Unde Thaumaturgus, vidi, inquit, et confusione ordinis maneant in æternum , sed in infimis partibus punit tonis quidem barathrum etiam de dispositione judiciorum ejus, quod le­ impios recipiens, piis autem locum alium tranguilgem providonliæ suæ non mutent, ut fiat quod lum. Sicci Olympiodorus, qui dubitat an paradi­ ipso non disposuit. » sus sit in terra, an in ccelo, eo quod dicatur hic Hinc et alii hanc gnomon et præcedentem acci­ esse « sub sole. » piunt de judiciis Dei, quibus bonos praemiat, Verum Codices Septuaginta Complutenses utro­ improbos punit. Hæc enim licet Deus ad tempus que loco legentes àaiCrç, id est impius, sic vertunt, intermittat, tamen mox rursum jevocat ct instau­ et adhuc vidi sub sole locum judicii, illic impius : rat. Quocirca Septuaginta ct Syrus vertunt, Deus et locum justorum, illic impius. S. Hieronymus requirit cum qui persecutionem patitur; Arabicus, juxta editionem priscam acceptam a Septuaginta : et Deus requirit petitum ; Symmachus, Deus inqui­ Vidi, inquit, locum judicii, ubi impietas : et locum rit pro iis, qui vexati expelluntur, q. d, Deus vin­ justitiæ, ubi iniquitas. Sic quoque Syrus : qu® dicat innocentis injuste afflicti injurias et necem, sane lectio respondet llebrœo ct Vulgat® Latin®, uti vindicavit cœdes martyrum occidendo perse­ ideoque vera est et genuina. Accedit et Chaldœus : cutores, Neronem, Decium, Diocletianum, etc.: Iterum, inquit, sub sole vidi forum judicii, in quo con­ per hanc enim persecutorum occisionem, marty­ scripti corrupti judices innocuos condemnarent, norum innocentia declaratur, eorumque nomen, centesque sententiis suis absolverent : et locum in quo fama, gloria et quasi vita restituitur ct instaura­ invenitur justus, præterea et impius, qui ei prosit tur. Ita S. Hieronymus : a Et Deus, inquit, quæret propter peccata generationis hujus. eum qui persecutionem patitur : utitur hoc testi­ Sensus ergo clarus est, q. d. Vidi in tribunali monio in persecutione gentilium, ad consolan­ judicii sedentem judicem impium, qui injustas dum eum qui in martyrio perseverat. Et quia om­ proferret sententias ; ideoque in loco, ubi regnare nes, juxta Apostolum, qui pie vivere volunt in debebat justum judicium, vidi regnantem impie­ Christo, persecutionem patiuntur, habent conso­ tatem, ac in solio justitue vidi præsidenlem ini­ lationem , quia Deus quærit persecutionem pa­ quum, qui contra jus et fas judicaret, ideoque tientem, sicut requirit sanguinem interfecti, et in eo vidi dominantem iniquitatem. Pro eodem venit quærere quod perierat, ct erroneam ovem sumit judicium el justitiam atque iniquitatem et suis humeris ad gregem reportavit. » El Thau- impietatem, cum alloqui proprie impietas sit maturgus : a Is qui injuste læsus est, inquit, Deo scelus contra Deum, iniquitas sit scelus contra auxiliatore utitur : » nam, ut ait Eccli. cap. i, ¿9 : æquitatem, quo justitia el jus proximi vio­ « Usque in tempus sustinebit patiens, ct postea latur. Sed, ut dixi, impietas hic accipitur pro ini­ redditio jucunditatis ; » et Christus : « Beati qui quitate el injustitia, puta pro injusta judicis sen­ persecutionem patiuntur propter justitiam : quo­ tentia; hæc enim recte vocatur impietas, quæ Le­ niam ipsorum est regnum coelorum,» Matth. v: dit justitiam, qua non tantum proximus, sed el citai urgetque hunc locum Lucifer Calaritanus Deus, qui juris et justitiæ omnis est auctor, vio­ latur. Quare iniquus judex facit ut in solio jusliEpiscopus in Apologia pro S. Athanasio. Accedit Chaldœus. Sed ipso hanc vindictam ti® sedeat injustitia, in eoque velut regina impe­ prorogat usque ad diem judicii : In die judicii ret et dominetur,ac thronum Christi occupet Anmagni, inquit, futurus est Dominus, ut requirat ege­ lichristus. Igitur per locum judicii et justitiæ, proprie hio num ct pauperem de manu impii, qui persecutus est publica tribunalia et subsellia judicum inlellieum. Anagogice, Deus in resurrectione instaurabit gunlur; generalim tamen quivis locus judicandi corpus, quod periit, quodque passum est in mar­ sentenliamque proferendi accipi potest, qualis tyribus, ut reviviscat et gloriosum resurgat. Ha est ubi lites mercatorum, agricolarum, opificum privatili! dirimuntur. Porro hæc primo, vocat S. Hieronymus. Vwt. ifl. IO. Vidi sub solr in loco judicii impietatem : et locum judicii, deinde justitiæ, ut indicet judices in loco justitiæ INIQUITATEM. — Campensis, in quo prius debere diligenti maturoque judicio rem regnat impius; alii, in quo dominatur impietas vel examinare , antequam æquam certamque pro justitia ferant sententiam. Nola tò sub sole, q. d. iniquitas. Porro Codices Septuaginta hic variant. Vaticani Injustitia non nisi sub sole, inter homines cupi- U8 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. HL do* et avaros locum habet : nam supra solem in talem, ct ubi maxime videbatur regnatura justicœlis habitat justitia. Unde a Poetis fingitur The­ tia, iniquitatem dominari per summam tyrannimis justitia* dea assidere Deo supremo judici. dem, ac tam constanter exerceri judicia iniqua, Hinc ct illud Ovidii, lib. I Metamorph. : ul in hac re nulla esse vicissitudo videalur, ne­ que tempus ullum justifia? caste et integre co­ Et virgo caule madentes lendo?. Respondeat vero vers 17 , non defuturum Ultima calestam terras Aslraa reliquit, suurn quoque tempus sempiternas legi ct supremi quasi ab injustis hominibus avolans ad justum arbitri judicio, cum videlicet « justum ct im­ Deum. Rursus, w sub sole notat indignitatem et pium judicabit Deus, et tempus omnis rei tunc impudentiam iniquorum judicum, quod in con­ erit. » spectu lucidissimi et purissimi solis, adeoque Quinto, alii qui secuti versionem Septuaginta solis justitio?, puta Christi Domini, audeant im­ censent versu pneccdenli agi de judiciis Dei, qui­ puram, tenebrosam et injustam pronuntiare sen­ bus punit cos qui insontes persequuntur, ap­ tentiam, itaque justitiam, vehit virginem castis­ posite cum iis hanc gnomon connectant, nipote simam suæ fidei commissam violare, juxta illud quæ explicet hanc persecutionem maxime cerni Ecdi. XX, 2 : « Concupiscentia spadonis devirgi­ ct sentiri in impiis judicum sententiis, quibus nabit juvenculam : sic qui facit per vim judicium innocentes opprimunt, ac proinde in eorum con­ iniquum, d Quocirca in cos detonat Isaias, cap. lix, solationem Deum hæc judicia suo tribunali cor­ 14 : a Conversum est retrorsum judicium, ct jus­ recturum. titia longe stetit : quia corruit in platea veritas, Sexto ct genuine, hic versus perlinet ad et œquilas non potuit ingredi. Et facta est veritas vers. 10 : «Vidi afflictionem, » etc., ut patet con­ in oblivionem : ct qui recessit a malo, prædæ ferenti atrinque verba, pnesertim in Hebræo. patuit : et vidit Dominus, ct malum apparuit in Hebrea enim hic habent, et adhuc vidi sub sole in oculis ejus, quia non est judicium. » loco judicii impietatem, q. d. Vidi duplicem in hac Difficultas lue est in nexu, qua ratione scilicet mundi vanitate hominum affiiclionem. Priorem hæc gnome hic inseratur, et cohæreal cum prae­ recensui vers. 10, scilicet quod homo affligatur cedentibus. continuo labore operum temporalium, quæ noft Pnrno, aliqui nectunt cum ri ut timeatur, vers. constant ncc durant, sed cum tempore volvuntur 14, (¡. d. Deus fecit omnia ut timeatur; sed tanta ct abeunt : quare labor eorum et afflictio irrita est improbitas hominum, ut ipsum non timeant, est ct vana, quia caret fructu, qui stabilis sit et sed palam in tribunalibus cum ejusque veritatem perseveret. Posteriorem hic recenseo , quod sci­ et justitiam, proferendo iniquas sententias, con­ licet in solio judicii s¿epe præsideat judex impius, culcent. Ita Ferus. Sed hoc longe petitum videtur. regnetque impietas , quæ pios el pietatem oppri­ Secundo, Hugo Victorious, quem sequitur nos­ mat. Jungit hanc priori; quia illi similis est ana­ ter Lorinus, censet hic novum vanitatis genus re­ logice. Illa enim afflictio laboris naturalis est et censeri. Cum enim vanitatem magnam recensuis­ physica, hæc vero perversi judicii moralis et set, silam in temporum rerumque omnium vicis­ ethica. Atque sicut illa oritur cx vicissitudine tem­ situdine et fugacitate, quasi non salis esset malo- porum, et fugacilate rerum temporalium : sic r .m ex hac inconstantia, ait Campensis, subtexuit hæc pariter oritur ex vicissitudine judicum el ju­ hanc majorem de judiciorum corruptela. Ex qua, diciorum, quod scilicet probis justisque judicibus sicut et ex priori, homines accipiunt occasionem in solio succedant improbi et injusti. Rursum, murmurandi contra divinam providentiam, quod sicut de illisdixil Deum instaurare id quod abiit, videant u justum hic multa mala perpeti, et im­ itaque res successivas perpetuare, non in indivi­ pium regnare pro scelere, » ait S. Hieronymus. duo, sed in specie eadem : sic hic asserit Deum Unde illi respondet Ecclesiastes, vers. 17, Deum instauraturum iniqua improborum judicia, cum hæc iniqua judicia reformaturum, et justo suo ea publice condemnabit et puniet, juslisque læsis judicio jus suum cuique restituturum. suum jus restituet. Tedio, Thaumaturgus, Didymus ct OlympioIgitur hæc est sequela el nexus totius capitis : donis censent hæc spectare ad poenas impio­ versus I, proponit hoc thema capitis : « Omnia rum et præinia piorum, quasi posi recensitas ho­ tempus habent, et suis spatiis transeunt universa minum vanitates el pravitates, hic eorum con­ sub cœlo. » Illud deinde probal inductione per gruum supplicium attexat. Citavi verba Thauma- res naturales, dicens : « Tempus nascendi, et turgi initio hujus versus. Verum eorum versio, tempus moriendi : tempus plantandi, el tempus el consequenter explicatio plane dissonat ab He­ evellendi, » etc. Ex quibus concludit vers. 10, breo et a Vulgata. se in omni hac temporum successione vidisse Quarto, noster Pineda sic vertit, ut postquam succedentem assidue laborem labori, ct afflictio­ dixerit rerum omnium humanarum vicissitudi­ nem afflictioni. Idem thema hic probal per res nem esse summam inconstantiam, sola autem ethicas sive morales, scilicet ex eo quod in solio Dei opera firma el stabilia, nunc objiciat firmiter judicii cl justitia? justis judicibus per temporum el stabiliter visam sibi sedere in loco judicis impie- successionem sœpe succedant injusti, qui impro- COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. lit. iw hin patrocinentur, ac probos affligant et oppri­ (judicum ) : m medio autem deos dijudicat. Usmant ; sed his quoque succedet tempus divini ju­ quequo judicatis iniquitatem, et facies peccatodicii justissimi, quo Deus solio judicii justitiam rum sumitis? etc. Ego dixi : Dii estis, el filii Ex­ ab improbis ademptam restituet, et iniquitatem celsi omnes. Vos autem sicut hommes moriemini : ex eo deturbabit. Unde apposite ad thema : « Om­ et sicut unus de principibus cadetis, » Pw/m. nia tempus habent, » subdit sequenti vers. 17 : txxxr, vers, t, ubi pro deos hebraice est Elohim, « Justum ct impium judicabit Deus, el tempus id est angelos vel deos, quo significat judicem unicuique rei tunc erit, » //. d. Sicut res physicæ debere esse quasi angelum, imo deum inter ho­ suum tempus habent, sic ct ethica; sicut opera mines, ut liber ab omni carnis et sanguinis affec­ operibus in tempore succedunt, sic el judicia tione juxta Deum el veritatem sententiam ferat, judiciis; adeoque omnia cum tempore transeunt itaque sit quasi « obambulans in terra deus, et et evanescunt : transit enim justitia, cum a suc­ sanctus in carne angelus. » Unde Philo, lib. De cedente iniquo judice profligatur per injustitiam: Judice, in co requirit sinceritatem, et tranquillum transit vicissim ejus injustitia, cum a Deo judice animum nulli perturbationi obnoxium; ul imite­ arguitur ctplectitur. PræclareS. Gregorius, lib. tur Deum, de quo ait Sapiens, cap. xn, 18 : « Tu XXVI Moral. : « Summus locus, ait, bene regitur, autem, Dominator virtutis, cum tranquillitate ju­ cum is, qui præcst, vitiis potius quam subditis dicas. » Hinc et iniquus judex hoc loco vocatur JTCH rasca, id est inquietus, tumultuans, turbu­ dominatur. » Jodíelo- Graphice hanc judiciorum iniquitatem depingit lentus; imo vocatur in abstracto pm resta, id S* Cyprianus, lib. II, epist. 2 ad Donatum : « S n- est inquietudo, tumultus, turbatio, quia omnia ictona. vil, ait, invicem discordantium rabies, et inter miscet, turbat, offuscat, pervertit. El Psalm. togaspace rupta forum litibus mugit insanum; Lxxiv, 3 : « Cum accepero tempus, ego justitias hasta illic et gladius, el carnifex præslo est, un­ judicabo. » Audiat Josaphat regem graviter iis gula eflbdiens, equuleus extendens, ignis exu­ inculcantem : « Videte quid facialis; non enim rens ; ad hominis corpus unum, supplicia plura hominis exercetis judicium, sed Domini ; ct quodquam membra sunt. Quis inter hæc vero subve­ cumque judicaveritis, in vos redundabit- Sit ti­ niat? patronus? sed prævaricalur ct decipit. Ju­ mor Domini vobiscum, ct cum diligentia cuncta dex? sed sententiam vendit. Qui sedet crimina facile : non est enim apud Dominum Deum nos­ vindicaturus, admittit, ct ut reus innocens pe­ trum iniquitas, nec personarum acceptio, nec reat, fit nocens judex. Flagrant ubique delicta, cupido munerum, » II Paralip. xix. Hinc in Con- Enag®et passim multiformi genere peccandi per impro­ cilio Chalcedonensi et Ephesino, cap. xxii, in bas mentes nocens virus operatur. » Particulalim subsellio quasi pro tribunali collocabatur codex o3fj. deinde modos injuslitiæ enarrat, subdens : « Ilie Evangeliornm , ul Christi judicis personam re- IH etestamentum subjicit ; ille falsum capitali fraudo præsenlaret, quam m judicando Episcopi præ conscribit; hic arcentur hæreditatibus liberi; illic oculis haberent, atque justam ex ejus mente sen­ bonis donantur alieni. Inimicus insimulat, ca­ tentiam proferrent. Sic Ælhiopes feruntur in Se­ lumniator impugnat, testis infamat, utrobique natu cathedram excelsam statuere, eamque va­ grassatur in mendacium criminum prostituta; vo­ cuam , quasi in ea resideat Deus judicii arbiter cis venalis audacia, cum inierim nocentes nec et moderator, quem proinde senatores omnes in cum innocentibus pereunt. Nullus de legibus me­ ferendis sententiis intueri, vereri, imilarique de­ tus est; de quæsitore, de judice pavor nullus : beant. /Egypli reges de more judices ad jusju­ quod potest redimi, non timetur ; esse jam inter randum adigebant, ut etiam si quid rex juberet nocentes innocuum crimen est : malos quisquis cos judicare, quod justum non esset, ne judica­ non imitatur , offendit. Consensere jura peccatis, rent, ait Plutarchus in Moral., qui et addit: At qui et cœpil licitum esso quod publicum est. Quis fieri potest, ul civitas judices habeat incorruptos, illic rerum pudor, quæ esse posset integritas, ubi potestatem judicandi magno vendit princeps? ubi qui damntnl improbos, desunt? soli libi qui M. Antoninus Imperator dictitabat, « privatos qui­ dem homines mullos habere judices; principi au­ damnentur occurrunt. » Porro, afflictio hæc ethica gravior duriorquo tem nullum alium esse judicem, quam Deum.» est priori physica ct naturali, quia nil magis cru­ Ita Xiphilinus in ejus Vita. Trajauus Imperator ciat homines quam si judicentur, damnentur et præfecto urbis strictum porrexit gladium, dixitpuniantur ul nocentes, cum sint innocentes. Et que : a Cape ferrum hoc, et si quidem recte ges­ quid indignius, quam si in solio justitia» sedeat sero imperium, pro me; sin aliter, contra me et præsideat injustitia? si in tribunali æquitatis hoc utere. » Ila Nicephorus, lib. HI Ilistor. Eccles. regnet et dominetur iniquitas? si pietatem op­ cap. xxiii. Cambyses Sicannum judicem, quod primat impietas, probitatem improbitas, inno­ iniquam pecunia corruptus sententiam protulis­ centiam malitia, sanctitatem scelus, humanita­ set, excoriavit, corioque tribunal sive sellam jutem tyrannis et sœvitia? Audiant judices el pa­ diciariamrinstauravit, ac in ea Othonem Sicanm veant'Davidcm, imo Deum summum judicem iis filium judicem sedere jussit, dicens : a Memento in intonantem : < Deus stetit in Synagoga deorum qua sella sedeas ct judices. » Ita Herodotus, lib. V, COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. TIT. 150 i7. 17. Et dixi n corde meo : Justum et impium ju­ quodlibet. Respicit ad vers. 1 : < Omnia tempus dicabit Deus ( >n die judiar, ait Chaldæus ), et habent, n g. d. Impii et nocentes suum nocendi TEMPUS OHMS REI TLNC 1RIT. — « TUDC , » SCÎlÎCCl tempus habent, et innocentes patiendi ; vicissim in die judicii, quo judicabit Dominus. Pot justum Deus habebit tempus utrumqiie judicandi; sicut quemlibet accipe, sed proprie innocentem inju­ fures suum habent tempus furandi, et pretor riam passum, el injuste ab iniquo judice condem­ suum habet tempus eos suspendendi (i). Hebræa habent, et tempus omni voluntati, et su­ natum; per impium vero, iniquum judicem , qui insoni» m inique condemnavit. Hac gnome enim per omne opus ibi. S. Hieronymus ex Septuaginta Salomon solatur se, et simul eos qui insontes in versione antiqua, tempus est omni voluntati (alii, condemnantur, spe judicii divini, quod scilicet complacentia) super omne factum, ut sit hendia­ Deus hæc iniqua hominum judicia suo (equissimo dys, per quam, omissa copula et, voluntas cum judicio reformabit et corriget, ac insonti suum facto et opere copuletur, g. d. Tempus ibi erit ju­ jus et patienti® coronam, iniquo vero judici me­ dicii extremi, quo scilicet Deus judicabit omnem ntum supplicium, et poenam talionis decernet ac voluntatem, id est omnem actum voluntatis, puta reipsa irrogabit. Hoc enim est officium Elohim, quidquid libere volueris, et elegeris; ac insuper id est numinis et providenti®, ut justis tesis omne opus quod ex hac electione patraveris, a suum jus el famam restituat, injustos vero læ- quo judicio nulla cadit appellatio, nulla evasio, dentes pro merilis castiget. Imo inde colligimus nulla excusatio. To super notat judicium hoc esse numen, foreque universale Dei judicium; Dei superius fore et dominaturum omnibus ho­ sic enim argumentamur : In hac vita sæpe inno­ minum, etiam regum et imperatorum operibus, centes a nocentibus damnantur et opprimuntur; ut illi omnes se subdere, et ab eo sententiam jus­ ergo justitia et rectus rerum ordo exigit, ut se­ tam /eque ac inevitabilem, quam nemo evadere quatur Dei judicium, quo injustiti® h® detegan­ possit, recipiant. Hinc Pagninus vertit, guía tem­ tur, corrigantur, damnentur, plectantur, ac in­ pus omni est quod voluerit, et super omne opus ibi nocentibus su® innocenti® laus et merita resti­ erit judicium; Tigurina, illic enim tempus est quo tuantur. «Tunc ergo stabunt justi in magna con­ omni voluntati, et omnibus factis pramium condig­ stantia adversus eos qui se angustiaverunt, et num rependitur; Vatablus, tempus est omni rei, idqui abstulerunt labores eorum, * Sapient v, quia, que juxta omnia opera illic, q. d. Posteaquam omnia ut ait Eccli. XXXV, 16 : a Non accipiet Dominus consideravi per verbum Dei, dixi apud me judicatu­ personam in pauperem, et deprecationem tesi rum esse Deum justos et impios, juxta uniuscujusque exaudiet. Judicabit justos ct faciet judicium, donec opera illic, id est in die judicii, quia omnia fiunt suo tollat plenitudinem superborum : cl sceptra ini­ tempore; alius, csC enim ibi tempus opportunum pro quorum contribulet. » Ita explicat S. Hieronymus, omni re et pro omni opere; Syrus et Aquila, guía quem audi : « Sub sole, inquit, isto veritatem et tempus omni negotio est, et omnia opera ibi; Arabi­ judicium exquisivi, et vidi etiam inter judicum cus, quoniam omni rei et omni operi tempus; Chal­ ipsa subsellia non veritatem valere, sed munera; » dæus clare, quoniam judicium paratur omni rei et sive aliter : « Arbitratus sum aliquid justiliæ in omni operi; qua fiunt in hoc sæculo judicabuntur ibi. Dices : Apoc. x, vers. G, angelus in fine mundi, presenti sæculo geri, vel pium nunc pro suo me­ rito recipere, vel impium pro suo scelere puniri, puta sub diem judicii, jurat per Viventem in sm­ et c contrario reperì (piam putabam. Vidi enim elila sæculorum : « Quia tempus non erit amplius; » et justum multa mala hic perpeti, el impium re­ quomodo ergo hic dicitur tunc tempus fore omni gnare pro scelere. Postea vero cum corde meo rei? Respondetur, in die judicii non erit tempus colloquons ct reputans, intellexi non per paries amplius merendi, vel demerendi, sed tempus ju­ Deum, et per singulos judicare, sed in futurum dicandi et premiandi, ut pro merilis quisque poe­ tempus reservare judicium, ut omnes pariter ju­ nam, vel premium recipiat. Rursus tunc tempus dicentur , el secundum voluntatem et opera sua non erit amplius, quia cessabit motus calorum ibi recipiant. Hoc est enim quod ait : El tempus ac consequenter tempus, quod esi mensura mo­ omni voluntati ,el super omne factum ibi, id est tus. Tempori ergo succedet æternilas glori® in in judicio, quando Dominus coeperit judicare, justis, et gehennæ in injustis. tunc futura est veritas: nunc injuslilia dominatur (1) Sensum antecedentis et hujus versus bene declara­ in mundo. Tale quid el in sapientia, quæ filii SiD. Hieronymus : a Arbitratus sum aliquid justiliæ in rach inscribitur, legimus : Ne dixeris : Quid est vit presenti sæculo geri, el vel pium pro suo nunc merito hoc, aut quid est klu 1? omnia enim tempore suo recipere, vel impium pro suo scelere puniri ; et e con­ requirentur, • Ecc/i. cap. xxxix. trario reperì, quam putabam. Vidi enim et jusluin mulla Er nvris omms rei tinc f.rit. — « Tempus p mala hic perpeli, el impium regnare pro scelere. Postea Bcilh ‘t examinis, judicii et tribulationis, quo in­ veru cum corde meo colloquons et reputans, intellexi, per partes Deum el per singulos nunc judicare, sed nocenti 11so patienti® corona, nocenti et lædenli non in futurum tempus reservare judicium, ut omnes pasupplicium pro mentis irrogetur. Hoc ergo erit nt. r judicentur, ct secundum volunt dem cl opera sua tempus judicii Dei, sicut in hac vita tempus est ibi recipianl. Ibi, id esi in judicio, quando Dominus es­ libu Utu et judicii hominum, ut agant et judicent perii judicare. >♦ Totius libri scopus hic indicatur, 15< COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. ÎIL Hine colligunt doctores in die judicii Deum re­ miserias corporis humani post peccatum, quibus velaturum hominum conscientias, ut quisque vi­ homo similis est bestiis, hoc fine illi a beo inflic­ deat tum sua, tum aliorum hominum quorumli­ tas, primo, ut superbiam ejus, qua contra Deum bet dicta, facta, cogitata, et volita etiam secretis­ se erexerat, humiliaret ct sterneret; secundo, ut sima, quia hoc exigit publica Dei judicis justitia, ejus inobedientiam judicaret ct castigaret; tertio, ut scilicet ex iis omnes videant juste Deum cuique ut ejus cupiditates frenaret el purgaret : mors gloriam, vel supplicium condignum pro meritis ergo et morbi sunt superbi» remedium, inobedienlire supplicium, concupiscenti» frenum et decernere, juxta illud Sibylke : piaculum, imo sal et nitrum. Nunc ad sensum Cunclaque eundorum eundis arcana pUchunl, Hæc sententia videtur imperfecta et pendula; Ita censet S. Augustinus, tract. 35 in Joan.; S. Ba- quærilur ergo unde pendeat, ubi perficiatur et silius, tract. Oc Virginit.; Lactantius, lib. VII, cap. expleatur. Triplex est responsio : primo enim ali­ XXI et xxi!, Isidoros Pelusiota, lib. II, epist. 94; qui censent eam pendere a vers, sequenti; secun­ Anselmos in Elucidario; Magister Scholasticus in do, alii a vers, prœcedenti; tertio, alii censent il­ IV, distinct. 43 vcl 47. Hoc est quod ait S. Joannes, lam in seipsaconsistere, seseque explere. Primo ergo, aliqui eam nectunt versui >equenti Apoc. XX, 12 : « Et libri aperti sunt, etc., et judi­ cati sunt mortui ex his quæ scripta erant in libris, hoc modo, q. d. Ut Deus probaret hominum fidemel spem de futura vita et beatitudine, ostendendo secundum opera ipsorum. » Vide ibi dicta. v«r>. <0. is. Dm corde meo de filus hominem, ut PRO­ et faciendo eos quoad corpus similes esse bestiis, BARET EOS DEUS, ET OSTENDI HET SIMILES 1 SSE BESTIIS. idcirco constituit, ut unus sit interitus hominis — Ita passim legunt Codices Latini; unde mirum cl jumentorum , et æqua utriusque conditio. Hoc in Vaticanis legi, dixi in corde filiis hominum, nisi ipso enim probat et explorat eorum fidem et chalcographorum sil mendum. Nam et Hebræa, spem : dum alios videt ex hac hominis et bruii Chaldæa, Septuaginta, Syrus, Arabicus et cæleri squalitate non credere animam esse immortali m, habent præpositioncm de; sic enim habent He­ sed censere eam cum corpore mori ct interire, ac bræa, dixi in corde meo de verbo filiorum Adas. Sep­ proinde desperare de futura vita et felicitate ; alios tuaginta cl ex iis S. Hieronymus in priori sua vero ex adverso videt solerter secernere animam versione per verbum accipiunt loquelam hominis; a corpore, ac sentire hominem quidem bestiis unde vertunt, dixi ego in corde meo de loquela filio­ esse similem quoad corpus, sed dissimilem quoad rum hominis, quia separabit illos Deus, ut ostendat animam : hanc enim immortalem hqbet homo, quia ipsi jumenta sunt. Quod S. Hieronymus sic cum bestiis omnibus illa sil mortalis, j erealque exponit : « Hoc solum (discriminis) in 1er homines cum corpore ; quare satagunt animam excolere el jumenta heus esse voluit, quia nos loquimur, virtutibus, ut a Deo futura gloria donentur: hos illa sunt muta; nos voluntatem sermone profe­ ergo sibi asciscit et beat Deus, illos vero rejicit et rimus, illa torpent silentio. » Et Thaumaturgus : damnat. Hic nexus probabilis est: plane enim hæc Discreta, ait, inter se sola vocis articulatione. Olym­ sententia videtur spectare ad sequentia. Tantum piodorus vero pro separabit vertens, judicabit, ex- ei obstat dispunctio, puta punctum , quod hunc . ponit, q. d. De omni verbo tum oris, tum mentis, versum a sequenti dispescit et discriminat ; et ki, id est quia, reddenda est ratio in die judicii, de quo sermo quod pro idi irco hebraice sit præcessit, juxta sententiam Christi, Matth. xn, 36 : quæ vox significat versum sequentem non cxplere « Dico autem vobis quoniam omne verbum otio­ præcedenlem, sed ejus causam dare. Secundo, alii nectunt cum v» rs. præcedcnti, sed sum, quod loculi fuerint homines, reddent ratio­ nem de eo in dic judicii, p Septuaginta de more vario nexu. Primo, S. Hieronymus sic nectit : « Non secutus Syrus vertit, dixi ego in corde meo de collo­ mirandum inquit, in pr/esenti vita inter impium quio filiorum hominum, quos creavit Deus. Et Arabi­ el justum nullam esse distantiam, nec aliquid cus, dixi autem ego in corde meo de verbis filiorum virtutis valere; sed incerto eventu omnia volutari, hominis, quod Deus judicaverit ca, et ostendit eis cum etiam inter pecudes el homines secundum quod sint bestia. Verum Noster cum ChaldæO per corporis qualitatem nihil difierre videatur, ct sit verbum melius accipit rem el negotium, per ine- eadem nascendi conditio, sors una moriendi. » tonymiam llebræis usitatam» Unde vertit, de filiis Secundo, Aben-Ezra, Cajetanus ct Dionysius cen­ hominum. Sic el Pagninus, Tigurina, Campensis, sent Salomonem hic non ex sua, sed ex Lpicuno Valablus et alii. Nota : Pro ut probaret eos, hebraico rmn sententia loqui, qui censent animam homi­ est cmS labaram, q uod secundo vei tipotest, ut nis œquo ac brutorum cum corpore interire, purgaret, vel purificaret eos; tertio, ut eligeret cos: ac proinde indulgemium esse voluptatibus hujus ita Pagninus, quarto, ut separaret, secerneret, diju­ vitæ : nec enim sperandas esse alias in futura. dicaret cos: ita ex Septuaginta Arabicus el Olym­ Huc accedit p iraphrasisThamnaturgi: «Quomodo piodorus, quinto, ut crearet cos. Ita Syrus el Vata- ergo olim insipienter censui, apud Deum reputari blus, qui baratti derivant a KHO bura, id est judiearique similiter, mhilque differre juste ut in­ o min* quasi N, nipote littera quiescens, sil pra> juste agere; ratione præditum, vel brutum esse. rataa. lermissa. Ex hisce versiumbus colligas muriem ct Quia omnibus sine discrimine tempus dispen- COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN. cap. HI. catnr, et mors irrogatur.» Tertio, noster Pineda tur. Ila Olympiodorus : Monet jigs per here, inquit, m j :i< cordite censet Salomonem hic significare, ne corpori indulgeamus, sed animam qua prœdita quod Deus in die judicii examinaturus sit cujus- est ratione, qua similes angelis sumus, virtutibus quc hominis vitam, an scilicet ille vixerit ut homo, excolamus. Et Vatablus, (estimavi in corde meo con­ an ut bestia; iniqui enim judices, qui, ut dixit ditionem hominum, ut Deus excellentissimos creave­ vers 16, sontes justificant, insontes condemnant, rit, simul cernens quomodo ipsi sese in pecudum con­ vivunt ut bestie, imo sicut feræ, similesquesunt ditionem abjiciunt. Et Chaldæus, dixi ego in corde leonibus et lupis, qui animalia cœtera laniant et meo propter negotium filiorum hominum, quibus ad­ vorant, juxta illud : « Leo rugiens et ursus esu­ duxit Dominus plagas ct infirmitates malas, ut ten­ riens, princeps impius super pauperem, n Prov. tarci eos, ct ut probaret eos, fecit Deus; ut videret, si cap. xxvnr, 15 ; ct iterum Habac. i, 13,1 i : « Quare converterentur ad poenitentiam, ut dimitteret cis, et non respicis super iniqua agentes, el taces devo­ sanarentur. Impii autem, qui sunt sicut jumenta, ranto impio justiorem se? et facies homines quasi non convertuntur, ideoque corripiuntur, ut male sit pisces maris, et quasi reptile non habens princi­ eis. Videtur Chaldæus pro th dabar, id est ver­ pem. » Major enim piscis devorat minorem, idquo bum, aliis punctis legisse idi deber, id est pestis, impune nullo prohibente. Unde Campensis vertit, mortalitas, mors. Unde vertit, quod venient super rum non invenirem cautam aliam quare Deus heee per- eos percussiones et morbi mali: pessimus enim est mitteret, visum est mihi velle illum hujusmodi huma­ pestis. nis tumultibus hominem sic exercere, ut videat se in Porro, licet non sit neccsso scrupulose scrutari hac vita parum differre a brutis; non aliter enim inter hic omnium sententiarum inter se connexionem, se homines tumultuantur, nec majori separatione, eo quod Salomon hic varias vanitatis mundi spe­ cies sigillatine recenseat, et ab una ad aliam plane quam bruta inter sesc. Tertio et perniine, hæc sententia per se consistit diversam sine ordine et nexu transeat, tamen hoc et in seipsa expletur, ut patet ex Hebrœo qui sic loco commoda connexio et transilio assignari po­ bebet, in corde meo super verbo (id est super test. Dixerat enim vers. 16, inter alias vanitates, re el negotio) filiorum Adam (id (ieri hoc fine), ut non minimam esse iniquitatem judiciorum ct ju­ probaret eos Deus (1). dicum qui reos absolvunt, ac insontes damnant Vis ct energia sententiae consistit in ?£> super ne­ ct morte plectunt. Jam similem illi vanitatem at­ gotio filiorum Adœ, q. d. Corde meo considerans texit, scilicet quod homines quoad corpus sint negotium, id est conditionem, naturam et soi lem similes animalibus ct bestiis, adeo ut ipsimet vere filiorum Ade, quod scilicet ex adama factus sit animalia sint, et nonnullis bestia» et bruta esse Adam, id est cx humo creatus sil homo; ideoque videantur, præscrtiin quia unus est interitus ho­ similis bestiis in edendo, bibendo, generando, minum ct bestiarum. Si dicas discrimen esse quoad ambulando, dormiendo, moriendo, etc. Hoc, in­ animam, quod hominum anima sit immortalis, quam, negotium hominum considerans, dixi de adcoque judicanda a Deo, ut præmium, vel sup­ eo, ipsum hoc fine esse facium a Deo, ut per illud plicium ælernum recipiat, uti dixit vers. 17, bru­ probaret homines, an scilicet credant et spereni torum vero anima sit mortalis el pereat cum cor­ animæ immortalitatem et gloriam suam æternam, pore; subjungit multis hoc esse obscurum el du­ q.d. Ul experiretur Deus hanc hominum fidemel bium, imo si externa et sensus spectes, videri spem, ostendendo eos exterius similes esse bes­ falsum. Multi enim, cx eo quod videant homines tiis, quæ carent omni fide ct spe; ideo dedit eis mori ut bruta, censent animam hominum interire, corpus terrestre, corruptibile ct mortale, quale uti interit anima brutorum. Hoc est enim quod babent bestiœ : insipientes enim et carnales ex ait vers. 21 : a Quis (quotusquisquo) novit si spi­ hoc conjiciunt animam suam, æque ac corpus, ritus filiorum Adam ascendat sursum, et si spiri­ similem esse animæ bestiarum, ac cum corpore tus jumentorum descendat deorsum? » atque hæc morituram, ideoque dant se ventri et veneri; sa­ maxima hominis est vanitas, imo œrumna, error pient $ vero secernunt animam a corpore, ac et vitium : nimirum quod animæ sute nobilitatem animam hominis rationalem et immortalem esse et aeternitatem ignoret, ac proinde non curet bene censent, bestiarum vero irrationalem et morta- vivendo illi consulere, ut in ælernum illam beet, lem; ideoque satagunt vivere, non ut bestia?, sed sed voluptatibus illicitis se dedat, quibus æler­ ut angeli, ut eorum felicitatem adipisci mercan­ num ignem illi acccrsil. Ne quis vero putet vero rem ita se habere, scilicet ex interitu corporis ti) Ex bebr. verte, dixi ego in corde meo super ralio- hominis, recle colligi interitum animæ ejusdem, ■m filiorum hominis, de eurum ratione ct conditione, eam addit Deum id fecisse, ul probaret et tentarci ho­ e- la!< m, uf declaret Us Deus, et ul rideant quod ipsi mines, hominumque de animæ immortalitate tanquam ballar tint sibi, id est ipsi, Ipsissimi. Alii, eo- fidem el spem. Unde paulo ante clare dixit ct d*' • limen : Dixi ego in corde meo (hoc iit, id est, edixit : « Justum ct impium judicabit Deus, ct ht injurii* fiunt propter hominef. ut exploret eos, eorum tempus omnis rei tunc erit, » quo clare significat thieni ri ui hi.vtem, Pens, ft ut videant homines se esse anima» immortalitatem, ejusque pro meritis judi­ l<«w, natura* l<*rrestr*$ et caducas. Leboram, contrac­ tam pro uburerum, fatimi. pthet verbi barar. cium praemiumque, vel supplicium æternum. <38 Homo vi. drtnr al­ bi Lesili. Primo. Sccuodo. Tertio. Quarto. Quinto. COMMENTARÎA IN ECCLESIASTEN, cap. 111. 1X* Et ostenderet simii es esse bestiis. — llebræa, que cum cis exuturos corium mortalitatis, ait ad videndum quod ipsi jumenta ipsi sibi; quod va­ S. Augustinus in Psalm, cui. 19. Idcirco unus interitis est hominis et jumenrie accipi potest : primo, q. d. Ut videre liceat quod ipsi sint jumenta, ipsi, inquam, apud sp. Unde Ara­ TORCH , ET ÆQÜA UTRIUSQUR CONDITIO : SICUT MORI­ bicus vertit, ostendit cos quod ipsi sunt bestiœ. Sic TUR HOMO, SIC ET ILLA MORIUNTUR : SIMILITER SPI­ ct Septuaginta Complutenses ; sc' undo, q. d. Ut os­ RAM OMNIA , ET NIHIL HABET HOMO JUMENTO AM­ tenderet hominem in hominem grassari instar bes- PLIUS : cuncta subjacent vanitati. — Thaumaturtiæ, juxta illud : « Homo homini lupus ; » tertio. q. d. pus, neque esse jura mortis severiora in alia ani­ Ut ostenderet quod, sicut homines sunt jumenta mantia quam in homines. Chaldæus hæc arctat ad et besliæ cum bestiis, sic vicissim besliæ sint bes­ hominem peccatorem: sic enim vertit, quoniam liæ ipsis hominibus, dum in cos sæviunt cosque occasus hominis peccatoris et occasus bestiœ immun­ laniant ct devorant, ut faciunt leones, lupi, ti­ da , occasus unus est omnibus his ; et sicut moritur grides, panthera», etc.; quarto, pro ipsi sibi, verti bestia immunda, sic moritur iste, si non convertitur potest ipsis sibi, q. d. Uomo non tantum quoad ad pernitentium ante mortem; ct spiraculum spiritus corpus, sed etiam quoad suam opinionem , se­ amborum simul judicabitur omnimodo, et nihil am­ cundum animam ac mores bestiales, atque igno­ plius remanet de viro peccatore , quam de jumento rantiam, quæ eum facit propria; oblivisci digni­ immundo; neque est alia differentia inter ambos, nisi tatis, perinde ac si nihil differret a bestiis, illis domus sepultures, quoniam omnia sunt vanitas. Hinc nonnulli opinati sunt impios tam quoad similis esse videtur. Sicut Nabuchodonosor simi­ lis factus est bovi, parlim quoad figuram corpo­ animam, quam quoad corpus interire, ut bruta. ris, quia incedebat ut quadrupes, el herbis ves­ Verum hic est error : quare perperam Chaldæus cebatur ut bos ; parlim quoad corruptam suam hæc arctat ad peccatorem, cum llebræa, Græca, imaginationem, qua sibi videbatur esse pecus, Syra, Arabica habeant absolute et generalim, Daniel, iv, 22. Denique homo, qui vivit ut bestia, unus interitus est hominis ct jumentorum. moritur ut bestia. Quinto, Cajetanus vertens, et Pro interitus hebraico est mpo micre, id est ad videndum quod ipsi bestia ad ipsos, exponit, q. d. accidens, ita Syrus; eventus, ita Septuaginta; Homo est bestia adseipsum, id est, homo capo­ sors; ita Arabicus, conditio, occursus, casus; puta litica quædam bestia, quoniam communicant ho­ iidem affectus, eœdem cupiditates, iidem morbi mines inter se, sed alii dolose, ut vulpes; alii et ærumnæ, iidem casus , iidem mores el vilia. crudeliter, ut lupi ; alii superbe despiciendo ces­ Unde Olympiodorus vertit, jumentorum itaque bru­ teros, ut Icones; alii gulose, ut porci ; alii libi­ tali* vita, qua* venen indulget, vanitas mera est. dinose, ut asini, etc. Pro bestiis enim hebraico est Noster tamen vertit, interdus, sive mors, quia nons bchcma, quod omne quadrupes, sive cicur ipsa est accidens omnibus hominibus commune, ct mansuetum, uti sunt equi, oves et boves; sive necessarium, certum, inevitabile ; dies tamen ejus agreste ct ferum, uli sunt lupi, Icones, pardi, el hora est anceps et incerta. Rursum mors ho­ significat. Unde elephas vocatur behemoth, id est mini est casus ultimus , in quem omnes alii hu­ bestia», in plurali, quod molo corporis mulla­ mano» vita» casus recidunt, uti dixi cap. n, 14; rum sit instar bestiarum, Job xl, 10. Noster cre­ et hoc voluisse Salomonem palet ex eo quod micre,id est accidens, et casum hunc explicans bro vertit, jumenta. Homo ergo similis est bestiis, quæ impetu pas­ subjicit : • Sicut moritur homo, sic el illa mo­ sionum, non judicio rationis aguntur, nec uni riuntur. » Nonnulli censent Salomonem hic loqui non ex An F-*bestino, sed omnibus pejor est bestiis. Besliæ enim non sæviunt in bestias ejusdem speciei, sed in illas sua, sed ex epicureorum sententia, qui negant Ul quæ sunt diversa»; at homo in hominem sævit. animæ immortalitatem; ita 1 haunialurgus, Cia- qvitnr Homo igitur imitatur, imo superat canis invidiam, riusel S. Gregorius, IV Dialog, cap. iv, quem audi: « lupi voracitatem, Iconis superbiam, tigridis sæ- a Concionalor noster velut ex mente infirman- UuBj vitiam, asini accdiam, serpentis malitiam, vulpis tium hum ime suspicionis sententiam proponit, fraudulentiam , suis immunditiam , hirci luxu­ dum dicit : Unus intentas est hominis el jumen­ riam; ubi nunc est gloriatio tua, o nobilis? quid torum, et æqua ulriusque condilio : sicut moritur te jactas, o dives? quid pauperem spernis? quid homo, sic et illa moriuntur. Similiter spirant om­ ignobilem alloqui dedignaris, cum non tantum nia, et nihil habet homo jumentis amplius. Qui homini pauperi, sed ct jumentis, porcis el hir­ tamen ex definitione rationis suam postmodum cis factus es similis, par et æqualis ? Ito nunc auro sententiam profert, dicens : Quid habet amplius splendidus, alto supercilio tumidus, equis rhe- sapiens a stulto , ct quid pauper, nisi ut pergat disquo superbus, famulorum turba magnificus; illuc ubi est vita? Qui igitur dixit : Nihil habet sed inspico tc, memento quia comparatus cs ju­ homo jumentis amplius, ipso rursum definit, quia habet aliquid sapiens non solum amplius a mentis insipientibus, et similis factus es illis. Tropologice, vestes bestiarum pelliccæ, quibus jumento , sed etiam ab homine stulto, videlicet Deus induit Adamum post peccatum, significant ut pergat illuc ubi est vita. Quibus verbis primum nos bestiarum indolem per illud induisse; ideo- indicat, quia hic hominum vita non est, quam COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. III. 4M esse alibi testatur. Habet ergo homo hoc amplius tiam colligi potest, idem est modus generationis jumentis, quia illa post mortem non vivunt; hic et corruptionis in jumentis, qui est in homine ( si­ vero tunc vivere inchoat, cum per mortem car­ mili enim modo procreantur et senescentia mo­ nis visibilem hanc vitam consumat. » Probat riuntur jumenta, quo homines), excepta dundeinde idipsum alio Ecclesiastæ testimonio a qui taxal differentia perfectionis et subsistenti® foretiam longe inferius dicit : Quodcumque potest m® human®, puta animæ rationalis, quam ex manus tua facere, instanter operare; quia nec modo generationis ct corruptionis hominis non opus, nec ratio, nec scientia, nec sapientia erit colligeremus, nisi illa aliunde nobis innotesceret, apnd inferos, quo tu properas. Quomodo ergo puta ex spiritali operatione intellectus, qua etiam unus interitus hominis et jumenti, eta-quantrius- Deum et angelos incorporeos intelligit, ac libera que conditio ? aut quomodo nihil habethomo ju­ voluntatis, ex exstasi et raptu, ex meritis et de­ mentis amplius, cum jumenta post mortem car­ meritis, ct maxime ex actibus grati®, atque ex nis non vivunt, hominum vero spiritus pro ma­ fide et revelatione sanet® Scripture. lis suis operibus post mortem carnis ad inferos Moralitcr S. Bernardus toto serm. 82 in Cantic., deducti, nec in ipsa morte moriuntur ? Sed in pulchre cx hoc loco docet quod anima hominis, utraque tam dispari sententia demonstratur, quia quæ Deo similis est, creata in simplicitate, im­ condonator verax et illud ex tenlationc carnali mortalitate et libertate, per peccatum in tribus intulit, et hoc postmodum ex spiritali veritate hisce facta sit illi dissimilis, similisque bestiis : definivit, n sic enim ait : « Inde ( ex peccato ) anima dissimilis B-pond. Melius alii censent Salomonem ex sua mente Deo, inde dissimilis est et sibi ; inde comparata oegiiirc. et sensu loqui, q. d. Deus volens hominis fidem jumentis insipientibus et similis facta est illis; probare el explorare, fecit eum quoad corpus inde quod legitur commutasse gloriam suam in similem bestiis : idcirco sicut interit ct moritur similitudinem vituli comedentis fœnum; inde ho­ corpus bestia;, sic et hominis. Corpus enim ho­ mines tanquam vulpes duplicitatis ct fraudis fo­ minis simile est corpori bestiarum, sicut in ortu veas habent; el quia pares vulpibus se fecerunt, et progres-u, sic in occasu ac morte. Oritur enim partes vulpium erunt ; inde juxta Salomonem et nascitur cx terra, progreditur sive continuat unus exitus homini ct jumento : quidni similiter vitam spirando, puta per respirationem. Occidit exeat qui similiter vixit? more bestiali incubuit et moritur, dum in terram, ex qua ortum est, terrenis, more bestiali excedet terris. Audi aliud : redit. ItaS. Hieronymus: «Neputaremus,inquit, Quid mirum si similem sortimur exitum, qui el dici de anima, intulit : Omuia facta sunt de terra, similem habemus introitum ? unde enim homini et revertentur in terram; de terra autem nihil bus, nisi de similitudine bestiali, ille tam intem­ nemo»!- aliud nisi corpus factum est. m Et S. Thomas, I perans ardor in coitu, tam immoderatus dolor w» ’cor Partt 0uíK/- LXXV, art. G, ad 1, notat hrec dici in partu ? Ha homo in conceptu ct ortu in vita et port.noo de corpore hominis, non de anima, idque hic ra- morte comparatus est jumentis insipientibus, et tionc probat : « Nam anima brutorum, inquit, similis factus est illis. Quid , quod libera creatu­ producitur cx virtute aliqua corporea ( virtute se­ ra sibi subditum appetitum non regit ul domina, minis per traducem; sicut enim lux unius can­ sed sequitur et obsequitur ut ancilla? Nonne et delai lucem in alia accendit, sic anima vaccæ, in hoc se assimilai et annumerat reteris animan­ ovis, lupi, Iconis, etc., producit animam vituli, tibus quæ natura non in libertatem vocavit, sed agni, lupi, leonis, quem generat); anima vero condidit in servitutem, servire suo ventri, appe­ humana producitur a Deo, et ad hoc significan­ titui obedire? » dum dicitur Genes, r, quantum ad alia animalia: Similiter spirant omnia. — Hebraice, «n»/s fin Producat terra animam viventem. Quantum vero ruach, id est, spiritus est omnibus. Spiritus, id ad hominem dicitur, quod inspiravit in faciem est halitus sive respiratio, ut vertit Symmachus; ejus spiraculum vitæ. El ideo concluditur Ecde, flatus, sive aura vitalis, ut vertit Valablus: om­ cap. ult.: Revertatur pulvis in terram suam unde nia enim animalia æque ac homo respirant, ac erat, et spiritus redeat ad Deum, qui dedit illum. respiratione attrahunt aerem, ul calorem cordis Similiter processu* vitæ est similis quantum ad cl viscerum temperent, itaque vitam conservant corpus, ad quod perlinet quod dicitur in Eccte. : ct prorogant : unde cum respiratio vel strangu­ Similiter spirant omnia. Et Sap. n : Fumas el fla­ latione vel catarrho impeditur, homo suffocatur tus est in naribus nostris, etc.; sed non est simi­ et moritur. Vide Aristotelem, lib. De Respirai ione. lis processus quantum ad animam : quia homo Hinc anima nonnullis dicitur ab id est aura, intollunt, non autem animalia bruta; unde fal­ ventus, ait Isidoius lib. XI Origin, cap. i, licet sum est quod dicitur : Nihil habet homo jumen­ ipse id refutet, addilque : « Anima csl vitœ, ani­ to amplius; ct ideo similis est interitus quantum mus consilii; anima enim est spiritus quo vivi­ ad corpus, sed non quantum ad animam.d Huc­ mus, ait Nonius, animus quo sapimus. » Greco usque Doctor Angelicus. dicitur a id est a refrigerando. Liide Rursum « idem est interitus hominis el jumen­ Campensis vertit, nec apparet alium hominis, aliam torum, > quia quantum per sensum el experien­ brutorum eui animam, id eat halitum vitalem. 15S COMMENTARIA IN ECCLESÎASTEN, cap. HI Notant Rabbini nonnulli animam Hebraice tria revertaris in terram, de qua sumptus es : quia habere nomina, qum triplicem ejus vim signifi­ pulvis ci, ct in pulverem reverteris. » Vide ibi cent, scilicet n0v3 nwcama significare vim ra­ dicta. Hinc terra ab Eccli. cap. xl, 1, vocatur tionalem , quæ est radius divinitatis ; ED3 >ie- mater omnium; quocirca Junius Brutus accepto phes, vim sensitivam; HT) ruach, vim vitalem Hinc Delphis Apollinis oraculo, eum dominaturum R. Abraham neseama constituit in cerebro, ncphes Rom®, qui primus osculatus fuisset malrem. il­ in jecore, ruach in cordo : sicut physici et medici lico osculatus csl terram, ac ejecti* Tarquiniis triplices constituunt in homine spiritus, scilicet regibus, primus Rom® consul creatus est, teste rationales, qui subserviunt discursui et specula­ Livio, lib. 1. Simile somnium Julio Cesari orbis tioni mentis; animales, qui subserviunt sensa­ imperium portendisse narrat Suetonia* in Vita tioni et ambulationi ; vitales, qui subserviunt re­ ejus, cap. vu. Hinc quoque prisci gentiles, (este spirationi et vitæ. Verum hoc discrimen non est Varrone, lib. I De Lingua Latina, puerum recens perpetuum : nam ruach significat quoque vim ra­ natum in terra statuebant, ct Opem deam (id est tionalem , ut patet vers. 21. et cap. xii, 7. Imo Terram) implorabant, quam et Le vanam, a le­ Spiritus Sanctus, qui non tantum est rationalis, vando de terra nuncupabant, et Faunam a fa­ sed et divinus, imo Deus, in Scriptura el a Rab- vendo, el Fatuam a fando, quasi non ante contac­ tum ejus fari fas sil; et Maiam ac Bonam, deni­ binis passim vocantur ruach haccados. Et nihil habet homo jumento amplius. — Septua­ que .Magnam Matrem. Ita noster Lorinus. 21. Quis novit si spiritus filiorum Adam xscw- vm.tt ginta, et quid abundavit homo a pecóte? nihil; Theodotion, quæ prœstantia hominis? Symmachus, ct DAT SURSUM , ET SPIRITUS JUMENTORUM DESCENDAT quid amplius habet homo pecore ? Tigurina, nec habet deorsum. — Hebrea, Septuaginta el Syrus addunt, homo quidquam praestantius pecore. Alii, dignitas ho­ in terram; Arabicus, ad profundum terra; Cam­ minis supra belluis nulla, scilicet quoad corpus; pensis, quotusquisque interim novit an hominis as­ nam quoad animam homo habet vitam perennem censura sit sursum; an anima reliquorum animan­ et immortalem, quam non habent bruta. Nihil, tium cum corporibus interitura sit? S. Gregorius, IV Dialog, cap. iv, Olympiodorus, ergo subaudi quoad corporis mutabilitatem, mor­ tem et externa omnia. Unde Chaldæus vertit, re­ Lyranus, Bonaventura, Cajetanus et alii censent siduum viri pro jumento non est quidquam inter bree dici a Salomone, non ex persona el mente utrumque, nisi domus sepulcri. Nobiles enim et di­ sua, sed impiorum, pula Epicureorum negan­ vites inter homines splendida sibi erigunt sepul­ tium anim® immortalitatem, vel certe de ea du­ bitantium. Id enim verba præ se ferunt. Ende cra, qualia non eriguntur bestiis. Cavendus hic est Commentarius Vatabli vel po­ Thaumaturgus vertit, insipienter olim censui, etc., tius Vatablo ab hærelicis insertus, qui sic expli­ incertum esse de animabus humanis, an in altum subcat, q. d. a Humana ratio sola non deprehendit volatura sint, et de reliquis brutorum, an deorsum excellentiam hominis supra belluns, quia quid­ defluxura* sint. Verum si antecedens de similitudine similique quid videtur oculo rationis in homine est vanis­ simum. » Hoc enim erroneum est el sapit Epicu- interitu hominis el bestiarum, quod ex suo sensu reismum. Nam certum est seclusa fide, sola ra­ postili vers. 18 el 19, ac conclusionem quam cx tione naturali, cognosci hominem præstare bestiis eo elicit vers. 22, dicens : « Et deprehendi nihil per animam rationalem el immortalem. Animam esse melius (piam tatari, * etc., intuearis, omnino enim hominis esse immortalem multis rationibus censebis eum hic pariter ex sua mente sensuque naturalibus probant et invincunt physici in lib. loqui, ul scilicet significare velit hommes, præDe Anima. Quocirca Doctores, qui Vatablum cas­ serliin illius ævi rudes et animales, ex eo quod tigarunt, censoria virgula huno locum notarunt, vident corpora hominum corrumpi et mori æque ac jumentorum, atque externa omnia simili mo­ ac verba jam citata expunxerunt. Mystice S. Hieronymus : Homo, inquit, csl jus­ do se habere in houiine ac in brutis, interna vero tus, jumentum peccator, qui sœpe per Dei gra­ hominis, præsertim animam el spiritum non per­ tiam cl pœnilontiam justum œqual, imo superat; vident, idcirco vix perspicere animam hominis esse immortalem, cum brutorum sit mortalis. de quo mox plura. Ven.io. 20. Et omnia (omnia, id est utraque, scilicet Sensus ergo est, q. d. Quis novit. id est quotus­ homo el jumenta : de his enim solis sermo prae­ quisque novit ct certo sibi persuadet spiritum, cessit) pergunt ad unum locum (in terram, ut se­ ni est animam hominis post mort uu corporis as­ quitur) : DE TERRA FACTA SI NT, FT IN TERRAM PARI­ cendere sursum ad Deum, qui illam creavit, ut TER revertuntur. — Septuaginta el Syrus, omnia illam velul immortalem judicet, ac pro meritis facta sunt de pulvere, ct omnia revertentur m pulve­ immortale illi prœmium, vel supplicium decer­ rem. Nam hebraico pro terra csl aphar, id est nat, ac reipsa tribuat, ammani vero brutorum pulvis, scilicet aqua mixtus, pula limus vel lu­ descendere in terram, ut corpore in pulverem re­ tum. S. Hieronymus : Omnia de humo facta sunt, et soluto intereat el evanescat, quasi dicat : Pauci hoc noverunt, idque /egre admodum, ditllculler omnia revertentur ad humum. Alludit, imo citat illud Genes, m, 10 : < Doñeo et dubie ; adeo ut Aristoteles, vir summi ingemi, a COMMENTARIA IN’ ECCLESIASTEN, cap. IH. multis putetur dc anim® i in mortali Lite dubitasse. cœlestis origo» » Itaque ex hoc loco non infirma­ Ita S. Hieronymus : a Quis novit si spiritus filio­ tur, sed potius confirmatur anim® hominis æterrum Adam, etc. Non inter pecudes et hominem, nitas ct immortalitas. Eamdem clare aslruit cap. inquit, secundum anima* dignitatem nihil inte­ xi, ult., et cap. xu, 8 ct 15. resso contendit, sed adjiciendo : Quis difficulta­ Secundo, quod ascendat ad Deum velut ad suum SecuoJa tem rei voluit demonstrare ? Pronomen enim judicem , ut prout gessit in vita bonum vel ma­ quis in Scripturis sanctis non pro impossibili, lum, ab eo sententiam supplicii vel prmmii acci­ sed pro difficili semper accipitur, ut isntœ xxxv, piat. Licet enim doctores graves, ut Dominicus 8 : Quis enarrabit? Psal. xiv, 1 : Quis habitabit? Solo in IV, dist. 45, ari. 3, conclus. 2; Tranciscus Jcrem, xvn, 9 : Quis cognoscet? » Suarez, III part., tom. Il, Quœst. LIX, art. ü, disp. S. Hieronymum do more sequitur Alcuintis, 52, sect, ii; Gregorius de Valentia, tom. IV, disp. Salonius, Hugo Cardinalis el passim Latini. Hinc H, Quœst. I, puncl. 2; Barlholoraæus Sibylla in et Chaldæus vertit, quis adeo sapientia excellit^ ut Quœst. peregrinis; Petrus Thyrœus, lib. I Dc Ap­ d exploratum esse possit, num animi hominum in parii. spirit, cap. xiv, num. 134; Henricus Henri­ ra.lum pervolent, spiritus vero jumentorum descendat quez, lib. ult. Summœ, cap. xxv, § 1, ct alii cen­ suh terram? Atque h ®c est insignis hominum va­ seant animam post mortem hominis judicium nitas, ignorantia et error, quam hic deplorat Sa­ particulare subire, dum adhuc est in corporo, ac lomon, quod scilicet seipsos, hoc est animam judicari primo instanti post mortem, ut peracto suam ejusque conditionem non cognoscant, ne- judicio mox e corpore vel in coelum, vel in infer­ scianlque an moi talis sil, an immortalis; an in num deferatur : lamen per catachresin dicitur Platoni* cœlum, an in terram reditura sit. Nam philoso- anima ascendere sursum, quia ascendit ad Deum ini Z qHD,j*’-pbi, ac inter cos divinus Plato hac dc re dubie, judicem, qui sursum in coelis habitat, ibique in Hi. obscure, frivole locutus est. Plato enim in Phœ- throno glori® cum angelis residet. Unde S. Au­ dro et alibi, Deum vocat mundum, qui circulo gustinus, vel quisquis cst auctor, lib. Dc Vanitate fertur. In hujus convexa parte ait existera ideas sœculi, cap. i : a Cum anima, inquit, separatura veras, quas anima alis subvecta contempletur, corpore, veniunt angeli, ut perducant illam ante donec redire domum cogatur. Postea negat eo­ tribunal Judicis, n Idem asserit S. Chrysoslomus, dem reverti eam, nisi elapsis decem mille annis, homil. I in Matth. Quocirca Suarez loco citato ait donec alne recrescant : nisi quis sincere sit philo­ animas dici ascendere in coelum, quia elevantur sophatus, cur reditus detur post 1res mille annos, intel lectuali ter ad audiendam sententiam Judicis, etc. Homines assignat certis planetis quos quis­ puta Christi hominis, quod ipse subinde per se, que sequatur, el cum cis lustret ideas mundi in­ subinde per angelos exercet, inquit Thyræus, esto tellectualis. Epicurus quoque hoc sorite ridebat judicandi nec Christum, nec angelos videant. Tertio, significat animam hominis creatam esse mortem, dicens eam « nihil ad nos perlinere; quod enim dissolutum sil, id osso sine sensu : a Deo, ut cœlo cœlestiquo felicitate frualur : quare quod autem sine sensu sit, id nihil omnino ad illam, si ex Dei lege vixit, ab eo cado gloriaque nos perlinere, n inquit Cicero, lib. II De Finib. So­ ¿eterna donari et beari. Hinc Apostolus ait quod, rtis vilium et paralogisminn delegit Tertullianus, Christo veniente ad judicium, « simul rapiemur lib. Dc Anima : a Dissolvitur, inquit, et caret sensu in nubibus obviam Christo in aera, et sic semper non ipsa mors, sed homo qui eam patitur. At ille cum Domino erimus, n I Thcss. iv, 17. ItaS. Bona­ dedit ei passionem . cujus est actio; quod si ho­ ventura, Lyranus, Cajelanus, Dionysius ct alii. minis est pali mortem dissoluti icem corporis et Ad hanc expositionem accedimi, qui sic expli­ peremptricem sensus, quam ineptum, ut tanta cant, r/. d. Quis novit, id est quis oculis conspe­ vis ad hominem non perlinere dicatur! » Adde xit, aul evidenti ratione et clara demonstratione sensum anim® morte non exstingui, imo illo cognovit, animam hominis esse immortalem ct eam sentire ignes ¿eternos, iisque uri in gehenna. coelestis glori® capacem; brutorum vero esse Spiritum Nola : Spuitum hominis ascendero sursum, mul- mortalem, ct in terram ire? Mulli enim non cre­ ‘!\r’ ta significat •. primo, animam hominis non esse dunt, nisi qu® oculis conspiciunt, præserlim cir­ •001 rigca futura bonorum præmia in cœlo, ct malorum olftcjt. e terra, ncc ex traduce anim® parentum gene­ Primo. rari, uti generantur anima) brutorum, quæ proin­ supplicia in inferno. Unde dives epulo petebat ab de cum corpore moriuntur, ct resolvuntur in Abraham milii Lazarum ad fratres suos, qui tes­ terram, ex qua prodierunt; sed sursum e cœlo taretur eum torqueri in gehenna; cumque Abra­ a solo Deo creari, cl creando homini infundi : ham diceret : a Habent Moyscn el Prophetas, au­ idcoque illam esse spiritualem et immortalem, diant illos, » regessit : « Non, pater Abraham, sed ac proinde post mortem corporis ad Deum crea­ siquis ex mortuis ierit ad eos,pœnitenliam agent,« torem suum reverti et sursum ascendere, ut illi Liu . XVI, 29. Sic Genes, in, 7, de Adam et Eva post se sistat ct reddat, juxta illud cip. xu , 7 : « Spi­ peccatum dicitur : « Cognoverunt (id est senserunt ritus redeat ad Deum, qui dedit illum, n Hinc ani­ ct viderunt) se esse nudos, n Ila Hugo : « Nemo, mam hominis Pocla dixilesse «divin® particulam inquit, hominum hoc scit, quemadmodum sciun­ aura. ■ Et alius : « Igneus, ait. est illis vigor, H tur ea aun* videntur et audiun»nr. et tanguntur et 4M COMMENTAR1A IN ECCLESIASTEN, cap. IH. 1S7 oœteris sensibus percipiuntur; non enim putant culo meo. Sciane, inquit Hie, in eodém corpusculo scire aliquid posse, nisi oculo carnis videatur ct nunc illigatos esse, et clausos et otiosos orulos tuos, nihilque illis oculis te videre? Respondit : contingatur sensu. » Porro Cajetanus sic explicat, q. d. « Quis novit, » Scio. Tunc ille : Qui sunt ergo, inquit, isti oculi id est nullus novit. « Nullus enim philosophus, quibus me vides? Ad hoc iste non inveniens quid inquit, hactenus demonstravit animam hominis responderet, obticuit. Cui hæsitanti ille, quod his esse immortalem; ct nulla apparet demonstrativa interrogationibus docere moliebatur, aperuit, ct ratio, sed fide hoc credimus, et rationibus pro­ continuo : Sicut, inquit, illi oculi carnis utique babilibus consonat. » Sic ct Vatablus, Campensis, in dormi mie atque in lectulo jacente nunc vacant, Ferus, quin cl Scolus in IV, disi. 43, Quœst. II. Ve­ nec aliquid operantur, et tamen sunt isti quibus rum hos refellit Melchior Canus, lib. ult. De loris, me intueris, cl ista uteris visione : ita cum de­ cap. ult.; et S. Augustinus, lib. De Immort, animae, functus fueris, nihil agentibus oculis carnis luæ, duodecim rationibus physicis probat eam esse im­ vita libi inerit qua vivas, sensusque quo sentias. mortalem ; atque passim alii verius censent ra­ Cave jam deinceps, ne dubites vitam manere post tione naturali demonstrari posse animam hominis mortem. Ita sibi homo fidelis ablalam dicit hujus esse immortalem; sed hanc rationem non capiunt rei dubitationem, quo docente, nisi providentia nisi rari, qui celso ct perspicaci sunt ingenio. el misericordia Dei. » Simile exemplum probans anirnæ immortali­ Quare multi fidelium potius fide credunt, quam tatem recenset Joannes Moschus in Prat. Spirit. per rationem sciunt animam esse immortalem. Rursum R. Salomon exponit, 7. d. « Quis no­ cap. cxcv, de Evagrio Philosopho, qui post mor­ vit, n id est quis cogitat, quis advertit, quis consi­ tem chirographum pecunias in pauperes erogan­ derat animam esse immortalem, ut ex hac consi­ da? , el post mortem recipiendæ a Synesio Epi­ deratione moveatur ad sanctam vitam, ut anirnæ scopo acceptum, ipsi reddidit, dicens sibi jam esse saluti consulat, q. d. Pauci id faciunt, pauci id satisfactum. Marsilius Ficinus disputans de im­ practice sciunt. Sic de Deo dicitur Psa/. cxxxvm, mortalitate anime cum M chaele Mercato magni vers. 1 : «Tu cognovisti (id est tu advertis, inspi­ nominis Philosopho, uterque cum altero pactus cis, consideras) sessionem meam, ct resurrec­ est, uter eorum ex hac vita prior decederet (si liceret), alterum de alterius vite statu redderet tionem meam. » Denique S. Hieronymus hæc exponit de limbo certiorem. Prior decessit Marsilius Fiorenti®, qui patrum, ad quem tempore Salomonis post mor­ in hora mortis Mercato absenti longeque dissito tem descendebant anirnæ justorum : mulli enim apparens : O Michael, inquit, 0 Michael, vera sunt ignorabant ubinam hic limbus foret, an sursum illa quæ de immortalitate anirnæ disseruimus. in cœlo, an deorsum in inferno, q. d. Quis novit Quo dicto, ex oculis mirantis evanuit : atque ex­ quonam eant anirnæ eorum qui nunc moriuntur, inde Mercatus licet probe vixisset, tamen perfec­ an scilicet ascendant in cœlum, an descendant in tiori virtuti se dedit, ac philosophia? valedicens, infernum? Audi S. Hieronymum : « Hoc autem quod reliquum fuit temporis, mundo defunctus, dicit, non quod animam putet perire cum cor­ soli vite future vixit. Hem fuse narrat Baronius, pore, vel unum bestiis et hominibus præparari tom. V, ad annum Christi 411. Quin el Galenus, medicorum princeps, ex sym- Giitaus locum, sed quod ante adventum Christi omnia ad inferos pariter ducerentur. Unde el Jacob pa­ pathia anima» cum corpore ccnsuit eam esse morriter ad inferos descensurum se dicit. Et Job pios talem. Vide eum, tom. 1, lib. Quod animi mores ct impios in inferno queritur retentari. El Evan­ corporis temperantiam sequantur, cap. m, ubi do- i«». gelium, chaos magnum interpositum apud infe­ cel quod anima in genere non sit aliud quam ros, cl Abraham cum Lazaro cl divile in suppli­ temperatura quatuor primarum qualitatum, puta r«ciis esse testatur; cl revera antequam flammeam caloris, frigoris, humiditalis et siccitatis. Anima illam rotam, ct igneam romphvam ad paradisi vero rationalis, inquit, quæ species est anirnæ, ll0* fores Christus cum latrone reseraret, clausa erant non esi aliud quam temperatura cerebri : unde cœlcslia, cl spiritus pecoris hominisque æqualis cerebro nimis calefacio, vel frigefacto anima abit, utilitas coarctabat. Et licet aliud videretur dis­ et homo moritur; cum ergo temperatura hæcin­ solvi, aliud reservari, lamen non mullum inter­ tereat, videtur et anima rationalis interire : ita erat perire cum corpore, vel inferni tenebris de­ ipse. Verum antecedens est falsum; anima enim Retdlfc rationalis non est temperatura qualitatum, sic lur* tineri. » Moralilcr, hic disce quanta sit vanitas et cæcilas enim esset corporea, cum sit spiritualis, imo anirnæ, quæ seipsam suasque doles cl ætcrnila- purus spiritus. Unde Galenum refellit Isidoros Animan i m mor Ulem non perspicit, nisi a Deo illuminetur. S. Au­ Pelusiota, lib. Ill, epist. 124. Pythagoras vero, lem cen­ gustinus, epistola 100 ad Evodium, narrat Genna- Plato et cæteri consuere eam esse immortalem. ant Pp Biemph dium medicum, dubitantem dc immortalitate ani- Unde et Heraclitus, epist. ad Amphidamanta : «Non tMurw inortih-* in®> Pcv Ang°li apparitionem in somnis eamdem occumbet, ait, morbo Heraclitus, morbus occumute ani- fuisse edoctum. Dicebat enim illi angelus : « Ubi bet Heracliti, etc..Corpus descendet ad fatalem i^pbi. est modo oorpus tuum? ille respondit : In cubi- locum; ut animus non descendet. cum sit im- COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. III. mortalis, in cœlum evolabit sublimis. Eum acci­ Eugubinus, lib. IX. Verum Plato addidit animas pient /ptherea domicilia, et Ephesios criminabor. sapientum et fortium evehi in cœlum ad stellas, Versabor non in hominibus, sed in diis. » Idem quæ eis ante descensum in corpora dominabantur} asserit Cicero in Somnio Scipionis, ct Quintilianus, Aristoteles ad aerem; Virgilius, lib. VI Æneid., ad Deciani, x, § 18, ubi ait : « Animam vero flammei Campos Elysios; Stoici ad lunam, quos secutus vigoris impetum, perennitatemque non ex nostro Lucanus ita canit, lib. IX : f igne sumentem, sed quo sidera volant et quo sa­ Quodque patet terras inter Innacquo meatus cri torquentur axes, inde venire, unde rerum Semidei manes habitant, quos ignea virtus omnium auctorem parentemque spiritum duci­ Innocuos vita, patientes ælheris imi mus, nec interire, nec solvi, nec ullo mortalitatis Fecit, ct wleriios animum collegit in orbes. affici fato ; sed quoties humani pectoris carcerem effregerit, et exonerata membris mortalibus, levi Horum errores recenset et refutat Tertullianus, se igne lustraverit, petere sedes inter astra, donec lib. De Anima, cap. Liv. Addit Gregorius Nyssenus in alia fata sœculo pugnante transmigret. Deinde (vel potius Nemesios; huic enim adscribilur hic prioris corporis meminisse : inde evocatos pro­ liber in Biblioth. SS. Patrum, tom. IX editionis sedire manes, inde corpus el vultus et quidquid cundæ); lib. II Philos, cap. vu, Ethnicos omnes, videmus accipere, occurrere suis imagines caras qui animam immortalem dixere, animarum aliquando, et oracula fieri, el nocturnis admonere transmigrationem in alia et alia corpora unanimi præceptis, sentire quas initiamus inferias, et ho­ consensu docuisse, cum tantum circa animarum norem percipere tumulorum. » formas, locum el statum diversa sentirent. Fides Clemens Alexandrinus, lib. IV Stromatum, sub vero catholica docet animas impiorum ab initio finem: a Admiror, inquit, Epicharmum qui aperte mundi illico a morte in infernum detrudi; justo­ dicit : Si fueris mente pius, nihil mali patieris rum vero, quæ purgatione egent, in purgatorium mortuus. Superius manet in cœlo spiritus. Et Poe­ amandari, ubi cum plene purgat® fuissent, ante tam Lyricum canentem ; Impiorum autem animœ Christum in limbum patrum migrasse, post Chri­ sub cœlo volant in cruentis doloribus, sub malo­ stum vero statini in cœlum recipi, ut definit Con­ rum jugis inevitabilibus; piorum autem in cœlis cilium Florentinum in Decreto unionis. Errant ergo habiLnt, cantibus beatorum principem canentes Calvinus et Novantes, qui censent animas in antro 1 in hymnis. Non ergo huc de cœlis anima ad ea delitescere, aut dormire usque ad diem judicii quæ sunt deteriora demittitur : Deus enim facit extremi. omnia ad ea quæ sunt meliora; sed ea quæ vitam Denique immortalitas animæ conjuncta est cum elegit optimam ex Deo et justitia, cœlum terra numine, sive providentia et justitia Dei; hanc HUiaoi. commutai. » Plures philosophorum sententias pro enim decet impios, qui in hac vita opprimunt immortalitate animæ citai Eugubinus, lib. IX De pios, in altera punire, ac pios præmiare. Hinc qui Numine, Perenni philos. negant immortalitatem animæ, mox negant Nu( Præclare Alphonsus Aragoni® rex revolvens men, fluntque athei. Vice versa, fides immorta» opera Senecæ, rogatur cur animus hominis ita litatis animæ et spes felicitatis ejusdem hominem , esset insatiabilis, respondit : « Animus hominis excitat ad omnem virtutem, quantumvis arduam. a Deo profectus, non prius conquiescit, quam eo Ita martyres ad martyrium accendebantur spe redeat, unde profectus est. » lia olim Lucretius : futur® vitæ, ut patet in Machab. cap. vn. Quin et I Socrates injuste damnatus ad mortem, gaudebat Olii enim retro do tern quod fuit ante quod animus corpore, velut carcere, liber inci­ In terra; sed quod missum est ex ælheris oris, peret sui esse juris, meli usque quam ante victu­ Id rursum cœh fulgentia templa receptat. rus foret, uti referi Plato et Laertius in ejus Vita. i Et Neotericus : « Cyrus moriens filiis suis ait : Nullo modo, filii, hoc unquam mihi persuasi, ut animus vivat, do1 Orli ratio in animo, terra est ia corpor?. nec fuerit in corporc mortali; cum vero ab hoc , Cui tmgtras animus est, ei magnani nihil. solutus fuerit, moriatur, » ait Xenophon et Cicero Porro longe major meliorque philosophorum in Catone. Alphonsus Aragonum rex maximum numerus censuit quidem hominum animas post argumentum immortalitatis sibi videre dicebat, I mortem corporis ascendere sursum, sed huic quod corpus in hac vita decrescere, ac per omnia sententi® sua quisque addidit commenta et fa­ membra suos quasi fines ct terminos habere vi­ bellas. Hi censuit Trismegistus, Orpheus, Socra­ deret; animos vero quanto ad annos accederent, tes, Muï-æns, Pherecydes Pylhagor® magister, tanto magis ialclligenlia, virtute et sapientia cres­ I Aratus. Homerus, Empedocles, Seneca, Virgilius, cere. Phocylides, cujus est illud : Mystice S. Hieronymus : « Homo, inquit, est jus­ tus : jumentum est peccator; aut homo est vir Defunctis CTpcrcst viU, et dii deinde creantur; eruditus, jumentum est simplex et rusticus, oe quod respondet illi sententi® Christi ; « Erunt si­ quibus dicitur Psal. xxxv, vers. 8 : Homines et cut angeli Dei in cœlo » , iíath. xxu, 3Ü. Cítateos jumenta salvabis, Domine; el Psal. lxxii : Ut COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cat*. HL 1K9 jumentum factus sum apud to, ct ego semper te­ timum cum grano salis accipe, ne in Platoni® er­ cum. Et in omnibus Prophetis homines et pecora rorem, scilicet scientiam nostram esse dunlaxat in Jerusalem salvanda dicuntur, et impleri terram reminiscentiam eorum qnæ prius scivimus, in­ repromissionis pecoribus et armentis. Quis scit cidas. utrum sanctus, qur hominis appellatione dignus 22. Et deprehendi nihil esse mtlils, quam l«- Vrr» «, est, ascendat in cœlum; et utrum peccator, qui TAIU HOMINEM IX OPERE SCO, ET HANC Enam, id est m».ndaunm3 vim et fraudem, quæ ubique grassatur. Videmus enim ubique pauperes d imbecilles a ductos d poten­ tibus injuste vexari ct opprimi. Inde vers. 2, transit ad affinem invidiam, ac vers. 5, ad desidiam ; mox vers. 7, ad avaritiam ejus qui, cum harede careat, laborat assidue, non sibi, sed incerto succi tsori, cujus occasione vers. 9, attexit damna solitudinis et commoda societatis; mor ven. 13, propond regum d regi­ narum vanitatem. Denique vers. 17, proponit obedientiam stultorum victimis. Hinc liquet argumenta hujus capitis esse varia, nec inter se connexa : wim ab una vandali transit ad aliam disparem ct diversam, uti idem in Proverbiis, et Siracides in Ecclesiastico varias materias disparatas eodem copile sine nexu ct ordine pertractant. Si quis tamen omnino velit hæc connecti, ad unumque scopum redigi, dicat cum Lyrano, Pineda ct aliis, Sa­ lomonem, sicut cap. i ostendit vanitatem scientiarum humana industria acquisitarum, et cap. u delicia­ rum, ct cap. m longaevitatis sive desiderii longo et diuturno vita, sic hoc cap dem mstrare vanitatem regendi et dominandi, quæ sita est in bonorum cupiditate ct ambitu, ac libidine regnandi; hujus enim 11nitatem demonstrat sex argumentis: primo, quod illa pariat tyrannides, scilicet pauperum calumnias d oppositiones, vers, i ; secundo, quod patiat invidiam, vers. 4; tertio, quod pariat desidiam d avaritiam, ut opes per fas ct nefas corradat, quibus aliis procellat, vers. 4 d seq.; quarto, quod pariat leoninam so­ litudinem, qua superbe amicos præ se contemnat, velitque solus omnibus eminere, vers. 7 ct 8; quinto, quod ex hac superbia oriatur stultitia, vers. 9 d seq.; sexto, ex regni brevitate d instabilitate, quod sope rex regno dejiciatur, ct pauper ad regnum evehatur, vers. 14. Unde colligendum relinquit in tanta regnandi vanitate nullam inessc animi tranquillitatem, nec felicitatem. Quocirca, vers. 17, concludit nihil esse melius pietate et Dei cultu : in hoc enim sitam esse veritatem d stabilitatem, veramque d stabilem felici­ tatem. 1. Verti mead alia, et vidi calumnias, quæ sub sole geruntur, et lacrymas innocentium, et neminem consolatorem : nec posse resistere eorum violentiae, cunctorum auxilio desti­ tutos. 2. El laudavi magis mortuos, quam viventes : 3. et feliciorem utroque judicavi, qui necdum natus est, nec vidit mala quæ sub sole Hunt. 4. Rursum contemplatus sum omnes vu. <1 <6î COMMENTARÍA IN ECCLESIASTEN, cap. IV. labores hominum, et industrias animadverti patere invidiae proximi : et in hoc ergo vani­ tas, et cura superflua est. 5. Stultus complicat manus suas, et comedit carnes suas, dicem : 6. Melior est pugillus cum requie, quam plena utraque manus cum labore, et afflictions animi. 7. Considerans reperi et aliam vanitatem sub sole: 8. unus est, et secundum non habet, non filium, non fratrem, et tamen laborare non cessat, nec satiantur oculi ejus di­ vitiis : nec recogitat, dicens : Cui laboro, et fraudo animam meam bonis? in hoc quoque vanitas est, et afflictio pessima. 9. Melius est ergo duos esse simul, quam unum : habent enim emolumentum societatis suæ : 10. si unus ceciderit, ab allero fulcietur : væ soli: quia cum ceciderit, non habet sublevantem se. Ii. Et si dormierint duo, fovebuntur mutuo : unus quomodo calefiet? 12. Et si quispiam praevaluerit contra unum, duo resis­ tunt ei: funiculus triplex dillicile rumpitur. 13. Medior est puer pauper et sapiens, rege sene et stulto, qui nescit previdero in posterum. 14. Quod de carcere catenisque interdum quis egrediatur ad regnum : et alius natus in regno, inopia consumatur. 15. Vidi cunctos viventes, qui ambulant sub sole cum adolescente secundo, qui consurget pro eo. 16. Infi­ nitus numerus est populi omnium qui fuerunt ante eum; et qui postea futuri sunt, non laetabuntur in eo; sed et hoc vanitas et afflictio spiritus. 17. Custodi pedem tuum ingrediens domum Dei, et appropinqua ut audias. Multo enim melior est obedienlia, quam stultorum victimæ, qui nesciunt quid faciunt mali. Ven. I. Verti ME AD ALIA, ET VIDI CALUMNIAS (SyrUS, oppressiones) quæ sub sole geruntur, et lacrymas 1. INNOCENTIUM, ET NEMINEM CONSOLATOREM : NEC POSSE RESISTERE VIOLENTLY, CUNCTORUM AUXILIO DESTITU­ et convenus sum, et vidi omnes violentias quœ factœ sunt justis , qui angustiati sunt in hocsæculo sub sole, de manu tribulantium eos, et non est qui loquatur eis consolationes, neque qui re­ dimat (I). Calumnia proprie est falsi criminis objectio, ait Cicero, orat. I in Sallust. ; sive est alicujus in liti­ bus per fraudem cl frustrationem vexatio; sive, ut Nonius, est malitiosa et mendax infamalio. Unde actores in judicio prestare debent ju­ ramentum calumnia», se scilicet nihil malitiose, mendaciter el fraudulenter dicturos vel actu­ ros : hæc est verbalis calumnia. Realis vero est, cum quis alteri per vim aut fraudem nocu­ mentum in bonis, fama, aut vita injuste infert, sive in judicio, sive extra judicium; elide ca­ lumnia accipitur hic, et passim in Scriptura, ut significet violentiam, fraudem, insidias, circum­ ventionem, oppressionem, uti dixi Proverb. xxYlll, IG. Iloc enim significat hébreu m pep asac. Sep­ tuaginta vertunt,sycophant ium, de quavoceibidem multa notavi. Nocrntissimum est hoc malum. Unde proverbium : « Sycophantæ morsus imme­ dicabilis. » Idem dicitur vitilitigator, quasi vilioTOS. — Chaldæus, (1) « Cum praecedentis cap. (ino hujus initium hunc in modum est eoonectendmn :Cum apud me statuissem, id d< mnm fellci^imum et pa&iti&imuni vitæ genus, si quis pr.v- utilnis tranquille (ruatur, ccce mihi aliud occumt, quuri i tranquille vivenda avertat, quod in hac vita tot hjuriü et uppr^ionibus potenliorum Subjaceant innoce ik et i tuperes, ut si quis consideret, jucunde nvere uou u «it.» lljtc Rosenmullerus. sus litigator, obtrectator, calumniator, quales sunt, qui nil nisi contentiones, rixas et pugnas quaerunt, do quibus Plinius in Prologo : « Ergo securi, ait, etiam contra vitilitigatores, quos Cato eleganter ex vitiis et litigatoribus composuit; quid enim illi aliud quam litigant aut litem quærunt? » iiebræum Q’p’iüjj ascukim abstractum est simul el concretum, tamque activum quam passivum. Unde significat oppressiones, oppressos ct oppri­ mentes, quales sunt in litibus malitiosæel cavillosæ interpretationes testamentorum, pactorum et decretorum, frustrationes, lites sumptuosæ in re minima, fraudes. Arabicus y accipiens pro vi­ cina gutturali n, ac pro ascukim legens O*pU?n chasukun (psn chasac enim significat concupiscere, desiderare, amare) vertit, et conversus sum, ct vidi desideria quœ fiunt sub sole, omnes simul, ct vim de­ rivantem a manu eorum qui ea requisierunt, ct non rcpmhir eis consolator. Totus mùndüs enim ple­ nus est concupiscentiis ct desideriis, ùl ait S. Joan­ nes, epist. 1, cap. iq vers. 16. Quæ sub sole geruntur. — Omnes enim pro­ vincile, urbes, pagi pleni sunt calumnia, hoc est violentia et fraudulentia. Unde J erem. cap. yi, G : u llæc, ail, est civitas visitationis; omnis ca­ lumnia in medio ejus. » Vide ibi dieta, et Psàl. xiu, 4 : au melius beatiusque sit non esse, axioma : «Satius est non esse quam miserum esse; doo quam male esse? Respondeo pròno : Melius est satius est non vivere quam vivere in supplicio. » *’*• inori, imo non esse ct annihilari,quam peccare. Quin ct S. Bernardus, serm. 35 in Cant., el S. Tho­ Peccatum cnim, prœserlim mortale, est malorum mas in IV, distinet. 50, Qua:st. II, art. 1, quæsti-** omnium summum, ac summa divinæ majestatis tiunc. 3, idem asserunt. m offendo et injuria. Melius est autem tollere banc Contrarium videtur sentire S. Augustinus, lib. ui m .k pci injuriam , quam privato huic homini dare Ili De Lib. arbitrio, cap. vu et vm, quem sequun­ 1 J'1, esse, et vitam tam malam tamque noxiam. Sicut tur Dionysius, Arboreus et Titelmannus hic. Halio pZ. enim bonum reipublicæ commune et publicum eorum est, quod melius sit esse quam non esse : car? est reos lœsæ majestatis regiæ interfici : sic mullo ergo est melius esse miserum, quam non esse. magis bonum publicum tam Dei, quam totius Quia miser saltem habet suum esse , quod est universi est reos lœsœ majestatis divinæ interimi, primum ct summum hominis bonum, et funda- COMMENTARIA IN ECCLESiASTEN, cap. IV. 163 mentum cæterorum. Verum hoc physice verum est carent visione Del, quæ summa est piena et est, ac nude et simpliciter melius est esse quam miseria. Addit tamen eos nullum concepturos non esse. Moraliter vero, et secundum prudentem mœrorem ex amissione visionis beatificae, eo aestimationem, melius et cligibilius est non esse, quod illam sua culpa non amiserint. Hæc ille: quam habere esse omni voluptate et bono va­ alii aliter sentiunt; sed hæc alibi discutienda sunt. cuum, ac omni dolore et malo plenum, quale Quartum : Mulli in hac vita tot morbis, carceri- Pmui habent damnati in gehenna. Quid enim prodest bus, tormentis, persecutionibus cætensqueœrumTlosse physico in se bonum, si tot malis et dolori­ nis circumvallantur, ut si hæc in se spectes , et bus undique circumplicetur et involvatur. Sicut, nude cum bono vitæ conferas, seposita fide et quid prodest mei, si plenum sit felle? quid pro­ spe , melius sit cis mori quam vivere. Satius dest cibus optimus, si undique veneno sit infec­ enim est carere vita, quam eam habere tot malis tus ct vitiatus? Porro qui Deum diligit, mallet oppressam. Nam, ut ait Comicus : « Non est vivere, esse in inferno, quam non esse : quia vel sic poe­ sed valere vita. » Quin et Job cap. in, 20 : « Quare, nas sustinendo, gloriam Deo daret, et quia talis ait, misero data est lux, et vita his qui in amari­ diligeretur a Deo, ut amicus et filius, quod sum­ tudine animæ sunt? qui exspectant mortem : gaumum est bonum. Unde Moyses optavit, cx chari- dentque vehementer cum invenerint sepulcrum; » tate ct amore Judaeorum, deleri de libro vitæ, et Ecrit. XXX, 17 : «Melior est mors quam vita Exodi XXXII; et Paulus anathema fieri a Christo amara; ct requies sterna, quam languor perseve­ pro Judæis, Horn. ix. Imo S. Anselmos: a Si hinc, rans. » Sic Job ærumnis obrutus optabat mortem ‘ inquit, inferni ardorem, inde peccati horrorem et non esse, cap. m, 1 : « Pereat, inquit, dies, cernerem, et alterutrum mihi eligendum foret, in qua natus sum. » mallem in infernum insilire, quam peccatum com­ Dico seposita fide et spe, quia hæc suadet ho- Eicfo-ffmittere. » mini omnia adversa fortiter tolerare ob spem fu- da­ Pueri io Tertium axioma : Animæ puerorum, qui mor- ture gloriæ, uti tolerarunt martyres. Hæc enim miiunt SUnt *n Peccato or¡e*naíb deguntque in limbo gloria tanta est, ut omnis tribulatio ei compa­ eue puerorum , malunt esse quam non esse. Ratio rata sit exigua, juxta illud Apostoli : « Non sunt qnam est, quia peccatum originale non est actus illa- condignre passiones hujus temporis ad futuram D0DC4SC. rilin proprius, nec cx actu proprio, sed alieno, gloriam, quæ revelabitur in nobis, p Rom. vm, 18. Ratio a puta Adami protoplasti contractum. Ita S. ThoQuin ct Christus : «Beati, ait, qui persecutio­ priori. mas J ¡iQuast. LXXXIII, art. I, ad 5 : a Melius, nem patiuntur propter justitiam , quoniam ipso­ inquit, est ci sic esse (animæ in peccato originali) rum est regnum cœlorum, n Matth. v. Unde di­ secundum naturam,quam nullo modo esse,præ- cebat S. Franciscos : « Tanta est gloria quam sertim cum possit per gratiam damnationem eva­ exspecto, ut omnis me pœna delectet. » Addo, dere. » Favet S. Augustinus, lib. V Contra Julia­ etiamsi Dens nullum statuisset tolerantiæ pre­ num, cap. vm : a Ego, inquit, non dico parvulos mium in futuro, imo etiamsi anima interiret cum tanta pœna esse plectendos, ut cis non nasci .po­ corpore, tamen fideli ex amore Dei, et virtute for­ tius expediret ; » ct Lyranus : « Habebunt parvuli, titudinis, fortiter sustinendas forent omnes tribu­ inquit, vitam jucundiorem, quam in hoc mundo lationes , quas Deus illi immitteret, aut immitti naturaliter haberi possit. »Scotusin lI,dtsfincL 33, permitteret , velletque ab illo sustineri. Ratio est, mli0 t cap. i, censet « parvulos omnium rerum natu­ quia Deo creatura sese per omnia submittat, re- priori, ralium cognitionem habituros longe majorem, signet, et obediat oportet. Ipse enim summus Prima* quam omnes philosophi habuerunt. » Marsilius, omnium, ac vitæ necisque est dominus. Rursum in II,Queest. XXIX, art. S, ait eos «amaturos Deum majus est bonum charitatis, fortitudinis et con- sbanda, super omnia. » Similia docent cætcri scholastici formitatis cum voluntate divina, quam sit bonum in II, distinet. 33, qui parvulis tantum tribuunt vitæ, fam®, sanctitatis, ctc. quod proinde priori pœnam damni, pœnam vero sensus adimunt; cedat oportet, ut si per adversitates auferatur, unde S. Bonaventura asserit cos sua sorte conten­ libens cas fidelis subeat ex charitate, fortitudine tos vivere. ct obedientia, ob quas omnia adversa parvi æsHinc colligit noster Lcssius, lib. XIII De Perfect, timandaet sustinenda sunt. Christiano ergo phi­ divinis, cap. xxii, sub finem, parvulos hosce cog­ losopho dicendum cum S. Gregorio Nazianzeno, nituros utcumque clare et distincte essentiam ani­ epist. 64 ad Philagrium : a Morbo crucior et gau­ mo; suæ, ct etiam naturas angelicas, etsi non tam deo, non quia crucior, sed quia aliis patienti® perfecte ; quodque semper laudaturi sint Deum sum magister, v cx sui ct aliarum rerum creatione. Ad hoc enim Quintum : Multi sancti desiderant mori cx af- Sj t a Deo conditi sunt, ncque eo per peccatum ali­ fcctu pietatis et charitatis, ne videant tot Dei of- mOfl 0J> quod proprium privari meruerunt; non tamen fensas, totque suas ct proximorum ærumnas ottani m dicendi sunt beati, etiam beatitudine naturali, ut tentationes. Ita Apostolus : « Infelix ego homo, asseruit Pelagius, quia labes peccati originalis inquit, quis me liberabit do corporo mortis hu­ obstat quominus bcalitudinem naturalem obti­ jus ? » Rom. vu, 24. Et : « Cupio dissolvi, et esse neant, ob quam damnati sunt pœna damni * id cum Christo, » Philip, n. Sic David : « Hei mihi. COMMENTARIA IN ECCLESÏASTEN. cap. IV. 166 inquit, quia incolatus meus prolongatus est,» mum mori.» Idem Piudaroprincipi lyricorum an P-atm. nix, 3. Sic loco beneficii a Deo datum fuit Apollino Delphico fuisse responsum, ut scilicet Ezechieli, IV Beg. xx,19, et Josi®, ÌV Reg. xxii, 2!, moreretur, hooque esse optimum, refert Suidas prius mori, quam videre mala Judæis inferenda et Plutarchus loco citato. Euripides in Bellero­ a Chaldæis. Sio S. Augustinus, Hippone sua ob­ phonte : « Ego, ait, juxta senloptiam vulgo cele­ sessa a Wandalis, petiit a Deo unum e tribus, sci­ bratam optimum esse djco ; Non n^sci hominem.» Plato in AxígcAo , grqphice húmame vitæ mi­ licet aut urbem liberari obsidione, aut dari patien­ tiam ad eam sustinendam, aut eripi ex hap vita, serias depingens, narrai Agamedem et Tropho­ et tertium obtinuit, teste Possidonio in ejus Vita, nium cum Apollinis Pythii templum ædificassent, Mystico Olympiodorus : Multo feliciores, in­ orasse pro mercede dari sibi quod optimum es­ quit, sunt mortui peccato, el viventes Christo, set; cumque obdormissent, nunquam deinde quam qui vivunt in peccato; et beatiores viven­ syrrexisse. Idem accidit Junonis Argivæ sacerdo­ tibus sunt mortui, tum justi, quia labores de­ tibus; unde ille de Amphiarao : seruerunt; tum peccatores, quoniam lassabantur Jupiter hunc totis animis, hunc megnua Apollo hic in peccatis, el futuram gehenn® poenam sibi Diligit, et justi metas non attigit ævi. minuerunt : dum enim citius mortui sunt, pau­ ciora socum detulerunt peccata. Hinc Thauma- Causiani et plures populi lugent in lucem editos, turgus vertit : a Inter injustos ct impios, melius defunctos autem beatos prædicant. Hinc homo babent vita defuncti, quam superstites, et utrius- dum nascitur a fletu vitam inchoat, ut indicet se que conditione potius eligeretur sors ejus, qui nasci ad miserias vite, ac ex felici statu, quo non­ futurus malus nondum natus est, neque hu­ dum natus fruebatur, ad infelicem nascendi vi­ manam attigit improbitatem. » Et S. Ambrosius ndique transire. Arimneslys, interrogatus in Psalm, avia, oclon. 18 : a Mortuus, inquit, « quod maximum homini bonum esset, » respon­ prœfertur viventi, quia peccaro desinit; mortuo dit : « Bene mori, » uti refort Stobæus, sean. 119, præfertur qui natus non est, quia peccare nesci­ qbi et hæc duo addit. vit. » Idem, lib. De Fide resurrectionis, ex hoc Aristoteles sœpe dicebat, « e vita migrare esse Salomonis loco,ac simili Davidis, Psalm, cxix, 5, optimum, velut o convivio non sitibundum, nec et Jeremía cap. xv, colligit fideli optandam osse temulentum. » Aristides cognomento Justus, rogatus quate­ mortem potius quam vitam : a Si igitur, inquit, viri sancti vitam fugiunt, quorum vita, etsi nobis nus deceat hominem vivere : «Tantisper, ait, utilis, sibi tamen inutilis œstimatur, quid nos dum deprehendat emori præstare, quam in cala­ facere oportet, qui nec aliis prodesse possumus, mitatibus vivere.» et nobis vitam hanc quasi fœnebrem pecuniam Gorgias senex rogatus « an libenter morere­ usurario quodam cumulo gravescentem, one­ tur : Maxime, inquit, nam tanquam ex putri ct rari in dies peccatorum ære sentimus? n Citatque dilflucnte domuncula non invitus discedo. » Ita illud Apostoli, I Corinth, xv : a Quotidie morior;» Slobreus, semi. 125. et illud Platonis in Phœdone : u Philosophia est Bassus senex, « si quid incommodi aut metus meditatio mortis. » in morte esse diceretur ab aliis, morientis hqe Antislrophe, imo asseclre Salomonis sunt h® esse vitium dicebat, non mortis; mors enim ni­ philosophorum gnomæ : Plutarchi in Coqsol. ad hil incommodi hominibus affert, sed ab omnibus Apollonium : « O mors, Pœan medicus accedas. incommodis ac fortunæ miserm procellis libe­ Portus enim procul dubio unicus es per terrarum rat, » teste Seneca, epist. 30. Sublimius Alphonsus Aragoniæ rex, cernens orbem. » Ibidem refert ex Aristotele hoc Sileni dictum, quasi oraculum vulgari proverbio cele­ Gabrielem Surrentinum adolescentem moribun­ bratum : « Non nasci omnium est optimum, mor­ dum, timore mortis perculsum: « Non est, ait, tuum autem esso longe est melius quam vivere. » cur tantopere mortom timeas, cum hæc bene Additquc multis numen ipsum sic revelasse et pureque morienjibus sit vita , atque ejus vitæ testatum esse. Hinc antiquis mei symbolum mor­ principium, quæ neque doloribus, neque metui, tis, fel vitæ habebatur. Sepec® : neque invidile, neque ærnmnis ullis subjecta est. » Ita Panormitanus et /Eneas Sylvius, De Ges­ ..... Mort e«i tis et dictis Alphonsi. Portat eterni placidus quiete. Polyœnus non dolendum esse propter mortuos ri*œ- Aírria, aut ut alii Cydippe, sacerdos Veneris, a dicebat : « Eo quod melius sit mori, quam mi­ îCleobe et Bitone filus ad Díame templum curru sere vivere. » Ita Maximus, term. 35. vecta, cum deam presset ut illis pro pietate prae­ Lacæna quædam, cum filium audisset in acie mium daret, quod homini videretur optimum, cecidisse, ait : mortuos in lecto mane reperii, ut refert Cicero Plorentur Umidi, mi, infletus hnmabere, nate, Tu ul. I, qm ct addit Silenum pro magno mu­ Et mire hac vere dignus es, el patria. nere regi tu Midam docuisse, « non nasci homi­ nem optimum esse, proximum autem quampri­ Ita Plutarchus in Lacon. * Vtíí. 4. COMMENTARIA IN ECCLESÏASTEN, CAP. IV. «7 Hæc nimirnm a Salomone hausero Plato et Phi­ res, sed industrios, magnanimos et eximias. Ho- patitnilosophi; Salomoni ergo, ni sapientia fonti, red­ rum enim fulgor obstat splendori aliorum, eumque offuscat, qui proinde illi invident. Unde il­ dantur. 4. IlURSUM CONTEMPLATUS SUM OMNES LABORES HO­ lud : « Alta petit livor, perflant altissima venti. MINUM, ET INDUSTRIAS ANIMADVERTI PATERE INVIDIA Optima, cibus invidi». » Hinc Sidonius Apolli­ PROXIMI : ET IN HOC ERGO VANITAS, ET CURA SUPER­ naris, lib. I, epibtol. 4 ad Gaudentium, ait : s O FLUA EST ,— id est cura mala, molesta, anxia, turque quaterque beatum te, de cujus culmine imo pessima el summe affligens. Nam hebræum datur amicis lælilia, lividis pœna, posteris glo­ est nn mjn rcut ruach, id est afflictio spiritus. ria, vegetis et alacribus exemplum, desidibus et Septuaginta, prœsi/mplto spiritus; Complutenses, pigris incitamentum;» el Apuleius, lib. 1 Florid.v. electio spiritus; Tigurina , negotium permolestum; « Quoniam in magna civitate, ait, hoc quoque Campensis, animi molestissimum tormentum. Vide genus invenitur, qui meliores obtrectare malint, dicta cap. i, vers. 14. Syrus, et vidi ego omnes io quam imitari, et quorum similitudinem despe- î||tW| borantes, ct omnes artifices operis, quia zelus viri a rant, eorum affectant simultatem.» Exstat hac socio suo, et hoc quoque vanitas, ct perturbatio de re pulchrum emblema, in quo pingitur palma bu spiritus; Arabicus, ct cognovi ego omnes labores, et exceba, ramis el dactylis luxurians, ad cujus ra­ universitatem roborisortium, quod invidia natura dices inferne glomerantur ranœ et serpentes, qui homini a proximo illius erit ; hoc quidem vanum, et eam arrodunt, vel coaxando conviciantur ; subji­ citur lemma ; « Invidia integritatis assecla. » Unde afflictio spiritus. Pro proximi hebraico est socii. Invidia enim est carmen ; inter æquales, et homines ejusdem artis et sortis ; Palma capot tollit cœlo indoo, cujos ad ima hinc « figulus figulo invjdet, faber fabro, canior Rana loquax stabulantur et hydri. cantori, vicinus vicino,» ait Hesiodus in Oper. Oppugnant proceres, quorum via consona recto est, et Diebus; vide Aristotelem , lib. II Rhetor- cap. x et Degeneres, atque invida Ungui. xi, et Plutarchum, opuse. De Fraterno amore. Sic ab initio mundi Cain ex invidia occidit Abel fra­ Meminit hujus emblematis Plutarchus, lib. De trem suum; Esau persecutus est Jacobum; filii Silentibus Sythiœ oraculis. Hinc Poetæ dixere vel Jacob Josephum fratrem ; Coro, Dalban et Abiron finxere fortunam cum invidia colligatam. Audi Mosen et Aaronem contribules suos, Num. 16; Statium, lib. V Silv. : Saul Davidem; Romulus Romæ conditor Remum Quisnam impacata consanguinitate ligavit fratrem occidit; de quo Lucanus, lib. I : Fraterno primum maduerunt sanguine muri. fWvo; enim parit fte», id est, invidia parit homi­ cidium, imo parricidium, juxta illud Pauli : « Plenos invidia ct homicidio, » Rogian. i, 29. Notat tamen S. Augustinus, lib. XI De Genes, ad litteram , inferiorem subinde posse invidere su­ periori, quia optat ei coæquari; ac vicissim su­ periorem inferiori, dum metuit ne ei coæquetur, fiatque par pari. A calumnia transit ad invidiam, vel tanquam ab effectu ad causam: invidia enim causal calum­ niam; invidus enim calumniatur facta alterius, ut ea obscuret, ot sua præ illis illustret exloliatque: vel tanqpam a simili ad simile, sicut enim potcnliores per calumniam, id est vim et frau­ dem, opprimunt infirmiores, sic invidi perse­ quuntur sibi similes et æquales. Industria. — Hebræum pìp3 kisron, id est rec­ titudo, congruentia, industria. Unde S. Hierony­ mus vertit, fortitudinem et gloriam laborantium ¡ Auctor Catcnœ Grece., robur et virilitatem ; Septua­ ginta, virtutem operis; Pagninus, congruentiam ope­ ris; Gajotanus, rectitudinem Campensis, conatum; alii, aptitudinem. Symmachus vertit, ropjdTxra, id est vigorem, alacritatem, acrimoniam, viva­ citatem, agendi facilitatem et velocitatem, quæ faciat hominem in opere efficacem, expeditum ct terribilem. Invidia enim petit non viles et vulgu- Fortunam invidumque deus! quis jussit inlquai Æternum bellare deas! nulLimne notabit Illa domum, tono qnim non hec lumine figat Prolioui, el sxsa perturbet gaudia dextra. Invidia proximi. — Invidia hic tripliciter acci­ pitur : primo mutua, qua superbi sibi invident, et se mutuo in eadem arte, scientia, officio æmulantur, ut alter alterum superare contendat, q. d. Labores hominum , quibus magua machinantur, sæpo non ex veritate veraque virtute, sed ex va­ nitate vanoque fastu el invidia promanant: ideo enim quisque laborat, omnesque vires animi et corporis in opere exent, ut socium superet cætepsqiic emineat. Unde Hebræa habent, vpii om­ nem laborem et omnem indi^striam operis, quod ipsa $(( zelus, vel cemulatio viri a socio suo; Tigurinaf vidi omnanlal/orem et omnem industriam agendi, mur tuam esse asmulationem ; Pagninus , vidi omnem la­ borem et omnem congruentiam operis, quod esset in­ vidia uniuscujusque ad proximum suum ; Campen­ sis : Multa , inquit, e:qierienfia didici hominum co­ natus ct stui.lia non alio tendere, quam ut quisque virino suo, quibus possit artibus, noceat, et rem pro­ prium promoveat, Quod quid est aliud, quam moles­ tissimis curis animum misere forquere? Secundo, invidia cum Lormo accipi potest ac- secundo, live. Unde Chaldæus vertit, hoc quoque vanitas est peccatori ( invido) et contritio spiritus, q. d. Vidi labores et industrias hominum proborum et sa- Pirldli Upen. Tirili. 168 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN. cap. IV. pientum, ex virtute susceptos, parere invidiam torquetur, et patet insidiis gloriosus, » q. d. Opera intuendum, quæ magna est vanitas cl afflictio gloriosa hoc vanitatis el afflictionis adjunctum invidorum. . 3 lib. I, sub finem : « Tanta ergo virum illum sanc­ tum usque hodie apud Deum, et apud homines carmes suas (S. Ambrosius legit, viscera sua) di­ commendant sacrarum insignia virtutum, testi- cens. — Chaldæus, stultus vadit ct complicat ma­ moniacircumvallant sanctitatis,charismata Sancti nus suas in (estate, et non vult laborare; et in Spiritus illustrant, quodque majus his omnibus hiemo comedet quidquid est ipsi, etiam operimen­ et difficillimum est in rebus humanis, hæc ei om­ tum quod est super pellem carnis sua : hoc nia sine invidia adesse videntur. Compescit autem enim divendit ut cibum comparet. S. Hierony- Colu­ ab eo invidiam, quod omni invidia major est, in rnus, stultus continet manibus pectus suum; Camquantum nequitia cordis humani hoc sæpe cessat pensis, stulti juncti manibus desident otiosi, et quidhomini invidere, quo non potest aspirare; sedet quid habent consumunt; Vatablus, absumit omnia mihu. ipse omnem invidiam aut mortificat exemplo hu­ sua. militatis, aut mutat in melius provocatione chaPrimo, aliqui putant hio pingi invidum : hic prino, ritalis, aut si nequior, vel durior est, obruit enim ex dolore el invidia complicat, slringitque Uvidu. pondero auctoritatis. » Et post nonnulla : a Sed manus, et carnes suas comedit, dum eas livore qui omnem hominem diligens, nullum aliquando tabesenes consumit, corque suum exedit. Ita inimicum habet virtute sua, uonuuuquam tamen Thaumalurgus cl Joannes Ferus. Unde symbolum COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, tap. IV. Pyfhagore : « Cor ne edito, » id est ne curi» vel «stultus, » quia summa stultitia est otio se ad fa­ livore te conficias. mem et tabem adigere. e^ixU Secundo, alii censent hic pingi ambitiosum: Hinc S. Clemens, lib. II Constituí., cap. txui, h,c rn’m fitipcrbo corpplicat manus , putans sibi suo ct seniorum sacerdotum exemplo, juniores otioso et inerti omnia deberi, et omnia iillro in clericos ad laborem serio horiatur : « Etenim ct sinum involatura. Superbia cnim parit inertiam : nos, inquii, verbo Evangeli! incumbimus, tamen unde superbos videmus pigros, nec vello labo­ exercere illa quasi adminicula operis hujus non rare. Ita Lyranus. negligimus: partimenim nostrum sunt piscatores, Tertio. Tertio, autopiani nonnulli hic pingi avarum: partim tabernaculorum opifices, partim agricola?, Manu. |jj0 cnjp arctat manus ne quidquam eroget, ac no unquam otiosi simus. » præ avaritia genium suum fraudat, ut macrescat Comedit carnes suas. — Primo, Chaldœus per et carnes suas exedat. Ita Hugo. carnes accipit vestes quæ tegunt carnes, q. d. OlioQniri®. Quarto, alii opinantur hic describi gulosum et sus consumit ve-tes, dum eas vendit, ut vicium iu»p. ijbjdjnosum: hic enim per gulam ct luxuriam, comparet. Secundo, melius alii,comedit carnes, id pdmo. quam manibus perpetrat, laedit valetudinem, car- est otio extenuatur el fit macilentus; otium enim b,xUU a nesque et vires suas exhaurit, uti docet Salomon succum corporis deteril et exhaurit, sicut exerci­ Proti, v, H. Unde Auctor Caten. Grœc. : « impius, tatio el labor eumdam adauget, facitque fortes et ait, comedit carnes suas, dum exsatiat se malis, succulentos : quia « quantum otiositas sua im­ quæ ex carne nascuntur. » pinguat, tantum subsequent! inedia maceratur; Quinto. Quinto et genuino, pingitur hic otiosus, piger ideo comedit carnes suas, » ait Olympiodorus. utiiv. iners, qui complicatis manibus torpidus desi­ Tertio et optimo, «comedit carnes suas,» id est, Tertio, det, ac torpore, indegne consequente egestate, summa inedia ct fame carnes suas cof sumit, ac fame el inedia carnes Suas consumit. Commode subindo emoritur. Est hyperbole. Unde Vatoblus enim transit ab invido ad pigpiip, quia mulli ut ct Campensis vortunt, omnia sua consumit. Quarto, Qwto. vitenl invidis morsus el damna» dant se inerliæ, comedero carnes, significat rabiem famis, qua ut vivant tranquillo, sed egentes ct miseri. Ha adacti otiosi, famelici in uxores, filios, et carnes S. Hieronymus, Campensis, Cajetanus, el Titel- suas grassantur, eorum opes devorant, imo sub­ mannus. Huc pertinet emblema Scyllm et Charyb­ indo eos mordent et vorant, uti Job oit cap. xin, dis, quod sub finem vers. 4 recitavi. Audi S. Hie­ 14 : « Quare lacero carnes meas dentibus meis?» ronymum : « Totum quod disserit, hoc est, ut Potuit enim fieri, ait Philippus Presbyter ibidem, ostendat et eum qui laborat, el habet aliquid iu ut Job præ vehementia doloris manus sive labia mundo, patere invidine; el rursum eum qui vi­ sua dentibus laceraret, et so jam tormentis defi­ vere vult quiete, inopia opprimi, el esse utrum­ ciente , animam exeuntem, velut elFerendam que miserabilem, dum alitis propter opes pericli­ portaret in manibus. Similes phrases sunt Job tatur, alius propter inopiam egestate conficitur.» cap. XIX, 22, et cap. xxxi, 3!. Hinc Symmachus vertit, stultus complicatur mani­ Sio polypus brachia sua voraro perhibetur ab bus fuis.S. Clemens, lib. It Consti t. A post. cap. iv: Oppiano, lib. Il, licei idipsutn neget ct refutet « Otiosus, inquit, manus suas complexus est, et Plinius, lib. IX, cap. ix, et Aristoteles, lib. Vili carnes suas devoravit; » indeque concludit : a Si Ihsfor. animal, cap. n. Omnes enim otiosum piquis inopia premitur, quia edax, aut ebriosus, grumque aversantur, necci succhi rere dignantur. aut otio deditus sit, hic non est subsidio dignus, Ingerunt enim ei legem Apostoli : u Si quis non irno neque dignus Ecclesia Dei. » Unde colligit vult operari, nec manducet,» II Thess. m, 10. Si­ viduœ otlosœ, voraci el temulente, non esse lar­ mili schemate ait Moyses, Deui. xxvm,53 : « Co­ giendam eleemosynam. Symbolice Hugo Vieto- medes fructum uteri tui, el carnes filiorum Ino­ rinus : < Complicat, ait, manus suas quasi pac­ rum, et filiarum tuarum in angustia et vastitate, tum faciens cum otiositate; » Cajetanus : a Tan- qua opprimet te hostis tuus ; » sicut in obsidione quam carus h ibens manus, ut illas complectatur Hierosolymitana matres fame rabidæ comederunt servando nb exercitii labore;» Olympiodorus: proprios filios. Et baias, cap. ix, 19 : « El erit, « Tanquun complectens cas ob delectationem, ait, populus quasi esca ignis : vir fratri suo non cinque salutando blanditur; » comcdrtque carnes, parcel : Et declinabit ad dexteram, el esuriet : et quia caro ejus egestate consumitur. Sic idem Sa­ comedet ad sinistram, cl non saturabitur; unus­ lomon pigrum pingit conserentem manus, ei- quisque carnem brachii sui vorabit; Manasies demqud nuditatem ct famem minatur, Prov. Ephraim, ct Ephraim Manassen, simul ipsi contra cap. vi, vers. 9 ct 10; cl cap. xvui, vers. 8; et JUdam. » Mystice S. Ambrosius,epist. 30in edilionc Roma­ cap. XIX, vers. 24; et cap. xxiv, vers. 33; cl cap. na, juxtaaliam editionem, 3G:« Stultus, ad, com­ Hiv, v 15. Hue facit proverbium Hebrmorum : «Fuit fa­ plicai manus suas, el devoravit viscera sua, id est uns et non transivit per ostium artificia, * quia corporalibus sc implicavit negotiis, et devoravit opifices laborando lucrantur vite necessaria, ita­ viscera sua, sicut mors prœvoleûs, el ideo non que hmein depellunt. Porro otiosus hic vocatur inveniet vitam œternam. Sapiens nutem attollens ITO 171 COMMENTARIA IN ECCLES1ASTEN, cap. IV. opera sua, ut lucerent coram Patre suo, qui in significat manum curvam, qualis est in pugno cœlis est, non absumpsit, sed elevavit viscera sua, sive pugillo. Pro plena utraque manus Hebraice est, plenitudo usque ad resurrectionis gratiam. Hæc gloriosa , . sapientis saltatio, quam saltavit David, et ideo chaphnaim, id est plenitudo duarum (vel plurium) usque ad sedem Christi sublimitate spiritalis sal­ volarum sive palmarum, puta manuum extensa­ tationis ascendit, ut videret atque audiret dicen­ rum. Opponitur ergo pugillus unus duabus ma­ tem Dominum Domino suo : Sede a dextris nibus extensis, quæ non tantum pugilli duplum, sed quadruplum et amplius complectuntur. Hinc meis. » vn. e. 6. Dicens : Melior est pugillus cum requie, quam Symmachus vertit, melior est plenus pugillus aim requie, plenitudine utrarumque manuum cum labore; PLENA UTRAQUB MANUS CUM LABORE ET AFFLICTIONE animi. — Tò dicens non est in Hebræo, Chakl.ro, Septuaginta quos sequitur Syrus et Arabicus ver­ Graeco, Syro et Arabico; unde Thaumaturgus, tunt, bona plenitudo pugilli requietis, super plenitu­ S. Hieronymus, Olympiodorus, Albinus et Caje- dinem duorum pugillorum laboris, et prœsumptionis tanu» censent hic esse anti thesin versus praece­ spiritus; Syrus, melior est plenus pugillaris requie, dentis, quasi ibi otiosus, qui complicat manus et quam plcnœ manus labore et perturbatione spiritus; fame tabescit, hic negotiosus describatur : isque Arabicus, plena palma requie, mulio magis quam duplex, scilicet nimis laborans, et moderatus in plcnœ duœ palmœ labore et afflictione spiritus. Nonnulli sic explicant, q. d. Præslat duplo mi­ laboro. Virtus enim consistit in moderatione, et in medio duorum extremorum viliorum, quæ hic nus vicius el sumptus etiam necessarii, si duplo sunt otium et nimius labor, nimiaque sollicitudo : quietis et otii adderetur, quam e contrario du­ in medio horum duorum consistit mediocritas plo amplius cibi, divitiarum el deliciarum, si laborandi, quæ dicit : «Melior est pugillus cum de quiete et otio alterum tantum detraheretur. requie, quam plena utraque manus cum labore Verum hic sensus arctus est, nimisque arithme­ et afflictione animi. » Unde Thaumaturgus vertit, ticus. Sensus ergo genuinus est, q. d. Pugillus farinæ, atqui prœoptant vir sapiens et cordatus alteram ma­ num cum facultate et lenitate implere, quam utram­ vel cscæ, id est modicum et minimum cibi, quo que œrumna, et fraudulenti spiritus calliditate et frui possis cum quiete, præstat utraque manu plena deliciis, id est, præstat copiosissimis el lau­ versutia. Id reipsa verum est. Unde idipsum wvpe alibi tissimis epulis, si eas comparare debeas cum la­ docet Scriptura, ut : « Melius est modicum justo, bore ct affiictione animi : quia melior est quies super divitias peccatorum multas,» Psal. xxxvi, animi cum cibo modico, quam afflictio et tumul­ 16. « Melius est parum cum timore Domini, quam tus animi cum cibo optimo et maximo, melior thesauri magni et insatiabiles,» Prov. xv, 16. est pax mentis cum fame, quam perturbatio men­ a Melius est parum cum justitia, quam mulli fruc­ tis cum satietate. Id verum esse liquet in Religio­ tus cum iniquitate, » Prov. xvi, 8. a Melior esi buc­ sis, qui feliciores sunt sua frugalitate cum quiete, cella sicca cum gaudio, quam domus plena vic­ quam neges et principes suis epulis cum tot curis. timis cum jurgio, » Prov. xvn, 1. Victui necessaria Tranquillitas enim animi est bonum allioris ordi­ sufficiunt, ut sicut sine paupertate, sic absque nis, quod omnes delicias ommaque bona corpo­ divitiis sit; quod Salomon a Deo poscebat, quin ralia longe superat et transcendit. Hoc verum est, elApolloniusTyanæus, cum diceret : «Concedile sed inde perperam concludit otiosus et piger : Ergo mihi supersedendum est omni labore et af­ mihi, dii, pauca habere, et nullius indigere.» Verum melius noster Interpres hunc versum flictione; ergo cavenda est mihi vita laboriosa et nexuit prœcedenti, censuitque uirumque ad industria, qua concitat æmulorum invidiam: unum cl eumdem perlinere, pula ad otiosum el malo esse pauper, el carere invidia, quam prae­ pigrum, ac proinde per mimcsiin ejus sensa hio clara gerere, quæ mihi moveant invidiam. In qua exprimi, ideoque supplendum esse to dit ens. Otio­ collectione sive conclusione vrral primo , quia ab P1Jfri pi. sus ergo hac sententia, quæ in so sæpo vera est, uno extremo nimii laboris declinat ad alterum riiogi*abutitur ad velandam suam pigritiam. Ha S. Bo­ extremum, puta ad merum otium et desidiam, naventura, Hugo Victorious, Campensis, Tilol- cum mediam virtutis, puta moderati laboris sor­ tem capessere deberet. Unde Campensis vertit, mannus, Osorius el alii. Hebræa ad verbum habent, bonum plenitudo ma­ melius est paululum aun ignavia, quam multa con­ nus cum quiete, præ plenitudine manuum duarum quirere laboriose; qui manifestus est error, et dic­ (velplurium. Ilebræum enim cAapAnaim,cum tamen acediæ. Secundo, quia dum declinat invidiam passivam, s^qq^o sit tantum duale, ct duas manus, et plures manus significat; tamquo est plurale, quam duale) cum incidit in activam, quæ pejor est ; paupertas enim impellit eum, ut aliena concupiscat el furetur, ut labore ct afflictione spiritus. Ubi nota : Plenitudo manus est pugillus, sive divitibus opes invideat ol auferat ; dum ergo nou parvus pugnus, puta tantum quantum quis digi­ vult fieri pur laborem el opes invidiosus, per de­ tis ad manum complicatis compressisque strin­ sidiam el inopiam fit invidus, quod longe deterius gere et complecti potest. Unde hebræum qD capA est; pigri enim quia inopes, industriis opulen- COMMENTARLA IN ECCLESIASTEN, cap. IV. torum invident tam industriam, quam opulen­ rum rcut hoc toto libro non tam malitiam culpas quam pœnæ, id est afflictionem significat, uti cra­ tiam. Tertio Tertio, quia otium et desidia mille ingerunt ho­ teri passim vertunt : hæc enim directe opponitur mini cogitationes, cupiditates, timores, sollicitu­ quieti et tranquillitati. dines, quæ longe magis affligunt otiosum, quam 7 et 8. Considerans reperì kt aliam vanitatem Ven.i labor negotiosum. Id docet Salomon, Proverb, xxr SDD SOLE : UNUS EST, KT SECUNDUM NON HABET, NON 2: « Desideria occidunt pigrum. Noluerunt quid­ FILIUM, NON FRATREM, ET TAMEN LABORARE NON CES­ quam manus ejus operari : tota die concupiscit SAT, NEC SATIANTUR OCULI EJUS DIVITIIS: NEC RECOGI­ TAT DICENS : CU! LABORO, ET FRAUDO ANIMAM MEAM et desiderat. » Qairto. Quarto, quia licet in temporalibus subindo me­ BONIS? IN HOC QUOQUE VANITAS EST, ET AFFLICTIO PES­ lius sit modicum cum requie, quam multum cum SIMA. — A vanitate pigri fame tabescenti transit ad labore, tamen in spiritualibus id falsum est; si contrariam vanitatem avari sordida parcimonia enim fidelis, præsertim sacerdos vel religiosus, tabescentis, qui semper laborat, ut corradat opes, diceret : Volo quiescere in mea justitia; nolo la­ non sibi, nec filio, aut fratri, quibus caret, sed in­ boraro, ut fiam sanctior; nolo crescere in gratia, certo et ignoto hæredi : hæc magna est vanitas, merilis el gloria; nolo tendere ad perfectionem, unde camdem srapius iterat et inculcat, ac per­ graviter peccaret. Undo S. Chrysoslomus acriter stringit Salomon, ut cap. n, 18 et seq., cap. in, invehitur in cos qui dicunt : Sufficit mihi, si sal­ vers. 22. Vide ibi dicta. Unus est, — hoc est unicus est, si ve solus sino ver, si in ultimo angelorum choro in cœlo con­ sistam; imo vero, inquit, debes conari ut ad Che- filio et fratre, hoc est sine proximo et necessario rubinos et Seraphinos eveharis. hrarede : unus enim pater multiplicatur, et fit Mptio. Mystice, Olympiodorus tripliciter exponit. Prt- multus in filiis; unde una ejus hæreditas in mul­ r,iuw- mo, pugillus, ait, est indeficiens fides, quæ est in tos filios dividitur, filque multiplex. Licet enim Dominum Jesum Christum. Duo autem pugilli in- jure Cæsareo laterales, puta nepotes, ab intestato telligendi sunt, cum quis duobus dominis servire succedant in bona patrui defuncti, usque ad de­ studet, Deo scilicet et mammonœ, ct opprobria illa cimum gradum inclusive, tamen non tenetur tes­ pali, quæ Propheta commemorat : « Usqucquo tator deficientibus tum ascendentibus (uti sunt claudicabit in utrumque poplitem?» Ill Iteg. i,2. pater, avus, abavus), tum descendentibus (uti Melius est ergo sine ulla controversia, quod hio sunt filii et filiorum filii), instituere haeredes con­ sanguineos in linea transversali, ut patet Institut., Secundo, prius ponitur. Aliter, pugillus unus, unitas ipsa quæ materia caret; pugilli duo, materialia, quæ De Inoffic. Testam, in prine, vers. Soror autem, leg. dividi possunt. Habetur prælerea ipsa dualitas in frater C. eod. tit. Porro per unum maxime notat sordide avarum, Scripturis sacris, immunda et impura. Nam im­ munda animalia bina ingrediebantur in arcam qui nummos suos abscondit, solusque crebro in­ Noe. Melius ergo est unitatem sequi, ac officiosam spicit, ne a quo furto subducantur. Unde a nullo vitam ducere cum quiete, hoc est sine inanis glo­ eos videri sinit, qualis fuit Comicus ille Euclio, rine fuco, quam occupari circa dualitalem, hoc qui opes domi defodit, ct anum domo extrudit, ne illa opum sit conscia; sic enim ait : Tertio, est res materiales. Aliter, contemplari possumus hominem fuisse olim pugillum, cum videlicet Exi, age, exi, exeundum hercle esi hinc foras. Deus pulverem de terra accipiens, ac veluli pu­ Circumspectatrix cum oculis emissitiis. gillo concludens plasmavit hominem. Pugillus Oculos hercle istos improbos effodiam libi. etiam fuit mulier : a latere enim Adam costam Ne me observare possis, quid rerum geram, manu Deus apprehendens Evam plasmavit. Melior Quæ in occipitio quoque habes oculos pessima. ergo est cælibatus pugillis duobus, hoc est dua­ lilate et copula conjugali. Quamvis enim conju­ Huc accedit Olympiodorus : « Unum, inquit, hoc gium damnandum non sit, cælibatus certe lau­ loco accipit, qui seipsum tantummodo fovet el dabilis et molestia carens. Hucusque Olympio­ diligit, qui ne habere quidem velit filios ac fra­ dorus. tres. Nam qui desiderio illorum tenetur, quamvis Et afflictione animi. — Hebraum reut et afflic­ natura nullos affines et consanguineos habeat, tionem et malitiam significat. Posterius hoc se­ qui tamen secundum Dei præcepta charilatein sec­ cutus Thaumaturgus vertit, subdoli spiritus mali­ tatur, omnes homines quamvis externos esse sibi tiam. Et Chaldæus : Melior, ait, homini est plenus filiorum loco putat, et fratrum, juxta illud : Esto cibi pugillus in tranquillitate animi, et a furto ct orphanis lanquam pater, el Unquam maritus ma­ rapina alienus, pugillis duobus cibo refertissimis, vi iri eorum. » et concussione conquisitis : nam ct hos aliquando in Mystice S. Ambrosius, lib. De Instit. virg. cap. x, judicio repensurus est summa sua molestia et animi hæc explicat de Christo : «Est unus, inquit, et perturbatione, q. d. Satius est parum juste partum non est secundus is de quo dictum est : Magister cum quiete, quam multa injuste parta cum ra­ vester nunc Christus est, unigenitus Dei Filius, so­ pina et tumultu. Nam, ut ait S. Hieronymus : lus, primus, unus Deus, quod vult faciens, non «âustiuarequiem habet, iniquitas laborem.» Ve­ quod imperatur (videlicet ut Deus esi); csl unum 172 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. IV. 173 quid cum Patro, unicus sino peccato, solus sine Nec. recogitat dicens. — campensis, neque un­ adjutorio (in passione) ; non est finis labor urn ejus, quam ad se redit, ut apud se dicat : Quibus laboro? quia pro omnibus advocatus est apud Patrem, ct Hæc verba non sunt in Hebræo et Græco, sed subinfirmitates nostras suscepit, et pro nobis dolet el intelligunlur : unde solertcr ea supplevit Noster infirmatur; non satiatur oculus ejus divitiis, quia ct Cbdd/eus. Est hæc insignis incogitantia et de­ ipse est altitudo divitiarum, sapienti» ct scientia* mentia avarorum, quod non recogitent usnm cl Dei, in quo sunt thesauri mysteriorum cœlestium. fructum, imo vanitatem suorum laborum et cura­ Non est finis omni populo ejus, quia populus rum, quibus continuo frustra se vexant. Similis Christi innumerabilis finem non habet, cui fides est illa divitis avari, qui proinde audit a Christo : resurrectionis æternæ pcrpeluævilæ acquirit æla- a Stulte, hac nocte repetent animam tuam a te; tein. » Sic et Salonius et Alcuinus. quæ autem parasti, cujus erunt? 9 Lucae xii, K. Verum Christo non convenit id quod sequitur : Dementiam hanc clarius repræsentat Ecclesias­ « In hoc quoque vanitas est. » Unde S. Ambro­ ticus, cap. xi, 18 ct scq. : « Est qui locupletatur sius idipsum applicat Christianis, qui, uno Chri­ parce agendo, cl hæc esi pars mercedis illius in sto relicto, vano serviuntsæculo, uti mox patebit; eo quod dicit : Inveni requiem mihi, et nunc man­ sane, hrec allegoria litteræ et scopo Salomonis pa­ ducabo de bonis meis iiMoraliter, disce hic quantum sit bonum socie- tar Christi, qui « exiit m moidetn orare solus, e! tn.de tatis et amicitiæ; per hoc enim unus Ht quasi erat pernoctans in oratione Dei, » Luctr \ t. Verum J, /’ // multus, et per multos operatur et negotiatur, notat recte S. Thomas, li II, Qurrst. CIAWMIÍ, ideoque multa et magna efficit. Id patet in socie­ art. 8, solitudinem et vitam conteniplativam tate civium et militum concordium, quæ inex­ esso perfectorum duntaxal, qui jam ih virtute so­ pugnabilis est, oBteraquo expugnat, juxta illud lidati, sibi sufficiunt, nec sociorum auxilio indi* Homeri : < Scutum luvsil scuto, gale® galea, at- gent, ideoque tales prius exercendos et perfl- 17« COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. IV. ciendos esse in vita sociali et cenobitica. Undo cim Apostolorum instituit, per quam totum or­ S. Hieronymus, epist. 4 ad Rustic.: « Quid igitur, bem ad se convertit. Hebræis celebre est prover- Goom*. ait, solitariam vitam reprehendimus? minime, bium : « O chebreta, o temutila, » id est, aut so­ quippe quam saepe laudavimus : sed de ludo mo­ cietas, aut mors. » Id expertus S. Augustinus ita nasteriorum hujusmodi volumus egredi milites, amorem suum erga amici m, ac dolorem ob ejus quos eremi rudimenta dura non terreant, qui mortem explicat, lib. IV Confess, cap. vi : a Miraspecimen conversationis suæ inulto tempore de­ bar, inquit, cæteros mortales vivero, quia ille, derint, qui omnium fuerunt minimi, ut primi quem quasi non moriturum dilexeram, mortuus omnium fierent; quos nec esuries aliquando, nec erat, et me magis, quia ille alter erat, vivere, saturitas superavit, qui paupertale lætanlur; quo­ illo mortuo mirabar. Bene quidam dixit de ami­ rum habitus, sermo, vultus, incessus doctrina co suo : Dimidium animæ miro; nam ego sensi virtutum est. » Verum nec his etiam in media animam meam, et animam illius unam fuisse ani­ Thebaide desunt socii et amici, imo vero plurium mam in duobus corporibus, et ideo mihi hor­ societas singulos munit et roborat, ut monasteria rori erat vita, quia nolebam dimidius vivere, et faciant repleantque, ac ordines numerosos velut ideo forte mori metuebam, ne totus ille more­ castrorum Dei acies rite ordinatas efficiant. Lege retur, quem mullum amaveram. » Vitas Patrum, Palladium in Lausiaca, Cassianum Idem a Salomone didicere et docuere philoso­ et similes. Denique audi S. Basilium, cœnobia- phi, ut Plato in libro Dc Republ., et Aristoteles, lis et socialis vitæ religiosa commoda recensen­ lib. I Polit, cap. ii, ubi ait : «Solitariuset nullius tem in Constit. Monast. cap. xix : a Primum, in­ indigens aut deus est, aut bestia, » hoc est, divi­ quit, qui communionem ac consociationem hanc nis, aut bestialibus est moribus. Idem, lib. III, vitæ complectuntur, ad illud bonum, quod cx cap. vu : « Singuli, ait, licet minus boni sint, natura est, revertuntur. Siquidem perfectissimam iidem tamen in unum collecti meliores sunt, quam ego illam vitæ communionem appello, a qua singuli eorum optimi, ut fit in cœna, quæ ex omnis propria et privata rei cujuslibct possessio symbolo multorum lautior est, quam ab uno exclusa est, et a qua omnis abest dissensio, om­ instructa. » Euripides in Heraclide : & Solitaria • nis perturbatio et rixa. Contra vero ubi omnia manus, ait, invalida pugna est; » et : « Unus vir communia, animi, mentes, corpora, caque qui­ haud videt omnia. » Hinc illud tritum : a Unus bus necessario ad cultum et victum utimur. Com­ vir, nullus vir; » Plutarchus asserit, a ea quæ de­ munis Deus, communis pietatis mercatura, com­ deris amico redire ad te cum fœnore; » Socrates munis salus, communia certamina, communes apud Laertium ait « amicum esse lucro potiorem ; » labores, communia præmia et certaminum co- Crassus apud Maximum, serm. 6 : « Agrum frugi­ ronæ, ubi multi unus, et unus non solus, sed in ferum. » Isocrates, Admon ad Nicoclcm, tria maxi­ pluribus. Huic vitæ instituto quid est tandem quod me requirit in amicitia : « Virtutem tanquam ho­ jure æquiparari possit? quid beatius dici? quid nestam , et familiaritatem ut jucundam, ct usum hac conjunctione, unitate et necessitudine aptius tanquam necessarium. » Et Lacon illo Antalcidas excogitari? quid elegantius fingi mutua inter se apud Plutarchum in Lacon., requirit : « Ut amicus morum animorumque contcmperatione? » Idip- loquatur jucundissima, præstet autem utilissima.» sum ad oculum viva hypothesi repræsentat, dum Mystice S. Ambrosius, De Instit. Virgin, cap. xi, subdit : a Homines ex diversis nationibus ac re­ et in hunc locum Ecclesiastis sub finem tom. II, gionibus profectos, per exactam morum ac dis- per duos accipit Christum el Christianum, per cipliuæ similitudinem, adeo veluli in unum coa­ unum, qui est sine Christo : a Optimi, inquit, luisse, ut in pluribus corporibus unus tantum duo super unum, quia est merces in labore ipso­ animus inesse videatur, vicissimque plura cor­ rum; ubi sunt duo optimi, super unum, nisi ubi pora unius mentis instrumenta cernantur. In his, Christus est, et is quem Christus tuetur?quoniam qui infirma corporis valetudine est, is complu­ si ceciderit, qui cum Domino est Jesu, erigit eum rium animos infirmitatis suæ participes habet. Jesus. » Addit deinde Jesum non cadere, sed sese Qui vero animo œger est, ei compiures præsto demittere ad mortem, ut se el nos resuscitet; sunt, a quibus curetur, et a quibus assidue eri­ commortuus est enim nobis, ut nos calefaceret gatur. Ili œquabili jure inter se alii aliorum et igne charitalis, quem venit mittere in terram, et famuli sunt et domini, et invicta libertate sum­ ceu Elisffius vitæ calorem daret. mam inter se serviunt servitutem, quam non ne­ Symbolice Olympiodorus : Melius est, ait, duos cessitas, aut casus aliquis fortuitus violenter cum esse simul, hoc est corpus animæ consentire, ilipsorum mœrore invexit, sed cum gaudio libera lamque adjuvare in opibus virtutum, ut nec caro animi voluntas induxit, quippe cum charitas ip­ repugnet spiritui, nec spiritus de carnis mortifi­ sos, alioquin liberos, alios aliis subjectos efficiat, catione inani gloria efferatur et insolescat. Si enim et tamen integram illis nihilominus libertatem corpus ab anima dissentiat, illud secum trahet in conservet. Tales nimirum nos Deus esse voluerat, ruinam. cum nos ab initio finxit, atque in hunc finem IO. Si UNUS CECIDERIT, AB ALTERO FULCIETUR : VM Ver». I® creavit. Hac de causa Christus societatem duode­ SULU QUIA, CUM CECIDLRIT, NON 11ABLT SUDLI VAMEM HI COMMENTARIA IN EC.Cf.F5l\*TEX, cap. IV. SE. — IlehrtHCe, li ceciderit unus, socium suum stare nerationc sua, ni tempore, quo deridet super 1er turn, furiet. Pio socium Septuaginta vertunt g. ’c*//.*, id et cuMt agrotans, non crii Hit in generation* sua est participem; Aquila çb.w, id est amicum; Ara­ socius secundus ad orandum super eum, sed in puribicus, quoniam si ceciderit unus, elevabit participem tate sua surgel ex (egritudine sua. Interjectio r lakun, id est slare faciet, duo possibile est quin quandoque quis in aliquam significat, scilicet primo, pronum in lapsum ful­ calamitatem, imo el culpam saltem venialem pro­ cire ne labatur; secundo, jam prolapsum suscitare labatur. Porro Thomas Cantipratensis magnædocct erigere. Utrumque amico præstat socius et ami­ trinæ et experienti æ vir, lib. H Apum , cap. xi, cus. Rursum tò ceciderit, vel actum perfectum, § 1, Religiosos adhortaos ut nunquam sint rine puta pronitatem, vel initium sive periculum lap­ socio instar apum, quæ una vivunt, laboiant, sus significat, juxta illud Davidis, Psal. cxvn, egrediuntur, subdit : « Quam vera sit hrc sen­ 13 : «Impulsus eversus sum ut caderem : et Do­ tentia : Vœ soli, ego novi, qui triginta annis vices minus suscepit me, » ne caderem in profundum, Episcopi m diversis diœcesibu* habui; qui in hoc quo impellebar ab æmulis ct hostibus. Amicus articulo, quo Religiosi vel soli vadunt in viis, vel ergo amicum labantem sustinebit, ne prolabatur, soli manent in cunis, horrenda mala, horrenda prolapsum eriget, erectum fulciet et roborabit, scandala, horrendaque pericula frequenter au­ ne iterum cadat. Hæc omnia significat hebræum divi, quæ nunquam sustinuissent adjuncto socio, vel fecissent ! » iakim. Non habet sublevantem se, — imo mullos habet Rursum «si ceciderit, » subaudi in terram, fos­ sam, aquam, ignem, vel in morbum, ut explicat impellentes m lap>uin, ac de lapsu ejus gauden­ Chaldæus; vel in paupertatem, ut Ferus; vel in car­ te* , ridentes et subsannantes. Est miosis. Hic cerem aut servitutem, ut R. Moyses ; vel in perplex­ enim est hominum conditio, ut si quem felicem itatem et inopiam consilii, ut Olympiodorus; vel in viderint, ct in altum attolli, illi applaudant ; sin pnccatum, ut Dionysius; vel in quamlibet aliam quem miserum ruere videi ini, ilium propellant, adversitatem et calamitatem, ut S. Hieronymus, spernant, insultent, juxta illud : « Felicitas mul­ Thaumaturgus, Lyranus et alii. Verus enim ami­ tos habet amicos : felicibus multi sunt cognati* cus quodlibet amici infortunium sublevare sata­ Viri infortunati procul annci; plures adorant so­ git. Audi Thaumaturgum : « Nam cum duo viri lem orientem, pauci occidentem. » Hujus sententiæ veritatem cognovere tyranni, in idem negotium incumbant, accideritque ali­ quid adversi uni, is non longe requiret auxi­ qui ut martyres superarent, eos a se invicem se­ lium, habet enim ad manum qui juvet. Contra parabant, et quemque solum minis, promissis et homini infeliciter agenti, et refocillalionis indi­ tormentis urgebant ad negandum Christum, uti go, calamitas summa est, solitudo. Contuberna­ separarunt Primum a fratre Feliciano, Ruilinam les sane et qui in eodem cœnaculo victitant, si a sorore Secunda, Cornelium Pontificem i clero qua oriatur tempestas, slatim eam sedant mutuis elpopulo Romano, sed frustra: lotus enim popu­ consolationibus, gemina nimirum felicitate. » Os­ lus cum suo Pontifice m unam fidei confessionem tendit Salomon particulatim emolumenta socie­ conspiravit; quem proinde laudans S. Cyprianus, tatis, atque ex multis tria duntaxal per modum epist. I ad Cornelium : « Quantum, ait, terroris exempli recenset : primum est, quod « si unus ct formidinis attulit ( Decius impendor et per­ ceciderit, ab altero fulcietur; » secundum : «Si secutor ), tantum fortitudinis inverni et robo­ dormierint duo, fovebuntur mutuo; » tertium : ris. Unum (Cornelium Pontificem) primo ag­ « Si quispiam prævalueril contra unum, duo re­ gressus, ut lupus ovem secernere a grege, ut ac­ sistent ei. » Primum consistit in relevaudo, se­ cipiter columbam ab agmine volantium separare cundum in conservando, tertium in defendendo, lentaverat : nam cui non est adversus omnes satis vinum, circumvenire quænl solitudinem ait S. Bonaventura. VÆ SOLI : QUIA CUM CECI DEBIT, WON HABET SUBLE­ singulorum ; sed retusus adunati exercitus fide VANTEM se. — llebræa, vœ illi, qui unus (id est pariter el vigore, » etc. Et mox : « Quale illud solus) est, quia, cum <•cuderit, non habet secundum fuit sub oculis Dei spectaculum gloriosum, etc., qui stare faciat eum. Chaldæus, pro ìb\X ilo, id est ad pugnam quam lentaverat hostis inferre, vœ illi, legens alus punctis nN illu, id est si, non singulos milites, sed tota semel castra pro­ vertit, nam st ceciderit unus ex eis super lectum et disse ? » cubautrit aegrotans, alter sui gere faciet socium suum Ex hac Salomonis gnome : « Vœ soli : quia, oratione sua. Et si unus innocens solus fuerit in ge- cum ceciderit, non habet sublevantem se, » Con­ vu. ii COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. IV. cilium Toldannm undecimum, ut habetur disi. 7, Ngrenium, Comment Asedie. in Regulas wnmuw QwstiOHt I, can. 15 illud divini, sancit ut sa­ Sonet. Jean, Regula 43. cerdoti celebranti semper alter assistat, utquo flæo tropologica est solitudo, quam depingens • sacrificans (habeat post se vicini solaminis ad­ S. Bernardus, semi, be Fallacia prttstmlis vita : jutorem, iit si aliquo casu illo qui impleturus of­ a Erraverunt, ait Propheta, Psalm, evi, in solitu­ ficia accedit, turbatus fuerit, vel ad terram elisus, dine, in inaquoso, viam civitatis habitaculi non a tergo semper habeat, qui vicem exsequatur in­ invenerunt. Solitudo hro superborum est, quia trepidus. d «dem iam ante sanxerat Soler Ponti­ solos seso reputant, solos appetunt reputari. fex , cap. Nuche* ¿piscopus, be Cünsccr. dist. 1. Litteratus est, odit socium. Portis csl, aut formo­ Septima Synodus vero, ut habetur distinct. 81, sus, da ei parem, ct contabescit. Solitarius est, can. 24 In omnibus, vetat ne clericus solus sino sed erroneus, errat in solitudine sua; non enim socio cum muliero colloquatur : «Certe solum, solus habitare poterit super terram. Neo mirum inquit, ad solam accederò nulla religionis ratio quod solitudini huic inaquosum additur, ut di­ permittit. Melius enim est duos esso simul, catur, in solitudine, in inaquoso. Si enim in soli­ quam unum. Simul enim et fidelius et tutius res tudinibus aquæ doesse solent, ct loca descría, geritur. Vœ enim uni : quia, si ceciderit, non est sterilia quoquo et arida esso consueverunt, sio qui erigat cum. » Hinc quoquo Apostoli bini a superbiam impoenitentia comitatur. Elatum ooim Christo missi sunt ad evangelizandum, Luca x, cor durum cl expers est pietatis, ignarum com­ 1. Concilium Lateranense, dc statu monachorum, punctionis, siccum ab omni roro gratin! spiri­ cap. Monachi, cx hac gnomo decernit ne monachi tualis : quia superbis Deus resistit; humilibus soli m villis, oppidis, vel parochiis habitent, sed vero dat gratiam. » in conventu, vel cum fratribus : no, inquit, in­ Mystice S. Gregorius, lib. IV, in cap. x lib. 1 ter saculares homines spiritualium hostium con­ Iley. : « Væ soli, inquit, quia si ceciderit, non est flictum experiantur. Votus est usus ut Religiosi qui crigat eum. Solus namque est, qui a Deo re­ non soli, sed bini incedant, quod nuper edito linquitur. Hunc certo cadentem nullus erigit, quia hac de ro decreto jussitS. D. N. Urbanus Vili.Un­ ridiclum a Deo sanctorum aliquis non assumit. de S. Thomas Aquinas religiosum solum et sino Electus ergo quisque securus ascendit, quia solus socio vocabat dæmonem solitarium: palet enim non est. Qui enim pornos loquitur, nobhemn hominum et dæmonum insidiis, insultibus, ca­ est ; nam ct repromittit dicens : Ecco ego vobislumniis et sinistris suspicionibus. Exemplum cla­ cum sum omnibus diebus usque ad consumma­ rum est m Loth, cum Abrahæ societatem deseruit. tionem sæculi. Solus quippe non erat, qui dice­ « Ecco enim, inquit S. Cbrysostomus, homil. 35 bat : Solus non sum, sed qui misit me, inccuru in (¡enes., ut divisus osi a justo, et putabat se in est. Solus item non erat, qui exquirebat dicens : majori esse ubertate ac copia, ac potiora se asse­ An experimentum ejus quœritis, qui in me lo­ cutum et abundare, repente factus est servus; ca­ quitur Christus? » rens domo, carens et foco, ut discas quantum Moralitcr, hinc rursum disco quanta sit utilitas malum sit divisio, et quantum bonum concor­ societatis et amicitiæ. Audi S. Augustinum , vel dia; ct quod convenit non majora temere capes­ quisquis est anclor ( stylus enim humilior est, sere, sed potius humilitas diligenda est. n Ita quam ut deceat S. Augustinum), lib. De Amicitia, nue accidit Loth, et ita omnibus illis eveniet, cap. v : a Disco, inquit, quid utilitatis habeat qui ut apud homines crescant et splendeant, (amicitia), cum in rebus humanis nihil sanctius alios fratres in opinione minuunt, et verbis lan- appetatur, nihil difficilius inveniatur, nihil ex­ quam nube quadam obnubilant. Quid misci i, ut periatur dulcius, nihil fructuosius teneatur. Habet se honore vestiant, honore fratres spoliant? quid enim fructum vitæ præsentis et futura); ipsa enim insani, ut scipsos promoveant, aliorum bonam omnes virtutes sua ostendit suavitate, vitia sua opinionem convellunt? quid amentes, ut soli lu­ virtute confodit; adversa temperat, componit ceant, alios obscurant? soli lucere volunt, at prospera, itu ut sine amico inter mortales nihil non soli lucebunt, sed soli sine luce permane­ fero possit esso jucundum; et homo bestini com­ bunt. Væ autem soli : quia,si ceciderit, non ha­ paretur, non habens qui seenni collæUilur in ro­ bet sublevantem ?o. Severum est, sed justum Do­ bus secundi in tristibus contristetur; cui eva­ mini decretum , cujus judicia abyssiB mulla, ut poret , si quid molestum mens conceperit ; cui qui se non habitatione, uou veste , sed corde et communicet, si quid pneter solitum sublimo voi amore a fratribus separant, tempore necessitatis livosum accesserit, w Probat ox hac Salomonis soli relinquantur, et tenlalionibns absorbeantur : gnome : « V i soli : quia, cum ceciderit, non ha­ p< Tinittil enim Dominus, ut neque exemplis, ne­ bet sublevantem se. Solus omnino est, qui sino que consiti is, neque doctrina eorum proficiant, amico est. Al quæ felicitas, quæ securitas, quæ quos a se per odium cl malam voluntatem abje­ jucunditas est habere, cum quo noque audeas lo­ cerant. Vide nostrum Alvarez de Paz plura in­ qui ut libi? cui confiteri non limons, si quid de­ commoda vite ''olilarim recensentem, tractat, be liqueris? cui non erubescas revelare m spiritua­ Vua «pini, lib II, part. IV,cap. xxiv, et Julium libus, quid profeceris? cui cordis lui secreta 17S 170 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. IV. committas, ct commences consilia? Quid igitur pinguescunt; item in ursis, qui mlgnam hiemis jucundius, quam ita unirò animum alterius, et partem dormiendo transigunt, tunique non alio unum efficere do duobus, ut nulla jactantia ti­ cibo quam somno aluntur, teste Plinio ct Aristo­ meatur, nulla formidetur suspicio, nec correptus tele in Hist, animalium. Somnum autem conciliat calor; quare frigidi, Sowunm alter ab allero dolcat, ne laudantem alter alte­ rum adulationis nolet vel arguat? n Spedalini vero ut senes, ægroti, nudi parum dormiunt. Notus commoda vita» socialis et cœnobiticæ recenset est aphorismus Hippocratis, lib. I, cap. xiv elxv : guum. Thomas a Kempis Tlicodidaclos I part. xerm. 2 : u Evidenter vigilans calidior est exterius, interius « Qui inquit, bourn voluntatis est, cl Deum quie­ autem frigidior; dormiens e contrario.» Id in me rit, inter Deum quærenles amplius proficiet, et experior quotidie : noctu enim multas horas per­ firmius stabit. Ibi homo magis in virtute proba­ vigilo, eo quod stomachus persenium et studium tur ct exercetur. Ibi frequenter de negligenza ar­ calore destituatur; qui vero stomachum habent guitur. Ibi ad perfectiora verbo ct exemplo tra­ calidum, ut juvenes, totas noctes altum dor­ hitur. Ibi suam imperfectionem considerare et lu­ miunt. Rursum idem : « Ventres, inquit, hieme gere compellitur. Ibi alterius fervore excitatur, et vere calidissimi sunt natura ( per antiperialterius Immilliate docetur, istius obcdicntia, il­ stasin enim externi aeris frigidi circumstantis, lius patientia movetur. Ibi confunditur inveniri internus stomachi calor se intendit et roborat, tardior. Ibi invenit quos timet. Ibi habet quos di­ ut externo frigori resistat ), ideoque somni lonligit, et sic ex omnibus proficit. Ibi allerius cor­ gissimi. » Vide Galenum, lib. VI De Morbis iuly. reptio, ipsius fit admonitio. Ibi alienum pericu­ comm. 4 cl 5. Sensus ergo est,g. d. Si duo simul cubent, lum, proprium efficitur speculum. Ibi unus alte­ rius est custodia. Ibi homo portat et portatur. magis calefacient se mutuo, ideoque diutius dor­ Ibi multa audit et videt, unde doceatur. » Prose­ mient; solus vero, si frigeat, œgre calescet id.oquitur deinde idipsum luculentius, dum subdit : qile parum dormiet. Chaldæus hæc refert ad conjuges, quasi Salo­ « Ibi boni commendantur, ut meliores fiant. Ibi negligentes arguuntur, ut referveant. Ibi homo mon hic Judæos animales hortetur ad conjugium, non permittitur torpescere, nec secundum suum ut melius dormiant : « Si vir et uxor, inquit, cu­ libitum agere. Ibi diversa sunt officia, et multa bitum discesserint, mutuum sibi hieine calorem exhibentur charitatis obsequia. Ibi omnia tempus praestant; unus autem qui tandem incalescet? » Alii ut Arias hanc guomen referunt ad debiles habent, et ad opus suum quisque ex obcdicntia vadit. Ibi infirmus a fortiori sustentatur. Ibi sa­ et œgros qui, si foveantur calore secundi, melius nus infirmum visitans Christo servire lætatur. Ibi dormiunt. Sicut David in senio, cum non poscet uno deficiente, alius locum ejus supplet, ibi sana calescere, nec dormire, per societatem Abisag membra pro debilibus sollicitantur. Ibi activus Sunamitidis et calorem et somnum sibi conci­ pro vacante laborat, vacans pro laborante exo­ liavit. Verum generatim hæc parœmia grammatice, rat. ibi homo habet mullos pro se orantes, cl in extremis se contra diabolum protegentes. Ibi tot sive in coi lice littera* loquitur de duobus quomodolibet simul cubantibus, in eodem sive lecto, auxiliarios invenit, quot socios habet. » Vtn.il. ii. Er SI DORMIERIMDUO , FOVEBUMTR MUTUO: sive stragulb, sive tentorio, sive cubiculo, uti unus quomodo caleeiet? — llebrœa et Septuaginta, cubant milites, et llungari etiam nobiles, qui, ut SÍ cubent duo, calor erit cis; umis quomodo calefiet? expediti cl fortes siut ad crebra cum Tureis bella, Et si requieverint duo, calefient; Arabicus, et si scamno vel pavimento pro lecto utuntur : duo dormierint duo, erit eis catorci cestus; ct unus quo­ enim vel plures in eodem cubiculo cubantes, non modo calefiet? Campensis, si duo simul dormierint, solum se mutuo, sed et totum cubiculum suo ca­ alter alterum calefaciet. Hoc significat nostrum, lore et h dilli calefaciunt. Honesti enim et casti cx fovebuntur mutuo; qui enim alium fovet calore honestate el pudicitia nolunt in lecto admittere suo, eodem fovetur ct ipse : incalescit enim illo socium, nisi sint conjuges. Symbolice vero el parabolice, hæc duorum si­ ipso calore, quem in altero conservât, eum con­ jungens cum alieno, et tam suum quam alie­ mul cubantium parœmia notat fomentum ct au­ num adauget : sicut duo ligna ardentia iguem xilium quod amicus amico pnvstal, præseriim fovent, et in se mutuo adaugent, qui in se uno debili el afflicto : afflictiouis enim cl adversitatis, lan jieret et exstingueretur. Undo vertit,.m duo ac consequenter timoris et mœtiliam sua Intaniate COM MENTARIA IN ECCLEM\$TEN, cap. IV. 180 discutiant, illi horum audaciam suo timore ct nimirum constructa* sunt urbes, coheche civita­ prudentia temperent. Hoc voluit Thaumaturgus tes, legisquo federe adunata* sunt politia), nisi ut dum vertit, nam el per dim dicendi libertate fes­ communi obsequioso consortio, non solum sint tivi, ct per noctem honesta gravitate fulgent, hies sufficientes, sed etiam tranquilice res human®? enim felicitatis, nox adversitatis est symbolam. ViPcrgo soli : quia, cum instabili pede superbi® Rursum hæc parœmia notat mutuam confiden­ ventilatus ceciderit societate privatus, sublevans tiam, qua amicus curis ct sollicitudinibus æs- adjutorium non habebit. Quin et animalia domes­ tuans, cas in sinum amici deponit, in coque tica turmatim vivunt : cœtera quoquo, quantum quasi placide indormit ct conquiescit. Ita S. Hie­ possunt, natura* politiam colunt; is qui fugit con­ sortium, aut rabiosus cst, aut ferus. Eremita vero ronymus et Lyranus. Tertio, hæc parœmia notat fervorem, quo ami­ socius est deorum. Quibus dictis, tristem reli­ cus torpidior amici exemplo et cohortatione ad quit solitudinis amatorem. » Mystice S. Hieronymus per socium accipit Chri­ charitatis et virtutum opera inardescit, juxta il­ lud : « Frigidiores ferventiorum exemplo in vir­ stum, qui instar Elisæi no* peccato mortuos vi­ tute incalescunt. » Ha Olympiodorus. Idem signi­ vificat : « Nisi, inquit, nobiscum Christus dor­ ficat similis parœmia Sdomonis, Prov. xu, 17 : mierit, et in morte quieverit, calorem retenue vitæ « Ferrum ferro exacuitur, ct homo exacuit faciem accipere non valemus. » Rursum noster Alvarez de Paz, lib. HI De Natura perfert. part. Ill, cap. xxxii: amici sui. » Vide ibi dicta. ijmicL Denique amicitiæ typus est ignis ct calor: quod Simul dormiunt, ait, Religiosi, qui in lecto re­ lom enim hic præstat mundo, hoc amicus amico. Unde ligionis decumbentes, ct charitate cooperti, si­ «a Plutarchns, lib. De Adul. et Amie.: « Sicut, inquit, mul orationi et sanctis occupationibus instant: optimum conditorum est ignis, sic heus amici­ isti enim mutuis desideriis el actionibus incales­ tiam vibeadmiscens, omnia hela, dulcia ac grata, cunt; solus autem dormit, qui animo ab aliis ut essent amico praesente, unaque fruente, fecit, n segregatus orat aut occupatur : non enim habet Et Cicero, lib. De Amicitia : « Amicitia, ait, hoc penes se aliquem amore conjunctum, a quo ca­ lefiat. est vitæ humante, quod sol est mundo.» 12. Et Sl QUISPIAM PRÆVALÜBRIT CONTRA UNUM Ven. il Ar°lrt’ Hanc snomen eleganti apis et passeris apologo a oculis subjicit Cyrillus, lib. II Apolog. mor. cap. vu, (Symmachus, invaluerit super unum), nuo resistunt cui titulus: Contra appel dum singularitatis : « Apis, f.i. — Hebraea, duo stabunt coram eo, id est contra inquit, inveniens passerem solitarium, pra inissa eum, ut se ei opponant bello, non solum defen­ salutatione dixit ei : Utquid, mi frater, amaram sivo, sed et offensivo. Est miosis : per resistunt diligis solitudinem, cum amicitiæ societas sil tam enim inlclligilur : oppugnabunt et expugnabunt dulcis? At ille respondit : Nimirum minime pla­ eum. Nam sicut unus fortior prævalet uni mi­ cet multitudinis fluctuare procella, vel unus esse nus forti : sic duo minus forics praevalent uni de turba. Nonne inter sidera sol est unus, et su­ fortiori alterutro; quia « ne Hercules quidem per omnia unus cst heus? Quo audito, cum sub­ contra duos;» et, ut aiunt Arabes : «Duo infirmi tiliter procedens illa singularitatis ejus superbiam fortiores saxo. » Unde Syrus et Arabicus vertunt, notasse!, in hac causa taliter arguendo processit etsi corroboretur unus, ipsi duo insurgunt adversus argumentosa : Quanquam unus, inquit, heus es­ eum. Septuaginta Complutensium clare : Etsi vic­ sentialiter sit, comparis tamen trinitatis hypo­ tus fuerit unus, duo stabunt contra cum. S. Hie­ staticas indivisibili societate gaudet. Sol autem ronymus, si robustior inimicus quis contra unui* lunam stellarum infimam, ne sit solus, dono lucis surrexerit, imbecillitas alterius amici solatio susten­ efficere sibi sociarx splendoris in granditate cona­ tabitur; Thaumaturgus, temere ac periculose sibi tur. Sic el primum mobile cum sit unum, lationis consulit, qui multos homines mutuo presidio cirprimari® communicata virtute, sccum cœtcros cumseptos adortus fuerit. Huc facit proverbium orbes rapit, ne sit in officio suo singulare; quin Hebræum in lies chelee in sanhedrin : a Duo arida et universitas mundi cunctarum suarum partium ligna unum viride exurunt, » id est: « Duo inva« junctura unitatis couneclilur, ut nulla earum dis­ lidi facile superant unum valentem, si solus sit;» junctionis solitudinem ullatenus patiatur. Nonne quia a nec Hector quidem duobiis par est. » Chaldæus hanc gnomon accipit de justis, qui anima naturaliter societatis amati ix mox dolet, si vel in puncto suum corpus deseruerit. Cum a iram hei concitatam ab impio avertunt : « Quod principio Deus hominem creasscl unum, mox erumpat, inquit, vir flagitiosus el potens, cujus statim dixisse fertur (Geu. n, 18) : Non est bonum reproba opera propensilate quadam ferantur in esse hominem solum : Faciamus ci adjutorium occasionem evehendœ in orbem vindici®, prodi­ simile sibi. » Deinde idipsum exemplo oculorum, bunt duo justi ex adverso, qui mentis .suis immi­ tienj- alarum, manuum, pedum demonstrat : a Propter nentem hanc vindictam avertunt. » Verum hic agitur de eo qui resistit ira* non Dei, hoc eli .m duo creati sunt oculi, al e dure, manus totidem, ac pedes duali late consimiles, ut plura­ sed hostis invadentis amicum, ut patet ex verbis. litate munerum et unitate formarum, membris Significat ergo tertium emolumentorum societatis ommbusex simili adjutorio sit provisum. Ad quid et amicitiæ, quod est, amicum præstare munimen COMMENTARÍA IN ECCLESIASTEN, r ap. IV. 181 amico, dum cum contra invasorem tuetur ct pro­ in exilium sequar, cujus me morti opponam et pugnat, etiam cum vite periculo, juxta illud impendam. » Tales amici inter gentiles fuere : 1'rov. XVIII, 19 : « Frater qui adjuvatur a fratre, Pylades et Orestes, Nisus et Euryalus, Theseus et quasi civitas firma. » Vide ibi dicta. UndeS. Leo> Pirithous, Damon ct Pythias, Eucritus et Evephe- p,u sorm. 4 Ite Jcjun. 1 mensis: « Ecclesiasticus miles, nus, Servius Terentius et D. Brutus, quos recen­ ait, etiamsi specialibus prœlils possit fortiter fa­ set Valerius Maximus, lib. IV, cap. vu, quorum cere, tutius tamen et felicius dimicabit, si contra unus pro alicio ullro se neci obtulit, quod non hostem palam in acie steterit, ubi non suis tan­ tantum Philosophi, sed el patres ac theologi di­ tum viribus certamen ineat, sed sub invicti regis laudant, ut S. Augustinus, IV Confess. cap. lxi, imperio, fraternis consociatus agminibus, bellum S. Ambrosius, lib. Ill Ofic. cap. xu, S. Hierony­ universale conficiat. Minore enim discrimine mus in cap. vii Michœœ; sed audi Aristotelem, multi confligunt cum hoste, quam singuli; nec lib. IX Ethic, cap. vin : « Verum est quod de probo facile palet vulneri locus, quem opposito scuto viro dicitur, eum amicorum causad patrio», mulla fidei, non sua tantum, sed etiam aliorum fortitudo agere, etiamsi mors sit oppetenda. » Et inferius : defendit; ut ubi una est omnium causa, sil una a Qui pro aliis mori in obire consueverunt, eli­ gunt magnum quoddam honestum sibi ipsis. » victoria, n Fumcui.us triplex (hebraice mesadas, id Hinc Joab ait Abisai fratri suo : a Si praevalue­ rint adversum me Syri, eris mihi in adjutorium: cst triplicatus. Est inim paul pul, id cst partici­ scilles, id est triplicavit) si autem filii Ammon prævaluerint adversum te, pium passivum a auxiliabor tibi,» Il /teg. x, 11. (Juin ct Seneca, difficile rumpitur, — quasi dicat: Funiculus sim­ lib. IV De Benef. cap. xviii : « Nam quo alio, in­ plex facile rumpitur, duplex difficulter, triplex quit, tuti sumus, quam quod mutuis juvamur difficilius : sic et homo, si solus sit, facilius ab officiis? hoc uno instructior vita, contraque in­ hoste vincitur; si cum socio, difficulter; si cum cursiones subitas munitior est, beneficiorum com­ duobus, difficilius. Syrus, filum trinum non cito mercio. Fac nos singulos : quid sumus ?ITæda ani­ discerpitur; Arabicus, filum triplicatum non laceror malium et victimae,ac imbecillissimus et facillimus tur subito; Hebraice est, filum triplicatum non rum­ sanguis. Quoniam cœteris animalibus in tutelam pitur in festinantia, vel in celeritate; Child eus, sui satis virium est : quœcumque vaga nascuntur, quam pulchri sunt tres justi in generatione, inter quos et actura vitam segregem, armala sunt : hominem est pax, sicut fUniculus fimbriœ cx tnbus chordis, imbecillitascingit: non unguium vis, non dentium, qui non cito rumpitur; vel, ut vertit Costas, síterribilem cœteris fecit : nudum et infirmum so­ miles sane sunt propugnaculis triplici ordine, qwx cietas munit. Duas res dedit, quæ illum obnoxium nisi (egre expugnari nequeunt; vcl. ut alii, sicut ca­ validissimum facerent rationem ct societatem. » tena quai contorta est ternis funibus, qua non festi­ Unde concludit, plenumque dominium evincit: nanter convelletur; S. Ambrosius, epist. 17, spur­ « Itaque qui par esse nulli posset, si seduceretur, ium triplex non cito rumpitur. Triplex, — id est multiplex : difficilius enim Fimknrerum politur. Societas illi dominium omnium ani­ malium dedit : societas terris genitum, in alicnæ rumpetur, si sil quadruplex, quintuplex, sextu- l,w lrinaturœ transmisit imperium, ct dominari etiam plex, etc. Unde Symmachus vertit, funiculus friin mari jussit : hæc morborum impetus arcuit, se­ plex, aut quadruplex non cito rumpitur. Dicit ta­ nectuti adminiculi prospexit, solatia contra do­ men a triplex, » tum quia funiculus solet tripli­ lores dedit: hæc fortes nos facit, quod licet contra cari. id est tribus filis vel liciis implecti, ad ele­ fortunam advocare. Hanc tolle : ct unitatem ge­ gantiam cl firmitatem; tum ut nolet paucorum societatem . quales sunt duo, vcl tres, esso robus­ neris humani, qua vita sustinetur, scindes. » Hinc patet charilatem ct amicitiam, licet non tam; tum ut symbola ternarii indicet, de quibus Ihrolcea obliget ut quis vitam pro vita amici prodigat, vel mox ; lum quia triplex sœpe est tripliciter triplex. actusmo- periculo exponat, tamen idipsum permittere, imo Solent enim restiarii primo funiculum cx tribus pr0 suadere; quare generosœ el perfecto* charitatis et filis intorquere, deinde funiculum hunc triplicare, amicitiæ,œque ac fortitudinis ct magnanimitatis ac ex triplici unum contorquere, deinde triplica­ actus erit, si quis id faciat : quia tunc non tam tum jam rursum triplicare; quin et crassos ru­ vitam pro vita amici, quaiû pro generosis tot vir­ dentes, quibus inachime et moles sustinentur, ex tutibus discrimini objicit. Majus enim cst bonum funibus parvis sœpius triplicatis contorquent. harum virtutum, quam sit vitæ. Ita D. Thomas. II Sensus ergo est, quasi dicat : Sicut funis ex plu­ 11, Quœst. XXVI, art. 4: ibique passim Theologi, ribus filis implexus et intortus rumpi nequit, ac noster Suarez pluribus rationibus confirmat. adeoque est validus, ut trabes, saxa el moles in­ Quin ct philosophi > qui virtutes Christianas cl gentes in altum attollat el sustineat, cum singula supcrnaluralcs non agnovere, sed tantum natu­ tila stupea tenuia sint, illicoque rumpantur : sic rales, qualis est civilis amicitia, idem docuere, ut pariter vis duorum vel trium unita, til bina, vel Aristoteles, IX Ethic, cap. vin, Cicero, De Amicitia, trina, adeoque valida, ut expugnari frangique ne­ Seneca, epist 9 : « In quid, ait, amicum paro? ut queat. Rursum, sicut funiculi quo magis intor­ habeam pro quo mori possim ; ut hdbeam quum quentur, sæpiusque triplicantur, tiuul densiores COMMENTARLA IN ECCLESIASTEN, cap. IV. et validiores, ut rampi nequeant : sic quo arctior divinus et maxime admirandus nexus non dirum­ trium vel plurium est società*, quoque pluribus pitur, ut scriptum est : Funiculus triplex non diset majoribus amoris benevolentiæqiie officiis rumpetur. » Porro R. Johannarn apud Galatinum, nectitur et stringitur, eo robustior est et inexpu­ lib. VI, cap. X : Funiculus triplex, inquit, hoc est gnabilior, ut patet in acie castrensi rite associata mysterium Del unius et trini, non cito rumpitur, ct densata. hoc est, non facile discutitur et enucleatur. Addit S. Bonaventura rì triplex respicere et no­ Brachmanes, sive Gymnosophistae, apud Indos tare triplex emolumentum societatis jam recensi­ gestant funiculum ex tribus aliis contortum, quo­ tum. rum singuli rursum tribus linis constant, ad tres Exemplum appositum est in SciluroScytha, qui personas in Sancta Trinitate significandas; ut moriturus, convocans filios 80, cum ipsi fascicu­ unam esse naturam dcilatcmque indicent, extre­ lum jaculorum ab eo jussi frangere non possent, ma funiculi inter se uno nodo constringunt, uti sed sigillalim unumquodque facile rumperent : referunt Maff.eus, Osori us cl alii de rebus Indi­ « Pari modo, inquit, si concordes fueritis, validi cis scribentes, ac Perpinus, orat. 8 De Deo trino mviclique manebitis; si dissidiis dissociemini, etimo. Porro mysteria ternarii plura recensui Amos imbecilles eritis, et expugnatu faciles. » Ita Plu- cap. i, vers. 3. Secundo, S. Hieronymus per funiculum triplicem Secundo, tan hus, Apophth. Moni - Monditi r. funiculus triplex significat perfectam accipit Sanctissimam Trinitatem, quatenus nos amicitiam inter paucos, puta inter duos vel 1res munit el roborat; item Christum, cujus sodalitas consistere : hi enim imitantur SS. Trinitatem, in nos omnibus hostibus superiores efficit : « Melius qua trium personarum summa est unio et con­ est, inquit, in se habere Christum (seu socium), cordia, quæ inter plores solet languescere vel quam solum patere diabolo; quod si et Pater, et evanocere. Ita Auctor lib. De Amicitia, tom. IV Filius, ct Spiritus Sanctus advenerint, non cito S. Augustini, cap. v. Hinc Christus, Mat th. xx : rumpetur ista sodalitas, v Sic et Salonius. Tertio, alii accipiunt Incarnationem, in qua arc- Tertio, < Ubi, ait, fuerint duo vel 1res congregati in no­ mine meo, ibi ego sum in medio eorum. n uti tissimo nexu conjuncta sunt tria, puta anima, caro tribus pueris in fornace Babylonia, m Dei fide et Verbum; ac licet in morte Christi duo priora et laude consentientibus el constantibus arcessit soluta sint, non tamen ab iis tertium, puta Ver­ aquarius similis Filio Dei, » Daniel, m, 92. Ad bum, separatum est : et post resurrectionem red­ Tr«Gn- hoc significandum, ut recte notat Pineda, a Poetis ditus est funiculus triplex indissolubilis. Tropologice primo, S. Gregorius, XXXIII Moral. Tropo!*tu.cur* finguHiur Gratiœ 1res, quod tribus maxime vi­ deatur coalescere et conservari amicitia : nam et cap. lx, vel juxta aliam editionem xn. per funicu- Pr^ t- rtius amicus interveniens solet tollere omnem lum triplicem accipit fidem SS. Trinitatis: «Quia quotidiani convictus cum uno et eodem satieta­ fides, inquit, quæ de cognitione Trinitatis ab ore tem; tum etiam exorientes sæpiuscule expostula­ prædicantium texitur, fortis in electis permanens, tiones, ct suspiciones inter amicos duos, facile in solo reproborum corde dissipatur. « Et S. Isi­ sedantur cl componuntur tertii inlcrveulu, hor­ doras in Exod. cap. xlvi : a Funis triplex non rumpitur, inquit, quæ est SS. Trinitatis fides, ex tatu et Judicio» Spelo- Symbolice primo, funiculus triplex est Sanet is- qua dependet, et per quam sustinetur omnis Ec­ iur* sima Trinitas, ail S. Paulinas, epist. 4 ad Severum, clesia. n quæ est fons omnis societatis, amicihœ et concorSecundo, S. Bernardus, serm. 16 in Cantica, per secundo, dir, adeoque prima insolubilis et increata socie­ funiculum triplicem accipit tria præcipua hominis tas, et chantas, idcoquc invictissima, quæ omnia membra, pula cor, os et manus, quæ inspirata a domat et subigit. Ita S. Ambrosius, epist. 17 : Spiritu Sancto conspirant in bonum : « Hoc semel, «Spartum triplex, inquit, non cito rumpitur. Tria inquit, contulit universitati, hoc quotidie singulis enim quæ non sunt composita non rumpuntur. in nobis actitari sentimus, et cordi scilicet tribui Trioitas incomposita naturæ rumpi non potest, intelligentiæ lumen, el ori ædificationis verbum, quia Deus unum est et simplex, ct incompositum el manibus opus justitia*. Dal sentire fideliter, dat (.4 quidquid est.» Addit Hugo Cardinalis polen­ proferre viriliter, dat efficaciter adimplere. Elcst ti am Pains, sapientiam Filii, bonitatem Spiritus funiculus triplet qui difficile rumpitur, ad extra­ Sindi, quo triplici funiculo diabolus ligatus est, hendas animas de carcere diaboli, ct trahendas ut non possit nocere nolentibus. Accedit S. Basi­ post se ad regna cœlcstia : si recte sentias, si digno bus, qui lib. V Contra Eunomium volentem discin­ proloquaris, si vivendo confirmes. » Rursum Olympiodonis accipit animam, corpus dere Sanctissimam Trinitatem, ct Patrem a Filio a- Spiritu Sancto : «Trinitas, inquit, non dirum- et spiritum, quæ tria oportet connectera, et in­ p tur, ct est colenda In un i et œterna gloria, ca­ nectere Dei cultui el obsequio, ut docet Aposto­ ll m unam el solam deitatem ubique circumfc- lus 1 Thessal. v, 23. lens irrupi a, infissa, indivisibilis, adimplens Tertio, S. Hieronymus accipit fidem, spoin et lertlo. omnia, omnia continens, in omnibus existons, charitatem. in quibus consistit vera Dei religio. creans, gubernans, sani ns, vivificans. Ile Sic cl S. Paulinus, epist. 4 ad Sulpitium, ubi mo183 COMMENTARIA ÏN ECCLESIASTEN, cap. IV. net ut hoc triplici spatio texamus opera nostra. quasi rex imperaL Verum hoc tertium mysticum \lii ex adverso referunt ad triplicem concupis­ est, secundum vero tropologicum, primum lit­ centiam, scilicet carnis, oculorum et superbire, terale et genuinum. Cajetanus more suo acute hæc refert ad funicu­ quæ, cum nectuntur, difficile rumpuntur, quibus irretita fuit Eva. Ha S. Bernardus, scrm. De An- lum triplicem, quem, inquit, si implectas nJahrto. Quinto, alii accipiunt 1res partes premienti®, contritionem, confessionem et satisfactionem, ex ferri et pr® ferri hic sapientiam stoltiti®, etiamsi quibus funis gratile et cbarltalis conflatur. Rur­ principatu et senio ornat®, quibus ille caret. Sensum Hugo Cardinalis : Funiculus triplex, inquit, sus igitur est. 7. d. Tanti est sapientia, et sapiens, pr*»ut est chapitas quæ tribus quasi partibus implectitur, etiamsi pauper et puer, ut pr.estet stultitia ct stulquæ sunt rectitudo, amplitudo ct fortitudo dilec­ to, etiamsi is rex silet senex. Sapientia enim tam tionis. Amplitudo, ut omnes, etiam inimicos sinu excellens est, ut pueritiam et paupertatem, qu® charitatis amplectatur, juxta illud Christi : « Dili­ videntur aspernabiles, faciat commendabiles; in­ gite inimicos vestros,» Matth. cap. v; fortitudo, sipientia vero etiam regiam et senilem dignitatem, ut pro Deo suo omnia pati et mori non dubitet, qu® perse laudabiles sunt, faciat vituperabiles: juxta illud : u Foriis est ut mors dilectio, » Cant. quare turpe Iit ut juvenis pauper ob prudentiam evehatur ad regnum ; rex vero senex el stultus ob cap. VIII. Rursum funiculus triplex est charitasex triplici imprudenti, m eo dejiciatur, uti explicat versu quasi fune composita, qua scilicet Deum propter sequenti : co enim pertinent hic versus ct duo seipsum amamus, et proximos propter Deum sequentes. Sapientia ergo est velut aurum, quod Sip^mh diligimus, el nostram salutem propter ipsum æs, 4annum ovteraque metalla inaurat, faeitque Deum amore complectimur : quæ proinde non aurata et quasi aurea; imo ipsa est instar lapidis pbicxu facile tcnlatione ulla superatur, ac proinde par philosophici, quo alchimist® perhibent se ®s aha- m ed ut proximis mutuo amoris nexu jungamur, quo metalla convertere in aurum; simili enim*llD*'> 1 f • nUBU quorum viribus fulti adversarios quosvis vin­ modo sapientia paupertatem el juventutem, qu® in sc viles et insipientes sunt, decorat ct quasi camus. Vers 13. 13. Mn.ion est fuer, pauper et sapiens regb inaurai, imo in se suamque dignitatem transmu­ tat, dum ea velut informat et animat, ut videan­ SENE ET STULTO, QUI NESCIT PRÆY1DERE IX PONTF.RVM. — Thnlmudici in Midras censent hic opponi ge­ tur sapero esseque sapientia. Un Io ipsa « linguas nios, sive spiritus et angelos homini a Deo assi­ infantium facit disertas» Sapientia, x, -I ; pau­ gnatos, unum bonum, qui notatur hic per puerum peres vero per Dei timorem et amorem (hic enim pauperem et sapientem : vocatur puer, eo quod est practica veraquo sapientia) facit similes regi­ post 14 irtatis annum homini sc insinuet; alte­ bus, imo Verbo Deique Filio, ideoquu li.e^des rum malum, qui notatur hic per regem senem et glorlæ et regni sempiterni. Vice versa, stultitia stultum, eo quod antiquior sit, et a nativitate ho­ regiam ct senilem dignitatem, quæ instar miri mini adsit, in coque regnet. Vocatur stultus, quia rt fulget. dedecorat, ac in se velut in vile ms, aut rationi ct sapienti® adversatur; facit enim ul in­ plumbum commutat, dum per superbiam, ava­ fans non nisi escam et sensibilia bona cogitet ct ritiam , similemve impietatem, reges stultos et im­ appetat : verum ha* sunt Thalmudicorum n mia*. pios dejicit in terram, ac deinde m tortora, cos­ Fuit tamen multorum llebræornm, Græcorum ct que facit folles el fomenta gehennæ. Transit a vanitate solitudinis et solitarii, per Latinorum olim opinio, homini ab origine dari duos angelos, bonum ct malum, uti alibi dixi, anlilhesin, ad vanitatem regni el regum , hi enim caindemque ex R. ttarachla tradit hic S. Hierony­ minime sunt soli, quia abundant famulis, militimus. Idem S. Hieronymus addit 1res alias expo­ bus et sequacibus. Alludit Salomon ad sc. seipsumque hic tacito sitiones : primam Thaumaturgi, 7. d. Prœstat sa­ piens, licet puer ct pauper, stulto, licet is rex sit pingit? ipse enim puer creatus est rex, scilicet el senex, quod hic sæpe regno cxcidal, ille ad anno 12 udatis, ut vult S. Ignatius,■ epist. 6 ad regnum extollatur; secundam Laodiceni, 7. d. Mmimsianos; vel potius, ut Pineda et olii, anno Pnrstat puer sapiens futur® vit® bona ct mala 18. tumquo opibus fuit exiguis, et quasi pauper praevidens, quam rex stultus rpil futura non co­ pneopiluB, quos senex habuit; sed tamen ob gitans, pratentibus cl caducis, quasi magnis ct sapientiam illi inditam pnest mtior fuit Saule, perpetuis delectatur; tertiam Origen |s et Victorini, rege sene et stulto. Imo Salomon puer sapiens 7. d. Puer pauper ct sapiens est Christus, dc quo præslantior fuit soipso jam sene ct stulto; tunc Isaías, cap. ix : « Parvulus natus est nobis, ct tilius emm per luxuriam et idololatriam desipuit, scdatus est nobis: » rex senex ct stultus esi diabo­ seque et regnum perdidit, tumquo Deus ad reg­ lum, qui m huc mundo ab ejus origino mundanis num decem tribuum evexit Jeroboam juvenem ou filino. Secacda. fut** orto* COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. IV. tenais fortuna?, sed sapientem, id est strenuum rex Israelis. Verum senescens vitulos aureos ere­ et industrium, III Reg. xi. 27. xit, cl idololatriam in Israelem invexit, ideoque Significat ergo hæc gnome primo, sapientiam regno, vita ct stirpe privatus est. Quinto, in Joseph, qui juvenis sapiens inclusus Quinto» juvenum et pauperum præstare regno senum iusipientum; seiw/o, sapientiam acui tum juven­ carceri futuram famem prævidit, et Pharaoni tute, tum paupertate : juventus enim acri est in­ ignoranti prædixit, ideoque princeps Ægypli genio, animoque vivido et generoso, adeoque creatus, toti /Egypto, mox orbi in fame de ali­ magna nu ditatur ct sperat, magnaque molitur ut mentis prospexit; ad Joseph enim hic alludi pa­ sese promoveat et evehat. Talis fuit Hermogenes tet ex vers. seq. Sexto, Chaldæus exemplum statuii in Abraham Scit* qui, anno L‘» a tatis, tant® fuit sapienti® et eloqnenliæ. ut ad eum audiendum Antoninus Impe­ et Nemrod; sic enim vertit : « Abraham qui fuit rator ventilaret; unde illud : « Hermogenes inter pauper, cl erat in eo spiritus sapienti® a facie pueros senex. » Rursum, juvenius est simplex et Domini, et cognovit Creatorem suum, cum esset candida, ac modesta et humilis, præsertim si sit œtatis trium annorum, cl noluit servire idolis, tenuis fortume et pauper, ideoque capacior sa­ melior fuit Nemrod impio, qui fuit rex senex ct pienti®. Unde Philosophus : «Paupertas, ait, est stultus. Et quia noluit Abraham servire idolis, reparatrix sapienti®. » Hinc Socrates, Diogenes, projecerunt eurn in medio fornacis ignis succen­ Crates p lu resque alii contempserunt divitias, ut si, et accidit ei miraculum a Dominatore sæculi, philosopha.entur, el expeditius liberiusque vaca­ et liberavit cum inde, et postea non fuit scientia rent sapienti®. Paupertas ergo et juventus acuunt in Nemrod, ul admonitus esset deinceps, ut non sapientiam. Ex adverso ætas et opes, præsertim serviret idolis quibus antea serviebat. » Verum in regibus ct principibus, obtundunt sapientiam; horum fides sil penes Chaldœum. Denique significat hæc gnome reges ct princi- n«am* sunt enim occasio gula’, luxuri e, superbi®, quæ hominem infatuant. Hinc tertio, significat reges pes decere, ut sint pauperes, id est paupertatis sæpe in senio infatúan, partim quia per opes de­ ct pauperum amatores, ne, si avare opibus in- Cuit’ liciis, ventri cl veneri per omnem fere vitam va­ hient,subditos expilent, el pauperes opprimant. carunt; pailón quia ex diuturnitate regnandi, Ha Moses, Samuel, Saul et David initio regni fuere fiunt nimis securi, superbi et tyranni, ideoque pauperes; aede rege sâncit Deus, Deuter. xvn, populo exosi, qui proinde non raro eos throno 17 : « Aon habebit uxores plurimas, quæ alliciunt deponit, et alios sibi principes creat. Unde pro animum ejus, neque argenti ct auri immen-a pon­ stulto hebraico c n/n/s. Unde sic sonant, Quoniam de gregata est, et in fine Judæi, qui Aniichristum domo vinclorum prodiit ad regnum, quia etiam in pro Christo suscepturi sunt, non laetabuntur in «Jb regno ejus natus est pauper; quod totum inulti Christo. » de uno ct eodem accipiunt, varie vertunt et ex­ Morali ter, disce hic vanitatem regnorum et re- >hnU plicant; sed communiter sic, ut per carcerem gum, ex eoquod inflmæ sortis homines, puta servi kr ’* ™n’u,u accipiant uterum matris, 7. d. Rex quoque dum et incarcerati, Mibinde e vinculis. exaltentur ad JTJuiU* nascitur < x utero matris, quasi ex carcere prodit regnum ; reges vero regumque filii e throno ad vinctus ct miser, puta secundinis religatus : nu­ inopnm st itum locumque dejiciantur. Hæc enim dus et pauper sicut cæteri homines: quare hujus est fortume inconstantia, hæc vita» hujus instabi­ conditionis suo* memor in regno non insolescat, lis alea, hæc regnorum mut > bilis vicissitudo. Si­ n».*c se super alios superbe efferat, sed modeste se cut enim mercatorum sœpe hic solet esse exitus, peral ne rezno dejiciatur, et ad primævam nu­ ut bonis cedant, navigantium, ut submergantur : ditatem el inopiam relegetur. Ita Olympiodorus, ita qui diu rempublicam administrat, sinistrum Abcn-Ezra, Valablus, Osorius et cæteri. aliquem casum sustinere cogitur; casum , occa­ Verum hinc gnomen non de nuo ct eodem, sum patiens consolationis loco repetat illud Ma- Gwxnr. sed ua editione cx Septung.nl 1 sic vertit, 7110- modo aurei dantur : ita aulici pro regis voluntate, niam de dumo vinctorum • jreditnr, ut regnet, qua nunc beati, nunc miseri fiunt. Agesilaus adhuc etiam in regno ejus natus est pauper, q. d. Rex se­ puer cum in gymnicis ludis loco parum honori­ tti x. -od stulti;-- • non advtrtFI fieri posse ut àlf- fico locaretur a chori magistro, licet rex declara­ qui< < x his quos ipse viuxeral, exeat ad regnum tus esset, paruit dicens : « Ostendam non loca e care» re. i|» e vero do regno excidat, quod fasi- viris, sed viros locis dignitatem conciliare. » Se­ pitnlcr ac. injuste gessit. neca, lib. he Tranquillitate, cap. m : « Officia si lude mystico S. Hieronymus per puerum sa­ civis amiserit, inquit, hominis exerceat ; » et anIM 181 COMMENTARIA IN ECCLESÏASTEN, cap. IV. tcriiiR : « Habet ubi so, etiam in privato lare ex­ Sesostris rex /Ecrypti, curru aureo vectus, jussit plicet mngntis animus. » Et inforlun sapiens ct illum trahi a quatuor regibus ase devictis, quo­ providum dat consilium : « Non exspectet, do­ rum unus oculos in rotas assidue conjiciens, nec res te dimittant, «od ab ipsis te ipse disjun­ rogatus ab eo cur id faceret : Miror, ait, rotam gas. » Utilis est hæc mutatio : nam, ut ait Man­ volvendo, nunc in sublime attolli,mune ad ima deprimi. Intellexit Sesostris notari ab co incon­ tuanus : stantiam fortuna», et felicitatis human e : quare Pluribus excelsa, vel opum, vel honoris ab arce eamdem sortem sibi obvenire posse considerans, Profuit, ad modica sortis cecidisse quietem, statuit ne illi posthac currum traherent. Ita Nicephorus, lib. Will, cap. xxix. Huc facit illud Juve­ in qua, ut ait Poeta : nalis, satyra 1 : Gaudebis minos, ct minus dolebis. Et hoc modo vilis mundus redditur iis qui aeter­ num spectant; decepti enim a vanitate mundi, quaerunt veritatem veraque bona in cœlis, dicuntque illud Poetæ : Inveni portum; tpes el fortuna, valete : Nil mila vobucum, ludite nunc alios. Cogitantquo illud Sonecœ in üercule furente : O fortuna viris invida fortibus, Quam non œqua bonis præiuia dividis? Et illud Lucretii, lib. V De herum natura : Namque hos c summo quasi fulmen dejicit ictos Invidia, interdum contemptum iu tartara terra*. Exem- Sic Hei mias Antiocho in deliciis, eo spectante el P111, probante, occisus est, ait Polybius lib. VIL Seja­ nus, Tiberii collega, hac ab eo sententia muletatus est : « Sejanum capite plecti placet, corpus in Gemonias projici, ejusque liberos omnes inter­ fici. n IU Dio in Tiberio. Plautianus Severi Impera­ toris pone collega misere interiit, et cadaver ejus in viam contumelioso projectum. Ha Zonaras, torn. H Annal. : « Inter tot obsr centem a rege secundum, ideoque co mortuo re- pidimt. gnaturum, requnntur, stipent, honorent, ejusque gratiam ambiant, nipote a quo majora et diutur­ niora sperent. Viderat Salomon id fieri in patro suo Davide, quem senem deseruit pene totus Is­ rael, secutus Absalonem filium, regnum patris invadentem, H fiqj. xv, 13. Idem expertus fuit in subget (1) Vers. 15 ct 16. Rosenmullenis, ridi ego omnes vi* ventes qui ambulant sub hoc sole. esse cum puero hoc se­ cundo (secundus dicitur puer ille sapiens respectu habito ad regem ancili), qui slat coiuututiu, loco ejus regis stolidi. Ao/» rs/ finis omni populo, omnibus, inquam, ante quos erat, quorum dux erat illo puer eundus rex con­ stitutus. M.iurer, tamen vidi omnes rivos ambulantes sub sole cuín adolescente, compantos cum adolescente, secundo rege, qui suriedurus erat loco ejus, regis senioris; non est finis universo populo et omnibus qui fuerunt ante eos. idesl, in/ ib et innumerabili» M multitudo hominum, qui antéeos (utrumquo regem, senem et Ado|e«umtom) vixerunt, et quoi oblivio Qbruil ; etiam posteriores non gaudebunt dr co, rege adolescente, ele. 1H8 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. IV. seipso; nam eum velut senem delirantem sprevit videbunt, nec incedentem prosequantur festivis populus, et ad Roboamuin filium respexit, quia acclamationibus, equis, rhedis, curribus ; /piaro ipv»» a ex luxuria et idololatria factus est abomi­ non est quod ipse juveniliter hoc suo regno nabilis suo populo, et contemptui habitus etiam exsultet et insolescat, nipote a paucis honorato a suis servis, n ut ait D. Thomas, lib. Ill De Rcgim. cogniloque modice duraturo, el ad alios trans­ príucip. cap. vin. ferendo. Igitur regnum ct rex juvenis, ejusque fb’¡od ti­ Ratio est duplex, scilicet novitas et spes. Omnes applausus el triumphi, mera sunt vanitas et afflic­ pi ci » DOtio spiritus. Si s.ipit ergo, dicet sibi : Ecce jam nui i. enim aulici, /equo ac plebeii, avidi sunt novitatis; ipes. unde pertffsi diuturni regni regis sui, ejusque quidem regno polior, mihique ut regi totus mores fastidientes, et forte ab eo læsi, ad novum populus applaudit; sed quanta jam elapsa sunt juvenemque regem sese convertunt : præserlim sæcula, in quibus nulla fuit mei notitia! quot quia senes sunt avari, morosi, tetrici; juvenes jam sine fine mortua sunt hominum millia, qui vero solent esse liberaliores, animosiores, ac de me, neque vel fama, vel nomine quidquam majus dare specimen magnarum rerum, initio cognoverunt ! quanta item in sœculis post ven­ regni ; hic ergo cis videtur novus bcneflcusquo turis erit hominum multitudo, apud quos, vel Jupiter, hoc oriens libcralilatis sidus. Spes, quia nulla omnino, vel admodum tenuis, atque ea qui a rege sene jam ditati sunt, plura ab eo non apud paucissimos erit mei memoria! Quid igitur sperant; a juvene vero noviter regnaturo, nova gestire volo, quasi magnum aliquid tenens, aut el majora exspectant. Hisce aliisque de causis quid exsultare, quasi beatus; cum potius tanta semper gravis et molesta est aulicis, populoque hæc prœsens exsultatio, mihi ita perpendenti ver­ torga principum vita et potestas, uti Rom/e ad tatur in afflictionem spiritus? oculum subinde cernimus. Secundo el pressius, q. d. Infinita fuit populi Secondo, Nota t* sub sole, quia sicut sol oriens post lon­ multitudo, omnium scilicet qui fuerunt ante eos. gas noctis tenebras oculis intuentium gratissimus llebræa, ante fadem eorum, id est qui velut ante est ; sic ct novus rex subditis senem regem per- ambulones, honoris causa, cilm gaudio, pompa tæsis. Unde Pompeius, cum Sylla sibi abnueret ct plausu praecesserunt regem adolescentem, ejus­ triumphum, respondit : « Ignorat Sylla quod plu- que patrein olim juvenem; sed posteri id non res adorent solem orientem, quam occidentem.» facient, nec fodabuntur in co, co modo /pio so­ Quo audito, Sylla exclamavit : a Triumphet. •> Ita let populus in rege suo oblectari el exsultare, Plutarchus in Vita Pompeii. Aulici ergo el popu­ sed eum vel deserent el fastidient, utpote pariter lus circumaguntur cum principibus novis, sicut jam senescentem , aut dure et tyrannice regnan­ holiotropium sese convertit et circumagitur cum tem, aut ex propria levitate oblivioni tradent, sole; quare cis non confidant reges et principes. nipote jam mortuum et septillum; sicquc ad Vei e Seneca : « Pauci reges, non regua colunt. » alium, qui successit, transibunt. Vide ergo hic El Timotheus apud Alhenæum, lib. III : « Non vanitatem regni el regum : nimirum « sic transii cano vetera : nova si quæ sunt, eadem el meliora. gloria mundi, » instar stuppæ accensa?. Unde Júpiter, qui juvenis est, regnat : olim Saturnus Campensis vertit, non minor fuit numerus eorum imperabat, » qui senem hunc olim sequeretur, cum regno prœficereIG. INFINITUS NUMERUS EST POPULI OMNIUM, QUI tui : ita d potestas hujus qui nunc tantopere ¡daret, Vin. 1« nurunt ante eum ( llebræa, ante eos; Symmachus, gravis videbitur posterioribus; quare d ambitus ille ante utrumque, scilicet regem senem, et lilium ado- suam habet vanitatem d animi tædia. Huc perlinet expositio Tilelmanni ct Clarii, qui le entem) : et qui postea futuri sunt,non LATA­ censent adolescentem secundum esse puerum RUM UR IN EO, SED ET HOC VANITAS ET AFFLICTIO SPI­ RITI s. — Bebræa, non est finis omni populo, univer­ sapientem de quo vers. 13; utrobique enim in sis qui fuerunt ante illos; d etiam novissimi vel se­ Hebraeo est nS’ ielcd, id est puer, juvenis, ado­ quentes non gaudebunt in eo: quia etiam hoc vanitas lescens. Sic ergo exponunt : Vidi maximo numero d malitia spiritus; Septuaginta, præsuinptio spiri­ homines illum sequi adolescentem, qui regi seni tus; Syrus, perturbatio spiritus; Arabicus, nonne ct stulto successurus est. Præcessil etiam ante confusio omni populo erat, d omnibus qui prwcssc- juvenem eumdem multitudo innumerabilis eo­ runt eos; et nunquam posteri gaudebunt eu : propte­ rum qui senem assectabantur; sed postea gravis rva hoc est vanum, d afflictio spiritus. Chaldæus visa est illius potestas, ideoque desciverunt ab pergit h » c adaptare Roboam, quem ob duritiem eo. Ad eumdem modum rex novus, qui pro alio fastidientes braclilæ, crearunt regem sibi Jero­ assumptus est, quamvis habeat in principio qui ei cum gaudio plausuqnc adh/erescant, postquam boam, quod valde afflixit Roboam. Jam Primo, plane sic exponas, q. d. Infinita, id est tamen fuerit in regno confirmatus, non lœtabunPrimo. plurima, ct quasi innumerabilis fuit hominum tur illi in ipso, sed incipiet etiam videri gravis, turba, quæ reges priores, qui fuerunt ante hunc perinde ut præccdentis auctoritas ct potestas. Fit adulescentem regem, ejusque patrem jam senem, autem hoc, vel successoris vitio, quoniam non secuti, illis adulata est, et applausit; posteri quo­ qualis futuris videbatur, ctfm assumeretur in re­ que qui plurimi erunt, hunc adolescentem non gnum, permanet, sed in tyrannidum vergit, ob » COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN. cap IV. 189 quam prior abjectus est, aut etiam in majorem; cundo; » hic enim plausus est anra popularis, vel subditorum, qui sine causa murmurant, licet quæ cito sive ætnte et senio, sive mobilitate vulgi, minus eos tractet, quam prior; aut cum sint sive regnandi vitio, libidine et fastu deflorescit, juniores, idcoquo non experti sint lyra nn* dem marcescit, mutatur ct evanescit; tuneque adoles­ regis prioris, hinc non Lrtantur in successore, centem, curn videt se a suis deseri, cruciatel af­ sicut lætanlur ii qui sub priore vixerant, et dura fligit, Unde Symmachus vertit, sed hoc aura est et ab eo passi sunt. Duas alias expositiones affert pastio venti. Plausus enim populi et acclamationes Titelmannus ex Hebneo; sed quia a Vulgata dis­ non sunt aliud quam levis aura et ventus, qui sonant, hinc cas omitto. Consule eum, si libet. cum sonitu perstrepit et abit. Ita Hugo Cardinalis, Summa significat quanta sit vanitas regnorum Lyranus,Cajetanus, Titelmannus et alii; qui tamen et regum, utpote in quibus nulla sit firmitas et id arctant ad adolescentem regnum patris inva­ constantia, sed necasse sit perpetuis angi curis, dentem, uti fecit Absalom. timoribus, sollicitudinibus, suspicionibus, odiis, Moraliter, disce hic quanta sit regni, regalis pro­ insidiis. sapia et nobilitatis vanitas, quam proinde appo­ Porro Thaumaturgus aliter exponit, aliamque sito burdonis et muli apologo oculis subjicit Cyvanitatem suggerit, scilicet morositatem ct invi­ rillus, lib. 11 Apolog. mor. cap. xix, cui titulus : diam, quam rex adolescens ob favorem populi Contra superbientes ex progenie seu nobilitate : «Cum ApoKapud patrem senem, ejusque consiliarios el auli­ burdo, inquit, mulo occurrisset, eum spernendo £ cos incurrit, adeo ut proplerea subinde princi­ se jactabat, quod a meliori patre genitus esset; doq u patu dejiciatur, vel veneno perimatur, uti hoc cui mox ille, armati pedis calce retento, cum acu- r sæculo non semel factum vidimus. Sic ergo vertit, mine rationis respondit ac dixit : Quidnam tibi nonnunguam enim evenit, ut qui juveni quidem, cœlc- inde amplius est, cum sis burdo? Bonum enim rum cordato, subsunt, mœstitiœ vacent saltem majo- aut malum generationis ex assimilatis genitoribus reres natu. Esi enim illud proprium senum, ut morosi existit; ubi ergo hæc conforniilas attollitur, nihil, sint adversus adolescent tores, atque adeo etiam erga unde sis, differre videtur. Nam de dracone dramores el acta junioris principis, laudantes semper conites pretiosissima gemma oritur, et de gallo actum tempus. serpentum nequissimus basiliscus generatur. Me­ Allegorice S. Ambrosius, De Jnstit. Virg.cap. xi dicinalis rosa de spina produc itur, et aurum de et xn, legens per interrogationem hoc u odo : sulphure gignitur, el de flamma perlucida teter « Vidi universos qui vivunt, qui ambulant sub fumus suscitatur. Sed quoniam ex patre extolle­ sole cum juvene secundo; quis resurget pro eo?» ris, is te quasi alterum asinum confunditur ge­ Juvenis secundus, inquit, est Chri>tus, qui est nuisse.» Idipsum deinde ratione a priori demons- lutk» a primus secundum divinitatem; secundus autem trat : « Igitur cum vera nobilitas tam in corporeis secundum carnem, quia post Adam, juxta illud : rebus, quam in spiritualibus, non sit aliud quam « Primus homo de terra terrenus, secundus homo virtus possessa, mihi pluris est equina fortitu­ de codo coelestis, 1 Cor. xv. Quis enim pro Christo dine, quam libi lanium generatione gaudere. Cau­ resurget, cum ille pro omnibus resurrexerit, et terum dum ex nobilitate carnis erigeris, mox diin illo omnes resurrexerint, cum spem resurrec­ gnitilcm tam glorificatala animæ ventosa vitiosi­ tionis acceperint? » ct mox : «Non est tinis omni tate perdis ; et sic ex pretiositate vilis, ex luce nu­ populo ejus, quia populus Christi innumerabilis bilosus cfllccris, ac de bona reus notabililate vi­ finem non habet, cui fides resurrectionis œternœ, lescis; accidilque tibi sicut albedini, quæ argento perpetua vitœ acquirit ætatem. » Rursum Auctor denigratur, et llainmæ lucidilate fœdatur. Sed au­ Catana Grate. per adolescentem secundum accipit rum quanto pretiosius, tanto humilitatis pondere Antichristum, quem pro Christo omnes Judœi se­ gravius est; el lapis minor etiam pretiosior exis­ cuturi sunt in fine mundi, item Adamum, quem tit, uti et lignorum minima sunt pretiosissima, ut secuturi sunt omnes posteri ab eo prognati. Ea­ balsamus et cinnamomum. Vera igitur ct gloriosa dem ex Victorino et Origine habet S. Hieronymus. nobilitas esi humilitas, quæ ima sursum elevans Sed et hoc vanitas et afflictio spiri i us. — Sy­ mentem Deo conjungit, virtute replet, gratia dei­ rus, perturbatio spiritus; alii, tormentum spiritus. ficat ct sapienlia illustrat. Quibus dictis, obticuit.* « Hoc,» scilicet mobilitas populi nunc cum rege pa­ Nota : Burdo vocatur, qui ex equo et asina nas­ tre, nunc cum filio ambulantis, illique applau­ citur, ait Sipontinus; mulus vero, qui ex asino dentis; nam cum relicto patre ad filium se trans­ et equa gignitur, teste Plinio, lib. VHI, cap. xliv. fert, subinde iram et vindictam patris incurrit, ut 17. Custodi pedem tuum ingrediens domum Dei, vm.tr. ab eo dure tractetur, vel graviore poma mulete- ET APPROPINQUA UT Al DIAS. .MULTO ENIM MELIOR EST tur, ul omittam ambitum hunc magnam habere OBEDIENTIA, QUAM S1ULT0RIM MCTIMJi, QUI NESCIUNT servitutem, molestias et tædia. Ita Hugo Victori- quid faciunt mali. — Aliqui in Septuaginta pro nus, Clarius, Vatablus et alii. X.XXCV, id est malum legunt xxkáv, id est bonum : Sc< undo et magis genuine, « hoc, » scilicet reg­ ita Complutenses, quos secutus Syrus vertit, quia num et plausus regis adolescentis, quod scilicet ignorant facere quod est bonum; et Arabicus, giwu omnes viventes ambulant cum adolescente se­ niam ignorant quod faciunt optimum. Ubi ddverte <00 COMMENTARIA IN ECCLESÏASTEN, cap. IV. Aranicnm et Syrum passim sequi Septuaginta, ac sua Mosen ct sacerdotes imitabantur, ac nudis pe­ proindo versiones utriiisque non esse factas ex dibus , vel certe positis calceis ex corio factis, Hebreo , sed ex Greco Septuaginta. Ili enim greco templum ingrediebantur, etiamsi nulla lege di­ scribentes, ob monarchiam Grecorum ubique (mn vina, vel humana, ad id obligarentur, uti Bereni­ dominantium, qui linguam Graeam toto orbo cen Herodis uxorem nudipedem templum ingres­ sparsere, gentibus omnibus Hebræum idioma ig­ sam narrat Josephus, lib. Il Belli, cap. xxvi. Hinc norantibus innotuere. Verum perperam hio legi­ illud Pythagorie : « Nudis pedibus rem sacram tur *oú¿v pro jwuwv, id est bonum pro malum; lle- facito, ct adorato. » El Plato scribit triumphantes braaice enim est JH ra, id est malum, ut habet in ip«o triumpho fronde coronatos, lotis manibus, Vulgata latina (I). nudis pedibus sncrilicasse. Hinc et nudipedalia Hæc verba pertinent ad initium capitis sequen­ sacra, quorum meminit Tertullianus, Apolog. cap. tis; unde Cajetanus hic inchoandum censet cap. v. XL, de quibus vide Gyraldum, syntagm. 10. Porro Congrue transit a vanitate regnorum et regum Ægyptiorum sacerdotes sacrificabant calceati non ad veritatem Dei, tum ul reges doceat modestiam corio, sed papyro, puniatis ergo, teste Ilerodiaet humilitatem, ne regno superbiant, sed regnum no, lib. Il et V : Sacerdotes calceati lino. Apud Rooud sceplrumquc, ut par est, dimisse et reverenter Romanos quoque nefas erat Flamini uti calceis submittant Regi regum et Domino dominantium ; coriaceis, teste Gellio, lib. X, cap. xv. Ratio eo­ tum ut subditos moneat metiri reverentiam Dei ex rum erat, quod impurum et indignum videretur, reverentia quam exhibent regibus. Si enim tanto ut morticina, id est calcei facti ex pellibus ani­ concursu, plausu, studio, gaudio sequuntur ado- malium mortuorum, tangerent terram sanciam. k acentem secundum, quanto sequi debent Deum Vide dicta Exodi cap. m, vers. 2, et cap. xxx, 19. regem universi? Rursum hoc referas ad novam Neque id mirum; nam prisci Romani non tantum speciem vanitatis, quæ cernitur in victimis rebus­ in templo, sed domi quoque, et in urbe, sine cal­ que sacris, q. d. Adeo vanitas rebus omnibus hu­ ceis incedebant nudipedes, uti docet vetus Scho­ manis se ingerit et inserit, ut religioni quoque et liasts Juvenalis, ad vers, ill satyr. 1; quin ct sacrificio pedem inferat. Nam multi sunt, qui ex insignes belli duces ac philosophos, ut Phocio­ legis momtique hujus mei omissipne, victimas nem, Germanicum, Socratem, Diogenem, Cato­ offerunt Deo indignas et impuras, quia ipsi in­ nem Uticensem, nudis pedibus passim incessisse, digne et impure ad eas accedunt, qme magna est tum paupertatis, tum toleranti® studio, docet vanitas, imo sacrilega impietas, ideoque Deum Plutarchus in eorum Vita, qui et in Vita Lycurgi Rellgto» non placat, sed potius ejus offensam magis irri­ scribit Spartæ juvenes omnes calceis carnisse, quo s‘ no^ tat. Coactior est nexus Lyrani, qui censet hic nova expeditiores essent. Adde et castiores ; nuditas ratione probari regni temporalis contemptum, ex enim pedum ex frigido aere, el terra quam caleo quod Deus sit summe reverendus et colendus, eant, pedes frigefacit, qui per sympathiam frigus tu. regia vero potestas retrahat reges a Dei timore, suum partibus cœterisque membris communicant, reverentia et cultu. itaque m eis ardorem libidinis restinguunt. Hinc Alludit ad ritum ingrediendi et orandi in tem­ mulli Religiosi nudipedes incedunt, tum humili­ plo. Uebræorum enim sacerdotes, ob reverentiam tatis et pœnitentiœ, tum castitatis causa. templi, nudis pedibus illud ingrediebantur, ora­ Sensus ergo est, q.d. Cum ingrederis templum, bant ct sacrificabant; unde pedes ante ingressum vide ut modeste, honeste, caste, pure el reveren­ abluebant, nitoris et reverenti® causa, uti ostendi ter incedas, cogitans te ingredi locum sacrum, in Bxodi xxx, 19. Idem jam ante a Deo jussum fuerat quo residet divina Majestas, ut illam adeas Clau­ Moysi, ul accessurus ad rubum, m quo per flam­ dias : quare custodi pedem tuum, ne præceps mam ignis apparebat Deus, poneret calceamenta, sil, necubi ad lapides ctotlendicula impingat, ait Erodi m, 2, el Josué cap. v, 16. Ubi tbulensis as­ S. Hieronymus etSalonius. Alii, ne ollendasad gra­ serit a eum fuisse antiquiorem morem, ut sacra dus quindecim, per quos ascendebatur ad tem­ loca non intrarent calceatis pedibus, atque Ju- plum; ne superbe et pompatice incedat, ne quo «va­ Jo«hi dæos feliam laico-) id observasse post illam ad- getur ad profana, vel illicita, ut curiose speciet fe­ nadipft. monitionem angeli factam Mosi. » idem docet Ri- minas, nobiles, etc., sed totum se pes, cl pedis teaplo° ^cra» Il De Templo, quod intelligo de laici» redor animus colligat, ad adeundum sacra, ut curi’ religiosioribus. Ili enim religionis ergo, sponte illis totus intendat. Sub pede enim oculos, aures, totumque corpus et mentem intelligil per synec­ (i) Custodi pedem Iwm quando ibis ad domum Dei, dochen. Nominat tamen pr® cffiteris pedem, quia id esi, diligenter cave, ne aut parum &iira. aut non bene pedum est ingredi in templum : custodia ergo composita mente «edam Doo sacram ingrediaris ; ci appro* pedum significat hic omnem modestiam, attentio­ pinqum ad audiendum precepta Dei praslal dare nem et reverentiam, tum externam, tum internam, Hultontm snerifla un. Ecce, audire divina puveepta, ca­ que adimplere, pmtat sacrifleto et (Uti adere adipi debitam Deo in templo. Ha Olympiodorus : «Cus­ arici uni, quia non sunf (Hi stulti scientes [arere malum, todi, inquit, lotum corpus tuum (a parte enim to­ dum «cibrei sumptuosas victimas oilenml, mimine vero tum significavit), nec instrumentis eisdem, quibus vitam el mures ad leges divinas iiisliluuuU templum Dei frequentas, theatrales adito ludos* COMMENTARIA IN ECCLESÏASTEN, cap. IV. 401 et obscena Rpoctncula, ct impia el profana loca. vare ul mundus introeas. Itine illud Davidicum : De aliis quoque humani corporis membris idem « Domum tuam docet sanctitudo, Ikmme,» Psal. intelllgo faciendum.» Hunc essosensum liquiXex xc.11, 5. Cajetanus ex Hebreo vertit, domi tuce puleo quod subditur: « Et appropinquant audias,» ch ruit sanctitas, hoc est, inquit, sanctitas et pul* 7. Consonat S. Hieronymus dicens: « ITæcepta vitæ tn tpist. ad IMrœosz «lu aulam, mquit, regiam UoDQ dat, el non vult offendero euntes nd Ecclesiam. intraturus el habitu, et oculis, el incessu, et in umplL Non enim ingredi in domum Dei, sed sino offen­ cunctis alus componis et ornas temelipsum; in sione ingredi, laudis est. » Uberius Ti tel manu 11 s : templum autem ingressurus, ubi vere aula regia « (him ingredi volueris domum Dei, vide ut mun­ esi,et hdisqualisesl cœlos lis, rides? Tu quidam non di sint pedes tui, novo (ut in Proverbio est) illotis vides : audi tamen, quia angeli presentes sunt pedibus in eam irruas, non attondens reverentiam ubique, maxime m domo Dei, ubi autant regi, quam debes exhibere erga locum sanctum divino el omnia plena sunt incorporeis illis virtutibusl» cultui dedicatum, el divina pnesentia peculiariter Quin et Seneca, lib. VH Natur. Qutesh cap. xxx annelilicatum. » Hoc esi custodire pedem, obser­ at xxxi : «Egregie Arhtotdee ait nunquam nos COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. IV. 192 verecundiores esse debere, quam cum de Deo agi­ audiendum, q.d. Alacer et celeriter adito templum. tur. Si intramus templa compositi, sed ad sacri­ Secundo, Syrus et alii hæc nectunt sequent, huc ficium accessuri vultum submittimus, togam ad­ modo, accedere ad audiendum melius est donis stul­ ducimus, in omne argumentum modesti® fingi­ torum ; quod Noster vertit, melior est enim obed len­ mur, quanto hoc magis facere debemus, cum de tia quam stultorum victimat. Tertio, Vutablus et sideribus, de stellis, de Deorum natura disputa­ Pagninus, quia propinquior et propensior est ( Deus) mus, ne quid temere, ne quid impudenter aut ad audiendum preces luas magis quam ad suscipien­ ignoranter affirmemus, aut scientes mentiamur? » dum sacri/i» ium quod darent stulti. Quarto, Cam­ Externa enim morum compositio, vel dissolutio, pensis, et scito illum (Deum) proxime tibi adesse et index est intern®, juxta illud Eccli. xix, 27: «Amic­ audire cuncta. Verum melius vertit Noster, el appropinqua ut tus corporis, et risus dentium, et ingressus ho­ minis enuntiant de illo. » Vide ibi dicta; ubi in­ audias quia Septuaginta vertunt, ct propinquus ter alia recensui S. Ambrosium noluisse quemdam ad audiendum. Et Chaldæus id explicans : Ap­ promovere ad sacerdotium, eo quod ex immo­ plica, ait, aurem tuam ad suscipiendam doctrinam desto cl inconcinno ejus incessu, conjiceret simi­ legis a sacerdotibus et sapientibus ; templa enim eri­ lem mentis immodestiam cl inconcinnitatem, guntur tres ob fines : primo, ad sacrificandum; qualem revera postmodum in eo deprehendit. secundo, ad orandum; tertio, ad audiendum Dei Ila S. Marlinus, teste Sulpicio in ejus Vita, in verbum. Docet ergo ad templum eundum magis templo semper genufloxus vel erectus, nunquam hoc fine, ut audiamus Deum, quam ut audiamur vero scdcn>, pallido pavidoque vultu orabat. a Deo, imo ut audiamur a Deo, prius debere au­ Rogatus cansum dixit : « Non timebo consistens dire Deum, tum exterius, tum ¡nterius per sanctas hic coram Deo meo? » Unde meruit ut crebro inspirationes cordi nostro loquentem : qua ra­ visitaretur a S. Petro, Paulo, Agnete, Thccla, tione enim Deus audiet eum qui ipsummet lo­ In um- al(lue ab ip>a B. Virgine. In templo enim, quasi quentem audire renuit? Vis ergo ut te audiat pio D*as in dumo, Deus ut paterfamilias residet, ut reve- Deus, tu prior audi eum, ejusque legi cl jussis renter ad se accedentes audiat el exaudiat : quare obedi. Tò enim ad audiendum hic sumitur in actu œ / ibi est liberalissimus, cl omnia qu® rite postu­ perfecto, significatque audire ita ut obedias. Au­ lantur concedit, juxta illud : « Quoniam illic (in dit igitur, qui auditu percipit, et nudila custodit templo ait Theodorclus) mandavit Dominus be­ opereque exsequitur. Hic enim habet aurem au­ nedictionem (omnis boni copiam), et vilain usquo dientem et obedientem,utailMoy>es Exodi cap. xx, in speculum, » Psa/m. cxxxn. 3. Unde idem aiebat: vers. 18, el Salomon Proverb, cap. xxv, 12. Sivo u Replebimur in bonis domus tu®,» Psa/m. lxiv, aures audiendi, ut ait Christus Matth. cap. xi, 15. 5. Et: «Ego autem in multitudine misericordi® Noster Loi inus hebneum karob, id est u/q ro­ tu® introibo in domum luam : adorabo ad tem­ qua, vertit, offer; inde enim pip carban vocatur plum sanctum tuum m timore luo, » Psalm, v, 8. oblatio, quia res offerenda appropinquat altari et Idem postulat el impetrat Salomon toto cap. vin, Deo. Summa enim oblatio est audire et obedire Deo. Verum mp karab significat offerre in conju­ lib. m Regum. Ex adverso, Deus irreverentiam et injuriam gatione Iliphil, non in Cal, uti est karob. Adde non templo illatam excidio gentium et urbium ulcis­ recte dici : a Offer victimam ad audiendum. » citur, uti hac de causa excidit Hierosolymam ct Mystice Hugo Cardinalis : To appropinqua signifi­ Judœos. Inde Sophonias, cap. i, vers. y : victimas ficaret, ideoque regno ekvita privatus est : a .Me­ justificari, inquit Cajetanus ; et quod m mah* otL> lior est enim, inquit, obedientia quam victima: rendo careat zelus discretionis judicio, inquit ct auscultare magis quam offerre adipem arie­ Olympiodorus; el quod putant se illa ipsa in re tum; quoniam quasi peccatum ariolandi csl,repu­ benefacere, ait Carthusianus; quia putant sine gnare :el quasi scelus idololatria*, nolle acquies­ obedientia sc solis extefnis muneribus placare cere, 1 Reg. XV, 22. Ubi vide S. Gregorium. Deinde Deum, ait Tilelmannus, mentiuntur enim Deum ex eamdem usurpavit David in persona Christi : se et sui similibus, quasi Deus placelur donis el « Sacrificium, inquit, cl oblationem noluisti: au­ xeniis, uti placantur homines. Ignorant ergo quid res autem perfecisti milii, etc. Tunc dixi : Ecce Deo gratum sit, quid ingratum, idcirco tolo< se venio. In capile libri scriptum est de me ut fa­ ( ant externis caeremoniis, nil de interna puntate cerem voluntatem tuam : Deus meus, volui, cl ct pietate curantes. Perversum ergo habent de legem luam iu medio cordis mei », Psal. xxxix, virtute et de Deo judicium, ac utrique insignem 7; Hebr. x, 5, ubi fuse hac de re egi. injuriam irrogant, dum censi ni Deum colendum QUI NESCIUNT QUID FACIUNT MALI. — PagOtflUS, carneis victimis, non iu spiritu ct veritate adoran­ qui nesciunt facere voluntatem ejus, scilicet Dei ; he- dum. Denique Thaumaturgus totum hunc versum bræum enim jn ra, id est malum chaldaicc signi­ applicat Ecclesiast®, id est concionatori; sic enim ficat voluntatem : njn raa enim chaldœum, idem vertit, porro Ecclesiastes est munus imprimis ut vites est quod hebraico nvi ratsa, id est velle com­ suœ rationem habeat, et ipse reclus ambulet ; dein pro placere. Valablus, quia nesciunt facere nisi malum; insipientibus procetur, u' in posterum recqdo intel­ Campensis, quorum opera sunt ingrata Deo, qua fa­ lectu, mala opera vitare discant, \erum hec versio ciunt; Clarius, nesciunt aliud quam facere malum; ab llebræo, Greco, Latino, Syro el Arabico dis­ R. David, nesciunt aptare ct corrigere malum quod sonat. habet sacrificium ipsorum; alius, quia non ipsi scien­ Ab iisdem pariter dissonat, esto minus, Isido­ tes (sed ignorantes cl insipientes) ad faciendum ros Clarius, dum vertit, custodi pedem tuum ingremalum. Sicut enim sciens et sapiens facit bonum, diens domum Dei qui propinquus est ut audiat. Ne sic ignorans ct insipiens facit malum : Hebræa des sacrificium stultorum, qui nesciunt aliud quam enim concisa sunt, et nonnulla supplenda relin­ facere malum; sicque explicat, q. d. Proxime adest quunt; unde vario verti possunt. Noster cum Sep­ Dens, ad audiendum omnia tua. Ne ergo multis tuaginta optime vertit supplendo to quid. Sensus verbis cum co agas, stultorum more : quorum est, q. d. Obedientia est melior quam victima) sunt Deo ingrata, quæ faciunt omnia, scilicet stultorum, id est impiorum, quia hi etsi victimas etiam sacrificia; quippe cum plenas habeant ma­ In se bonas offerant, tamen multa perpetrant mala nus sanguine, ob rapinas et homicidia# 13 <94 COMMENTARIA IN ECCLE^IASTEN, cap. A. CAPUT QUINTUM. SYNOPSIS CAPITIS. Pergit dare prorepta de modo orandi et colendi Dann, ac tría assignat : primum, ne tañere guis mulli' effutiat coram Deo; secundum, ne temere quid voveat, sed prudenter, idgue expleat; tertium, venerandas esse Dei providentiam, etiam dum permittit pauperes opprimi, ac vim infari justitiæ. Hinc inserit qua­ dam de vanitate somniorum. Deinde, vers. 9, transit ad vanitatem avariliœ; prœscrtim quod illa avarum nunquam satiari sinat, quodque ille serpe congerat opes in sui noxam et necem. Unde, vers. <7, concludit felicitatem non consistere in opibus, sed in frugali et honesto opum usu. 1. Ne temere quid loquaris, neque cor tuum sit velox ad proferendum sermonem coram Deo. Deus enim in coelo, et tu super terram : idcirco sint pauci sermones tui. 2. Mullas curas sequuntur somnia, et in multis sermonibus invenietur stultitia. 3. Si quid vovisti Deo, ne moreris reddere : displicet enim ei infidelis et stulta promissio; sed quodeumque voveris, redde : 4. multoque melius est non vovere, quam post votum promissa non red­ dere. 5. Ne dederis os tuum ut peccare facias carnem tuam : neque dicas coram angelo: Non est providentia; ne forte iratus Deus contra sermones tuos, dissipet cuncta opera ma­ nuum tuarum. 6. Ubi mulla sunt somnia, plurimae sunt vanitates, et sermones innumeri : tu vero Deum time. 7. Si videris calumnias egenorum, et violenta judicia, et subverti jus­ titiam in provincia, non mireris super hoc negotio: quia excelso excelsior est alius, et snpcr hos quoque eminentiores sunt alii, 8. et insuper universæ terræ rex imperat ser­ vienti. 9. Avarus non implebitur pecunia ; et qui ai HH t divitias, fructum non capiet ex eis: et hoc ergo vanitas. 10. übi mullæ sunt opes, multi et qui comedunt eas. Et quid prodest possessori, nisi quod cernit divitias oculis suis? 11. Dulcis est somnus operanti, sive pa­ rum, sive multum comedat : saturitas autem divitis non sinit eum dormire. 12. Est et alia infirmitas pessima, quam vidi sub sole : diviti® conservata: in malum domini sui. 13. Pereunt enim in afflictione pessima : generavit filium, qui in summa egestate erit. 14. Sicut egressus est nudus de utero malris suæ, sic revertetur, et nihil auferet scoimi de labore suo. 15. Miserabilis prorsus infirmitas : quo modo venit, sic revertetur. Quid ergo prodest ei quod laboravit in ventum? 16. Cunctis diebus vil® suæ comedii in tenebris et in curis multis, et in ærumna atque tristitia. 17. Hoc itaque visum est mihi bonum, ut comedat quis, et bibat, et fruatur lælilia ex labore suo, quo laboravit ipse sub sole, nu­ mero dierum vilæ suæ, quos dedit ei Deus: et bæc est pars illius. 18. Et omni homini, cui dedit Deus divitias, atquo substantiam, poteslalemque ei tribuit, ut comedat ex eis, ct fruatur parle sua, et læletur de labore suo : hoc est donum Dei. 19. Non enim salis recor­ dabitur dierum vilæ suæ, eo quod Deus occupet deliciis cor ejus. , 1. Ne verba multiplicant ct precipitant, quasi iis co­ VELOX AD PROFERENDUM SERMONEM CORAM Df.O. DECS gere velint Deum, ut det quod postulant; et sicut ENIM EST IN COELO, ET TU SUPER TERRAM : IDCIRCO SINT faciunt balbi et bltesi, qui quia celeres habent fauci sermones tui. — Hebraice, SiIDdSn al teba- phantasne moms, ut eos verbis nequeant asse­ hel, id est, ne acceleres ex sollicitudine, et mentis qui, et eloqui, quia phantasia celeritas linguai œstu, ne precipites, ne tumultueris, ne percellas, tarditatem antevertit et prevolat, hinc balbu­ sicut audaces, potentes et impudentes verba ac­ tiunt. Conantur enim el solliciti sunt, ut celeri­ celerant et precipitant, ut iis velut grandinibus tatem cogitandi celeritate loquendi adaquent, percellant, obruantque audientem, coganlque ideoque verba precipitant, confundunt, balbu­ eum (acere id quod ipsi petunt. Simili enim tiunt, coque magis quo celerius loqui satagunt, modo quidam fideles, sed rudes in oratione uti docet Aristoteles, sect 3. Problem, in 30. NoTEMERE QUID LOQUARIS, NEQUE COR TUUM SIT COMMENTARIA ÍN ECCLESlASTEN, càf. V. m tallir ergo et carpitur hic precipitati© oris, pro­ cut, inquit, qui /Egyptian) palmam gustant, mens venions ex corde cupiditatibus ct passionibus ejus obstupescit : sic lingua retardatur, cum dicen­ ardente et æstuanle. Undo Septuaginta vertunt, dum est de Deo. » Lactantius, lib. De ira Dei, ce­ noli festinare in ore tuo; Syrus ct Arabicus, ne lebrat illam Platonis sententiam in Timoso : « Ma­ velox sts in ore tuo, et ne acceleret cor tuum ad pro- jestas Dei tanta est, ut nec mente comprehendi, ferendum verbum; Noster, ne temere quid loquaris; nec lingua exprimi possit;» et illam Socratis: Symmachus, ne sis r^-trnç, id estpreeeeps, temera­ a Formam Dei non oportet conquiri. » Cui similis rius, pronus et corruens, audax, effrenatus, immodes­ est illa Trismegisti ad Tatium : « Deum invenire tus, inconsideratus ad loquendum. Tigurina, ne quid difficile; cum invenesis, men te ve conceperis, in­ praecipitanter loquaris; Costas et Chaldæui vertit, dicare in vulgus nefas; enarrare verbis imponi­ ne inconsulto sermone prorumpas m verborum stre­ bile, ob nimiam et inaestimabilem ejus pote ta­ pitum, neque praeceps animus tuus feratur, ut vim lem. » Quocirca Cicero pro lege Manii. : a Domini, et orationis aculeos effundas, cum tu ad Deum pre­ inquit, timido do potestate deorum et pauca dicenda sunt. » caturus venis. Tertio, arctius alii apud S. Hieronymum, cen­ Porro Georgius Cedrcnus in Compendio hist. cap. ¡x, taxans Origenem, quod libros plurimos sent hic agi de voto, vetariqne ne quid temere non tam componeret, quam temere effunderet, voveamus coram Deo, id est ipsimel Deo. Verum aliter legit : a A librorum, inquit, compositione de voto agetur vers. 3. Quarto ergo et genuine, agitur hic de oratione : ct multitudine syntacticus, quasi compositor, dic­ tus fuit. Apparet cum non paruisse Salomonis hœo en.m ht coram Deo; unde Campensis vertit, dicto ita prœcipientis : Fili, cave ne mullo» libros ne prceccps sie in lingua tua oratura Deum. Jubet facias, neque festina loqui, neque properet ani­ ergo ne in oratione simus praecipites, verbosi et polylogi, ut quidquid in buccam venit, quidquid mus tuus coram beo verba facere. » Verum hæc lectio ab llebrœo, Græco, Latino et cor, vel concupiscentia suggerit, coram Deo pro­ mamus. eœtcris dissonat. Rursum ne in oratione simus leves, impnemcMultilo- Itfitur temerarius ct velox sermo coram Deo qnium est praeceps multiloquium, idque quadruplex ; dilati cl imprudentes; sed prius medilemur quid quadro primo, quod iit de qualibet re in presentía Dei ; orare et postulare conveniat, ne petamus aliquid plex. secundo, quod til de ipso Deo; tertio, quod lit Deo Deo indignum, vel nobis noxium, bub oratione per votum; quarto, quod Iit coram Deo per ora­ accipe quamvis Dei invocationem, sive ea liat tionem: hinc quadruplex oritur sen-us. per juramentum, sive per votum, sive per exor­ Primo cnim Thaumaturgus, Olympiodorus, cismum, sive per aliam rationem et modum, q. d. Bonaventura, Hugo Cardinalis censent hic prin­ Ne temere quid jures per Deum, ut eum invoces cipi silentium et moderationem lingua» in quali­ faciasquo testem rei vauœ, vel fatae; nec praeci­ bel locutione, eo quod coram Deo, id est in Dei pitanter quid voveas Deo, sed prius cogita an id præsenlia, agamus et loquamur quidquid agimus quod voves, Deo gratum sit, ac tibi utile et facile, et loquimur. Audi Thaumalurgum : a Tum etiam ut de exeeutione non dubites; ne temere diabo­ perpulchrum fuerit lingua parce, pectore autem lum, vel res creatas per Dei DOm< n conjures, etc. constanter uti. Nam licet absurdis quibusdam Votatur enim hic omnis irreverentia, qua* lit Deo molibus impetatur animus, dedecus tamen foret per præcipitem no urnis ipsius ^auctissimi invo­ eos continuo effutire, motibusque esse minus cationem. Unde generale hoc pneceplum particompositis. Licet enim a cœlo longe distemus calati m de voto explicans, subdit : « Si quid (quod diligenter advertendum est), praesenti ta­ vovisti Deo, ne moreris reddere, etc. » Ita Cnalmen auscultantique Deo loquimur. Graviter ita­ dæus: «Non accelerabis, ait,super dictum tuum, ut confundas eloquia oris lui; el cor tuum non que loqui utilissimum. » Nam, ut docet Aristoteles, lib. IV EfAic.cap. i>i, festinabit proferro loquelam m tempore, quo tu magnanimi habent motum tardum, vocem gra­ oras ante Dominum : namque Dominus imperat vem, locutionem tardam stabilcmqiio- n Nam super omnem mundum, et sedet super solium Deque qui circa pauca studet, inquit, ud festi- gloriæ in cœlis ollissimis, et tu sedes super ter­ nabundus; neque qui nihil magnum existimat, ram, propterva erunt verba oris tui modica. » contentus et vehemens. Acula autem vox, ct ce­ Taxat gentiles, qui putabant Deum flecti bellis sermonibus cl orationibus, quibus Cicero et ora­ leritas ex his etiicilur, » qui sunt pusillanimes. Secundo, pressius S. Hieronymus to coram Deo tores ileclebant judices ad misericordiam vel exponit dc Deo. a Jubet, inquit, ne aut loquenles, vindiciam, contra quos Christus Matth. cap. vi, 7 : aut cogitantes, plus de Deo quam possumus opi­ « Orantes autem, inquit, r olite mullum loqui, si­ nemur, sed sciamus imbecillitatem nostram,quod cut ethnici ; putant emm quod in multiloquio suo quantum distat coelum a terra, tantum nostra exaudiantur. » opinio ab illius natura separator.» Sic el Hugo Vic­ Rursum gentiles putabant Jovem el deos dor­ torinas, Lyranus, Tilclmannus, Dionysius cl alii. mire, vel alio profectum abesse, aut bibere in PræclareHugoÆtherianus,lib. Il De Dieresi : a Si- diversorio, vel aius negotiis occupatum disti♦ COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. V. neri : quare nt eum excitarent, et attentum face­ quam discedit, aut recedit a cœlo, ac consequen­ rent, multis mngnisquo clamoribus orabant, ut ter nec a terra : quare nulla est ratio festinandi sacerdotibus Baal improperat Elias, III Beg. xvm, et accelerandi preces: Deuscnim semper præsens 27 : « Clamate, inquit, voce majore : Deus enim ct immotus consistit ut eas audiat. Secundo cl nervosius, q. d. Deus in celsissimo est, et forsitan loquitur, aut m diversorio est, cœli solio gloriosus residet, tu autem in humili aut in itinere, aut certe dormit, ut excitetur. » Vere Seneca, lib. II De Bcnef. cap. i : « Vota, in­ vilique terra, supplex humi oraturus procumbis. quit, homines parcius facerent, si palam facienda Quare decet te reverenter cum timore, et tremore, essent. » Et rursum : « Sic vive cum hominibus, ac submisse paucisque Deum alloqui’, et dicere tanquam Deus videat; sic loquere cum Deo, tan­ cum Abrahamo : « Loquar ad Dominum meum, cum sim pulvis et cinis, » Genes, xvm, 27. Cum quam homines audiant. » Proclaro Nysscnus in Orat. Dominicam : « Qui ergo sis vilis et infimus, par est ut summam Dei in tempore orationis, ait, in ea, quæ animæcon­ majestatem in cœlo regnantem, summa demis­ ducunt, intentus non csl, sed vitiosis etpcrhii- sione el veneratione interpelles. Unde Costus ct batis animi sui motibus Deum obsequi postu­ Chaldæus vertit, nam in universum orbem principa­ lat, nugator quidem revera, atque blaterator est; tum obtinet Deus, sedet que in summo cœlo, velut in quippe qui oret ut Deus suarum ineptiarum et sede gloria : tu vero cum depressus humi jaceas, in dicendo moderatione utere. Porro Vatablus inter­ vanitatum adjutor et minister fiat. » Vetat ergo hic Salomon ne ex vitiosa animi pretatur, Deus est verax, tu autem mendax, ignorans cupiditate, libidine, petulantia, præcipitatione, ct insipiens. Idcirco pauca, caque promeditate, inconsideratione quid oremus vel effutiamus co­ coram Deo loquere, ne his te falsilatis, ignoranti® ram Deo,sed prius prudenter juxta dictamen reel® ct insipienti® coarguat. rationis expendamus, quid et quale,quantunque Tertio, sicut cœlum complectitur, fovet, regit, TeriU a Deo peltre oporteat, ne irreverenti® crimen in­ illustrat et fecundat terram, sic ct Deus homines curramus, ideoque sobrie et parce coram Deo lo­ se invocantes : quare non mullis verbis in ora­ quamur. Deus enim est cardiognosles, id est cor­ tione ad eum est opus, sed pio affcclu, resigna­ dimi! scrutator, ideoque magis attendit cor ct tion ct fiducia, qua credamus et speremus ab eo mentem, quam linguam orantis. Maxime autem omnia quæ poscimus, si nobis salutifera sint : in notatur cl carpitur hic pnrceps in multiloquio, ct illius ergo sancta providentia, silentes el sperantes oratione celeritas. Eamdem carpsit Prov. xxix,20 : recumbamus, cl securi conquiescamus. « Vidisti, ait, hominem velocem ad loquendum? Idcirco sint pauci (diligenti examinatione per­ stultitia magis speranda est, quam illius correp­ pensi, ait Olympiodorus) sermones tui. — Tum tio. » Et S. Jacobus, cap. r, 19 : a Sit omnis homo ob rationes jam dictas, lum quia Deus e cœlo to­ velox ad audiendum, tardus autem ad loquen­ tam tcrarn, el omnia quæ in ea fiunt, velut exi­ dum » « Festinatio indicatjudicium,quodloquens guum globulum pellucidum pervidet et perspi­ habet de sua ipsius sapientia, quasi alii profe­ cit, uti raptus in Deum, eunidem totum perspexit renda sit, neque sil diu sibi expectandum in S. Benedictus,tcsteS. Gregorio, IV Dial, cap.xxxvi; proferenda sententia, ne alius præverlal. Confu­ quare cum Deus tuas preces, œrumnas et deside­ sio illa verborum noscitur ex nimia prœcipita- ria perspicial, non est quod ea mullis illi expli­ tione loquendi, n ait recle noster Lorinus. ces, nipote jam illi cognita. Secundo, quia sicut DlUS ENIM IN corto, TU SUPER TERRAM. — Scptuacoram principe paucis agendum est, reverenti® ginla, quia Deus in cœlo sursum, ef tu super terram • causa, sic magis coram Deo. Tertio, quia Deus e addunt aliqui, deorsum; Campensis, Deus e cœlo cœlo pervidet affectum cordis, cumque poscit, videt tua omnia, qui in terra degis; Olympiodorus, non sonum, copiamque verborum. Unde Mosi Deus enim qui in altissima ccelorum specula sedem silenti, sed summe desideranti dicebat : « Quid habet, qua in imo sunt, conspicit universa. Sensus clamas ad me? » clamor enim in Dei auribus est ergo est: vehemens affectus, et desiderium, Exodi xiv, 15. rumo, q. d. Noli in oratione verba multipli-» Hinc S. Franciscos totam noctem orans, ac e terra *4 * care et precipitare, quasi Deum excitaturus ad sublevatus in cœlum, non aliud dicebat, quam : i n audiendum, el concedendum quod petis, quia « Quis tu, Domine? quis ego? Deus meus el om­ Deuse cœlo cominus terram, el omnia quæ in nia; » sed hisce verbis totum cordis affectum in terra fiunt, intuetur. Quare cominus intuetur ct Deum effundebat. Sic Martha el Maria, Lazaro audii omnia quæ postulas : « Coelum enim sedes ægrotanle, non aliud nuntiarunt Christo, quam : mea, terra autem scabellum pedum meorum, n « Ecce quem amas infirmalur, » Joan, xi; quem ait ipse Isaiœ i.xvi , i. Quare sicut sedes vicina est enim amas, non deseris : amanti sat est indicasse scabello, sic cœlum vicinum est terne; at Deus necessitatem ct voluntatem amati. Et David, residens in cœlo, e vicino audii le in terra, quasi Psalm, exii, 3 : « Tribulationem meam, ait, ante ad scabellum sedis suæ orantem. Ha Thaumatur­ ipsum pronuntio, n id est verbo enuntio; Arabi­ gus. Add it Cajetan us : Caelum semper estpnesens cus, projeci inter manus ejus voluntatem meam, de­ ferro, nec terra a cœlo elongatur, q. d. Deus nun­ tuli apud cum. Quitto. Vciu 2. 497 COMMENTALA IN ECCLESIASTEN, cap. V. Quarto, quia Beus, qui cx alto omnia uno men­ nostram, quod quantum distat cœlum a terra, tis cernit in iclu, omniaque dicit ct eloquitur tantum nostra opinatio a natura illius separetur, unico mentis sum verbo, videt ct ridel nostrum ct idcirco debere verba nostra esse moderata. Si­ in oratione multiloquium, postulala temeraria et cut enim qui in multis cogitationibus est, ea som­ stulta judicia : quia a sicut exaltantur cœli a niat frequenter, de quibus cogitat : ita qui plura terra, siccxaltataj sunt vire meæ a viis vcslris, ct voluerit de divinitate deaererò, incidit m stulti­ cogitationes meæ a cogitationibus vestris, » ait tiam. Vel certe sic : Verba nostra pauca »deo esse debere, quod etiam ca quæ nosse nos arbitramur, ipse Isaiœ, cap. lv, 9. Huc facit symbolum Pylhagoræ : « In astrum per speculum videmus, et in ænigmatc, et velut nunquam digitum intendas, » id est de cœlitibus somnium comprehendimus, quod tenere nos ;pset summis viris nil temere loquaris. Et illud ejus­ timamus. Cumque plura (ut visum nobis fuerit) dem : « Dei imaginem in annulo ne circumferas, n dixerimus, tin* m disputationis nostre esse stulti­ id est de divinis parce disseras. El illud Syrorum : tiam. Ex multiloquio enim nos non effugere pec­ a No os et vultum contra solem obfirmes, » id est, catum. » Accedit Auctor Catena Gran., qui et causam Mibne obluderis Deo aut principibus; ne illis con­ dit : « Nec enim, inquit, fieri potest, ut homo tradicas, aut maledicas. 2. Multas curas sequuntur somnia, et in mul­ qui sensili natura constat, et omnem suam cogi­ tis SERMONIBUS INVENIETUR STULTITIA. — « El, » id tationem a sensibus mutuatur, is recte et citra est sic : comparat enim curas sermonibus mul­ errorem de Deo disputet, » Prov. x, nipote spiri­ tis, et somnia stultitia*, quod sicut ex curis se­ tali el incorporeo. Tertio, multiloquium coram Deo potent accipi quuntur somnia, sic cx multis sermonibus stul­ titia; llebræa, vox inconstantis, id est stulti; Ti­ prœcipitatio ad vovendum. Hujus enim comes est gurina, nam in multa occupatione occurrit somnium, stultitia, dum vel stulta, aut contraria vovet, aut et in multis verbis stulti vox erumpit; Campensis, stulte vota tot el tanta explere nonvuH, imo non sicut diurnae cura* gignunt somnium, ita mulla verba potest. Denique hæc vota prodeunt ex mente in­ stultam faciunt orationem ; Chaldæus, quoniam sicut constante, insipiente et stulta. Quarto et magis presse ac proprie, per multi­ venit somnium propter cogitationes cordis in multis negotiis, similiter est vox stultorum in mullis verbis loquium coram Deo significatur praecipitatio, et otiosis; vel, ut verlil Costus, sic et stultorum vox multiloquium precum, quæ procedit ex animo vanis desideriis agitato, ac cupiditatibus et solli­ ad verborum inanium varietatem fertur. Ilie versus pendet a priecedenti, ejusque dat citudinibus (estuante et perturbato : hoc enim si­ causam cur scilicet sermones coram Deo debeant gnificat Hebræum SfCD tcbahd vers, præced. Ta­ esse pauci; unde juxta quadruplex multiloquium lis enim oratio procedit ex anima cupida, per­ coram Deo, initio versus assignatum, quadruplex turbata et stulta : ideoque multa similia effutit et precatur. Sensus ergo est, q. d. Sicut multitudo hic oritur sensus. Primo enim, absolute et generatila multi ser­ curarum præserlim inanium ct futilium prodit mones possunt significare quodlibet multilo­ ex mente inani et futili, ac variis desideriis aes­ quium, el quamlibet garrulitatem, quæ fit coram tuanto, paritque somnia inania, futilia ct pertur­ Deo, id est Deo intuente ct audiente, ;Tigunna, non enim DeusUultisdelectatur; cl voti, quæ longe nobilior est temperantia. Quo­ Campewus illum* tu Iturum more .multa promit- circa, sicut religio melior est irreligiositate, ait COMMENTALA IN ECCLESIASTEN, cap. V. *01 Salvinnus, lib. II Ad Eccles. Cathol., sic melius est temere vovendum quippiam, quod ægre praestare jejunium votum, quam non votum. Ita D. Tho­ poteris, ut peccare facias carnem tuam, dum illa mas, II II, Quœst. LXXXVIII, art. 6. transgredietur votum difficilis religionis, jejunii, gftuodi. Secunda, quod qui facit opus, actum duntaxat castitatis, pœnitentiæ per gulam, luxuriam, etc., dat Deo; qui vero addit votum, simul cum actu vel carnem, id est leipsum, dum per infirmitatem dat vim ct potentiam, puta voluntatem et liber­ carnis ture violabis votum. Neque dicas coram tatem. Hanc enim per votum tradit Deo, ut non Angelo, qui (ibi velut custos semper adest,quem­ liceat contrarium ei quod vovit, velle, Facit ergo que ubique revereri debes : a Non est providen­ sicut ille qui dat principi non solum fructus, sed tia, « id est Deus non cognoscit, vel non curat res totam arborem cum fructibus, ait S. Anselmos, humanas, ac proinde nec vola mea. Hebraea ha­ lib. Dc Similit, Hinc Psaltes, Psal. txxv : a Vovete, bent, ne dicas : error est, id est rasu et errore for­ ait, et reddite Domino nostro. » Ubi S. Augusti­ tuito regitur mundus, non certa numinis provi­ nus : « Quisque, ait, quod potest voveat et reddat; dentia : unus omnium rerum, ac proinde mei non sitis pigri ad vovendum : non enim viribus quoque voti fortuitus est error; vovendo ergo vestris implebitis. » Dabit enim vires implendi, erravi : quare errorem hunc jam a me agnitum, qui dat devotionem vovendi. mihique molestum et difficilem corrigam, votum­ Tertii. Tertia, quod votum voluntatem ex se flexilem que erroneum rescindam. Aquila vertit, ¿aróte?, id et inconstantem in actu virtutis, quam vovet, ro­ est non spontaneum est, q. d. Non spontanee vovi, boret et confirmet, quo fit, ut detus qui ex volo sed per errorem el improvidentiam votum mihi prodit, sit firmior, robustior ct con^tantior, ideo­ excidit : ergo eo non obligor. Hic enim gravis est que melior el perfectior, juxta illud S. Bernardi, error et grave scelus, imo sacrilegium, cujus tes­ DePrcec. ct Dispens.: « Felix necessitas quæ ad me­ tes, accusatores, et vindices erunt angeli, cœli, liora compellit, » Audi S. Augustinum, De Virgi­ sol,sidera, terra et cl< menta, in quorum conspectu nitate, cap. vin : a Neque enim ipsa, inquit, vir­ votum nuncupasti, et deinde violasti. ginitas, quia virginitas, sed quia Deo dicata est, Suadet ergo Salomon, ut qui cupit vovere, prius honoratur; quæ licet in carne servetur, spiritus prudenter consideret suas vires, mclmatio.es, tamen religione ac devotione servatur, ac per conditiones, an votum facile explere possit, ut hoc etiam virginitas corporis spiritualis est, quam plane sese per Dei gratiam illud expleturum con­ vovet et servat continentia pietatis. » Idcmquo fidat ; nc, si improvide votuin emittit, sero illum paulo infra : « Honoratius in animi bonis illa pœnitcat, ac votum violet, seseque excuset, di­ continentia numeranda est, qua integritas carnis cendo : Improvide vovi, erravi vovendo, non co­ ipsi creatori animæ ct carnis vovetur, consecratur, gitabam votum fore mihi tam difficile. Huc cmm servatur. » frigida et frivola est excusatio. Sapiens est prae­ Veri. 4. 5. Ne DEDERIS OS TUUM, UT PECCARE FACIAS CARNEM videre futura, itaque amputare ri putabam, et non (Arabicus, humanitatem) tuam : neque dicas coram putabam. Angelo : Non est providentia : ne forte hiatus Sunt enim nonnulli ardentiores, ideoque levio­ Deus contra sermones tuos, dissipet cuncta opera ris el inconslanlioris ingenii, qui, dum ferventer manuim tuarum. — Primo, multi hæc accipiunt do orant, aut sentiunt divin® motionis impulsus et voto temere facto votique violatione: de voto cœleslis consolationis æstus, illico cupiunt vovere enim proxime sermo processit. Hinc Tigurina ver­ magnas vitæ austeritates, magnas eleemosynas, tit, ne committas, ut os tuum prœbeat cami tua* oc­ statum religionis rigid®, ut Carthusianam, vel casionem peccandi; Vatablus, ne habenas laxes ori vitam Anachoretieam. At ubi fervor hic et æstus tuo, ut peccet; Isidorus Clarius, nc totum te peccato transiit, sentiunt se imbecilles el invalidos, neo involvas; clare Chaldæus, ne violes verbum oris tui, habere tantas naturæ el gratis vires, quantas vo­ vec sis causa gehenna super carnem tuam, et in die tum requirit; quare sero dolent, votique pœuijudicii magni non poteris dicere coram Angelo cru­ tent, ac tandem illud violant, ruuntque in omnem deli, qui arguet te, quoniam ignorantia est ; ne iras­ carnis licentiam. Hos hic monet Salomon, ne in catur furor Dei super omnia verba tua, quæ dicta illo devotionis æstu præpropere voveant, sed si­ sunt in ignominia, ct dissipet opera manuum tua­ nant illum defervescere, tumque prudenter el di­ rum (1). serte considerent an, quid, quantum cl quamdiu Sensus ergo est, q. d. Ne dederis os tuum ad vovere conveniat, imo votum non emittant, nisi prævio confessarli aut viri prudentis consilio et (1) Ne des, id est concedas, permittas, os tuum peccare consensu. facere carnem tuam, id est, ne committas temere vovendo, Hæc expositio plano inhæret litteræ, eamqiio cum postea non pnestes, ut corpus tuum, id est, teipso peccato, ideoque pœnæ adstriog&s; et ne dicas coram cum praecedentibus de voto optime connectit : legato, scilicet Dei, id est sacerdòte (Vaiarti. n, 7), quod quare germana omnino el genuina videtur, eamerror, ex errore sil tuum votuin : quare irascatur Deus que sequuntur Glossa interi., fiteltuannus, Pi­ propter vocem tuam ? id est, cur tua culpa commit teres, neda, Lorinus,et Doctor Hebræus S. Hieronymi, ut oh vocem tuam, id est quod temere votum voveris, quem audi : « Hebræus ita sensit, quod non potes Deus tibi succenseal toque puniat. Laminali tamen verti facere, ne promittas. Non enim in ventum dicta potest nc, cum Vulgato. COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. V. trancimi, sod n præsenfi Angelo, qui unicuique bonum accipiunt, qualis est custos cuique a Deo .idhemt romes, slatini perferuntur nd Dominum ; deputatus. Hic enim Providentiæ est administer : el tu, qui piitns ignorare Deum quod pollicitus quare qui illam negat, tam Angelo quam Deo est es, provocas eum ad iracundiam, ut omnia opera injurius. Unde nonnulli hinc probant custodiam angelorum circa homines. Bursum ex hoc Joco tua dissipentur. * Audi nunc et alias aliorum expositiones pro­ concludit divus Thomas, I pari. Quast, LVlI,art.2, angelos habere cognitionem et providentium re­ babiles. Setundo, Olympfodorus, Thaumaturgus et Salo- rum creatarum. Angelum ergo nominat, quia hic nius exponunt, 7. d. Ne dederis os tuum gui®, est Providgptiæ divinæ exsecutor, æque ac tutor vel verbis incautis aut libidinosis, praesertim cum ct vindex; perinde ac si quis dicat ; Ne dicas co­ mulieribus, quibus caro tua excitetur a«l luxu­ ram prœtore : In hac civitate non est justitia, quia riam. Sio et Hugo Cardinalis, Lyranus el Tilelman- pretor qui est justiti® tutor ct vindex, hanc in­ nns hœo exponunt da vitanda gula ct luxuria. juriam a se depellet, tcque ob eam justo capiet et Tertio, S. Hieronymus, Salonius, Alcuinus et puniet. Glossa exponunt, 7. d. Noli quærere calvas excu­ Denique nonnulli, ut Pineda, hæc accipiunt de sationes, quibus des occasionem carni tuplunglnh,Synis, Arabici», quo«| gerit. Non Itaque decet opinai i mundum carere vari! vario vertunt ol explicant. gubernatione regnantis, obeas, quæ inter homi­ Trimo, I igni in it,'*/pud omnia terrai Ohm semper nes Hunt, iniquitates; imo revocare In mentem Dd rimM eripcetandus w/# ut rt r agri qui toldar, oportet, quod cum mundus hio ager num upotur, ul rillcct or beni lume quasi ngrum suum lustri I, Juxta evangolioum parabolam , Deus hominem Jmliccl el puntai, voi pmmlct : riunita, Id est iri- mundi hujus regem domlrnimquo comdihiil , si judos, tradendo ignibm grhonnm; triticum vero, cut scriptam est : Omnia subjc< lsli sub pedibus puta judos, colligendo in borrén m crai». ejus, A injuriis lue- quo a priscis exercita, ut ex agro promoti sint ad tur, ut po* ini agri coli, quorum me se subditi solium el «ccptrum, atquo ex agricolis facti sint vivant. roges, quorum exempla jdura recensui cap. iv, Quarto, Cajetanus hebr/rum jnn1 ((Iron vertens vers. 14. superfluum, «io traduci! et explicui : Stoni rigor Hf ilo, sio vertas ct explices, 7. d. Quia lites et producit barban superfluas, qua? non / vclhmtiir oppre clonns pauperum tere oriuntur ob bona ante rnessem, no slmili evellatur et trilicum : «le terne, «allinet ob opes et finges, quas dat agri­ Deus ex corla «cimba el provid* olia pormitlh ca cultura, bino unus «umtDti« regioni prodicitur lummox ct scolora violentorum, ad justorum pro* rrx, ut ipso inferiorum judicum injusta judicia bollonem cl profectum, ut eos in dio judicii vin­ impediat, corrigat, emendet. dicet cual. Addit Arirtoli les, lib. I /to/U. cap. vt, aliatn cauimm, scilicet quod avarus amai opes, non ob luxum , nul quid aliud, mj 10 Ilo Sauriis, veras virtutum dtvitia» > fatei* auri ct argenti discriminat, quod ilio» mu hmem taluni, hæ augeant t • Ilíe, inquit, vere di».ur»lur divitiin, quia quisquis ea* habuerit, non ege­ bit, dum juxta Apostolum,habens victum el ves­ titum his contentu» r*t Idas vero terrean’ divitias injustum est putare divitias, qm» non auferunt egestatem. Tantum enim magis quisque ardebil lte;c»n nnn furoni Opel, ogrrtate avarilir, quanto map- eis dUigrnr mor Non restii fyritf rxitor, jores habuerit (juommlo » rgo »»mt diritto* qui­ Non frodi- noto reri*, bus crescit inopia , qWe amaloribu» suis qu ul­ . Non lura nitida trite» : lum fuerint (irnphon-a, non afferunt satietatem, Ilei r»t qui postili rastel, sed inflammant cupiditate divitem? Tu piti» Et diri m ito per torli Qui loto prnitriB loro, quia mimi» indigere*, «i magi» haberes ludejamnl Infra ** videi omnia, boue quidam dixit : Crescit amor nummi, quan- 5,^rOrturrllqae sao hi»- ni. tum ipsi pecunia crescit. Cum pecunia enim in­ Fato, nec queritor mori. cremento rabies cupiditatis augetur. Nam omnes Ilei est, qui metuit nibil ; avari, vel cupidi, velut hydropi* m»>rl»o agre Hoc regnutn aita quisque (tot. taro videntur. Quomodo »mm hydropicus quan­ 0. Avarcr NON imi-li ritcr rtòuftiA : RT qui amai tum plus bibit, tantum amplio* *itd, iu» avara», vel cupidu* acquirendo non sabatuf. » ihvitias rnUCTUN noN r.Arirr ri in : ri noe figo Quocirca Galenus, lib. /M niyno^rryfi^ animi vaRitaì, — Commodo ab oppressionibus paupe­ rum, et judiciorum corruptione transit art avori TTViThin, < ap. ii, docet insatiabilitate in esse cau­ liarn, velili ab » liccio ad caUsaiD I (pila enim ju­ sam paupertatis cl iodigentim, item mœrons cl dice* avari sinunt no muneribus corrumpi, bino nurstiliip. Hinc proverbium Syrorum cl Ar dium : pervertunt judicia 1 quare ministra prætorurn « Non est in loto orba pauper, qui m! adeo mi*er, avardun est calumnia, ait Cicero, lib. I, optet. sicut est /u,i. v, 5, Quin et tendit. Addit Thaumaturgus ; « Stout, inquit, fa­ Ovidius nurum vocat deorum masimum, imo iî ‘ cultates per rapinam partee ac per vim ©xlorl/n, solum et unicum Sic enim canit porm jortarirnœ el sceiernllMímn sunt:sir etinm Al fi’ihc dwrtto e» «uni ucnrii laris Immini, pecuniarum cupiditate flagranti, riunAvrurn ocaom, vieto p® polito, eoluoL quam satietas, ncc proximorum benevolentia pro Hugo Cardinalis o lem rebus putes quibuscumque corporalibus non 10 : a Qui cum paupertate bene convenit, dives magis inflari, quam satiari. Quid namque de cor­ est. Non qui parum habet, sed qui plus cupit, poribus ad spiritus? Nec illa sane spiritualibus, pauper est; » hinc Plutarchus : «Ut qui vestes j v nec isti e regione refici corporalibus queunt. Be­ flagellant, corpus non attingunt : sic qui pauper- rat. nedic, anima mea, Domino, qui replet in bonis talem exprobrant, hominem non tangunt, sed desiderium tuum. Deplet in bonis, excitat ad bo­ externa calumniantur; » hinc Epictetus : « Ut qui num, tenet in bono, pnevenit, sustinet, implet. » geniti sunt inter Persas, non desiderant in Grecia Et qui amat divitias (hebr. est pon hamon, i. e. habitare : ita et pauperes, quibus divitiarum nola copia, tumultus, turba tam hominum quam est natura, non student ditescere. » Videntur isti opum, qualis est .Mammon), FRUCTUM non ca- legisse illud Salomonis : a Avarus non implebitur ntT bx eis, — quia eis non audet uti in bonum pecunia, et qui amat divitias fructum non capiet suum, vel aliorum, sed eas avare recondit in ex eis. » arca, ibique eas quasi defodit et sepelit, ut lu­ Datio a priori est duplex, scilicet immensa ho- nnUo cem non videant. Unde S. Hieronymus vertit, minis cupiditas, ct auri opumque exilitas vilitas- priorL non fruelur eis; Arabicus, qui amat censum, mul­ que, quæ tant® cupidilati longe est impar et in­ titudine ejus non satiabitur ; Syrus, qui diligit mam- ferior, ul eam explere nequeat, juxta illud : « Di­ mona, non postideMl illud, sed magis possidebitur vites eguerunt et esurierunt : inquirentes autem ab illo (I). Avarus enim opum non est domi­ Dominum non minuentur omni bono, » Psal. nus, sed servus et mancipium. Vide S. Ambro­ XXXIII, 11. sium, lib. De Naboth, cap. iv. Est miosis; minus 10. Um mWLtjb sunt opfs, multi et qui comedunt enim dicitur el plus significatur, a Fructum non eas. Et quid prodest possessori, nisi quoto CERNIT capiet, • ul est, damna multa et magna accipiet. divitias oculis suis?— Hebrea, in multitudine boni « Radix enim omnium malorum est cupiditas, » (cum multiplicantur bona) multi comedentes illud; Greoe id est, cupido argenti, I Tim. vt. Septuaginta, fn multitudine bonitatis, multiplicati Porro Chaldæus hic vertit, qui amaverit congregare sunt qui comedunt cam. Advolant enim ad rem divitias lûpiosiores, non est ei laus in saxulo ven­ bonam et sapidam, sicut muscæ ad mcl. Arabicus, turo , msi fecerit ex eis eleemosynam, proptercague in multitudine panis, multiplicantur ii qui comedunt illum (2). 'V Hibrisi. ft qui (proprie quts, pro qui, ut Proverb. x A) tfr'nt muliitmtinftn argenti, ei non e* l pronti lui. (î) tftilti et qui comedunt eae. Quo sont nummi copio- îil COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, caí». V. Dupliciter, adeoque contrarie hæc gnome ab multas opes congregavit, non potest illis uti ad Interpretibus accipitur : primo, ut significet lau­ gloriam et magnificentiam, si solus sil; sed ad dem liberalitalis; secundo, ut significet vanitatem hoc opus est convocare plurimos, ut per eos opes dispersae latius splendeant, puta servos, ancillas, divitiarum et avarili®. Primo ergo Glympiodorus de libéralité sic ex­ clientes, magnates, milites, uti fit in aulis regum ponit : a Quibus legitimo honestatis jure opes et principum. Expertus est idipsum in se Salomon, qui Untas atque divitire augescunt, multiplicantur etiam, qui illis utuntur et pauperibus impertiunt. Nam, opes habuit, sed pariter tot devorantes eas, ut quid prodest impudenti avaro ac tenaci sua turpis quotidie absumerent triginta coros símil®, sexautilitas, quæ oculorum solo intuitu pecuniis uti ginla coros farina», decem boves pingues, viginti permittit? Solo namque intuitu principatum tenet boves pascuale^, et centum arietes excepta vena­ in pecuniis. Quid melius (inquit Orator) et quid tione cervorum, caprearum, bubalorum el alti­ præstantius bonitate et beneficentia? » Favet Sy­ lium, Hl Req. IV, 23. Ut enim alios taceam, alebat rus, qui pro eo quod sequitur : « Et quid prodest quotidie 70 millia portantium onera, et 80 millia possessori, » etc.? vertit, quæ justitia nisi, etc.? latomorum, ibidem cap. v, 15. Sic et hodie vide­ Cajolanus, quæ rectitudo? Syrus, factum est felix mus reges opulentos tot habere aulicos, officiales, possidentibus se, quoniam de capite meo vidi oculis milites, etc., ut opes regi® ad omnes alendos ni meis. Sicel Lyranus, Hugo Cardinalis, Glossa, Dio­ sufficiant; quare illi, reges licet, pauperiores sunt nysius. Huc spectat Thaumaturgus dum vertit, mercatore, qui paucas opes habet, sed liberas et at probitas (beneficentia) familiares suos majorem ab omni debito onereque immunes. Alexander Magnus cum orbem subjugasset, au­ in modum oblectat, fortesque efficit, rem unamquam­ diens plures alios esse mundos ingemuit : • Et que perspiciendi facultatem prœbens. Secundo et genuine, significat vanitatem opum quando, ait, illos subjiciam?» Tanta est ambitio et opulentorum a varorum, q. d. Ut quid, o avare, et avaritia. Quare vere de eo lusit Salyricus Juve­ tantis curis opes congeris, cum tu ex eis non nisi nalis, satyr. 10: tuum ventrem impleturus sis? ad hoc autem mo­ Unus Pelleo juvem non ^affidi orbis : dicum sufficit; reliquum quod congeris, non libi, Sarcophago contentus erit. sed aliis congeris; quia sicut ubicumque est ca­ Denique audi S. Bornardum hunc locum pertrac­ daver, eo convolant vultures et aquilæ, Matth. XXIV, 28 : sic ubi sunt opes, eo convolant egeni et tantem, De Comers. ad Cleric. cap. xn : «Hinc, ait, parasiti, ut eas devorent. «Cadavera lupi, muscæ divitiarum amor insatiabilis longe amplius desi­ mcl, prrcdam, non hominem, sequitur turba derio torquet animam, quam refrigeret usu suo, ista, » ait Seneca. Quare tu, dives avare, non tam ulpote quarum acquisitio quidem laboris, pos­ opum tuarum cs herus et dominus, quam pro­ sessio vero timoris, amissio plena doloris inve­ curator et dispensator, ait idem,epist. 4; ct epist. nitur. Postremo ubi multæ opes, multi etiam qui 89 : « Infelices, ait, quod non intclligitis vos ma­ comedunt eas, el usus quidem divitiarum apud jorem famem habere, quam ventrem; » et epist. alios, divitibus solum nomen cedit et sollicitudo. 11 i : a Furor est quod nemo nostrum unum so El in his omnibus pro tam exiguis, aut magis no esse cogit. Unum videri putas ventrem, cui tanto exiguis quidem, sed nullis, eam parvipendere tumultu comparatur cibus? cui tot regionum vina gloriam, quam nec oculus vidit, ncc auris audivit, conduntur?Si unusquisque se numeret ctmetiatur nec in cor hominis ascendit, quæ præparavit Deus corpus, sciat se mullum capere, nec diu posse. » diligentibus se, non tam insipienti® quam infide­ Rursum cruciat avarum, quod videat opes suas, litatis esse videtur. » Pis rti (Economice monet hæc gnomo divites, ut sint tanto labore partas, adeoque adamatas, tam pro­ dige a tot tantisque consumi, cum ipso ex iis nil opum frugales œconomi, quales sunt mercatores; n«leonventrem. Opes ergo illi non sunt, nisi inanis as­ ipsum infestanti respondit : 0 si vitiositatis inter- lc* pectus et vana visio, juxta illud Horatii, lib. 1 jecla caligine, visum prudentite tibi cupiditas Serm., satyr, i : non abstulisset, utique attenderes quod te, si me possides, perdes. Habes igitur, talpa, cur sic fue­ Mihi plaudo ris fabricata, cum compositionis tuæ ratio avariIpse domi, simul ac nummos contemplor in arca. tiæ sit imago Quibus auditis, una cum verbis Et mox : querimonia cessavit, d Ostendit hic Ecclesiastes vanitatem opum ct Nortm Congesti* undique saccis avariti® novem rationibus. Prima est, quod ava- damna» Indormis inhians, et Unquam parcere sacris rus non impleatur pecunia; secunda, quod fruc- Tirn,*< Cogeris, aut pictis tauquam gaudere labellis. tum non capiat ex ea; tertia, quod ubi multe Audi S. Chrysoslomum, hom. 2 ad Pop. : « Avarus sunt opes, sint et multi qui eas consumunt ; quarta, ait, custos csl, non dominus; pecuniarum servus, quod nil voluptatis ex eis capiat, nisi quod eas non possessor. Facilius enim alicui ex propriis videat; quinta, quod saturitas divitis non sinit carnibus, quam ex defosso auro communicaret. cum dormire ; sexta, quod diviti® conserventur Velut enim quodam mandante et jubente nihil de in malum domini sui; septima, quod dives sæpe repositis tangere, sic cum omni diligentia ea ser­ relinquat filium et hæredem pauperem; octava, vat et continet, a suis lanquam alienis abstinens, quod nudus revertetur ad sepulcrum; nona, quod quippe sunt aliena : quæ enim aliis erogare nun­ vitam omnem transigatin curis, labore, œrumna quam pateretur, ncque in necessariis impendere et tristitia. Hinc concludendum relinquit in opi­ etiamsi infinitas sustineret pœnas,quomodo hæc bus frustra requiri, aut collocari animi quietem esse propria putare posset? Quomodo vero eorum cl felicitatem, uti pulchre ex hoc loco docet S.Tho­ habet possessionem, quorum nec usum, nec fruc­ mas, Quæst. II, art. i, ad 3. Huc spectant decem tum cum libertate habet?» avarorum vanitates, quas recensui Eccli. cap. xiv, « i xns Porro avarus ita cernit opes suas, ut ab iis cx- vers. 3. . ân ex cæcelur, ne veras sapienti® et liberalitatis opes II. DULCIS EST SOMNUS OPERANTI, SIVE PARUM, SIVE Vers, ii l-1‘ 2‘ videat. Quocirca ejus symbolum est talpa, de quo MULTUM COMEDAT : SATURITAS AUTEM DB ITIS NON SINIT pulcher exstat apologus apud Cyrillum, lib. HI eum dormire. —Septuaginta et Arabicus, dulcis A pol. Moral, n, cui titulus: Herum terrenarum cu­ est somnus servi, qui toto die operatur ct laborat, pidos esse cæcos: Talpæ, inquit, incusabant natu­ præsertim in agro colendo. Hebneum enim 13P ram , quod oculorum usum visumque sibi dene- obed alludit ad agrum "13^3 nebad, id csl labo­ gassct, quem dedisset basilisco et hyænæ. Cui ratum et cultum, vers. 8. Campensis, suavis est natura respondit, se id juste et sapienter fecisse: somnus ei qui laborando se exercet. Valablus, qui «Nam latebras incolis, inquit, et terrena totaliter labore manuum victum sibi parat. dilexisti, nec non amore terrestrium perdidisti Est hæc quinta opum vanitas, quod opes pa- QnlnU coelestia, et diligendo odibiles tenebras lumine riant otium, inerliam, gulam et crapulam, item opnnwi cornisti. At nescis quod avaritia monstrosa, quia curas et anxietates, indeque ¿•tfvrtiw, sive vigi- n,tl5‘ nimis adamavit terrestria, perdidit coelestia, et lias, ut dives ob stomachum cibo onustum, indi­ habet oculos et non videt. Nam ut cœca dimisit gestionem ct cruditatem, œquo ac curas cl solli­ vera bona pro falsis, fixa pro fluidis, coelestia pro citudines, noctu dormire nequeat, sed in mente terrenis : sic et infinita maximaque bona pro mi­ anxiis curis, in stomacho flatibus, in capite ver­ nimis, gloriosa pro miseris, secura pro dubiis, tigine et doloribus torqueatur; cum ex adverso ancta pro pessimis, et gaudiosa pro Ullictivis paupertas cogat ad opus et laborem, atque ad ÎI3 COMMENl ARIA IN ECCLESIASTEN, CAF. V. frugalem cibum, quo fit ut pauper per diem la­ cibus divilum tristitiis, ac pervigilibus curis, qui­ bore fessus, curarum expers noctu placide ct bus non absque summo vite periculo diebus ac suaviter dormiendo conquiescat. Nam, ut ait Ga­ noctibus consumuntur, suavissimum juguiu Chri­ lenus, lib. I Dc Symptomat. caus. cap. vin : « Na­ sti, onusque levissimum facile comprobabis.» tura poscit ut qui liberalius se exercuerunt, cos Hinc Septuaginta hoc loco vertunt, dulas est som­ altior somnus premat, tanquam multe vires iis, nus servi, id csl obedientia, qualis est reliriosus cum laborent, a principio defluxerint. » Quocirca qui se ab omni cura liberavit, imo secutus Psallis nihil ita somnum conciliat, ut exercitium, labor consilium jactavit super Dominum curam suam, el lassitudo, adeo ut suppleat vicem cibi. Lassus Psalm. Liv, 23 ; ideoque dormit in utramque au­ enim dormit, « sive parum, sive multum come­ rem pacatissimus. Sive parum , sive multum comedat. — Non quod dat. » Audi S. Chrysoslomum, lib. De Virgin, cap. I.XX : a Dulcis illi somnus non propter lectum si notabilis in comedendo sit excessus, non pos­ mollem, sternitur enim humi, vel super paleas; sit somni quoque difficultatem pali, sed quia non propler libertatem, quia ne temporis quidem propter fatigationem cl stomachum valenliorem, punctum ei liberum est; non propter otium, nam quamvis paulo largius vescatur, indonniseli fa­ laboribus et ærumnis conficitur assidue; sed hi cile; nec quia parcior sit cibus, laborat in som­ ipsi labores, et quod coactus prius necessitate no capiendo, laboribus lassatus, nam a fessos so­ somno se dederit, sunt in causa cur adeo dulci­ por irrigat artus. » Vehemens enim labor calo­ ter dormiat. * Idem, hom. 2 ad Popul.: o cæce Plute, neque in terra, neque in mari, neque in conti­ aureis gnonns velut gemmis interstincto, reprae­ nenti comparerei; sed Tartarum habitares el sentat S. Cynllus, hb. Ill Apolog. Moral, cap. xvi : Acherontem 1 Propter te enim omuia inter homi­ « Pavonem, inquit, pennis aureis undique spoliutuiu cum corvus aspiceret, deridens Dumuones mala. • Apc.ogu» 1# COMMENTAI»A IN ECCLESIASTEN, cap. V. 216 opim sum et olim divitem, dixit : Ubi est miris picta rapit fiscus; » ct : « Avarus, dum colligit, col­ luminibus desiderabilis tua penna ? quonam abiit ligitur; dum vult esse prædo, fit proda, » ait alarum splendentium gloria? quove plumarum idem S. Augustinus in Psal. xxxvm. Apposite Plu­ gemmantium fugit mirabilis ornatura? At ille mi­ tarchus, opuse. De Cupid, divit.t cupiditatem ava­ nus patiens, illusoriis verbis indignatus, respon­ rorum nuncupat asininam ct fornicariam : quia dit : Quamquam insatiabilis humante cupiditatis sicut asinus ad balnea ligna comportans, fumo vorago pennarum opes absorbuerit, naturæ ta­ semper oppletus et favilla, in nullam lavacri, men beneficio ars reparalrix non deerit vere li­ caloris mundiliæque partem venit : sic avaritia beralis. Unde licet pennis modo privatus sim, hominem eviscerat labore, ut ditescat, ct tamen spem tamen recuperandi non perdidi; Invero nunquam divitiis suis saliatur. Comparat praete­ semper miser es. Cui ille : In adversis, ut video, rea cum muribus, qui vorant in metallis chrysicalamitas tua calamitatibus non eruditur. » Amen­ tidem, nec eam reddunt nisi mortui el dissecti; tiam deinde pavonis exaggerans subdit : a Jam item cum figlinis canalibus, qui nihil in se reti­ decaudatus es, ct unde acciderit non vidisti; de­ nent : sic enim avari coacervant multa, ut haere­ pauperates es, et unde damnum evenerit non dibus relinquant; el hi aliis, sicquc deinceps. sensisti. Malum minime te docuit : quamobrem Praedare S. Chrysoslomus, hom. 20 in epist. ad absque moderamine crescit. Revera predilecta IJcbr.: « Intuere, ait, quanta fiant mala propter penna odibilem te reddidit, et placida cauda te pecunias, quod affectione et passione quadam dehonestavit, atque adeo tua tibi opulentia quid tenemur circa eas : verbi gratia, si perdit aliquis nisi paupertas fuit? etenim quia hanc habuisti, pecunias, vitam ducit omni morte pejorem. Quid perdidisti, el iterum concupiscis unde cum dolo­ doles, o homo? quid lacry maris quia te a cura ribus exspolieris infelix. » Unde hoc epimylhium, custodiendi superflua liberavit Deus? quia non velut scopum fructumque apologi colligit: «Quare sedes tremens et metuens? Dic itaque si te quis­ non habere melius est quam rem desideratam piam alliget ad thesaurum, præcipiens ut illi perdere; dignas certe gratias laetus ago naturæ, semper assideas, vigilem curam alienis impendas, quod pennam mihi pauperem dederit, ac tali na­ nonne doleres ct difficulter ferres? Tu teipsum tura puto me esse divitem. Nam hoc modo meus alligaveras vinculis pessimis, et quia illa servi­ sum, et nemini in praedam dilectus. Nigra penna tute liberatus es, doles. » Idem, hom. 33 : « Propillustrat me, et pluma paupercula me ditat, ac terea Deus abstulit libi divitias, ut te liberet a spreta caudula tutatur. Veruin te divitiæ tuæ pau­ pessima servitute. Nam et paler optimus, cum vi­ perem faciunt, desiderabililates odiosum, deli­ derit filium amore meretricis alicujus deperire, ciæ dolorosum, gloriositates inhonestum, felici­ si admonitiones ejus audire neglexerit, illam me­ tates miserum el excrescentia minoratum. Male­ retricem de medio auferens in exsilia longinqua diche igitur sunt hiles divitiæ, quæ suum depau­ detrudit. Talis est etiam abundantia divitiarum. peran!, decaudant et vituperant possessorem. Curam igitur de nobis gerens verus pater ct op­ Quarum nempe convertitur in nuditatem posses­ timus Dominus, volens nos ab hac læsione libe­ sio, in dolorem dulcedo, in confusionem gloria­ rare, aufert nobis pecunias, quartini amore mens tio , et decor in deformitatem. Gaude igitur, si nostra corrumpitur. » prudens es, quod hostiles opes amiseris, nec eas Pro afflictione pessima hebraice est in occupatione ultra appetas, sed opulentum judices te, si illis mala, quod aliqui accipiunt de vitio et peccato, careas. Quibus eruditum ditavit depauperatela q.d. Divitiæ sæpe pereunt diviti, eo quod per magister. » scelus, puta per usuram, fraudem, rapinam, Ttn. 13. 13. PlMU.YT END! IN AFFLICTIONE PESSIMA. — To injustum contractum sint comparatæ, juxta illud pereunt nequit referri ad to domini sui; sic enim S. Hieronymi, epist. i60 ad lledib. Quæsl. I : dicendum fuisset : perit dominus; quare referen­ « Dives, aut iniquus est, aut iniqui hæres; » et dum ad to divitiæ. Unde llebræa habent, periit illud Platonis, lib.V De Legib.: a Sermo nobis rec­ opulentia illa in occupatione mala (I); et vetus edi­ tus, id est verus, quod admodum divites non tio S. Hieronymi habet, perierunt divitiæ illæîn sunt boni ; » et Menander : « Nunquam viræquus distensione pessima. dives evasit cito. » Undo Chaldæus vertit, quia Sensus est, quasi dicas : Opes sæpe conservan­ enim malis artibus comparaverat, in filium ejus non tur m malum domini sui, quia illi pereunt, id confirmabitur, nec illi quidquam erit reliquum. est, ab co vi, vel fraude, vel naufragio aliovo Melius tamen Noster per occupationem malam casu auferuntur, cumque pauperem relinquunt, accipit afflictionem pessimam; el Septuaginta, disaffligunt et cruciant, ac subinde perire faciunt tensioncm pessimam; Campensis, pereunt divitiæ perduntque, dum propter eas vita spoliatur. Unde postquam dominos suos graviter afflixerunt. Affligitur illud S. Augustini : « Quod non capit Christus, enim avarus sollicitudine in conservando et au­ gendo suas opes, dolore vero ac mœrore in per­ (!) Occupatione mati, seu negotio mato, id est per casus dendo, dum videt eas sibi a furibus, vel princi­ pibus, vel amicis, velæmulis, vel casu adverso infelices; alii, eo quod male adhibentur ct administran­ tor. eripi. 217 COMMENTARÍA IN ECCLESIASTEN, cap. V. Generavit filium qui in summa egbstatb erit. — I Timoth. vi, 7 ; et illud : Dives « cum interierit, Hebraice, Grace, Syre et Arabice, et non est in non sumet omnia (non omnia, id est nihil, est manu ejus (I) quidquam; Tigurina, qui prorsus nihil Hebraísmos) : neque descendet cum co gloria habuerunt; Campensis, neque enim ipsis, ncque fi­ ejus, » Psal. XLViii, 1H. Omnes ergo opes, omnes liis eorum quidquam reliquum fuit ; Chaldæus, ct pompæ, omnia bona hujus mundi sunt exuviæ liberis post mortem dimissa hcereditas omnino pe- cuique exuendæ in moite. Idem videre philoso­ SeptiuM. ribit. Est nova hæc divitis avari afflictio, quod phi : Seneca, lib. Dc Moribus : « Omne* infantes, videat divitias perire non tantum sibi, sed et fi­ inquit, terra nudos excipit. » Plinius, initio lib. VH, lio, ut eum in summa egestate relinquat : quia comparans hominem cum cæteris animantibus, scilicet perierunt opes, sive furto, sive casu ali­ quod inter cuncta nudum ct inermem natura gé­ quo parenti ; aut quia filius eas prodige consump­ nérant : « Hominem, inquit, tantum nudum, et sit ; vel quia filius patrem secutus sordide opi­ in nuda humo, natali die abjicit ad vagitus. » Nola : To sicut vim habet comparationis et il­ bus inhiat, nec audet iis uti, sed fame et œrumnis tabescit, ut opes intactas conservet. Porro lationis, q. d. Ex eo quod nudi nascimur, liquet communiter magis affligit parentes egestas ac vestes, opes cætcraque bona, quæ mundus hic damnum filiorum, quam propria. Hinc in Anglia nobis ministrat, non esse nobis propria, sed vidimus catholicos nonnullos, qui fortes steterant commodata, ct ad usum concessa, quamdiu hic in tormentis, a fide defecisse, ne spoliarentur bo­ vivimus : quare non licet nobis, dum abimus et nis ct nobilitate, ac cogerentur filios relinquere morimur, ea nobiscum asportare, perinde ac fa­ pauperes ct ignobiles. Durum enim parenti est a mulus qui init domum principis, accipit gladium, filiis et nepotibus jugiter audire : Tui causa su­ pallium ct vestes principe dignas; at ubi domum mus miseri, egeni, exsules, ignobiles : tu per­ deserit, eadem in illa reponitct reddit, quasi ad didisti ct exstinxisti decus fumili® nostræ. Per te tempus servitii commodata, et aliena, non pro­ periit nobilitas totius prosapiæ nostra; cum cx pria. Porro Chaldæus exponit divitem e vita egredi adverso homini si solus sit ct illiberis, facile sil ct gloriosum ob amorem Dei, fidei et religionis nudum, quia egreditur sine meritis bonorum orthodox® perdere fortunas, nobilitatem ct vi­ operum, quæ neglexit ex avaritia, acedía, gula, etc. tam. Hoc enim est laus ct gloria martyrii. 15. Miserabilis prorsus infirmitas! — Hebrea, Vea.tx E*t hæc septima vanitas opulenti® et avariti»; mala, i. e. pessima, infirmitas, de quo vers. 12. Alius sequitur octava. Verf.i4. 14. Sicut egressus est nudus de utero matris vertit, etiam malum hoc dolorosum ; Tigurina, malus OcUt1- SUÆ, SIC REVERTETUR, ET NIHIL AUFERET SECA)! DK est ille morbus; Vatablus, istud etiam supplicium labore suo. — Arabicus, et nihil reperìt ex labore laboris plenum; Campensis, sed ct hoc etiam triste suo, ut vadat portans illud in manu sua ; sic fere Hc- malum est; Chaldæus, malus morbus, cui non est me­ braa, Septuaginta ct Syrus (2). Unde S. Hierony­ dicina, vel cui mederi non possumus. Est epiphone­ mus, nihil accipit ut teneat in marito ipsius; Vala- ma humanœ miseriae, quam per sequentia exag­ blus, ut discedat sicut venit; Campensis, ita nudi gerat; licet enim eam omnes mortales experian­ eo revertentur unde prodierunt, nec ulli quidquam tur, tamen maxime sentiunt divites el avari, eorum hinc secum asportabunt, quæ tantis molestus quibus in morte grave tormentum est opes adeo acquisierunt, q. d. Tam pater depaupéralas qui adamatas ct tanto laboro partas relinquere, nec genuit filium, quam filius quem in egestate reli­ quidquam cx cis posse secum, vel ad viaticum quit, nudi revertentur in terram moriendo, sicut efferre. Quomodo venit, sic revertetur. — Pro quomodo ex ca nudi prodierunt nascendo, ncc quidquam eorum quæ tanto laboro corrogarunt, secum au­ hebraico est noy Sd coi ummath, quod Cajetanus ferent, juxta illud : « Nudus egressus sum do utero verbi, omnis contra, vel e regione; unde vertit, matris mete, ct nudus revertar illuc, » Job i, 21. omnis contra, vel juxta quod venit, sic abit, q. d. S. Cyprianus, tract. De Mort, legit : « Nudus exivi Quilibet homo eo modo quo venit nascendo sine dc utero matris, nudus etiam redibo sub terrain. » opibus, sic ibit moriendo; venit obviando nudi­ Et illud : « Nihil intulimus in hunc mundum: tati , nudus abit obviando pariter nuditati, qu® haud dubium quod nec auferre quid possumus,» nudum natum, nudum pariler morientem reci­ piet. Est prosopopœia, fingitur enim nuditas, quasi persona et mater, omnes homines nudos (1) Ejus, patris an filii? prius videtur anteponendum, hoc sensu : l’ilium gignit, cui nihil hit relicturus. in vitam emittere, dum nascuntur, cl nudos reci­ (2) llebr. est, qu madmodum egressus est homo, tum pere, dum moriuntur. Alius vertit, omni pacto, ille dives, tum homo quisque, ex utero matris suæ, nudus vel omnibus modis sicut venit, sic abit; Tigurina, scilicet, ita nudus redibit adeundum, id est iterum abibit, quemadmodum venit. El quidquam non tollet, auferet mo­ omni respectu, sine oppositione qua venit, id est ple­ nissime, eo prorsus modo quo quisque in mundum ve­ nens ex labore suo, quod ire faciat, id est abducat, manu sua. Similiter Propertius, hb. Ill Cann. v, vere. 13, 14: nit, ita egredietur; Campensis, omnes quo modo in­ traverunt izi mundum, co et relicturi sunt mundum; Haud ullas portabit ope» Acherontis ad undu; Campensis, omnium rerum est vicissitudo : BOP un* Nudus ai Inferna», stulle, vcberr rato. 2<8 COMMENTARIA IN ECCLESÏASTEN, CAP. V. mat ehirrl MeniRent conjunctionem, consequen- Septuaginta, el quidem omnes dies qjus in tenebris, tiam, necessitudinem, societatem, similitudinem. et in luctu, et iracundia multa, et languore, et insa­ Unde n’cy amith vocatur socius. Igitur ad verbum nia; Syriacus, ct diam omnes dies suos in tenebris proprie sic vertas, omni congruentia ct similitudine comedit, et in furore multo, et in ira, et tristitia sinit venit, sic revertetur. Torte etiam Massorelæ atque infirmitate; Arabicus, et propterea omnes dies male per diastolen duabus dictionibus scripserunt ejus in tenebras, et lamentationem, et in iram mul­ colummnt, cmh per sislolen una dictione scriben­ tam, et infirmitatem; et amaritudinem (1). dum videatur nojfSj kdummut, id est ad verbum, Lyranus hanc gnomen refert ad divitem qui stcundum congruentiam, vel similitudinem, id perdidit divitias, vers. 12 et 13; Inde oniin oratio est sicut, similiter, uti vertit Noster, Septuaginta, continuo filo deducitur hucusque, q. d. Dives fcva-# Chaldæus, Syrus, Ambiens cæteriqiie omnes. rus, qui perdidit opes suas, versatur in tenebris Summa kilummat significat summam congruen­ el luctu, id est jugi dolore et squalore contabescit. tiam, convenientiam, similitudinem in nuditate Alii tamen passim generatili! accipiunt de avaro nascendi ct moriendi, quod homo, sicut pror­ qui collectis opibus avare inhiat; quasi dicas : sus nudus natus est * sic prorsus nudus mo­ Avarus non tantum cum moritur, aut cum perdit riatur et abeat e mundo. Hinc gentiles olim opes, sed et cum vivit opibusque abundat, misere morienti obolum duntaxat in os inserebant, ut et sordide vivit. At cur « comedit in tenebris? » eum pro naulo solveret Charonti, qui defuncto­ Respondet primo Chaldæus, in tenebris habitat; Anni rum animas per Stygem el Acherontem devehit ut panem suum solus comedat. Addit Glossa inter- (^n'‘‘rln ad inferos, ul refert Lucianos, dial. De Luctu, quo linearis, abscondite et in mœrore, q. d. Solus secreto pr/w0.k’ significabant cum plene nudum, solum, ab om­ in tenebris comedit, ne in publico cogatur splen­ nibus desertum, el omnium rerum inopem, ge­ didius cum aliis viverti mentem et plorantem, omniumque injuriis ex­ Serundo, quia adeo per diem distinetur negotiis, Secnoio. positum, uti natus fuerat, ita mori et redire ad mercimoniis et lucris, ut non prandeat nisi obiter, terram communem omnium matrem, æque ac sed tantum cœnet noctu, uti in Belgio plures mensepulcrum. Chaldæus addit cum redire, ul venit, calords facere scio. Ita Cajclanus. expertem meritorum : Sicut, ait $ venit in mundum Tertio, Hugo 1res aífert causas : primam, quia T*^ homo meritis privatus, sic in aliud sœculum pergit. differt comedere in bcenam propter hospites; se­ Qüin ERGO PRODEST E! QUOD LABOR AVIT IN TENTÚJ1?— cundam, ex pudore, quia tam viliter comedit, ut Pro prodest hebraico esi p-tfy iitron, quod Septua­ pudeat eum in die et luce comedere; tertiam, ex ginta Verloni, quæ abundantia, qua laborat in ven­ avaritia, ne bis comedat per diem : sic veletes ex tum? Syrus, in spiritum ; Sÿtàniachus, quid igitur temperantia semel tantum, teste Platone, come­ amplius ei qui laboravit? Vetus editio S. Hieronymi, debant in die, idque vespere, ul diem lotam da­ quæ abundantia ejus qui in ventum laborat? Arabi­ rent actioni vel studio el contemplationi, uti fe­ cus, quæ prœstantia ei gui laborat ventis? Tigurina, cere esfeeni, sive primi chrlstinni Alexandrite sub quidoperar pretium contigit ci qui vane labores impen­ S. Marco, teste Josepho, Eusebio, S. Hieronymo dit ? alii, quid utilitatis, vel quid supererit ei? Cam­ cl aliis. Idem fecit S. Antonius, S. Hilarión ct pensis, quid proderit animum hic variis curis n/Jli- plures anachorelæ, quos pudebat per diem come­ risse? Chaldæus, quœnam accessio ei esse potest, quod dere insinr animalium, quia mefitem pascebant laboravit ut ventum aucuparetur? Olympiodorus, deliciis angelorum; vespere ergo cibum sume­ quid laboras in ventum, cum sint divitiœ prortus in­ bant. Idem eliamnum faciunt nonnulli viri valde stabiles, et aquatili bullœ cum detumescit persimiles? studiosi el religiosi. Sic Zachar. vi, regna splendida comunque opes Quarto, notat avaritiam luminis. Avari enim ut Qairto. el gloria cotnparanlur Vento, quia instar vento- oleo parcant, noctu exiguum habent lumen, ad rum fugacia sunt, contraria, et contra se mutuo quod operantur el comedunt. Unde Lucianus in conflictantia, impetuosa, abedntquo illico in fu­ Timone graphico depingit cos,.a qui parcerent mum et ventum. Addit Titelmannus : Quia ventus asservarehtquo ad fuliginosam el oris anglisti lu­ dispergit congregata, ut nullus sit eorum usus; cernulam ac siticulosum scirpiculum usuris in­ el Tbaumnturgus : Ventus, ait, notat impetum et vigilantes. » Novimus mercatores dilisSinios afflictio cl mentis icgri- qncrentes illud plus olbl sugerb ct consumere. tudo operario, qui post asininos plurium anno­ Ac rogali causam, responderunt Se minima fila rum labores, sine mercede ¿ Mne veste, nudus curando ct cavendo ad tantas opes evasisse. Quinto cl genuine, tenebrai notant avari sordes Qlliole. domo exturbatur! Quafita sit agricola?, qui post ossidüos ct maximos hiemis labores nudus, infir­ ct squalorem vitamque obscuram, atratn, tristem mus et famelicus ogro nu’sscque sua expellitur, et mœslani. Unde ens explicans subdit : « Et in ac scito similem esse divitis avari in morte. ▼•n h. uv. Cunctis diebus vita sum comedit in ti nebris, XI tN CLMIS MULUS, ET IN JFHUMNA ATQUE TRISTI i ia — (i) Lege >Sn, œgriludo aninn, cl OJO, indignado, veteribus el uno codice. til COMMENTARIA IN ECCLESÏASTEN, cap V. Atqüp. tristitia. — Sic et Syrus; Arabicus, in curis mullis, ct in ænimnn atque tristitia : » ha­ rum enim symbolum et causa sunt tenebra, sicut amaritudine; llebræa, in indignatione, vel furor*, cx adverso lux symbolum ct causa est libertatis, quæ est ira bulliens, fervens et spumans instar alacritatis cl lælitiæ. Unde Septuaginta habent, maris æsluanlis. Undo Septuaginta vertunt, in in­ omnH dies ejus in tenebris et Inetti; Arabicus, in sania; Campensis, simultates exerrent. Cognai» sunt el soclæ passiones, ira et tristitia: tenebris ct lamentatione; Thaumaturgus, hujusmodi homini dies tenebra sunt, ac vita luctus; Campensis, ira enim parit tristitiam, dum iratus nequit ma­ lum, ob quod irascitur, depellere, Vicfesim tris­ sordide vixit. Mystice, avarus vivit In tenebris, id est in igno­ titia gignit iram ; tristis enim irascitur malo quod rantia,ait Olympiodorus; in malis culpæ clpœnæ, illi tristitiam affert. Unde Olympiodorus: 4 Tristis, ait Dionysius. S. Ambrosius, lib. De Nabuth, cap. ait, iracundia stimulatur, et levi occasione in con­ vin, notat a S. Luca avaro recte dici : « Stulte, hac tentionem surgit, ct excandescit animi gravi a ari­ nocte repetunt animam tuam a te. Nocte enim tudine occupatus. » Adde atram bilem naturaliter anima avari reposcitur, quæ a tenebris incipit, et mixtam esse cum flava; quare ubi abundat una, in tenebris perseverat. Avaro semper nox est qui emicat ct altera; aira autem bilis in corpore cau­ sicut luna mutatur, dies justo cui dicitur : Hodie sal melancholiam ct tristitiam in anima, flava mecum eris in paradiso; » et a : Justi fulgebunt vero iram el indignationem. Curis avarus angitur, ait Hugo Cardinalis, ul acquirat ; ærumna, ut con­ sicut sol in regno Patris. » Et in cuius multis. — llebræa, in ira multa; Sep­ servet ; tristitia, si amittat ; sæpeque præ indigna­ tuaginta, in indignatione multa, hanc enim partant tione incidit in morbum. Vel in curis mullis, in­ curæ multæ. Unde dicta est atra, quod cor tdat, quit Bonaventura, propter sollicitudinem, sicut vel cor urat oil Festus; hinc cura vocatur edax et ct solitudinem in tenebris; in ærumna, propter mordax, a Cura, ait Donatus, est in spe bonorum, expensarum tenuitatem; in tristitia, propter ex­ sollicitudo in metu malorum. » Vere S. Bernar­ pendendi necessitatem. Eleganter Vivianas vertit: dus : « Humana vita, ait, plena est dolore praete­ Vita tenebris obsita ritorum, labore præsentium, timore futurorum.» Vix ¿olee quidquam pertulit, Et in æiiumna. — llebræa, ct in infirmitate^ vel Omnu querelis, omnii languore, vel dolore suo; Chaldæus, in œgrotationiAngore plena, atque miseris bus; Septuaginta, in iracundia; Olympiodorus, in Contentionum fluctibus. tristi iracundia : ægrltudines animæ enim pracipuæ sunt in tristitia et ira; Vatablus, quia præ Et S. Hieronymus : ■ Languor est pessimus pro indignatione ct ira frequenter incidit in morbum; perituris opibus cogitatione torqueri, cl in tristi­ tia, in gemitu, in indignatione, in litibus, casso Campensis, seipsum crucians. Ærumna est molestia, miseria, afflictio perse­ illos labore conquirere. » Unde Lucianas In Som­ verans. « Ærumnosus a rumine dictus, quod per nio , sive Gallo exclamat : « O miser, cujusmodl inopiam miser factus esuriat el sitiat, » ait Isido- vivit vita! pallet lolusque exaruit, atque extenua­ rtis, lib. X Orig.f q. d. /Ernmnosus est, qui nihil tus est curis : neque enim auditum est illum aliohabet quod comedat et ruminet; Festus vero : qui male habere. Hostibus eveniat ad hunc mo­ « /Erumnulas, inquit, Plautus refert furcillas, dum diviles esse. » Hinc diviliæ a Christo vocantur spinæ, MaUK quibus religatas sarcinas viatores gerebant ; qua­ rum quia C. Marius retulit usum, muli Mariani xii!, 22, quia ut spinæ acutissima», acres dolorum postea appellabantur. Itaque ærnmnæ labores aculeos animo æque ac corpori infligunt et infi­ onerosos significant, sive a graco sermone dedu­ gunt, quibus hominem assidue stimulant cl pun­ cuntur; nam atytw grace, latine tollere, dicitur. » gunt, uti pulchre docet S. Gregorius, homil. <5 Hæc Festus. Cicero, ¡V Tuscul. xxix : « /Erumna, in F.vang. Audi et S. Chrywstomum, homil. 3 m ail, ægrlludo laboriosa. » Idem, lib. II De Finibus, epist. II ad Thtss. : « Irrationalium camelorum ci­ CLxxxvn : « Vel Herculis perpeti ærumnas (sic enim bus sunt spina?, alimonia sunt ac sumptus ignis majores nostri labores non fugiendos, tristissimo ad nihil utiles : tales sunt diviliæ ♦ nulli sunt usui tamen verbo aerumnas etiam in Deo nominave­ nisi ad incendium camini ; ad incendium ejus diei, runt) exigerem ex te. » Plautus, AmpAtfr; : « Uno qui ardebit velut clibanus; ad alimoniam affec­ ul labore exsolveret ærumnas duas. » Sic poelæ tionum irrationalium, utpote injuriarum memo­ ærumnas vocant labores. Plautus in Persa : «Su­ riam et iram. Talis est ellam camelus spinis ves­ cens : fertur etiam ab his qui talia viderunt, nul­ peravit lerumuis ærumnas Herculis. » Plurinne sunt ærumnæ avari : una non minima lum esso ex omnibus jumentis, quod ita injuriam est, quam referi IL ¡laceados, scilicet quod in acceptam tenaciter contineat, ita difficilis ir» sit, paupertate ct omnium rerum indigentia velit vi­ ita malum illatum recordetur, ut camelus. Tales vere, ut possit mori in opulentia, ac rerum quas sunt diviliæ, irrationales animi affectiones pas­ relinquere cogitur, abundantia cl copia : quare cunt : rationales vero pungunt ac vulnerant, a avaritia neque copia, ncque inopia minuitur, » quemadmodum spinæ faciunt. Idem, homil. De Avarirta, tom. V : « Diviliæ f ait S. Hieronymus. 220 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN Jcap. V. ail, dum includuntur et defodiuntur, acrius ru­ qui opibus suis in curarum tenebris vescitur, et giunt quam leones, perturbantque omnia. Quod cum grandi desiderio peritura comparat, tantum­ si eas e tenebris eduxeris, ct in egenorum venires modo est sollicitudinum magnitudo. » Et Olym­ dissemines, ex feris bestiis fiunt oves, quæ fue­ piodorus : a Decet, ait, te, o avare, etiam id co­ rant insidiosa duces; pro scopulis, fiunt portus; gitare, quod paucos el numerabiles tibi dies ad pro naufragio, tranquillitas. » vivendum dederit Deus. » Hanc gnomen, quæ ad litteram dicitur de ava­ Numero dierum. —Symmachus, id est cal­ ris, a pari adaptes superbis, gulosis, acedis, in­ culo, quasi calculo et suffragio Dei diu stet sua vidis, iracundis, quin ct vanis scientiarum stu­ cuique dies. Rursum quod calculo decreti divini diosis. Hi enim noctes diesque pervigilant, ut ho­ numerati ct definiti sint cuique dies vitœ, juxta nores, delicias, otium, eminentiam, vindictam et illud : « Breves dies homini sunt, numerus men­ vanam scientiam assequantur, atque ita omnem sium ejus apud to est : constituisti terminos ejus, aetatem frustra consumunt, miserique cam tradu­ qui prœteriri non poterunt, » Job xiv, M. cunt « in tenebris et in curis mullis, et in ærumna Et h.ec est pars illius.— « Pars, » i. e. sors, uti atque tristitia. » dixi superius. Allegorico cl anagogice Olympio­ Viri. 17. 17. Hoc ITAQUE VISUM EST MIHI BONUM, UT COMEDAT dorus : Pars liberalis est hæredilas gloria* in cœlis illi decreta, el stabilis perpetuo duratura : QUIS, ET BIBAT, ET FRUATUR I F.IITIA ET LABORE SUO, « Ea vero est, inquit, dispergere pauperibus opes QUO LABORAVIT IPSE SUB SOLE, NUMERO DIERUM VITÆ SI Æ, QUOD DEDIT LI DECS : ETILBCEST PARS ILLIUS.— suas, et de hujusmodi dispensatione solidam læII.ve gnome cl sequens explicatif» sunt cap. n ct litiain capere. » m, quare paucis eas expediam. Est enim conclu­ 18. Et (I) omni homini, cui dedit Deus divitias, Ven.il sio subinde repetita, qua cx vanitate opulcntiæ ATQUE SUBSTANTIAM, POTESTATEMQUE EI TRIBUIT (cxiet avaritia* concludit, se experientia didicisse sa­ mendo ei avaritiam, el dando ei cor lælum el li­ tius esse moderate cl honeste opibus labore suo berale, ut audeat suis frugaliter ct liberaliter uli partis uli, quam eas avare recondere in nullum cl frui) UT COMEDAT F.X EIS, ET FRUATUR PARTE SUA, vel incertum incerti hœredis usum, llebræa, ecce ET LJETETUR DE LABORE SUO : HOC EST DONUM l)EI. — quod vidi ego bonum, quod est pulchrum comedero ct Pro potestatem ci tribuit, Ilebr. est lü'bv’n hislito, bibere et cernere bonum. S. Hieronymus, cernere ju­ id csl, dominari eum fecit suis divitiis; Tigurina, cunditatem, id csl frui jucunde et bete rebus la­ eumque dominum prœfi' it, ut comedat cx eo; Cam­ bore suo partis. Arabicus, hoc est bonum, quod est pensis, dederit ei animum. Debet enim homo prius optimum, comedere, etc. Syrus, bonum erit quod ct dominari animo suo, id est cupiditali suæ, utdodecorum est; Vatablus, bonum est honestum; Cam­ minolur suis opibus. Significat avaros opum non pensis, meo ergo judicio suavius est comedere, bibere esse dominos, sed servos; liberales vero esse do­ et frui bonis inter has miserias, quibus affligimur sub minos. sole, paucis diebus illis vitœ nostra, quos nobis Deus Nam, ut ait Seneca : « Avari non tam dicendi concessit; quia nihil amplius cx omnibus accepturus sunt habere divitias, quam haberi ab illis : diviest homo. Chaldæus vero per cernere bonum vel tiæ apud sapientem in servitute sunt, apud stul­ bonitatem accipit, tam benefacere, quam frui bo­ tum in imperio. » Chaldæus, omnis quoque homo, nis; unde vertit, cccc quod mihi visum est bonum: cui dedit Deus divitias ct substantiam, et potestatem filii hominum, et quod pulchrum est eis, ut faciant dé lit ei Deus, ut comedat ca: co in hoc sœculo, ct ut in hoc sœculo, ut comedant et bibant ex laboribus faciat ex eo eleemosynam, et ut recipiat merccdcm suis, et non extendant manum suam ad violentiam et perfectam Patris sut m sœculo venturo, ct gaudeat in rapinam ; et custodiant verba legis, ct ut misereantur labore suo cum justis : cccc hoc donum est, quod da­ pauperum ct peregrinorum, ut videant bona in omni­ tum est ei sidere bono suo a facie Domini. bus laboribus suis, quibus laboraverunt in hoc sœculo Et Thaumaturgus, Dei beneficio homini contingit sub sole numero dierum vitœ suæ, quos dedit eis Deus ut laboribus suis aim animi oblectatione perfruatur, sidere bono, quoniam hoc est pai sollius, et non est divinitus acceptas, ac non vi extortas opes possidens. alius præter cum. El Thaumaturges, non negaverim Neque enim ille mœroribus afficitur, nec ut plurimum chain opes bonas esse : Dei enim donum est, si homo malis et perditis cogitationibus vitam suam metitur, bete perfruatur laboribus suis, modo opes ilice a Deo in omnibus rebus animi tranquillitate fruens, atque stnr concessœ. Talis enim benefica in omnes est animo, ob Dei donum lœtitia gestiens. et in munere divino exsultat, et omnem vitam suam Hoc donum est Dei. — Campensis, hoc ingens do­ bonis oneribus ac largitionibus adornat. num Dei est, longe majus quam sint ipsæ opes. Vivianus stricte, sed acute : Hinc S. Prosper probat bonum usum opum p0QUi esse donum Dei; sic enim ail lib. I De Vocat, gent. usus oDixi hunc beatum, qui lire XXIV : « In libro vero Ecclesiustæ dicitur, quod *¿^2* Nilcote vitam temperet ct habere necessaria, et cis bene uti, donum sit griu« Modico labore el gaudio. Dei. Non esi, inquit, bonum homini, nisi quod DeiNam, ut ait S. Hieronymus et ex eo Alcuin^ « Licet parva voluplas sit in fruendo, lami I I, gall, i kco>> cela csl-il im d^n de Dieu, COMMENTARIA IN EC(XESIASTEN, cap. V. Ml manducet ct bibat, el ostendat aniinre sum bonum pondeal, imo præpondcret; quantum enro trisin labore suo. Et quidem hæc vidi ego, quia a tilia eum deprimit, lanium et amplius lœtitia eum manu Dei est. Quoniam (piis manducabit aut pas* exaltat, ut exsultet, itaque ex utrisque concinna eel alisque illo? Item in eodem libro legitur quod fit musica et harmonia , qu e tam justum liberacorda ct opera justorum in manu sint Dei, el tan­ lem, quam Deum el angelos oblectat. Jam Primo, hanc gnomon referas ad brevitatem tum in studiis suis proficiant, quantum ille dona­ verit. Quantumcumque laboraverit homo ut quæ- vitæ. Cride Vatablus vertit, parum sollicitus est ral, non inveniet; etquodeumque dixerit sapiens quantum vixerit aut vûturus sit, quia semper est ut sciai, non poterit invenire : quia universum lætus. Secundo, eamdem referas genuine cum Cam­ hoc dedi in cor meum, ct cor meum universum hoc vidit, quia et justi, et sapientes, ct operatio­ pensi ad vitæ ærumnas, labores, dolores, quos nes eorum in manu Dei. In libro autem Sapientias n<»n cogitat, non œstimat, el quasi non sentit de eodem gratile opere dicitur, quoniam ipse et liberalis; quia suis commode utens hilarior est, sapienti® dux est,ct sapientum emendator. In itaque gaudet, nec tristes m animo de longitu­ manu ejus enim et nos ct sermones nostri, ct om­ dine dolorum et laborum admittit cogitationem. nis sapientia et operum scientia el disciplina. Tertio, eamdem referas parlim ad praeteritos, De continentia quoque quod ex Dei habeatur parliin ad faturos vitae dies, q. d. Avarus dolet munere eadem Scriptura sic loquitur : Lì scivi de præteritis, sollicitus csl de futuris, metuit enim quia aliter non possum esse continens, nisi Deus ut opes deficiant ; at liberalis jucunde exigit pre­ det : el hoc ipsum erat sapienti®, scire cujus es­ terito? vitæ dies, el jucundos sperat futuros. Quo­ set hoc donum. » circa avaro el infelici vita est longa; liberali vero Jam si bonus usus opum est donum graliæ Dei : ct felici brevis videtur. ergo pariter donum Dei est bonus usus scientia­ Quarto, Chaldæus refert ad computimi et com­ rum, honorum, officiorum, statuum, praefectura­ parationem dierum Letorum et tristium, q. d. rum, etc., coque majus, quo majus bonum est Avari computant plures dies tristes,quam helos, scientia, honor, officium, status, praefectura, ctc., at liberalis plures laetos quam tristes. (pium sint opes : præserlim, quia iisdem ad ma­ Quinto, Olympiodorus bimembrem faciens sen­ jus reipublieæ bonum vel malum uti, vel abuti tentiam censet hic duas afferri rationes, quæ possumus; ad utrumlibet enim magis idoneis avaro persuadeant bonum opum usum : prior sunt, quam sint opes. est, quod vita hæc sil brevis el molestiis plena; Vei», io. 19. Non enim satis recordabitur dierum vitæ secunda, quod bonus opum usus sit Deo gratis­ suæ, eu Qüou Deus occupet deliciis con ejus. — simus, ac mentem utentis et benefacientis mire ç. d. Talis non mullum recordando dierum, sci­ lælificet, juxta illud : « Jucundus homo qm mi­ licet molestiarum hujus vitæ, affiigelse,quia Deus seretur el commodat, Psal. exi, 5. dat ei lætiliam, ut late rebus suis fruatur. Syrus, Denique R. Salomon cl ex eo Cajetanus vertunt, (piia Deus sollicitat illum in lœtitia cordis sui; Ara­ non recordatur dierum vitœ suæ, quia Deus prœbuit bicus, (piia Deus attrahit illum lœtitus cordis sui; testimonium felicitatis ipsius divitis, jugiter illius Chaldæus, neque vero tantum aiate provehitur quis- mentem cjhilarando. Verum hebræum wiaane pro­ (piam, ut dierum suorum reputationem facet e possit, prie significat respondet, non prœbct testimonium^). quot cx illis felices ct quot calamitosi illucebunt : non Tropologice, Olympiodorus accipit hanc gno­ enim cx voto ct arbitratu hominibus dati sunt, sed a mon de.diviliis spiritualibus, quales sunt op^ra Domino decretum prasciiptum est, quot ille dies in virtutum, praesertim orationis el contemplationis, luctu, quoique in animi tranquillitate sit transactu­ et crebra dignaque perceptio Euchantüæ. Hæc rus; Campensis, parum qui talis est recordabitur in­ enim angelicis deliciis animum oblectat, *opitcommodorum vita sua : Deus enim exercet cor cjui que omnes dolores cl mœiorrs Itacnim, teste hilaritate; Vatablus, quia Deus exaudit cum in lœ- S. Hieronymo, spiritualis vir deliciis punssimæ titia cordis sui; alii, quia Deus rependit in lœtitiam contemplationis perfusus obliviscitur dierum vitœ cordis sui, vel respondet in lœtitia cordis ejus. He­ suæ, quos quia coelestes consolationes angustant, bræum enim FUJI ma (unde FDJJD maone) proprie non lain transire quam volare conqueritur. Hmc significat respondere, rependere, q. d. Dives, qui magnus Antonius orans, el has divinas volupLites liberaliter suis ad suum et aliorum commodum experiens, cum solis 01 tus coepisset infundi, so­ utitur, laborat quidem in opibus colligendis el lebat proclamare : < Quid me impedis, sol, qui honeste expendendis; sed Deus ex æquo respon­ det labori ipsius, eique rependil lætiliam æqua(I) Hujusmodi tranquillus animus inagnum profecto Icm, imo majorem, quam sit labor. Sicut cuim Dei donum esi (alii : Potestate viue bonis hilaro fniciidi in concentu musico basso respondet altus, et a Deo data utatur hemo), quia qui eo praMitusesl, non quantum ille deprimit et aggravat vocem, tan­ muliutH recordatur dierum hujas viict, non m.icerdl sc vinis do praetento, quod emendan nequii, dulunbus, ne­ tum hic crigit, exaltai ct exsultat : sic pariter Deus que frustranei» do luturo curis: Deu* cmm respundrt ei liberalis temperat dolores el gaudia, el Insliliam pT Iniitinni, vel cu*i yaudio cordi* sui ; alu, exaudit l(t* et lætiliam hujus vitæ, ul hæc dii ex æquo res- Ulne veta cordis 292 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. Vf. ad hoc jam oriris, ut me ab hujus veri luminis num, si illi adhærcat anima tua, si post ipsum abstrahas claritate? n His videlicet querimoniis cogitationibus luis ambules, si tide non specio noctem, quam contemplando transegerat, brevi­ vias ejus sequaris, si ad ipsum confugias. Est tatis accusans, ct solem ab oratione abstrahen­ enim refugium el virtus, cui David : Ad te con­ tem, et ad aliquam necessariam occupationem fugi, ct non sum deceplus. » Ila S. Ambrosius, De vocantem compellans. Vere jucunda vita, quæ Fuga sœculi, cap. vin. vitam mortalem abbreviat, non aliquid ex ejus Anagogice, Beati in cœlo non recordantur do­ spatiis demendo, sed mentem nostram summis lorum et laborum præsentis vitæ, ita ut eos sen­ voluptatibus inescando : jucunda vita, qua Deo tiant ct doloant, quia Deus immensa lœtilia im­ inhaeremus, et fonti immensæ suavitatis immer­ plet cumulalque corda eorum , quæ omnem ex­ gimur. Quid enim prohibet, o homo, licet inter cludit dolorem, metum, tristitiam, curai etc., mundi hujus miserias commoreris, illud Ambro­ juxta illud : a Beati qui habitant in domo tua, sii dicere : « Potes et hic esse el adesse ad Domi­ Domine, in sæcula swculorum laudabunt to. d CAPUT SEXTUM. SYNOPSIS CAPITIS. Pergit ostendere vanitatem etœrumnas avari, qui cum bonis abundet, iis tamen avare genium suum defraudat, et sœpe bona tanto sudore collecta extraneo relinquit : unde eo meliorem pronuntiat abortivum, aliaque ad­ dit vanitatis ejus ct infelicitatis argumenta, Eamdem materiam tractavit prceced. capitibus ; quare hic bre­ vis ero. 1. Est et aliud malum, quod vidi sub sole, et quidem frequens apud homines : 2. Vir, cui dedit Deus divitias, et substantiam, et honorem, et nihil deest animæ suæ, ex omnibus quæ desiderat : nec tribuit ei potestatem Deus ut comedat ex eo, sed homo extraneus vorabit il­ lud; hoc vanitas et miseria magna est. 3. Si genuerit quispiam centum liberos, et vixerit multos annos, et plures dies ælalis habuerit, el anima illius non utatur bonis substanti® suæ, sepulturaque careat : de hoc ego pronuntio quod melior illo sil abortivus. 4. Frustra enim venit, et pergit ad tenebras, et oblivione delebitur nomen ejus. 5. Non vidit solem, neque cognovit distantiam boni et mali : 6. etiamsi duobus millibus annis vixerit, et non fuerit perfruitus bonis : nonne ad unum locum properant omnia? 7. Omnis labor hominis in ore ejus : sed anima ejus non implebitur. 8. Quid habet amplius sapiens a stulto? et quid pauper, nisi ut pergat illuc, ubi est vita? 9. Melius est videre quod cupias , quam deside­ rare quod nescias; sed et hoc vanitas est, et præsumptio spiritus. 10. Qui futurus est, jam vocatum est nomen ejus : el scitur quod homo sit, et non possit contra fortiorem se in judi­ cio contendere. 11. Verba sunt plurima, multamque in disputando habentia vanitatem. 1. Est et aliud malum (Septuaginta wmpta, id est malitia, id est miseria, aQlictio), quod vidi sun SOLE, ET QUIULM FREQUENS APUD HOMINES. — Hebræa, multum super homines; Chaldæus, super filios homi­ num; Symmachus, apud homines; Arabicus, sub calo; Septuaginta, suò homine, quia scilicet homi­ nes sponte illi incubant, el m eo jacent, ut vi­ deantur velle esse mali, id est vani el miseri, sicut scabiosus gaudet fricando suam scabiem et pru­ ritum, esto per hoc scabiem suam foveat et au­ geat. Idem malum est super hominem, quia illi dominatur illumque cruciat el vexat. Unde Tigu­ rina vertit, est malum principatum oblinens inter h> mines. Abus, est malum mullum magnum apud lumines. Vox aliud non est in Hcbræo, Græco, Syro, Ara­ bico, sed explicationis gralia ab Interprete add.tum. Significat enim aliam avaritiæ ærumnam, et vanitatem distinctam ab ca quam recensuit capito præced. vers. 12, scilicet, quod opes sæpe con­ gregentur in malum divitis, et avaritia perdat avarum herum suum. Hic ergo aliam ejus vani­ tatem, sive vanitatis speciem allexit, scilicet quod avarus inter opes suas egeat, casque alieno, qui eas prodiget, relinquat. Licet enim in line cap. præced. dixerit ingens bonum el Dei donum esso suis uli ct frui, tamen contrariam avari vanitatem, qui suis non audet uti, non recensuit, quod proinde hic facit. Porro avaritia hæc tregüense t apud homines* COMMENT iRlA IN ECCLESIASTEN, cat. VI, Î23 præsertim JudæOR, quibus hæc scribit Salomon. eum bonis suis spoliat, vel uti prohibet, sive per Piulo etiainnum videmus Judttos nil nisi lucra et morbum immissum, ut vull Lyranus,rive quo abo opes cogitare, casque per usuras, per fas et nefas modo, ut vull Thnumalurgus et Cajetanus. prosequi. Audi S. Hieronymum in illud f«ûtœ ii, 7 : Sed homo extraneus (S. Hieronymus, alienus; Ti­ Repfolfi est terra argento et auro : el non est finis the­ gurina, exterus; Campensis, ignotus} vorabit illud, saurorum ejus : tigut. Avarus ergo ditat alium, non se; exte­ id est desiderio et voto suo, 7. d. Habet opes ct rum sœpa, non filium, juxta Italorum proverbium rerum copiam, quantum quis justo et honeste quod citai Tiraquellus : a Dilani hominem hæc quatuor, b scilicet, ut inquiunt Hali : il morto, U optare potest. Dices, quomodo ergo dicitur vers. 7 : « Anima porco, il porto, d’ orto. Tropologice noster Alvarez de Paz, lib. I De Vita ejifs non implebitur? n Respondeo primo, quia avarus suis non audet uti. Itaque habet opes spirit, part. II, cap. xni, hanc guomen adaptat quoad dominium, sed non quoad usum ct fruc­ religiosis tepidis, qui cum omnibus bonis spiri­ tum. Unde S. Hieronymus, epist. 103 ad Daulinum : tualibus abundent, tamen per acediam iis uti frui« Avaro, ait, tam deest quod habet, quam quod que negligunt, quia sub sole degunt, id est affec­ non habet. » Secundo, quia insatiabilis est, cl quo tus suos in terrena defigunt, nec eos ad coelum plura habet, eo plura desiderat, instar canis sem­ attollunt; quare hæc eorum bona devorat extra­ per hiantis. Audi Senecam, epist. 72 : «Vidisti neus, id est diabolus, dum ea in ipsis inutilia, canem missa a domino frusta panis aut carnis imo exitialia efficit, ut scilicet ipsis cedant in ma­ aperio ore captantem; quidquid excepit, protinus jorem damnationem» uti paulo ante dixi. integrum devorat, ct semper ad spem futuri hiat. Hujus rei veritatem eleganti divitis et fortume Idem evenit nobis : quidquid exspectantibus na­ apologo , pulchris exemplis adornato, demonstrat tura projecit, id sine voluptate demittimus, slatiin CyriHus, lib. Ill Ape/, moral, cap. iv, cujus titulus: ad rapinam alterius erecti cl attenti. Hoc sapienti Contra cos qui non sunt contenti, cum satis habeant : Apolonon evenit; plenus est : etiam si quid obvenit, se­ «In secundis, inquit, rebus, cum homo sibi cure excipit ac reponit; lœtilia (ruitur maxima, factus sufficiens et dives, minimo contentus am­ plius sitiret, el secum tempestuosus plus quiete­ continua sua. b Nec tribuit ei potestatem Deus. — Hebræa. nec rei, fortunam obviam habuit, que ei dixit : Ut dominari fecit eum Deus; hinc fit ut opum suarum quid, diarissimo, non quiescis, cum jam tribuerim »i| servus, non dominus. Unde Tigurina, Deus non tibi satis? At ille respondit : Sua nimirum dulce­ instituit illum dominum; Campensis, sed animum dine trahit bonum, et donec additum fuerit, est moloslum. Cui illa : Recte, inquit, video quod cis utendi illi non tribuit. Nota : H nec tribuit vel potest accipi permissive, pauper effectus es, postquam cupiditate plus sitis. ut sermo sil de culpa avariliæ. Ad hanc enim Deus Nam si salis haberes, amplius nullatenus quæreavarum non cogit, sed permittit ei pravum usum res. Plus enim cupii ille cui quidem satis non est. liberi arbitrii ut se dedat avariliæ, ait Olympio- Ecco to depauperavi! avara voluntas, exinanivit dorus, quomodo ileus dicitur tradidisse pbdoso- cupiditas, exspoliavit sitibunda tempestas. Atta­ phos, ob superbiam, in passiones ignomìnia), men si totum invenires aurum male conditum Rom. i, 26; vel positive, ut sermo sil do preña Salomonis, amplius non habebis. Sed illud quo avariliæ: hanc enim Daus avaro intligil, dum bene utimur, hoc demum habemus. Nam fossua COMMENTALA IN ECCLESIASTEN, cap. VL humi census, non est hominis, sed telluris, igitur que magna cura sepultmæ apud omnes gentes. curii ad usum opes proficiunt, tunc habentur. Avarus autem caret sepultura decenti et digna, Usus autem usque ad finem sufficienliro exten­ quia ex avaritia illam sibi nec in vita, nec in dendus est. Quoniam si ultra quod satis est co­ morte per testamentum curavit; unde hæredes, medas, natura mox evomet, el si plus quam re­ qui ejus opibus inhiant, illam negligimi. Est hæc quirit necessitas indueris, gravatus sustinere non justa Dei poena, qua avarum punit, ut qui pecu­ potes.» Probat idipsum exemplo llebræorum, nias sepelivit, careat ipse sepultura. Ad hæc avari, eamdem manna» mensuram colligentium et co- præsertim mercatores, siepe apud exteros mo­ F’ no- medendum: a Nescis quod (Exod.xvi) filiis Israel iu riuntur ignoti, miseri, insepulti. Adde : avarus, quia nulli fuit beneficus, omni­ ¡Lm. d serto ex manna viventibus, magnis et parvis, divitibus et pauperibus, eademque cunctis cœles- bus invisus est; ideoque decus sepulcri ei negant. tis edulii mensura dabatur, nec collectum plus Denique avari ob opes non raro a prædonibus inveniebat avarus, nec minus, qui fuerat pigrita­ occiduntur; itaque vel in cloacas, vel in aquas, tus? nimirum quoniam una est sufficientia omni­ vel in fossas ihsepulti abjiciuntur. Exemplum est bus, ct universalis provisor eamdem hominibus in avaro rege Joakim, de quo ail Jercm. cap. xxn, opulentiam necessitatis largitus est. Non enim 17 ; a Tui vero oculi et cor ad avaritiam, etc. plus habet dives quam pauper, sed tantum in Propterea hæc dicit Dominus, etc.: Non plangent qualitate titulorum utrique est differentia. » As­ eum : Væ frater, et væ soror : non concrepabunt truit idipsum oraculo Apollinis : «Non audisti ci : Væ domine, et væ inclyte. Sepultura asini se­ olim Apollinis idolum pastori Lydiæ regi facto, pelietur, putrefactus et projectus extra portas Je­ o ion- per Achatem sciscitanti : Si quis eo in mundo feli- rusalem. » Avarus ergo caret sepultura, hoc est cior existerai, deliciosas ( jus divitias confutans honore et pompa funeris, ad quam pertinent pa­ responderit:ipsi nimirum superbienti Arcadium rentum et amicorum Inclus, prætici et prælicæ, senem pauperem prætulit, qui nunquam agri sui qui eum plangant, exequiœ, monumentum, epi­ terminos exiverat, dixitque plus laudari el pro­ taphium, etc.; hæc enim negant avaro, quia bari securitate ridens tugurium, quam curis ct avarus est, ideoque omnibus vilis ct exosus. Audi sollicitudinibus tristem aulam; paucasque glebas S. Hieronymum : k Significat quod dives de sua pavoris expertes, quam arva latissima metu re­ morte non cogitet, el cum omnia possideat, etiam ferta; unumque tutela facile jugum boum, quam in exstructione sepulcri avarus sit, sive quod equitatum impensis voracibus onerosum, d Deni­ sæpe propter istas divitias occisus insidiis, inse­ que Epicuri sententia apologum concludit : « In pultus abjiciatur; sive, quod melius puto, quod veris divitiis multiplicandis nihil esse adjicien- nihil boni facti et honoris egerit, ex quo sibi Aromi. dum pecuniæ, sed avaritiœ subtrahendum. Tanto queat apud posteros memoriam comparare, et namque dignoscitur quis esse ditior, quanto ineo non vitam silentio transire, velut pecudes, cum cupiditas est minor; quibus dictis, ab eruditore Labuerit materiam, per quam potuerit apparere quod vixerit, p dodo disparuit. » Ex adverso, de Christo liberali et vilæ suæ pro Ver». I. 3. Si GENUERIT QUISPIAM CENTUM LIBEROS, ET VIXE­ nobis prodigo ait Isaías, cap. xi : « Erit sepul­ RIT MULTOS ANNOS, ET PLURES DIES ÆTATIS HABUERIT, crum ejus gloriosum. » Denique olim scpulluræ ET ANIMA ILLIUS NON UTATUR BONIS SLBSTANTIM SUM, privatione damnabantur rcipublicæ patriæque SEPULTURAQUE CAREAT: DE HOC EGO PRONUNTIO QUOD hostes , item sui suorumque patricidae. Tales MELIOR ILLO SIT ABORTIVUS. — «Centum, » id CSt plurimus ; ponitur numerus definitus pro indefi­ sunt avari, qui sua avaritia se, suos palriainque nito. Olim licita erat el usitata polygamia; unde conficiunt, et quasi interficiunt. Vide Duranlum ex multis uxoribus centum cl plures poteraul Caseilium, lib. II Variar, cap. ni. Quud melior illo sit abortivus. — « Melior, » id filios generare. Sic Acbab genuit 70 filios, IV Reg. x,l; Roboam vero 88, II Paral, cap. xi, il. Porro est melioris conditionis , potior, felicior. Unde filii, quos nalura dedit in gaudium parentibus Thaumaturgus : Melior est illo conditio mtempes^ avaro augent molestiam : cruciatur enim in ex­ hvi fœtus ; S. Hieronymus : Deterioris conditionis pensis quas facit, ut illos alat; item curis, ut illis est abortivo. Mystice S. Ambrosius hæc adaptat Christo, qui de hærcditale provideat. Non utatur bonis. — Hebræa,Chaldæa elTheo- non in suo, sed m alieno, puta Josephi ab Aridorelus, non satietur bonis. Vetus translatio ct mathia sepulcro sepullus est. Sic enim ait in cap. Septuaginta, non impleaturex bonitate. Græce est, ultimum Lucœ : « Non habebat Christus tumu­ quod bonitatem, id est jucunditatem, lum suum. Etenim tumulus his paratur, qui sub æque ac beneficentiam significat. Thaumaturgus, lege sunt mortis; victor mortis tumulum suum animum suum impinguare negligit. Addit Chaldæus, non habet. Quæ enim communia tumulo el Deo? eo quod pepercit divitiis suis, et non emit ex eis no­ Denique Eccles, cap. vi, de eo qui meditatur in men bonum, per eleemosynas aliaque beneficen­ bonis : Et sepultura non est illi. Specialis igitur prælcr communem omnium mortem mors Christi ti t» opera et mommenla. Sevluvraqie careat. — Magnus est honos, ideo- «I, et ideo non cum aliis sepelitur, sed tumulo COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. VJ. 225 solus includitur. » Veruni h ue allegoria parum pensis, hic. enim ut nugamentum aliquod , a concep­ litter® respondet. Quæ enim comparatio avari et tu in utero aliquousque obscure progressus est, sic abortivi cum Christo? tamen ut ne nomen quidem ejus ulli cognitum fuerit. Abortivus est, qui ex utero prodit mortuus, Denique Chaldæus sic vertit, quoniam in vani­ aut agens animam. Hebraice vocatur ncphel, tate vemt ad hoc saeculum, et in vanitale ibit ad sac­ id est deciduus, caducus, marcidus, minime vita­ culum venturum, ct in tenebris nomen ejus operietur, lis, instar immaturi fructus, qui ex arbore deci­ co quod non luibet meritum, ct nomen bonum non dit inutilis; radix enimbdO naphal significat labi arguitivi t, ut memoriam sui ab injuria mortalitatis et cadere. Syrus pro abortivo vertit peccatorem, assereret. quo modo S. Paulus se persecutorem olim fide­ Ad litteram loquitur de abortivo, uti censent lium vocat abortivum, I Corinth, xv, 8 ; sed boo Thaumaturgus, Lyranus, Clarius, Campensis et mysticum est : abortivus enim proprie est fœtus alii ; consequenter Lunen loquitur de avaro : imperfectus, informis, infirmus languidus, abor­ hunc enim comparat abortivo, uti cen-enl Olym­ tu natus, ct ante maturum partum ejectus, quales piodorus. Bonaventura, Hugo uterque, Cajetanus, vel mortui sunt, vel parum vitales: quo respi­ Titehnannus ct alii. Sensus ergo est, q. d. Sicut ciens S. Job, cap. X, 18, ail : a Quare de vulva abortivus frustra venit in mundum, quia natus eduxisti me? Qui utinam consumptus essem ne vel jam mortuus est, vel post unum alterumve oculus me videret. Fuissem quasi non essem, de diem moritur, itaque a luce vit® pergit ad tene­ utero translatus ad tumulum, d Huc facit illud Hip­ bras mortis, ibique oblivione perpetua sepultos pocratis apud Gellium, lib. Ill, cap. xvi : « Est et delitescit, adeo ut ne nomen ejus quidem sciatur: non est oclimestris partus, quia illico moritur ct sic pariter avara- frustra venit in mundum, quia esse desinit, aut certe vivit trabitque animam. » luce vitali gaudiisque vilæ non fruitar, sed quasi Unde Campensis vertit, judicavi illo fortunatio­ ea non vidisset, sordidus, miser < t famelicus per­ rem , qui matre abortiente ejectus est. Hinc in jure git ad tenebras mortis, ibique perpetua oblivio­ ne sepelietur. Ilei que ergo frustra venit iu mun­ abortivus habetur pro non nato. Annw Comparat avarum abortivo, quia sicut hic vi­ dum et vitam, quia fine et fructibus vile, puta similis vens non vivit, imo non vivit ad vitam, sed ad jucunditate et gaudiis hujus lucis et vita* frus­ abortivo. mortem; nam conceptus in utero illico moritur, tratur et destituitur: abortivus quidem per mtunec nascitur, ul videat lucem, eaque fruatur, sed ram , avarus vero per voluntatem et avaritiam ; ut ex ea abeat el excedat: sic ct avarus vivens sed abortivus natus est duntaxat frustra et iu va­ non vivit, quia opibus bonisque vilæ frui non num ; at avarus, non tantum frustra, sed ad mi­ audet, imo nec gaudet, sed iis quasi mortuus, serias œrumnasque maximas. vit-eque gaudiis defunctus, funestam instar abor­ Pehgit ad tenebras, — id est ad sepulcrum, ait tivi cl moribundi vitam agit in sordibus, squa­ Lyranus ; ad mortem, ail Bou ^ventura et Tiklmaiinus; ad nommis obscuritatem et oblivionem , ait lore et moerore. Prœferl autem abortivum avaro, eo quod abor­ Chaldieus; ad ærumnas et mœrore-, in quibus tivus, sicut caret bonis ct gaudiis hujus vita», sic vivit avarus, ait Hugo Victorious; ad sordes ct pariter careat malis ct doloribus ejusdem ; at ava­ squalorem, ait Pineda, quod nullis hujus vitæ rus carens bonis et gaudiis, abundat malis, puta commodis perceptis, m angulo et in ab-cond to laboribus, timoribus, moeroribus, emis et ango­ sordidus et squalidus contabescat, non m igis no­ ribus, quos el pariunt opes ct avaritia. Hoc est tus, quam si nunquam in apertum emersisset ex quod dixit cap. iv, 2 : « Et laudavi magis mor­ tenebris, ut etiam vivens adhuc mortuus censea­ tuos quam viventes : ct feliciorem utroque judi­ tur. Nulla illius in humana politia ratio ducitur, cavi, qui necdum natus est, nec vidit mala quæ nulli natus rcipublicæ bono, non patrie, non sub sole fiunt. » amicis, non ■ • » lut serpens cl repens el proserpens, ut aurum et amplo ct ambiguo varii varie transferunt (vide argentum, id esi (ul ait Habacuc xxvi) densum cos apud Lorinum si lubet), sed perplexe, ambi­ terræ lutum colligat, vacuus miseret infelix con­ gue cl insipide, cum Noster clare, certe et sapide tinuo labore se consumit, ne»: audet partis frui, verterit subaudiendo to nisi; unde ci astipulantur set! semper veteribus aggerere s itagit : quare vi­ Septuaginta dum vertunt, quoniam abundantia sa­ vit vitam ærumnosam, quæ potius mors dicenda pienti super insipientem, eo quod pauper novit ire est, quam vita, ac inox ad communem omnibus ad faciem vitæ; Syrus, quia est lucrum sapienti prê­ mortem nudus et inops lendit, quæ stulta est ter illud quod est slulto, quia pauper cognoscit ire vanitas. Ita S. Hieronymus, Hugo Cardinalis et ad vitam ; Arabicus, quid habet prœstantius sapiens, Glossa; paulo aliter Vatablus : censet enim hic quam stultus ? quia pauper cognovit cursum coram moneri pauperem, ut paupertate sua tranquilla, vita, id est ut sciat hic vivere, ut sciat quomodo sapiente et sancta contentus cupiditatem omnem hic bene et feliciter vitam agere debeat. Alius, abdicet : « Quid enim juvat, ait, pauperem doc­ q. d. Pauper pergit ul ostialim mendicet ad com­ tum apud homines ambulare prudenter coram parandum sibi vicium necessarium ad vitam. Ve­ ipsis hominibus in hoc inundo, si laboret cupi­ rum hoc frigidum est, æque ac insulsum (1). dilate habendi?» Hoc eodem redit, quo prias; Est antithesis stulti avari ct sapientis pauperis. prius tamen simplicius et germanius est. Scriptura enim sæpe per pauperem indicat sa­ Secundo, de vita spiritali exponas, q, d. Pauper pientem el justum, per divitem vero insipientem, contemnens opes terrenas ambit spiritales. sluavarum ct injustum ; quia, ul ail S. Hieronymus : detque virtutibus ct meritis congregandis, juxta «Omnis divin aut iniquus, aut iniqui hieres; » illud Jacobi ii : « Nonne Deus elegit pauperes in pauper vero, quia modicis contcnlus, spernit hoc mundo, divites in fide et hærcdes regni? » opes, ct cor ad veras in coelo Dei opes transfert, Pauper ergo vivit vita graliæ. hinc sapiens est ct justus. At dives avarus lotus opibus incumbit; unde Sensus ergo est, q. d. Sapiens ct pauper in vita graliæ cl virtutum fit inops et egenus, atque per et morte, atque labore victum comparandi, ut usuras, fraudes, contractus injustos committit satient os ct venirem, pares sunt; hac tamen re peccata mortalia : quibus anims mortem incur­ pauper sapiens antecellit diviti avaro el stulto, rit. Ita S. Bonaventura, Lyranus, Carthusianus. quod pauper pergat ad vitam, dives vero ad Unde Olympiodorus per vitam accipit Chris­ mortem, eamque triplicem. Hebr. enim chaiim est tum, ad quem pauper, qui ab ip^o prædicatur plurale, ideoque triplicem vitam significat, scili­ beatus, incedit per virtutum semitas; cum dives cet naturalem aniline, spiritualem graliæ, coeles­ stultus mancipet se voluptatibus more pecudum. tem glorine. Quare per vitam hic mystice accipias Eucharis­ Primo ergo de vita naturali sic exponas, q. d. tiam, qua deliciose mentem pascunt pauperes, Pauper contentus moderato victu el vestitu per­ longe magis quam divites corpus suis epulis. De git ad veram vitam, quæ sita est in animo suis Eucharistia enim ait Christus : « Qui manducat contento, quieto, hilari. Talis enim vivit agitque hunc panem, vivet in æternum, » Joan, vi, 59; vitam suavem, jucundam et longævam. At dives ct vers. 48 : « Ego sum panis vitæ, » etc. Thauavarus oculos declinans in terram, in caque ve­ maturgus vero ait pauperem tendere ad vitam, quia tendit ad pauperi item et opum contemp­ il) Vers. 8 el 9. Quid enim est prœstans, emolumentum, tum, in quo vile integritas et rectitudo consistit : sapienti pauperi prie stulto, cujus cupiditas non expletur, « Insipientis, ait, proprium est, ut nimium con­ qui igitur est semper inquietus el sollicitus? Quid, in­ quam, c>t præslans pauperi scienti ambulare curam ricis, cupiscentiis indulgeat, ideoque reprehenditur. Sa­ piens ab eis sponte sibi temperat. Fere aule n vi­ qui noxii inter homines prudenter versari? Bespondel : Metior esi adspcctux' oculorum, quam progressus animer j tæ rectitudo homini recto ad inopiam dux est iti­ hoc tensu : Longe prestai praesentibus fruì, quod fácil neris. » papper sapiens, quum animo vana consectari, uti solet Tertio, pauper per vitam gratiæ tendit ad vi­ stultus avarus. Eliam hoc, videlicet progressus, seu divagalio anima.*, mu appetilus, esi vanum cl studium inane, tam glori e, et avarus per primam mortem culpa et avaritiæ tendit ad mortem secundam geheimæ, Cf. Horatium, Epist, lib. I, xvm, vers. 96 99: uli Lazarus mendicus ab angelis ductus est in luter cnncU leges et percoulabere doctos, cœlum, dives vero epulo sepultus e*t m in­ yoa rAtioiK queas traducere leniter «rmu : N< le temper inopi agitei ve xetqu* cupido. ferno, Luca xvi. Ha Chaldæus : a Etenim, ait, quid Ne pirur cl rerum mediocri 1er utilium ipeí. amplius est sapientibus in hoc sæculo quam stul­ ti Lafontaine : tis, et quid est pauperi, nisi ul studeat in disci­ plina legis Domini, ut cognoscat quomodo futu­ Un tieni vaut mieux que deux lu l’auru. rum sit ut ealommno coram justis in paradisum Alii, commatis 8 posterius membrum sic verlunt, quid pnvslal pauperi scienti ac divitiarum avido ambulare co­ Eden,» puta voluptatis, ¡D quo a Deo positus fuit ram vila, scilicet beala, id est, sidro cl congerere opes Adam, qui fuit typus et pradudiuiu paradisi gioquas beatam vitam reddituras putat, opibus veru quati­ riæque cudistis. tis nunquxm uti ? Tropologice, ex eo quod ait pauperem pergere Ven 9. 250 COMMENTARIA in ECCLESIASTEN. cap. VI. ad vitam, disce viam nd vitam esse paupertatem, prevalen* animæ, illamque trahens in rei vfcæ sub qua humilitatem intellige. Unde hebræum concupiscentiam, quæ magna stultaque est vani­ tam humilem, quam pauperem significat; tas. I nde sic vertit, irritant quorumdam oculos fer­ paupertas enim est mater humilitatis; unde pau­ aliorum spectacula ; sed cum inane sit hoc vivendi peres experimur humiles, divites verbo super­ studium, perniciosa illccebrœ animam in sien les bos. Nam, ut ait Phoci lides : occupationes trahunt. Syrus, melior est visio oculorum passu animæ; Fastus opes sequitur, sequitur petulantia magnos. Arabicus, oculus est essentia bonus prœstantior ani­ Hac de causa S. Franciscas se suumque ordi­ mo lucido ; Pogninus, melior est visio oculorum, nem fundavit in paupertate, ut eumdem fundaret quam ut eat anima per viam stultorum; Chalí telis, in humilitate. Utraque ergo dux est et via ad ve­ melius est videre quod cupias, quam desiderare ram vitam; unde eam primus innuit Christus, ut quod nescias, sed ct hoc vanitas est el praesumptio eam nos doceret : « Ego autem, inquit, mendicus spiritus. Vel, ut vertit Coslus, melius est homini ad futu­ sum et pauper; »et : « Discite a me quia mitis sum et humilis corde, et invenietis requiem ani­ rum saxulum gaudere, justitiam colere, et summo mabus vestris. » Ita sanxit Deus mira congruen­ judicii die bonam mcrc.edem operum suorum reci­ tia et sapientia. Congruum enim est ut qui pere, quam hanc vitam in calamitatibus et animi contemnunt terrestria, occupent coelestia. Audi perturbationibus ingredi : hoc enim scelerato homini S. Ambrosium, serm. 74 De Ñafaf. .Varfyr.: «Pos­ vanitas est ct afflictio spiritus. Omissis variis variorum explicationibus parum sumus, ait, cl nos dicere Domino : Notas fecisti nobis vias vite. Ipso enim nobis notas fecit vias probabilibus, quinque magis probabiles subjicio. vite, cum me docuit fidem, misericordiam, justi­ Nam videre oculis, ul habent Hebrea, quinque tiam, castitatem; » adde humilitatem, pauperta­ significat : primo, aspicere ct contemplari rem tem, patientiam : « his enim itineribus perveni­ presentan; secundo, previdero futura; tertio, ju­ tur ad vitam. » ItaS. Benedicto, ut scribit S. Gre­ dicare Hanc viam S. Bernardus, homil. Ecco Primo, Isidoros Clarius ct Campensis primam Pri,nsc contentum presenti fortuna, licet modici, quam multa, licet ipsius. Tedio. Tertio, juxta tertium significatum videre, ut maxima, desiderare, ac modo hoc, modo illud significet judicare, definire et dimetiri, sensus in volis habere. < Melior c>l columba pnesens in est. q. d. MOlius est certum sibi v.dorum, opum- m» ncias. id estant bire terrenas opes, pompas el dapes, quarum vi­ taria. Qninio Quinto et magis apposite ac genuine, juxta litatem, pericula el damna ignoras et nescis, id ¡euuioe. quintum significatum videre, ut sil idem quod est non attendis, non consideras, non perspicis> uti, frui, gustare, tenere, occuparo, possidere, præserlim quod (e trahent in ruinam et gehen­ sensus est, 7. d. Melius est videre, id est uti el nam. Unde Auctor Catenœ Greet, hanc gnomen sio frui præsenlibus ct ccilis, quæ oculis cernis et manu tangis, quam desiderare absentia et incer­ exponit. 7. d. « Melior est scientia Dei, quam fluxa ta, qua» nesci* an ea oblinere queas, et an libi sa­ el corruptibilis voluptas, vel quam anim e cupi­ tiem felicil denique sint allatura. Pergit enim op- ditatibus morem gerere. » Aut juxta versionern ponere et præponcre pauperem sapientem diviti Symmachi, n»ehu< est in ea quæ sunt futura prospiMulto, quod ille videat en qua» cupit, id est possi­ errt , quam ex rebus his praesentibus oblectationem deat et fruatur opibus cupitis, licet modicis, sed quarere. Et hoc vanitas rsr rr i»K.Esrvrno spiritis. — pnespnlibiis, iisquo contentus quièto, hibiriler $»l feliciter vivat: hic vero desideret id quod nescit, id Syrus, hoc vanitas est it perturbatio animi; Arabi­ est, insatiabili opum abseblium et sæpe impossi­ cus, hoc vanum est et a/Jliclio spiritus; Chaldæus, bilium acquirendarum cupiditate flagret, quarum conlriho spiritus; Cajetanus, [radio spiritus; ulii« 232 COMMENTARLI IN ECCLESIASTEN, cap. VI. cogitatio spiritus; Aquila et Theodotion, pastio immodicum sciendi desiderium, quo homo vult venti; Tigurina molestia animi; Campensis, certe scire arcana et futura, ul sit similis Deo. et alter falleris qui hoc putas : hoc enim non aliud est quam quasi Deus, sicut esse voluit Adam comedens ex animi stultæ curae et tormenta. Vide dicta cap. i, ligno scientia» boni et mali. Sic etS. Bonaventura, vers. 2. Hugo ulerquo, Dionysius et alii. Ven to. 10. Qui run iu s est, jam vocatum (Arabicus, «ZeQuarto, medius alii opinantur hæc dici de iis qui nominatum; alii, nominatum; Cajelanus, jam voca­ sua sorte non contenti obmurmurant divinæ Pro­ tus est nomine suo, id est cognitus est : res enim vidente, quod ab ea aliam sortem meliorem non per nomen suum cognoscitur. Est catachresis) i>t sint nocti, qui proinde, ut ait Olympiodorus, in­ consultius quærunt, quare Deus hunc hominem NOMEN MUS, ET SCITI II QUOD HOMO SII, ET NON POS­ paupertate oppressit, illi vero magnas opes effu­ SIT CONTRA FORTIOREM SI IN JUDICIO CONTENDERE. — Mebhea, quod fuit, jam vocatum est nomen ejus, sed dit? c Contra hos ergo docet omnes res. ac praeser­ fuit, idem est quod futurum est. llcbnci enim tim hominem in omnibus subjacere ordinationi dis/epe commutant tempora, et pnntcrituin acci­ V næ, ut pauper sit vel dives, nobilis vel ignobilis, piunt pro futuro : alioqui enim hic esset inepta sanus vel œger, felix vel infelix, etc., ac proinde tautologia. Quis enim nescit id quod fuit esse in nulla rerum sorte, casu vel statu contra Deum nomnatum el cognitum? At quod futurum est, obmurmurare posse, nipote qui cuivis prout libet fuisse praenominatum et præcognitum, hoc mi­ cuncta partitur tanquam summus omnium Domi­ rum est, eximium, Deoquo dignum; unde clare num et sapientissimus, optimiBque omnium gu­ Campensis vertit, qua ratione fuit olim unumquod­ bernator. Unde Thaumaturgus hunc versum et se­ que priusquam esset, nomine suo notum d scitum quentem ita vertit, quæ nunc facta sunt, jam cognita fuit, quod hic velit nolit homo futurus esset, nec po­ sunt, perspicuumque est hominem iis quæ supra se terit nisi frustra contendere cum Deo, qui ipso furtior sunt, reluctari et obsistere non posse. Cceterwn nugee est, quare sic conditus est. Unde et imptiæ inter homines versantur, eorum qui iis Primo, Ch ildæus h inc gnomen accipit de rebus utuntur, amentiam augentes, scilicet murmuratio­ crent«s. quod ex eis nihil novum, sed omnia jam nes et curiositates, de quibus cap. sequent. vers. 1. olim a Deo deer *1i sint, ideoquede iis non posse Et Auclor Catenœ Græcor.: « Omnia, inquit, a Deo hominem « um Deo contendere. Hebræa enim ha­ sunt, ipsi quoque cuncta fuere precognita, nobent in genere neutro, quid est quod fuit, jam vo­ menque sortitu apte suum cuique respondens catum est nomen ejus. Sic et Septuaginta. Chaldæus illudque vile inMitututh accepere a Deo, quod ergo sic vertit, quod fuit in wculo, ecce jam vocatum maxime unicuique conducere prievidit. Quis igi­ fst nomen fjus, ct notum est fUDs humi num a die quo tur sil, qui ejus resistat voluntati ? ul propterea factus est primus homn, et omnia decreta sunt a verbo in itum vanumque sit investigare deinceps cur hic Domini, ct non est potestas viro, ut stet in judicio divitiis afDuat, ille paupertate prematur, eicœtera cum dominatore soeruh, qui fortior illo est. Verum quæ sunt generis ejusdem. » Et inferius : « Nemo Hebræa, Noster, S pluaginta, Syrus, Arabicus ergo dicen» ausit, inquit Ecclesiastes, quare sum hanc gnomen arctant ad hominem, nec exten­ ego hujuscemodi corpori agglutinatus, aut cur dunt eam ad ciet» ras res creatas. Inde aiunt, non evasi angelus? Nisi forte» sit acceptio perso­ et scitur quod homo sit. narum apud Drum. Nam sermones ejuscemodi Secundo ergo, alii censent hæc dici contra am­ mulla redundant vanitate. » bitiosos, q d Quid, o ambitioso, te jactas de no­ Igitur sub substantia, inlelligit accidentia; sub bilititi', opibus, scientia, dignitate, cum ante te re, omnia attributa el affecta rei, puta sub ho­ a mundi initio hucusque multi fuerint a Deo ef­ mine, omnes hominis conditiones et qualitates, fecti vocatique nobiliores, opulentiores, scienlio- quales sflnt paupertas, opulentia, miseria, felici­ res, digniores te, cum quibus, nipote te fortiori­ tas, infirmitas, sanitas, omnesque variæ fortume bus cl pne4antioribus, non poteris judicio con­ in hac vita sortes et casus, qui quales futuri sint, tendere, ut illi- te praeferas, sed illis te submittas et cuique obventuri promovit et præordinavit et inferiorem agnoscas oportet. Unde nonnulli Deus. Quinto, maxime accommode et genuine hæc re­ cum Aben-Ezra exponunt, q. d. Iniqui, improbi el stulti sunt avari conatus, qui majora semper feras ad avarum, cujus vanitatem tolo hoc capite tentai et molitur, ut opulentissimos opibus œquet, ostendit, quique desiderat quæ nescit, an obtentu­ rus sil, iisque fruiturus, uti proxime præcessit; imo superet, cum id factu sit impossibile. Tertio, alii autumant hæc dici contra curiosos, arguit enim eorum stultitiam, qui præsentibus qui arrnganl sibi futurorum pranolionem tan- non contenli, inhiant semper futuris, ul res suas quam sese velint in eorum præscienlia æquare augeant, q. d. Solent avari congerere opes ingen­ Deo, cum eoque judicio «piasi contendere, uti sibi tes, ut sibi suæque posteritati, famæ et gloriæ in illam arrogant astrologi judiciarii, similesque futurum per longa temporum spatia prospiciunt; conjectores et divini. Ila Lyranus el ex eo Titel- sute enim industriæ prælisi censent se suas opes, mannus: Congrue, inquit, transit ob avaritia opum palatia, prædia stabilire pos*e in multa sæcula, ad avaritiam scienti.e, pula ad curiositatem et ac UQiueu suum (eternare, quasi Deo non subsint. 233 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. VI. nec eo indigeant, «ed sua solerlia cuncta quæ co­ homo est, non possit se conferre cum Patre, et in gitant perficere possint; qua in re errant graviter, Evangelio dicat : Qui me misit major me est, suam que vanitatem, œque ac stultam praesump­ Joan, xiv; unde ct in consequentibus praecipitur: tionem, uti prære^il, ostendunt. Quia quidquid Ne ultra quam de eo nobis scriptum est requira­ futurum est, soli Deo notum est, ab eoque pro­ mus, ne velit homo plus scire quam Scriptura visum ct ordinatum; quisquis etiam futurus est, testata est. » II. Vbiuu svxt rtxKiMA, multam qui in msec-v«rs.iu jam Deo notus est, decrelusque ne sit, non an­ gelus, nec deus futurorum præsdus et omniscius, TABOO HABENTIA VANITATEM. — Hebrea, multiplised Adam ab adama, id est homo ab humo, hoc ranfia vanitatem. Sic el Septuaginta, Syrus et Ara­ est terrenus, miser, fragilis, instabilis, mullis for­ bicus. Thaumaturgus, quoniam homines nugas exatume casibus obnoxius, ac brevi moriturus, qui Vitant; Chald eus Costi, sunt certe in hoc sceculo res proinde cum Deo fortiore se contendere nequit, innumerabiles vanitatis plenissima, quibus operam nec prœscientia et previsione futurorum, nec ria­ dare quid compendii homini accidere potest, utique bilitate et constantia^ nec exemptione, ut a Dei hoc verissimum esse experimur. Tigurina, multes jure et regimine sit exemptus, sed per omnia ejus sunt res qua: inanitatem augent (i). Aliqui hanc gnomen referunt ad philosophos, providentiie et ordinationi se subjiciat, oportet, ut illa opum mensura, illa rerum sorte, illo spatio ut Platonem. Aristotelem, etc., qui sibi scientiam vitæ, illa posteritalo et fama sil contentus, quam omnium arrogarunt, omnia naturae secreta scru­ Deus illi admetiri ordinari! et piœdesliuarit. Deus tantes, de omnibus verbose disputantes, quasi enim srepe ordinat ut diviti nascatur filius vel vellent cum Dei omniscientia contendere, camque nepos pauper, imo ut ipce dives illico fiat pauper, sibi subjicere, ideoque evanuerunt in cogitatio­ miser, rerumnosus, ac moriatur. Vis tota est in rw nibus suis, Homan, i. Unde \ atablas vertit, possunt /Wun/s, et in Hebræa voce Adam, qua* significat multa philosophorum verba afferri, sed quae nihil hominem omnibus miseriis, casibus et ærumnis quam vanitatem aiigeait. Ha Dionysius. Alii acci­ subjectum. Unde Vatablus vertit, qua ratione fuit, piunt verba obmurmurantium divina* providen­ olivi vocatum est nomen ejus, id est, inquit, qua ex tia», quod se pauperes, miseros, infaustos effece­ materia olim factus sit, nomen ejus ostendit. Adam rit. Ila Hugo. Alii ad curiosos referunt, qui do enim significat quod factus sil ex adama, hoc omnibus volunt disserere et loqui, imo dispulare est, quod sit terrenus a tei ra. El Isidoras Clarius : ct contendere. Magis apposite, ul dixi, hæc referas ad avaros, «Cum diu, inquit, per fas el nefas inhiaverit ho­ mo caducis rebus honoribusve, nomenque ejus qui de sui- opibus modisque eas augendi, con­ per omnem terram propagatum fuerit, tamen in servan ii, perpetuandi plurima coglimi, loquun­ morte notum fiet quod fuerit homo mortalis, nec tur, disputant. Rursum solent avari, præ-vrtira potuerit in judicium intrare cum Deo fortiore se.» divites el pótenles, solliciti esse de futuris, futu­ Hunc esse sensum liquet ex proxime pra*ce- raque opulentia et posteritate, ideoque, ul ea dentibus, etexenp. sequent, vers. I. Omnia enim pr.i scianl, non raro consulunt augures, mathe­ hæc spectant ad futura tempora, qua» sibi nsse- maticos, genethliacos, magos cl divinos, qui eos curare volunt avari. Sed sciant «quoniam homi­ per fict is suas divinationes, verius cessent itiones, nes sunt, » ait David Psalm, ix, 21 ; ct Isaias, cap. vanis spebus implent, uti Home ab astrologis li, 3 : « /Egyptus homo est cl non deus, n Narrat etiamnuin videmus fieri. Horum ergo vaticinia, ex Varrone S. Augustinus, lib. XII Pe Civitat. cap. conjecialiones el divinationes vocal hic u verba v, capitale fuisse apud /Egyptios dicere Serapi­ plurima multam habentia vanitatem.» Idem apud dem fuisse hominem, eum tamen sepulcrum ejus Hebr eos erat frequens, qui in .E^ypto degentes, et ossa exstarent in /Egypto : quia scilicet illum apud quo< vigebat astrologia, hanc ex astris di­ colrbmt ul deum,negabanl ergo hominem fuisse. vinandi artem el vanitatem didicerant, œque ac Tanta est hominum superborum vanitas et amen­ aChmanæiset Philistinis vicinis suis. Eos ergo tia! Tales ergo contendunt cum Deo, imo homi­ redarguit hic Salomon, æque ac Jeremias, cap. x, nem Deo æquare, iliique divinitatem, ac rerum vers. 2, el Isaías, cap. n. vers. 2 : «Augures, in­ futurarum ct arcanarum præeogoitionem Deo quit, habuerunt ut Philistiim. » propriam, sacrilege arrogare satngupt Similes Myslice, S. Hieronymus pergit hæc accipere sunt avari, qui opes suo labori adscriban!, imo de Chrislo, sicque explicat : « Eum ignoret ho­ debitam sibi locupletem filiorum posteritatem mo de statu suo, et quœcumque videtur scire asserere, ac subindo coram Deo impudenter alle­ gare non verentur. (i) Sensus ex hebneo : Ubi tuni rerba multa, ibi multiMystice, S. Hieronymus hanc gnomen acci­ ptlçalur vanil/u. Quid emotumenli eit homini ? Quid uti­ pit de Uhnuam ultra astutiam, qu o in ipso est, extendit, est sicut pastor debilis cmn multis ovibus; tertio el genuine, majora accipe futura : hæc enim iother, id est homini post mor­ tem residua, item superllua, quæ mulla, ampla et magnifica avarus corrogare non cessat , q. d. Noli, o avare,in futuras adates curas tuas exten­ dere, ut opes funiliamqiu» tuam stabilias, amplnmqucel splendidam officias per multa smelila, itaquü illam quasi ælernes. llOec enim majora te sunt. Suutaiat libi per vitam compararo necessa­ ria ad vicium ct vestitum, fulurorumque curam Deo ct posteris relinque, ac dicito : Maneat nostros ea cum nepotes. Quid hic, miser, opès , prœdia, status, dignila(I) Nam quis scit, vix unns scit» quid sit bonum hnrnini in hac cita, quid tactu utile sit, humero dierum citer vanitatis suer, Iti est vita! suæ 0 Vinide, ct quos dies facit, tr ubigli (conf. Ciceronem ad Atticum, V, xx ; « Apatn&s qtiinqnudles morati Iconii decem fecimus ») ut umbram T (huppe quis indicabit homini, quid futurum sit post rum sub sale? td cal» si quæ in presen* lacere expediat , scit nomo, inulto iniuus ilvuliabil, quid deinceps ul lulutuui. tes, beneficia, officia coacerva*, quasi hic per­ petuo victurus, cum brevi sis moriturus, et hæc omnia term relictunis? Quid hic magna spectas? exiguum est quod hic cernis. Quid longa peras? breve est quidquid hic vides : æterna cogita. Ita Thaumaturgus.Spectant enim hæc ad nimia* avari curas et sollicitudines de futuris, uti dixi in fine capitis praecedentis. Unde llebræa, Chaldœus, et Pagninus hanc gnomen illi attexunt; caput vero septimum inchoant a verso 2, ibique pariter or­ diuntur tertiam libri sectionem. Melius tamen La­ tini etGneci cx hac gnome ordiuntur caput vn, quia ipsa est commoda transitio et nexus capitis præcedentis cum septimo. Generatim enim os­ tendit homini nou esse ambienda majora et fu­ tura, sed honeste ct modeste utendum præsentibus, quantum vitæ brevitas requirit, ita ut post se honestatis et virtutis nomen ad aliorum exem­ plum relinquat. Unde subdit, melius est nomen bonum quam unguenta pretiosa. Ita S. Hieronymus. Sapienter S. Ephrem, tractatu De Panitentia, post medium : « Vanitas, inquit, rerum huma­ narum est hneres, quoniam ipsius est dfeiractio ct occupatio varia. Filiam genuit dhhaclionem avaritia et voluptas, atque luxuria et ambitio; benevolamquc se præbel matri supra vires. Vince serpentis astutiam, et benevolentiam serva Do­ mino. Sume ea quæ vanitatis sunt, et tribue illa Deo, ut tu tuorum evadas hæres in futuro s oculo Facultates tuas atque pecunias Deo appone, et vanitas hærcditatis depulsa erit. » Thaumalurgum secutus Olympiodorus ct alii hæc referunt ad astrologos et divinos, qui ex as­ tris similibusque rebus conantur conjectare fu­ tura, cpios sirpe avari et potentes, qui magna ambiunt, consulunt, ct justo Dei judicio illo­ rum adulatione decipiuntur, dum mendacia et falsa opum el honorum oracula ab eis accipiunt. « Quam multa, ait Cicero, lib. II De Divinatione, ego Pompeio , quam multa Crasso, quam mulla huic ipsi Cæsari a Chaklads dicta memini, nemi­ nem eorum nisi senectute, nisi domi, nisi cum claritate esse moriturum, ut mihi permirum vi­ deatur qucmqudm exstare, qui ctiamnum credat iis quorum prædlcta quotidie videt re ct eventis refelli.» Nam Pompeius vicius a C esare, fugiens in EgypUim, coram uxore el tiliis misere a servo occisus esi; Crassus apud Charras a Parthis inter­ fectus ; Cæsar in Curia a suis mactatus. Vere Al­ eius m Astyanacte : Nihil credo auguribas, qni aure* verbis dmlant Aliena*, suas ul auro locupletent domos. Igitur hanc gnomen.ponii Salomon , ut carpat avari curiositatem. uvanUum ct lucoii^lanliam. COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. VII. Î36 Triplici ergo fine triplicique de causa cani assi- non finis quæritur, sed materia mutatur. Nostri gnat : prima est, ut comprimatur curiositas hu­ nos honores torserunt, plus temporis alieni aufe­ man® mentis et prurigo quædam sciendi, vel fu­ runt; »et cap. XV : « Sapientis ergo multum patet tuta, vel quæ ad nos non pertinent; secunda, ut vita : non idem illum, qui cælcros, terminus indamnetur concupiscentia oculorum, rerum ni­ eludit; solus generis humani legibus solvitur; mirum, qn® oculis lenocinantur, splendidissi­ omnia illi sæcula ut Deo serviunt. Transivit tem­ marum; tertia, ul notetur inconstantia human® pus aliquod ? hoc recordatione comprehendit; in­ concupiscenti®, nunquam content® sorte sibi a stat, hoc utitur; venturum est, hoc praecipit. Lon­ gam illi vitam Licit omnium temporum in unum Deo constituta. Ita Pineda. collatio : illorum brevissima ac sollicitissima ætas Ci M IGNORET QUID CONDUCAT Siili IN VITA SUA. — Hebrœa, quid bonum in vita; Syrus, quid melius: est, qui praeteritorum obliviscuntur, praesentia Sic et Arabicus. Chaldæus, quis enim est qui sciat negligimi, de futuro timent. Cum ad extrema quid sit bonum viro in hocsœc.ulo, nisi laboret intege venerint, sero inlclligunt miseri, tamdiu se, dum quæ est vitæ œtcrnœ; lex enim semper vivit, et nihil agunt, occupatos fuisse. » Qui sapis ergo, vitam hanc brevem propriis, sui custodem ducit ad vitam œternam. Probat non esse quærenda majora tribus argumentis : pri­ præsontibus, libique salutiferis impende, non mum est hoc, petitum a minori, 7. d. Ut quid alienis, non futuris, non vanis, inutilibus vel no­ mortalis avare et arroganter quærit majora, qui xiis. Est hæc secunda ratio, qua probat non esse non capit minora? ut quid scrutatur futura, qui scrutanda majora et futura, q. d. Homo in hac nihiciû ignorat præseiitia? ut quid vestigat curiosa, qui vita peregrinus est, et peregrinatur assidue, ul ad bde * rj non agnoscit necessaria sibi ad vit un hanc ho­ patriam cœlcstem perveniat; ut quid ergo adeo sollicitus est de commodis hujus vitæ tam brevis ¡ neste transigendam? Hoc est quod ait Sapiens cap. lx, 16 : « Difficile æstimamus quæ in terra et fugacis? In modica enim via modico opus est | sunt : et quæ in prospectu sunt, invenimus cum viatico. Peregrinus peregre hospes est et advena; laborc. Quæ aulem in cœlis sunt quis investi­ ut quid ergo hospitio immoratur, ineoque sedem gabit? » Digni mulli, qui rideantur a vetula qua­ ct patriam constituit? Peregrinus velit, nolit, perpiam, quemadmodum Thales, impingentes pe­ transit, nec nisi unam noctem pernoctat in hos­ dibus, dum alte tollentes oculos : superiora con­ piti); summo enim mane pergit ulterius : ulquid templantur, ad ea vero quæ sunt ante pedes non ergo in terra peregrini, curas et cogitationes om­ ¡ attendentes. Vix est qui noscat quid sibi maximo nes defigimus in hac vita, quæ non nisi hospitium in hac vita utile sit, conjuxne, utrum pecunie est unius quasi noctis? Peregrinus laborum ct possessiones, el id genus alia? ait Olympiodorus. tædium peregrinationis sentiens anhelat ad pa­ Et tamen hæc ipsa qu® homini bona jucundaque triam; ul quid nos tot labores et dolores in vitæ videntur, sæpe ci Mint noxia, tristia, funesta, hujus peregrinatione assidue tolerantes non an­ I milleque ei curas, mœrores et angores afferunt; helamus ad caelum, sedes ubi fala quietas ostenI ut vere nesciat homo utrum sit melius habere uxo­ dunt nobis? Vive ergo libi, non posteris; vive rem. opes et prædia, an iis carere : mullo ergo Deo, non mammona»; vive cœlo, non speculo; I magis ignorat majora el futura. Unde Socrates de vive non tempori, sed (eternitali. Vide S. Rasilium cœlo et sideribus disserere nolebat, dicens : « Qu® in Psal. iv, el homilía 23 De non adhœrend. rebus j super nos, nihil ad nos, n teste Laertio in ejus sceculi. Ha sancti omnes æstimavère se hic peregrinos, dicentes cum Davide : a Advena ego sum Vita. 1 Ni mero dierum peregrinationis suæ. — «Nume­ el peregrinus, sicut omnes patres mei ; « uli Abra1 ro, n i. e. paui itate ; h ecenim parvi est numeri fa- ham, Isaac, Jacob, peregrinati sunt in Chanaan , ¡ cileque numerabilis, llebræa, numero dierum vani­ « confidentes quia peregrini et hospites sunt sutatis sua, qui scilicet cito cum homine abeunt ct per terram. Qui enim hæc dicunt significant se pa­ | evanescunt; vanitatis ergo, id est vitæ van®, quæ triam inquirere, » ait Apostolus, llebr. xi, 9 el 13. cito instar fumi transit et evanescit. Unde Arabi­ Vide ibi dicta. Hinc sapienter inferi S. Augustinus, | cus vertit, numerus dierum vitæ vanitatis suæ præ- lib. 1 De Doctrina Christiana, cap. iv : a Quomodo j tcrivit seductione; Campensis, numero dierum qui­ ergo, si essemus peregrini, qui beate vivere nisi bus lue vanitate vivitur, q.d. Numerus dierum vitæ in pairia non possemus, caque peregrinatione tu®, o avare, brevis est; cur ergo tu tuis vanis utique miseri el miseriam finire cupientes, in pa­ ? curis et angoribus illam breviorem efficis? Audi triam redire vellemus, opus esset vel terrestribus | Senecam, lib. De Brevitate vitæ, xvn : « Miserri­ vel marinis vehiculis quibus utendum esset, ulad I mam ergo necesse est, non tantum brevissimam patriam, qua frueudum erat, pervenire valerevitam eorum esse, qui magno parant labore quod mus; quod si amoenitates itineris el ipsa gestatio I majore possideant, operose assequuntur quæ vo­ vehiculorum nos delectarent, conversi ad fruen. lunt, anxii tenent qu® assecuti sunt : nulla inte­ dum hi* quibus uti debuimus, nollemus cito viam rim nunquam amplius redituri temporis est ralio. finire, el perversa suavitate implicati alienaremur I Novie occupationes veteribus substituuntur, spes a patria, cujus suavitas faceret beatos : sic in huspem excitat, ambitionem ambitio, miseriarum jus mortalitatis vita peregrinantes a Dommo. Si COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. VH. W redire in patriam volumus, ubi beati esse possu­ quia mors * -quitar vitam votat umbra, sicut ipsa mus, utendum est hòc mundo, non fmenduin, vita velili umbra sequitur solem rrternítntis vitæut idvisibilia Dei, per ea quæ facta sunt, intellecta, que divinæ, et quia morsalraest. tristis, funesta, conspiciuntur, hoc est, ut dc corporalibus tem- horrida instar umbre; séptimo, simt umbra mm- s^pun». poralibusque reluis /eterna ct spiritualia capia­ quam stabilis condiit, sed assidile juxta ascen­ solta mutatur, crescit vel de­ mus. « Vide Climacbum, gradu 3, et S. Cypria­ sum vel deseen crescit : s:c ct homo nunquam in eodem statu num, libro De Mortalitate. Et TEMPORE, QUOI) VF.LUT UMBRA PR.E1FRIT.— HC- permanet, sed per dngulos dies, imo momenta brea, ct ponet cos (dies tuos Deus) sicut umbram; mutatur et variatur; oefano, sicut sol ascendens o/mg. Septuaginta, fecit eos in umbra; Syrus, transivit ad summum cœli suam umbram sensim minuit, (homo) illos tanquam umbra; Chaldæus, omnis nu­ tandem in meridie eam conficit ct disperdit : sic merus dierum vitæ vanitatis suæ, quibus vixerit in ct homo dies vitæ suæ vivendo minuit, ct cum ad tempore mortis suæ, reputati sunt umbra; Tigurina, summum ejus diem venerit, omnino conficit et quos transigit (alii, peragit) tanquam umbram ; Cam­ consumit. Hinc S. Hieronymus legit, fanet ea quasi pensis, Deus enim fecit dies hominis similes umbra. umbram; alii, perfecit vel ativitatis. — Syrus, die coronas cl gaudia codc-tia : tunc enim virtutum generationis fï'hautuuUirguSfVitoeejritusmclior quam suarum odore, fama«4 laude perfundit Ecclesiam ortus. Copulativum et idem esi quod sic : co­ militantem et triumph nlem. totumque caelum ct pulat enim similia, nli passim accipitur in Pro­ terram, juxta illud : « In memoria æterna erit verbiis. Unde Vatablus unica sententia hanc gno­ justus. » Proprie ergo dies moflís hic praefertur diei na­ mon sic efrert, praestantius est nomen unguento re­ dolente: sio dies mortis die quo natus est ille. El tivitatis ob nomen et gloriam ælernam, quam Campensis, gratior est fama bona post mortem die justo conciliat in coelis æque ac in terra : hoc quo quis nascitur. Comparatur ergo nomen bonum enim significat tq a melius est nomen bonum quani morti, unguenta pretiosa nativitati, ilhidque his unguenta pretiosa; et (id est,sic et dies mortisi» prœfertur, quia nomen bonum, maxime post melior est « dic n itivilati*. » Hinc sanctorum glo­ mortem, splendescit; per mortem roboratur et ria incipit in morte, sicut fletus ct gemitus inna* confirmatur, cum in vita sit dubium et ana ps : tivilale. Quantam post mortem gloriam adepti Glori* mulli enim famam, quam initio vitæ acquisie­ sunt S. l'aulus, S. Athanasius, S. Chrysoslomus, % • rum t!> S. Basilius, S. Gregorius, s. Bernardus, S. Domiapd a rant, in fine perdiderunt. Unde JEcch.cap. xi,30, monet ne quis ante mortem laudetur : « Ante nicus, S. Francbcus c.ideiique sancti, qui mira- morte, mortem, inquit, nelamleshominemquemquam.n culis coruscant, ac templis, altaribus, officiis, Unguenta vero comparantur nativitati, quia un­ hymnis, canticis, organis, volis, statuis, concio­ guenta sunt symbola deliciarum, quibus enu­ nibus, totiusque populi invocatione et cultu pu­ triuntur pueri cl puellæ, præserlim regum el prin­ blice coluntur, honorantur, celebrantur? Quin ct cipino. Hinc et eosdem unguentis pretiosis perun­ Romani prisci, ut significarent defunctum post se gebant Hebræi aliœquo gentes, ul salis colligitur suavem suarum virtutum memoriam famamque ex illo Ezech. XVI, 9 : « Lavi te aqua, etc., et unxi posthumam relinquere, in eju- rogum mei ct Priwi te oleo. >» Sic el priaci Romàni pueros recens na- unguenta pretiosa ex cinnamomo, cedro aeterisongfhao- (os in testudinqis alveis calida aqua abluebant, que armuatibus confecta infundebant, uli dixi lur’ mox oleo ct butyro perungebant, ait Alexander Eccli. xux, 2. Rursum m funus spargebant flores ab Alexandro, lib. II Genial, cap. xv; sic ct in­ et coronas, uli eliamnum faciunt Christiani. Ad­ fantes cluistiani in Baptismo oleo, in Confirma­ debant ludos funebres, pugnas gladiatorum, cotione chrismate inunguntur. Quin el S. Bernardus mœdias, etc. Acceded) uil elogia, encomia el ora­ in Sententiis asserit 1res magos Christo infanti tiones in laudem defuncti. Denique regibus, prin­ obtulisse aurum, thus el myrrham : aurum ejus cipibus cælerisque de republica bene ineribs paupertati sublcvand®, Ihus ad pellendum sta­ summos honores decernebant, uno vos in deo­ buli fœlorem, myrrh un ad consolidanda infantil rum numerum per apotheosi! (cujus ritum descri­ membra; licet S. Hieronymus, Leo, Augustinus, bit IkTüdiauus, lib. ¡V) referebant, cisque aras, Rabanus, D. Thomas ct alii passim mysticas ma­ gisque sublimes horum trium donorum causas (!) Hic versus duas Mntenti&s seorsas, quæ ^utentiaafferant. Rursus in nativitate infantium flebant rum nexu inter se non collèrent, habet, limo p^tei toris convivia cl hilaria, in quibus de more conviva) srnumtiæ est, quu dies mortis til® tqiserijs et peccatis finem affert. NLiurcr aliter : ♦« Sensus, atl, ticin^iichn ¡es­ unguentis pretiosis ungebantur. Sensus ergo est quasi dicat : Sicut nomen bo­ terions: Div< vita» supremus dìe liaUili pr.Lsiauliur est, quia homo cogitatione diei supremi incilatur, ut que impellatur, nis. sic dies mortis, qui justis affert bonum no­ ul in vivendo scvenuiein adhdieal, el vilæsus tempore men, præslat die nativitatis, quo unguentis fuere brevi bene utatur ; qua) res diei natalis cogitaliune uou delibuti. Rationes tres affert S. Hieronymus : «Os- eflkuur. * Vers. 3. 210 COMMENTARIA IN ECCLESÏASTEN, cav. VII. templa, hostias et sacerdotes dicabant sacrabanl- pœnitentiam adducetur, et mortis sermones In que; unde vocabantur divus Augustus, I). Anto­ animum inducet suum : ct si aliquo in errore ver­ ninus, I). Adrianus,etc. in cujus locum Pontifices setur, illum deserens, ad Deum faciet conversio­ Christiani substituere canonizationem sanctorum, nem. n Pro convivii, Arabicus vertit, compotatio­ qua vita functis velut sanctis publicus invocatio­ nis; et hoc proprie significat Hobræuin ODCO nis honos ab Ecclesia defertur. m*ste, et Gr.ecum «uj&iriàwv, Unde Cicero, De Senec­ Porro Olympiodorus non tantum sanctis, sed tute : a Bene, inquit, majores nostri occupationem et impiis meliorem esso censet diem mortis die epularum, quod amicorum et vite conjunctionem nativitatis. Sic enim hanc gnomen explicat: «Na­ haberet, convivium nominarunt melius quam tatilius dies in turbulentum hujus vitæ pelagus Gricci (potuit addere et quam Ilebrcei) qui hoc idem nos inducit, ubi draco latibulum suum posuit; tum compotationem, tum concarnationem vocant, ut transitus vero dies e stadio nos abducit. Etsi qui­ quod in eo genere minimum est, id maxime pro­ dem peccator fuerit, qui decedit, peccare ultra bare videantur. » jam desinit; qui vero fuerit justus, vita perfrueHæc gnome parallela est et subalterna prece­ tur (eterna. » denti : « Melior est dies mortis die nativitatis. » Sic Thraces, (ede Herodoto, fletu prosequeban­ Huic enim re< te subnectas : « Melius ergo est ire ad tur suorum natales, mu vero diem obitus. Audi domum lucius, quam ad domum convivii. » Jam Alexandrum ab Alexandro, lib. Il Genial. cap. xxv : Ch ddæus censet hic suaderi ut catur ad domum «Siquidem apud Thraces Trausosquc, ac Cesias et luctus, ad consolandum lugentem; alii, ad cele­ Cuusianos assu< Ium • rat ut, [mero in lucem edito, brandum exequias et funus defuncti. Iloc enim circumdati cognati, afllnesque puerum lamenten­ est ultimum opus pietatis amico præslandum, tur, et alllicti jaceant. Ac recentes calamitates et juxta illud Tobiœ iv, 18: « Panem tuum et vinum vitæ incommoda cui tantum restet malorum quro tuum super sepulturam justi constitue. » mox ille passurus advenit, plangant, lidem in fu­ Bur>umalii hanc gnomen nectentes precedenti nere exsuli mtes jubilant, scilicet cui defuncto exponunt, 7. d. Hies funeris et luctus melior est omnibus incommodis et infortuniis, quæ vilafert, dic convivii : quia iu illo 1 uniantur virtutes de­ ex hac luce cl imminentibus malis, atque omnis fundi, nomenque et fama ejus celebratur et pro­ sa vilia fortume tandem exced» re datum sil. Quod pagatur, quæ potior et prestanlior est omni vo­ ab Indis quoque servari meminimus. Nam Gym­ luptate, quæ ex deliciis convivii pçrcipilur. j nosophistae el Brachmanes caste t ipie viventibus Verum ratio, quam subdit Ecclesiastes, «dio nos J diem natalem vitæ mortem ducebant. » ducit, quam da in Comment, reddit S. Hierony­ 3. MbLlUS EST ¡¡IE Al) DU.MLJI LUCIES (SjTUS, mus : « Quia ibi recordatione conditionis nostre QUAM AD DOMUM CONVIVII : IN ILLA ENIM (quisque) el fragilitatis humanæ, ex presenti cadavere com­ FINIS CINCIOUCM ADMONETUR UOAIIN 1)1, ET VIVHNS CO­ monemur; « nam quisque sibi a defuncto tacite GITAT QUID FUTURUM SIT. — HcbræÛ, IH qua Còl (TÍdici censet : « Memor eslo judicii mei : sic enim gurina, cernitur) finis omnis hominis, ct vivens ponet erit et tuum : mihi heri el tibi hodie, » Ecdi. cap. ad coi suunt ; Symmachus, attendet mente; Vatablus, xxxvm, 23. J et vivens perpendet mortem, cum illw: venerit ; Sep­ Sensus ergo est, 7. d. Quia melior est dies mortis Fam tuaginta, eo quod hic est finis omnis hominis, ct qui die nativitatis, hinc consequenter melius esi ire pr*fu¿ r 1 • 1 . 1 j CDinniO, vivit dabit bonum ad cor suum. Bonum, scilicet ad11domum funebris lucius, quam ad domum curf cogitatum et consilium de agenda poenitentia et convivii natalilii, quod scilicet celebratur ob na­ mutanda in melius vita, uli • xplieal Chaldæus; tum infantem el filium: quia in illa cx spectaculo Syrus, et qui vivus est dat bonum (Arabicus, bonita­ funeria ct defuncti homo admonetur mortis sum, tem) cordi suo; Olympiodorus, utilius est ire ad do­ ul cogitet se propediem simili modo moriturum mum funebris luctus, quam ad domum convivii, prop- cl funus futurum, ideoque ad illud honeste vi­ terea quod hic est futurus finis omnium hominum, ct vendo et bonis operibus incumbendo sese pre­ vivens affert bonum in mentem suam; CampenJs, porti ct disponat; in hac vero deliciis, vinis et in illa enim videtur quem finem sit habiturus omnis gaudiis sermonibusque vani> dissolvitur animus, homo ; i haumalurgus, ct satius futi it luyere, quam cl ad crapulam omnemqüD levitatem, dissolutio­ convivari; ct adisse mierentibus, quam vino se obruen­ nem et intemperantiam impellitur. Porro convivia tibus. Qui enim finem suum recte stcum coyitarit, non in nat ditiis festiva celebrare ob gaudium nati filii tanto studio, quæ hujus vitæ sunt, complexabitur. commune fuit Hcbræis, Romanis, Græcis cæterisPorro Chaldæus paraplnaslice fuseque sic ver­ que nationibus, ut palet ex convivio Abrahe in tit : « Melius est hominem molestia alLetuin, ul ablactatione Isaac, et ex Plulurcho, Cicerone, eum consolons, adire, quam ad domum convivii Alhenæo, lib. IV, et aliis. et poculorum, in quo susurrones adsunt, conten­ Hujus sentenliæ veritatem expertus est noster E11» dere; luctuosa enim domus omnibus in scopum B. Franciscas Borgia tertius Societatis Jesu Gene- P1* et finem, ul eo proficiscantur, proposita est: om- ralis, qui cum esset dux Gandiæ, jussu Caroli nibusque mortis decretum statutum est. Igitur in V, ducens corpus Isabella* imperatricis defuncta ærumuobuin dumum se recipiens vir justus.» ad ad locum sepultura, aperto sarcophago, corpo fluidi) COMMENTAIS A IN ECC LEM A ATEN, cap, VIL ris , dina viveret pulcherrimi, foeditatem hor­ senium cl finem temporalis vitæ a natura impel­ roremque intuitus, compunctus statuit ducatui latur ; unde Unquam stercora atqu^* quisquilias mundoque valedicere > ac religiosam vitam com­ quæcumque despicit, stude tque ab hujus vitæ af­ fectione seipsurn avocare, ul nullam cum rebus plecti. Sic S. Bruno in funere Doctoris Parisiensis, au­ humanis societatem habeat. » Hic est paralogismos diaboli, qui plurimos sediens eum o feretro surgeniemet proclamantem: « Justo Dei judicio accusatus, judicatus et con­ ducit, nimirum quolibet anno persuadet homini demnatus sum, d in eremum secessit et ordinem illum hoc anno non moriturum : dicit enim illi : Carlhusianorum instituit. Sic Josaphat rex, visis Facile potes adhuc per annum vivere; ad hoc tibi senibus et ægris brevi morituris, ab iis discens suppetunt vires sat valid®; ergo hoc anno non sibi quoque esse moriendum, a Barlaam ad ve­ morieris. Idem dicit persuadetque homini anno ram fidem et vitam eremiticam est traductus, ut sequenti, et tertio, et quarto, ac singulis sequen­ narrat Damascenus in Histor. cap. v. Auctor serm. tibus, quo fit ut homo nunquam se ad mortem ad Fratres in eremo, apud S. Augustinum, semi. 48, paret, putans se illo anno non moriturum : ita asserit se, viso Cæsaris cadavere putri et vermi­ fit ut annus morti a Deo decretus adveniat , ac noso , mire fuisse commotum ct compunctum. mors hominem imparatum et incogitantem inva­ S. Joannes Ele.emosynarius Patriarcha Alexandria) dat. Hemcdium lusce assignats. Ephrem, tract. sepulcrum sibi fieri curavit, sed imperfectum, De Vita Spirit. num. 40, ubi suadet omnibus vi­ et monitorem constituit, qui quotidie sibi in au­ vam presentemque memoriam mortis : a Beati, rem suggereret : « Monumentum tuum usque ho­ ait, qui lugent, quia consolabuntur. Inclinemus die est imperfectum, domine, jube ergo illud nos ad sepulcra et conditionis nostra* occulta perfici; incertum est enim qua hora fur ingre­ perspiciamus. Ex cadaveribus permixtos ossium diatur, nempe mors. » Ila Leontius in ejus Vita. acervos, craniaque carnibus exuta cum reliquis Carolus Quintus quinque annis ante mortem sar­ ossibus cernemus. Et liæc considerantes, nos ip­ cophagum sibi fieri jussit, eumque cum funebri sos in illis velut in speculo quodam contempla­ supellectili secum quocumque pergeret, depor­ bimur. Ubi juventutis flos et pulchritudo ? ubi tari, ut eum quotidie intuens jugiter sibi mortis venustus ille genarum culor? Hæc nobiscum co­ memoriam repræsentaret, quæ eum a peccatis gitantes carnis desideria fugiamus, ne iu resur­ cohiberet, et ad opera sancta instigaret, uti re­ rectionis ac judicii die confundamur. » Et num. fert Lipsius, lib. 11 Monit. cap. xiv, ubi simile nar­ 15 : « Quotidie diem mortis tu® exspecta, ct ad rat de Maximiliano I avo Caroli Quinti. Vide Cli- ingrediendum illud iter te para : qua enim hora machum, gradu 6, qui inter cælera ait : « Pro­ minime putas, veniet mandatum horribile, etvæ batus quidem ille est, qui mortem singulis die­ tunc imparatis ! Bona est compunctio cordis, bus exspectat ; sed ille sane sanctus, qui hanc quoniam animis hominum medetur. Qui lucium singulis horis desiderat. » seciatur, non facile peccabit, et qui cordis com­ Hinc Ægyptii in conviviis, ut eorum luxum, punctione tangitur, non cogitat mala : nam ex mentis dissolutionem et gaudia temperarent, cir­ compunctione oritur fletus ; in fletu autem a pec­ cumferebant cranium mortui convivis insusurran­ catis declinamus. » tes : « In hanc figuram respice; similis enim illius Ex hac gnome colligit S. Hieronymus, Olym­ eris, » teste Herodoto, lib. 11. Porro mira est ho­ piodorus et S. Gregorius, IV Dialog. iv, Ecclesiasminum cæcitas, ut cum eant ad domos lucius, ten, cum superius cibum et polum laudavit, id ac videant alios quotidie mori, sciantquc se pa­ fecisse, non ul voluptatem gulamque commen­ riter morituros, tamen de morte sua non cogi­ daret, sed ul temperantiam honestumque ejus tent, nec ad cam se præparent, quasi illa longo usum avariti® el nimi® parcitati praderret. Pul­ absit, cum sæpo sit vicina. Causam dat S. Ephrem, chre S. Chrysostomus, homil. 62 ad Populum. du­ serm. De Recordat, mortis : « Negligentes, ait, ct plicem domum, scilicet luctus el gaudii, depin­ contemptores, obcæcaticum sini peccati fraude, git : « Et si vultis, inquit, duas domos describa­ diebus suis procedentibus, existimant procul ab­ mus, hanc quidem nubentium, hanc vero lugen­ esse mortis horam, nihil de suo hinc exitu labo­ tium; mente utramque ingrediamur , videamus rantes; verum annos multos el tempora longa utra melior. Invenietur enim lugubris sapienti® sibi proscribunt, Similes autem sunt eorum qui plena, nuptialis autem plena confusionis. Nam nocte intempesta iter suscipiunt, qui quidem ar­ vide turpia verba, incompositos risus, incom­ bitrantur procul abesse ab imminenti præcipitio positiores locutiones, el vestis el incessus defor­ et prærupto loco donec, precipitaos ipsis, expe­ mitate plenus; verba multæ fatuitatis et stultitiæ rientia dubitationem solverit. Qui igitur vitæ hu­ plena, et aliud omnino nihil; risus omnia ct de­ jus fallaciam mundo mentis oculo perspexerit, risio, quæ sunt illic : non nuptias dico, absit, et sublimior his effectus qui in hujus vitæ rebus sed quæ sunt in nuptiis; tunc natura debaccha­ studium atque operam ponunt, inlelliget omnino tur. bruta pro hominibus fiunt presentes : hi qui­ quod, sive edat, sive bibat, sive dormiat, sive la­ dem ut equi hinniunt; hi autem ut asini calcitrant, boret, sive contempletur, omni die ac hora ad multa effusio, nihil studiosum, generosum nihd; VIL 1G 24* COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. VII. diaboli pompa, cymbala cl libi®. et cantica for­ nicationis et adulterii plena. At non ita illic ubi luctus : omnia composita, mulla requies, silen­ tium multum, correctio multa, inordinatum ni­ hil, nihil incompositum; si quis aliquid loculus fuerit, omnia sunt verba philosophi® plena. » Vide eumdem, homil. 15 ad Populum. netflM Mystice, domus lucius est passio Christi, hujus enim meditationi utilius est so dare, quam quiLüfuU. busvis gaudiis non solum carnalibus, sed et spi­ ritualibus : Christi enim passio sopit tontationes gui®, libidinis, ira», superbire omniumque vitio­ rum; animat ad patientiam in cunctis adverris, excitat ad fortitudinem, charitatem cœterasque virtutes. Unde martyres stimulo ct exemplo pas­ sionis Christi excitabant se ad superandos equu­ leos, ignes, bestias omniaquo diaboli tormenta, ut Christo vicem rependerent, et amorem amori, vitam vitæ, mortem morti redderent. Rursum do­ mus lucius est contritio ct compunctio cordis, qua nihil est melius, id est nihil utilius, nihil sanctius ; et quod mirum est, nihil jucundius, Et eam- uti norunt experti : suavissimus enim animæ est paocUo contritionis dolor, suavissim® compunctionis lacrytnæ superantes omnes mundi delicias, do quibus Christus Matth. v : « Beati qui lugent, quo­ niam ipsi consolabuntur.» Vide Climachum, gra­ du 7, et S. Basilium De Gratiarum actione, ubi pulchre combinat luctum sanctum cum gaudio, ostenditque beatos esse eos qui lugent, ct tamen eosdem miro quoque gaudere. Causam affert, asserens sanctorum lucium et lacrymas a fervoro charitatis prosilire, qua toti erga Deum flagrant; simul el de conservorum peccantium damno, sed citra propri® damnum lætitiæ, ut contingit lœtis de sua in littore salute, qui dolent simul jactu­ ram eorum, quos marinis fluctibus immergi con­ spicantur. Igitur lucius hic exhilarat, lum quia manat ab amore ; tum quia signum esi pur® sanct®que conscienti®, qu® semper læta est quasi juge convivium ; lum Quia certam dat fiduciam promiss® a Christo consolationis et glori® ®terEt mo- n®. Hinc S. Chrysostomus, in 1 ad Timoth. hom. 14, docet domum lucius esse monasterium, ubi num' esi jugis meditatio mortis, cinis, cilicium, solitu­ do, jejunia, chameunia, lucius sine risu. Idem , serm. 20. ad Populum:* Vere, ait, lugendi domus est monasterium, ubi saccus, el cinis, et soliludo; ubi risus non est, neque sæcularium turbella ne­ gotiorum ; ubi jejunium, et stratum humi cubile, omnia pura a nidore, cruoribus, tumultu, per­ turbatione et vexatione; portus est tranquillus; sunt tanquam faces ab excelso loco procul adve­ nientibus lucentes : in portu sedentes, ct omnes ad Miam trahentes tranquillitatem, neque sinen­ tes fieri naufragia ad se respicientes eo con­ tuentes in tenebris non permittentes versari. Ad eos abi, hospitare, accede, sanctos tange pedes. Multo namque honestius est illorum pedes tan­ gere quam aliorum caput. » 4. Melior est ira risu : quìa per tristitiam yul- Ven.4. tus, corrigitur animus delinquentis.—Ex ratione subjecta patet sub ira inlelligi tristitiam. II® enim du® passiones sunt, imo sorores ex eadem matre, scilicet odio mali nascentes ac so mutuo comitan­ tes. Unde Campensis vertit, melior est tristitia quam risus. Unde el Septuaginta, bona ira super risum, quia in malitia (pro xaxlç, id est malitia; Aquila legit xxxûSau, id est afflictione ; vetus translatio, mœrore) vultus bonum fiet, vel bonificato hir cor, id csl jucundabitur, vel emendabitur cur, uti legit ve­ tus translatio. Complutenses, honorificabitur cur; Thaumaturgus, anima ad rectum honestumque com­ ponitur; Campensis, cor admonetur officii sui. Pro ira Hebraice est caas, id esi indignatio, fer­ vens ira. Unde Syrus vertit, melior est furor risu, quia per malitiam faciei melius efficietur cor ; Ara­ bicus, nam per malum faciei sanatur cor ; Tigurina, melior est indignatio risu, quia tristitia pariet Iodum cor; alii, exhilarabit cor. Jam ad sensum Primo, Chaldæus hanc gnomen accipit de ira Irl pr^ non hominis, sed Dei. Unde vertit, melior est in- ftut risu. dignatio qua indignabitur Dominus mundi adversus Pumo. justos in sœculo hoc, quam risus quo ille deridet im­ probos. Dum enim contristatur vultus majestatis, ve­ nit penuria et vindicta in sœculum, ad beandum cor justorum, qui orabunt ante Dominum mundi, et ipse miserebitur ipsorum. Secundo, Symmachus vertit, melior est ira risu, secondo. quia per tristitiam melior fiet animus, scilicet ejus qui aflicitur tristitia propter Deum, quique alio­ rum suffert iras, juxta illud : « Quasi tristes, sem­ per autem gaudentes, » 11 Corinth, vi, 10. El Thau­ maturgus : «Sed ct risui, ait, præferenda est ira prudens, cl tempestiva indignatio : quandoqui­ dem severitate vultus corrigitur anima. Et hæc causa est, ob quam sapientum animæ contract® sunt ac tclricœ, insipientium vero clatœ et effu­ sa?. » a Et S. Hieronymus : Risus, ait, dissolvit sa­ pientem, ira corripit ct emendat, irascamur et nobis, si quando peccamus, irascainur cl aliis : per tristitiam quippo (ira mixtam) melior liet animus. » Tertio, Hugo Victorinos physice hanc gnomen Tertio, explicat, q. d. Melior est ira et tristitia risu, quia tristitia calorem et spiritus revocat ad cor, itaque illud roborat, atlcnlumque el vegetum cilicii ad omnem honestatem el virtutem : lœlilia vero el risus calorem, et spiritus a corde ad parte» exti­ mas avocant, itaque illud dissolvunt> enervant, debileque et languidum reddunt, ut ad opera fortia sit impotens ct ineptum. Quarto9 noster Pineda per iram accipiens tris- qUì«< tiliam, hanc gnomen nectit praecedenti, quasi ejus det causam, q. d. Melius est ire ad domum lucius, quam ad domum convivii ; quia domus luctus salutarem injicit homini tribliliam, qu® risu et gaudio longe utilior est. Cadaver enim est qqasj mulus doctor docens hominem sapere, va­ nam vitam contemnere, meditari mortem, vitia Quinto, g^uniup. COMMENTARIA ¡N ECCLESIASTEN, cip. VIL u» carnis fugero , studere Continentiæ. Sua enim bct. » Ita Paulus cum increparet Corinthios quod tabe, putore, vermibus, viventium mores carnales in cœlu suo tolérassent fornicarium, hujus incre­ et fœdos arguit ct objurgat. Qua de causa prisci pationis iræ et trhtitiæ fructum ostendit, dicens, solebant cadaver, gravi pulloque habitu vesti­ II Corinth, vu, 8 : < Quoniam etsi contristavi vos tum, ante ostium in vestibulo domus collocare, in epistola, non mc pcenitet; etsi pœniteret, vi­ testo Suetonio in Augusto, ut omnibus transeun­ dens quod epistola illa (etsi ad horam) vos con­ tibus salutarem luctum veramque morum mu­ tristavit , nunc gaudeo, non quia contristati estis, tandorum philosophiam ingereret. Verum He­ sed quia contristati estis ad poenitentiam. Contris­ bra» um DJO caos proprie significat iram, indig­ tati enim estis secundum Deum, ut in nullo detri­ nât ionem, furorem, ut vertunt Septuaginta, Sy­ mentum patiamini ex nobis. Quæ enim secundum Deum tristitia est. poenitentiam in salutem stabi­ rus, Arabicus et cæteri; non tristitiam. Quinto ergo, proprie et gen irine Noster verti tp/ic- lem operatur : sæculi autem tristitia mortem ope­ i¿or ¿ra ^uta per vui(ust corrigitur ratur. Ecce enim hoc ipsum, secundum Deum animus delinquentis, vel subditi, vel socii : loquitur contristari vos, quantam in vobis operatur solli­ enim de ira, non qua quis sibi, vel daemoni, sed citudinem ; sed defensionem, sed indignationem, delinquenti irascitur, illiquo vultum severum, tris­ sed timorem, sed desiderium, sed aemulationem, tem , iratum ostendit,ut ejus delictum castiget et sed vindictam : in omnibus exhibuistis vos, incon­ emendet, q. d. Melius est indignari peccanti, quam taminatos esse negotio. » Moraliter, disce hic sapientes et sanctos mente arridere. Satius est delinquenti irasci, ejusque de­ lictum vultu, verbisquegravibus,severis, morda­ vultuque esse gravi ac severo, ac abdicare a se J*1 cibus instar lixivii castigare ct eluere, quam risu omnem levitatem el risum. Sic de S. Martino le- ro. illud fovere et augere. Ita S. Hieronymus, Salo- gimus : a Faciem ejus non fuscavit maeror, nec nius, Olympiodorus, Lyranus ct alii passim. Oc­ levigavit risus. S. Bernardus in formula honestæ Goo'a*’ casione enim domus luctus, dc qua vers, præced», vitæ ita sancit : « Risus tuus sit, aut indicans le­ pergit ostendere tristitiæ luctusque commoda, vitatem animi, aut provocans, rarus tamen. Et liane gnomen esse veram patet in detractione; ipse sit quidem eductus interdum, effusus nun­ hanc enim dissipat vultus tristis, fovet lætus, jux­ quam. » Idem, be Inter, domo, cap. lxv : a Ubi ri­ ta illud Proverb, xxv, 23 : u Ventus aquilo dissi­ sus et jocus abundant, ibi perfecta chantas non pat pluvias, el facies tristis linguam detrahen­ regnat. Si sanctimonialis perfecte ChrMum dili­ tem. » Idem patet in educatione filiorum et filia­ geret , non rideret, sed cum desiderio illius inde­ rum, de qua Ecdi. cap. vn, 26 : « Filiæ, ait, tibi sinenter ploraret : quia qui perfecte Christum di­ sunt? serva corpus illarum, et non ostendas hi­ ligit et timet, non ridet, sed amore ejus luget. » larem faciem tuam ad illas; » et cap. xxx, 9: Idem, serm. 4 De Adventu : « Christum super a Lude cum filio, et contristabit te. » Hunc esse Lazaruiu et super civitatem flevisse, et m oratio­ sensum liquet ex eo quod se explicans mox sub­ nibus pernoctasse legimus, risisse vero aut joca­ dit Ecclesiastes : « Melius a sapiente corripi, quam tum nusquam. » De ipsomet S. Bernardo scribit stultorum adulatione decipi ; quia sicut souilus Auctor Vita» ejus, lib. Ill, cap. ii : a De risu dici­ spinarum ardentium sub olla, sic risus stulti (1).» mus, quod ex ore ejus frequenter audivimus, Hinc Isidorus Pelusiota, lib. Ill, epist. 338, docet dum cachinnos religiosorum hominum mirare­ iram subinde esse bonam el cotem virtutis, ut tur, non meminisse se a primis annis suæ con­ cum quis peccatis el peccatoribus irascitur, cos­ versationis aliquaudo sic risisse, ut non potius ad que arguit et punit, ut fecit Moses, Exodi xxxn, ridendum, quam ad reprimendum sibi vim fa­ occidens adorantes vitulum aureum; etS. Petrus cere oporteret; ct risui suo stimulum magis adhi­ occidens Ananiam et Sapphirum volifragos, Act. v; bere quam frenum. » 5. COR SAPIWrUM , UBI TR1SÎITIA EST , COR ET STILel Paulus fornicarium tradens Salame, 11 Co­ rinth. ii : cum ex adverso Holi filiis delinquenti- TORUM ubi LÆH1TA. — Hcbnca, cor sapientum m bus non irascens, sed dissimulans cl arridens, domo luctus, et cor inconstantium, sive stultorum, cum filiis a Deo punitus sit morte, 1 Peg. cap. iv. in domo gaudii (2); Arabicus, in domo latitiorum; iridati ergo, qui carent ira ad arguendum pec­ Campensis, in domo convivii. Hæc gnome sequi­ cantes, inepti sunt ad regimen, dum omnibus tur ex præcedenlibus. Cum enim melior sil do­ se placidos exhibent, uti docet S. Gregorius, ill mus luctus domo gaudii, et tristitia risu, sequi­ parte Pastor. cap. xvii, ubi pulchre ostendit in tur sapientem, qui vere cognoscit eligitque quod regendo mansuetudini jungendam osse severita­ est melius, malle domum luctus, velut scholam tem , ut una alleram temperet cl frenet, vel acuat. sapientiæ : stultus vero domum gaudii, velut lu­ Hinc illud : a Qui bilem non habet, cor non fia­ dum dissolutionis et slullitiæ; quare hæc gnome sal clara est ex dictis paulo ante, el cap. ¡i, 1. Jam ti) Hobr. esi, melior est tristitia quam risus, nam in Primo, Chaldæus uti præcedcnlem gnomen, itu Pria» tristitia faciei bonum est cor. vultu habituquo austero et et hanc explicat de compassione et consolatione severo, qualis decet virum gravem et sapientem, bene se habet animus, est tranquillus, nec pravis libidinibus af­ fecti busque exagitatur. (3) Inlelhge, assidua mdilaliOM versatur. 244 COMMENTALA IN ECCLESIASTEN, Càf. VI!. lugentium, ilLimque arctat ad luctum eversi templi. Sic enim habet, cor sapienlum tristo prop­ ter destructionem domus Sanctuarii, ct propter cap­ tivitatem populi domus Israel, ct cor stultorum in gaudio domus divisionis eorum ; comedunt, ct bibunt, ct deliciis affluunt, ct non ponunt in corde suo afflic­ tionem fratrum suorum. Breviter ergo sensus erit, q. d. Sapiens vadit ad lugentes, ut bene de eis mereatur, eos solando, instruendo, juvandO; stultus vero vadit ad gau­ dente*-, ridentes, comessantes, ut sc deliciis et gaudiis oppleat. fucato. St undo, Olympiodorus asserit sapientes lugere oh initantem mortem, stultos vero in vanis vite voluptatibus exsultare. Sic enim ait : « Vir sapiens est funebri luctu, secum animo deputans sese na­ tum de corruptibili carne brevi ex hac vita mi­ graturum : mortales cæteros, qui eadem sunt nati conditione, affectu pio prosequitur. Contem­ nit autem quæcumque suis oculis obversantur, ut casui mortique subjecta. Stultus autem cum mentis hebetudine solida putet esse qua* sunt in mundo, neque illorum mutationem intelligat, proplercaque futuri exitus sit securus, deliciis aflluit, voluptatibus indulgct. » Tertio. Tertio, S. Hieronymus accipit do his qui gau­ dent agere cum iisqui se delinquentes corripiunt, eorumque delicta lugent» uti Samuel lugebat ca­ sum Saulis, 1 Reg. cap. xv, vers. 35 et 36. Paulus lugebat cos qui non agebant poenitentiam, H Co­ rte/». cap. xn, 2i ; cum ex adverso stultis magis placeant assentatores et irrisores. Audi S. Hiero­ nymum : « Cor igitur sapientis vadat ad domum tabs viri, qui sc corripiat delinquentem , ut ad­ ducat ad lacrymas, qui provocet propria lugere peccata, el non eat ad domum telili®, ubi doc­ tor adulatur ct decipit; ubi non conversionem audientium, sed et plausus quœrit et laudem. Ta­ lis præccptor plangitur, dives in sermone, non dives in opere, qui quia saturatus est, propterea recipit consol itionem suam. Denique huic oppo­ sitioni etiam sequentes versiculi concordant, n Qwrto. Quarto, plene et adequate Thaumaturgus hanc gnomon generatili! de quovis pio luctu et quavis In lilia vana accipit; ait enim : « Et hieccausa est ob quam sapienlum animæ contractas sunt ac te­ trica», msipientum vero elata; et effuso,* scilicet quod severitate vultus corrigatur anima, uti prrecessil, risu vero dissolvatur. Igitur melior est luctus lætitia, sive lugeas tua peccat i, cupiditates, passiones et miserias; sive aliena, quibus totus mundus plenus est : quare sapiens in hac valle lacrymarum lugendum potius censet, quam vane gaudendum, præsertim quia vidit plurimos in infidelitate et scele­ ribus vivere, ac ruere in gehennam el damnari. Conira stultus inepte se dat lælitiæ, risibus, jocis, conviviis, tripudiis, etc. Breviter universa stringando sensus est, q. d. Sapiens gaudet re­ prehendi de erratis suis, gaudetqne severitate vi­ te, gravitate vultus, maturitate verborum et ac­ tionum, atque studet compunctioni et austeritati : stultus vero gaudet adulationibus, deliciis, ommque voluptate et dissolutione. Sapientia enim non « invenitur in terra suaviter viventium, » ait Job, cap. xxviii, sed insipientia ct stultitia; quia, ut explicat S. Gregorius : a Qui in hoc mundo suaviter vivunt, » ita adhuc « stulti sunt, ut hoc ipsum quoque nesciant, unde ceciderunt. » Sic S. Arsenius jugiter lugebat lacrymisque dif- Ratio • fluebat. Sic et S. Ephrem, cujus omnes tractatus pHori. non nisi pium luctum et lamenta resonant. Kalio a priori est, quod sapiens in domo lucius discat sapientiam, id est gravitatem, modestiam, con­ tinentiam , refrenationem concupiscenti®, patien­ tiam, constantiam, charitalem omnemque virtu­ tem : stultus vero in domo gaudii discat suam stultitiam, id est dissolutionem, levitatem, gu­ lam, crapulam, luxuriam omnemque intempe­ rantiam. Audi S. Chrysoslomum, homil. 62 ad Popul. : « Ibi namque tristitia, ibi prorsus et phi­ losophia. Qui antea dives erat cl mullum tumi­ dus, post lucium quemlibet se sustinebit alloquentem : postquam limor et tristitia, quasi qui­ dam acrior ignis in ipsius inciderit, animam et duritiam cmollieril, tunc humilis fit, tunc exora­ bilior, tunc mundanam sentit mutationem, tunc ad omnia patiens erit. In theatro autem omnia contraria, risus, ineptitudo, diabolicus fastus, effusio, temporis impendium et superflua dierum consumptio, malie cupiditatis inductio, adulterii meditatio, fornicationis gymnasium, intemperan­ ti® schola, turpitudinis exhortatio, risus mate­ ria, inhonestatis exempla. At in carcere non ita, sed illic humilitas, supplicatio, philosophia» pro­ fectus, sœcularium contemptus, omnia conculcata sunt ct contempta, et lanquam infanti paedagogus adest limor, ad omnia congrua dirigens eum. » Symbolice, ibidem S. Chrysostomus ex hac gnome colligit domum luctus et consequenter sa­ pienti® esse adversitates et tribulationes, ul sen­ sus sit, q. d. Sapiens gaudet adversis, in iisque quasi in domo sua commoratur; stultus vero be­ tis et prosperis, quia a gaudet adversis agitata virtus : » per adversa enim firmatur, roboratur, crescit, perinde ac arbores veniis agitate magis se firmant, altioresque agunt radices, natura id eas docente, ul contra hostem suum, puta ven­ tum sese muniant ct arment. Hoc est quod ait S. Jacobus, inilio epist. : «Omne gaudium existi­ mate, fratres mei, cum in tentationes varias inci­ dentis : scientes quod probatio fidei veslræ pa­ tientiam operatur. Patientia autem opus perfec­ tum habet : ut silis perfecti et integri, in nullo deficientes. » Vide ibi dicta. Tropologice S. Gregorius, libro XVIII Morat. cap. i.xxxiv, ait justos lugere, quia nullam sae­ culi lætiliam admittunt, anhelantes ad Deum ct gaudia coelestia, ideoque gemere ac dicere cum Psalte : « Dn iu ! **o isolari anima mea; mumor COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, gap. VIL fui De! et delectatu» sum,» Psal. lxxvii, 3. « Haec est igitur, ait, amaritudo sapienlum , quia dum spe in alta erecti sunt, nullis hic gaudiis animum sternunt. Hinc enim scriptum est : Cor sapienlum ubi tristitia est, et cor stultorum ubi lætitia. » Rursum < Bernardus, Pe Gradibus superbiat, terHum gradum ponit ineptam laetitiam :« Proprium, ait, superborum estlæta semper appetere el tris­ tia devitare, juxta illud : Cor stultorum ubi lætilia. n Ejus deinde hæc dat indicia : « In signis scurrilitas, in fronte hilaritas, vanitas apparet in incessu; pronus ad jocum, facilis ac promptus in risu. Cunctis quippe, quæ in sc contemptibilia et ideo tristia noverat, a memoria rasis, bonisque si qua sentit in se adunatis, vel simulatis ante oculos mentis, dum nil cogilat nisi quod libet, nec attendit, si licet jam risum tenere, jam inep­ tam lælitiam dissimulare non valet. Ut enim ve­ sica collecto turgida venio, punctoque perforala exiguo, si stringitur, crepitat dum detumescit; at ventus egrediens non passim effusus, sed strietini emissus, crebros quosdam sonitus reddit : sic monachus, ubi vanis scurrilibusque cor suum cogitationibus impleverit, propter disciplinam silentii non inveniens ventus vanitatis qua ple­ nius egrediatur, inter angustias faucium per ca­ chinnos exculilur. Sæpe vultum pudibundus abs­ condit, claudit labia, dentes stringit, ridet non volens, cachinnatur invitus. Cumque os pugnis obstruxerit suis, per nares adhuc sternutare au­ ditur. » ’ • ¡ C i .1 Vers. 6. 6. MELIUS EST A SAPIENTE CORRIPI, QUAM STULTO­ RUM adulatione decipi. — Hebræa, melius est au­ dire increpationem sapientis, super virum audientem canticum stultorum. Ubi notat Thaumaturgus unum sapientem opponi cl præponi omnibus stultis, q. d. Increpatio una unius sapientis præstat om­ nibus canticis omnium stultorum. Pro canticum Septuaginta vertunt, carmen; Syrus, cantum; Ara­ bicus, cantilenas; Campensis, qui patienter audit objurgationem sapientis, melior est quam is qui audit assidue cantillantem stultum. Igitur primo, Thaumaturgus et Olympiodorus carmen vel canticum stultorum accipiunt proprie pro suavi cantilena, quæ animum dissolvit ef­ feminat. Unde Thaumaturgus vertit, hinc etiam longe optabilius est increpationem et castigationem unius sapientis ferre, quam totius chori improborum hominum cantu aures demulcentium fieri auditorem; et Chaldæus, melius est sedere in domo doctrinae et audire increpationem viri sapientis in lege, quam vir qui ambulat ad audiendam vocem tripudii stulto­ rum. Verum Noster recte per carmen vel canticum accipit adulationem, tum quia hæc directe oppo­ nitur increpationi; tum quia ipsa est canticum Si­ renum compositum ad decipiendum audientem; tum quia carmina et cantica sæpe sunt meræ adu­ lationes fictæque laudes audientium, præscriim divilum et potentum. Gnome hæc perlinet ad ¡1- M5 larn vers. 4 : a Per tristitiam vultus, corrigitur animus delinquentis. » Sapiens enim severo vultu et verbis arguit amicum, vel proximum delin­ quentem, ul eum emendet; stultus vero delin­ quenti adulatur ct arridet, itaque cum in delictis fovet, praesertim dum vitia ejus vocat virtutes. Nam, ut ait Seneca, epist. 45 : « Temeritas sub titulo fortitudinis latet, moderatio vocatur igna­ via, pro cauto timidus arripitur; in his magno periculo erratur. p Unde de talibus Isaías queri­ tur, cap. m, 12 : « Popule meus, qui te beatum dicunt, ipsi te decipiunt, et viam gressuum tuorum dissipant; p el Ezech. cap. xiii, 18 : « Vre qui consuunt pulvillos sub cubito manus: el fa­ ciunt cervicalia sub capite universæ œtatis ad ca­ piendas animas. » Nam, ut pulchre aitCassiodoru» : « Adulatio blanda omnibus applaudit, om­ nibus salve dicit : prodigos vocat liberales, ava­ ros parcos ct sapientes , lascivos curiales, garru­ los affabiles, obstinatos constantes, pigros ma­ turos et graves ; hæc sagitta leviter volat, cito in­ figitur. » Igitur correptio sapientis est quasi sal, vel nitrum eluens animæ morumque maculas, aut sicut absinthium , quod ori amarum est, sed sto­ macho suave, dum eum purgat, stringit cl con­ fortat. Ejus ergo amarities ct fel desinit in mei suavitatemque virtutis, consolationis el gaudii; stultorum vero adulationes sunt in aure mei, sed desinunt in fel peccati, mortis et gehennæ : eo enim audientem deducunt, idque videntem et scientem; sa*pe enim scit eos adulari et mentiri; videt enim in se non esse illas dotçs quas illi adu­ lantes attribuunt. Quocirca S. Augustinus in Psalm, lix : « Plus persequitur, ait, lingua adu­ latoris, quam manus persecutoris. » Et Cicero, epist. I ad Quintum fratrem : Lanista, inquit, clemens adulator est, adulatio lethale mulsum, mellea præfocalio. Vide quæ de correptione et adulatione dixi Proverò. xxvii, 6, ad illa : « Me­ liora sunt vulnera amici, quam fraudulenta os­ cula inimici; » cl alibi sæpius. Adulatores ergo sunt velut sirenes, quæ suavi cantu audientes incantant el necant; sunt sicut lamia* et sagro, quæ suis laudibus, velut veneficiis, hominem fascinant cl dementant; sunt sicut relia et laquei, quibus capiunt pisces et aves; sunl sicut vulpes, quæ cauda blandiuntur gallinis, ut incautas ca­ piant ct vorent. Melior ergo est increpatio sapientis cantico ct adulatione stultorum, «quia hæc effeminat ani­ mum, illa colligit et confirmat, » nil Olympiodo­ rus. Hia docet sapere, hæc desipit, et in errorem, scelus, mortem ct gehennam inducit; quin et reipsa decipit, dum quos a fronte laudat et vene­ ratur, a tergo vituperat et irridet. Audi S. Hiero­ nymum ad Rusticum : « Ne credas laudatoribus luis, imo irrisoribus aurem ne libenter accommo­ des, qui cum te adulationibus foverint, el quo­ dam modo impotem menti* effecerint, si subito 146 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. VII. respexeris, aut ciconiarum deprehendes post te colla curvari, aut manu auriculas agitari asini, aut æstuantem canis protendi linguam, v Apelo Hanc gnomen festivo corvi el vulpis apologo, ( bellis parabolarum gnomis sententioso, venustat Cyrillus, lib. Ii Apot mor. cap. xxvii,cui titulus: ui Contra eos qui appetunt adulatione laudari : « Corvus, inquit, rtininiscens priora facinora sua. sub­ tiles fraudes et magnas calliditates suas, hinc fas­ tu tumidus et adulationis avidus, coepit auram laudum quærere. Cum igitur adulationis cupidus invenisset vulpem sub umbr® refrigerio quies­ centem, post salutationis officium, interrogatus ab ea quid quœreret, respondit : In bonis meis laudum præconem mearum ob inimicam invidiam non inveni; cui illa ingenii sui callidilate subtili, quid vellet percipiens, amentem deridens sic di­ xit : Satis video, quod ubi superbia tetra vecor­ di® nube mentem obnubilat, cuncta sagacitas pa­ rum juvat. Nimirum factus es vacuus, postquam suscipere cupis ventum. Hunc enim folles, cum inanes sunt, attrahunt, et eo vacui mox replen­ tur : jam certe mortis factus es hospitium, quo­ niam van® laudationis pestiferum sitis flatum. » E rbiA. Deinde variis emblematibus adulationis vanitatem el noxam graphice depingit : a Quid enim est adu­ latio aliud quam astri nascentis aura lucida, sep­ tentrionalis procella, melodia sirenica, cantatio lethifera, fallaci® fistula, el vox hyen® valde mendax. Siquidem dum suavi sonilu auris tym­ panum perculit, lucernam rationis exstinguit, tlatu draconico serenum virtutis corrumpit, ac brutino dente nihil inanima viriditatis relinquit. Dulciter sonat, suaviter intrat, Jethaliter occupat, irremediabililer totum vastat. Sed crede mihi, deterior est dulcis canius adulationis, quam amarus mor­ sus detractionis. Nam adulatio bona interiora per­ dii, detractio vero tantum exteriora ; illa substan­ tiam, h®c famam inficit; illa volentem percutit, hæc nnitentem ferit; illa semper, cum placuit, nocuit ; hæc ad meliorationem s epe, si est patiens, Tùiîo a proficit.nAddit dilemma, quo dicta ratione a priori H1 rL deiDOnMrat : « Olerum aut tecum habes laudatio­ nis materiam, aut non habes; si hanc habes, cur... cur mendicas cum diversis, et vis a vento habere, quod m te contines a virtute? attamen si indignus laudaberis velut in ironia, laus tibi fiet oppro­ brium, et commendatio vertetur in confusionem. Mendax enim laus vituperimi! est. El eo ipso, quo quis ventose laudis concipit appetitum, vera lau­ datione indignus efficitur; appetere enim laudali, fœdum superbi® vilium est, quod dum spargi deforis per apparentiam diligit, alienum semper nutum et labium concupiscit. Scio tandem quod magna laus sit, linguata» vocis laudem spernere; cl solida gloria, inundan® lucis gloriam fugere. Tota oamque res vera: laudationis, est virtus. His diet s auditoris appetitum in odium vertit. » v.'tk?. 7- Qua sicli mhutls (s/rqu/us, fragor, crqñtus, uli vertit Cainoensis et abi) spinarum audentium sun OLLA , SIC RISIS STULTI : SED ET HOC VANITAS. — Auctor Catena Grœc. : «Nam stultorum hominum risus, expressam pr® se feri imaginem spinarum multarum, qu®, dum flammam concipiunt. cre­ pero strident sonitu, hiscuntque tot®. » In Hebræo est pulchra paronomasia. Ait enim • *Wschir, id est canticum sironum, puta adulatio stultorum, simile est O'TD $irim, id est spinis, sub TD sir, id est olla crepitantibus, g. d. Sicut sonitus spinarum ardentium sub olla crepitan­ tium molestus est, brevis, fumosus et inutilis: ita bland® adulantium voces moleste sunt, cito de­ sinunt, mentem obnubilant, ac mox in dolorem et amaritudinem conscienti®, atque in tormenta præsenlia et esterna gehena® vertuntur. Ita Olym­ piodorus et S. Hieronymus. Igitur cantica et adulationes assentatorum recte comparantur spinis sub olla crepitantibus. Primo, Aduhquia sicut hic crepitus stridulus est, auresque ob-J^upi. tundit, nilque aliud affert commodi : sic prorsus uz. adulantium laudes non sunt nisi streper® voces, Primoet stridores inanes buccarum adulatione tumida­ rum et crepitantium, qu® viris cordatis ingrat® sunt et moleste. Unde sicut ex crepitu spinas, sic ex adulatione stultum agnoscas, ait Olympiodo­ rus. Rursum risus stulti sonorus, effusus et ca­ chinnans similis est sono spinarum stridentium et crepitantium; ulrinque ergo nil est nisi inanis vocis strepitus cl crepitus. Secundo, sicut spina tangentem pungit, sic et Secondo, adulationes animam læduntet sauciant, dum eam ad curas sæculi spinosas cohortantur, vel futuro eam incendio præparant, ait S. Hieronymus. Tertio, sicut spin® implex® implectunt manum Tento, vestesque tangentis, sic el adulationes perplexam reddunt animam, multisque eam difficultatibus et sceleribus involvunt. Unde Symmachus vertit, per vocem imperitarum vinculis quispiam colligatur, hoc est, ail S. Hieronymus : « Ad vocem talium praeceptorum magis auditor innectitur, dum vin­ culis peccatorum suorum unusquisque constrin­ gitur,» Proverb, v. Huc facit illud Nahum i, 10 : « Sicut spin® se invicem complectuntur, sic con­ vivium eorum pariter potantium : consumentur quasi stipula ariditate plena.» Quarto, sicut spin® flamma est subita, atque il- Qoirto. lico cum sonitu transii, sic et gaudium ex adula­ tione conceptum cum ea finitur et evanescit. Ita S. Bonaventura. Quinto, sicut spin® creant fumum, sic adulatio Quinto, mentem obnubilat. Ita Olympiodorus. Sexto et valde apposite, sicut flamma spinarum sexte illico transiens cl desinens, ollam el carnes in ea non calefacit, nec ab eis frigus et cruditatem auferl, sed potius per antiperislasim illud auget : sic el adulationes corda audientium dolore scelerum et amore virtutum non accendunt, sed potius in suo peccatorum frigore obdurant. Sqitimo, sicul subita flamma spinarum statim septimo, in favillas el cineres vertitur, sic adulatio s®pe COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. VIL vertitur in irrisionem : quem enim adulantes in facie laudant, hunc a tergo vituperant. Plane contrari© sunt increpationes sapientum : nam primo, modeste sunt ct graves sine strepitu et crepitu; secundo, pungunt ut sanent, non ut laniant; tertio, sunt candid© el liber©, non im­ plex©; quarto, constantes sunt el durant; quinto, mentem non obnubilant, sed illuminant; sexto, camdem amore Dei et virtutis accendunt instar carbonum juniperi; septimo, nullam post se fa­ villam vanitatis relinquunt, sed semper sui simi­ les sunt in gravitale el ardore. Denique Chaldœus vertit, quid cnim aliud est vox stultorum risus et jocos agentium, quam spinarum sub alieno ardentium quidam quasi strepitus ct sonus? ct hoc quoque vanitas est, UndeS. Rasilius, regula 17 in fusius disput., censet hac gnome dam­ nari risum immodicum prorumpentem in cachin­ nos, corpore subsultante, velut constantia* et gra­ vitati plane contrarium. Sic cl S. Ambrosius, Ex­ hort. ad Virgin., quem audi : a Quid autem idem Ecclesiastes monuerit nos omnes de immodera­ tione ridendi, consideremus. Sicut vox, inquit, spinarum sub olla, ita risus stultorum. Nempe spin©, cum ardent, sonant, ct cito exuruntur, ut nullus caloris sit effectus. Unde et de Judæis dic­ tum est : Exarserunt sicut ignis in spinis. Exusti sunt enim suo risu, et conflagrarunt in Domini passione, quando in animæ suæ jocabantur in­ cendium, dicentes: Speret in Domino, eripiat eum, salvum faciat cum nunc, si vult eum. El de­ ridentes percutiebant calamo caput ejus, ct spinis eum coronabant, atque acetum ei ut biberet offe­ rebant. Ille risus Synagogam inccnilit in a ternum. Sic ergo est risus stultorum, qui sine gratia so­ nat, ct ollam sui corporis urit. » Sbd et hoc vanitas. — Identidem hoc suum thema vanitatis infert et ingerit Ecclesiastes. Sed quid TGhoc? Campensis accipit increpationem sa­ pientis : huic cnim sua quoque inesl vanitas vel superbi©, vel inefficaci©, dum non corrigitur cor­ reptus; vel noxie, dum sibi accersit odia el dam­ na. Melius referas ad risum stulti : hic enim vanus c>t et implus. El quia adulatio, ait Hugo Cardi­ nalis, evacuat adulantem, atque illum cui lit adu­ latio. Ver», s. 8. Caloima conturbat sapientem, et pehdkt ROBUR cordis illius. — Septuaginta, quoniam ca­ lumnia tire umfert sapientem et perdit cor uxoris ejus; AquilactTheodorelus, fortitudinis ejus, Complu­ tenses, generositatis (jus. Hoc enim csItq pro quo nonnulli legunt iwvkv, id est bonum te­ norem, vigorem el constantiam cordis illius. Sy­ rus, quoniam accusatio perdit sapientem cl perdit cor dentium illius; Arabicus, quoniam stultus convertit mentem sapientis, dissolvit cor fortitudinis ejus; Thaumaturgus, summum mutum calumnia, quæ sapicntum maxime animabas insidiatur, generosam ac densam illam virtutum sylvam exstirpare molitur, Pro calumnia hebraice esi pÜJJ osee, id est ca- 147 lumnia, item oppressio, et quævis injuria sive verbis, sive factis, puta vtet fraude fiat. Pro conturbat hebraice est hVlHD mehold, quod si accipias quasi positum pro bSlHO mechold (Ut­ ter© enim net risimi affines et charactere et sono: ulraque enim est not¿i aspirationis) significai, do­ lore afficit, affligit, cruciat, uti partus cruciat par­ turientem; alioquin mehold proprie significat, de­ decorat, inglorium facit, dehonestat, perturbat, obscurat, ftadix enim bbn halal, in Piel significat laudare, celebrare, gloriosum facere; in Pod vero significat contrarium, scilicet vituperare, vilem, inglorium, inf imem facere. Aquila vertit, seducet; Chaldæus, decipiet ; Pagninus, insanire faciet; Ti­ gurina, ad insaniam adigit ; alius, errare facit, ut scilicet per impatientiam aberret a sapientia et virtute, labalurque in vindictam, coedem aliaque scelera, uti insinuat Chaldæus; Syrus, perdit; Sep­ tuaginta, circumfert, circumagit, rotat; vulgo, volta il cervello. Varietas hæc versionum gnomen hanc valde illustrat, exaggerat, amplificat. Olym­ piodorus, vexat; Arabicus, convertit; Thaumatur­ gus, insidiatur. Pro perdet robur cordis illius, He­ braice esi, perdet cor donum ; quod S. Hierony­ mus, Cajetanus et alii explicant, q. d. Donum per­ vertit cor et mentem sapientis, juxta illud : < Mu­ nera excæcant oculos sapientum, » Deuter. xvr, 19. Verum hic non agitur de donis, sed de calum­ nia; quare melius explicat Tigurina, q. d. Ca­ lumnia frangit cor sapientis prodaris dotibus or­ natum; el Campensis, mali, si objurgantur, per­ dere conantur tum qui cor habet tam insigni sapientia dono exornatum; Chaldæus, sermone depravato pru­ dentiam sapientis animi labefactat, qua a beo calitus homtm data est in donum. Unde Noslt r, Septua­ ginta, Arabicus et Syrus, perdit robur, vel vigorem cordis ejus ; hoc ergo est cor donum vel cor doni ( utrolibet enim modo vertas ex Hebreo), i. e. cor donatum a Deo, multisque donis ab eo exornatum. Hæc sententia uli et sequentes, licei ul dispara­ te accipi possint, velut dogmata sapienti©, tamen cum precedenti necti potest, hoc modo, ut expli­ cet ri sed et hoc vanitas, q, d. Increpatio delinquen­ tis facta a sapiente, licet sancta, suam tamen ha­ bet adjunctam vanitatem, scilicet quod delinquens ab eo increpitus illi indignetur, utque illi talio­ nem reponat ; cum verum illi crimen objicere ne­ queat, objicit Libum, fingilque in cum calumniam qua' eum affligit et turbat : ita Cajetanus. Unde Campensis vertit, quia mali si objurgentur quod alios opprimant, affligunt sapientem; et Chaldæus, vio­ lentus quoque illudit sapienti, ut non ambulet in via (jus. Alii ii inc gnomen referunt ad vers. 5 : « Me­ lius est nomen bonum, quam unguenta pretiosa.» Alii, q. d. O sapiens, monui te ut caveas adulatio­ nem, nunc pariter moneo ut caveas illi oppositam calumniam. Minus recte Olympiodorus hanc gnomen sic ac­ cipit. q. d. Eliam sapientes et perfecti pulsantur absurdis, hnpiisque cogitationibus contra provi- 2« COMMENTARÍA IN ECCLESIASTEN, cap. VII. dentiam Dei, dum vident píos hio ah impiis affligi et opprimi. Mdius S. Bonaventura eam accipit de dolore sapientum duif? vident proximos innocen­ tes per calumniam vexari. Hic enim cst zelus compassionis, quem habebat Apostolus dicens : «Quisscandalizatur, et ego non uror?» II Corinth. cap. xi. Optime eam accipias de calumnia et accu­ satione jacta in ipsum sapientem; hæc enim * s®po eum conturbat, cruciat ct affligit. Ita Syrus, S. Hieronymus, Albina?, Salomas ct alii (1). Citam- Notat S. Hieronymus hanc gnomon accipi dc U>7 sapæHt0 non perfecto, sed proficiente; hic enim firflttm Ptr calumniam conturbatur: «Sapiens quippe perfectus nulla argutione indiget, nulla calumnia conturbatur,» sed eam constanti animo tolerat et superat, uti Apostoli « ibant gaudentes a con­ spectu concilii, quoniam digs? habili sunt pro no­ mine Jesu contumeliam pati, » Actor, v. Eiem- Vis exempla? Accipe. Mosi irrogata fuit calumnia a Core, Dathan et Abiron, quod ambiret prin­ cipatum sibi, et pontificatum A aron i fratri suo, quæ eum pupugit ct turbavit, juxta illud : a Vexa­ tus est Moses propter cos : quia exacerbaverunt spiritum ejus, » Psalm, cv, 32; prœserlim quia per calumniam hanc excitatum est murmur populi; unde Moses questus est Deo magno animi dolore, dixitque : a No respicias sacrificia eorum. tu scis quod ne asellum quidem unquam acceperim ab eis, nec afflixerim quempiam eorum,» Num. xvi, 15. Sic Jeremías prophetans Jerusalem tradendam Chaldæis, a Judrcis calumnias juges audiebat, quod esset pseudopropheta, amicus Chaldaeorum, proditor patri®. Unde assidue gemit et luget, uti videre est cap. x, vers, f 1 etscq , cap. xx, vers. 8 et scq. Hinc et David orat, Psal. cxvin, 134 : « Re­ dime me a calumniis hominum : ut custodiam mandata tua.» Ubi S. Ambrosius : «Qui oppri­ mitur, ait, calumnia, non facile potest custodire mandata divina; tristitia* necesse est plerumque aul timori cedat et affligatur, vel metu calumai®, vel dolore. » Ha S. Rasilius calumniam sibi de h-eresi impactam valde sensit. Sic enim scribit, epist. 82 : «Ad hosco litteras animatus, ut par erat, ct ad tam inopinam ac subitam immutatio­ nem animo perculsus, nec respondere quidem poteram : palpitabat enim mihi cor, lingua me destituebat, el plane patiebar quod animo solet parum forti accidere : indicandum enim quod ve­ rum est, et tamen venia dignum. Deinde parum aberat quin odium erga humanum genus exorbi­ tassem, suspeclique mihi fuissent omnes homi­ num mores, arbitranti in natura humana non esse eharitalis bonum, sed verba quædam plausibilia «d ornatum et cultum eorum, quibus uti velis, (1) fieri tamen potest, ut sapiens quæstus et lucri 11lecebris ad prava studia pelliciitur, nam oppressio, seu cupiditas per vim ct oppressionem aliorum corradendi Opes, detur occasio, ad insaniam redigit sapientem, DtrdilQu* currus dunnm. confíela; affectum vero illorum secundum veri­ tatem non inesse cordi humano. » Halio a priori prima est, quod homo ex eo jutto i quod sit rationalis, ingénu® ct nobilis natur®, pdori. summe appetat honorem cl famam; hujus enim InüU cupido illi intima est, ut qui illam tangit, tangat pupillam oculi, imo pungat medullam anim®; quare mulli malunt perdere vitam quam famam. Sapientis autem honor silus esi in sapientia ct in­ nocentia; quare qui illam tangit per calumniam, pungit intima anim® ipsius. Hinc Eccli. cap. xxvr, vers. f> : a Facies mea metuit calumniam menda­ cem.» Hinc adagia: « Invidia integritatis assecla; calumnia dira pestis. » Hinc et emblema cujus ti­ tulus: Calumnies morsui nullum est remedium: Natura cunctis prompta est medicina venenis: Hæc superant linguæ vulnera facta manu. Quod semel emisit rabiosa calumnia virus, Ante necat, quam tu fusa venena putes. Secunda, quod calumnia s®pe homini auferat scenda, opes, libertatem et vitam. Calumnia enim violati edicti regii conjecit Danielem in lacum leonum. Calumnia adulterii adegit Susannam ad pericu­ lum necis infamis. Calumnia hostilitatis in Assue­ ram conficta ab Aman, Mardochæinn et Judœos omnes addixit morti, ut patet ex libro Esther. Tertia, quod calumnia viri sancii grave creel ^erUi. scandalum, ac impediat fructum concionum, lec­ tionum, omniumque operum ipsius; quare illa tunc refellenda est, uti docet S. Basilius, homil. De Invidia, et S. Gregorius, lib. VIR, epist. 45. Ita Paulus calumniam pseudoaposlolorum, suam doctrinam vitamque carpentium, confutavit, II Corinth, x et xi ; ac Christus calumnias scribarum et pharisæorum contra se jactatas assidue dissi­ pavit, ut patet Joan, v, 5 et scq. Adde calumniam vix ita clui posse, quin nola remaneat. Quocirca Medius, Alexandri Magni pa­ rasitus, impium et diabolicum hoc consilium suis dabat : « Quodlibet crimen in quemvis intendite; ut maxime enim sanet vulnus, qui læsus est, ma­ net tamen cicatrix. » Sicut scelestus ille dux, po­ tius latro, suis militibus dicebat : « Rapite, spo­ liate tam amicos quam inimicos. Nam ut qui spo­ liati sunt, sic agant apud principem, ut restituero cogamur, semper tamen aliqua prædæ porlio re­ manebit apud nos. » Hinc Thearidas cum gladium cote acueret, rogatus an esset acutus : « Acutior, ait, calumnia. » Ita Plutarchus in Lacon. Porro modi ct media refellendi, vel superandi ,Moda| calumniam sunt varii. Primus est, si illam con- rrftllwtrariis actibus, tuisque moribus refellas : accusaris quod sis superbus, gulosus, luxuriosus, ava- phOU¡, rus, etc.? esto humilis, sobrius, castus, liberalis, ut omnes ex actibus tuis videant calumniam esso falsam; unde singularis calumni® confutatio cst vil® innocentia el sanctitas. Quocirca Demosthones, teste Stobæo, serm. 40, dictitabat calumniam aliquantisper quidem audientibus mali suspicio- CoMMENtaRÍA IN ECCLESIASTEN, cap. VIL 249 nem ingerirò ; progressu vero temporis nil ea contumelias imbecillitale injuriæ, et injuriarum contumelia? constituuntur. Si enim philosophari imbecillius esse. Secon­ Secundus, si Deo tuam innocentiam resignes, sciamus, nec contumelia affici possumus, nec diti'. ejusque judicium, quo tuam innocentiam decla­ quidquam grave pati. Ille injuriam intulit : non ret, efflagites, uti fecit David m Psalmis, ut Psalm. sensisti, nec doluteti, non es injuriam passus, sed XLi!, i : « Judica me, Deus, et discerne causam ct magis percussisti, quam percussus es; cum meam de gente non sancta, ab homine iniquo et enim qui contumeliam intulit, plagam suam ad doloso eripe me; » et Psalm, vu, vers. 9, cl Psalm. patientium animam non pervenientem viderit, XXV, i, el Psalm. xxxiv, I ct 2, ct Psalm, xxxv, 3. ipse majorem in modum roditur, et tacentibus Deus cnirn innocenliæ est tutor cl vindex ; unde contumeliam patientibus, sponte contumeliarum multis in hac vita, sed omnibus in die judicii in­ ¡llaga contra mittentem conversa infertur. » Quin nocentibus, diffamatis quasi nocentibus, inno- ct Aristoteles, teste Laertio, lib. V, absens a quo­ centiœ famam restituet. Dicito ergo cum Apostolo: dam maledictis lacessitus : < Absentem, inquit, a Mihi pro minimo est ut a vobis judicer, aut ab etiam verberet.» Idem loquaci cuidam illi male­ humano dic ; qui autem judicat me Dominus est, dicenti, dicentique : «Nonne te salis obtudi? Herquiet illuminabit abscondita tenebrarum, ctma­ cle, inquit, non tibi animum adverti.» Porro nifestabit consilia cordium : ct tunc laus erit uni­ M. Antoninus Imperator cognomento Philosophus, lib. IX De Vita sua, hoc remedium dat calumniae cuique a Deo, p 1 Corinth, iv. Etern­ Ergo Deus innocentibus per calumniam læsis, el impudentiae : « Si cujus impudentia offen­ ai. vel etiam occisis famam restituit, uti restituit Da­ deris, inquit, statim percontare teipsuman possit nieli, Susannæ, Joseph, Mardochæo. Legimus in fieri ut nulli sint in mundo impudentes; non po­ VilaS. Irenes virginis et martyris Portugalis, quod test autem hoc fieri, ne igitur postula id quod ob calumniam fornicationis sit occisa, sed post fieri nequit; est enim iste quoque unus ex impu­ mortem Deus ejus virginitatem revelaverit, eam- dentibus iis quos esse in mundo oportet. Idem de que mullis miraculis testatam fecerit. Adscripta versuto infideli, omni denique quocumque modo est Sanctis in Martyrologio Domano die 20 octo- vilioso in promptu sit tibi cogitare. Nam si recor­ bris. B. Marina virgo, inter viros monasticcn pro­ deris necessario id genus hominum esse, singulis fessa, ac Marinum se nuncupans, a filia ab alio æquiorein te praebebis. Id quoque utile est statim violata, fornicationis secum coinmissæ falso ac­ cogitare quam homini natura virtutem contra id cusata, ac prole ei quasi patri tradita, ab Abbate peccatum dederit. Remedium enim tribuit contra monasterio ejecta, publicam egit poenitentiam; ingratos mansuetudinem ; contra aliud vitium, sed post mortem per sexum agnita fuit ejus inno­ aliud auxilium. Omnino autem licet tibi in viam centia, accalumnialrix correpta a dremone, non reducere eum qui erravit ; nam omnis qui peccat, nisi calumniam confessa, ac ad sepulcrum Marinae eo errat, quod a proposito aberrat. Denique quid veniam petens, ab eo liberari potuit; quin el Deus inde tibi damni allatum est? Invenies quidem pluribus miraculis ejus castitatem et sanctitatem nullum eorum quibus irasceris, tale quippiam comprobavit, uti habet ejus Vila sane admira­ fecisse quo mens tua sil futura deterior : atqui in hoc unico silum erat, ut malum libi atque dam­ bilis. Tertio». Tertius, si magno ct infracto animo opiniones num accideret. Quid vero malum aut novum ac­ ct dicteria hominum despidas, dicasque cum cidit, si indoctus homo agit suo modo? Vide ne S. Augustino epist. ad Secundinum : a Senti de Au­ tu tibi ipsi potius sis reprehendendus, qui non gustino quod libet, sola coram Deo conscientia præsenseris forc ut ita peccaret. » Denique calumniam dulcorant Dei solatia. Ex- cunm. me non accuset. « Vis enim et noxa calumnia? non in calumnianlis, sed in patientis sensu consistit. perientia enim constat viros perfectos, qui palien- «tu dai. Ostende ergo te eam non sentire, sed ridere, at­ ter, imo hilariter ferunt calumnias, sui contempque eam depuleris. Audi S. Chrysoslomum, homil. tus, falsas accusationes, humiliationes, mortili- tu. 2 ad Popul. : « Sicut, ait, voluptas non in ciborum cationes, persecutiones, injurias, miras a Deo apparalu, sed in comedentium affectu sila est, haurire illuminationes el consolationes spiritales, hoc et do contumelia dico, quod contumelia non iisque ita subinde repleri et obrui, ut nollent ca­ a conlumeliantium sententia, sed a patientium lumniis carere, sed in illis quasi in epulis deli­ affectu constituitur vel destruitur : verbi gratia, cientur et exsultent. Da Abbacyrus apud Climainulta quidam in te fanda atque nefanda contu­ chum, gradu 4 De Obedientia, in monasterio per meliose egit; si contumelias deriseris, si verba quindecim annos assiduis calumniis el injuriis non susceperis et vulnere superior sis, contume­ exercitus, morions dixit : « Gratias ago Domino, cl vobis, Fratres, quod me ad salutem meam len­ Ci him- liam non es passus. El quemadmodum si corpus Dll í,D adamantinum haberemus, etsi innumeris unditastis jugiter; hac enim ex causa immunis a teu*^n»u patiêniîT Q110 percuteremur, non tamen vulnera reci- talione dæmonum hactenus mansi. » Macedonius couAutit. perennis; non enim a manu tela torquente, sed vero cum similiter exerceri postulasse!, et in noa corporibus patientibus vulnera fiunt : sic et hic vitionnn ordinem redigi, idque impetrasse!, caunon a conlumeliantium insania, sod a patientium Miuu rogatu», hanc dedit: «Nunquam, inquisita 250 COMMENTARIA (N ECCLESIASTEN. cap. VII. me bello omni levigatum sensi, divinique lumi­ nis dulcedinem in meipso vidi, n S. Francisais F. Leoni dixit : « Hæc est vera lælitia, si calum­ niis, probris cl verberibus afflicti, hæc omnia amore Christi libenter toleremus. » S. Ignatius, fundator Societatis Jesu, exsultabat in carcero in quem per calumniam conjectus erat, dicebatque hanc esse veram vlarn ad sanctitatem ct perfec­ tionem, idque diserte docet Regula 11 Summarii Constit. Fert 0 9 Miuon EST FINIS ORATIONIS, QUAM PRINCIPIUM. — Hebra’a, Septuaginta, Syrus el Arabicus, bonum est novissimum verbi prœ principio ejus verbi, id est sermonis, vel rei. Sœpe enim verbum metonymice pro rc verbo significata sumitur. Unde Chaldæus, melior est finis negotii, quam principium ejus : quo­ niam in principio judicari nequit quis tandem exitus consequctur; at rei optima eventus facile homini perspicitur, quam sit auspicatus; Tigurina, potior extrema negotii pars principio; Campensis, melior est finis rei quam principium (Í). Per orationem ergo non solum precem, ut Lyranus, sed et con­ cionem, lectionem, narrationem, exhortationem, el quemvis sermonem, imo quamvis actionem, quodvis negotium accipe; Thaumalurgus, sermo non in principio, sed cum ad calcem pervenerit, lau­ dandus est. Nonnulli hac gnome idem putant dici quod illa dictum est vers. 2 : « Melior est dies mortis die nativitatis : d hæc enim est principium, illa finis vitæ hominis; sed hoc remotum el longo petitum videtur. S. Hieronymus hujus sententi® quatuor dal sen­ sus litterales, et quintum mysticum. Primus est, inquit, q. d. « Meliores sunl in dicendo epilogi, quam exordium. » In his enim dicentis sollicitudo finitur, in illo incipit. Secundus, q.d. «Qui incipit audire sermonem, et ad præcoptorem vadit, in principio est; qui vero extrema audit, consummatus est atque per­ fectus, d Ita discipuli in scholis, qui finem Gram­ matica;, Rhetoric®, Logic®, Thevlogi® audiunt, doctiores sunt quam qui carumdem principiis aures operamquo navant. Tertius, q. d. a llebræus, ait, ita hunc locum cum sequenti versiculo disseruit : Melius est te finem considerare negotii, quam principium, et patientem esse, quam impatienti® furore raptum.» Quartus, q. d. Melius est finire sermonem et ta­ cere quam proloqui : « Discamus, inquit, cx hao sententiola nullam in hominibus esse sapientiam, cum melius sit tacere quam proloqui; ct quia cum finita fuerit oratio, intra semetipsum reco­ gitat auditor quid sil dictum : cum autem coepe­ rimus loqui, necdum quid utilitatis accepit. » I bi tacite insinuatur vanitas sermonum et rerum, nimirum quod, cum finiuntur et desinunt, op­ ti') ftecU». initio cognosci non potest, quo res sit doveatur*| aut opus aliquod ; sed ubi finis cernitur, jam coiudbum uuri potest, quot nodo se gerere oporteat. tima? sint, non autem cum sunt aut incipiunt Quintum adde, q. d. Melior est finis principio, quia finis perficit et coronat opus; finis fructum et pnemium operis aflert, ideoque illi corona imponitur. Rursum, q. d. Melius est in opere bono perseverare, quam illud inchoare; imo prœstal non inchoare, quam non perseveraro. Unde ex Hebneo vertas, melius est posterius verbo priori, sive principio, sicquo hanc gnomon pote­ ris nectere prœcodenti, q. d. Sapiens increpans delinquentem, etsi ab eo calumniam patiatur, non tamen ab increpando cesset, sed illam con­ stanter urgeat cl prosequatur, quia melior est finis increpationis principio, tum quia perseve­ rantia in bono melior est inchoatione; tum quia falsilas calumnia; in fine patefit; tum quia per perseverantiam increpationis sœpe vincitur duri­ tia delinquentis, fitque ut delictarelinquatel emen­ det, juxta illud Prov. xxvm , 23 : « Qui corripit hominem, gratiam postea inveniet apud eum, magis quam ille qui per lingu® blandimenta de­ cipit. » Lyranus vero qui per orationem accipit precem, sic vertit, q. d. Melior est finis orationis calumniam passi : quia ipse orare et precari cœpit tristis, at in fine succedit Dei consolatio, qua fit constans et patiens, de quo proximo versu. Insuper hæc gnome monet sapientem, ut finem laborum operumque semper intueatur; ideoque patienter ct hilariter ferat, vel capessat, agatque media ad finem opportuna spe finis et fructus : sic æger sumit amarum pharmacum intuitu finis, scilicet sanitatis; sic miles laborat spe promotio­ nis ad majora. Sa pe enim initia tenuia cl dura sunt, sed finis amplissimus et fictissimus conse­ quitur, juxta illud : Debile principium melior forium sequetur. Ha Aben-Ezra. Hinc quidam vertit, melius est co­ gitare finem rei quam principium, juxta illud : Quidquid agas prudenter agas, ct respice finem. Maxime ergo hæc gnome docet perseverantiam in acepto opere bono; hæc enim sola corona­ tur, juxta illud Christi : « Qui perseveraverit us­ que in finem, hic salvus crii, » Matth. x. Unde Hugo hanc gnomon intorquet in eos qui finem concionis, orationis vel miss®, aut scienti® quam discunt, non exspectant :hi enim oleum cl ope­ ram perdunt, præsertim quia solet Deus in fine orationis, ad praemiandam constantiam cl perse­ verantiam magna lumina, magnos alTeclus, ma­ gnas spes rei, quæ petitur, conflciend® infun­ dere. Adhæc in oratione exaudiuntur, ct obtinent quæ postulant, ul promittit Christus bucce vin, 11 ct seq, Denique S. Hieronymus, lib. I Conira Jov. : a Multi, ait, vocali, pauci electi. Incipere mul­ torum est, perseverare paucorum : unde et grande premium eorum qui perseveraverint; » nimirum magnum, imo summum est perseve­ ranti® donum, uti docet Concilium Tridentinum ‘r?.-- COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, CAP. VI’. 251 at S. Augustinus, lib. De Dóno perseverantia. Audi gubernandi prudentia depellens : sic mulier illa, S. Bernnrdum, epist. 129 ad Januentes : a Et nunc cum ira et angor in animum ipsius facerent im­ quid restai, diarissimi, nisi ut admoneamini do petum, rationem illius perturbantes, multo^quo perseverantia, quæ sola meretur viris gloriam, fluctus excitarent, fortiter pertulit temperai, m, rrn/v- coronam virtutibus ? Prorsus absque perseveran- nec passa est rationem demergi. Siquidem Dei ti­ V th L' H'1 ncc iIu’ Pugnat victoriam, nec palmam victor mor tanquam nauclerus gubernaculis assidens, consequitur. Vigor virium, virtutum consummatio persuasit eam tempest dem magno animo perfe­ est, nutrix ad meritum, mediatrix ad prærnium. rendam esse, ncc prius destitit mentem illius gu­ Soror est patienti®, constanti® filia, amica pa- bernare, donec in tranquillum adduceret portum I cis, amicitiarum nodus, unanimitatis vinculum, onere plenam , hoc est uterum pretioso thesauro propugnaculum sanctitatis. Tolle perseverantia n, onustum ; » Maximus, serm. De Ira : « Ut naves, nec obsequium mercedem habet, nec beneficium ait, egregi® sunt, non quæ sereno cœlo navigant, gratiam, nec laudem fortitudo. Denique non qui sed qu® tempestati resistunt, et in portum eva­ cœperit, sed qui perseveraverit usque in finem , dunt : sic homines ir® ac furori resistentes, ma­ hic salvus erit, p gni sunt atque fortes. » Mystice, idem S. Hieronymus : « Dum, ait, in Secundo, q. d. Melior est corripiens delinquen­ isto siedilo sumus, quod scimus, omm» princi­ tem , ideoque recipiens ab eo calumniam, campium est : cum autem venerit id quod perfectum que patienter tolerans, quam delinquens arro­ I est, in novissimis ct consummatis erimus, 7. d. gans, qui per fastum et impatientiam corripien­ In terra bonum inchoatur, in coelo perficitur. tem respuit et calumniatur. I Vide 1 Corinth, xni. Tertio, Chaldæus vertit, melior est ante Domi­ Tropologice Olympiodorus : « Melior, ait, est num vir qui subigit concupiscentiam suam, quam finis orationis in qua agitur de virtute, principio : vir qui ambulat in tumore spiritus. Hinc S. Hiero­ neque enim solum coepisse pulchrum est, verum nymus hanc gnomen combinat cum vers. 4, quasi multo magis rei cœplœ finem imposuisse. » Sic eum limitet : <> Quia, ait superius, iram conces­ ct Albinus : « Melior est, ait, consummata jus­ serat, dicens : Melior est ira quam risus, ne pu­ titia quam inchoata.» Sic et S. Bonaventura, taremus iram, quæ in passione est, laudari, nunc Hugo et Dionj’sius. præcipit iram penitus esse tollendam : ibi enim ( Symbolice Hugo : Tota, ait, lex scripta unica pro correctione in peccantes, et eruditione in mi­ censetur oratio, cujus principio, qui est timor, nores, iram posuit; hic vero impatientiam refremclior est finis, puta chantas : timor enim est navit. Patientia autem non solum in angustiis, seta amoris; quia sicut seta, ait S. Augustinus, sed et in laetioribus necessaria est, ne plus quam filum in foramen, sic timor amorem in animam condecet exaltemur. Videtur mihi, et qui nunc inducit. excelsus appellatur, in Evangelio pauperi spiritu Melior est patiens arrogante. — Hebrea, me­ esse contrarius, qui in beatitudine ponitur. » Sic lior est longus spiritu , quam altus spiritu : longus et Olympiodorus. spiritu est longanimis. Unde Septuaginta, bonum Quarto, Thaumalurgus hanc gnomen ad oratio­ est longanimis super excelsum spiritu; Syrus, melior nis modestiam sermonisque refert. Sic enim to­ est longanimitas altitudine spiritus; Arabicus, cx- tum hunc versum reddit : « Sermo non in princi­ spcctans melior elato in spiritu tribulationis ; Cam­ pio, sed cum ad calcem pervenerit, laudandus pensis, melior est homo patiens, quum qui libere est. Morum probetur modestia, non fastus aut alios carpit. supercilium.» Sunt enim qui initio orationis mo­ Gnomen hanc nectas præced. q.d. Ideo finis ora­ deste demittunt oculos, vultum , vocem, sed sen­ tionis et correptionis melior est principio, quia sim ea attollunt ac in fine verba superba, mina­ facit hominem longanimem ctpatientem, dum lon­ cia, indignabunda prorumpunt, præsertim dum ganimiter fert infirmitates ct calumnias delin­ non impetrant quod postulant. Primus sensus maxime connexus el genuinus quentis, el patienter ejus emendationem exspec­ tat : patiens ergo melior est arrogante, qui de­ est. Moraliler, quanta sit dignitas patienti® docet linquenti irascitur, cumque superbe objurgat, ideoque non emendai, sed in vitio magis obdu­ Tertullianus et S. Cyprianus, tract. De Patientia. rat. Nota « melior est patiens, » non quasi arro­ Vide dicta Jacob. 1, l, ad illa : a Patientia autem gans sit minus bonus, sed quod longe illi præ- opus perfectum habet. » Et Prov. xvi, 32, ad illa : stel esse patientem, quam impatientem et arro­ a Melior est patiens viro forti. » Et cap. xix, 11 : gantem; imo sicut patiens est optimus, sic arro­ « Doctrina viri per patientiam noscitur. » gans est pessimus. Denique audi S. Gregorium, part. Post. admon. Vis exemplum illustre? Accipe S. Chrysosto- 10 : a Per hoc quoque impatienti*? vitium ple­ mum :homil. 7 De Fide Annas, matris Samuelis, rumque mentem arroganti® culpa transfigit, quia qu® probra Phcnenn® annui® su® orando leniter dum despici in mundo hoc quisque non patitur, et fortiter tolerabat, sic scribit : « Gubernator bona si qua sibi oc ulla sunt, ostentare conatur; clavo assiden* servat navim, undarum incursus atque sic per impatientiam, usque ad arrogan- «2 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN. cap. VIL tiam (tacitar, dtimqne ferre despectionem non potest, detegendo scmclipsum in ostentatione gloriatur. Unde scriptum est : Melior est patiens arrogante , quia videlicet eligit patiens quælibet mala perpeti, quam per ostentationis vitium bona sua occulta cognosci. At contra eligit arrogans bona de se vel falsa jactari, no mala possit, vel minima perpeti. » vm. io. 10. Ne sis velox ad irasckndum : quia ira in sinu stulti requiescit. — llebræa, ne prœcipites in Spiritu tuo ad excandescendum, quia excandescentia in sinu stulti requiescit; hebræum enim oyjcaas significat iram ardentem, excandescentiam. Unde Septuaginta ct Syrus .vertunt, furorem. « Ira enim brevis furor est, » ac parit furorem diuturnum, qui per cædes, rapinas, incendia grassatur, vastatque omnia tam privata, quam publica; Ara­ bicus, ne curras, ut irascaris in spiritu tuo, quia ira in gremio stultorum requiescit ; Thaumaturgus, furor ct primus indignationis impetus cohibendus est, ne prœceps in iram (cui stulti serviunt) fera­ tur; Symmachus, noli per verba tua ad iracun­ diam provocare. Nam, ut aitS. Ephrem, tract. De Virtute, cap. De ira : « Iræ et irati proprium est vanis rumusculis permoveri, et levicula de causa rixas provocare. » Cohærel hæc gnome præccdenti,cx eaque velut conclusio educitur, q. d. Melior est patiens in­ juriam arrogante, qui illico injuriam irroganti irascitur, seseque ulciscitur. Ne ergo ob illatam tibi injuriam sis velox ad irascendum : hoc enim est stultorum; sed patienter eam tolera, eamque patientia et prudentia tua non tam verbis, quam factis contrariis refelle et confuta. Nota : Pro ne sis velox hcbraice est hriDfl Sn u/ tcbahel, id est, ne percellaris, ne trepides, nc fes­ tines, ne præcipites, uti fervent et praecipitant apes, dum illico irascuntur et aculeum infigunt, itaque stulte se exarmant ct inutiles reddunt. In­ dicat hæc vox causam iræ esse mentis levitatem, timorem, trepidationem, praecipitantiam : hæc enim visa vel audita aliqua levi injuria, limet fa­ mam vel res suas perdere; ideoque pusillanimes, parvi judicii ct animi, quales sunt feminæ, pueri, stulti, cito irasci; graves vero, cordatos magnoque animo et judicio præditos, puta sapientes cegre tardeque irasci, quia gravitate sua et con­ stantia indignum censent cito irasci, atque ob rem levem, nec salis consideratam pertur­ bari. Vetat ergo hæc gnome non omnem iram, sed citam el subitam, coque nomine tacite leniam tardamque permittit : hac enim irascimur pec­ catoribus et peccatis, cosque corripimus, casti­ gamus, plectimus. Unde ira a natura data est ho­ mini quasi « cor fortitudinis,» ait Cicero, IV Tuscui. « Et quasi bonarum actionum ministra, » ait S. Basilius, orat. Contra Iram; ac « virtutis in­ strumentum et ancilla, » aitS. Gregorius,V Moral. cap. xxxi. Tam ergo vitiosumestesse quam rcpwrtnr;, id est, carere omni ira, quam præci­ pites esso ad iram. Porro Chaldœus accipit iram, qua peccator iras­ citur, dum a Deo punitur. Sic enim habet : «Kt in tempore, quo veniet super te correctio de cœlis, ne festines in anima tua, ut irascaris, neque dicas verba blasphemiæ adversus coelestem. Si tu patienter sustines , dimittetur libi; si lu eris con­ tumax, ct irasceris, scilo quoniam furor in sinu stultorum requiescet, donec perdat. » Verum melius alii passim hæc inlclligunt de ira, qua irascimur homini, aut creaturae noxam aliquam inferenti. Nam, ut ait S. Ambrosius, I Offe. cap. vi : « Qui cito movetur injuria, facit se dignum videri contumelia, dum vult indignus videri. » Porro sub ira velatur vindicta, quam parat ira, q. d. Ne sis velox ad irascendum, ut in verba as­ pera, aut facta, verberaque quibus te vindices illico prorumpas. Ita S. Ambrosius, Exhort, ad Virg. : « Quam pulchrum, inquit, est illud : Noli festinare in spiritu tuo irasci, quia ira in sinu stultorum requiescit; hoc est, etsi causa sil, quæ moveat indignationem, non sit festina vindicia, ne immoderatius calor indignationis cxæstuet. Non potest igitur auferre quod naturalis est mo­ tus , sed moram inserit, ut medicina consilii tem­ peret iracundiam. » Probat cx illo : a Irascimini ct nolite peccare, » Psalm, iv, 5. Hinc et S. Hiero­ nymus : «Ira, inquit, juncta superbite semper desiderat ultionem. » Duo ergo vetat hæc gnome : primum, ne cito irascamur; secundum, no irati cito prosiliamus in aspera verba vel verbera, sed os ct manus cohibeamus ab iræ et vindicte ex­ secutione. Porro causæ cur cita ira vetatur sunt hte : Pri- in eiu ma, quia mora iram vel solvit, vel mitigat. Ira tiundi, enim est instar flammee, quæ simul tola exardescit simulque deflagrat ct desinit. Unde Seneca, primi, lib. Ill De Ira, cap. i : « Mora, ait, lentum praeci­ pitis mali remedium. » Et S. Hieronymus hic, dum sic explicat : a Non quod concedat tardius irascendum, idcirco nunc dicit : Ne festines in spiritu tuo irasci; sed cum furens et recens fuerit ira . diluta facilius sedetur et possit auferre. » Secunda, quia mora impedit ne ira prosiliat in Secuvh lites, rixas, cædes cæteramquc vindictam; tertia, Tertii, quia mora dat tempus menti, ut rationes excogi­ tet, quibus ira sedetur. Salomonem secuti sunt Plato et philosophi. Gnom*. Plato iratos monebat ut scipsos in speculo con­ templarentur. Nam cum faciem suam furibundam per omnia phrenetico similem viderent, eo dede­ core territi, in posterum ab ira sibi facile tempe­ rabant, aut certe cam tardabant. Idem : « Sa­ piens, ait, cum vituperatur, non irascitur; cum laudatur, non extollitur. » Ita Laertius in ejus Vita. Aristoteles : « Iram, ait, cohibe, quia sicut fumus oculos, sic ira rationem offuscat, ut ve- 253 COMMENTARIA IN RCCLP51ASTEN, caf. VII. mm cerneré nequeat. » Ha Stobæus, serm. 18. Se* descens, eadem enectus et mortuus est, I Jteg. neca. lib. ! De Ira, cap. xv : « Nihil minus, in- cap. XXV, vers. 25 et 38. « Ira enim est signum quit, quam irasci punientem decet, cum eo ma- insjpicntiæ, ait S. Hieronymus, quia quamvis gis ad emendationem pœna proficiat, si judicio aliquis potens existimetur et sapiens, si iracun­ lata est; inde est quod Socrates servo ait : Cæde- dus sit, insipiens arguitur, w Unde Campensis rem te, nisi irascerer, » Cato iratum ob insano vertit, ne inducas in anhnum tuum, ut cito irasca­ nil differre aiebat, nisi mora, sentiens iram esse ris : solent enim fere esse stulti, qui proni surit ad brevem insaniam. ItaPlutarehus lib. De Cohibenda vrnm. Ira Nota : To in sinu mulla notat. Primo, quod stul- in < Athenodorus hoc monitum dedit Augusto Ce­ tus iram habeat familiarem, el ad manum ut ilsari cum ei valediceret : « Ira correptus nil dicas lico eam cxeral, q. d. Tam facile irascitur, quam aut facias, donec 24 litteras alphabeti Grœei per­ quis c sinu chartam extrahit, cum e contrario sa- pnmc. curreris. Ita Plutarchus in Apophth. Homan., qui piens iram habeat in corde et cerebro, ut non nisi et addit Augustum approbando respondisse : previa ratione lente eam educat. « Silentii sunt tuta fidi premia. » S. Ambrosius, Secundo, iram esse in stulti sinu, velut in pro- ^cacdo. Theodosio Imperatori qui ex subit i ira jusserat prio suo lare et sede, in qua fixe moretur et ha­ Thes^aloniccnses ob dejectam uxoris su® statuam bitet; unde significat pronitatem et habitum ira­ occidi, suggessit ut sanciret sententiam necis ab scendi, q. d. Stultus cum minima re tangitur, ex Imperatore in aliquem latam, non nisi post tri­ innata, vel per irascendi consuetudinem insita sibi ginta dies exsecutioni mandari. Sententia enim ira continuo irascitur, vociferatur, litigat, pulsat, in innocentem lata revocari potest, at vita inno­ verberat. Ita Olympiodorus : a Caveto, inquit, ne centis occisi revocari nequit. malum iracundi® concipias habitum, ita ut trans­ Denique S. Jacobus, cap. i, vers. 19 : « Sit au­ eat in affectum cordis, » ut ait Psalles. tem, ait, omnis homo velox ad audiendum, tar­ Tertio, iram esse amicam stulto, ab eoque fo- Temo, dus autem ad loquendum, ct tardus ad iram. » veri, ut eam ad pectus, quasi in sinu gestet, bra­ Vide ibi dicta. chiis complectatur et stringat, ei serviat et obse­ Quia ira in sinu stulti requiescit. — Hugo quatur praetexendo calvas rationes, ob quas vi­ Cardinalis to requiescit exponit sedatur, vacat, ces­ deatur juste irasci. Ita Thaumaturgus. • O quam sat, sicut quiescunt fluctus, dum sedatur el tran­ solers est iracundia ad fingendas causas furo­ quillatur mare, atque quiescunt passiones et tu­ ris! » ait Seneca, lib I De Ira, cap. xvi. multus dum pacantur, ut sit antithesis ejus, quod Quarto, iram ejus in animæ sinu esse recondi- Qairt0. precessi!, q. d. Nc sis citus ad iram, sed nec ni­ tam, ideoque profundam, occultam, intimam, mis tardus, quia illud est præcipitis, hoc vecor­ gravem, diuturnam el implacabilem. Huic affines dis, stulti et stupidi. Qui enim caret ira, caret sunt gnoma» sapienlum, ul S. Job, cap. v : « Stul­ mente, ait Sapiens. Et Aristoteles, Ethic, cap.v : tum interficit iracundia, v Salomonis Proverb. « Iræ vacuitas, ait, minime laudabilis. Nam qui XXVII, 3 : a Grave est saxum, et onerosa arena : sed non irascuntur pro quibus oportet, ct ut opor­ ira stulti utroque gravior. » Eccli. cap. xx.ii, 17 : tet, et cum oportet, ct quibus oportet, fatui sunt; « Super plumbum quid gravabitur? ct quod illi nam ncque sentire, ncque dolere videntur. » aliud nomen quam fatuus. » Secundo, Chaldœus : Requiescit, inquit, quia 11. Ne dicas : Quid putas causa est quod prio- »».11 iræ pœna ct vindicta in caput stulti irascentis re­ RA TEMPORA MELIORA FUERE, QUAM NUNC SUNT? STUL­ torquetur, iliique incumbit ct in eo requiescit, TA EMM EST HUJUSCEMODI INTERROGATIO. — Hebraice, ut eum pessumdet et perdat, dum cogitur subire quia non a sapientia (incitatus) hoc interrogares; supplicia ob ca quæ temere in ira dixit el perpe­ Valablus, quia non prudenter interrogares ; Cam­ travit. pensis, non enim est prudentis viri taha interrogare. Verum tò quia non antithesim, ncc pœnam, sed « Meliora,» intelhge tum physice, id est ditiora, causam notat, q. d. Noli cito irasci, quia hoc est fertiliora, feliciora; tum ethice, id est justiora, stultitia ct stultorum, Hebraice kesilim, id est in­ pienliora, sanctiora. Sic Daniel, cap. ii, vers, 32 constantium, qui facile mutantur. Ira enim in et seq, primum Monarchi® Assyriorum sæculum sinu stulti quiescit, ut ipse statini vehit cx sinu vocal aurai hi; secundum Chaldaeorum, argenteum ; eam promat ct prodat. Porro sinum non aliud- tertium Græcorum , aretini; quartum Romanorum, quam ipsam animam appellat, ait Olympiodorus. ferreum. Porro ultimum Antichrist! sæculum erit Causam dat S. Gregorius, lib. V Moral, cap. xxx : plumbeum, id est molestissimum, miserrimum et < Per iram, ait, sapientia perditur, ut quid, quo­ periculosissimum. Jam Primo, Thaumaturgus hanc gnomen ad sequen­ quo ordine agendum sil omnino nesciat, sicut scriptum est : Ira in sinu stulti requiescit, quia tem comparationem operum ct sapienti® refert. nimirum intelligentiæ lucem subtrahit, cum men­ Unde sic vertit el explicat, errant autem qui asse­ tem permovendo confundit. runt priscis meliorem (ditiorem) vitam concessam, Exemplum est in Nabal, qui vere Nabal, id est non intelligentes quantum a possessionibus opum stultus, stulta indignatione coiPaa Davidcm exar- sapientia differt : do hoc enim proxime fiet sermo. COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. VII. Scoundo, Chaldæus hanc gnomon precedenti* liores libi sint, quam preteriti, ne cum paulatim bus do calumnia, injuria et ira nectit; umlc sic decrescere çœperis, dicatur tibi : Currebatis bene, vertit, ann injuriam pateris, nc dicas : Qui fit quod quis vos impedivit veritali non obedire? » Et ileantiquitus res erant in tuto, et prima illa sacula es­ rum : « Incipientes spiritu, nunc carne consum­ sent prestantissima, illiusque odatis homines recto mamini. » Aliler : « Ne dicas meliora tempora factis nobis produxerint? quo nomine omnia ad eos olim Moysis quam nunc Christi; legis fuimsquam prospera el jucunda dimanarent? Sic et Clarius et graliæ. Si enim hoc volueris quærero, impruden­ Campensis. Porro hoc stultum est interrogare, ter facis, non videns quantum distet Evangelium tum quia omni sæculo fuere mulli scelerati, in­ a veteri Testamento. » Omnia hæc apposita sunt et eodem tendunt. jurii, tyranni; tum quia quisque sui sæculi inju­ rias aspicere, modumque eas prudenter el patien­ Summa hæc gnome dirigitur el stringitur in ho­ ter ferendi, vel superandi excogitaro debet, non mines otiosos, inertes et querulos, qui inopiam, vero retrospicere ad tempora praeterita, quæ ad malitiam ct infelicitatem sui ævi desidiose lamen­ cum non pertinent, nec injurias sui ævi ab eo au­ tantur, ac pret-ritos, et preterita sæcula præ suo ferre queunt. laudant et celebrant : hoc enim homini innatum Huc accedunt illi qui censent hoc esse murmur est vilium, ut nauseet ad præsenlia, amet absen­ insipientium et stultorum, divinam Providen­ tia et proferita, juxta illud Cornelii Galli do Arte tiam incusantium, quod priscis dederit sapien­ poetica : « Laudat pretéritos, pr.esentes despi­ tiam, probitatem, frugalitatem, ideoque rerum cit annos; » et illud Taciti, lib. Do Orat.: « Vi­ copiam, pacem, vires et robur, quæ posteris sub­ tium est malignitatis húmame, ut vetera semper traxerit : cum constet Deum ex parte sua affatim in laude, presentía sint in fastidio; ot vetera an­ cuique œtati providisse de bonis, tam animi, tiquaque miremur, nostrorum temporum studia quam corporis. Hinc S. Bonaventura censet hæc rideamus el contemnamus. » El illud Horatii, dici de frugalitate priscorum, qui sino auro ct lib. 11, epist, 1 : argento vivebant pr^ifice ex frugibus terne, cum Et nisi quæ terris semota suisque postea effossa ab avaris metalla omnium fuerint Temporibus defuncta videt, fastidit et odit. irritamenta malorum. Rursum senes solent preterita* narrare et ex­ Tertio, Olympiodorus sic explicat : « Quotidie sic stulti homines loqui solent; dicunt enim : Pa­ tollere, ac præsenlia juvenum facinora ex trum nostrorum temporibus illis priscis loqui tí? parvi pendere, teste Aristotele lib. II Ilhetor. Deus hominibus modo per angelos, modo per cap. xiii, el Plularcho, tract. De Seipso laudando. prophetas solebat; licebat antiquis patribus uxo­ Unde Poeta: « Senectus, ait, difficilis, querula et res multas accipere, mullas divitias possidere, laudatrix temporis acti. » Nonnulli etiam rudes quæ tamen nobis Evangelica lex coercuit. Sunt el plebeii ipsa tempora incusant, quasi ipsa hanc præterca qui dicant : Olim me Deus auxilio suæ infelicitatem afferant, qua in re stolide errant, gratia* protegebat, nunc vero me penitus solum cum non temporum, sed hominum otiositas et dereliquit; ideoque bona operari non possum. malitia incusanda sil. Idem enim omnibus fuit et H t e autem omnia sunt insipientium verba. Est et est sol, idem cœlum, eadem sidera et elementa, alios ita blaterantes audire : Tempestate nostra idem solis et cadorum motus, eadem temporum mundus hic malis hominibus est refertus, alii series et vicissitudo; nec quisquam ex cœli sosunt boni dies, alii vero mali. » llosce deinde lisve impulsu, sed ex propria virtute, aut vitio castigans subdit : a Cæterum qui duce virtute probus est aut improbus. Alii de Deo queruntur, suam moderatur vitam, de vita in vitam transit, quod priscis meliora dedent tempora, quam sibi ac de fide in fidem pwlicit operibus bonis, neque suisque, uti paulo ante indicavi. Itaque suos mo­ apud illum est aliqua dierum differentia, sed con­ res improbos, ideoque infaustos et miseros blas­ gruis rationibus novit evertere, quas paulo ante pheme in Deum, cœlum vel astra rejiciunt, cum adduximus, stultorum hominum quæsliones. » sibi ea imputare deberent: qui insignis est error Quarto, S. Hieronymus, quem sequuntur more et stultitia. Adde quod stulti se cruciant de rebus suo Saloniuset Alcuinus, 1res affert expositiones, praeteritis, quæ revocari nequeunt, ac interim nequarum prima est litteralis, secunda tropologica, gliguul prese ns virtutis studium. Insuper noster tertia allegorica; ait ergo : <1 Nec vetus sœculum Emmanuel Sa stultam ait hanc esse interrogatio­ prudenti prœferas, quia unus ulriusque est con­ nem, eo quod interrogent rem, quæ in se clara ditor Deus; virtutes bonos dies viventi faciunt, est et manifesta; nam constat res omnes in dete­ vilia malos. Ne dicas ergo meliores fuisse dies sub rius ruere, ul videmus priscas arbores, homines, Moyse el sub Christo, quam modo sunt. Nam et animalia olim vegeta ct florentia nunc consenes­ illo tempore plures fuerunt increduli, et dies eo­ cere, languescere, emori. Idem videre est in Or­ rum mali facti sunt, et nunc credentes multi rc- dinibus, Religionibus ct statibus Ecclesia». Primi p riuntur, de quibus ait Sal valor : Beatiores sunt, enim tìdelcs et religiosi tempore Apostolorum qui me non viderunt et crediderunt. » Aliter: longe sanctiores fuero præsenlibus, ut patet de u Sic debes vivere, ut semper presentes dies me­ essæis sub S. Marco. 254 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. VIL Î5S Denique nihil novum sub sole; unde sicut «Xr.pcAtaís;, id est cum hereditati* distributione, sivo prisci suas habuere virtutes ct vitia, sua com­ hæreditatis parte et sorte), ct amplius, vel abun­ moda el incommoda, sio eadem vel similia ha­ dant ia9 vel excellentia est videntibus solem; Arabi­ bent posteri. Nam, ut sapienter ait Plinius Junior, cus, sapienza bona est m immutatione suce sortis ,et lib. VI, epist. 21 : a Sum ex iis, qui mirer anti­ bonitas ejus prodest iis qui aspiciunt solem, scilicet quos; non tamen, ul quidam nostrorum tempo- justitiie, puta Christum per fidem. Ita S. Hierorum ingenia despicio. Neque enim quasi lassa ct nymus. Chaldæus addit mansuetudinis præ sapienlia oflœtaest natura, ut nihil laudabile jam pariat;» sed sicut nos miramur priscos ct prisca, sic pos­ ct opibus elogium, quasi hæc * pectent ad man­ teri nostros et nostra mirabuntur, juxta illud suetam calumniæ et injuriæ tolerantiam, de qua S. Hieronymi, epist. H4 ; « Ingenium quasi vi­ vers. 8 et 9. Sic ergo vertit, bona est sapientia legi* num probatur antiquitate. » Unde illud : « Vino cum banditale; sed longe melius est ut sit xnr in man­ suetudine cum vins habitatoribus terree, qui viderunt veteri utero; » el : a Sapientia est in antiquis. » Porro constat legem novam meliorem esse ve­ bonum et malum sub sole in sæculo hoc. teri et prisca, puta tempus Christi et gratiæ pre­ Hæc gnome nectitur precedenti : quia enim stare tempori Mosis cl judaismi. Adhæc nonnulla ibi m Hebraeo sapientiæ facta est mentio, cum ait : Siccula posteriora, sapientiora et meliora fuisse «Quia ex sapienlia hoc non interrogares, » hinc prioribus, qualo fuit sœculum tertium, et quar­ de more in sapientiæ laudem mox excurrit, eamtum, quo floruere S. Athanasius, S. Augustinus, que cum opibus utilem ac potentem ostendit. S. Hieronymus, S. Basilius, S. Chrysostomus, Quia enim visus est cap. ii, vers. 8, opes vitupe­ S. Naziazenus cœleriquc Ecclesiœ doctores Grœci rare, casque vanas pronuntiavit, hinc earum usum ìt Latini. Certe nostrum hoc hæculum multa pr¿e- ct commoda hic recenset, si nimirum sapientiæ Sedenlia superai, turn in doctrina, cuque omni­ conjunct® abeahoneste expendantur. Addit Thaugena, tum in artibus eximie excultis, tum in ro­ malurgus responderi hic querelœ conquerendum bus bellicis, tum m virtute, religione et sancti­ tempora priora fuisse meliora, id est ditiora (licet tate. Sane nunquam ita excullæ fuere artes, disci- Bonaventuraconiraric exponat, scilicet u meliora, » plinæ et scienti® universæ, uti hoc ævo; nunquam id est pauperiora et frugaliora, ideoque probiora tot religiosa) familiæ doctrina, religione et zelo ct justiora), dicendo : Edo priora tempora fuerint floruerc, uti hac œtate; nunquam tot navigationes ditiora, posteriora tamen sunt sapieutiora. Sa­ merces el opes etiam Indire Orientis el Occidentis pientia autem melior est divitiis. Jam quoad sen­ sum, exstitere, uti nostro sæculo. Pruno, Thaumalurgus censet hic sapientiam op­ Demum Salomonis œtate stulta erat hæc inter­ rogatio. Salomon enim opibus, sapientia, reg­ poni et preponi divitiis, q. d. Utilior est sapientia no, felicitate ct gloria superavit omnes priscos : cum divitiis, id est pre divitiis, aut potius a cum quare optimum sub eo sœculum egerunt Israelita), divitiis, » scilicet collata ct comparata, q. d. Si ideoque falso tuno morosi nonnulli senes et aris­ sapientiam compares cum divitiis, iis utique uti­ tarchi dixerunt : « Quid causœ est quod priora lior deprehendetur. Favet Syrus dum verbi, me­ tempora meliora fuere, quam nunc sunt? » Occur­ lior est sapientia vestibus armorum, magis videntibus runt etrespondent nonnulli Salomonem hæcscrip­ solem. Verum alii passim censent divitias hic non sisse post lapsum et de lapsu pœnitenlem, cum opponi, sed componi el conjungi cum sapienlia. un, Græcuin jam idololatriam m Israelem invexisset, do qua Hoc enim significat Hebreum proinde pii querebantur, dicentes : Quo abiit jura, el Latinum cum. Sccufido ergo, K. Maceados per sapientiam cum prisca Abrahu), Mosis, Davidis fides ct religio? Abiit, evanuit, a O domus antiqua, quam dispare hœrcditate accipit sapientiam hæreditanam,7. d. Utilior est sapientia a parentibus quasi hœredila­ domino dominaris! » Verum valde dubium et incertum est Salomo­ rie accepta, quam bœreditas opum; hæc enim nem hæc scripsisse post lapsum. Nullum enim sino sapientia parum prodest : al sapienlia lapsus, nec pœnitcnliæ, loto opera dat indicium. etiamsi sola sit ot inops, opes sibi acquirere et Addo : sipœmtuit, et pœnitenshæa scripsit, ergo comparare novit. Tu flt Cajetanus, ç. d. Sapientia cum luereditalo, et priscam religionem abolita jam idololatria icslituit : hoc enim exigebat vera ejus pœmltutia. id est cum divitiis hœreditariis, utilior est divitiis Certe ipse loto hoc libro non aliud facit, quam proprio labore et mercatura partis, quia hæ per predicare idolorum rerumquo creatarum vanita­ nulle curas impediunt studium sapientiæ; ill® tem, ao Dei unius veritatem veramque fidem, ti­ non, quia sine labore per hœreddatem obveniunt. Quarto ct genuine, q. d. Sapienlia cum divitiis morem et cultum, ut proindo nemo hac do ro queri, ao priscam religionem ab eo labefactatam utilior est, quam sint sol e divitiœ, aut subindo etiam sola sapienlia divitiis destituta, quia utiles lamentari posset. ii. 12. Utilior est sapientia clh divitiis, et magis quidem sunt opes, sed Utilior est sapientia; ulilissima vero est, si opes adjunctas habeat, quia PRODEST VIDENTIBUS SOLEM. —Hcbnca, bona est SOr picnha cum Ereditato (sic et Septuaginta h** iis sæpe tuenda est dignitas sapienüæ. Si enim WO COMMENTALA IN ECCLMïaMW, cap. doctor, princeps, Episcopus, Pontifex sit pauper, licci sit sapientissimus ct sanctissimus, tamen a vulgo, infidelibus et hærelicis despicitur; sin vero sil dives, timetur ct colitur juxta illud : a Dives locutus est, ct omnes tacuerunt, etc. Pauper lo­ cutus est, et dicunt : Quis est hic? » Rursum opes serviunt beneficentia) ad juvandum egenos, ad propagandum Dei cultum, fidem ct pietatem, uti eum propagavit Constantinus et Carolus cogno­ mento Magni, Theodosius, cæterique sapientes ct opulenti Imperatores ac Pontifices, inter quos nuper excelluit Gregorius XIII, qui pontificali mu­ nificentia œdificatis plurimis collegiis et semina­ riis, Dei cognitionem et cultum mire ubique dila­ tavit; cujus proindo virius, fama ct gloria toto orbe perennat, ct perennabit in omnia sæcula. Ha S. Hieronymus, Aleuinus, Lyranus, lingo Cardina­ lis elalii. Hinc cl Aristoteles, 1 Ethic, cap.x, docet divitias instrumentum esse ad felicitatem acqui­ rendam aptissimum, casdemque materiam virtuti præbere (i). Er MAGIS PRODEST VIDENTIBUS SOLEM, — id CSt VÌventibus; hi enim vident solem. Innuit divitias tantum prodesse in hac vita, qua solis usura fi uimur : in cœlo enim nullus erit carum usus. Unde quidam hac phrasi putat notari longævitatem, q. d. Utilior est sapientia cum divitiis, magisque prodest, si diu videat solem, id est si sit longævæ et diuturno) vitæ. Verum hoc alienum est et coac­ tum, æque ac illud Titelmanni, qui sic vertit, prceccdit vel vincit videntes solem, q. d. Sapientia antecessit omnibus creaturis, quæ sub sole sunt, cumque intuentur. To solem notat opes sapientem facere clarum ct splendidum, præsertim dum publice in conspectu solis opes in pauperes, vel pios usus expendit. Mystice Olympiodorus : Sapiens, inquit, con­ templando solem in Creatoris ejus contemplatio­ nem assurgens, divina luce perfunditur. Sapientia cum hæreditate ergo est fides cum operibus, quæ perducit ad contemplandum solem justiliæ. Sic et S. Ambrosius, epist. ad Sabinum, per hæredilatem hoc loco accipit fidem. S. Hieronymus vero hæredi talem accipit pro conversatione bona, per quam fimus hæredes cœli. « Vult igitur Eccle­ siastes, inquit, doccrc quanto differant hi qui so­ lem merentur videre justiliæ, et habent sapientiam cum conversatione bona, ab his qui absque sa­ pientia vitæ lanium ct conversationis studium commodarunt. Quod quidem et Daniel ostendit dicens : Intelligentes sermones meos fulgebunt ut luminaria cœli, ban. xii ; sive, ul Theodolion interpretatus est, quasi splendor firmamenti ; qui vero fecerint sermones meos, quasi stallie cœli. » Idem S. Hieronymus, lib. I Contra Joviii., docet his verbis innui meliores esse dies poste­ ti) Roscnmullerus : Bona est sapientia aque ac turréditos, id est, bona hæredilario jure accepta. Particula m? hic aquali (alis vira habet. Bt emolumentum tot tapivalia videntibus soleta, viveuUhus. VII, riores, quam priores, quia In lege sapientiam carnis mors sequebatur, occidens in Evangelio : sapientiam spiritus hæreditas exspectat interna. Vigilantius hærcsiarcha (quem nostri Lutherani et Calviniste sequuntur) hanc gnomen lorsil contra religiosos, qui paupertatem vovent : Uti­ lior, inquit, est sapientia cum divitiis; ergo sa­ pientia cum paupertate minus utilis csl, egena et sterilis. Respondeo : Id verum est de paupertate involuntaria ct coacta, non autem de voluntaria et religiosa, quæ ut totam se Deo dedat, opes sponte abdicat, ac studio perfectionis sequitur consilium Christi : « Si vis perfectus esse, vade, vende quæ habes, et da pauperibus, et habebis thesaurum incœlo : cl veni, sequere me,» Matth. xix, 21. Hæc enim paupertas animum erigit super opes omnesque res terrenas, ut iis expedita et mundo celsior, in cœlo spes et opes suas defigat, tolamque se uniat Deo. Opes ergo utiliores sunt ad vitam activam ct beneficentiam : paupertas vero utilior est ad studium sapicnlire vitamque contemplativam, uti docent non solum omnes Patres, sed et ipse Aristoteles diserte lib. X Ethic. cap. vin. Audi S. Hieronymum, lib. Contra Vigilant. : < Quod asserit eos melius facere, qui utuntur re­ bus suis, et paulatina fructus possessionum sua­ rum pauperibus dividunt, quam eos qui posses­ sionibus venundatis semel omnia largiuntur, non a me, sed a Domino respondebitur : Si vis per­ fectus esse, vade, vende omnia quæ habes, et da pauperibus. Ad eum loquitur, qui vult esse per­ fectus, qui cum Apostolis patrem et naviculam ct rete dimittit. Iste quem tu laudas, secundus et tertius gradus est, quem et nos recipimus, dum­ modo sciamus prima secundis ct tertiis præferenda. » Vide eumdem, epist. 26 ad Pammachium, cl 28 ad Lucinium, ct 3i ad Julianum, ubi inter cœtera ait : a Unus (Crates philosophus) mullarum pos­ sessionum pretium projecit in pelagus , dicens : Abite in profundum, make cogitationes; ego vos mergam, ne ipse mergar a vobis. Philosophus glorile avidus et popularis aura) vile mancipium, totam simul sarcinam deposuit, el tu te putas in virtutum culmine constitutum, si pariem ex toto offeras? Teipsum vult Dominus hostiam vivam placentem Deo : te, inquam, non tua ; quod si teipsum Domino dederis, et Apostolica virtute perfectus sequi coeperis salvatorem, tunc intelliges ubi fueris, et m exercitu Christi, quum extre­ mum tenueris locum. » S. Hieronymo concinit S. Augustinus, lib. De Bonoconjug. : a Benefaciebant, ait, qui de sua sub­ stantia Christo et discipulis ejus necessaria sub­ ministrabant; sed melius, qui omnem substan­ tiam dimiserunt, ul expeditiores eumdem Domi­ num sequerentur. » Idem docet Cassianus, Celiai. XXI, cap. xxxiii, et S. Gregorius, hb. XXXI -Uur. cap. xvu, et S. Am- Vert COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. VII 177 brosiu% lib. I Offic. XXX. Unica gnome rem tetigit est Christus de quo ait Jeremía*, Thren. IV, 20: nodumque solvit S. Hilarión, teste S. Hieronymo * Spiritus oris nostri Christus captus est in pecca­ in ejus Vita, qui opes sibi ab Oriono oblatas res­ tis nostris : cui diximus : ¡n umbra tua vivemus puens : « Nemo, ait, melius erogat, quam qui sibi in gentibus. > Ubi mulla in hanc rem annotavi. nihil reservat, n Vide Bellarminum, lib. H De Mo- Ha S. Hieronymus. Porro Septuaginta implexe vertunt, quia inum­ ñachis, cap. alvi, in responsione ad 3. lime pau­ idesloMmpertas ævo Salomonis rudibus Judæis totique bra ejus (grœce ^rr.;9 scilicet a?™ mundo erat incognita, quia a Christo verbo ct dantiœ , quæ præres^it) sapientia th ut uml/ra ; que in hac vita, quæ non nisi umbra est vene Septuaginta, et abundanfia srioifiœ ¿up.entia vi­ vitæ. Unde sponsa, Cantic. n, suspirat dicens : vificabit cum qui ab ee justis multus (îd est plus æquo ven iT. nitatem et futura) veritatem homines agnoscant, ct ad illam anhelent. Adde Deum piis propitium, ct nimis, unde sequitur) : seque plus sapias quam brevitatem vitæ hujus pensare longitudine Majo­ secesse est , ike obstlpescas. — Nola : Proprie re melioris vitæ incedo; impiorum vero longæ- nullus est nimis justus, aut nimis temperans, ni­ vitalem permittere iratum, ul scelera indeque mis fortis, castus, vel prudens, quia quo major pu nas acriores in gehenna sibi accumulent. Audi est justitia vel virtus, eo est perfectior : t* ergo S. Hieronymum : « Huic simile est quod ail Salva­ nimis significat justitiam ct virtutem degenerare tor, Mattii. X : Qui invenit animam suam, perdet in vitium per excessum, sicut calor naturalis, si eam : ct qui perdiderit animam suam proplcrme, sit nimius, ul justam complexionis temperiem inveniet eam. Machabæi jiro lege Dei atque jus­ excedat, degenerat in morbum, fitque febris. Ita titia visi sunt in sua perire justitia, cl martyres nimis fortis dicitur temerarius; nimis temperans, qui sanguinem suum fudere pro Christo. E con­ insensibilis; nimis prudens, callidus. Porro Aris­ trario, qui ex illo tempore suillam carnem come­ toteles, lib. V Ethic, cap. IV et v, docet omnes derunt, et posi adventum Domini sacrificaverunt virtutes consistere in medio duorum vitiorum idolis suis, hi visi sunt in hoc saeculo vivere, ct extremorum, excepta justitia: hæc enim, ait, non propter suam malitiam perseverare longævi. Sed consistit inter contraria vitia, sed inter duo inæDei in occubo patientia est, ct tribulare nunc qualia, scilicet inter lucrum et damnum, seu inter sanctos, ut recipiant mala in vita sua, cl peccato­ injuriam facere et pati, quærilque inter hæc æquares non visitare pro scelere, et quasi ad victimam lilalem el medium. Potest tamen quodam modo reservare, ut et illis possit æterna bona restituere, dici etiam justitia versari inter contraria vitia > ct his mala inferre perpetua. Hebræi justos per­ quia v. g. qui debet alteri centum aureos, si tan­ euntes in justitia sua, filios Aaron suspicantur, tum solvat 50, peccat per defectum, facitque cre­ quod dum putant se juste agere alienum ignem ditori injuriam; sin solvat amplius, puta 150, non obtulerint; et impium longævum in malitia sua fácil quidem injuriam; sed sibi ipsi iniquus est; Manassem dicunt, qui post captivitatem restitutus imo potest injuriam facere uxori, filiis el familiae, si opes prodigat, cum eorum detrimento, si ni­ iu regno, longo deinceps vixerit tempore. » Porro Thaumaturgus verlil, et ego olim non recte mirum quinquaginta aureos ad illam alendam ambulans cognovi quomodo justus in justitia sua per­ necessarios det alteri, qui ad hoc uon obligatur. severans usque ad mortem non excidat, insidiosusque Talis ergo proprie erit nimis justus, peccabitque ct impius cum scelere suo commoriatur. At vero S. Cy- per excessum justitiœexuna parte, scilicet credi­ rillus, De Adorat igne in spiritu, lib. VII : Fieri, ait, toris, et per defectum ex altera, scilicet familiæ: potest ut quamvis id fiat quod lex jubet, tamen quia enim excedit dando 50 creditori, hinc d» licit lex ipsa vioh tur, nisi lege quis recte utatur; hoc- in alendo familiam. Ita Franciscos Yallcsius, que illud est, opinor, quod ait Salomon : a Est Sacrat Philos. cap. lxvii. Jam justus qui perit in justitia sua. n Patres et Interpretes varias hujus loci dant ex- Neap­ Chaldæus autem : « Omnia vidi in diebus vani­ plicationes, casque appositos et probabiles. Prima tatis meæ, quod a facie Domini decernuntur bona est : Noli esse, id csl apparere nimis justus, ut et mala, ut sint in siculo per causam siderum, tuam justitiam vendites, jactes, ostentes instar qu bus creati sunt filii hominum; quod si justus Pharisæi jactantis et despicientis Publicanum ve- pnQ,°’ periit in justitia sua in hoc sæculo, justitia ejus lut peccatorem, Lucœxvni, 11. ItaThaumaturgus: servata est in sæculo venturo; cl est vir impius a Porro, ait, qui sapiens est aut justus, ne videa­ cujus dies prolongantur in peccatis suist cl nu­ tur sibi ipsi immodice justus vel sapiens, ne forle, merus operum suorum pessimorum servatur ei admisso peccato uno consequenter pluribus imin sæculum venturum, ul ultio sumalurabeo in plicelur.» EIS. Augustinus inSc/iien(us,num.365: dic judicii magni. » « Divinitus dictum est: Noli esse justus mullum, Denique Hebræi hic in Hidras, sive in Glossa, quoniam, inquit, non est justitia sapientis, sed quos citat Hieronymus a S. Eide, lib. I Contra Ju- superbia præsumentis. Qui ergo sic fit nimis jus­ dœos, cap. vu, el Galalinus, lib. VI, cap. x, per tus, ipse nimis fit injiutus. Quis est autem qui se justum accipiunt Mosca, do quo hanc narrant facit justum, nisi qui dicit se uon habere pecca­ historiam, uno fabulam : « Justus perit in justitia tum?» Quales erant pelagiani, qui dicebant se sua. Hoc, inquiunt, dicitur de Mose, qui quidem esse justos suis meritis, per vires naturœ, non factus esi similis lilio cinusdam mulieris quæ, Christi; per vires grati-r, adeoque se posso vitare cum ossei (ex fornicatione) prægnans, ejus cri­ omne peccatum etiam vernale. Similia irdwf COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN’|, cap. VI 2T4 S. Augustinus, tractat. 95 in Joannem. Sic quoque ille Evangelica* lassam ovem vexisse legitur, non explicant Olympiodorus, Alcuinus, Bonaventura, abjecisse; ct Salomon ait : Noli justus osse ni­ Lyranus, Cajetanus et alii. mium. Debet enim justitiam temperare modera­ Secundó: Noli esse justus multum, id est, noli tio. » Causam urgentem subjicit : « Nam quemad­ nimis rigide tueri vel prosequi jus tuum vel alte­ modum se libi curandum præbcat, quem fastidio rius, quia summum jus summa est injuria. Ita habes, qui contemptui se, non compassioni me­ Isidoras Pelusiota, lib. Ill, epist. 320 : a Hoc dico suo putet futurum? Ideo Dominus Jesus no­ sensu, ait, dicium est : Noli esse justus inultum, bis est compassus, ut ad se vocaret, neque deter­ noli justum severe ac rigide prosequi, verum per reret. Mitis venit, venit humilis. Donique ait : Ve­ bonitatem id exsupera. » Additque : Unde ille e nite ad me omnes, qui laboratis, et onerati estis, septem Greche Sapientibus (Bias, vel, utalii, So­ et ego reficiam vos. Reficit ergo Dominus Jésus, lon ) a furatus est illud suum pr,ib ¿yx*, id est, non excludit, neque abjicit; meritoque tales dis­ ne quid nimis, est modus optimus t q. d. Utere sub­ cipulos elegit, qui Dominica) voluntatis interpre­ inde eplkia, sive œquilate ct discreta modera­ tes plebem Dei colligerent, non repudiarent. Unde tione justitia'; idque primo, in justitia vindicativa, liquet eos inter Christi discipulos non esse haben­ sive punitiva, noli esse nimius juris et justitiæ dos, qui dura pro mitibus, superba pro humili­ exactor, censor aut ultor: quia tales sunt rigidi bus sequenda opinantur; et, cum ipsi quærant et truces, qui nullam fratribus cx infirmitate pec­ Domini misericordiam, aliis eam denegant, ut cantibus dant veniam, pcccantque contra præcep- sunt doctores novalianorum qui mundos se ap­ tum Christi : uNolite judicare, el non judicabi­ pellant. » Igitur recte ait S. Ilildeberhis, epist. mini : nolite condemnare, et non condemnabi­ 23 : « Quisquis nihil reatus impunitum relin­ mini, » Lue vi, 37. Ila S. Hieronymus : « Si quem quit, delinquit: culpa est totam persequi culpam; rigidum, ait, et trucem ad omnia fratrum peccata magnum quid et divinum sapit offensus clemens; conspexeris, ut nec in sermone peccanti, neque bonus princeps ita crimen insequitur, ut, quem propter naturalem interdum pigritiam moranti punit, hominem reminiscatur. » det veniam, hunc scito plus justum esse, quam Huc pertinet expositio Ferrano! Diaconi Cartha­ justum est. Nam inhumana justitia est fragilitati giniensis, qui S. Fulgentio coævus et familiaris, conditionis hominum non ignoscens.» Et Bachia- doctrina ct sanctitate floruit anno Christi 480 (ex­ rius, epist. De Recipiendis lapsis ad Januarium, stat tom. IX Riblioth. SS. Pair. ),scripsitque Paræcirca medium, tom. Ili JHLlioth. SS. Patrum : a Noli nelicum ad Reginum Comitem, qua ratione dux nimium esse justus; quid erubescis, ait, conjungi queat esse religiosus, in quo, regula o, in fine, homini peccatori? respice illum qui dicit : Noli egregie hanc gnomen pertractat : « Diligere soli­ nimium esse justus. Magister noster a latronibus ta, inquit, et horrere vehementer insolita, nimia vulneratum non solum cura dignum judicat, ve­ est justitia, non laude, sed reprehensione dignis­ rum etiam ad stabulum suum et ovile reducit.» sima, si placet sapientissimi sententia Salomonis : Secundo, in justitia distributiva, noli esse nimis Noli esse justus mullum : neque sapias plus quam justus, id est, cave ne nimis timeas beneficia vel Decesse est, ne obstupescas, ne remaneas frigidus. præmia dare indigno, quo fiat ut eadem etiam Quis remanet frigidus? cui fervor subtrahitur cha­ deneges digno. Tertio, in justitia commutativa, ritatis. Noli ergo multum esse justus. » q. d. Cave tantopere timeas alteri suam mercedem Deinde regulam innocenliie sextam hanc Duci ct lucrum non tribuere, ut libi inferas damnum. statuit : « Quidquid dixeris, gesseris et disposue­ Licet enim justitia consistat in æqualilate juris et ris, ut Dcoel hominibus placeas, noli esse justus debiti indivisibilis, ac proinde contra eam proprie mullum. » Casus particulares subjungit: « Incurrit non peccetur per excessum, sed tantum per de­ aliquis gravissimam facinoris culpam? meretur fectum, ut docet Aristoteles loco jam citato ; tamen judicialem sentire censuram. Tempera, dux op­ quoad operationem elexseculionem justitiæ potest time, impetum severitatis, et dum reo supplicia peccari per excessum, cum scilicet quis solvit de­ inferuntur, interioribus auribus pietas dicat : Noli bitum eo tempore quo non obligatur, cum magno esse mullum justus. Amicitia) alius immemor, de­ reipublicæ vel suo detrimento, ut, cum quis gla­ bita exhibere neglexit officia, dignus est abjici, dium reddit furioso, quo ipse grassatur in civium meretur sentire asperam læsionem. Cohibe, ob­ cædcm. Ita S. Augustinus in (JuœstionlAis Veteris secro, rectum dolorem, noli retribuere similia. Testamenti, Qutest. XV : a Nimia justitia, ait. in­ Ne ¿estimes quasi inimicum, sed corripe adhuc currit peccatum ; temperata vero justitia facit per­ velut amicum, respondente libi sapientissimo Sa­ fectos: quia peccantibus ad singula si respondeas, lomone : Noli esse mullum justus. Esto ergo jus­ non deerit ubi pecces. Ilie ergo justus non est tus, sed noli esse mullum justus. Esto justus ut multum, qui Dei imitator est.» Audi S. Ambro­ corripias inquietos, noli esse multum justus, ut sium, lib. I De Vomit entia, cap. i : u Etenim qui consoleris pusillanimes, ut suscipias infirmos, et studet humanæ infirmitatis emendare studia, ip­ patiens sis ad omnes. » Et post nonnulla : « Ô sam infirmitatem suis debet sustinere, et quodam quanta, dux sapientissime, dissimulanda sunt, modo prensare humeris, non abjicere. Nam pastor quanta toleranda, quanta leviter attingenda! 265 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. AIL quanta quoquo saceraotum intercessionibus con­ ri ta lem desciscat. » Idem in praecepti* ad Vir­ cedenda ab ilio qui sapienter audit ; Noli esse gines : multum justus! p Juxta illud S. Bernardi ad EuTa medio porro Tirios est fixa matorum : genium : «Rector omnia videat, multa dissimulet, Haud situs ac spinas inter rosa mollis lentas. pauca castiget. » Subdit deinde Fcrrandus: « In­ Idem, orat. 26 : « Ne magnopere justus sis, ait, ter alia denique detractionis abscondito jaculo neminem vulnerabimus, nec in moribus bene vi­ ncc supra modum sapiens. Par etenim justitve at* ventium sollicitius inquiremus unde culpentur, que sapientiæ detrimentum affert, acris tam in si loquatur unicuique nostrum per Spiritum Sanc­ actione, quam m sermone animi impetus, a bono tum fidelis Scriptura : Noli esse multum justus. » nempe et a virtute propter excessum excidens. Unde concludit : « Nullius onus portan4' per pa­ Hanc enim defectus et excessus pereque labefac­ tientiam fit importabilis omnibus paulatimque tant, non secus ac regulam additio aliqua aut sub­ odio crescente, mullorum animam primitus ^edi­ tractio. Nemo igitur sapientior sit, quam conve­ tionibus, deinde publicis aperit preliis: cupiendo niat, nec lege exactior, nec luce splendidior, nec esse multum justus, vere factus injustus, et no­ norma rectior, nec precepto divino sublimior. Id mine aut officio ducis indignus. Necessarium pro­ v$ro qua tandem ratione consequemur? nempe, inde sermonem, dux optime, sæpius repeto : si modesti et compositi esse curemus, nature le­ ges comprobemus, rationem ducem sequamur, Noli esse mullum justus. » Huc facit proverbium Arabum : « Non est jus­ ordinem et disciplinam non aspernemur. » Quin titia celeritas justitiæ, » q. d. Non est judici prae­ et Aristoteles, I Ethic. cap. vi, virtutem definit esse cipitanda sententia, ne postea deprehendatur in­ mediocritatem. Et Horatius : justa. Tertio. Tertio, noster Lorinus et Pineda sic exponunt, Virtus est medium Tiliarum uinaque reductum. q. d. Noli divina judicia curiosius scrutari, ut censorem divin® justitiæ agere videaris, dicendo : Et illud Hesiodi : Cur Deus permittit justum perire in justitia sua, Mensuram servi, modus in re est optimus ornai. et impium in malitia prolongare vitam? unde sub­ dit, neque plus sapias quam nccesse est; Septuaginta, Hunc sensum exigit antithesis vers, seq.: «Ne im­ noli argumentari plus quam oportet, ut velis dispu­ pie agas multum : » Hebrea, ne pecces multum. tare cum Deo, juxta illud Jcremiœ xii, 1 : « Justus Rursum hoc sensu congrue hæc gnome nectitur quidem tu es, Domine, si disputem tecum : ve- precedenti : « Justus perit in justitia sua, » q. d. rumtamen justa loquar ad te : Quare via impio­ Noli esse nimis in rigore justitiæ, pœnitentiæ, ora­ tionis, contemplationis, cæterarumque virtutum, rum prosperatur (1) ? » Cuirio. Quarto, noli esse nimis justus, id est nimis bo­ ne tibi mortem, vel naturalem, vel violentam ab nus, nimis lenis, nimis placidus, ut peccata dissi­ iis qui hunc rigorem justitiæ non ferunt, accermules, nec iis resistas. Ita Chaldæus, nc sis justus sas. Favet quoque causa quam subdit : « Ne ob­ nimium, ait, in tempore quo reus est peccator mortis, stupescas : » nimius enim rigor mentem hebetat, ut clementer agas erga aim, non occidens eum; nec ac corpori stuporem inducit. Huc pertinet expositio Aben-Ezra? : Nïmfc jus­ sapiens fias sic amplius, juxta sapientiam improbo­ rum, ct ne discas vias eorum : ad quidnam pervertes tus est, inquit, qui nimiis jejuniis, orationibus, la­ viam tuam? Ita quoque Hebræi hic in Mídeos siva boribus corpus extenuat, imo enecat et ad summum Glossa, ac R. linceados : Nimis justus, id est stuporem desolat ionemque adducit. * Nihil minus ex­ bonus, inquiunt, fuit Saul, qui pepercit Apag, pedit quam agrum optime colere, » ait Plinius, et melioribus armeniis conlra praeceptum Dei, lib. XVIII, cap. vi, quia sic omnis ejus succus et ideoque regno el vita excidit, lib. I lleg. cap. xv, vigor exhauritur, ut fìat effcelu sterilis : sic qui nimiis laboribus mentem vel animum excolunt, vers. 9. Quinto. Quinto, plane, piene et adequate, 7. d. Noli ni­ illum enervant et stupidum efficiunt. I nde S. Ber­ mius esse ct excedere modum in justitia, tum pro­ nardus, serm. 4 in Psalm. Qui habitat : « Sicut, prie dicta, lum generatili! accepta, hoc est in vir­ inquit, iste corporeus sol, licet bonus sit et valde tute. Vicius enim consistit in modo, el medio duo- necessarius, tamen et fervor ejus, si temperatus rum extremorum, quæ proinde vilia sunt. Ila non fuerit, infumo capiti, et splendor infirmis S. Gregorius Nazianzenus in Distichis: « Cave, oculis nocet, nec est solis culpa, sed infirmitatis : ait, ne, vel nimis rigidam justitiam, vel incur­ sic etiam sol justitiæ est. Unde et dicitur : Noli ni­ vam , vel versutam prudentiam habeas. Optimus mium justus esse, non quod justitia bona non enim omnibus in rebus est modus Animi per­ sit; sed quia, dum adhuc infirmi sumus, oportet fidiam rego, ne ahoqui a fortitudine ad teme­ ipsa bona gratia temperari, ne forte elationis, aut indiscretionis vitium incurramus. » EtS. Ephrein, epist. ad Joannem monachum, De Patientia: « Noli ti) Hic sensus genuinus esso videtur. — Sequitur vers 18 : Attamen ne sis impius Hinni, etc. Ta nimis esse justus multum : neque plus sapias quam tiecesse est, ne obstupescas. » hoc est, inquit, na redundat, adhlbelurquo ob anlilheslo. 264 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. VIL majora te presumas; noli tentare ea quæ vires tuas, tum naturæ, tum grati» superant, ne oneri succumbas el facti lo pœnitcal. Exemplum affert de monachis quibusdam, qui majoris perfectionis studio cellam relinquentes, contra monita supe­ riorum, m aridissimam solitudinem se contule­ runt : sed ibidem fame ct frigore contecti, aliqui etiam enecti fuere. Saplenlior fuit S. Macarius qui, ut ibidem refert S. Ephrem , a spiritu quodam stimulatus, ut pergeret in interiorem eremum, diu illi restitit, Lindemqueci obsequens, egressus in eremum vidit ibidem duos homines nudos, quos compellans : « Quomodo, ait, beri ¡jotero monachus? Él illi ad cumdcm : Nisi quis renun­ tiaverit omnibus qui in mundo sunt, non poterit fièri monachus. Ad quos ille : Ego, inquit, infir­ mus sum, et non ita valeo, ut vos. Cui illi : Si nequeas ut pos, sede in cella tua, ct peccata tua defleas,» 7. d, Esto cçilita, si nequis esse eremita; coenobitam age, si non vales anachoretam, juxta illud tritum : a Si equum agere nequis, a^as asi­ num. » Hac in re peccant sæpe novilii, qui ex no­ villo fervore, sed indiscreto, illico volunt esse per­ fecti et summi in sanctitate, ideoque nimiis je­ juniis, orationibus, pœnitentiis sé conficiunt, ut ægrotenl, indeque flant tepidi aut scrupulosi. Igitur nimium in justitia omniuue virtute ca­ vendum, singulisque modus est adhibendus, ex­ cepte amore, a Nam modus amandi Deum est amare sine modo,» ait S. Bernardus; hæc de amore Dei mieliige per se : nam per accidens, no scilicet nimis- debilitentur cerebrum ct corpus, modus quoque contemplationi clamori adhiben­ dus est. Denique nonnulli per justitiam accipiunt reli­ gionem, q. d. Ne sis nimis justus el sapiens, id est nimis religiosus el curiosus in scrutandis divinis ; « ne obstupescas, » id est né fias superstitiosus, vel hœrelicus, vel scrupulosus ct delirus. Religio enim, si sit nimia, a seipsa degenerat, fitque su­ perstitio. Hinc Plutarchus iu Camillo: «Pietas, in­ quit, sive religio medium est inter contemptum nummis et superstitionem. Pietas autem, est quod aiunt : Ne quid nimis, optimum est. » Neqle plus sapias quam m.cesse est. — Hebræa, ne liti sapias amplius quam par est, vel, ne le sapenlei/i colimes cjcd/enier, sive plus lequo; Ara­ bicus, ne sapias sapientiam superfluam; Olympio­ dorus, ne nimis sapias; Campensis, ne sapias ultra modum; Tigurina, ne majorem tibi sapientiam arro­ ges Sensus est, g. d. Ne nimis sapere velis in in­ venienda et tuenda nimia tua justitia, qua velut rigidus justitiæ censor judicare cl censere presu­ mas inores, actiones, judicia non solum hominum, sed el Dei, quin el legem ipsam, quasi illa velis esse legalior et justior, uti paulo ante dixi ex Na­ zi anzeno. Ende Septuaginta vertunt, noli argumentan plus quam oportet: S. Hieronymus, ne queeras amplius. Rursum qua velis plus saper»' c , cap. liad Ephcs. banc gnomi a accipiunt de peccatis, non tantum ve­ nialibus, sed el mortalibus, quod scilicet caom­ nia nemo suis viribus vitare possit, ul vere sit justus. Indeque evincunt necessariam fuisse Christi incarnationem , ul Christus suis mentis nos justi­ ficaret, ac gratiam ad vitandum omne peccatum mortale nobis impetraret el conferret. 22. Sed et ClXCllS SERMONIBUS QUI DICUNTUR, NB Vf». ÎÎ ACCOMMODES COR TUUM : ÎSK FORTE AUQ1AS SERVUM MALED1CEMEM URI ; 23. Scit emm conscientia tu a, quia et tu crebro (1) Hujus versus, si cura præccdentibus coonectaiur, soasus erit : Quoniam nullos homo a deliciis prorsus liber sil, no in Deum querelas effundo, quod ubi in malis justus esse videatnr Euttfdem alii cum sequeutibus non male jungunt : idcirco etiam cvnctii, elc. i Veis, u COMMENTARIA LN ECCLESIASTEN, cap. VIL maledixisti aliis. — Septuaginta vers. 23 ita red­ audiendi, n Titus Imperator : « Nihil ago, inquit, dunt, etenim frequenter malignabitur in te, et multis ob quod reprehendi merear; ea vero, quæ do me modis male ufficiti cor tuum, nempe quia tu etiam falso dicuntur, prorsus negligo. » Ita Xiphilinus in maledixisti alus; Aquila, quia frequenti tempore ejus Vita. Plutarchus, lib. De cohibenda ira : « Ac­ male habebit cor tuum, si nimirum attenderis et curate, inquit, scrutari inquirendo omnia, atque curaveris quid quisque dicat. Hebraeum bSp kalal in medium protrahere omnia servi negotia, omnes significat vilem facere, extenuare, deprimere, de­ amici actiones, omnia filii studia, omnes uxoris trahere, maledicere, exsecrari, mala imprecari, susurros, ea vere res iras gignit multus,atque con­ siiniliaquc dicere et facere, quæ suggerit animi tinuas et quotidianas, quarum summa eo redit, amaritudo, turbatio, impatientia, ira et odium. ut morosi intraclabilesque reddamur. Euripidis S. Hieronymus hanc gnomen praecedenti nectens esse : Deum res magnas curare, exiguas femin® sic explicat : a Sapienti® auxilio confortatus, vel dimissas sinere. » Philippus Macedo primoribus ad bona, vel ad mala praepara cor tuum, el non sibi obtrectantibus : « Gratias, inquit, iis hdbeo, cures quid de te loquantur inimici, qualis foris quia eorum obtrectatione fio melior, dum factis opinio sit. Quomodo enim prudentis viri est conor illos mendacii convincere. » Ita Plutarchus murmurantem famulum non audire, sic et sa­ in Apophth. Unde Seneca, lib. Ill De Ira, cap .xxiv : pientis hominis est sapientiam praeviam sequi, et it mulicr, dum eam componit et pre­ in omnibus e-s<» vanitatem,errorem el stultitiam. poni! morti, quæ omnium terribilium est terribi­ Ita S. Hieronymus. lissimum, ait Aristoteles. Hoc est quod de femina Denique ditshan significat ingenium, excogita­ dicitur, Proverò, u, 18: »< Inclinala est ad mortem tion-ni. inventionem, artem, industriam, 7. d. Ul domus ejus, et ad inferos semito» ipsiqs. » Vide excogitarem et invenirem artem et industriam ibi dicta, ct Proverb, v, 12. ubi oslendi luxuriam rede et feliciter vivendi : hæc enim summa est parere paralysin, npoplexiam, phlhism, morbum ar>. Sicut enim su ma cd ars bene morí» udì, sic veneren» luis, et mille alios quibus torquetur et el sumina est ars bene bitoque vivendi; hæc strangulatur luxuriosus. Unde gentiles Libilin un, enim ill ito pirit el gignit. Septuaginta, el ex iis id era?snlcm mortis S. Ambre d **. lib. /)• Rimo mortü, cap. vu, ex et deain exequiarqm, ail Plut an luis in Numa. corre lion Sixlinu, sic legll : «t Circuivi cor tneum, El Athenienses Venerem adoiabanl, quasi Parca­ ut considerarem et quaererem sapientiam et nu­ rum maximam, eique cognomen dederunt ávípolo tu 1 et ut cirem impii lætiliam, cl molestiam, ^c;,idest vironim homicida, l<‘ste Pausania, lib. I. cl jiclaHonem, et inveni ego eam amarior in Secundo, femina est «laqueus venatorum. » quia Est h. morte.» Child cus : «In tantum Unique immeri- quot in ea sunt corporis ornamenta, tol sunt ju- T4pa Oiò'iv •pvxixoç ’Ev-j-ip •pnxiÇw Tbvouxi •pivr:. rxc kÎgtw güx. nioTCut rte fviar ique: In quorum subure locum (raudcM|ue dohq e, Insidi# pie el vis, el ainur sceleratus hibeodL Noster Pineda per rectitudinem accipit pudici- Qndii tiam, rujus jacturam paulo aule in mulieribus ^^’7“ taxavit, ac quæsliones infinitas refert ad femineas 11 lites ct tricas; sed, ul ipso fatetur, h rc arctior et humilior est hominis rectitudo : plena enim et adacquata est mentis per gratiam et virtutem quamlibet, ac pmsertim per justitiam originaleui integritas, eonformitas, justitia et sanctitas. Unda MO COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN. cip. VH. S. Thomas, I part., Quæst. XCV : a Retis, inquit, subire detrectat, et si illa vult abstinere, hoc fecit hominem rectum. Erat enim rectitudo se­ manducare; si illa vigilare appetit, istud dormi­ cundum hoc quod ratio subdebatur Deo, rationi re; si animam laborare, corpus otiari, el socor­ vero inferiores vires an i mie et corporis. Prima dia consumi delectat. Jam sensus ct appetitus ra­ nutem subjectio erat causa secundæ et terliæ. tioni non parent, sed tanquam servi rebelles ad­ Qiiamdiu enim ratio manebat Deo subjecta, infe­ versus illam insurgunt, et (quod miserabilius est) riora ei subdebantur, ut docet S. Augustinus, » deceptam et captivam pertrahunt. Jam ratio di­ lib. De Natura et Gratta, cap. xv , et lib. De Cor- vinas leges preterit, sui Creatoris jussa contem­ rept. et Gratia, cap. xi. a Rectitudo hominis m eo nit; quæ proinde illud Jerem. audit : a Confregisti ed. ut carni spiritus utpote inferiori superior jugum meum, rupisti vincula mea, el dixisti : Non prosit et imperet, et hæc illi jussa adsit atque ob- serviam. » Quid moror, et hominis niorbos enar­ temperet, » ait Rupertus in cap. i Genes.; etS. Au­ ro? « Omne caput languidum, et omne cor inte­ gustinus. lib. XIV DeCivit. cap. xr et xxvii : « Fecit, rens. A planta pedis, usque ad verticem, non est ait, Deus hominem rectum, ac per hoc volunta­ in eo sanitas : vulnus, et livor, et plaga tumens, tis bonm; non enim rectus esset, bonam non ha­ non est circumligata, nec curata medicamine, bens voluntatem. » Et S. Hieronymus, lib. I Con­ neque fota oleo, » Isai. i, 5. tra Jovuaan. : « Cum boni creati simus, et boni a Et ipse (Adam cum posteris, unde llebræa, Deo .psi vitio nostro sumus ad pejora delapsi, et Septuaginta, Syrus, Arabicus, S. Hieronymus in quod in paradiso rectum in nobis fuerat, egre- Comment., Campensis, Vatablus el alii habent ipsi dientibus e paradiso depravatum est. d Vide in plurali) infinitis se miscuerit quæstiombi s. — D. Thomam loco jam citato, ac ibidem Suarez, llebræa, et ipsi guœsierunt, myoüH chissebonoth, Vasquez, Valentia, Molina, cœterosque scholas­ id est rogitationibus; Symmachus vertit, curiosi­ ticos. Rectum enim dicitur, quod suam regulam tates; Cajetanus, rationes; alii, astutius, artes, af­ in quo ndæquat Adam ergo creatus est reclus, quia ra­ fectus pravos. Apposite per guastiones infinitas tioni el legi Dei per omnia conformis : hæc-enim accipias plurimas philosophorum de hominis rectitudo efficiebat in eo omnium virium et po­ fine, summoque bono ac felicitate, in quo scilicet tentiarum consonam harmoniam, mirumque illa siti sit, opiniones et pugnantes sententias. consensum et quasi concentum, cum jam post Thauinaturgus accipit quæstiones nunquam fi­ peccatum in nobis experiamur rebellionem car­ niendas, quod cum homines ad indagandam sa­ nis et spiritus, miramque virium omnium disso­ pientiam sint nati, ipsi tamen in verbositate om­ nantiam , luctam et pugnam. Deus ergo fecit ho­ nem ¿elatem conterant. R. Salomon per guœst iones minem rectum, quia in ipso creationis momento accipit uxorias lites et rixas, g. d. Adum, cum solus Adamo gratiam sanctificantem infudit, eumque erat, recluserat el pacatus;cum ei addita est Eva, justitia originali vestivit. Gratia efficiebat deifor- incidit in uxorias lites: verum hoc frivolum est et mem, imo Dei filium, angelorum fratrem, crea­ rabbinicum. Tale est et illud versionis Tigurimn : turarum dominum. Originalis justitia per jugem « Deprehendi, ait, quod Deus Adamum probum Dei assLMentiam omnes animæ vires, puta intel­ condiderit; ipsi autem plures facti cogitationes lectum, memoriam, voluntatem, item sensus et vanas persecuti sunt. » Non solum enim posteri appi litus omnes ita moderabatur, contempera­ Adir, sed et ipse Adam post lapsum id fecit, et bat, el puras pacalasque efficiebat, ul nulla inter a se infinitis miscuit quæslionibüs, n ut habet eas esset discordia, nullus ne minimus quidem Vulgatus. Acute Hugo Cardinalis, licet minus ge­ defectus. Eratergo Adam tunc memoria tranquil­ nuine ad litteram, per quæstiones accipit tor­ lissimus, intellectu perspicacissimus, voluntate menta : tot enim tormentis cl aculeis cruciatur rectissimus, sensibus obedienli>simus, appetitu homo, quot cupiditatibus servit, presertim uxo­ subjectissimus, in quo corpus animæ jussum sine riis et femineis. Unde illud S. Hieronymi Contra ulla contradictione sequebatur, sensus et appe­ Joviman. : « Qui non litigat, cælebs est.» Et illud titus rationi parebant, et ratio divini numinis Juvenalis : ducebatur imperio. Unde Prosper, lib. Il De Vita Semper habet lites, alternaque jurgia lectus, Contemplai. : « Non inquietabat, inquii, molesta Id quo nupta jacet, minimum dormitur in illo. sollicitudo quietum, non fatigabat labor anxius otiosum, non somnus opprimebat invitum, non Nota : Tò miscuerit habet auxesin, ul recte adver­ ainitt«*ndæ vitæ timor angebat de immortalitate tit Pineda, g. d. Homo adeo quæslionibus, id est securum. Habebat facilem victum , corpus ex cogitationibus, curis, cupiditatibus el litibus im­ omni parte sanum, tranquillum motum, cor mersus, imo absorptus est, ut videatur totus mundum, ignarus pœnalismali, habitator para­ compositus et compactus cx quæslionibus, que­ disi, expers peccati, capax Dei. Postremo quid eo rimoniis, litibus, rixis, vix aliquid purum et me­ felicius fuit, cui erat urbis subjectus, nullus in­ racum in homine cerni possit, quod non sit con­ i' Mus liber animus,et visibilis D. us?n Jam vero fusaneum et miscellum ac perturbatum. Ergo post lapsum soluta hac potentiarum harmonia, mult irum rerum confusionem et perturbationem honuue distemperato corpus annate imperium videtur significare, cum humanorum studiorum 281 COMMENTARIA TN ECCLESIASTEN, cap. VH. et passionum agitatio cœlum terne miscet, et in posteros omnes transfudit Vis ergo excludere concupiscentiam? Exclude curiositatem, claude omnia confundit. nomo Quæres, cur Noster Hebræum nW3wn chiste- oculos, aun s, mentem, dicitoque cum Propheta : honoth vertit qxurstionibus, et non cogitationibus? «Averte oculos meos, ne videant vanii dem,» quatio» Respondetur, quia rò questionibus multa signifi- ne visam concupiscant, et gustare velint instar uibnu cat hu¡c |oco congrua et opportuna. Primo enim, Evæ. lrIun* quæstiones significant varias philosophorum de Quinto, Noster Ludovicus Molina per questione* Qalat* felicitate et summo hominis bono disputationes accipit perplexitates, cæcitalem et ignorantiam, et opiniones, dum alii illud in honore, alii m quam per peccatum incurrit homo; qui enim ig­ opibus, alii in sanitate, alii in scientia, alii in norat, is quærit id quod ignorat et nescit. Quæsprosperitate, alii in amicitia. etc., collocarunt. tio ergo notat ignorantiam, impudentiam, insi­ Salomon enim totus hic est in describenda rerum pientiam hominis in rebus, tum speculativis, tum vanitate, el inquirenda veritate veraque felicitate, potius praeficis. Omne enim peccatum prodit ex qua scilicet in re homo recte, honeste el beate quadam ignorantia, id est, imprudentia, quod vivere queat, atque illam vix in ullo mortalium scilicet homo non satis consideret peccati damna se reperisse commemorat, eo quod homo rectus et pœnas gehonnæ, quibus se obnoxium reddit. a Deo conditus rectitudinem ct Deum unum, in Nam si has prudenter consideraret et ponderaret, quo solo ejus felicitas sita est, peccando deseruit, ulidebet, utique non peccaret. Sed audi Molinam , ideoque felicitatem in variis rebus creatis, ad spe­ I p irt. tract. De opere 6 dierum , disp. 27, sub fi­ ciem formosis el delectabilibus quærat, et nus­ nem : Questionum nomine intelligit anfractus, diffi­ quam invenial, cum in eis non consistat. Homo cult tes ct ambiguitates, quæ amissa justifia ori­ ergo ab una chesbon, id csl cogitatione ct ratione ginali per peccatum primorum parentum, eoque Deo adhærendi, eaque feliciter vivendi, uti dixi ipso recedente a natura humana concentu, recti­ vers. 28, deflexit in chissebonoth, id est in mullas tudineque illa maxima, qua condita fuerat, atque cogi lati undulas, quaestiunculas, ratiunculas, quas ignoranti® vulnere simul suscepto, in humana ipse sibi excogitavit ct finxit quasi ibi beatam vi­ vita sunt consecuta. Unde sequitur quod homo in tam inventurus, sed revera non nisi tricas, spinas justitia originali longcque sublimiori statu, quam et œruinnas invenit, quia relicta vera arte bene sit ille, in quo nunc est, fuerit conditus. beateque vivendi, vanas et fallaces artes bcahe Serto, quidam per questiones accipit quedos, Seito. vitæ sibi commentus est. id est querelas ct querimonias, quas pariunl fccnndo. Secundo, quæstiones significant continuas solli­ miseri® et dolores hujus vitæ homini lapso. Ve­ citudines et curas, item lites ct rixas hujus vitæ, rum sic quest iones sine diphthongo forent; jam quibus homo non tantum cum æmulis, vicinis autem scribuntur cum diphthongo. vel amicis, sed etiam secum ipse litigat et rixatur, Rursum accipit questiones non tam active , dum mente cœlcstia, came terrena cogitat et con­ quam passive pro rebus quærcndis ab homine, ad quas scilicet interroganti Deo. homo in die cupiscit. Tertio. Tertio, quæstiones significant curiositates, qui­ judicii respondere debebit, ut quæstio hic per bus plenus est homo, ut omnia præsertim nova, catachresin rcspnnsioncm significet. Interrogabit aliena, peregrina et incognita scrutari velit, ideo­ enim Deus quemque, et quæret : Cur tot benefi­ que infinitis molestiis se implicat. Hinc rursum ciis meis ingratus fuisti9 cur sanguinem Christi quæstiones notant difficultates cl molestias quas­ mei profananti? cur gratiam ejus et vocationem libet, quibus se homo vel sponte vel coacte im­ respuisti? cur hoc peccatum perpetrasti? cur miscet. Accedit Hugo, qui per quæstiones accipit proximum læsisti? cur adulterium commisisti? equuleosct tormenta; hæc enim vocantur quaes­ cur furatus es? cur occidisti? cur concupiisti tot tiones, quia per ea veritas criminis in judicio ex­ tantaque illicita? Atque ad singula respondere quiritur ct exprimitur arco. «Quæstio tenet cum debebit homo pavidus et anxius; et quia justam responsionem dare non poterit, audiet senten­ qui in jus vocatus est, » ait Papinianus. Quarto. Quarto, quæstiones significant cupiditates, qui- tiam damnationis ad gehennam, cui proinde in­ bus scatet homo,per metalepsin : quæstiones enim felix iu hac vita, dum peccat, se immiscet, et ob­ notant cupiditatum originem ct fontem, scilicet noxium reddit. quod prodeant ex curiositate quærendi et sciendi, Insuper alius per qutrslioncs accipit tentationes, puta ex pruritu sentiendi et experiendi quid in sophismal i el captiones diaboli, quibus quasi la­ qualibet re sit bonum, jucundum el delectabile. queis animam irretit, convincit el capit, sicut Alludit ad primam quicstionoin serpentis, quam Sphinx suis quæslionibus implicatis transeuntes movit Evæ dicens : a Cur pnecepil vobis Deus, illaqueabat, capiebat el occidebat. Verum hœ ut non comederetis do ligno scienti® boni et quæstiones accommodatitiœ el mystica* sunt po­ mali? » Gen. m. Ad quam quaestionem in curio­ tius quam litterales et genuiuæ. sitatem gustandi pomi exarsit Eva, illudque co­ DeniqCT; guæsh'ones Salomon opponit rectitumedit, ac eodem maritum nosque omnes perdi* dii i et homini recto, qua scilicet in statu innocen­ dit, atque suam curiositatem ct concupiscentiam ti® ueus ejus erat recta sine ulla culpa,æque ac tes COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. Vili. e corpus sanum ab ninni pœna liberum ; quarc per dixit paulo ante, (jui scilicet sciat non se qnmsquastiones «-ignificat turn culpas ct peccata, tum tionibus miscere ac involvere, ex quibus nequeat pomas et tormenta, quas peccando et desciscéndò extricare se; verum eas amplecti ex quibus noni a primeva rectitudine homo sibi ascivit; qua de expedire, casque solvere, nec nisi rès honestas causa Decesse fuit invenire virum unum eleelmn ac pias sobrie scrutari. Addit antonornastiee int-1ex mille, pula Christum , qui illum a quæstiôrti- ligi vel Christum, vel Salomonem sapientis no­ bus ct distorsionibus hisce expediret, cumque mine; per « solutionem verbi, » non solum di­ primi! rectitudini et æquitati restitueret. Unde vina? Scripturæ, juxta illud : « Quis est dignus accipere librum, el solvere sighacula ejus? n sed subdit : Ours TAUS DT SAPins EST? ET QÜIS COG5OVITSOLUejus de quo sumus in judicio interrogandi : quia tiomj vrhfii?— llcbr.ra, Chdd rus. Hieronymus, qui custodierint et viderint justa, invenient quid Vatablus, Campcn>is crlerique hcbraizanles hanc respondeant, Sapient, vi, 11. gnomen referunt ad initium capitis sequentis. Tertio, Titelmannus, q. d. Si sapis, atiende di­ Unde ab ea inchoant caput octavum. Hinc Chal- ligenter ad ea qua- dixi de pericùlo et malitia mu­ difeUS vertit, quis vera tanta effertur sapientia, ut lierum, do panciute virorum ; quodque non Deo, adversus prudentiam Domini possit consistete, ct in qui rectos nos condidit, sed nobis ipsis deprava­ Prophetarum sermonibus germanam interpretationem tionis culpa sit danda. cognoscere? Septuaginta, Syriis et Arabicus verQuarto, plane et simpliciter, 7. d. Quis æquetur tunt,çuis novit sapientes? Cui quislioni mox res­ sapienti, qui hæc (pur jam dixi difficilia et a pau­ pondet cap. vni, I, sapientem ex vultu internosci : cis cognita, cognoscit et penetrat, ac præcipue in­ « Sapientia hominis, ait, lucet in vultu ejus, n finitas quæstiodum tricas, quibus ahi se miscent, Verum melius Vulgata. Sepluaginth, Syrus, Ara­ devians, cognoscit «solutionem verbi? » scilicet bicus et alii passim hanc gnomen nectunt phfccc- qiurstionis paulo ante a me proposita?, puta de dentibus, idque varie et vario sensu (1). ratione et modo inveniendi vitam beatam cl feli­ Primo, Cajrtanus, quis talis est, ut sapiens sit? cem, ait Cajetanus. sequendo unum virum do quasi dicat : Nullus vel vix ullus est vere sapiens, mille, puta Christum Dominum. Aliter S. Hiero­ uti paulo ante dixit. Huc perlinet versio Campen­ nymus, qui per verbum accipit S. Scripturam, sis, quis conferendus cum eo qui judicium habet de et Chaldæus, Prophetam; abi, verbi, id est ver­ rebus? borum, id est rerum, problematum, vel ques­ Secundo, Hugo Cardinalis explicat, quasi dicat : tionum difficilium. Ita Albinus, Olympiodorus et Quis talis est, ut sapiat? talis, scilicet reclus, uti Vatablus. Est conclusio significans non nisi a sa­ piente difficultates propositas posse resolvi : hanc (I) Maurer, quit est sicut tapiri? quis in sapieutum numero habendos est? El quis novit explicationem verbi enim esse laudem et dotem sapientia? ac sapien­ tis, ac proinde eum rarum esse et vix unum e hujus, sen ten tue qua? sequitur ; Sapientia hominis, etc. Husentòutlerus.... ct quis scit rerum expuitionem. Ilie mille reperivi. Simili epiphonemate David claudit venus promittitur iis que Statini sequuntur sipientiie Psalm, evi, dicens : « Quis sapiens ct custodiet pnoceptis Unquam breve proœiniutn. « Oblique, ait hec?et intelligei misericordias horimini?» Iden­ D. Hieronymus, de se loquitur Auctor, quod nemo iu fuerit sapiens, ut ipw,ei nullus sic scierit problematum tidem enim ad sapientia? elogia recurrit Salomon, ul eam omnibus apprædicel, amnesque ad ejus solutiones, el sapientia ejus a cuncto laudata sit po­ pulo. • studium impellat. CAPUT OCTAVUM. SYNOPSIS CAPITIS. Saptenfiœ ait signa ct effecta, illam enim lucere ait in vultu, verbis moderatis, juramenti legisque custodia, ct vpportuudutis observatione: luec enim prastut ct efficit sapientia. Deinde, vers. Q, quoniam vanitatis gmera recenset, prosertim quod impii tractentur ut pii. Denique, vers. 15, laudat vitam moderatam qutc opibus suis fruttar, ct a se anxias curas et curiositates omnia scrutandi ablegat. f. Sapientia hominis lucet in vultu ejus, et poten fissi in iis faciein illius com mu tabi U 2. Egó os regís olisci vo, el præcepta juramenti D< i. 3. Ne festines recedere a facie ejus, inopie permaneas in Opere malo : quia oinne, quod volücrit, faciet : 4. et sermo illius po­ ti slab? plenus est : nec dicere ei quisquam polesl : Qüàie il i facis? S. Qui custodii pra‘cej>tuiu, non expeiieUir quidquam mali. Tempus el tes^onsiuiiein cor sapientis intelli^it. COMMENTALA ÎN ECCLESIASTEN, cap. VIH 283 G. Omni negotio tempus est, et opportunitas, ct multa hominis afflictio: 7. quia ignorat prælerita, et futura nullo scire potest nuntio. 8. Non est in hominis potestate prohibere spiritum, nec habet potestatem in die mortis, nec sinitur quiescere ingruente bello, neque salvabit impietas impium. 9. Omnia hæc consideravi, et dedi cor meurn in cnnclis operi­ bus, quæ fiunt sub sole. Interdum dominatur horno homini in malum suum. lO.Vidi im­ pios sepultos : qui etiam cum adhuc viverent, in loco sancto erant, et laudabantur in civi­ tate quasi justorum operum; sed et hoc vanitas est. 11. Etenim quia non profertur cito confra malos studentia, absque timore ullo filii hominum perpetrant mala. 12. Attamen peccator ex eo quod centies facit malum, el per patientiam sustentatur, ego cognovi quod erit bonum timentibus Deum, qui verentur faciem ejus. 13. Non sit bonum impio, nec prolongentur dies ejus, sed quasi umbra transeant, qui non timent faciem Domini. Ii. Est el alia vanitas, quæ fit super terram , sunt justi, quibus mala proveniunt, quasi opera egerint impiorum : et situi impii, qui ila securi sunt, quasi justorum facta habeant; sed et hoc vanissimum judico. 13. Laudavi igitur lætitiam, quod non esset homini bonum sub sole, nisi quod comederet et biberet, atque gauderet : et hoc solum secti m auferret de la­ bore suo, in diebus vita? suæ, quos dedit ei Deus sub sole. 16. Et apposui cor meum ut scirem sapientiam, et intelligerem distentionem, quæ versatur in terra: est homo, qui diebus et noctibus somnum non capit oculis. 17. Et intellexi quod omnium operum Dei nullam possit homo invenire rationem, eorum quæ fiunt sub sole : et quanto plus labora­ verit ad quærendum, tanto minus inveniat : etiam si dixerit sapiens se nosse, non poterit reperire. Vena. L Sapientia hominis lucet in vultu( sicét in speculo, ait Ungo) ejus. — Vatablus explicat de vultus serenitate ct hilaritate : Cajetanus de ma­ jestate ct auctoritate; Clarius de gratia, a qua vo­ cari solet vultus gratiosus ct festivus; Olympio­ dorus accipit vultum animi, non corporis, q. d. Sapiens habet anióne suæ faciem luce magna conspicuam, jubare scilicet divina* sapienti® il­ lustratam : verum hoc mysticum est. S. Hierony­ mus hanc gnomen nectens ultimis verbis cap. pneccd., sic legit, sicque plane clarcque exponit : « Quis ita, ul sapiens? cl quis novit solutionem verbi? Sapientia hominis illuminabit vultum ejus, ct foriis faciem, etc. Supra docuerat difflcile bo­ num hominem inveniri, cl vènicntrm contra eli­ serat quæstionem : a Deo bonos homines condi­ tos, sed sponte sua ad peccatum delapsos. Nunc quid boni homini dederit Deus, quasi gloriabun­ dus enumerat, sapientiam scilicet, atque ratio­ nem previdenti®, occulti Dei noscere mysteria, ct arcana ejus sensa cordis intrare. Oblique autem de se loquitur, quod nemo ita fuerit sapiens, ut ipso, el nullus sic fecerit problematum solutio­ nes , cl sapientia ejus a cuncto laudata sil populo, quæ non solum intrinsecus latuerit, sed et in hipcrflcic corporis et speculo vultus eluxerit, ultraque omnes homines prudentiam mentis in fa­ cio sua pinxerit (i,. » (I) Esi lü h*'br., Sapientia hominil illuminat rallum fjuj, facem ei prœbel, ul clarísimo videat, quæ sibi uni agenda, quæ fugienda; melius alii, serenum Kllanmquo reddit ejui vultum. Et rubar. Tediai, fatiti cjui Porro, sapientia lucet in vultu tripliciter : pn- Saptatu mo, quia, ut ait S. Hieronymus et Albinus, anima ’“¿J® selpsam suasque passioni* et affectus imprimit corpori, pneserlim vultui per naturalem sympa­ thiam, qua forma materiam, puta anima corpus sibi adaptat et adrcquat. Animus ergo sapiens sa­ pientiam prodit, imo fingit el pingit in vultu, sicut sigillum sui figuram fingit et pingit in cera, hl palet ex physiognomic. Unde signa physiognomica saphnliæ et insipienti®, virtutum el vi­ tiorum, quæ in vultu loloque coqiore relucent, recenset Aristoteles in PAysiognomiokl. Quocirca Thuanus vertit : Nempe mirat rosea sapientis fronte coruscus Fulgor, el ex vullu fenUs ct ruga facessit. Vultus ergo est viva imago , imo speculum et si­ mulacrum animi, uti communis habet sapien­ toni sententia. Intellige communiter ita fieri, at non semper; nam, ul ait Comicus : a Multis mor­ talium facies est ingenua, mens vero intus illibe­ ralis repentur. » Stanilo cl potius, quia sapientia, id est pru- secuxxk, dentia et virtus, non tantum animum, sedet cor­ pus, prœsertim vultum ad omnem honestatem cl decorem componit cl cfformal, facitque ut in eo reluceant gravitas, modestia, comitas, pro­ bitas, pictas, scilicet in fronte serenitas, in genis verecundia, in oculis candor, m ore prudentia tnuiarur, ncil. ppp aplentium. Minus recte Maurer, ita ul splendor faciei ejui dupluttur- XESIASTEN, cap. Vili. corda hominum manifesta sunt prudentibus. » Er potentissimus faciem illius commutabit. — Pruno, q. d. Princeps aut tyrannus, aut quis alius potens, vel minis, vel pnemiis flectet constantiam faciemque sapientis et sancti, ut a sapientia et probitate ad insipientiam et improbitatem deflec­ tat. Rursum sapiens si principi serviat, et ab il­ lius vultu nutuque pendeat, necesse est ut sæpe vultum cum eo mutet, sicut umbra mutato cor­ pore figuram suam mutat et variat ; quare si sa­ pii. non principi terreno, sed cadesti, apud quem nulla est vicissitudinis obumbratio, Jacobi cap. i, vers. 17, se mancipet; quod monet Sapientia, dum subdit : a Ego os regis observo. » Secundo ct genuine, per potentissimi™ accipe Deum. Dat causam cur sapientia luceat in vultu sapientis : quia scilicet Deus illam immutai, ini­ que suam sapientiam el lucem aspirat, præsertim in oratione et colloquio cum Deo patre lumi­ num , uti in eadem radios suos aspiravit faciei Mosis. Sic vultus S. Dominici ex oratione prolixa spirabat amorem; S. Francisci contemptum mundi et Christum crucifixum; S. Catharines Se­ nensis devotionem et compunctionem , ut solo vultu intuente* compungerent, et ad pietatem Deique amorem inflammarent. Sensus ergo est, q. d. Deus potentissimus commutare solet faciem sapientis, ut impudicitia, pervicacia, tristitia, feritas, truculentia, et si quis alius antea in ea crat pravus affectus, in probum, puta in pudo­ rem, modestiam, pudicitiam, læliliam, pieta­ tem, etc., commutetur; ut qui per naturam, vel exercitium et vitium prius fuerat vultu tetrico, torvo, minaci, vago, lascivo, jam sapientiæ dono eumdem habeat hilarem, serenum, placidum, st bilem, pudicum, sanctum. Sic Deus post ora­ tionem mutavit faciem mœstam Annæ malris Samuclis, ut deinceps /equabili semper facie, læta hi larique cons stere t, I Reg. i, 18; cl facicm Es­ ther pallidam ob melum Assueri, Esther xv, 10; et Danielis, cap. vu, vers. 28. Porro S. Bonaven­ tura docet Deum mulare faciem exteriorem mu­ tando interiorem, id est animæ seu rationis par­ tem superiorem Dei capacem. Aliter Emmanuel Sa, q. d. Deus sapientem ita quandoque mutat et dejicit, ut non videatur esse sapiens. Moraliter Hugo Cardinalis : Deus, ait, commu­ tat eum qui malus est, ut evadat bonus; qui lurpis, ut pulcher; qui debilis, ut fortis; qui viator per gratiam, ut comprehensor per gloriam, se­ cundum quadruplicem statum incipientium, pro­ ficientium, perfectorum , pervenientium. Diony­ sius vero, q. d. Sapiens Dei dono subditis faciem commutabit, ct pro subditorum rerumque exi­ gentia nunc iratam, nunc blandam, nunc tristem induet, uti Christus induit, cum ementes ejecit c templo, cum Magdalena» apparuit ut hortula­ nus, ct discipulis in Emmaus euntibus ut pere­ grinus. Anagogice Lyranus : Deus, ait, faciem morta- 284 COMMENTARIA IN EC ct gratia, in foto vnlfu hilaritas cl lætitia, mixta prudenti ¿anctaqiie maturitate. Unde Hebraice est, sapientia hominis illuminabit vultum ejus; Chaldæus, sapientia viri sapientis illustrat splendorem faciei ejus inter justos. Sic et Septuaginta, Syrus, Arabicus el cæteri. Arias : Hominis f.iciem sapientia luce Perfundit, muLitque iras vultumque superbum, Atque supercilium demit, redditque modestum. Et alius : Namque gravis facies animi est sapientis imago: si scilicet matura sit, comis, placida et æquabilis. Comes enim sapientiæ est humanitas ct mo­ destia. Rursum sapientia lucet in facie sapientis, quia eam facit omnibus amabilem, juxta illud Job xxix, 21 : « Lux vultus mei non cadebat in ter­ ram. » Lux enim symbolum est majestatis el causa venerationis. Sic Esther ait Assuero, cap. xv, vers. 16 : « Vidi te, domine, quasi angelum Dei, et conturbatum est cor meum pne timore glorine ture. Valde enim mirabilis es, domino, et facies tua plena gratiarum. » Porro, « residebat ille super solium regni sui, indutus vestibus regiis, auroque fulgens, et pretiosis lapidibus, eratque terribilis aspectu, » ibidem vers. 9. Sic Judæi viderunt fa­ ciem S. Stephani quasi angeli, Actorum vi, 13. Sapientia ergo sanctitati juncta est, quasi sol jubar suum in vultum diffundens; unde « inexstingui­ bile est lumen illius, n Sapient. vn, 10. Tertio, quia Spiritus Sanctus per gratiam ani­ mam inhabitans et illustrans, lucem ejus, imo suam diffundit in vultum et corpus, sicut lucernæ lux per vitrum et cornu tralucet; et sicut lu­ men gloria* beatorum non tantum mentes, sed et corpora efficit fulgida et gloriosa. Adde : Spi­ ritu* Sanctus eximiis viris in quorum mentibus, velut in templis angustis habitat, specialem vul­ tus claritatem el fulgorem sæpe aspirat : sic in vultu Christi radiabat fulgor divinitatis, teste S. Hieronymo, cujus radios S. Petro, S. Jacobo et Jo inni afflavit in transfiguratione ; in vultu S. An­ tonii radiabat splendor sanctitatis, teste S. Athanasio. Sic faciem S. Ignatii fundatoris Societatis Jesu radiantem et splendidam se vidisse asseruit B. Philippus Nerius, aliique viri sapientes et sancti. Sic Deus in Sina colloquons cum Moyse illi cornua, id est radios lucis affixit,Exodi xxxiv, 30. Sic facies B. Virginis erat simulacrum probi­ tatis, norma et forma virtutis, teste S. Ambrosio. Unde sequitur : « El ( id est quia) potentissimus faciem illius commutabit. » Et Psalm. lxvi , 2 : < Illuminet ( Deus) vultum suum super nos. n Sicut enim sol creaturas, sic Deus homines sanc­ tos luce sua collustrat. Vide dicta Prov. xvn, 24, ad illa : « In facie prudentis lucet sapientia, n Et Prcverb. xxvu, 19, ad illa : « Quomodo in aquis resplendent vultus prospicientium, sic I. ■ À Veru. »5 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. MIL Jem in resurrectione commutabit in immortalem pienti», sui oris et faciei luce immutat, iliique el gloriosam. Legit noster Interpres VJ az, id est suam sapientiam, virtutem ctsplendorem aspirat, potens, per antonomasiam, id est potentissimus, hac de causa : Ego sapientia, vel ego sapiens os puta lieus; jam alio puncto legunt VJ oz, id est el faciem Dei regis mei observo, tum utilli os et potentia, fortitudo, robur, durities, impuden­ faciem meam, ab ejus ore cl facie illustratus, con­ tia ; durus enim facie vel fronte,ab licbræis voca­ formem; unde frequenter in Psalmis orat David, ut Deus « illuminet vultum suum super nos, • tur impudens. Unde Pruno, Cajetanus vertit, et fortitudo vultus il­ quia a in lumine ejus videbimus lumen : » sicut lius commutabitur, quod sic exponit, q. d. Nullus enim qui ambulat m sole, luce solis collustratur: etiam dynasta ita sapit, quin aliquando desipiat, sic qui versatur cum Deo luce divina perfunditur; ut muneribus, precibus aliavo re corrumpi se tum ut ab ore ejus divino jus-a el precepta sa­ sinat, ut subditos allligat, etc.; sicque vultus pientia; excipiam, quibus meam mentem vultu ni­ etiam ipsius, id est auctoritas, apud eos mutatur que imbuam, illustrem, sanctificem, quæque in ct amittitur. Unde Chaldæus vertit, et impudens opus conferam, ut Deum meum per gratiam la­ facie, immutantur vue ejus de bono in malum. Sic borando hic sequar, et m cœlo per gloriam com­ Catilina impudentiam et sœvitiam spirabat vultu, prehendendo assequar (i). Porro rè ego refert ad sapientiam, de qua est etiam jam occisus. » Etiam mortuus Catilina, ait Sallustius, retinebat faciem quam habuerat omnis sermo, vel ad Salomonem, qui in se ty­ pum hic sapientiæ et sapientis exprimit, quod vivus. P Secundo, Clarius vertit, ei impudentia ( Vatablus, eodem redit, uti liquet ex verbis S. Hieronymi duritia ) faciei illius commutabitur, quia dum sa­ initio vers. 1 citatis. Sæpe enim Salomon, æque pientia hominem possederit, abigit impudentiam ac Siracides, per prosopopœbun ipsam sapien­ a mente et fronte. Et Titelmannussio vertit et ex­ tiam loquentem inducit, eleganti® et energize plicat, sapientia hominis lucere faciet vultum ip­ causa. Igitur primo el genuine, perregem accipe Deum, sius, ct fortitudinem, uiest impudentiam vel crude­ litatem, feritatem et barbariem vultus ejus mutabit; qui est Rex regum. Neo enim Salomon habebat in terra regem superiorem se, cujus os el jussa Campensis, crudelitatem pellit. Tertio, Vatablus, q. d. Sapientia fortitudinem observaret. Sensus ergo est, q. d. Ego sapientia ct arrogantiam, impudentiamque faciei hominis sollicite ambulo cum Deo rege meo ac studiose immutabit, quia faciet ut ipse sibi videatur observo; ac mei studiosos, puta sapientes et vilis, abjectus, despectus, quamvis ab aliis plu­ sanctos exacte observare jubeo os ejus, id est le­ gem ex Dei ore manantem, et prxeepta juramenti rimi fiat. Quarto, Septuaginta NKP leseunne legentes per Dei, quæ scilicet ipse juramento confirmavit, ut sin, i. e. audietur, non WCP icscunne per schifi, i.e. testaretur hanc esse iutimam suam voluntatem, commutabitur, vertunt áwliU, id est impudens ut scilicet hommes hæe ejus precepta diligentis­ (Vaticanilegunt, imprudens, atque impudentia est sime servarent, quæque nos vicissim solemn! imprudentia, ¡iuta stoliditas ) vultu odietur; Sy­ professione, velut juramento servaturos iu cir­ rus, cujus facies audax est, odiosus efficietur; Arabi­ cumcisione vel baptismo promisimus, el quasi cus, qui non habet verecundiam, contumelia afficit fa­ ’uravimus. Nota : To observo significat sedulum et exactum ciem suam, q.d. In vultu sapientis lucent pudore! sapientia, in vultu impudentis insipientia, ideoquo studium divinæ voluntatis, legisquescrulaudæ et ille amabitur et coletur, hic odietur el contem­ adimplend®, ut quid, quantum, quomodo, qui­ netur. Unde, ut explicat Olympiodorus, facie sua bus circumstantiis Deus hoc illudve fieri jubeat, punietur, cum scilicet impudens contentiosis ser­ miuutim vestigemus, el adomussim omnia el monibus sophislicisque captiunculis sese elferens, singula compleamus. Sic famuli observaul os re­ redargutus, impudenliæ pœnas dabit. Tfiauma- gis, id est singula ejus jussa et verba, imo sin­ turgus, sapientiæ indicium cx hominis vultu appa­ gulos ejus gestus el nutus niclusque oculorum, ret, velut ct livor impudens, statuii ut videtur ali­ ac ubi perceperunt quid velit, illicoad id explen­ quis, prodit diqnum esse, in quo inhabitet. S. Hie­ dum non tam eunt, quam currunt el volant. Mystice S. Bonaventura : Os, inquit, Patris est ronymus in Comment., improbus facie sua odietur: Christus (sicut Christi os est doctor el pnedicalor), improbitas est audacia cl impudentia. cujus minima dicta, imo gestus el nutus studiose 2. EGO OS REGIS OBSERVO, tt PRJXEI'TA JUlUMEhTl Dei. — Septuaginta, Syrus el Arabicus vertunt iu audire, mente condere, meditan el opere explere imperativo, os repis observa, quia pro nOv ¿co­ d bemus. Nom, ut ait Christus : « Beati qui au­ mer, id est observo, legerunt alio puncto ICC? diunt verbum Dei et custodiunt illud. » Sic Beata scemar, id est observa. Unde ex Hebreo sic ver­ (1) Ad quiesiionem quæ precedi!, respondet Koheleth: tendum consuete, cqo, scilicet moneo vel jubeo, Ego, pnvdpiu Ubi. huic tibi sapientia) regulam trado : os regis observa. Pendet hic versus a precedenti, Oj. i. e. jussum rtgii ubstna, tt, seu rei, quidem ex coque velut practica conclusio educitur, quasi propurjiisj^ratiduui /ici, piupU’iea quod jurejurando per dicat : Quia Deus potentissimus os et fa icm su- Dcun» ihb rp».’»-iu ic¿i lidaiu promisisti# COMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. VIH. Virgo < conservabat omnia verba hæc, conferens os regis custodire, divina mysteria silentio occul­ in corde suo, d Luc, h, ¡9. Sic quisque deberet tare, neque indignis atque profanis auditoribus observare os Domini, ut ad minimam voluntatis illa explicare. »> Idem tropologice sie exponit : divinæ significationem totum se fingeret el com­ ¡Ionum est ut non studeamus extra os el faciem poneret. Hoc est « sollicitum ambulare cum Deo, » Dei ambulare, sed omnia nostra opera sic pera­ quod unico a nobis requirit Deus, uti docet Mi­ gamus, ul Deum vereamur, tanquapi preseti lem ch Ims vi, 8; ideoque convenit assidue dicere eum judicem el inspectorem. Samuele : « Loquere, Domine, quia audit servus Et phæcepta (llebræa, verbum; S. Hieronymus, tuus; » el cum Paulo : « Domine, quid me vis fa­ loquelam) JiWlEXTi Dii: —repete, observo. Aliter cere? » el cum Psalte : « Paratum cor meum, S. Hit ronymus in Comment., et Symmachus, qui Deus, paratum cor meum, n hæc metunt rumi sequentibus, ne festines. Undo Secundo, per regem cum Olympiodoro el aliis Arabicus : Ne festines, ait. m juramento memoria accipi potest quilibet rex, princeps et magistra­ bei ; Symmachus, transgredi juramentum Dei, q.d. tus, qui regendi vices, jus et auctoritatem a Deo Ne fe-lmes et sis pneceps ad juramentum, quia accepit, q. d. Ego sapientia observo, e| meos ob­ juramentum in Dei æqueac tua memoria inscrip­ servare doceo os, id Lût leges et jussa regum ac tum, et quasi insculptum servatur, ut si illud magistratuum, qui quad vicarii Dei regunt rem- transgrediare, Deum vindicem sis experturus. Nos­ publicam. ilis enim se obedituros in eorum inau­ ter wro, Septuaginta el Arabicus verba vel prae­ guratione promiserunt, et jurarunt subditi. Ergo cepta vocant juramenta Dei, scilicet quibus Deus paresi ut vis juxta juramenta prestila pareant et quasi jun jurando te obligavit, hoc est arctissimo obsecundent, juxta illud Prou. xxiv, 21 : a Time el severissime te obstrinxit, minando poenas aeter­ Dominum, filimi, et regem,» quia Dominus jus­ nas et promittendo regnum cadeste, necnon cum sit ut regi obedias. Unde Septuaginta el Arabicus pacto ctsanguine fœderis, Exodi x.\iv, 8; quæque vertunt, os regis custodi; Syrüs, conserva ; Chal- li servaturum, cum ad ejus religionem ct Eccledæus, custodi os tuum super sententiam regis; Tigu­ si mi accederes, spopondisti et (piasi jurasti. Hinc rina, equidem moneo ut os regis observes, præserlim Patres professionem fidei, qiue fit in baptismo, propkr juramentum Dei; quia, ut ait Vatablus, vocant sponsionem, juramentum, votum, eaque fidem jurejurando regi prest ili mus. Alii, meum aculei’ urgent fideles ad servandum præcepta Dei. est observare prœceptum regis. Porro nonnulli prius E l catachresis similis illi Psalm, cxvin, 106 : «Ju­ hemistichium a posteriore adversative disjungunt, ravi (id est firmiter decrevi, proposui, promisi; q. d. Observa os, id est præcepta regis, sed magis unde sequitur), et statui custodire judicia justitio) óbscrva juramenta, quibus obstrictus es Deo; ul, tui*. » si rex aliquid Deo contrarium prœciplat, dica» : Audi S. Chrysostomum, homil. in illud Sapien­ a Obedite magis oportet Deo quam hominibus.» tia: Justorum animœ in manu Dei sunt: a Unde tu, Unde CampiDSs, quæ rex mandavit, observet, et Christiane, delicatus cs miles, si putes te sine praslet si quid Deo in testem vocato juraverit. El pugna posse vincere, sine certamine triumphare. Thaumaturgus, magna diligentia verba regis atten­ Exere vires, fortiter dimica, atrociter in prælio denda sunt, sed jusjurandum per nomen Dei omnibus concerta. Considera pactum, conditionem attende, modis fugiendum. militiam nosce; pactum quod spopondisti, con­ Talio, nonnulli diane gnomon arctant, et attri­ ditionem qua accessisti, militiam cui nomen de­ buunt familiaribus et consiliariis legum et priu- disti, » p. r sacramentum militare, puta per bap- profrnfo cipum, quasi eis indicat hie Salomon fidelitatem lismum, et professionem viüu Christian® in Ec- fa fap. ct silentium, uc eorum secreta consilia evulgent, desia militante, cui ascriptus cs quasi miles cl J1’™ uli juramento eis promberunl, quasi quilibet eo­ athleta Christi. Tertullianus, lib. De Corona militis, r*meirum hic inducatur ul loqueos, dicalque : Ego os, cap. m : «In Ecclesia, ait, sub antistitis manu lumid est secreta, quæ ex ore regis mei audivi, se­ contestamur nos renuntiare diabolo et pompæ et creta servo, lude S. Hieronymus censet hic Salo­ angelis ejus, » q. d. Sacramento militan in bap­ monem loqui m persona cüjusvis sapientis, qui tismo renuntiavimus diabolo, et nos addiximus paical legibus ct regibus. Hic enim est regendi, Christo, quasi ejus milites auctorati. S. Basilius, et rei bene gerenda? nodus el nervus, si concilia Ei tiort. ad Baptismum : « Tesseram duces sub se serventur secreta. Id norunt Persa», de quibus militantibus dant, etc. : nisi characterem in te scribit Ammianus, lib. XXI : «Nomo consiliorum, agnoscat Angelus, quonam modo pro le pugnainquit, eat conscius pra ter optimales taciturnus bit, aut ab inimicis vindicabit? » Augustinus, lib. et fidos, apud quos silentii quoque colitur nu­ IV De Symbolo ad Catechum. cap. i : <* Huic ( dia­ men,» q. d. Silentium adeo religiose observant bolo), au, vos renuntiare professi estis, in qua el colunt, ac si illud esset unicum eorum numen, professione non hominibus, sed Deo et angelis hinc silentiarii nuncupabantur, el revera erant. ejus conscribentibus dixistis : Henuntio. HeuunHuc peilmel illud Haphavhs, Tob. xii, 7 : uSacra­ tiare non solum vocibus, sed etiam moribus; non mentum regis abscondere bonum est. » Huc quo­ lanium sono lingu.c, sed (‘tactu vitæ; nec lanium que spectat expositio Ulympiodon : » Est, inquit, labiis sonantibus, sed operibus pronuntiantibus; Ven. 3. * Î87 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. MU. Scitote vos cum callido, antiquo et veternoso ini­ ejus ct ora, ct qwrrt misericordiam ab eo ut non «tes mico suscepisse certamen; non in vobis post re­ in vcrld) malo : quia Dominus totius saaili quodnuntiationem inveniat opera sua, non jure vos cumque voluit fecit, id i>t, ut clarius vertit Costus, attrahat in servitutem suam. Reprehenderis enim ut non luctuosum quippiam eveniat : tpse enfm totius ct detegei is, chridianc, quando aliud agis et aliud mundi Dominus omnia secundum aninux sententiam profiteris; (ìdrlis in nomine, aliud demonstras in facere potest. Sec undo, hæc omnia avers. 2 ad vers. 9 non tan­ opere, non tenens promissionis tua* fidi m : modo ingrediens Ecclesiam orationes fundere, post mo­ tum de Deo, sed ct de rege cive rnaqi-tn lu accipi dicum in spectaculis cum histrionibus impudice possunt, 7. d. Ne opponas te regi ejusque decretis, clamare. Quid tibi cum pompis diaboli quibus ul eis obloquaris vel remistas, quia rex potens renuutiasti?n Narrat Victor Uticensis, lil^ro 1ÍI est, et quodeumque voluerit facit t, ut te sibi ad­ Wandal., duos fratres chri^ianos a Wandalis aria­ versantem vel bonis, vel civitate, vel libertate, ni* fuisse suspensos, molibus lapidum ad pedes vel vita mulcted et privet. Ita Vatablus, Campen­ appensis; cumque unus eorum peti rei deponi sis, Cajelanus et alii. Porro Cajetanos explicat ri darique sibi inducias, alter metuens ne (idem ne­ ne festines, q. d. Nc nimis velociter adeas conspec­ garet, exclamavit: «Noli, noli, frater, non ita tum icgis, vel ab co leviter abeas, ne levitate hac juravimus Christo. Accusabo te cum ante thronum ct indecentia regem offendas; sed etsi quid con­ ejus terribilem venerimus, quia super corpus ejus tri cum dixeris, ne persistas in ejus ditione, *ed et sanguinem juravimus, ut pro eo invicem pa­ cito cx ea te proripias, nc te comprehendat et tiamur. » Unde prior confirmatus constanter edi­ plectat. David de Pomis vero, 7. d. Nc festina xit : « Adigite suppliciis quibus vultis, et pœnis adire regem, vel ab eo abire; nec nimis crebro te Christianos arctate crudelibus. Quod frater incus ejus vultui sistas, nec nimis raro. Nam, ul ait Phiturchus : « Cum rege agendum est quasi cum facturus est, hoc etiam ego. « rogo,» ul nec nimis prope ad cum accedas, ne Uiq d 3. Ne festines recedere a facir ejes, neqi e PER­ MANEAS IN OPERE MALO : QUIA OMNE QUOD VOLVERIT comburaris; nec nimis longe, ne ab eo non catefaciet. — To ne festines Arabicus, Olympiodorus fias, id est, ejus amorem, favorem et beneficia et alii nectunt prœced., 7. d. Ne festines in jura­ non sentias. Sidonius quoque Apollinaris, lib. lil mento Dei, id est, ne præceps sis ad jurandum; Epi^t., reges flammis comparat, «(ime sicut, in­ quit, paululum a se remota illuminant, ita satis sic enim expones te periculo pejerandi. Melius Noster, Septuaginta, Syrus el crateri pas­ admota comburunt. » Sic enim Ah xander Clitum sim nectunt sequent., 7. d. Serva juramenta, id est nimis familiari m, Tiberius Sejanum, Nero Sene­ præcepta Dei, quibus solemni professióne in cir­ cam occidit. Puno Vatablus sic exponit : Si re­ cumcisione vel baptismo, quasi jurejurando, cesseris a rege, statim redi in gratiam cum eo, ne summa religione te Deo ad illa servanda ob­ cogaris permanere in opere malo, cum rex quid­ strinxisti : quarc, si quæ ingruat tent dio, adver­ quid vult valeat. Abi exponunt, q.d. Ne fasti­ sitas, persecutio, ne festines, hebraico SfCTI Sx al diose, el arroganti, ac philosophico supercilio re­ tcbahel, id est ne trepides, ne percellaris, ne præ- cedas a rege, nolens eum adire etiam ab eo evo­ cipiles recedere a facie ejus, tanquam a conspectu catus, quasi eo superior et sapienlior, ac celsior ejus possis aufugere, ait Campensis, uti ab eo fugit rego et mundo universo, uli Diogenes aspernatus Cain, Genes, iv, 16, sed non rifugii, neque perma­ est Alexandrum Magnum. Seneci, epist. 103 : neas; Campensis, ne pertinax persiste in open malo, a Mullis, ait, fuit periculi causa philosophia inso­ ut contra legem Dei in aliquo scelere, ad quod lenter jactata et coutumacitcr. \itia libi detrah d, concupiscentia, socii vel hostes te illecebris vel non alii exprobret, non abhorreat a pubbóib mo­ minis impellunt, persistas, excutiendo melum ribus, nec ita agat, ut quidquid non facit, d uunuminis el vindicta! Dei ; quia etsi is eam ad tem­ nare videatur; licet sapere siue pompa, sine in­ pus dilb rat, tamen suo tempore omne quod vo­ vidia. » Vide Plutarchum, libro qui inscribitur : luerit faciet, ac sibi rebelles el reos puniet, et Cum principibus philosopho esse disserendum. Deni­ que noster Pineda censet lire spectare ad fami­ morte presentí cl ælcrnu mulcl ibit. Tro tn opere nudo, llebræa, Septuaginta, Syrus liares el consiliarios regum cl principum, ut eis et Arabicus habent, in verbo nudo, quod proprio hic Salomon duo salutaria suggerat monita: pri­ accipi potest de pece dis oris et linguæ, uti est mum, ne in dando regi consilio sententiam præmurmur, detractio, obloculio. I nde Thaumalur- cipitvnt; sed, praemissa dÿliberaliôue, mature gus inlrlligit de bkrphemia; sic enim verlil, ser­ eum pronuntient. Nam, ut ait Livius, lib. XXII : monibus bei, licet molestum quid imperantibus deed a Omnia non properanti clara cerlaquc sunt; fes­ obedive, cavcrcquc ab omni in Deum blasphcmiu. Nam tinatio improvida est et ot ea; » el lib. XXXI : « Ni­ quamvis inferat tibi aliquid, non tamen tuum fuerit hil magni discriminis Consiliis tam mimicum reprehendere, neque contradicere decretis monarchic quam celeritas. » Secundum, ul in sententia non sint pertinaces, nec sui cerebri, sed si viderint ab tei regis. Porro Chaldæus verlit, et m tempore irai Domini aliis saniora dari consilia, illa probent cl senten­ nc desinas ui are coram eo, sed cito vade in consectu tiam inulenl. Sio cmm ipsi se, non suo*hooori COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. Vili. {>. Qui custodit pr.eceptum , non experietur Vota sed regis et reipnblicæ commodis studere osten­ dent, quæ propria est senatoris et consiliarii laus. quidquam viali. — Hèbræa, non cognoscet, scilicet Verfci. I. ET SERMO ILLIUS POTESTATE PLENUS EST : NEC per experientiam et sensum, verbum malum, id est DICERE El QUISPIAM POTEST : QUARE ITA FACIS? — rem malam, puta iram regis et pçunam legis; Hebraice, in quo verbum regis, in co cst potestas, Arabicus, verbum immundum. Aliter Olympiodorus q. d. Verbum regis el jussum armatum cst potes­ et S. Ambrosius in Psalm, xli, q. d. Justus non tate, adeoque est ipsa potestas, ut instar fulminis « cognoscit malum, » culpæ scilicet ut illud faciat, slatini exsequatur quod jussent, dictumque ejus approbet, vel ullo consensu recipiat, aut aliqua sit factum : hinc Seleucus cognominatus est Ce­ societate in se transferat. Hinc disce obedientiæ vim cl fructum, quod scilicet obedientem reddat raunius, id est Fulmineus. Unde Thaumaturgus : immunem ab omni malo, et quasi inviolabilem, Nam jussent ille t jubentis adeo ut etiamsi rex aut superior illi infensus velit Vei dicto, citius, vocent mox facta sequentur. cum rigidis strictisque arctare præceptis, obeAlii vertunt, juxta dictum regis est potestas, q. d. diens tamen, omnia capessens, superet el trans­ Mensura dicti vel jussi regis est potestas : tantum cendat magna animi virtute, laude et merito, potest quantum dixerit et jussent; tantum valet ideoque Deus omnia illi efficit facilia, utilia ct quantum volet. Audi Esdram, lib. IU, cap. iv, 3 : honorifica, etiam illa quæ ad eum deprimendum «Ilex super omnia prœcellit, ct dominatur eorum: excogitata videntur; obedientibus enim velut « di­ el omne quodeumque dixerit Illis, faciunt. Etsi ligentibus Deum, omnia cooperantur in bonum,» miserit illos ad bellatores, vadunt, cl demoliuntur Rom. vin. Docet idipsum egregie S. Ephrem, montes, cl muros, et turres. Jugulantur ct jugu­ tomo II, parænesi 16 be Prœfecto et Obedientia; ac lant, et regis verba non pr etercunt : et ipse unus S. Chrysoslomus, homil. 84 in Joannem; ct Dorosolus si dixerit : Occidite, occidunt, n etc. Et Piu­ theus, doctr. 5. Licet ergo patiatur vel communes, lan hus ad principem ineruditum : « Pravitas a vel privatas et proprias vitæærumnas, tamm illas potentia, ait, celerem nacta cursum, omnes animi non pœnas esse censet, sed exercitia virtutis, motus in facta expellit. At sicut fulgur tonitru augmenta meritorum, et exempla intuentium vel posterius erumpit, prius tamen videtur, sic in posteriorum : quare, cum Paulo sibi placet, imo imperiis supplicia accusationibus antevertunt, nisi gloriatur in infirmitatibus ct tribulationibus, Rom. gravitato præpcdita ratio compescat reprimatque vin, 28; Il Corinth, xu, 5. Igitur obedicns et justus potentiam (1). v flagellantem Deum intuetur, ut patrem; corri­ Hfwto. Vis ambition regum potestatis exempla? Ac- pientem, ut amicum; castigantem, ut præceptoii tu®-cipn : Cyrus Gnyden fluvium navi trajiciens, eo rem; amara propinantem, ut medicum, dicitque 1 3 quod periisset unus ex equis suis, ira in fluvium cum S. Augustino : a Hic ure, hic seca, ut in fu­ excandescens, illum ut perderet in 360 alveos de- turo parcas. » rivavil, uti fuse narrat Seneca, lib. Ill be Ira, cap. Tempus et responsionem con sapientis intelliXXI. Impotentior fuit Xerxes, qui Hellespontum, GiT.—Hebrœa, tempus et judicium, id est, ut Sep­ quod oborta tempestate pontes suos disjecisset, tuaginta et Arabicus exponunt per licndiadyn, conviciis oneravit, trecenta verbera illi infligi, tempus judicii. Judicium in Scriptura multa signi­ quin ct compedes injici jussit, teste Herodoto, ficat : in judicio enim judicum multa fiunt, quæ JOdUilib. VII. Modestior el sapicntior fuit Canutos rex nunc omnia simul, nunc unum cx omnibus seor- ct»o Angliæ, qui ad littus maris sedens, mari impe­ sim per synecilochen significat vox judicium ; rans : « Unda, inquit, jubeo ne pedes meos lan­ unde nunc significat interrogationem et accusa- h gas, » sed ab ea non obediente madefactus Anglos tionem, defensionem et responsionem; nunc sen­ suos docuit, non se, sed unum Christum esse re­ tentiam judicii, nunc pœnam ab eo inflictam. gem, cui venti et mare obediunt. Quare Vintouiœ Rursum, quia judicium forense statum cst, in Basilica S. Petri ct Pauli coronam regiam determinatum, certum et fixum, hinc judicium Christo crucifixo imposuit, nec postea ea coro­ per catachresin significat rem statam et certam nari sustinuit, teste Polydoro Virgilio, lib. VII item morem, legem, consuetudinem, normam I/tstor. sub fin* m. Stolidior fuit Pharao, dicens : regulam, statum, conditionem, officium, func­ «Meus est fluvius (Nilus), elego feci memelip- tionem , ministerium (2). Jam sum, » Ezech. XXIX. 3; et rex Tyri, (licens : « Deus Primo, Thaumaturgus exponit de die judicii, Trfflpw ego sum, el in cathedra Dei sedi in corde maris,n quem in omnibus actionibus menti suæ prgponit obicrri. E~ch. XXVIII, 2; et rex Babylonis, dicens : a In sapiens. Unde vertit, equidem sapiens ante oculos l’nUia cadum conscendam, super astra Dei exaltabo so­ semper habet justum judicium suo tempore futurum, lium meum, etc., similis ero Altissimo, » Isaac et praenoscit omnia humana vita opera superne retri­ XIV, 13. Aunon insamu sunt ha* regum suæ potes­ butionem exspectare. De S. Hieronymo refertur iltati, etiam elementa el cados subjicientium voces? 1RS (1) llcbr. en, propterea quod verbum regis potens est, 91 quis dicat ri ; çiuJ facis? (i) Et trmpuj et judicium novit cor sapiens, sapientis. Tempus. »cil. cuique rei opportunum et commodum ; rationem, scii, modum aliquid apte el decenter expe­ diendi» COMMENTALA IN ECCLESIASTEN, cap. Vili. Ium dixisse : « Sivo comedo, sive bibo, sivo vi­ et ideam perfecti obediente, ut in tel ligere judi­ gilo. sive dormio, sive quid aliud facio, semper cium idem sit quod studiosi animi volo, promptuba illa insonat auribus meis : Sorgile, mortui, titudine, consideratione accelerare, ut antevertat venite ad judicium, m Eliquo qui saprt, id ipsum pr i e» pti et obediontiæ tempus, nique avide illud facit, itaque a disponit sermones (cl actiones om­ exspectet, et quod m sc est, advocet, maturet, ad­ nes) suos in judicio, p id est juste, legitime el ducat, ac denique antequam mandata accipiat exacte maluro judicio, ut in die judicii habeat secum licitus cogitet, si hoc vel illud grave ac quod Judici pro se respondeat. Sic quoque Olym­ difficile jubeatur, qua fronte, quo animo, qua piodorus, Hugo, Lyranus, Tilelmannus el alii. responsione accepturus sit, ac smpe illam suo Sttuodo. Secundo, alii hæc ad consiliarium regis referunt, animo respondón» m fingat, et paratissimam ha­ q. d. Si rex illicitum quid jubeat, vir sapiens scit beat : « Ecce ego presto sum, mitte me; » nam, quid prudenter regi respondere debeat, ne vel il­ ut ait S. Bernarda** : « Verus obrdiens parat aures licitum quid admittat, vel regis iram incurrat, uti auditui, linguam voci, manu*» operi, pede* iti­ fecerunt tres pueri jussi adoraro statuam auream, neri; cl sic se totum intra sc colligit, ut manda­ Dan. m; et Daniel ipso, cap. vi, lata lege ne quis tum peragat imperantis. » Ha ipse, serm. De 06eper 30 dies adoraret Heum, nisi regem. Cajelanus d i entia. cx adverso luce refert ad regem, quem sapiens Moralilcr S. Bonaventura : Sapiens, ait, obser­ cognoscit captare tempus ct judicium, id est oc­ vat tempus bene operandi, ul apte respondeat casionem judicandi contra eum quem plectere interroganti et ignoranti, ut notat Hugo, vel do­ destinat, uti Salomon captavit tempus plectendi cendo, vel consulendo, vel obediendo, vel Dei Semei el Adoniam, ill Reg. cap. n, 22 et 42. Ve­ 11 igeila patienter excipiendo, et mores corrigen­ rum hic sensus dissonai a Vulgata quæ vertit, do, vel accusationes et criminationes humiliter « responsionem. » confitendo, vel ad beneficia Dei gratias agendo, Tertio. Tertio et genuine, q. d. Sapiens ita exacte prae­ vel inspirationi Dei cooperando, et in melius pro­ cepto tam Dei, quam regis cl magistratus obedit, ficiendo. omnes ejus circumstantias loci, temporis, modi, Bursam et proprie disce hic sapientem obser­ personarum, etc., observans, ul nil sit quod in vare tempus, id est opportunitatem bene agendi, eo carpi queat; sed si quis in ro a quopiam cul­ et implendi id quod præceptum cst, ideoque ma­ petur, illico habeat quod jure respondeat, quo­ gnam sapientiæ et prudenti® partem, consistere que suam obedientiam tueatur et demonstret, in captanda opportunitate rei bene gerenda*; dum adeo ut si tn judicium vocelur, coram judicibus enim illa se offert, res facile et feliciter conficitur : justam facti sui rationem reddere possit. Hinc dum vero illa abest, cum magna difficultate frus­ Noster sagaciter pro judicium vertit, responsionem. tra res tentatur, nilque promovetur, sed infelici­ Ita S. Hieronymus : « Praecepit, inquit, regis im­ ter omnia cedunt. Hinc infert magnam habendam perium, id cst Christi, conservandum, ct scire esse rationem temporis hujus vitæ, utpote quod quid, el quare, et quo tempore jubeat, » ut sci­ breve est, ct semel elapsum irrevocabile, et a quo licet omnes imperantis circumstantias, articulos, pendet tota cujusque œternitas, eaque vel beatis­ nutus exacto judicio observemus, ne vel minima sima vel miserrima. elabatur occasio, qua ejus voluntatem integre non Narrat Ludovicos Blosius, lib. IV Spirit, grat. exsequamur, sed vocanti, imo innuenti illico no> cap. iv,deS. Medititele, quod a Sanctis sibi appa­ sistamus ct respondeamus cum Samuele : « Ecce rentibus audierit : a Eia, quam felices vos estis ego ; m et cum S. Augustino : a Da quod jubes, et qui adhuc vivitis in terns, et quam multa pro­ jube quod vis. n mereri potestis! quia si homo sciret quanti una Igitur a tempus et judicium » inlelligit et ob­ die promereri possit, mox uta somno evigilaret, servat « sapiens, p quia vocatus, interrogatus vel tanto gaudio cor ejus dilataretur pro eo quod jussus a Deo sive rege quidpiam respondere, di­ dies illa illuxisset, in quo Deo vivere et ex Dei cere, vel agere, omnia respondet, dicit el agit suo gratia suum mentum ad Dei Laidem augere pos­ tempore, ac maluro cum judicio, id est magna set, ut lota die ad omnia quæ agere aul pati de­ cum ratione, prudentia et circumspectione. Aut beret, alacrior et fortior redderetur. Qui enim planius, quod tamen eodem redil, sapiens obser­ parce seminat, parce et metet; et qui seminat vat tempus el judicium, hoc est tempus judicii, ut in benedictionibus, de benedictionibus et me­ vertunt Septuaginta, id est tempus justum, con­ tet. Opera enim illorum sequuntur illos. » gruum, aptum, opportunum respondendi, dicendi S. Bei nardus ad Scholares : a Nemo, ait, ves­ vel agendi. Unde Noster hebræum ODÜD mispat, trum parvi œslimet tempus, quod in verbis id est judicium, quod hic vertit, responsionem, consumitur otiosjs. Volat verbum irrevocabile ? vers. scq. vertit, opportunitas, Hæc ergo tria, sci­ volat tempus irremediabile, nec advertit insipiens licet judicium, responsio, opportunitas hoc loco quid amittat; licet fabulari, dicunt, donec hora idem significant, scilicet tempus justum et oppor­ prætereat. O donec pralereal hora, quam libi ad tunum ad respondendum. agendam poenitentiam, ad obtinendam vernam, Denique noster Pineda censet hic notari formam ad acquirendam gratiam, ad promerendam glo viu COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN cap. VIH. •90 riam miseratio conditoris indulged donec tran­ seat tempus quo divinam debueras propitiaro pietatem, properare ad angelicam societatem, sospirare ad amissam hœreditatem, excitaro re­ missam voluntatem, flere pommissam iniquita­ tem. • Et rursum : « Nil pretiosius tempore, et heu! hodie eo ni) vilius invenitur. Transivit dies salutis, et nemo recogitat : nemo sibi perire diem et nunquam rediturum causatur; sed sicut capil­ lus de capite, sic nec momentum peribit de temCq r». pore. » Vis gentilium sensa et gnomas de pretio et brevitale temporis?Accipe Vjrgilium, III Georg.: Et fugit interea, fugit irrevocabile tempus. Idem, Æneïd. X : Shl «na cuique dies, breve ct irreparabile tempus Omnibus est vilæ. Ovidius, Metamorph. X : Labi tur occulte, falljtque volubilis ætas. Et: Nihil est annis velocius. Et rursum : Eunl anni more fluenti» aquæ : Utendum est chic, cito pede fabitur ætai. Seneca in Hippol. : Volat ambiguis mobilis alis Ocra............. senescimus, eflugil etas. Seneca, lib. I, epist. i : « Maxima, ait, pars vitat elabitur male agentibus, magna nihil agentibus, tota vita aliud agentibus. Quem prilli dabis, qui aliquod pretium tempori ponat? qui diem æstimet? qui intelligat se quotidie mori? Eae ergo, mi Lucili, quod facere te scribis, omnes horas complectere. Omnia aliena sunt, tempus tantum nostrum est. In hujus rei unius fugacis ac lu­ briche possessionem natura nos misit, ex qua ex­ pellitur qun unique, vult; pt tanta stultitia morta­ lium est, ut, quæ minima civilissima sunt, certe reparabilia imputari sibi, cum impetravere, pa­ tiantur; nemo se judicet quidquam debere, qui tempus accepit; cum interim hoc unum est, quod ne gratus quidem potest reddere, t» M. Varro cen­ sebat nullam jacturam esse graviorem praesertim scienti, quam temporis. Bias apud Laertium, lib. I, cap. vi, dicere sohtus erat vita- tempus ita metuen­ dum, quasi el diu et parum victuri sumus juxta illud S. Hieronymi : t Sic vive tanquam semper moriturus; sic stude tanquam semper victurus, n Democritus pretiosissimum impendium dixit esso tempus. Zeno dicebat nihil magis hominibus deesse,quam tempus, ait Laertius,hb. Vil, cap. i; et tamen mulli illud alea, ludis, jocis prodigunt, quasi eo abundent. Theophrastus semper habe­ bat in ore : « Nullum sumptum esso pretiosiorem tempore. » Simonides interrogatus quantum tem­ pons vixisset : » Tempus quidem exiguum, in­ quit, anuos autem multos, * ait Stobæus, serin. Û6. Sic Barlaam apud Damascenum, in Tïùdor. cap. XVIII, rogatus a Josaphat regis filio quot an­ nos vita* haberet, respondit, 45, licet enim sim 70 annorum, tamen tantum ex eis 45 Deo in mo­ nastica vita servivi; illud autem solum tempus vita? computo : quod enim in vanitate et otio transigitur, tempus mortis est, non vilæ. Alius : « Sicut flumen sistere non potest, sic neo tempus. Sicut unda undam perpetuo propellit, ita dies diem trudit. » Eli ciconias nemo advenire sentit, sed advenisse; nemo discedere, sed discessisse, quia noctu clanculumque faciunt utrumque: ita juventutem nemo ¡nielligli discedere, sed disces­ sisse, et senectutem non sentimus advenire, sed advenisse : perinde ac qui nave vehuntur, pro­ grediuntur sensim sine sensu. Vetus adagium est: « Nosce tcnjpus. » Et : « Cum pluit, molendum. Fronte capillata est, a tergo occasio calva. » /Egyplii pro annuo circuitu pingebant serpentem: quia is, ut ait S. Cyrillus, in longitudinem porri­ gitur, et inultis complicatur spiris, quæ sunt mullæ dierum annorumque series, taciteque pro­ serpit nullo edito strepitu. Caudam supprimebat serpens, quia omnia tempora nobis incerta sunt. Præsens enim cum instabile sit et velocissimo transcurrat, vix percipitur; præteritum intueri non possumus; futurum longe minus, quia non­ dum est, et ejus finis prorsus est incognito*. Ita Pierius, hb. XIV, pag. 130. Nemesianus, eclog. 3 : « Omne tempus abit, tempus rapit, usus in arcto est. » Plura de pretio et cura temporis dixi m, 1, et Ephes, v, 16. 6. Ohm negotio (Hebraice, voluntati, id est rei Vers- -• volita?) tempus, est et opportunitas (Symmachus, tempus commoditatis et modus; llcbiæa, Syrus, Ara­ bicus et Septuaginta, tempus et judicium), et multa hominis afflictio. — Dat causam cur cor sapien­ tis intelligat ct observet tempus, quia scilicet scit cuique rei suum esse tempus et opportunitatem; quamque ergo capiat suo tempore opportuno. S. Hieronymus vero censet hic doceri sajiientem sive justum cognoscere quod Deus omnia dispo­ nat ad suam cœterorumque utilitatem , etsi scire nequeat quid ei obventurum sit; «piarequidquid justo acciderit, id cum æquo, imo lubenti animo excipere, velut ordinatum sibique missum a Deo. Ergo Dei judicia exosculatur, ct cx omnibus bene agendi beneque dc Deo merendi occasioned cap­ tat. Et multa noMrMS afflictio. — Thcodotion et Arabicus pronai raath, id est afflicto, legentes daath, id est scientia, vertunt, quia scientia hominis multa super eum; quod Olympiodorusre­ fert ad rerum cognoscendarum multitudinem : » Immensa, inquit, cum sil ipsa sapienza, pre­ mit hominem atque obruit. Si enim voluerit om­ nia scire, vasta mole irruens super eum, angit ejus mentem ac suffocat. » Idem deinde explicat de ignoratione temporis, loci et modi, quando scilicet, ubi el quomodo »n.7. COMMENTALA l\ ECCLESIASTEN, cap. VHL peragendum sit extremum judicium. Verum Sep­ sanctorum patientiam, æque ac supplicia de im­ tuaginta, Syrus, Arabicus, Chaldæiifi et anteri piis sumpta. cum Nostro legunt rua/A, id est afflictio; ValaPro preterita Hebraice est futura, et sic ver­ blu», infelicitas; Clarius, varia et periculosissima tunt Septuaginta: Quia, inquiunt, non est (pu cog­ mala, non tam culpa*, ni vult Cajelanus, quam noscat quid futurum sit : sicut enim ent, quis annun­ æruronæ el pœnœ. Significai cuique tempori, pe- tiabit cis ? Arabicus, tpioniam non repetitur qui cog­ rinde ac rei subliman messe suam vanitatem et novit evitandum ; nam quis ci cominemorabit rem ut afflictionem : hoc enim loto libro probaro conten­ hen? Chaldæus Costi, nullus sare unquam potuit dit. Porro vanitas el afflictio tempon propria est quis eum exitus consequatur. Cum cairn ita Domino ea quam subdit : « Quia ignorai preterita cl fu­ visum fuerit, ut illum ad wppliawp depascat, quis tura, » ç. d. Omnibus in rebus, locis el temporibus cum certiorem (a> ict '? Syrus vero vertit in preterito, magna est atlliclio, pnusertim in tractandis et quia non est qui cognoscit ad quid est factus, et quid expediendis negotiis arduis; sed Limen sapiens fiet post se quis ostendet Uh? Quare Syrus æque ac sua sapientia eam prævidet,el evitat vel superat. Noster pro nW? sreûa. id est quid erit, videtur Proprie et preciso Hugo Victorinos afflictionem ex­ legisse HTVJ seehaia, id est (pud fast, vel quid plicat difficulLilem adinveniendi congruam res­ factum cl prætcritiim eat; &ul potius ex textu ponsionem, qua placari possit iratus rex, cujus nexuque sententia» sagaciter conjecit prius nte voluntati sive justa?, sive injustæ, sapiens con­ opponi posteriori, itleoque prius vertendum per siliariis obstitit. Alii afflictionem explicant cru­ pneteritum (quasi includat xau conversivum, ciatum timoris et supplicii, qui invadit inobe- quod vertit futurum in pradentum), posterius dienlcra, qui precepto Dei vel regis transgres­ proprie per futurum. Sic ergo ad verbum ex Ile­ sus est. Chaldæus refert ad diem judicii; sic brado vertas, nam non ipse sciens quod factum est, enim habet ex versione Costi, aijusmmque rei ui- quia quod erit quis annuntiabit ei? Sicque senius cissdudo bona est et mala, et sane justa sententia recte cohæret, q. d. Afflictio magna incumbit sa­ universus orbis judicabitur, quo tempore a Domino pienti, ul congruam Deo, aut regi interroganti statuto est futura toto orbe vindicta propter vana vel examinanti det responsionem, ulque actiones hominum ex malefactis mire sibi placentium peccata. el res omnes congrue el opportune peragat, ac Clarius Campensis, statuit Deus tunpus pro sua vo­ negotia quæ illi incumbunt suo tempore pruden­ luntate , quo dc omnibus judicaturus est, ct antequam ter expediat, eo quod ignoret preterita quæ il­ illud adveniat, variis et periculosis malis expositi lum edocere queant, quid facto sil opus a»que ac sumus. futura, quis scilicet suæ actionis vel consilii sit Hic sensus valde appositus est, tum quia llebr. futurus exitus. Prudentia enim consi>ht in prae­ est nDISD mispath, id est judicium ; tum quia teritorum memoiia, pnesentium consideratione, hoc sensu omnia optimo connexa sunl, omniaque et futurorum previsione : ideoque sapientis cor linunt ex illo vers. 2, juxta Septuaginta, observa potest inlelligere tempus, id est diflerenlias tem­ os regis, etc. Quia omne quudeumque voluerit faciet, poris, quid scilicet preteritolo sil, quid futurum. et senno illius potestate plenus est, q. d. Observa 8. Non est in noxtxis potestate prouidikk spi- v» prœccpta Dei, quia ipse in die judicii exactam RITUM, NEC IUDB1 POTESTATEM IN DIE MORTIS, NEC eorum a te reposcet rationem ; quia putealissimus S1MTUI QUIESCERE INGIÙ ENTE BFLLO, NEQUE SALVAJMT est, acriter te punici, imo damnabit ad gehen­ impietas impium. — Hebræa et Septuaginta, non est nam, idque faciet cum ei libuerit : ipse enim so­ homo potestatem habens in spiritum, ut prohibeat lus est dominus vitœ el mortis : quare oatp volet, spiritum, el nun est potestas m dic mortis, et non est mortem tibi accelerabit, ul te judicet el damnet : emissio in dic belli, cl non salvabit impietas herum hac de causa potestatis in mortem inducitur suum: Septuaginta, cum qui ab ea, supple est el vocatur impius; Ar ibicus, cum qm participat eam ; mentio vers. 8. QUIA IGNORAT PRÆTERITA, ET FUTURA NELLO Tigurina, suos consortes. Facile est hanc gnomen potest sci ri: nuntio. — « Magna (inquit Hierony­ nectere precedtmtibus : potest enim referri ad ri mus) i llliclio genci i humano, ut Poeta ait : Ne­ afflictio magna. Summa enim hominis afflictio est scia mens hominum fati sortisque futura?. Aliud mors, quæ hic describitur; aut ad ri futura : sperat, aliud evenit, de allero loco exspectat hos­ ignoratur enim futurus mortis locus, dies, mo­ tem , el alterius jaculo vulneratur. » Quævis pre­ dus, ita Thaumaturgus; aut ad orimi negotio terita cl futura hic accipi possunt; proprie lamen tempus est et judicium, ut habent Hebræa, q. d. ea significantur, qua» spectant ad dandam con­ Sicut definitum est a Deo tempus judieii,quo gruam Deo wl regi responsionem, de qua dixi ipse a quolibet exiget rationem factorum, sic de­ vers. 5, et ad negotia quæ homini incumbunt op­ finitum est ct tempus mortis, quod nemo potest portuno tempore prudenter expedienda : licet sistere vel prolongare; aut ad ri observa os regis, enim nonnulla preterita sciat homo, tamen illa vers. I, ut habent Septuaginta, q. d. Observa pauca sunl, et sæpe ad rem non pertinentia, quia præcepta Dei, ac regis sive principis; quia ipse, longo plura sunl quiv ignorat, pnusertim quæ ad si illa violes, habet in te jus necis et vilæ cui ob­ rem ejus faciunt. Dionysius accipit preteritali} sistere nequis : quare stude illi per omnia pl^. 292 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN. cap. VIH. cere, acqnid noni ri facere potes, facito, ut in hora tur id quod destinat. UndeS. Hieronymus : « Spi­ mortis a Deo evocatus, lœlus confidensque ad eum ritus, ait, qui universa dispensat, non potest a emigres. Paulo aliter S. Hieronymus, 7. d, « Non quoquam hominum prohiberi, et leges accipere est lugendum si futura scire non possumus, ct spirandi. » rape ab iniquis potenlioribus opprimamur, cum Quinto et magis apposite, per Spiritum acci- Qnlutn, morte omnia finiantur, et superbus ac potens pias animam et halitum vitalem, quem nemo in pwlns qui cuncta populatus est, non valeat animam homine cohibere et claudere potest, ne e corpore suam retinere, cum rapitur.» Aliter quoque Cajc- exeat et homo moriatur, unde explicans subdit : tanus, qui censet hic triplici similitudine osten­ « Nec habet potestatem in die mortis. » Ila S. Hie­ di, quam homini inutilis sit impietas sua, q. d. ronymus : « Non est, ait, in potestate anima Sicut nemo potest flatum venti cohibere, nec nostra ne auferatur a nobis, ct egredientem ad diem mortis vitare, nec in prælio actu decertans imperium Domini spiritum prohibere. Nihil pro­ alium pro se substituere : sic nec impietas valet dest ora concludere, ct vitam retinere fugientem; impium liberare (1). cumque interitus, inimicus vitæ nostra et hostis Prohibere spiritum.— Quæres, quis hic sit spi- advenerit, inducias accipere non possumus. Nec Frtmft. ritus? Primo, Olympiodorus clCajelanus per spi­ reges quondam in sæculo et omnia nostra impie­ ritimi accipiunt ventum, q. d. Sicul nemo potest tate vastantes, poterunt obvias morti ferre ma­ cohibere ventum, sic nec prohibere vel arcere nus : sed in cinerem terramque solventur. » Et mortem, ut sequitur. Comparatur enim mors cum Chaldæus : Nullus est dominus qui dvminetur spirivento in efficacitate, quod utrique nemo possit fin spiramenti (spiritui vitali, quo respiramus), resistere. ut prohibeat spiraculum vitæ, ne egrediatur a corpore s-cnodu Secundo, Thaumalurgus accipit angelum, mortis humano; neque est dominium inde mortis, ut liberet scilicet prasidem, qui solet animam homini mo- Vir proximum suum, neque auxiliatur in bello, ne­ rienliextorquere : «Neque ullus,inquit, tam for­ que liberat impietas habentem se in die judicii magni : tis, qui angelum animam suam extorquentem, ct solus enim Deus est, qui habet potestatem in cor­ separaturum acorporc prohibere queat. » Ange­ pus et animam, ac jus necis et vitæ, juxta illud : lus hic prases mortis Hebraice vocatur «Dominus mortificat, et vivificat, deducit ad Grace Apollyon, Latine Exterminans, Apocalyp. inferos, et reducit, » 1 Ileg. 11,6; ideoque habet cap. ix, vers. 11. a claves mortis el inferni,» Apoc. 1, 18. Unde Da­ irruo. Tertio, Dionysius accipit animam animœque niel cx Deo pradicens Balthasari regi mortem, motus et impulsus, quos homo in aliis præser­ cap.v : « Deum, inquit, qui habet flatum tuum in tim polentioribus reprimere nequii, imo sœpe manu sua,'et omnes vias luas, non glorificasti; » nec in seipso. Quis enim omnes mentis evagatio­ Deus enim ad libitum « aufert spiritum prin­ nes, desideria, fluctus, impulsus, a stus praser- cipimi, » Psal. Lxxv, 13. tim concitatiores et ardentiores, uti sunt ine et . Nec habet potestatem ix die mortis. — Hebrea, indignationis moderetur, vel frenet et compri­ non est potestas in diem mortis; S. Hieronymus, mat? Unde Campensis vertit, nemo tam potens est, in Comment., non est potens, id est habens potes­ ut animum suum contineat, juxta illud Prov. xxvii, tatem, ut vertit .Noster; quod dupliciter exponas: vers. 4 : < Et impetum concilati ferre quis po­ Primo, q. d. Non est dynasta, princeps, vel ma­ terit? » gistratus, qui imperet morti. Ita Chaldæus : Non Qoarto. Quarto, Olympiodorus accipit dona et impulsus est imperator, ait, in dic mortis, ut eripiat quisquam Spiritus Sancti; licet enim illa prohibere possi­ servum suum. Magistratus enim praecipit sibi sub­ mus ne in actum exeant, juxta illud : «Spiritus ditis quod vult; sed nullus est magistratus qui prophetarum prophetis subjecti sunt, » 1 Cor. xiv, possit praciperc morti, ut hunc ilhimve tangat. vers. 32 : tamen quin illa nobis immittantur, ut Secundo, q. d. a Non est potens, id est rex vel illa sentiamus, esto non consentiamus, impedire princeps, qui se liberare queat a morte. Ita nequimus. Addo impulsus Spiritus Sancti esse tam S. Hieronymus : « Nec reges, ait, quondam iu copiosos cl validos, ut illis resistere, et non con­ sæculo ct omnia nostra impietate vastantes, po­ sentire perdifficile sit et quasi impossibile, qua­ terunt obvias morti ferre manus. » Porro Thaules fuere immissi S. Paulo in sua conversione, maturgus per potestatem accipit non vires, sed S. Magdaleme, et S. Matthaeo, et similibus. Hinc artes : « Nec, inquit, ars ulla et astutia invenitur Idacius contra Varimadum accipit Spiritum Sanc­ qua* mortis tempus repellat, ac velut exceptione tum, quem nemo prohibere potest, quin operc- submoveat. » Nec simtor quiescere ixgruexte bello. — He- Minio., (1) Non at homo domina» in tpirttum suum vitalem, braice ct Grace, nec est (Hebraice nn*7©0 mista- prælio. ur coerceat spiritum, ul euiu contineat apud se, includat chat, Grace airoçoli, missio, immissio, submissio, vel in corpore, ac prohibeat qu» minus hinc emigret; ncc dimissio in prælio, quod varii varie explicant. ttt dominatio in diem morti», ncc esi dimissio in hoc rrolio, in hoc vitæ cum mortis prælio nulla est evadendi Primo, Cajetanus, q. d. In acie dum confligitur, primo, spes (Maurer, in Ulto, proprie); neque eripiet improbitas nemo potest alium loco suo submittere et subdominum tuum, eum qui improbitate prædilus est. tituere, ut ipse immunis evadat : sic nec in horas SZ 4110. Tertio. Quxrto. COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN. cap. Vili. M3 mortis hero licet servum, aut filium sibi substi­ « Quid, inquit, hic astas, cruenta bestia? nihil in tuere, ut ipse immunis evadat; sed ipse mortis rne funesti reperies. » agonem obire compellitur. Neque salvabit impietas impium. — Vatablus, Secundo, Chaldæus vertit, neque vasa armorum protervia, id est, audax et petulans reluctantia; auxiliantur in prælio; Symmachus, non est con­ A ben-Ezra, agitatio, q. d. Audaces sua protervia stitere aciem in prælio; Tigurina, neque telorum hic aliquando discutiunt judicium ct sententiam emissionem habet in bello; Olympiodorus, cui con­ mortis, sed apud Deum nil tale poterunt. Ipso sentit Pollux et Budæus, græcum àiroçcXi vertit, enim proterviam omnem sternet ct profligabit. non est navigatio, vel classis in die belli, q. d. Mo­ Impius ergo agitet sc, ul volet, in omnes partes ribundo nulli adsunt milites, null® classes, nulla se vertat, non tamen mortem effugiet. Vata­ suppetunt tela, quibus invadentem mortem, ve­ blus, astutia impia non valet contra Dominum. Ly­ ranus intelligit artes magicas et superstitiones, lut hostem, arcere et repellere valeat. Tertio, Syrus, non est liberatio indic belli; alius, quibus impii cupiunt amoliri mortem , aut certo non est manumissio in bello; > haumalurgus, in me­ prolongare vitam, sed frustra. S. Bonaventura dio, ait, bello captis fuga omnis preclusa perspici­ per impietatem accipit hypocrisin; Moringas, tyrannidem, fastum el arrogantiam, quæ «adeo tur; sed necesse est occumbere et mori. Quarto, Arabicus, neque inveniet epistolam in die mortem non arcet, ut potius eam advocet, eambelli, q. d. Nemo accipiet dimissorias litteras, quæ quo tyrannis ct superbis accersat : qui enim alios eum immunem a morte faciant, ut mors iis visis cruciant el necant, exosi sunl omnibus, et «ab iis illum a se liberum dimittat. Arabicus enim more quos læserunt, cruciantur el necantur. Osorius suo sequens Septuaginta, «itgçoXm accepit pro litte­ accipit improbitatem opibus stabilitam, qua im­ ris dimissoriis, uti accipiunt Jurisconsulti, de quo pii putant se po^se mortem effugere, sed in. as­ Alciates, De Rerum et Verborumsignificationibus, nisi sum. Igitur hæc omnia significant mortem, quam dicas Arabicum proà-cçckr. legisse ¿mçoXnJ. c. epi­ inobedientibus, el precepto sua transgredi- nlibus stola. Omnia hæc eodem tendunt, scilicet gramma­ infligit Deus, aut rex ct princeps, amplam m ho­ tice in cortice litteræ significatur subditos, cum a mines habere potestatem el imperium, a quo rege evocantur ad bellum, non posse illud sub­ nemo ulla vi, pervicacia, arte, dolo, prece, aut terfugere, sed debere in prælio certare ac mortis pretio se eximere et subducere valeat. Mors ergo periculo se offerre, imo sœpe cadere et mori, quia est quasi rex et monarcha mundi invincibilis, omnia vincens el sibi subjugans, juxta illud Job. non est locus effugi^ Sed parabolice ( est enim hæc parabola ) per Ivin, <4 : «Calcetsnper eum,quasi rex. intentus;» hoc significatur neminem posse agonem mortis et Apoc. vi, 8 : a Et ecco equus pallidus : et qui devitare, vel in eo alium, v. g. servum aut filium sedebat super eum, nomen illi Mors, et infernus sibi substituere, cumque pro se vadem vel præ- sequebatur eum, el data e>t illi potestas super dam morti offerre, sed per se vadimonium hoc quatuor partes terræ interficere gladio, farne el obice debere. Unde Campensis vertit, ncque estuila morte. » Ex his concludendum relinquit Salo­ spes clabendt ex illo proelio, quod nobis cum morte mon illud quod initio proposuit vers. 2, juxta ineundum est. Atrox enim est hoc prælium cuique Septuaginta: a Observa os regis, ct pr.vcepla jura­ stato tempore subeundum, quia in eo non tan­ menti Dei, etc.: quia omne quod voluerit, faciet, tum cum morte, sed et cum diabolo, imo daemo­ ct sermo ejus potestate plenus est. » Non est nibus omnibus confligendum est : tunc enim agi­ ergo alia potestas in mortem, nisi Dei et regis. tur sumina rei, ac certatur de ælernilate, do cœlo Inde enim sequentia huc usque educuntur et pen­ ct inferno; unde atrinque confligitur acerrime. dent. Porro, impietas generatila sumpta, cstquælibet Huc allusit Thaumalurgus cum pro spiritu ver­ tit angelum mortis prœsideni. Audi S. Chrysosto- grandis iniquitas; proprie tamen eat infidelitas et • mum, homil. 54, in cap. v Mat th. : « Quid facie­ numinis violatio. Unde S. Gregorius, XXV Herat mus, ait, cum minaces angeli, et rescindentes cap. X : « Impios, inquit, S. Scriptura proprie animam a corporo virtutes ac potestates nos in­ infideles appellat. Hac namque distantia peccato­ vadent ? » EIS. Ephrem, serro. De Vanitate sa uli, res ab impiis discernuntur, quia cum omnis im­ t. Ill : « Quando, ait, Dominicas copiæ atque sa­ pius sil peccator, non tamen omnis peccalorest tellites advenerint, quando admirabiles exercitus impius. Peccator enim dici etiam, qui in fide pius invaserint atque apprehenderint, quando divini est, potest. Unde Joannes ait : Si dixerimus quia nuntii atque emissarii animam ex corpore mi­ peccatum non habemus, ipsi nos seducimus. Im­ grare jusserint, » etc. Similia habet S. Gregorius, pius vero proprie dicitur, qui a religionis pie­ hom. 39 in Evang.; S. Basilius, in Psal. xxxiu; Cy- tate separatur. De talibus enim Propheta ait : Non rillus Alexandrinus, orat. De exitu ammæ, et alii. resurgent impii in judicio. » Belli, imo duelli hujus cum dæmonibus in agone 9. OmMA II EC CONSIDERAVI, ET DEDI COR MEUM ix Veri v. mortis inili, exemplum illustre in Chrysaorio re­ CUNCTIS OPERIBUS, QUÆ FIUNT SUD SOLE. INTER DUM presenta! S. Gregorius, IV Dialog, cap. xxxviii. DOMINATUR HOMO HOMINI IN MALUM SUUM. — Iden­ UndeS. Martinos morions, videusque diabolum : tidem repetit bulomou se omnia sul) sole consa- COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. Vili. 29< derasa, et in omnibus reperisse vanitatem, ut piorum, præserlim principum vanitatem, 7. d. non temere, sed ex certa scientia cl longa expe­ Vidi principi s impios sepeliri m iglia pompa fu­ rientia id pronuntiasse videatur, ac proinde neris et mausolei, qui, dum viverent, partim ob cuncti fidem ei adhibeant, omniaque ut vana as- regium splendorem ct potentiam, partim ob fu­ cum sanctitatis, quod in Jerusalem urbe sancta, pfcfant el despicianL ac in loco sancto, puta in templo et cœtu sacer­ INTERDUM DOMINATUR HOMO UOMINI IN MALUM StJUM. — •Suum i> intellige vel reciproce ipsius dominan­ dotum, scribarum, legis doctorum viroruimpio tis, vel absolute, puta hominis, cui dominans donv- religiosorum versarentur; partim ob amicorum m*ur ad mah faciendum ei, aiunt Complutenses; trt ct adulatorum assentationem, a populo rudi ct ipsius perniciem, ait Tigurina; ut ipsum damno mo- imperito, qui externis hisce signis capitur, habe­ ItMiaqnc affleret, ait Olympiodorus. Sic ct Thau- bantur et colebantur velut probi et sancti, non mihirgus, Chaldæus et S. Hieronymus, 7. d. Su­ tantum invita, sed etiam post mortem; sed et binde qui præsunt, sunt tyranni vel nimis rigidi, hoc vanitas esi : quid cnim prodest retri, vel qui subditos affligunt, depauperan! et mille mo­ principi coli a populo, si Deo ob improbitatem dis vexant, ideoque viebsim ab illis vel ab aliis, sit exosus? Quid juvat corpus tumulari in mauso­ q iln et ab ipso Reo affliguntur, vexantur ct non leo aureo, si anima ardeat in flammis gehennæ? riro deponuntur, vel occiduntur, uti contigit Quid confert ab hominibus laudari in terra, si ab Phiraoni, Sennacherib, Antiocho, Herodi, llolo- angelis el sanctis universis vituperetur in ccelo, Í rni, Roboam et aliis pluribus. Atque hac ra­ atque a dæmonibus probris omnibus afficiatur tione demonstrat id quod vers, præced. dixit : in inferno? Vere ait ille : « Alexander laud dur « Neque salvabit impietis impium, n quia tyrannis ubi non est, sed cruciatur ubi est. » Divitis epu­ non salvat, sed perdit tyrannos. Pendet hec gno­ lonis nomen a fratribus celebrabatur in palatio, mo a w consideravi et vidi, scilicet inter alias va­ sed anima cremabatur a dæmonibus in tartaro; nitates mundi etiam hanc, quod scilicet « inter­ quid ergo cum juvat laus, utique non nisi cru­ dum dominatur homo homini in m dum suum.» ciatum ejus adauget? Hinc Chaldæus vertit, ct in Patet id ex Hebræo, Chaldæo, Aquila, Septuagin­ veritate vidi peccatores, qui sepulti sunt ct extermi­ ta, Syro, Arabico, Valablo, l’agnino ct aliis. nati de mundo, de loco sancto, ubi justi imbitant, ct Aquila ct Syrus vertunt, consideravi tempus, quo abierunt, ut comburantur in gehenna, et oblivioni dominatus est horna homini. Paguinus et alii clare, traditi sunt inter habitatores urbis; et ecce, sicut totum istud vidi trahens cor meum ad omne opus, fecerunt, factum est eis. Etiam hoc vanitas. Adde: quod factum est sub sole tempore itio, quo humo do- Tempus tandem detegit impiorum hypocrisim, minium exercet in hominem in malum suum : quia ac tum vanissima illa sanctitatis umbra Idrvaquo enim vers. 2 dixit : « Ego os regis observo, » vanescit, ccmiturque veritas ct vera simulationis regemquo extulit, nunc in regno quoquo mag­ fictio, veraque eorum iniquitas et inqiietns, quæ nilo iliense vanitatem, œrumnas ct pericula os­ majus, imo æternum eis dedecus et infamiam tendit. 1’nde Thaumaturgus vertit, obstupesco ita­ conciliat; qui ergo prius eos, vel errore, vel metu, que quoties aspicio quot et quanta in proximum vel adulatione laudaverunt et coluerunt, hi pos­ Domi- damna Immines comminisnmtur. Dominium Ad® in tea, detecta hypocrisi, acerbius eos insectantur et V/umT l,mnítíes ** animalia ante peccatum erat plenum, exsecrantur. suave,utile tam imperanti, quam iis quibus im­ Porro, llebræi Codices hic variant propter perabat : at post peccatum ingressa in utrosquô affinitatem litter® □ cl □ : quidam enim legunt con upiscentia, cœpit utrisque esse molestum, injTO1 iistabbec.hu, id est laudabantur vel lauda­ difficile milleque curis et periculis scatens. Hæc bant seipsos, ae curabant se a parasitis laud.irl. jibia est pœna peccati hominis, ut qui noluit Alii legunt ustackechu, id est. oblivioni tra­ obtdire Deo, sentiat (¡noque sibi subditos moles­ diti sunt. Priori modo legit Noster, Septuaginta, to», d ffiedes, rebelles; præserlim dum Ipse in eos Arabicus et S. Gregorius, XXXII Moral, x vel xi. imp riosus est et sævus vel severus. Vere Tra­ Posteriori legit Chaldæus, Syrus, Tigurina, Cla­ goedus r rius, Cajetanus, 1’agninus et reccntiores, ptirtim Hebræi, partim Latini. Hinc nonnulli, ut Clarius; Qai sceptra dnro imperio regit, Cajetanus, Campensis (I), Vdtabhis, censent hic Tiuiel üaKûtes: meto» in ductorem redil. esseantilhesin; priorem enim versum pertineroad Elthudianus ita tyrannum pingit : impiofi, posteriorem ad pios, 7. d. Vidi impios gloriosos in vita, ct post mortem honorifice se­ Instai t-mbilis vivis, nwriwHibus tares, pultos, ac laudatos a posteris velut sanctds; vico Vlr^oibui ruptor, tlulamb obsumus adulter. versavidioblivioni tradiloscosquircctasanctaque Nulli qdics: onlur, predi ceulutd, libido, de. vm. io. IO. Vidi impíos sepultos : qui Lttam dum adiiuc VIVIMI NT, IN LOCO SANCTU LNANT , ET LAUDABANTUR IN QV IT ATI QUASI ¿USTORI M OPERI)!; SED ET HOC VA* rita* rat* — Purga d< acnbeio impietatis et im­ (t) Ita Maurer, et sic, turn vidi improbos sepultos, se­ pultura) honore esso affectos, et intraviste in sepulcrum; sed ex toco sáncto, ex loco N.*pulcroruiii sarro, ••jcttu.í et obliriuHi datos esse í/i urbe e<»s vidi, qui rectum* redo A ctriutl / guani hoc vanii ni COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN. cap. VIH, sos operati sunt; sed ct hoc vanitas est, quia impiis rilurnque ut loqueretur; nomen edicit, crimen non prodest vana cl mendax laus hominum, neo confitetur, latronem »e fuisse ob scelera percus­ piis obesi hominum oblivio : nam « in memoria sum. vulgi errore celebratum, sibi nihil cum æternn (æque ac gloria) erit justus » apud Deum, martyribus esse commune, cum illos gloria, se et endites universos. Unde Pagninus vertit, d penna retineret, w Quid profuit illi vanus htc et tunc » id» impios sepultos, ct qui post eos venerunt, erroneus populi cultus, nisi ut patefacto scelere, d ambulaverunt in loco sancto, oblivioni tradentur publica illi crearetur infamia, ac martyris decus in civitate in qua rectum fecerunt; sed ethoc vani­ verteretur in latronis dedecus? II. Bravia quia mon profertur (1) cito coxtra v etc. Huc alludens hcnsionecompcst ani facientes malum, etc. Potest ergo Isaias, cap. xxvi, vers. 10 : « In terra sanctorum, hœc sentenhaet contradictio accipi nunsobus Dei, ait, iniqua gessit, el (idcirco) non videbit gloriam sed ( t hominum, præserlim judicum et magistra­ Domini. » Vide ibi dicta et Olympiodorumquem tuum. qui peccata Nepe dissimulant nec castigant. audi : Quia sæpe homines seand d‘Zdiitur> et ini­ Olympiodorus et alii bane gnomen, omittentes rè quam rem putant eosdem es«e impios, qui et po­ etenim, quod iu llvbræo clare non exstat, nectunt tentes forlunalique sint, ideo profundius, inquit, cum eo quod praecessit, a et hoc vanitas est> w super hac re contemplatus sutu, el vidi demum g. d. Hoc quoque quod subjicio vanitas est> scili­ postremum impiorum ruinam , cum scilicet non cet, quod per longam impunitatem homines au­ tantum corpore, sed et anima moriantur. Quod dacter perpetrant mala; quii per hoc augendo enim uit hoc loco, in sepulcra inductos, in suppli­ peccata, augent sibi supplicia, atque abuteoted cia el torment i intelligil. Eis vero qui in sepulcra lunuanimitate Dei, acrius irritant ejus iram et vin­ hæc inducantur, nihil potentia profuit, nihil quod dictam. eamque ardentiorem in sc concitant. Vo* habiti olmi justi et sancti fuerint, nihil quod in rurn aptius dispungit Noster, additque ri r/emm. templo Dei sacra ministeria mmv raquc obierint. Hœc enim gnome dat causam, cur impii in sua Docet itaque nos Ecclesiastes nequaquam scanda­ impietate dominentur, laudentur et celebrentur ! lizari. propterea quod in hominum vita enormi m qmu scilicet Deus eos ad tempus sinit impunito^ st ituum condilionumquo dissidentiam cernamus, quo iit ut nec Deum verenlcs nec homines, ita* cum conlia potius bpecture debeamus ad eam, pune ct audacter agant quod lubet. graventur quæ in futuro sœculo est retributionem.Hoc est in pios, opes accumulent, Veneri el ventri indul­ quod ait Psaltes Psalm, x, 3 : « Laudatur pecca­ gen nt : hinc fit ut ab hominibus velut felices et tor in desideriis aiiimir suir:et iniquus benedici­ beati laudentur et colantur. Atque hic unüs est tur. p Et Zachar. XI, 17 : «O pastor, el idulum. p modus e inultis, quo Deus dicitur peccatores exllæc ch nique est abominatio desolationis stans in cacaro ct induraro, sicut mater nimis indulgens loco sancto, Matlh. xxiv, 15. lia Hugo. Scribit lilio, cumque peccantem non castigans, occasio Uyperi- Sulpililis in Vftu S. Martini, C.\p. \lll, ipsum, cum osi ut illius deteriora perpetret, (atidohique sce­ to viri- videret di functum quemdam a populo ad altare lus committat, ob quod capite plocUlur vel sus­ coli, ut martyrem, cujus ncc nomen, neo vita, pendatur. Sic sol suo calore indurat lutum. Ita neo certa memoria exstabat, orarse Deum ut quis docet S. Augustinus, serm. n8 be tempore, et S. Baesral. vel cujus meriti scpiillus ostenderet. « I um conversu*, inquit, ad iævam, vidi! prope assisti re (I) lUctins, efficitur, wcutiünl mundatur, stHlmth umbram sordidum, U ncem; imperat uumui me- ht vyui mulum. u< COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. VIH. 2M silius, ont. (M'f Dm non sit auctor malorum. Por­ impunitale dubitaret do Dei providentia, eam ro Deus diflcrt peccatorum vindictam, ut ostendat edoctus fuerit mira visione et experientia, tansuam longanimitatem et clementiam, qua pecca­ demque audierit angelum dicentem : a Do iniqui­ tores invitat ad pœnitenliam, uti nonnulli eam tate pœnitenliam age, cerloque scias unum esse agnoscentes de facto pœuitent et vitam mutant : oculum cuncta pertranseuntem. » Hem totam fu­ cetvh vero, abolentes Dei patientia, thesaurizant sius narravi Genes. xlii,21. Porro quam iniquum sibi «iram in die ir®, et revelationis justi judicii et stultum sil Dei patientia abuti ad peccandum, Dei,» ul ait Apostolus, Rom. ii, 5; et Job cap. xxiv, nervose docet S. Leo, serm. De Quadragesima : 23 : « Dedit ei Deus, inquit, locum pœnitentiœ, et « Abutuntur, inquit, quidam patientia Dei, et qui ille abutitur eo in superbiam, n Qui hoc facit, im­ non sunt in conscientia liberi, fiunt de longa im­ probus est, et sæpe reprobus ac filius perditionis punitate securi, cum ideo differatur ultio, ut tem­ et geh» nnæ; ideoque cum in profundum pecca­ pus possit habere correctio, » non autem ut libe­ torum venerit, negat Dei providentiam ct numinis rior sit ad peccandum licentia. « Misericordiam vindictam; ac si quid postea mali illi irrogelur, igitur Dei nostri non adeo quisquam tardet am­ casum æslimat, non peccati vindictam alleo im­ plecti, quia quod meruit non recipit : neque enim missam. Vide Plularchum, lib. De Sera numinis quidquid differtur, aufertur; aut condemnationem evasit, qui indulgentiam non quœsivit; » et Ter­ vindicta. Moraliter, hic disco malos castigari, magnum tullianus, lib. De Pœnitent. cap. vu : « Absit, in­ esse eorum et reipublicæ bonum; non castigari quit, ut ita aliquis interpretetur, quasi eo sibi vero, magnum malum : quocirca magistratus, etiam nunc pateat ad delinquendum, quia patet quibus incumbit reipublicæ cura, ex officio eos ad poenitendum, el ex redundantia clementia) coe­ castigare debent. Deus vero qui nulli obstringi­ lestis libidinem faciat humante temeritatis. Nemo tur, sed altioressuœ providenti® habet rationes, idcirco deterior sit, quia Deus melior est, toties justis do causis castigationem sæpe differt, ac tar­ delinquendo quoties ignoscitur. Quid enim indig­ ditatem supplicii gravitate compensat, juxta illud nius, quam ex divina misericordia desumere ar­ Eccli. v, 2 et scq. : • Ne sequaris in fortitudine gumentum ad divinam justitiam provocandam? tua concupiscentiam cordis lui , et no dixeris : et quia Deus libenter excipit pœnilentes, data ope­ Quomodo potui? aut quis me subjiciet propter ra velle fieri peccatores? » Et S. Ambrosius, lib. II facta mea? Deus cnirn vindicans vindicabit. No De Patiit. cap. ix : « Proposila, inquit, spe agendixeris : Peccavi, et quid mihi accidit triste? Al­ dæ pœnitentiœ, licentiam sibi delinquendi propa­ tissimi» enim est patiens redditor. De propitiato gatam putant. Poenitentia remedium peccati sit t peccato noli esse sine metu (quamvis nondum poe­ non peccanti incentivum. Vulneri enim medica­ nas dederis), neque adjicias peccatum super pec­ mentum necessarium est, non vulnus medica­ catum.» Hinc S. Petrus, IIepist, cap. m, 2, tales mento : quia propior vulnus medicamentum quævocat •< illusores, juxta proprias concupiscen­ ritur, non propter medicamentum vulnus deside­ tias ambulantes, dicentes : Ubi est promissio aut ratur, » 7. d. Quis unquam ad virtutem balsami adventus ejus? » Quibus ipse respondet vers. 9 : explorandam luculentam plagam suo capiti infli­ « Non taidat Dominus promissionem suam sicut xit? quis ad vim antidoti probandam venenum quidam exidimant:sed patienter agit proptervos, intrepidus hausit? amens esset qui hoc ageret. Ita nolens aliquos perire,sed omnes ad pœnitentiam plane amens censeri debet qui peccat, ut ad divi­ reverti. Adveniet autem dies Domini ut fur, » etc. nam misericordiam confugiat, seu qui ex divin® El Malm h. cap. if, 3, impios producit dicentes : misericordi® largitudine inducitur ad peccandum. • Omnis qui facit malum, bonus est in conspectu Idem de damno noxaque impunitatis et lard® Domini, el tales ei placent: aut certe ubi est Deus vindictæ, a Salomone didicere et sensere Plato judicii? » Quibus respondeas Deum exspectare cœterique philosophi. Plato in libro De Rcpubl., tempus opportunum ac statum vindici® tempus, passim docet reipublicæ regimen piena et proe­ quo juxta quantitatem delicti irrogabit pondus mio contineri, quæ si tollas ct impunitatem con­ supplicii, vel in hac vita, vel certe in die judicii, cedas, omnes leges el jura violari el rempublicam juxta illud A potai, xiv, 15 et sequent.: • Mille fal­ everti. Idem docet Aristoteles, X Ethic, cap. ult., Gnomi cem tuam et mele, quia venit hora ut metitur, el in Polit. Plutarchus, De sera Num. vinci. : « Ex ¿etapa quoniam aruit messis terne; et (sine mora) misit impunitate sceleratorum, ait, derogatur fides di- ni’ falcem suam iu terram, et demessa est terra. » vinæ providentiæ.» Cicero, pro Sextio: «Effrenatus El iterum : « Mitte falcem luam aculam, ct vin­ furor, inquit, alitur impunitate diuturna. » El pro demia botros vine® terne : quoniam matura»sunt Milone: «Quis ignorat maximam illecebram esse uvæ ejus. El (statini) misit Angelus falcem suam peccandi, impunitatis spem? » Et lib. III O/fic. : aculam in terram, et vindemiavit vineam terne, «Quotusquisque reperialur, qui impunitate et ig­ et misit in lacum ine Dei magnum. » noratione omnium proposila, abstinere possit inju­ Exemplum illustre est in S. Eplirem, semi, cui ria? » Vulgus enim hominum magis agitur poena titulus : Confessio ct reprehensio sui, ubi narrat de et proemio, quam amore virtutis, ul si illa cessent, seipso, quod, cum junior ex impiorum licentia et lue elanguescat. Polybius, lib. I, sub finem : « Si * sdliceta puero, mox ab ortu, ubi cœpit uti bona corporis uti sunt sanitas, robur, opes, prosrabone, peccareinchoavit, indeque longa consue­ peritas, filii, familia copiosa, ita Lyranus et Dio­ tudine peccata quasi in naturam vertit; nam, ut nysius; tum bona animæ, uti est multiplex Dei ait S. Gregorius : « Peccatum quod per perniten­ gratia in hac vita, et gloria in futura : ita Thautia® non deletur, suo pondere ad aliud trahit, v maturgusj Bonaventura, Hugo. Quantum ergo Deus prolongat patientiam suam Summa, bonum signitìcat hic quidquid lœtum «t peccatori vitam, lanium ipse prolongat suam est, jucundum et prospefum. Congrua est luce culpam et impoenitentiam. impiorum pama, ul scilicet priventur omni bono, Erit bonum timbntibus,— tum in hac, tum po­ qui a summo bono el fonte omnis boni 9 puta a tius in futura vita. Unric Chaldæus vertit, ct in tem­ Deo sponte el impie se averterunt : sicut qui soli pore q^io ycccator operatur malum centum annis a fa­ claudit fenestram, meretur ejus luce privari et de borníni, datur ei tempus, ut convertatur. Manifes­ degere in tenebris. tum est mihi in Spiritu Sancto, ct scio ego quod erit Quæres, quomodo sapiens hic male procetur, impete* bonum in saculum tenturum timentibus beam, qui ct quasi maledicat impio, cum hoc videatur esso Uo< timent a faris ejus, et faciunt voluntatem ejus. Porro conlra vel præter chai ilatemî Dixi hac de re in Olympiodorus per bonum accipit bonas cogita­ Prophetis fuse; nunc breviter. Respondetur pri- molo! tiones et opera, quas Deus se timentibus inspirat : mOf maledictiones has esse non tam imprecatio- lv,p* e • . 1 priuMX «Cum enim; inquit, vivant in compectu Dei, ca- nes, quam prodiciones el pronuntiationes ftililveanfquo sibi in omni sua actione et cogitalo, rarum poenarum; impio a Deo decretarum. «Non tanquam Deo judice cuncta cernente, omnium sil » ergo; id est non'erit bonum impio ut ha­ bonorum operum et conceptuum Deus illis causa bent llebræa, Chaldæus, Syrus, Arabicus et alii. existit. » Thaumaturgus de ipso Dei timore inter- Ha S. Hieronymus, Thaumaturgus et Olympiodopntalur: «Illud, inquit, præstantissimum bo­ rus, atque hac ratione recte hæc gnome annectitur num, pio Dei timore proditum esse. » procedenti, q. d. Cognovi quod timentibus Deum Simplicius bonum accipias pro Iirto et jucundo, accident bona ingentia; non timentibus vero, q.d. Esto Di us piorum levia errata castiget, mox mala. tamen eo longe hetiori et jucundiori sorte eos Secundo, imprecari impio privationem bonorum Secuodo consolabitur, vel in terra, vel in cœlo. juxta illud temporalium, ut per eam ad cor redeat ct vitam Eccli. i, 29 :« Usque in tempus sustinebit patiens, et mutet, vel certe minus peccet, cum bonis; quibus postea redditio jucunditatis. «Cum ergo a Deo cas­ privatus est, jam abuti nequit ad luxum, fastum, tigaris el affligeris, afflictionem hanc accipe vehit gulam, luxuriam, non est prolcr, sed secundum pignus ct arrham inflantis lætitiæ, et proxim® charilntem. Sic enim impiis imprecatur Psaltes : tibi consolationis. Quem enim Deus castigat, mox a Imple facies eorum ignominia: et quœrent no­ solatur et mulcet, uli mater puero post castiga­ men tuum, Domine, » Psat. Lxxxn, 17. Sic hodie vi­ tionem blanditur; qwin el Christus « favos post demus multos per paupertatem, morbos, adver­ fella gustavit,» ait Tertullianus; nimirum post sitates converti ad Deum, qui opibus, sanilate, hiemem succedit œstas, post noctem dies, post rebusque prosperis insolescebant et abutebantur bellum pax, post pugnam victoria, post nubila ad omne scelus. Talibus ergo imprecari morbum Phœbus, post tempestatem serenitas. Hoc est quod vel inopiam bonum est el salutiferum. justis promittit Isaias cap. m, 10, dicens : « Dicite Tertio, proprie Propheta; et Apostoli ex zelo Tuito, justo quoniam bene, quoniam fructum adinven­ jusliti® et honoris divini malo precantur impiis tionum suarum comedet. V® impio »d malum : in impietate perseverantibus ct morientibtisj id retributio enim manuum ejus fiet ei. » Unde de est, optant eos vehit reos liesiu M ijeslalis divinal eodem subdit Salomon : puniri pœnis, tum temporalibus, tum n ternis, ut 13. Nox SIT BONUM IMPIO, NEC PROtONGEXTWl DIES hac radono satisfiat justitiœ, ac plectantur rei, utEJUS. SED QUASI UMBRA TRANSEANT QUI NON TIMENT que honorem quem peccando Deo abstulerunt; faciem Domini — praesentem et omnia intuentem, tormenta merita patiendo restituant. Sancti emin ul coram ca ambulent magna cum reverentia, conformant se per omnia voluntati divin® jam melu el tremore, nil Olympiodorus; llebræa, non certa», et flxm circa impiorum punilioncmi Cum erit bonum; sed llebræi sæpe utuntur futuro pro ergo Deus velit, (tacque decreverit impios punire imperativo, vel optativo, unde Noster apte vertit, ct damnare, idipsdm Sancti quoque volunt, prœnon si| bonum, scilicet quod sustentetur a Deo, et serlimdum ipsi sunt pnecunes el administri, imo exspectetur ad poenitentiam, ait Hugo, quia pa­ os Dei, per quos scilicet Deus suas leges promul­ tientia Dei non utitur ad poenitentiam, sed abuti­ gat, ac transgressoribus pumas présentes et (Pier­ tur ad majorem iniquitatem et culpam (1). nas intentui, quales fuero Prophet® et Salomon Bonum. — Inlellige, tum prolongationem vitæ, hie, qui rum dixisset impids abuti longanimitate uh sequitur, ita S. HieronymusclCajetanus; tum Dei, ul diutius ct gravius peccent, zelo sancio justiti® indignans huic eorum abusui, precatur et (I) aufrm non erit improbo, nec prolongabit dies; optat dicens: «Non sit bonum impio, nec pro­ oiCKt •YAiitiGcl U, gui non limet a facie (xt. longentur dies ejus, » utpote quibas abutitur ad 298 Vr*. 13. COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, caí Vili peccandum, ct ad Deum, qui dies ci prolongat ad vivunt, proloneant dies mo*, yen cos qui grondes poenitentiam, magis offendendum. Sic Sancti, in cos faciunt bonorum operum magnitudine. Unde die judicii assidentes Christo, sententiam dam­ c4 Jacob quasi se peccatorem confíteos dicit: Parvi nationis in impios fulminabunt, Matth.cap. xxir, ct mali dies mei ; sicut et in Psalmo confíteos : Dies, inquit, mei sicut umbra declinaverant, et vers. 31 et scq. Nec prolongentur dies ejus, — ut rninu» peo- ego sicut fœnum arui. Non quod longam vitam cent, inuiusque Deum offendant, utque statim qussierit in præsenti (in quo omne quod vivimus morte substructi, cruciatus recipiant, quos merentur, breve, et umbra est ct imago, io imagine enim ait S. Hieronymus; quia æternis suppliciis trans* perambulat homo), sed quod de futuro timeat, mittentur, nil Olympiodorus. Porro Chaldæus : ne longitudo vitæ ipsius, ubi vera e^t vita, bre­ Neque erit, ait, ei longitudo in ¿(Bruto ventino, ct in vietur. » 14. Est ET ALIA VAGITAS, QUÆ HT SI PER TERRAM; Ven. CA. hoc subulo proscindentur dies vitæ ejus, fugient et SINT JUSTI, QUIBUS MALA PROVENIUNT, QUASI OPERA succidentur velut umbra. Impii Sed quasi umbra transeant. — IV br ra, non pio- EGERINT IMPIORUM (1): IT SUNT IMPII, QUI ITASLCLRI di«s. ui longabit dies, sicut umbra non prolongat dies suos, SUNT, QUASI JUSTORUM FACTA HABEANT; SEDET ÜOG an^' vusperam pcrlransil. Septuaginta pro □ vanissimum judico.—Ts/iocrefert, vel ad colara im­ rii* ' i. c.sirut, legentes aflinen, i.c. in, vertunt inum- piorum securitatem : hæc enim vanissima et falla­ òro; sensus est, q. d.primo, sicut umbra, abeunte cissima est; vel ad alternationem sortis justorum die et sole, sub vesperam evanescit; sic ct impii el impiorum, quod scilicet justis obveniant de­ cito transeant ct evanescant, no perveniant ad bita impiis, et impiis debita justis. Vox alia non vitæ vesperam, puta ad senectutem. Secundo, sicut est in Hebraeo, Septuaginta, Syro, Arabico, sed umbra abeunte corpore, cujus est umbra, abiit: intelhgitur. Alias enim et alias vanitates succes­ sic ct ipsi abeunte vita et tempore, quod est um­ sive recenset hic Ecclesiastes. Porro hæe vanitas bra æternitatis et vitæ beale, cum eo pariter ab­ similis est illi vers. 10. Est tamen alia diversa ab eant. Tertio, sicut umbra nihil est tenuius, nihil illa, eo quod ibi dimtaxat dixerit impios laudari, vanius, nihil fugacius: sic el vita, præstrlim im­ ut pios; hic vero addit impiis bona el prospera piorum. Plura hac de re dixi superius, et Isaiæ quælibet obvenire, piis vero mala et adversa. Cap. xxxvni, 8 ct scq., ubi egi do umbra Ezechiœ Unde ait : a Sunt justi quibus mala proveniunt, crescente prr miraculum in horologio Achix. Cau­ quasi opera egerint impiorum. » llebr», sunt justi sam appositam dat Olympiodorus : u Peccator, quibus attigit ad eos tanquam opus impiorum; et sunt inquit, diu non erit in vita, quia totum tempus impii quibus attigit eis, sicut opus justorum, q. d. vitæ suæ, quantumvis longum sit, non reputavit Sunt justi quos tangit, vel ad quos pertingit sors esse umbram, sed sollicito studio comparare sibi adversitatis, qua digni sunt impii; et sunt impii studuit, quæ fluxa et temporaria sunt, tanquam quos tangit sors prosperitatis, quam merentur et essent perpetuo durantia. Vel aliter ita inlellige : qua digni sunt justi. Septuaginta, est vanitas, quæ quanquam peccator in præsenti vita per patien­ facta est super terram, quia sunt justi, quia venit tiam Dei (velut umbram) protegi quodam modo super cos quasi facium impiorum : et sunt impii, quia defendiquh videatur, potius quam puniri, paulo venit ad eos quasi factum justorum. Campensis, post tamen trlernis suppliciis transmittetur, h Ve­ eveniunt justis mala, qua impios ferre decebat. Porro rum hoc posterius mysticum est. Addit Cajetanus: nonnulli censent hæc dici ex persona non Salo­ Sicut umbra non est corpus, sed tenue simula­ monis, sed imperitorum et impiorum. Ita Thaucrum corporis : sic impius non tam est homo, malurgus, Lyranuset Olympiodorus quem audi: quam inane hominis simulacrum et umbra, quia « Nunc Ecclesiastes personam ejus inducit, qui o inanem speciem tantum habet hominis, non ve­ scandalo labitur in erronm, ailquc : Vidi justos ritatem, eo quod non vivat, ut homo ratione pro­ in hac vita ab iis malis correptos, quæ potius im­ ditus, sed ut bestia ratione carens. Verum hoc pus debebantur, ut puta ¿egritudine, paupertate subtilius est, quam solidius. Srpe sancta Scrip­ vel alio ditlicili cr.su adveniente. Contraque, in­ tura vitam præsentem comparat umbra», quia quit, vidi quæ piis deberentur ad impios perve­ vere talis est, si comparetur vita» veno et ælernæ, nisse : idcirco Ñis insipiens tanquam contemptor ad quam proinde suspirans sponsa Cantic. n, 16: factus divinæ providt nliæ, el * oc, inquit, vanitas « Dilectus meus mihi, inquii, et ego illi, qui pas­ est. Sapiens autem eventus rerum prospiciens, et citur inter lilia donec aspiret dies el inclinentur quæ singulis pro dignitate retribuantur plane novit, atque iutelligit Deum n quaqu&m casu h uc umbro. » Huc facit illud Ausonii in Heroum tumulis in permittere evenire, s*d ut justi majori pnemio 17 : «Pulvis et umbra sumus; » et illud Pindari coronentur, impii vero graviori poma torquean­ in Pythiis, hymno 8 : a Umhræ somnium homi­ tur. Nolanler autem hic vanitatem supra terram nes. » Denique audi S. Hieronymum versionein se vidisse ail, in cœlo siquidem nihil est vani. » Septuaginta exponentem : « Non prolongabit dies Verum melius alii censent hæc, uti el cadera, dici in umbra, hoc est dies vil e suæ, qui quasi umbra 0) Proprie, fecundum upuj» >. o rneriluui improborum» viventibus sunt; non emui bi qui mullo tempore COMMENTARIA IN ECCLESIASTEM, cap. VIH. ex persona Ecclesiaste, pula Salomonis, ut ipsa anteponit felicitati Ierren® Romanorum. Posterior verba præ se ferunt. est, ut Deus nos doceat omnia qu© in hoc mundo Quæres, qua ratione vanitas sil, quod piis eve- sunt, sive adversa, sivo prospera, esse vana, id J' * niant mala, impiis bona? Primo, Symmachus pro est inania et mendacia, cum adversa piis, pros­ p;-.proi- vanitas vertit «zcpcv, id est, difficile cognitu; S. Ilie- pera impiis, id est indignis eveniant; vera vero ( ronvnms proprie, dubium perplexum, controversum, bona non esse nisi in coelo, et vera mala non nisi juxta illud Davidis : « Labor est ante me : donec in inferno, juxta illud Sapientis : « Nullum bonum intelligam in novissimis eorum,» Psal. lxxii, 16, nisi adernum, nullum malum nisi ©ternum.» Ita q. d. Vanum est velle scrutari Dei judicia quibus beata Dionysia martyr, inter ictus virgarum, et pios affligit, et impios prosperat, quia bmc judi- sanguinem toto corpore fluitantem, filiolum uni­ Seenndo eia sunt difficilia cognitu, imo inscrutabilia. Se- cum trepidantem, ad martyrii consortium hac cundo, Thaumaturgus vanitatem exponit gravem voce animabat : «Hia pœna timenda est, quæ et perniciosum errorem, eo quod impius habea­ nunquam finitur; illa desideranda vita, quæ sem­ tur, ut pius; et pius, ul impius : inde enim rudes per habetur. » Qua ille solidatus martyrium for­ accipiunt ansam vel accusandi Dei providentiam, titer obiit, uti refert Victor Uticensis, lib. 111 vel deserendi probitatem, et impietatem amplec­ Wanda!. Hinc tacite concludendum relinquit Ec­ tendi. Sic summum vanum vocamus mendacem clesiastes, sapienti despicienda esse tarn prospera, Tertio, errorem ct fallacem. Terbo, Mugo per vanitatem quam adversa hujus vitæ; ambienda vero bona accipit paliim infelicitatem, quia, ait, nihil infe­ coelestia, ct summe cavenda mala gehennalia. licius felicitate peccantium; parlim fortuitum, Unde non mirandum si prospera impiis, adver a quia quasi fortuito casu bona impiis, mala piis piis eveniant, quia Deus id facit, ut ostendat quam Canin, obveniunt. Quarto, alii per vanum accipiunt mo­ ulraque sint vana, id est parva, exilia, brevia ct lestum et asperum : unde Campensis vertit, certe caduca : quare piis non esse hac de re dolenduin, hoc vehementer molestum est. Accedit Lyranus : Va- sed potius gaudendum, quia cx hoc velut certo G tinto, num est, inquit, quia irrationabile. Quinto, S. Hie­ divinæ prædeslinationis signo, cognoscunt sibi ronymus per vanitatem accipit inconstantiam re­ sortem felicissimam paratam in cado. Ita Chalrum humanarum : sunt enim vanitates, quæ va­ dæus: «Vidi, inquit, in Spiritu Sancio, quia ma­ si xto. rio feruntur eventu. Sexto, S. Bonaventura vanum lum quod accidit juslis in sæculo hoc, non est dicit, quando bonis et malis proveniunt mala, propter peccala eorum, sed ad removendum ex quia indignum propter malos : vanius quando eis culpam levem, ut sit merces eorum integra in bonis et malis bona, quia injustum pariter ct in­ sæculo venturo; ct quod contingit peccatoribus dignum; ideo Habacuc hoc adeo indigne tulit, ut non est meriti eorum, sed ad retribuendum eis videretur Deum arguere, cum diceret : « Quare mcrccdcm meriti levis, quod fecerunt, ut come­ respicis super iniqua agentes, ct taces devo­ dant mercedem suam m sæculo hoc, ct ut perdant ranto impio justiorem se?» Habacuc i, 3 et 13. partem suam in sæculo venturo. » Et M ideas, sive sétimo. Septimo, Pineda : Hoc vanum est, inquit, quia in Glossa Hebrrrorum hic : a relices justi, inquit, talibus eventibus, nihil perpetui, nihil solidi est, quibus accidit juxta facta impiorum, quia am­ cui animam affigere possimus : quare cuique con­ plissima illis merces ct gloria est reposita. Contra* tendendum est ad bona stabilia et sterna. Omnia væ impiis ([uibus accidit juxta facta piorum, quia hæc vera sunt ct huic loco congrua : maxime ta­ attolluntur, ul gravius corruant.» El S. Hierony­ men vanitas hic est rei iniquitas, ac iniqua distri­ mus : « Inter caderas vanitates, inquit, quæ in butionis sors. Iniquum enim videtur piis mala, mundo vario feruntur eventu, etiam huc depre­ impiis bona tribui, cum pii bona, impii mala hendi, quod justis ea frequenter eveniunt, quæ mereantur, si rem species in se, ct imperitorum impiis evenire debuerant; ct impii tam feliciter rudiumque sensu, qui per hoc sœpe impellun­ in hoc mundo degunt, ut eos putes esse justissi­ tur, ut impietatem præ pietate colant, sectentur, mos. Docet exemplum evangelicum divitis pur­ suscipiant : at si spectes Dei providentiam, non purati et pauperis Laxari. » Subdit S. Hieronymus: iniquum hoc, sed prudens et sanctum est, ob « llebræi justos quibus eveniunt mala, ct impios squlssimas, quas ipse habet, rationes, ac prœser- quibus accidunt opera justorum, filios Aaron in­ !mpH tim duas. Prior est, ut impii ob modica, quæ terpretantur et M inassem, quod illi sacrificantes rfMf«- bene agunt, bona hujus vite loco mercedis reci- perierint, et ipse post tante mala,el captivitatem piant, cæteroqui malefactorum pomas gravissi­ in imperium restitutus sit » Verum llebræi er­ mum tur mas daturi in inferno : pii vero ob modica, qure rant : nam filii Aaron injuste egerunt, dum temu­ b male agunt, œrumnis hujus vite castigentur et lenti obtulerunt Deo incensum ignis alieni contra purgentur, ut purgati, ob mulla bona operaquæ præccptum Domini, Levit, x. Manasses quoquo fecerunt, beentur m cœlo; aut si plane puri sunt, in carcere pomitens gratiam Dei meruit, ac proinde adversis exerciti splendidiorem patienti® in coelo justificatus in regnum restitutus est. Sapienter coronam recipiant, uli contigit S. Job. Qua de re Philo, lib. De Confusione linguarum : « Insignis, vide S. Augustinum, lib. V Civit, cap. xv et xvi, ail, pœna et vindicte impietatis est connivere ubi felicitatem cœlestem beatorum componit, et Deum, atque etiam indulgere peccantibus, nec 300 COMMENTARIA IN ECCLESIASTES, cap. VIH. 30Í solum ei« impunitatem, verum rnagnain et diu­ tram, ælcrnonim congregat causas malorum? turnam prosperitatem concedere. » Hæcenim eos Quis beatam dixerit validam in jugulum suum facit quasi ebrios ct amentes, ut ultro in sua dextram? quis probabiliter laudat velocem ad damna ruant, suamque perniciem sibi accersant. ardua preci pitia festinantem? quis ejus miretur Ex adverso pius et sapiens m adversis reque ac ascensum, quem do Mimmo prospicit e«*e casu­ prosperis sui similis est, sobrius, modestus, tran­ rum? Perinde est si aliquem mirans per impia quillus, ideoquo magnus. «Lì umilio, ait Se­ ct iniqua, per opes et divitias operantem, ac si neca, etiamsi in monte consistat, pusillus est; quempiam videas inaurato «atque gemmato sibi colossus etiam in puteo magnus : ita sapiens, in poculo venena miscentem. » Subdit deinde : «An quacumque fortuna suis bonis magnus est, stul­ tu illum felicem vocas, qui infidelis, obscenus, tus et in summa fortuna humilis. Ut apparatus cupidus et cruentus, pro eo quod vias Domini as­ sceme quia commodato datus est, statini redditur, pernatur, per suas ire permittitur, dextere anet sine querela : ita quidquid in vita contigit ma­ gud is offensus, ct sinistre latitudine delectatu? gnificum, sive serium, sive mox a fortuna repeta­ flagitiis involvitur, sceleribus inficitur, spoliis tur, æquo animo reddemus, si his tanquam <. om- contaminatur, et inter fame se beatissimum putat; modatiliis utimur. » Idem : « Ut grando illisa tectis cx hoc quoque infelulor, quod se non intelhgit dissultat magno quidem fragore, verum nulla infelicem. Quid his faciat medicina cœleslium noxa : sic insultus fortume nihil potest in sapien­ mandatorum, quæ non sanat nisi volentes? Pigri itaque ad curam salutis, alacres ad militiam tem. » Et sunt impii, qui ita securi sunt.— « Securi, » id mortis et captivitatis, ut dictum est; exsultant in est prosperi, rebus omnibus abundantes et feli­ rebus pessimis, et de sui perditione 1 elaotur : si­ ces, ut explicat S Hieronymus : felicitas enim fa­ miles iliis qui, forte sumentes exitiabiles herba­ cit securos; magna enim pars felicitatis est de rum succos, cum risu perire dicuntur. » Seneca, bono, quo te beatum putes, esse securum; unde epist. 39 : «Magni animi est, inquit, magna con­ securitas opponitur cuneet sollicitudini, ac secu­ temnere, ac mediocria malle quam nimia : illa rus dicitur, qui sine cura est, quasi seorsuin vel enim utilia vi tabaque sunt; al hæc, eo quod su­ separatus a cura. Opponit enim pios impiis, quod perlinunt, nocent. Sic segetem nimia sternit uber­ illis infelicia ct adversa, his felicia ct prospera tas; sic rami onere franguntur; sic ad maturita­ eveniant. Patet id ex Hebreo, Septuaginta, Syro tem non pervenit nimia fecunditas. Idem animis et cæteris. Verum hæc falsa fictaque est felicitas quoque evenit, quos immoderata felicitas rum­ et securitas; nam, « cum dixerint pax, el securi­ pit, qua non tantum m aboruminjuriam, sed etiam tas; tunc repentinus cis superveniet interitus, >» in suam vertuntur. » Plinius, lib. XV I, cap. xxxv : 1 Thessal.v, 3. Preclare S. Gregorius, lib. IX Moral. « Hedera, ait, complexu nccal arbore>, ita for­ cap. XXVI! : a Sancti, ait, ila incerti sunt, ut con­ tuna prospera, dum blanditur, strangulat el per­ fidant; atque ita conhdunt, ut tamen ex securi­ dit. » Adagiographus : « Solent arbores, inquit, tate non torpeant. » Spes ergo corum mixta est protinus emori, si quando preter solitum fecundæ timori, spes facit magnanimos el hilares, timor fuerint : ita fortuna preler morem blanda ac fa­ humiles el sollicitos. Vide eumdemS. Gregoriana, vens exitium imminere repenumero significat. lib. XXIV Moral, cap. XU, 7, ct lib. VI, epist. 22 Quemadmodum non raro lit, ut cœlo maxime ad Gregoriani, cubiculariam Augustee, quæ pele- sereno revus imber subito cooriatur, ita rebus bal revelationem, quod sibi remissa essent pec­ maxime prosperis ac lælis repe gravissima rerum cata; cui respondéis. Gregorius hoc votum esse incidit perturbatio. » 15. Laudavi igitur ljetitiam, quod non esset uo- Ven.1% inutile cl noxium, quod incertiludo remissionis augeat in nobis studium pœnilentiæ cl bonorum MINI BONUM SUB SOLE, NISI QUOD COMEDERET, ET BI­ operum. Vide el S. Augustinum, De Corrept. ct BERET , atque gaudere r : i r noe solum secum aufer­ Gratia, cap. xiii, ct in Psalm. cxi.vn : Terror, in­ ret de LABORE SUO, IN DIEBUS VIT.E SU JE, QUOS DEDIT quit, securitatem parturit; quomodo enim pre­ Ei Dus mb sole. — Mulli censent hæc dici ex postera securitas in terrores impellit, ila ordinala persona non sapientis, sed insipientis voluptuarii, qui perlæsus confusionis rerum humanarum, sollicitudo securitatem parturit. Skd et hoc vanissimum judico. — Hebrea, ct quod bona impiis, mala piis eveniant, tradiderit etiam hoc vanitas est, scilicet per antonomasiam, se voluptati, uti tandem fecit Salomon. Ita Lyra­ puta vanitas vanissima, id est summa et maxima, nus, Hugo, Titelmannus, Cajetanus, quin et Thaumalurgus, quem audi, omnia ab hoc versu usque ob causas quas paulo ante dedi. Moralitcr, hic disce quam vana ct quam noxia ad finem capitis paucis complectentem : « Puta­ impiis sit prosperitas. Audi Eusebium Emisse- bam autem aliquando bonum summum in cibo num,hom. De SS. Epiphodio ct Alexandro : « In potuque situm, cumque Deo gratiorem, qui per hoc mundo, prevalente malitia, iniquitate domi­ omnem vitam iis (piam maxime frueretur, et re­ nante, pauper affligitur, dives multiplicatur. An frigeraretur ; eamque læliliam solam admirabar, tu hunc potentem vocas, qui in mortem suam atque adeo nihil aliud cogitabam, ne vel nocte foriis esi, cui proventuum fallax umbra preseu- vel dio ab illa re, ad hominum luxum inventa COMMENTARÍA in ECCLESÏASTEN, cap. VIH. me abducerem. Tandem ex iis unum hoc com­ reperirei, sed meram in singulis vanitatem, hint peri, neminem hujus farina* ullo pacto, quantum­ unius perlæsus ad aliam et aliam se transtulit, ac vis laboret, «ad bonum, quod vere bonum est, præsertim a lælilia et deliciis ad studium sapien­ B-jhw pirveniurum. » Verum melius S. Hieronymus, ti®, ut honestius et sublimius; sed illico in hoc t*M c',a^tus» Olympiodorus, Glossa, llebræa, Hugo quoque vanitatis et molestiarum aculeos, spinas­ ' et cæteri censent Salomonem continue hic ex suo que se reperisse testatur* 4) sensu loqui. Idem enim hic dicit quod dixit cap. ir, Distentionem. — Aliqui legunt dissensionem, idvers, ii, et cap. v, 17. Nimirum laudat hic usum quo explicant do variis sapientum sententiis et opum et deliciarum, sed moderatum, frugalem opinionibus ¡nier se pugnantibus. Alii, ut Lyra­ et honestum. Andi Chaldmmn : « Et laudavi ego nus, Hugo el Glossa interi, legunt distinctionem, gaudium legis, quia non est bonum homini in idquo explicant de dillerentia inter bonum et ma­ sæculo hoc sub sole, nisi tantum comedere, et lum, sapientem et stultum, prosperitatem impio­ bibere, ct gaudere dc labore suo, ct pro parto rum et adversitatem piorum, deque diversis ho­ sua, quæ data est ei ex cado ; atque non extendero minum gradibus, conditionibus, moribus. manum suam in rapmas et violentiam; et hoo Verum legendum est cum Romanis distentionem; conducet illum in pacem ad sœculum venturum, hebraico enim est p;y inian, id est occupatio, et accipiet mercedem perfectam pro labore suo, distentio, sollicitudo, afflictio, de qua dixi cap. i, quo laboravit in integritate omnibus diebus vit® vers. 13 : a Hanc occupationem pessimam (idest suæ, quos dedit illi Dominus in sæculo sub molestissimam) dedit Deus filiis hominum ut oc­ sole. » cuparentur in ea, » dum alii assiduo vacant con­ Et hoc solum secum auferret. — To auferret sig­ gregandis opibus, alii prædiis excolendis, alii nificat nos bonorum hujus vite proprie el pleno fabricis erigendis, alii honoribus sectandis, alii non esse dominos, sed usufructuarius, ut iis ve- vanis scientiis, etc., adeo ut nec diu, nec noctu lut alienis et commodatis utamur ad vitam, in quiescant, aut somnum capiant. Unde subdit : morte ca aliis ¡psique Deo, qui verus est dominus, Est homo qui diedus ac noctibus somnum non ca­ resignaturi.llebræa,et hoc saltem adhœrebit e: (i); pit, — id est exiguum capit ct quasi nullum (2). Septuaginta, et ipsum simul oderit ci; Campensis, Est hyperbole; homines enim sine somno vivero hoc enim accipiet homo (anquam suum; Arabicus, nequeunt, q. d. Panini dormit, imo semper sol­ et hoc discedet cum ipso. Aliter Syrus : Et ipse, in­ licitus est, quia tolus inlcndit suæ occupationi, quit, defatigatur sibi in labore suo. Videtur ipse pro puta suo lucro, suo honori, sure scienti®, suæ uluennu, id est adhœrebit vel copulabitur ei, arti, suo otllcio, etc. Hinc Demosthenes aiebai so Vigilia legisse’□xbHile/inu, id est laborabit vel fatiga^ plus olei in lucubrationibus uoclurnis, quam per diem vini consumpsisse. Aristoteles dormiens An>u> bitur sibi, a radice HnS Ina, id est laboravit. VtfMfl. 10. Er APPOSUI COB MEUM UT SCIREM SAPIENTIAM, manu tenebat pilam æneam, ut illius e manu dor- uiu. mientis elapsre, ct in subjectam pelvim cadente FT INTELLIGEREM DIS! EN I IONEM , QUJB VERSATUR IN sonitu excitaretur, itaque ad noctuinas lucubra­ TERRA : EST HUMO, QUI DIERES AC NOCTIBUS SOMNUM non capit oct lis. — Per sapientiam Chaldæus ac­ tiones vigil rediret. Ita habet ejus Vila. Idem fe­ cipit studium legis; Thaumaturgus, studium quæ- cero nonnulli Christiani cl religiosi. Celebre fuit rendi et captandi plures novasque voluptates; in Oriente monasterium Aormelarum , id est iuOlympiodorus, studium scientiarum naturalium; somnium, el noctu in oratione ct meditatione per­ S. Hieronymus, studium scrutandi divina judicia, vigilantium, ac jugiter diu nocluquo psallentium, tripartito ordine cl tempore, monachis scilicet v. g. cur Deus justos affligat, impios prosperet: cur bunc eligat, illum negligi!. Ample per sa­ in tres cœlus divisis, ordmeque Irino sibi vicispientiam accipias studium scrutandi omnes res a sim succedentibus. Primo,erectum fuit hoc AcœDeo creatas: has enim scrutatus est Salomon, tum metarum monasterium Constaiilinopoli, sub studio cognoscendi singularum naturam, doles, Leone I Pontifice, anno Domini 459; vocati sunt causas; tum ut perspiceret num quæ res animum {idem Studitœ, a Studio viro consulari, qui ejus­ hominis tranquillare, saliare cl beare posset. Undo modi monasterium erexit, teste Nicephoro, lib. explicans subdit : « Et intellexi quod omnium XV , cap. XXII!. Inter cos monasticam vitam egit operum Dei nullam possit homo invenire ratio­ S. Joannes Calybita. Ita Baronius, anno Domini nem. » Hæc omnia ad finem capitis explicata sunt 459. Simile Acuunetarum monasterium fuitS. Co­ cap. I, vers. 17, cap. nt, 7 et 12. Repetii enim Sa­ ti) Quandoquidem noctu diuque somnum oculis rufe nuU lomon alternantes animi sui motus œstusquo, tum videt, scii, homo lot negotiis distentus ; Roseninulquibus res omnes perscrutatus est, ul inveniret lerus, cor meum, quod ad explorànduin dederam (simi­ animi quietem et satiem; cumque in nulla cam liter Terentius llcautont. HI, i, 82 : Dominuin hercio (J) Ei hoc (vitæ bonis læie frurndi facultas) adhœret ei in labore suo, s*'U per laborem suum, Ivic unum percipi*l h omnibus suis taboribus. Alii, pro labore suo. uliliUs ceru et stabilis, quam cx laboribus suis CapU ego hac nocte oculis non vidi meis ). Et ( pendet hic versus a pnece«l.) vidi omne opus i)ei, hoc m eo vidi, quod non possit homo imenire opus quod sit sub sole; quantumvis laboret homo qua rendo, non lamen inveniet; atque etiamsi sapiens dicat se scire eas res, non potest asseq m VM COMMENTALA IN ECCLESÏASTEN, caw. IX. 308 Itirnbani et S. Galli, alfaque plura in Germania, non videant. Exemplnm hujuü «æntentiæ ciannn GalJia, llybcrnia : nimirum hæ sunt non van®, est in quadratura circuli, in qua se torserunt tot seti sanet® religiosorum vigili®, imo cœkstws an­ sæculis mathematicorum ingi oia nec veritatem gelorum terrestrium Deo psallentium et militan­ extorserunt, adeo ut h ec cis crux fixa cs abdehem : jam autem dicitur abadehem, id esi opera eorum, ut vertunt Noster, Septuaginta, Syrus, Arabicus, Campensis et alii. Septuaginta eleganter vertunt id est opera artificiosa ad lucrum ct qiuestum affabre elaborata, qualia sunt insignium artificum; talia sunt opera justo­ rum, quæ. licet mundo despecta, Deo tamen sunt pretiosa ac cœlo elaborata, ideoque cis mercedem cœlcslem retribuet. In manu Del— Primo, Hugo : « In manu Dei, » jntlô. hoc est, ait, in dispositione, conservatione, judicio ramope. et voluntate Dei, item ut hostiæ Deo accepte. Seeundo, Dionysius : « In manu Dei, » i. e. ait, oblata qninhsunt el commissa Deo, ut creatori et judici, adde plWter. «et remuneratori.» Tertio, genuine,» in manu Dei, » id est in protectione, cura et amore Dei. Ita Terti». Olympiodorus qui hæc superioribus ita apte con­ necta : « Dixerat, inquit, superius quarum rerum cognitio sit abstrusa, ut nos averteret ab inutili ac vana percurrendi sollicitudine. Nunc autem proponit qua in re satisfacere sibi possit sapientis ad probationem sustineant quæ sustinent justi, an al. supplicium. Omne hoc aùte faciem eorum, omnia illa, quæ tam piis quam impiis eveniunt, promiscuo oculu suis cernunt homine*, neque tamen ex singularum norte vel rotici, vel infelici judicium farr* valent, num a Deo amentur, vel odio liabeantur. COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. IX. 305 intuitus et cognitio, quod videlicet justi sapientes- lit, et quidem charitatem, et quidem odium non est quo homines una cum operibus suis sub umbra cognoscens homo. Quæ verba, quia more llebræo Dei, el protectione su® dexter® conquiescant. Ne­ sunt ampla et indefinita, a variis varie definiun­ que enim permittit Deus illos impetentium viribus tur el explicantur. devastari. Probi namque homines et oflicio-a ope­ Primo, Symmachus vertit, et insuper neque ami- primo. ra proteguntur a Deo; ac vero de impiis scriptum citias, neque inimicitias sdt homo; et Campensis, est : Et ipsi de manu tua repulsi sunt. » nec quisquam novit (pios habiturus sit amicos, rd Sapientes ergo, id est prudentes et justi, licet inimicos, q. d. Nescit homo quis eum amet, qua non sint in prosperitate ut impii, sed in adversi­ odiat, ac proinde nescit quem ut amicum diligere, tate, ideoque mundo neglecti et contempti, sunt quem ut inimicum odisse, id est cavere el fugere tamen in manu, i. e. favore, cura, custodia et ope debeat, ita Chaldæus: Etiam amor, inquit, quo d* Dei, quia adversa cis immittit ex amore, ut eos texerit cos aliquis, et etiam odium, quo cos prosecutus virtutibus cl meritis augeat. Hoc sensu dicit Deus fuerit, decretum est; omne in providentia decretum Isaiw xlix, 10 ; « Ecce in manibus meis descripsi est, ut sit ante cos. Accedit Thaumaturgus, q. d. te, » ut te velut oculis meis presentera jugiter in­ Qui colit gratiam el amicitiam hominum, nescit tuear, ct manibus juvem, protegam, promoveam. quamdiu eam conservaturus sit propter incon­ Vide ibi dicta. Hinc rursum opera sancta justorum stantiam voluntatis human®, qua fit ut amor levi sunt « in manu Dei, » quia a manu, id est ab ope de causa vertatur in odium. et gratia Dei, promanant (uti docet S. Prosper, Secundo, alii referunt ad objecta amoris et odii, Strada. lib. I De Vocat, gent. cap. xxiv), qui proinde ea co- q. d. Nescit horno sensualis quid vere sil bonum, Quarto. piose remunerabitur cl coronabit. Quarto, opera quid malum ; quid virtus, quid vitium ; ac proinde justorum sunt « in manu Dei, » id est Deo certo nescit quid amare cl sequi, quid odisse et cavere cognita et explorata, cum ipsis justis sint incerta oporteat. Vis est in llebræo Oty adam, id est ho­ Quinto, et dubia, ut sequitur. Ha Lyranus. Quinto, « in mo terrenus, qui terrena sapit et cœlestia non manu, » id est in pleno arbitrio ct potestate œque capit : hic enim carnis voluptate ducitur, non vir­ ac scientia, providentia ct gubernatione Dei, ut tutis honestate; quare ignorat verum virtutis bo­ cos orbi stato tempore ad ejus salutem immittat, num , et fucatum voluptatis bonum cupide am­ sicut ante diluvium immisit Enoch el Noe; post plectitur. Ergo amat odienda, el odit amanda. Ita diluvium, Abraham, Isaac, Jacob; Hebræis capti­ Olympiodorus. Accedit H. Salomon et Debra i qui vis in /Egypto misit Mosem et Aaronem ; in terra exponunt, q. d. Vulgus hominum nescit cor dis­ sancta misit Davidem ct Prophetas; contra Arianos ponere ad amandum Deum, et quæ odio digna misit S. Alhanasium ; contra Pelagianos, S. Augus­ sunt odiendum; sed omniahæc sunt ante sapien­ tinum ; contra Nestorium, S. Cyrillum; contra Eu- tes el justos, qui norunt amare Deum et odio ha­ tichelem,S. Leonem ; contra Albigenses, S. Domi­ bere mala : nimirum nescit amare, qui Deum non nicum; contra Lulherum, S. Ignatium cum sociis. amai ; nescii hoc impius, scii pius et sapiens. Tertio, Isidoros Clarius explicat, ’ mines, etiam justos non esse certos omnino se Ait enim : « Sunt justi el sapientes, et opera eo­ esse in gralia Dei, sive justosel amicos Dei; et­ rum in manu Dei, el timen nescit homo (scilicet si enim J>ujus rei probabilia signa et conjecturas justus ct sapiens, ut praecessit) utrum amore an non leves habeant, quæ aliquam certitudinem eis odio dignus sit, v q. d. Justi opera sunt in manu afferant, non tamen habent tantam, quæ excludat Dei, et tamen id ipse nescit; ideoque pariter ne­ omne dubium ct formidinem oppositi; licet enim scit an amore Dei et odio dignus sil. Justus enim sibi nulhu> peccati sint conscii, tamen sciunt Deum non tantum externa sua spectat, sed etiam inter­ plura videre, ideoque furto peccatum in conscien­ num conscienti® ct Spiritus Sancti testimonium, tia sua cernere, quod ipsi non cernunt. Quare di­ idque multo magis : hujus enim respectu dicitur cunt cum S. Paulo : « Nihil mihi conscius sum, justus, esseque in gratia Dei. Ergo etiam cum hoc si’d non io hoc justificatus sum,» I Cor.iv. Rursum testimonio nescit ipse se esse in gralia, diguumetiamd frCiSRl $e amare Deum, tamen nesciunt an qtie umore, etiamsi revera sil in gratta et dignus hic umor sil nabplis, an supernaluralis charita­ amore Dei. tis, quæ sola justificat. II re sententia est de fide : Secundo, quia asserit justorum opera esse in § f ir(jo nam ita ddimlmu est in Concilio Tridentino, sets. manu Dei, id est in mente, memoria cl intellectu VI, cap. lx, et Can. xii. Negat id Lulherus, Calvi- divino, qui ut manus c.i in se certissime claudit im-, Bucerus, KcuulIius caterique Novantes, qui el continet, ne a quoquam alio videantur, ut eft c iviUanlur hunc locum male esse traductum in suo tempore patefaciat, laudet el remuneretur; versione Vulgat i. Duceul enim justum tide divina el tamen nescire justum, an odio dignus sil, an credeiu debere, non lautum iu genere Christum amore. Ubi clara est antithesis, q. d. Opera jusi: caliate b-u pio nubis, s d ebani in particulari *ibi ita sunt vx mente el scientia Dei, ut absolute non pc* Chiiblum remica esse peccata, ideoque se sint in mente ct scientia hominis. Alioquin enim cnhj ju*him 0 sanctum, imo prædeslinatum et si scientiam accipias, quæ cx eventis externis ha­ clü tum id gloriam : oc promdc non posse ab ea betur, æque nescit Deus an homo amore, an odio Tertio. Quarto. COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. IX. 307 «it dignus, acidipsum neseit homo. Externa enim esi origo ct causa. Potest tamen extendi hic amor illa signa prosperitatis, vel adversitatis, signa sunt cl odium ad predestinationem ct reprobationem: graliœ et Justitiæ plane indifferentia et incerti, illa enim summus est amor Dei, hæc summum cum promiscua obveniant impio et pio. Ergo ex odium, ct utraque in futurum judicii diem ser­ iis Deus scire nequit an quis sil umore vel odio vatur incerta, 7. d. Nemo scit an sit praedestina­ dignus, sicut ex iis id scire nequit homo. tus an reprobus, vel potius reprobandus; licet Tertio, quia subdit univer>aliter : < Sed omnia enim prædeslinationis gratiam el amorem nemo m futurum servantur incerta; » omnia, scilicet mereri queat, dici tamen potest eo dignus, non tam supernaturalia, quæ proprie « in manu Dei» ex merito, sed ex gratia Dei, quia scilicet Deus sunt, quam naturalia, tam interna quam exter­ illum dignatus est predestinare et asciscere in na; et consequenter an prospera vel adversa, sortem Sanctorum, iliaque eum dignum efficit, qu e maxime oculis patent, quæque maxime spec­ ut loquitur S. Paulus. Ha hunc locum de predes­ tant homines, ex odio, vel amore Deus homini tinations cl reprobatione accipil S. Bernardus, immittat; el hoc tantum vult Salomon in rationo serm. 5 be omnibus Sanctis, et S.Thomas in cap. vili hac inadæquata similis piorum et impiorum even­ ad Roman., sub finem, Hugo, Dionysius et alii. tus, quam subdit, 7. d. Homo communiter spectat Excipe, nisi cui speciali dono revelata sit sua jus­ externa, et externos eventus felicitatis vel infeli­ titia vel predestinado, uti salutis suæ revelatio­ citatis sibi obvenientes; el tamen nescit an Deus nem habuere S. Antonius, teste S. Athanasio; illos sibi immittat ex amore an ex odio. Ergo pa­ S. Francisons, teste S. Bonaventura;S. Galla, teste riter nescit an ipseamqre, an odio sit dignus. Re­ S. Gregorio, lib. IV Dial. cap. m, et alii plures, liqua enim argumenta el signa, quibus idipsum quos eodem libro recenset S. Gregorius. dignosci posset, æque ac hoc jam recensitum ho­ Denique licet justi non habeant certitudinem mini obscura el ambigua sunt : to ergo sed om­ scienti» se e Psalm, cxl, 4; cator in corde, perjurus et verum dejerans in ore, quia procaciter malum operantur, in coque glo­ sacrificans el sacrificia contemnens in fide et re­ riantur, quasi nummis contemptores. Post hæc ad inpiros. — Hebraice, post hoc ad ligione. Verum nimis minutim hæc distinguunt, cum omnia sint quasi synonyma el epitheta justi mortuos, id est ad statum locumque mortuorum, ac impii. Ex hoc loco S. Thomas, l 11, Quast. CXIV, puta ad inferos ; ad illos enim tempore Salomo­ art. 10, probat bona temporalia per se sub me­ nis omnes mortui descendebant, g. d. Impii vi­ ritum non cadere, sed lanium quatenus referun- vunt adeo insolenter, ut de morte non cogitent lur el conferunt ad bcalitudinem. « Ut sicut jurans, quasi semper victuri, cl nunquam morituri; ita­ sic et qui juramentum timet, » id est fugit et cavet que cum minime cogitant, imparati morte abri­ ne aliquando pejeret : jurans, id esi pejerans, piuntur, descenduntque ad inferos, ut malitiae qui enim crebro jurat, el assucscilad quidvis ju­ su® dent pœnas in gehenna, lia Chaldæus : Et randum, necesse est ul sæpe pejeret; imo semper post, inquit, dies hominis servatur ei, ut corripiatur pejerat, quia jurando temere quidvis sine discri­ aun mortuis juxta judicium peccatoris. 4. Nemo est qui temper vivat, et qui hujus rei Vm. mine veri vel falsi, semper periculo pejerandi se exponit. Adde llcbrœos carere verbis compositis, HABEAT FIDUCIAM : MELIOR EST CANIS VIVUS LEONE MOR­ ideoque pro iis uti simplici; nisba ergo, id TUO. — S. Hieronymus more suo secutus est Sym­ est juro, significat quoque pejero, dejero. SicZac/iar. machum qui clare vertit, quis enim inerternum po­ cap. v, 3, dicitur : a Jurans judicabitur,» hoc est test perseverare vivens? « cum, ait S. Hieronymus, pejerans damnabitur. Dejerat, id est jural; deje- subito rapiamur interitu, ct dum ignorant homi­ rare enim est per Deum jurare, vel sancte jurare, nes ad inferna descendant. » Explicat hic even­ ait Donatus. Unde illud Comici de Casina : « Per tum piis et impiis omnibus maxime communem, deos omnes et deas dejeravit. » Hinc subinde de­ scilicel mortem, quæ ad oculum ostendit rerum jerare est jurare ac promittere aliquid cum con­ omnium vanitatem, nam omnia facit mori et testatione, ut I Ueg. cap. XX, 17 : a Addidit Jonathas evanescere; unde mortis ideam et effectus hic graphice depingit usque ad vers. 7. Hebrea ad dejerare David. » Vtrt. 3. 3. Hoc EST PESSIMUM INTER OMNIA, QUÆ SUB SOLB verbum habent, quia cujus quod sociabitur ad om­ nes viventes, est spes? utique nullius, q. d. Nullus FIUNT, QUIA EADEM CUNCTIS EVENIUNT ; UNDE ET CORDA est qui speret se socium et coævum fore omnibus FILIORUM HOMINUM IMPLENTUR MALITIA, ET CONTEMPTU viventibus, hoc est, ut clare vertit Noster, nemo est IN VITA SUA, ET POST HÆC AD INFEROS DEDUCENTUR. — Thaumaturgus et Olympiodorus censent hæc qui semper vivat, et qui hujus rei habeat fiduciam. ierhubbar, id esi sociabitur, nonnulli esse verba stultorum ct impiorum. Melius S. Hie­ Pro ¡chuchar, id ronymus el alii censent esse ipsius Ecclesiastis. Codices per metathesin legunt Iterat enim et confirmat quod dixit vers, prœcod., cst eligetur; undo cum Pugnino vcrias, quia au g, d. Res pessima, id est valde noxia el molestis­ electio inter omnes viventes est spes? Electus enim in sima est, quod eadem obveniunt piis et impiis, Scriptura vocatur juvenis robustus, cujus electa, indeque homines impleantur malitia cl contemp­ id est florida, ct vegeta est ætas, q. d. Cui juvem tu, ul pietatem, quin et Deum contemnant, itaque est spes, quod semper manebit in flore et robora ad inferos detrudantur, Pessimum ergo hic pro­ œtatis juvenilis? utique nulli; cum versetur inter prie accipi potest, q. d. Pax piorum ct impiorum viventes, sed mortales, qui omnes cum tempore eventus, multorum scelerum est occasio. Ita senescunt et flaccescunt (1). S. Hieronymus, Bonaventura, Hugo, Dionysius et alii ; vel improprie pessimum, id cst molestis­ (Ì) Maurer, tamen ti quh associatur ad viventes. si quis simum, quod pios valde affligit. Sic Matth. vi ait in vita est, est spes, is spem habere, aliquarn rern futu Christus: <* Sufficit diei malitia (id cst molestia rain adhuc exspectaro potest ; nani ad canem vicum quod attinet, is metior est, quam tea mortuus. RoseumulkrtlS, ct afflictio,) sua. » quis est qui eligatur ( iebouchar), vel, nam quis est Pro contemptu hebraico est mbblH holcloth, id Miim quem eligat (ibechan Deus, ut scii, non ud mortuos abeat, est insania, ut vertit Pagninus; vesania, ul Vata- communi mortalium sorte exemptus? Omnibus ciccntltnis blus; tricis, ut Cajetanus. Septuaginta, est spes, nam cani vivo melius cst, quam leoni mortuo, MO COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, CAP. n. Porro Chaldœns vertit, etenim quis est vir qui associabitur omnibus verbis legis? ad acquirendam vi­ tam venturi saxuli csl illi spes. Roceuliorcs moro suo dum ex Hebreo novas cudunt versiones, a lese invicem et a Vulgata, et a vera Salomonis mente in vana vagaquo abeunt. Thaumaturgus censet hæc dici in persona impiorum, qui censent animam interire cum corpore, ideoque viventem, licet obscurus is sil cl squalidus, mortuo esse an­ teponendum. Melius Olympiodorus censet hic agi de impiis, quos paulo ante dixit in morte ad in­ feros descendere. Causam hic subdit, eo quod nullus sit, qui semper vivat, sed omnes mori de­ beant, ac post mortem ad inferos descendere. Aut, q, d. Impii cum moriuntur inter justos, qui soli, licet mortui, vivere censendi sunt, locum non habebunt in (eterna vita. Optime de omnibus tam piis quam impiis accipias, 7. d. Nemo pror­ sus hominum est, qui semper vivat, sed omnibus incumbit fatalis eventus, puta mors. Unde S. Hie­ ronymus, Albinus, Bonaventura, Lyranus, Hugo, Dionysius et cæteri censent hneo dici cx persona et mente Salomonis. Hæc meditaos S. Hierony­ mus,et morti S. Paul® applicans in ejus epitaphio, gemens exclamat : « 0 mortalium fragilis et ca­ duca natura, et nisi Christi fides nos extollat ad cœlum, et œternitas anima promittatur, cum bestiis ac jumentis corporum una conditio est, idem occubitus justo et impio! v ¿unor Melior ist canis vivis leonb mortuo. — Hevu/i*,ræa> welius est cani vivo quam leoni mortuo. Ita d* mor- Symmachus. Est parabola, quæ grammatice in too,cur? cortice littore significat animai quodlibet, licet vilissimum, qualis csl canis, si vivat, nobilius esse animali prestantissimo, qualis est leo, si mortuum sit. Parabolice vero per hoc significatur hominem vilissimum, si vivat, prestare homini prestantissimo, h mortuus sit; qua ratione dixit S. Augustinus, vivam muscam, vel culicem, aut pulicem unum nobiliorem esse cœlo, quia pre­ dila sunt anima et vita, qua caret cœlum, ut su­ perius dixi. Hinc cams qui metuit leonem vivum, illi mortuo insultat, allatrat, laniat, devorat: sic et vilissimi mortalium mortuos, licet tyrannos ct reges po lentissimos, dicteriis allatraro el mordere non verentur. Hinc illud ; « Leoni mortuo insul­ tant lepores. » Et Comicus: « Mortuus pluris pre­ tii, quam ego sum. n Qua rts, quo nexu hæc parabola cum prece­ denti cohæreat? Respondeo pruno, posse referri admipiosquos vers, præced. dixit od inferos, He­ braice, ad mortuos descendere, q. d. Impii, etiamsi in hac vita epulentur et triumphent, tamen mox ratione conditionis. Cani, abjectissimo Hebræisanimali, opp aitar fortissimum et praelantisdroum animal. Alii parendi m inclmlui t priorem hojus wrtus partem, ita: ( Aaui ÇWM est qui c'igrt, Ûlïibiet ad omnci titules, id f t. sempar • -e inter viventes, vmper vivere? Num til. cuì\p. india j qc* alieni tutti)* Deinde, quod «equi­ tur t !• rout ad lineai v- rs. 3 : Atqui cani mortuo, ele. moriuntur et ad inferos descendunt, tunique eo­ rum vita in mortem, id est felicitas in summam miseriam convertitur; quia sicut canis vivus mo­ lior est leone mortuo, ita vilissimus mortalium præstantior est impiis, quantumlibet divit bus et potentibus, si hi moriantur, illo vivat. In morte enim finitur omnis eorum opulentia et potentia : sicut enim leo, generosus licet, morions in cine­ res el vermes abit; sic ct reges ac tyranni, qui proinde nil post se relinquunt nisi splendidum sepulcrum, vel nisi suam pellem, uti facit leo. Unde illud : a Leonina; exuviæ. » Secundo, generalius referas ad vers. 2 : « Uni­ versa æque eveniunt justo et impio; » inde enim omnia hæc contexuntur, l, inquit, melior est canis, id <>t pœnitens hu­ tí fiducia vel confidentia combinat cum cane et milis, vivens Ileo, mortuus mundo, quam leo, id leone : « Confidentia, inquit, csl quoniam canis est, superbus reprobus, mortuus beo, vivens sæ­ vivens melior est leone mortuo; » quod sic ad culo. » litteram explicat : a Quia supra dixerat, cor filio­ Symbolice S. Eucherius, De Sp»rit/il. form. cap. Symbolirum hominum impleri malitia ct procacitate, et v : Leo mortuus, ait, est cacodæmon , cui nulla post hrc omnia morte finiri, nunc eadem com­ est spes vil® ct salutis; canis vivus est peccator, ^Tt'^ plet el repetit, donec vivunt homines, cos posse sed qui converti el sanctificari potest, ideoque mon. fieri justos, post mortem vero nullam boni operis spem felicitatis habet. Accedit Lyranus : Canis dari occasionem. Peccator cnirn vivens potest me­ vivus, ait, est exosus, dicax cl mordax, qui dum lior esse justo mortuo, si voluerit in ejus transire vivit, monitis metuquo mortis corrigi potest. virtutes : vel certe eo qui se in malitia, potentia, Leo mortuus est superbus et tyrannus defunctus, procacitate jactabat, el mortuus fuerit : melior cui nulla superasi spes correctionis et salutis. Po potest quis pauper esso cl vilissimus. Quare? Irus Ble-ensis, term. 30, applicat conversioni quia viventes, metu mortis possunt bona opera S. Augustini, qui cum de philosopho ct oratore, perpetrare; mortui vero nihil valent ad id adji­ ac doctore erroris, evadit doctor veritatis, ac cere quod secum semel tulere de vita : et obli­ custos Dominici gregis, factus est do leone mor­ vione obvoluta sunt omnia, juxta illud quod in tuo canis vivus. Canis enim e>t vigil, latrans, psalmo XXX scriptum est : Oblivioni datus sum, sagax, fidelis, lingua medicus : talis quoque fuit S. Augustinus. Addit S. Augustinum jam conver­ tanquam mortuus a corde. « Rursum Olympiodorus exponit, q. d. Justus, li­ sum non desiisse esse leonem, licet mortuum, cet pauper, vilis ct abjectus,-præstat superbissimis hoc est mortificatimi a Sumsone, pula a Christo : regibus, qui, dum viverent, omni gloria prœcel- unde in ejus ora mellis repertum fuisse favum 1nerunt. Sic Lazarus mendicus, cujus ulcera lin­ regularis el religios® doctrino», Judie, xiv, 8. De­ gebant canes, melior fuit divito Epulone, quia nique S. Augustinus in Quaestionibus ex utroque ille ab angelis in sinum Abrahæ deducius est, hic test miento, Quœsr. XXXIX,explicat, q. d. Melior est sepullus in inforno. gentilis quam apostata a fide. Audi eum : < Me­ Terfio, alii exponunt, q. d. Justus vivens, licet lior csl canis vivus leone mortuo, quia sicut leo minimus cl abjectissimus, praestat justis magni omnibus feris fortior est, ita christianitas omni­ nominis et fam® jam mortuis, quia in vita stre­ bus sectis. Si quis ergo ab hac destiterit, amittit nue operando eos meritis el fama superare po­ salutem, ita ut deterior gentili sit. Potest enim test. Huc accedit Hebræus interpres S. Hierony­ fieri ut credat gentilis el acquirat salutem, quam mi, qui ipso tosto ex Rabbinis sic exponebat, perdidit apostata; quia deterius est amisisse sa­ g. d. Utilior est doctor, licet indoctus, si adhuo lutem, quam non habuisse : canem autem genlivivat ot doceat, præccptore perfecto, si is mor­ lem significatum ostendit Salvator dicens : Non tuus sit, etiam Mose : licet hæc ejus expositio mi­ est bonum sumere panem filiorum, et mittere cani­ bus, n MaUh. XV. Porro melior est gallina mortua nus probetur ipsi S. Hieronymo. Cwis vi- Quarto, optimo hæc paranoia adaptatur pecca- rane vivo, quia illa in vita despecta, post mor­ 1, 4 cst (oribus pœnitontibus, sed ferventibus et innocen- tem honoratur : nam infertur mensis regum et ienrn»; tibiis, sive justis, sed remissis et tepidi»; canis principum ; hio vero vivus charas est hero, at i > tuor- enim immundus est, sed acer et fervens : leo vero mortuus in sterquilinium abjicitur. Ita justi m hac i»u» nior(UUS typus est remissi ctjanguidi, ut tensus vita despecti post mortem honorantur, nam in­ toipeui. rii, U¿^r Matlhæo, Magdalena ot similibus, qui inultos in­ bolo, quia cum catenis alligavit, ac morte sua nocentes sanctitate longe superarunt; atque uni­ inorimi occidit, infernum clausit, cœlum resera­ versi m gentiles conversi ad Christum, Judæas fide vit, juxta illud Osce xiii. 14 : « Ero mors tua, o cl virtute altissimo transcenderunt : unde S. Hie­ mor*, morsus tuus ero, inferne. » A poetis cnirn ronymus sic explicat, g. d. Mciior est gentilis canis in inferno ponitur trium capitum, immanis vivens Christo, quam Judæus mortuus Deo. Jam maguiludmis, ideoque vocatur triceps Cerbe­ enim Judæorum, quorum insigne et stemma erat rus quasi id est carnem vorans, quem Ico, Genes, cap. xlix, 9, religio, fides, lex per describit Virgilio#, \I Jlntíd. Hinc et sancti de­ Christum mortua et mortificala sunt. Accedit Drogo functi, qui sunt quasi leones el ursi mortui, me­ Cardinalis Ostiensis, serm. i bc Sacram. Dornin, liores. feliciores el potentiores sunt canibus vivis, Puss.,paulo ante medium, tom. XII bibltoUi. SS, Po­ id est hominibus dicacibus et profanis : qua do 312 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. IX. s. ünd re audi exemplum memorabile. S. Ursus Episco- cendum videtur eum hic ex sua mente loqui, 'J'3* pus Faneosis (quæ civitas est insignis in Penta- quod etiam mox probat S. Hieronymus ; alioqui 1 poli Umbria») religiose colitur in ea urbe et dioe­ enim de aliis Scripturis, idem passim dicere lice­ cesi dic ifi maii, quo cum omnes vacent ab ope­ ret, et sic Scripturarum auctoritas passim valde ribus,solus bubulcus in agro Fanensi deprehensus redderetur incerta. fuit arans fundum : unde admonitus cur festum Sed quomodo ait : « Mortui vero nil noverunt Morttf violaret S. Ursi civitatis patroni, cum irrisione amplius? » Cajetanus explicat in sensu formali, ni! sciaut, respondit impudenter : a Si ipse est ursus, ego puta, mortui nil sciunt, quia cognitio est vita quo >cq Him canis; n non distulit ira Dei condignum blas­ et vitalis actio. Verum hoc nimis subtile est et ar­ •1T Re»p. phemo inferre supplicium, nam illico ipso velut gutum. Dico ergo primo, id verum esse, quia primo. alter Core, Dathan el Abiron, solo dehiscente, mortui naturaliter sciunt, vel sciro possunt ea cum aratro et bobus terræ hiatu absorptus est eo quæ hic geruntur , v. g. de filiis suis, de domi­ loci, ubi nunc dicitur Villa Rosciani, ubi adhuc bus, opibus, officiis, etc., quæ hic reliquerunt, inexplebilis voraginis monstrantur vestigia. At­ cui non repugnat etiam in limbo olim illos ea que exstat in publicis tabulis hujus miraculi tides, scire potuisse revelante Deo, vel angelis, vel ho­ quod et traditione continua a patribus acceptum, minibus, qui hinc ad eos decedunt. usque hodie communi omnium Fanensium ore Secundo, mortui nil noverunt, id est nullum Secondo, celebratur. Denique tanta est vis humilitatis, ut habent sensum, vel gustum voluptatum et rerum humilem qui se æstimat canem non vivum, sed hujus vitæ non sentiunt, non experiuntur, non mortuum, prestanliorem faciat Icone non mor­ gustant illa quæ senserunt et gustarunt in hac tuo, sed vivo, puta superbo. Hoc opus Dei est vita ; præsertim quia anima corpore soluta jam admirandum, ita scilicet ul verus humilis, qui se nec gustum, nec sensum habet, sed instar An­ canem mortuum et prorsus inutilem putat, hac geli lota spiritalis est,’ncc nisi mente utitur ad inexistimatione, non in pusillanimitatem cadat, sed telligendum res spirituales alterius vitæ. Ita S. Bo­ magna cl mirabilia opera faciat : superbus vero naventura : a Nesciunt, ait, quæ sunt in hoc qui se fortitudine jactat, animi pusillanimitate mundo, non recordantur vel curant, nec afficiun­ pressus nihil eximium moliatur; et si aggressus tur ad ea, neque quod paulo post scribitur, ha­ fuerit, id nequaquam perficiat bent partem in hoc sæculo, et in opere quod sub u% S. Viventes enim sciunt se essk morituros, mor­ sole geritur. » Porro, anima separata a corpore ti i vero nihil noverunt ( Arabicus, non reperirne magis apta est intelligere, quam dum esset con­ tur ) AMPLUS, NEC HABENT ULTRA MERCEDEM : QUIA juncta corpori, quia corpus hebetat mentis et in­ OBLIVIONI TRADITA EST MEMORIA EORUM. — Tigurina, tellectus operationes. Unde angeli, quia corpore çwa memoria eorum deleta est. Hæc gnome apte carent, loti sunt intelligentes et perspicaces. His nectitur procedenti, probat enim canem vivum similis est anima separata, juxta illud Christi: prostare leone mortuo, ac vitam prostare morte, « Erunt sicut angeli Dei in cælo, » Matth. xxn, 30. ex eo quod mors homini cum vita adimat om­ Anima enim ex se est substantia spiritualis et intel­ nem cognitionem, omnem gustum et sensum, lectualis; cujus operatio propria est intelligere, sed omnem mercedem et meritum, quibus pollet hæc retunditur in corpore per sensus et corporeas sen­ vita. Est ergo hypolyposis, sive viva descriptio sationes, quibus soluta et expedita, libere totam mortis, ejusque effectuum et damnorum, ari hoc se dat intellectioni. Unde S. Hieronymns, epist. inducta, ut homo vivens cogitet se brevi mori­ 61 ad Pammachum, contra errores Joannis llieroturum, ideoque m voluptates se non effundat, sed sol. « Non possumus, inquit, incorporalem et eas refrenet cogitatione mortis, usque ad mor­ æternam animam, in modum glirium immobi­ tem el judicium ac caelestem gloriam, velut finem lem torpentemque sentire, n Quin el Cyrus apud sibi prostituii) honeste vivendo, et sanctis ope­ Xenophontem, el Cicero, lib. l)e Senectute : « Mihi, ribus vacando, se praeparet. «Quia viventes, ail, nunquam persuaderi potuit, tum animum ait S. Hieronymus, metu mortis possunt bona esse insipientem, cum cx insipienti corpore eva­ opera perpetrare; mortui vero nihil valent ad id sisset. » Vide S. Thomam, I part. Quœst. LXXXIX, adjicere quod semel secum tulere de vita, n el Scholasticos in IV, disi. 45, ac nosiros ConimPorro Thaumalurgus, et ex eoS. Hieronymus ac briccnses , tract. De Anima separata, disput. 5, Titelmannus, censent ab hoc versu usque ad 11, art. 1 , ubi docent animam separatam per spe­ loqui Salomonem in persona non sua, sed epi- cies, tum in vita acquisitas, tum potius in sepa­ cureorum el atheorum, (pii censent animam ho­ ratione a Deo infusas , posse dislinctim cognos­ minis cum corpore interire; ideoque dum vivunt cere omnes res naturales, puta cuncta sensibilia : Animi in omnes voluptates et scelera se effundunt, di­ item seipsam, suosque actus internos ac polencentes : « Comedamus, et bibamus : cras enim lias ; ad hæc alias animas, quin et angelos, eomonemur, «/sai. xxn, 13.Verum quia ml tale hic rumquo naturales proprietates ct operationes, nituraSalomon significat, atque in vers, proxime præ- exceplis cordium cogitationibus utpote ex suo leiced. el sequent, in sua persona loquitur, quibus genere occultis. Hoc enim illius naturo spirituali hic versus et sequens plauo tenore respondet, di­ connaturale, et quasi debitum videtur. Porro 313 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. TX. nua mortificatio et commentatio mortis et in­ Anima animæ damnat® in inferno non cognoscunt nisi hmuaiB gua tormenta, et illa qu® tormenta adaugent, ferni. Nec habent ultra mercede*. — Tigurina, prae­ lim 'lui uti Dei in se iram , dæmonum furorem , præteioíuieu- ritas voluptates et scelera, quibus has pœnas mium. Campensis, pretium, intollige hujus vitæ., u sibi accersivcrunt. Unde Lyranus, Hugo et Diony­ q. d. Dum viverent, laborabant, laborisque sui sius sic explicant, 7. <1. Mortui, id est damnati, mercedem percipiebant m lucris et voluptatibus nil boni noverunt amplius. Animæ vero in purga­ hujus vitæ, at post mortem nihil eorum habent; torio cognoscunt suum statum, certæque sunt de habent tamen mercedem alterius vitæ, vel in sua salute. Unde Deum jugiter amant el laudant : cœlo, vel m inferno, quam sibi in hac vita bene parentum vero vel amicorum in hac vita viven­ vel male operando promeruerunt. Hunc esse sen­ tium eventus, pericula, actiones, orationes non sum liquet ex conclusione, quam ex hac gnome cognoscunt, nisi angeli eas illis revelent, vel infert vers. 7 : « Vade ergo, et comede cum lae­ Animr morientes eis nuntient. Quare ordinarie fruMra- titia panem tuum,» etc.,q. d. Utere, fruere labo­ inpnrgv ncum est illiis invocare, uti docet D. Thomas, Il ris tui mercede in hac vita, nam post eam non licebit ea fruì. Unde Campensis vertit, neque sunt rntO,>n Quœst. LXXXVIIt, art. Il,ad 3,et magis diserte vocindÆ, Franciscos Victor in Jlelcct. Orant tamen pro no- apud vivos ullo amplius in pretio. Rursum, non habent ultra mercedem, id est me­ cur? bis noslrisque necessitatibus, quas in genere, utpote eas dum viverent experti, cognoscunt. Unde ntum, puta tempus merendi mercedem glori® Jeremías degens in limbo Patrum visus est Jud® cœlestis, q. d. Mortui non habent ultra tempus Machabæo orare pro Judæis, quin et Jud® dedit merendi, et comparandi sibi mercedem in cœlo. aureum gladium, promittens ei victoriam contra Unde Arabicus vertit, non eis convertentia, id est Nicanorem, II IfacAab. xv, 12; ac animaS. Seve- tempus pœnitendiet convertendi se. Est metonyrini, æque ac Paschasii in purgatorio existons mia, ponitur enim effectus pro causa, puta mer­ operabatur miracula, quæ recensent S. Gregorius, ces pro merito. Meritum enim est mercedis meri­ IV Dial. cap. xl, et B. Petrus Damianus,epist. 13, tum , ac vicissim merces est meriti merces. Hac gnome confutatur error Origenis, dicentis pœnas Anima cap. vu. Animæ denique beatæ , quæ fruunlur but® Deo,in co res nostras, ac præsertim orationes damnatorum, æque ac gaudia beatorum non fore æterna, ac proinde posse tam angelos demereri omni" in cognoscunt. Unde utile et sanctum est cas invoDeo. care , uti contra Luthcrum docet fides Ecclesia*. et damnari, quam damnatos mereri et beari ; el Vide Bcllarminum, lib. I De Sancì. beat. cap. xvm error Lutheri, qui censuil animas in purgatorio, Ermr ulpote imperfectas , per patientiam et impalieu^riQ et xix. Mystice Chaldæus sic vertit, quoniam justi no­ tiam pœnarum mereri, vel demereri, quod varunt quod , si peccaverint, futuri sunt ut reputentur lide confutat Bellarminus. lib. 11 De Purgat, cap. 11. rio m*. ut mortui in sæculo venturo; propterva custodiunt Igitur vil® finis est merendi terminus. Vita enim rtnvias suas, et non peccant : quod si peccant , conver­ est via el stadium, in quo viator decurrit, labo­ tuntur in poenitentia; ct peccatores nesciunt quid­ rat cl meretur; quo emenso, non restat amplius quam boni de sæculo venturo, et non est eis merces currendi merendique locus ct tempus, uti variis bona post mortem eorum : etenim oblivioni data est similitudinibus docet S. Scriptura Eccli. xiv, 17, memoria eorum inter justos. Huic ûfDnis est expli­ et xvm, 22; Joan, ix, 4; Lue. xyi, 2; 11 Cor. catio Olympiodori qui tamen de hac vita, non de v , 10; Gatat. vi. 10. In Hebreo pulchra est paronomasia : Mortui futura explicat : «Viventes, inquit, quorum in­ tellectus humore vivido irrigatur, cum secuin re­ non habent ultra "IDÜ sachar, id est mercedem, quia zecher. id est memoriam, q. d. Vi­ putant temporarium esse hujus vitæ curriculum, non habent officiose vivunt, confirmati spe vitæ æternœ; qui ventes non habent memoriam mortuorum , sed vero in peccato mortui sunt, ignoranti® nebula eorum obliviscuntur; unde nullam eis mercedem occupati, vivunt sino ratione, pecorum more. » hujus vitæ persolvunt, habent enim cos velut Ubi nota vitam hanc caducam et brevem non vita functos el mortuos, ct non existentes in hoa aliud esse quam cursum ad mortem , cl per cam orbe, lime st itus ct regio mortuorum in Scrip­ ad immortalitatem : quare qui id nescii, vel non tura vocatur non dama, id est silentium ; item cogitat aut curat, is non tam vivens, quam vita terra oblivionis, Psalm, lxxxvii , 13; idque reci­ privatus censendus est. Unde vivens hic definitur, proce, quia tam viventes mortuorum, quam qui scit se moriturum. Cogitatio ergo mortis ho­ mortui viventium obliviscuntur. Unde illud Simini innata est, et quasi manans ab intrinseco byllæ , VI ÆhcîJ. : animæ et vitæ, ut proinde jugiter eam homo pre­ IzUiTi ad fluminis undam, senten! habere, imo in sinu mentis gestare de­ Securos latices el longa obivia poUnt; beat, eaque se ad omnem virtutem, el heroica facinora incilare el perurgere. Hinc Plato phi­ losophiam definivit esse meditationem mortis. XT.'ir. enim Grecia est oblivio; unde Lelhæum, Idipsum rcipsa ostendit noster B. Franciscos id est, obliviosum flumen, apud inferos statuunt Borgia, cujus vita non aliud fuit, quam conti­ poeUu, cujus latices cum quis guslarit, omnium 3U COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. IX. Hunc esse sensum liquet ex vers, sequenti, ubi ex hoc inferi : « Vade ergo, el comede in lætitia panem tuum,» etc. Quare inepto Novante» hunc Oaem joxta Lethes tacitos pcrbbifnr amnis, locum torquent contra purgatorium et suffragia Inferni (nt fama est) tradens oblivia unis. pro defundis, ut probent pro iis non esse oran­ l/thi •- Hinc et mors Latinis dicitur tcthum aleo, in- dum, et orationes nostras iis non prodesse. Non lnsa- qii;t Prnriarms, qua veines usi sunt pro deleo, enim contra cos, sed contra avaros hæc dicuntur, quia mors omnia delet ; vel, ut Varro el Festos, qui opes continuo coacervant usque ad mortem, quasi post mortem iis usuri ; quibus aperto res­ a Xifac, id esi oblivione quam inducit. \>«- «. 6. AMOR QUOQl R, ET ODII » . ET rNVlDLB SIMUL PEpondet Salomon mortuos nullam habere partem nec opes in hoc *œculo ; quare avaros nullum ha­ RIBRCNT, NEC HAlrtNT PARTEM IX HOC SJFXL’LO, ET IN OPERE QUOD SI R SOI E GERITUR. — Pro invidia bere opum suarum fructum sive in vita, sive in trhraice est hirta, quod cum Septuaginta morte : quia in vita eis uti nolunt, in morte non tórli potest zelus; Arabico, zelotypia; Thauma- possunt : atipie hanc magnam esse vanitatem. turgo, annutat in. Sensos clarus est, q. d. .Mortui 7. VaDR ergo, ET COMI DE IX LETITIA PANEM TUUM, VttU. Bini in terra oblivionis cl oblivioni traditi, quia et didi cum gaudio (Hebraice, in corde bono, id est non moventur ultra amore, odio, invidia erga jucundo el hilari, et Septuaginta, Syrus, Arabi­ viventes, uti neque viventes erga mortuos; ita­ cus) vinum tuum : quia Deo placent opera tua.-* que utrique obliviscuntur alterorum, juxta illud : «Tuum,» id est tuœ naturæ ctsustentationi debi­ « Pascitur in vivis livor, post fala quiescit ; » unde tum; secundo, « tuum,» i. e. tuo labore, vel indus­ Campensis vertit, nec amicos amplius habent nec tria comparatum; tertio, «tuum,» i. e. tibi a Deo inimicos, neque (pii cernulentur, etc. Porro hæc assignatum et attributum. Est conclusio, quam gnome docet monetque affectus et passiones, ex ante dictis infert, q. d. Noli avaro congerere quorum radices et duces sunt amor et odium, opes, iisque parcere,sed iis modeste, moderate, viventi esso frænandos metu mortis, quæ omnes honesto cl læle utere, dum vivis, quia post mor­ illos exstinguit; unde plene el pathetice rio ex­ tem iis uti non licebit. Idem superius iterum et ponit Tilehnannus et ex eo Pineda : Sicut mors iterum inculcavit. Panis el vinum quemlibet ci­ finem amori atque odiis imponit, id est, sicut de­ lium et potum, sed moderatum ct frugalem sig­ functus jim nec ullo erga viventes amore tangi­ nificant tur; nec facere quidquam potest, unde ornetur; Allegorico Cyrillus Hierosolymitanus, Catech. præti rea ut defunctus frustra odio habebitur a IMystaqog., per panem ct vinum accipit Eucha­ viventibus, nipote a quo nihil sibi timere debent, ristiam, quam velutepulum divinum, imo Deum neque ipse ullo odio in viventes fertur; denique ipsum incarnatum summa lætitia, æque ac reve­ ut idem ipse defunctus nihil facit, quo viventes rentia et devotione sumere debemus. Consequen­ ad æmulaliones provocare possit, neque ulla in ter per oleum quod sequitur, accipit sacramen­ illo* invidia ducitur : ita sane mortis imminentis tum Conlirm.itionis, cujus materia est oleum bal­ cogitatione facile quis aliena odia, amorem, in­ samo mixtum. Per vestes candidas accipit bap­ vidiam contineat; facile etiam ab amando, in­ tismum : illas enim induebant baptizad. Sic ct videndo revocabitur. Olympiodorus, S. Hieronymus, Albinus et alii NEC BASENT PARTEM ÎN UOC S.ECULO. — Campcnper panem ct vinum accipiunt Eucharistiam. sis, nihil amplius eis commune est cum hoc mundo, Anagogice, Chaldæus : « Dixit, inquit. Salo­ quem reliquerunt cum omnibus quæ in co sunt. mon in spiritu prophetico : A conspectu Doinini Hugo Cardinalis, Lyranus et Dionysius expo­ futurum est ut Dominus mundi dicat singulis jus­ nunt de mortuis per peccatum, q. d. .Mortui in tis in facia uniuscujusque : Vade, gn^ta in lætitia peccatis, puta damnati, non participant vivorum panem tuum qui repositus est tibi propter panem suffragia, quibus orant pro defunctis: hæc enim tuum, quem dedisti pauperi ct humili qui erat solum pro-unt defundis in sintu gratias et exis- esuriens; et bibe in corde jucundo vinum tuum, tenllbus in purgatorio, non damnatis in inferno. pro vino tuo, quod miscuisti pauperi et humili, Verum hoc mysticum est. Ad litteram ergo sensus qui fuerunt sitientes : ecco enim hæc jam bene­ est, q. d. Quicumque vita functi et moi lui sunt, placita fuere ante Dominum. » nihil jam habent commune cum hac vita ct mun­ Quia Deo placent opera tua.—Hebræa, quia do , ut rebus suis more viventium hic utantur jam vult, id est amat, probul, rata el grata habet comedendo, bibendo , amando , odiendo , elee­ bcus opera tua (i) ; Syrus, quia Deus acquiescit in mosynas faciendo, nobiscum familiariter, uti so­ operibus tuis; Arabicus, in artibus tuis; Ih.iumalebant. versando; sed huic inundo, omnibiisquo lurgus, an non vides hæc omnia a Deo concessa? ejus officiis et negotiis dt functi, in alium orbem Tigurina, jam enim Deus propitius largitur tilnfrui plane a nostro diversum translati sunt, ubi alios operibus tuis. Aliqui censent esse ironiam, q. d. inveniunt socios, alios mores, alios affectus, altam vitam. Hoc prorsus, non aliud vult S. Au­ (1) Quia Deus Lee bona libi dat velini mcrcedem, ut gustinus, hb. be Cura pro mortuis, cap. xv el xvi. ea fruaris. rerum pwirritartim obliviscitur, de quo Luca­ nus , lib. IX : emu JtpDen. Gqodu». Vers.s. Vmim ciodiiU ' udl 315 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. IX. 0 voluptario, o Epicuree, indulge tuis voluptati­ candido, sptendidoque utere vestitu, ut tuam bus , quia tu tibi stulte persuades te in hoc ipso dignitatem tuearis, nec ob avaritiam sordido vicæterisqiie openbus luis placere Peo. Ita noster lique amictu incedas, ut parcus, vilis et abjectus Prado in Exee/t. cap. xxm, 42. Melius alii censent habearis. Hinc sancti viri honestam curam ves­ simpliciter serioquc hæo dici, g. d. Honeste et mo­ tium habuere, ul essent mundæ. Unde S. Ber­ desto utero tuis opibus ad tuos et proximorum nardo et nostro S. Ignatio paupertas in vestitu egentium usus, quia hæc sunl temperantias ct semper placuit, sordes nunquam. Secundo, q. d. In balneis et conviviis jucundo eleemosyna» opera, quæ placent Beo. Ita Chal­ dæus, cujus verba jam recitavi. Aut ut Isidoras epulare, et candidatus oleoque unctus, more Clarius, g. d. Vive hilaris, si piam habes fidu­ geniis, mensa» accumbe, ibique fruere bonis, ac ciam de operibus luis, quod ea Deus approbet, quam suavissime eum timore Dei vitam transigo, eo quod conscientia non remordeat, nec ullius nec futuro incertoque hæredi opes tuas asserva culpæ te arguat. Aut, ut sit concessio, q. d. Be­ cl coacerva. Vestes enim candid® ct oleum sunt lus vivo, quia ut præsuppono et libi comedo, symbola balneorum el conviviorum , quia olim placent beo opera tua. Ende S. Ambrosius, Exhort, conviva», a balneis exeuntes, ad mensam veste ad Virgines : « Vis, inquit, bonam lielitiam sequi? alba amicti accumbebant, quam triclinariam vel fac ut Beo placeant opera tua. p Hinc aliqui cen­ comatoriam vocabant, quod cum ca comarent. Tertio, q. d. « Esto omni tempore k\us, » ut sent to quia dare conditionem teliti®, q. d. Fruere tuis opibus, hac tamen lege el conditione, ul Deo vrrlil Vatablus : lætitia cn-m notatur candidis ves­ placeas per bona opera, praesertim benedictionis tibus ct oleo, id est unguentis odoratis (oleum mensu» ante cibum , et gratiarum actionis post enim est basis unguentorum) quibus prhei non eum, quo leslcris te omnia a Deo accepisse, illi- tantum Grœci cl Latini,^ ’ H llebræi eætenque Unn^ quo accepta referre, el in ejus honorem expen­ orientales frequenter uti solebant, præsertim iu dere, uti faciebant primi Christiani, præserlim conviviis; idque turn sanctitatis, tum temperanin Agape, id est convivio fidelibus omnibus tiæ, ne vino inebriarentur; tum deliciarum, acommuni post sacram Synaxim. Omnes hi sensus granliœ ct mollitiei causa. Nam, ut docet Plutareodem redeunt, ac significant causam ver® Ireli- chus in Convivat. odores grati, quia calidi, ce­ lup csso fiBidiumplacendi Beo, ubique el in om- rebrum frigidum et contractum suo calore et te­ nibus actibus per puram sanctamque vitam. Ce­ ndale calefaciunt, resolvunt, roborant, sensus­ lebre est illud S. Bernardi : < Vis nunquam esse que exsiccant el purificant; quo fit ut facilius tristis? bi no vive. Bona vita semper gaudium ha­ forliusque vaporibus vini indeque ebrietati resis­ bet, conscientia rei semper in pœna est; » ct il­ tat, præserlim quia odores cerebri meatus laxant, lud Salomonis : « Secura mens quasi juge con­ ut per eos viui halitus difflentur et evaporent : vivium, » Proverò, cap. xv, lo. El illud S. Pauli: quædam etiam unguenta fngMa sunt unde ca­ «Gloria nostra hæo est, testimonium conscienti® lorem vini hebetant. Denique omnia puros et pel­ nostra),» II Corinth, i, 12. Et illud Psallis : « Lux lucidos capitis spiritus fovent et nutriunt. Quo­ ortu est justo, el rectis corde lætitia, » Psalm. circa veteres dixere Palladem sapienti® deam, xevi, 11. Nam, ut ait Apostolus, Qalat. v, 22 : cui dicata est olea, natam e cerebro Jovis : quo <( Fructus spiritus est gaudium, d Unde S. Bona­ significarunt capiti, id est menti et sapienti® mul­ ventura in Spec. disc. part. I, copuli : « Maximum, lum coufcrre olei,id est unguentorum, unctionem; inquit, inhabitantis gratin' signum est spiritualis ct unguentis non solum caput perungebant, sed lætitia. » Plura hac de re dixi cap. tu, 12, et ali­ el subinde ea vino mixta bibebant. Unde Mar­ tialis : « Luxurioso bibas, si foliata silis. » Unde bi sæpius. 8. Omni tempore sint vxstjmfnta tua candida, el Juvenalis, satyr. 6 : a Cum perfusa mero spu­ ET OLEUM DE CAPITE TUO NON 1)1 FlCIAT. — P1O can­ ment unguenta Falerno. » Hæc omnia pertinent ad præcedeutia el sequentia fruitionis opum signa dida hebraico est /e6anim,id est alba; unde luna vocatur H33h Mana, id est alba, serena, el modos. Salomon enim post recensitas rerum lucida; græcc Xwxì, id est alba, item nitida,lim­ opumque vanitates, more suo hoc remedium et pida, splendida. Hine aqua, ver, testas, fluvius, consilium subjicit : Fruero tuis opibus. Idem fe­ sermo, versus vocantur taxé, id est alba, hoc est cit cap. vin, 51. Nota : Alludit ad vestem priscorum, primo. coni- vmii serena, nitida, lucida. Albedo enim est color, qui mullum habet lucis. Unde vestis alba Christi m munem el vulgarem, qua» Romanis alusquo vetepassiono a S. Luca, cap. ix, 29, vocatur ribus erat alba, sive quod color albus, ul vult id est refulgens et splendida. Quod secutus Cam­ Plato, laidi® sit proprius; sive potius quia rudo pensis vertit, omni tempore sint splendidas vestes illud sæculum, agrestis et simplex illa prima tuœ, ct sit caput tuum assidue delibutum unguento. gens, incognitis vel spretis accorsitis coloribus, Candore vestium cl unctione oh i Ina notat et nativum lana» retinuit, id est album. Porro hmo suadet, scilicet vestitus honestatem, epularum vestem albam usu ^ordidam subinde, maxime jucunditatem et mentis lætiliam. Primo ergo sen­ in fertis eluebant nitoris causa. sus est, q. d. Honesto, nitido cl decoro, scilicet Secundo, alludit ad vestem priscorum nou com- 316 COWENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. IX. munem, sed festivam et honoratam, prresertim Ft «rai- canaloríam, quam convivre mensa) accumbentes toru* induebant lineam et albam, tam apud Romanos qu.im apud Judreos, uti docet Philo, lib. De Vita £t fati. fhcoretica (IroxituxrôvTtc, ait, id est, «albati festo­ rum convivia agitabant » ). Nam color albus, teste Plutarcho in Probi, cap. xxvr, maxime est natura­ lis, simplex, punis, perspicuus et lucidus, ut qui lùcis plurimum habeat. Hinc veste alba, sed splen­ didiore, quam quæ communis et quotidiana erat, utebantur in conviviis, in sacris, in magistratuum petitione ( unde cos ambientes incedebant, et vo­ cabantur candidati), in manumissionibus, in mili­ tia, in festis, in spectaculis, in triumphis, in nup­ tiis. Vestis enim alba signillcat, primo, mores simplices; secundo, puros et ingenuos ; tertio, !a Domini» a in fideles candidis vestibus utantur, cujus quidem Albis , acolyto alta voce occinente : « Domine, iniinci. institutione Christianos in /Egypto candidis usos Domine, Domine, isti sunt agni novelli, quia an­ thiun- fujsSc vestibus existimamus, ait Baronius, anno nuntiaverunt, Alleluia; modo venerunt ad fon­ Il I* Christi 256. Hinc illud accidit, cum S. Antonius tes, et repleti sunt claritate, Alleluia. » Ita Jose­ marlyrii cupidus ad tribunal prodiret, alba induit phus Vicecomes, lib. V De Ritibus Baptismi, li; vestimenta, ul ex cis cognosceretur esse Chris­ Guillielinus Durantus, lib. VI Ration, divin. 0/fic. tianus. a Candento praecinctus veste proceden­ cap. Lxxix; Vincentius Bonardus, tract. De Agno tem judicem suo provocabat aspectu, flagrans cu­ Dei. Rine el agni cerei jam dicti confici solent ex piditate marlyrii, >» ail S. Athanasius in ejus Vita, cereo Paschali pur® cer® admixto, et sacro ¡line cl « css® i, » qui sub S. Marco mira sancti­ chrismate delibuto, uti notat Cardinalis Baro­ tate floruero Alexandri®» aveste alba semper in­ nins, ad annum Christi 58. De veste alba baptiduuntur, p ait S. Eusebius, lib. IX Prœp. cap. i. zatorum plura vide apud Josepbum VicecomiCælcris tamen in locis Christiani usi sunt veste tem in Observ. Eccles., lib. V, cap. iv, v, vi, vu, atra ad modesti®, gravitatis et pœnilentiæ si­ vm, mi, ubi ostendit /Egyptios vestem candidam acceptam gestasse tota deinceps gnificationem. Rursum S. Gregorius, H Moral. in Baptismo xiv» : « Oleum, ait, in capite, est chapitas in inen- vita, uti paulo ante dixi. COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. LX. irrito Wemorabîle est quod narrat Victor Uticensis, dem et spem boatre felicitatis vestium candore Ijìxcu. jjjK m ]y(mdal. parsec., de Murila diacono, ipsum representaren!. Quocirca S. Chrysostomus mo- & Chrp scilicet, cuín coram judico Elpidophoro, qui a riturus communes vestes deposuit usque ad calfide apostatara!, damnandus consist ret, albas ecos, et candidas induit tanqunm martyr candi- nuetd. vestes, quibus eum in Baptismo vestierat, pilam datus vita» retenue. Pridie enim eo inviterai et ostentasse, omnesque ad Jacrymas commovisse; evocara! eum in visione S. Basiliscus martyr, di- 01 exclamasse enim : « Hæcsunt linteamini, Elpi- cens: « Joannes frater, crastinus dies nos loco dophore, minister erroris, quæ te accusabunt, conjunget. » Quocirca ipse lœlus canonique : dum majestas venerit judicantis, custodente di­ « Gloria sil Deo omnium causas, d in ejus manus ligentia mea, ad testimonium tuæ perditionis, spiritum efflavit Dei visione beandum, anno aeta­ ad demergendum te in abysso putei sulphuran­ tis sure 52, Christi 407. Ita ex Palladio Baronius, tis. Hæc te immaculatum cinxerunt de fonte sur­ tomo V, p. 2 Hinc denique in Vita S. Montani martyris cum £< »>* gen tem; hæc te acrius persequenlur,flammantem gehennam cum cœpcris possidere, quia induisti sociis, discipulis S. Cypriani, ab ipsismet spiritu tp'1* te maledictionem sicut vestimentum, scindens at­ martyrii conscripta , uti refert Surius ad diem 21 que amittens veri Baptismatis et fidei sacramen­ februarii, legimus ipsum omen martyrii per ves­ tem candidam a Deo ostensam accepisse. Sic tum, » etc. Albii Rursum, sacerdotes in albis celebrant. Hinc ct enim ipse de se suisqiie narrat : « Visum est mihi venisse ad nos centuriones. Cumque nos de­ utuntur isidorus, epist. ad Redemptum, docens corporale, tX cu’ sarra bostia imponitur, debere esse ex puro ducerent per viam longam, pervenimus in cam­ lino, non ex serico : a Sed forsan objicies, inquit, pum immensum, in quo occurrunt nobis Cypria­ pannum serioum pretiosiorem esse lineo, ct id­ nus et Lentius. Pervenimus autem in locum can­ circo magis divinis usibus aptum» Ad quod nos didum, et facta sunt vestimenta nostra candida, in utroque Testamento dicimus candorem ves- et caro nostra commutala, candidior facta est ves­ tium maxime approbari, eo quod in eo mentis timentis nostris candidis. Ita autem perlucida fuit sinceritas requiratur, quam constat inter creteras caro nostra, ut oculorum visum ad intima cor­ virtutes Deo esse gratiosiorem, ad quam perve­ dis admitteret. Et respiciens in pectus meum, vi­ nire cupienti charilali vestras, ut pateat clarius, deo quasdam sordes, et experrectus sum in vi­ sacro Scripture testimoniis ostendamus. Dicit sione. Et occurrit mihi Lucianos, el retuli illi vi­ enim : Omni tempore sint vestimenta tua can­ sionem, et aio illi: Scis quoniam sordes ilice, il­ dida ; ct Domini sacerdotes ephod linno excel­ lud est quod non statini concordavi cum Julia­ lenti® causa erant superinduti. Evangelium etiam no? » Subdit deinde visum Flaviani, qui marty­ in transfiguratione Dominica, quod apparuerunt rii socius eral Montano : « Ostensum mihi est, vestimenta Domini tanquam nix, evidenter testa­ inquit, quasi Cyprianum ipsum (qui paulo ante tur. Et in Apocalypsi, qui in conspectu Agni martyrio erat coronatus cum S. Cornelio Pontifi­ stabant, ct qui sequuntur ipsum quocumque co ) interrogarem, an pati ictus doterei martyr ierit, stolis albis perhibentur amicti, et quam futurus, qui de passionis tolerantia consule­ plurima alia. Quis inter pannos mundus ut li­ bat, dicens : Alia caro patitur (non caro ipsa neus, cui ex ablutione frequenti candor auge­ martyris), cum animus in coelo est, et nequa­ tur, cum in sericis magis in eadem offuscari vi­ quam corpus hoc sentit, cum se Deo lota mente deatur? » devovit. » Alba Anagogice, vestis alba, sive splendida, notat 9. PERPRUERE VITA CUM UXORE, QUAM DILIGIS, Vw 9. ▼alii candorem el splendorem glorire coelestis, ad CUNCTIS DIEBUS VITÆ INSTABILITATIS TUÆ , QUI (I) t!/i j (Iuarn obelamus, quamque ambimus, velut ejus DATI SUNT TIBI SUB SOLE OMNI TEMPORE VANITATIS cak»UA. candidati, ut illa semper nostris oculis et menti TU.E : HÆC EST ENIM PARS IN VITA, ET IN LABORE TI O, obversatur, itaque ineamus vitam sanctam ct quo laboras sin sole.— Hebraice est, vide vitam, cœleslem. Hinc Christi gloriosi vestis apparuit id est sæpe gusta vitam, fruere vita, vii equo sua­ candida sicut nix, Matth. xvn, 2. Angeli quoque vitate ct commodis, honeste tamen ct modesto annuntiantes Christi non nativitatem, ut notat cum conjugo et socia tua. Unde Olympiodorus : S. Gregorius, hoinil. 45 in Evangel., sed resur­ Conjugalis castitas, ait, nobis est vitœ œternœ concirectionem, candidali apparuero Magdalenas. Hinc liatrix. el ApocoJyps. cap. m, vers. 5, Christus promittit Cunctis diebus vitje instabili i atis tu h. — Ile- v.rt. io. beatis vestes albas : «Qui vicerit, inquit, sic ves­ bræa, vanitatis tuae. Unde liquet vanitatem hujus tietur vestimentis albis; » et cap. vu, vers. 9 : vita esse vita instabilitatem, quod scilicet instabi­ * Amicti stolis albis, et palnne in manibus eo­ lis sil, brevis, varia et evanida, eo quod illico in rum; « et cap. vix,8 : « El datum est illi, ut coo­ morboetmorte evanescat. Unde Aquila vertit, capo­ periat sa byssino splendenti ct candido; byssi­ ti) Minus recle Hosenmullerus vertit quam t &cil. uxo­ num enim, justificationes sunt sanctorum. » Vide rem, dedil libi Deus, bequilur, nam hoc ul pars tua im qure Ulte locis annotavi. Hinc essæi incedebant vita et in labore, etc. id est, fructus tuæ vit® el hburiS; •albati, ut quasi candidali reternilatis, certam fi­ seu lui in vita laixjruu 3fR Ven COMMENTAB1A IN ECCLESIASTEN, CAP. H. 310 rit fui; Vafnblus,frt>ote vitœ turn; Scholiasts, ju- monk, et ex illa Ereti, xrr, 17 : « Ante obitum ventutis lun : vanissima vanitate ornms die* lui tuum operare justitiam : quoniam non est apud pleni sunt. Thniinaturgus censet hæc omnia dici inferos invenire cibum; » ubi plura hac de re ex monta non Salomonis, sed cplcureoruin. Unde dixi. Addit hoc Salomon, ne quis ex dictis putet causam addii : Prêter lute enim nil tiki nliquum hæc suaderi ut quis agat vitam jucundam dunnec in hac vitante post mortem. Verum videtur om­ taxat, ct voluptatem instar Epicuri. Addit ergo ju( unte vilæ jungendum e^se studium bonorum nino Salomon ex sensu suo loqui, uti dixi. Mystice, uxor est sapientia el virtus; huic uni operum, felicitatem enim hujus vilæ superius tota vita jucunde vacandum esi, quia illa soli definivit in eo consistere. nos comitabitur post mortem, uc beabit, calo­ Pro facere Hebraice est, invenire ad faciendum, que locabit. Ita S. Hieronymus : « Sapientiam, non casu ct fortuito, ul videtur velle Thaumainquit, sequere ct scientiam Scripturarum, et turgus, sed studio et destinato consilio. Invenire hanc tibi in conjugium copula, de qua in Prover­ ergo idem esi quod quaerere, excogitare et exco­ biis, cap. iv, dicitur : Ama ili un, et servabit te, gitando invenire; est catarhre-i>. Cbaldæn* re­ amplexare illam, ct circumdabit te. » Et mox : stringit ad eleemosynam , 7. d. injecta m crume­ u Non cnim poteris sine tali uxore solus videre nam manu, quidquid in ca inveneris addmito, vitam, etc. Hæc enim pars nostra est, et fructus el dalo pauperibus; unde sic vertit, omnrm eleehic 1 iboris si in hac vita umbratili vitam veram r/iost/nam, f/uam potest manu* tua distriteun (in coelis) invenire valeamus, » per sapiente et ri, far, quoniam post mor/em non e*t riroopus, ne­ que ratio, neque sapientia, nique srienha in domo virtutis doctrinam el ductum. 10. Quotici mque facere potest manus tua, in­ sepultum ad quam tu vadis: cl non adjuvabunt nisi W stanter OPERARE : QUIA NEC OPUS, NEC RA1I0, NEC sola opera bona etekmo^jn h Verum generalis hrc sententia ad omnia opera bona pertinet, q. d. SAPIENTIA, NEC SCIENTIA ERUNT APUD INFEROS, QUO TU proferas. — a Manus, » id est facultas et po­ Quidquid boni, quidquid virtuti* pote* excogi­ tentia operativa : hæc enim, licet quoad inventio­ tare, illud facito, quia brevi timetur vita tua, nem, conceptionem el dispositionem sit in capite post quam nil excogitare , nil facere, nil mereri eteerebro, lamen quoad ex-ccullouein et operatio­ potens. Unde Nazianzenus ait vitam nostram es>e nem est in manu, 7. <1. Quidquid poles operari, in­ mercatum, in quo omni" generis m rces venum stanter operare. Thaumaturgus, quem sequuntur prostant, ul cuique quantum volet, emere liceat; Cajelanuset Arias,censet h, loqqcre Lun bonis qu un malis; » cl num. 12 : fervorem; quarto, sollicitudinem et celeritatem, « Mundus tr.inohit lanquam scriptlira deb bilis, ait Bonaventura cl Hugo, nt a mano nd ves­ sapientia stabilis esi ul sculptura; » el num. H : peram , ab infantia ad senectam studeas bonis » Provide animæ tuæ bona in operibus bonis. » operibus, in lisque sedulus sis el sollicitus, ut Quæ sentontiœ deprompte videntur ex hac Salo- heroica opereris, casque de virtute in vnlutem; 320 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. IX. donec videas Deum deorum in Sion. Hinc Syrus Hinc Job cap.vi, 25, vitam nostram comparateur vertit, omne quod potest manus tua facere, in for­ sori, navibus ct aquilis, quæ sunt velocissima) titudine tua facias; Arabicus, fac secundum vim et fugacissima* : « Dies mei, inquit, velociores tuam; Complutenses, secundum potentiam tuam; fuerunt cursore : fugerunt,et non viderunt bonum. Olympiodorus, quantum patitur facultas tua; Tigu­ Pertransierunt quasi naves poma portantes (hæ rina, guantumcumque potes, agito pro virili tua enim celerrime perlranseunt, ne poma putres­ portione; Campensis, fac fortiter. Ita S. Cassius cant), sicut aquila volans ad escam. » Eamdem Narniensis Episcopus, testcS. Gregorio, IV Dial. Sapiens, cap. v, H, comparat avi volanti, nuntio cap. XVI, et horn. 37 in Evang., paulo ante mortem percurrenti, sagilt© qmissœ. « Unde ct sancti a Deo audivit : « Age quod agis, operare quod viri, ait S. Gregorius, lib VII Moral, cap. xiv, operaris, non cesset manus tua, non cesset pes quia brevitatem vitæ indesinenter aspiciunt, quasi tuus, natali Apostolorum venies ad me, el retri­ quotidie morientes vivunt; et tanto se solidius buam tibi merccdcm tuam. » mansuris préparant, quanto et nulla esse tran­ Quia nec opus ( id est, operandi et merendi lo­ sitoria semper cx fine pensant. Hinc quippe Psal­ cus et tempus) nec natio.— llebræa, nec cogitatio, mista veloci cursu fugere vitam peccatoris aspi­ q. d. Non erit tempus cogitandi, etquærendi mo­ ciens, ait : Adhuc pusillum, ct non erit peccator, dum ac rationem operandi. Unde Campensis ver­ Psal. XXXVI, IO. Hinc iterum dicit: Homo, sicut fœtit, nihil consilii; alii, nulla computano, nec sapien­ num dies ejus, Ps.cn, 15. Hinc Isaiasait xl, G : Om­ tia divina vestigandi, Deumque novis artibus nis caro fœnum, ct omnis gloria ejus sicut flos agri. aclibusque cognoscendi, amandi, colendi et pro­ Hincmenles praesumentium Jacobus iv, 15 sic corri­ merendi. o Nec scientia, » artes el virtutes exer­ pit: Quæ est vita vestra? vapor est ad modicum cendi. Unde Campensis vertit, nec prudentia erunt parens, » Ex dictis liquet hæreticos inepte, hunc apud inferus. Hæc est ratio a priori, cur invita sit locum torquere contra purgatorium. Tantum enim instanter operandum, quia posteam nemo pote­ negat hic Salomon propria merita, non aliena rit operari, non deliberare, non dignoscere, non suffragia, aitque nulli apud inferos esse locum diligere, inquit Bonaventura; non operari, non tempusque operandi ct merendi, non autem ne­ allegare, non rationem nosse laborandi et con­ gat animas in purgatorio expiandas, aliorum vi­ templandi , inquit Hugo Cardinalis ; non exterius ventium precibus bonisque operibus sublevari , operari, non mente meditari, non res humanas quia ipsæ, dum viverent, suis virtutibus id me­ scire, non divinas, inquit Lyranus. Unde S. Gre­ ruerunt ut post mortem possent vivorum suffra­ gorius, hom. 13 in Evang. : «Quia, inquit, et ven­ giis adjuvari, ait S. Gregorius, IV Dialog, xxxix. tura) mortis tempus ignoramus, ct post mortem Adde animas quæ in inferno proprie dicto, id operari non possumus, superest ut ante mortem est iu gehenna sunt, nullis vivorum operibus tempora indulta rapiamus. Sic enim mors ipsa posse liberari. Ila S. Hieronymus. cum venerit vincetur, si priusquam venerit sem­ Porro nonnulli sibiblandiunlurdo indulgentiis Curm0|. per timeatur. » Similis gnome acris R. Tarpon in plenariis, quas in hora mortis per medullia be- tl d q Pirke Ávoth, cap. ii : Dies brevis est, ct opus pro­ nedicta aliavo ratione consequuntur, ideoque li- lu£La­ lixum; operarti tardiet pigri, merces ampla; paterfa­ berius vivunt, et multa venialia committunt spe milias autan compellens ad finem operis instat et hujus indulgenti®, quasi per eam sine purgato- uLî urget. rio recta ad cœium ituri; sed hi falluntur seseExemplum memorabile est apud Thomam Can- que decipiunt, tum quia abutuntur indulgentiis (ipratensem, lib. I Apum, cap. xix, num. G, quod ad liberius peccandum, ideoque merentur ut Deus recensent quoque Genebrardus ae Albertus Mag­ Indulgentiis eos privet; tum quia ex historiis et nus, lib. Dc Sacramentis : Philippus, inquiunt, apparitionibus constat paucissimos post mortem Cancellarius Parisiensis, post-mortem apparuit va­ evadere purgatorium. Kalio est, quod indulgen­ lut umbra tetra Guiliehno Parisiens! Episcopo, tia) non tollant culpam, sed [ OMlllhio joTit cu; iuli. COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. IX. nera redigit, ct discordia concordat, ac fortuita oritur ex tumore lienis vicini, qui eos arctat el coordinai, itaque ex omnibus harmoniam pnl- gravat; quo sublato leviores sunt, ac libere facilcchranì.etquasiconcentuni quemdam musicum ef­ que respirant, ideoque expeditum faciunt homi­ figi. iti docet D. Thomas, I part., Quœst. LXXV, nem ad ambulandum ct currendum. Ita Romæ art. 6, ad i. Huc facit vetus dictum : « Rotæ ad­ mihi asseruerunt medici ct chirurgi, qui idipsum mota manu fortunam esse implorandam; » quo se factitasse, itaque spleneticos curasse, alii mia­ significator frustra Numinis opem peti, nisi addas ban!. Adjungunt medici lienis morbos cursu sa­ industriam et manum operi admoveas. Ita Plu­ nari. Exemplum hujus gnomæ est apud S. Hiero­ nymum in Vtta S. llilarionis : hic enim aquam tarchus in Lacon. Nec velocum esse ccrsum. — llebræa, non est lustralem præbens Italico, ipsi in cursu circensi levium cuma(l ) ; Campensis, ruro veloces adhibentur contra minulum maleficum, victoriam dedit: « Igi­ ad currendum; Tigurina, celeritas currendi nil affert tur, inquit, dato signo hi advolant, isti præpecommodi ad salutem; Symmachus, non est velocium diunlur; sub horum curru rota» fervent, illi prae­ perficere cursum, sive in stadio, sive in prælio, sive tervolantium terga vix cernunt; clamor fit vulgi in ilinére, sive quo alio loco et modo. Thauma­ nimius, ita ut ethnici quoque ipsi concreparent : turgus, ne/uegin pedibus pernicissimi sunt, cursum Marnas victus a Christo est. Indubitata ergo vic­ hunc magnum perficiunt, ut pertingant ad vitam toria et illis et Circensibus plurimis fidei occisio felicem. Chaldæus, nec viri gai veloces fuerint, ut fuit.» Huc facit adagium Hispanorum : «Claudos aquilas, adjuti sunt currendo, ut eriperentur a morte æque ac sanos in peregrinatione ad S. Jacobum in prælio, juxta illud Amos, cap. n, 14 : a Peribit currere, imo claudos cito pervenire, celeres et fuga a veloce, ct fortis non obtinebit virtutem praeproperos tarde, aut nunquam. » Huc pariter suam, et robustus non salvabit animam suam : et pertinet priscus apologus, quem recenset noster tenens arcum non stabit, ct velox pedibus suis Pontanas Progymnas. vol. Ill, part. I, cap. XL. Tes­ non salvabitur, et ascensor equi non salvabitani- tudo certamen cum aquila decreto spatio confi­ mam suam : ct robustus corde inter fortes nudus ciendum suscipiebat. Constituta est meta, ad quam fugiet in dia die, dicit Dominus. » Et illud Isaías, uter ex illis pervenisset prior, ab illo staret vic­ t ap. XXX, 16 ; « Dixistis : Ad equos fugiemus : ideo toria. Provolat aquila, ob tarditatem contempta fugietis. Et super veloces ascendemus : ideo velo­ testudine, Trelaque suis alis siepe desidet, sæpo ciores erunt, qui persequentur vos. » Tradunt as­ divagatur alibi ct segnius agit, quandoque lotam trologi, ac inter eos Julius Firmicus, lib. \ 111 Jfa- noctem quiescit, el multo jam die volatum init. thesevs, cap. xv, cos qui sub sidere Delphini nas­ At testudo laborem ncc ad momentum intermittit. cuntur, esse veloces: « Erit, inquit Firmicus, in­ Dies noctcsque iter facit, ct ad locum destinatum nata cursus agilitate perspicuus. » Rursum Pli­ prorepit. Vincit aquilam sedulitate sua, non cele­ nius, lib, XI, cap. XXXVII, tradit animalia quibus ritate, metasque tenet, cum adhuc ab iisdem lon­ jinor est pulmo esse velociora : « Quibus minor, gius distare putaretur. .Mystice, id verius est in cursu spiritali vi® vir­ inquit, hic corporibus, tanto velocitas major, » (pua scilicet minus respirant: crebra enim respi­ tutum saiutisel felicitatis, juxta illud Pauli : «Non ratio impedit cursum. Addit, a peculiare cursus est volentis, neque currentis, sed miserentis Dei, » impedimentum» esse lienem; «quomobrem inu­ Rom.ix, 16; el illud/Ai6acuc m, 19; u Deus Dominus ritur cursorum laborantibus, et per vulnus etiam fortitudo mea : ct ponet pedes meos quasi cervo­ exempto, vivere animalia tradunt. » Unde non­ rum. Et super excelsa mea deducet me victor in nulli opinati sunt cursoribus exscindi lienem, ut Psalmis canentem;» cl illud Isaiœ, xl, 31 ; « Qui sint velociores, sed id non dicit Plinius. Vulgus sperant in Domino, mutabunt fortitudinem, assu­ assent cursoribus secari eximique lienem, ut ve­ ment pennas siçut aquilæ, current cl non labo­ locius ct sine defatigatione currant, ac totos dies rabunt, ambulabunt el non deficient. » Vide quæ continue proficiscantur. Sed rem veram male in- illis locis annotavi. Nec fortium (qui validi et terribiles existimantur, tell’gil. Cursoribus enim, et splene laborantibus non eximitur, nec exscinditur lien, sed secatur, ait Thaumaturgus) bellum. — Symmachus, vincere id est cultio ligneo ad id idoneo tunditur et con­ prœlium; Septuaginta, nec potentibus prœluim; Sy­ tunditur, ut ejus inflatio detumescat, ipseque fiat rus, et non giganhs bellum, juxla illud : « Rigas minor arctiorque, ac minus sanguinis capiat : non salvabitur in multiludme virtutis sua», » Psal. quo litui jam minor, strictior cl levior, minus XXXII, 16. Sic Goliath gigassuperatus et occisus est impediat pulmones vicinos quin libere lateque in duello a parvo Davide, 1 Reg. xvii, 49; Holofermo\ anlur, exspirent cl respirent, itaque juvatur nes a femina. Chaldæus, neque robusti adjuvantur velocitas ambulandi et currendi : hanc enim im­ dum intujd prœlium robore suo, juxla illud : « Non in pedit difficultas respirandi, qua; in pulmombus fortitudine equi voluntatem habebit : ncc in tibiis viri beneplacitum erit ei, » Psalm, calvi, 10. Minus (1) Idett, non gaudent semper felici cursu, nec meuinl ubivis ♦‘ punitir optatam, ob defectum temporis op-. recte verbi Campensis, tiequc robusti adhibentur ad portisi, lui ob tutum contrai nun Nam æque peritis gerenda bella; melius figurina, nec fortitudo bemca poltri eripere quamquam. alqut unri«Hi» adversatur IcsipM ayl cuu4< 323 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. IXPer fortes ergo hic accipe corpore potius quam juxta illud : < Dives iniquus, aut iniqui hieres : > animo et fortitudine bellica; nihil enim tam an­ divitiæ enim per multas fraudes et vilia parantur. Nec artificum ghatiam. — Syrus, neque cognos­ ceps, quam belli exitus: minima onim res, ut ventus secundus vel adversus, victoriam dat vel centibus gloria; Vatablus, non semper gratiosos esse aufert. Unde in Scriptura dicitur Dei esse victoria, gui in aligna arte periti sunt. Pro artificum hebraico juxta illud Judie Machaban : a Facile est concludi est 0’JHV iodeim, id est scientium, ut vertunt Sep­ multos ¡n manus paucorum : et non est differentia tuaginta, per quos Olympiodorus el Vatablus inin conspectu Dei cœli liberare in multis, el in pau­ telhgit eos qui norunt artes captandi hominum cis: quoniam non in multitudine exercitus victo­ favorem et gratiam, favor enim sæpe fugit favo­ ria belli, sed de ccelo fortitudo est, » I Machab. ris cupido», æque ac honor fugit sequentes, se­ cap. ni, 18; et illud Davidis : a Benedictus Do­ quitur fugientes; Chaldæus, prudentes; Thaumaminus Deus meus, qui docet manus meas ad prœ- turgus, sagaces; Clarius, expertos et rerum peritos. liuin, cl digilos ineos ad bellum, » Psal.extra, i. Verum quia hi inlelligunl nomine nebonim quod processit, hinc apte Nosicr vertit, artifices, scilicet Quin et Ovidius, VII Metamorph. : mechanicos, vel mathematicos et similes. S. Bona­ Inter utrumque volai dubiis victoria pennis, ventura censet duo prima, scilicet velocitatem et Mars dubius. fortitudinem esse dona corporis, cætera tria esse Et Livius, lib. II : « Nusquam minus quam in animæ, nam sapientiam esse incordo, doctrinam bello eventus respondet; prop terca nihil tam leve in ore, artem in opere. Solent insignes artifices in est, quod non magnœ rei momentum faciat; » gratia et pretio esse tum apud principes, tura apud imo subinde solo metu, et terrore panico hostibus populum, sed non raro casu aliquo sinistro concasu, imo cœlitus immisso, parta est victoria iner­ trarium accidit, atque hæc est vanitas artium et mium, uli fuit illa Gedeonis, Judie. vi 12 : et illa Jo- artificum, quam hie notat Salomon. Plutarchus, saphat, IV llcg. m, 22. Similia exempla perplura lib. De Fortuna, narrai Apellem, cum equum an- ¿pelili exstant in libro Judicum, Regum et Machabæorum. helanlem pingeret, nec anhelitum satis exprimere Nec sapientium panem. — Symmachus, prodiere posset, ira percitum, penicillum in imaginem con- pi^aalimentum, in ilebræo pulchra est allusio et paro­ jecisse, itaque casu spumæ colorem expressisse, nomasia : D’DDFI / ladiacumim, id est sapientibus, el quod qu erebal perfecisse, ut omnium sibi gra­ congruens onb lechan, id est panis siepe deest. tiam el admirationem conciliaret. Sed trufes casumque in omnibus. —llebræa, sed Aliqui per sapientes accipiunt agricolas, quibus licet industriis, ob sterilitatem, expilationem, vas­ tempus et occursus oa urnt omnibus illis; Arabicus, titatem subinde deest frumentum cl panis. Melius sustinet cos omnes; Chaldæus, tempus ct casus in si­ accipias litteratos et eruditos, uti sunt philosophi dere eorum accidit omnibus3 Clialdæi enim ad astra et theologi, qui sæpe sunt pauperes, quia toti referebant cursum et casus rerum humanarum, intendunt speculationi et sapientiæ quæ prostat unde de his ex illis divinabant; Campensis, tem­ opibus, non auro congerendo, quod faciunt illit­ pus et casus omnes de medio tolld; sed hoc alienum terati el mechanici. Unde Rabbinorum adagium: et contrarium videtur. «Famesexstitit, et non transiit per ostium artifi­ Tempus, — id est occasio commoda vel incom­ cis, n quia arte sua sibi victum facile parant arti­ moda ad rein perficiendam, qui enim commo­ fices. Audi S. Hieronymum: «Non est, inquit, dam captat, feliciter rem perficit, qui incommo­ sapientibus panis; id mullorum quotidie proba­ dam, infeliciter : sic qui capiat mollia fandi tem­ tur exemplo, qui cum sapientissimi sint, neces­ pora, impetrat quod postulat ; qui dura et aspera, sariis indigent. Chaldæus, neque sapiens adjuva­ repulsam patitur. Tempus ergo el occasio rebus bitur a sapientia sua, ut saturetur pane in tempore gerendis dominatur, uli dixi cap. in, i. Occursus famis; Campensis, quin et sapientibus sape decst el concursus causarum contingentium, quæ, dum unde vivant. fortuito concurrunt, producunt casum et effectum Nec doctorum divitias. — Pro doctorum Hebraico fortuitum. Cajelauus per tempus accipit motum est 0’333 nebonim, id est intdligentium, ut vertunt orbium cœlestium, qui efficiunt effectus casuales Septuaginta, prudentium, solerlium,vidimusci>im in rebus sublunaribus; Aben-Ezra per casum innon raro industrios et solertes depauperan; Cam­ lelligit Dei providentiam, hæc enim, ul initio dixi, pensis vertit, industrios; Cajelauus, intellectiones. regit omnes casus evenlusque fortuitos, ideoquo « Aristophanes in comoedia Plutum inducit cæ­ ipsa est fortuna fortunans. Melius alit per casum cum. At Demetrius dicebat, non solum Plutum, inlelligunl causam et effectum casualem, qui in i. e. divitias, esse cæcum, verum etiam Fortunam omnibus rebus non semper, sed sæpe accidit. Pluti ducem; ut jam illud sil Proverbii : Cæous UndeS. Thomas, I part. Quirst. LXXV, art. 6, ad 1, cæco dux. Fortuna sæpe largitur indignis sua mu­ et Quæst. V de Veritate, ori. 5, ad 5, notat sonera. » Ha Laertius, lib. V, cap. v. HincThamna- lerler dici tempus casumque : quia, inquit, secun­ turgus vertit, neque sapient tee cum divitiis aliquid dum aliquem ordinem temporis casuales defectus commune esse solet; Pagninus pro nebonim legens inveniuntur in his rebus, v. g. quod polenliores 0’233 nechonim, vertit, non sunt recMrum divitiæ, frequenter succumbunt, ostendit quod victor COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. IX. 32* mâgis est ex divina providentia, quam ex Huma­ scribit, lib. V, cap. i, sub finem : < Non minue na virtute. Preclaro S. Augustinus, lib. Ili De summam dignitatem ct majestatem possunt ha­ Trinit. cap. iv : a Nihil, inquit, fit visibiliter ct bere comparationes basilicarum, quo genere Co­ sensibiliter, quod non do interiori invisibili atque lonice Juliæ Fanestri collocavi, curaviquc facien­ Intelligibili aula summi Imperatoris aut jubeatur, dum, cujus proportiones et symmetria sic sunt aut permittatur secundum ineffabilem justitiam constitute);» eas deinde exacte fuseque describit, præmioruni atque pœnorum, gratiarum ct retri­ additque hoc fanum fuisse juxta aedem Augusti. butionum, in ista totius creatura amplissima Plura de hoc fano vide apud Sigonium el Cluverium in Descriptione Italiae. Fani fortume Epis­ quadam immensaque república. » Nota : Casus sive effectus contingentes proprie copus fuitS. Fortunatus, de quo mox. IJocenim Cann sunt ii soli qui fiunt a causa libere, puta a Deo, fanum fortume profanum a Christianis conversum Gncci cæteræque gentes mire coluere For- brarunt plurimi et primi Italorum poetæ, quorum e/t ‘ tunam, velut deam, imo primam deorum, quæ unus ita orditur : omnia regat, et hos faciat formosiores, opulentos, Forlunæ fuit hoc fanum, nunc Virginis : ina felices, illos deformes, pauperes, miseros; hinc Est numen (imo nomen), magni numinis ista parens. tot templa, tot ara, tot nomina Fortuna*. « Ipsa, ait D. Chrysostomus, orat. 63, bella gerentium Séneca,epist 14: «Initium, ait,omnium rerum 0^* csl victoria, ct pacem agentium concordia, ct sapiens, non exitum spectat. Initia enim in ponuptias contrahentium benevolentia, et aman­ testate nostra sunt; dn eventu fortuna judicat. » tium voluptas, cl breviter bonus in omni re suc­ Idem, epist. 38 : a Invadit, ait, temperatissimos cessus. n Servius Tullius, ait Plutarchus, Quæst. morbus, validissimos phthisis, innoccnlissimos llovían. jA\iv, templum « parvæ fortume dedica­ pœna, secretissimos tumultus. Eligit aliquid novi vit, significans fortunam minimis momentis plu­ casus, per quod velut oblitis vires suas ingerat. rimum posse, mullisque usu venisse, ut exiguis Longam moram dedit malis properantibus, qui plane rebus aut evenientibus, aut contingentibus diemdixithoram momentumque temporis. » Nero, maxima consequerentur vel perderent, docens ait Suetonius, cap. xiti Vitæ ejus, « judices, prius­ animum rebus esse advertendum, nihilque eo­ quam inciperet, reverentissime alloquebatur, om­ rum qua* off runlur, ob parvitatem esse negli- nia se facienda fecisse, sed eventum in manu esse gvndur»; » idem rursum : « Sapienti®, ait, in fortunœ. » Plutarchus in Pseud. : « Centum docto­ hunc Usqun diem templum non est, neque rum hominum consilia hæc devincit dea Fortuna. temperanti®, aut toleranti®, aut magnanimitati, Atque hoc verum est, perinde ut quisque fortuna aut continenti®: Fortuna) vero templa sunt splen­ utitur, ita præcellit; atque exinde sapere cum dida elantiqun, ac tantum non cum primis Ilornæ omnes dicimus, n Livius, Decadad, lib. IX : «Per fundamentis posita. » CorneliusSylla, inquit idem omnia, inquit, humana, maxime in res bellicas Plutarchus in Sylla, « fortume se filium » dicebat. fortuna potens est; » Æmilius, lib. I : « Fortuna Pne reliquis insignis fuit basilica Fortume in urbe arbitrio suo pacem, sed maxime bella gerit. Ea­ Fanensi, quæ inde dicta est fanum Fortuna», de dem, inquit ille, mari tranquillitatem impo­ qua ita scribit Nicolaus Perottus Episcopus Sipon­ nit, æstatem hiemi, celeritatem tardissimis, vires tinus iu Jib. I Marital. : « A fando fanum deduci­ segnissimis, n Denique Judœi coluere Fortunam, tur, hoc est templum, quod Pontifex in dedica in quos proinde invectus Isaías, cap. lxy, ii : tione templi certa verba præfai i solet; quamvis sint « Qui ponitis, inquit, Fortunen mensam, ct libatis aliqui qui rdi çxazô dictum malini, quod si­ super eam; » ubi mulla de fortuna dixi. gnificat manifestum, quod e fano responsa daMoraliler docet hic Salomon res omnes sub­ baftíur, etc. Hinc Fanum, Piceni urbs dicta, in lunares, nipote fortume volubili Subjectas, esse littore Adriatico inter Pisaurum ct Senogalliam, vanas variasque, ideoque parvi faciendas, ac con­ omnium Halio) urbium ©nanissima, sive loci na­ sequenter contra omnes fortuno) casus etiam ad­ turam, seu civium ingenia consideres, quod in versos, ipsamque mortem sapienti oblirniandum ea pulcherrimum Fortume templum fuerit, cujus esse animum fortitudine el constantia. Salomonem adhuc reliqui® conspiciuntur : hinc Faneoses velut magistrum de more secuti sunt Plato et phi­ sive Fanestres appellati. » Hujus fani fortuna) fa­ losophi. Hinc Bion, teste Stobæo,scrm. 103, dice­ bric e præfuit Vitruvius, architectorum princeps, bat « Fortunam divitibus opes dedisse, non dono, qui libros suos De Architectura dedicans Augusto sed mutuo, d Crœsus consultus a Cyro de bello nipote principi ædificationi dedito, ab eo conira Tomyrin suscipiendo, in quo deinde occi­ becittcii cl honoribus auctus, ita de hoc fano sus est : « Si, impul, le agnoscis hominem, di Socrates ad omnes fortunæprocellas immo­ ses sacra S. Fortunali lipsana requirerent, inve­ tus eadem mente, eodem vultu persistebat. Unde nerunt ea mausoleo inclusa cum lipsanis S. EuS. Hieronymus ait in virtute Christiana requiri sebii cl S. Ursi Fanensis Ecclesia* Episcoporum, animi robur Socraticum. Seneca, lib. De Trampiill. instar nivis candida, ut jam in illis futura* per re­ animi, docet sapientem per virtutem vigoremque surrectionem glorificationis imaginem contuea­ animi omni fortuna ct injuria esse superiorem. ris, præserlim cum tanta odoris fragrantia ma­ Unde cum recensuisset heroes casu iniquo occi­ naret, ut myrrhæ el balsami omniumque un­ sos, ut Socratem, Pompeium, Ciceronem, ac a op­ guentorum odoramenta mcomparabili suavitate timos pessima » pali, remedium subdit : a Tanto transcenderet. Ha Sancti dominantur forlunæ omfortiores, inquit, tanto feliciores, humanos effu­ nibusque fortuitis. 12. Nescit homo finem scum : sed sicut risers ca- Vr*. is. gistis casus, livorem, morbum ; existis ex custo­ dia : non vos digni mala fortuna diis visi estis, piuntur (Septuaginta, illaqueantur) damo, et sicit sed indigni in quos jam aliquid fortuna posset. » AVES LAQUEO COMPREHENDUNTUR, SIC CAPIUNTUR HO­ Audi eumdem, epist. 92 et 98, ubi inter alia hæc MINES IN TEMPORE MALO, CUM EIS EXTEMPLO SUPER­ dat vitæ axiomata : « Adversus fortunam valet VENERIT. — Pro /inem suum hcbraice est tempus ad tolerandum obfirmala omnino mens; morta­ suum, id est finem temporis sui. Probat tempus lia omnia morte damnata sunt; inter peritura vi. ct casum velocibus, fortibus, sapientibus et arti­ vimus; mortale est omne mortalium bonum. Ni­ ficibus dominari, ex eo quod eos capiat, velut hil firmum infirmo, nihil fragili æternum ct in­ pisces hamo et aves laqueo. Capiat, inquam, in victum est; tam ncccsse est perire, quam perdere. fine operis quod moliuntur, ul scilicet veloces caDic fortume : Cum viro libi negotium est;quære . piuntur in cursu suo, fortes in bello sapientes in quem vincas. Dic tibi : Ex istis, qua' terribilia vi­ sua sapientia, prudentes in prudentia, artifices in dentur, nihil est invictum. Singula vicere jam arte; quo lit ut omnibus suis hisce donis sibi con­ mulli, ignem Mutius, crucem Regulus, venenum cilient non prœmia, quæ sperabant, sed damna Socrates, exsilium Rutilius, n oilcin ferro adac­ infamine, vinculorum, famis, paupertatis, con­ temptus, ac subinde necis et mortis, iliaque im­ tam Cato; ct nos vincamus aliquid. » Tacite ergo hic monet Salomon ul arebussub- provisa, ut vertit Arabicus, ct inopina quæ non lunaribus, nipote lunationi, id est varia? per tem­ exspectabant. Per/incm ergo exitum intellige, tum pora mutationi, casui fortume obnoxiis mentem operis ct negotii cujusque, cum Thaumalurgo et transferamus ad cœleslia, quæ superant omnem Olympiodoro ; tum vitæ, puta mortem, cum S. Hie­ fortunæ casum ct lusum, ncsciunlque ortum ct ronymo. Vide analogias perplures inter homines occasum, sed in stabili angelorum et beatorum el pisces, quas recensui Habacuc 1, 14, ad illa : « Et degunt œvo. Sapiens utique est el felix, qui id facies homines quasi pisces maris, » Tropologice esca, hamus cl laqueus, quo ines- Esca bo præslal. Praestitit id ipsum S. Fortunatus Fanonsis (urbs est antiqua in Pentapoli Umbri®, dicta cantur et capiuntur homines , est voluptas. Audi n“”Dm Fanum Forlunæ, quod illi esset dicata, uti supe­ S. Augustinum, De Agone Christ. cap. vu : «Gau- u,. rius dixi) Episcopus anno Domini 592, coævus det piscis, quando hamum non videns, escam S. Gregorii. Unde Fancnses hoc ei elogium po­ devorat; sed cum piscator eum adducere cœpesuerunt : ril, viscera ejus torquentur primo, deinde ah omni lælitia sua per ipsam escam, de qua Imtatus est, Fortunato nimis, qui regnaturus in ævum, ad consumptionem trahitur. Sic sunt omnes qui Forlunæ instabilem Ogis in axe rotam. de bonis temporalibus beatos se esse putant: ha­ Fortunatus ergo forlunæ fuit Episcopus, mode­ mum enim acceperunt, ct cum illo sibi vagantur. rator el rcclor. Unde iidem addunt heroica hæc Veniet tempus ul sentiant quanta tormenta cum 3?fl COMMENTARIA IN ECCLESÏASTEN, cap. IX. endet, utpote quæ sit veritas veraaviditotedevor.ivprint. » Porro voluptas hæc mul­ nibus co tiplex est, sed maxime triplex, scilicet gulæ, opu­ qiie hujus vitæ felicitas. Simul tamen ostendit ei lenti® et superbi®. Aliqua enim harum capitur quoque suam adh.ærere vanitatem, non intrin­ homo, ac deliciaos ridensque sibi astringit vincula secus, sed extrinsecus : scilicet quod illa ab ho­ mortis, ut ait Poeta. Aii laqueum opulenti® sive minibus opulentis parvi fiat, quodque sapiens avariti® spectat axioma, sive apophthegms Pii II cum per sapientiam liberavit civitatem obsessam Pontificis :'« Litigatores sunt aves, forum area, et desperatam, illico in oblivionem veniat, el in judex rete, advocati aucupes. Quocirca censebat pristinum sui neglectum recidat, ul ad pallium dignitatibus viros dandos esse, non dignitates philosophicum , id est ad paupertatem el obscu­ hominibus. Grave Pontificis onus esse, sed beatum ritatem suam cum Socrate redigatur. Igitur no­ qui id bene ferat. » Primum enim et summi mo­ vam ingratitudinis vanitatem hic oculis subjicit. menti Pontificis et principis onus officiumque est, Ita Lyranus, Hugo. Alii aliter, sed varie el minus constituere Episcopos, magistratus, judices, etc., apte hæc nectunt praecedentibus. 14. Civitas parva (Arabicus, delicata), et pauci Veringerat, cui robore deficiant. Unde major apparet vis el vir­ apponat incitamenta luxuriæ, cui infundat virus tus sapientis et pauperis, eam sua sapientia lu­ invidia*. Novit quem mcerorc contnrhct, quem tantis ct liberantis. gaudio fallat, quem metu opprimat, quem admi­ 15. Inventusque est in ea vir pauper et sapiens, v,rl l5 ratione seducat. Omnium discutit consuetudinem, ET LIBERAVIT URBEM PER SAPIENTIAM SUAM, ET NUL­ ventilat curas, scrutatur affectus, ct ibi causas LUS DEINCEPS RECORDATUS EST HOMINIS ILLIUS PAUPE­ quant nocendi, ubi quemque viderit studiosius RIS (1).—Testis Archimedes, quem tantopere ve­ rebantur Syracusas oppugnantes Romani, ut, si rAnpi>r occupari. » In tempore malo (id est misero, difficili, peri­ vel funiculum exiguumve lignum ex muro con- upieo» culoso, calamitoso, exitiali) clm eis extemplo spiccrent, machinam aliquam in ipsos moveri SVPEiivENEiUT. —Hebraice, cum ceciderit supéreos; suspicarentur, ct Archimedem vociferantes ter­ Grece, cum superceciderit in cos : quæphrasis sig­ ga verterent, fugerentque, ct cogerentur, conflic­ nificat inevilabilitatem et superioritatem repenti­ tu et oppugnatione praetermissa, in obsidione ni supplicii proficisci a causis superioribus, puta longa spem ponere. Ita Plutarchus in Vita Mar­ ecœlo et angelis, inquit Cajclanus. Chaldæus, celli. Idem do Epaminonda, qui Thebas defendit in tempore mali, quod ruiturum est super eos puncto ct imperio auxit, ita scribit : « Ad quadragesi­ uno calitus. Magnum quodvis accipe, sed prescr- mum anuum obscurus Epaminondas nulli usui tim mortem ct gehennam, qua- malorum om­ Thebanis fuit. Ut habita est ei fides, suscepto im­ nium est maximum , juxta illud Pauli : « Dies perio, ruentem civitatem conservavit, ac servien­ Domini,sicut fur in not te, ita veniet; cum enim tem in libertatem asseruit Græciam, qui in gloria, dixerint pax, cl securitas, repentinus eis su­ sicut in sole, virtutem sin nuam in tempore pra> perveniet interitus, sicut dolor in utero habenti, stilit. Refulget enim usu, el non effugient,» 1 Thcss. v, 3. El illud Christi : Ubi nobilis moro æris, segne quo-1 diu « Erant in diebus ante diluvium comedentes et Jacuit, resumpsit animum.» bibentes, nubentes et nuptui (radentes, ct non cognoverunt, donec venit diluvium, et tulit Sic Judith liberavit Bethuliam, occiso Holofcrne; omnes : ita erit et adventus Filii hominis, » Matth. Jahel Israelcm, occiso Sisara, Judicum iv, 21; æque ac Debora, ibidem vers. 14. Sic David CoiXXIV, 38. 13. Haxc QL’Oqie sta sole vini sapientiam, et lam urbem tutatus est, et tamen Ceilani cum pxoíayi maximam. — Il braicc, et magna est apud me, scilicet quam versu sequenti enarro. Idenli(1) MaUa impersonaliter positum est. A misrkm, d tn Salomon, po'! rcccnsitàs vanitates , sermo­ pauper, (piæ vox apud Arabes quoquo eodem sensu nem reflectit ad laudes sapienti®, ut eam om­ usurpatur, ortum est gall, mesquin* 3Î7 COMMENTARIA IN ECCLESÏASTEN, CA*. IX. tradidissent Snuli, ni; Deo consulto, fugisset Sic sus incolumitati ejus prospiceret. » Unde mox in­ Gedeon liberavit Judíeos a Madianitis, et tamen fert : « Equidem (piando aliquem bonum virum Judæi non fecerunt misericordiam cum domo habitantem in aliqua domo, aut urbe video, et ejus, ut 70 ejus filios protegerent, dum occide­ domum ct urbem illam beatam prædico , ratus rentur ab Abimelech, Judie, cap. vin, 35. Sapiens tum praesentem felicitatem mansuram perpetuo, enim totus intendit bono publico, ut ejus incom­ tum absentem exspectandam cumulatiorem, Deo moda hostesquo dispellat : quare modos urbis ultra modum memuramque divitias sua* in gra­ salvandœ qiiærit et invenit, cum insipientes va­ tiam digniorum , etiam in indignos profundere cant propriis commodis cl opibus, ac publica solilo. » Porro cur sapientes srape sint pauperes, causas Cor negligimi. Unde Thaumaturgus vertit, parvam ci­ vitatem a paucis habitatam magnam et frequentatam varias , casque festinas assignat Aristoteles in existimem, si vel pauperem unum sapientem civem Problem, sect. XXIX, cap. nr. (jurant enim : « Cur taupehabeat, paupertas apud homines bonos potius es^e, quam rrtî uu Allegorico , Christus sapientísimas et nostri apud pravos soleat? An quia omnibus odio haCbriitu». cnuca pauperrimus liberavit Ecclesiam, quæ urbs betor, atque expellitur, ad probos perfugit, rata parva est respectu totius mundi, a tyrannide dœ- maxime apud cos salutem permanendique locum monis ct peccati : el tamen plurimi ingrati hoc se posse assequi? c contrario, si ad pravos vene­ ejus beneficium non agnoscunt, imo ipsum ejus- rit, nunquam eos fortuna ista fore contentos, sed que gratiam aspernantur, seseque suis volupta­ vel furta, vel latrocinia actitaturos, quibus rebus futurum ut ipsa amplius apud illos manere ne­ tibus dedunt. Ita S. Hieronymus. Eimdsu Tropologice : « Aliter Hcbræus, aitS. Hierony- queat. An quia homines probos optime se usuros ,ù“n r’ mus, hunc locum interpretatus est. Civitas par­ existimat, nec sibi petulanter contumelioseque va homo est, inquit, qui etiam apud philosophos quippiam se facturos?itaque ut nos pecuniarum mundus minor vocatur. Et viri pauci in ea, mem­ deposita tute hominibus boniscrcdimus,siccliam bra de quibus ipse homo contexitur. Cum autem hæc sibi dispensat el statuit. An libenlcr se ad venerit adversus eam rex magnus diabolus (dia­ viros optimos confert, quia femina est, inopsque bolus serpens est lubricus, cujus si capiti, id esi proinde et virium ct consilii, ut ejusmodi homi­ primae suggestioni non resistitur, totus interna nibus commendatam se esse magnopere velit at­ cordis dum non sentitur illabitur; tentationum que desideret? An quia mala est, nunquam se diabolicarum initia flagilia sunt; non est iminis- malis jungere velit? Nam si ita maluerit, omnino sor, sed incensor vitiorum. Unde David: Tu fre­ malum irremediabile ipsa ridetur. * Quærit de­ gisti caput draconis ), et quæsierit locum por inde vice versa cap. vni : «Cur diviliæ magna ex quem possit irrumpere, invenitur in ea humilis parte ab hominibus pravis potius quam bonis ct sapiens, ct quietus interioris hominis sensus, habeantur? An quia fortuna cæca est, ideoque et eruet urbem, quæ obsessa ab hostibus cinge­ discernere sibi, atque seligere quod melius non batur. Cumque homo de periculo sive persecu­ potest ? » Rursum nola hic beneficia pauperum parere tionis, sive angustiarum, sive cujuscumque ad­ versa? rei atque peccati , fuerit erutus, homo ille non tantum contemptum, sed ct odium ac invi­ exterior, qui inimicus est illius pauperis hominis diam : quare salutem ab eis urbi allatam illis ct sapientis, non recordatur interioris hominis, auferunt, cl in se vel alios potentes transcribunt. nec subdit se consiliis ejus, sed rursum sua frui­ Contemnunt igitur, ait Pineda, cl pauperem be­ tur libera voluntate. » Accedit Chaldæus, qui per neficum, quem pudet fateri beneficii auctorem, civitatem parvam accipit corpus hominis; per re­ el beneficium a paupere acceptum pro injuria gem obsidentem, concupiscentiam ; per virum æslimant : in hoc plane stulli, in illo perspicue sapientem el pauperem , inspirationem atque co­ ingrati, in utroque insolenter superbi, quod no­ gitationem bonam, quæ com uplscentia? resistit, lint aliquid deben pauperi , neque se illius cre­ hominemque liberat a peccato et gehenna, cujus ditores constituere, ullavc gratia obstringi ad re­ deinde homo obliviscitur. damandum pauperem beneficum. Itaque cum il­ Moraliler, nota hic sapientes amare silentium, lud infestissimum sit, beneficium superbe dare, quietem cl paupertatem. Sapiens, ait Plutarchus, est el insolcnlissimuiu superbe beneficium acci­ ita vivit ul nemo sentiat cum vivere. Rursum sa- pere. \ ideSenecam, lib. II Uc llentf. cap. xvii,xvui, p leni Iro magna affinitas est cum paupertate, sicut XIX. Hoc est quod ait Job de justo, cap. xii, 5 : insipienti^ cum opulentia. Sapiens tamen, cum « Ixunpas contempla apud cogitationes divilurn, opus e pompam duntaxat spectant, eam que in divitibus suspiciunt, ideoque sapientiam in paupere hac turba ct strepitu, sed secretum a turba quærit, pompa destitutam despiciunt. Fortitudo hic non ubi in silentio loquatur ct audiatur. Accedit Tilelanimi,sed corporis accipitur, puta in viribus, mannus, qui per silentium accipit, submissam et opibus vel amicis sita; hanc enim significat Græ- modestam vocem, ut moris est sapientium; ct Cam­ cum îuvzuiç, Hebraice FH133 fletura, Chaldæus, pensis, verba sapientium, etiamsi non multum cla­ FID coach, Unde Septuaginta, 6ona est sapientia su­ ment, cfficaciorasunt quam principisslulti vociferatio. Tertio, Clarius el Dionysius censent hic causam x per potentiam; S. Hieronymus, super divitias ct po­ tentiam; Thaumalurgus, super popularem potentiam. dari, cur verba sapientium non audiantur, scilicet Pro quomodo hebraico est ct, quod hebræo pro co quod requirant animum silentem, id est quie­ quavis conjunctione sumitur. Ende hic nonnulli tum, pacatum, liberumque a tumultu passionum, vertunt, ct tamen (1); alii, ergo; S. Hieronymus in quem populus cupiditatibus œstuans prestare ne­ veteri editione vertit, quamvis : Et «dixi ego, in­ quit. quit, meliorem esse sapientiam super fortitudine, Quarto, alii censent sapientiam loqui silenter, Quitto, etc. quanquam nullus meminerit sapientis pau­ id est demissa voce vel ex verecundia, eo quod peris illius, cum bela sint omnia, sed universi di­ pauper sit. vel ex metu el dolore, eo quod videat vitias el potentiam admirenlur; ego tamen secun­ se contemni, aut potius ex pietate et gravitale, dum omnes interpretationes magis honoro con­ q. d. Cum urbe obsessa gubernator clamose ver­ temptam sapientiam, ct verba quaï nullus audire ba facit de urbis periculo ejusque remediis, ac dignalur. » Verum in posteriori Vulgate versione populus tumultuatur, dum hic hoc consilium suc­ nervosius vertit, quomodo; hæc enim nota inter­ clamat, alius aliud, tum sapiens cx sua quiete rogationis continet indignationem cum admira­ prodiens, gravitate ct sapientia sua populo silen­ tione , incilatque sermonem ad exaggerandam tium indicens, omnia sedat, tranquillat, ordinat Sij rn- rei indignitatem. Huic gnom/e affinis est illa Sa­ cl componit, ac sanissimum urbi liberanti® reme­ lii pn pient, vi, 1 : « Melior est sapientia quam vires: dium proponit. Hic sensus valde est appositus. el vir prudens quam fortis, » Unde et illa PhoQuinto et genuine, Salomon solatur hiesapien- Qn¡ntot cylidis: « Melior forti est vir sapiens; agros enim tem pauperem, ideoque contemptum, ac subinde genuine, et civitatem sapientia, æque ac navim gubernat. » pusillanimem et dolentem, quod ejus consilia et Fortem corpore accipe ; nam qui animo fortis est, monita non audiantur, ut dixi versu precedenti. idem est sapiens. Inde Cicero, 111 Tuscul.: « Do­ Solatur autem ex eo quod eadem audiantur in si­ cet omnes sapientes fortes esse, ct omnes fortes lentio, q. d. ELsi vulgus obstreperum et tumul­ esse sapientes, n Sapientia enim docet vincere tuans verba sapientiæ non audiat, ca tamen au­ metum, moderari audaciam, in periculis rebus­ diunt viri cordati cl prudentes, caque excipiunt que arduis esse animo excelso, firmoque judicio magno oris silentio, et cordis quiete, atque ma­ el constantia, vitam virtuti postponere, mortem­ jore applausu, approbatione ct reverentia, quam que contemnere, quæ sunt officia aclusque pari­ clamosi principes vel divites audiantur a stultis ter fortitudinis. Hoc est quod dicitur Proverò, xx, adulatoribus, qui coram cis plaudunt, sed eis ab­ 18 : «Cogitationes consiliis roborantur : et guber­ sentibus plodunt, cosque explodunt et exsibilant. naculis tractanda sunt bella. » Id liquet in strata- Nota verba sapientis prodire ex animo dicentis genialibus bellicis, quibus utuntur callidi ut hos­ silenti, id est quieto, sereno, gravi, pio, prudenti, tes subjugant. ideoque ab audientibus cordatis audiri in silentio, 17. N KMA SAPIENTIUM AUDIUNTUR IN’ SILENTIO, PLUSid est animo sedato, tranquillo ct attento. Sicut, VrtUii. QUAM CLAMOR PRINCIPIS INTER STULTOS. — llebræa, vice versa, clamor principis auditur cum clamoso 1^»» 1/4 fultis; Chaldæus, gin imperat stultis clamantiapplausu stultorum illi adulantium. Opponitur ¿/ bus ; Septuaginta, super clamorem potentium in stul­ ergo silentium et quies tam sapientis docentis, titiis; S. Hieronymus in veten editione, plus(2) Nihilominus rerba sapientum cum quiete audita, id ptam clamor potestatem habentis m stultis. Pro in si­ lentio; hebraico est, in quiete; Scholia pit, adeo ut urbes et regna subvertat. Ita Cajeta­ nus, qui illud adagium apposite hic citat: «Unus stultus projicit lapidem in puteum, et mille sa­ pientes non extrahunt. » Unde Thaumaturgus ver­ tit, stultitia unius multis periculum accersit, etiamsi multis videatur levis et contemptibilis. Alii sic expo­ nunt, q. d. Parvus error in principio, nisi statim corrigatur, in inultos deducit, ac longe laleque serpit, juxta illud : « Clavus unus perdit equi so­ leam, solea equum, equus equitem, eques castra, castra rempublicam. » Nonnulli hanc gnomen referunt ad bellum et civitatem obsessam, de qua sermo processit, quasi dicat : Error unus in bello cl civitate obsessa, etiam parvus, non raro castra urbemque perdit. Unde illud tritum : « In bello nihil vel minimum negligondum. » Aut sic, quasi dicat : Melior est sapientia quam arma bellica: si tamen sapientia sit exacta, ut in nullo erret; si enim vel iu uno peccat, perdet mulla bona, scilicet famam el existimationem suam, ac opes el salutem sibi commissorum. Verum hic sensus arctior est. Etsi enim occasione civitatis obsess® hæc dicantur, ideoque bellum proprie respiciunt, 18. MfXIOR EST SAPIENTIA, QUAM ARMA BELLICA : ET tamen generalis sententia tam iu pace, quam in QUI IN UNO PECCAVERIT, MULTA BONA PERDET. — bello locum habet, et ubique vera est. Exempla Thaumaturgus, sapientia enim ferro ipso fortior est ; sunt : Adam unus homo, uno inobedienti® pec­ Olympiodorus, melius est consilium cujuscumque cato lotam posteritatem perdidit, æque ac Achan prudentis, quam omne auxilium quod ab armis spe­ lota castra Israel, Josué vn. Stulta duritia unius rari possit. Sapientia enim est instar ignis, qui om­ Roboam perdidit decem tribus. Una Jezabel, unus nia transcendit, domat, inflammat ct in se con­ Achab, unus Manasses quot quantaque perdide­ vertit. Apposite Franciscas Vallesius, Sacr. Philas. runt? quam populi audienti», clamori ct tumultui tam principis clamantis quam stultorum ei acclaman­ tium. File». Porro silentium oris sapientis prodit ex quiete l*iXt silentio cordis, ac notat ejus modestiam, manb/ji. suetiidinem, benevolentiam, gravitatem, pruden­ tiam, constantiam æque ac efficaciam : quod sci­ licet ipsius oratio prudens, cordata et nervosa, etiamsi modesta, lenis ct submissa, efficacior sit clamosis principum concionibus, mandatis, edic­ tis, eo quod silentium omnibus cordatis indicat, quin el in obsidione el periculis, cum omnia metu ct perturbatione sunt plena, pacem ct salutem conciliet. Unde aliqui sic vertunt el explicant, <$¡cacius est silentium sapientis clamore dominatoris cum stultis suis asseclis, id est plus valet ad rei­ public® salutem una vox sapientis, quam mille clamos® magistratuum cum populo tumultuan­ tium, quæ tumultum populi compescat, seditio­ nes sedet, unionem efficiat, noxia consilia dissi­ pet, ac sana suggerat et persuadeat : sapientes ergo in voce, æque ac mente sunt moderati ct submissi, insipientes clamosi ct tumultuarii. «Ani­ ma, inquit Olympiodorus, quæ stultitia repleta est, cum clamore et turbulentia sermones profert sine quiete, ordine cl constantia; » et S. Hiero­ nymus: « Quemcumque videris in ecclesia decla­ matorem, et cum quodam lenocinio ac venustato verborum excitare plausus, ac risus excutere, au­ dientes in affectus lælitiæ concitare, scito signum esse insipienti© tam ejus qui loquitur, quam eorum qui audiunt.Verba quippe sapientium in quiete et moderato audiuntur silentio ; qui vero insipiens est, quamvis sit potens, et clamorem sive suæ vo­ cis, sive populi habeat acclamantis, inter insipien­ tes computabitur. » Hoc est quod de Christo sa­ pientissimo ait Isaias, xlii, 2 : «Non clamabit, ne­ que accipiet personam, ncc audietur vox ejus fo­ ris, etc. Non erit trislis, neque turbulentus; » cl cap. vin, vers. 6 : Aquæ «Siloe, quæ vadunt cum silentio. » Sicut enim aquæ leniter fluentes cl quasi silentes sunt profundissimæ, sic cl ho­ mines modesti et taciturni profundi sunt consilii et judicii. Anagogice, justi ct oppressi et silentes in judi­ cio clamabunt contra impios oppressores suos, juxta illud Sapientiæ, v, I : «Tunc stabunt justi in magna constantia adversus eos, qui se angustia­ verunt. » Unde Thaumaturgus vertit, hic tacet ct contemnitur sapientia , cœterum postea audietur altiorem vocem edens, quam principes et tyranni malo­ rum cupiditate flagrantes. Veri. 18. COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. X. Mystice (quod tamen multi putant esse litterale), to justitiæ retro pereant; et invicem sc virtutes qui in uno peccat, ut ab uno vero bono, puta a sequi, et qui unam habuerit, habere omnes; ct sapientia recedat, hic perdit bona mulla, vel, ut qui in uno peccaverit, eum omnibus vitiis subja­ ex llebræo cum Septuaginta verti potest, boni­ cere. n Sic et S. Bonaventura, Hugo, Lyranus, Dio­ tatem multam, id est qui unum peccatum mor­ nysius et Olympiodorus, quem audi : « Unus, qui­ tale committit, perdet gratiam, charit item cæte- cumque is demum sit, dum sese ¡leccati sorde rasque virtutes; ut bic idem fere dicatur, quod commaculat, et bona corrumpit, quæ sibi ex ae­ Jarola ii, 10 : « Quicumque autem tot un legem quis itis virtutibus insidebant, ct multos etiam ma­ servaverit, offendat nutem in imo, factus est om­ lo exemplo ad imitationem inducit. » Sic ct ¡ta­ nium reus, u Ita S. Hieronymus : « Sic, ait, sen­ banus in Glossa : a Unus stultus, inquit, pluri­ tiendum est, quod propter unum peccatum inul­ mos corrumpit. » 330 CAPUT DECIMUM. SYNOPSIS CAPITIS. Componit et anteponit sapientiam stultitia:. Inde, vers. S usque ad finem cap,, varia sapientiæ documenta assignat, prasertim ne quis alteri struat insidias, aut detrahat maxime regi aut potenti. 1. Musca; morientes perdunt suavitatem unguenti. Pretiosior est sapientia et gloria, parva et ad tempus stultitia. 2. Cor sapientis in dextera ejus, et cor stulti in sinistra illius. 3. Sed et in via stultus ambulans, cum ipse insipiens sit, omnes stultos aestimat. 4. Si spi­ ritus potestatem habentis ascenderit super te, locum tuum ne dimiseris : (¡niacuratio laciet cessum peccata maxima. 5. Est malum quod vidi sub sole, quasi per errorem egrediens a facie principis : 6. positum stultum in dignitate sublimi, et divites sedere deorsum. 7. Vidi servos in equis, et principes ambulantes super terram quasi servos. 8. Qui fodit foveam incidet in eam: et qui dissipat sepem, mordebit eum coluber. 9. Qui transfert lapides, affli­ getur in eis : et qui scindit ligna, vulnerabitur abéis. 10. Si retusum fuerit ferrum, et hoc non ut prius, sed hebetatum fuerit, multo labore exacuetur, et post industriam se­ quetur sapientia, l i. Si mordeat serpens in silentio, nihil eo minus habet qui occulte de­ trahit 12. Verba oris sapientis gratia : ct labia insipientis praecipitabunt eum : 13. initium verborum ejus stultitia, el novissimum oris illius error pessimus. 14. Stultus verba mul­ tiplicat. Ignorat homo quid ante se fuerit : et quid post se futurum sit, quis ei poterit indi­ care? 15. Labor stultorum affliget eos, qui nesciunt in urbem pergere. 16. Va; libi terra, cujus re.x puer est, et cujus principes mane comedunt. 17. Beata terra, cujus rex nobilis est, el cujus principes vescuntur in tempore suo, ad reficiendum, et non ad luxuriam. 18. In pigritiis humiliabitur contignatio, et in infirmitate manuum perstillabit domus. 19. In risum faciunt panem, et vinum ut epulentur viventes : et pecuniar obediunl omnia. 20. In cogitatione tua regi no detrahas, et in secreto cubiculi tui ne male­ dixeris divili : quia el aves coeli portabunt vocem tuam, et qui habet pennas annuntiabit sententiam. v»n < 1. Meses MOiurxTEs ( moritura: ; Complutenses, mortua; Scboliastcs, muscarum mors) pebduxt SLAvitatih UKGOKNTI.— llebræa, musca: moidis far tm faciunt, el emanare, vel ebullire oleum pigmen­ tarii, vel aromatarii sive pharmacopola*. Muscis enim est gustus omnium saporum, ait Aristoteles, lib. VIU liator. cap. xi, quod cœteris animalibus noncst concessum. Rur-uni musei-, imo omnibus insectis oleum est lediate el mortiferum, teste Plinio, lib. XI, cap. xtx; Galeno, lib. 11 DeSimplic. facull., cap. XX et aliis (1). Jam (1) Coltami hic versus cum posteriore hemistichio versus ultimi capitis pneced. Nam quod illic dixerat, unum hominem peccantem stnltumvo multa bona per­ dere , nunc similitudine quadam confirmat ct declarat. Stutter mortis, id est muscarum mortuarum uuaquieque [alere facit unguentum pigmentarii, si prer osimi ob «>picntlam el gloriam virum tlultitia pauca fœdat et de- COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. X. 33Í Primo, CnjetantiB sic exponit, 7. d, Sicut musca horum enim error unus non tantum sibi, sed pr,‘(’,’nl unguentum fœdat, sic insipiens, puta detractor et urbi non raro excidium, vel damnum grava ot calumniator, fœdat nomen ct famam sapientis, affert; generatim tamen extendi ad quoslibet, riimo. sicut enim muse® impure impuris cadaveribus qui cx una modica imprudentia aut vitio gravia insident, sio detractor nonnisi vitiis alienis occu­ sibi suæquo famæ, quin et aliis damna occersunt patur, ut vera propalet, ct falsa confingat. Rur­ juxta illud : « Modicus error in principio, magnus sum, qumdam musc® sunt venenat®, sic vene­ in tine. » nata est lingua detractoris. Dcnlquo nota est Nola to morientes, num enim fragrantia et musc® œque ac detractoris improbitas ct impu­ dulcedine unguenti illectæ ad illum certatim ad­ dentia: hinc dicta est cynomyia, id est musca ca­ volant, unde illi ecu visco immerguntur, suffo­ nina, £rod. cap. vin, vers. 21. Et Diogenes dictus cantur, ait Thaumaturgus, et moriuntur. Ita Gale­ est Cynicus, id est caninus, quod instar canis ct nas, lib. II Simplfc. medicam, cap. xx: < Madefac­ cynomyiæ suis dicteriis omnes allatraret et mor­ ta?, inquit, oleo apes, musc®, vespro, formicæque derei, cisque notam infamia? aspergeret. Verum intereunt. » Hinc muscas pollere odoratu et me­ nulla hic detractoris fit mentio. Adderà morientes moria docent physici, quod ad dulcia ct suavia non recte congruere detractori, qui vivit viget- et pinguia advolent, ct licet sropius abact®, sem­ que in maledictis. Simili modo, vice versa, pos­ per tamen eodem revolent. sent per muscas accipi parasiti et adulatores, qui Pro perdunt hebraico est fasten faciunt; Septua­ principimi animos adulatione corrumpunt. Ili ginta , putrefaciunt compositionem oleo guaritali*; enim similes sunt muscis, quia alienas mensas Syrus el Arabicus, corrumpunt; S. Hieronymus, captant, uti musc®. Unde Parasitus ille apud exterminant ; Thaumaturgus, reddunt deformem; Athenæum, lib. VI, ait : alii, flaccescere faciunt; Campensis, corrumpunt, et bullis relut scabie obdormiunt. Per faetorem accipe Quod invocatus cœ ni taro amo, musca eum. spurcitiem, nausc*am et horrorem, quem musc® Ibidem Hegesander narrat quod, cum Alexander morientes in unguento ingenerant intuenti, odo­ dixisset se morderiamuscis (ita vocabat parasitos) ranti ct gustanti ; nara proprie musc® non foetent, jamque conaretur illas abigere, Cinesias, unus uti rcipsa experimur. Sic Exodi v, 21, aiunt Ile* ejus ordinis, qui forte aderat, dixerit: « Profecto brroi Mosi et Aaron : « Fœtere fecistis nomen nos­ ali® muse® sitíenlos® magis urgebunt, semel trum coram Pharaone, » id cst ingratos, invisos gustato tuo sanguine.» et exosos nos fecistis Pharaon i. Muscarum ta­ Secundo. Secundo, R. Ilaccados et Joannes Ferus per men spurcities retundit fragrantiam et saporem muscas accipiunt exploratores ct proditores. unguenti, ut propter eam minus quam ante sit Musca enim curioso aliena invadit, omniaquo odoratum ct sapidum. Simili enim modo, inquit obit et lustrat, ut referantur hæc ad bellum ct Vatablus. parva insipientia reddit hominem foeti­ urbem obsessam, de qua cap. prmoed. vers. 13, dum, id cst, cum qui bene audiebat, male audien­ 7. d. Sicut musc® perdunt unguentum pretio­ tem . hoc esi, ut Campensis, multum aestimationis sissimum, sic proditores qui curioso omnia ex­ ei adimit. plorant, et perfidi consiliarii perdunt urbes et Mystice primo, musca notat improbas, vafras et Mqk> respublicas. Hinc Plautus in Mercatore ita curio­ malitiosas cogitationes adiabolo vel carne etmunsum pingit : do suggestas, quro mentem sapientis instar muscarum circumvolitant, camque inquinant. Ila S. Musca cst paler meus; nihil potent dam haberi illum, Hieronymus : «Quia, inquit, sæpe calliditate mixta Ncc sacrum, ncc profanum esi, quin adsit ibi illico. cst sapientia, et habet malitiam prudentia, prin­ Verum hæc omnia remota sunt, alienaque et cipi! ut sapientiam simplicem requiramus, mixtaque sit cum innocentia columbarum, pruden­ longe petita. T nio. Tertio ergo ct genuino, 7. d. Sicut musca, oleo tes simus ad bonum, simplices autem ad malum. se immergens, sc ipsam interimit et oleum fen­ Justo enim convenit habere parum simplicitatis, da! : sic una stultitia unius peccati et peccatoris cl propter nimiam patientiam, dum ultionem re­ fœdat ct perdit tum sc, tum suavitatem grati® servat Deo, stultum videri, quam statini so vin­ et famæ; hanc enim représentai oleum, id est dicantem, sub velamento prudentia? cxcrccrc ma­ unguentum odoratum. Nam gnome hæc pertinet litiam. » Secundo, musc® vitiantes unguentum notant Secnn ad finem capitis præccdentis, scilicet ad rigui in uno peccarent multa bona perdet) ita S. Hierony­ improborum societatem pravaque exempla inqui- dQn* mus ct Olympiodorus), ubi dixi hæc spectare nare alios etiam probos. Significat, inquit S. Hie­ proprie ad principes et magistratus, ac similes, ronymus, « per unum stultum mulla bona sudqui civitates regunt, ct ab obsidione liberant; vcrli, quod, sic malus mixtus bonis contaminet plurimos, quomodo muse® si moriantur in un­ turpat ; alii, gravior est, plus valet sapientia ct honoro guento , perdant odorem Illius el saporem. » Et stultitia pauca. Sensus cst : Paululum stullitiæ omnia <1 Scholiasles in Catena Gw«Nam musc®, inquit, suffocat® unguento, inutile ipsum cillciunt : sie sapientia ct honore prolecta perdere valeu r? COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN. cap. X. J nd®orum hæreticornmqnc sensus in bonam centi® el curiositatis, omnlsque mali causa ct Scripturarum fragantiam incidentes, et seipsos fons est otium. Denique musca est animal inso­ morte alliciunt, et putre fidelibus unguentum ap­ lens, impudens, indocile ct indomabile. Cælera parant. » Sic et S. Augustinus, lib. Contra Fulqen- enim animalia nrto cicurari possunt, musca nun­ tium Donat istam, art. t i, per mineas accipit hære- quam. Sic et concupiscentia omnem respuit ticos : u Muscæ, inquit, moriture Donatista) cir­ doctrinam, rationem et disciplinam; quare pla­ cumvolant per totius corporis membra, si ubi ne exscindenda el eradicanda est, imo ferro ct reperiant vulnera; sana pungunt, ægra lambunt, flamma adurenda instar hydræ; alioqui renasci­ et eorum ulceribus peccatorum vermes fundunt, tur el repullulat, imo reviviscit velul muse®. quæ nec ipsis cadaveribus parcant. Muse® mori­ Nam « muscis humore exanimatis, si cinere ture, cum oleum exterminant, oleo perimuntur; condantur, redit vita,» ait Plinius, lib. XI, neque enim vivitis, qui spiritum sanctum efflatis.» cap. XXXVI. Ibidem confutat S. Augustinus Donatistas, ex hoc Quarto, S. Gregorius, lib. XVIII Moral. xvni, per 0,ur loco docentes hæreticormn baptismum esse inva­ muscas accipit leves cl importunas cogitationes, t«m. lidum , ideoque iterandum; unde hanc gnomen qu® suavitatem unguenti, id est puritatem, sanc­ sic cx cerebro suo exponebant : Muscæ perdunt titatem, dignitatem, pacem (et devotionem, ait suavitatem unguenti, id est hæretici perdunt sa­ Bonaventura, præsertim in oratione) animi licet cramentum baptismi,in quo baptizati oleo inun­ non tollant, inquietant tamen, fodant et pertur­ guntur. Porro verius S. Epiphanius, lib. i, cap. iu, bant : « Ægyplus, inquit, quæ hujus mundi spe­ Archonticis hæreticis hanc gnomen adaptans: ciem tenet, muscis percutitur. Musca enim nimis « Baptismum, inquit, detestantur, veluti muscæ insolens ct inquietum animal est. In qua quid mortifere, et olei odorati compositionem vitian­ aliud, quam insolentes cure desideriorum car­ tes. Quemadmodum etiam de his, ct horum si­ nalium designantur; unde alias dicitur : Muscæ milibus parabola apud Ecclesiasten dicta est : morientes perdunt suavitatem unguenti, quia co­ revera enim sunt muscæ interficientes, mortifi­ gitationes superflua?, qu® assidue in animo car­ cantes ac putidum facientes aromaticum et un­ nalia cogitante et nascuntur el deliciunt, cum guentarium oleum, hoc est ipsa sancta Dei mys­ suavitatem, qua unusquisque intrinsecus per Spi­ ritum uncius est, perdunt, quoniam integritate teria. » Tertiem. Tertio, Chaldæus per muscam accipit concu­ ejus perfrui non permittunt.» «Ab his muscis,ait piscentiam : « Concupiscentia mala, inquit, quæ S. Hieronymus, etiam princeps appellatus est dæmanet juxta portas cordis, est sicut musca, quod moniorum Beelzebub, qui interpretatur aut idocausam afferat mortis in mundo; adeo ut tradat lum muscarum (g. d. Deus muscarius, quod idosapientem in tempore quo peccat, el corrumpat lum hoc caput muscæ haberet, aut muscis ad car­ nomen bonum, quod simile fuerat ante unguento nes illi immolatas advolantibus, esset refertum), unctionis suavissimo cum aromatibus. » Concu­ aut vir muscarum, aut habens muscas : » dæpiscentia apte comparatur muscæ, quia instar mon enim basco cogitationum inquietarum mus­ muscæ vilis est et exilis, mordax, immunda, cas menti nostre circumvolantes immittit. Vide spurca, pungens, importuna, infesta, improba et quæ de muscarum in /Egyplo plaga dixi Exodi putida; musca enim ex putredine nata in putre­ vin, 7. Porro Hebraei in Pirke Avoth, inter decem dine vivit el moritur, omniaque secum putrefa­ Patrum miracula tertium hoc assignant : « Non cit. Idem facit concupiscentia. Unde S.. Bernar­ conspecta fuit unquam musca in domo sanctua­ dus, semi. M in Cant.: all® (concupisccnliæ), in­ rii, » ne ad carnes Deo oblatas et crematas advo­ quit, prorsus muscæ sordida» et pungentes, quæ lans, eas fœdarct. in nobis decorem nature fœdanl, mentem curis Quinto, Lyranus, q. d. Sicut musca perdit un- Qn|a. el sollicitudinibus lacerant, socialis graliæ suavi­ guentum, sic unum peccatum mortale perdit cu- tum. tatem exterminant. » Rursum musca est brevis mulum meritorum, æque ac bonam conscientiam ; œvi, vivit enim paucos dies, imo subinde paucas S. Ephrem vero per muscas accipit dæmones : horas duntaxat, seque in oleo, meile aliaque re « Dicit Ecclesiastes, inquit, muscas morientes dulci suffocat, vel ad lucem lucernæ aut candela) perdere suavitatem unguenti, ut sancti quidem advolans adurit : idem facit concupiscentia el peccati ac dæinonis intelligent vilitatem ct impu­ homo concupiscens; ipsa ergo est musca mortis, ritatem, negligentes autem insidias atque subtili­ id est res vilis et exigua, sed mortalis, brevique tates. Inducit enim inimicus iis, qui sibi videban­ moritura ct mortifera. Ad hæc musca otiosa est, tur securi, perniciem. Et Elias deum Accaron ideoque vaga et curiosa, aliena invadit. Unde muscam Baal appellavit. Insidet enim in mentiS. Franciscos : <• Si quem cernebat otiosum el va­ bus impiorum tanquam in rosis ct candentibus gum, aliorum velle manducare labores, fratrem pascuis, hoc est marcescentibus; exprimitque museam nominandum censebat, eo quod talis immundam actionem ipsorum, ut ebullitione nihil boni faciens, sed benefacta inficiens vilem temulenti® eorum delectetur. Inter improbos et abominabdem omnibus se reddat, » ait'S. Bo­ versalur, ut draco; at inter luxu diffluentes, ut naventura in Vita ejus, cap. v. Sic ct concupis­ musca. Patilur se draco in muscam transformari. COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. X. 333 ut Impietatis sanie miseros delectet. In parvis rationem 1 ribeat. sive loquaris, sive dormias, sive quoque venenata prævalet consuetudo, qua* ani­ scribas, sive comedas, sive lepas, parata semper mæ detrimentum affert ad omnem draconis dispo­ adstet, ut in faciem insiliat tuam, infesti, incom­ sitionem. » moda, noxia, nec ulli rei nisi fastidio de re con­ Sutam. Sexto, S. Bernardus,serin, in Feria IV Hebd. pa­ citando idonea : talis esi el d emon ac homo dia­ nosi?, hæc adaptat Judæis Christum crucifigenti­ bolicus. Hinc Phitarchus, Sympos. 3, asserit duo bus : « Absit, inquit, ut muscæ moriture exter­ tantum esse animalia domestica, quæ nunquam minent suavitatem unguenti, quod de tuo cor- humano convictu mansuescant, nec tactum, nec porc fluit, quia apud sinum tuum misericordia, consuetudinem, nec disciplinam admittant, scili­ el copiosa apud cum redemptio. Musca* moritu­ cet hirundinem et muscam : utramque enim sem­ ra; miserite sunt, muscæ moriture blasphemiæ per indocilem et feram permanere. Sic ergo Pie­ sunt, muscæ moritura; insultationes sunt, quas rius hanc gnomen explicat : « Muscæ morientes tibi reddit generatio prava et exasperans. In ipsa exterminant olei suavitatem, » hoc est adeo ma­ elevatione manuum tuarum, etc., pro reverentia lignum est muscarum genus, ac perinde Beelze­ tua clamas : Paler, ignosce illis, quia nesciunt bub, puta cacodœmon ct homo maleficus, si ul quid faciunt. » Idem semi, be Triplici custodia vel, moriendum sit, nocere eligat el optet; quippe inanus, lingua ct cordis, applicai linguæ, quæ res qui, duin vel bonos alienjus mores coi rumpat, vel modica est, sed magna dat damna: «Vilis, in­ virtutem aliquam infringat, se quoque simul perdi quit. res est musca moriens, sed exterminat olei pro nihilo habeat. Pbehosior est sapientia et gloria, parva et ad suavitatem. Tenerum membrum lingua, attamen vix teneri potest; substantia quidem infirmum tempus stultitia.— Ita legendum cum Romanis: atque exiguum, sed usu magnum et validum in­ alii enim Codices mire hic variant. Vide Francisvenitur; modicum membrum est, sed nisi caveas cum Lucani in Notis ad hunc locum. Sensus vide­ tur planus, scilicet quod sapientia gloriosa pre­ magnum malam, d fcpii- Septimo, muscæ sunt distractiones et sollicitu- sici stultitia, qua; in se vilis est, parva et ingloria, DUD1 dines negotiorum in oratione occurrentes, quæ ut sapientia sit nominativi casus, stultitia ablativi. cor lancinant, et tam importuna» sunt orantibus, Verum ut taceam hunc scusuin esse exilem el fri­ quam muscæ convivantibus. Apte dicuntur « mo­ gidum : quis enim hoc nescit? ex llebræo liquet rientes, » tum quia orationis gratiam ct devotio­ contrarium, scilicet rè sapientia et gloria esse abla­ nem interimunt; tum quia, quamvis utiles, cum tivi casus, vovero stultitia nominativi. Sensus ergo occurrunt, futura postea videantur, tamen post est, y. d. Parva cl tempore opportuno congruo orationem non magis fructuosas, quam res mor- quo usurpata stultitia prestai rigidæ sapienti® el tuœ deprehenduntur. Illa simulacra, quæ in ora­ glori®, quæ subinde in periculis sibi aliisque oc­ tione magna; spem utilitatis offerebant, post ora­ casio est magni damni; prestai subinde simulare tionem sic evanescunt, ut trunca el inutilia cada­ stultitiam, quam ostentare suam sapientiam ct vera relinquantur. Unde constanter a nobis sunt gloriam. Alludit ad pauperem, qiHrSua sapientia abigendæ. In cujus rei typum cum aliquando liberavit civitatem obsessam : hic enim a mun­ Abraham sacrificium ex animalibus Beo offerret: danis ob paupertatem ridetur, ejusque sapientia, « Descenderunt, inquit textus, volucres super ca­ quia paupertati mixta, videtur stultitia; sed hæc davera, el abigebat eas Abraham,» Genes. xv,ll; ejus stultitia polior est omni mundanorum sa­ in quem locum D. Gregorius, lib. XVI Moral. cap. pientia et gloria, lime illud Horatii, lib. IV Carra. xix : « Sæpc, inquii , in ipso orationis sacrificio ode 12 : importuna; se cogitationes ingerunt, quæ hoc ra­ Misce stultitiam cousibis brevem. pere vel macularo valeant, quod in nobis Deo Dulco est desipere m loco. flentes immolamus. Unde Abraham, cum ad oc­ casum solis sacrificium offerret, insistentes aves Et illud : dttípil pertulit, quas studioso, ne oblatum sacrificium Stultitiam simulare loco prudenti! summa est. m raperent, abegit. Sic ergo, nos cum in area cor­ dis holocaustum Deo offerimus, ab immundis hoc Sic David, simulans stultitiam coram Achis rege, volucribus custodiamus, ne maligni spiritus cl periculum mortis evasit, 1 Regum xxi; quin et pervers® cogitationes rapiant, quod mens nostra Brutus formam stultitia; assumpsit, ut adipisce­ offerre se Domino utiliter sperat. » retur imperium, ut tradunt Ristori® Roman®. Symbolice S. Eucherius, lib. bc Formis spirit. Sic Christus huic, mundo factus est stultus, dum cap. v, et Pierius, Hieroglyph. 23, per muscam elegit el docuit paupertatem, humilitatem, pa­ accipit tam cacodæmonem, quam hominem im­ tientiam, quæ mundus (estimât stulta; sed hæc purum ct maleficum. Musca enim Ægvptiis erat stultitia sumina est sapientia. Unde Paulus : liicroglyphicum importunitatis cl importun® ve­ « Quod stultum est Dei, sapientius est homini­ xationis. Musea enim adeo est impudens cl im­ bus. » Et : « Quia in Dei sapientia non cognovit probo pertinax, ut, licet abacta, semper redeat, mundus per sapientiam Deum : placuit Deo per (eque infestet, ac nullam tuarum occupationum stultitiam predication!* salvos facere credentes, w 334 COMMENTARÍA IN ECCLESIASTCN, cap. X. I Cor. t, 21 et 25. Vide ibi dicta. Sic pariter slul- de morn secutus, vertit, exiguum e sapientia pre­ t a, qua sancti a mundanis existimantur stulti, tiosius est magnifii entiis stultiliœ plurimœ. Quarto, preliosidT est omni mundi sapientia et gloria. Noster optime ex llebroo vertit, pretiosior csl sa­ Unde ct Paulus dicebat : a Nos stulti propter pientia et gloria, parva et ad tempus stultitia, eo Christum : vos autem prudentes in Christo. » Et sensu quem initio assignavi. Consentit enim Chal­ Noster S. Ignatius : a Desidera stultus haberi ab dæus , quantum autem sapientium prudentia et dihominibus, ut sapiens habearis a Deo, ut ipsum viturn opibus prostat ts, cujus mediocris est et levis stultitia? El S. Hieronymus in veteri editione, lucrifacias. » pretiosa est super sapientiam et gloriam stultitia Sis populo demens, sic sapis ipse Deo. puna. Quæres, quomodo hæc versio cohæret in eo­ Hoc est quod ait Paulus, I Corinth, m, 18 : « Si quis videtur inter vos sapiens esse in hoc sæculo, dem versu cum muscis perdentibus unguentum? stultus fiat ut sit sapiens. Sapientia enim hujus Respondeo per ani thesin vel exceptionem lioo mundi, stultitia est apud Deum.» Sic ut insipien­ sensu, g. d. Muscæ morientes perdunt suavitatem tibus, pueris, rusticis docendo te accommodes unguenti, sic pariter stulta veraque stultitia per­ neccsse est, ut cum iis desipias cl quasi repue­ dit sapientiæ famæque suavitatem. Dico stulta rascas, juxta illud Pauli : « Omnibus omnia fac­ stultitia, nam sapiens parvaque stultitia, quas tus sum, ut omnes facerem salvos,» I Corinth, ix, congruo tempore sapienter assumitur, praestat 22; magna ergo sapientia est cum rusticis agere sapienti rigidaque sapientia, adeoquo ejus glo­ rustice, cum pueris pueriliter, cum insipientibus riam suffocat, exierit et perdii. Aut magis directo insipienter : qui enim hoc facere nescit, frustra et quasi ex æquo, g. d. Sicut parva? paucæque in iis erudiendis laborat. Sic principi et magis­ muscæ perdunt suavitatem unguenti : sic parva tratui accesso est ut humori, capacitati et ruditati stultitia, quæ scilicet a mundanis vocatur stul­ plebis so accommodet. titia, cum revera ipsa coram Deo sit vera mera­ Porro llebræa sic habent : TlDOO 00300 ”>p’ que sapientia, superat et perdit omnem suavitatem ÜJ1O niS-D ia/tar mcchacluna miccabod sichluth. sapientiæ ct glories inúndame, nipote cum ea sit meat, quod vario a variis vertitur. longe pretiosior et potenlior, uti patuit in Christo huno. trimo, Pagninus, Vatablus, Clarius, Arias, Ca- et apostolis, juxta illud : « Perdam sapientiam jctauus, Campensis aliique hebraizantes hoc he­ sapientium, cl prudentiam prudentium repro­ mistichium procedenti nectentes, totum hunc ver­ babo, » Isai. XXIX, 14, el 1 Corinth, i, 19. Alludit sum sic apposite nectunt ct vertunt, sicut muscæ enim, ut dixi, ad pauperem sapientem, qui sua morientes perdunt suavitatem unguenti, sic virum sapientia liberavit civitatem, sed obpaupertatem pretiosum ob sapientiam ct gloriam perdit parum despicitur, cl habetur velut musca languida et stultitia; vel sic : Vir pretiosus ob sapientiam et moriens, id est homo nullius momenti, cum re­ gloriam f&tct propter parvam stultitiam, g. d. Parva vera ipse sit apis præstantissima, suavissimum stultitia perditjolam hominis existimationem et sapientiæ mei distillons. gloriam, quam ob sapientiam et sapientia dicta Tropologice S. Hieronymus et cx eo Albinus : Qua. a- factaque adeptus erat. Audi Cajetanum : Modica Pretiosior el utilior est humilis gloria quam su­ r' 1 stultitia faciet putere ct fodere hominem quem­ perbi elatio. Melius est ad tempus stultum videri, libet eximium, qui ipsa videbatur pretiosior sa­ id est simplicem quam superbum et gloriosum. pientia, et omni honore superior ; quemadmo­ Et Lyranus : Pretiosior est sapientia cum honoro dum vel musca, sicut est dictum, nobilissimum parvo, quum stultitia cum honore magno, juxta corrumpit unguentum. Nam bonum consurgit ex illud cap. IV, 13 : « Melior puer pauper et sapiens integra causa, et mali licet parvi magna contagio rege sene ct stulto, v 2. Con SAPIENTIS IX DEXTERA EJÜS, ET COR STOLTI Vel|u Et* »1«. est. Secundo, Lyranus, hebræum tp’ iakar, id est pretiosus, vertens ponderosus, sic transfert : Ponde­ is sinistra illius. — llebræa, ad dexteram (jus, rosior prw sapientia ct gloria est parva stultitia. etc., et ad sinistram ejus. Cor omnibus hominibus Ponderosior, quia hominem deprimit, dejicit el sive sapientibus, sive stultis est in medio, non perdit Verum hebræum iakar ubique pretio- corporis ( hujus enim medium est umbilicus ), ItiUo. sum significat, non ponderosum. Tertio, Septua­ sed thoracis, sive pectoris, ad læv.im tamen ver­ ginta verba trajicunles eoi.Irarie vertunt, parum gens, ut docent Hippocrates, Galenus, Aristoteles, sapientia: pretiosius est, quam gloria magnaslultitiae. cæterique physici et medici. Per cor ergo, non cor corporis, sed mentem, Car u_ ILi Olympiodorus, ut sit antithesis cum muscis, q. d. Pauce muscæ perdunt suavitatem unguenti, puta rationem, voluntatem, affectum, ejusque pieaUslc* at multi magnique stulti non perdunt nec corrum­ actiones et operationes accipe. Est catachresis; punt sapientem, licet minus sapientia procellen­ quod enim est cor in corpore, hoc mens est in ,inuu». tem. Parva enim sapientia dignior ct fortior est annua. Sensus igitur est pruno, g. d. Sapiens cor 1’runo. magna stultitia omnique ejus gloria, hoc est, habet in dextera, id est omnia sua prompte, ex­ omni divilum insipiendum honore, opulentia, pedite, agiliter, sapienter, feliciter facit; stultus pompa et splendore. Inde Arabicus, Septuaginta vero habet in sinistra, id est sua facit tarde, im- COMMENTARIA IN ECCLESIAS!EN, cap, X. 335 pedito, inepto, «tuite et infeliciter. Nam in dex- num suarum opere, y littore meminit, et de dex­ teia corporia pai te uo manu plus est vinum et tris ac sinistrili, hoc est de virtutibus et vitiis agilitatis, quam in sinistra : hinc dextera symbo­ plenissime disputavit. » Vide dicta Proterb. iy.27. Quarto, sapienti cor est ad dexteram, quia Qaauo. lum est roboris, promptiludniis, agilitatis, sa­ pientia», felicitatis; s Distravero debilitatis, tar­ circumspecte, efficaciter, ordinate et perfecto sua facit, ut in nullo circi; stultus vero ad sinistram, ditatis, hæsUanlim, imprudentias, infelicitatis. Stuolo. Secundo, q. d. Sapiens omnia f icit cum ratione quia improvide, languide, prepostere ; imper­ et judicio, perinde ac si cor, id est mentem, ha­ fecto sua peragit : hinc semper defectum aliquem beret ad dexteram; stultus vero sine ratione et operi bono admiscet. Hic sensus recte cotwrrct judioiO operatur, perinde ac si cor haberet ad cum eo quod precessi! : « Qui in uno peccave­ sinistram. Halio est, quod sapiens operetur ex sa­ rit, multa bona perdet. » Insuper sapiens cor pientia , id est ex conio , mente , ratione et judi­ habet dexlcrum, validum, robustum ct constans cio ; stultus vero operetur ex stultitia, id est ex in bono, ut in eo contra omnes Satana, mundi concupiscentia, quasi hæc sit illi ad dexteram , et carnis insultus immotus persistat; stultus vero omnia imperans, jubens, dirigens; mens vero et habet cor sinistrum, id est invalidum, infirmum, ratio sint illi ad sinistram. Unde Hebraico est, inconstans, quia ubi bonum facere coepit , mox cor sapientis ad dexteram ejus, ct cor stulti ad si­ levi tentatone pulsatus ab eo deficit ct resilit. Quinto, dextera symbolum est libertatis æque nistram illius. Nam, ut docet Aristoteles, dextera omnia sunt validiora; hinc dextera pars milium ac libcralitatis ; sinistra, servitutis et avariti.e. Ad praebet incedendi. Dextera enim pars movere, dexteram enim incedunt domini, liberales et ma­ sinistra moveri apta est, ob eamque rem onera gnitiei; ad sinistram servi, arcli et avari. Stultus non parti moventi, sed mobili imponi debent; ergo sua facit serviliter, arcte, coacto et avare ; ideoque bajuli illa non dextero, sed sinistro hu­ sapiens vero libere, ample et liberaliter. Hinc mero imposita bajulant. Ita ipse, lib. De Incessu .Egyptii, teste Pierio, dictitabant a dextera Dei animal. cap. ni. Quia ergo in sapiente validior promanare omnia boni et beneficia, a sinistra est mons ct sapientia, nipote qua! movet alias vero omnia mala, omnes plagas et supplicia. Hinc vires, regiique ipsam concupiscentiam, hinc illi rursum quidam vir eruditus sic exponit, 7. d. cor, id est mens, est ad dexteram, concupiscen­ Cor justi semper pulsatur et erigitur dextera ct tia vero ad sinistram. Vice versa in stulto, id est felici bonorum spe, at cor impii pulsatur et per­ vitioso, validior est concupiscentia, quæ movet cellitur sinistra diffidentia, suspicione, metu, pa­ cæteras vires ad prosequendum opes, epulas, vore ct angore. Denique breviter hæc omnia complectaris sic honores quos concupiscit ; hinc concupiscentia est ei ad dexteram, cor vero et mens ad sinis­ exponendo : Cor sapientis est in dextera, id esi in sapientia, hoc est in prudentia et virtute, tram. Tetito. Tertio, cor sapienti est ad dexteram, id est ad illi enim lotus intendit, et in ea quasi moratur et honesta, meliora, saniora et sanctiora lendit, habitat; stulti vero cor in sinistra, id est m stul­ scilicet ad virtutes ct bona opera, quibus perve­ titia, puta in imprudentia et concupiscentia; illi niat ad felicitatem et vitam leternam. lia Chal­ enim totus iividet ct incumbit. Hunc esse sensum dæus : Cor sapientium, ait, incumbit ad acquirat* indicat id quod sequitur. 3.Sed et in via stultus (male quidam legit stulti, v«n. : dam legem, quæ data est manu dextera Dei. et ror stulti ad acquirendas facultates argenti ct aun; ot licet ita quoquo verti possit ex Hebraeo ) ambu­ Thaumaturgus : Sapiens, ait, ad res dexteras et lans, clm ipse insipiens sit ( llebneA, deficiat corde, honestas sibi dux est ; stultus autem ad res Imas id est sapientia; Syrus, cor ejus pusillum, id est propendet, nec unquam ad res præc taras duce stul­ parvi animi el judicii est. Arabicus, indigere facit titia utitur; ct S. Hieronymus : « Justus, inquit, mi­ cum cor suum, ut sil inops mentis ct consilii), nistram in se non habet, sed lotum in eo dex­ omnes stultos xsîdiat. — Symmachus,suspicatur trum est. Et cum ad judicandum Salvator venerit, de omnibus, quia stulti sunt ; Campensis, quacumagni stabunt a dextris,hirdi vero a sinistris erunt. qus irent stultus, vecordia tum comitabitur, et ob­ Et in Proverbiis scribitur : Dextras vias novit vios omnes stultus appellabit. Cohærel apte tero gnomo precedenti, g. d. Cor Dominus; quæ autem perversa! sunt, a sinistris sunt. Qui ergo sapiens est, semper de futuro Ble- stulti adeo est sinistrum, id est stultum, ut cos­ culo cogilat quod ducit ad dextram ; qui vero teros omnes, etiam sapientes stultos lestimet, tum insipiens est, de presenti, quod positum est in quia ex stulta persuasione et philautia se solum sinistra. Quæ quidem secutus idem philosophus supere æstimat, reliquos voro tum quia cu teros ex Firmiauus quoque noster m preclaro Institutio- suu metitur mgemo ut allectu : quare quod ipil COMMENTALA IN ECCLESIASTEN, cap. X. 336 sapit et placet, omnibus sapere et placere judicat, liœ) tuum ne dimiseris (2) : quia curatio /ACirr ces­ ut si ipse sil gulosus, luxuriosus, superbus, etc., sare peccata maxima. — S. Ambrosius legit, cura omnes gulosos, luxuriosos, superbos, etc., judi­ mitigabit delicta magna : « cura, » i. c. diligentia, ne cet : qualis enim quisque est, tales el alios judi­ qu i in re desis officio tuo, ail ipse in Psalm, xxxvn. cat, ait Aristoteles, lii Polit, vi. Sic Nero libidi­ Symmachus, quia pudicitia comprimit peccata ma­ nibus opplelu", certo sibi persuadebat neminem gna. Minus recte Aben-Ezra per curationem accipit esse castum, aut ulla sui corporis parte pudicum, remissionem animi, otium, item medicinam, qua teste Suetonio in Vita ejus, cap. xxix. Sic hæretici medicus curat morbos corporis. Septuaginta llecensent catholicos sacerdotes el religiosos impure brteuni ND1O marpe, id est curatio, vertunt, sa­ vivere ct caute, non caste, eo quod illis castita­ nitas; Syrus, medicatio; Arabicus, miseria; Pagnitem servatu putent impossibilem, uti sibi impos­ nus, lenitas. Pro locum tuum, Tigurina vertit, sibilem judicant. Nam, ut ait Seneca : «Omnis af­ stationem tuam; Valablus, focum pristinum. Jam Primo, Campensis sic vertit, si cupiditas domi- Prima fectus hoc habet, ut in quo ipse insanit, omnes furere putet. » El, ut ait Cassianus : Qui alicui vitio nandi animum tuum invaserit, locum priorem ne fa­ subjacet, pronus est ut eidem alios subjacere ju­ cile deserueris; nam qui ab hujusmodi cupiditatibus dicet. Hinc infert Seneca signum viri boni esse, animum suum compescet, multa vitabit ct gravia si displiceat malis; nondum sal bonum et felicem peccata. Accedit Tigurina quæ vertit, quoties affec­ tus dominationis ( vel dominii dominationis, aut esse, quem nondum turba derideat. Pro omnes stultos (estimai, Hebræa habent, dicit dominatio) in te ortus fuerit, ne desere stationem omni, quod stultus est: quæ verba indefinita varie tuam; nam qui affectus sedat, reprimit grandia peodefiniri possunt : primo, 7. d. Stultus dicit cuili­ cata. Idquc dupliciter exponit Valablus. Primo, bet : « Tu es insipiens; » secundo, q. d. Stultus q. d. Si dominandi obrepserit cupiditas, illam dicit omnibus se esse insipientem, id est quid­ cura, id est reprime et castiga : sic enim vitabis quid negotiator el agat, reipsa ostendit, quod cor, peccata multa arroganti®, injusliliœ, rapirne, etc., id est mens ipsi deficiat, ideo omnibus patefacit in quæ incurrunt n qui regunt, vel dominari cu­ suam stultitiam. Hoc secundum secuti Septuaginta piunt. Secundo, si regendi potestas tibi offeratur, vertunt, etiam in via stultus ambulat, cor ejus de­ noli efferri animo, sed modeste el prudenter ea ficiet vel retardabitur, et quæ cogitabit, vel ratioci­ utere : sic vitabis peccata multa. Favent Hebræa, nabitur, omnia stultitia sunt; Thaumaturgus, co­ S. Hieronymus, cujus verba mox recitabo, æque gitatus ejus vani sunt slultihaque referti; Olympio- ac Pineda. Vere Seneca, epist. 84 : « Quæcumdorus Septuaginta sic explicat : « In hac vita, que, inquit, eminere videntur in rebus humanis, quam vere viam dixeris, stultus perambulans, quamvis pusilla sint, per difficiles et arduos tra­ cum ad sinistra cor habeat, semper cessat, ac mites adeuntur. Confragosa in fastigium digni­ posterior invenitur : in vacuum enim pergit, ne­ tatis via est. » Secundo, Cajelanus, q. d. Si dominatum et re- Sccuok». quaquam sibi proposito supern e vocationis bra­ vio. In anteriora itaque sese non extendit, nec gimen acceptaveris, eris medicus, qui pro tuo properat ad finem ; sed quamvis ad hæc ipse munere facies medicinam peccatis, non omnibus, pergere videatur, medio in cursu deficiet, om­ tamen magnis : « Politica enim, inquit, guberna­ nia imperfecte ct sine ratione cogitans ct aggre­ tio non tollit peccata omnia populi, sed peccata diens. Quod si ipsam adeat viam justificationum, magna; de minimis enim non curat prætor, n vel, ul verius dicam, adire se simulet, hoc est nec curare omnia potest : quod si lentat, audiet divinorum observantiam mundatorum, quia ta­ illud : «Stulti ad cribrum, » hoc est, stulti co­ men illius meus deflectitur ad sinistra, cessabit nantur omnia minima cribri foramina obturare, prorsus atque deficiet, ul neque quid prœceptum sed stulto el irrilo conatu. Tertio et genuine, q. d. Si ira, vis vel impetus Tertie, sit intelligat, neque operetur juxta legislatoris voluntatem. » Chaldæus vero vertit, etiam in ma potentis ahcujus dynaste te impellat in aliquod perplexa tempore quo stultus ambulat, cor ejus caret peccatum, ne desere locum ct officium virtutis, sapo ni ia , ita ut faciat verba quæ non decet fieri, quem requirit status ct gradus tuus. Quia cuhatio.— Hebraice, N£DO marpe, id est et omnes dicunt ipsum esse stultum (1). 4. Si spuliti* potestatem uabentis ( Hebraice, medicina, sanitas, lenitas, curalio, quia curas, dominantis ) ascenderit sepia th ( Symmachus, œgritudmes el passiones animi, tum lui, tum superveniat tibi, vel irruat in te; Thaumaturgus, polentis te impetentis , multa delicta avertet. si bellum tibi muceat spintus adversarius, resistas Unde Tigurina vertit, qui affectus sedat, reprimit valide), locum(S. Cyrillus,m cap. 1 Isaiœ legit cor : peccata grandia. Alii (3) marpe vertunt remissio, in corde emm est locus sapientiae et constan­ demissio, puta animus demissus, remissus, laxus et solutus, non inflatus, tumidus et superbus. ti) Et etiam in via cum stultus ambulat, quidquid ItMHuil agilqup, cor ejus deficit, recte rationis usus alien, haud aUter ac ai curde, sive, ex nostro loquendi n u , a re’»ru, auunæ rationalis officina carerei ; dicit^ue, sua antodi raUoue prodii omnibus, quod sit stultus. (2) A tranquillo mentis tuæ statu uo te moveri paliare (3) Recte. Peccata magna, id est magua* h«3. Alii» Calumi lates magnus. COMMENTALA IN ECCLESIASTEN, CAP. X. Ml Curatio ergo, sive sanitas hæc, est animi stabi­ derelinquas. Etenim superiorem te Christus con­ litas ct constantia virtutis, qua curas tuam infir­ stituit, quem ad imaginem Dei fecit. Tene ergo mitatem* melum et pavorem, juxta cum lenitate, superiorem fidei et pietatis locum, quem a Deo patientia ct mansuetudine qua curas et mitigas accepisti, ul superior factus ascendentem de infe­ polentis iram, itaque cessare facis delicta plurima, rioribus, hoc est de terrenis el saccularibus , spi­ quæ committeres tu , cedendo el consentiendo ritum nequam facile repellas, cl signa ejus non improbie voluntati potentis, sive principis, ct suscipias in pectore tuo; non occupai animæ tuæ quæ ipse committeret te cogendo ad consentien­ vestibula , nec introitus mentis tuæ, et quasi in dum , vel te injusto vexando , torquendo cl su­ sylva lignorum ignibus suis caduca et fragilia binde necando. Curatio igitur est tolerantia im­ populetur, aut securibus suis januas tui cordis potentis et iniqui domini : quam qui relinet, aver­ excidat. Sit igitur m nobis non sylva, sed vinea; tit multas rixas, odia, simultates, damna quæ sit porta nosti i oris el cordis clausa diligentius, ulioqui orirentur. Nam « patientia lenietur prin­ ne hostis introeat. Cito dejicit januam, si paten­ ceps, ct lingua mollis confringet duritiam, n tem eam invenerit. » Sic elCynllus Hierosolymita­ Prov. xv, 1, et XXV, 1,8. Vide ibi dicta. nus, Calceli. 2, ct Cyrillus Alexandrinus, lib. XII Vox curalio significat in dominando intercur­ De Adoratione in spiritu, qui et addit, si vilia non rere animi passiones, ægriludincs ct vulnera: castigantur, serpere iu dies ad majora, et cor puta in dominante fastum et iram; in eo qui do­ mentemque corrumpere, atque ad summam per­ minatur, melum el pavorem; ac utrumque a sa­ niciem perducere. Nam, ut ait S. Hieronymus ci­ piente voluti a medico, curandum esse, hunc tans hanc gnomon tract. De Virg. servanda : «Quasi constantia, illum lenitate ct patientia. Unicum in procinctu ct in acie stamus semper ad pugnam. ergo remedium tentalionum cl persecutionum Vult nos loco movere hostis, el de gradu dece­ esi animi stabilitas, quies et constantia; ex ad­ dere, sed solidanda vestigia sunt, ct dicendum : verso, eorum fomentum est animi levitas, pusil­ Statuit supra petram pedes meos : petra refugium lanimitas ct inconstantia. Unde Jeremías, Thren. n, herinaciis » Psalm. xxxix, 3, etem, 18. Jam parli8 : « Peccatum, inquit, peccavit Jerusalem, ideo culalim instabilis facta est. » Vide ibi dicta. Et Salomon, Primo, S. Hieronymus per spiritum hunc acci- Spiritu Prov. XXVII, 8 : « Sicut avis transmigrans de nido pit spiritum sive impulsum libidinis,quem curat Li­ suo, sic vir qui derelinquit locum suum. » Et amor castitatis cl constantis pudiciliee. Unde pro tem be olii, Eccli. cap. xi, 22 : « Confide in Deo, et mane curalio Symmachus vertit, pudicitia. Audi S. Hie­ quis? in loco tuo. » El Paulus : a Sic slate in Domino, ronymum ex Symmacho : « Si spiritus principis HrtSp. diarissimi, » Philipp, iv, 1. Idem a Salomone di­ irruerit tibi, de loco tuo ne recedas, quia pudi­ pruno dicere philosophi. Unde Horatius, libro 111 Carm. citia comprimit peccata magna, id est, si titilla­ ode 3 : verit mentem tuam diabolus, et te ad libidinem concitaverit, ne sequaris cogitationem pessimam Justum ct tenacem propositi virum, ct blandientem voluptatem; sed sta fortis et rigi­ Non civium ardor prava jubentium, dus; frigoro castitatis Hammam voluptatis exstin­ Nou vultus instantis tyranni gue. Hebneus iu loco tale nescio quid suspicatus Mente quatit solida. est. Si aliquam iu inundo acceperis dignitatem, Hic ergo est sanus et validus, imo curans ct sa­ ct ordinatus lucris major in populis, noli ndinnans suas ct aliorum animi ægriludincs. ItaS. Hie­ quere priora opera tua, et antiquarum virtutum ronymus, Titclmannus, Lorinus et alii. ne incipias oblivisci, laboremque pristinum non Tropologice, quod tamen nonnulli censent esse habere, quia peccatorum tuorum remedium ex littorale,S. Hieronymus, Salonius, Thaumaturgus conversione bona nascitur, et non ex tumenti et cl alii per spiritum potestatem habentis accipiunt superfina dignitate.» Sic et S.Basilius,lib. De Virg., impulsus et tenlationes diaboli ac concupiscen­ per potestatem accipit potestativam cogitationem ti®, cui rcsislendum est per mentis et propositi concupiscenti®, quæ mentem Virginis potenter in bono constantiam : hæc enim est curalio et sa­ invadit, cl sollicitat ad turpia; sed illa si sapit, nitas animi, quæ cessare facit peccata plurima, loco suo stet camquc excutiat : « Nullius igitur, ad quæ incitat animam dæmon per motus con­ inquit, absentis, nullius præsentis hominis spe­ cupiscenti®, quos ex ca in ea suscitat. Ha Chal­ culum sit virginis anima, nisi sancti sponsi sui; dæus : « Si spiritus appetitus mali, inquit, domi­ nulla in eo alia, quam sponsi inspiciatur forma. » natur tui el confortatur, ut ascendat super te, ne Et Auctor Catena Grac.: « Si te, inquii, superiora dimillas locum tuum bonum, in quo stare con­ petentem spiritus fornicationis malus, vel avari­ sueveras : quoniam verba legis creata sunt me- ti® casu adortus fuerit, omnes illi sensus occlu­ . dicina in sæculo, ad dimittenda ¡leccata, el ut dilo. Quod si peccaveris, pœnitenliæ pharmacum oblivioni tradantur coram Domino ¡leccata ma­ quœre : » ubi per curationem, sive medicinam, xima. » Undo S. Ambrosius, m Psalm. XL! : « Et vides accipi pœnitenliam. Tunc ergo spiritus ha­ si spiritus, inquit, potestatem habentis in te as­ lantis potestatem ascendit super aliquem, cum cendat, ut habes in Ecclesiaste, locum tuum ne animæ morbus ilium impugnat, ac miserabiliter VU. 22 t COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. X. 338 subjicit. Et quod tunc medicamen apponen­ cet de duplici anima» portione . « Duo, inquit, dum ? illud certe, ut vitio impugnatus locum loca sunt animæ rationalis, inferior quem regit, suum, id est modum curationis non deserat; quia et superior in quo quiescit Deus De utroque po­ ai uniformis atque assidua curatio peccatis maxi­ test recte intei ligi quod scriptum est : Si ascende­ mis solet mederi, quanto magis minora, aut non rit super te spiritus potestatem habentis, locum tuum ne dimiseris, vel inferiorem scilicet regen­ nimis radicata curabit ? Serumto, S. Ambrosius, lib. 1 lie Offe. cap. xxi, do, vel superiorem quiescendo. » El infertus : per spiritum hunc accipit spiritum ine: « Ergo, a Dicitur ei ergo ne ascendente super eum spiritu inquit, si prævenorit et præoccu paverit mentem locum suum deserat, hoc est, ne ingruente tentatuam iracundia, el ascenderit in te, non derelin- lione membra sua arma iniquitatis peccato exhi­ qua* locum tuum; locus tuus patientia est, locus beat. Notandum autem quod dicitur : Si ascende­ tuus sapientia est, locus tuus ratio est, locus tuus rit super te spiritus potestatem habentis; nihil sedatio indignationis est. Aut si te contumacia quippe adversus nos malignus spiritus potent, respondentis moverit, ct perversitas impulerit ad nisi missus aut permissus. Unde cum ejus sit vo­ indignationem: si non potueris mitigare mentem, luntas semper mala, nunquam potestas est nisi reprime linguam tuam. Sic enim scriptum est : justa. Nam voluntas quidem ex seipso sibi hiest, Cohibe linguam tuam a malo, et labia tua no lo­ potestatem vero non aliunde quam a Deo habet. quantur dolum. Deinde inquire pacem, et sequere Quam tamen potestatem semper moderatur Do­ eam. Pacem illam S. Jacob vide. Quanta pri­ minus, ne scilicet ex nequitia voluntatis plus pu­ mum sedatio animi ! Si non prævalueris, frenos niat, quam eorum exigunt merita, qui puniuntur. impone lingua? tu») : deinde reconciliationis stu­ Et hæc de inferiori loco dicta sint. Cœlerum de superiori hoc intelligitur, ne quietem luentis, dium non pretermitías. » Tertio. Tertio, S. Gregorius, Jib. Ill Moral, xni, per spi­ quam in Deo habet, lentante diabolo deserat, sed ritum hunc accipit spiritum superbi® : « Ita nam­ undecumque illum lentaverit, ipsa in Deo fixa que, inquit, malorum locus est superbia, sicut constanter in tranquillitate permaneat. » Et mox : este contra humilitas locus bonorum, de quo « Hæc, inquam, sententia convenit perfectis, qui loco per Salomonem dicitur : Si spiritus potesta­ otiti» potestatem habenti* super te ascenderit, ait, testatem habentis pauperes, viles ct insipientes locum tuum ne dimiseris. Absit enim ul spiritus exaltentur, divites vero honorati et sapientes de­ veritatis, qui te huc adduxit, te reducere velit : primantur; quare si idem tibi contigerit, locum quia non est in ore ejus est et non, sed est in luuin ne dimitte, patientiam retine, et menti*con­ illo est, sieut irrefragabilis auctoritas testatur : stantiam conserva (i). Nt mo, nil Apostolus, loqueos in spiritu Dei, dicit (1) Sicut error qui prodit a facie dominatoris, id est, and hem a Jesu. Jesús salvator, sive salus, ana­ thema, separatio interpretatur. Qui vero tibi se­ malum In ierra animadverti, quoquas, justas sanclasque efficiat. Efficit enim V(l>. !0. to. Si RETUSUM FUERIT FERRUM, BT HOC NOM ÜT ut homo a recto proposito non deficiat, sed in omnibus judicium rectœ rationis, ac divinæ legis PRIUS, SED HEBETATUM FUERIT, MULTO LABORE EXA­ CUETUR, ET (sic) POST INDUSTRIAM SEQLETl R SAPIEN­ et voluntatis velut rectissimam operum regulam TIA. — Pro retusum fuerit Hebraice est nnp keha, sequatur. id est obstupuerit, stupidum et obtusum sit; Ac/ki Denique Hebraeum JTTOD kisron tria significat, uti litteris, ita et significatione alludit ad HHD scilicet industriam, rectitudinem ct congruen­ taha, id est caligavit, obscuritas est, pertinqt- tiam. Unde tertio, vertas, ct residuum, vel excel­ que ad oculos et ad visum : quod enim est acies lentia congruentiœ est sapientia, q. d. Excellentia videndi in oculo, hoc est acies scindendi in cul­ sapienti® et virtutis in eo sita est, si omnia liant tio; unde sicut oculus hebetatus acie dicitur ca­ congrue, honeste, decore, ut in omnibus serve­ ligare, sic el culter. Hinc Cajetanus vertit, si tur ro sed hoc opus, hic labor est men­ obscuratum est ferrum. Rubigo enim obscurat ct tis pervigilis, omnesque circumstantias loci, tem­ hebetat ferrum, a qua dum tergitur, politur, lu­ poris, personarum attente lustrantis et circum­ cescit et splendescit, juxta illud Ezcch. xxi, 9 : spicientis. Jam « Gladius exacutus est et limatus, eie. Ul splen­ Primo, Chaldaeus per ferrum accipit cœlum fer­ deat limatus est. » Pro ct hoc non ut prius, He­ reum, quod recludit aperitque sapientia, id est braice est hp^p 0*33 nS Nim, vehu lo panim kil- sapiens pœnitenlium oralio : a Quando, inquit, kal, quod Pagninus el Tigurina vertunt, nec facies peccavit populus, facti sunt cœli fortes sicut fer­ ejus fuerit tersa, vel polita ; Vatablus, ct ipse scin­ rum, ne deducerent pluviam; et quia illa gene­ dens non terserit utrumque latus ; Syrus, ct ipsum ratio non oravit coram Domino, ideo condemna­ for tem perturbat. Noster melius vertit, « et hoc non tum est omne sœculum in fame; et quando con­ ut prius, » scilicet tersum polilumque fuerit (i). versi sunt, et congregantur per turmas, ct prae­ Pro multo labore exacuetur, Hebraice est D’b’HI valent contra concupiscentias suas, el constituunt "□y vachaialim iegabber, quod varii varie ver­ praepositos, ut quaerant misericordiam a Deo tuti t. Septuaginta, et fortitudines confortavit ; Syrus, cœli,cst voluntas ejus propter excellentem recti­ et interfectos multiplicat; Pagninus, et vires robora­ tudinem sapienti® eorum : » voluntas, id est fa­ bit; alii, vires roborabit scindens; Tigurina, exer­ vor, benevolentia, beneficentia; unde Coslus ver­ citum postulat; Campensis, quantumvis fortibus tit, illis cœlum, propter dignitatem et decorem sa­ multum negotii exhibet; Vatablus, tunc vires scin­ pientiœ illorum, omnia ex voto tnbuil. Verum nemo dentis evincet ferrum; Noster optime vertit, a multo non videt hæc mystica esse, imo violenta et labore exacuetur, » S. Hieronymus, in veteri edi­ coacta. tione, virtutibus corroborabitur vel confortabitur; Secundo, Septuaginta, quos sequunturThauma­ Complutenses, ct potentias confortabit ; Thauma- turgus, Olympiodorus, et S. Cyprianus, lib. V turgus, per injustitiam adaugere quœrit potentiam Teshm. ad Quirinum, cap. Lxxxvi, hæc nectunt brevi duraturum; alii, prœvalcbit exercitus, & Et post versui praeced. : « Scindens ligna, inquiunt, pe­ industriam sequetur sapientia. » Septuaginta, et riclitabitur in eis, si exciderit ierrum, ct ipso fa­ abundantia viro, non sapientia; Syrus, lucrum pros­ ciem turbabit, » q. d. Findens ligna periculum adit, ne si ferrum quo secat e manubrio excidat, it) 5i hebetatum fuerit (Maurer, si qnti hebetaverit) ipsum turbet, dum ipsum vel alium ferii et lœdit. ferrum, ct ii (ligna lindens) (aciem, aciem securis, non Tertio, Campensis vertit et explicat per anlithe•coit, tunc Is virti roborat, el mcple exhaurit; srd (inn wmextMiri proipcrandi (alii, prostantia directionis) sin ferri et sapienti®, quod ferrum deficiat ali­ quando, sapientia nunquam : a Si retusum, in­ est npi»ulia, id est, si sapientia uteretur, securim quit, fuerit ferrum, quo secant ligna, quantum•cuerel. et tes tacile succideret. Mí COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. X, 3H Vis fortibus inultum negotii exhibebit; sapientia rd. Hoc est quod in llebræo significantius dicitur: vero difficiles alioqui res, sa»pc faciles reddit.» Et fortitudinibus corroborabitur, id est, labore et Quarto, llebræum D’S’CI chaialim, quod Noster sudore, ct industria, et quotidiana lectione sa­ vertit, multo labore, significat quoque vires, co­ pientiam consequatur; el fortitudo ipsius habebit pias, exercitus. Unde Tigurina vertit, cum ferrum hunc finem, ut accipiat sapientiam. »’ Accedunt hebes fuerit, nec facies ci polita, exercitium postulat; Albinus, Ti tel mannus et alii, qui sic exponunt, exercitus quoque requirunt aliquem, qui fortiores q.d. Sicut si olir tur ferrum, obtunditur, nigrescit, reddat : sed majore studio optare conveniet sapien­ rubiginem contrahit, consumi ur : sic si ars, tiam, quia, ul superius dixit, plus valet plusquo scientia, virtus non exerceatur, languet, sordi­ efficit sapientia, quum arma bellica. Sic ct Pag- datur, corrumpitur : quod damnum non nisi ninus, Clarius el Vatablus. Aliter quoque Cajeta- magno labore et studio reparari potest. Vere Plu­ nus, Olympiodorus, Moringus; ac fere tot hic tarchus in Moral. : a Ut culmus, inquit, primum sunt versiones, quot interpretes, tot sententi®, in altum insurgit impetu, deinde crebris geni­ quot capita. culis intersecatur, postremo m summo venti fla­ Verum longe melius cl verius Noster vertii per tibus laborat : sic quidam initio fervent, deinde homiosin, sive assimilalionem ferri cum sapien­ subinde subsistunt el offenduntur, m extremo tia , quod sicut ferrum hebetatum per laborem deficiunt defatigati. » Rursum hanc gnomen applices politi®, puta acuitur, sic cl sapientia, et virtus per torporem hebetata acuatur per industriam, l’nde ait : a Si rectoribus, magistris, parentibus, q. d Sicut fer­ retusum fuerit ferrum, » puta ferreus culter vel rum hebetatum non a scipso, sed a fabro perco­ gladius. « El hoc non ut prius, d id est, ct hoc lem aliudve instrumentum acuitur : sic subditi, non fuerit politum el acutum sicut erat prius, discipuli, filii in studio sapienti® et virtutis he­ a sed hebetatum fuerit » per rubiginem vel ni­ betes cl desides multo rectorum, praeceptorum miam sectionem, « mullo labore exacuetur; » ct parentum labore el industria excitandi, acuen­ Hebraice, in fortitudinibus, vel in multa strenuitate, di , poliendi, perficiendi sunt. Unde B. Dorotheus, virtute et robore roborabit, scilicet illud faber : Climachus, Cassianus cæterique rerum spiritua­ a Et ( id est sic, vel simili modo) post industriam lium magistri docent superiores debere subdito­ rum virtutem variis exercitiorum industriis pun­ sequetur sapientia. » Sensus ergo csl, q. d. Sicut culter vel gladius gere et stimulare, itaque acuere, ne si eam otiari ferreus rubigine obductus (rubigo enim exedit sinant, illa pigrescat, torpescat, hebescat : quare ferrum), retusus cl hebetatus, crebra et laboriosa cos qui id facere vel ex metu, vel ex desìdia ne­ confricatione colis vel chalybis, subinde etiam gligimi , perinde facere ac si parens filio panem ignitione cl mallcalione acuitur : sic pariter men­ subtrahat : quo fit ut filius non crescat, sed defi­ tis acies otio, desidia, gula, above vitio retusa ciat et arescat; vicissim subditos non debere id cl hebetata, magno rursus industria?, studii et ¿egre ferre, sed eis gratias agere, quod officio virtutis exercitio et labore acuenda est, ct ad suo, ad quod a Deo obligantur, rite perfungan­ pristinum rigorem revocanda. Cos ergo, quo re­ tur ad subditorum bonum. Sicut ergo culter coti tusa lorpidaquo virtus et sapientia acuitur, est non indignatur, sed si loqui posset, eidem gratias animi corporisque excitatio, confricatio el exer­ ageret, quod ejus confricatione, licet laboriosa citatio, sicut disputatione et confricatione argu­ ct aspera, acuatur, poliatur cl splendescat : sio mentorum acuitur ingenii el veritatis acumen; parili r subditos rectoribus gratias agere par est, ignilio est consideratio ardtnsque meditatio, quod eorum monitis, correctionibus, disciplina, juxta illud Psallis : « In meditatione mea exar­ poenitentiis, etc., in humilitate, patientia, obe­ descet ignis » char i talis et zeli. Mallcatio est dientia omniquo virtute religiosa acuantur et per­ mortificatio, pœnitenlia, tribulatio. Ita S. Hiero­ ficiantur. Porro, S. Bonaventura hanc gnomen applicat nymus : « Si se, inquii, aliquis viderit per ncgligenliam ajnisbse scientiam Scripturarum, et acu­ non subditis, sed Prælalis, quorum mores mu­ men ingemi ejus fuerit obtusum, el conturbatus tarunt honores, tulit : Tumultus ct illi dabant ; el mirabantur in verbis gratiæ quæ quaedam verborum inconstantia, dum non ma­ procedebant de ore ipsius,» Luc. iv, 22; et illud net in sententia, sed putat in multiplicatione ser­ Pauli : « Sermo vester sempdV in gratia sale sit monum effugere peccatum se posse. Cum enim conditus, ut sciatis quomodo oporteat vos uni­ nec preterilorum meminerit, nec futura cognos­ cuique respondere, » Coloss. iv, 6, el Ephcs. iv, 29 ; cat, et ignorantiœ tenebris volutetur, falsam sibi et illud Mosis : « Fluat ut ros eloquium meum, scientiam repromittens, in eo doctum se putat et quasi imber super herbam, et quasi stillæ super sapientem, si verba multiplicet. Potest lioc eide hæreticis accipi, qui prudentium virorum dicta gramina, » Deut. xxxn,2. Tertio, Chaldæus gratiam non hominum, sed non capiunt, sed se ad disputationes contrarias Dei accipit; undo vertit : « Sapientis hominis preparantes, ct initium et finem loquendi vani­ verba oris, qui quo tempore vindicta orbi impen­ late eum multo errore convolvunt, et cum nihil det, invenitur in generatione; si orat, avertit sane sciant, loquuntur plura quam norunt. » Hæc supplicium,el Dominum ad miserationem addu­ S. Hieronymus. Sub initio et novissimo, sive sub principio et fine, vehit sub extremis media intercit. » Hæ gnomæ sunt disparatio, æque ac illro ia jaceutia intelligc, q. d. Stultus, dum loquitur, in­ Proverbiis : quara non est necease unam alteri cipit stultitiam qua plenus est, eructare; quoD”hlquorum insipientia ct noxa mulla dixit, Eccle­ principes dent consultationibus el negotiis trac­ siastes, transit ad reges et principes insipientes tandis; meridiem vel vesperam refectioni corpo­ ct stultos, quorum eo major est noxa, quo ma­ ris, uti faciebat Augustus Ciusar, teste Suetonio, mœ jor est dignitas et potentia. Eorum enim stultitia Matutinum enim tempus ad consilia et negotia in lotum regnum dimanat illudque pes sunidal, aptissimum est, quia ipsum est lux mentis æque præserlim quia, ut ait Claudianus, « Regis ad ac corporis. Hinc mane dicitur inchoatio diei et exemplum lotus componitur orbis. » Sapienter luminis, quod inde manet iu reliquum diem, Nerbodus Episcopus Rhemensis, epist. (esi 80 in­ ait Varro, lib. V Dc Lingua Latina. Adjungunt ter epistolasS. Hildebeiti, tom. HI Diblioth. SS. Servius el Festus manum priscis Mgnificasse bo­ PfUrum} ad Andegavensem Episcopum, juvenem, num : unde immane idem est quod malum; nihil sui male compotem : a Non per ætalcm longam, autem tam bonum (piam lux. Hinc Greci, cum inquit, coepi sii experientiam, nec adhuc mens tua lumen affertur, dicunt : á-yVkv. Nonnulli ta­ casuum varietate decocta maturuit, nimirum : men mane derivant a manibus, quod a locis in­ Lxiultat levitate puer, gravitate senectus. » Væ ferioribus, ubi sunt manes, id est anima* et spi- Rjtin priori. / COMMENTARIA TN ECCLESIASTEN, cxr. X. ritus defunctorum, cum sole lux emergere cl oriri voco, inquit, a Philippo ad Philippum, s-d ab videatur. Quocirca Jeremía*, cap. xxr, vers, 12 : ebrio ad sobrium (1). » « Judicate, ait, mano judicium; » id est 17. Beata tfkra.cui s rex nonnas bst, it ctjji s Vm.t7< sobrii, ait Vatablus, nc per ebrietatem corrumpa­ PRINCIPES VESCUKTLR IX TEJI POH E SCO, AD REHCIEVtis judicia. Hinc Isaías, cap. v, vers. H : « Va*, DLM, et non ad LVXURIAX-—Quidam pathetice ait, qui consurgitis mane ad ebrietatem ser ían- vertit, o lautam terram, etc. Pro non ad luxuruxm, 1 dam. » Ratio a priori est , quod rex el principe* hebraica est hizo xb Io basthi, quod nonnulli debeant esse regula totius reipublic®. Quare in re­ apud Kimchi vertunt, non in stamine, id esi non gendo debent sequi rectam rationem : hanc au­ in mirfion^ ut scilicet sapientia non misceatur tem offuscant, imo avertunt gula et ebrietas, fo­ vino, sicut stamen miscetur el intexitur subteg­ vent autem temperantia et sobrietas, presertim mini intexendo; aul ne singuli cyathi singulis matutina. Hinc Salomon, Prov. xxxi, 4 : u Noli, cibi bolis misceantur, uti faciunt potatores, cum ait, regibus, o Lamuel, noli regibus dare vinum : longe parcius sil bibendum, quam comedendum. quia nullum secretum est, ubi regnat ebrietas, Verum nova el coacla est hæcexposilio. ne forte bibant, el obliviscantur judiciorum, el Pro nobilis hebraico est omn p ften rhorim, vel mutent causam filiorum pauperis.» Rursum ma­ ut alii pronuntiant, horim (g. d. Heroum), id est fi­ gistratus, convivia agitantes, in iU vectigalia et lius candidatorum, hoc est ingenuorum, nobi­ opes civitatis absumunt, ac populum offendunt lium , principum (olim enim nobiles ct principe* ct scandalizant. candidali, id est candidis vestibus «amicti im ede­ Exempla regum intemperantium sunt : Sarda­ bant, ut obtendi cap. vm et tx), puta ingenuus, napalus totus in epulis cl ganeis, ab Arbace prae­ nobilis princeps ( qualis enim est pat/ r . talis est fecto invasus, seipsum cum regio concremare filius, ac filii nobilium et principum sunt nobiles coactus, vitam cum monarchia Assyriorum (hanc ct principes). Unde Septuaginta vertunt, /{hi toenim Arbaces ad M< dos transtulit) perdidit. Sic Qciiuorum : Syru.% /Uri libertatis; Arabicus, filius horim enim gula intempestiva perdidit Alcibiadem, Lucul­ Uber; alius, filius heroum : lum, Caligulam, Plolum.euin Philopatorem, An­ sunt heroes; Tigurina, generosus est; Campen­ tiochum Magnum , qui ob vinolentiam totos dies sis, vir streriuus. Tales fuere veteres heroes. dormire solebat, toste Plulircho in Flaminio, «Heros, inquit Servius ex Hesiodo, est vir Demetrium Poliorcetem, M. Antonium Trium­ fortis, semideus plus ab homine habens. » virum, cujus tempestivas perpotationes memorat Inde Cicero, lib. I ad Attic.: < Heros ille nosler Cicero in Philip. Tiberius Cassar epulabatur quan­ Cato. » doque ac potabat biduum continuum; unde a Nobilis, — lutellige nobilitate non tam generis, militibus pro Claudius Tiberius Nero, per scom­ quam sapientia» el virtutis, quæ sola vera el so­ ma vocabatur Caldius Biberius Mero, ait Sueto­ lida est n^ililas, puta animi generositas ad ma­ nius in ejus Vita, cap. xiii el xlii. Vitellius vo­ gna et preclara audendum et gerendum, quæ mendi consuetudine se idoneum ad omne cibi suo genere suisque patribus clavis dignum se ne­ genus prostabat, utebalurque jentaculo, prandio, potem prabeat. Nam, ut ail Euripides : merenda, cama, comessatione, ideoque post pau­ Dcilus miln vlt nobilis videtur. cos menses vita el imperio privatus est. Nero Qui vero hoq jurius ed, licci a patro uiehoro monstrum fuit naturæ, et voluptatis gulæque Quini Jupiter ài, genus deducat, ignobili mitu videtur. mancipium; hinc crudelis in alios, damnatus a senatu, in seipsum s eviro, sequo pugione confo­ Est antithesis versus precedents, ç. d. Sicut mi­ dere coactus est. Commodus Imperator cum ni­ sera et infelix est terra,cujus rex est puer, id cs> mia crapula gustum amisisset, stercus humanum puerili ct in gulam abjecto, ac projecto in volup­ cibis admiscuit, irridens cosqui hanc mixturam tates animo : sic beata et felix esi terra, cujus rex exhorrerent, ait Herodianusel Lampridius. Helio­ csl animo nobili ct generoso, qui cum suis prin­ gabalus Imperator in conviviis assiduus, pavo* cipibus generosa spectat moliturqne, ac proinde num, lusciniarum, phoenicopterorum, phasiano­ voluptates despicit, nec nisi negotiis publicis con­ rum el psittacorum linguis, ac camelorum calca­ fectis suo tempore vescitur, non ad luxum et gu­ neis epulas instruebat; quod de avibus supererat, lam , sed ad necessariam vinum refectionem el canibus dabat : ita Herodotus el Lampridius. Hinc sustentationem. Porro Chaldæus hanc gnomen oppressus misere periit. Nam, ut sapienter ait restringit ad Erechiam, quem opponit Jeroboam : Aristoteles, lib. V Polit, cap. x : Qui se volupta­ a Beala erit terra, inquit, in tempore quo regna­ tibus dant, facite in contemptum veniunt, et mul­ verit super tc Ezechias filius Achat, qui erit de tas se opprimendi occasiones prebent. Undo genere domus David regis Israel ; qui erit vir for­ Alexander Magnus rerum gestarum gloriam sua tis in loge , et faciet ad quod obligatum est ex vinolentia obscuravit, adeo ut Antigonus ei dixe­ præcepüs legis ; el principes tui, postquam offerit ipsum indignum esso qui imperaret; unde ip­ sa eum vita el imperio privavit. Hausit hoc vi­ (I) Conf. Ciceronem, Philipp. 11,40 : « Ab fiora Cerda lium a paire Philippo, de quo muliereula: < Pro- bibebatur, ludebatur, vomebatur. » COMMENTARIA TN ECCLESIASTEN, cap. X. mn( juge sacrificium, comedunt panem post quar­ usum magistralibus non concedit, nisi reficiendi tam dici horam, de labore manuum suarum, in corporis vel morbi causa. Symmachus vertit, in fortitudine legis et praeceptorum, et non in infir­ probitate virili, id est, ut comparent sibi virile mitate et cfficitate oculorum, in infirmitate studii robur, firmamque valetudinem, ait Olympiodo­ rus : qui enim tempestive, scilicet horis statis ci­ ct praeceptorum. o Nobii is. — Ex hoc loco Barlholus in leg. Honor. bum sumit, idque moderate, is sanior ct robus­ § De Honor. IT. Dc muncr. et honor., docet privile­ tior est, teste Thaumalurgo. Porro Septuaginta gium nobilitatis, ut ex ea potius quam ex ple- vertunt, principes lui ad tempus comedent in forti­ beiis familiis assumantur ad honores, dignitates et tudine, et non confundentur ; Syrus, aim prosperi­ bas­ magistratus, conforme esse juri naturae et divino, tate et non in confusione. Hebraeum enim idem docet Tiraquellus, tract. De Nobilit. cap. xx, tili, si puncto cateph carnets subnotetur, ul beth num. 1 et scq. Qum et l’iato in Alcibiade: « Con­ initiale sil, non radicale, sed servile el nola prae­ sentaneum est, inquit, meliores esse naturas in positionis, significat in potatione; sed eodem re­ nobili genere, quam in ignobili ; ac necosse est dit sensus : potatio enim vocatur confusio, quia ut bene nati, si bene educantur, ita demum ad inducit crapulam, vomitum, ebrietatem, clc., virtutem perveniant.» Et S. Thomas,in cap. i ad quæ potantem faciunt confusione dignum, ut co­ Hebr. lect. 3, ul facile quis aliquam dignitatem ram omnibus pudefiaf, omniumque risui el ludi­ administret, præter sapientiam exigit ne erret in brio exponatur. « Quam multa ebrii facilini, gubernando, ac virtutis potentiam in exsequendo, quibus sobrii erubescunt ! » ait Seneca, epist. 83. genens quoque prosapiam ne contemnatur prae­ Quocirca Dionysius tyrannus se suique similes cipiendo. Nobilitas enim generis filio nobili dat aiebat esse persimiles caponibus et vitulis, qui magnam apud populum auctoritatem; unde Ger­ saginantur non ad salutem, sed ad perniciem, ut mani nobiles mirifico honorant. Rursum eadem videlicet saginati mactentur et comedantur, uti stimulus est filio ul nobiliter vivat, ac digna no­ refert Eusebius, lib. I DePrœpar. cap.v. Tales S. Pe­ bilitate sua avorumque factis gerat. Insuper cum trus, II epist., cap. n, 12, vocat « irrationalia peco­ regi vel principi in principatu succedunt filii jure ra, in conviviis suis luxuriantes ; » et S. Jacobus, hereditario, non externi licet aptiores jure elec­ cap. v, 5 : « In luxuriis enutrientes corda sua. » tionis, tollitur omnis eligendorum ambitio, in­ Exempla principimi temperantium sunt : Ju­ vidio, lites, rixœ, schismata et bella quæ cx clcc- lius Cœsar vigil et sobrius , non nisi belli consi­ * tione consequi solent. lia agitans, imperium Romanorum obtinuit, imo Cæterum, in praelatura ecclesiastica, licet Aaro- fundavit. Unde Cato dicebat unum ex omnibus ni in Pontificatu jussu Dei successerint filii el ne­ Caesarem ad evertendam rempublicam sobrium potes, in nova tamen lege Christus voluit Ponti­ accessisse. Ila Suetonius in Vita Cœsaris, cap. lui. fices, Episcopos cœtcrosquo Praelatos 0bn nasci, Sobrietate ct vigilantia Cyrus Persarum monar­ nec jure hœreditario succedere, sed elegi cosqui chiam adeptus est et stabilivit. Augustus Cæsar sapientia, virtute et dotibus cœteris praestarent. cibo subinde abstinebat usque ad vesperam, as­ Hoc enim exigebat dignitas, utilitas ct majestas siduitate juris unicuiquiquo reddendi in noctem Pontificum et Sacerdotum Christi, nipote qui quasi usque occupatus. Unde ipse in epist. : « Nos, ait, homines coelestes cœteris viam in cœlum prœiro in essedo panem ct palmulas gustavimus. » Et debeant, ideoque a vivere ul numina, loqui ut epist. ad Tiberium ait se cx itinere domum re­ oracula. » Unde cum in Ponlificis cujusdam elec­ deuntem unciam panis sumpsisse. Vide Sueto­ tione commendaretur unus a generis nobilitate, nium in Vita ejus, cap. lxxiii, lxxiv, lxxvi cl respondit alter : « Piscatori Petro successorem seq. /Egypliorum reges cibo vescebantur simpli­ quæri, non Augusto, » uti refert Glossa, cap. ci , ut quorum mensœ nihil præter vinum ct an­ Quoniam, Quœst. I, verb. Invidia. serem inferretur. Vini potandi certa statuta erat Cujus principes vescuntur in tempore suo, ad mensura, qua neque farciri venter, neque ine­ REFICIENDUM, ET NON AD LUXURIAM. — llebrœa, in briari possent. Denique adeo erant sobrii, ut vita fortitudine et non in potatione, id cst vescuntur eorum a peritissimo medico ad sanitatem com­ ul roborent vires corporis el animi ad laboran­ posita videretur, ait Diodorus, lib. 1, cap. vi. dum pro república, non ad compotationem, lu­ Agesilaus Sparta rex quidquid vel insipidi appo­ xum el crapulam. Hinc Tigurina vertit, comedunt nebatur, comedebat ct bibebat, inquit Xenophon. ob vires reficiendas, non ut certent poculis; Cam­ Annibai sobrius vigilquo fuit, ideoque victor, pensis, comedunt quantum satis est ad vires conser­ doñeo Capuame delicia» cum enervarunt cl per­ vandas, non comessationibus dediti; alius, pro nc- diderunt. P. Scipio Æmilianus pano tantum ves­ » -rtpw cestitale, non pro luxu ct ebrietate. Unde S. Hiero­ cebatur. M. Cato cibo potuqiie quo nauta ute­ ni nymus ait, hic cos judices piadicari, qui nequaquam batur: ila Valerius, lib. IV, cap. in. Trajanus in bê voluptatem negotiis civium praeferant, sed post mul­ vescendo frugalissimus fuit, leste Alexandro, tum laborem et (vìminist rationem reipublicœ, cibum lib.V, cap. XXL Carolus Magnus cibi polusque parcopen quasi necessitate cogantur. Idem a Salomone cissimus erat, teste Granaio , lib. Il, cap. vm didicit buiixitque Plato, lib. 11 Dc Legibus, ubi vini boau/i. AlfonSus, Aragoniic rex> vino fere abs- COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. X. 353 tinebat. Rogatus cur : « Quia, inquit, vino sa­ non confundit. Dicit ei Psalmista, Psalm, xxiv, pientia obscuratur, ideoque non decet regem, ut vers. 3 : Etenim conversi qui te exspectant, non hoc immodica compotatione exstinguat, sine quo confundentur. » imperatoris ac regis nomen rite tueri non potest.» 18. In pigritiis iil-miliabitvr contignatio, et in Rursum rogatus cur adeo ebrietatem damnaret : INFIRMITATE MANUCM PERSTILLABIT DOMUS. — Camu Ideo, inquit, quia furorem et libidinem ebrie­ pensis, fiet ut arceri non possit pluvia. Hebraice tatis filios esse non ignoro, n Ita Panormitanus , est D’nbïy atsalthaim, noinen duale, q.d. Clau­ lib. 11 Dc Gestis ejus. Solymus, Turearum impera­ dicatio m utroque pede, id est duplex pigritia, tor, adeo fuit sobrius, ut non nisi cx uno feiru­ anirnæ el corporis; vel negligentia rerum prae­ lo comederet ; unde inter tot bellicos labores sentium el futurarum; aut socordia tam subdito­ prospera semper fuit valetudine. Ita Jovius in rum. quam superiorum ct principum; vel patris ejus Vita. Emmanuel, Lusitani® rex, vino sem­ et matris : hi enim sunt duo curatores domus, per abstinuit, teste Osorio, lib. XII Dc ejus Gestis. quorum duplex negligentia illam perdit. ItaChalAllegorico, rex nobilis, sive filius candidatorum dæus; aut, ut Pineda, una pigritia est regis, altera est Christus, cujus principes apostoli mire sobrii principum et magistratuum. De utrisque enim fuere. Ita S. Hieronymus : « Beata, inquit, terra sermo praecessit. Aut regis duplex est pigritia, Ecclesiæ, cujus rex cst Christus filius ingenuorum, una qua rex est privata persona, altera qua pu­ de Abraham, Isaac et Jacob, prophetarum quo­ blica, ul significet pigritiam, quæ in plebeio es­ que et sanctorum omnium stirpe descendens : set simplex, in rege et principe esse duplicem, quibus peccatum non fuit dominatum ; et ob id imo multiplicem. Inde Arabicus vertit, ob modos vere fuerunt liberi, ex quibus nata est Virgo li­ negligenti^ inclinabitur tectum ; Thaumaturgus, pi­ berior S. Maria, nullum habens fruticem, nullum ger ct otiosus domum suam minorem faciunt. Pro germen cx latere, sed totus fructus ejus erupit in humiliabitur hebraico est “¡0” iuninarh, id est incli­ florem, loquentem in Cantico canticorum, Cant. nabitur, deprimetur, subsidet, corruet; Vatablus, ii : Ego flos campi, et lilium convallium. Prin­ propendet; Tigurina, deterior flet ; Campensis, sol­ cipes quoque ejus sunt apostoli et omnes sancti vetur ; alii, marcescet, putrescet : sic enim hebræum qui regem habent filium ingenuorum, filium li­ iimmadi vertunt Septuaginta, Levit. xxvu,8; alius, bane, non dc ancilla Agar, sed de Saræ libertate opprimetur ; alius, incurvabitur (i). generatum. Nec comedunt mane, nec velociter. Apposite a comessatione transit ad pigritiam Non eniminpræsenti sæculo quærunt voluptatem, ejusque damna, quia filia gulæ est acedia, ait sed tempore suo manducabunt, cum retributionis S. Gregorius; dum enim stomachus gravatur cibo, tempus advenerit; et manducabunt in fortitudi­ et cerebrum vino, totus homo fit gravis, torpi­ ne, et non in confusione. Omne bonum præsentis dus, piger, somnolentus, iners, ignavus. Parœ­ sæculi confusio est, futuri vero perpetua est for­ mia ergo hæc significat domum quamlibet tum titudo. Tale quid et in Isaia dicitur : Ecce qui ser­ privatam, tum publicam, puta regnum el reinpuviunt mihi, bona manducabunt, vos autem esu­ blicam dissolvi , ruere et everti per pigritiam rietis, Isai. Lxni. Et iterum : Ecce qui serviunt principum natam ex comessatione et compota­ mihi, Letabuntur, vos autem pudebit. » S. Hiero­ tione, per quam pigri sunt et desides in averten­ nymo succenturiatur S. Augustinus, lib. XVII Dc dis parvis noxis et damnis ( quot enim sunt riCivit. XX, qui ex hoc loco statuit duas civitates, mœ et stillae, tot sunt pigritiae in iis avertendis); unam diaboli, alteram Christi, et earum reges hæc enim neglecta augescunt, ct tandem rempudiabolum et Christum : « Væ tibi, terra, inquit, blieani perdunt, sicut domus sensim debilitatur cujus rex adolescens, et principes tui mane co­ et tandem ruit, si piger sit herus in ea reparanda, medunt. Beata tu terra, cujus rex filius ingenuo- a In pigritiis » ergo, id est ob pigritiam et neglirum, et principes lui in tempore comedunt in genliam initio parvam, sed diuturnam et multi­ fortitudine, et noir in confusione. Adolescentem plicem reficiendi legula, tigna, trabes, etc., et dixit diabolum, propter stultitiam, ct superbiam, sarta tecta servandi; « humiliabitur, » id est et temeritatem, et petulantiam cæleraque vilia, (i) Pigritia (nomen duale Aben-Ezra bene observat quæ huic ætati assolent abundare; Christum au­ esse ad amias minus referendum, quas pigri otiose in tem filium ingenuorum, sanctorum patriarcha­ sinu deponunt ) attenuatur, labefactatur contignatio. rum, perlinentium ad liberam civitatem, ex qui­ Eadem, quam hic habemus, similitudine œdium neg leo bus est in carne progenitus. Principes illius civi­ tarum utitur Plautus ad describendam segnitiem in tatis mano manducantes, id est ante horam con­ fondiaria, act. I, sc, i, vere. 23 seqq. : Atque ubi illo immigrat ufxpiam humo iudjugaaaqoa. gruam, quia non exspectant opportunam, quæ Cum pigra fanidu immuudua. iostnuiuiu, vera est, in futuro sæculo felicitatem, festinanter line jam xdtbiu vitium additur, beari hujus sæculi celebritate cupientes. Princi­ lk'Q.r quota curantur male. Atqua illud M*pt* fit, lamparín verdi. pes autem civitatis Christi, tempus non fallacis Goofri oglt tegula» imbrkvaqne : ibi bealiludinis patienter exspectant. Hoc ait m for­ Dorniuu» ludihgru» reddere alia» wtoIL titudine, et non in confusione, quia non cos Venit imber, tant partira, perpluunt Tigna, puindaat mt operam fabri. fallit spes, de qua dicit Apostolus ; Spes autem VU. 9S4 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. X. debilitabitur, marcescet, fatiscet, cadet, corruet ct perdetur contignatio, id est, conjunctio trabium m domus fastigio, cujus mina quassabit parietes subjectos, totainque domum vertet; a ct in infir­ mitate,» id est per remissionem, otium, el ul Septuaginta, segnitiem ; Syrus, depressionem ma­ nuum pigrarum ct tardarum, non reparantium minutas rimas el foramina, perstillabit, stillas pluvia? depluentis recipiet, quæ continuo caden­ tes putrefacient trabes, ul iis corruentibus cor­ ruat tota domus, tum privata, lum publica, scili­ cet respublica et regnum. Pergit enim perversos reges et principes describere, quorum ignavia cl vitio ruit respublica. Unde de iisdem subdit : « In risum faciunt panem el vinum, ul epulentur viven­ tes. » Cum enim loti vacent, imo mergant se de­ liciis cl voluptalibus, obliviscuntur reipublicæ: cura enim ventris pant incuriam el desidiam men­ tis. Huc facit illudComici in MostelL:a Vçnit imber, lavil parietes, perpluunt tigna, pulreficit aer operam fabri. » Apte fabrica domus statuitur hic typus fabric© hominis ct fumili©, vel reipublicæ. Nam ut ait Vitruvius ; « Non possunt ©des symnietnæ atque proportional© rationem habere compositionis, nisi in se hominis bene figurati membrorum habuerint exactam rationem. » Minus apposite aliqui hanc gnomen nectunt præcedenti, 7. d. Cura moderati cibi servat vires corporis, quas incuria destruit, æque ac incuria sarta tecta conservandi destruit domum; el alii qui nectunt sequenti, 7. d. Qui in risu epulantur, sensim labascunt corpore ct animo, perinde ac labascit domus ex heri vecordia, llrurnque enim inconcinnum est et frigidum, lluicgnomæ similis est illa : « Qui mollis et dissolutus est ia opero suo, frater esi sua opera dissipantis, » Prov. xvm, 9. El illud Osee vn, 9: a Comederunt alieni robur ejus, et ipse nescivit, a non sentiens, ait S. Ber­ nardus, be Inter. domo cap. xi, vermem interio­ rem (socordi© et concupisce olile) qui interiora corrodit; » ac subdit : « El ideo pergens totus in ea quæ foris sunt, ct ignarus interiorum meorum, sicut aqua effusus sum, præterilorum oblivisccns, præsenlium négligeas, futura non prævidens. In­ gratus sum ad beneficia, pronus ad mala el tar­ do* ad boua. » Quare cum audieris gravem casum viri magnici sancti, noli putare repentinum illum fuisse, sed minora neglecta majora evasisse; ipsumquo tandem 0 culmine in abyssum præcipitasse. Mystice ergo hæc gnome verissima est in fabrica spiritualis domus ct perfectionis animæ : parvus enim defectus, si uegbgutur, patii majorem et ma­ jorem, ut tandem homo cadat m peccata gravia, ac Virtutem cum vitio commutet. ItaOlympiodo­ rus ctS. Hieronymus.UndeChaldæus vertit,insta­ dlo feyis ct mandatorum vir animo frartus, liberis orbatur tuis; femina autem si negligenhus prœcapla, quœ fi imperata sunt, ut a menstruis polluti sanguinis cavrrrt, non servant, summo anuiu mœrore afficietur. Sed audi S. Hieronymum: « Domus nostra quæ cum statu hominis erecta est, el habitatio quam ha­ bemus in cadis, si pigri sumus et ad bona opera tardiores, humiliabitur. El omnis contignatio, qu© debet culmen portare in sublime, ad terram cor­ ruens habitatorem suum opprimit. Cumque auxi­ lium manuum virlutumque torpuerit, omnes de­ super lempchtates, el nimborum cl ad nos turbo prorumpit. » Addit deinde, applicatque Ecclesia; : « Porro quod in homine uno interpretati sumus, melius potest super Ecclesia accipi, quod per negligentiam principum omnis ejus corruat altitudo; et ibi viliorum illecebræ sint, ubi legmen puta­ batur esse virtutum.» Hucusque S. Hieronymus. Pigritia ergo est justorum socordia, qua nolunt minimis peccatis remedium afferre, et infirmitas manuum esteorumdem vanasecuriUs, qua volunt et minora libenter admittere et in majora non cadere : sed istam pigritiam atque infirmitatem sequetur prius perstillatio domus, deinde ipsius domus misera manifeslaque ruina, quoniam vana securitate ædificalio virtutis mollescit, ul oadat, et tandem defectuum leviorum iteratione pro­ cumbit; non quia iUa sola virtutem destruant ani­ mamque dejiciant, sed quia fortitudinis murum aperiunt, ut importunus hostis irrumpat. Hanc namque mentem esse Sapientis, Cassianus alium simul ejusdem locum tractans, evidenter expres­ sit: u Eleganter, inquit, mentis incuriam domati comparavit, tecloque neglecto, per quam primo quidem velut minutissima quaedam penetrant ad animam stillicidia passionum : quœ si velut parva ac levia negligautur, corrumpunt tigna virtutum; et post hæc influunt imbres largissimi viliorum, perquosin die hiemali, id est tempore tenlationis, ingruente impugnatione diaboli, expelletur mens de habitatione virtutum, in qua scilicet aliquando circumspectam diligentiam retinens, velut in do­ mus propri© possessione requieverat » Hactenus i.a^ianu>, Collât. VI, cap. xvii. Porro contignatio, quæ non est aliud quam Conll. « tectura trabium ac lignorum, » ul ait Budæus, gufo primo, notat sublimiorem Ecclesiæ statum olorieorum et regularium, ait Hugo; secundo, finem sXto ultimum, ad quem cuncta sunt erigenda ol apto nectenda,aitOlympiodorus; tertio, virtutum, qu© TcHiOt inter se contrari© videntur, connexionem, ut *pei el timoris, humilitatis et magnanimitatis, pau­ pertatis et bcneücenüæ, actionis et contemplatio­ nis; quarta, virtutum sublimitatem ac soliditatem, Qnir^, ac præsertim charilalis colsitudinom, ait Diony­ sius. Significat ergo a nobis in œnigmato para­ bol© Ecclesiastes, per virtutum robur ac firmita­ tem non cedere fluxionibus tentationum extrin­ secus in cor fluentium, per quas nobis pereant quæ sunt reposita, » ait Nyssenus, hom. 4. Dum ergo runam vol minimam in anima seniis, per quam diabolus stillam lontalionis immittit, illico eam obtura; alioquin ex runa fiet fenestra, et ex stilla fiet pluvia, imo lorrens et flumen, cui re- COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. X. sisti non pnterit. Quinto, contignatio sivo tabula­ tum significat principes cl proceres, qui esteras inferiores reipublicæ partes sibi subjectas tuentur el protegunt. Ili enim comparantur tignis cedrinis ct cypressinis, Cant, i, uti ibidem explicant S. Gre­ gorius, Bernardus, Rupertos, Anselmus, cl alii. • ll°- Sexto, contignatio sunt consiliarii et officiales principum : hi enim, dum per concordiam velut contignationem connectuntur,conservant domum reipublicæ; dum vero per invidiam a sese dissi­ dent, tam se mutuo, quam rempublicam ever­ tunt. Denique S. Hilarius, Cani. VI in Maith. :t çau- viantes, ait, veteres gaudent es dixerunt abono dirr’ vite commodo, sicut qui nunc est in summa telitia, vivere eum dicimus. » Sic cap. ix, 9, pro eo quod Noster vertit, perfruerc vita cum uxore, He­ braice est, vide vitam, hoc est vive. Sic Psal. lxxi, 15, de Salomone ct ejus anlilypo Christo dicitur: « El vivet, » scilicet huius, hilaris, dives, honora­ tus, gloriosus. Unde explicans subdit : « Et dabi­ tur ei de auro Arabi®, ct adorabunt de ipso sem­ per lota die benedicentes. » Sic et Ezech. xvi, 6 : «Vive; dixi, inquam,tibi: in sanguine tuo vive.» Vide ibi dicta. Jam Primo, Cajetanus hanc gnomen referi ad ver­ su 17 : « Beata terra, cujus rex nobilis est, ct cujus principes vescuntur in tempore suo, » etc. q. d. Ad bealitudincm terræ pertinet panis, vini et pccunte abundantia, quæ omnia rex et princi­ pes sobrii cl providi comparant, ut de rerum copia reipublicæ prospicianL Secundo, Cháleteos hæc refert ad justorum elee­ mosynas, unde vertit, hilares panrm faciunt justi ad educandos paupere* et fame confectas; vinum quoque quod si tient ibus miscent, illis delectationem futuro sæculo afferet; pretium etiam redemptionis, testimo­ nium justitia futuro sæculo pro eis in luce omnium reddet. Tertio, Thaumalurgus censet hic notari homines pigros, de quibus vers, præcedenti, ideoque viles sanniones et gulosos : « Piger, inquit, et ignavus domum minuunt. Alios subsannant, ingluvie sua abutuntor omnibus, argento quovis trahuntur, vili pretio nihil non humile et vile facere parati. » Et Auctor Catena Gran. : « Pigri, inquit, abdomini vacant, inhiantque pecuni® ad solam voluptatem cl telitiam respicientes. » Vice versa, R. Salomon o! ben-Ezra a n-ent hic dari stimulum pigris ad excutiendam pigritiam, q. d. Seposita pigritia, alacriter laborate, sic enim labore vestro para­ bilis vobis splendidas epulas ct opes. Quarto et genuine, hæc referenda sunt ad vers. 10 : « V® tibi, terra, cujus rex puer est, et cujus principes mano comedunt:» hancenimcomestio­ nem ct comessalionem hic exaggerat, q. d. Rex et principes voluptuarii in risum, id est propter risum cl voluptatem» ad luxum et luxuriam, uti dixi vers. 17, curant sibi fieri, et delicata prépa­ rai i panem et vinum, id est quemlibet cibum el potum «ut epulentur viventes,» id est dum vita suppetii, per omnem vitain; nam post mortem nihil boni sperant, imo animam superstitem esso non credunt. Igitur quamdiu vivunt, convivia agi­ tant, epulis ct vino mensas opipare instruunt, et ad hæc sumptibus non parcunt, sed quidquid in urbe deliciosum, rarum cl magnificum est, magno œre comparant, a Pecunie » enim » obediunt » ct comparantur « omnia; » vel, ut ex llcbræo ele­ gantius et nervosius vertas, pecunia omnia exaudit, omnibus respondet el annuit. Est prosopopn ia. Inducitur hic pecunia quasi regina, quam omnes el omnia socientur, exquirant el postulent, ac mox sese sistant cl olferant ubi intervenerit do­ mina pecunia. Possel quoque ri in risum referri ad parasitos, adulatores, histriones et moriones, qui mensas divilum ambiunt, casque quasi emunt, dum eas condiunt suis ridiculis facetiis, dicteriis, scom­ matibus, gestibus, actibus, quibus convivas ad risum el hilaritatem excitant : qua in re abunda­ bant Pateslini, Syri cl Alexandrini, teste Capito­ lino in ÆHo Vero (i). (1) Maurer, ad risum, ut se lætilia et voluptateoblec­ tent, faciunt principes, vel divites, panem, id est convi­ vium (Conf. ban. y, l), et rinum exhilarat cifam eoi uni, et pecunia pratet omnia, id esi, lacii ul umilia qc® aliquis oxoput expleantur, ul omnibus ejus optati re^poudealur. ¡U Ruralius, lib. I, epist. vi, vers. 30 : SciHoet uiorrm cum doto, CJtroque, et emico*, Et genui et formam regina pecunli donat Alu, qui faciunt panem, id esi, qui vicium suo labore COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN CAP. X. Mystice,S. Hieronymus hæcrefert ad Prælatosqui que expetuntur, imperet et præstet. Unde Poeta: plausum populi captant, ut opes ct epulas acqui­ Quidquid nummis præsenlibus opta, rant . « Accusat cos, inquit, qui loquuntur quidem Et veniet; clausum possidet arca Jovem. in Ecclesia ct docent populos, sed ea docent quæ populum audire delectet, quod peccatores palpent Similis est phrasis Osce, cap. n, vers. 21 : « Et in vitio, ct strepitus concitent audientium. Nonne, erit in dic illa : Exaudiam coelos, dicit Dominus, et quando in Ecclesia lascivit orator, et beatiludinem illi exaudient terram. Et terra exaudiet trilicum, ct regna cœlprum multitudini pollicetur, videtur et vinum, et oleum : et hæc exaudient Jezrael, » tibi in risu facere panem, ct vinum ad lætiliam quasi dicat : Præslabo cœlis votum quod optant, miscere viventium? sive quod ipsi, qui docent, dando eis pluviæ abundantiam; cadi hanc im­ divitias ct cibos et opes per delectabilia promissa pertient terne, quæ illam postulat; terra cupi­ conquirant; sive quod Ecclesie panem, qui panis ditati tritici, vini el olei, ul copiose proveniant, lugentium est et non ridentium (beati quippe annuel; hæc Jezrael ditabunt frugum fructuum­ lugentes,quoniam ipsi ridebunt),in lætitia gaudio­ que copia, ul ibi sit magnus rerum omnium, æque conficiant. » Pergit deinde ; « Quod autem queac animalium hominumque proventus; nulla sequitur : Pccuniæ vel argento obediunt omnia, ergo resesi quæ non conficiatur pecunia; nullum dupliciter accipiendum, vel ipsos doctores post­ scelus, quod non imperet pecunia. Unde Aposto­ quam adulatione ditati sint, regnum in populos lus, I Ttm. vi, 10 : a Radix, inquit, omnium malo­ exercere; vel certe quia argentum pro sermone rum est cupiditas; » græce çtkaf-ppia, id est cupido semper accipiatur : eloquia enim Domini eloquia argenti. Nihil est tam absconditum quod diviti® casta, argentum igne examinatum, probatum non eruant, nihil tam carum quod non coemant, terræ, purgatum septuplum; hoc asseverat, quod nihil tam sublime el inaccessum, quod non obti­ eloquenti® ct orationi, quæ verborum sit fronde neant. Ipsæ sunl hujus vilæ firma protectio ; ipsæ, composita, facile vulgus cedat ignobile, n Idem quibus regibus el principibus hujus sæculi ad vo­ S. Hieronymus rursum contrarie hæc accipit de luntatem eorum obsequimur; ipsæ, quibus tran­ doctoribus Evangelicis, qui hilariter evangelium, quillitatem, libertatem et amplissimos honores id est lœtum nuntium, bonaque, quæ Christus mercamur; ipsæ tandem nonnunquam homines sponsus illi attulit, inter quæ est pecunia, id est abjectissimos nobilibus viris similes faciunt, et ad s*xio. talenta cuique ab ipso distributa, Luc. xix, 15, an­ supremum imperium evehunt. Sexto, Noster om­ nuntiant.Sic et Olympiodorus eosdem opponit vo­ nia hæc complexus significanter vertit, pccuniæ luptuariis, quod pane vinoque mystico roborati, obediunt omnia. Ipsa enim est quasi regina, cui facile dæmonis insidias rideant, scientes quod or­ vocanti el imperanti omnes et omnia se sistunt, bis universus argento, id est Verbo Dei propter nos obcdiuntelimperatafaciunt. UndeThuanus vertit: Gnena. incarnato, subjectus sit. Et passini potitur regina pecunia rerum. Et peciniæ obeuicxt omma. — Pro obediunt hebraice est nsjP tamia, id est humiliat ct sibi subji- Hinc Aristophanes in Pluto, act., seen. 2, idipsum C|| omnia, vel exaudit omnia, vel respondet omnibus. mutuatus est : Hinc primo, Septuaginta vertunt, ct argento humi­ Si quii, inquit, præcldrum, aut pulchrum aut gratum liatione obediunt omnia, g. d. Argento omnes ct denique Inter homines exsistit, per Plutum (deum opum) ma­ omniase humiliant, substernuntetobediunl. Unde xime Arabicus, et omnes res humiliantur et obediunt ar­ Exsistit : nam pecunia obediunt omnia. gento; Syrus, argentum humiliat ct seducit cos in omnibus; alius, argento humiliant sc omnes, quasi Et Horatius, lib. I, epist. 6 : adorantes mammonam. Secundo, Symmachus ver­ Scilicet uxorem cum dole, lidemque, et amicos, tit, argentum utile erit ad omnia; Thaumaturgus, El genu? el formam regina pecunia donat, argento quosvis trahuntur. Tertio, Tigurina, pecuniae Ac bene nummatum decorat Suadela, Venusquo. subigunt omnia; alius, argentum obtinet omnia; Vatablus, pecunia praestat omnia; Campensis, pecunia Hinc et illud Sallustii in Jugurth. : « Romæ venalia suppeditat omnia ; Marinus, argentum auxiliabitur omnia esse, etiam ipsammet civitatem, si empto­ omníóus. Quarto, alii, pecunia respondet omnibus, rem reperirci. » Vide Senecam, lib. HI De Ira, vel omnia, g. d. Si quid cupis, consule pecuniam; cap. XXXII et xxxni, Cicero in Verrem, act. II, que­ hæc si libi sit, tu® cupiditali luisque votis om- ritur pecuniosum, ut sit nocenlissimus, damnari nibus faciei satis. Quinto, alius, pecunia exau­ non posse. Epicharmus ait auro aperiri omnia, dit omnia, ut per prosopopœiam hic induca- ipsas etiam inferni portas. Hesiodus in Ergis lur, velut regina potentissima, imo velut numen pecuniam vocat hominis animam alteram; Phi­ mortalium, quod invocatum, omnia quæcum- losophus, sanguinem cl vitam. Hinc Juriscon­ sulti quos citat Tiraquellus, De fiobii. cap. m, quærunl, id faciunt ad risum, id est gaudent, cum gaii- num. 5, censent omnes divites vocari posse prin­ *'io laboris fructu frumitur, ct tinum exhilarat citam cipes; inde enim divitiæ nominantur facultates, Cùriam, nam arqcnium labore partum omnia suppeditat. quod ad res omnes facultatem, adeoque facilita3S6 retimi* ot> libai où.hij. 1’xiiao £eo ujo. T» «no. Curici 2» ia», COMMENTALA IN ECCLESIASTEN, cap. X. 357 (cm prrrbcanL Imo Plutus et Mammona pro diis tus ne eis detrahat : facile enim ejus detractio habiti et culti sunt. Quin et Judas pro triginta ad aures principis perveniet, qui eum puniet et denariis argenti Christum Deum vendidit, prodi­ plectet. Jubet, inquit S. Hieronymus, « ne ira et dit et perdidit. Denique gentiles Jovem ipsum furore superati, in maledictum, et in detractio­ deorum summum vocarunt pecuniam. Citat eos nem regum et principum prorumpamus : quia et redarguit S. Augustinus, lib. VII De Civit. contra spem interdum evenit ut his quibus male­ cap. XII, cujus verba recitavi Eccli. x, 9 sub diximus nuntietur, et incurramus periculum im­ initium. Idem, lib. ¡V, cap. xxi, docet eos co­ moderatione linguæ. Quod autem ait : Volucres luisse deum Argentinum, et Æsculanum dictum codi auferent voc» m tuam , et habens pennas an­ ab œre; ct Tertullianus, lib. IV Contra Mardon. nuntiabit verbum, hyperbolice intelligendum, cap. XXXIII : « Injuslitiæ, ait, auctorem, et domi­ quomodo solemus dicere etiam ipsos parietes, nationem totius sæculi, nummum scimus omnes.» quibus consciis loquimur, quæ audierint non Unde avaritia a Paulo vocatur idolorum servitus; celaturos. » In cogitatione tua. — Hebræa, in scientia tua; multi enim aurum ul numen colunt ct quasi ado­ rant, Ephes, v, 5. Sapienter Seneca et ex eo Dio­ Septuaginta, in conscientia tua; S. Hieronymus, nysius : a Pecuniæ, inquit, imperare oportet, non in mente tua ; Syrus, in intellectu tuo ; Chaldæus, obedire; » et Cicero, 1 Offic.: «Nihil, ait,est tam ne tacitus apud te in intimis et abditis cord»* regi angusti animi tamque pravi, quam amare pecu­ prave improceris. Ergo « in cogitatione tua, * id niam » : « talis enim est mancipium aureum, » ait est, ne occultissime quidem, vel te solo conscio, ul vertit Thaumaturgus. Unde Arabicus vertit, Socrates; ct Pocla : intecto tuo; Cajetanus, in separatione tua. Est ca­ Imperat aut servit collecta pecunia cuique, tachresis, cogitatio enim sumitur pro summe oc­ Tortum digna sequi potius quam ducere funem. culto. Ita Lyranus, Cajetanus et Valablus. Adde, Denique Julius Cæsar potentiam duabus rebus proprie in cogitatione et mente non esse maledi­ parari, servari ct augeri censebat, pecunia scili­ cendum regi, quia quod sæpe cogitamus et mente cet ct militibus, caque se mutuo consequi. Ita volvimus, hoc per os, id est, per verba et gestus Xiphilinus in Corsare. Hinc Flaminius, apte ludens foras erumpit, ut sentiri, et ab audientibus ad in Philopoemenem militibus abundantem, sed regem deferri possit. Ita Lyranus. Unde Campen­ opibus vacuum, ait : « Philopoemen manus qui­ sis vertit, ne ausus fueris vel cogitare semel, ut hu­ dem habet ct crura, at ventrem non habet; » per jusmodi in rege vel principe reprehendas. Et Thau­ manus et crura significans duces ct milites, per maturgus : Jubet, inquit, regni principibus et ma­ ventrem pecuniam, quæ milites nutrii, ideoque gistratibus per omnia parendum, ita ut ne dicto qui­ est belli nervus. Ita Plutarchus in Apophth. Rom. dem quis illis adversetur, aut ad verbulum aliquod Porro S. Thomas, I II, Qucrst. 11, art. 1, ad I, triste obmurmuret. Regi ne detrahas. — bx Hebraice, al tequæril an béatitude hominis consistat in divitiis, ex eo quod pecuniæ obediunt omnia, ac respon­ kallel, id est ne vilipendas, ne extenues, ne le­ det : « Omnia corporalia, inquit, obediunt pecu­ viter loquaris, velut de vili et abjecto, ne vitu­ niæ quantum ad multitudinem stultorum, qui peres; Septuaginta, ne maledicus, nt exsccrens; sola bona corporalia cognoscunt, quæ pecunia Symmachus, ne conviciis incessas. Alludit ad prae­ acquiri possunt. Judicium autem de bonis huma­ ceptum Mosis : « Diis (id est judicibus et ma­ nis non debet sumi a stultis, sed a sapientibus, gistralibus) non detrahes, et principi populi lui sicut ct judicium do saporibus ab iis qui habent non maledices, » Exod. xxn, 28» Diviti, — id est potenti, principi, presidi. pinti gustum bene moderatum. » Unde apte poctæ Jovi ignoro dederunt imperium coeli, Neptuno maris, Pluton Ita Valablus, Cajetanus, Titelmannus et alii, imo rl elP inferorum, quia rcXoUro;, id est opes, ex imis terræ et S. Hieronymus. In Scriptura enim sæpe dives visceribus eruuntur, ct avaros ad infernum dedu­ notat potentem et principem; quin et apud poe­ cunt ad Proserpinam Philonis uxorem. Hinc Pluto tas. Divitiae enim faciunt potentes et principes, ac dictus est Orcus cl Uragus ab urgendo, ac Dis. quasi deos; unde Deus et Divus dicitur quasi di­ Causam dal Cicero, lib. II De Natura deorum: ves , quod abundet et det omnibus, sicut pecuniæ « Terrena vis omnis, ait, atque natura Diti patri obediunt omnia. Audi Horatium, II Sermonum, dedicata est; qui Dis, ul apud Græcos HXcú-uv (id satyr. 2 : est dives) quia ct recidant omnia in terras, ct Omnis enim res oriantur o terris. Divitiis paret, quis qui construxerit, ille ;?r*. 10. 20- l>’ COGITATIONE TUA REGI NE DETRAHAS, ET IN Claras ent, fortis, justus, sapiens, etiam et rex. SECRETO CUBICULI TUI NK MALEDIXERIS DIVITI : QUIA KT AVES COELI PORTABUNT VOCEM TUAM, ET QUI H ABENT PENNAS ANNUNTIABUNT SENTENTIAM. — Cohærct apte hæc gnomo procedenti, q. d. Esto reges el prin­ cipes conviviis vacent, rempublicam negligent, cives vexent ct opprimant, tamen caveat subdi- a Deos ertemos dicimus, divos vero qui ab ho­ minibus fiunt, ait Servius. Divus enim dicitur quasi dius, id est ¿«o Aide, id est a Jove genus ducens,» aut divas, quasi divinus. Hinc ditio, quæ est divitum et ditiorum, vocatur potestas et COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. X. 359 imperium. Unde Cicero. II fíe Legib. :« Ditione at­ que numine deorum geruntur res. » Et act. Ill th Verrem: « Sub imperium ditionemque populi Romani urbes aliquas subjungere, d Qua et aves coeli portabunt vocem tuam, kt (Aquila alata) annuntiabunt sententiam, — llebræa, verbum; Tigurina, male­ dictionem tuam; idem dicit posteriori hemistichio Der elegantiam, quod dixit priori : aves enim et volatilia habent pennas. Proverbium vulgare est: «Nisi si qua vidit avis,» significans remesse valde occultam. Unde Aristophanes in Avibus : qci habent pennas Nemo vidit meum thesaurum, nisi si qua avis unquam; et Suidas ex Aristophane : Nemo me contuetur, nisi pratervolans avis: est ergo hæc parœmia hyperbolica significans rem occultissimam, puta maledicentiam et detractio­ nem secretam, occulto quodam modo perferen­ dam ad regem, qui multos habet oculos ct aures, puta multos corycæos et exploratores. Unde illud : An nescis longas regibus esse manus? Simili modo et proverbio dicimus sylvas et sepes habere aures, quia qu® ibidern quasi in loco de­ serto ct secreto dicuntur, sæpe ab aliquo ibidem latitante vel eminus spectante, videntur, audiunArf< re- tur et cognoscuntur. Rursum cum dicimus asce* velant lus nullis parietibus posse abscondi ; » ct : « Si humili, lapid®8 clamabunt. » Litterale exem­ pli. pium est in Ibyco musico, ideoque divite, qui cum n latronibus ob opes occideretur, grues prae­ tervolantes testes ct vindices necis suæ appellans, per ipsas auclores necis delecti pomas dederunt. Unde illud Ausonii in Monosyllabis : Ibycus ut periit, vindex luit altivolans grus. Unde Proverbium : «Ibyci grues,» in eos qui in­ solito casu proditi sceleris pamas exsolvunt. Ita Plutarchus, lib. fíe sera Numinis vindicta, qui ad­ dit simile de Besso, cujus parricidium hirundi­ nes prodiderunt. De porphyrioni) ave tradunt nonnulli, ipsam adulterium uxoris marita dete­ gere. Sic picas, loqui doctas, domi maledicta et facta puerorum vel famulorum absenti palrifamilias sua voce et gestu detexisse sæpius audivi­ mus. Notum est ex Porphyrio, Phylostrato cl aliis, Melampium Tiresiam et Apollonium Thyaneum sc jactasse, quod voces garrilusque hirundinum aliarurnque avium intelligerent, el ex iis secreta dicta tactique cognoscerent. Huc facit ille Juve­ nalis satyr. 9 : 0 CoryJnn, Cnrydon! secretum divitis ullnrn Eue puUj? servi ul liceant, jumenta loquentur, El cinis, el i ostes, et tn.imora. CUude fenestras, Veli u-g-ini rimas, junte ostia, tollito tomen E medio, «lamini omnes : prope orino reconibal Q Ivi’cn il rsninrn pilli '«nl illo bmauiJj, FK*1>" Ai» ani m» >n ikicL Et Cicero : « Omnis fero sermo, inquit, ad foren­ sem famam a domesticis manat auctoribus. » Quo­ circa sapienter S. Eucherius, epist. ad Valeria­ num, ita praecipit : «Etiam in secretis tuis, quod velis homines nescire, ne feceris; quod Deum, ne cogitaveris. » Per aves cœli ergo notat delatores, ut vertit Vat iblus, et exploratores; uves enim sunt perspica­ ces, celeres, garrulæ, leves, inconstantes : tales sunt delatores et curiosi corycæi, qui omnia se­ cretissima explorant; et ul ait Comicus in Trinum.: « Id quod in aurem rex regin® dixerit sciunt; quod Juno fabulata sit cum Jove. » Porro Olym­ piodorus et ex eo Pineda per aves intclligit fa­ mam : « Maledicta, ait, fama excurrens deferet ad illius aures, cui malum imprecatus fueris. » Fama enim a poetis pingitur alata, vigil, loquax, velox. Audi Virgilium, IV Æneid., hoc faj n*. ænigma vel hieroglyphicum proponentem : Cai quot suot corpore plumae* Toi vigiles oculi, subter mirabile dictu! Tot linguae, totidem ora sonant, lot subrigit aures. Xrtcle volat cœli medio, terræquc per umbram. Stridens, nec dulci declinai lumina somno. Luce sedet custos, aut summi culmine tecti, Turribus aut altis, et magnas territat urbes, Tam ficti, pravique lenax, quam nuntia veri. Adde (ut ad aves redeam) solere epistolas per aves mitti, cum quid secrete et celeriter absenti ct remoto nuntiandum est. De columbis asserit Plinius, lib. X,x\xvn: «Internuntiasin rebus mag­ nis fuisse, epistolas annexas earum pedibus ob­ sidione Mutinensi, in castra consulum D. Bruto mittente. Quid vallum et vigil obsidio, atque etiam retia amne prætensa profuere Antonio, per cœlum cunte nuntio? » Qua de re plura dixi in Oscam. Denique veteres auguria et divinationes rerum arcanarum captabant cx avibus. Porro principi et magistratui expedit habere ve­ races et prob® fidei exploratores, qui ea qu® ubilibet fiunt, præserlim secreta rimentur: sed cavendi sunt leves et fallaces, qui adulationis, odit vel lucri causa, crimina confingunt, et inno­ centi impingunt. Unde sapienter Mecænas Augusto Casari de iis ita scribit apud Dionem, lib. Lll : « Quoniam auscultatores ct exploratores habere te oportet, quorum ope omnes imperii tui res cognoscas, ne quid custodia et emendatione in­ digens te fallere possit, memento non omnino statini, quæ ab eis referuntur credenda, sed di­ ligentem considerationem adbibendam esse. Per­ multi enim eorum, vel odio aliorum, nipote bona eorum allectantes, vel in gratiam quorumdam, vel irati ob postulatam et non acceptam pecu­ niam, falso crimine seditionis tentata», aut con­ tra imperatorem alicujus facti vel dicti improbi cos onerant. Quod si enim tardius fidem adhi­ bueris, nullo tuo magno id fiet damno : Osti­ nando autem fieri potest ut peccatum aliquod irreparabile admittas, n 339 COMMENTARIÀ IN ECCLESlASTÊN, cap. XI. Mystice, cnrs cœli sunt angeli ( àride Thurina, sentiendum. El quia dilectionem, quam Christo angeli veloces ct alati) boni vel mali, qui r«^ nos­ exhibemur, debemus et proximo: diliges quippe tras ad Deum et subinde ad homines deferunt, Dominum Deum tuum, sed et proximum Un­ mali ut accusent, boni ut excusent et gratiam quam teipsüm ; etiam nunc jubemur, ne post re­ impetrent. Angeli enim cognoscunt cogitationes gem de sanctis quoque facile detrahamus ; et cos subinde etiam secretas, non ex so, sed cx signis quos viderimus sapientia, scientia, virtutibusquo ct conjecturis, vel ex revelatione Dei. Minus vere ditatos, linguœ mordacitate rodamus, quid an­ Hugo censet angelos cognoscere quidem cogita­ geli, qui terram circumeunt, et sunt administra­ tiones ab ipsismet nobis immissas, an illis con­ torii spiritus, et in Zacharia loquuntur : (Circumi­ sentiamus , non vero cognoscere eas, quas nobis vimus terram , et ecco amnis terra habitatur et caro vel mundus suggerit: minus vere, inquam, silet) ad instar avium nostra verbi et cogitatio­ nam utrasque teque cognoscunt vel ignorant: nes ad cœlum perferunt, et quod clara cogitamus utrarumque enim eadem est ratio, et idem inda­ Dei scientiam non latere. •• Porro Chaldæus per gandi motus. Ita Olympiodorus, Thaumaturgus, aves accipit angelum Razaelem el Eliam. Ende Hugo et alii. Porro Olympiodorus per aves quo­ sir vertit : « Tu autem ne ta< itus apud tc, in in­ que accipit conscientiam propriam, quæ ut timisti abditis cordis, regi p¡ave improceri*, ne­ vulgo dicitur, est instar mille testium , ct Spiri­ que in penetrali thalami tui sapienti maledixeris: tum Sanctum. Sed hæc huic loco incongrua sunt. Kazael enim angelus omni die super mont m Porro S. Hieronymus mystice per principem ac­ Horeb clamat, ct in umvcr>um orbem vox ejus cipiens Christum ct sanctos, per naves transmittentibus in exteras regiones , lucri 20 : sic est et eleemosyna. Sensus ergo est, 7. d. causa, 7. d. Sicut mercator panes et grana per Postquam aquæ pluvi® transierint, terramque ad naves transvehit in alias oras, ul ibi ea caro van­ opportunum salum madentem præparatamquo dal, itaque ingens lucrum domum reportet : sic reliquerint, sementem facito : sic pariter ubi pau­ tu mitte panes et opes tuas in pauperes tam ur­ perum greges ex paupertate aliavo afflictione banos quam forenses, inde enim ingens lucrum, egentes, ideoque ad eleemosynam paratos et an­ puta Dei hominumque gratiam domum referes. helantes videris, tu illis eam elargire. Ita S. Hie­ Huc spectat illud Prov. xxxi, 14 : « Navis institoris, ronymus : « Ad eleemosynam, ait, cohortatur, de longe porlans panem suum; » et illud Gen. quod omni petenti sit dandum ct indiscrete facien­ XLix, 20 : « Aser, pinguis panis ejus, et praebebit dum bene. Quomodo enim qui super irrigua se­ delicias regibus. » Huc facit expositio subtilis ct minat, fructum sementis exspectat, ita qui lar­ sublimis nostri Sebastiani Barradii, lib. VII Prote­ gitur egentibus, non granum seminis, seti ipsum gam, cap. xiv : « Mitte panem super transeuntes panem serit, fœnore quodam multiplicationem aquas, i» id est mitte panem tuum in mare, et illius praestolans, el eum dies judicii advenerit, in longinquam codi regionem navibus depolie­ multo amplius quam dederat recepturus, n He­ tur, et pusi multa tempora cum efflaveris ani­ braice est : Mitte panem tuum super faciem aguamam, invenies illum : quæ sunt naves? paupe­ rum, id est super faciem terr® aquis irrigatum; T/’rn¿’. aqn* Frfano/ Sccnodo T«rtio. COMMENTALA IN ECCLESIASTEN. cap. XL MA nimirum feracissima est miseri et calamitosi ho­ forte existimes illos fractum operum suorum ex mini» facies, « aquis, » id est œrumnls, ct lacry- fumo extorum, et thuris odore percipere. Vide mi» madeficla; in hac semina panem tuum, et quinta quotidie moliantur, quanta distribuant, ipsa magno cum fœnore semen reddet. quantis te ra- fructibus impleant, quam opportu­ Denique, tò super aquas posset exponi, juxta nis ct in omnes oras ferentibus ventis maria per­ aquas, uti Christus « stans super (id est juxta) moveant, quantis imbribus repente dejectu solum « illam, imperavit febri, » Luc. iv, 39. felicius molliant, venasque fontiurn arentes redintegrent, enim semen jactum juxta aquas, ct uberiore fruge et infuso per occulta nutrimento novent. Omnia ista sine mercede, sive ullo ad ipsos perveniente provenit (I). Nota, apte comparantur pauperes transeunli- commodo, faciunt. Hsc quoque nostra ratio, si bus aquis. Primo, quia homines in hac vita trans- ab exemplari suo non aberrat, servet, ne ari res eunt et pr quo ab uno ostio in affluunt paup«res instar aquarum, et copiosus aliud, ab una urbe ct pago in alium mendicando eleemosynarum cnl fructus. Licet enim is modo et victum quærendo transeunt. Nec enim certo non appareat, silque occultus, sicut semen copio loco consistunt, sed assidue circumeunt et pere­ sc projicitur, et occulitur in terra aquis húmida; grinantur, ut escam conquirant. Ita Olympiodo­ in messe tamen, puta in die judicii copiosus et splendidus apparebit. Ita S. Gregorius Nazianrus, Bonaventura, Lyranus. Tertio, transeuntes aquæ notant non esse spec­ zeniis. orat. 19 : « Huc (inquit, scilicet ad lætandam in eleemosyna pauperum recompensara, tam largamquc eleemosynam) pertinere videtur, eo quod illi transeant, ut aquæ non redituræ, -æ- quod Scriptura inquit panem in aquam quoque peque sint ignoti vel impotentes ad retribuendum, mittendum esse; non enim fore ul distrahatur, imo subinde immemores et ingrati, quare a Deo aut pereat apud justum harum rerum æslimitoexspectandam esse incrccdem, 7. d. Licet paupe­ rem, sed eo perventurum esse, ubi omnia nostra res sint, aut videantur fore ingrati, ut in cos quasi collocabuntur. > Simili modo Apostolus, II C’or. in aquas jactum beneficium, et periturum videa­ IX, 6, eleemosynam comparat semini producenti tur; iis tamen benefacito, quia si non ipsi, certe m-ignara messem : « Qui parce seminat, inquit, alii, ac inprimis Deus libi datum magno cum fœ­ parce el metet : et qui seminat in benedictionibus nore reddet. Unde Pagninus vertit, mitte paium (id est benefice, copiose, largiter) de benedic­ tuum etiam ignotis, ac si projiceres super faciem tionibus et metet. » Vide ibi dicta. Alludit ad Nilum, qui /Egyptam Judææ vicinam aquarum; quia in multitudine dierum invenies illum. Et li. Salomon, benefac homini, de quo corde cogi­ exundatione sua pertranseuudo oblimat, impin­ tas fore, ut non amplius illum videas, sicut qui ci­ guat, fecundat. Idem facit eleemosyna, qua* dan­ bum suum in aquas projicit. Thaumalurgus vero, tem ditat et omni bono cumulat. Unde et sequi­ justum est panem et cadera hujus vibr. necessaria im­ tur : « Da partem septem, ncc non et octo. » Ubi pertiri egenti, tametsi periturum videtur benc/icium, alludit ad septem sectiones Nili ct rivos (ita ut ip­ ac si quis in aquam projiciat panem; apparebit au- sum Nili corpus sit octavum) quibus totidem os­ 9 cm procedente tempore, non inutili m tibi fore elee­ tiis in mare decurrit, idque facit ut melius totam mosynam. Sapienter Seneca, lib. IV De Beneficus, /Egyptum in totidem partes dissectam irriget et cap. XXV : « Propositum, inquit, est nobis secun­ fecundet. Hinc a Virgilio,VI .Enevl., Nilus vocatur dum rerum naturam vivere, et deorum exemplum septemgeminus, ct ab Ovidio. XV Metarnorph. : sequi : dii autem quodoumque faciunt, in eo quid Perque papynferi septemflua flamina Nib. præter ipsam faciendi rationem sequuntur? nisi In .Egyplo enim non pluit, sed tota agrorum ada­ 1) Maurer, mitte, projice panem tuum tuper faciem quabo fit a Nilo; unde Claudianus, Epigram, ü : aquarum, in aquarum superficiem, ut earum IliicMms ablatu» evanoscat : ne n in multitudine dierum, post longi tempori» spatium intentar, recuperabis rwm. iit est, opum tuarum amore ot fructu ila abstine, ut eas a*l benefi­ centiam convertas, quanquam inde nulla utilitas oriri videtor; nam m postorum, etiamsi post longi temporis spatium, aliquando accidet, ul opes tua* largiendo amisso tibi restituantur. Similem formulam dicendi apud Ara­ bes : n Bene fac, projice panem tuum in aquam, aliquando libi retribuetur. » Ita et D. Hieronymus : « Ad eleemosynam cohortatur, quod omni polenti sil dan­ dum, el indiscrete faciendum bene. » Videtur pani* capi pro ¿emine tritici, c quo panis paratur. Ægyplus sine nube ferai. imbmqte serent» Sola lenti, securi poli, non intligi venti, GauJet aquis quas ipsa vehit, Niloque redundat. Denique, ro mitte super transeuntes aquas signifi­ cat eleemosynam faciendam esse, primo, liberaliler; secundo, non tarde, sed cito; tertio, hilari animo, juxta illud : a Hilarem datorem diligit Deus, » II Corinth, ix; unde « Fabius beneficium ab homine duro aspere datum, panem lapidosum vocabat, » ait Seneca, lib. Il De lienef. cap. 1 et .162 COMMENTARIA ÎN ECCLESIASTEN, cap. XI. «cq.; quarto, proveniendos esse pauperes, ut, an­ tequam frogent, ultro mittamus in eorum sinum eleemosynam. Audi Senecam loco citato : « Illud melina, occupare antequam rogemur : qíiia cum homini probo ad rogandum os concurrat (alii legtinl, corruat}, et suffundatur rubor, qui hoc lorfaentutii remittit, hiulliplicat munus suum. Non tulit gratis,qui,cum rogasse!, accepit: sero bene­ ficium dedit, qui roganti dedit. Ideo divinanda ciijusque voliintas, ct, cum intellecta est, neces­ sitate gravissima rogandi liberanda est. » (Maio. Quinto, panem tuum significat eum dandum esse ex tuo, quem scilicet tuo labore comparasti, non ex rapto vel alienum; rursum tuum, id est necessarium, non tantum superfluum. Ad hæc tuum, id est eodem quo tu vesceris, non ejus mi­ cas et crustas decidentes, non panem alterum vi­ liorem el secundarium : « Si non comedit pupillus ex buttila mea,» Job xxxi, 17 : a Panem tuum cum esurientibus el egenis comede, » Tob. cap. iv, 17 : «Frange esurienti panem tuum,» Isai. lviii,7. Biio. Sexto, eleemosynam transeunti, id est occulte et secreto esse faciendam, tum ut viles inanem ejus ostentationem, tum ne egenum pudore affi­ cias. Unde Isidoros Pelusiota, lib. Il, epist. 151, celebrat Timotheum quemdam, « quod cum elee­ mosynam singulari quodam amore complectere­ tur, id tamen studiose captabat, ut obscura et in­ cognita esset ea benignitas. Nam si ostentationis particeps est, non benignitatem exhibere videtur, verum eorum qui beneficio afficiuntur calamita­ tes exaggerare, divinumque opus molestissimo morbo labefactare. » Quocirca Timotheum his elogiis ornat: «Revera pudiciliæ ac temperantias delubrum erat, prudentiæ sedes, arx fortitudinis, justiiiT metropolis, humanitatis penu, mansuetu­ dinis templum, atque, ut uno verbo complectar, virtutum omnium thesaurus. » Septimo, non semel et iterum, sed assidue et continuo faciendam e-so eleemosynam quibus­ libet egenis, quotidie allinentibus. PreclareS. Gre­ gorius Nyssenus, Oratione De Pauperibus aman­ dis : «Studium, ait, promerendi de propinquis tibi ab alio preripi non peribitlas. Cave ne alius rapiat thesaurum reprtsitum tibi. Calamitate affec­ tum, ut aurum amplectere. Infirmam pauperis va­ letudinem ita fove, ut in ea ct sanitatem tuam, et salutoni Uxoris, et filiorum, servorum, ct totius fainiliæ positam putes. » Mystice per panem et eleemosynam corporalem accipias spiritualem, qualis est docere ignorantes, solari afll.clos, convertere peccatores. ItiiS. Hie­ ronymus : « In quocumque homine, ait, illam aquam videris, de qua dicitur : Flumina de ven­ tre ejus fluent aquæ vivæ, ne te pigeat panem sa­ pientia?, panetti rationis, panem prestare sermo­ nis. Si enim hoc frequenter feceris, invenies te non m cassum doctrinarum jecisse sementem. Tale quid et in Isaia dictum puto : Beatus qui •cumul super aquam, ubi bos et asinus calcant. Quod ille magister beatitudine dignus habeatur, qui super irriguum pectus seminat audienti im tam ex Judæis, quam ex gentium populo congre­ gatum. » Citat S. Hieronymus Isaiam, cap. xxxif, 20, juxta Septuaginta. Vide ibi dicta. Quia post siulta tempora in venus iLlum, — quasi rem perditam, vel potius absconditam; sed ut se­ men mire multiplicatum invenies «illum,» id est illius mercedem et copiosam retributionem, idque sæpe in hac vita, et semper in futura. Ita Chaldœus. Hebraice est : Quia in multitudine die­ rum invenies illum. Vide S. Chrysostomura, homil. Quod eleemosyna sit ars omnium quaestuosissima. Alludit ad originem Jordanis (qui est fluvius no­ bilissimus Judœœ). Hic enim, teste Josephó, lib. HI Belli, cap. xviii, Hegesippo et aliis, orilur ex Phiala fonte in regione Trachonitide. Hic enim fons mire profunditatis, aquas copiosas per ab­ ditos subterraneos meatus in Dan, sive Paneadein fontem Jordanis ejicit et transmittit. Quare in Paneade inluenlibus videtur oriri Jordanis, indeque ex confluxu duorum rivulorum, Jeorset ct Dan, Jordanis nomen el flumen conflatum est; revera tamen occulte, ul dixi, orilur longe anterius in Phiala fonte. Deprehensura id est a Philippo te­ trarcha Trachonitidis. Is namque, raissis in Phia­ lam paleis, invenit eas apud Panum in fontem Dan redditas. unde antea fluvius Jordanis nasci credebatur. Vide Adrichomium in Descript Terra Sanche, in Jordane. Sicut ergo panis et paleæ con­ jecti in Phialam fontem, post longos occullosque meatus redduntur in Jordane , sic panes conjecti in sinus pauperum post multa temporum spatia reddentur largienti. Hic ergo quasi in Phialam, spargamus panem in aquas, id est pauperes, ut illœ nobis reddantur in Jordane, id est in fluvio judicii (hoc enim hebraico est jordan], hoc est justie retributionis in cœlo, ubi Deus eos qui mise­ rint panem in transeuntes aquas, et calicem aquæ pure, vel coclæ in vile aut cerere, puta vinum aut cervisiam, dederint sitienti, foule vitæ et tor­ rente voluptatis sure potatili, Psalm, xxxv, 9. 2. Da PARTEM SEPTEM, NECNUN ET OCTO : QUIA IG- Ven.1. NORAS QUID FUTURUM SIT MALI SUPER TERRAM. — PrO partem, in plurali partes legunt Lyranus, Diony­ sius etS. Hieronymus in cap. xli Ezedi. vers. 1, et S. Gregorius, bora. 16 in Ezech.; sed legendum partem Romanis, Hebreo, Septuaginta, Syro, Arabico, Chaldieo et cælcris : to partem notili dis­ tribuendam esse eleemosyn un pro cujusque no cenitate vel merito, et non ita ut esuriat unus, alter ebrius sit, I Corinth, xi, 21. ? Primo, Chaldœus h. Quarto, Cajelanus per septem, pauperes septem cant tibi animus et numerus eleemosynarum. proprie et precise accipit : a Forte enim, inquit, llincNazianzenus, orat. 19, laudans patrem suum tunc temporis familiare erat Judæis clecmosyna- vita fundum ab eleemosynis : « Revera, inquit, riis pascere pauperes septem, ob reverentiam di­ tanquam alienorum bonorum procurator de bonü vinarum actionum, qu® septem diebus descri­ suiscogilabat,pauperum inopiam, quam maximo buntur a Moyse, supputato Sabbato quietis. Da poterat, sublevans, nec superflua duntaxat, sed itaque partem mens® pauperibus septem, hoc est necessaria quoque in eam rem sumens, partem­ decreto numero pauperum, cl etiam octo, hoc que dans, non septem duntaxat, velut Salomonis est, si et alius supervenerit, da etiam ei pariem. » lex proscribit, verum si octavus etiam accederet ; Quinto. Quinto, Osorius ct alii per septem cl octo acci­ libentius sua profundens, quam alii acquirant. » piunt septimam vel octavam partem opum et pro­ Qua in re imitabatur Deum, qui liberalis est in ventuum, quasi hanc jubeat dari pauperibus, uti omnes, nec ullum indotatum relinquit. Vere Ci­ decimam dari iisdem jubet Moses, Deuteron, xiv, cero : « Homines, ait, ad deos nulla re propius 28. Alii per septem ct octo accipiunt septuplam ct accedunt, quam dando; nihil habet fortuna me­ octuplam, id est multiplicem ct copiosam eleemo­ lius quam possis, nec. natura mehus, quam ut velis synam, quasi jubeatur, ut homo omnes benefa­ servare quam plurimos. » Huc facit vetus proverbium : « Omnia octo, » ciendi ct bene de proximo merendi occasiones capessat. Ita Osorius el Lyranus qui legit in accu­ de quo Collector adagiorum, et Bongus in Myste­ riis numerorum, cum nihil deesse signifie rtur: sativo : « Da partes septem cl octo. » Scüo. Scj/o, S. Bonaventura censet senarium signifi­ sive propter Stesichori poeta monumentum, in­ care id quod sufficit nobis : quidquid est ultra, quit noster Lorinus, Caten® cx omnibus odonis illud dici septem el octo, q. d. Danda est eleemo­ constructum, columnis, gradibus angulisque; syna de co quod supercsl, ac largo quidem pro sive propter distributos a primo conditore Corin­ facultatibus nostris, ut nostra abundantia aliorum thios in octo tribus; sive propter totidem deos summ® rerum imperantes, per quos jurare solitus inopiam suppleat. Septimo. Septimo cl genuino, q. d. Da pattern panis, id Orpheus fertur : ignem, aquam, terram, cœhnn, •aulae, est cibi el eleemosyn® tu® septem, id csl mullis lunam, solem, Mythram (Persa confundunt cum pauperibus, imo cl octo, id csl longe pluribus, sole), noctem ; sive quia in Ægvptia columna m q. d. Esto liberalissimus in dando, da quotquot signum justitiæ inscribantur deorum octo nomi­ egentes occurrunt, da plurimis, imo infinitis, si na : Saturni, Rhe®, Osiris, spiritus, cœli, terre potes. Nola ex S. Hieronymo in Isanr. cap. ivctv, noctis, diei ; et totidem Xenocrates, uti prodii Ci îiebræis septenarium es^e familiarem propter Sab­ cero, licet diversos deos faciebat; sive propter batum, œquo ac denarium propter Decalogum. octonas certaminum species in Olympiis; sive Significat autem septenarius muli tudinem el uni­ propter aliam causam. Igitur septem el octo nul­ versitatem, eo quod omnes dies Sepliman® sem­ lum non comprehendunt, valelque sententia ista, per recurrentes non sint nisi septem: idem signi­ idem ac quod præcipit Christus : « Omni autem ficai lernanus; unde illud Aristotelis : «Triasunt peteuti (e, tribue, » Lue. vi, 30. AUudil ad ve- 364 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. XL terum comedendi et convivandi ritum, quo, (este Macrobio,lib. ISaturnal, cap. vn.etGellio, lib. XIII, cap. xí, in convivio septem adhibebantur convi­ va», ct octavus erat rex sive praeses convivii. Undo proverbium : « Septem convivium, novem con­ vicium. » Vide Sidonium Apollinarem, lib. I, epist ll,ct Rhodiginum, lib. 11,cap. vm. Hinc He­ liogabalus imperator, teste Lampridio, adcœnam invitabat simul octo luscos, octo calvos, octo sur­ dos. octo podagrosos, octo nigros, octo longos, octo praepingues el obesos, ut sibi suisque risum moveret. Tropdo- Tropologice S. Ambrosius in cap. vi Lucœ, ex< co’ plicans octo beatiludines: « Reati pauperes, » etc., iis hunc locum applicat : «Mandatumaccipis,in­ quit, octo illis partem dare, fortasse benedictio­ nibus, » id est beatitudinibus; ut scilicet partem vitæ demus exerccndæ paupertati, quæ est prima beatiludo a Christo proposita; partem mansuetu­ dini, quæ est secunda beatiludo; partem luctui et compunctioni, quæ est tertia, et ita de cætoris. Causam subdit : « Sicut enim spei nostræ octava perfectio est, ita octava summa virtutum est, n q. d. Sicut spes nostra, id est vita æterna quam speramus, perficietur in octava resurrectionis, cum reipsa vitam ©ternam speratam adipiscemur : ita octava beatitudinum csl summa virtutum, id est octo beatitudines sunt summa perfectio et culmen virtutum omnium. Dato igitur ac stude beatiludinibus, ut eas secteris, connitaris ad oc­ tavam, id est perfectionem virtutum, ac per eam assequaris octavam gloriæ in beata resurrectione. Idem S. Ambrosius, lib. H De Jacob, cap. xi, allu­ dens ad septem candelabri lucernas, ct ad octa­ vum quasi omnium uterum, illas applicans sep­ tem Machabæis,quorum octava erat mater: «Quam bonus, inquit, fidei portus, quam tutus portus iste pietatis, quam splendida lucerna Ecclesiæ septeno fulgens lumine, ct octavo utre cunctis luminibus oleum subministrans! De quibus pul­ chro dicitur : Date pariem illis septem el illis qui­ dem octo, eo quod in utroque numero consortium gratiæ consequantur in lege nutriti, per gratiam coronali, septem tanquam in Sabbato ; octo lanquam in Evangelio. Pia mater supplemento pas­ sionis adjuncta, quæ in talibus filiis integram pie­ tatis formam el parturivit et peperit. » Secundo, S. Gregorius, Prologo in Psal. vi Panitent., docet dandam esse pariem septem, id est vitæactivæ obeundo septem opera misericordiæ; et octo, id est vit© contemplativa. « Da mihi, inquit, Domine, partes septem, nccnon et octo. Optavit enim ila subditos regere, ul tamen con­ templationis divin© non fraudaretur perfectione. Ipsa namque officii administratoria necessitate constrictus, cogebatur temporali actioni insistere; sed suavis eum contemplationis divinæ dulcedo reficiebat in menle. Potest etiam intelligi, quod ille quindecim gradus ad illud divinæ illumina­ tionis templum ascendit, qui sempiternai virtutis Dei amore correpitis, temporalibus quro per sep­ tenarium numerum designantur, gradalim con­ temptis, per scalas octo beatitudinum ad sublimia provehitur, donec Deus deorum in Sion mentis videatur. » Similia habet Philippus Solitarius, lib 111 Dioptrœ, cap. vm. Rursum Olympiodorus per septenarium accipit septem dona Spiritus Sancti. Hugo vero el alii accipiunt 1res virtutes theologicas, puta fidem, spem, charitatem, et quatuor cardinales, puta prudentiam, justitiam, fortitudinem ct temperan­ tiam, quasi jubeat illis studere in septenario hujus vitæ, ut per eas pertingamus ad octavam felicitatis œlernæ. Allegorico Hebraei, ait S. Hieronymus, ita hunc Alitor* locum intelligunt, et sabbatum et circumcisionem** (hæc enim dabatur octavo die infanti) serva, ne si forte hoc non feceris, inopinatum tibi superveniat malum. Melius Christiani nonnulli sic explicant, q. d. Serva septem, id est Pascha, et octo, id est Pentecosten. A Paschale enim ad Pentecosten nu­ merantur septem hebdomades, quarum quasi oc­ tava est quinquagesima, puta Pentecoste, quo al­ ludens S. Gregorius Nazianzenus, orat. 43, quæ est in S. Pentecosten, sub initium : « Da partem sep­ tem et octo, » id est, inquit, da partem S. Pente­ cost© et futuræ beatitudini. Sic enim habet : « Hic eximius septenarius Pentecostes honorem invexit. Septenarius enim in scipsuin duclus quin­ quagenarium gignit uno die excepto quem ex fu­ turo sæculo assumpsimus, octavum eumdem et primum, vel, ut rectius loquar, unum ct sempi­ ternum. Illic enim præsens animarum nostrarum sabbatismus desinat necesse est, ut detur pars septem atque adeo octo, sicut jam nonnulli ma­ jorum nostrorum hanc Salomonis locum expo­ suerunt. n Rursum S. Hieronymus, lib. Contra Luciferum, per septenarium accipit Vetus Testamentum, per octo Novum : « Ecclesiastes, ait, jubet dare partes septem, dare partes octo, id est ulriquc credere Testamento. » Et S. Isidorus, lib. 1 Offic. cap. xxiv, legens : « Da pariem illi septem et illi octo, » sic explicat, q. d. Judæi celebrant diem septimum, puta Sabbatum, quod erat requies mortuorum; at Christiani celebrant diem octavam, puta Do­ minicam, quæ est dies resurrectionis, ac proinde vivorum, non mortuorum. Eodem modo explicat S. Augustinus, epist. 119, cap. xv, el Olympiodo­ rus ac Salonius : « Præcipit, inquit, tam Veteris quam Novi Testamenti servari præcepla.» Denique S. Hieronymus scribens in hunc Ecclqsiaslæ lo­ cum : « In Ezechiele, inquit, septem et octo gra­ dus ad templi leguntur ascensum. Et post ethicum illum psalmum, id est centesimum octavum et decimum, quindecim graduum Psalmi sunt, per quos ppimum erudimur in lege, et septenario nu­ mero expicto, postea per ogdoaden ad Evange­ lium scandimus. Praecipitur ergo ut in utrumque Testamentum, tam Vetus scilicet nuam Novum, 36T» COMMENTARIA IN ECCLESIAS!EN, cap. XI. pari veneratione credamus. J udrei dederunt par­ mus. » /Elates enim hominis septimo quoque anno tem septem, credentes Sabbatum; sed non dede­ variantur, et per septenarios ad metam decurrunt; runt octo (non suscipientes Evangelium ct) resur­ puta ad octavam resurrectionis, ait Hugo. « Sep­ rectionem diei Dominic® denegantes. E contrario timus quisque annus retati notam imprimit, » ait hærelici Marcion el Manichreus, cl omnes qui ve­ Seneca. Audi flippocratenapud Philonem, lib. De terem legem rabido ore dilaniant, dant partem Mundi opificio : < in hominis vita septem sunt tem­ octo suscipientes Evangelium, sed camdem sep­ pora, quas relates vocant : infans, puer, adoles­ tenario numero non tribuunt, legem veterem res­ cens, juvenis, vir, senior, senex. Infans est usque puentes. Nos igilur utrique Testamento credamus. ad septennium, intra quod dentes emittit; puer, Non enim possumus dignos cruciatus, dignamque usque ad secundum M-ptennium, quoad geniture pœnain jam nunc mente comprehendere, quæ re­ emissionem sit tempestivus. Adolescens, u«qne ad posita est bis qui versantur in terra, judreis atque tertium septennium cl barbs lanuginem. Juvenis, usque ad quartum septennium, et accretionem hæreliciS; c duobus alterum denegantibus. » Porro Cassianus, lib. II De Instit. renunt. cap. ix totius corporis. Vir, u*»que ad annum undequin­ et X, sic explicat, q. d. Die Sabbati, puta septima, quagesimum, et septimum scpVmnium. Senior, serva jejunium ex prisco Ecclesia» ritu : dic oc­ usque ad quinquagesimum sextum, ct octavum tava vero celebra festum, puta Dominicam resur­ septennium. Senex, toto quod reliquum est tem­ pore. » Et nonnulli* interjectis : « Prêter ea quæ rectionis Christi. Awgogi- Anagogice, S. Gregorius, lib. XXXV Morat. cap. dicta sunt, manifestissime vim perfectionis desi­ vu, per septenarium accipit praesentem vitam gnati vani in septenario reprresentanl retâtes ipsæ ejusque bona, per octonarium futuram, quasi ab infantia ad senectutem usque, quæ mensu­ dicat : Sic dispensa temporalia, ut accipi re me­ rantur septenario; ac primo quidem septennio rearis adema. a Septenarium quippe, inquit, cum enascuntur dentes. In secundo, tempestivitas est adhuc alius sequitur, ex ipso ejus argumento ex­ ad genituram emittendam. Inferito, barbæaccreprimitur, quod finienda temporalitas reternitate menlum. In quarto, roboris accessio, in quinto, concludatur. Hinc est enim quod Salomon admo­ tempus nuptiarum. In serto, vigor intelligenti®. net dicens : Da pariem septem, necnon et octo. In septimo, ulriusque augmentum, intelligenti® et Per septenarium quippe numerum, hoc quod sep­ eloquenti®. In octavo, ulriusque perfectio. In nono, tem diebus agitur, prœsens tempus expressit; per æquitas ct mansuetudo, affectibus majori ex parte octonarium vero vitam reternam designavit, quam mansuefactis. In decimo denique, vitæ exitus op­ sua nobis Dominus resurrectione patefecit. Domi­ tabilis. adhucinlegris sensuum instrumentis.Solet nico scilicet dio resurrexit, qui dum diem septi­ enim alioqui senectus longa supplantare et affli­ mum, id csl Sabbatum sequitur, a conditione oc­ gere. » Hinc sequitur septenarium esse ælatum et vite tavus invenietur. Bene autem dicitur : Da partem septem, necnon ct octo, quia ignoras quid mali definitorem : in eo enim fit sanguinis, humorum, futurum sit super petram, ac si aperte diceretur : spirituum,calorum et complexionis mut itio Quo­ Sic dispensa temporalia, ul appetere non oblivis­ circa nonus septenarius annorum, puta annus caris reterna. Oportet namque ut in posterum bene vil.e 63 , est climactericus, multisque vite finem agendo provideas, qui de yenluro judicio qu mia affert. Inde 63 retatis anno mortui sunt Aristote- cincte, tribulatio sequatur, ignoras. Hinc est quod quin­ les, Cicero, Chrysippus, Bocacius, Cardinalis Cudecim gradibus templum ascenditur, ul ex ipsa sanus, S. Benedicius, $. Bernards el alii perejus ascensione discatur, quatenus per septem et mulli. Unde el Augustus Cresar annum 63 velut octo ct temporalis sollicite dispensetur actio, et fatalem extimuit, eoque exacto quasi periculo provide mansio ¿eterna requiratur. Hinc el etiam defunclus sibi gratulatus esi. Abraham mortuus quod dum monas in denarium surgit, centum est anno ®t itis 175, qui 25 septenarios complecti­ quinquaginta Psalinos Propheta cecinit. Propter tur : Jacob aunó relatis 147, qui 21 : David 70, qui hunc septenarium numerum temporalia, octona­ decem septenarios in se concludit : eodem per­ rium vero .eterna signantem super centum vigilili multi decedunt. Nam, utidemaitPsa/m.Lxxxix, 10: fideles in cœnuculo residentes Spiritus Sanctus a Dies annorum nostrorum in ipsis, septuaginta effusus est. Per septem quippe docto quindecim anni. Si autem in potentatibus, octoginta anni,» componuntur, et si ab uno usque ad quindecim qui ocio denarios complectitur, juxta id quod hic numerando paulalim per incrementa consurgi­ dicitur : « Da partem septem, necnon el octo. » mus, usque ad centesimum cl vigesimum nume­ Simili modo reipubhere status per septenarios rum pervenimus. Qua scilicet effusione Spiritus srepe mutatur. Hebræorum captivitas iu Babylone Saucii didicerunt, ut el temporalia tolerando trans­ desiit anno 70, qui est decimus septenarius; om­ inum monarchiarum series desiit in 70 hebdo­ irent, et ælerna inhianter appeterent. » SymboliSymbolice idem S. Gregorius, hom. 16 in Ezt- made, Danidis cap. ix, in qua natus est Christus chid, : « Partes, ait, simul septem et ocio damus, monarcharum monarcha. Porro 70 hebdomades quando sic ea quæ septem diebus evolvuntur, annorum facilini annos 490, qui est quasi cubus disponimus, ut per luce ad bona ælerna venia­ septenarii et denarii : septies euim decuu laciunt 366 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN cap XL COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. XI. Wl 70; septies 70 faciunt 490. Atque circiter oumdem impiorum in die judicii, a qua misericordes cxP exspectat, sio neo dives quidpiam exspectet a aqua, ventisque circumlate, nt ait S. Judas, sunt annum 490 facta est crebra reipublic® Hebraic®, met Christus, Matlh. xxv. Sic el Olympiodorus : paupere, Juxta illud Christi : a Mutuum date, ni- illi qui gratia vacui plausum auditorum capiant, uti et aliarum mutatio, puta prima a Mose et ju­ « Modeste age, inquit, quæ ad hujus vitæ perlinent Qairto. Ilii mde sperantes. » (Juurto, sicut pluvia grata est non planctum. dicibus in Saniem et reges, secunda a regibus in officia, cogitans assidue cl de futuro sæculo : ne­ Si ceciderit lignum (Arabicus trabs) ad alstrcm, nubi, uc nubem nubi rependit, dum m terra a se Zorobabel ct duces tempore captivitatis Babylo­ que enim nosti quam gravia reposita sint tor­ huméctala ct radiis solis calefacta vapores exci­ ALT AD AQUILONEM, IN QCOCLMQLF LOCO CLCiDLRlT, niae, tertia a ducibus in Christum. In qualibet menta iis qui neque septenariis parkin suam detat, qui in acrem elevati, in nubes rursus con­ ibi i rit. —Tigurina, in to permandAt; Compedis, enim harum invenies circiter annos 490, uli colli­ dorimi, neque octonariis. » Addit deinde alium crescunt : sic pariter eleemosyna ditat dantem, erunt qui colligent illud, llebræa, Septuaginta, Sy­ gere licet ex tabula chronologica, quam præfixi sensum, dicens : « Vel eleemosynam omnibus adeoque eleemosynahus certat libeiablalc cum rus cl Aiabicus præponunt copulam cl, el «i cedPentateucho. Juxla hunc sensum monet Sapiens confer in cordis tui simplicitate; neque enim Deo; unde quo liberalior est in pauperes, eo li­ derit, u cohærere, que agnoscamus ulriusquc vanitatem, dicamus- primus sensus, quem dedi, est litteralis ct genui­ tio, Episcopo iNeapolcos in Cypro , in ejus Vita, sive per similitudinem, sive per di^imihludmem. que : «Omnis consummationis vidi finem : latum nus. Didicit hic Salomon a patre suo Davide, qui qui et addit eum confidenter dicere solitum Deo : Unde mandatum tuum nimis, » Psalm. cxvm 96. Sicut Psalm. XL, I, ita canit : a Beatus vir qui inlelligit Primo, Thaumaturgus vertit, non est arbor ulla a Videbimus quis vincat, an tu mittendo, an ego enim septenario dierum, puta septem diebus super egenum et pauperem: in dic mala (Symma­ dispergendo, n Hinc Chaldæus vertit, si replace quee semper stet, licet eium eamdem honanes non sueinilio mundi Deus omnia creavit, ita septenario chus in die a/lhctionis, Eusebius quandocumqut fuerint nubes pluma;, super terram effundent aquas ridant, vento tamen olun subvertetur, q. d. Sicut ar­ annorum eadem variat et finit. Rursum, ut cui­ urget calamitas) liberabit cum Dominus, » suas propter menta justorum. Et si non fuerit justus bor omni casu, sic et homo, qui est arbor inver­ que ætati (quæ numero sunt septem) suam demus 3. Si repleta fuerint nubes, imbrem super Vm,a. in illa generatione, in mari et in deserto def endent, sa, morte subvertitur: quare m sapii, antequam VirtoUt pariem, officium scilicet cuique ætati debitum, terram effundent (llebr., cuci» nabunt, exinanient). ut non sit utilitas ex ds/Uiis hominum. El sic expli­ succiddiur, benefaciat, ul succisus pnemium beruiíciii- pU|a infanti® demus innocentiam, puerili® obe- Si (Hebraice, cl si) ceciderit lignum ad austrum, cat S. Hieronymus quasi dicat: « Serva mandata, nefaclurum recipiat vitam æternam. dientiam, juventuti castimoniam, adolescenti® AUT AD AQUILONEM, IN QUOCUMQUE LOCO CECIDERIT, IBI Secundo, Aben-Ezra, Clarius et Campensis per quæ tibi superius sunt præcepta, ut nubes super studium sapientiæ, virili ætati robur virtutis, se­ erit. — Sensus est, ait Olympiodorus, quasi di­ te effundant imbrem suum. Ubicumque enim libi lignum sive arborem accipiunt fruclu> arboris, nectuti maturitatem, apathiam el perfectionem, cat, sicut nubes jussu divino imbrem super omnes locum praparaveris, futuramque sedem sive ad qui maturi ex ea decidunt, q. d. Fructus arboris, decrepit® meditationem instantis vitæ æternæ. homines spargunt , ita convenit eleemosynam cunctis austrum, sive ad boream, ibi cum mortuus fue­ v. g. poma cl pyra, in quamcumquc arboris par­ Denique nonnulli, uti superius indicavi, per hominibus impartin' : nimirum cor plenum uli di­ ris, permanebis. Aliter : propterea supra diximus : tem latusque cadant, non pereunt, cum non de­ septenarium accipiunt pauperes viventes, per oc­ vitiis, itaci charitate, eleemosynam copiosam det Mille panem tuum .super faciem aquæ, elemm sint, qui ca colligant: sic hominis liberalis cleetonarium defunctos degentes in purgatorio, q. d. oportet, sicut nubes aqtue turgid® copiosam ef­ polenti te tribue; quia cl nubes, cum plen® fue­ mobyna, in qucmcumquc locum cadat, non perit, Da eleemosynam pauperibus viventibus iu septi­ fundunt pluviam. Unde illud Ose. vi, 4 :» Miserirint, divitias suas mortalibus largiuntur. » Nubes cum nusquam desint pauperes, qui eam colligant, mana hujus vitæ, da el defunctis qui ex hac vita cordia vestra quasi nubes matutina; » cl Eccli. 9« plv ergo misericordi® nostro in pauperes elicit ct ac eleemosyna ubique suum apud Deum et ho­ transierunt ad purgatorium, ubi exspectant octa­ cap. XXXV, 26 : « Speciosa misericordia Dei in '* provocat nubem misericordi® divin®, ut in nos mines inveniat prænûum. Hic sensus satis vide­ vam felicitatis æternæ. Rursum nonnulli sic ex­ tempore tentationis, quasi nubes pluvi® in tem­ gratias et dona sua pluat cl effundat, juxla illud : tur appositus, cui adde el hunc illi ¿ffinem, q. d. ponunt, da partes septem, nec non el octo, quia igno­ pore siccitatis, n Vide dicta ulrobique. « Beati misericordes : quoniam ipsi misericordiam Sicut pluvia cl fructus arboris decidens, non con­ ras quid futurum sit mali super terram. Hoc est, Porro nubes dens® cerium sunt signum plu­ siderat quo cadere debeat, an in terram bonam, conscquentur, u Malth. v, 7. neminem a commercio laborum tuorum exclu­ vi®, æque ac mulla alia, quæ physici assignant. Mystice Olympiodorus : « Nubes, ait, sunt viri an in malam; an ad aquilonem, an ad aubtrum, das, cum nescias mala, scilicet testationes homi­ Nam pluviam præsagiunt canes gramina come­ sancti, quorum unus fuit Moses, qui dicit : Ex­ sed naturali pondere cadit in quamcumque par­ nibus eventuras, quæ si divitem forte prostrave­ dentes, corumquc ventres murmurantes; musc® spectetur ul pluvia eloquium meum, baiter, cap. tem sibi proclivem el obviam : sic pariter faciunt rint, pauperculum in bono perseverantem habe­ et vespæ equos acrius compungentes ; fumus XXXII. Sancti ergo repleli divino verbo, qualo viri liberales, m danda eleemosyna,scilicet m bis per lui laboris industriam in quo tanquam in per camini gulam spissius subvolans ; crebriores siihccl facium est ad Osee aliosque sanctos, ef­ quamcumque partem, locum el sortem incide­ filio sapiente glorieris. alrocioresque morsus pulicum. Sunt insuper ar­ fundunt fecundam (doctrina») imbrem non super rint, ubique sunt munitici, hos et illos et alios Quia ignoras quid futurum sit mali super ter­ gumenta pluviarum, grues silentio per alta cœli solam Judæam, sedet in omnem terram, inquam quam plurimos alunt, beneficentiam suam in om­ ram. — q.d. Muli® calamitates, eæquc improvisa involantes; boves aerem olfactantes, seque con­ exivit sonus eorum. » Sio ct S. Hieronymus ct nes obvios excruut; ncc curiose scrutantur an el quasi inevitabiles imminent terne; ut ergo al) tra pilum lambentes; hirundo lacum circumvo­ S. Ambrosius, lib. HI, epist. 19 ad Constantium, digni sint, an indigni, an grati futui i vel iograti, iis te liberes, mullas facito eleemosynas : « Quo­ litans, summisque alis aqu® superficiem verbe­ quem audi : « Quicumquo colligit de montibus an bene eleemosyna usuri, an male, an eleemo­ niam eleemosyna a morte liberat, et ipsa est rans; rame insuetum coaxantes; formic® e ca­ aquam atque ad se trahit, vel haunt e funhbus, syna sibi futura sit utilis, an damnosa; quia in quæ purgat peccata, et facit invenire misericor­ vernulis ova efferentes; arcus cœleslis; corvi el et ipse rorat sicut nubes. Imple ergo gremium queme unique tandem illa coUata fuerit, ibi erit, diam ct vitam ælernam,»ait Raphael, Tobi®, cornices crocitantes; terrestres volucres adversus mentis tu®, ut terra tua humescat el domeMicis danti non perierit, sed ibi diam suo tempore in­ cap. xi!, vers. 9. Talcs calamitates sunt furum, aquam clangores edentes, seseque perfundentes; ii rigetur fontibus. Ergo qui mulla legit el iutcl- veniet. Similo est dc pane projecto in aquas pr®latronum et hostium incursus, sterilitas agrorum, oleum lucerno» scintillans, et fungi se inde tollen­ bgd, impletur; qui fuerit impletus, alios rigat, terlluentes, vers. I. Huc accedit R. balomun, venti, pjocellœ, ærugo, pestis, fames, bellum, tes; luna crescens obscurior; sol exoriens conca­ ideoque Scriptura dicit : Si implet® fuerint nu­ qui to ceciderit accipit non de casu, id est lap­ morbi, mors: hæc sunt mala pœnæ; mala culp® vus et maculosus; item sub ortum solis nigr® nu­ bes, pluviam in terram effundent; sint ergo ser­ su, sed casuali sorte, quasi dicat : Sicut arbor, sunt peccata et peccandi occasiones ac tcntatio- bes, rubentibus intervenientes. mones tui prolhii, sint puri, dilucidi, ut morali ubicumque ejus sors ceciderit, ut plantetur ut Apte eleemosyna comparatur nubi, quia primó, 4 nes : contra utraquo antidotum est eleemosyna, disputatione suavitatem infundas populorum nu­ sulisislat, sive in australi regione, sive in aquilo­ * uti ostendi Daniel, iv, 24; Deutcr. xxvi, ubi 22 sicut nubes a cœlo formata non alium habet finem ribus, ct grati i verborum tuorum plebem demul­ nari, ibi fructus suos profert ad incolarum com­ el scopum nisi pluviam, sic opuma Deo datarum 101 ¿1?* eleemosynæ fructus recensui. Vere S. Hieronymus ceas, ul volens quo ducis sequatur. » Vide dicta modum : sic vir liberalis ubicumque collocetur, ad Nepolianum : « Nunquam, ait, memini me le­ non alius est finis quam ut erogentur in egentes. Primo. Eiech. X, 4, ubi proprietates nubium recensui, et quocumque eum sors casu-vu tulerit, omnibus gisse mala morte defunctum, qui libenter opera Secundo, sicut Deus pluit indifferenter cl æquali- seccoda, casque apostolis el pnedicatoribus applicui. Igi­ indigenis et advenis beneficum se exhibet. 1er super omnes, sive bonos sive malos, sivo ami­ charitatis exhibuit. » Tertio, R. Haccados, q. d. Sicut nubes de­ tur nubes fecund® et secund® sunt sancti prae­ Rursum S. Hieronymus hic, cl S. Gregorius, cos, sive inimicos : sic ctelcemosynarius omnibus dicatores, ail Hugo, quorum est sublimari a pluunt pluviam in omnem locum > etiam aridum homil. 15 in Ezcchtelcm, malum hoc referunt ad benefaciat sine exceptione personarum. Tertio, Tertit, torra, pluere doctrims , tonare minis, coruscare ot sterilem, ubi scilicet ligna exaruerunt, el casu examen, sententiam, damnationem et gehennam sicut nubes a pluvia nullam gratiarum actionem miraculis vikeque exemplo ; nubes vero sine aliquo prolapsa sunt : sic pariter beneficus sua MpUce. .W COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. XI. beneficili dispertit in omnes, etiam indignos et in­ tithesis austri cl aquilonis. Nam, ut notat S. Hie­ gratos, qui ob ingratitudinem exaruisse, et ad ronymus, auster in Scriptura dum opponitur aqui­ omne bonum inutiles esse videntur. loni , iu bonam pariem, aquilo in malam par­ Quarto, Chaldæus hæc refert ad principes tem accipitur, juxta illud : « Dominus ab austro immisericordes, qui ob immisericordiam prin­ veniet, » ¡¡abac, m, 3. Australis enim plaga est cipatu excidunt, sicut misericordes ad eumdem mundi dextera, lucida ct calida; aquilonari» vero elevantur, vel prolapsi eidem restituuntur, ut pa­ est sinistra, caliginosa el frigida. Adde, Baby­ tet in Nabuchodonosore, Daniel, iv; parlim ad lon , quæ per Nabuchodonosor evertit Jerusalem rerum copiam vel famem, qua; a Deo nunc huic et Judæam, eidem erat aquilonari. Unde illud : regioni, nunc illi ob virtutes et vitia, ne præser- « Ab aquilone ( id est a Babylone ) pandetur lim ob misericordiam vel crudelitatem immitti­ malum, » Jcrcm. i, 14. Auster ergo notat sta­ tur. Unde sic vertit, si decretum fuerit de cœlo ut tum misericordiæ , gratiæ et salutis; aquilo sta­ cadat rex ct consiliarii ejus de principatu eorum, ex tum immisericordiie, peccati et damnationis, auctoritate dicti Domini fiet, et etiam saturitas aut quod scilicet post casum, id est mortem, ab uno fames in meridiem aut septentrionem, ubicumque statu ad alterum non sit transitus, ut qui dece­ decretum fuerit, ut firmetur illud consilium, mittitur dunt in statu gralire et salutis, non possint tran­ eo, ut fiat. sire in ¿•alum peccati et damnationis; nec hi viQuinto, Noster Pineda, q. d. Da eleemosynam cissim in hl?m commeare : magnum enim chaos pauperi, dum vivit, quia si moriatur, illam am­ inter utrumque firmatum est, quod nulli est pe­ plius ei dare non poteris. Nam quocumque tan­ netrabile aut permeabile, ut aiebai Abraham di­ dem ceciderit et ubicumque fuerit, non amplius viti epuloni, Lue. avi. Huic sensui optime inhæillum revocabit tua beneficentia ad vitam ; ma­ rel communis Palruia ct interpretum expositio, turanda igitur, et non procrastinanda eleemosyna qui ligni casum interpretantur hominis mortem : indigenti. Qua fere ratione divinam misericor­ homo enim est arbor inversa, quia radices, puta diam allicere conabatur Job vu, 7, dicens : « Me­ caput cum capillis mittit sursum, ramos vero, mento quia ventus est vita mea, et non reverte­ puta pedes deorsum. Unde illud cæci a Christo Cidwt tur oculus meus ut videat bona; n et vers. 21 : illuminati : « Video homines velut arbores amlal « Ecce, nunc in pulvere dormiam : et si mane me bulantes, » Marc, vin, 24. Sensus ergo est, q. d. ttocll. quæsicris, non subsistam. » In quemeumque locum et statum homo in morte >ynam,quia semper metu aliquo infantis > conjectant et divinant; unde sic vertit : «Mulli vel fu tune necessitatis percelletur, qui illum a qu® e cœlo eventura sint præscirc gestiunt, nec dando retrahet, manusqueejus claudet; unde fiet (ieest qui in nubes intuens ventumque exspectans, subinde ut frumentum in horreo putrescat, cujus a mésse aut ventilatione abstinuerit, re inani con­ rei exemplum est apud Moschum in Prato spiri­ fisus; nec eorum quæ divinitus futura sunt, quid­ tuali, cap. Lxx&v. Significat ergo hæc parœmia, quam cognoscens. » Huc accedit S. Athanasius in non nimis anxie cogitanda cl metuenda esse pe­ Synopsi, qui ex hoc loco arbitratur prosterni a ricula et difficultates quia occurrunt in exercenda Salomone « /Egyptiorum religionem circa divina­ virtute, præsertim eleemosynæ, sed illa commit­ tionem ex hominis nativitate. » Accedit Chaidanis : tenda et resignanda esse divinæ providentia*, ac « Qui, inquit, observat divinos cl ariolos, vix magno animo inagnaque in Deum confidentia li- temere hac vita res preclaras aget, cl qui a side­ beraliter benefaciendum esse cuilibet egenti ; sic ribus sensum aucupatur, non augebit mercedum ; enim liber/lem vicissimcrga nos Deum experie­ augures enim vento perquam similes sunt, qui mur. Vere Seneca, epist. 13 : a Plerumque, in­ hominis palma concludi non potest; at planet® quit, suspicionibus laboramus, etc. : non coar­ nubibus cœli comparantur, quæ semper eunt, guimus illa quæ nos in metum adducunt, nec neque unquam redeunt. » Verum primus sensus, excutimus; sed trepidamus, et sic vertimus terga, quem dedi; est genuinus. quemadmodum illi, quos pulvis motus fuga pe­ Tropologice Albinus per ventos accipit eos qui Trogolo corum exuit castris, aut quos aliqua fabula sine nobis adversantur; per nubes, qui nobis blan- s*w. auctore sparsa conterruit. Nescio quomodo magis diunlur : sic ct S. Hieronymus : « Qui tantum, vana perlmb.ml : vera enim modum suum ha­ inquii, co tempore Dei verbum predicai, quo bent; quidquid cx incerto venit, conjectura) et populus libenter auscultat, et secunda aspirat paventis animi licenti® traditur. Nulli it ique tam aura, tumoris sator négligeas ct ignavus agri­ p rntetosi, tam irrevocabiles, quam lymphatici cola est : in ipsis enim prosperis , dtiin nescimus ui ‘sunt : ceteri enim sine ratione, hi sine adversa consurgunt. Sed opportuni, importuné invnte sunt:» quia, ut idem subjicit, « nonnun- Dei senno cstpnvdicandus : nec fidei tempore ad­ q iam,nnlbsapparentibus signis, quæ mali aliquid versariorum nubium consideranda tempesta. De pronuntient, annuus sibi falsas imagines fingit; » qua in Proverbiis dicitur, Proverb, xxvi, 3pt 4 : Si370 COMMENTARIA IN ECCLESÏASTEN, cap. XL 371 cul pluvia vehemens ct inutilis, sic qui derelin­ qu.»* corpus embryonis animet et vivificet, ac sin­ quunt sapientiam, et impietatem laudant. Abs­ gulis membris intime scmì uniat, ct quasi incor­ que consideratione ergo nubium et timore ven­ poret. Rursum, sicut ignoras quomodo ossa tot torum , in mediis tempestatibus seminandum est, tantaque embryonis tam connexe et apposite a nec dicendum illud tempus commodum, hoc Reo formentur el compingantur m ventre matris: inutile, cum ignoremus quæ via, et quæ voluntas sic pariter nescis antera hei opera, ac presertim sit spiritus universa dispensantis. » qua ratione Deus eleemosynariis succurrat, ut MyiUce. Porro S. Gregorius, 111 part. Pastor. cap. xvi, cum omnia ma libcraliter erogent,nunquam ta­ per ventos accipit suggestiones dæmonum; per men exhauriantur aut d« pauperentur, sed potius nubes, persecutiones hominum : a Qui observat rebus affluant et abundent instar fontium et flu­ ventum, inquit, non seminat, el qui considerat minum, quod sane opus est mirabile divinæ pro­ nubes, nunquam metit. Quid enim per ventum, videnti® el munificenti®, cujus effectum vides, nisi malignorum spirituum lentatio exprimitur? sed causam cl modum non vides. Illi ergo secu­ El quid per nubes , quæ moventur a vento, nisi rus te crede et committe, nec metu futur® ino­ adversitates pravorum hominum designantur? A pi®, eleemosynæ parcito, quia heus tibi copiose ventis videlicet impelluntur nubes, quia immun­ de omnibus rovidebil. Unde Auctor CatenœGrœdorum spirituum afflatu pravi excitantur homi­ cor. : « Oportet, inquit, semper bonis openbus esse nes. Qui ergo observat ventum, non seminat, ct intentos, nec attendere opportunitates ac lenlaqui considerat nubes, nunquam metit : quia quis­ tiones. Ignoramus enim quas dispositiones ha­ quis lentalioncm malignorum spirituum, quis­ bemus, quemadmodum et quæ in utero sunt ossa quis persecutionem pravorum hominum metuit, embryonum. Huic gnomæ similis est illa Prov. neque nunc grana boni operis seminat, neque XXII,S: a Dives et pauper obviaverunt sibi rutriustunc manipulos sancte retributionis secat. » Si­ que operator est Dominus, » 7. d. Deus ferit hunc milia habet XXVII Moral, cap. v. Rursum noster divitem, illum pauperem, ut dives pauperi suc­ Alvarez de Paz, lib.V, part. Il, cap. xx De Mediis currat, et pauper pro divile precetur, ut illi opes perfectionis, per ventos et nubes accipit commo­ semper ad erogandum suppeditet Unde Deus ditatem et amorem proprium, virtuti inimicum: exoratus reipsa idipsum facit et prestai. Dives « Qui observat ventum, inquit, non seminat, ct ergo pauperem alit, ac pauper vicissim divitem qui considerat nubes, nequaquam metet ; » est ac ditat, dum ei opes majores a Deo precatur et im­ si dixisset : Qui in omnibus quod sibi commo­ petrat. dissimum est exquirit, et quod jucundissimum Qu.e sit via spiritus.— Primo per spintum multi Vx/ ipiest explere nititur, is profecto semen non semi­ probabiliter accipiunt ventum, uti vertit Symmanat, ex quo premium æternum metal. Seminal chus de quo sermo precessi!; utrobique enim in rnctkk enim opera vitio propri® voluntatis et inordinali Hebreo eadem est vox nviruad; ventorum enim amoris infecta, quæ dum soli homini operanti viœ, motus et gyri sunt occulti, ac hominibus placent, fructum œterni præmii non ferunt. impenetrabiles, quia ex arcana providenti® Dei Ven.K 5. QUOMODO IGNORAS QUM SIT VITA SPIRITUS, ET dispensatione prodeunt, juxta illud Christi ad QUA RATIONE COMPINGANTUR OSSA IN MM RE PRAEG­ Nicomcdum, Joan. 111,8 : « Spiritus ubi vult spi­ NANTIS; SIC NESCIS OPERA DEI, QUI FABRICATOR EST rat; et vocem ejus audis, sed nescis unde veniat, omnium. — Pertinet hæc gnome ad eleemosynam, aut quo vadat, » quia, ut explicat S. Dionysius, ut patet cx præced. et scq. Ne quis enim timidus Cœ/tsL Ibcrar. cap. xv, venti habent «divinæ ac­ vel avarus se ab ea excuset, metu ne forte ipse tionis imaginem, propter celerem insuperabilem» rebus suis omnibus in alenda familia indigeat, que discessum, et propter principiorum atque occurrit dicens : «Qui observat ventum, non se­ fontium incognitas nobis , atque invisibiles late­ minat : et qui considerat nubes, nunquam metet, » bras. » Ita Thaumaturgus, Olympiodorus, Hugo, g. d. Non oportet tam anxie futuros ventorum Arias ct alii. Secundo et aptius, per spiritum accipias ani- Stctmda (lutus ctnubium pluvias extimescere, ut propter eos a serendo ct metendo congruo tempore avo­ main quæ corpus informal : agitur enim liic de cemur. heus enim est qui regit ventos ct nubes, compagino el formatione hominis in utero matris, facitquo cos servire hominum usibus, itaque eos ut palet ex seq. Vnde Chaldæus v« rtit: « Sicut moderatur el dispensat, ut sationem ct messem non potest libi omnino esse perspectum, qua tan­ non impediant, sed juvent et promoveant, etsi dem via anima spirabilis, et vite capax in corpus hominibus id initio non appareat, sed potius infantis infunditur, et in fœtum, qui visceribus contrarium, pula quod obfuturi sint, non profu­ utero gerentis nmtris continetur, el ignoras plane, turi. heus enim occultos modos cl rationes novit donec in lucem edatur, masculusne sit, an femi­ quibus edicit ul prosint, non obsint. Id probat na : sic uec judicare potes opera Domini, qui nunc exemplo formationis hominis dicens : « Quo­ omnia summa prudentia perficit » Ita S. Hiero­ modo ignoras qu® sit via spiritus, » etc., 7. d. nymus : « Sicut nescis, inquit, viam spiritus et Sicut ignoras qua ratione embryoni el corpori anim i' ingredicntis in parvulum, vt ignoras os­ exanimi in utero matris a Deo inseratur anima, sium el venarum varietates in ventre pnrgnantis, COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, CAP. XL quomodo ex vili elemento corpus homiuis in di­ trai in animam, ut homo cum non videat, imo versas effigies artusque varietur; et de eodem se­ sœpo non agnoscat, juxta illud Job ix ,11 : Si mine, aliud mollescat in carnibus, aliud dures­ venerii ad me, non videbo eum : si abierit, non cat in ossibus, aliud in venis palpitet, ct aliud intellignm. » linde B Isaías Abbas (exstat in Biligetur in nervis : ita Dei opera scire non poteris, blioth. SS. Pdtrum) oral. 19, in medio, sic legit : qui factor est omnium. Ita quoque explicant Ly- « Quemadmodum compinguntur ossa in ventre ranus, Hugo, Cajetanus, Clarius, Vatablus et gerentis, sic est via spiritus; » sicquc explicat de alii, qui viam spiritus interpretantur viam, qua Spiritu Sancto : «Nam sicut sancta Virgo gestavit li­ anima intrat in corpus hominis, dum vivere in­ lium Dei in carne,itaqui gratiam Spiritus Sancti no cipit. ac viam qua ex eodem egreditur, dum mo­ cipiunt, concipiunt et gestant illum in corde suo.» Er QUA HATIONE COMl’ÏKGÀNTUa OSSA IX VEXTIIE ritur. Porro quam occultus et obscurus sit ani­ ma* human© ortus, ejusdemque in corpus, sin- PRÆGXAXTIS. — Prmjnans hebraice vocatur plena, gnlaque ejti* membra introitus, ostendunt vari©, scilicet suo fortu et embryone gravida. Formatio imo contrari© hac de re philosophorum senten­ ossium et membrorum embryonis est opus natu­ ti©. Democritus cnim censuit animam, ©que ac rai, vel potius Dei admirabile; unde illud admi­ res certeras, cx fortuito atomorum concursu con­ rantur omnes philosophi el medici, ul Galenus, flatam. Plato in Timœo, quia rerum principia nu­ lib. De Usu partium; Lactantius, De Opifi.au Dei; meros fecit, animam quoque cx numeris compo­ Cicero, lib. II De Notura deorum; quin ct Psaltes, sitam pronuntiavit. Heraclitus, qui ignem rorum Ps. cxxxviif, 15 : « Non est occultatum, inquit, os naturalium principium statuit, animam exhala­ meum a te, quod fecisti in occulto :et substantia tionem calidam etiam opinatus est. Diogenes, et mea in inferioribus terræ. Imperfectum meum qui cx aere omnia composuere, aerem ; Thales, viderunt oculi tui, >» hoc est, non incognita tibi humorem; Critias, sa-iguinein; Empedocles, har­ ossium compactio meorum, membrorumque om­ moniam quamdam et temperaturam elemento­ nium interiorum in abdito ventris materni ( uti rum; Hippocrates dixit animam cs*e spiritum te­ vertit Chaldæus) velut in terræ penetralibus, ubi nuem per corpus omne dispersum. Plura vide ipse acu pictus sum quasi phrygionieo opere, apud Theodorelurn, lib. IX De natura hominis; quod attinet ad nervos, carnes, ossa, cutes. Hoc Nysscnmn, disp. De Anima; Lactantium, De Opi­ enim est Hebraice TiEpH ruchamli, id est voluta ficio Dei, cap. xvii; Plutarchum, lib. IV Dopin­ phrygione acu pictus sum, quod proinde Itali vo­ oti. philos. cap. ii el ip; Aristotelem, lib. De Anima, cant ricamo. Et Job cap. x et seq. : « Nonne, in­ quit, sicut lac mu Is i st i me, ct sicut caseum me cap. ii Ciceronem, 1 Tusad. Denique S. Augustinus, vir acerrimi ingenii, us­ coagulasti? Peli cl carnibus vestisti me : ossibus que ad mortem dubitavit de animæ origine, an et nervis compegisti me: vitam el misericordiam scilicet singulis infantibus singulæ animæ a Deo tribuisti mihi. » Porro prie cæleris partibus ct creentur, an vero sint cx traduce, ita scilicet ut membris, mira est in homine tot tamquo vario­ anima filii traducatur cx anima parentis, sicut rum ossiu n compactio, puta formatio, solidatio, lumen unius candclæ traducitur ct accenditur nexus, colligatio, articulatio, structura, uti vi­ ex lumine alterius, ut palet ex lib. 1 De Origine dere est in Anatomia Vesalii et cælcrorum. Hoc animæ, cap. xv,et lib. I Retract, cap. i. Hoc enim ergo est opus Elohim, ut habent Hebræa , id est posterius videbatur ei arguere traductio peccati Numinis omniscii, sapientissimi cl summe pro­ originalis, illud cnim cum anima videtur traduci vidi, quod sua efficacitate et vi omnia permeat, iu prolem ab anima parentis : sed contrarium penetrat, agitat, alit, vivificat. Emphasis est in jam definivit Ecclesia, animas hominum scilicet, tú venire pragnanlis, q. d. Dic mihi, si poles, qua in nativitate vel potius conceptione cujusque, a ratione venter unus mollis et tener pivegnantis Deo creari et creando infundi. Hinc sapienter ma- tot ossa dura cl solida embryonis elFurmat? qua ter septem Machalxnorum ipsismet ait : « Nescio, arle eadem tot musculis, nervis, lendonibus, inquit, qualiter in utero meo apparuistis : neque carlilaginibus, venis, arleriis, etc., vestit, intexit, enim ego spiritum et animam donavi vobis et compaginat? præsertim cum ipsa prægnans nihil vitam, cl singulorum membra non ego ipsa com­ horum sciat, imo non sentiat, qu© tamen tam pegi : sed cnim mundi Creator, qui formavit ho­ varia el artificiosa sunt, ut nullus phrygio, licet minis nativitatem, quique omnium iuvenit origi­ oculatissimus el peritissimus, ea non dico varie­ gando formare, sed nec acu pingendo exprimere nem, » etc. II Machad, vu, 22. Ten». Tulio, S. Bonaventura per spirilum accipit et repræsentare valeat. Deniquehæcparœmia significat quod,sicut Deus Deum ct Spiritum Sanctum, q. d. Ventos et nu­ bis, de quibus sermo præcessit, Spiritus divi­ ossa diversa et subinde adversa apte in corporo nus occulte per omnia permeat, format, cogit, connectit ct compingit, ut sesc invicem juvent et movet, disp* nsat. Bursum idem Spiritus ossa in­ firment, sic pariter idem dirigat et connectât fantis in utero matris, ut sequitur, occulte for­ ventos el nubes etiam contrarias, ut non obsint, mat, aptat, nectit, compingit. Mystice, idem Spi­ sed prosint semini ac messi : item omnia adversa ritus ita occulte per gratiam cl operationem in­ el prospera, ac prmscrlim illa, quæ millantar COMMENTARIA ÎN ECCLESIASTEN, cap. XL Veri. fi. annonce caritatem ct inopiam, oinnesquc diiHcullatesctpericula, quæ hominem metu percellunt nvocantqiie ab eleemosyna: quod, inquam , hæc omni i Deus dirigat,disponat9 combinet, ut non inopiam, sed copiam potius cleemosynario affe­ rant. « Quoniam diligentibus Deum omnia (Deo di­ rigi nle) cooperan tur in bonum,» Ztem.vm,28 : Deus cnim omnes causas secundas regit, contemperat, connecti!, ut serviant commodis suorum amico­ rum ct electorum. 6* MaNBSBRINA SEMP5 TUUM , ET VE5PE1ÌE NE CESSET MANUS TUA : QUIA NI>CIS QUID MAGIS ORIATUR, HOC AUT illud; ET SI UTRUMQUB SIMUL, MELIUS EIUI. — Pro non cesset, Symmachus vertit, nc dimittas ma­ num tuam; Hebræa, quiescere ne facias; Septua­ ginta, ne remittat manus tua. Pro quid oriatur, Hebraice est TwD' iichsar, id est dirigetur, pro­ veniet ; Aquila, proficiet / Symmachus, reperiti vel assequatur, scilicet manus tua; S. Hieronymus, rectum erit, vel quid placeat ; Tigurina, quid com­ modius futurum; alii, quid magis conveniat, q. d. Nescis an matutina eleemosyna, an vespertina sit tibi, æque ac pauperi, utilior Deoque gratior. Chaldæus hanc gnomen accipit de generatione filiorum; unde sic vertit, juventute ineunte tua, uxorem duc, ut liberos suscipias: sic cnim te natu grandiore, illa velut pars tui finem pariendi non fa­ ciet. Neque hbi tamen cognitum esse poterit, sí unus cx cis ad bonum sit electus,sitne hic vel alter, duove etiam simul recti futuri sint. Verum hic sensus car­ nalis est et Judaicus, nec ad rem propositam fa­ cit. Totus enim hic locus pertinet ad eleemosy­ nam ct beneficentiam. Sensus ergo est, q. d. Sicut prudens agricola, dum tempus est seminandi, quovis tempore (nam sub mane el vespere quasi sub duobus extremis, omnia media tempora quæ incurrunt intelligit ) seminat tam matutino quam vespertino suum semen, ut si unum parum feli­ citer, alterum felicius germinet el fructificet; aut si utrumque feliciter, duplicem el copiosam colli­ gat mebsem : ita lu, o fidelis, omni tempore be­ nefacito, ncc ullo ab eleemosyna vel bono opere cessalo , quia si unum non succedat, succedet alterum, fructumque speratum afferet: si utrum­ que, plane fies compos voti. Denique uiriusquo merces tibi certa parata est apud Deum. UaS. HieScmp^r ronymus : « Nc eligas, inquit, cui bene facias, kne i- sed ct cum bene feceris, nunquam a bono opere gcQjum. desisi. Matutinam justitiam vesper inveniat, ct vesperi misericordiam solis ortus accumulet. In­ certum est cnim quod opus magis placeat Deo, ct ex quo tibi fructus justitiæ præparetur. Potest autem accidere ul non unum, sed utrumquo pla­ ceat Deo. Aliter : Et in adolescentia el in senecta equus tibi labor sit. Ncc dicas : Dum potui, la­ boravi, debeo in senectute quiescere. Nescis cnim an in juventute, an in œtate longeva placeas Deo. Nec prodest adolescentia) frugalitas, »i senecta du­ catur in luxu. In quacumque cnim die erraverit justus, veteres eum justitiæ u morte liberare non ra poterunt. » Solet enim senium senibus afferre torporem cl tenacitatem, ut quia sunt frigidi et timidi, tunc sibi plus comparent viatici, cum mi­ nus viœ vitæque superest. Ita Lyranus. Accedit Olympiodorus qui sic exponit, quasi di- Mirali, cat : A principio vitæ stude virtutibus usque ad ejus finem, juxta illud Christi : « Me oportet operari, donec diesel,» Joan. ii,4: «Virtutem aggressu»,in­ quit, persevera m»que ad finem : neque enim no­ visti quænam ex luta bonis operibus placitura smt judici, i 1 ! ane quæ juxta carceres peregisti, an ea quæ jam perductus ad metam. Quod si utraque eodem pariter modo approbentur, bonitatis et perfectionis plena censebitur hujusmodi operatio. Aut aliter ita intellige : Ab ineunte pueritia ope­ rare virtutem, neque dixeris : Nunc adolescentior cum sim, fruar deliciis quas habet vita, postea vero cum ad senectutem pervenero, ad po»n^en­ fiarli me convertam : nequaquam enim no^ti quid tibi eventurum sil, aut quando aderit finis vit.e. Est itaque opere pretium operari semper virtu­ tem, summaque contentione ad hanc assequen­ dam conari. Oportet etiam sæpe Deum precari, ut quæ ipsi operamur, suæ sint majestati placita ct bonitati. » Nulla ergo vacatio ab op re conce­ ditur homini in hac vita; nam ul ail Job,cap.v, 7 : a Homo nascitur ad laborem,el avis ad vola­ tum. » Et Psaltes, Psalm, cm, 23 : «Exibit homo (mane orto sole) ad opus suum, et ad operationem suam usque ad vesperum.» Quare crescere debe­ mus in virtutibus æque ac meritis quotidie, usque ad ultimum vitee halitum. I nde sapienter Damas­ cenus, orat. De Dormit. Virginis, ait, morte jus­ tos omnino perfici sanctosque effici, quæ id ip­ sis affert, ut in eorum virtutem nulla jam mutatio cadat. Tropologice S. Hieronymus per mane et VOS- Trcpctepere ac* ipil Vetus Testamentum et Novum, quod est veluti pluvia serotina ct matutina. « l-nde et nunc admonemur, inquit, ut sic legamus legem veterem, ne Evangelium contemnamus; sic quœramus spiritualem in veteri Testamento intelligentiam, ne m evangelistas ct apostolis hoc tan­ tum putemus sonare quod legitur ; ignorare cnim nos in quo magis scientia nobis a Deo tri­ buatur et gratia, felicemque eum esse, qui utrum­ que in commune sociaverit, et quasi unum cor­ pus effecerit. Quod qui fuerit consecutus, videbit lucem, videbit Christum solem justitiæ. » Rursum per mone et vespere accipias prospera et adversa, sive bonæ sortis ortum et occasum, q. d. Ncc in rebus secundis, nec in adversis ces­ sandum est a virtute: in adversis exerce humi­ litatem, patientiam, fortitudinem; in secundis, modestiam, temperantiam. gralitudinem,in utris­ que, ch.iritatem et l.>eneficcutiain ; quare nullam bene agendi occasionem prelerlobi sinas, ul sj priora minus placita sint Deo, posteriora vel pos­ trema magis placeant. Preclare Seneca, epist. 12 : « Itaque, inquit, sic ordinandus est dies om- 374 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. XT. nis tanquam cogat acrmen, ct consumat atque ex­ mœum Platonis, ac Plinio, lib. II, cap. vr : « Mundi pleat vitam, p Et inferius : « In somnum ituri læli anima, siderum ccelique rector, natura* regimen ct numen. » Numen, id est nutus et potestas, ait hilaresque dicamus : Festus, a nuo, nuis, quod veteres pro volo usur­ Vixi, cl quem dederas cnrsnm, fortuna (potius Deus pabant. Hinc denique nonnulli, teste Plutarcho, alme), peregi. » lib. De occulte vivendo, putarunt animam esse lu­ Mane semina semen tuum et vespere. — Noster men quoddam, eo quod ipsa impense lumine Delrio, adag. 300, pag. 2, per mane et vespere acci­ gaudeat, ct ignorantiam tenebrasque aversctur. pit duo tempora serendi, scilicet tempestivum et Quocirca Anaxagoras, teste Laertio, dixit homi­ serotinum, sicut pluvia tempestiva dicitur quæ se­ nem natum esse ad hoc, ut videret solem ejusmen satum humectât, ut germinet; serotina, quæ que lucem ; ac Graeci hominem vocarunt ç&ra, id grana jam formati maturat. Unde Symmachus cst lucem, quod solus luce Solis Verbique divini vertit, prcecox amina semen tuum, sed et serotinum in mente collustratus, eodem ct alios collustret. ne remittat manus tua. Verum in Scriptura nus­ Ita Nazianzenus. Audi Lactantium, lib. 111 Dc Falsa quam fit mentio tempestivae vel serotinæ sationis, rdig. cap. xu : « Tanti est ( ut Anaxagoræ visum sed tantum pluvke. Proprie ergo accipe mane et est ) contemplatio cœli, ac lucis ipsius, ut quas­ vespere, q. d. Cum sole, imo ante solem oriatur cumque miserias libeat sustinere. » S. Hierony­ nostrum benefaciendi studium ; idem non nisi mus ejusque sequaces hanc gnomon referunt ad cum sole occidat, ut sol oriens benefacientes in­ praecedentia, quasi dicat : Mane ct vespere, id veniat, el occidens benefacientes dimittat. Bene­ est assidue ct semper, semina semen elcemosynæ ficentia nos mane lecto excitet, vespere ledo red­ bonorumque operum, quia, si id feceris, conse­ dat. Frigide R. Akiba : Cum mane, inquit, aliquid queris praemium, scilicet dulcissimum lumen glo­ pauperi dederis, et vespere redierit, vacuum ne di­ ria?, in quo videbis solem justitiæ Christum Do­ minum in gloria cœlesti. Verum hic sensus mys­ mitte. Et St ÜTRÜMQUE SIMUL, MELIUS ERIT. — Ilebræa, ticus cst ct symbolicus, a^que ac ille R. Haccados, et si ambo ipsa, sicut unum bona, q. d. Nescis an qui per lumen accipit filios : hi enim sunt quasi utrumque futurum sit paris bonitatis, an unum lumina parentum, q. d. Semina, id cst genera filios ; hi enim erunt lux et splendor libi tuæque æque bonum erit ac alterum. Verum Noster bona accepit pro meliora; Hebraei enim utuntur familiæ. Dico ergo hanc gnomen pendere ct perlinere positivo pro comparativo quo carent ; unde cla­ rius et significantius vertit, et si ulrumque simul ad sequentia : ibi enim expletur, q. d. Dulcis qui­ dem est hæc vita et lucis usura, in qua solem ( oriatur ), melius erit (1). vm. 7. 7. Dolce li men, et delectabile est oculis videre fulgidissimum jucunde contuemur; sed tamen L,¡\l\ob’ solem. — Lux enim nobilissima, jucundissima, illi brevi succedet mors, quro nos horridis undi­ cadesti*, utilissima et vivifica est qualitas; sol que tenebris involvet. Mortis ergo instantis me­ quoque cst oculus mundi, et a vas admirabile ex­ mor, noli dulcedine vitæ ad nimias voluptates celsi, > Ecrit. cap. xliu,2. Vide ibi dicta. Vide abuti; sed ca moderate utere ad omnem virtu­ ct Dracontium, lib. Iff&raim., ubi lucem inter alia tem et beneficentiam. Itaque dum vivimus, vita celebrat (exstat tom. Vili Diblioth. SS. Patrum) : fruendum, vel potius modeste et honeste uten­ dum est, ul quam plurimos officiis et benefi­ Lux jubar «tbercum, lux noctis limes ct umbra. ciis adjuvemus, memores imminentis mortis cl Lux facies rebus cunctis, et lux elementis. judicii. Lux geutlis fachsque calor, lux gratia solis. Lux decus astrorum, lux aurea cornua lunæ. Nola, ab hoc loco usque ad finem libri, Eccle­ Lux fulgor cœli, lux et primordia mundi. siastes, sive Salomon, amolitur a se omnem sus­ Lux splendor th minx, lux magni temporis index. picionem epicureismi, ac vitæ voluptuariae, quam Lux honor agricolis, requies lux omnibus xgris(S). superius, saepius commendando ut quis læte re­ Hinc et Varro, lib. V De Ling. Latina , diem, qui bus suis utatur, dum vivit, nonnullis ingessit. vehit luccm, a Deo dictum putat ; vel ul Festus, Unde hic serio nos admonet finis nostri, scilicet quod dàini sit operis; vel a Jove, quern Aíx nun­ ut a vanitale ad veritatem, a tempore ad aeterni­ cupant. Hine et sol a Cicerone, lib. 11 De Natura tatem mente el affectu transeamus, qni pariter cst Deor. vocatur a princeps siderum n; ab Heraclito, finis et scopus totius libri, ut palet ex ejus prin­ teste .Macrobio, lib. 1 in Somnium Scipionis, cap. cipio cl fine. Huc accedit Thaumaturgus qui hanc xi : « Fons lucis et cor cœli ; » aChalcidio in Tí- gnomen nectens sequentibus, ita omnes a vers. 10 uno nexu apte contexit : « Si autem quis se­ (l) An erro ambo sicut unum, id est ex aequo bona, id enni raliocinctur quam pulcher sit sol, quam sua­ est prospere sini successura. Sensus : Cum futurorum vis hæc vita, quam jucundum in summa felicitate ignaras ris, tutissime ibis, sì quodvis tempus ct quam­ longævum fieri, et quam horrendum perpetuumvis occAMouem in USUS tuos vertas, agasque quæ tua que malum sil mors, nihil omnino afferens com­ sunt, cetera Deo Laqueos. (i) (>»nf. Euripidem, Iphigcn. in Aulide, ver». 1218 : modi, unde sentiat nos fruì debere omnibus prae­ sentibus, utcumque videantur suavia. Insuper ▼4U pXVXUV. Ln'ls < logii. COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN. cap. XI. 373 ct ndolesoentibn» consulat sun /date abuti, per­ Anagogice, Chaldaeus hanc gnomen explicat de mittere animabus suis omnem voluptatem , in­ lumine gloriæ, quo beantur Sancti in ciU. si dim diebus ivleniitaUs conferas, vunum rnr, Itoscomullerus pios sunt comprehensuri ; atque idcirco omni vertit, Mabitur... recordatur, huc setisuîQUOd dixerat, studio declinata malo bonumque operatur* lime juaind.un ess hujus vitæ usomm, eo probat, quod si quis «’t inultos anno-» vivat, tamen non sit vii.r pertauux* Olympiodorus. COMMENTARIA IN’ ECCLESIASTEN, cap. Xí. 376 tempore, quo venerit super aim malum, propter va­ nitatem quam fecit. Tertio, dies multi et tenebrosi sunt dies roternitatis, quos impii miserrimos el perpetuos agunt in tenebris gehennæ. Ha Olympiodorus : « Repu­ tat, inquit, animo tenebrarum dies, qui in futuro sæculo sunt impios comprehensuri, peccatores­ que post rerum omnium vanitatem ad (eterna venturos supplicia. » Qui cum venerint, vanitatis arguentur prete­ rita. — Hebrea, omne quod venit est vanitas; S. Hieronymus, omne quod venturum est vanitas; alii, omne quod subsequitur, vanum erit; Vatablus, omnis qui nascitur est vanitas, q. d. Quidquid venit el evenit in hoc mundo, vanum est : sicut enim preterita evanuerunt, sic presentía illico transeunt ct evanescunt, ac futura transibunt et evanescent. Ex preterita enim rerum vani­ tate, licet certo conjicere et metiri presente!» el futuram; quod ut indicaret Noster, solerler vertit, qui cum venerint, vanitatis arguentur profe­ rita. Sapienter ergo S. Remaclus, Episcopus Trajectensis, moriturus, hoc ultimum suis dedit moVin u- nilum : « Tota sapientis vita quædam debet esse r commentatio mortis. » Quin el Plato ait : « Phi1 .ortu, losophia (ethica) non esi aliud quam meditatio mortis, » Vitam S. Rcmacli scripsit Notgerus ejus successor. Exstat apud Surium, die 3 septemb. Vet'.*. 9. Lætark ergo, JUVF.MS, in adolescentia tua, et in bono sit cok tuum in diebus juventutis tu.b, ET AMBULA IN VUS CORDIS TUI, ET IN INTUITU OCULO­ RUM TUORUM : ET SCITO QUOD PRO OMNIBUS HIS AD­ te in diebus adolescentia tua, et ambula in humilitate in viis cordis tui, et sta admonitus in visu oculorum tuorum, ct non aspidas malum; et notum sit tibi, quod pro omnibus adducet te Deus in judicium. Ve­ rum ambulare in viis cordis el in intuitu oculo­ rum significat gaudium non spirituale, sed sen­ suale et carnale, juxta illud cap. ii, 10 : « Et om­ nia, quæ desideraverunt oculi mei, non negavi eis: nec prohibui cor meum quin omni voluptate frueretur,et oblectaret se in his, qua» pneparaveram; et hanc ratus sum partem meam, si uterer labore meo. » Et hoc quoque non aliud voluisse Septuaginta patet ex interpretatione Thaumalurgi, quam recitavi vers, præced., cx qua liquet eum in Septuaginta non legisse rò «umjuc, id est, irrepre­ hensibilis; aut si legit, ita interpretari, q. d. Am­ bula in viis cordis lui irreprehensibilis, id est vive ut libel, sic ut nemo te reprehendere audeat, ulque tu nullius reprehensionem metuas, vel au­ dias et in cor admittas. Est ergo concessio, q. d. Liete et jucunde fruere, o adolescens, voluptati­ bus adolescenliæ, ita tamen ut memineris te ea­ rum rationem redditurum Deo in judicio; quod ut recte facias, modeste et honeste iis utere. Huc facit proverbium Arabum, Cent. I, num. 69 : « Vive, aselle, quamdiu floret pabulum; » fruere pabulo, quamdiu illud obtines : brevi enim deliciet, nec obtinebis. Vivere enim est tÆuzx'hw, id est gau­ dere ct frui, quod Galli dicunt se donner bon temps. Vel potius est ironia, q. d. O juvenis, qui per adolescentiain ardes sanguine, spiritibus et concupiscentiis, age, in bono cor luuin sit, id est cor tuum exhilara (bonum enim sumitur pro hi­ lari cl jucundo); unde S. Ambrosius, Exhort, ad virgin, vertit, oblectet te cor tuum, ambula in viis cordis tui, id est sequere desideria tui appetitus, et in intuitu oculorum tuorum, ul quod oculi lui concupiscunt, id prosequaris, indulgí) tuis desi­ deriis, satia te tuis cupidinibus; sed « scito quod pro omnibus his adducet te Deus in judicium. » DICET te Deus in judicium. — S. Hieronymus hinc inchoat cap. xii. Pro juventutis Hebraico est YTrmrD Lechuroteca, id est, electionum tuarum, id est in (elate plane electa et florida; juventus enim est ver, decoret flosælatum omnium : quare tunc cuique eligendus est status et optima vitæ ratio, ul optimam ælatcm optime transigat, Deo­ que optimo dedicet. Septuaginta addunt id est irreprehensibilis, immaculatus, inculpatus. Frange loros, pete vina , rosas cape, lingere nardo: Unde vertunt, ambula in viis cordis tui immaculaIpse jubet mortis te meminisse Deus. tus. Sic quoque vertit Arabicus. Rursum pro : « Et in intuitu oculorum tuorum, » Septuaginta Quare si sapis, metu mortis et divini judicii re­ Romani legunt contrarie, et non in intuitu oculo­ frena luas voluptates, resiste tuis cupidinibus, rum tuorum. S. Ambrosius vero Exhortât, ad virg. amores vanos mortifica, ut judici, qui concessit sic legit : Ambula in viis coniis tui sine macula, et eorum usum, sed vetuit abusum, congruam red­ in aspectu oculorum tuorum, et non in audacia oculo­ das rationem. Ita Thaumalurgus, S. Bonaventura, rum tuorum, hoc est, inquit, « in aspectu spiritali, Hugo, Caj»Uanus,Tilelinannus el alii. Adolescentia non in audacia sæculari. n Verum Complutenses enim, ut docet S. Ambrosius, De Interp.Job cap.vn, leguii* eodem modo quo Hebrea, Latina et Syrus, el Aristoteles, Vili Ethic, cap. vi : « Calore corpo­ scilicet, in intuitu oculorum tuorum. Quocirca ris fervente, (estuque sanguinis vaporantis ignes­ S. Ambrosius, Albinus, Olympiodorus, el S. Gre­ cente, ut invalida est viribus, ila consiliis infirma, gorius, XXIV Moral. cap. iv, censent juvenes hic vitio calens, fastidiosa monitoribus, illecebrosa invitari ad gaudium spirituale, ad quod invitat deliciis. « Quare acribus stimulis timoris judicii Apostolus Philipp, iv, 4, dicens : « Gaudete in Do­ et gehennæ a suis cupidinibus coercenda ct refre­ mino semper: iterum dico, gaudete. Modestia nanda est. Quocirca S. Anysia Martyr solebat do vestra nota sil omnibus hominibus : Dominus juventute conqueri dicens : « O insidiosam ©to­ prope est. n Hinc et Chaldæus vertit, lodare, ju­ tem, qu® aut lædit, aut læditur! Pulchra res est venis, in diebus mventutis tua:, et sit cor hilare in seneclus. Hei mihi! longitudo temporis me mats- vn COMMENTALA IN ECCLESIASTEN, cap. Xî. tilia afficit, quæ tamdiu separat a cœleslibus. » tom. IV, ubi quinque telonia quasi tribunalia re­ Eadem brevissimo somno utebatur, dicens : censet, in quibus anima artemonibus,seu sævis« Malum est mihi dormire, cum meus inimicus simis publicanis, accusatur de singulis, quæ per vigilat, n Ita habet ejus Vita apud Suriutn ultimai quinque sensus peccavit : « Tenetur, inquit, ani- Qnlnr* edit. 29 dccembr. Porro ironia et surcasnmS; id jiiib a sanctis angelis per aerem sublimis preteest hostilis irrisio, frequens est in Scriptura pra> riens, invenitque quosdam quasi publicanos as- «rpm sertim in Prophetis, ul Thren. rv, 21 : «Gaude,et censum custodientes, et ascendentes animo* preUntare, filia Edom, » cui mox excidium a Nabu- hendentes prohibentesque. Nam quisque publichodonosore inferendum intentatur : «Ad te quo­ canorum propria habet peccata, quæ ilhs objiciat; que perveniet calix ( iræ et vindicta’ Dei ) ine­ alius perperam dicta, quæcumque ore el lingua briaberis, atque nudaberis, n Similia sunt Dan. commissa sunt, mentiendo, jurando et pejerando; v, 18, ubi insultat Balsasari; et Ezech. xxvm, 12, quum superflua, nugatoria el vana verba, tum ubi insultat Tyro, æque ac Pharaoni, cap. xxxi, helluationes, vinique abusum et luxum, et immo­ dicos in decorosque risus, levia et inhonesta os­ <8, ct cap. xxxi!, 19. Et scito quod pro omwibus ins adducet te Deus cula, cl impudica cantica. AI nancti angeli, animum m judicium.— a Cujus judicium, ait Tertullianus, ducentes, proferunt cl ipsi quæcumque ore lin­ lib. De Patientia, non in compede aut pileo ver­ guaque locuti sumus bona, supplicationes, gra­ titur (servi enim mali damnabantur ad compedes, tiarum actiones, psalmos, carmina, laudes, divi­ boni vero donabantur libertate, cujus insigne erat nos canius, scriploruinquc lectiones, et quæcumpileus), sed in ætcrnitale aut pœnæ aut salutis. » que per os ct linguam bona Deo promisimus. SeJudicium autem Dei complectitur, primo, strictum cundum tclonium est oculorum visus, quæcumque examen juventutis in voluptatibus exacte; se­ indecoro aspectu, curiosoque et effrenato intuitu cundo, sententiam judicis; tertio, supplicium, et faUaci nutu committuntur. Tertium teloni um Gd>djì puta gehennam. Huic gnomæ similis est parœmia est auditionis, ct quæcumque per hunc sensum d# jMil- Arabum, Cent. I, num. 20 : «Omnis ovis suspen- impuros spiritus accipiunt. Quartum est olfactus IU dilur c calcaneo suo in macello, » id est, unus­ odoriferorum unguentorum, el suavium odorum, quisque judicabitur et punietur super moribus quæ mimas el impudicas decent mulieres. Quin­ suis, præsertim ultimis et finalibus vite, juxta tum est eorum, quæ manuum tactu perverse et illud Galat. vi : « Unusquisque onus suum porta­ improbe facta sunt, et cæteræ viliorum tabernas, bit. » Huc facit aurea gnome R. Achabiæ lilii Ma- invidile cl æmulationis; inanis gloriæet superbite, haleel in Pirkc Avoth, cap. m : « Tria, ait, tibi con­ acerbitatis el iræ; iracundiæ et furoris; scortatio­ sideranda sunt, quibus a peccato coercearis : quæ nis el adulterii el mollifici; homicidii ct veneficii, origo tuæ conditionis est, quis finis, et ante quem cæterorumque impiorum cl perversorum facto­ judicem ratio libi reddenda est. Unde tibi origo rum, quæ in presentía minutatim persequi non est? e fœtido spermate. Quo tendis? ad vermes ct licet, ul in aliud tempus differantur. Breviter eo­ tineas. Cui judici stare debes sententiam excep­ dem modo deinceps suos quisque animi morbus turus? Regi regum terribili, qui aufert spiritum ct peccatum publicanos habet, el tribuli quæstoprincipum, terribili apud reges terræ, Deo sancio res. Animus igitur, qui hæc et his majora plura­ ct benedicto. » Ibidem R. Eleazar ait : « Qui nati que cernit, quanto putas in mclu ac trepidatione sunt, oportet eos semel mori; qui mortui sunt, est, donec sententia feratur, et ejus libertas ve­ oportet cos rursus in vitam resurgere ; cl qui sur- niat? Illa est hora doloris, periculi gemitu*que rexerunt, oportet cos judicari, cl scire quod Do­ plena, atque inconsolabilis, donec videat quid minus ipse sil Deus formator hominum, ct mundi fulurum sit. » 10. Aufer irax a corde tuo, et amove (Hebraea ve», io. creator, el gubernator rectorque supremus. Ipse idem et litem movens, cl testis ad nos, ct judex. transire fac; Syrus distare fac, Arabicus spolia Benedictus sil ille sanctus ct justus, in quo non malitia humanitatem tuam) malitiam a CAR.xb tua. est iniquitas, ncc oblivio, ncc respectus in faciem, Adolescenti k enim et voluptas vana sunt. — Ab nec munerum aut personarum acceptio, propte- hoc versu Complutenses cl Biblia Regia, Cbalrca quod omnia ejus sunt, ac scito eventura om­ dæus, Olympiodorus, Albinus ordiuntur cap. xii. nia juxta mensuram eorum, quorum tibi ratio Est conclusio educta ex versu precedenti, q. d. reddenda est. Cavo autem ne in vanam ct stultam Quia Deus te adducet in judicium, ul judicet te spem ascendas, qua futurum libi sepulcrum re­ de concupiscentiis cordis et oculorum, aufer et fugii locum nequidquam presumas, et frustra reseca eas a le, præsertim iram cl libidinem. ITo polliccarc; inconsulto enim te creatus cs, incon­ voluptas 9 perperam aliqui legunt voluntas. He­ sulto iterum te genitus es, et vivis cl morieris, et braice est rrnnw saJiarut, id est nigredo, crepus­ ratio tibi reddenda est Regi regum sancto ct be­ culum , aurora, indeque juventus ; hæc enim esi quasi rosea aurora ælalis et vite. Unde Cianus, nedicto. » Porro judicii divini exactum ct terribile exa­ Vatablus, Cajetanus vertunt hoc loco, juventus ; men graphico depingit, et ad vivum ropneseùtat Pagmnus, pubertas; Chaldæus, dies nigredinis S.Gyrillus, orat. De exitu anima ot secundo adventu. capillorum : juvenibus enim nigrescunt capilli, so- 37R COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. XL ni bus albescunt ; molto magis juvenum mens ni­ nistrum astat ei canis venaticus, ad dextrum gra est, id est obscura, ignorans, creca , confusa. equus phaleratus. Nam, ul ait Horatius De Arte Septuaginta vertunt, tm, id est amentia, stul­ poetica : titia. ¿Noster melius vertit rotaptas, hrec enim sunt Gaudet equis canibusqiie ct aprici gramine campi, duo vitia juventutis, scilicet stultitia ct volup­ Cereus in vilium flecti, monitoribus asper. tas: stultitia nascitur ex inexperienlia et imperi­ Utilium Urdus provisor, prodigus arif, tia, voluptas ex fervore sanguinis et flore retatis. Sublimis, cupidusque, cl amata relinquere pernix. Est catachresis voluptas enim vocatur juventus, cujus quasi propria est voluptas, cum qua instar Denique adolescentia et voluptas vana sunt, quia aurone transit et evanescit juxta illud Osee xi, 1 : ulraque instar floris cito deflorescit, marcescit, a Sicut mane transit, pertransiit rex Israel. » Hinc corrumpitur, evanescit ; unde poetai adolesccnVarroni adulescentiari idem est, quod luxuriari, tiam vocant florem marcescentem, preserlim dum teste Nonio, cap. r; ct Terentius in Adelph. « Crede nequiter, id est luxuriose, vivit, juxta illud: mihi, ait, nor. est facinus adolescentium scor­ Nequitu est, quæ te non sinit esse senem. tari. * Porro hic taxat duo primaria juventutis vitia, Per malitiam enim nequitia, puta libido accipitur; scilicet iram in corde, el malitiam, vel, ut Am­ licet Campensis pro malitiam vertat, molestiam ; brosius legit nequitiam, Arabicus iniquitatem, id ^melius Tigurina, vitiositatem. Unde Thaumatur­ est libidinem in carne. Precipua enim carnis gus vertit, mala res est intemperantia, libido autem malignitas est libido, ait Olympiodorus et Thau­ ct spurcitia damnum et injuriam corporibus nostris maturgus, sub quibus cartera omnia comprehen­ afferunt. Adolescentiœ comes est insipientia, insi­ dit : ira enim est filia superbire et mater invidire ; pientia vero ducit ad interitum. Vere Cicero, lib. I Gnomi. libido fllxi c*t gulre,et mater acedire ; utraque De Legibus : « Ab ea, inquit, qure penitus in omni oritur ex calore ct ardore retatis juvenilis : hic sensu implicata insidet, imitatrix boni voluptas, enim calor juvenem excæcat, et praecipitem agit malorum autem omnium mater. » Et lib. De Se­ in voluptates et vitia, ac prresertlm in iram et ap­ ricei. : a In voluptatis regno virtus non potest con­ petitum vindicta, ac libidinem. AudiS. Hierony­ sistere. » S. Chrysostomus apud Antonium in Me­ mum : « In ira omnes perturbationes animi com­ lissa, part. H, cap. xx : « Ira, inquit, et cupidi­ prehendit, in carnis malitia universas significat tatibus facilius juvenes ducuntur et vincuntur ; corporis voluptates. Sic ergo, inquit, bonis sre- quare majorem quamdam custodiam requirunt, culi hujus fruerc, ne aut desiderio, aut carne de­ ac frenum durius. » Ibidem Nazianzcnus : « Ju­ linquas. Relinque antiqua vitia, quibus in ado­ ventus, inquit, est temporis restus. » Et S. Rasi­ lescentia tua vanitati stullitireque servisti, quia lius : « Juvenius est levis, et ad improbitatem juvenius insipientire copulata est (1). d proclivis; cupiditas effrenata, belluarum ira, te­ Similia habent Olympiodorus, Hugo, Glossa et meritas, injuria el inflationes, magnique spiritus Ferus quem audi : « Ne tristitiis vexetur, neve ad­ congenita et coalita mala, juventutis hæc sunt; versis frangatur, sed assuescat non irasci ct in­ invidia? adversus rem excellentem, suspiciones dignatione vinci, ubi viderit omnia pessime geri ; dc familiaribus. Denique malorum tanquam exa­ si quid viderit triste, sciat pertinere ad mundum, men juventuti connexum ct copulatum est, quo­ sinat alios invidere, ipse nolit perdere jucundam rum omnium fructum necesse est in subjectos vitam. » Omnes enim passiones sunl in appetitu redundare, proplerca quod magistratuum vitia irascibili, ubi preside! ira; vel in concupisci­ subjectis importent calamitatem, n Porro de vo­ bili, ubi president amor et libido, atque amor luptate juventutis illecebra ita censet S. Ambro­ suscitat iram, ut impedimenta quæ eum ve­ sius, lib. IV in Lucam : « Quasi clavis suffigitur tant frui bono amato, disjiciat. Hinc illud Lu­ anima corporeis voluptatibus, et cum semel adciani in Dial. Mere, et Maiœ : a Iracundi sunt, qui hreseril cupiditatibus, demersa terrenis difficile amant; » ct illud Aristotelis, II Wietor, cap. xii ; in altum potest revolare. » Nervosius S. Augusti­ « Juvenes, ait, omnia nimis amant, nimis ode­ nus, lib. XIV Dc Civit, cap. xvi : a Hæc (libido) runt ; ad irascendum apti sunt, acutœquc irre, sibi non solum totum corpus, nec solum extrin­ polentesque appetitiones sequi, d Quocirca, in secus, verum etiam intrinsecus vindicat, totum­ emblematibus juventus pingitur ut juvenis ani­ que commovet hominem, animi simul affectu mosus, diversis coloribus amicius, floribus co­ cum carnis appetiti^ conjuncto atque permixto. » ronatus , manu spargens nummos ; ad latus si­ Hoc significat illud Gen. vi,3: « Non permanebit spiritus meus in homine m reternum , quia caro ft) Maurer, ct amor* indlgnniiontm a corde, animo tuo, est. » In qure verba scribens S. Chrysostomus, et transire /ac, averte matum a corpore tuo. ct quidquid hom. 22 in Gen. : « Dc illis, inquit, dictum est, injnciindutn, molestum et noxium corpori tuo est, ab quod ipsi sint carnes, nam licet animam rationa­ co averte; nar/i adolescentia cl Juventus suiti hatilus. Sed lem haberent potiorem sui partem , perinde ta­ petitui tequi D. Hieronymi sensum, ul scil. ira sii animi unp-tus juTeotuUsquc effervescentia, malitia men vivebant sine ratione, ac si sola carne con­ starent. « VideS. Gregorium, lib. VI ini ^ero canus volnpUs, seu libido. COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. Nil. 3TO de Agng ait : « Caro homo efficitur, quando sen­ liosa in conspectu Domini mors sanctorum ejus. » sui carnis ratio subjugatur. » Et Cyprianus, De Et Servator ipse : « Nbd granum frumenti cadens Bono pudírit. ; « Impudicitia obscenum ludibrium in terram, mortuum fuerit, ip*um solum manet: reddit ministris suis,nec corporibus parcens, neo si autem mortuum fuerit, multum fructum affert,» animis, totum hominem suum sub triumphum Joan, su, 2 i. Et hæc est omnium victoriarum prælibidinis facit. * El Lactantius, lib. VI, cap. xxiii: stautis>ima. Ende in Scipionis Africani tumulo « Mens inquinatur contagione impudici corporis.» legitur hic elegantissimus versiculus ; Hanc rationis cum juvenili appetitu, sive spiritus Maxima coortarum vicloru victa \ulupUaet carnis, vel mentis et concupiscenti® luctam repraesentarunt veteres per Herculem cum An- 19 Boetius hoc ipsum Herculis factum celebrans thco,id est contrario vel adversario luctantem. ait : a Superata tellus sidera donat. » Porro Ful­ Hercules enim rationis, mentis et spiritus est sym­ gentius in Mythol. et Boccacius in GeneaJog. Dw. bolum ; Antheus vero corporis. Herculis pectus lib. 1, cap. v, tradunt Antbeum fuisse térro fi­ sapienti® est sedes atque prudènti®, quibus per­ lium, quem sæpiusa se prostratum, robu>tiorem petua est cum appetitu et voluptatibus pugna : resurgere cernens Hercules, advertens quod e semper enim appetitus rationi obsistit, nec po­ terne contactu vires recuperaret , jam fessum test ratio superare, nisi corpus ita in altum et ulnis in altum extulit, ibique tamdiu tenuit do­ procul ab terrenorum rerum intuitu extulerit, ut nec exspiraret. Fulgentius per Antheum accipit li­ pedes, hoc est affectus, nullum amplius fomentum bidinem, quæ ex sola carne nascitur, qua» tacta, a tellure accipiant, imo cupiditates el affectus, etsi fessa sit, resurgit. Verum ab homine virtuo­ qui terne sunt filii, prorsus interficiat. Quo de so castoque, carnis denegato actu superatur. genere mortis loquitur S. Paulus, Coloss. ni,cum Anthei meminit S. Augustinus, in lib. De. Civit., ait: a Mortui estis, et vita vestra abscondita est cumque vixisse tradit regnante Argis Danao et cum Christo in Deo. » Et David Psal. cxvi : « Pre- Eusebius, in lib. De Praprr. Evang. CAPUT DUODECIM. SYNOPSIS CAPITIS. Graphice et ingeniase per varia symbola ct (migmata depingit œrumnas senectutis et mortis, ut iis impellat juvenes ad spernendas voluptatum vanitates, d sectandam veritatem, verumque Dii cultum, antequam ado­ lescentium senectute commutent. Unde concludit vers. 13 . Deum time, et mandata ejus observa: hoc est enim omnis homo. Est ergo hic elegans amigma senectutis d agonice mortis, in quo per 21 symbola notantur 21 defectus, œrumnœ ct vitia senectutis. Primus est, vers. i, afflictio ex morbis variis; secundus, displiccntia et tædium rerum omnium; tertius, versu 2, quod calcstes motus ct influxus destituant $cnr$; quartus, continuez distillationcs d catarrhi; quinius, vers. 3, custodum, id est sensuum defectus; sextus, nutatio virorum fortissimorum, hoc est crurum d tibiarum; septimus, minutio molentium, id est dentium; octavus, caligo videntium per foramina, id isl oculorum; nonus, versu S, exilitas vocis ex ostiorum in platea, id est arteriarum in pectore constrictione d clausum; decimus, tenuitas somnid nocturna vigilia, ut ad vocem avis evigilent; undecimus, defectus aurium d auditus; duodecimus, vers. 5, timor, pavor d stupor; decimus tertius, canities similis amygdalo floribus candescenti; decimus quartus, tumor ventris, pedum d crurum instar locusta'; decimus quintus, fastidium cibi, cujus orexin excitat capparis; decimus sextus, abitus ex vita, quod scilicet mox ibit in domum atcrnitalis suir; decimus septimus, funus quod commuta amicorum piando celebrabitur ; decimus octavus, vers. G, ruptura funiculi argenta, id est con­ tractio mcdullœ spinea dorsi; decimus nonus, recursus vit to aurea, id est contractio meningis, sive in­ volucri cerebri; vigesimus, confractio hydriœ super fontem, id est, venarum d sanguinis ex jecore pro­ deuntium; vigesimus primus, confrad io roto super cisternam, id est, capitis ex corde spiritus haurientis. Porro lure vitia d ærumnæ senectutis in omnibus quidem senibus locum habent; unde d de omnibus hic agi­ tur, maxime tamen de iis qui in juventute per symposia ct libidines juveniles spiritus d vires exhauserunt : hi enim noxas juventutis luunt per morbos senectutis. Unde dc iis totum hoc caput accipit Osorius. Hinc d nuimulli illud applicant Salomoni, quasi ipse hic senii sui crrumsias describat, ex libidinibus adolescentia:. é Vere Cicero : Libidinosa intemperansquv adolescentia etlœtum corpus tradit senectuti. Aristoteles quoque, lib. VI Histor. Animal, cap. iv, ct hb. De Longitud, et brevit. vitæ, ac Plinius, lib.X, cap. xxxvi, docení animalia salacia ct in venerem prona brevis esse avi. Igilur dicas hic yulie ct luxuria: juvenilis donum 3*0 COMMENTALA IN ECCLESÎÂSTEN, cap. NTT. descnhi; videmus enim luxuriosorum corpora esse lurida, frigida, macilenta, marcida, morbida, mortifera', cerebro menteque minui, ac laborare epilepsia, oculis obtenebrari, palpebras pilosquc defluere, custodes domus, id c$t sensus omnes hebetari, laborare pituita et catarrhis; iisdem dentes laxantur et decidunt; Udem ex­ surgunt ad vocem volucris, id cst,prœ doloribus levis parvique sunt somni, minimaque sonitu evigilant; obsurdescunt fdiœ carminis, id est aures et auditus cis obtunduntur ; floret amygdalus, id est cito canescunt; impinguatur locusta, i. c. tumescunt cruribus ct ventre; dissipatur capparis, i. e. perit omnis appetitus; pleni sunt nausea, tèdio, fastidio. Audi Boetium, III De Consol, prosa 3 : Quid de corporis voluptatibus loquar, quarum appetentia quidem plena anxietatis, satietas vero pernitentia»? Quantos illæ morbos, quam intolerabiles dolores, quasi quemdam fructum nequitia» finientium solent referre corporibus? Tristes vero esse voluptatum exitus, quisquis reminisci libidinum suarum volet, in teli i get. Et S. Chrysostto­ mus, homil. Quod nemo læditur nisi a seipso : Qui'in libidine, inquit, vitam ducunt, resoluta quidem corpora et omni cera molliora circumferunt, atque agmine quodam infirmitatum repleta ; quibusque ad cumulum malorum, podagræ timor, et immatura senectus succedit, et est eis semper vita cum medicis et medicamentis. âfyifie*. jVys/ice, senium, agonia et mors hominis représentant senium, casum et occasum regni et reipublicœ, vel urbis, aut orbis totius, Inde Hebræi censent hic per migmata describi excidium Ilicrosolymœ illatum per Chaldéos et Romanos. Thaumaturgus vero, S. Athanasius in Synopsi, in Ecclesiaste, ct Bichardus de S. Victore, tract. De Medicandis plagis, quæ circa f inem mundi evenient, censent hic describi excidium orbis, ac plagas mundiultimas, signaquepraevia judicio extremo : imo utrique censent hunc esse sensum litteralem ; sed revera est mysticus, ut patet intuenti. Rursum persenium et mortem accipias quamlibet vité difficultatem et œrumnam, sive a Deo, sive ab homine immissam, tum publicam, tum privatam, qué bene operandi facultatem homini adimit ; ac proinde suadet hic Salomon, ut ante eam homo operetur quidquid boni potest, itaque sibi suœque œtcmœ saluti tempestive consulat, et prospiciat. Troppo Tropologice, senium ct mors naturalis hominis représentant senium et mortem spiritalem peccatoris, dumper peccatum spoliatur gratia, quæ lux est ct vita animé, omnibusque anima potentiis ct viribus sauciatur ct læditur : ac mullo magis dumper mortem cx hac vita abit in mortem secundam gehenna, ubi omnibus cor­ poris et animé membris miserrime excruciatur ct dilaniatur. Hoc ergo énigma est schema animé peccatri­ cis et damnatœ. Ita S. Hieronymus, Albinus, Olympiodorus, Hugo et cœtcri. 1. Memento Creatoris lui in diebus juventutis tuæ, antequam veniat tempus afflictionis, et appropinquent anni, de quibus dicas : Non mihi placent : 2. antequam tenebrescat sol, et lumen, el luna, et stellæ, et revertantur nubes post pluviam : 3. (piando commovebun­ tur custodes domus, et nutabunt viri fortissimi, et otiosa? erunt molentes in minuto nu­ mero, et tenebrescent videntes per foramina : 4. ct claudent ostia in platea, in humilitate vocis molentis, et consurgent aJ vocem volucris, et obsurdescent omnes filia? carminis. 5. Excelsa quoque timebunt, et formidabunt in via, florebit amygdalus, impinguabitur locusta, el dissipabitur capparis : quoniam ibit homo in domum ælernitatis suæ, et circuibunt in platea plangentes. 6. Antequam rumpatur funiculus argenteus, et recurrat villa aurea,el conteratur hydria super fontem,et confringatur rota super cisternam, 7. el rever­ tatur pulvis in terram suam unde erat, et spiritus redeat ad Deum, qui dedit illum. 8. Va­ nitas vanitatum, dixit Ecclesiastes, et omnia vanitas. 9. Cumque esset sapienlissimus Ec­ clesiastes, docuit populum, elenarravit quæ fecerat : el investigans composuit parabolas multas. 10. Quæsivil verba utilia, el conscripsit sermones rectissimos , ac verilate plenos. 11. Verba sapientium sicut stimuli, et (piasi clavi in altum defixi, quæ per magistrorum consilium data sunt a pastore uno. 12. His amplius, fili mi, ne requiras. Faciendi plures libros nullus est finis : frequensque meditatio, carnis afflictio esi. 13. Finem loquendi pari­ ter omnes audiamus. Deum time, et mandata ejus observa : hoc est enim omnis homo : I i . et cuncta, quæ liunl, adducet Deus in judicium pro omnierrato, sive bonum, sive malum illud sit. V«n. I. t. MEMENTO CntATORIS TUI IX DIEBUS JUVENTUTIS TUX, ANTEQUAM VENIAT TEMPUS AFFLICTIONIS, ET AP- PROPINQUENT ANNI, DB QUIBUS DICAS : NON Mint PLA- CENT. — Pro tempore juventutis ÍUé, hebraico est. 381 COMMENTARIA IN ECCLESIASTCN, cap. XII. tempore electionum tuarum, id csl tempore electis­ nuis omnibus; et si qua molendo occupata pro­ simo cl fiorentissimo, puta tempore juventutis, hibita fuerit timon* nimio, gracili vocula, ut avi­ quo proinde optima tibi eligenda sunt. Hebræi cula parva clamabit. Omnes autem impure mu­ totuin hoc caput accipiunt de Judæis, corumquc lieres in terram cadent; similiter et civit iks, et captivitate tum Babylonica, turn Romana, cisque illarum sanguinarii magistratus vindictam super­ singula sigillatilo adaptant. Audi S. Hieronymum ne exspectabunt, urgente acerbissimo cruentissimoque illo tempore, quod erit ut amygdalum flo­ Eipl'ci- avers. 9 cap. præced. hæc et sequentia omnia ex tur lita Hebræorum sententia iis adaptantem : a Lætarc in rens. Tunc ita frequentia aderunt supplicia, sicut capul dû juventute tua, o Israel, et fac illa, vel illa, de qui­ multitudo locustarum advolantium; et ita e me­ Cjplivit. dio abjicientur peccatores, ut nigra despicalisMJ nd to­ bus jam dictum est, antequam captivitas adveniat, rum. et a te tuus honor recedat et gloria, et judices ct maque capparis. El bonus quidem vir in domum sancti tui, (quos in sole, et luna, ct stellis inlelligi suam æternum gaudens proficiscetur; improbi volunt) auferantur a te ; antequam veniat Nahu- vero omnia suo luctu complebunt, neque iliis re­ chodonosor, sive Titus Vespasiani filius, accitus positum argentum neque probatum aurum pro­ a prophetis, et eorum vaticinia compleantur. In derit. Magnus enim fons comprehendet omnia, dic qua angeli templi praesides recedent, et tur­ quousque apud puteum stent hydria et vehiculum babuntur robustissimi quique in exercitu tuo, et robe, quam continget quandoque confringi. Cum otiosa erunt eloquia magistrorum, et prophétie, igitur cessabit cursus temporum per rotam, et vi­ qui de coelis solebant visionum suarum lumen ta* per aquam signatus, et praeterierit saeculum accipere, contenebrescent; quando claudentur urnam gerens, et jacuerint homines super terram : templi januæ et humiliabitur Jerusalem, et Chal­ tum erit una salus, si agnoverint animæ Conditodæus veniet quasi cantus volucris, ita Jeremiæ vo­ rem suum, et ad cum revolaverint. » Hic sensus cibus prophetatus; et conticescent filia» cantici in commodus est, sed mysticus; quare eo ut tali uti templo psallentium chori; illo tempore, quando possunt concionatorcs in Adventu, cum agunt de advenientes 11 iero solymam, ipsi quoque hostes fine mundi dieque judicii. Sensus ergo litteralis Dei pertimescent magnitudinem, et in via dubii, est de aerumnis senectutis, agoniæ et mortis, uli Sennacherib interitum formidabunt. Hoc enim dic­ docent S. Hieronymus, Albinus, Lyranus, Hugo, tum putant, ct ab excelso timebunt, et formida­ Dionysius. Cajetanus, Vallesius, Saw Philos.cap. bunt in via. In illis diebus ilorcbit amygdalus : ille Lxvi, el cæteri omnes, uno excepto Olympiodoro. baculus el virga, quam Jeremías in prophéties suæ Plane enim verba significant hic moneri juvenes, vidit exordio; ct impinguabitur locusta, Nabu- ul juventutem recte et sancte in Dei creatoris metu chodonosor cum suo exercitu ; et dissipabitur cap­ cultuque transigant, antequam obrepat senectus paris, amicitia Dei cum Israel. » El paucis inter­ el mors. Sensus ergo est, q. d. Adolescens, qui in jectis : « Lætarc ergo, Israel, in juventute tua, flore ct vigore es alatis, blanditur tibi voluptas, antequam rumpatur funiculus argenteus, hoc est, sollicitat Venus, instigant socii, titillat caro, im­ donec gloria vestra vobiseum est; antequam re­ pellit daemon : quare ne iis succumbas, et teipcurrat vitta aurea, id est, antequam arca testamenti sum perdas, memento Creatoris lui, quod scilicet auferatur; priusquam conteratur hydria ad fon­ Deus sil tuus creator, tu ejus creatura, quæ totum tem, ct convolvatur rota super lacum, id est, do­ suum esse, quantum quantum csl, debet Creatori, nec inira Sancta Sanctorum præcepta legis, el ab coque tota pendet tam in esse, quam in con­ Sancti Spiritus e>l gratia, et antequam re vert iris in servai i : sicut enim radius pendet ab assiduo in­ Babylonem, undo in lumbis egressus es Abrahæ, fluxu solis eum assidue producentis, sicel crea­ et incipias in Mesopotamia conteri, unde et quon­ tura pendei ab assiduo influxu el continua quasi dam profectus es, omnisque gratia prophetiae, productione Creatoris, adeo ut si Deus hunc in­ qua quondam fueras inspiratus, revertatur ad da­ fluxum subtraheret, creatura in suum nihilum, torem tuum. » Verum hæc judaica sunt, et aliena ex quo a Deo per creationem educta el producta a litterali genuinoque sensu. est, illico recideret et relaberetur, sicut radius Rursum Thaumalmgus ct Richardus do S. Vic­ abeunte sole illico perit el evanescit. Conservatio El de excidio tore, tract. Define /nundi, putant hoc aenigmate ergo creaturæ est continuatio creationis, el conti­ orbis. describi excidium orbis, ejusque plagas cl signa nua quasi ejus creatio. Si igitur, homo, creatura prævia judicio extremo. Audi Thaumaturgum : Dei cs, memento te totum, quantus cs, Dei esse, «Operæ pretium igitur ut, cum adhuc sis adoles­ non tuum, non parentum, non alienus creaturæ. cens, Deum timeas, priusquam miseriis abjiciarc, Redde ergo Deo quod suum est. reddo teipsum, venialquc magnus ille et terribilis dies Domini ; ul illum velut creatorem agnoscas, venereris, quando, neque sol, neque luna, neque stellæ aliæ ames, colas, ejusque voluntati et legi per omnia ultra fulgebunt. Movebuntur autem superna* vir­ obedi as; ipse enim tuus erit judex, ac si ei ser­ tutes, angeli custodes mundi in tempestate et vieris, cœlestem conferet gloriam; sin creaturam turbatione illa universi. Haut quiescant tundam Creatori praeposueris, ipse hanc sui injuriam æterviri potentes quam midieres operaria*, ri fugiant nisignibus in te ulciscelurJtaqueCreatori,et prreSopetease setta taf baud point libcnh* terea crebri anhelitus, quos Græci asthmata vo­ SopreoM viti taud pratenl, curmiL cant, tusses, dorsi curvationes, recurvationes el Vetere* interne» lato» abjecte ocrup.»nt obliquationes, demum qurecumque alia morbo­ 2. Antequam tenebrescat sol, et li min, et luna, rum genera ex frigidis humoribus ortum ha­ ET STELI .!, ET REVERTANTUR NUBES POST PLUVIAM.— bent. » Vide Stobreum, pag. 2, serm. 117, cujus titulus T& et lumen txcgesin habet ; explicat enim quo­ est : Vituperium senectutis, ubi has philosopho­ modo tenebrescant sol, luna el stellae, quia scili­ rum decagnomas citat : Antiphanis : « Senectus cet eorum lumen seni ct moribundo obscuratur est velul ara quredam malorum : ad ipsam enim el tenebrescit. S. Hieronymus hæc refert ad fm- m omnia confugisse videre est; » Phdomenis : « Ibi mundi ut diem judicii : tunc enim < sol obscura­ senum videris aut anum aliquam, statini scias bitur, et luna non dabit lumen suum, et stellæ quod male habeat; » Euripidis: « Quid aliud est cadent de cœlo, et virtutes cœlorum commove­ vir senex, quam vox et umbra? Nos senes aliud buntur, » Matth. XXIV, 29; ac «sol convertetur in nihil quam turba sumus, et figura tantum som- tenebras,ct luna in sanguinem: antequam veniat niorumque simulacra serpimus; mens autem non dies Domini magnus, et horribilis, » Joel, n, 31. est amplius, putamur vero non recte sapere. -Etas S;c et Thaumalurgus, Olympiodorus» Cyrillus, ca­ longa parilirgriludines infinitas;» Herodoti : « Ego teti. 15, et exactissime Richardus de S. Victore, vero imbecillis ct incurvus sum : senectus cmm hb. De Fine sceculi, qui singula, quæ hic dicuntur, nos detrahit, ct vehit umbra assistit ; » Menandri : diei judicii apposite applicat; qui rursum cum a Molestum est animal senex domi manens; » So­ Thaumaturge per siderum observationem accipit phoclis : a Nihil non mali sencctre longre inhreret, pestem, qure inter alia signa præ via judicio aChnmens vana, opera inutilia, cune supervacua» : se­ slo prodicta est, Matth. Verum melius idem S. Hie­ nectus morosa est, querula, ct pro minimis rebus ronymus et creleri hæc referunt ad tempus senii anxia; » Mimnczeni : Tithono Jupiter malum im­ et mortis, cujus hic et in seq. viva est hypotypomortale dedit senectam, (jure vel tristi morte ma­ sis et repi æsentatio : senibus enim caligant oculi, gis est timenda; » Democriti: «Senium commo­ ct hebetatur visus, ut eis solis lux, æque ac lunæ da imperfectio est : omnia habet et omnibus indi­ cistellarum, obscurari et tenebrescere videantur. get; » Phavorini : « Longo tempore mullum la­ Est hypallage, sol cmm in sc semper lucidissi­ boris accrescit; » Junci : a Jacet senex resolutus mus nunquam tenebrescit, sed tenebrosis senum retate, cibi potusque abstinens, inamabilis, nulla oculis tenebrosus videtur :quia ipsi per internas re cum jucunditate fruens : molestias vero nimis oculorum tenebras internamque caliginem eum percipiens. Si quando autem in forum progredi vident, ideoque caliginosum censent, el quia so­ ausus fuerit, risum videntibus movet, videns ob­ lis omniumque astrorum illuminatio ususque eis luse, clamantes non audiens, ct dum eundo sus­ intercipitur ac perit : imo senes prre debilitate tinere so conatur, concidens, de latere in talus visus, deficientibus spiritibus opticis, sive visivi», titubando transiliens: quin etiam communem ci­ eorum lucem amplius non valent sustinere. Ita vitatis aerem Ludere ac inficere dicitur. Nec si in llcbrrei, Lyranus, Dionysius, Titelmannus et com­ concione sit inter tribules refertur; neque magis­ muniter alii. Quin et Chaldæus qui sic vertit: tratum gerere potest, tum propter impedimenta « Antequam mutetur splendor gloria faciei ture, jam dicta, tum quia gibbosus, rugosus, deformis qui assimilatur soli; et lumen oculorum tuorum el invalidus est. Animo autem, ul proverbium antequam obcocetur, el decor maxillarum tua­ habet, repuerascit. In militia vero quid opus est rum antequam obtenebretur; et pupilla oculorum referre, quam sine omni munare ct nudus relin­ tuorum, qui assimilantur stellis, antequam ex­ quatur Y Non pedes, non eques constituitur, neque stinguantur : palpebro oculorum tuorum stilla­ remex aut miles in navi. Nam vel sedere ^oluni, bunt lacrymas, nubes post pluviam. » imo jacere etiam non sino labore potest, um Huc perlinet adagium Arabum, cent, i, num. Ii: Gnocnx. conjuncta ei mors sit, cl jamjam intra fores suas < Accende lucernam luam ante tenebras, id est, 384 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. XII. illuminato operibus bonis antequam superveniat tus, Ecclesia et sancti, omnisque sapientia, virtus tibi mors, d Et num. 23 : « Nata in aqua ante et grafia tenebrosa videntur; quare similis est vesperam, id est, purificare poenitentia antemigra- Harpasi© fatu©, de qua scribit herus ejus Seneca, lionem o vita. » Et cent, ii, num. 45 : «Cogita in­ epist. 50 : « Ikec fatua, inquit, subito desiit vide­ gressum tuum in hunc mundum et egressum tuum re. Incredibilem tibi narro rem, sed veram; no­ ex ipso, quia tu de nihilo factus es homo, et mo­ scit esse se cæcam ; subinde pmdagoguin suum ro­ mento fies tanquam non fueris, item considera gat, ut migret, ait domum nigram et tenebrosam qui fuerint ante te reges, præfecli et nobiles; con­ esse. Hoc, quod in illa ridemus, omnibus nobis sidera quomodo migrarint ex hoc mundo: tu vero accidere liqueat tibi. Nemo se avarum esse intolsicut illi migrabis.» Et num. 33: «Memento tem­ ligit, nemo cupidum. Cœci tamen ducem quæporis morbi, et senectutis venientis post te : quia runt; nos sine duce erramus, el dicimus: Non ego sapientia et scientia melior est quam ensis, ct sumptuosus sum, sed urbs ipsa magnas impensas scientia excellentior quam opes, » q. d. Compara exigit. Non est meum vitium quod iracundus tibi sapientiam ut per eam providere et occurrere sum, quod nondum constitui certum genus vitæ; possis venienti seneelæ, mortis judicio, ct aeter­ adolescentia hæc facit! Quid nos decipimus? Non est extrinsecus malum nostrum, intra nos nitati. SymboliSymbolice, R. Salomon ex Chaldreo solem ob- est, in visceribus ipsis sedet. Et ideo difficulter ad J;• tenebrantem interpretatur de senili et corrugata sanitatem pervenimus, quia nos ©grotare nesci­ nui0’ facie; lunam de naribus, quæ in senectute pi opter mus. » defectum spirituum lucidorum, ct duritiem denEt revertantur nubes post pluviam (1). — sitatemque cartilaginum, fuliginosæ et obscure Chaldœus, palpebrae oculorum tuorum stillabunt Iasunt, ac minime translucent; lumen de anima, crymas, ut nubes post pluviam; Campensis, et ca­ seu mente in discurrendo, ratiocinando, meditan­ ligo obtegat oculos tuos; Lemnius, caligo et nebula do, memorando languente et tenebrescente. De­ oculorum aim lacrimosa lippitudine. Thaumaturgus nique stellas de maxillis fuscis ct denigratis, amis­ et Richardus de S. Victore, tract. De fineseculi, so jam vivido illo, ct nitido adolescenti© flore. per reversionem nubium accipiunt inundationem Secundo. R. Haccados vero per solem accipit cor, quod maris cl fluminum, quæ erit previa judicio ex­ quasi sol virtutis su© radios in totum corpus dif­ tremo et fini mundi. Magis ad litteram Francis- Nuta fundit, sed in senibus tenebrescit et deficit; per eus Valesius Sa^r. philos, cap. lxvi, per nubes lumen accipit lucidos ct vitales spiritus, qui in post pluvium accipit juges catharros, ex jugibus cordis ventriculo ex purissimo sanguine elabo­ stomachi vaporibus generatos, quibus senes la- burri, rantur, et universum corpus pervadunt; lunam borant ex defectu caloris : debilis enim calor non vero cerebrum, quod rotunditate, candore, fra­ valet cibos concoquere.Quare illi in cruditates, va­ gilitate, humiditate commodissime lume imagi­ pores et fumos abeunt, qui elati in cerebrum ejus nem repræsentat; stellas denique corporis sen­ frigiditate, teste Galeno, in pituitam el calharrum sus tam internos quam externos, quibus suum resolvuntur. Nubes ergo significant vapores, plu­ quoque cognitionis lumen inest. Hæc omnia si via catharros, vapores enim in catharros densan­ langueant, si hebescant, si vires, si robur amit­ tur, et distillant jugiter in senibus, cum juvenes tant, si deficiant, ac nullum jam aut tenuem ho­ vi roboris, quo abundant, eos desiccent et consu­ mini usum præstent, recte dicas « solem, lumen, mant. Addit Titelmannus per nubes post plu­ viam significari caliginem, et obvolutionem ce­ lunam ac stellas tenebrescere. » TropoloTropologice, senibus tenebrescit et deficit lux rebri post multum aqueum humorem fletus, rke. mentis et rationis : unde subinde delirant; defi- spontanei fluxus oculorum nariumque, phleg­ c,nx>* ciunt eis quoque doctores et monitores, quia vix matum excrealionis, etc. Sic et Valablus per nu­ bes accipit caliginem oculorum, quæ solet sequi Secundo, ullus audet senem docere vel monere. Rursum Hugo per tenebras accipit adversa et calamitates, fletum in senibus. Denique moribundi illacryitem prolapsum ex vita honesta in vitiosam. Sic manl, adeoque involuntati© morientium lacryetS. Bonaventura, quin et S. Hieronymus quem m© signum sunt instantis mortis, teste Hippocrate. audi : « Ne, cum peccaveris, occidat tibi sol jus­ Pineda, lib. VIH De llebus Salomonis, cap. m, cen­ titiæ meridie, et scienti© lumen intereat, et splen­ set Salomonem hic describere suos in senio mor­ dor lume, id est Ecclesias, subtrahatur , et steli© bos, quos ex intemperantissima juventutis libi­ occidant, de quibus scriptum est : Inter quos lu­ dine contraxerat, ac hic notare suos frequentes et cetis sicut luminaria in mundo, rationem vitæ ha­ molestissimos catharros, alterum alteri succeden­ bentes,» Philip.u, 15; ct alibi ICor. xv,41 :« Stella tem, instar nubium revertentium post pluviam, a stella differt m claritate. Antequam revertantur ideoque, ultore Deo, gravi ex mœstitia diem, nubes post pluviam : ne prophet©, qui corda cre­ obiisse. Verum, ut initio libri dixi, incertum est dentium suo sermone suisque pluviis irrigant, postquam te imbre suo indignum esse perspexe­ (1) Id e$t, antequam continua molestiarum et morrint,revertantur ad sedem suam, ad eum scilicet a borurr successio te fatiget, quemadmodum nube* et quo missi sunt. » Peccatori enim obcécalo Chris­ imbres loti ualuræ lugubrem i aciem induunt COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. XH. 385 qua relato Salomon hunc libi urn scripserit; prœ- na ventura accipiunt costas et o«sa : hrc enim ven­ sertini cum in senectute delirarli et luxuriosus trem tenerum et intestina custodiunt cl vallant, idola coluerit, cum tamen hic c contrario Dei lotarnquc carnem suffulciunt; unde Chaldæus unius timorem el cultum cx professo inculcet: vertit, cont rem i séantes coxas. Quinto, Dionysius pro- Cnnio quare ante lapsum, qui contigit in senio, hæc prie accipit familiares cl dome-ticos, qui senem dictasse videtur : si enim post lapsum in extrema cl moribundum custodiunt. Setto cl magis appo- 5 senectute pomiluisset, ü tique pœnilentiæ ct dolo­ site, Lyranus, Titelmannus et Vallesius, S. P/iilos. ris sui manifesta dedisset signa, quæ tamen nus­ cap. lxvi, accipiunt omnes sensus:omnes enim, quam est reperire. Ita multi, licet alii aliter sen­ sed praesertim oculi et aures, quasi custodes et tiant. vigiles excubant, ne quid in corpus noxæ ingre­ Symbolice, Isidoros Clarius nubes post pluviam diatur; hi pariter in senibus commoventur, quia sic explicat, q. d. Serenum quoque post pluvias hebetantur, Ireduntur, deficiunt, ut res sensibiles cœlum senibus, quibus oculi caligant, nubilum vix percipiant el sentiant, iisque dolore ûfll^anvidetur. Moringus vero per nubes post pluvias acci­ tur et Ludantur, Unde Auctor CatencxGnxc.: «Tunc, pit varios senectutis morbos, sibi vicissim succe­ inquit, robusti animæ sensus præ exitus angus­ dentes. Denique Lyranus accipit tribulationem tiis fluctuabunt. » Audi Plinium, lib. VII, cap. L : « Natura nihil hominibus brevitate vitæ prestiti mortis super tribulationem senectutis. Tropologice, S. Hieronymus accipit defectum melius. Hebescunt sensus, m mina torpent, prædoctrinre: verba ejus paulo ante recitavi. Hursum moritur visus, auditus, incessus, dentes etiam ac nubes post pluviam sunt minæ ct supplicia, quæ ciborum instrumenta. » Excipit tamen Xenophiuin Dens peccatori creco el ingrato immittit, co quod musicum, quem asserit 105 annis vixisse sine pluviam coelestium illuminationum, gratiarum ct ullo corporis incommodo; subdilquc « senes mi­ beneficiorum respuerit, imo iis abusus sit ad suas nime sentire pestilentiam. » Porro sensus omnes voluptates contra Deum Deique honorem. maxime vigeni in capite; in eo ergo suat custo­ Wr> 3 3. QUANDO COMMOVEBUNTUR CUSTODES DOMUS, ET des domus, puta corporis; hinc Pineda per com­ motionem custodum accipit tremorem capitis,quo NUTABUNT VIBI FORTISSIMI, ET OTIOSAS ERUNT MOLEN­ laborant senes. Verum quia precipui sensus, puta TES IN MINUTO NUMERO, LT TENEBRESCENT VIDENTES per foramina. — Pro commovebuntur, Pagninus aures ei oculi, notantur vers. 4 per filias cami­ vertit, commovebunt sc; Cajetanus cl Tigurina, tre­ nis cl \identcs per foramina, lime septimo magis Spuma ment; Campensis, debilitat i fuerint. llebræi, qui distincte, magisque ordinale cl congrue cum Cia- .-**»**• censent hic describi excidium Jerusalem per Ti­ rio, Vatablo elEmmanuele Sa, per custole* hos tum, per custodes accipiunt angelos, quorum vo­ corporis accipias manus ct brachia : hæc cairn ces paulo ante urbis excidium in templo audite* recte junguntur viris fortissimis, id est cruribus; dicentium : a Migremus hinc, » teste Josepho, hæc pariter custodiunt corpus, tum quia ab eo lib. VII Belli, cap. xn. Simili modo Thaumaturgus, amovent arcentque omnia noxia; tum quia labo­ qui censet hic describi excidium orbis et signa rando illi vicium, vestitum, domum cælcraquc prrevia judicio, per custodes accipit angelos mun­ ad ejus incolumitatem, conservationem et custo­ di præsides, de quibus ait Christus : « Virtutes coe­ diam necessaria vel utilia procurant; tum quii lorum commovebuntur, » Matth. xxv, 29. Olym­ pugnando illud ab hostibus defendunt et propug­ piodorus vero : Custodes domus, inquit, id est nant. Pon o brachia cl manus in senibus commo­ prelati el sancti eximii, qui Ecclesiam custodiunt, ventur, quia fiunt tremula, chiragrica, contracta, visis tot plagis, ac præsertim Antichristo, trepida­ ignava, curva, rugosa, macilenta, rigida. Tropologice, custodes domus spiritalis, puta bunt, aliqui etiam a lido deficient. Verum cæteri omnes censent hic describi rerumnas senectutis, animæ sancire, sunt tum angeli tutelares, qui cani post ncgligentiam et contemptum suarum insp> pftBvias morti. Custodes Qureres quinam sint custodes domus, id est cor- rationum deserunt dicentes : « Curavimus Baby­ dqin7 Por*s : h°c enim esl domus, in qua habitat anima, lonem, et non est sanata : derelinquamus eam, » qure proinde suos habet custodes, qui illam eus- Jerem. li, 9; tum sensus spiritales mentis, qui in Rwp. todiant, ne morbo aut vi cx ea expellatur. Primo, justo, tepido el pigro, ac magis in peccatore he­ 1'tiniA. Cajetanus accipit memoriam, vigilantiam, et pro­ betantur, ita ul nec videat, nec audiat, nec olfa­ videntiam, hæc enim suam domum, id csl cor­ ciat, nec tangat, nec gustet res salutiferas, cœlespus custodit a cadi, morborum el hostium inju- tes ct divinas ; quod certum est signum ac præSetui.do. riis, atque in senibus vacillat et deficit. Secundo, nuntius instantis illi ruinre et mortis. Et nutabunt viri fortissimi. — Hebnva, et per­ Olympiodorus accipil oculos ac vires animæ; Mo­ ringus, vires corporis : hre enim omnes in cor- vertentur viri virtutis; Septuaginta, viri fortissimi; Teitio. pore, quasi in domo sua morantur. Tertio, Hugo Symmachus, perierunt viri fortes; Aquila, errabunt accipit vim nutrilivam cl appetilivam, item ner­ viri fortitudinis ; Syrus, perturbabuntur domini for­ vos et spiritus; H. Maceados, musculos cum ner­ titudinis; Arabicus, redibunt viri potent ice; Olym­ vis, quibus vestiuntur et quasi custodiuntur ossa. piodorus, in obliquum depravati fuerint potentis; Quarto Quarto, S. Hieronymus, Albinus, Glossa ct S. Bo- Cajetanus, incurvabuntur; Paguinus, incurvabunt VII. COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. XII. 386 se; Tigurina, vacillabunt ; Campensis, viribus suis Mystice Olympiodorus refert ad Judæos, qui destituentur membra, quibus nunc valemus. liebræi quasi in pistrino molentes, grave jugum tum le­ id exponunt de fortissimis Judæorum cæsis vel gis, tum servitutis subeunt; in excidio enim ad captis in excidio Hierosolyma*. Alii dæmones ac­ paucos redacti, sporsiquo per omnes gentes, ubi­ cipiunt, qui contremiscent in die judicii, damnan­ que tractantur ut servi vel mancipia. Verum ad litteram notat vitium senectutis, sci- Siolentu di n judice. Alii viros potentes, sapientes et sanc­ deo* tos, qui vel cadent a fide in persecutione Anti­ licet dentium paucitatem et hebetationem ; undo » u at t*i. chi isti, vel percellentur signis et plagis terribili­ senes vocantur edentuli : dentes enim sunt quasi bus, qua*? Deus orbi impio immittet, ut cum de­ molares, qui masticando molunt cibum; horum leat ct perdat in fine mundi. Verum hæc spectant multi senibus excidunt, deteruntur vel putres­ ad æriimnas senectutis : unde Chaldæus per viros cunt, ideoque minuto sunt numero el pauci. Hinc fortissimos nutantes accipit brachia, quæ tremunt Chaldæus vertit, dentes tui hebetiores fient, ct ad in senibus; Cajelanus, incurvationem et decremen­ cibum mandendum infirmi. Dentes enim in senibus tum corporis; Moringas, virium defectum. Car- laxantur luxaniurque, fiunlque cariosi et corrosi, thusianus proprie ait, viros qui in vii ili œtate fue­ itaque decidunt, aut ad mandendum fiunt inepti. rant robustissimi, in senio nutaro, et robore desti­ Mystice, S. Hieronymus per molentes accipit tui. Optime per viros fortissimos accipias crura et doctores, qui populo doctrinam sacram expli­ tibias : hæc enim sunt fortissima hominis mem­ cando, velut dentes aperiunt ct comminuunt; hi bra, quæ in senibus præ corporis pondere vacil­ minuentur, quando per mortem molentium , id lant, deficientibus spiritibus animalibus ct inoli- ^t magistrorum, « una assumetur, et una relin­ vis, ac vigore juvenili siccato. Hinc crura claudi quetur,» Matth. XXIV, 41. Cælcri qui supererunt a Petro sanati vocantur bases. Act. iu, 7. Bur­ involventur tenebris, ac quasi per tenebrosa fo raio crura vocantur «columns, » Cant, v, 15. Ita ramina veritatem aspicient. Rursum per molentes S. Bonaventura, Albinus, Lyranus, Hugo, Tilel- qui cibum masticant et ruminant, accipias medi­ mannus et Vallesius, cap. lxvi S. Philos. Accedit tationem et ruminationem S. Scriptura?, concio­ Aristoteles in Physiogn.: Quicumque, inquit, habent num rerumque divinarum : hæc enim deficit el crura articulata, nervosa et robusta, fortes sunt languet in justo pigro, et magis in peccatore. secundum animam, referuntur ad masculinum. Et tenebrescent videntes per foramina. — He­ Item qui habent coxas osseas ct nervosas, fortes braice nuixa baarubboth, id est in foraminibus, sunt. Qui habent pedes magnos et nervosos, for­ vel fenestris ct speculis; Syrus, tenebrescent visiones tes sunt ; qui parvos et strictos, molles : perlinent in fenestris; Chaldæus, obscurabuntur oculi tui, ad feminas; quibus digiti pedum curvi sunt, in­ qui vident per foramina capitis tui; Auctor Catena: verecundi, referuntur ad aves curvorum un­ Grœc., oculorum pupilla: obscurabuntur; Campen­ guium; quibus digiti pedum conjuncti, sunt ti­ sis, cum visus deficere coeperit, qui nunc voluti ex midi , referuntur ad coturnices. Addilquo : Leo cavernulis prospectat; Tigurina, spéculantes per fe­ fortissimus animalium crura habe! fottio et car­ nestras. nosa, gressum juvenilem; ambulans autem tarde liebræi per videntes intelligunt prophetas qui et magnifice incedit, else in liumeris quatit. Huc­ defecerunt in excidio Jerusalem. Thaumaturgus: usque Aristoteles. Sub diem judicii, inquit, omnes nictu plagarum Tropologice in justis torpidis ct peccatoribus perculsi fugient in tenebrosa domorum penetra­ nutant viri fortissimi, deficiunt labantque, id est lia, clausis fenestris omnibus; ita ut nemo, ait virtutes, quæ sunt quasi ossa et nervi, id est ro­ Ricbardus Victorious, audeat ostia domus aperire bur et fortitudo animæ, ac praesertim patientia, et per ea aspicere : arescent enim homines prae magnanimitas, constantia; quorum loco succedit timore et exspectatione eorum, quæ supervenient impatientia, pusillanimitas et inconstantia levitas­ universo orbi, Lite, xxi, 26; ouare tunc homi­ que animi, quia temere a bonis ad mala, a virtu­ num commercia cessabunt. tibus ad vitia transiliunt. Verum dico videntes esse oculos, vel pupillas Vidaun Er OTIOSI TRINI MOLENTES IN MINUTO NUMERO. — oculorum cum suis nervis opticis: oculi enim viZ®* ì]e\ìViv.\,ctri ssabuìd molare^, quia diminuta:erunt (i); dent per sua foramina, id est concavitates superSymmachus, ct ctssrverir.t mola:; S. Hieronymus ciliorum quibus inserti sunt; pupillce vero vident u. in priori edit., et celabunt molentes. Thaumalur- per tunicam corneam, quæ fenestrata est. Jam, gus el alii hæc referunt ad mulieres operarias, tam oculi quam pupillæ caligant in senibus. Unde scilicet ad molitrices, quæ juxta morem Palæsli- Chaldæus clare verlit, caligabunt oculi tui, qui vi­ næ huge- nd molam sedendo conterebant, q. d. dent per cancellos capitis tui. Nam, ut rectu docet Molitrii es cessabunt molere ob defectum frumen­ Vallesius, cap. lxvi , senibus tum ex diccitatc, ti, quia erit sumina caritas onnonæ, qualis fuit in tum ex excrementorum congestione crassescunt exddlo Jerusalem per Titum, critquo in excidio succi oculorum, atque membrana; anteriores du­ orbis sub diem judicii. rescunt cl coi rugantur ; unde accedente praeser­ tim inopia, spirituum fulgor amittitur, nonnullis (< Dímíau/o» idllcet numero et viribus. etiam obturantur nervi optici. Senibus ergo lene- 387 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, caf. XII. oroscunl oculi, tum quia exiguo spirituum lu­ sunt dentes? moire morsorum. Quid sunt labia? mino perfunduntur; tum quia humor crystallinus valvre oris. Quid manus? operarii corporis. Quid crassescit et obscuratur, ait R. ¡laceados, album­ digiti? chordarum plectra. Quid est pulmo? ser­ que ipsum oculorum velut nigrescit ct decolora­ vator acris. Quid est cor? receptaculum vitæ. tur. Nam, ul ait Galenus, lib. VI I)c Morbis vul­ Quid est jecur? custodia caloris. Quid est fel? gar. Comment. IV, 28 : Animalis spiritus lumi­ suscitatio iracundire. Quid est splen? risus et te­ nosus c cerebro in oculos plurimus proficisci­ li tíre capax. Quid sunt crura? calumnie corporis. tur; quo deficiente, ct ob frigiditatem nigres­ Quid est sanguis? humor venarum, vitre alimen­ cente sanguine, nigrescunt pariter et tenebies- tum. Quid sunt verne? fontes carnis. • Tropologice, per oculos corporis accipias ocu­ cunt oculi. Quare rarum et mirum est quod de Mose, moriente anno retatis 120, dicitur, Deute­ los mentis, qui sunt intelligentia, vigilantia, ron. XXXIV, 7 : « Non caligavit oculus ejus, nec fides, prudentia, providentia rerum futurarum, dentes illius moti sunt. » quæ ad salutem periment, ac praesertim instantis Oculi ni. porro oculi ultimo formantur in embryone, mortis, judicii, gehenna*, etc., quæ omnia tene­ luantur. primo in homine moriuntur; ex adverso cor brescunt et obscurantur in justo torpido, el ma­ est primum vivens, et ultimum morions : homine gis in peccatore. enim moriente, sensim vita et vitalis spiritus ab 4. Er claudent ostia in platea, in nimi litati Vc« extimis partibus redit ad intima et ad suum prin­ VOCIS MOLENTIS, ET CONSURGENT Ai) VOCEM VOLUCRIS, cipium, puta ad cor; ibique ubi coepit, emoritur ET OBSLADJbCENT OMNES FILIA CARMINIS (1). — Sep­ ct exstinguitur. Denique in oculis lucent cor, tuaginta , in infirmitate vucis molenhs; Syrus, per anima et vita; unde oculis conni vere, ait Aristo­ depressionem vocis molentium; Arabicus, in imbecil­ teles, symbolum est timidi; oculis esse fixis, si­ litate vocis molentis, liebræi, qui hæc omnia refe­ gnum constantis et interrili ; quibus ab oculis tan­ runt ad excidium Jerusalem, explicant de clau­ quam vesicute dependent, amatores sunt vini; sis templi ostiis. Mystice Olympiodorus exponit quibus vehementer cadunt, amatores somni. de obstinatione Judreorum, quibus proinde clau­ Oculi parvi indicant pusillanimes: referuntur ad sum est salutis ostium, dum vereantur in platea, simiam; sicut oculi valde magni, stolidos: refe­ id est in foro praesentis vite legisque judaicas. runtur ad boves ; oculi concavi indicant malt fi­ Thaumaturgus vero cl Richardus Victorious, qui cos : referuntur ad simiam; oculi eminentes, fa­ hæc referunt ad diem judicii, accipiunt de timore tuos: referuntur ad asinos; oculi parum concavi, plagarum ultimarum mundi, quo onme> per­ magnanimos: referuntur ad Icones; quibus vero culsi claudent ostia domus sure; aut de fame, ob plus, mansueti. Huc usque Aristoteles in Physio- quam molentes claudent ostia molendini, ne vi­ gnom. El Plinius, lib. Xi, cap. xxxvit : a Oculi, cini vocem molentis audientes ad rapiendam fa­ inquit, lucis usu vitam distinguunt a morte; n el rinam accurrant. Accedit Hugo Cardinalis, qui rursum : a Profecto in oculis animus inhabitat. accipit de claudendis ostiis domormn, taberna­ Ariimo cernimus: oculi ceu vasa quædam, visi­ rum ac templorum ob metum Antichi isti , ila ut bilem ejus partem accipiunt, atque transmittunt : nemo publice docere, et, ut aitò. Bonaventura, sic magna cogitatio obcrecal, abducto intus visu. fidem profiteri audtaL Sic in morbo comitiali, aperti nihil cemunl, ani­ Verum avieri hæc congruentius ad litteram ac- n mo caligante. » Hisce Salomonis de sene et se­ cipiunl de rerumms senectutis et mortis, lade nectute amigmatibus similia sunt de homine Quomodo positus est homo? ut lucerna vento. Olympiodorus per ostia t/i platea accipit meatus Ubi est positus? intra sex parietes: quos? supra, spirituum vitalium, qui necessarii sunt ad sen­ subtus, ante, retro, dextera tevaquo. Quot ha­ tiendum el ad movendum corpus : hi enim ob­ bet socios? quatuor: quos? calorem, frigus, sic­ ii) K ‘h'h’ih scncciuii* molestias ita describert pergil, citatem, humorem. Quot modis variabilis est? sex : quibus? esurie el saturitate, requie el labore, ut domus mugo in membro vers 4 priore coutmuctur. Et clauduntur vale r in / latea, id e»l cxtrin>xcs. Vülvm vigiliis et somno. Quid est somnus? mortis miago. sunt labin quæ edentuli senes habent compressa in’rorQuid est libertas hominis? innocentia. Quid est suinque reducia, nec ca libenter ad faciendum sermocaput? culmen corporis. Quid est corpus? domi­ nem aperiunt. Dum attnmatur sonitui id <*st. VOX> cilium animæ : quid sunt coime? vestes capitis. qure <>b dentium defectum submissi, inussi Uns et rauca Quid est cerebrum? servator memoria). Quid sunt < sl; ct assurgit vox tn vo em avie lai ; qu » ih cribitur oculi? duces corporis, vasa luminis, animi in­ x«»v senum piplcns ct exigua («»lil, et surgit, s. ilicei s 'nex, ad m artcu/if, summo manej et de/ rimuutur dices. Quid sunt nares? adductio odorum. Quid v itnejr fil, v tantus. 11 est . concenUM musici exi les ei sunt aures? collatores sonorum. Quid est frons t burdo et bebda sonant; alii, amnee /Uio cmdiut jd ni, _ imago animi. Quid est os? nutritur corpuris. Quid omnia pronuntiatiumf adjumenta. COMMENTARÍA IN ECCLESIASTEN, cap. XII. struantur in senibus; unde sequitur exilis vox, expuere et ejicere non valent, ideoque respirare debilis sensus et motus. Undo Chaldæus vertit, nequeunt, itaque suffocantur. Denique per pla­ et erunt impediti pedes tui, ne egrediantur foras. team optime accipias ipsam arteriam, lum voca­ F/rt » Tertio, Hebræi per humilitatem vocis accipiunt lem, tum stomachalcm , sive gulam, quia per ructus et murmur stomachi, cujus est molere et stomachalcm, quasi per plateam, cibus ex ore digerere cibum : hic enim, cum in senibus sit ambulat et transit in stomachum; per vocalem, frigidus et debilis, cibum concoquere nequit, halitus ex orc transit ad pulmones, ut refrigeret sed eum in flatus ructu^que convertit. Sic et cor : jam ostia plateœ erunt orificia, sive extre­ Clarius per humilitatem vocis molentis accipit de­ mitates ulriusque arteriæ, sive ejus initium, el bilitatem facultatis digestivas ad concoquendum finis in stomacho vel pulmone ; in senio et morte cibum; cl Chaldæus, auferetur, inquit, a te ap­ utrumque hoc orificium clauditur : quo fit ut petitus cibi : debilitatem enim sequitur inappe- homo nec respirare, nec comedero, nec vivere tentia. Et Campensis, ubi claudi ruperint janua valeat. In humilitate, id est ob humilitatem, vel plateœ, per quam it cibus, ubi perierit latratus sto­ cum humilitate, hoc est, cum tenuitate et exili­ rnar hi, ct homo tam debilis factus fuerit, ut exci- tate vocis, quam causal humilitas, id csl exilitas i . telur ad vocem avicula. Quarto, S. Hieronymus : molentis, id est pulmonis debilitas et contractio : « Clausas in plateis januas, inquit, infirmos senis pulmo enim est quasi respirationis ct vocis mola, gressus accipi volunt, quod semper sedeat et sed senibus vocem debilem efficit, quia debilita­ ambulare non possit; humilitatem autem vocis tus cis parum aeris attrahit el inspirat. Ha Caje­ molentis de mandibulis interpretantur, quod ci­ tanus. Xul molent is, id est mandibute : mola enim bum terere nequeat, et vix, spiritu coarctato, vox aeris cl vocis interior est pulmo, exterior csl ma­ ejus tenuis audiatur. » Accedit Glossa interlinea- xilla sive mandibula, quæ est sedes dentium : ii ris : Juvenes, inquit, in plateis solent ludere; at eniin cum senibus sint pauci ct debiles, spiritum senes hos lusus fugiunt, et, clauso ostio, mœsfi vocalem non satis repercutiunt; sed sinunt ef­ Qvifilo* domi desident. Quinto, Vatablus accipit de duplici fluere, quo fit ut vox articulate et distincte non narium foramine quasi ostio, quod senibus siepe sonet, sed cffiual ct confuse audiatur. Ita Lyra­ obstruitur pituita, distillante coriza sive catar- mis, Hugo Victorious, Dionysius et alii. Rursum rho. Sexto, Pineda censet jecur esse plateam, aut arteriæ in senibus sœpe, distillante pituita, clau­ forum, in quo est universi officina, ex quo uni­ duntur ; unde in iis oriuntur raucedines, crebri versum corpus alimenta capit; ostia vero clausa anhelitus, asthma el tusses, quæ senes comitan­ esse venas, quæ propter inopiam sanguinis in tur usque ad mortem, testo Hippocrate ct Galeno: senibus flaccescunt, cl quasi vacuæ et exhauste hæc enim omnia vocem vel raucam, vel exiguam Sepflao. complicantur el comprimuntur. Septimo, valde efficiunt. Accedit ad priorem de labiis sensum appòsite alii ostia clausa in platea referunt ad mea­ VaJlesius, cap. lini Sacrœ Philosophice ( qui tamen tus vitalium operationum sensuumque in senio per plateam accipit faciem expansam ct obviam et agonia mortis occlusos, scilicet ad oculos clau­ omnibus ), qui senibus ostia claudi ait, dum ipsi sos , os clausum, clausas nares el aures. Platea labia, ut loqui possint, comprimunt introrsum, vero csl facies tota aperta cl conspicua, variis sicque vacua loca dentium obturant, ul spiritum sensuum el facultatum, quasi ostiis el officinis vocalem labiis quasi dentibus repercutiant cl col­ Acuto disimela. Octavo, præcise et genuine ostia interna lidant; itaque vocem edunt, sed humilem, id •t nu -SUI)t arteriæ vocales, externa sunt labia, quæ csl mollem et tenuem ob labiorum mollitiem. 1€ sunl ostia plateœ, id est colli el pectoris, quod Nec longe abit Tilelmannus, qui per plateam ac­ metaphorice ob latitudinem foraneam patentem cipit spatium inter labia, puta rictum et hiatum et aperiam vocalur platea, sicut Plato nomen ac­ oris per quem, tum cibus, tum aer ad respiran­ cepit ab humerorum latitudine, cum antea Ari- dum ct loquendum ingreditur et egreditur : hic stocles nominarelur: zaxtu; enim græce est latus. enim arctatur ct clauditur in senibus; hinc sequi, Pro ostia hebraico esi CZTnSl delataim , duale, tur humilitas vocis, nam præ nimio frigore sic id csl duo ostia, per quæ proprie nolal duo la­ constringuntur, inquit, moricnlis labia, sic ob­ bia: hæc enim proprie sunt duo capitis pectoris­ durantur praecordia ex quibus vox procedit, ul que ostia, per quæ ingreditur el egreditur aer, vix tenuem per os vocem emittere queant. Auc­ halitus el vox; nolat quoque duas arterias, unam tor Calenœ Grœc. vertit, el omnis vitæ praesentis stomachalcm, pula gulam qua cibus transmitti­ intercluditur via; ipse vero exsibilante inter dentes tur in stomachum: alleram vocalem, qua attra­ voce, loqueris exiliter ct obscure. hitur anhelitus : utraque in senio et morte clau­ Mystice, S. Hieronymus hæc accipit de virgini­ ditur. q. d. Senibus el moribundis constringuntur bus fatuis , quæ , cum tardarent accipere oleum, ct clauduntur labia, æque ac arteriæ ; claudun­ ostia domus nuptialis invenere clausa, Matth. tur, inquam, lum ob defectum caloris ct spiri­ cap. XXV, vers. li. tuum, tum ob pituitam el catarrhum, quo ca­ Tropologice , ostia in platea, id est arteriæ et dente iu ariciidm el fauces, plerique omnes in labia clauduntur in justo socordc et in peccatore, morte *uilocanlur, dum eum ob defectum virium quia ambo lardi el segnes sunl ad orationem, ut p e. COMMENTALA IN ECCLESIASTEN. cap. XII. 3*3 Deum invocent, laudent, iliique gratias agant, primentur, vel incurvabuntur ; Tigurina, suppri­ do eoque ac rebus divinis cum aliis colloquan­ mentur. Hebræi exponunt, q. d. Cessabunt in tem­ tur; hinc colloquia pia fastidiunt ct fugiunt, plo psallentium chori, cum Judœi adducti fue­ quod signum est mortis animai imminentis; quod rint in captivitatem. S. Bonaventura vero, q. d. si aliquando ob socios coacti de Deo loquantur, Tempore Antichrist! veritas non audietur, vel po­ ita invite, frigide, languide, insipide id faciunt, tius audita non exaudietur. Plenius Olympiodo­ rus de die judicii sic exponit : • Tunc humilia­ ut quasi molere videantur. Et consurgent ad vocem VOLUCRIS. — Septuagin­ buntur filiœ cantici, hoc est animæ rationales ta, consurgent ad vocem passeris; Chaldæus, vigi­ mortalium hominum, quæ in deliciis, et in voce labunt à somno propter vocem latronum, qui ambu­ organi, et canius suavitate musicisque instru­ lant tn nocte. Hebræi, hæc referentes ad excidium mentis oblectate nimium fuerint. Aut animas inJerusalem, exponunt, q. d. Judœi surgen!, ut eant tclligc falsa docentium magistrorum ac menda­ in captivitatem Babylonicam, excitati voce Jerc- cium prophetarum, quæ sonora volubilitate ver­ borum, quasi dulci quodam cantico, perniciosa miæ camdem prodicentis ct comminantis. Olympiodorus et Auctor Catenae Grœc., et S. Cy- voluptate occuparmi aures et animum audito­ rillus, catech. 15, referentes ad excidium orbis, rum. Sed cl ipsœ Judæorum animæ, quæ filiœsunt exponunt de resurrectione, quæ fiet Archangclo cantici prophetarum, humiliabuntur, quoniam tuba canente : « Surgite, mortui, venite ad judi­ non audierunt canentes prophetas, ct vocantes cium; idque jussu passeris, id est Verbi divini, eas ad fidem Christi, sicut cecinit Isaías : Cantabo quod carneum corpus assumpsit; qui propter dilecto canticum dilecti ;ct quæ sunt generis ejus­ éuam solitariam in cruce mansionem de scipso dem. Omnes itaque predict® peccatorum animæ dixit : Pactus sum sicut passer solitarius in tec­ admirabuntur cl obstupescent, quando adducen­ to, » id est in cruce, Psalm. ci, 8. S. Bonaventura tur in viam judicii, ct videbunt ex alto venien­ exponit de iis qui praedicationem Antichrist! exci­ tem in nubibus Filium hominis in gloria Patris pient in nocte infidelitatis; alii de iis qui, ejus sui. » Hæc apte, sed mystice; ad litteram enim voce audita, prometa effugient. Hic sensus mys­ loquitur de defectu auditus in senibus. Quærcs, quænam sint filiœ carminis : primo, Fili» tice appositus est. Verum ad litteram loquitur Salo­ mon de el levi somno senum, q. d. Senes Thaumaturgus accipit cantatrices, quæ molli duiob desiccatum cerebrum, ac debilitatem caloris ciquc cantilena se suosque oblectant : « Omnes RAp. ‘ ct defectum spirituum, aut ob vaporum ex sto­ impure mulieres, inquit, in terram cadent. » Semacho ad cerebrum ascendentium, illudque agi­ eundo, Cajetanus accipit music® instrumenta, sfondo, tantem copiam, levis exiguique sunt somni ; unde quorum sonus senibus obsurdescit. Tertio, Vate- Tertio, ad vocem volucris, v. g. galli gallinacei aut pas­ blns ex ALcn-Ezra accipit arterias vocales, guttur serculi expergiscunlur seseque erigunt, ul natu­ cl labia, quibus canuntur carmina, q. d. Canius ro necessitatibus, prosertim ad levandam urina in senibus deficit, quo lamen juvenes pasci devesicam satisfaciant. Ita Hugo, Bonaventura, lectarique solebant. Unde Chaldæus vertit, et reDionysius, Tilolmannus, Vallesius, Cajetanus, mittentur labia tua a dicendo cantico. Quarto, filiœ u Arboreus el cæleri. Audi S. Hieronymum : a Porro carminis sunt ipsa carmina, sicut filius hominis consurgere cum ad vocem volucris ostendit, quod est homo, 7. d. Senes non cadent, nec audient frigescente jam sanguine et humore sicc do, qui­ cantum, uti solebant, dum essent juvenes. Quinto bus materiis sopor alitur, ad levem sopitum evi­ ct genuine, filiœ carminis sunt aures : tum quia gilet, noctisque medio, cum gallus cecinerit, aures ad hoc unum facte sunt ut voces et carmi­ festinus exsurgat, nequaquam valens strato sæ- na audiant, quare ex eis nate, earumque filiœ esse videntur : objectum enim delectabile , v. g. pius membra convertere. » Tropologice, S. Hieronymus : Per pœnitenliam cantus efficit in auribus sensationem , puta audi­ y consurgit c somno vitiorum peccator, excitatus tionem delectabilem ; quare ejus quasi parens et voce presbyteri, vel Episcopi, ac prosertim Chri­ mater esse videtur. Unde Aquila vertit, et inclina­ sti qui in peccatoris corde clamat : « Surge, qui buntur omnia quae ad cantationem faciunt, q. d. dormis, et exsurge a mortuis, ct illuminabit te Omnis concentus musicus, omnisque harmonia Christus, » Ephes. v, 14. Aptius hæc accipias de obsurdescit senibus, quia surdœ ipsorum aures insto torpente et peccatore, qui ad vocem volu­ eum vix audiunt, nec amplius eo delectantur: cris, id est rei sensualis, levis cl vanæ, excitatur, auribus enim senum idem contingit, quod de ut cantilenis, carminibus ct fabulis vanis inten­ oculis dixi vers. 3 : ac insuper in auribus pre se­ nio tabescit internus cl congenitus aer, in quo fit dat, res veras el salutiferas fastidiens. Et OBSURDESCENT OMNES FILLI- CARMINIS. —SjTUS, sensatio sive auditio, ait Vallesius. Hinc ergo ori­ filice glorin; Arabicus, filiœ divitis; Vatablus, /l- tur in senibus musices fastidium. Audi S. Hiero­ hœ vocis; Campensis, organa cantus; S. Hierony­ nymum : « Obmutescere quoque, sive, ut melius mus in priori editione vertit, obmutescent, ut sci­ habetur in llebræo, surdescere filias carminis, licet non possint canere carmina, uti solebant- aures significat : quod gravior senum auditus Hebraice es tnc1 iisschu, id est humiliabuntur, de­ fiat, el nulla inter voces valeant scire (Incrimina, 390 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. Nil. íce carmfnibns delectari. Quod quidem et Ber- ac præ timore illum adorabunt, ut S. Bonaventu­ zclhi loquitur ad David, nolens transire Jorda­ ra et lingo Viclorinus : Excelsa, inquit, corporis nem, II Reg. xix, 31. Vere Pluto in Axiocho : « In membra timent, id est efllciuntur tremula, ut juro senectam,ait, quod in natura ruinosum est,se senex dicere queat : « Timor el tremor venerunt conferiim effundit, ut nullis remediis possit aver­ super me: cl contexerunt me tenebrai,» Psal. liv, ti, etc., ct ab aliis visum, ab aliis auditum, sa?pe 6, Aut, ut Lyranus et Vallesius, q. d. Excelsa utrumque Linquam pignus exigit. • animæ vires,puta mensel ratio timebunt mortem Tropologice in justo soi orde ct magis in pec­ ingruentem, ob melum judicii secuturi, et quia catore obsurdescunt aures, ut nec monitores, nesciunt quam viam sint ingressuri, an ituri in nec Dei inspirationes, ncc conscienti® occlaman- cœlum, an in gehennam. Verum to excelsa est fis voces de cavendo peccato, do poenitentia, do accusativi casus; Hebnea enim habent, dc excelso emendatione vil® audiat, quia plane inhiat suis timebunt. concupiscentiis ; quare surdus est ad voces coe­ Hebræi, qui putant hio prædiei excidium Jeru­ lestes angelorum, dum totus intentus est ad can­ salem, censent hæc pertinere ad trepidationem tilenas vanas Sirenum, id est voluptatum, quibus Judreorum; quia fugientes Chaldæos el Romanos inescatus et dementatus est. ad excelsa montium se recipient, sed et ibi for­ v ct dictam superne exspectabunt, urgente acerbissimo ct erit terror in via; Campensis, tunc e calo metuent cruentissimo ilio tempore, quod erit ut amygdalus florens : timebunt enim excelsa ( id est excelsam malum in se casurum (i). Vox excelsa ab aliquibus accipitur ut nomina­ Dei magnitudinem, iram ct vindictam. Rursuin, tivus pluralis, q. d. Excelsi quoque cl validi ti­ ut Richardus Viclorinus, timebunt etiam in celsis ment in senio. Ita Emmanuel Sa. Aut excelsi et arcibus ct rupibus locisque inaccessibilibus, nul­ magni omnes timebunt prudentiam Antichrisli, lam ibi securitatem sibi fore arbitrantes). Et for­ midabunt invia (ita legit ipse, sed perperam, cum (1) Eliam aballo Ument, scilicet senes pertimescunt legendum sit disjunctim in via, id est in loco qnævis alta loca, ut colles, turres, etc., quia ibi defi­ plano ), quia hac pervia erunt Christo judici. ciunt vires ctægro spiritus ducitur, ha fere omnes. Non Hcec opposita sunt, sed mystica; ad litteram ^n,á mah? quidam : Senes timent mortem qu® venit ab alto, enim pergit describere ærumnas senectutis, ago- metoum seu a Deo. Et terrores in via sunt illis, timent viam niæ el mortis. Sensus ergo est, aitS. Hieronymus ejDeell< ingredi. Et floret amygdalus, id est, cani in capite appa­ ( quem sequuntur Albinus, Glossa, Vatablus et qu*T rent. Amygd.il® flores, prius rubicundi; albicant cum in alii), q. d. Senes ardua ingredi non valebunt, ct eo sunt ut defluant. Floribus amygdal® in summitate ramorum foliis nudorum pulchre comparantur cani sive lassis poplitibus, ac tremente vestigio etiam in plano albi crines rari in calvo senis vertice. Insuper, ut amyg­ ilinere fliu hiantes, offensam gressuum formidabunt. dala) floros veris pronuntiant adventum, ita canities Accedit CajcLinus : Senes, ait, verentur alta loca mortem, imo vitam œternam properare signum est Alia meLipbora Horatius pro canitie capitis nues posuit ascendere, quia metuunt ne quid cx alto decidens cos (Maurer, et floret amygdala, id est, et senectutis status ladat. Clare Campensis, terrores eos quacumque tritis ct desolatus similis est hyemi, qua amygdala sola iverint invadent ; Arias, ct consternati in via; Tigu­ adhuc floret). Cum ingravescit locusta, id est crus. Vox rina, altum quoque locum timent et humilia in via, thagab et locusta ct talus transferí i potest; recte autem q. d. Non modo liment alta el ardua, sed ct pla­ ïPrtiiur locusta, ut servetur æiiigmalicus loquendi mo­ dus. Italia denominationis forsan hire, quod protulio na ac facilia, quasi enerves ct elumbes forent. raules in pedo ulrinque tali sive malleoli aliquam cru­ El Titelmannus : a Dicuntur senes, inquit, jam rum jM sb riorum locustarum utnuquc aliius exstan­ morientes excelsa timere et formidare in via, tium Minilitudinem reterre xidcniur. (Maurer, et cum quoniam propter debilitatem et defectionem ve­ locusta se tollit, id est, cum senex, morti proximus, hementer Hunt pavidi, statimque ubi vel levem ru­ similK e-t ¡OCUSt®, qu® sc a l nm tollit . Et musculum audierint, sursum respiciunt, quasi ali­ rumpitur capparis. Sunt capparis l>acc® folliculis inclus®, qui cum bacon maturitatem suam acquimi ur, disrum- quid mali eis desuper immineat, et territamenta, puntur et dccidwnl : imago hominis qui ad exact® quæ de cœlo venire solent, ul tonitrua atque co­ fftatis terminos provectus in co est, ul sepulcrum in- ruscationes vehementer horrent. Habent quoque grtdUlur. Gescnlu*, qui in Thesauro cappari? buccas appe­ imaginationem defectu debilitatam; unde fit ut tita m provocare, vrnerlsquc cnncuprceniiim incilare frequenter ex imaginatione desuper sibi mala ere litum fm^* obvrvat, sic interpretatur, et antequam irrita rm cappans, id est. vim amplius non habebit evenire existiment, aut timeant, cum nihil sit. In via quoque ambulantes semper sunt pavidi. » capiuns, n que in cibi decidi rlo merendo, ncque in Rursum senes metuunt excelsa, id est res arduas, pro valida veneró coucupibceniia» COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cam. XII. 391 periculosas, difficiles, quia frigus cos coarclat, nificat. Unde Sym-i utrumque complexus vertit, facilque timidos ct pusillanimes, sicut calor ju­ ct emanabit super illum vigilia ( senex enim la­ venes facit animosos, imo audaces ct temerarios. borat noclu vigilia, ct insomnis est), et germina­ Undo Aquila vertit, tremore timent in via, id est bit amygdalus. in loco plano ct facili, Septuaginta , pavores in Hcbirei accipiunt virgam vigilantem (hebraica via, inde stupores, qui cogunt eos siepe in via Iptf iafted, id est amygdalinam; amygdalus enim subsistere, ut progredi nequeant cx pavore ct prima arborum a rigore hiemis in vere evigilat, constrictione spirituum. Qua in re senes similes et llores emittit) quam vidit Jeremías, rap. itH, sunt animalibus timidis, v. g. anseribus, qui in­ minitantem Hebræi* verbera et excidium perChalgressuri per portam aliquam, quantumvis mag­ dæos. Thaumaturgus accipit graves plagas el sup­ nam ct altam, caput inclinant, ne illud ad postes plicia impiis immittenda a Deo sub finem mundi. ct superliminaria allidant. Facit id nimius timor, Rich ardus Victorious putat amygdalo fiorente sig­ et defectus imaginationis sive vii lutis œstimalivæ; nificari, quod amygdalus cœteræque arbores in nesciunt enim comparare longitudinem colli sui fine mundi deflorescent, nec maturescent in fruc­ cum altitudine portie, ut œstiment et judicent tum. ideoque famem ingentem fore: « Non dicit, hanc illam longe superare, ac proinde nullum inquit, quod fructificabit, sed quod florebit, ut esse periculum allisionis capitis : quare timor co­ homines sub tanta inopia videant quod sperent, git illos eligere id quod securum est, scilicet ut et amplius concupiscant ; et cum postmodum caput inclinent. Simili modo frigus et timor in amiserint quod speraverant, profundius inge­ senibus facit cos pavidos, læditque eorum vim miscant. Non ergo fructificabit, ut sustentetur fa­ reslimalivam, ut non satis metiantur, ncc œsti­ melicorum inedia. » Hæc apta sunt, sed mystica. Verum ad litteram, amygdalus floribus citisment conferanlque vires suas cum excelsis et arduis, cjuie prudenter aggredienda forent, sed sime et densissime candescens, représentai se-waiUwTL eas illis infirmiores et impares judicent : qua in nectam pilis candidis pluribus subito canescen­ re sæpc errant, cum pares, imo majores vires tem, ait S. Hieronymus. Unde Campensis vertit, canis aspergetur caput; canities enim senibus obo­ habeant. Denique S. Bonaventura ct Hugo censent hæc ritur cx pituitosa cerebri humiditate. Canities ergo perlinere ad tremorem capitis ct membrorum signum est scnectœ ct mortis instantis. Hinc con­ omnium in senibus, lassis jam poplitibus, junc­ jectores, si puer somniant se canum, eum cito turis cl ossium ligaturis. Alii, 7. d. Senes, quia moriturum conjectant, ait Pierius, hierogl. 31, cap. timidi, metuunt excelsa cœli fulgura, ventos, XXV. Sic Galbre futuro imperatori, dum sacrifica­ procellas; audito tonitru consternantur. Timent ret, accidit ut puero c ministris acerram tenenti enim præ cætcris ne lapis fulmineus ex tonitrui capillus repente loto capite canesceret; quod im­ peratoris mutationem portendere dixerunt arus­ collisione dissiliens caput ipsorum feriat Mystice, senes el moribundi, item torpidi ct pice*, successurumque juveni senem, ac mox Ne­ peccatores, metuunt excelsa, id csl judicium coe­ roni, qui anno 31 relatis juvenis sublatus est, suc­ leste , vel, ul hebraico est, ab excelso, id est, cessit Galba senex annos natus 73. Ita Suetonius Christum judicem venientem ad judicandum e in Galba, cap. X. Amygdali flos apte représentât canitiem : primo, Primo, nubibus cœli, cl formidant in via, scilicet judi­ cii, id est, quando rapientur ad tribunal judicis, colore, qui utrinque est candidus ; secundo, celeut accipiant merendoni secundum opera sua : coe­ rílate : sicut prima amygdalus fioro candescit, lestem, si bona sint; gehennalem, si mala. Ita sic juvenis cito canescit et senescit, juxta illud Olympiodorus ct Cyrillus Hierosolymitanus, ca­ Poche : lceli. 15. Rursum formidabunt excelsa, quia vide­ Obrepit properata malis inopina fttectaf, bunt solem, lunam et stellas obscurari, virtutes Intempestivi funduntur vertice cani. cœlorum commoveri, angelos ct sanctos cum Christo descendere formidabiles, ad judicandum Tertio, sicut flos amygdalo proprius est, sic pro- Tertio, c! damnandum impios. Addit Chaldæus quod pria est homini canities : « Canities homini tan­ induent excelsa, id est jam prrelcrita quæ su­ tum et equis, sed homini semper a priore parte perbe contra Deum fecerunt ; de illis enim Deus capitis, tum deinde ab aversa,»ait Plinius,lib.XI, exactam ab ip>is reposcet rationem : « Eliam ope­ cap. xxxvn. Quarto, flos amygdali cl viole nun-0u>rto» ra, inquit, quæ craiit ante hæc, eris timens, an liat ver, sic canities senectam : a Florum prima recordatus fueris eorum, et acervus lapidum par­ ver nuntiantium, viola alba, » ait Plinius, lib. XXI, vus videbitur libi sicut mons excelsus in tempore cap. xi. Quinto, flos amygdali cito deflorescens et Qoinu». marcescens, juvenem admonet instantis mortis. quo ambulaveris iu vita. » Florebit amygdalus. — Symmachus vertit, ob­ Audi Plinium, lib. XXI, cap. 1 : « Flores odores­ dormient vigilantes. Verum dissentit ab Hebræo, que m diem gignit (natura) magna (ut palam e>l) Septuaginta et Gæteris, teste S. Hieronymo. He- admonitione hominum, qum spectatissime flo­ brreum Ipv sakcd, et vigiliam ct amygdalum, reant celerrime marcescere. • Scito, Plinius, lib. quæ piima inter arbores evigilat ul cllloret, sig­ XVI, cap. XXV : « Arborum flos, inquit, est pleni 3J2 COMMENTARIA IN EC SLESIASTEN, cap. XII. veris indicium, ct anni rcnascentis, flos gaudium suis fraudibus captus peribit. S. Gregorius vero arborum. Tunc se novas ¿diasque quam sunt, os­ XXX Moral, xx vel xii : «Amygdalum, inquit, tendunt : tunc variis colorum picturis in certamen florem prius cunctis arboribus ostendit. El quid usque luxuriant. » Sic canities, prudentia el sanc­ in flore amygdali, nisi sancte Ecclesia* primordia titate efflorescens, senem facit venerabilem ct designantur, quæ in prædicatoribus suis primiti­ maturum cœlo, ut in novum hominem cumque vos virtutum flores aperuit, et ad inferenda poma s o gloriosum resurgat. Septimo, amygdalus produ­ bonorum operum venturos sanctos, quasi arbusta cens flores, mox cx iis producit fructus : sic senex, sequentia prævenit? In qua mox locusta impin­ producens canos, ex iis mox producit mortem. guata est, quia sicca gentilitatis sterilitas pingue­ « Cani ergo, inquit Hugo Cardinalis, sunt flores dine est gratiæ cœleslis infusa. Capparis dissipa­ mortis, illam quasi fructum in propinquo esse tur, quia cum gratiam fidei vocata gentilitas at­ denuntiantes, quia sicut flores in fructum, sic cani tigit, Judæa in sua sterilitate remanens, bene vi­ in mortem desinunt : » mors ergo est fructus ca­ vendi ordinem amisit. » Similia habet Ruperlus norum ceu florum, per quos senes fiunt candidi in cap. IX Apocal. Anagocicc S. Cyrillus, catcch. 15, per florentem Amwjict quasi candidati mortis, cl per cam beate im­ amygdalum accipit resurrectionem corporum fu- cc* mortalitatis. Minus recte Chnldmus vertit, germinabit caput turam post sæculi hujus hiemem, cum corpora spinæ tuœ præ macie sicut amygdalus. Unde Rabbini nostra instar amygdali, flore coelesti efflorescent : quidam, teste S. Hieronymo, interpretantur sa­ «Vidit, inquit, hunc Domini adventum Eccle­ cram dorsi spinam, quod, decrescentibus, in­ siastes, cl mundi consummationem, dicens ; Lasquit, natium carnibus, illa, seu os femoris, suc­ tare, juvenis, » etc. Et post pauca : « Et quid fiet, crescat et quodam modo floreat. El R. Haccados, veniente Domino? Florebit amygdalus, et impin­ caput ossium cx carne. ct exsuccum apparebit; Pa- guabitur locusta, ct dissipabitur capparis. Quem­ gninus vocat partem coxcr quæ dicitur ancata. Minus admodum vero Interpretes dicunt : Amygdalum quoque recte Cajclanus pro pty ianets, id est florens hiemis transitum significat, sicctcorpora florebit, alio puncto legens iianats, vertit, nostra post hujus sæculi hiemem florebunt flore reprobabitur; alii, irritabitur; alii, asper erit fruc­ supcrcœlcsti. Et dilatabitur locusta, hoc est ani­ tus amygdali, q. d. Senes laborant cibi nausea ct ma volucris, quæ nunc corpore est circumdata; fastidio, quare reprobant amygdala; quia, cum ct dissipabitur capparis, hoc est, iniqui el spinosi dura sint cl duro cortice inclusa, difficulter a se­ dispergentur. Vides quomodo pwedicunt adven­ nibus edentuli» aperiri mandique possunt. Pejus tum Domini?» Vide quæ dc virga Aaronis amyg­ Pagninus et Rabbini nonnulli vertunt, reprobabi­ dalina dixi Num. xvii, 8, ct dc virga vigilante tur coitus: volunt enim amygdalum, quæ prima Jerem. i, H. germinat ct floret, esse symbolum generationis; Impinguabitur locusta. —Syrus, multiplicabitur el alii, reprobabitur vigilia, q. d. Senex est somno­ locusta; Arabicus, crassabitur locusta. Apposite lentus, ideoque odit vigiliam, æque ac custodiam amygdalo subjungit locustam, quin tradunt phy­ vitæ cujus cum tædium cepit. sici amygdali floribus citius impinguari locustam; Trc.prh. Tropologice, senes sunt justi segnes et pigri; sic enim amygdalis valde nutriri hominem expe­ ftcn' item peccatores, qui otio ac mollitie torpidi ac rimur : noli sunt marcipancs, qui cx amygdalis velut elumbes desident, nec quid excelsi vel he­ conficiuntur, cl principibus sunt in deliciis. Si­ roici aggredi nudent, juxta illud : « Excelsa stulto mili modo locuste subjicit capparim, quæ colore, sapientia, » quia ipse illam viribus suis nltiorem tumore, sapore similis est locuste, ideoque ejus» ex ignavia (estimai. Hinc «floret amygdalus, » id dem est esca ct pabulum. Hebræi per locustam accipiunt Nabuchodonoest senes subinde concipiunt desideria magnarum virtutum, ac florem, id est spem, præbcnt magni sor, cum Chaldaeis, ac Tiluin cum Romanis, qui profectus, sed minima tentatene ceu venio flante, instar locustarum depasti sunt Jerusalem ct Juha c omnia decutiuntur; itaque ipsi ad suam se­ dteam, juxta illud Joclis, cap. i, 4 : « Residuum eruca* comedit locu-la.» Thaumaturgus per locus­ gnitiem rclabunlur. AlUgori- Allegorico Salonius : Florebit amygdalus, id est, tas accipit crebras densasque plagas, quæ præi« egredietur virga de radice Jesse, ct flos dc radice bunl diem judicii, ac depascentur homines or­ ejus ascendet, » hai. xi, l,puta nascetur Christus bemque universum : « Tunc, inquit, ita frequentia e B.Virginc, qui instar amygdali habentis corium, aderunt supplicia, sicut multitudo locustarum ad­ os el nucleum, habebit carnem et animam, ac volantium. » Richardus Victorious proprio acci­ efflorebit, id est coruscabit miraculis. S. Bona­ pit locustas, quæ depascentur agros ct omnia ventura vero magis apposite per amygdalum ac­ germina. Unde cl S. Joannes, Apocal. cap. ix, cipit Anlichristum, qui florescet signis magnis 3 el 4, locustas judicio prævias fuse describit. 1 fictisque miraculis. Unde Dioscoiides, lib. I, cap. Vide ibi dicta. Verum ad litteram hæc omnia spectant ad ImploXXXIX : « Vulpes, ait, si cum quadam esca eas (amygdalos) voraverint, emorientur, n Ha vulpi­ ærumnas senecte, sed locustam varii varie accinus el fraudulentus erit Anlichrislus cum suis, ac piunt. Hebraice csl onerabitur, vel oneri erit xnn COMMENTARIA IN ECCLESÏASTEN, CAF. XII. 303 Re>p hechagab, id est locusta, vel acodo, ut vertit Tigu­ tuita tumidum et cruditate turgidum. Audi Ru(timo rina. Unde primo, Tigurina vertit, seipsam gestat pertum, in cap. ix Apocal. : « Florebit amygdalus, cicada; ct Clarius, gravabitur locusta; Vatablus, et impinguabitur locusta; quod idem est, ait, ac oneri est illi locusta, q, d. Senex adeo est debilis, si dicat : Qui nunc viridis et rectus incedit, ct ?K'ltd0 ul vel locustam aul cicadam ferre nequeat; se­ tanquam locusta salit, canescet, et curvus vix cundo, Cajclanus vcrlit, onerabuntur nates, hæ incedere incipiet, habensque crura tumentia, enim senibus adeo sunt pondero*®, ul sedentes nequaquam ul tunc, levis et gesticulólas in saltu vix sorgere queant. Pagninus vero, onerabitur sese excutiet : locusta namque impinguatur, dum i-í . dorsum. Tertio, Rabbini crasse per locustam acci­ transacta levi juventute crura tumescunt, ut fieri piunt libidinem cl insultus venéreos, quibus ob solet senibus, » Mystice lingo : « Florebit amygdalus, * id est, Myu»a. copiam humorum et flatuum, non raro agit «ntur senes : cruditas enim el flatus sunl stimuli libidi­ inquit, « vis rationalis per fidem, quæ purificando Q urto. nis, (este S. Hieronymo. Quarto, Validius, cap. animam floridam facit. » « Impinguabitur locus­ txvi Sacrat philos., locusta significari putat callo­ ta, d id est vis concupiscibilis per cbaritatem, sam senum duritiem in cule, qu® instar locust® quæ est pinguedo el sagina virtutum. « Dissipabi­ in crustam durescit ob siccitatem: ipse enim per tur capparis, » id est amarities vitiorum in irasci­ locustam accipit marinam, quæ e cancrorum est bili per zelum, qui omnia vitia dissipat, ut mys­ genere, ct carabus dicitur sive ostracoderma, hoc tice hic describatur senium et mors vitiorum, et Quieto. est crust® testace®; quinto et genuine, S. Hiero­ juventus virtutum. nymus per impinguatam locustam significantur, Tropolocice, Salonius per pinguem locustam inquit, « crura senum tumentia pituita, et poda­ accipit copiam bonorum spiritualium; Hugo,*,cu gra tumoribus prægravata. » Unde Chaldæus ver­ etiam temporalium, datam gentilibus per Chris­ tit, inflabuntur tali pedum tuorum. Moringas notat tum ; sic cl S. Gregorius cujus verba jam recitavi. locustas crassioribus esse femoribus, præsertim Aptius hæc referas ad senes, id est senes justos et in India, ubi ca tres pedes esse longa, ac instar peccatores, q. d. Sicut locusta ob ventris onus in serrarum secare germina, docet Plinius, lib. XI, terram decidit, sic segnes subinde impulsi a Deo, vel a superioribus, aul a sociis animas attollunt, cap. XXIX. Scilo, S. Bonaventura per locustam accipit tumidam ac desiderio ad cœleslia evolant, sed illico ven­ p naine. totius corporis senilis inflationem, ob debilita­ tris, id est gulœ et luxuriæ, illecebra degravati, tem caloris, qui nequit copiam phlegmatum ct ad carnis voluptates recidunt. Anagogice, Cyrillus, catcch. 15,per focusfam ac- Xiuxojhumorum digerere. Proprie per locustam ventro­ sa m ct spurco herbarum succo turgidam, ut to­ cipit animam, quæ in resurrectione impinguata, °6* tum ejus corpus non videatur esse nisi venter, grace -x7.ut»5u*7x, id est dilatata, ex angustiis cor­ accipias tumidum venirem senum ex copia cibi poris, quasi carceris evolabit ad Deum. Rursum indigesti, phlegmatum et humorum crudorum. amygdalus densa floribus prænuntia est copiosi Unde sequitur alvi mollitudo, humiditas ct pro­ fructus. Audi Pierium, hierogl. 51, cap. xxni : fluvium : ita Lyranus, Dionysius, Titclmanus, ct Amygdalus arbor ante alias omnes floribus in­ Lævinus Lemnius, lib. Similitud. et Parabol. cap. dula, non su» tantum spem ostentat opulenti®, XLvm, ubi (enigmáticas hasce senectutis parabo­ sed cl aliarum frugum annum feracem pollicetur. Undo Maro, cum videret eam primam omnium las physice et medice pertractat. Impingoabitor locista, — id est venter, ait Al­ florere, nihil vel januarii rigore deterritam, ex cazar, Apoc. ix,pag. 525; locusta enim est vorax florum ejus multitudine lætæ identidem fetura ac pingui ventre, ut lota venter esse videatur, q. d. spem in frumentis conciperc nos posse, monet Venter juvenis, qui locusta! instar erat insatura­ his versibus : bilis, in senectute tanta satietate allicietur, ut ejus Contemplator itc.n, cura $e nux plurimi sylvis appetentiam nec amygdala excitare possint, nec Induci in florem» cl ramos cumbit olentes; cappares : hæc enim duo maxime appetitum pro­ Si supciant fetus, panier frumenta sequentur, vocant. Hoc est quod ait : Florebit amygdalus, q. d. Magna que cum magno veniet tritura calore. Esto floreat amygdalus, ac amygdala producat mollia et sapidissima, locusta tamen, id est ven­ Ita Virgilios, Georg. lib. I. Simili modo senectus ter jacens cl debilis, ad carum esum nequaquam gravida meritis æque ac annis, prænuntia est in­ excitabitur, sed præ fastidio el nausea quasi sa­ stantis in cœlo ingentis coron» ct glori»; senex tiatus jam sit, florem fructumquc amygdali re­ enim probus unum pedem habet insolo et sepul­ spuet. Hinc cl dissipabitur, id est projicietur, dis­ cro, alterum in cœlo. Amygdalus ergo symbolum pergetur ab eo capparis, qu® alias solet provo­ est spei, ac sperali fructus cl glori®. Aptius Olympiodorus per locustas accipit cor­ care ct irritare appetitum. Porro locusta initio gracilis, levis,mobilis, vaga pora damnatorum, gula et voluptatibus saginata, ct saliens représentai adolcscenliam vagam, le­ qu® depascetur infernus, adeo ut iis pinguescere vem ct agilem ad voluptates; eadem vero cibo videatur. Er dissipantur capparis.— Symmachus, dusufplena, tumens ct turgida représentât senium pi­ 994 COMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. XII. veturspiribis fortitudo. Verum dissentit ab Hebræo in locis incultis, parietinis, et sepulcris, accipit mortem ct funeralia, 7. d. Eo tandem senes eva­ ct a Septuaginta, ait S. Hieronymus. IJebrai, teMe S. Hieronymo, interpretantur dis­ dent, ut dissipetur capparis occupans sepulcra, sipationem amicitiæ Dei, ex qua traditi suntJudrei ut scilicet aperiatur sepulcrum, in quo senex jam Cbaldæis et Romanis; hebrœum enim H3VJR mortuus inferatur. Verum hæc explicatio incon­ abiiona, significat amorem ct amicitiam, ab N3N, grua Cbt, imo minus vera, aliena ct remota. Agi­ ala, id est voluit, amavit; unde 3X ab ct alba, tur enim hic de signis senectutis, potius quam id est pater. Hinc quidam vertit, (fòsfpabiVur mutua mortis : nam mortis signa dabit vers. 6. Porro tonfader&tio. Thaumaturgus refert ad diem judi­ quod carnales censent senii esse vitium, id ejus cii. quod illo impii e medio tollendi sint velut laus est, decus et prremium, quod scilicet in ea nigra» ct despicabiles, atque spino&e (ait Cyril- sopiatur concupiscentia. Unde Cicero, l)c Senect. lus, catech. 15) cappares. « Ita e medio abjicien­ ex Platone, lib. I De República : « 0 praeclarum, tur peccatores, ut nigra despicatissimaque cap­ inquit, munus retatisi Siquidem id aufert a nobis, paris, » ait Thaumaturgus. S. Bonaventura, dissi- quod est etiam in adolescentia vitiosissimum, pabitur, inquit, capparis, id est carnales ct luxu­ nempe voluptas. » Tropologice, dissipatur capparis, cum appeti- Tropoi> riosi, metu tormentorum Anlichrisli, discedent a fide. Richardus Victorious dissipationem cappa­ tus cibi coelestis, puta sancire doclrinre, Eucharisris interpretatur famem et penuriam extremam: tire et rerum spiritualium in sene, id est segne capparis cnim est vilis esca. Unde proverbium, justo et peccatore languet, adeo ut etiamsi illi « cappara victitas qui poles anthia. » delicatissima illarum fercula proponas, velut Cippid» Verum ad litteram hæc spectant ad vitia senum. nauseabundus omnia fastidiat; quare ipse nau­ D ’ »p- Unde pro capparis hebraice est fDION abiiona, id seam movet Deo, ut illum ex ore suo evomat, **ilu ' est amor, desiderium, appetitus, aviditas, concu­ Apoc. cap. m, vers. IG. □ piscentia, indeque capparis : hæc enim excitat Anagogice, Olympiodorus : « Florentibus justis Anigttf orexin et appetitum cibi, præserlim si cum aceto (valut amygdalis cœleslibus), inquit, peccatoribus cl meile vel oleo sumatur, ut docet Galenus et autem traditis ad æternum supplicium, dissipa­ medici, ac quotidiana experientia. Sensus ergo tur capparis ct evanescit, quæ cum amarorem est, q. d. Senibus perit cibi appetitus, aiunt Caje­ quemdam et salsedinem habeat, anxietatem figu­ tanus ct Moringus; iisdem perit appetitus veneris rat solliciludinemquo peccati. Ipsum vero pecca­ et lusuri®: hunc enim instigat capparis (unde tum, privatio quædam cum sit, neque revera sub­ nonnulli capparim derivant a id est ad sistat, in nihilum redigetur atque cessabit, cum luxunam concito), ait Vallcsius : .d, id est repositorium, el funiculus iste argenteus rumpatur, et recurrat et theca, qualis est villa. Unde Vaticani, u que ac aurea vitta, satis manifestum est consideranti, ut S. Hieronymus in veteri editione, sequens Sep­ omnia statini post mortem in pulverem dissol­ tuaginta vertit, vitta aurea. Favet Symmachus qui vantur. » Hæc Titelmannus. Quarto, Joannes Vi- Qairta vertit, ct percussum fuerit, quod circumstat, cl con­ talis Cardinalis per vittam auream accipit spiritum vitalem qui est in corde : « Quia sicul vitta mu­ vulneratum fuerit. Vitu Quieres, quænam est aurea hæc villa quæ re- lieris, inquit, continet capillos capitis, ne defluant . senii ct mortis. Unde primo, Hugo per vittam au- tala recurrat. Unde cranium arescit el cálvese.I, primo, ream accipit latum nervum, qui post decoctio­ uli, terra arefacta, exarescunt ejus herbæ et ger­ nem habet aureum colorem, et in morie rumpi- mina. Hæc est ergo causa calvitii, ita Franciscus Secottlo. tur. Set undo, Cajet mus vertit, e/ frangetur fons Vallcsius, sacraj philos, cap. lavi. Clarius Chal­ auri, id est colligatio elementorum et humorum, dæus qui velili, el confiingalur cerebrum tuum in qua: est fons complexionis et vitæ, adeoque pre­ capite tuo; et Vatablus, et diffluat collectio aurei tiosa instar auri, dissolvetur, itaque homo ino- liquoris; Campensis, pingue illud aureum. TerUo. riclur. Ha ipse. Tertio, S. Bonaventura per tiiSymbolice S. Hieronymus per vittam umeam, SjmbolL tam auream intelligit involutionem venarum ct æque ac per funiculum argenteum, accipit aniarteriarum aurearum ob sanguinem, quem con­ mam et vitam : a Funiculus argenti, inquit, cau- COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, cap. XIL didam hnnc vitam et spiramen, quod nobis de cerio tribuitur, ostendit. Recursus quoque viltze aureœ animam signifient, quœ illuc recurrit, unde descenderit. » Sic ct Albinus, Lyranus, Hugo, Dio­ nysius, Glossa ct Titelmannus quern audi : « Vit­ tam puto posse vocari animam hominis, quo­ niam sicut vitia capillos capitis omnes in unum constringit, ne diffluant; ipsa vero ablata, dis­ perguntur illi in suam multitudinem : sic anima in corpore omnia membra, tam mulla, tarn di­ versa, quasi intra suæ virtutis ambitum conclu­ dens simul continet, ne diffluant ab invicem: mox vero ipsa ablata dissolvantur omnia. Aurea autem vitta merito dicitur ob excellentiam sui ration dis anima, nimirum quia ad imaginem cl similitudinem Dei creala est, magnificam in hac suæ conditionis nobilitate gloriam pite se ferens, formasque omnes corporales præcellcns, quemndrnodem aurum suo fulgore ct nobilitate cæteris omnibus præstat metallis. » Anagogice, vitta aurea est beatorum gloria, ac vita æterna, sive nobilissima harmonia corporis et animæ, quæ tribuetur electis in re-urreclione. Ita Dionysius et Lyranus. Accedit S. Bonaventura : « Vitta aurea, inquit, est insigne sacerdotalis, vel rogito dignitatis, cui diadema tribuitur; quia tunc recurret utraque ad suum principium, puta ad Christum el ad Deum, qui solus tunc dominabi­ tur in beatis, cosque faciet sacerdotes et reges, » 1 Corinth. xv, 25; Apocal. v, 10. Contexe- Et conteratur (Syrus, frangatur; Arabicus, corm hy. nnnpiifur) iiyurìa super fontem. — CajcLums, nimdrl* petur urreus ad fontem ; alius, apud scaturiginem. pognât Hebræi per hydriam accipiunt tabulas Decalogi, contentas in arca foederis, velut in fonte, quæ contrita» sunt in captivitate. Thaumalurgus acci­ pit de fine mundi : tunc enim tantas fore plagas quaquaversum, ul etiam hydrias stantes juxta fontem evertant. Richardus interpretatur lune tantam fore hominum malitiam el invidiam, ul hydrias quoque proximorum, quibus aquas e fonte hauserunt, effundant ne habeant quod bi­ bant : simili modo rotam, ul sequitur, super cis­ ternam, id est funem, el situlas quibus e puteo aquam hauriebant, disjiciant, ne aquam haurire ptqueant. Verum ad litteram hic agitur de ærumnis ¡rimo, senii cl mortis. Trimo ergo, per hydriam AbenL'zra, Dugo el Clarius accipiunt folliculum fellis; per fontem, hepar. Undo Chaldæus vertit, et con­ fringatur fel tuum in jecore tuo; vel, ut Costus, fel Se tolo, jecoris tui. Secundo, Cujelanus et alii per hydriam accipiunt anhelitum, per fontem pulmones, q. d. Antequam per morbum ct mortem intercidatur tibi anhelitus, claudaturque pulmo, qui ad ven­ tilandum el refrigerandum cor, halitum aerem­ que frigidum attrahit : ipso enim est ventilabrum T.in coemeteriis collecta, ad plurimos annos integra super fontem, quam per rotam super cisternam, perdurant, indeque dicitur cranium, a id accipil lempusin hac vita nobis datum ad abluenda est galea, quod instar gale® cerebrum (utpote peccata, tum baptismo, tum lacrymis, et pœninatura sua mollissimum) a laesione lucalur, teste lenliæ sacramento. Galeno, lib. Vili /)c Usu partium, cap. ix, ubi cra­ Anagogice, Titelmannus confractionem rotæ su- Awfnç. nium vocat immobilem murum cerebro circum­ per cisternam accipit ul symbolum resurrectio-c'x nis, q. d. Quemadmodum rota illa, quæ super datum. Syaboli- Symbolice per rotam æque ac hydriam, accipias cisternam posita est, violenter illic detineri debet ce. animam colligatam fonti vel cistern e, id est cor­ inclusa ferramentis et clavis affixa; postea vero pori, q. d. Sicut rupta hydria ad fontem, et dis- quam frangitur illa, aut vincula, sive clavi qui­ rupta rota, qua per funem attrahitur aqua ex cis­ bus illa hæret affixa, tum in plenitudinem aquæ terna, fonte, vel puteo, jam impossibile est hau­ ruit, ct ibi quietem habet : sic anima hominis in rire ex ea aquam : sic deficientibus el exhaustis corpore isto mortali et corruptibili, quasi violen­ in senio facultatibus, viribusque naturalibus ct ter delinetur, nimirum quasi m carcereel ergas­ vitalibus, anima et vita retineri non potest; sed tulo, compage naturali alligata; quibus ligamini­ anima ad Deum creatorem suum recurrente, cor­ bus confractis in morte, anima ipsa in plenitudi­ pus cum suis spiritibus ct humoribus in suos nem aquæ, puta in abyssum divinitatis transit, fontes et cisternas, id est in sua elementa, recurrit ibique plena fruilur requie. Nec mirum videatur, el resolvitur. Ita Chaldæus qui vertit, et decurrat quod rote comparetur anima in corpore, quo­ corpus tuum in medium sepulcri tui. SicS. Jacobus, niam sicut rota in suis retinaculis assidue move­ cap. m, fi, ait de lingua : a Inflammat rotam na­ tur et circumvolvitur, sic anima in hoc corpore tivitatis nostre, » id est omnem vilæ ordinem, corruptibili raro quiescit, sed continuo volutatur cursum, periodum et circulum. Vide ibi dicta. Sic nimia mutabilitate. Et quomodo rola illa, quæ et S. Hieronymus, qui proinde confractionem hy- supra cisternam est, per hoc quod se volvit super driæ et rotæ censet esso ænigmata mortis. Et Scho- cisternam, aquam haurit ex ea; non habet tamen Hastes : « Presens vita, inquit, eo quod volvatur, requiem, donec collabatur in ipsam, sic anima rota est : igitur antequam nos ad inferos detru­ etiam pro statu corporis hujus, dum sc ad illam dat, curam sui gerat unusquisque. » Olynipiodo- abyssum divinitatis convertit, ac circa illam sese rus legit, antequam convolvatur rota super lacum; occupando volvitur, aquas gratiæ cx ea haurit m hoc est, convolvendo infringatur, ct decidat in consolationem el refrigerium; verumlamen non * lacum, sive cisternam, una cum aqua ipsa, quam plenam habebit hic requiem, donec rupta ad il­ figuli suo operi superinfundunt : « Dota, inquit, lam recurrat, ul plene in illam sese possit immer­ accipitur nostra hæc vita, ob ipsas revolutiones ac gere. Huc facit illud Platonis, dici quasi motus, juxta illud : Vox tonitrui tui in rota. In­ quod corpus sil quasi lacus et career animæ; ex ^x. nuit ergo, antequam rota hujus vite nos sccum quo proinde anima evolare ge-tiat ut libertate precipites devolvat in lacum, propriam curemus sua in cœlo potiatur. salutem. » Vide S. Hieronymum. Porro omnes œrumn® senii ct mortis, hisce Quocirca S. Nilus in Paraenesi : « Ride, ait, ro­ renigmalibus representate, competunt quidem tam vite sine ordine rotatam : cave vero foveam, omnibus senibus et moribundis, sed maxime iis in quam devolvit dormientes in ipsa vita. » Dor­ qui juventutem in voluptatibus exegerunt, ac na­ mit ergo, et desipii, qui vivit huic vite; vigilat ture vires libidinibusexhauserunt et corruperunt. vero et sapii, qui vivit future et œlernæ. Simili Quare Salomon hic maxime monet juvenes, ut ab vju eit tropo Phocylidcs ait : ¿ píe: rpx*;, ><1 est vita est iis se contineant, dicendo infine capitis preceden* rcu. trochus, quia instar trochi rotatur. Philosophus tis : « Aufer iram a corde tuo, el amove malitiam ille, rogatus quæ ct quantula esset vita hominis, (nequitiam voluptatis et libidinis) a carne tua. non verbo, sed facto respondit; vertit enim se ip­ Adolescentia enim el voluptas vana sunt. Memento sum in orbem, innuens eam unius gyri durationc Creatoris lui in diebus juventutis tuœ, » ut te ab metiendam. Quocirca sapienter Agapetus diaco- ira el rixa, æque ac a voluptate el libidine conti­ VII. gli 40* COMMENTARTA IN ECCLESIASTEN, cap. XU. neas, « antequam » pnr ea, citius solito, veniat seminis origo; hi proinde per libidines, semino « tempus afflictionis tum, » puta no libi obveniat exhausto, deficiunt ct fatiscunt : unde oritur prematura senectus ærumnosa, ex caque mors. stranguria, flatus, calculus, etc. tgilur singulas has ænmmas, ab initio capitis Denique, iisdem confringitur « rota super cis­ usque ad hunc versum recensitas, ex libidine ju­ ternam, » id est lœditur caput, dum deficiente ventutis provenire, ac per eas senium accelerari, corde, jecore et stomacho, ex iis nec alimoniam, ostendi initio capitis in Synopsi; nunc idipsum nec sanguinem, nec spiritus vitales ad motum et ostendam in quatuor ænigmaübushoc versu com­ sensationem quamlibet necessarios haurire po­ memoratis. test. Quocirca visus, auditus, seosusquo omnes Ergo salacibus ct luxuriosis juvenibus, pergu­ hebetantur ct deficiunt. Hinc Thcolimus, impa­ las ct libidines, premature recurrit vitta aurea, id tiens libidinis, maluit patiens esse caecitatis, est contrahitur meninx cum cerebro, indeque ori­ quam medici ei prædixerant, si libidine utere­ tur calvitium, quia semen maxime deciditur a tur. Unde exclamavit : « Vale, amicum lumen, » cerebro ; quare nimia seminis effusione 1 editur uti narrai S. Ambrosius, lib. IV in Lucam, cerebrum, quo fit ul luxuriosi laborent epilepsia, cap. XVII. apoplexia, defluvio capillorum, hemicrania, aliis­ Cur autem caput magis sentiat damna luxuriæ Lnrorfo. que cerebri capitisque morbis; sintque obliviosi; quam cætera membra, duas causas dat Viegas tremuli, pallidi, languidi, infirmi, uti medici do­ Eborensis, Artic, med. cap. xlvu : Prior est, quod ¡Hie. cent, ct experientia quotidiana demonstrat : vi­ cerebrum et caput sit extremum, in quo cessat vis • demus enim luxuriosos uti liene, sic ct cerebro tractoria, quæ ex alia parte non potest trahere; pnort debilitari ac laborare. Quocirca Ætius loco mox trahunt autem partes inflmæ successione continua citando, asserit libidinem « neque ad animæ ra­ usque ad cerebrum. Altera, mollities cerebri ct tiocinationes conducere, imo potius congelare medullæ dorsalis, quæ trahentibus partibus faci­ et obstupefacere intelligentlam. » Simplicius in lius cedit quam partes solidæ. Inde salaces el li­ Commentario Epicteti, cap. xlvii : « Omnis volup­ bidinosi sunt imminuti cerebri ct exhausti me­ tatis corporea* continentia, ait, animum rationis dulla dorsi. Sapienter ergo vereque Galenus, capacem corroborat.»» « Libido, inquit S. Ambro­ lib. II DeSanit. : « Si voluptate esca malorum, sium, aratione revocat, aufert consilium, amentes ait, ad congressum impellamur, futurum profecto inquietat. » Et S. Hieronymus : a Amor formæ, est, ut non corporis modo, sed animi vires fran­ rationis oblivio est, et insanite proximus : fœduin, gantur pene omnes, prorsusque cum vita una miuimeque conveniens animo sospiti vilium; » pereant : frequens enim venus corporis habitum el iterum : «Quis enim, cum utalur voluptate, ea solvit, senectutem accelerat, canos maturat, ner­ attendere animo quidquam potest? » vorum incontinentiam, podagras, arthritides, tre­ Inde rumpitur « funiculus argenteus, « id est mores, sensuum hebetudinem, mentis torporem, contrahitur ta diturque medulla spinæ dorsi, per malum corporis habitum, succorum cruditatem, quam spiritus vitales a cerebro ad partes inferio­ ac virium corporis omnium, functionumque ab res commeant, quia medulla hæc oritur ex cere­ his manantium infirmitatem facit,» etc. Addit bro in occipitio ; cerebro ergo per libidines beso, hic Ætius, Tetrah. 1, serm. 3, cap. vm : « Renum ct Decesse est medullam l edi. Unde Plato dicebat vcsicœ morbos, oris graveolentiam, dentium do­ semen esse spinalis medullæ defluvium, teste lorem, gurgulionis inflammationem, sanguinis Plutnrcho, lib. V fìc placitis Philos, cap. ni. sputum, ulcera in membris, febrem, ct omnia Rursum, ex nimia luxuria ct seminis effusione mala. » conteritur « hydria super fontem, n id est sanguis Quare vere concludit S. Isidoros, lib. II Sentent. jecoris effunditur : semen cnirn est purissimus cap. XL : « Castitas est securitas mentis, sanitas sanguis; unde semine per nimiam libidinem ef­ corporis. » Et Plutarchus in Præccplis De Sanitale fuso, succedit ct effunditur sanguis : inde phthi- tuenda asserit « optime dictum saluberrima esse sis oritur, et sanguinis sputum. Ha Hippocrates, hæc : alimenti citra saliet dem usum, alacritatem lib. Il Do Voròis vu/g.j Celsus, lib. IH, cap. xxii; impigram ad labores, natone seminis conserva­ Ætius, Telrafc. 1, serin. 3, cap. vm, quem nudi : tionem. » Subjungit : « Intemperantia enim coi­ « Viri inulti, ex multa venere sanguinem cxpuc- tus, eo quod maxime eam facultatem debilitat, runl:p ir l’un ob vi olenlam spiri tus compressionem qua nutrimentum conficitur, excrementorum gi­ cl int udonem. partirli obvenarum ctarteriarum, gnit copiam. » quæ ad gen I ih > partes deferuntur, communio7. Et HElEHTATin PULVIS IN TERRAM SUAM UNDE VrrK 7. li m. » Deficiente s inguine et spiritu, qui multus ERAT, ET SPIRITUS REDEAT AD DEUM, QUI DEblT 11.1.UM. in fu mine effunditur, deficit pariter jecur, stoma­ — rulvis, id est Adam, sive homo, puta corpus cho et cor; unde sequuntur languores, deliquia, hominis ex adama , id est ex terra el pulvere nm. < carocliymia, pallor, macies, aliaque sanitatis aqua mixto, sive ex limo a Deo formatum juxta damna, uti ¡idem docent. Ad hæc, salacibus con­ illud quod Deus Adæ post peccatum intentavit : tentar « hydria super fontem, » id est renes et « In sudore vultus lui vesceris pane, donec rever­ vesica morbo- contrahunt : m renibus enim est taris in terram de qua sumptus es: quia pulvis COMMENTARI A IN ECCLESIASTEN, cap. XIL 103 es, ct in pulverem reverteris, » Genes. cap. in, seri, el non a Deo, sed a corporum parentibus 19, ct cap. ii, 7. Vide ibi dicta. generari. Cum enim caro revertatur in terram, rum- Sic S. Paulus primus cremila, teste S. Iliorony- ct spiritus redeat ad Deum, qui dedit illum, ma­ 14 mo in ejus Vita, Antonium se invisentem salutans: nifestum est Deum patrem animarum esse, non a En, inquii, quem tanto labore quotisti, putri­ homines. » Sic et Cassianus, Collât. VIH, cap. xxv. dis senectute membris operit mulla canities; en Et S. Augustinus, epist. 3 ad Volusianum : « Quis vides hominem, pulverem mox futurum. » El nunc est, ait, extremus idiota, vel quæ mulier­ mox instantem sibi mortem prodicens : « Sed cula, qure immortal talem animæ non credat quia jam dormitionis meœ tempus advenit, ct, vitamque post mortem futuram? » Idem, lib.I quod semper cupiebam, dissolvi, et esse cum be Genesi ad litteram, cap. ix, ex hoc Salomoni Christo, peraclo cursu, superest mihi corona jus­ loco probat animam primi hominis, puta Adæ, titia?, tu missus es a Domino, qui humo corpus­ a Deo creatam ex nihilo; dubitat lama n de aniculum meum contegas, imo terra? terram reddas.» mabus posterorum, an ita dicantur create a Deo, Et S. Maria .Egypliaea ad Zozimam, qui vitam ex ut tamen propagentur ex traduce Adæ. ore ejusdem acceptam conscripsit : « Sepeli, abba lnculc.it Salomon juveni in voluptates et libi­ Zozima, misera! Manie corpusculum. Redde terra? dines prono, animæ immortalitatem, ac judicium quod suum est, el pulveri adjice pulverem. » ob eas coram Deo subeundum, quia hæc duo Hinc S. Scriptura modem vocat dissolutionem, acre frenum voluptati et libidini injiciunt. tnde scilicet animæ a corpore resolutionem, puta cor­ videmus cos, qui voluptati et luxuriae lotos se poris in sua elementa dimissionem, depositio­ dedunt, ut id libero sine metu vindictæ faciant, nem. Idem imitati sunt Plato et philosophi : unde sensim fieri atheos, ac negare animæ immortali­ Plutarchus in Apol. ad Apollon, mortem vocat, tatem, judicium, cœlum, gehennam, imo omne discretionem rei concreta, cilatque illud Epi­ numen. Quocirca Chaldæus vertit, memento Creor charmi : toris tui, ut glorifices eum in diebus adolescentia Concretus est, ac discretus, et rursus abiit, unde veoerat: Tena quidem in lerram, spiritus ad supera. Vinnsergo, sapo morere, ut mortuus vivas: Ne moi me, opus esi morlem praecurrere morie. Hinc ct Lyricus: Pulvis et umbra sumus, pulvis nihil est, uidfumus: At nihil est fumus; nos nihil ergo sumus. Et spiritus ri deat ad Deum, qui dedit illum, — lanquam ad suum uti factorem, sic et judicem (hunc enim significat hebræum Elohim), ut illi actionum suarum per omnem vitam exercitarum rationem reddat, et pro meritis, vel premia, vel supplicia recipiat. Aliter ergo pulvis, sive corpus redit ad terram, aliter spiritus, id est anima re­ dit ad Deum. Corpus enim redit, quia corrumpi­ tur ct resolvitur in terram, velili in materiam, ex qua formatum est; spiritus vero, sive anima ho­ minis, non corrumpitur, sed immortalis manens redit ad Deum, velut sui judicem, ulpote a quo creata est ad imaginem et similitudinem ejus, puta rationalis, libera, spiritalis, immortalis, ut bene agendo œternam gloriam, male operando peren­ nem gehennam subeat (I). Lumi» liinc ergo, et ex similibus locis clare patet aniunorü- mam hominis esse immortalem, utpote quæ non oMlncx Caduco ct semine parentum producta, sed tur. immediato a Deo creata, qui proinde vocatur pater spirituum. Unde S. Hieronymus : a Ridendi sunt, inquit, qui putant animas cum corporibus (t) Conf. Lucretium, n, 998 : Olit enim retro de Urrà quM fuit ante lu terrain • ii • quod miuuo ei alberi* oria. Id nutum eoli fnlgpolia templa lectpUuL tua. Rursum, cx eo quod anima e corpore exiens redeat ad Deum factor* m suum, refellitur error Pythagoreorum, orig ustarum, ac similium, id est transmigratio animarum ex uno corpore in aliud. Illi enim censuere animam in alia el alia corpora successive transmigrare, aut verti in dremonem, vel brutum. Denique S. Augustinus, lib. 1 De Libero arbitr. cap. xn, animas rediro ad D um, ad cœlum ani­ mas redire interpretatur; sed illud retráctate! ex­ plicat, lib. I Retract, cap. i : «Alio loco, inquit, cum agerem de animo, dixi : Securior rediturus in cœlum. Iturus autem quam rediturus dixissem securius, propter cos qui putant animos huma­ nos pro mentis peccatorum suorum de cœlo 1 avi­ sos sive dejectos in corpora isla detrudi. Sed hoc ego propterea non dubitivi dicere, quia ita divi in cadum , tauqu un dicerem ad eum, qui ejusest auctor cl conditor : sicut Cyprianus non cuncta­ tus est dicere. Nam cum corpus e terra, spiritum e cœlo possideamus, ipsi terra et cœlum sumus. El in libro Ecclesiastis scriptum est : Spiritus re­ vertatur ad Deum, qui dedit illum. Quod utique sic intelligendum est, ut non resi>talur Apostolo dicenti, nondum na los, nihil egisse bom aut mali. Sine controversia ergo qucedain originalis regio bealiludinis animi Deus ipse est. Qui cura non quidem de seipso genuit, sed de nulla re alia condidit, sicut condidit corpus e terra. Nam quod allinet ad ejus originem, qua fit ut sit in cor­ pore; verum de illo una sit, qui primum creatus est, quando factus est homo in animam vivam, an semper ila fiant singulis singuli, nec tunc sciebam, nec adhuc scio. » Ita ipse, sed jam ex Ecclesia? interpretatione COMMENTARIA IN ECCLESIASTES, cap, Xlî. 401 Thaumaturgus censet hic queri Salomonem do et definitione certum est animas hominum, non a parentibus propagari, sed singulis dum nas­ auditorum oscitantia et perdila vita, ul concio­ cuntur, a Deo singulas creari, et creando in­ nem hanc ct similes respuerent : « Creterum, in­ quit, el hic meus, quamvis sapienter concionanfundi. tis, labor sit supervacaneus apud populum il­ Vc i e»8. VA5ITÁ4 VANITATUM, DIXIT ECCLESIA STES , ET lum, justifies negligentem doctrinamque ct cu­ omnia yanitas.—Syrus, omnis res vanitas; Arabicus, omnes enim res sunt vana. Hoc est thema, quod ram respuentem, n Hebraice est, ct amplius quia fuit Ecclesiastes Ecclesiastes initio libri probandujn proposuit, ac nunc velut probatum repetit, et cx dictis, tan- sapiens, adhuc docuit populum, q. d. Quo fuit saquam conclusionem, inductione omnigena firma­ pientior Ecclesiastes, eo diligcnlior fuit in do­ tum infert et colligit. « Cum enim, inquit S. Hie­ cendo, quia sciebat ideo sibi hanc sapientiam da­ ronymus, cunctus mortalium libor, de quo in tam a Deo, ut eam alios, ac præserlim sibi sub­ loto volumine disputatum est, huc perveniat, ul ditos, doceret, itaque eos probos efficeret, et ad revertatur pulvis in terram suam, et anima illuc felicitatem reternam proveheret. Unde Hugo : redeat, unde sumpta est; magnre vanitatis est in « Non suffocavit, inquit, inventa quasi partum in hoc sœculo laborare, cl nihil pro futuro conqui­ utero; sed in lucem edidit; derivavit fontes suos rere, » præserlim cum do his judicandus sit et foras, cl aquas suas divisit, siculi ipsemet docue­ adjudicandus gehennre, si illorum amore Dei le­ rat, » Proverb, v, Í6. Porro, Thaumaturgus to ct amplius refert ad id gem violarii. Est ergo hic epilogus, in quo Sa­ lomon colligit summam totius concionis sure, ut quod processit hoc modo : « Vanitas vanitatum, eam profundius lectoris menti infigat, utque lec­ dixit Ecclesiastes, omnia vanilas, ct amplius; » tor sciat quid precipue cx ea memoria retinere, quod sic explicat Thaumaturgus : « Dico igitur, ct opere exercere debeat. Idem imitetur doctor et sicut ct principio dixi, miram esse vanitatem, condonator. Porro Chaldæus magis enucleate qua occupantur homines, tamque superabunvertit, (¡nando contemplatus est Salomon rex Israel dantem (hoc illud est. et amplius ) ut nemo cam vanitatem hujus sæculi, ct vanitates quas operantur totam animo queat complecti. » Verum Noster filv hominum, dixit Ecclesiastes in verbo suo : Om­ cl creteri tí et amplius melius referunt ad se­ nia sunt vanilas. quent., scilicet ad tq sapiens, q. d. Cum Eccle­ Gnome hrec fuse explicata csl initio libri; quare siastes esset amplius sapiens, id est sapicnlissinihil hic addendum occurrit (I). mus. v.», $. 9. Cumque esset sapiemishmus Ecclesiastes, Et enarravit quæ fecerat. — Hebraice pNI docuit POPULUM ( scientiam, ul addunt llebræa, veitzcn, id est audire fecit, ul vertit Aquila, id Septuaginta, Syrus, Arabicus ), et enarravit est enarravit; S. Hieronymus, audire eos fecit; QUA FECERAT : ET INVESTIGANS COMPOSUIT PARABOLAS Syrus, auscultatus csl; Pagninus, et fecit ausatimultas. — Hebraice est, adhuc docuit populum, tare; Vatablus, ct commovit studium doctrinen. Minus q. d. Non tantum contenta hoc libro, sed et mulla recte Cajetanus, ct auscultabat, scilicet populus alia eo non contenta docuit populum. Unde li- Salomonem tanta sapientia ct gratia docentem. quél Salomonem mulloties cum docuisse, tum Ch aid eus, et attenda voci sapientum; alii apud viva voce docendo el exIiWttando ad virtutes ct Pagninum in Léxico, audiendo perpendit ac inves­ Dei cultum, tum scriplis idem factitando per om­ tigavit , ponderavit, et libravit verba parabolarum. nia srecula : nam Septuaginta pro pN itzen, alio puncto legentes px ozen, id est auris, vertunt, ct auris ( Salomo­ Vox audita perit, littera scripta manci. nis, vel polius populi eum audientis) investigabit Simili modo Job docuit populum sibi subditum, ornatum parabolarum ; Arabicus, et incrassata auris cap. XXIX, vers. 20 et seq. Hæc enim insignis ejus ornamentum similitudinum. est principis dos el laus. Quæ fecerat, — tum fabricando, unde fabri­ cam templi a se edificati, ct officia ministrorum (I) «Sex po$lrcnùs qtire supersunt commatibus epitogiis in libro descripsit, ut patet II Paral, xxxv, 4; continetur, quo ad conciliandum huic libro auctorita­ tum res a se gestas, uti ea enarravit cap. n cl tem, Salomonis, tanquam auctoris, laudatur sapientia, seq.,asserens se in omnibus invenisse vanitatem; atque in concinnandis elegantique stylo tradendis salu­ tum maxime doctrinam, parabolas el sententias, taribus præceptis solertia. » lire llosenmullerus, qui quas meditando invenerat ct composuerat, do­ addit, non esse, cur hunc epilogare lotius libri auctori abjudicemus, quum dictioniselconceptuum similitudine cuerat, dictarat, el amanuensibus scribenda tra­ hoc addünenlum proxime accedat ad habitum et ratio diderat: hrec enim enarrare opus est Ecclesiaslæ, nem Ecclcsiaslæ. id est concionatoria. Ven. 9. Quod reliquum est, quod esset condonator laptrnj, docuit homines alia sdtu d/ijna, perpendit item ct presentí aM est, multasque composuit sententias. Ahi í:ir>< v» riunì enarravit, cum Vulgato; lother vero in­ te p r in tar abundans, hoc sensu : Et abundans cum «i l concu «utor sapientia, etc. Et investigans composuit parabolas multas.— Apposte Noster pro ipn chûker, id est investigaljd, alio puncto in Benoni legit npn choker, id esi investigans, eo quod desit copula van , id est et; eam lamen subaudit et suppht Children COMMENTARIA IN ECCLESIASTCN, cap. Xlf. 405 dum vertit, ct scrutatus est libros intelligent^, el turn est in libro legis per manum Moysi magistris parabolas intelligentiœ multas valde. Hinc liquet Israel, verba recta el fidelia : per verbum prædicSalomonem, non tantum composuisse parabolas tornm testium stabit omnis res. » et gnomos novas, el a se adinventas, sed et pris­ Verum hæc aliena sunt el minus vera : solus corum sapientium æque ac reccntiorum sui avi enim Deus est cardiognostes, id est secretorum audivisse, ves li gasse, concinnasse, correxisse, cordis in.-pector, idque optime sciebat Salomon : ct in meliorem formam redegisse. Hæc enim om­ quare non est credibile eum illa voluisse scrutari» nia significat hebræum jpn ticken, quod proprie Optime ergo S. Hieronymus in Vulgata vertit, est rem dirigere, corrigere, concinnare, pangere, quœsivit verba utilia; unde et sequitur: ita ut parles singula sibi invicem æque ac toti Et conscripsit sermones rectissimos. — Hebraa composita harmonice el apta convenientia con­ et Septuaginta, et scriptum rectitudinis (t), repete gruant et respondeant, uti panguntur carmina, quœsivit, id est volumen legis, inquiunt Hebræi : rhythmi, odæ. Unde Campensis vertit, diligenter hujus enim studium commendatum est regi a scrutando omnia, multa invenit ad sapientiam per­ Mose, Dealer, xvii, 17 ; et ipsi Josué a Deo, Josué tinentia, et multa restituit sapienter ab aliis dicta. i, 8. Melius Noster pro 3ÌTO cafub, id est scrip­ Rursum R. David ticken vertit, expendit, pondera­ tum, alio puncto legens 3VD catob, id est scri­ vit, res inter se contulit, sicut solent, qui bilanci- bere, vertit, quœsivit scribere, id est conscripsit bus duo pondera expendunt. « Inclinabo in pa­ rectitudinem, hoc est sermones rccLssimos. Om­ rabolam aurem meam, v Psalm. xlviii, 5, quasi nia enim hæc spectant ad parabolas ct gnomos a dicat : Salomon, cum alios audiebat, judicium et Salomone dictatas ct conscriptas. Inde S. Hiero­ momentum aurium ad ponderandum adhibebat; nymus in veteri editione vertit, ut inveniret verba cum auditoribus suis aliquid enarrabat, inter di­ voluntatis, et scriberet recte verba veritatis; Aquila, cendum etiam ponderabat rerum momenta, et et conscripsit recte. singularum pondus atque dignitatem; ac DaviQuod si relinere velis catub , id est scriptum, dem patrem dicentem audiebat : quia ipse quo­ expone scriptum, scilicet non a Mose, sed ab ipso que inclinabat in suas parabolas aures suas. Vide Salomone. Vatablus vertit : Scriptura rectitudinis, quæ de parabolis Salomonis dixi initio Prover­ hoc est, inquit, quod recte litteris mandare posset, biorum. vel stylo (equabili studuit tradere sapientiam. Melius Vm. 10. 10. QüÆSIVIT VERBA UTILIA, ET CONSCRIPSIT SER­ verba rectitudinis exponas verba recta, id est reda MONES rectissimos, ac veritate plenos. — Septua­ rationi, verilati, justitia, legi et voluntati di­ ginta, quœsivit Ecclesiastes, ut inveniret verba vo­ vina, velut sua norma et regula directe con­ luntatis, scriptum rectitudinis, verba veritatis ; Ile- formia, non obliqua, non torta, non perversa, brœa, quœsivit verba voluntatis, id est benepla­ ut sunt verba impiorum, juxta illud quod Sa­ cita, grata, et, ut Cajetanus vertit, desiderata, pientia de se ait, Prov. vm, 8: a Justi sunt omnes qualia sunt utilia, ul vertunt Aquila et Noster, sermones mei, non est in cis pravum quid, ne­ quæ scilicet vir sapiens ct probus velle debet cl que perversum. » Unde Thaumaturgus rectum ex­ solet, quaque, ut ait Olympiodorus, conformia ponit, gratum Deo : «Ego, inquit, tam grandis sunt voluntati divinœ, quæ qui sequitur, adipis­ natu longumque vita spatium emensus, m iis citur gloriam felicitatis ætcrnæ. Hinc Vatablus quæ Deo grata el accepta sunt, per veritatis mys­ exponit, q. d. Quœsivit verba voluntatis, id csl no­ teria exquirendis, animum defatigavi. » Recentitias veras de expetendisel aversandis, adeoque lior quidam clare verlil, conscripta est rectitudo verborum ventatis. de summo bono cl malo. S. Hieronymus per verba voluntatis accipit se­ 11. Verba sapientium, sicut stimuli, et quasi Ven.it. creta voluntatis et providenti® divina : « Super CLAVI FN ALTUM DEFIXI, QU.E PER MAGISTRORUM CON­ hæc, inquit, addidit causas naturasque rerum SILIUM DATA SUNT A PASTORE UNO. — Clare ThlUina- verbi sevoluisse cognoscere, ct Dei dispositionem ct turgus : « Comperi animos non minus sapientium uptenprovidentiam ; quare unumquodque, vel quo­ admonitionibus excitari, quam si aculei clavique modo facium sit, scire voluisse, ut quod David corporibus infigantur. Unde spero futuros, qui mu post dissolutionem corporis et animæ ad cœlum doctrinas illas sapientia plenas, sibique a fideli recursum se sperat esse visurum, dicens: Videbo pastore et praceplore creditas, posteris enarraturi coelos tuos, opera digitorum tuorum, hoc nunc sint, mullo uberius cl ornatius, lamque conso­ in prosanti Salomon nisus fuerit invenire : nanter, quasi cx uno orc audierint. » Chaldæus : el veritatem soli Deo cognitam , corporis val­ «Verba sapientium comparantur stimulis, el sicut lata seplo mens humana, comprehendere non clavi defixa sunt ad docendum scientiam cos potest. » Chaldæus vero per verba voluntatis acci­ qui sunt vacui absque scientia; sicut stimulus pit secreta cordium : « Quœsivit, inquit, Salo­ docet bovem. Et principes consilii habentes re­ mon, qui appellatur Ecclesiastes, in sapientia sua, gulas, et doctrinas, quæ data sunt per manum ut judicaret judicium de cogitationibus cordis ho­ minis, cl absque testibus; tunc dictum est ei in (i) Proprie, ct scriptum est rectitudo verba veritatis, spiritu propheliæ a facie Domini : Ecce jam scrip- pro verba veritatis suat recte scripta. COMifENTARîA IN ECCLESIASTEN, CAP. XII. 406 Moysi prophetæ, qui solus pascebat populum tram? » Jerem. xxill, 28 et 29. Ubi D. Hieronymus : domus Israel in deserto, in manna, in coturni­ « Pulchre, inquit, doctrina perversa paleis com­ paratur, quæ medullam non habent, nec possunt cibus (t). » Ostendit Salomon utilitatem, vim et efficaciam nutrire credentium populos, sed de inanibus stisuæ sapientia' ct doctrinas, quod scilicet sapien­ pulls con teruntur. Elstatim docet talem essoharo ti® ct sapientum (quorum ipsé primus erat) verba ficorum doctrinam, a qui omnes, inquit, audi­ animum pungant, ut stimuli vel aculei, ac pro­ tores suos adulatione decipiunt. » Contra vero funde intimeque menti infigantur, ut clavi. Ha fidelis prædicator igni et malleo comparatur, qui S. Hieronymus : a No videretur, inquit, post legem ab omni adulationis specie remotissimus « nun­ Dei, temerarius subito pneceptor erumpere, cl sibi tiat, inquit, futura supplicia, ut deterreat homi­ vindicare doctrinam, quam Moyses non tam sua nes a peccando, et paleis peccatorum commina­ sponte, quum Deo ¡ráscente primum, dehinc in­ tur incendium, ut hæreticorum corda dura, et spirante susceperat; dicit verba sua, verba esse instar silicis indomabilia, sermonis sui malleo sapientium, quæ in similitudinem stimulorum conterantur. » Intellige pigris, tardis et contuma­ corrigant delinquentes, et pigros mortalium gres­ cibus hosce stimulos esse adhibendos; nam cum sus, aculeo pungente commoveant : sicque sint diligentibus, strenuis et obedientibus oportet ser­ firma quasi clavi in altum solidumque defixi, mones esse profluos, puros, dilucidos ac demul­ ncc auctoritate unius, sed consilio atque consensu centes, ail S. Ambrosius,epist. 19. Illi enim agun­ magistrorum omnium proferantur. El ne contem­ tur timore, hi amore. Idem de bobus jubet Colu­ neretur omnium sapientia, ait eam ab uno pastore mella , lib. II, cap. n, et lib. VI, cap. n : « Voce, concessam, id est, licet plurimi doceant, tamen inquit, potius quam verberibus bubulcus bovem doclrinæ hujus auctor unus est Dominus. Facit hic terreat, ultimaque sint opus recusantibus remedia locus adversus cos, qui alium legis veteris, alium plagæ; » hæc de veterano bove; at de juvenco : Evangelii existimant Deum, quod unus pastor « Nunquam stimulo lacessat juvencum, quod re­ concilium prudentium instruxerit. Prudentes au­ tractantem calcitrosumquc eum reddit; nonnuntem, tam prophetæ sunt quam apostoli. » quam tamen admoneat flagello, v Et iterum : «Bo­ Deinde apposite annotando subjungit : « Si­ ves verantes sint plagarum et acclamationum. » mul el hoc notandum est, quod dicuntur verba Sicut stimuli. — Septuaginta, ¿>;?á fkúxmpx, id sapientium pungere, non palpare, nec molli est, sicut stimuli boum, quo scilicet boves et manu attrectare lasciviam, sed errantibus, ct (ut asini pigri pungantur ad citius incedendum, forsupra diximus) tardis pœnitenliæ dolores et vul­ tiusque arandum. Audi Olympiodorum : « Sicut nus infigere. Si cujus igitur sermo non pungit, enim stimuli boves pungunt, urgentque aratro sed oblectationem facit audientibus, iste non est sulcum proscindere : ita et theologorum verba sermo sapientis. Verba quippe sapientium, ul sti­ excitent nos< qui spe bona aramus, proscindere muli : quæ quoniam ad conversionem provocant sulcum spiritualem, ut cum purgatus fuerit ager delinquentem, et firma sunt, et a concilio sancto­ cordis nostri, pulchros in eo virtutis surculos con­ rum data atque ab uno pastore concessa, et so­ seramus. Similia quoque sunt clavis ignitis atque lida radice fundata sunt, iloc stimulo necdum candentibus, qui altius ac facilius lignis infigun­ Paulum, sed adhuc Saulum puto in via confos­ tur : ita ct sapientium verba theologorum in sum erroris, audisse : a Durum tibi est contra sti­ penitissimos sinus intellectus nostri aliius figun­ mulum Dei calcitrare, d Act. ix, 5. Huic sentent!» tur.» Syrus vertit, tanquam fcrulœ, quarum plagis allinis esi gnome quinque veterum Habbinorum magistri discipulos exstimulant ad studium. in hrke Avoth, cap. n : « Ad ignem sapientium in­ Et quasi clavi in altum defixi. — Hebræa, quasi calesce, si poles : incendio autem illorum ne ar­ elati piantali; Septuaginta, pariter id deas cavo : dentes enim eorum dentibus vulpinis est plantati; pro quo Arabicus et Olympiodorus acutiores sunt; pungunt ad instar scorpionum, legunt, KiKuptquvtt, id est igniti et candentes : hi et verba ipsorum tædurum m modum urunt, ac enim, inquit, facilius altiusque lignis infiguntur. in cineres solvunt. » Aquila cl Thcodotion addunt Twmprti, id est mSic quoque exponit S. Gregorius, hom. in fixi. sciUcrexpia mi ripiantati per infixi. Hisce sa­ Evang. : u Clavis, inquit, ac stimulis sapientium pientium monilis, quasi clavis configimur Christo verba comparantur, quia culpas delinquentium crucifixo, dum per ea crucifigimus vilia, passio­ nesciunt palpare, sed pungere. Huc perlinet illud nes, omnesque privatarum affectionum cl cupi­ Dei per J rciniam ; a Quid paleis ad triticum,dicit ditatum motus : nam sicut clavus affixus relinet rem Dominus? Numquid non verba mea sunt quasi ig­ cui affigitur, ita doctrina hominem continet, ait Vanis, dicit Dominus, et quasi malleus conterens pe­ tablus. Syrus pro quasi clavi verlil, tanquam vo­ meres. Hoc csl quod ait Apostolus, Hebr. cap. iv, ti) RûHDæulleruS, dicta ¡apitntiuin sunt velut stimuli, vers. 12 : « Vivus esi enim sermo Dei, et efficax, et tttut aaii infixi, (quod sequitur appositio est vocis cfun i Cü<'ipin¡¡cHtci (proprie domini collectionis, id est, el penetrabilior omni gladio ancipiti : et peí tin­ imiraineoU res alioquiii disjunctas colligentia ), (raditi gens usque ad divisionem animæ ac spiritus, com­ parum quoque ac medullarum. » a rtci-jrv uno, Deo Muiipto doctor unus csl Koheleth. COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, Quæ per magistrorum comsilium. — Hebræa, per viros, vol dominos, vel autores collectionum vel congregationum, qui scilicet colligunt veterum sentonl'aa ct dogmata, vol potius qui in collec­ tione, id est cœlu, collegio et concilio sedent el pnesidont. Chaldæus vocat magistros et doctores viamm; S. Hieronymus in velcri editione vertit, habentibus catus data sunt; Septuaginta, qui a con­ siliis dati sunt a pastore uno; Syrus, qui concavi sunt dordni liminum, dati sunt a pastore uno; Ara­ bicus, quos intellexerunt ex thesauris operum suorum a pastore uno; alius, verba sapientium sunt quasi stimuli, ct clavi fortiter fixi, sustinentes collectam supellectilem. Verum Hebræi cum Nostro genuine vertunt, auctores colledtonum, collectaneorum, vel congregationum, uti dixi. Tigurina, inter folia col­ lects ia; Campensis, velut clari viri studiosi, qui aliis inculcarli ea quæ donata (alii, tradita) sunt ip­ sis; R. David, quasi clavi verba sapientium, qui con­ gregant verba sapientia in libris suis; alius, magis­ tri collegiorum, vel congregationum; alius, domini discipulorum collectorum in schola, vel auctores Pan­ dectarum, qui mulla hinc inde excerpta in unum vo­ lumen conferunt. Sensus nostræ versioni^ est, q. d. Per magistrorum congregationes, et consilium ( pro quo multi codices, præsertim manuscripli, apte cum Septuaginta legunt, concilium, idque habet S. Hieronymus), id est unanimem consensum, quasi ex uno cuncti loquantur ore, verba sapien­ tium tirina et certa sunt tradita, utpote qui om­ nes ab uno edocti sint pastore et magistro, sci­ licet Deo cl Christo. Hinc disce dogmata sapienti®, quæ sunt in Ec­ clesia, non esse nuper inventa, sed per manus tradita a Deo et Christo primis prophetis et apo­ stolis, ac ab iis successive aliis ct aliis communicala, tandem ad nos devenisse. Rursum, quanta fides et reverentia sit deferenda Patribus cæterisqne Ecclesiæ magistris. Porro magistros hos enu­ merat Cajetanus : « Abraham, ait, primus con­ gregationis auctor medianto circumcisione ; Mo­ ses auctor congregationis mediante lege; Judi­ ces deindo, auctores congregationum ad cultum unius Dei a diversis idololatris: prophetæ deindo congregantes populum a malis moribus ad Deum. Omnes ergo hi ab uno pastore Deo, dati ad pas­ cendum populum verbo divino. » Sapienter S. Paulus monet, H Timoth. cap n , 2: a Quæ, inquit, audi-ti a me per mullos tes­ tes, hæc commenda fidelibus hominibus; » nam hi magistri, ul ait Thaumaturgus, « sapientissima illa documenta a bono uno pastore et mngMro accepta, quasi ex uno ore omnes, atque inlcr se concordes dabunt, creditam sibi doctrinam or­ natius, ct copiosius exponentes. » Consilium.—Jam dixi alios legere concilium. Hebræum mSOX asuppoth significat collectiones, collectanea ( uti collectaneas ex philosophis et Patribus sententias collegit Damascenus, Beda, Antonius in Melissa, S. Maximus, S. Bonaventura U». XTt, 4OT et alii), congregationes, rzetas. fgitnr magistro­ rum concilium idem est quod magistrorum coe­ lus, collectio, congregatio, consensus. Sic con­ cilium regium vocatur ipse Senatu» regias, rive Consiliarii regis. Septuaginta vertunt id est compositiones, compages coagmentationes, item pacta, signa, tesser®; aliqui legnnt -rrri-jpaix, id est constructiones, constitutiones ; unde Olympiodorus, hæc autem verba tradita sunt nolas ex constitutionibus; alia vero exemplaria habent, c compositionibus. a Constitutiones autem, sive compositiones, intellige opera Dei, quæ admira­ bili ac supremo ordine et harmonia disposita et constituta sunt, ex quibus proportione quadam ac similitudine ducimur in aliquam Dei opificis cognitionem. Poteris et constitutiones hoc loco accipere pacta ulriusque Testamenti, Veteris scili cct ac Novi. » A pastore uno. — Campensis, ab unico pastore Pls finis tibi, causaque vitæ; alius, omnis in hoc ho amittemus : Deum enim metuo, inquit, et man­ minis consistit vita beati. Simili stimulo Moses ur­ data ejus custodi, quoniam hoc quisque homo get populum, dicens : « Et nunc, Israel, quid est; » et S. Hieronymus hic : a Qui adhuc homo Dominus Deus tuus petit a tc, nisi ut timeas Do­ est, inquit, et necdum nomen Dei accepit, hanc minum Deum tuum, etc., custodiasque mandata habet rationem substantiæ suæ, ut in corpore po­ Domini? » Deuter. x, 12, 13. Jam situs Deum timeat. « /loe nt Primo, noster Ludovicus Alcazar in cap. i Tertio et genuine : « Hoc est omnis homo, » Tertio, r’ ” Apocal. nota 18. sic explicat : « Hoc est enim id est huc natus, fictus et factus est omnis homo, tl , ¡ / omnis horno. » Hoc, scilicet ¿enigma hominis mo­ ut scilicet Deum timeat, et mandata ejus observet; li' p- ribundi, quod toto capite proposui: hoc enim quare nemo se ab eis excuset, per ætatem, se­ Primo. Mum summa! im hisce verbis, quasi in tabella xum, infirmitatem, dignitatem, aut aliam quali­ spectandum proponit Ecclesiastes; perinde ac si tatem : sit puer, sit femina, sit æger, sit dives, sit concionator quispiam de morte concionans, sub princeps, sit imperator, ca observet oportet; hoc finem concionis, ut vivacius mortis schema au­ est enim omnis homo, id est ad hoc obstringitur . ditoribus imprimat, proposito cranio defuncti, omnis homo, juro naturali, divino ct humano. exclamet : a Hoc est omnis homo, » id est, huc de­ Rursum, omnis homo, id est totus homo, vel veniet omnis homo : quisquis ergo cs, homo, scito integer homo, q. d. Quidquid est, quidquid te esse moriturum, ac in cranium et ossa nuda habet homo, huc imperniai oportet, scilicet ut ti­ abiturum : quare dum vivis et viges, Deum lime meat Deum, ejusque leges observet : quare omnes et mandata ejus observa. Verum hic sensus coac­ sensus, omnia membra, omnes vires animæ ct tus videtur et violentus, aut certe symbolicus, ac corporis ad hoc unum conferat oportet, juxta il­ vim sententias enervare. Unde oeteri omnes cen­ lud :« Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde sent pronomen hoc genuine demonstrare non tuo, el ex tota anima tua, et ex tota fortitudine ænigmata praecedentia et remota, sed id quod tua, » Deuter. vi, 5, et Matth. xxn, 37. Intellectum proxime praecessit : «Deum time, et mandata ejus ergo tuum impende ad Deum cognoscendum, vo­ observa. » luntatem ad amandum, memoriam ut ejus jugiter Seconda Secundo, noster Cosmos Magalianus in epist. II recorderis, oculos ut legas ejus mandata, aures ad Timolh. cap. iv, vers. 5, annot. 2, num. 3, sic uteaaudias, manus ct pedes ut ea exsequaris, ctc. exponit : « Hoc est omnis homo,» id est. hæc est Unde S. Augustinus, lib. XX Dc Civit, cap. ni : definitio hominis, ut si quæras : Quis est homo? « Quid brevius, ait, verius, salubrius dici potuit? respondeat Salomon : Est is qui timet Deum; can­ Deum, inquit, time, et mandata ejus custodi; teri enim quidem videntur homines, sed revera quia hoc est omnis homo. Quicumque enim est sunt leones superbi, harpyiæ tenaces, tigrides hoc, est custos utique mandatorum Dei, quoniam truculenti, voraces lupi, etc. Sic Epictetus ait: qui hoc non est, nihil est : non enim ad veritatis « Hominis nomine dignus non est, qui virtutis imagin m reformatur remanens in similitudine studiosus non est. » Sed audi Cosmarn : Symbo­ vanitatis. » licus ille concionator omnia philosophia* divinæ Siepe enim Hebræi, Graeci ct Latini per enalla­ placita aureo libello complexus, ad extremam gen quantitatis sumunt totum universale pro operis sui coronidem, perinde ac si ab aliquo in­ toto quanto, sive integro. Omnis ergo homo idem terrogaretur quid esset homo, quem Jeremías est quod integer homo; unde rursum per motonusquam vidit, quemque cynicus ille philosophus nymiam, qua res sumitur pro adjunctis rei, in Atheniensi foro, circumspectante populi infi­ puta homo pro bono, perfectione ct felicitate ho­ nita multitudine, præeunte lucerna, non invenit; minis, sic exponas, q. d. Omnis homo, id est omne ita definit : a Deum time, et mandata ejus serva; bonum, omne officium, omnis finis, omnis virtus, hoc omnis homo.» Ubi Septuaginta planius lo­ omne decus ct laus, omnis perfectio, omnis feli­ cuti : u In hoc, inquiunt, consistit omnis horno.» citas hominis in hac vita consistit in timore Dei Non sunt hominis (palam denuntio) appellatione ct observantia legum ipsius (1); sive, hoc est, quo digni, qui, ut oculis placeant, calamistro utun­ spectaro debet omnis homo, tantus quantus est, tur, qui refugos a fronte capillos gerunt, qui ho- in dictis ct factis suis omnibus, ac tota vita, ut losericali incedunt; qui pallio ab uno in alterum sibi semper cl ubique ob oculos ponat timorem humerum rejecto, protrudere in viis volunt Dei, ejusque præccpla exsequi satagat. Unde Chal­ pnelereuntcs. Qui Deum limet, et mandala ejus dæus verlil, talis debet esse via omnium hominum; servat, hic homo est quem quierimus : hic est S. Hieronymus, ad hoc natius est homo. Hinc cl Sa­ qui terram implet; hic non ficti hominis larvam lonius explicat, q. d. Qui aliter vivit, exlex scili­ gerit, ul asoti cl intemperantes, sed veri speciem, cet et immemor timoris legisque Dei, non homo ut modesti et frugales. Hunc sensum indicat quo­ est, sed bestia; quia non rationabiliter, quæ est que S. Bernardus, serm. 1 et 20 in Cantica,cujus natura hominis, sed bestialiler vivit, scilicet si verba paulo ante recitavi; et S. Chrysoslomus, homdia 1 De incomprehensibili Dei natura : u Nam (1) Ita Maurer. Minus recle Roscnmullcrus : .\am hoc sine scientia, ait, id quoque ut homines simus esi otlicium omnis Muto, 412 COMMENTALA IN ECCLESIASTEN, cap. XK. W guloso, ut porcus; si dolose, ul vulpes; si arrogan­ mortalitatis afficimur, ut similes angelis effecti, ter, ul laurus; si rixoso, ul canis; si invide, ut summo Patri ac Domino in perpetuum serviamus, simia, etc. ct simus feternujn Dei regnum. Hæc summa re­ rhtonii Salomonem de moro secutus Plato censet horni- rum est, hoc arcanum Dei, hoc mysterium mun­ ioniob*- ncin vitia defluentem, non tam hominem esse di, a quo sunt alieni, qui sequentes pratentem db. (piam bestiam. Ende lib. IX Dc Justo, figurai ani­ voluptatem terrestribus ct fragilibus =e bonis ad­ mam hominis hunc in modum : Est aliqua con­ dixerunt , et animas ad cœle-tia genitas suavita­ geries capitum plurium belluarum quasi in glo­ tibus mortiferis, Unquam luto cœnove demerse­ bum coacta ferinum; ex hac multiplici capitum runt ; » et B. Petrum Damianum, lib. I, epist. 17 ferinorum congerie pullulat quasi stipes aliquis ad Alexandr. Pontificem, ubi hunc locum pertrac­ cx radicibus, qui stipes hinc leo est, inde draco. tans, ait eum qui Deum non timet, aut mandata Huic stipiti homo aliquis superponitur clavam ejus non servat, ratione carere, ac proinde voca­ manu tenens, qua bestias verberat sævienles. bulum quidem hominis habere, sed hominis ¿sse Demum corporis humani pellis omnia illa cir­ non habere. Exemplum dat S. Chrysostomus, cumdat, per quam animal unum videatur esse borni). 21 ad Populum, S. Job, qui, inquit, cap. i quod csl simplex animal. Congeriem plurium describitur, non ex physiognomia, sed ex timore bestiarum esse vult insatiabilem concupiscenti® Dei : « Nec hoc dicit, inquit, quod duos pedes pariem. Stipitem leone cl dracone compositum, habebat, el ungues latos, sed indicia pietatis il­ iracundiæ vim : quæ leo dicitur, cum suffragatur lius praebens, dicebat : Simplex et rectus, ac ti­ ralioni ; draco, cum refragatur. Homo csl ratio. mens Deum, el recedenda malo, demonstrans Post hæc jubet Plato ut interiorem illum homi­ quod hoc est homo, sicut scilicet et alius inquit: nem nutriamus potius quam bestias illas, ne prop­ Deum time, el ipsius mandata custodi, quoniam ter famem, deficiente homine, solæ in nobis su­ hoc est omnis homo; si autem hoc nomen homo persint besliæ. Per ha c admonemur ut transitum tantam ad virtutem præbet exhortationem , mul­ animarum accipiamus non in varias species, sed to magis fidelis; fidelis enim propterea vocaris, in habitus. Erit itaque arbor apud Platonem, qui quoniam et credis Deo, et ab eo creditam ipse nulritioni deditus, die nocteque torpebit; milvus, justitiam habes, sanctitatem, munditiam animæ, qui raptu vivet per concupiscentiam ; Ico, qui in filium adoptionem, regnum cœlorum , et hæc egregie militabit; draco, qui crudeliter in genus libi commendavit. » Porro, quod Job dicitur rec­ humanum sævicl ; homo, qui ratione civili vivet ; tus, Septuaginta vertunt ¿XiAiñc, id est verus, eo heros, qui naturalia perscrutabitur: dæmon, qui quod Dei imaginem et similitudinem boms in se mathematica; angelus, qui divina. Talis enim iit retinuerit moribus, inquit ibidem Origines, ut animus, qualem induerit habitum; talis,inquam, non pictus, sed verus esset homo, id est vera Dei in corpore, talis ct extra corpus. Hinc et dludpla- imago. Philo, lib. De Abraham, explicans illud Ge­ tonicum : «Sapienti viro lex Deus est, insipienti nes. vi, 9 : Noe homo justus, perfectus in genera­ vero libido; » el illud : « Beatus ille futurus est, tione sua, Deo placuit : « Sciendum est, inquit, qui humiliter divinæ se legi subjicit; miser vero, quod hominem non vulgari loquendi forma, ra­ qui eam superbe contemnit. » tionale, mortale animal vocat : sed per excellen­ De olficio hominis veri el Christiani vide Nvs- tiam eum qui vere suo nomini respondet ejectis senum, orat. Quid nomen ct professio Christiana ex animo immansuetis, rabidis ferinisque vitio­ requirat, ubi ait hominem impie viventem, non rum affectibus, argumento est quod post homi­ hominem, sed simiam esso, hominis veste indu­ nem, addit justum , dicens : Homo justus, quia tam. Tum subdit christianismi definitionem : nemo injustus est homo, sed potius bestia huma­ « Christianismus, inquit, est imitatio divinæ na­ na forma prædita; in solum autem justitiæ secta­ tura'. » Homo enim conditus est ab milio ad ima­ torem nomen hoc competit. » Hos secutus Seneca, epist. 77 : « Omnia, ait, suo ginem cl similitudinem Dei, quo revocatur per christianismum. Tandem subjicit hominem per­ bono constant, vilem fertilitas commendat, vapor verse vivere , ac bestialibus moribus exprimere vinum, velocitas cervum. Quam fortia dorso ju­ numen divinum, esse gravem numinis injuriam : menta sint quieris, quorum hic unus est usus, quia, inquit, numen illis simile videtur, eo quod sarcinam ferre. In cane sagacitas prima est, si ejus imago, id est homo improbus, talis sil. Nido investigare debet feras; cursus, si consequi; au­ S. Hilarium in Psalm. cxviu, ad illud : « Manus dacia, si mordere et invadere. Id in quoque op­ tuæ , Domine, fecerunt me, » sive littera iod, timum est cui nascitur, quo censetur. Homo Deo initio, ct Lactantium, lib. VII, cap. vi, initio : fruendo nascitur, ratione antecedit animantia can­ « Idcirco, inquit, mundus factus est, ut nasca­ tera ; virtute ergo et pietate præslare debet. » mur; ideo nascimur, ul agnoscamus factorem Denique, omnis homo, id est perfectus homo mundi ac nostri Deum ; ideo agnoscimus, ul co­ est (quia omne el perfectum :dem sunt, ait Aris­ lamus; ideo colimus, ut immortali (atom pro la­ toteles, lib. 1 De Caelo, textu I ), si timeat Deum, borum mercede capiamus : quoniam maximis ejusque mandata observet : quidquid præterea laboribus cultus Dei constat ; ideo premio im­ habet homo, sive opes sint, sive scientia», sive 4M COMMENTARI \ IN ECCLESÏASTEN, cap. Nil. delicia», sive infnlœ, sive purpura, sive regnum, putes. Quid est prœcipuum ? Liberum animum ventus est, vanitas est, nihil est. Unde Olympiodo- habere, etc. Si libi ipse dixeris; Quid insanio? rus vertit, hic est sapiens integer, perfectus homo. quid anhelo? quid sudo? quid terram vcrso?quid Sic et Bonaventura , Lyranus, Moringus ct alii. forum viso?u Uti socio suo dicebat aulicus illeCœPerfectio enim hominis consistit in adœquationo saris, qui lecta Vita Antonii, relicta aula, ejusdem ejus nd suum exemplar, quod est Deus, nt scili­ secessum et sanctitatem imitatus est, cujus exem­ cet Deo, ejusque voluntati el sanctitati per omnia plo conversum se memoratS. Augustinus, lib. Vllf se conformet, quod ille vult velit, quod non vult Conf. cap. vi : « Dic mihi, ait, quœso te, omnibus nolit, quod ille amat aim t, quod odit od» rii. Ti­ istis laboribus nostris, quo ambimus pervenire? mor Dei enim hic filialis intelligilur, qui in vir­ quid quœrimus? cujus rei causa militamus? Ma­ tutibus est consummatus, quo solo perficitur ct jóme esse poterit spes nostra in palatio, quam consummatur homo, juxta illud : « Plenitudo sa- ut amici imperatoris simus? Et ibi quid non fra­ gile plcnumque periculis? et per quot pericula pienliæ est timere Deum, » Eccli. i, 20. Quocirca, S. Chrysostomus in i Corinth, cap. ix : pervenitur ad grandius periculum? et quamdiu « Omnem, inquit, hominem Paulus exhibebat istud erit? Amicus autem esse Dei si voluero, ecco Deo, »9. d. Unus Paulus erat omnis homo, id esi nunc fio. » Subjungit Augustinus sanctum felihomo perfectissimus, el instar omnium homi­ cemque rei eventum : <1 Dixit hoc, ait, cl turbidus num, nipote qui in se uno exprimeret omnem parturitione novæ vitæ reddidit oculos paginis, virtutem ct perfectionem, quæ in omnibus homi­ et legebat, et mutabatur intus ubi tu videbas; ct nibus simul sumptis inveniri potest. exuebatur mundo mens ejus, ut mox apparuit. flue facit illud Senecœ, lib. Ill Natur. Qmrst., in Namque dum legit, el volvit fluctus cordis sui, Prctfat.: * Quid, inquit, prœcipuum in rebus hu­ infremuit aliquando, et discrevit, decrcvitqiie manis esi?Non classibus maria complesse, nec in meliora. Jam jamque tum ait amico suo : Ego jam Rubri maris littore signa fixisse, nec,deficiente abrupi me ab illa spe nostra, et Deo servire sta­ terra, ad injurias aliorum errasse in Oceano igno­ tui, et hoc ex hora hac in hoc loco aggredior. Te ta quasentem ; sed animo omne vidisse, et qua si piget imitari, noli adversari. Respondit ille adnulla est major victoria, vilia domuisse. Innu­ hœrere se ei socium tante mercedis lanheque mi­ merabiles sunt, qui urbes, qui populos habuere litile. Et ambo jam lui æaificabanl turrim sumptu in poleslale : paucissimi, qui se. Quid est præci- idoneo, relinquendi omnia sua, et sequendi te. » puutn? erigere animum supra minas cl promis14. Et cuncta, quæ fiunt, adducet Deus in ju- Vertu. n fortume; nihil dignum putare quod speres : DICIUM PRO OMNI ERRATO, SIVE BONUM, SIVE MALUM quid enim habet dignum, quod concupiscas? illud sit. — Cuncta, intellige quæ fecimus, vel qui a divinorum conversatione quoties ad hu­ omisimus: operis enim boni, quod facile facere mana recideris, non aliler caligabis, quam quo­ poteramus, omissionem exiget a nobis Deus. Ita rum oculi in densam umbram ex claro sole re­ Olympiodorus. llebræa, quia omne opus (Septua­ ginta, factum) venire faciet vel introducet Elohim in diere. » Inde deinde cœlera educens, uti Salomon hic judicium (1) pro omni abscondito, sive bonum, sive cx timore Dei colligit observationem mandato­ malum sit. To quia significat hic alteram causam rum ejus : « Quid, ait, est prœcipuum? Posse si mulantem ad Dei timorem, et observationem læto animo advera tolerare: quidquid acciderit mandatorum ejus, quod scilicet Deus omnes ho­ sic ferre, quasi tibi volueris accidere. Debuisses mines, el omnia opera hominum sit citaturus ad enim velle, si scisses omnia ex decreto Dei fieri. judicium universale, quod flet publice coram Flero, queri, ingemere, desciscere est. Quid est omnibus hominibus ct angelis, ac a singulis om­ prœcipuum? animus contra calamitates foriis ct nium operum,etiamsecretissimorum rigidam ra­ contumax, luxuriæ non adversus tantum, s ed ct tionem exacturus, ut bonis coelestia gaudia, ma­ infestus, nec avidus periculi, nec fugax, qui sciat lis gehenme tormenta retribuat, idque sine ac­ fortunam non exspectare, sed facere, cl adversus ceptione personarum vel munerum justissime et uliainque intrepidus, cl inconfusus prodire, nec irrevocabiliter; ita ut ab eo nulla sit appellatio, illius tumultu, nec hujus fulgore percussus. Quid nulla fuga, nulku latebra*, nulla evasio. Pro omni est prœcipuum? non admittere in animo mala errato, scilicet scrutando, discutiendo, expenden­ con ilio, puras ad cœlum manus tollere: nul­ do, judicando, puniendo : hæc verba, quasi pa­ lum petere bonum, quod ut ad te transeat, ali­ renthesi includenda sunt ut palet ex eo quod quis dare debet, aliquis amittere ; optare , quod sequitur, sive bonum; hoc enim cum errato cohæsino adversario optatur, bonam mentem : an­ rcre nequii, sed earn judicio quod processit, co­ tera magno (estimata mortalibus , etiam si quis herent oportet: ita Dionysius etTitelmannus. He­ domum casus attulerit, sic intueri, quasi exitura, braice esi, pro omni abscondito; Vatablus, ocailto; qua venerint. Quid est precipuum? altos su­ alii, secreto scilicet errato, id est peccato ut solcrpra fortuita spiritus attollere; hominis memi­ ter vertit Noster : hoc eniin quia turpo est, oc­ nisse, ul sive felix eris, scias hoc non futurum ii) Quod exercetur de omni occulto, diu : sive infelix, scias hoc te non esse non COMMENTARIA IN ECCLESÏASTEN, cap. Xii. ciiltnt so, quærifquo Recretum ct tenebra», cum virtu», nipote honesta. quœrat lucem. Symma­ chus ct Septuaginta, b iwwrl «uu^xuiw», id est, de omni contemptu, vel certe do omni ignoratu; quod etiam de otioso verbo, ct non voluntate, sed ignoranter prolato reddituri sumus rationem in die judicii, ait S. Hieronymus. Complutenses vertunt, in omni neglecto, id est de omni pneceptoet virtute, quam homo exercere neglexit. S. Augustinus, lib. XX Civit, cap. m, legit in despecto : « Hoc est, in­ quit, iu omni ( homine ) etiam qui contemptibilis videbitur (et ideo nec videtur); quoniam Deus cl ipsnm videt, ncc cum despicit, nec cum cum judicat preterit, » q. d. Deus judicabit omnem ho­ minem ) quantumvis vilem ct despectum. Arabi­ cus Vertit, dc omni negotio, quo molestiam intulere. Mirum videtur Nostrum vertisse, pro omni erra­ to ( male aliqui legunt, reatu; pejus alii, crealo) : unde suspicatur Franci-cus Lucas in Notis hic le­ gendum esse, pro omni celato. Hoc enim signifi­ cat Hebræum nelam. Hinc Biblia Regia, Complutenses ct nonnulla alia legunt, pro omni abscondito, ct sic se vertisse ait S. Hieronymus in Comment. Et Chaldæus : Quoniam, inquit, omnia qum fiunt adducet Deus in die judicii magni, et fu­ turum est ut manifestet omne verbum quod celatum a filiis hominum, sive bonum, sive malum. Passim tamen Biblia Latina legunt, pro omni erralo; unde hæc lectio, ait Franciscus Lucas, non facile auferenda est ex versione Vulgata, nec omnino aliena est ab Hebreo nelam, id est celato, vel abscondito : non enim est error, nisi circa oc­ culta aut abscondita. Rursum, error notat igno­ rantiam, inconsideratiorem ct inadvertentiam mentis minus allenire ad opus quod agit, ut dis­ picat, an bonum sit, an malum ; quin et opus bonum homo subinde agit minus attente, mi ñus­ que studiose quam par est, imo remisso, negligenter, oscitanter. Rursum, error vocatur va­ gatio mentis, vel corporis : sic vocantur errores LTyssis, errores viarum, nemorum el labyrintho­ rum, errans luna, errantia sidera, quia scilicet non recto, ut stolte, sed obliquo cursu incedunt : ita errat, id est vag ilur mens m oratione et opere bono. Hæc ergo errata discutiet Deus in judicio. Et hoc videntur voluisse Septuaginta dum ver­ tunt : ’E*í?xvtIr. 13«wpxu:íw, quia Tîxpupâv est incuriose aspicere, vel per incuriam mentis Xiinus attentis oculis praeterire, seu per transitum aliquid respi­ cere, negligerò ct contemnere, quod proindo ab oculis est absconditum et remotum. Hoc sensu hebræum nelam, id est absconditum ;græcuin irrçiwptato*, id est mglcctum ; cl latinuni erratum, idem denotabunt, scilicet id quod per incuriam cl inad­ vertent iatn ignoranter, negligente? ct minus at­ tente factum est, uti sæpe fit ab hotuiuibus fragi­ libus cl incogitantibus : quare Deus hæc omnia adducet in jud cium , et dijudicabit an bona vol mala fuerint ea quæ homo non sutis dijudicavit, sediucogitanter ct iuadverlenter egit. Tunc enim 415 Dominus « illuminabit abscondita tenebrarum, et manifestabit consilia cordium,» I Cor. iv, 5; Cunctaquc cunctorum candii arcana patebunt. Hinc Septuaginta Hebræum oHy alam, id est ab­ scondere, sæpe vertunt, preferire, negligere, deepietre, contemnere., ut Levit, xx, 4; beat, xxif, i; Jsai. Lvii, 11 ; Nah. m , 11, ct alibi, ac subinde vertunt. inique agere, nt Psalm, xxv, 4; quod quid est aliud quam errare? Denique, abscond Te ocu­ los, aures, mentem, Ihbræi* idem esi quod non attendere, negligere, errare, ut patet locis jam citatis. Vide et mirare hic profundam solertiam et per­ spicacium nostri Interpretis, qui per abscondita intellexit significari errata homini negligenti ce­ lata el abscondita. Hinc Psalles orat, Psalm, xviir, 13 : « Ab occultis (erratis) meis munda me, l-omine. » Et Jer. cap. xlix, 10 : « Revel ivit abscon­ dita (scelera) ejus. » Sic el Daniel, cap. h, 22: .14diœ rap. i, 8; ilabac. cap. m, <4; et Joli, cip. ix, ¿8 : a Verebar omnia opera mea, sciens quod non parceres delinquenti; » multa enim videt Deus in actionibus hominis, præsertim internis, quæ homo ipse non videt. Quocirca « judicabit Deus occulta (errata) hominum, * Horn, ii, 16 : «qu® enim in occulto fiunt ab ipsis, turpe est et dicere,» Ephes, v, 12; ideoque « abdicamus oc­ culta dedecoris,» 11 Cor. iv,2. Atquehæc est origo et radix incertitud inis gratiæ, et prudentis sanctique timoris : quia enim homo suas actiones, cogitationes, intentiones intime non pervidet, sed tantum oliiler, el quasi in superficie, hinc nescit an bona vel mali sint; an Deo placeant, vel dis­ pliceant, ideoque timore percellitur, ac cum ti­ more ct tremore salutem suam operatur. Esto ergo omne peccatum sil erratum el error, juxta illud : «Errant qui operantur malum, •» Prov. xiv : errant, quia non satis considerant ct ponderant, quale, quantum et quam noxium sil malum quod operantur. Si enim hoc profunde perpenderent, uti rei gravitas exigit, utique non peccarent. Ta­ men non hæc sola Deus adducet in judicium, sed et illa qua? speciem halxmt boni, homini ¡ue vi­ dentur bona, imo in se subinde bona sunt: exa­ minabit enim illa,an debita attentione, intentione, contentione el studio ea fecerimus, v. g. oratio­ nem, psalmodiam, meditationem, jejunium, elee­ mosynam, etc., peregerimus, ac multis dicet : <>U.nb, TLCiiEL, phares; appensus es in statera, ct inventus es minus habens, » Daniel, v. Quare, hio insignis est stimulus pungens nos, ul singulis actibus ct cogitationibus nostris acri­ ter invigilemus, curemusque ut oinui ex parte sint sincera, integre, perfoctœ, quia « omnes nos manif. stari oportet anlo tribunal Christi, ut referat unusquisque propria corporis, prout gessit, sive bonum, sive malum,» ait Paulus, II Cor. v, 10. Porro, de forma, loco, tempore, personis judi­ candis et judicaturis, cæterisque circumstantiis 416 COMMENTARIA IN ECCLESIASTEN, Cap. XII. judicii, vide exacte deserentem Fràhëiscmn Sua­ piat, v hiem in Psalm. lxxix : « In potestate tua est quomodo exspectes venturum Christum; ideo rez, tom. Il, lil part. disp. 57, sect. vi. SlVE BOM’M , SIVI MALUM ILLUD SIT. — HæC Verba differt venire, ut, cum venerit, non te damnet. referri possunt ad t¿ errato, co sensu quo jam Ecce nondum venit, ille in cœlo est, tu in terra: exposui. Aptius tamen ex Hebræo referas ad tò ille differt adventum, tu noli differre consilium. cuncta : unde ex Hebræo, per hislerologiam usi­ Adventus ipsius durus est duris, mitis est piis. tatam sic clare vertas, ordines et explices : Et om­ Vide ergo modo tu quis sis ; si durus, licet libi ne opus, vel factum sive bonum, sive malum illud sit, mitescere; si mitis, jam gaude venturum. » Narrat de seipso S. Hieronymus, epist. ad Eus- sitiere adducet Deus in judicium super omni abscondito, ut videlicet examinet opus, num in eo occulte abs­ tochium, De Custod. Virg., se ob leve juventutis er- ni,otu conditum sit aliquid errati, id est negligenti®, ratum, quod scilicet Ciceronem avidius legeret inadvertent!®, omissionis et culp® : omnia ergo quam S. Scripturam, raptum ad tribunal judicis ; dum. in opere abscondita rimabitur, deteget et propa­ catena, armilla, in sua hujus libri interpretatione, quam in­ scripsit Per Schwcslernhandel, pag. 108. (3) Ita Jos. Ind. Schelling in excursu 1 ad swim interpretationem, pag. Î39: «Quemadmodum, inquii, Theocriti carminibus ab ipso ttJuX)wv nomencsl inditum, quod varia essent in illn» poematiorum venera, interprete Sca­ pula : sic Canticum canticorum hoc nonum acceptum videri possit, quod carmen sil ex pluribus quasi concinnatum canticis. » (4) Hist, critiq. du deux Testam., liv. 1, ch. v, pag. 80 : « Il y a beaucoup do conftision dans le livre des Cantique», où Ton a de la peine A distinguer les auteurs, parce qu’ils n’ont pas été marqués. © 42A PROOEMIUM recentiorihiis temporibus plures exstiterunt, qui quum incertas contenderent esse personas mutuo colloqiienles in hoc libro inductas, nec posse certum definiri disserentium consi­ lium, sæpe praeterea hiare nexum orationis, filumque sermonis e manibus elabi interpretis, nec ita in unum coire singulas libri partes, ut quomodo inter se apte cohaereant, appa­ reat, in eam perducli sunt sententiam, per totum librum plura spargi carmina, nullo interse nexu conjuncta, sed propter argumenti similitudinem ac analogiam (amatoria enim sunt) in unum quasi fasciculum constipata, uti est in Psalmorum corpore et Salo­ monis sentenliis (I). Verum enim vero unum atque continuum ejusdem auctoris opus esse, totius libri nexus indivulsus et harmonia demonstrat, in quo, utut personæ varient alter­ nis vicibus interloquentes, nulla tamen tumultuari» congestionis vestigia comparent. Quod ut eo clarius eluceat, age, hunc librum propius consideremus et summa ejus capita ab initio ad finem persequamur. Exhibet hoc carmen continua juvenis et puellæ sese amantium colloquia. Amator descri­ bitur ut rex i, 4, 12, Salomo dictus hi, 11 coli, vn, 9, vni, 11; idemque ut sponsus, cujus nupliæ memorantur ni, 11. Idem ut pastor i, 7, n, 16, isque socios habens, i, 7, et agros vineasque colens vi, 1,2. Complures habet uxores primi et secundi ordinis vi, 7, 8, quibus adjecta; sunt, ut sociæ illarum, innumerabiles virgines vi, 7. Inter uxores illas spectatur una aliqua singularis et præ reliquis omnibus dilecta vi, 8, quæ sponsa dicitur, iv, 8-12, et ipsa illa est, quæ in hoc carmine cum regio sponso colloquens inducitur. Ei cura pastoritia peculiaris gregis i, 8, tribuitur. Eadem præfecta olim fuerat vineis, sed ne suam quidem vineam custodivit i, 6. Pulchra et ornata est vi, 8, 9, 11, iv, 1 seqq. Vocatur vi, 12 (al. vu, 1) Sulamith. Inducuntur quoque puellæ Hierosolymitanae, sponsæ comites, qure scena; semper interesse videntur, et suas etiam partes in dialogo gerunt n, 7 ; ni, 5; v, 9; vi, 1 ; vm, 4. Sub Carminis finem loquentes inducuntur Sulamilhæ fratres vin, 8, 9, eorumque soror natu minor vin, 10-12. Fit item mentio juvenum sponsi amicorum i, 7; v, 1 ; vni, 13 : sunt autem muta; personæ. Colloquendi initium facit sponsa, quæ regis amplexum desiderat, eumque se in concla­ via sua ducentem velle sequi profitetur, i, 2-4. Puellis Hierosolymitanis excusat formam suam ab aestu solis subnigram, ct peccatum suum confitetur, quod negligens oflicii sui custodiendi vineas fuerit, el ne vineam quidem propriam custodiverit, vers. 5,6. A dilecto instructionem pascendi sibi expetit, ab illius sociis contemni metuens. Ille jubet eam vestigia parata sequi, laudalque ejus ornatum, vers. 7-11. Pollicetur sponsa, se bene para­ tam exspectaturam esse sponsam, mentemque in eum prorsus defixam habituram esse, vers. 12-14. Qua mente contentus rex sponsæ pulchritudinem sinceritatemque et probi­ tatem, illius vultu sese prodentem laudat, vers. 15. Sed illa vicissira magis prædicat sponsum, et mente praecipit suavem ct splendidam una cum eo habitationem, vers. 16,17. Comparanti se cum narcisso Saronio el lilio convallium, n, 1, rex ita respondet, ut illud confirmet cl amplificet, vers. 2. Sponsa dilectum suum excellentius laudat, et professa quanta ab eo acceperit beneficia ejus accubitum vehementer desiderat, vers. 3-6. Quum obdormivisset, rex adveniens eam excitai i vetat, cum obtestatione, vers. 7. Mox ipsa (i) Horum antesignanus est Jo. Gotlfr. Herder, in sua hujus carminis interpretatione, cui titulum fecit hunc : Linter ¡1er Urbe, dir alleile» unit sclionsten des Morgenlands, Leipz. 1778. Eum prunus secutus est Jo. Christoph. Pœderleiti in SchoUis in ret. Testam. librai poeticos (Hall 1779), qui pag. 189 hoc libro contineri erotopœgnia existimat, que Grttùs laudantur, id est brevia de amore poemata, distincta carmina, urbana el rustica, dialogismo? diverso tempore eteganler composites, a Salomone aut couditos, aut in unum fasciculum constrictos. In illorum duumvir 'nun f. ntentiam po.-tea concesserunt J. F. Kleuker ( Sammtung tier Gedichte Salomons).' Guil. Frid. Hulnapel in Repertor. fur bibl u. morgemi. Literal, part. VH, pag. 199 seqq., et in teutonica sua hujus libri interpretatione ni.li* illustrata, Erlang. 1784 ; H. E. Paulus in Repert. fur b. u. m. Ut. part. XVII, pag. 108 seqq.; J. B. Gash, Ujlrage tur Erklar. des llohen U ds ; J. H. Parean, Institutio interpretis tei. Tettai», pag. 559. ct nuper Jo. Car. Dœpke in commentar, super hoc libro teuton, edito. ROSENMULLER! IN SALOMONIS CANTlCL’M. 421 expergiscens agnoscit vocem dilecti. Celeriter deinde per montes collesque obambulantem videt, mox astantem conspicit ad suum habitaculum, vers. 8, 9. Audit ipsam excitantis evocanlisque ad res suas agendas vocem, quum jam ternpus amcenius advenerit, omniaque in flore constituta et fructibus ferendis propinqua sint, vers. 10-13. Eam m petrarum fissuris latentem vocat dilectus, ut ad ipsum veniat, vers. 14, simulque jubet \ulpeculas vineis noxias capi, vers. 15. Jam gaudet sponsa, quod propius dilecto posita sil, qui eodem loco pascat, vers. 16, cujusque adventum ad se sub vesperam exspectat, vers. 17. Sed spe sua, dilectum secum fore proxima nocte, deceptam se ait noctu surrexis.se et di­ lectum suum quaesivisse, rogasseque civitatis custodes, num eum viderint. Paullo post quum eum reperisse!, gaudet, non dimissura eum, donec in matris suæ domum eum deduxerit, m, 1-4. Quum iterum obdormivisset, vetat dilectus eam a somno excitari, vers. 5. Tum post interjectum aliquod temporis spatium, Hierosolymitana* puellæ mira­ bundae sponsam conspiciunt in solemni pompa e deserto deductam, vers. G. Describitur lectus regius ab heroibus Israeliticis optime custoditus, vers. 7, 8, et thronus regius portalilis pretiosissimus, in quo dum rex solemniter portatur, invitantur Hierosolymitana puellæ ad contemplandum regem Salomonem nuptiali corona ornatum, vers. 9-11. Nunc rex laudat sponsam suam, ejusque formæ præstantiam predicai, generaliter primum, deinde per singula membra, atque plures elegantes in ejus commendationem similitu­ dines afferens, iv, 1-15. Sponsæ invitanti dilectum ut ad se veniat, ¡v, 16, respondet ille, se ejus votis annuere, v, 1. Jam vero narrat sponsa, quantum ipsa officio suo defuerit, quum adveniente dilecto noctu ipsa somno gravis et tædio molestia* surgendi seque ves­ tiendi, morata fuerit; sed amico manum per ostii foramen immittente, se totam per­ turbatam fuisse; surrexisse se tandem, foresque aperuisse, sed dilectum inierim abiisse, hinc se ferme exanimatam frustra eum quæsivisse et vocasse, vers. 2-6. Tandem se in urbem perrexisse, sed verberatam, vulneratam, et detracto peplo instar impudicæ mulieris ignominiose tractatam esse a custodibus, vers. 7. Quate se obtestatam esse puellas Hiero­ solymitanas, ut ubicumque reperiant ipsius dilectum, ei dicant, quantopere ipsa ægra amore sit, vers. 8. Illis descriptionem dilecti sui poscentibus eam dedit, vers. 9-16. Rogant Ilierosolymitanæ quorsum putet dilectum abiisse? se enim cum ipsa eum quaesituras, vi, i. Sponsa respondet, eum in suum hortum descendisse, ul floribus pascatur, floresque col­ ligat, vers. 2. Mox conspecto amico totam se ei dedit, vers. 3. Is vero ei occurrens delec­ tatur ejus pulchritudine, quæ in ejus amorem ita abreptum se profitetur, ut inter tot reginas innumerabilesque virgines eam sibi amicam eligeret, vers. 3-10. Inde usque ad caput vu, 10, sponsæ pulchritudo denuo per singula membra a calce ad caput describitur, significatque dilectus, quanto illius amore ardeat. Quo sponsi erga se affectu Sulamith (vii, 1) se beatam ducens, locum et copiam petit promissis ejus amoribus fruendi, suosque illi reddendi, nempe inter visendas secum vineas, ubi ait ad gratam commorationem omnia a se parata esse, vers. 11-14. Tum ardenliori desiderio exoptat propiorem cum dilecto consuetudinem ejusque amplexus, vm, 1-3. Sponsam, quæ inter desideria obdor­ miverat, rex velat excitari, vers. 4. Mox conspicitur dilecto suo innixa sponsa e deserto adducta, quæ illi semper proxime manere cupit, jamque amorem suum ardentissimum esse confirmat, vers. 5-7. Jam in scenam producuntur Sulamilhæ fratres consilia inter se agitantes de sorore quadam natu minore, nondum nubili, quid ei faciendum sit, quo tempore ei sit nubendum? vers. 8, 9. Inducitur illa ipsa gloriaos, se sorori parem esse faciam, vers. 10, el promittit, se vineam a Salomone suæ cure concreditam diligenter custodire velle, vers. 11, 12. Rex cum comitatu sociorum adveniens acclamat sponsæ in hortis habitanti, ut sonora voce ipsum excipiat, vers. 13. Illa respondens picca- PROCEMl UM 422 tur, nt dilectus summa celeritate in montes aromatibus fragrantes se recipiat, vers. 14. Vides omnes et singulas hujus libri partes inter se cohaerere, et mutuo sese respicere, casdemque iterum iterumque personas colloqnentes redire. Praeterea unus idemque per totum librum sonus regnat orationis, idem stylus, eædemque subinde repetuntur loquendi formula» huic tantum libro propri®, voluti adjuratio per cervas et capreas ad puellas Hierosolymitanas directa, ne dilectam e somno excitent, n, 7; m, 5; vm, 4; comparatio oculorum delecta» cum columbarum oculis, i, 15; iv, 1; v, 12; compellatio dilectas nomine columbi», n, 14; v, 2; vj, 9 (1). III. CARMINIS ARGUMENTUM ET CONSILIUM. Ex illa, quam supra dedimus, carminis descriptione patet, illud suo in genere plane esse unicum, totque mira, insolentia et obscura ei inesse, quot carminum quotquot exstant vix ulli alii. In scenam producitur rustica puella in regium gynæceum introducta, quæ sese a rege amari gaudet. Mox vero eadem in rure conspicitur, ubi una cum dilecto greges pascit, i, 7, 8, 9. Thorurn suum virentem, id est cespitem, simul vero domus suæ tignos cedros esse ait, tabulataque cyparissea, (pialia regi palatio conveniunt, i, 16, 17. Tum dilectum conspicit super montes collesque salientem , n, 8, 9. Noctu in lecto cubans (pium dilectum frustra quærat, consurgit, urbis plateas perlustrat, custodes interrogat, an non ipsius dilectum vidissent, quem quum tandem inveniat, in matris domum dedu­ cere cupit, in, 1-4. Post aliquod temporis intervallum iterum dilectum in platea qurerens a custodibus verbera patitur et vulneratur, v, 1-7. Ilæc et plura alia quum nullo modo nec Salomoni regi, neefeminæ in primariam thori sociam ab eo electa» et in sua conclavia deduct® conveniant, varii varios excogitarunt modos, quibus inter se conciliare et verisimilia reddere studerent. Qui tamen in eo fere consentiunt, quod pucllæ dilectum alium esse a Salomone rege statuunt, eum vero puellam ab amore, quem juvenili cuidam pastori addixisset, ad suos abducere amores et pellicere conantem sisti putant, cujus ille­ cebris puella fortiter resistens datam suo pastori fidem servet. Ili vero omnes alii alia fingere, et ut singulas carminis partes ex sua hypothesi inter se connectant, interpretationi ex suo ingenio plura inferre necesse habent, de quibus poetam cogitasse haud constat. Quod etsi vere monuit qui recentissimus illi interpretum classi sese adjunxit G. 11. A. Evald, tamen in eamdem illam vituperationem et ipse cadit. Is enim sibi persuasum habet, Sulamithara, quum aliquando in amceno Engedensi agro exspatiata in regios currus incidisset, jussu regis, ejus amore incensi, in suum gynæceum vi fuisse abreptam. Id quis credat Viruiu Doctissimum sibi reperisse visum esse in his qu® vi, 11, Í 2 leguntur, (1) Alia nonnulla, qu® hunc librum unius ejusdem auctoris opus esse arguant, attulit Ewald in Prolcgom. ad suam interpretationem, pag. 9 seqq., ct pag. 43 seq. • II i c Maurer: « Poeta semper y relativo utitur, ita ut forma pronominis relativi plenior TJX nonnisi in libri inscription*, qu® a poeta ipsu non profecta est, inveniatur. Deinde 73, quod cx relativo et 5 compositum est, •v tantummodo in Cantico Canticorum occurrit. Voces ct locutiones poet® propri® hæsnnt : fPJH ( pro qua voce ab aln* vet Testane scriptoribus rnjn, /mi/. xi, 87,voi njH» XLV» 1ponitur), 1, 9, 15; 11, ì, lo, 13; iv, 1, 7; v, 2; vi, 4> 1D3 cypnut I, 14; iv, 13; (qu® vox cum TDD cuberei), 11, 9, 17; tv, 5; VII, 4 ; vili, 14 ; TfgO, li, 13, 15; vii, 13; vi, 4,10; /3 noctu, ni, 1, 8; KÌZJ et IT, eq. S mirare, descendere in locum, iv, 18; v, 1; vi, 2. Prwterea ul, quod e founts vocis nDJ non forma dualis, sed pluralis niTIDJ ante«iiU\a Hamper poni­ tur, iv, 8, tl; v, 13; quod nunquam terminationes verborum masculin®, pronomina el sullixa masculina ad nomina gettbfeminini referuntur, n, 7; m, 5; tv, t; v, 3, 8, 9; vi, 5, 0, 8; vn, 1 ; vm, 4 ; quod dativus pronominis persoiuta pleor, mico adbibetur, i, 8; u, to, tt, 13,17; tv, 0 ; vm, 14, et quod m omnibus carminibus Klein articuli usus (roqueta invenitur, monendum est. Peculians dicendi formula est rfiì *D, qu® ad homine* accedentes animum advertit m, 6; vi, 10; vm, 5. Denique poeta» jusjurandum quod per capreas ct cervos agri juratur, propnum ot u, b; ut• 8 ; viU, 8. i» c» ROSENMULLERl IN SALOMONIS CANTICUM. 4M quæque Sulamithæ verba esse putat, aliis ea sponsa tribuentibus : « Ad hortum unicum descendi, ut intuerer convallis virorem, ut viderem an germinaret vitis, an flores haberent malogranalæ arbores? Nescio qui — duxit me meum desiderium ad currus populi mei nobilis. » Quibus jungit hæc Sulamithæ verba i,4 : «Trahe m? posite! Curramus! In sua conclavia rex me duxit. Exsultabimus teque laetabimur; amores tuos plus quam vinum laudabimus. Jure merito amore te puellæ prosequuntur. » In quibus omnibus tam nihil est, quod puellam invitam in regium gynaeceum raptam arguat, ut potius illam se regis amore gaudere prodant. Verba quibus, i, 9, 10, 11, rex virginis pulchritudinem laudat, Ewaldo sunt blandimenta, quibus rex illam ad se amandum pellicere studeat; vers. 12-14 vero Sulamitham regios amores detrectare, seque juvenis pastoris a se dilecti desiderio teneri testari putat! Quod in verbis illis vix reperiat, qui ea sine prajudicata opinione legat. Porro, n, 8-15, Sulamitham ait in regio gynæceo versatam in mentem sibi* revocare felices illos dies, quibus dilectus in vinea ipsam subinde, inviseret, et vers. 16,17, eam optare, ut priusquam vesper adveniat dilectus ipsam e gynæceo eripere velit. Tum m, 1-4, elv, 2scq., Sulamitham fidenter asserit narrare quæ sibi dormienti per somnia oblata fuerint. Talia si quis alius lectoribus suis persuadere vellet, is procul dubio acrem, qualem ipse exercere amat, viri doctissimi censuram merito experturus esset (l).Cæferum carminis formam quod attinet, illud statuit esse drama, nec tamen tale, quod in see nam esset proferendum. Quatuor illud actibus, quosdicunt, absolvi, quorum tres priores eadem redeunto obtestatione ii, 7 ; m, 5; vm, 4, terminantur. Verum nihil in carmine reperiri, quod fabulæ dramalicæ argumentum exhiberet, qua res gesta quædam pervariam even­ tuum seriem ad exitum aliquem deducitur, verissime jam Lowlhius (2) monuit. A prm(1) * Ewaldo in omnibus fore consentit I le i) igstedt, qui Maureri Commentarios nuper prosecutus est atque absolvit. Carminis hujus materiam, argumentum et finem exponit Ha: « Puella quædam rusticana, nomine Sulamith (vn, 1), in oppido Engedi adulta el educata ( i, 14 ), virtute eximia predila, quæ a fratribus non germanis inhumane tractatur ( i, 6), el quæ juvenem honestum, quocum ab infantia familiariter vixit, amure fideli prosequitur, in gynæceum Salomonis regis abducitur (vi,12; i, 4). Salomo omni opera animum Sulamithæ sibi conciliare enititur, cam precibus cl blandimentis movere studet, omni laude et splen­ dore ornat, camque omnibus suis mulieribus anteponit. Seti Sulamith nulla re, nulla regis opera et arte potest inci­ tari, ut ci aures pnebeat, ojusquo precibus ct voluntati satisfaciat; ea se constanter gent, semper simplici 1er respon­ dens regis preces el optata repudiat, semper toto animo de amato suo cogitat, se fideli amore cum amplecti affirmat, cl vehementer optat, ut ad eum ct in locum in quo is versatur, redeat. Postquam Salomo omnia frustra lentavit, ut Sulamitham a lido amore, quem ca erga amatum suum habet, averteret, Sulamith ex gynæceo regis liberata rursus in amati societate commoratur. — Ex huc argumento carmen a poeta in cum finem, ul amor errus, purus, innocens et fidelis, qui omnibus splendoris ct opulentus illecebris ct blanditiis repugnat el resistit atque nonnisi in vir* tute ct animi innocentia conservanda acquiescit, describeretur ct laudaretur, compositum esse sequitur.» Et infra : a Quod vero ad nexum, quo singul i carmina in libro conjuncta sunt, attinet, ea non justo ordine interse cohæreie videmus; nam exstant carmina, quæ res tempore priore gestas exponunt, sed post alia carmina, in quibus de rebus ad tempus posterius perlinentibus agitur, posita sunt. Hujusmodi carmina sunt carmen n, 8-17, quod ad tempus refertur, quo Sulamith, antequam ingynæceüui Salomonis abducitur, insolo natali commoratur; el carmen vi, 10—vn, 10, quod ad tempus, quo Sulamith pnmo in Salomonis conspectum venit, perimet, quœ carmina postaba ad Sulamitham in gynæceum Salomonis abductam spectantia collocata sunt. Cum poetam ipsum, qui rem unam plu­ ribus carminibus exponere voluit, h ecco ordine non apte cohærente, qui in libro invenitur, conjunxisse verisimile non sil, illo carminum ordo non a poeta ipso, sed ab alio quodam auctore seriore, qui carminum argumentum, finem cl nexum non recte intellexerit, profectus cs>e videtur. Neque ille carminum nexus, quo res gesta*, quæ iis exponun­ tur, non secundum justum temporis ordinem conjuuct.o sunt, eo potest defendi et probari, quod Canticum Canti­ corum drama, propter cujus formam poelæ rem serius gestam dialogis prioribus exponere, et rem unus factam dialogisposl»Tionbusexpedire el explanaro licuerit, esse statuitur. Nam p^-usdramática a litteris tam Hebnvornm quant c eterorum populorum Soinilicoram aliena est. Plures quidem persona?, quæ inter se satis differunt, ia Cantico canticorum coUoquontes introducuntur, lamcu hic liber propterea, quod smgulæ argumenti res actionibus continuis non expediuntur, pro dramate haberi nequit.— Canticum Canticorum in h ec duodecim carmina aptissime dulnbunulur: n) i, 2-8 ; b) i, 9 — n, 7 ; c) n, 8-17 ; d) in, 1-5; e) m, ü-il ; f) iv, 1-7 ; g) iv, 8 — v, i ; h) v, 2 — vi, 3; i) vi, 4-9 ; k) vi, 10 — vu, 10 ; i) vu, il—vm, 4 ; m) vm, 5-14. Quorum carmiuum tertium n, 8-17, et drcimuia vi, lo — vii, io, ad retanto Stilamitluun in gynæceum Salomonis abductam gestos ; primum et secundum i, 2—n, 7, quartum et qoæ deinco|^ sequuntur usque ad nonum, m, i—vi, 9, ad tempus quo Sulamith m gynæceo regis co*nmoratur; el duodecimum vm, 5-14. ad tempus quu illa mulier ex gynæceo liberata rursus domi m amati societate versatur, pertinent.» Hæc ille in Proamio in Canticum Salomonis. K. C. (t) ne sacra llcbraor. poesi, p.tg. 344 edil. Ups., ubi BossuetUm refellit, qui hoc libro pastorale drama, per septem actus, tiuurmii Unguli unius diei spatium ucciqHmt, distributum, contineri exblimaviL 424 PROGEMÏÜM cipio usque ad finem idem esse videtur rerum status, idem color, nisi quod amantium variantur affectus, eo precipue, quod nunc absentes languent, nunc mutuo consortio fruuntur. Sponsa sponsum absentem desiderat, quærit, invenit, amplectitur, domum deducit; iterum insequitur fugientem, sed frustra; mœret, languet, comitibus mandata dat dilecto perferenda, et splendidam fusamque ejus formai descriptionem subjicit. Nihil hicjustæ actionis simile, nec quod magis accedat ad naturam légitima; fabulai, quam quæ habet quodvis e Theocriti aut Virgilii Bucolicis dramaticis, quibus pastores amores suos, lusus, aut certamina exponunt, quæ nemo tenere in eadem classe cum Euripidis aut Terentii fabulis collocabit. Id itaque satis luto statuere licet, canticum Salomonis ad mino­ rem illam speciem dramatical poeseos pertinere, seu formam solummodo dramaticam habere, nentiquam justi dramatis titulo insigniri posse. Cum, uti vidimus, Salomonis canticum tot tantaque inter se repugnantia contineat, quæ probabili aliqua ratione inter se conciliari non possunt, si nonnisi proprium verborum sensum sequamur; eo deducimur, ut poetam allegorico dicendi genere usum esse sta­ tuamus. Quod ipsum antiquissimi et Hebræi (1) et Christiani Interpretes agnoverunt. Atque illi quidem, presunte Chaldaico paraphraste, consentiunt fere, describi in hoc carmine mutuos Dei et populi Hebræi amores ejusdem allegoria! involucro, quo sæpius sacri vales usi sunt. Eos enim constat Deum ad suum populum eamdem rationem haben­ tem sistere, quam sponsus aut maritus habet ad sponsam aut uxorem. Ita Isaias, uv, 5 : « Maritus tibi erit Creator tuus, nomen ei Jova exercituum. » Idem, lxh, 5 : « Ut juvenis uxorem ducit virginem, ita te uxorem ducet Conditor tuus. Et ut sponsus sponsa gaudet, ita te gaudebit Deus tuus. » Jeremías, n, 2 : « Reminiscor tibi pietatis juventutis tuæ et amoris sponsaliorum tuorum, cum tu me per deserta, per terram sequerere incultam. » Idem eamdem imaginem varie et panilo liberius, nipote cum aliqua indignatione, per­ sequitur, Judæis defectionem a Dei cultu exprobrans, ni, 1-5, ubi inter cælera alia hæc dicit : «Tu vero, quamvis cum multis amatoribus scortata sis, tamen redi ad me, inquit Jova. » Ab eadem imagine tota pendet pars prior vaticiniorum Oseæ, cap. i-in, quam sive ex verilate historica interpreteris, sive pro allegoria habeas, perinde hujus transla­ tionis, in hoc argumento quodammodo consecrata*, lex et ratio elucebit. Verum nemo est, qui in hac materia pari cum audacia versatus sit, aut æque licenter sese effuderit, atque Ezechiel, qui binis parabolis bene longis, cap. xvi et xxm, quibus Judæorum atque Israelilarum ingratum erga Deum animum turpemque a vero ejus cultu defectionem, ductis imaginibus a muliere adultera, et mulierum duarum amoribus meretriciis, fuse exsequi­ tur. Quæ cum ita sint, nequaquam improbabile fuerit, cani poemate illo, quod Salomonis prœstantissimum carmen inscribitur, mutuos Joven et populi a se dilecti atipie fidelis amores, sub amoris, quo vir et femina invicem flagrant, ita continuata allegoria, ut (t) Aben-Ezsra in Præfat. ad suam hujus libri interpretationem : a Absit, absit, ut Canticum Canticorum de amore carnali agat, sed omnia figurate ineo dicuntur. Nisi enim maxima ejus dignitas esset, in sacrorum librorum corpus non fuisset relatum, neque de eo ulla est controversia. » Profecto carmen, quod vulgares viri cl feminae amores ca­ neret, inter vel. Testam, libros relatum fuisse, minime fert universa eorum indoles et ratio. Sacri enim sunt cl ha­ bentor illi libri, coquo nomine spectant vel res divinas ct cultum divinum, vel necessitudinem quæ Deo cum suo populo intercedit, quo et libri historici pertinent, vel institutionem vitæ, morumqnc disciplinam. Inter tales gravisnni sancltssimiquc argumenti libros relatum esse amatorium carmen, cique priastantissimi nomen inditum fuisse, .nibi nunquam persuadebitur. Afferunt qui ct alios minoris momenti libros in vet. Testam, relatos esse contendunt, libellum Rutta*. Sed ei, cum ad declarandum Davidis originerà pertineat, minime postremus inter libros historicos ad theocraliam spectantes locus competit •Cmterum notat Herbst, quærenti quomodo hocco carmen, allegorica interpretatione repudiata, inter sacros jiidæorum relatum fuerit, esse respondendum, illud contigisse, non quod carminis argumentum sil amor verus, innoerns e( fidelis, ). tradit. (4) Theodoretus, 1.1. |>ag. 2: « Quia nonnulli eorum qui Canticum Canticorum calumniantur, ac spiritualem librum esso negant, fabulas quasdam ne aniculis quidem delirantibus dignas contexunt: alii nimirum, quod sapiens Salomo de seipso deque Pharaonis tilia scripserit (ita cl Grotius, cui hoc carmen csl inler Salomonem cl tiliam regis Ægypti, I lieg. m, 1, interloquentibuseliam choris tum juvenum, tum virginum, qui in proximis thalamo locis excubabant ) ; nonnulli autem ejusdem classis auctores pro Phiraonis lilia sponsam esse Abisal Sunamllidem tinxerunt.» Do Abisaga, quam Davides senex concubii a n sibi junxit, cl post ejus mortem Adonia a Salomone uxo­ rem albi petiit. vid, I /b’7. i, 1-4 ; n» Si, (5) De eo interprete vid. Palris moi llistor. Interpretum SS. Libr. part. III, ¡ug. 250 s?qq. De ratione, qua illo Canticum interprtlatus fuerit, lanium in universum accepimus, quod « piguisse se scriberet, Cantica Canticorum perlegere, quoniam neque secundum propheticam speciem expósita sunt, neque secundum historiarum traditionem, sicut scriptura regnorum, neque demonstrativa admonitione studii utuntur, » apud Severin. Binium in Concilior. lom. 11, pag. 535. El Leonlius Byzantinus (sæculi VH scriptor), in libro Contra Xestorium et Eutychen, in Camsii Led. antiq. vol. I, pag. 577, de Theodoro inler alia hoc scribit: «Sanctum sanctissimum Canticum Canticorum ab omnibus Christianis laudatum, et a Judæis inimicis Christi in admiratione habitum, libidinose pro sua et meule et lingua meretricia interpretans, sua supra modum incredibili audacia, ex libris sacris abscidit. » 420 PROOEMIUM Christian® parti probaretur, ut potius Unquam falsa et profana publice damnaretur (1), Mutuos Dei et populi a se dilecti amores hoc carmine sub allegorico involucro cani, cum argumentis haud improbabilibus, uti vidimus, statuatur (2) ; nos ipsi olim carmen ita explicare cœpimus, ut duces potissimum Chaldæutn paraphrasten, et Salomonem • Jarchium sequuti, allegoriam illam per singulas libri partes declarare conaremur (3). Quo minus vero viam, quum ingressus eram, jam persequar, me impedit non solum rei dilbcullas, quæ tanta est, ut in singulis allegoriae partibus interpretandis vix quisquam sibi satisfaciat; verum et aliud, quod doctis harum rerum arbitris dijudicandum propono. Considerantibus universam eorum, qui Salomoni regi tribuuntur, librorum indolem et rationem, apparet, eorum argumentum versari in Sapientia et commendanda et docenda, ciijusmodi libri Salomone, hominum, quotquot Ilebræis cogniti erant, sapientissimo (i) digni essent, et quales ab eo exspectari possint. Quid igitur? si ad ejusdem generis libros et nostrum carmen eatenus pertineat, quatenus mutuos Salomonis et sapientiæ amores per allegoriam sistat (o). Ad talem allegoriam eligendam et amplificandam aliquis serioris ætatis poeta Ilebræus (0) facile adduci poterat per prosopopoeiam illam, qua Prov. ix, Sapienlia inducitur tanquam regina omnes mortales ad se invitans, suum palatium aedi­ ficans et instruens, in quo convivas excipiat, tum lautissimas epulas paret, ad quos per puellas emissas invitat. Ei stalim opponitur Stultitia persona meretricis convestita, quæ illecebris suis fascinet, atque ipsa quoque dapes opipare suis convivatoribus ostendat. Prov. vn, 4, juvenis ad sapienti® studium invitatur hisce verbis : «Appella sapientiam sororem tuam, ct prudentiam voca cognatam. » Sororem Salomo sponsam vocat, Cant, iv, 9, 10, 12; v, 2, 3. Ad eos locos respicere videtur auctor libri Sapientiæ, qui vm, 2, Salomonem ita loquentem inducit: « Hanc (sapientiam, in cujus laudibus versantur capp. vu et vm integra) ego a teneris adamans quæsivi, et mihi sponsam ducere studui, ejus pulchritudinis amore captus. » Et vers. 9 : « Hanc ego mihi ad vit® societatem adsciscere decrevi. » Atque vers. 16 : « Nihil acerbitatis aut doloris habet ejus commercium atque convictus, sed delectationem ac lælitiam. D Vers. 18 : « In ejus amicitia est jucunda delectatio........ Igitur conabar circumiens eam mihi cooptare. » Carmen nostrum ob oculos habuisse et imitalus esse videtur et Siracides in sapientiæ encomio, cap. xxiv, ubi ipsa loqueos introducta sese, vers. 18 et 19, comparat « rosæ Hierichunticæ et eleganti ole® in amœno campo (7). » «Ut cinnamomum, pergit vers. 20 seqq., et aspalalhus aroma­ ticum odorem dedi, ct ut eximia myrrha suavi odore frugavi; ut galbanus, et unguis odoratus, et stacte, atque thuris nidor in tabernaculo (8). » Vers 23 : « Ego sum quasi (!) Inconcilio Constantinopolitano li, anno $53 habito. (2) Luthero quoquo Canticum est encomium politi® Judaicæ, quæ Salomone regnante in summa paco floruit, spomumque Deum, sponsam vero populum Judaicum esse putat. Vid. Opp. Lat. tom. IV, fol. 228 b, edit. Jenens. (•) In Commentatione quarn inscripsimus : Utbcr der hohen Leder Sinn unii Auslegung, in den Anatdihn fur das studium der txegd. mid system Théologie, vol. 1, part. Ill, Lips. 1813. Cf. Nolas nostras ad Lowlhu Prided, de sacra Hebraor. poesi, a nobis edit. pag. 628 teqq., 631, G33. (4) « El sapientior fuit (Salomo) omnibus hominibus, » I Peg. iv, 31, al. v, il. (5) Qua) sit librorum Salomonis, qui inveì. Tesi, canone exstant, inter se ratio, declaravit Theodoretus in Proemio adh. I. hisco verbis: « llludetilin pnefari necessarium est, iría Salomonis esse volumina, Proverbia, Ecclesiasten el Canticum Canticorum, ac Proverbia quidem utilem de moribus doctrinam complecti; Ecclesiasten autem eorum qu® ■ n ibus percipiuntur naturam indicare, viUuque presentís «locero vanitatem, ut ea fluxa ct fragilia cognoscentes, tatiqiiain pr.eiereunlia spernamus, et quæ futura sunt ut permanentia concupiscamus; Canticum vero Canticorum mysticam spons ousi necessitudinem ct conjunctionem < i . ..t adeo universa Salomonis do C vehit scala qüædam, quæ tribus gradibus constet, morali, naturali el mystica.» Eidem ei Origenta in homil. I in Cantica, ct Hieronymi, milio Commentarii sui in Ecclesiasten (tom. Ill, pag. 381, edit. Vallar».), est sententia. (6) * Cur non ipsemcl Salomo? Vid. quæ ad calcem hujus Proœmli adnuUvimns. A. C. P) Cf. Cant, u , 1, ubi sponsa t^esc comparat narcisso Saromo d lilio convallium, sponsum \cro, vers. 3, mato inter sylvestres arbores. (8; Cani, i, 12, sponsa dicit: « Mea nardus suum dedit odorem; » cap. m, 16: «Quid cat Id quod exhalat..... .. lutliln mynhv atque thuris? >» Et cap. iv, 11-13, sponsus ita alloquitur sponsam: « Tua vestimenta n dolem Libani odurern. Tua pianura sunl puuicorum viridarium, cum pomorum truciibua cypriis atque nardo, noi diu, uuciu, cin- ROSENMULLER! IN SALOMONIS CANTICUM. 421 vilis, quæ eleganter egerminavit, ineiquo flores sunt gloria* fructus (1). » Vers. 25-17 : « Accedite uuam interpretationem Soplemia sapientiarum inscripsit. — Pro poemate allegorico, quo cœle>lt sua pufchritodioo splendens sapienlia Salo. n, In ojus amore languescentem, ad ■ ii < : uicr-r qui Emi ano. nynnis noblsqüo ignotus, cujus interpretatio ( yniest. Vebenctz. des Hohen Lkds u. des Predigtrs) prtxüít U&sileas 1789. L. Juda Ben-Kiac Abarbonel, Leo ¡Mrrrus vulgo dictus, Medicus et Philosophus, qui huc. XVI famam sibi comparavit editis sermono Italico Dialogis tribus ne Amure (Vend 133$ 1564, m octon latino c intersis a J. Car Sa­ raceno m S i pl iribus artis Ca dhl., tom. I. pag, 83! seqqO, Dial g. IU, | • 5S1 huju> symagnut s, in Salo­ monis Cuitic» summam saplcnliun sumini pulchri, lanquam feminam peri eclissimi viri amere irretitam, eo quoquo mutua benevolentia ipsain prosequente, sisti voluit. (6) Quod ip^um volunt verbosa illa sapkutiæ encomia, qü o Sapient, vn, 7 usque ad vili, iS, et Sirac. xxiv, 1-47, leguntur. (7) De sacra Hebrtrnrum paesi, pag. 353 , edit. Lips. (8) MulLe cl varim tam a nostri*, quam ab llebnv.is, in hure librum afferuntur allegoria), quarum plerasque roceu!»uit ct refellit J. F. Klouker in libro quem m&ripsit : SammluJi^ dir ucdkhie Satomuns. pog, il seqq. Mostra 428 PROOEMIUM Nosfra quidem interpretatio omnis in proprio, sive, quem dicunt, litterali sensu explicando versabitur. IV. J CARMINIS ÆTAS. Quod si quæ de hujus carminis conformatione et consilio disputavimus recte se habeant, illud nec a Salomone, nec ab ejus quodam contemporaneo compositum esse credibile est. Carmen enim tantæ magnitudinis dramatico-allegoricum ætatem arguit seriorem, quæ in hujusmodi artificiosis et obscurioribus ingenii lusibus sibi placeret. Nolo quæ Eichoralato J. Lconh. Hug (das Hohe Lied in titier noth unwsuchten Deutung, Freyh. 1813, el ejusd. Sehutzschrifi. fûr seine Dcuiung des Hohen Lieds, 1815) novam interpretationem Cantici allegoricam attulit. Sponsa imagine popu­ lum decem tribuum significari putat, cujus pars exigua el tenuis, post regni Samaritici interitum in patria relicta, Judaico regno, Hiskia, altero Salomone, regnante, adsociari cuperel. Nec alienum ab ea re fuisse Hiskiam (cell 11 Chron. XXX, 1), sed opposuisse se regni Judaici cives, qui fratrum Sulamilhæ imagine sistantur, quod Israelitas non­ dum satis maturos et dignos judicarent, qui cum ipsis in unum coalescerent. Ad quam sententiam confirmandam et commendandam quæ Hug attulit, recensuit refutavitqne Bert hold C, P. V., pag. 2587 seqq. Pro carmine histo­ rico allegorico, quo cultus Mosaici a Serubabele, Esra et Nehomia facta restauratio celebraretur, Salomonis Canti­ cum habet Gotti. Ph. Christ Kaiser, das Hohe Lied, ein Collectio-Gesang auf Serubabel, etc. Erlang. 1825. »Tcû Hog Cantici interpretationem ita fuse exponit expendilque Herbst in sua Historisch-kriiischc Einleit., eie. part. Il, sect, u, pag. 234 : Après avoir montré que le Cantique forme un tout complet, le savant exégète (Hug) remarque d’abord avec beau­ coup do raison que l’amour de Salomon pour une bergère, tel qu'il est décrit dans ce poème, est quelque chose qui répugne à la pensée : d’une part, le monarque oriental, qui ne se montre jamais que dans tout l'éclat do sa splendeur ct environné de gardes, ne saurait être présenté errant partout pendant la nuit à la recherche de la fille d’un pâtre, parcourant seul el sans escorte les collines et les montagnes; de l’autre, comment supposer à l'amour de Salomon tant d’obstacles el de traverses, comme si, en Orient, tout ne cédait pas à la volonté du souverain, comme s’il avait autre choie à faire qu’à le vouloir pour rendre son épouse une jeune fille libre qui répond à son amour? Hug remarque, en second lieu, que l’action est censée se passer en songe, que le Cantique est par conséquent un poème en songe. Cette assertion, malgré les contradictions qu'elle a rencontrées, est parfaitement exacte. C'est pendant son sommeil que la fiancée dit les paroles qui ouvrent le poème, pendant son sommeil qu'a lieu le dia­ logue qui vient après (i-ii, 6) : la preuve eu est qu’un troisième personnage conjure les filles do Jérusalem de ne pas éveiller la bien-aimée. Cette prière étant renouvelée au chapitre ni, 5, tout ce qui suit jusqu'au commen­ cement de ce chapitre, c'est-à-dire l’éloge du bien-aimé, se passe encore en songe. La magnificence de Salomon qu'elle voit et décrit ensuite, elle la voit en songe, el entend de même les louanges qui lui sont prodiguées (iv, 7-15), puisqu'elle-mème atteste qu’elle dort (v,2 ); et comme ce verset relie le morceau suivant à ce qui précède, ce qu'elle raconte au chap, v, 2-8, elle le raconte en songe. Il est vrai qu'elle semble éveillée quand elle répond aux questions des filles de Jérusalem (v, 9 ; vi. t); mais elle ne l'est pas en effet, car la même voix que nous avons déjà deux fois entendu *, va, pour la troisième fois, conjurer les filles de Jérusalem de ne pas éveiller la Sulamile (vm, 4) : d'où il suit qu'à partir du chap, v, 10 jusqu'à la fin, tout se passe en songe. Mais ce songe, continue Hug, cache quelque chose; ces bergers, ces scènes pastorales doivent couvrir d’autres personnages et d’autres réalités, Lesquelles? c’est aux indications fournies par le poème à nous l'apprendre. Ces indications sont, d’abord, le double aspect sous lequel est décrite la jeune fille, que le poète nous présente lour-àtour comme grande ct comme petite, comme riche et comme pauvre, comme une princesse pompeusement parée et comme une bergère dont le soleil a bruni la figure; ensuite la violation do l'unité de lieu : celte bergère en effet habite les environs de Jérusalem, puis elle est appelée par le roi du Liban; enfin le récit de la jeune fille pendant son sommeil : elle a été siisie par les gardes d’un prince, jetée sur un chariot, et entraînée ignominieusement. D’après ces indications la bergère représente un peuple, le peuple des dix tribus, dont une partie, la meilleure et la plus riche, avait été emmenée au delà du Liban en Assyrie; l’autre, la plus pauvre, occupait le pays qui fut autrefois le royaume de Samarie. Salomon représente un de ses successeurs sur le trône «lo Juda, le roi Ezéchias. L’idée du poème serait donc celle-ci : Après la destruction du royaume d'Israél, pou-à-peu se manifesta parmi les restes des dix tribus bissées en Samarie le désir de se réunir à leurs frères de Juda, pour reconstituer sous un seul sou­ verain le royaume de Salomon. Ce qui n'était qu’un désir se changea bientôt en espérance, lorsque Ezéchias, déjà favorablement disposé pour les Israélites, après l’éclatante défaite de Sennachénb aux portes de Jérusalem, cul acquis en Palestine une véritable prépondérance sur les Assyriens, L'amour de la Sulamile serait l’expression de ce désir des restes du peuple d'Israël aspirant à s’unir avec le roi, lequel partage vivement celte aspiration. Mais Ica habitants du royaume de Juda (les frères do la jeune fille) regardent les circonstances présentes comme peu pro­ pices : la population Israélite do Samarie est eu petit nombre; les ressources sont trop faibles (la jeune fille est trop jeune et n'a pis atteint sa maturité) : ils veulent donc retarder l’union. Les Israélites restés en Samarie pen­ sent autrement, ct font certaines offres, soit pour aider à la réalisation de l’entreprise , soit pour assurer la bonne entente entre les deux parties d’un peuple frère (la jeune fille assure qu’elle a atteint l’âge mûr, et offre au roi «a vigne).—Mais ces vœux pour l'union, ces démarches pour la procurer, doivent encore demeurer secrets pour certains hommes; il faut que le fiancé mette fin à ses avances publiques (le roi doit s’enfuir). Ainsi le voile allé­ gorique, qu'un œil ami pénètre facilement, restera impénétrable aux regards de la malveillance. L'ingénieux auteur de celte explication nouvelle du Captique a-t-il toujours donné leur sens véritable à certami ROSENMULLERI IN SALOMONIS CANTICUM. 4Î9 nilis (1) nliiqiic temporis post exsilium afferunt argumenta, urgere dictiones nonnullas ad Aramaismum vergentes, cujusmodi ct in libris vet. Testam, antiquioribus reperiuntur (2). Sed vox perigrinæ originis oma paradisus (cap. iv, 13) prætcr hnne locum nonnisi in duobus libris reperitur, quos post exilium scriptos esse nemo dubitat, Cohcl. n, 5 ; Nchcm. u, 8. Præterea quod cap. m, 7, habetur compositum nabwbr? serioris llebraismi esse nemo facile neget. Nobis quidem poeta auctori libri Coheleth videtur coœvus fuisse (3). On nous saura gré d’ajouter à la préface de Rosenmuller le passage suivant d’un exégète cathopassages sur lesquels repose principalement son système? Il est permis d’en douter. Je n'en citerai que trui«. traduit le vers. 12 du chap, vi : Mon âme ne s'attendait à rien, lorsque les hommes d'armes d’un prince me jetèrent sur un char. Ce sens est très-raisonnable ; mais pour le trouver, il faut altérer le texte, cl lire ammei au lieu de animi; or aucun manuscrit ne porte ammei, et celte leçon ne s'accorde guère a\cc Samathrnl qui précède. Au vers. 1 du chap, vu Hug traduit : Quid videre vis in Sutamitha, qua castris circumdata est, f usant remarquer que macZuinaiui nc peut signifier choros saltantium. Cela est vrai : aussi ne s'agit-il pas de machanaim mais de Hmecholath qui veut dire danse, el non être entouré. D’ailleurs la magnifique description qui suit, Quam pulchri sunt gressus tui, etc. se rapporte évidemment à une danse. Enfin, au chap, vin, 12, si, comme le veut Hug, laSulamite offrait sa vigne à Salomon pour on faire l’usage qu’il lui plairait, il me semble qu'au lieu de lephanai, on s’attendrait A trouver le phaneika. Ajoutons, pour être juste, que d'autres passages, difiiciles ct obscurs dans les autres systèmes, s’expliquent avec une merveilleuse facilité dans celui de Hug. Par exemple, nous lisons au chap, vi, 8 : Sexaginta sunt regina, et octoginta concubine?, el adulescentularum non est numerus; vers. 9, at una est columba mea, perfecta mea , unica genitrici suœ. Cependant il est dit au liv. premier des Rois, chap, xi, 3, que Salomon avait 700 concubines et 300 jeunes filles. Comment concilier ces deux passages? Hug répond: Les paroles de notre poème étant allégoriques, H n'est pas question ici du harem de Salomon. Ces 140 épouses no sont pis autre chose que les î 40 villes ou districts qui composent son royaume. En effet, ouvrez Josué, chap, xv et xvni, vous lirex que Juda el Benjamin avaient 140 villes (en nombre rond, car le texte porte 141 ). Quant àia i i ri aimée, una est columba mea, etc. que Salomon leur préfère, c’est une autre ville ou un royaume, c’est-à-dire le royaume d'Israél. — Au reste, chez d'autres peuples ct à d’autres époques la poésie bucolique a servi de voile, ct quelquefois de bouclier, à des compositions litté­ raires qui cachaient sous une forme pastorale des vérités difficiles ou dangereuses à présenter sans ce déguisement Voir Bocace, livre, XIV, chap, x de sa Généalogie des Dieux, et Gmguené, aist, liti, d'Italie,Tom. Il, pag. 477 sur lo sens caché des Eglogues de Pétrarque. A. C. (1) Einlcll. in das A. T. part V, pag. 219, edit. 4. Cf. Berthold Einteit. part. V, pag. 2606. (2) Voluti cap. iv, 4, pro nil, qu® defectiva scriptio quamvis in libris ante exilium compositis usitata sit reperitur tamen et plena illa jam in antiquiori Propheta Amos, cap. vi, 5. Do cap. i, 17 pro , et 103 cap. i, G, 8 ; vm, 11,12, pro “IVJ monel Ewald, iis genuinum esse mn, quod pro tHfl Dxod. xxxn, 16, legi­ tur. Omnino antiquiorum V. T. librorum nullum chaldaismis carere, ila ut illi soli non valeant ad librum in quo occurrunt seriori rotati adjudicandum, nuper ostendit Lud. Hirzcl in Commentât. De Chaldaismi biblici origine et auc­ toritate critica, Lips. 1830 in 4°. (3) Contra haud longo posi Salomonem compositum esso carmen, Ewaldo arguero videtur el exquisita illius vennslas poetica dictioque florida, et illud quoti serior aliquis poeta vix seso omnino in Salomoneam œiatem ila trans­ ferro potuisset, ut eam tam vividis coloribus, qualibus in Cantico depictam videmus, describeret. Sed ad horum argumentorum prius quod allinet, ingenium poeticum quis nescit nulli stati ita adstriclum esse, ut non quocum­ que tempore egregii poctæ nasci possint ? Nec plus valebit alterum argumentum, quum nullus habeatur poeta, nisi in alia loca cl tempora animo se ita transferre possit, ut iis præsens adesso videatur. Quod vero, cap. vi, 8, poeta Salomoni tribuit sexaginta uxores ct octoginta pellices, quum serior fama, 1 Reg. xi, S, regi illi 700 uxores et 300 pellices fuisse traderet, nequaquam antiquioris, quo compositum sil carmen, temporis argumentum recte videtur constitui posse, quum poetas quemlibet numerum tingere liberum fuisset. Denique quod cap. vi, 4, poeta Thirxam urbem, regum [sraelilarum priorum sedem, ut venustam, aule Hierosolymam, quam secundo loco point, laudat. Ewaldo poetam regni Israelitici eidem arguero videtur. Quod quam infirmum sil argumentum, non est quod demons­ tremus. Quare nec Viro Doctissimo, Canticum circiter anno 920 ante Christ, nat. scriptum opinanti, adstipuhri pos­ sumus. • Nous n'avons pas besoin do üiro remarquer la faiblesse des raisons sur lesquelles s’appuie Rosenmuller pour refuser à Salomon le Cantique des Cantiques, cl on rapporter la composition à une époque beaucoup plus récente, c'est-à-dire, à la période qui sépare Néhémie d’Alexandre-le-Grand, car c’est à colle date quìi place la composition de l'Eclésiasto. Le genre dramatico-allégorique du poème lui semble une chose trop ingénieuse ct trop savante pour le temps de Salomon; ajoutez deux mots, l’un d’origine étrangère, l'autre d’une forme rare, qui ne passa que plus tard dans l’usago commun : voilà tout. Mais, de bonne foi, ce n'est pas assez pour rompre avec la tradition île vingt siècles. Au resto les exégètes rationalistes so réfutent les uns les autres avec uno merveilleuse facilité, et, disons-lo, un plein succès. raisons do Rosenmuller n'empècbent pas Ewald do placer la composition du Cantique vers l’an 920 avant J.-C. Co n'est guère quo 80 ans après la mort do Salomon. Qui l’empècbait do franchir cette faible distance? Quelques arguments que Rosenmuller à son tour déclare misérables, quod quam infimum sit argumentum, non est quod demonstremus (a). la\ Conf, Protrmium in librum Reclutasi., id cdcam. A* C. 430 PR EMIÜM. liqiie de Tubingue, Wclto, qui résumé la discussion, et justifie l’interprétation traditionnelle du Can­ tique des Cantiques, avec autant de science que do bon sens. L’interprétation propre et charnelle du Cantique des Cantiques soulève les plus graves difficultés, entre autres celle d’expliquer comment ce poème ainsi entendu aurait été admis au nombre des livres sacrés. La remarque de Theodoret : rà yàp tí; óxcXmìx; cr-^óu^ra « tú irá miiiitt;, àuà raj mvricu cxúfMiTcí, a toujours servi de guide aux interprètes sensés. On ne doit donc pas beaucoup s’étonner que des savants, peu respectueux d’ailleurs pour l’autorité et la tradition en matière d’exégèse, aient eu plus d’une fois ici recours à l’al­ légorie. D’un autre côté, il ne faut pas être surpris non plus que la nouvelle et ingénieuse explication de flug ne soit pas mieux accueillie que ne l’ont été les louables et méritoires efforts de Rosenmuller pour ramener les exégètes à l’ancienne; car une sorte d’instinct naturel avertit les adversaires de l’interprétation catholique, qu’on ne peut rompre toutà-fait avec elle qu’en rejetant toute allég rie, et que toute concession faite à une expli­ cation allégorique quelconque! pourrait, à la fin, ramener facilement à l'ancienne allégorie donnée par l’Eglise. C’est qu’en effet l’interprétation catholique du livre qui nous occupe s’accorde pour le fond avec une interprétation plus ancienne encore, et certainement tra­ ditionnelle bien avant la naissance de Jésus-Christ. D’après celle-ci, le sujet du Cantique, c’est l’amour de Jéhovah pour le peuple d’Israël; pour les Catholiques, c’est l’amour de Dieu en Jésus-Christ pour l’Eglise, nouveau peuple de l’alliance, Israël selon l’esprit. Même dans l’antiquité judaïque, il est vrai, à côté de l’explication allégorique, une inter­ prétation charnelle semble s’être produite et avoir donné lieu à un grave débat : fallait-il regarder le Cantique comme un livre sacré ou comme un livre profane, et par conséquent devait-on l’admettre dans le canon ou 1*< u exclure? Car tant que l’interprétation allégo­ rique se maintint seule, une semblable question ne pouvait être soulevée, personne n’ayant regardé comme profane un livre qui chantait l’amour de Dieu pour son peuple. La ques­ tion fut décidée en faveur du Cantique : R. Siméon le déclara saint, et R. Akiba proclama que le monde entier était moins précieux que le jour où Israël avait reçu le Cantique, et que nul véritable Israélite ne doutait de sa divinité [vid. Tr. Jadaim, fol. 157, col. 1). Cette décision, on le comprend, ne pouvait avoir pour fondement que le sens allégorique mentionné plus haut. Dans le fait, il nous serait facile, si la place ne nous manquait ici, de montrer, en comparant ensemble les diverses interprétations allégoriques imaginées jus­ qu’à présent, et en examinant les difficultés de chacune, que l’ancienne interprétation catholique en tous cas est aussi satisfaisante et aussi rationnelle qu’aucune autre. Les • objections les plus récentes ne sont pas d’un grand poids. On trouve, par exemple, une inconvenance à placer dans la bouche de Dieu les paroles prêtées à Salomon dans le Can­ tique. Mais celte inconvenance apparente n’est vraie cependant que dans la même mesure et au même titre, qu’il serait inconvenant de représenter l’amour de Dieu pour son peuple sous l’allégorie adoptée dans ce poème. Or, qui oserait soutenir cette dernière assertion? Sans doute l’alliance entre Jéhovah et son peuple est ordinairement comparée à l’union du mariage; mais il ne suit pas de là que l’amour de Dieu ne puisse pas, dans une compo­ sition poétique, être représenté sous d’antres images, et revêtir d’autres symboles; mais si l’allégorie en question n’a rien en elle-même d’inconvenant (le sentiment et le goût particulier de quelques individus peuvent affirmer le contraire sans que cela importe beaucoup), ce qui eu est un développement naturel ne l’est pas davantage. Ce n’est pas b l’esthétique moderne à prononcer ici sur la question de convenance ou d’inconvenance ; si elle s’arrogeait celte prétention, nous pourrions lui rappeler des paroles mises par les Prophètes dans la bouche de Jéhovah, plus inconvenantes que tout ce que nous lisons dans PROOEMIUM ROSENMULLERI IN SALOMONIS CANTICUM. 431 le Cantique. D’ailleurs ce serait un pauvre et faux système d’interprétation de prendre et d’apprécier tout ce que dit Salomon comme des paroles de Jéhovah dans le sens strict. C’est, pour ainsi dire, une affaire d’image et d’allégorie; ce n’est point Dieu qui parle (nulle part il n’est présenté comme tel), mais un pur homme; les sentiments humains, les désirs qui se révèlent dans tel ou tel discours montrent, à l’aide d’images et de comparaisons, mais ne décrivent pas, à proprement parler, l’amour de Dieu pour son peuple et le désir qu’il a d’en être aimé : c’est du même point de vue qu’il faut juger les discours de la Sulamite. Bien plus, l’inconvenance réelle est ici d’autant mieux écartée que la Sulamite ne parle ni n’agit comme une personne individuelle, mais joue le rôle du peuple, qu’elle person­ nifie. La conclusion du livre, qu’on a quelquefois objectée à l’interprétation catholique, ne saurait faire une grande difficulté. En effet, cette objection ne combat directement qu’une seule chose, la supposition que l’auteur du Cantique a voulu représenter dans sa pins haute réalisation l’amour de Dieu pour son peuple, ou de Jésus-Christ pour son Eglise; et encore cela pourrait-il se soutenir en adoptant l'explication du dernier verset donnée par Théodore!. Mais le sens allégorique traditionnel du Cantique subsiste très-bien sans cette supposition, qui n’est pas non plus le fond même de l’interprétation catholique. Ce que l’Eglise rejette, c’est le sens propre et charnel de Théodore deMopsuesle; ce qu’elle soutient, c’est un sens plus élevé, un rapport d’amour entre Jésus-Christ et son Eglise. Que ce rap­ port soit troublé de diverses manières par ceux-là même qui appartiennent à l’Eglise, per­ sonne ne l’ignore; et l’on sait qu’il le fut aussi bien des fois sous l'Ancien Testaient entre Jéhovah et son peuple. 11 ne faut donc pas s’étonner que, dans le Cantique, l’union entre Dieu et le peuple de l’Alliance paraisse plutôt à l’état de désir et de recherche, que comme un fait accompli, et que sa réalisation pleine et entière ne soit montrée que comme en perspective. Concluons : Si l'interprétation catholique s’appuie sur l’interprétation traditionnelle et immémoriale, ou plutôt ne fait que la continuer; si d’ailleurs elle n’a pas à résoudre des difficultés plus sérieuses que toutes les autres interprétations imaginées jusqu’ici, on n’a aucune raison de la rejeter et de lui en préférer une autre. (Ilistorisch. kristiche Einleilung in die heihg. Schrtflen des A. Test, von Ucrbst wid Welle, part. II, sect, n, p. 238 seqq.) « SALOMONIS CANTICUM. TITULUS. Cap. i, vers. 1. Carmen præslantissimuni, quod cst Salomonis. 1. Cap. i, 2—6. SPONSA. 2. Osculetur me ! oscula oris sui (mihi contingant)! Nam amores tui vino sunt suaviores. 3. Odori grata sunt unguenta tua. Unguentum effusum est nomen tuum, Ideo puellæ tc adamant. 4. Trahe me post te, curramus (ego et puellæ jam nominato)! Introduxit me rex in sua conclavia (gy næceum suum). Exultemus et de te gaudeamus. Celebremus (laudemus) amores tuos plus quam vinum : Jure te diligunt (dignus es qui ameris). 5. Nigra ego, sed venusta, puellæ Hierosolymitanæ, Ut tentoria Cedarenorum, ut tabernacula Salomonis. 6. Ne me (curiose) aspicite, quod subnigra sim, Quod sol me aspexerit (adusserit). Filii matris meæ ira exarserunt in me ; Constituerunt me vinearum custodem : Meam ipsius vineam (venustatem?) non custodivi. NOTÆ. Vers. 2. Alii, osculetur me uno aut altero ex osculis oris ejus. Amores tui. Alexandrini ct Vulgatus legerunt daddaiq, ubera tua. — Vers. 3. Maurer, ad odorem unguentorum tuorum quod attinet, bonus est, ul (obim referatur ad genit, shemamrn. odor vero is sit, quem res emittit, non odoratus aut olfactus. Effusum, proprie quod effunditur (3 fut. hophal verbi riq); alii, sicut unguentum effunditur nomen tuum, id est, fama tua late effunditur.— Vers. 4. Rosemnullerus, inlerstinclionem Masorclhicam se­ cutus, jungit post te cum curramus : non male. In ?» introduxit me rex sponsa indicare vult magnifi­ centiam penetralium, in quæ introducta cst. Pro jure Itosenmullcrus vertit rectis, i. e. recte, plane, sincere. — Vers. 5. Nigra, scilicet ab æstu solis. Cedar est nomen tribus nomadicæ Arabiæ I)esertæ, a Cedarc, secundo Ismaelis filio (Gen. xxv, 13), oriundæ; ponitur autem pro Arabibus noma­ dibus generatim, quorum tabernacula facta sunt e nigris caprarum pellibus, aut solis ardori semper exposita nigrescunt. Ilcbræi recte observant, singulas similitudines singulis membris prioris hemis­ tichii respondere in hunc modum : Nigra quidem sum sicut Cedarenorum tabernacula, sed formosa ut pretura et splendida Salomonis auhea. — Vers. G. Filii matris meae, fratres mei, nou germani, ex SALOMONS CANTICUM 4-1? eadem solum matre inecum orti, in quorum tutela et potestate Sulamith, post mortuum patrem, posita, aspere et inhumane habebatur. DIO proprie bonum, nobile, ue/urosuia, hinc sa*pe vineam signi* eat. 11. Cap i, 7—17. SPONSA 7. Indica mihi, o tu, quem amat anima mea, ubi pascas gregem! Ubi cubare facias gregem in meridi Quare tanquam velata sim apud sociorum tuorum greges? SPONSUS. 8. Si istud nescis, o feminarum pulcherrima, Egredere per ovium vestigia (iis insiste), Et pasce capellas tuas apud , seu juxta tabernacula pastorum. Equabus in curribus Pbaraonis assimilo te, amica im a. 10. Pulchrae sunt gena? tua? inter ordines, scii. margaritarum, Collum tuum inter monilia pulchrum est. 11. Torques aureos faciemus, id est facio, tibi, Cum punctis argenti. SPONSA. 12. Dum rex esset in accubitu suo ad mensam, Nardus mea dedit odorem suum sponsum oblectans. 13. Fasciculus myrrhæ mihi est amicus meus, Inter ubera mea commoratur. 14. Botrus cypri est mihi amicus meus, Qui nascitur inter vineas (hortos) Engedi. SPONSUS. 15. En tu formosa es, amica mea! En tu formosa es! Oculi tui sunt sicut oculi columbarum. SPONSA. 16. En tu pulcher es, mi dilecte! Etiam jucundus es! Est quoque thorus noster virens. 17. Tigna domorum nostrarum cedri, Laquearia nostra cupressi. NOTTE. Vers. 7. Solent pastoresin calidis regionibus pecore horis meridianis ad umbram et aquas subducere, ne lac per æstum corrumpatur, ct pecora in periculosos morbos incidant. Cf. Virgilium, Georg. Ill, 331 seqq., Eclog. Ill, 98 seqq. Velata verecunde dictum pro meretrir (coni. Gen. xxxYlii, 15); Maurer, ignota, i. e. no sicut ignota et peregrina apud greges pastorum, vel sociorum tuorum, oberrans te quieram. — Vers. 9. In llebr. est equa sensu collect, cum iod paragog. Equos et currus < x /Egypto vu. Î8 434 SALOMONIS CANTICUM. Salomoni adductos esse constat I Reg. 1,28, 29; I! Chron. i, 16.—Vers. 10. Tales ordines vel lineas marg'antarum mulieres orientales in genis el mento gestant. — Vers. 12. ihec sponsu pd socias suus «it, exponens, ut sponso gratificari et uni sibi conciliari studeat. Pro accubitu llebr. est circuitu, vel lecto discumbentium, qui in orbem dispositi erant. Nardus, planta indica cum spica spica» trilicem viridi simili, ex qua oleum nardi odoratissimum et pretiosissimum conficiebatur. Nardum, quzeodor »m spargit, hic amicum significan» vult Maurer cum aliis. — Vers. 13. Amicus meus, propr. amor i — Vers. 14. Cyprus, fruticis vel arbustube genus, floribus odoratis, subalbis, in racemorum modum crescentibus : quos ob colorum pulchritudinem et odoris suavitatem hodienum feminis Ægyptiacis in deliciis esse, testatur Sounini in itinerar. Engcdi ( i. e. fons capri, ob situm in celsis rupibus), oppidum Pateslinre Australis in doerto Judæ ad mare Mortuum, vitium et palmarum ferax. /Eque diceres, in agro Massiliensi ficus inter vineta condensas aspici. — Vers. 15. En, i. e. quam. Maurer, oculi tui sunt columba, id est, tam venusti el hilares quam sunt columba*. Jucundus ad amicitia» et familiaritatis jucunditatem spectat. Rosenmullerus : « Eleganter sponsa magnifico regis palatio non inferiorem prædicat thorum pastoralem, quem ipsis recubantibus sub patularum arbo­ rum tegmine præbent herbæ et flores, p — Vers. 17. .Edes etiam communes laudat sponsa, quod cx pretiosa et solida stabilique materia sint. Nonnulli hoc versu sponsi regii verba contineri cen­ sent, invitantis sponsam ad inagnificupj suum palatium. Non male» # III. Cap. iïj 1—7. S°ONSA 1. Narcissus ego sum Saronis, Lilium convallium. SPONSUS. 2. Sicut lilium inter spinas præstat, Ila amica mea inter puellas. SPONSA. 3. Ut malus inter arbores (stelles) sylvæ, Ita auiicus meus inter juvenes. In umbra ejus libenter sedeo (proprie, cupii et seai), Et fructus ejus dulcis est meo palato. 4. Introduxit me ad domum vini, id est convivii et Ia;titia . Et vexillum ejus super me est amor. 5. Fulcite (recreate) me libis, Sustenlate (reficite) me malis: Nam ægra amore ego sum. 6. Laeva ejus (dilecti) subdat se capiti meo, Et dextra ejus me amplectatur. SPONSUS. 7. Obtestor vos, virgines Hierosolymitanas, Per capreas aut per cervas campi, l ì non excitetis neque expergefaciatis amorem hunc (meam dilectam), Donec ipsi libuerit. NOTAI Vere I Pro narritru, abi cum Gessaio ponuut cokhicuin autumnale. Saron est nomen prupriuin SALOMONIS CANTICUM. 435 dtinnim rcpionum campestrium, quarum alfcra a Joppc usque ad Cœwtream «c extendit, altera in Palæslina septentrionali int< r Thaborom montem ct lacum Tibriadis jacet. Priorem ct pluribus flo­ rum generibus amœnam esse, et inter flores illis nascerti s rt narcissum memor it Chateaubriand, Itiner. P. II.— Vers. 4. Sensus : Experiri me fecit dite. tus meus, quam suavis sit: pro f, rt mihi tanquam vexillum amorem, quo me ad c attrahit, ut vexillo contre.’ mhir et attrahuntur milites, nt eo semper oculos conjiciant. Jarchi sensum nominis diglo vernacule attrait.*, i. e. attractio expressit. Vulgatus, ordinavit inme churitotem, i. e. constituit, proposuit mihi sui dilectionem, cujus sequerer imperium, non secus nc vexillum sequuntur milites. Maurer domum tini interpretatur tweam,— Vers. 5. Intelliguntur hic mala rydonia, quibus inesl r>- reandi vis, teste. Celsio Hierobat. P. I, p. ifil. — Vers. 7. Sponsam voti sui compotem factam obdormiisse, colligere est ex verbis quæ sequuntur sponsi, feminas Hierosolymitanas, obtestaulis, ne amicæ quietem et somnum interrar pani. IV. Cap. ii, R—17. SPONSA. 8. Vox dilecti mei! Ecce hic est! Venit, Saliens super montibus, Subsultans super collibus. 9. Similis est (quoad celeritatem) dilectus meus capreæ. Vel hinnulo cervorum. En! hic jam est adslans post parietem nostrum; Prospicit ex fenestris; Promicat (repente et furtira prospicit) aclathr*. 10. Exorsus est amicus meus el dixit mihi : « Surge, amica mea, formosa mea, veni (proprie, Ho libi}! Nam ecce hyems praeteriit, Imber abiit, cessavit ( propr. abiit sibi), 12. Flores in terra hac apparent, Tempus cantus avium advenit, Et vox turturis auditur in terra nostra. 13. Ficus rubefacit (maturat) grossos suos, Et vites llos (id est florida?) edunt odorerqr Surge, amica mea, formosa mea, et veni! 14. Columba mea latens in rupis lissuris, In latebris præcipitii, Ostende mihi faciem tuam, F.ie me audire luam vocem : Nam vox tua suavis est, et facies tua ven 15. Capite nobis vulpes, Vulpeculas vinearum corruptrices, Cum floreant (propr. et florent) vine® nostr®. Í6. Dilectus meus est meus, et ego illius, Qui pascit grcijem suum inter lilia (in loco amoeno). 17. Usque dum spirat dies ( vespera describitur), fugiuntque umbra», Revertere, similis esto, dilecte mi, capreæ, vel hinnulo cervino, Super montes præruptos. SALOMONIS CANTICUM. NOTA Vers. 9. Parietem, scii, domus vel cubiculi. Alii, muuriam vincœ. — Vers. H. Ratio additur, qua mucus sponsam ad exeundum urget, adventus veris, cujus elegantissima jam sequitur descriptio. —Vers. 12. Veteres secutus Gescnius zamir vertit putationis, scii, vilium, non male : licet in pibel zumar denotet canere, modulari. Turturis vox aliquid gratum habet, quatenus ver adesse significat, quia óyeme turtures non apparent. —Vers. 13. Pro rubefacit, de Wette, Gesenius et alii vertunt condit, sig­ nificatu condiendi cadaver, i. e. suavi succo et quasi meile implet, hoc est maturat. — Vera. 14. Sulamith, quæ pavore et verecundia ductae domo (vel vinea) exire non audet, comparatur cum co­ lumba fcra,quæ aves rapaces fugiens in petræ fissuris nidulatur. Lf. Homerum, Iliad, xxi, 494; Virgilium, Æneid, lib.V, vers. 213. Pro fissuris alii vertunt refugiis, asylis. Legendum mareaig, suffix. singuL tertia radicali servata. — Vers. 15. Cum Sulamith ex vinea non egrediatur, amicus eo, quod fragmentum cantici vinitorii fragmentum canit, illam ad exeundum incitare studet. Hunc versum esse carminis a scriptore Cantici non conditi, inde suadetur, tum quia cum antecedentibus non cohæret, tum quia in eo articulus more illius auctoris non usurpatus est. — Vers. 16. In Judæa et Syria lilia in agris sponte proveniunt : hinc a Christo, Matlh. vi, 28, vocantur agri lilia, aut, ut habet Syriaca versio, lilia deserit. — Vers 17. Sensus : Antequam nox instet, verte te huc, amice mi, tam celeriter quam hinnuli super montes saliunt. Prœruptos, proprie dissectionis, i. e. montes vallibus discissi et praerupti; alii, divisionis, i. e. montes qui nos invicem separant; aliis cum Vulgato belher est nomen proprium loci. V. Caí. iu, 1—5. SPONSA. 1. Super cubili meo, noctu, Quæsivi quem anima mea diligit (ex animo amo) : Quæsivi, neque inveni eum. 2. Surgam, age (dixi), et circumeam in urbe, In foris plateisque quæram quem anima mea diligit; Quæsivi, neque inveni eum. 3. Invenerunt me custodes circumeuntes per urbem. « Vidistisne, inquam, quem diligit anima mea? » 4. Vixdum transieram (discesseram) ab iis, inveni quem diligit anima mea; Prehendi eum, nec me eum dimissurum dixi, Donec cum introduxero in domum matris meæ, Et in conclave genitricis meæ. SPONSUS. 5. Obtestor vos, filiæ Hierosolymitana», Per capreas aut per cervas campestres, Ne excitetis, neve expergefaciatis amatam (propr. amorem), Donec ipsi libuerit. NOTA Vers. 1. Ro'cnmullcrus : « Narrat sponsa sociis suis quid sibi noctu acciderit, quomodo dilectum initia in thoro quæsieril, etc. Hoc quoque interpretum plures pro somnio habent, sine idonea ra­ tione. » — Vers. 2. Urbs x-i-' ìU-/t.<. haud aliter ac Romanis Roma, Hebraeis Hierosolyma vocabatur. — Vers L Vixdum, proprie ut parum quod. In domum genitricis tnem. « Talo quid virginem pudicam ini. r veteres Hebra os vere facere voluisse, nequaquam est verisimile. Legimus quidem Gen. xxiv, 67,1' um, cum R beccam uxorem duxisset, eam in matris suæ tentorium, i. e. Illud qnOd mater sua, ; SALOMONIS CANTICUM. 457 loci haud satis est liquidus.— Vers. 11. Inlelligilur, ait Kimchi, non corona aurea rogiæ dignitatis insigne, sede floribus nexa,quali sponsus ornari a matre el redimi solebat. Maurer vero : •• Cogitandus est Salomo, qui cum Sulamilba pompa solemni Hierosolymam redit, eadem corona nuptiali ornatus,quii is, cum filiam reg; Egyptlormn uxo rem duceret, ornatus erat. » SALOMONIS CANTICUM. 438 VII. Cap. iv, 1.—V> 1. SPONSUS. 1. Quam venusta es, amica mea, quatit venusta es! Oculi tui quasi columbarum (alii, columba} e peplo tuo. Crines tui ut caprearum grex, Quæ in monte Gilead procumbunt. 2. Dentes tui ut grex tonsarum ovium, Quæ adsceudunt e lotione, Quæ omnes gemelliparæ sunt, Neque orba (sterilis, seu pullis carens) est inter eas. 3. Sicut filum coccineum labia tua, Et os tuum decorum ; Ut mali punici segmentum gena tua e peplo tuo. 4. Ut turris Davidis collum tuum, Exstructa ad suspendenda arma, In qua mille suspensi sunt clypei, Omnia heroum scuta. 5. Duæ mamillae tuae, ut hinnulorum par, Gemelli capreæ, Pascentes inter lilia. 0. Dum dies exspirabit, umbræque fugient, Ibo (seu eam} ad montem myrrhæ, et ad collem thuris 7. Tota pulchra es, amica mea, Nec macula» quidquam in te est, 8. Mecum de Libano, sponsa, Mecum de Libano veni Prospecta ex Amana» vertice, Lx Seniris et Uermonis cacumine, Ex leænarum lustris, ex pardorum montibus. 0. Corde me privasti, mea soror, sponsa, Corde me privasti vel uno tuorum oculorum, Vel uno colluli tui torque. 10. Quam jucundi amores tui, mea soror, sponsa! Quam vino suaviores amores tui, E» unguentorum tuorum odor quovis aromate! 11. Favum stillant tua labia, sponsa, Mei cum lacte sub lingua tua, Et vestium tuarum odor ut odor Libani. 12. HorIus clausus es, mea soror, sponsa, Scaturigo clahsa, fons obsignatus. L . Tua plantaria sunt malorum punicarum hortus « ». p. v, vers. I In hortum, a hic vult Maurer desi­ gnan; alium locum, ad quod perveniens sponsa hæc dicit. .Male Vulgatus corrupta est, ridata est, quod hebraico esset choubelah. Maurer post Michaelis proprie hoc accipit : quia, ait, in Oriente non raro ac­ cidit, ut mulieres m aperto pariant : conf. Gen. xxxv, 16. Aliter Nosenmullerus : Quemadmodum^ in­ quit, lingunt Apollinem sub palma, nobilissima arbore, natum, ita sponsa hic amicum suum sub malo, ainori dicata, natum ait, ut significet, jam natali loco pnemonstrari, illum sui amorem in aliis excitare. — Vers. 6. \nnulus signatorius de manu nunquam deponitur, et in sunnno est pretio; sen­ sus est : Magni me aestima, charissiraam me habe. Deinde amor comparatur tum morti, cui nihil re­ sistere potest; tum inferno, eorum, quos retinet, tenacissimo; tum denique igni. — Vers. 7. Pro eo, scii, sibi conciliando aut exstinguendo. Xlll. Cap. vnt, 8— SPONSÆ FRATRES. 8. Sofor est nobis parva (non spossa, spd alia palu minor), Necdum mammae ejus sororiant. Quid hac sorore nostra faciemus, I)ie quo eam alloquuntur? SALOMONIS CANTICUM. 0. Si murus est, exstruemus in ea pinnam (seu arcam} argenteam; Si janua, muniemus (propr. coarctabimus} tabulis cedrinis. 447 SOROR (SPONSÆ). 50. Murus ego sum, et ubera mea ut turres. Tum ero apud eum (regem) tanquam illa (sponsa) qu® pacem (gratiam) invenit. i 1. Vinea est Salomoni in Baal-IIamon, Quam custodibus (colonis) tradidit, ¿7/ singuli pro illius fructibus mille afferrent argenteos (siclos). 12. Vinea mea quæ mihi est, coram me est (eam curo ipsa) ; Mille (argentei) sint tibi, o Salomo, Et ducenti custodientibus fructum ejus (ironice dictum) ! SPONSUS 0 tu qu® in hortis habitas, Socii attendunt ad vocem tuam, Fac ut audiam eam. SPONSA. 14. Fuge (festina), dilecte mi, capre® aut hinnulo cervino assimilis. Super montes aromatum. NOTÆ. Vers. 8. Quorumnam et de qua hic sit sermo, interpretes dissentiunt. Multis soror est ipsa sponsa. Quam sequamur sententiam, versio nostra docet. In matrimoniis virginum antiquissimis temporibus apud Hebraeos fratres aeque, imo potius quam parentes, consultos fuisse, et omnino fratres sororum suarum tuendarum jus habuisse, colligitur ex Gen. xxiv, 50; xxxiv, 13; Jud. xxr, ±2. Alloqui puellam, i. e. eam uxorem petere. Alii vertunt, quo de ea sermo fiet, eodem sensu. Conf. I Sam. xxv, 39. — Vers. 9. Quod fratres statuunt, verbis mere ænigmaticis exprimitur : Si aditus ad eam procis non patet, si ea pudicitiam servaverit, eam ornabimus, honore et præmio eam afficiemus (Rosenmullerus : Ampla el pretiosa sponsalitia pro ea stipulabimur); si procis facilem præbet aditum, arctius eam concludemus. — Vers. to. Soror, auditis fratrum verbis, indignabunda dicit, murum ipsam futuram esse, non januam. Tum ego apud regem et ipsa eamdem gratiam inibo quam consecuta est soror major natu. — Vers. It. Baal-llamon, idem, ut videtur , locus atque ille de quo Judith, cap. vin, vers. 3, in ditione regni Ephraimitici sita fuit.— Vers. 12. Maurero vinea est innocentia, pu­ dicitia. Verba tui Pacifici in Vulg. sunt genitivi casus, significantia : tibi, o Salomo. — Vers. 13. Sponsa cum aliquantisper conticuisset, interjecto de ejus sorore episodio , jam rogat sponsus ami­ cam. ut carmen canat sibi sociisque.— Vers. 14. Hæc sponsæ responsio quibusdam videtur ipsa can­ tilena a sponso petita, fìerarh hic valet sob, celeriter converte te, scii, ad me, hoc est, venimecum su­ per montes, etc. Conf. supra n, 17. •*** vuMtxntin*%%%%-»%• tr* IN CANTICUM CANTICORUM PROLEGOMENA. Libri Id- Hebraice liber bic inscribitur DHtyn *VÜ scir scriptio, Aossctrim, id est Canticum canticorum, sive carmen carminum. Carmina enim suam habent metri har­ moniam et quasi concentum, ideoque et voce mo­ dulata concini solebant, ut suavius in aures men­ tesque audientium influerent. Unde S. Dionysius, Cinti- Eccles. Hierar. cap. in, Canticum canticorum voenru e*t ca( dulcia carmina divinorum amorum. Nam, ut ait dirid .i- Eusebius, lib. Xll De Prœpar. cap. xiii, ex Platone morii, lib. VI Dcliepubl., carminibus et canticis suaviter cur? instillandus est pueris Dei et virtutis amor; cau­ sam addit, dicens : « Ut igitur pueri animus legem ita sequatur, ut una cum ea gaudeat atque doleat, odas perdiscant, crebroque cantitent, quibus lau­ des atque vituperationes earum rerum continean­ tur, quas lex laudat atque vituperat. Quoniam enim teneriores anni rationem virtutis non susci­ piunt, laude atque cantu præparanlur. Jure igitur apud nos prophetarum odæ addiscuntur a pue­ ris. » Hinc et David ignita sua de Deo et virtute dogmata carmine, puta odis Psalmorum conscri­ psit, ut subdit Eusebius. Patrem ergo Davidemhic imitatur filius Salomon. Quocirca in Bibliisarabicis titulus hujus libri est : Carmen carminum, et est laus laudum Salomoni sapienti, hoc est, cujus proprius auctor est Salomon mortalium sapientissimus. In Syriacis vero hic est titulus : Sapientia sapientiarum, ipsius Salomonis liber, qui vocatur hebraico scir basscirim, id est hymnus hymnorum, sive Canticum canticorum. Porro Canticum canticorum hebraico idem est quod canticum præstantissimum et suavissimum, sicut Sanctum sanctorum idem est quod templum sanctissimum. Hoc enim canticum longe superat, non tantum omnia cantica et carmina Moysis, Debbono, Annæ, Exechi» et Isaiæ, ut explicat Orí­ genes, sed et ipsius Salomonis : ipse enim com­ posuit carmina quinque et mille, Hi Rcg. iv, 32. Unde Chaldœus vertit, decem cantica dicta fuerunt in sáculo isto, et Canticum hoc laudabilius esi omni­ bus istis. Primum canticum fuit Adæ, secundum Moysis, tertium liliorum Israel, quartum Moysis, qumhun Josué , etc* » vn. Addit Eusebius Cæsariensis, cujus verba recitat e desiaste pro- ll*‘ Ecclesia, ubi persensum litteralem int< Ibgit grain- fidentes, in Cantico perfectos. UndeS. Hieronymus m dietim, per allegoricum vero figuratum el me- in Prologo (jaléalo (qui quasi gafca Bibliis prœfigiUphoricu/.i, qui tamen in parabolis est litteralis. tur, Inum librorum Salomonis, puta Proverbio­ Alii per apoo^uoi inlelbgnnl reginapi Saba, qu® rum, Ecclesiaste* et Cantici canticorum hoc dat venit ad Salomonrm, ul audiret ejus sapientiam. argumentum : « Salomon pacificus et amabilis PROLEGOMENA IN CANHCOM CANTICORUM. 451 Domino mores corrigit in Proverbiis ; naturam do­ sto et Ecclesia singulis-versiculis assignabo, incet ni Ecclesiale ; Ecclesiam jungit et Christum telligendum lectori relinquo, eumdem Christo et in Cantico, sanctarumque nuptiarum dulce canit humanitati ab eo axsumptæ, mutato nomine, esse epithalamium. » Epithalamium est carmen super adaptandum, uti subinde suis locis, disertis ver­ thalamo» ad Cassiodorus, Beda et H&ymo. Prior bis declarabo, prœsertiin cap. i, vers. I. Pono id scripsit Orígenes, ct post eum S. Gregonus Nys- prius conjugium longe nobilius est secundo ; hinc senus et tres Patres anonynn apudiheodoretum. et prior sponsa longe nobilior e>l posteriore. Hu­ Quocirca Anselmos: «Salomon, ait, in Proverbiis manitas enim Christi longe dignior, pulchrior et est ethicus, quia tractat do moribus ; m £cc/e$mtf e sanctior est tota Ecclesia, quia omni virtute, gra­ physicus, quia agit de natura; in Cantico theolo­ tia et gloria longe excellit omnes homines et an­ gus, quia divinis incumbit. » Vide dicta in Prox­ gelos etiam conjunctos et simul sumptos; quia imo Proverbium et Ecclesiaske; nimirum pruden­ ipsa hypostatice unita est Verbo, ac perse primo tissime Deus, ut ostenderet immensam suam m Deum attingit, ab coque oinnes dotes, virtutes et homines charilatem, quamque ardenti amoreChri- gratia? haurit, quæ Verbum decent, et quas hu­ stus homo factus Ecclesiam sibi copulaverit, vo­ manitatem Verbo hypostatice unitam habere par luit a Salomone 1013 (tot enim anui iluxere a est el congruum. Quocirca quæcumque hic dicun­ primo anno regni Salomonis u>que ad annum tur tam primo sensu de sponsa Ecclesia, quam quo natus est Christus) annis ante cani hoc ear­ secundo de sponsa anima, ac tertio de sponsa Dei­ men Christi nuptiale. Igitur Salomon, quasi typus para, prle inquit, vos uni viro Virginem castam exhibere Isidoro Clario hic. Quare kmeranum est hoc ne­ Christo. » lia docent Cassiodorus, Orígenes, Theo­ gare, atque alium sponsum abanique sponsam dore tus, Beda, Nyssenus, Philo Carpathius, Apohic lingere. mus, Rupertos, S. Bernardus, elalii passim in hoc Prima Ubi nola, Christus in incarnatione quasi du- libro, sed præserlim cap. vi, 8, ad illa: «Unaest plex iniit connubium : prunum physicum cum columba mea, perfecta mea, *» etc. Pruna ergo Christi sponsa est ejus sacratissima L nolni- humanitatecua, quam physice et reabter sibi uni­ ta ab eo vit; secundum ethicum cum Ecclesia, totaque na- humanitas, secunda est Ecclesia, tu lia est Deipara, A^ump-. tura humana, quam sibi per humanitatem a se guaría est anima sancta. Causim dal hoc loco assumptam conjunxit; posterius sequitur ex pri­ Theodorelus, dumail : alloc est bouoruiu caput, mo. Quia enim Christus humanitatem suam sibi diviene bemgnitatis summa, ineffabilis bonitas, copulavit, et quasi despondit, lune m ea et per incredibilis misericordia, immensa clementia, eam totam pariter naturam humanam et Eccle­ inenarrabilis chantas, quod auctor ipse, clef­ siam sibi despondit. Ideo onim humanitatem as­ fector, et procreator, el Dominus, el Deus, ct sumpsit, ul per eam oinues homines elúdeles princeps , atque idem semper luteum hoc animai quasi membra sibi copulan t et adslnngen l, ut- mortale et corruptibile, et ingratum, atque inu­ quoeorum esset caput et princeps; caput, inquam, tile, a morte et servitute diabolica eripuerit, at­ homogeneum, ejusdem cum hominibus generis que ita libertatem largitus sil, ut non solum et nature. In priori conjugio sponsus est Chrt* nos liberos constituerit, sed in tihos adoptant; •us, sponsa est humanitas a Christo assumpta, neque solum tribuerit adoptionis munus, verum xii proinde primo el proprie adaptari possunt etiam sponsam ct vocarit et fecerit, eodemque quasi omnia quæ in Cantico de sponsa dicuntur; numero sponsam habuerit, atque innumera­ in posteriori sponsus est Christus, sponsa est Ec­ bilia dona sponsalia dedent, et cubile, et tha­ clesia : posterius prioris est linis et terminus : linis lamum adornant, et nudam induerit, et deuienim incarnationis Verbi ex Dei dignatione fuit que fictus ipse sil sponsœ et amicus, et panis, institutioel sanctificatio Ecclesiæ: quare in institu­ et potus, ct via, el ostium, el vita, el lux, el re­ tione Ecclesiæ includitur et præsupponilur Verbi surrectio. » incarnatio,velutin tine medium, elquasi melleo Porro, quia singuli fideles cl maxime justi sunl tu causa. Quapropter sensu primo, quem de Chri­ membra Christi et Ecclesiæ, hinc de iis singulis liem CtauU PROLEGOMENA IN CANTÍCUM CANTICORUM. 452 tumo* Canticum accipi potest in sensu non tam mystico sit ad intelligendum difficillimus; possumus ta­ uDct*. quam litterali, sed inadæquato et partiali. Undo men facile advertere quantum sit divina illa ct di­ de anima justi ad litteram Canticum explicat vinitus infinita charitas appetenda, quantique S. Justus Orgelilanus, Joannes a Jesu Maria car- pendenda, quandoquidem ibi non semel dicitur, mclitanus ct alii; imo Bcllarminus censet hoc epi­ sed alio atque alio loco , iterum ac tertio repeti­ thalamium non tam esse Christi et Ecclesia?, quam tur : Adjuro vos, fili® Jerusalem, per capreas Christi et animæ sanet®, præsertim eminentis et cervosque camporum , ne suscitetis, neque evigi­ perfectas : hæc enim habet sodales qu® crebro lare faciatis dilectam, donec ipsa velit. Adjuro liic inducuntur, cum Ecclesia non habeat sodales, vos, filia* Jerusalem, in virtutibus el viribus agri, sed subditas et filias. si levaveritis charitatem quoadusque velit. Eccle­ i» nijno Rursum, hoc Canticum apte congruit Christo sia quippe, in qua utique sumus, his verbis ex­ B virp- ei Beat® Virgini, tum quia ipsa inter justos emi- hortatur filias suas, hoc est, scipsam in plurimis nii? net, sicul luna inter stellas; tum quia Verbi in­ constitutam. Ipsa est ager Dei fructuosissimus, carnatio, et per consequens desponsatio Ecclesi® cujus virtutes el vires magna? sunt, ad quas in ipsa et per ipsam perfecta est; tum quia caro amando Christum martyres pervenerunt. » Quo­ Christi assumpta a Verbo fuit caro B. Virginis . circa Hebrei nulli Canticum hoc legere permitte­ quare, cum carnem sibi despondit Christus, bant ante annum ætalis trigesimum, quœ erat ælas quasi B. Virginem sibi despondit. Unde de B. sacerdotalis, teste Origene hic, et S Hieronymo, Virgine totum hoc Canticum explicant Ruper­ Prafat. in Ezech. Sobrium et temperantem ejus tos, Giiiiielmus, Rarvus, Honorius Auguslodu- lectorem requirit Orígenes, hom. I e duabus, nensis, llailgrinus, Cardinalis Alanus, Insulanus cujus jam passiones deferbuere, avulsaque cogi­ Placidus, Nigidius, el Joannes Picus Cartbusia- tatio et amor a terrenis desideriis, coelestium cu­ nus. pidini adhærescit. Nyssenus, hom. 1, cos qui lum­ Eedwi* Jam vero per Ecclesiam cum Theodoreto, A po­ bos impalibilitate quadam succinxerint, et vete­ rvi om- nj0 ye(ja et a|jjs ^¡0 accJpe cœtum fidelium ere- rem concupiscenti® hominem exuti, novum in­ culorum, dentium m Christum, tum cx Gentibus, tum ex nocentia? induerint. Bestiales enim (ait Richardus Hebra is congregatorum, quæ cœpit ab Abel et Victorinos ïnPrœfat.) nobis affectus exuendi sunt, Adam, propagata est per Abraham, formata per ne ad sacrum hunc montem accedentes besliœ, Moysen, ac perfecta est per Christum. Omnes enim lapidum grandine obruantur, aut coelesti incen­ veteres patriarch® ct sancti, qui in lege tam natur® dio absumantur. Maxime vero liber hic scripto­ quam Mosaica Deo sancte servierunt, crediderunt rem , æque ac lectorem requirit charitalc ferven­ in Christum venturum, ac per hanc fidem justifi­ tem,el amore Dei incensum. Quis enim frigidua, cati ct salvati sunt : quare pertinent ad Ecclesiam vel tepidus, hæc amorum incendia sentiat, vel Christi, ut alibi ostendi ex S. Augustino. Hinc patet capiat? Vere Orígenes, hom. I : « Beatus, inquit, perperam nonnullos Canticum hoc arctare ad is qui ingreditur Sancta. Beatior, qui ingreditur Christianos natos post Christum;alios ad Judíeos Sancta sanctorum, etc. Beatus, qui intelligit natos ante Christum, uti Chaldæus, R. Salomon et cantica, el canit ea, sed multo beatior ille qui Aben-Ezra illud arctant ad Synagogam, quasi hic canit Canticum canticorum. » Addit Gerson, Pri­ describatur desponsatio Synagog® cum Christo, fattone in Canticum: «Amor, inquit, expositus in AiuorS». qu® facta est per Moysen; sed eis venia danda, Canticis fruitio Dei, vel osculatio oris nominatur quia, cum sint Judæi, judaizant. aptissime, non solum habitualis cl tepida, sed ac- 10 Igitur hoc Cantico recensentur amores, grati® tualis, fervens et exstatica, et precipue seraphica, ct beneficia a Deo per Christum in Ecclesia colta­ cujus estimmediate ferri in Deum, quamvis ex parte la, a primo justo Abel non tantum usque ad animæ concurrat multitudo habituum el influen­ Christi resurrectionem, ul volunt Cassiodorus, tiarum. Omne preterea datum optimum, el do­ Angelomus, Beda, llailgrinus, Alcuinus cl D. Tho­ num perfectum descendens a Patre luminum, etc. mas, sed usque ad finem mundi, quando Eccle­ Quæ omnia tanquam virtus univoca (tradente sia triumphans Christo in cadesti gloria copulabi­ Dionysio) replent et restituunt animam, eamque tur, beabitur ct regnabit in omnem idernitatem. convertunt ad congregantis Patris unitatem, et Dei­ lia Theodoretus, Aponius cl alii. ficem simplicitatem, ubi tunc apex, vel seraph Totus ergo hic liber spirat amores divinos, adeo mentis ineffabili dignoto Deo ineffabiliter d ignoto ut amor ipse hic loqui videatur, nimirum m Sa­ conjungitur, ignote quidem, quia indefinite el im­ lomone Deus, et Spiritus Sanctus, qui vera est mense , cum virtus cognoscentis d actus, prout et charitas, loquitur. UndeS. Augustinus in Speculo natura, sint finiti.» Hinc Plato, qui a Moyse el Salo­ asserit, Canticum non esse aliud quam caí men mone inulta hausit, ideoque ab Eusebio d aliis amoris et jubilum charitatis : a Sed de illo (Can­ vocatur « Moyses atticus, » adde et a Salomon attico), inquii, m hoc opus quia transferre possu­ ticus,» Canticahæc videtur imitatus in convivio, mus, cum lotus amores sanctos Christi el Eccle­ quod lotum est de amore, ubi sic orditur : n Mag­ sia? figurata locutione commendet, el prophetica nus Deus est amor, et apud deos ethomines mirabi­ pronuntiet altitudine : nisi quod in eo, quamvis lis: » additque ex Hesiodo : u Pod Chaus hæc duo PROLEGOMENA IN CANTICUM CANTICORUM. 4M exttitfciie, tellurem et amorem, » citatque illud et se mutuo respiciunt, si hi que subordinan tur, Parmenidis : uti verborum sonus el M-nsus, uli cortex et nu­ cleus , uli umbra et corpus, uti superficies et me­ Ante demi omnes primum concepit irnorem. dulla, uti corpus et anima, uli vestis et homo; unde a nonnullis hisce nominibus vocantur. Vide CAPUT TERTIUM. Canonem quintum, quem præfixi Isaiæ. Sic in Cantico hoc, sponsa grammalice describitur ut MODES ET STYLUS. virgo pastorilia, sponsus ul pastor; sed realiter Orígenes, S. Gregorius Nazianzenus et cæleri per illos intelbgitur Ecclesia el Christus : Eccle­ Canticum hoc asserunt esse draina sponsale, sive sia sunt fidele-, qui Christo velut sponso per fi­ nuptiale carmen. Unde S. Basilius in illud haut v : dem el dilectionem copulantur, sponsi sodales Cantabo dilecto meo Canticum dilecti mei, ait : a Can­ sunt apostoli, virique perfecti, præsertim quia*1pMol’ticum canticorum nuptiale est carmen dramático animas Christo lucrantur el despondent, qualis opere pertextum. » Brama est rei repræsentatio, erat S. Paulus dicens : < Despondi vos uni viro actus comoediarum, sive tragœdiarum fabula. virginem castam exhibere Christo, » II Cor. xi. SoTotus enim liber continua est metaphora, sive al­ ciæsponsæ sunt animæ in fide, virtute et amore legoria conscripta stylo comico et bucolico, quem imperfecte, adeo ul necdum sponsæ Christi ap­ post Salomonem secutus est Theocritus in Idyl­ pellari queant, sed socie sponsæ duntaxat, quasi >1 liis, et Virgilius in Bucolicis. Inducitur enim hic preparantes se et viam virtutis inchoantes, ut ad velut in dramate sponsa, ut virgo pascens oves, nuptias Christi sensim provehantur. Sic Abulensis quæ pastori suæ sortis desponsata, eum casto docte conscripsit Paradoxorum emblemata, sive amore amat, cum eoque per modum dialogi col­ ænigmata quinque, scilicet: primum, « Vas mira­ loquitur, uti fieri solet in cotnœdia et tragœdia. bile; p secundum, «Leo mansuetus; » tertium, Pastoris autem persona hic præ aliis assumitur, a Agnus inseparabilis; » quartum, < Serpens in­ tum quia pastorum opus et vita est antiquissima, noxius; n quintum, a Aquila coelestis,» quorum simplicissima et innocentissima. Unde Abel, primum de B. Virgine, cetera quatuor de Christo Abraham, Isaac, Jacob, Moyses fuere pastores fuse et erudite explicat. ovium, æque ac Rachel, cæleræque uxores eo­ Porro Salomon in hoc Cantico imitatur Davirum, imo olim reges et principes erant pastores dem qui, Psal. xuv et xlvii , simile drama et epi­ et agricolæ, uli fuit Job, Romulus, Remus, Ca­ thalamium sponsi et sponsæ, id est Christi et Ec­ millus, prisciquc Romani; tum quia paslores re­ clesia} cons ripsit ; uterque ergo fuit sacer vates praesentant Christum, qui rure,puta in presepio et poeta. Ohm enim poeta vocabatur, qui car­ bethlehemitico inter pastores natus, primo pasto­ mina non quœlibet, sed comica, tragica, dramares gregum per angelum ad se evocavit. Denique tica fingebat et componebat ; a enim, id Christus est pastor pastorum. Unde ipse de se est fano, fingo, dicitur conirtç, id est factor, fictor, ait : « Ego sum pastor bonus. Bonus pastor ani­ effictor ; unde illud Horatii, De Art. II : mam ponit pro ovibus suis, » Joan. x. Quocirca Pidonbas atque poetis, ipse impense amat pastores honos, qui subditos Quidlibet audendi setnp r fuit «qua polentis, etc. pascunt oratione, verbo el exemplo; hi enim non Ul pictura poesis erit, quæ, $i propius sles, sibi soli, sed cl aliis plurimis prosunl, ac proxi­ Te apici augii, ei qurdan, si longius abstes. me imitantur vitam Christi, atque alios docendo cl charilate accendendo, eam in seipsis magis El Cicero, De optimo genere orat. : « Tragicum , accendunt,sicut ignis ignem accendens, se ipsum comicum, epicum, melicum, et dithyrambicum magis accendit. Undo Christus ad Petrum : « Pe­ poema. » Idem. lib. Ill De Orat. : « Claris colori­ tre , inquit, amas me? etc., pasce oves meas, » bus picta poetis, » El Tuscul IV: « Anacreontis Cinti- Joan. XXI. Totus ergo hic liber est propheticus, quidem poesis tota est amatoria. » tnm «i adeoque non est aliud quam continua prophetia ¿ 1 de Christo el Ecclesia, ideoque obscura, ænigCAPUT QUARTUM. Chiitiû. malica et symbolica. Duplex Hinc sequitur, sicut in parabolis, metaphoris PARTITIO ET PARTES. »•' et allegoriis, sic et in hoc Cantico duplicem qua'’"j? si esso sensum litteralem : unum grammaticalem, Beda Canticum partitur in quadraginta sectio­ quem præ se fert ipso cortex, ipsaqno superficies nes, sive capita; D. Thomas dividit in tres sta­ lillcræ, puta verba; alterum rcalem el profun­ tus Synagoga», pula Israelis sive Judæurum, dum, qui csl do rebus per verba metaphorica primo credentis Christo in apostolis el primis significatis, ut cum aitS. Joannes, Apoc. v : « Vi­ Christianis, qui fuere judæi, a cap. i usque ad cit leo de tribu Juda.» Leo grammatice significat cap. m, 70; inde autem incipere agi de Judwis animal robustum et invictum quod dicitur leo; excæcatis el persequentibus christiauos, usque ad realiter vero significai Christum, cujus fortitudi­ cap. vi, vers. 10; ¡cdo usque ad finem libri agi de nem représentai leo. 111 duo sensus se habent, Judæis credituris Christo m fine mundi.Titelman- 454 PROLEGOMENA FN CANTICUM CANTICORTtM. mis alternis capitibus alterne censet loqui spon­ OOBSoribus continue usque ad finem mundi, qui sum ad sponsam. Ecclesi® fidem ct sanctitatem contra hæreticos, Noster Deirio in tres partes dividit, ut prima Jud eos, Tureas, schismaticos, tyrannos et quos­ agatur de fidelibus incipientibus, secunda de libet persecutores sartum lectum tuentur, eamproficientibus, tertia de perfectis. Alii censent hic que propugnabunt usque ad finem mundi quando describi fideles vitæ activo», contemplativa» et in die judicii fiet plena Ecclesi® renovatio, con­ mixfæ, ac denique coelestis. summatio et glorificatio. Georgius Ederus in sua Biblior. (Economía, lias quinque Ecclesi® ictates ct status drama- Canito Canticum hoc in decem dramata dividit, quæ tice per quinque dramata, sive actus, quasi m omnia non Ecclesi®, sed Synagog® Mosis et Ju- scena repraesentat hic Canticorum liber. * dæorum attribuit. In primo dramate inducitur Salomon in Libano primo, Gaspar Sanchez opinatur perturbatum fuisse or­ monte vicino, eoque amoenissimo ct fertilissimo infindi »pon&i. dinem; caput enim quintum proponendum esse obambulans, vel venationi indulgens, incidisse primo, eo quod sponsa non nisi a sponso evo­ in puellam nobilem, sed more ætalis illius pascala sponso dicere queat : < Osculetur ino osculo toriliam, quam ob formam insignem tum cor­ oris sui, » evocari autem eam cap. v. Igitur Can­ poris, mm animi, ut sponsam sibi despondit; tico hoc censet priscos nuptiarum ritus depingi, undo nova nupta ad tanti regis nuptias et thala­ ac proinde illud velut drama nuptiale in quinque mum aspirans : « Osculetur, inquit, me osculo sccnas partitur. Prima scena, sponsus, cap. v, oris sui; oleum effusum nomen tuum; n mox sponsam invitat, ambit et evocat. Secunda, sponsa queritur se sole fuscatam, quod a fratribus coacta evocata sollicite quœrit sponsum, cap.vi et cap. i, sit custodem agere in vineis ; solatur, animalque dicens : « Osculetur me osculo oris sui. » Tertia, cam sponsus Salomon, pollicens ei equitatum Dupli® celebrantur, cap. ii,sub geniali thalamo Pharaonis, inde ei quasi nova» spons® promittit de quo ¿ut : a Sub umbra illius. > Quarta, sponsa, murenulas et monilia; hinc illa ait sponsum sibi cap. m, in ferculo , id est mobili el geniali lecto esse quasi fasciculum myrrh® et botrum cypri, componit, movelque pompam currumque nup­ narratque se ab eo introductam in cellam vina­ tialem in sponsi domum. Quinta scena, qu® est riam, ubi amoris vino, quasi ebria indormiens, cap. vin, sponsam sistit ad sponsi fores , ibique et quasi deliquium passa petit fulciri floribus el sancto amoris complexu matrimonium solemni stipari malis, ac sponsus cani excitari prohibet, ritu contrahitur. Verum in hac distributione ma­ qu® omnia sunt spons® tener® et novell®,ac gna est capitum trajectio ordinisque perturbatio infantiam Ecclesi® représentant. Ecclesia enim Repr»et confusio. nascens, nascente Christo, petit ejus osculum, id Planius et germanius cum aliis Canticum divi­ est unionem et amplexum per Verbi incarnatio- E«iml das in quinque partes, quæ sunt : prima, nup­ nem, in qua ipse fuit (¡nasi oleum salutiferum, »ut»Cbrlti® Christi cum humanitate per incarnationem, in circumcisione et passione effusum, ideoque indeque cum Ecclesia hominum fidelium per Jesus, id est Salvator, est appellatus; mox ipsa fidem cl charitakin, puta infantia Ecclesi® : hanc persecutionem passa a Judæîs fratribus suis equi­ peí tractat ab initio cap. i usque ad vers. 8 cap. n : tatu, id est apostolorum annis et presidio a quis et qualis sil sponsus? quibus dia hinnuloque cervorum ‘'Uper montes aromatum, w PROLEGOMENA IN CANTICUM CANTICORUM. 456 n*pr«- Hico omnia reprasentant renovationem Eccle- tum Novo, hoc Canticum Apocalypsi harmonico r' siæ ^aciam sæculo Patrum, quo scilicet floruere adaptet, censet Cantico describi septem status n.n Ec- doctores Greci, S. Basilios, Nazianzenus, Chry- Ecclesia?, quos per septem sigilla S. Joannes in c’ soslomus, Cyrillus; et Latini, S. Augustinus, llie- Apocalysi, cap. vi et seq., symbolice repræsenlat. Pruno ergo Apocalypsis sigillo equi albi et equi­ ib ¿ ronymus, Ambrosius, Gregorius, coriimque sued chn- cessores, qui ita Ecclesiam ornant et roborant, tis coronam, areumque gestantis, repræsenlalur fcn’- ul ipsa instar castrorum omnibus hostibus invicta Christi incarnatio, prædicatio, gentiumque per resistat. Quare Christus descendit in hortum nu­ apostolos subjectio; idem représentât Canticum, cum, id est :n Ecclesiam ex duobus populis, sci­ dicens , cap. i, 8 : « Equitatui meo in curribus licet Gentibus et Judæis coalitam; hæc turbatur Pharaonis assimilavi te amica mea. » Secundo Apocalysis sigillo , per equum rufum propter quadrigas Aminadab, id est ob conver­ sionem gcntilium,vel ob schismata Saracenorum, repraesentatur status martyrum Ecclesia?, qui mox antipaparum, ac impiorum imperatorum ct prm- post Christum cl apostolos coepit a Nerone, ac cipum. Sed Christus occurrit, iisque opponit cho­ duravit usque ad Constantinum Magnum; eumros castrorum, id est pontifices, reges el impe­ dem notat Canticum, cap. i, 12, dicens : « Fasci­ ratores orthodoxos et bellicosos; item Concilia culus myrrhæ dilectus meus mihi; » et magis or­ (ecumenica et nalionalia; ad hæc academias, dinato cap. n, 12 et 13 dicens : « Tempus puta­ quas quasi fidei et pietatis nutrices et propugna- tionis advenit, etc., vineæ florentes dederunt odo­ trices in singulis provinciis instituit; insuper or­ rem suum. » Tertio Apocalypsis sigillo, per equum nigrum dines religiososS. Benedicti, Romualdi, Bernardi, Dominici, (gnatii, quasi castra veræ religionis va­ reprasentatur secunda Ecclesiæ persecutio per Arium et hærelicos. Eadem in Cantico reprasen­ lidissima. Denique sponsa Ecclesia sub finem mundi, tatur per vulpes,cap. u, 15: «Capite, inquit, no­ completo jam electorum numero, cap. vm, optat bis vulpes parvulas, quæ demoliuntur vineas; » cum sponso Christo ire in domum genitricis suæ, et magis ordinate cap. iv, 4 : « Sicut turris David id est cœleslis Jerusalem, ut eo fruatur in æter- collum tuum, quæ (edificala est cum propugnacu­ num; cui sponsus Christus : « Pone, inquit, me lis : mille clypei pendent ex ea, omnis armatura ut signaculum super cor tuum, » id est mei me­ fortium. » moria et amore cor tuum obsignes; instat enim Quarto sigillo Apocalysis, per equum pallidum tibi ultima et acerrima Antichrist! persecutio, repræsenlantur hypocritæ, vel potius mahometani quam non nisi per meam gratiam ct charitatem et Saraceni, qui validissime Ecclesiam oppugna­ superare poteris, quia aquæ multæ tribulationum runt et etiamnum oppugnant. Unde contra eos non exstinguent charitatem, nec flumina perse­ dicitur, Cant, m, 7 : « En lectulum Salomonis cutionum obruent illam. Mox Ecclesia gentium sexaginta fortes ambiunt ex fortissimis Israel: sorori suæ pai vulæ, id est Synagoga? Judæorurn omnes tenentes gladios, et ad bella doctissimi: in fine mundi per Eliam et Christum convertendæ, uniuscujusque ensis super femur suum propter metuens ab Anlichrisloetanlichristianis, ne Christo timores nocturnos; » et magis ordinale cap. vi, in die judicii displiceat, concilium petit a sodali- 9 : a Quæ est ista, quæ progreditur quasi aurora bus sponsi, id est a discipulis et asseclis Eliæ qui consurgens, pulchra ut luna, electa ul sol, terri­ hoc illi suggerunt : « Si murus est, » 7. d. Pars bilis ut castrorum acies ordinata ? » et vers. II : Synagogæ, id est plebis Judæorurn, instar muri « Anima mea conturbavit me propter quadrigas firmo et constanti est animo : quocirca illam in­ Aminadab, » etc. Quinto Apocalypsis sigillo aperio prodeunt ani­ struamus eloquiis S. Scriptura, quasi propugna­ culis argenteis; pars altera instar ostii est animo ma interfectorum propter verbum Dei, petentes vin­ exili et versatili : ergo illam compingamus et ro­ dictam, audiuntque, ut modicum quiescant. Quie­ boremus sanctis fidelium exemplis, quasi tabulis tem hanc martyrum Ecclesiæ repræsenlat Canti­ cedrinis. Occurrit soror ipsa, scilicet Synagoga, cum, cap. v, I , ubi sponsa sponsum in hortum aitque se salis in fide esse validam : ita enim ab invitat ad colligenda lilia. Et magis ordinate cap. Elia esse corroboratam, ut Antichristo ejusque as­ vm, 2: a Dabo libi, inquit, poculum ex vino con­ seclis fortiter sit restitura. Quocirca utraque hæc dito, el mustum malorum granatorum meorum.» .Sexto Apocalysis sigillo reprasentatur Anti­ Christi vinea, scilicet tam Synagogæ Judæorurn, quam Ecclesiæ gentium, in fine mundi amplissi­ christi gravissima persecutio. Eamdem repræsen­ mum dabit fidelium et virtutum omnium fruc­ lat Canticum, cap. v, 4, dicens : a Dilectus meus tum, qui mille argenteis, id est maximo pretio misit manum suam per foramen, et venter meus æslimetur.Tandem Christus extremam Ecclesiæ in intremuit ad tactum ejus; » et mugis ordinate fine mundi vocem postulans, ab ea hanc accipit : cap. vm, 6 : a Fortis, ait, est ut mors dilectio, « Fuge, dilecte mi,» a terra bac fœlida, « in montes dura sicut infernus œmulatio, etc. Aquæ multæ aromatum, » id est in coelum, coque me tecum non potuerunt exstinguere charitatem, nec flu­ mina obruent illam. » abripe, ut ibi te per gloriam fruar in æternum. U Fono Cosmos llortolanus, ut Vetus Testamen­ Septimo Apocalypsis sigillo reprasentatur Christi CiMkl tutù A. d. 457 PROLEGOMENA IN CANTICUM CANTICORUM. adventus ad Judicium, post quem sequetur Eccle- sacramenta obtegit H obvelat; tertio, in modo : fite felicitas et gloria reterna. Idem hic représen­ sicut enim ApocuL cap. vii, a primis quinque si­ tât Canticum, cap, vi, <2, dicens : « Revertere, gillis ortum et progressum Ecclesia» strictim si­ revertere, Sulumilis : revertere, revertere ut in­ gnificantibus subito, vers. 12, sigillo sexto salit ad tueamur te; » et qu p sequuntur usque ad finem tempora novissima, iliaque fuse prosequitur us­ libri, ct prresertim ultima verba : « Fuge, dilecte que ad cap. xv, puta tempora Elire et Antichrist!: mi, et assimilare capreæ hinnuloque cervorum sic prorsus idem facit Salomon in Canticis, uti super montes aromatum. » ostendam cap. vu, t. (Jwtrto, in fine, sicut enim Analogia Igib.t magna est analogia et similitudo canti- Apocalypsis clauditur de^ nptione cœ.ssta Jeru­ run/ca n cor,lib ' uni Apocalypsi : pruno, in materia, quia salem, quasi sponsæ Chnsti felicissima : sic et Ap0. uiraque describitur ortus, progressus, perfectio, Cantica. Unde noster Alcazar in alluvionibus ad carpsi, inclinatio, renovatio et glorificatio Ecclesiæ; se­ Apocalypsim loto lib. Ili Cantica explicat, ut cundo, in phrasi et stylo, qui utrobique est sia?. put sumitur pro corona capitis; hæc enim crai ex m~ auro optimo. Sic cap. eodem, cum ten'er sponUNDECIMIS. sæ dicitur eburneus, venter sumitur pro zona quæ Canticum scriptum est instar dialogi, in quo ventrem legebat et cingebat : haec enim facta erat interlocutores sunt, sponsus Christns, sponsa Ec­ ex ebore. Hanc expolitionem exigit honestas. clesia, sponsi sodales (puta apostoli cl animæ Quis enim credat spondam castissimam, venirem perfect® ), adolescentulæ comites sponsæ, <^t nudum spectandum aut describendum exhibuis­ animæ in virtute necdum adulte, sed tenera», se? Cani. vi. pro eo quod Noster habet: « Comas ca­ pitis tui sicut purpura, » S. Ambrosius, serm. 17 adolescentes tamen et crescentes in virtute. Crebro in Canticis vinearum fit mentio, quia in in Psalm, cxvin, legit : « Ornatus capitis lui sicut iis sponsus ut vinitor, pastor et ruricola induci­ purpura,» ubi per comam accipit ornatum couiffi, tur. Noster Sanchez probabiliter per vineam et puta coronam com® infixam. Sic nonnulli per viles in Canticis accipit frutices quæ fundunt bal­ ubera el umbilicum intelligunt mammillare, puta samum, quales ipse censet esse cy pros, aliasque velum tegens ubera et umbilicum, juxta illud Ca­ yi*i f tn arbores aromalifvras : primo, quia lue florantes tuli in Argonaut.: £ ut dit suavem exspirant odorem, non vites, nisi pano®; qu.d? Non tereti strophio botantes vincto pipfllis. secundo, quia S. Hieronymus, in epitaphio S. Pitu­ ite, ait : « Contemplata est balsami vineas in En- Cant. vin : k Pone me ut signaculum super cor gaddi;» et in cap. xxvn EsecA.: a Balsamum, tuum,» id est super bullam, qua legitur el ornatur inquit, quod nascitur in vineis Engaddi;» tertio, cor tuum : huic enim rem summe amatam, v. g. quia Septuaginta cum vineas dicunt florere, deum vel idolum suum gentiles insculpere so­ utuntur verbo quod a cypro deducitur; lebant. oque ac Hebræi. ul illius intuitu Dei su. qua to, quia hebræum OHO kerem, id est vinea, semper memoriam refricarent, iliumque in cor­ quemlibet agrum vel hortum significat : unde do et mente jugiter cogitarent ct amarent. Simili Judie, xv, vocatur Arreni zail, id est vinea olivo? modo apud oratores et poetas s®pe res vestita Et Cant.x, pro messui Septuaginta vertunt, vinde­ significat vestem, qua tegitur et vestitur, per memiari inyrrhum meam. Hinc et Pœni, indequu His­ tonymiam. Sic collum significat collare quo tegi­ pani in regno Grauatansi carmen (quod derivatur tur; crines significant crinalia;/emur femoralia; ab hebræo Aerem, i. e. vinea, vocant hortum, qui­ thorax, id est pectus, notat vestem qua tegitur , buslibet arboribus consitum. Hinc et cap. vu, il, quæque exinde thorax dicitur. Sic pes significat pro commoremur in villis, hebraico est calceum, quo pes e liceatur. Unde quod Heut. baecopherim, id ostia cypns, quæ abundabant in cap. mu , vers. 4, dicitur : < Vestimentum tuum, Jericho et Engaddi; quinto, quia cypriis fundens quo operiebaris, nequaquam vestustate defecit 5 balsamum similis usi vili. Audi Plmiiuu, lib. MI, et pes (id Cbt calceus) tuus noti est subtritus, » 4G0 CANONES IN CANTICUM CANTICORUM. clam exponitur Deut. cap. xxix, vers. 5, ubi di­ DECIMIS QIÌXTU8. citur: a Non sunt attrita vestimenta vestra, nec calceamenta pedum vestrorum vetustato con­ Sæpo in Scriptura vocatur res talis, qualis foris B* k sumpta sunt. » Hæc ct plura noster Sánchez hic apparet, etiamsi revera in se non sit talis. Sic Prolog. 9 etto. Gen. i, luna vocatur « luminare majus, » quia ci- hr 4í¡ tima terrœ vicinis hominibus major apparet, cum T1 * f DECIMUS TERTIUS. revera omnibus stellis sit longe minor. Sic Exodi Fm di- Actiones, gestus et habitus apud Hebreos olim vu, virgæ a Magis conversai dicuntur in serpen- r’ *l0ncs^ ci decori, apud alias gentes inhonesti et tes; quia hominibus ita videbatur, cum revera, indecori /estimali sunt; et vice versa. Quæque juxta Nyssenum, Justinum, Tertullianum ct Ruenim gens suos habet mores, ab aliis diversos; et pertum, non essent aliud quam prestigi®, qui­ •trii °*,ian’s temporibus placuit, posterioribus bus oculis illudebant, ut faciunt presligiatores. Ks/ discipluit. Hinc llebneorum vestitus, incessus, Sic Joseph vocatur pater Jesu, et idola vocantur modus nuptias contrahendi, sacrificandi, adoran­ dii; et dum comete discurrunt, dicuntur steli® di, comedendi, etc., fuit alius plane quam Grae­ de cœlo cadere; atque extrema pars mundi et coeli corum ct Latinorum, ut patet ex Levitico aliisque dicitur, quæ nobis extrema apparet, cum tamen Scripturæ locis. Sic et Homerus, 111 Iliad., scribit in globo rotundo (qualis est mundus) revera Thetim mentum et barbam Jovis manu appre­ nulla pars sit extrema, sed omnes eant in orbem. i hensa demulsisse, ut eam delinirel, quod jam rus­ Sic hic cap. v, sponsi caput dicitur simile auro, ticum et barbarum haberetur. Sic Ulysses depre­ com® palmis, oculi columbis, gen® aromatibus, hensus in Troja supplex Hecube regine genas te­ labia liliis, manus torno, venter ebori; spons® I tigit, ul ejus clementia mortem evaderet, teste Eu­ vero nasus, cap. vii, dicitur similis turri Libani, ripide in Hecuba y quod modo crimen pene læsæ femora monilibus, umbilicus crateri, ubera hin­ majestatis haberetur. Sic Amazones nuda mamma nulis, venter acervo tritici, oculi piscinis, quia incedebant, ut liberius depugnarent. Unde Proper­ eis similes apparebant, etsi revera tales non essent. tius libro Ill Eleg. : DECIMUS SEXTUS. Qualis Amazonidum nudatis bellica mammis Turba. * Idem de virginibus Dianœ comitibus tradii Cal­ limachus in hymno Dianœ. Et de Camilla Virgi­ lios, Æneid. XI : a Nudum extra latus. » Idem fecisse Hebreas putant nonnulli, ideoque hic cap. iv, vers. 5, ubera sponsæ nuda dilaudari At jam honestas et castitas omnium pene gen­ tium ab hac nuditate plaue abhorret. De uberibus quid sentiendum dicam cap. iv, vers. 5. DECIMUS QUARTUS. debrai, dum indunt nomina, alludunt ad no­ minis etymon, illudque personæ vel rei, cui no­ men indunt, competere significant, vel optant. Sic Adam dictus, quia formatus ex adama, id est terra; Jacob, id est supplantator, quia supplanta­ vit Esau, Gen. xxvii; Nabal, id est stultus, quia superbe et stulte respondit militibus Davidis, I Reg. cap. xiv, 25. Sic virgam Tpü staked, id est amyg­ dalinam, sive vigilantem ostendit Deus Jereiniæ cap. i, vers. 1! : «Quia, inquit,ego vigilabo,» etc. Similes .illusiones sunt in prino el schino arbo­ ribus, sub quibus Susano® scelus se deprehen­ disse mentiebantur senes, Daniel, cap. xiii. Simili allusione sponda hic vocatur Sulamitis, id est Sa­ lomonia, sive Salomonis uxor, quasi a pacifico pacifica. Et cap. i: «Oleum effusum, inquit, nomen tuum, » hoc nomen est Messias, sive Christus, id est unctus oleo, ita copiose, ut illud in alios effundat. Crebro hic talia occur­ rent Olim uxores a viris nomen accipiebant, utCaii uxor vocaretur Caia, Cornelii Cornelia, Dionysii inonysia, æque ac hic Salomonis sponsa ab eo vocatur Sulamitis. Rursum a quo insigne quis be­ neficium acceperat, jus nomen assumebat. Sic S. Cyprianus Cœcilii nomen assumpsit a Cæcilio presbytero, qui cum ad Christum convertit; Eu­ sebius Caesariensis Pamphili nomen sibi ascivit a S. Pamphilo doctore et martyre ; Josephus histo­ ricus Flavii pronomen sibi adjunxit a Flavio Ves­ pasiano imperatore, qui eum honoribus auxit. Insuper in Scriptura eidem personæ et rei diversa nomina dantur, juxta varia idiomala. Sic S. Tho­ mas Apostolus, hebraico Thomas, græce Didymus, latine Gemellus dicitur; S. Simon hebraico Chananous, grasce Zelotes cognominatur; Judas Chal­ daice Thadœus ( id est uberalis), hebraico Lebbœus, id est corculum nuncupatur, Matth. x; Ta­ bitha hebraica, græce vocatur Dorcas, latine Ca­ prea, Actor, ix. Sic hebraico Salomon ct Sulami­ tis, latine pacificus et pacifica indigilanlur. DECIMUS SEPTIMUS. Sponsus hic est ChrMus, sponsa est Ecclesia, Quii tic el anima fidelis, non quælibet, aut peccatrix, sed slr’ 1 sancta, imo perfectioni studens, et amore Christi 1 ‘ flagrans. Hæc enim sola sponsæ Christi nomen meretur, cujus hic spirituales amores cl ardores divini describuntur. Ha esse patet ex ipsis Cantici verbis, ut cum dicitur cap. iv, 7 : < Tota pulchra es . amica mea, et macula non est in te; » et cum cap ii,4,ait sponsa: « Introduxit me dilectus in CANONES IN CANTICUM CANTICORUM. 461 cellam vinariam, ordinavit in me charitatem. Ful­ et : « Nolite me considerare quod fusca sim, quia cite mo floribus , stipate me malis : quia amore decoloravit me sol. Indica mihi nbi pascas, ubi langueo. » Rursum passim sponsus sponsam vo­ cubes in meridie, ne vagari incipiam posi greges cat amicam, dilectam, pulchram ut luna, elec­ sodalium tuorum, n etc. tam ut sol. Et cap. ii, 16, ait : a Dilectus meus Strundu* amoris gradus et status animæ Deum mihi, et ego illi, qui pascitur inter lilia; » et cap. amantis est vite contemplatricis. In hoc collocaiv, 9 : « Vulnerasti cor meum, .soror mea sponsa;» tur anima, facto sibi ad eum gradu vitiosorum el cap. vi, 8 : « Una est columba mea , perfecta habituum demolitione , passionum propriarum mea ; » et cap. vm, 5 : « Quæ est ista, quæ ascen­ compressione,et perfecta rerum omnium silique dit de deserto, deliciis afUuens, innixa super di­ abnegatene; et in eo constituta non solum sicut lectum suum?» Denique Canticum non aliud, in priore statu, Deum aliquando complectitur quam coelestes amores Christi et animæ sancte contemplationis et amoris actu, sed eodem conti­ spirat : peccatorum tamen subinde meminit, cum nuato aliquandiu ipsum contemplan* aman*que ab cis persecutionem se passam significat, ut pene possidet, magna mentis Iranquillitah , Htcuín ait cap. i, 5 : « Nolite me considerare quod que suavissimus lectus pacifici Salomonis, tt qu vu fusca sim, quia decoloravit me sol: filii matris nuptiale ferculum, in quo sponsus requiescit ac meæ pugnaverunt contra me. » Aut cum eos con­ vehitur, animam in se quiescentem fovens. Hic vertere satagit, ut cum ail cap. iv, 8 : a Corona­ amoris gradus describitur cap. m et rv Cantic. beris de capite Amana, de vertice Samr ct Her­ Unde ibidem poM primum spons® somnum spon­ mon, de cubilibus leonum, de montibus pardo­ sus adjurat adolcscenlulas, ne quæ illam a som­ rum. » Audi S. Bernardum, serm. fil : «Sponsam no hoc amoris excitet. nusquam in hoc toto opere adhuc nominarat, Tertius amoris el amantis status est conflatus twUoj. nisi modo cum ad vineas itur, cum vino charita­ ex actione et contemplatione. In eo anima, sic lis appropinquatur. Quæ cum venerit, ct perfecta jubente sponso, a contemplatione divulsa, se con­ fuerit, faciei spiritale conjugium, el erunt duo in jicit in turbam ct gregem pa>toris illius qui, prop­ carne una, sed in uno spiritu, dicente Apostolo : ter nimiam charitatem qua dilexil nos, e sinu Pa­ Quiadhæret Domino, unus spiritus est,» 1 Cor. vi, tris in terras descendit, quaesiturus magnis labo­ 47. Idem serm. 85 : «Quam videris, inquit, relic­ ribus, ct proprio sanguine redempturus oviculas tis omnibus Verbo votis omnibus adbærere, Ver­ qua» perierant, procellam nullam acerbissimo­ bo vivere, Verbo se regere, de Verbo concipere rum temporum, periculum nullum pœnamve sub­ quod pariat Verbo, quæ possit dicere : Mihi vi­ terfugiens , aut dedecus, dum illas recuperaret. vere Christus est el mori lucrum, hanc puta con­ Hic amoris status describitur cap. v, vi et vn Cant. jugem , Verboque maritatam. » Idem docet Bel- Unde ibidem sponsus sponsam ad campos et vil­ larminus, lib. HI De Ecclesia militante, cap. vu, las invitat : « Ul quasi bonus pastor pascat gre­ respons. ad I; ac S. Hieronymus, epist. 140 ad gem suum, lassos allevet, revocet errantes, in­ Principiami atque Cassiodorus,S.Gregorius, Reda, firmos lucretur, » ail S. Ambrosius, lib. De Isaac Philo, Justus, Anselmos, Rupertus, cœterique Pa­ et anima, cap. vm. Licet enim ibidem sponsa ne­ tres et interpretes ad illa Cantic. vi, 7 : «Sexagin­ gligenti® insimuletur, quod sponso ostium pul­ ta sunt regina?, et octoginta concubinæ , el ado- santi non slatini aperuerit: tamen mox facti pœlescentularuin non est numerus. Una est columba nitens ipsa in majorem sponsi amorem exarsit, mea, perfecta mea. » perinde ac « amantium iræ, amoris redintegratio Qmluor Porro hujus perfecti amoris quatuor sunt gra­ sunt. » inunlii Quartus status csl, cum anima vitam supra hugndu». dus et status, qui hoc Cantici libro ordine descri­ Primat. buntur. Primus status amoris est actuosa» vite, manam, ac pene divinam, supradictis longe su­ in quo anima affectibus nondum edomitis Deum periorem, inexplebili desiderio appetens, tan­ quidem odoratur, ct quasi degustat, currens in to flagrat divini amoris incendio, tantaque veluti odorem unguentorum ejus, non eo tamen ad ar­ zelotypia (estuai, ut manere in carne mors illi sit, bitrium ct voluptatem suam fruitur. « Et mira­ el peregrinari a Domino alter quasi infernus illi bar , inquii S. Augustinus, lib. VH Confess, cap. videatur, soleturque propterca ex*ilium suum, ac XVII , quod jam te amabam, et insistebam fruì perferat uno studio laboreque animarum lucran­ Deo ; sed rapiebar a te decore luo, moxque diri­ darum dilectissimo sponso. De qua re sic S. Gre­ piebar abs te pondere meo, el ruebam in ista gorius, lib. 11 super Ezech. hom. 15 : « Qui sunt in cum gemitu; et pondus hoc, consuetudo carna­ sancta Ecclesia thalami, nisi eorum corda, in qui­ lis. » Et infra : « Aciem figere non valui, ct reper­ bus animæ per amorem sponso invisibili jungun­ cussa infirmitate redditus solitis, non mecum fe­ tur, ul ejus desiderio mens ardeat, nulla jam quæ rebam nisi amantem memoriam, et quasi olfacta in inundo sunt concupiscat, presentís vite Ion desiderantem, quæ comedero nondum possem.» gitudinem pœnam deputet, exire festinet, el amo­ Hic amoris status describitur capit, i et n Cantic. ris amplexu in coelestis sponsi visione requies­ Unde ibidem sponsa ait sponso : « Trahe me : post cere Mens itaque quæ jam talis est, nullam pre­ te curremus in odorem unguentorum tuorum ; » sentís sœculi consolaüunem recipit, sed ad illam CANONES IN CANTICUM CANTICORUM. 4GÍ quam diligit medullitussuspirat, fervet,anhelat, tuum, etc. Fortis est ut mors dilectio, dura sicut anxiatur. Vilis fit ipsa salus corporis, quia trans­ infernus œmulatio : lampades ejus, lampades ignis fixa est vulnero amoris. » Ilie status amoris de­ atque flammarum. » Ita noster Bernanlinus Rosscribitur Cantic. cap. viti. Undo ibi post tertium signolius, Dc Disciplina Christiana* perfectionis, lib. somnum de ea dicitur : « Qu® est ista quæ aseen- IV, cap. IX, qui (b inde singula capita singulos‘t de deserto deliciis affluens. innixa super di- que versus ex ordine , hisce quatuor umoris gra­ dum suum? Pone me ut signaculum super cor dibus alternative adaptat. **A**** •*%***%<** VS %% V* W-%% * WWWWWW* WWvx ** **** ♦ oAngelonius monachus, Aponii est abbreviator. stomi discipulum, ctS. Maximum. Hi enim Jheu- Floruit anno 850, tempore Lotharii imperatoris. IiLU* doreto luere coævi; ct horum trium brevis Can­ Unde in Prafal. eum laudat, quod, relicto impe- Chil- 464 COMMENTATORES CANTICI CANTICORUM. rio, moneticen amplexus sit, in caque pie de­ functus vitam stadiumque suum sancte consum­ ma ri t. thymo. Haymo Bedam fere in compendium redigit, ac pene ad verbum transcribit Cassiodorum. Obiit anno 853. S. AnielS. Anselmui;, Cantuariensis Archiepiscopus, muk anno 1081. Roper- Rupertos abbas Tuitiensis Canticum -explicuit tnB de B. Virgine, anno 1119. S. Ber- S. Bernardus pie et eleganter explicat Cantinirdor. cum; sed morte prævcnius, illud non absolvit; unde ei successit Gilbertos abbas, qui opus pro­ secutus est. Floruit anno 1150. BicharRichardus de S. Victore, S. Bernardo coævus dj’*et amicissimus, paucas Cantici sententias exponit. S. Tho- Inter opera S. Thom® Aquinatis exstat comL1Vmentarlos in Canticum. Dubitant tamen viri docti an hic commentarius sit ipsius, quia stylum ejus non redolet, atque ex Cassiodoro et Beda videtur transsumptus. Idem (dane ad verbum exstat apud Haymonem, qui 450 annis antecessit S. Thomain; quare Commentarius S. Thomæ, quem sub mor­ tem dictavit monachis Fossœ novæ, juxta Romam, videtur fuisse alius ab hoc. Quocirca diversus plane ab hoc Commentarius in Canticum nomine S. Thomæ prodiit seorsim impressus a Petro Gualtcro anno Domini 1545, soletque jungi Com­ mentario Cajetani in Proverbia ct Ecclesiastem Hic magis redolet stylum scholasticum S. Thomæ. Guillelmus Parvus abbas Beccensis, anno 1170. ▼us. Honorius, Augustodunensis presbyter, anno HObOritu. Ihil- i—-v. Hailgrmius, Cardinalis Sabinensis, anno 1533. Ex variis S. Ambrosii locis Commentarium in­ tegrum in Cantica collegit Antonius Demochares. Exstat in fine tom. V S. Ambrosii. RECENTIORES. Nicolaus Lyranus, Hugo Cardinalis, Dionysius Carthusianus, Jacobus Jansonius, Joannes Picus Carthusianus, Placidus Nigidius, Alfonsos ab Orozco, Tuccius, Hieronymus Almonacirius, et plures alii, quos Rom® reperì. Cæleris eminent Franc. Titelmannus, Luisius Legionensis, Cosmas Damianus Ortolano*, Philippi 11 Hispaniarurn regis theologus, qui paraphrasin habet luculen­ tam et succulentam ; Joannes a Jesu Carmelitanos, nostri Gaspar Sanchez et Ludovicus de Ponte. No­ vissime et exactissime noster Martinus Delrio, Mi­ chael Gislerius et Ludovicus Sotomajor; denique nuperrime Joannes Malderus Episcopus Antuerpiensis, ac noster Luisius ab Alcazar in allusionibus ad Apocalysin toto lib. Ill : uterque succincte, sed erudite et nervose. Ex his omnibus succum exprimam, ct pollinem floremque decerpam. Litterale e mystico discer­ nam, indigesta digeram, confusa distribuam, el cuique quod suum est ordinate attribuam; atque propria plura addam, memor semper solit® bre­ vitatis et nn thodi. Porro Joannes Gerson cancellarius Parisienas Canticum exposuit de amore serapbico, quo animapiaardet erga Christum, anno Domini 1429, ac complevit dic 9 Julii, et instar S. Thomæ pof triduum, puta die <2 Julii, cum Commentario vi­ tam finivit, anno ætalis G6, ut amoribus Christi fruereturin cœlo, unde identidem repetens illud Cant, vm : « Forli> est ut mors dilectio, n illi im­ mortuus est. •--- ~ /vW*» ■ - PHIMUM DRAMA SIVE PRIMA PARS CANTICI i QUA DESCRIBITUR INFANTIA ECCLESIÆ (QV.r. FUIT AB ORTU CllRISTI ÜSQUE AD ASCEXSIOXEM IX CF.LUM), A CAP. I VEl'.sU 1 , USQUE AD CAP. II VERSUM 8. CAPUT PRIMUM. SYNOPSIS CAPITIS. fjponsa ambit spirituale sponsi osculum, ubera, unguentum, oleum, cellaria. .Vox, vers. 5, ait se formosam, seá nigram ab crstu solis et persecutionis. Unde, vers. 1, guarii locum sponsi, auditgue ab eo ut abeat post gre­ ges et pastores. Unde, vers. 9, eam assimilai aquitatui, genas turturi, collum monilibus. D nique, vers. 12, asserit nardum suum dedisse odorem, pi a sente sponso, quem comparai fasciculo myrrha et botro cypri, cum eoque spiritali laudis a/fectu dissuaviatur. 1. Osculetur me osculo oris sui : qui* meliora sunt ubera tua vino, 2. fragrantia un­ guentis optimis. Oleum effusum nomen tuum : ideo adolescentulæ dilexerunt te. 3. Trahe me : post te curremus in odorem unguentorum tuorum. Introduxit me rex in cellaria sua : exsultabimus et Lutabimur in te, memores uberum tuorum super vinum : recti diligunt te. 4. Nigra sum, sed formosa, filiæ Jerusalem, sicut tabernacula Cedar, sicut pelles Salomo­ nis. 5. Nolite me considerare quod fusca sim, quia decoloravit me sol : filii matris meæ pugnaverunt contra me, posuerunt me custodem in vineis : vineam meam non custodivi. 6. Indica mihi, quem diligit anima mea, ubi pascas, ubi cubes in meridie, ne vagari in­ cipiam post greges sodalium tuorum. 7. Si ignoras te, o pulcherrima inter mulieres, egre­ dere, et abi post vestigia gregum, et pasce haedos tuos juxta tabernacula pastorum. 8. Equitatui meo in curribus Pharaonis assimilavi te, amica mea. 9. Pulchræ sunt genæ tuæ sicut turturis, collum tuum sicut monilia. 10. Murenulas aureas faciemus tibi, ver­ miculatas argento. H. Dum esset rex in accubitu suo, nardus mea dedit odorem suum. 12. Fasciculus myrrhæ dilectus meus mihi, inter ubera mea commorabitur. 13. Botrus cypri dilectus meus mihi, in vineis Engaddi. 14. Ecce tu pulchra es, amica mea, ecce tu pulchra es, oculi tui columbarum. 15. Ecce tu pulcher es, dilecte mi, et decorus. Lectulus noster floridus : 16. tigna domorum nostrarum cedrina, laquearia nostra cypressina. VOX SPONSÆ. 1. Osculetur mb osculo oris sui. — Inverecunda videtur sponsa, quæ pra*ler morem feminarum honestarum et verecundarum, prior ambit sponiiuu, ejusque spiritale osculum sine ulla præfa▼u. tione illico poscit; sed amore sancto ebria nescit erubescere : ubi enim amor, ibi non est timor vel pudor, a Prœceps amor, alt S. Bernardus, nec ju- Amor dicium praestolatur, nec consdio temperatur, nec ««cH pudore frenatur, nec rationi subjicitur. Rogo, puJ<>’ supplico, Uagiloa Osculetur me osculo ori' sui. u 466 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM CAP. I. Est tamen hic aliquis in sponsa pudor, dum non ad sponsum dirigit sermonem, ul dicat : « Oscu­ lare;» sed alios quasi intermedios alloquitur, di­ cens : « Osculetur me, » uti notat idem S. Ber­ nardus. Sic Magdalena amore ebria, sine pudore, « importuna n irruit « convivio, » ait S. Ambro­ sius, sed a opportuna benefìcio, » ut oscularetur non os, sed pedes Christi. Ilie autem sponsa non contenta osculo pedum, quod est servorum et subditorum, ambit osculum oris, quod cst spon­ sarum et summe amantium, uti parentes occu­ lantur filios, fratres se mutuo, amicus amicum. « O quanta vis amoris! exclamat S. Bernardus, sermon. 7, quanta in spiritu libertatis fiducia! Quid manifestius, quod manifesta charitas foras mittit timorem? » Et S. Augustinus in Manuali, cap. xix : « Amor, inquit, dignitatis nescius re­ verentiam nescit; » et cap. xx : « Anima amans fertur votis, trahitur desideriis, dissimulat merita, majestati oculos claudit, aperit voluptati, » etc. Consonat quod de amore scribit D. Gregorius, lib. VI, epist. 24 ad Anastasium, ubi ostendit amorem et potestatem ex a?quo presumere, ac cum auctoritate et imperio libere loqui. Et Chrysologus, term. 147 : a Amor, ait, ignorat judi­ cium, ratione caret, modum nescit, non accipit de impossibilitate solatium, non recipit de diffi­ cultate remedium. Amor nisi ad desiderata per­ vaserit, necat amantem. Amor quod amat non potest non videre. Hinc est quod omnes Sancti omnia, quæ meruerant, parva duxerunt, si Do­ minum non viderent. Hinc est quod amor qui cupit Deum videre, etsi non habet judicium, habet tamen studium pietatis. Unde et Moses audet di­ cere Deo : Si inveni gratiam coram te, ostende mihi faciem tuam. » Adde, sponsa non prior am­ bit sponsum, sed excitata et evocata a sponso, ul patebit ex eo quod subdit : a Meliora sunt ubera tua vino; » hæc enim « ubera,» id cst vis­ cera misericordia} a sponso ostensa sponsæ, ip­ sam evocant, imo audacem reddunt ad petendum osculum, quia mirificum illi amorem fiduciamque sponsi ingerunt. Nam, ut ait Christus, Joan, vi, 44: « Nemo potest venire ad me, nisi Paler, qui misit me, traxerit cum » per gratiam excitantem el vocantem, ul ex S. Augurino docet el definit Concilium Tridentinum, sess. VI. OsculitiR me osci lo gius sui. — Hebræa, oscu­ labitur me ab osadis (Valablus osmlis) oris sui. Osculabitur, id est osculetur : Hebræi enim per futurum significant optativum, quo carent. Septuag’nla, oscuVur me ab osculis (Orígenes, in­ terpretes. Hieronymo, habet ab osculo) on's sui; Arabicus owlet /r (Syrus vertit in prœterilo, ostulalus cst) rn? c r osculis oris sui. « Osculis » in plurali significai vrhemens desiderium ct amorem sponsi, ul ejus præscntîa saliari nequeat, eamque conUnuam exoptet. Nam, ul ait Poeta : Vetus amor no1’ In novit habere inodum ; et, ul ail S. Bernardus : « Modus amandi Deutnj est amare sine modo. » Plurima Christi et E sponsa» jungitur.Unde osculans,aitS. Bernardus, est Deus, UUIO llp osculatas est homo, osculum est ulriusque tunó, COMMENTARIA (N CANTICUM CANTICORUM. cap. j. 4G7 per qunm fit una utrliipqun persona, quæ simul minem benignitas, ampissimi decreti honores, est Deus el homo : osculum enim fastissimum el quæ in eumdem contulisti ingentia beneficia. est symbolum cognationis el affinitatis ; unde Contra vero pro tanta tua benignitate incredibilis apud omnes gentes parentes osculantur ¡Ilios, fra­ nostra erga te exstat impietas, pro amplissimis tres, cognatos, affines: quocirca Calo feminas sibi honoribus atroces i njurim, proque tam ingentibus sanguine propinquos amore patrio osculabatur, beneficiis, quam nemo homo prestare possit, noxa V‘nu» ul sciret eu vinum olerent. Olim enim romanis gravissima. At jam per tria annorum millia ira ©Um rnutua in totum genus nostrum desævüt, in filios, llrrlhni feminis bil ero vinum fas non erat; quod si bibis­ romanis sent, intemperantes et impudice h tbebantur, uti inquam, Adæ, qui acerbum illius pomi esum, pa­ prohibi­ multis exemplis ostendit iiraquellus, leg. IX Contrisque prevaricati onem ignorantes, el quasi agni tum. nub. num. 200. Multo magis Deus osculans et vi­ innocentes, sed ex patre nocentes luunt; iidem sitans animam inspicit, an illa delicias el vanita­ poti ore jure filii sunt lui. Tuorum mivrere, o Do­ tes redoleat, de iisque illam castigat, juxta illud : mine. Superexaltet ergo misericordia lua judi­ « Probasti cor meum,et visitasti nocte : igne me cium. Venial Christus Vdæ, Abrahæ, Isaac, Jacobo, examinasti, et uon est inventa in me iniquitas, » Mosi, cœterisque prophetis promissus, induat car­ Psalm. XVI, 3. nem nostram, ac per illam nobis osc dum recon­ Osculum Osculum vero ethicum, sive morale, est affeo ciliationis exhibeat : ipse enim est propitiatio pro Christi tus et amor intimus, quo Christus Ecclesiæ cl ani- peccatis mundi, ipse pax et salus nostra, ipse ithicum cïiamor. mæ fideli arctissime conjungitur. AudiS. Remar- amor, anima, halitus et vita nostra. «Spiritus dum hic, sena. 2, votum hoc osculi m sponsa pio oris nostri Christus Dominus, inquit Jeremías, et pathetice exponentem : «Quo mihi ora hæcso oaptus est in peccatis nostris : cui diximus : In miniverbia prophetarum? ipse potius speciosus umbra tua vivemus in gentibus,» Thren. iv, 20. forma præ filiis hominum, ipse me osculetur os­ Illi ergo me quasi sponsam ab orbis initio pactam, culo oris sui. Non audio jam Moyseu : impeditio­ tandem aliquando conjunge. Illius me amplexi­ ris siquidem linguæ factus est mihi. Isaiæ labia bus et osculis exple. Ip^e me sacri oris sui attacta immunda sunt : Jereinias nescit loqui, quia puer expiet, roseum ac divinum os suum meo jungat est, et prophète omnes elingues sunt. Ipse, ipso ori. Mille mihi figat ba^ia. Ipse pax nostra sit, qui quem loquuntur, ipse loquatur : ipse me osculetur pacem tuam tribuat et bonam volunLdem. Eo osculo oris sui. Non in eis jam, aut per eos loqua­ denique chai itatis glutino me sibi adjungat et ag­ tur mihi, quoniam tenebrosa aqua m nubibus ae­ glutinet, unus ul cum eo fiam spiritus, et unum ris, sed ipse me osculetur osculo oris sui, cujus corpus; nec jam duo simus, sed unus ex ambo­ gratiosa prœsenlia, et admlrandæ fluenta doclrinæ bus exstet homo. Te igitur adventantem exspecto, fiant in me fonsaquæ salientis in vilauiœlernaui.» o optatissime sponse mi, te brevi affuturum præOsculi Nota, osculum symbolum est primo, reconcilia- sloloG cujus amplectendi ct osculandi a prouubis lionis, cum enim quis alium olleudit, reconcilia­ el paranymphis nostris, quo major nobis spesfit, tur ei per osculum, sicut patir reconciliatus est eo nobis nostrum gliscit el inardescit desiderium, filio prodigo, Luc. xv,20; secundo, pacis et concor­ nosterque medendo œgrescit animus. Desine, oro, dia»; tertio, salutationis el borne apprccationis, jam per legatos me alloqui, per internuntios con­ unde Apostolus : a Salutate invicem in osculo firmare; ipso veni, ipse coram loquere. Accipe sancio, » It Cor. cap. xiu, 12; quarto, amoris el meam, tuamque vicissim da fidem, tu me ampleo inlimœ conjunctionis; unde divinus Hierotheus tere, tu me exosculare, tu qui solus potes presentis­ apud S. Dionysium, He bivmis nominibus, cap. iv, sima!!! facere medicinam, tu, inquam, impotenter ait amorem habere vim jungendi, miscendi et amantis misertus, nostro dolori precor ut medeare. uniendi : quod significatur per osculum. Idem fuit votum omnium prophetarum sponOmnibus hisce de causis Ecclesia el anima fide­ sum Christum, sponsamque ejus Ecclesiam sumlis poscit osculum Christi, q. d. ait Cusmas Da- me desiderantium. Audiantur pauci e multis. Osee mianus : Quousque tandem irascere supplicibus cap. n, vers. 19 : « El sponsabo le mihi iu sempi- «¡nom luis, optime generis nostri condii *r, et paler Deus? tei num : el sponsabo te mihi m ju>titia el judicio, TOluquamdiu iratus humano generi promissa tua re­ et in misericordia,et in miserationibus; et spon­ posci, ct nequidquam elllagitiuu patiere? quem ad sabo te nnhi in tide. » Similiter et per Jeremiam finem profusa primum m homim in se contrahet, prophetam dicitur, cap. 11, 2 : « Recordatus sum ct in thesauris suis continebit benignitas tua? Ni- tui, miserans adolescentium tuam, e I chari tatem hilne (e occupatum a satana orbis imperium; ni­ desponsationis tuæ, quando secuta es me in de­ hil in servitutem redacti filii; nihil peccandi, et serto, in terra quæ non seminatur. » Etperlsaiam, vel m eos, qui semelipsis non peccaverunt, mo­ cap.LXi, 10,similiter vox Ecclesia» ait: Posuit mihi nendi inducta necessitas; miniad vitam data lex, rrnlram sicut sponsæ, et « induit me vestimentis mihi cedens in interitum ; nihil data fides, piorum salutis ; et indumento justitiæ circumdedit me, vola precesque movebunt? Justa est, fatemur, in­ quasi sponsum decoratum corona, et quasi spon­ dignatio tua. Justa sunt, quæ m nos exerces, ju­ sam ornatam monilibus suis.» EtperZachanam, dicia ; incredibilis uaunque primum tua fuit m Uo- cup. ix, V, UajuMXMiodi giuliani trepidanti Ecdo- / 4C8 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap I she nuntiat dicendo : a Exsulta satis, filia Sion : et justa; tertio, meditante et contemplando in ECCB rex tuus veniet libi justus, et salvator : ipse Deum defixa; quarto, amante et exstatica. pauper, et ascendens super pullum filium asiQuadrupliciter ergo hunc locum do anima ex- oteulaw næ. ® Ita Aponius citat verba prophetarum. Ho­ ponas : primo, de pcenitente, //. d. Pater æternus ,kl r| rum omnium vota ergo hic exprimit Salomon. mihi anima? peccatrici, quæ eum graviter offendi, . •K-'.hm Symbolice notantur hic très SS. Trinitatis per- sed per ejus vocationem et gratiam jam pœnitenti, ftiutil sonæ • per osculetur Pater; per ens Filius, hic enim reconciliari dignetur, præbcatquo osculum pacis, est os ct verbum Patris; per osculo Spiritus Sauc­ quo omnem offensam abstergat, imo aboleat et ius, hic enim est nexus, amor et quasi osculum, deleat, meque sibi reconciliet, et pristin® amiciquo se osculantur Paler et Filius. Ila S. Bernardus, tiæ gralirequo suæ restituat; sicut enim osculum serin. 7, qui ait Ecclesiam hic petere osculum, id est duorum orum ct corporum, sic pax est duo­ est Spiritum Sanctum. Postulant ergo Ecclesia et rum cordium arcta conjunctio. Prior ergo Christus anima, ut tota SS. Trinitas ipsam osculctur, id est animam peccato sopitam gratia sua pulsans exci­ ipsi intime per affectum sese conjungat, ut ipsa tat, evocalque dicens : a Surge qui dormis, et il­ fiat templum sanctum SS. Trinitatis, imo ut liat luminabit te Christus, » Ephcs. v, 14; sive : « Oscu­ unus cum ea spiritus, a Qui enim adhœret Domi­ lare me osculo oris tui, » juxta illud Psallis, quod no, unus spiritus est, © I Corinth, vi, 17. Osculum toties orat Ecclesia : u Converte nos, Deus, salu­ enim jungit os osculantis ori ejus quem osculatur, taris noster, © Psalm, Lxxxiv, fi; ct illud Dei per ut significet animum simili modo animo ipsius prophetam Zachariam, cap. r, 3, peccatores ad conjungi, ut ex duobus amantibus fiat quasi unus se evocantis : «Convertimini ad me, ct conver­ amans, una anima, unus spiritus. Sic Verbum os­ tar ad vos. » Sic Magdalena interius evocata a culans nostram carnem et humanitatem, illi affla­ Christo ad osculum accurrit: ita Concilium Trivit suum spiritum, suamque divinitatem, ut unus dentinum, sess.VI. Porro desponsatio animæ cum Idemque esset Deus el homo, eo quod naturæ bi- Deo fit per virtutes, præserlim fidem, pœnitennæ, humanitas scilicet et deitas, in unam coirent tiam, castitatem, charilatem, juxta illud: a Char i las Verbi personam. Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum Porro Chaldæus per osculum accipit legem da­ Sanctum, qui datus est nobis, » Hom. v, 5, uti fuse tam per Mosen : per hanc enim Deus despondit ostendi H Corinth, xi, ad illa : « Despondi vos Vsraclem, eurnque sibi alligavit et obligavit : u Be­ uni viro virginem castam exhibere Christo. » Hinc nedictum, inquit, nomen Domini, qui dedit nobis S. Agnes : a Annido, inquit, suo subarrhavit me legem per manum Mosis scribæ magni, scriptam Dominus meus Jesus Christus, ut nullum preter In duabus tabulis lapideis, ct loquebatur nobis- eum amatorem admittam; lanquam sponsam de­ num facie ad faciem, sicut vir qui osculatur so­ coravit me corona; illi sum desponsata, cui an­ cium suum. > Ilie sensus licet judaicus subservit geli serviunt, cujus pulchritudinem sol et luna nobis, ad cumque hic alludit Salomon, imo eum mirantur. Amo Christum, in cujus thalamum in­ quasi typicum presupponi!. Moses enim osculum troibo, cujus mater virgo est, cujus pater femi­ doctrino? et legis divin® dans Israeli, typus fuit nam nescit, cujus mihi organa modulatis vocibus ''liristi osculantis osculo oris sui Christianos, quo cantant; quem cum amavero, casta sum; cum te­ Mis amantissime complexus, legem novam et doc­ tigero, munda sum; cum accepero, virgosum.* trinam Evangelicen) docuit, per eamqne illos sibi Ita ex S. Ambrosio, serm. 90, Ecclesia in officio levinxit et despondit. Unde per osculum Patres ecclesiastico S. Agnetis. Denique quanto studio o ^athius, Anselmus hic, clS. Hieronymus, epist. 14G epist. ad Dcmophilum : « Quid, inquit, quod deli­ D omasum, ac S. Gregorius, XIX Moral, xxii, qui ciis quoque resolutos, ac per id redire differentes i addit ad osculum hoc allusisse S. Matlhæum, benignissime tolerat, rationemque reddere perse ‘♦um de Christo ait cap. v, 2 et 3 : « Aperiens os ipsedignalur, imoct promissionibus relevat, blan­ «num docebat eos, dicens : Beati pauperes spi* ditiisque demulcet Cumque adhuc procul sint, qui fitu, n etc.; « tunc, ait S. Gregorius, os suum ad se redeunt, kelus occurrit atque obvius fit, ct ^pernii qui prius aperuerat ora prophetarum. «> totus totos complexus osculatur, nec prioris illo* aversionis culpat, verum pr®senti conversione aontentusetdiam fertum agit, et convocat amicos.r SECUNDUS SENSUS Secundo, purgati a peccato et justificati petunt nponsi os­ pete hic caetera ejus verba superius alia de causa culum, per quod sibi transfunditur spiritus oscu­ recitata. Huc facit quod S. Bernardus, serm. 3 et seq., Otenlo» lantis. » Hinc symbolice S. Bernardus per osculum acci­ distinguit triplex osculum; primo, osculum pedum, pit Spiritum banctum qui est osculum, id est amor quo pœnitentes cum Magdalena osculantur duos Patris et Filii. Audi cum, serm. 8 : « Petit osculum, Christi pedes, puta misericordiam et veritatem, ut oru. id est Spiritum Sanctum invocat, per quem acci­ per veritatem peccata poenitendo condemnent, per piat simul et scienliæ gustum, et gratte condi­ misericordiam confidendo veniam sperent ;$ementum. » Et paulo post initium sermonis : « Suf­ cundo, osculum manus, quo justi et proficientes ficit, ait, sponsæ, si osculetur ab osculo sponsi, osculantur manus Christi, dum ei bona virtutum etiamsi non osculetur ab ore. Nec enim exiguum opera atTerunt, et vicissim ab eo dona gratiarum quid aut vile putat osculari ab osculo, quod non recipiunt; tertio, osculum oris, quo anima per­ est aliud, nisi infundi Spiritu Sancto. » Dicit ergo fecta unum Deum sitiens, eique soli inhærere ges­ sponsa : « Osculetur me osculo oris sui, » hoc est, tiens dicit : u Osculetur me osculo oris sui, » id Pater æternus Verbi sui spiritu mihi arctissime est, infundât mihi, inhaletque Spiritum Sanctum, copuletur, ac me suæ naturæ efficiat arcana ista ut lota uniar amori meo Christo. Ad hoc conan­ conjunctione consortem. Per gratiam enim fimus tur viri religiosi et pellectionis studiosi, qui om­ divinæ consortes naturæ, ut aitS. Petrus, epût. II, nium rerum amorem a se abdicant, ut eum totum in Deum transferant, ul sciite, t uni Deo vacent, cap. i, vers. 4. Tertio, orantes ct contemplantes petunt et ac­ eique se per tria paupertatis, castitatis et obediencipiunt osculum, id est illuminationes, impubus tte vota despondeant. Hinc B. Ægidius, socius et ardores divinos Spiritus Sancti. Unde S. Am­ S. Francisci, rogatus, « quæ esset perfectionis brosius, loco jam citato : « Osculum Verbi, inquit, via? » respondit : * Una uni, » q. d. Perfecta erit est lumen cognitionis sacræ. » Et Nyssenus, ho­ anima, si una uni Deo totam se jungat et tradat. « Osculum hoc, inquit S. Bernardus, non est mil. i : a Quia verba, inquit, sponsi spiritus sunt et vita; quicumque autem conglutinatur spiritui, strepitus oris, sed jubilus cordis; non sonus la­ fit spiritus; ct qui vite conjungitur, transit a mor­ biorum, sed motus gaudiorum : idcirco non com­ te ad vitam : propterea spiritualis anima desiderat petit animai infantili, ac nuper ad Christum con­ appropinquare fonti vitæ, nempe ori sponsi, unde vert, sed jam provecte, et quæ jam ad œtatem scaturientia verba vitæ œtern® implent os ea at­ perfectam, ct nubiles perveniens annos (merito­ trahens.» S. Bernardus, serm. t : « Cujus (Christi), rum. non temporum), facta est idonea cœlt siis inquit, utique sermo vivus et efficax osculum mihi sponsi nuptiis. » Hæc enim sola potest dicere : est, non quidem conjunctio labiorum, quæ inter­ < Osculetur me osculo oris sui, meliores namque dum pacem mentitur animarum; sed plane infu­ sunt amores tui vino, » ut alii traducunt. Deinde sio gaudiorum, revelatio secretorum, mira quæ- quomodo ad oris osculum gradatici sil ascen­ dam et quodammodo indiscreta commixtio su­ dendum, S. Bernardus ita docet : « Prosterne te perni luminis et illuminate mentis. Adhaerens prius ad oscula pedum, tuisque lacrymis illos riga, nec inde surges, priusquam audias: Remit­ quippe Deo, unus spiritus est. » Quarto, amantes et toti amori divino vacantes tuntur tibi peccata tua; el deinde quantum pro­ petqnl, et impetrant a Deo osculum ardentis et feceris in gralia, tantum in fiducia dilataberis. plenæ diari talis, de quo Nyssenus, hom. 1 : « Si­ Inde proficere poteris ad osculum manuum, cum cut Moyses, inquit, qui dignus est habitus (Exodi cœperis jam strenue ac perseveranter agere in xxxiii) cum Deo loqui facie ad faciem, ejusmodi operibus omnium virtutum. Tum demum forsi­ osculorum majori tenebatur desiderio, rogans ut tan audebis ad ipsum os gloriæ caput attollere videret (¡nem desiderabat, postquam ei toties (pavens ac cum tremore dico), non solum specu­ Deus apparuisset, perinde ac si nunquam eum landum, sed etiam osculandum. Osculum ergo fuisset contemplatus. Ita cætcri omnes, quorum pedum, incipientium est; manuum, proficiendivinum desiderium insidebat imis penetralibus, tium; oris, perfectorum. » Denique tres Patres anonymi apud Theodo- Osent» nunquam suuin stiterunt desiderium quidquid "ck cis eveniebat divinitus, quo frurreniur eo qui return, el S. Ambrosius, lib. De Sacramentis, EruUr desiderabatur, materiam arripientes el fomitem cap. u, censent hoc osculum esse reale, quod majoris desiderii. Quomodo etiam, quæ nunc anima sancta expetit, dum cupit sumere Christum quoque Deo conjungitur anima, satiari non po­ sacramenlaliler m Eucharistia, ac ardenter ejus test fruitione, quo copiosius fruitione impletur, amplexus desiderat • «Anima, inquit, videt se ab eo vehementiori vigens desiderio, atque adeo omnibus esse mundatam peccatis, et dignam quæ 470 Fruttai bujnica •Kuli. COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM. cap. I. ad altare Christi possit accedere; quid est enim altare nisi forma corporis Christi? Videt sacra­ menta mirabilia, ct ait : Osculetur me ab osculis oris sui, hoc est, osculum mihi Christus infigat. Quare? quia meliora tua ubera super vinum, hoc est» meliores sensus, meliora sacramenta tua su­ per illud vinum, quod etsi suavitatem habet, lætitiam habet, gratiam habet; tamen in illo lætilia sæcularis, in te autem jucunditas est spiritualis.» Hinc S. Agnes : «Jam corpus meum, inquit, cor­ pori ejus sociatum est, et sanguis ejus ornavit genas meas : ipsi soli servo fidem, ipsi me tota devotione committo. » Prreclore S. Cyrillus, lib. XI m Joan. cap. xxvi ct xxvn, explicans illud Christi ad Patrem de discipulis : « Ut sint unum, sicut et nos unum sumus. Ego in eis, et tu in me : ut sint consummati in unum, » Joan, xyii, 23, docet nos per sumptionem Eucharistire fieri unum cum Christo, ct per Christum unum cum Deo. Unde hoc axioma elicit : « Nexus igitur unionis nostra ad Deum Patrem, Christus est : nobis qui­ dem ut homo, Deo autem Patri ut Deus natura­ liter unitus. » Causam subjicit : « Non enim erat possibile corruptioni subjectam hominis naturam ad immortalitatem conscendere, nisi natura im­ mortalis atque incommutabilis ad eam descen­ disset, ac communione participationeque sui a mortalitatis nostra terminis ad suum bonum re­ formatos elevaret. Consummati ergo sumus, reductique ad unionem Dei Patris mediatione Sal­ vatoris, id est Christi. » Unde concludit : « Mirari ergo debemus divinæ natura benignitatem, quæ creatura, quæ sibi propria sunt, communicaro dignetur. » Porro per osculum hoc hauriunt anim® sanctas miras cœlestis amoris consolationes, gustus et delicias, ut omnes terrenas voluptates fastidiant, dicantque cum Paulo, Philipp, cap. ni, 8 : « Prop­ ter quem omnia detrimentum feci, et arbitror ut stercora, ut Christum lucrifaciam; » quare hoc divino nectare et ambrosia pasti, imo ebrii jam sibi videntur quasi esse in paradiso, ac cum an­ gelis beatisque Deo frui. Unde dicunt : « Nostra conversatio, » nostra cogitatio, nostra mens, nos­ ter amor, nostra delici®, nostra vita « in coelis est. n EI cum Psalte : « Sitivit in te anima mea, quam multipliciter tibi caro mea,n Psal. lxii,2. El : « Mihi autem adha rere Deo bonum est, » Psal. txxn, 28. Et : « Domine, quid inihi est in cœlo, cl a te quid volui super terram? Deus cor­ dis mei, et pars mea, Deus, in reternum,» ibid. vers. 25. Hoc est quod animœ pire promittit Deus mt Osee, cap. li, l i : a Ecce ego lactabo eam, ct tucani cani in solitudinem : et loquar ad cor .qus » Vide ibi dicta. Hinc quod Vulgata habet ¿rod. cap. XXXIII, H : « Loquebatur Dominus ad Moyseu facie ad faciem, sicut solet loqui homo ad unicum suum, » cum scilicet dedit Mosi legem promulgandam Debraia : Ch dda us hic, vers. 2, per OMu/u/n accipiens eaindem legem ore Dei et Mosis datam Hebrœis, sio vertit, loquebatur nobiscum facie ad faciem, sicut vir qui osculatur socium suum. Andi S. Gregorium hic : « Os sponsi inspiratio Christi: osculum oris, dulcis amor inspirationis. Dicit ergo sponsa desiderio Ciêfituans, et in ample­ xum sponsi sui inardescens : Osculetur me osculo oris sui, ac si diceret : Illo quem super omnia, imo solum diligo, veniat, qui dulcedine su® in­ spirationis me tangat; quia cum ejus osculum sentio, subita mutatione me derelinquo, ct in ejus similitudinem illico liquefacta transformor. Fastidit quippe sancta mens omnia quæ per cor­ pus sentit, et in illa spiritalia lota transmutari concupiscit; et dum ista obstrepunt, in illa fugit, seque abscondere, ne hrec sentiat, appetit ; ideo­ que osculum sponsi qurerit, quia si ille gratissimi amoris vinculo hanc non trahit, hæc vi sure mo­ lestissimae gravedinis-detenta, quomodo se ad illum conferat omnino non invenit; sed pius sponsus anxietatem ejus sentiens, amorem dili­ gens, vocem exaudiens, osculum porrigit, et no desiderio lassescat, gustu sure suavitatis lenit, et dum suam prresentiam exhibet, eam ad majus dilectionis osculum accendit. » Omnia hæc Dei oscula maxime sentiunt, et quasi dissuaviando gustant viri in sanctitate, ora­ tione et contemplatione eminentes, ac subinde exstatici, qui miros Dei influxus et illapsus sua­ vissimos, sed humanis verbis inexplicabiles, nec nisi exporto cognitos persentiscunt; quales sensit Paulus, cum raptus est in tertium cœlum, ubi quasi in Christum transformatus dixit : « Vivo autem, jam non ego : vivit vero in me Christus, » Galat. cap. n, 20. Id corporaliter per visum ex­ perta est S. Gertrudis, qu® ita de se narrat, lib. 11 Jlevelat. cap. xxn : « Quadam vice cum psalmodire lota intenderem, tu, Domine, dedisti decem vicibus et amplius dulcissimum osculum ori ani­ mœ mere. 0 osculum longe exsuperans omnem aromatum fragrantiam, et omnem mellis dulce­ dinem! n Alias srepe persensit Deum illabi in animam suam, sicut sol ¡liabitur in acrem suo splendore, ex quo illapsu anima ejus tum miris gratiarum virtutibus, tum ineffabili serenitate et gaudio perfundebatur; nam intime penetrabat omnes anlmre medullas, sensus et potentias. Mystici et contemplativi per osculum hoc ac- .vyitf. cipiunt summum contemplationis gradum, quo anima prius diu multumque in humilitate, oratione, meditatione, patientia, creterbque virtuti­ bus exercitata, a Deo elevatur ad immediatam et intimam sui contemplationem et unionem ; qua fit ut ipsa jam, nec in virtutibus, nec in consola* tionibus divinis, nec in discursibus vel phantas­ matibus, nec in ulla re creata, sed immediate in solo Deo per contemplationem et amorem con­ quiescat, dicatquc : « In paca in idipsum dormiam, m et requiescam, » Psalm. iv, 9. Urea unio per illap- ühjenw sum divinum, ut docet S. Dionysius et ex eo COMMENTARIA IN’ CANTICUM CANTICORUM, cap. 1 S. Bprnnrdu!i, S. Bonaventura, Hugo, Richardus, Gerson, Laurentius Justinianus, Taulerus, Ruisbrochius, llarphius, Suso et similes, qui do mys­ tica theologia scripserunt. qoodjoIllapsus hia est, quo Deus per se filabitur inlellectui ct voluntati hominis, iliique intime pr®sens fit, se lotum communicat, ostendit, ct in ratione objecti immediate conjungit: intellectui quidem sub ratione iinincns® lucis, sed non ita dar® et operine, qualis est in beatis; voluntati autem sub ratione summi boni , ita ut Deus vo­ luntatem sibi ipsi suæque essenti®, Unquam summo bono intime astringat, adeo ut voluntas illius bonitatem immediate gustet et sentiat, ilia­ que delicietur et fruatur. Tunc enim intellectus a Deo mira luce perfunditur ct elevatur, ut ipsum altissimo modo, licet non intuendo (hoc enim proprium est beatis) cognoscat, sicque illum vo­ luntati præsentem exhibeat sub specie summi boni summequo delectabilis ; quo fit ut voluntas tolaque anima impulsa a Deo, in illud bonum ardentissime rapiatur, illud plene amplectatur, omnesquo vires suas in illo amando, sibique as­ tringendo et exosculando exhauriat; hinc fit ut anima subinde tunc non audiat, non sentiat, non videat, non cogitet, non amet aliud pru 1er Deuro, ab coque tota suspensa pendent valut in raptu et exslasi : quæ est mystica anim® cum Deo de­ sponsatio et connubium per mutuam inhœsioncm et fruitionem, quo, ut ait S. Ambrosius, anima desponsata Deo, verbo innubit æterno, acVerbuœ ¡liabitur animæ, non in apice, sed in ipso centro Fit in fundoque mentis, illudquc sibi astringit. Hæcc.imúim Pcrc non va*el nis* cxPcrlus* Expertus erat S. Ber’ ‘ " nardus qui proinde, serin. 31,ait sponsam Dei amo­ re flagrantem, non contentam esse aliis illumina­ tionibus vel revelationibus, anisi et speciali pre­ rogativa intimis illum affectibus, atque ipsis me­ dullis cordiscœlilus illapsum suscipiat, habeatquo præsto quem desiderat, non figuratum,sed infu­ sum; non apparentem, sed efficientem; » et mox: a Non tamen adhuc illum dixerim apparerò sicuti est, quamvis omnino non aliud hoc modo exhi­ beat , quam quod est; » et Richardus Victorious, tractat. De Gradibus chant, violenta : * Sæpo, ait, sub hoc statu Dominus descendit de cœlis, sæpo visitat sedentem in lem bris ct umbra mortis, sæpc gloria Domini implet labern iculum fœderis; sic tamen pnesenliam suam exhibet, ut faciem suam minime ostendat; dulcorem suum infundit, sed decorem suum non ostendit; infundit suavi­ tatem, sed non ostendit claritatem. » Particulatim vero B.Theresia, tract. De Perfectione, mansion. 7, capa et n : « Animai, inquit, in illo centro manenti, visione intellectuali mysterium Sanctissima Tri­ nitatis, omnesque tres person® manifestantur; præcedit tamen hanc manifestationem suavissima qiLvdam spiritus inllammatio, instar lucidissima cuiusdam nubis, ibique notitia quadam admira­ bili percipit, qua ratione tres perdono) sint una 471 substantia, una potentia, una sapientia, et unus Deus, it i ut quod fide tenemus, anima quodam­ modo intuitive cognoscat. » Porro effectus hujus unionis sunt : prunus, ardor arnori>, ut anima amore mstuet, liquescat, et transformetur in Deum, summeque optet illum videre, eoque frui facie ad faciem. Secundus, mi- Secco­ ri fica anima» pax, suavitas, laditia, qu.» anima401' gustans,« quoniam suavis est Dominiis,» ita ejus suavitate inebriatur et absorbetur, ut cadera om­ nia contemnat ct fastidiat, jamque “ibi pene beata esse videatur, nec a beatis nisi corpore, v< lut pa­ riete interjecto distare, juxta illud baiæ, cap. Lviii, U : «Tunc delectaberis super Domino, ct sustollam te super altitudines terræ ; » imo subinde vi ardentis spiritus corpus in sublime elevatur, et versus cœlum ascendit, ut contigit S. Magdalcnæ, S. francisco, S. Ignatio et abi*. Tcrtfu-s, magnus virtutum et gratiarum aflluxus, Ttrtiai. ut anima divinam similitudinem plane nancis­ catur, ac fiat pulcherrima, imo deiformi* etticiatur, et quasi deificetur, Chrisloque conforme­ tur; undo ejus pulchritudo in Canticis adeo a sponso celebratur: quocirca instar Christi ambit cruces et tormenta, gaudet opprobriis, in ad­ versis exsultat, in persecutionibus gloriatur, uti faciebat S. Paulus. Quartus, est sublimis et per- Qw^ fecta divinorum mysteriorum cognitio, ipsiusque Dei illustris, quamvis in caligine, ut ait S. Dionysius, comtemplatio proxime accedens ad claram et aspectabilem beatorum cognitio­ nem, nd quam perlinet illud Isaire, cap. win, 10 : a sunt, singuinemque et aquam quasi vinum cl lac in regenerationem cre­ dentium effuderunt. Denique planissime et facillime cum Delrio etSo- sse aliquibus traditum est. » Unde et S. Augustinus in lib. IV De Civit. Dei, cap. xii, ait gentiles Jovi dedisse mammam, sicut et Hebræi Deum vocant Suddat, q. d. mammeum. Quin el Isaías, cap. XLVi, 3, Deo dat vul­ vam uteruinque, eteap. lxvi, H, ubera et lac. De­ nique Clemens Alexandrinus iu Padagog. cap. vi, congruenter ostendit Christum Dominum esse quasi mamillam Dei patris, id est amores el de­ licias Dei patris : quo sensu etiam ipse Christus Dominus, Joan. cap. i, 18, affirmat se esse in sinu Dei patris sui : usque adeo sibi in Christo filio suo Deus paler sibi complacet, et oblectatur præ ni­ mio amore. Quæres secundo, quid hic ubera significent. Pn- Ubera fit COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. T. chHíti, mo, noster Gaspar Sanchez per ubera accipit la- tur in Evangelio, ibi requirenti et perscrutans the­ f,J’t? Na, hisce enim quasi uberibus Christi elïudit lac sauros sapientiis et scicnliæ, qui reconditi erant doctrina? sua», quo nos pascit. Unde quidam apud in Christo Jesu. » Orieenem vertunt, melioret sunt loquela* luce super Quarto, Orígenes, Boda, Justus , Cassiodorus, vinum. Hic sensus apte cohæret prœccdentibus, Philo Carpathius cl Aponius per duo ubera acci-fl' 7. d. « Osculetur me osculo oris sui, quia meliora piunt duo Testamenta, scilicet Vetus et Novum, Mu­ sunt ubera, » id est labia oris tui « vino.» Hinc sive doctrinam prophetarum et apostolorum : et R. Sandias vertit, melior est saliva tua vitio. Sa­ utraque enim quasi duplex uber pascit fideles, liva enim Christi illuminavit cæcum, Joan, ix, 6. pavitque olim Judíeos, æque ac Christianos. Sfondo Secundo^ Nyssenus per ubera accipit cor, quod Audi S. Ambrosium, semi. 1 in Psalm, cxvin : circumdant teguntque ubera : in corde enim est « Tanquam despiciens omnes jucunditates et desedes amori>, æque ac sapientia*; unde Sapiens, lectatione^suas, coelestibus cupiensinhærere man­ Prov. xxiif, 26 : « Præbe, ait, fili mi, cor tuum datis, ait : Quoniam optima præcepta Testamentomihi.» Audi Nyssenum,bom. 1 : «Omnino autem, rum tuorum, super omnem appetentiam carnis, qui cor quidem occultam ct arcanam divinitatis etsæculi voluptatem : meminerat enim so in Eva virtutem intelligit, non errabit; ubera autem di­ ante sic lapsam.» vinæ virtutis pro nobis operationes merito pos­ Quinto, noster Sánchez per ubera accipit visce- 0«^ sumus existimare,per quas uniuscujusque vitam ra, ex quibus halitus spirando ducitur; unde Sy­ tanquam nutrix alit Deus, unicuique eorum qui rus pro ubera vertit, viscera. Cum vero, inquit M*» accipiunt, conveniens largiens nutrimentum. » Sanchez, sponsi halitus, cap. v, vers. 16, suavisSponsa ergo petens osculum, petit jungi cordi simus dicatur, id enim valet illud ; « Guttur illius Christi, imo illud sibi dari postulat, ut totum il­ suavissimum ; » ideo tantopere sponsa expetere 1x111-4 lud tolumque ejus amorem possideat; sicut S. Ca­ videtur osculum, quia per illud sponsi anhelitum tharina Senensis a Christo petiit sibi dari ejus cor, atque animam haurit, quæ vino oplimisque un­ ac obtinuit, non ipsum cor Christi (quisenim hoc guentis longe e t suavior. Quod cor uberum no­ credat?) substantiale, sed effectum formalumque mine significetur,vide cap. vu, ad illud : « Dabo a Christo, suoque cordi conforme et simile. libi ubera mea. » Aut follasse (quod magis puto Tertio. Tertio, Tih lmannus per ubera accipit pectus : in verisimile) significat se valde cupere nuptiarum eo enim sunl ubera,quæsignificant affectum amo­ tempus, quia tunc ex more sponsa cubat in spon­ rem et beneficentiam Christi,7. d. ail Sanchez: aO si sinu, id est Inter lævam et dexteram, qui locus dilecte mi, si inter ubera tua, id est, inter lævam est uberum, et sinus vocatur. Sinu autem aut ube­ et dexteram dormire mihi permittitur, quod ribus sponsi ubi somnus capiendus est a sponsa, sponsæ licet, imo solemne est; aut haurire nil ad sedandum angorem animi potentius. For­ per legitima oscula suavissimum halitum, qui bisse ubera pro osculis sumuntur : neque hire ¡0ex uberibus, id est ex præcordiis tuis exspi­ quendi forma dura est, si in uberibus amorem ratur, qui generoso vino atque optimis unguen­ intelligas: amor enim pro osculo adhibetur ea tis longe suavior est: hæc mihi pro omnibus, figura, qua res significata pro signo ponitur; quod imo et præ omnibus unguentis præsens erit me­ in Scriptura sacra sæpe fit. Per ubera ergo spon­ dicina. » sa poscit sibi afflari suavem et odoratum vis­ Dnoiibo. Hinc Aponius per duo ubera symbolice accipit cerum sponsi halitum: qua de causa olim viri et ®* J°annein Baptistam, et S. Joannrm Evangelis- feminæ cultiores mastichen rodebant, ul halitum 0 ' tam qui quasi intimus Christo in cœna super efflarent suavem el odoratum, testo Clemente pectus ejus recubuit, indeque flui nia gratiarum Alexandrino, IH Pœdag. cap. m. Huic sentenliæ quasi ex uberibus suxit. Audi Aponium : « Non favel id quod sequitur : « Fragantia unguentis erit inconveniens duo ubera Christi, Baptistam et optimis. » Hæc Sanchez. Evangelio am duos Joannes inlelligi proprie, Sexto et genuine, ubera significant dulcissimam Sito, qui Ecclesiæ post oscula sacramenti praedicti ple­ lactandi facultatem et vim : Christus enim dui- £rJJU‘4 nissima ubera sunt propinati. Cum alter eum clssima sua doctrina et gratia, quasi duobus solum peccatum mundi tollentem, agnumque uberibus dulcissime lactat fideles; ubera ergo demonstrat Ecclesiæ, alter in principio Verbum Christi sunt ipsa ejus sapientia et beneficentia, Deum apud Deum patrem manentem; qui per ex quibus melliloquentia, et docirinæ verimmaculatam vitam ita in amore ejus quasi ube­ borurnque suavitas, quasi melleum lac pro­ ra pectori adbæserunt, dum alter adhuc parvulæ fluit, quod omni vino voluptatum carnalium, et lactenti Ecclesiæ verum hominem sub nomine nipote acri et mordaci suavius est. Vinum immaculati Agni ostendit; alter a creandi effectu enim nola el causa est libidinis furentis, juxta eum omnium rernin fabricatorem in principio illud : Verbum Deum demonstrat, per quem creata sunt Ut Venus in vinis, ignis in igne furit. univers 1.» El Grigi nos, Aera. 1 : « Certum est, ait, quod Joannes in principali cordis Jesu, atque in At lac Christi jam dictum, fideles quasi modo ge­ ækruli» doctrina* ejus sensibus requievisse dica­ nito» infantes, ul ait S. Petrus, ad plenam virtù- COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. I. ÁT5 fis ætafpm, vitamque perfectam perducit, quia sed proprio corpore nos alit, et sibi conjungit» non scaturit ut vitis et vinum, ex imo terrenœ sa­ nosque conglutinat. > Et paucis interjectis : pientia» vel sæculorls littérature, sed crollili* ex «Non videtis quanta infanta animi alacritate maalto depluit instar manna» ct roris matutini. Rur­ millas arripiunt, qua prigione papillis infigunt sum, sicut ubera cor ambiunt, ex coque quasi labia? Non minore cupiditate nos quoque ad vim suam hauriunt, sic doctrina ct gratia ex banc men am , et ad hujus calicis spirilalrm ac­ Christi cordo ct pectore prodeunt, illudque nobis cedamus papillam : imo vero majore desiderio, quasi propinant et exhibent. Insuper sicut ubera quasi lactentes pueri gratiam Spiritus sugamus; sunt sedes amorum et deliciarum, juxta illud unus sit nobis dolor, una maestitia, si hoc alimen­ Pro», v, 19 : « Cerva diarissima, et gratissimus to spiritali privamur. » Rursum Christus laciat nos sua doctrina, sua hinnulus; ubera ejus inebrient te in omni tem­ pore, » sic eorumdem sedes est Christi pectus cl gratia, suis miraculis, suis exempli*, sua pancio­ cor, plenum omni consolatione ct gratia. Sicut ne, suis vulneribus. Unde et latus Christi in cru­ ergo in uberibus materni* infantes omne habent ce a Longino lancea fmt apertum, ex coque velut suum nutrimentum et solatium, neque aliud ex­ cx ubere manavit sanguis et aqua instar lactis, tra ea quærunt aut desiderant, ita sanctae Ecde- quo nos lactat, Joan, xix, 34. Externa Christi ubera sunl apostoli ct evansiæ, in uberibus divinæ misericordia, pietatis ct heneficenliæ, silum est omne bonum, omne nu­ gelistæ (unde Judas apostolus cognominatus est trimentum, omne solatium. Nihil quærit extra, Thadaus, id e*l uberatis : na thad enim chaldaice renuit consolari prælerquam in Deo. Meliora, in- significat uber; et IMmuf id est corculum : nh teb ddida 8Unt mihi tua ubera . quam vinum sapidis* enim est cor) : de quibus audi Justum Orgelilacorpora- simum , quam omne quod in hoc mundo quam- num episcopum : « Ubera Christi apoMolos et lei* cumque, aut quantamcumque, aut qualemcum- evangelistas non incongrue accipimus : per ip^os que potest afferre consolationem vel lætiliam. enim in fide nutrimur, et spirituali alimento re­ Plus me delectat tua beneficentia, ct quod ex te ficimur. Idcirco autem meliora vino probantur, accipio spiritualis nutrimenti aut delectationis quia evangelica doctrina emincnlior quam lex sancto, quam omnes hujus mundi corporales ohm data dignoscitur. Denique illic figura, hic delicia®. Poslcaquam ista semel suxi ubera, post­ veritas; illic tanquam austeritas vini, diligendum quam seni» I lac suavissimum degustavi, quòd ex tantummodo proximum, et inimicum odiendum illis sugitur et trahitur de occultis visceribus mi­ ostendit, hic dulcedo gratiæ pro inimicis oran­ sericordia) ture, non possum aliena gustare vel dum, et eo*, qui nos oderunt, admonet diligen­ videre ubera ; alienas consolationes abominor, dos. » EIS. Gregorius: «Ista, inquit, sunt ubera, renuit prorsus consolari nisi in Reo anima mea. id est doctores, quæ m arca pectoris fixa lacte Ita Titelmannus et alii passim. Audi (res Patres nos pot ml, quia ipsa arcanis summa contempla­ anonymes apud Theodoretum : « I berum men­ tionis inherentes, subtili predicatone nos nu­ tionem facit, quia propinqua sunt cordi, in quo triunt. » Hoc est quod canit Isaías, cap. txvi, H : precipua mentis est sedes, unde doctrinœ fontes « Lì sugatis, el repleamini ab ubere consolationis emanant : sponsi igitur ubera uti bonorum fon­ ejus (Jerusalem, hoc est Christi et Ecclesiæ): ul tes admiratur, ex quibus commodo, tum infantes inulgealis, el deliciis affluatis ab omnimoda gloria adhuc, tum etiam perfecti nutriuntur; caque di­ ejus;» et mox : «Ad ubera portabimini, el super cit esse meliora vino, quod divinæ Scriptura tes­ genua blandientur vobis. Quomodo si cui mater timonio cor hominis exhilarat. Figurate enim vi­ blandiatur, ita ego consoldbor vos, et iu Jerusa­ num lætiliam appellavit, ul cunctis humanis vo- lem consolabimini, v Audi llortolamim hic spons e de sponsi uberi­ luphtibuspr vslaredeclararet lætitiain illam, quæ ex ipsius donis ad pios proficiscitur. Quod si bus sibi gralulantis voces pathetice et sapienter ubera mystico etiam vis inlelligrre, per ubera illa exprimontem : 0 ingentem luam in mo, sponse admiranda el vino præstantiora cogita ineffabi­ mi, benignitatem! Ecco ego dia, quæ quondam les illos altaris fontes, ex quibus omnes nos pio­ humilis d sordidati, in luctu et squalore jacens nimrebam, jam nunc gratuito dono, ex imis sor­ tali* alumni nutrimur. » Ubera Qmbus ultimis verbis por ubera accipiunt Eu- dibus m regiam evecta dignitatem, nitidi,comp­ ‘hl, charistiam, in qua sua carne, quasi cibo nos ci- ta, diademate omnique ornatu ac cultu regio or­ Eu- bat, ct suo sanguino qua*i potu cl lacto nos po- nata, summi Regis soror cl >pousa incedo , uni­ 'tirii- (at, lactat et inebriat Christus : ha»c enim ubera versi orbis miraculum, gratissimuinque divino­ ** sunt intrinseca Christi, cum «etera sint ex tri n- rum omnium spectaculum. Tu ille unigenitus Dei kumi seca. Unde S. Chrysostomus, homil. GO ad Popul. optimi maximi Films, Deus et ipse optimus ma­ ,n : • 0‘iis, inquit, loquetur poten­ ximus, quod unicum in sinu suo cœlestis Pater tius Domini, auditas faciet omnes laudes ejus? fovet delicium, mea» naturæ factus particeps, me Quis pastor unquam membris suis oves suas nu­ humilem et abjectam ancili un luam tuæ naturæ trivit? Multa) matres post partum aliis nutrici­ participem facere, luis nuptiis nobilitare, m sinu bus infantes dederunt; cruod iose facere noluit, tuo fovere > omnibus daluns oblectare, in sum- 476 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. 1. mis tuis deliciis habes et oblectamentis, Deus in vindictam, quæ non raro inter amantes intercur­ terris, homo in cœlis. Angeli cum hominibus in runt, juxta illud Michææ,cap.n, 11 :« Stillabo tibi terris, homines cum angelis in cœlis jungunt in vinum, et in ebrietatem, » id est prophetabo, choros. Per te facta est una omnium permixtio. et propinabo tibi vinum furoris divini ; prænunPer te facta est injuriarium oblivio, sublatœ ini­ tiabo supplicia, quibus Deus te potabit, et quasi micitias, dissolutum repente prælium, Deus pla­ inebriabit. Sic sensus erit, q. d. Meliora sunt catus hominibus, deletum peccatum, mors inte­ ubera dilectionis divinæ, quam vinum indigna­ rempta, factus aditus in coelum nobis hactenus tionis ejusdem, tum quia suaviora sunt, tum inaccessum. Scaturiunt inde omnium gratiarum quia efflcaciora : magis enim trahuntur homines fontes uberrimi, lactea ex ore tuo manat elo­ amore quam timore , dilectione quam indigna­ quentia, divina inde spirat, qure me in coelestes tione, beneficiis quam suppliciis. Aut, q. d. Esto delicias evehit et rapit, aura. Corpus quidem te offenderim sæpius, o sponso mi, tuque merito humi repit, mens tamen mea tecum jam m mihi indignatus sis, tamen uberum, id est mi­ cœlo versatur, suavissime sponse mi, in sericordiis et amoris tui dulcedo superat om­ cœlo tuis amoribus fruilur, et ejus generis bonis, nem vini, id est iræ tuæ, acredinem : tibi enim quæ nec humanus oculus videre, nec auris audi­ proprium est misereri et parcere; quocirca ma­ re, nec noster per se complecti cogitatione valet jora semper iu me dilectionis quam indignatio­ nis argumenta ostendisti. Denique S. Bernar­ animus. CbariuMystice,charitatis ubera meliora sunt vino, quia dus, serm. 9 : a Meliora sunt ubera tua vino, » íbub'n. nunqUam stringuntur, nunquam sunt vacua, sed hoc est, inquit, «pinguedo gratiæ, quæ de semper donis aflluunt et pereffluunt. F erunt non­ tuis uberibus Huit, efflcacior mihi est ad spirita­ nulli physici corvum, ubi pullos agnoscit suos, lem profectum, quam mordax increpatio prælacum lac non habeat, eos sua carne ct sanguine torum. » pascere. Unde Poeta : SECUNDUS SENSUS El nunquam sine lacte chantos, Lac non uberat, uberat cruorem; sic Christus ex ardentissima caritate in cruce ube­ ravit cruorem, quo velut pelicanus nos pullos suos mortuos vivificavit et aluit. Nimirum hæc sunt ubera charitatis. Audi S Gregorium : a Ubera sponsi, dilectio Dei ct proximi : ex his uberibus sponsam suam lacte pietatis nutrit, et inter tentationum turbines his eam fovet et nutrii, et ul persistat reficit. Quid autem per vinum nisi cura temporalis exprimi­ tur, a qua mens sæcularis cujuslibet inebriatur, ut ad invisibilia cognoscenda aut ex loto, aut pene insensibilis reddatur? Sed ubera sponsi vi­ no meliora existant, quia illud necat, hæc nu­ triunt; illud oculos mentis turbat, hæc acuunt; illud apostatare facit etiam sapientes, hæc ipsos idiotas utique sapicnlissimos faciunt. Quæ quot vicibus sponsa cum dilectionis ubertate su­ git, tot sententias sapientiœ sibi in ventrem me­ mori® trahit. Charitas enim sancta cor pacificat, mentem in tentationibus roborat, et ut sedes sa­ pientias sit anima justi, quietem tribuit, et locum præparat. » Porro S. Bernardus, serm. 9, per duo ubera ac­ cipit benignam longanimitatem Dei, qua pecca­ tores exspectat ad poenitentiam, et benignam sus­ ceptionem, qua jam pœnitentes amplectitur et lai tat. iinnm Vino. — Per vinum accipe quaslibet mundi de®,cdi licias, ut dixi; mystice, austeritatem legis Mosainaïü* cæ> ac cruditatem doctrinas philosophorum, ait Anselmus : utrique enim pnestat dulcedo lactis doctrinæ evangelica», insuper nonnulli per vinum accipiunt iram, indignationem, supplicia et PARTIALIS, De Christo et anima fideli. Animæ accommodes, quæ dicta sunt de Eccle­ sia, mutato duntaxat nomine. Unde Chaldœus ver­ tit, præ multitudine dilectionis, qua dilexit nos ma­ gis quam scptiuujinta nationes. Anima ergo Christo desponsata ei dicit : « Meliora sunt ( o sponse) ubera tua vino, » id est, melior mihi est, magis­ que mihi sapit lac tuæ doctrinæ el gratiæ, quam omne vinum consolationis, deliciarum, prudentiæ et asluliæ humanæ : hoc enim mentem æque ac corpus infirmat, amaricat, cruciat, dissolvit animam, decipit, infatuat, dementat juxta illud: « Qui nutriebantur in croceis, amplexati sunt ster­ cora, » Thren. iv, 5; ct illud : « Cui væ? cujus patri væ? cui rixæ? cui foveæ? cui sine causa vul­ nera? cui suffusio oculorum? Nonne his, qui com­ morantur in vino, et student calicibus epotan­ dis? » Prov. xxiii, 29 ct 30. Vide ibi dicta. Tuum vero lac super omnes delectationes humanas lae­ tificat, saliat, tuetur a noxiis, firmat a lapsu, ro­ borat in bono, nubila animi dispellit, iras, amo­ res vanos et odia sedat, ac cor implet Dei ct pro­ ximi charilatc. Hoc lac guslaral Psaltes, unde ex­ clamat : a Quam magna multitudo dulcedinis tuæ, Domine, quam abscondisti timentibus te I s < Psalm. \\\. 20. ; Porro ubera peculiariter notant consolationes, gustus et delicias spirituales, quibus Deus ani- b*n mam lactat, exhilarat, roborat, idque indilicien> ter et assidue. Ubera enim hominis et terrenarum IUAÎtu voluptatum illico exhauriuntur, et exarescunt; at ubera Christi inexhausta perpetuum lac deli­ ciarum fundunt, idque promptissime et largissi- ATT CONfMENTAÏUA ÎN CANTICUM CANTICORUM, cap. I. me. Audi S. Bcrnardum, serm. 9 : « Carnis, in­ dedit cumdem generare, qua homo : quæ summa quiunt (animæ pi® desponsæ Christo), volupta­ est ejus dignitas, superans omne vinum excel­ tem, qua paulo ante, tanquam vino, ebriæ tene­ lentia» creatæ , ac summam requirit gratiarum bamur. vincunt hæ, quas tua nobis ubera stil­ omnium excellentiam. Nam, ut docet D. Thomas, lant, delicia) spirituales. El pulchre vino com­ I part. Queest. XXV, art. 6, Deus omnibus rebus parant carnalem affectum : ul enim uva semel a se creatis potest alias creare meliores et nobi­ expressa non habet jam quod denuo fundat, sed liore* , exceptis tribus, scilicet humanitate as­ perpetua ariditate damnatur, sic caro in pressura sumpta a Verbo, visione beatifica, et maternitale mortis ab omni prorsus sua delectatione siccatur, Dei : hæc enim tria cum Deum habeant pro ob­ nec ultra revirescit ad libidines. Unde Propheta : jecto, a nulla re superari, et a nullo dono creato Omnis caro fœnmn, cl omnis gloria ejus quasi transcendi possunt Hinc mulier illa in Evangelio exclamavit : • Beaflos agri. Exsiccatum est fœnum, el cecidit flos, liat. xi., 6; et Apostolus, Ga/at. vi, 8 : Qui semi­ tus venter qui te portavit, et ubera quæ suxis- p**nat in carne sua, de carne cl metet corruptionem. li, » Luc. xi, 27. Et S. Augustinus inter B. Vir- s, ahEt rursum, 1 Corinth. vi, 13 : Esca ventri, et ven­ ginem el Christum crucifixum se constituens : r*«iun. ter escis : Deus autem el hunc, el has destruet. » a Hinc, ait, lactor ab ubere, hinc pascor a vul­ Subjicit deinde idem de mundi voluptatibus : nere. » Hoc uberum suorum lac B. Sirgo visibi- « Vide autem ne non carni tantum, sed et mundo liter communicans elenco cuidam Nivernensi sibi f forte competat ista proportio; siquidem ct ipse devoto, jam animam agenti, eum vitæ et sanitali jfìtw* transit, et concupiscentia ejus ; el cum omnia quæ restituit, uti narrat B. Petrus Damianus, lib. VI, in mundo sunl, finem habeant, finis eorum non epist. 29 : « Cum enim, inquit, velut egressurus crii finis. Verum ubera non sic; hæc enim cum in ejus pectore spiritus anxie palpitaret, ecce glo­ exhausta fuerint, rursum de fonte materni pecto­ riosa Mater Dei sibi visibiliter astitit, et sacri ube­ ris sumunt quod propinent sugentibus. Merito ris papilla lac exprimens ejus labiis instillavit, et proinde meliora carnis, sæculive amore asserun­ divinæ virtutis antidoto protinus ille, resumptis tur ubera sponsæ, quæ nullo unquam lactentium viribus, ex infirmitate convaluit, et mox clerica­ numero arefiunt, sed semper abundant de visce­ libus ornamentis indutus Ecclesiam adiit, seseribus charitatis, ut iterum fluant : flumina siqui­ que choro psallentium fratrum lætus interserens, dem fluunt de ventre ejus, filque in ea fons aquæ mirum videntibus spectaculum præbuit. Dicitur etiam quod adhuc tuuc in labiis ejus quædam salientis in vitam æternam, » Joan, vu, 38. Denique S. Bernardus, serm. 10, duo ubera Præ- lactis videbantur vestigia. » Hucusque Damianus. latis assignat, maternum affectum congratulatio­ Idem contigit S. Fulberto episcopo Carnotensi, s. nis cl compassionis, quem præscribit Apostolus, qui doctrina el sanctitate illustris obiit anno Do- t*nL Rom. xn, 15, dicens : « Gaudere cum gaudentibus, mini 1028. Cum enim ipse mire B. Virgini devo­ et flero cum flentibus : » ut congratulatio fundat tus exsisteret, ac igne sacro correpta esset ejus lac exhortationis, compassio vero consolationis; lingu i. ila ul totus arderei ; nocte quadam cum utroque vero irrorari matrem spiritualem, cum prætcr morem eo cruciaretur, obtulit se ei visen­ dam matrona nobilis, a qua monebatur ut ei os por orationem osculum sponsi haurit. aperiret : quod cum fecisset, mox ex sacris suis TERTIUS SENSUS uberibus lac expressit in os ejus; quo ita refri­ gerata est lingua, ul ardorem omnem exstinxerit, PRINCIPALIS, ct eum perfeci® sanitali restituerit. Ne autem il­ De Chrùto et B. Virgine. lusio aut phantasma esse putaretur, in Fulberti « Quid, ait Ruperlus, per ubera ejus, nisi dul­ gena remanserunt gutt® aliquot, quas ipse dili­ cedinem ejus recte intelligimusY Et quid csl dul­ genter sudario exceptas collegit, hodieque in the­ cedo ejus, nisi Spiritus Sanctus? Talis dulcido sauro ecclesia» Carnotensis summa cum venera­ pulchre in duo ubera discernitur, quia duo sunt tione servantur. Ita habent Annales Ecclesiæ Car­ data ejusdem Sancti Spiritus. Alterum datum est notensis, el Wdlelmus Malmesburiensis, lib* HI in remissionem peccatorum , cujus videlicet dati De Gcs/is Anglorum, ac Baromus, tomo XII, anno ubere nullus ante hunc Beatam Virginem lactatus Christi 1028. Ferlur et S. Bernardus eodenî lacte B. Virginis s. b**** est sanctorum antiquorum. Alterum datum est in diversarum divisiones sive distributiones gra­ ab vadem aspersus, in dicendo el scribendo lac- UIrJ1’ tiarum , quo videlicet ubere lactati patres sancti leus el mellifluus evasisse, præserliin ubi de lau­ et prophetarunt, ct multa miracula operati sunl. » dibus B. Virginis ct Verbi incarnati agit. Unde et Uberi Porro ubera proprie a Deo communicata B. \ ir- hymno ejusdem cujus initium : • Salve, regina, uinima- gini, sunt ipsa inalcrnitas Dei : hujus enim in- mater misericordi®, » quem composuit Herman- ui. Safvi signe sunl ubera, hæc enim, mox ul femina pa- nus Contractus Comes de Vermgen, monaslicen regina f ril, filque mater, intumescunt, lacte replentur ad professus in monasterio S. Galli sub annum Do­ alendam prolem. Deus enim Pater sicut genuit mini 1040, quemque sub vesperam passim in Ec­ Filium, qua Dous est. sic ct B. Virgini ceu matri clesiis ad honorem B. Virginis decantari audi- COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, CAP. L mus, mire delectabatur S. Bernardus. Hinc in runt famam potentur tueret signorum bonorum tuorum. hymnurn hunc plures sermones conscripsit : ideo­ Hinc rursum unguenta Christi suul charisma- c*-. que Canonici Spirenses, S. Bernardo Spine Eccle­ ta Spiritus Sancti : hæc enim suavissimum de cou'v siam B. Virginis ingrediente, hymnum hunc de­ odorem et famam ubique spargebant. Unde Ru- ¿ cantarunt , ipsomet S. Bernardo ter positis geni­ portus : «Optima unguenta, ait, sunt charismata ¿1. bus succinente : a 0 clemens, o pia, o dulcis Virgo hæc: sermo sapienti®, sermo scienti®, fides, gra­ Maria! » In cujus rei memoriam hæc ipsa verba tia sanitatum, opera virtutum, prophetia, discre­ »ihus améis incisa laminis iisdem locis humi po­ tio spirituum,elcadcra,qua*qui h.ibent,boni odo­ sitis etianmum Spine visuntur. ris sunt, et suaviter fragrant sicul unguentum optimum. Unde Apostolus : Deo gratias, inquit, Veiis. 2. Fragkamia ÜNGUEJIT1S optimis. qui semper triumphat per nos in Christo Jesu,et Hebr. ea, ad odorem unguentorum tuorum bono­ odorem notitia* sum manifestat per nos in omui rum, scilicet anlonomastice, id est optimorum; loco, quia Christi bonus odor sumus Deo. » Nam Syrus, in odorem suavitatum (varum. Unde non­ de Christo ail S. Petrus, Actor, x, 38 : a Unxit cum nulli hæc referunt ad oleum quod sequitur, sic- Deus Spirilo Sancio, cl virtute, qui périraient beque cum eo nectunt, « ad, » id est propter, « odo­ ncfaciendoct sanando omnes oppressos a diabo­ rem unguentorum tuorum, oleum effusum est lo, quoniam Deus trai cum illo. » Unde ejus afa­ nomen tuum, n Verum melius Noster rò ad odorem ma exiit in universam regionem, » Lue. iv, 14; exponit odorata, puta /ingraniia, referique ad ube­ et, «divulgabatur fama de illo in omnem locum ra, quæ praecesserunt. Solent enim femin® nobi­ regionis, v ibid. vers. 37. Porro verâonem Septuaginta quæ habet, ct les et lautæ ad pectus et ubera gestare olfacto­ riola ct uiyrolbecas, id est capsulas muscum odor unguentorum tuorum super omnia aromata, el aliosque odoras suaves in se continentes, quæ qui eos sequitur Arabici, et odor suavitatum tua­ Psalm, XLiv, 9, vocantur domus eburni œ : domus rum csl prccstantissimus omnium suavitatum , sic ex­ Damiti enim Hebræis thecam quamlibet significat. ponunt Patres, q. d. Christi gratia et virtus, qua ip id He* Porro Septuaginta rò opt imorum explicantes ver­ unxit eum Pater, superat omnia dona, gratias el ireos llccim tunt, et odor unguentorum tuorum super omnia aro­ virtutes datas, non lanium Moysi ct prophetis, lignifi­ mata, Si enim unguenta sponsi sunt optima, ergo si d et omnibus sanctis simul sumptis. Nam, ut de cai. superant omnia unguenta et aromata. Alludit ad eo ail Uabacuc, cap. ni, 3 : « Operuit cœlos virtus ritum priscorum, apud quos sponsi corona redi­ ejus, » id est coelestis est, cœlosquo et angelos miti, et unguentis delibuti, nuptias inibant. Unde coelestes transcendit : Christi enim virtus per se est de Christo sponso dicitur, Psal, xtiv,8 et 9 : « Unxit ipsa virtus; Christi sapientia, justitia, charilas,etc., te Deus Deus tuus oleo lælitiæ pr® consortibus per se est ipsa sapientia, justitia, chantas, etc., ait tuis. .Myrrha, cl gutta, et casia a vestimentis tuis, Nyssenus. Sic el Orígenes, Aponius el I heodoretus, a domibus eburneis, n Huc facit illud Virgilii : quem audi: «Nota, inquit, sunt mihi unguenta, quæ Moses confecit, et oleum unctionis,el thymia­ Nec mihi jam pngui sudabant tempora myrrha, ma compositionis; sed omnium illorum aroma­ Pronuba nec castos iucehiftl pinus honores. tum unguentum tuum est suavissimum. Unguen­ tum hic vocat gratiam spiritalem, qua illereferlus, PHIMUS SENSUS, ex plenitudine sua nobis omnibus impertivit: De Christo et Ecclesia. quamobrem clara voce beatus, Paulus II Cor. n, 15: Sensu* rrgo est, g. d. « Meliora sunt ubera tua Christi bonus, inquit, odor sumus Deo, in iis qui vino, » ob fragrantiam, sive quia redolent et fra­ salvi fiunt, et in ns qui pereunt : aLis quidem odor grant unguentis optimis. Sponsa enim novi lia uti mortis in mortem, ahis autem odor vitæ in vi­ necdum sponsi oscula, sic nec lac uberum, nisi tam. » Christus enim a primo instanti conceptio­ etninus perceperat; sed eorum fragrantia, id est nis suce, infusam sibi a Deo accepit omnem gra­ m r.fa- fama, inescata cl illecta tam lac uberum quam tiam et virtutem , idque in tanto gradu , perfec­ XiuLD’ OSCU‘UÍ11 oris s’d< rat. Odor enim symbolum est tione el sublimitate, ul s.t graba capitis, quæ sci­ u fam®, juxta illud, E»c/. vn, 2 : « .Melius est no- licet a Chri.do m omnes Sánelos, velut a capite men bonum quam unguenta pretiosa; n et illud, in membra derivatur, juxta illud : « Unxit te Deus, II Cor. ii,45 : « Christi bonus otior sumus Deo, « Deus tuus, oleo lælitiæ prie consortibus tuis, » id est, Christi famam predicando ubique spargi Psalm. XLiv, 8. In Christo enim habitavit non tan­ mus. Sic Magdalena illecta suavi fama, quæ spar­ tum similitudo , sed et « omnis plenitudo divini­ gebatur de sanctitate, suavitate el potestate Chri­ tatis, nul ail Paulus, Coloss. n, 9. Unde de a pleni­ sti, ad osculum pedum ejus accurrit. UndeChal- tudine ejus nos omnes accepimus, » Juan, i, 16. dæus hæc more suo Synagoga*, id csl Mosi et Judicis qui fuere typus Ecclesiæ, id est Christi et SECUNDUS SENSUS, chrhlianorutn, accommodans sic vertit, a voce miDe Christo et anima sancta. nicutonan tuorum cl potentiœ tuæ, qua fecisti populo luo dumui [si ad,commoti sunt umnespopuli, qui audioChristus sponsus ubera sua unguentis ct cha~ 47« COMMENTARIA IN CaNTIC.VM CANTICORUM, cip. L m rismnfibiis optimi* fragrantia,communicat spon«æ tione virtutum, si aliunde eas sperandas putat buio, puta animæ sanclæ, juxta illud, 1 Coi. î, 30 : qu.tui a Domino virtutum , cujus doctrina semi­ « Ex ipso autem vos estis in Christo Jcsu, qui fac­ narium prudenti® , cujus misericordia opus justus est nobis sapientia a Reo. ct justitia, ct sanc­ titiæ, cujus viti speculum temperanti®, cujus tificatio, ct redemptio. » Unde S. Gregorius, qui mors insigne est fortitudinis. » per duo ubera accipit duplicem «n- gnat tria mystica animæ unguenta : primum, cou- exsugit : unde a me icis vocatur gumta essen­ i '*' u trilioni»; secundum, devotionis: tertium, pietatis; tia, quæ si cum oleo aliorum aromatum sede quæ deinde singula fuse prosequitur : a Prunum, commisceatur, unguentum facit pru stms el odo­ inquit, est pungilivum dolorem faciens; secun­ ratum. Hinc Septuaginta, Vatablus et ahi vertunt, dum, temperativum dolorem leniens; tertium, unguentum evacuatum nomen tuum; Syrus, unguen* sanalivum morbuin expellens. » Triplici hoc un­ tum myrrhes nomen tuum; Arabicus, numen tuum guento Magdalena unxit, tum pedes, tum caput unguentum suave effusum. Hebræum enim {CÜ Christi. Anima vero sancta maxime eum ungit s^fuinen, non tantum oleum, sed el unguentum unguento laudis et gratiarum actionis, qua om­ significat, idque huic loco magis congruit. Ex­ nem suam gratiam, omne meritum, omnem lau­ plicat enim t*. fragrantia unguentis optimis, g. d. dem el gloriam attribuit Christo. Idem, serin. 22, Ubera dulcissimæ tuæ beneficenti®, o Christe> per unguenta accipit quatuor virtutes cardinales, meliora sunt vino, id est omnibus mundi volup­ quæ in solo Christo vera) sunt, in philosophis tatibus el illecebris, quia fragrant optimis un­ voro fida» et falsæ : « Quid vobis, ait, cum virtuti­ guentis, id est exspirant chai ism da optima, qu® bus, qui Dei virtutem Christum ignoratis? Ubiuam, in omnos effundis, adeo ut oleum, sive unguen­ quiso, vera prodentia, nisi in ( Inisti doctrina? tum effusum vocari possi* , hocque nomen sit Ubi veni justitia, nisi do Christi misericordia? tibi peculiare et proprium Unde in llebræo pul­ schem tuum est scheUbi vera temperantia, nisi in Christi vita? Ubi chra est paronomasia : vera fortitudo, nisi in Christi p iasione? Soli ergo, men {OV, id est nomen tuum est oleum, olcique qui ejus doctrina imbuii sunt, prudentes dicendi numen. Quocirca llortohnus rie paraphraslice, sunt; soli justi, qui de ejus misericordia veniam sed genuino et sapienter exponit, g. d. Hisce cœpeccatorum consecuti sunt; soli temperantes, lestibus unguenti* tu a Spiritu Sancto perfusus qm ejus vitam imitari student; soli fortes, qui totus, Christe, fragras, suavissime oles, atque eju* patienti® documenta fortiter in adversis te­ admirandis dictis ac factis tuis tantum jam tibi nent. Incassum proinde quis laborat m acquisi­ uouieii comparasti : sic tua iudjla fama, qi*D 4M COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, CAF. I. olim intra cœlum se continebat, per Evaneelii tui sins, a Græcis Christus, a Latinis Unctus , quia in prædicationem totam subito pervasit Judæam et incarnatione, qua homo per gratiam Dei patris Syriam : sic salutiferum tuum, bone Jesu, nomen unctus et consecratus est summus Pontifex, Pro­ magna admiratione innotuit, ut nihil aliud quam pheta, Legislator, Rex ct Redemptor orbis. Unde (farvi, unguentum pretiosissimum videatur, quod e cœ- hoc gratiæ suæ unguentum in omnes credentes o lesti myrothecio in terras effusum, suo odore in ipsum effudit, et in dies effundit : hinc a Christo u longe laleque diffuso circumstantes mirifico de­ omnes vocantur christiani. « Cum enim vim fedai , et ad sui rapit admirationem el deside­ suam et potestatem apostolis tradidit, totus mun­ rium, Effusum, quia liquores cum effunduntur, dus pietatem sanctissime inoluit, » ait Philo Car­ tum maxime suavitatem sui odoris exspirant, eo­ pathius. Unde et in baptismo visibiliter christiani que adstanUum olfactum demulcent, alliciunt ct chrismatis unguento in corpore, et gratia Spiri­ recreant. tus Sancti m anima invisibiliter perunguntur, N Quaeres, quodnam hoc nomen? Primo, Chal- ait Theodoretus. Quocirca Nazianzenu% orat, in Chrbti, d®us accipit nomen Jehova : a Et nomen tuum S. Baptisma : a Unguentum illud, inquit, nostra d nm sanctum, inquit, auditum est in universa terra, causa exhaustum odoremur, spirituali modo il­ r‘* qu0(l 651 e'ecluni magis, quam oleum unctionis, lud accipientes, atque ab eo ita efformali et com­ rum? Quo unguntur capita regum ct sacerdotum. » mutati , ut ex nobis quoque suavis odor effle­ R«p. Unde multi nomen hic accipiunt Dei, qui in crea- tur. » Sicut enim Magdalena unguentum effun­ **one munt*’ stjani bonitatem et beneficentiam in dens in caput Christi, totam domum odore suavi omnes creaturas ceu oleum effudit, ac in ejus­ replevit, sic Christus gratias suas in fideles ef­ dem redemptione viscera misericordi® suæ, puta fundens, totam Ecclesiam, imo totum orbem, Inigenitum suum, in carnem nostram emisit, suavissimo Evangeli! odore complevit. SicetCasimo effudit. Jehova enim significat ipsum esse, siodorus, Justus Orgehtanus, Beda et S. Grego­ aoessendi oceanum, sive pelagus immensum, rius, quem audi : a Nomen, inquit,sponsi Chris­ primumque omnium principium, a quo res om­ tus est; sed nomen sponsi quasi oleum effundi­ nes vehit c fonte suum esse mendicant ct hau­ tur, quia quicumque nomine christiano in veri­ riunt; Jehova vero in Jesum transmútalos est, tate censentur, chántate affluunt, qua molliun­ cum Deus factus homo, grati® cl salutis suæ tur; et, ut flammas exemplorum emittant, eadem pelagus in fideles omnes effudit. Addit Euse­ charitate continue suffunduntur. » Et S. Augus­ bius, lib. IV Dvtnonstr. cap. v, Jehova, id est tinus, conc. 3 fn Psalm, xxx, per unguentum ücr,. Deum Patrem totam suam divinitatem in Filium Christi intelligens ejus misericordiam : « Nec, un ri­ per generationem effundere : Patrem vero ct Fi­ ait, unguentum misericordi® tuæ in Jerusalem lium eamdem in Spiritum Sanctum per spiratio­ quasi in vase tenuisti, sed tanquam confracto nem transfundere. Unde idem, lib. X Demonstr. i, vase, unguentum diffusum est per mundum, ut Filium vocat fiagrantiam Patris. impleretur quod dicitur : Unguentum effusum Porro nomen Jehova, id est Dei, olim solis nomen tuum; et ita mirificasti misericordiam Judicis notum, ac in Judæa quasi conclusum, per tuam in civitate circumstanti®, id est in omni­ Jcsum, id est Verbum incarnatum, sparsum ct bus gentibus diffundens misericordiam tuam. » effusum est per totum orbem , cum ad praedica­ Simili modo Philo Carpathius per unguentum tionem apostolorum omnes gentes, etiam albe®, accipit ardvntissimani Dei Christique charitatem cognoverunt, amaverunt ct gloriflcaverunt Deum. in nos effusam et profusam. Hac de causa ponti­ Ita Orígenes, Anselmus et alii. Audi S. Ambro­ fices .eque ac reges el principes oleo unguntur, sium, lib. Ill De Virgin., post medium: a Semper ul plenam in subditos charitatem effundant. Hinc unguentum hoc erat, sed erat apud Patrem : erat de Jesu pontifice et Zorobabele principe dicitur in Patre : olebat tantum angelis ct archangelis Zachar. iv, 14 : « Isti sunt duo filii olei, qui absis­ tanquam intra vas cœli. Aperuit os Pater dicens : tunt Dominatori universa» terrne. » Ac de Elia Ecco posui te in testamentum generis mei, in lu- et Henoch dicitur Apoc. xi, 4 : « Hi sunt duœ ceni gentium,ut sis in salutem tinque ad extremum olivæ,etduo candelabra, in conspectu Domini •erra : descendit Filius. r< pietà sunt omnia novo terra; stantes. » Vide ulrobique dicta. odore. » Et nonnullis interjectis : « Ipse Dei Fi­ Porro Eusebius, lib. IV Dcmonsfr. cap. xv, ad­ lius in corpore tanquam in vaso odorem primo dit Christum non lanium qua homo esi, sed etiam cohibebat suum, opperiens tempus, sicut ait : Do­ qua Deus est, ab ælerno unctum esse oleo, id minus dat mihi linguam eruditionis, ut sciat est accepisse a Paire plenitudinem divinitatis : quando me oporteat dicere sermonem. Venit « Supremas, inquit, atque ingenitæ divinæ es­ hora,aperuil os : exivit unguentum, quando senti® virtutem illam, quæ omnia valet, omne virtu< exibat de eo. Hoc unguentum exinanitum bonum praestat, omnem pulchritudinem submi­ super Judæis, ct collectum est a gentibus : exina­ nistrat, divinus Spiritus proprio el convenienti nitum in Judæa, et redoluit in omnibus terris. » exemplo conferens atque accommodans, Dei & tn do. S undo, magis proprie ct genuine, nomen hoc oleum appellat. Quare et Christum, et unctum CAn C'irûlui : ipse enim a Judæis vor atus est Mes­ eum qui illius particeps est, vocaL » Et paucis 4M nem, doctoribus doctrinam, religiosis religionem, anachoretis solitudinem, activis actionem, con­ templativis contemplationem, etc.; atque hæc om­ nia non stillat parce, sed large effundit, idque cum mira suavitatis fragrantia, adeo ut anim® sanci® nil sit suavius, nil dulcius, quam cogitare, nominare, invocare Jcsum. « Jesus, ait S. Ber­ nardus, mei in ore, melos in aure, jubiius in cor­ de : ml canitur suavius, nil auditur jucundius, nil cogitatur dulcius, quam Jesus Dei Filius. Jesu dul­ cedo cordium, fons vivus, lumen mentium, exce­ dens omne gaudium et omne desiderium. » Vide lotum hymnum S. Bernardi de nomine Jesu. Dicit ergo Ecclesia ct anima fidelis Christo: Tu mihi es Jcsus, tu meus Salvator, tu mea salus, tu unguentum salutis lum in omnes sanctos effundis. Hoc enim nominis tui unguentum compositum est ex pretiosissimis aromatibus divinitatis et huma­ nitatis tu®, puta carnis, sanguinis, et animæ tu® omnibus donis el virtutibus ornatissima, cum di­ vinitate commistis. Ita S. Cyrillus, lib. IV et IX De Adoratione. Ideoque nomen Jesu includit nomen lehova, cæteraque omnia Dei et Christi nomina, quæ sunt : Emmanuel, Admirabilis, Consiliarius, Deus for- Url [>1 lis, Pater futuri sæculi, Princeps pacis, etc., Isai. nomn». ix, 6; Num. xiv, 18. ilinc nomen Jesu ita suave ct amabile fuit S. Paulo, ut illud singulis sæpe pe- Qntm nodis repetat, cum coque dissuavictur. Hinc in «r»*paucis suis Epistolis illud iterat ducenties decies novies, Christi vero nomen quadringenties semel, uô rrpeIdem fecit S. Ignatius, ut patet ex ejus Epistolis, præsertim in epist. ad Romanos, ubi ct illud: «Je­ sus meus, amor meus, crucifixus est. » Sic et S. Dio­ nysius, qui cap. iv Eccles. hierarch, pag. 3 : «Sci­ mus, ait, augustissimum Jcsum supersubstantia­ li 1er odorem fragrantem, spiritualibus distributio­ nibus mentem nostram divina voluptate replere;» et S. Franciscos, inquit S. Bonaventura in ejus Vili, « cum nomen Jesu exprimeret vel audiret, jubilo quodam repletus interius, lotus videbatur exterius alterari, ac si mellifluus sapor gustum, vel harmonicus sonus ipsius immutasse! audi­ tum. » Jesu nomon dicitur pTin turak, Septuaginta, id est evacuatum ct exinanitum, tum in circumcisione, ubi primitias sanguinis effundens nomen hoc meruit; lum in passione clcruce, ubi totum sanguinem, spiritum ct vitam nobis effudit, juxla illud: «Semetipsum exinanivit formam servi accipiens, in similitudinem hominum factus, et habitu inventus ut homo. Humiliavit semetipsum factus obediens usque ad mortem, mortem au­ tem crucis,» Philip. n, 7 el 8. Unguentum in vaso conclusum non sentitur, at effusum fragrantiam in omnes effundit. Sic Jesu nomen in Chrislo quasi conclusum non sentiebatur; at ubi in circumci­ sione ct cruce sese effudit, suavissimos amona omniumque virtutum odores in omnes exhalavit, inaili! Theodoretus, Philo Carpathius el Aponius : COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. 1, interjectis : « Eum, inquit, qui solo hoc loto oleo uncius est, quive divin®, atque ejus, quæ cum nullis aliis communicatur, patera® fragran­ ti® princeps factus, et qui solo ex illo genitus, Deus Verbum communicatione gignentis ingeniti, Deus de Deo est declaratus, Christum alque unc­ tum vocavit. » Verum proprie agitur hic de Christo, qua homo est; sic enim est sponsus Ecclcsiæ, ideoque dici­ tur Christus, id est uncius, idque adeo copiose ct plene, ut non tantum unctus, sed cl unguen­ tum ac oleum nominetur : « Oleum, inquit, effu­ sum nomen tuum, n qua effusione Christianos consecravit in mysticos reges ct sacerdotes, juxta illud 1 Pelr. n, 9 : a Vos autem genus electum, regale sacerdotium, gens sancta, populus acqui­ sitionis : ut virtutes annuntietis ejus, qui de te­ nebris vos vocavit in admirabile lumen suum. »» CbrhH Christus ergo qua homo, duplici oleo sive undopiex guento, id est duplici gratia unctus fuit. Prima unctio. cst grat¡a unionis hypostatic®, per quam caro unita est Verbo, ct homo factus est Deus. Se­ cunda, ex priore jam dicta consequens, est gra­ tia habitualis infusa animæ Christi, quæ eum non tantum sanctificavit, sed et sanctitatis fontem ac sanctorum omnium caput et causam constituit : inde enim secula est omnis graliæ effusio in cunctos fideles ct sanctos cujuslibct geniis, ®la­ tis, sexus, conditionis, gradus ct ordinis : « Judœus, ait S. Bernardus, habet oleum, sed non effusum; habet in codicibus, sed non in cordi­ bus. Quid libi prodest pium Salvatoris nomen lec­ titare in libris, nec habere pietatem in moribus?» At Christianus a Christo accipit pietatem in mo­ ribus, qui unctionem Christi accipit in cordibus. Denique, per nomen accipitur reset persona no­ mine significata, 7. d. ait Beda : « Oleum effusum nomen tuum, » hoc est, recte nominaris, o Christe, id quod es, puta plenus Spiritu, ejusque donis, qu® copiose in alios effundis. Oleum enim notat Spiritum Sanctum ejusque charismata, quæ Chri­ stus in Pentecoste in apostolos cælcrosque fideles large distribuit, juxta illud : « Effundam spiritum meum super omnem carnem, » Joel. 11,28. Tertio, nomen proprium sponsi Ecclcsiæ est Jesus : nomen enim Christus est nomen officii ; no­ men vero Jesus est proprium person®, scilicet hujus hominis qui unitus est hypostatice Verbo. Nomen* enim Jesus illi impositum est in circum­ cisione, sicul nobis in baptismo imponitur nomen Cornelii, Petri, Pauli, etc.; Jesus enim significat Salvatorem, qualis solus fuit homo Deus, sive Ver­ bum incarnatum; hoc enim gratiam salutiferam, camquc variam cl multiplicem in fideles effundit, qua ad salutem ct gloriam œternam perveniant, juxta illud : « Ncc enim aliud nomen est sub cœlo datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fie­ ri, » Actor. iv, 12. Jcsus enim virginibus effundit gratiam castitatis virginalis, viduis vidualis, con­ jugalis conjugalis, martyribus aspirat forMudiVII. 31 4« COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. I. « Sicut aqua, inquit ipse, effusus sum : et dispersa Quinto, oleum signum est et causa hilaritatis : 0' ‘ ■ sunt omnia ossa mea,» Psal. xxi, <5. AudiS. Am­ unctos enim exhilarat, nitidosque et lætos ac lu- 1 ¿>’ brosium, serm. 1 tn Psal. cxvm : « Unguentum eidos efficit; unde illud : « Ut exhilaret faciem in 9 exinanitum nomen tuum, hoc est, totus immun­ oleo, » Psalm, cm, i.’>. dis impuritatibus diversorum facinorum foetebat Sexto, oleum, ct magis unguentum symbolum sæ, hic mundus; nunc spirat ubique suavitate pudi- est voluptatis et deliciarum; unde olim in convicitiæungucntum fidei, flos integritatis.» Idem, 1 h. viis convivio unguentis pretiosis ungebantur ud De Isaac et anima, cap. m : « Aspirat m verbo odor lautitias et delicias. gratiæ, et remissio peccatorum, quæ in totum dif­ Septimo, oleum confortat corpus, viresque memfusa mundum, omnia lanquam exinanito replevit bris vel lassis itinere, vel labore quolibet defatiga- roUl4 unguento, quia per universos gravis vitiorum col­ tis restituit. Unde Samarilæ, captivos quos cx Juda luvies detersa est. » abduxerant, monitu Prophétie cibo potuque re­ alludit ad candelabrum aureum, quod septem fectos, ct oleo unctos ad abstergendam defatigatio­ calamis, sive lucernis olei ardebat in Sancto ante nem itineris, in patriam remiserunt, II Para/, xxvin, propitiatorium, cherubim et arcam, quæ erant in 15. Hinc et athleke in stadio decertaturi, oleo se Sancto sanctorum. Unde et hebræum nomen ad majus robur perungebant; atque victores olea lesala, Id est Jesus, mediam præcipuamque litte­ coronabantur. Audi Plinium, lib. XV, cap. iv : ram continet ©, quæ speciem habet candelabri, « Oleæ honorem Romana majestas magnum præsive lucernæ tricipitis. Candelabrum autem ejus- buit, turmas equitum idlbus Juliis ex ea coronan­ que lucernas repraesentabant Christum, ejusque do ; ita minoribus triumphis ovantes ; Athena! quo­ in vita et doctrina splendorem. Vide dicta Exodi que victores olea coronabant. » Idem, lib. XXIII, cap. XXV, 31. cap. iv : « Omni oleo, inquit, mollitur corpus, vi­ Okam Porro oleum symbolum est, primo, pacis et tran- gorem el robur accipit, etc. Venena omnia hebe­ *luill**n,*s> undeillud: «Oleo tranquillior.»Oleum tat. Et lassitudinum perfrictionumque refectio est: Primo, enim a(Je° tranquillum est, ut et mare tumultuans tormina calidum potum pellit; item veniris ani­ tunqiiii- tranquillet: qua de causa urinatores solent oleum malia; vulnerariis emplastris utile, faciem pur­ litati*. Spargere descendentes in mare, ut illud tum quie­ gat, etc. Lethargicis magis auxiliare, cl inclinato tum etserenum, tum lucidum reddant, ut hac luco morbo. Capitis doloribus remedium est : item ar­ id quod in eo mersum perditumque requirunt, doribus in febri. » Plura addit in hanc rem. inveniant, teste Plinio, lib. 11, cap. citi. O tavo, notissimum est oleum adhiberi vulneri- ocun, Seeuodo, Scarnilo, oleum symbolum est gratiæ ct miseri­ bus medicandis; unde est illud,Isai. 1,0: « Vulnus, ••• gli». COrJiæj undo Græcis vicina sunt nomina t>.wi et et livor, et plaga tumens, non est circumligata, M’ finì, id est oleum et misericordia, ut unum ab al­ nec curata medicamine, ncc fota oleo. » Et Sama­ tero vim et nomen sumpsisse videatur. Huc facit ritanus ille evangelicus in vulnera semivivi oleum quod ait Plinius, lib. XV, cap. n : « Olivantibus infudisse narratur et vinum, Luc. cap. x, 34. lex antiquissima fuit : Oleum ne stringito, neve Hæc omnia præstal nomen Jbsu, nam primo, h«oi». verberato. » Hac de causa sub nativitate Christi, iratos tranquillat, et passiones omnes sedat; seRornæ fons olei scaturiit, qui per integrum diem eundo, gratiam cl misericordiam affert, imo effun- ‘ continue oleum manavit, significans jam nasci dit; tertio, animam impinguat et calefacit amore Christum, qui oleum suavitatis, clementia! et gra­ ct ardore coelesti; quarto, suavissimum gratiæ de­ tiæ spargeret per totum orbem. Prodigium hoc cus el famam omnibus aspirat; quinto, mœstos narrat Osorlus, lib. VI, cap. xix, et Eusebius in exhilarat; sexto, fideles coelestibus deliciis pascit, Chronico, Paulus Diaconus, et ex iis Baronius. imo inebriat; septimo, martyres et pro virtute de­ Tatio, Tertio, oleum symbolum est pinguedinis ct ca- pugnantes, ac certando delassatos corroborat, ut tihrii. loris,quem afferunt amorctchapitas; oleum cnim omnia tormentorum genera alacriter ct generose est aereum, et multum spiritus continet, ideoque superent, ac victores coronat; octavo, omnibus aquis supernatat, ait Aristoteles, lib. Il Ile Generai, animæ vulneribus medetur. animal, cap. n. Hinc et « opimat pecus olea, » ait Audi S. Bcrnardum, serm. 15 : Olim, inquit, hoc idem,lib. VIII Ilistor. animal, cap. x. Idem asserit nomen « nec modo fusum, sed et effusum : nam apes gaudere olea, ut mellificent. Addit cxTheo­ infusum jam erat. Jam coeli habebant illud, jam phraste Plinius, lib. XV, cap. ii : « Olei causa est angelis innotuerat. Est autem foris missum; ct calor; quare et in torcularibus, et jam in cellis quod angelis ita < ral infusum, ut esset el priva­ multo igne quœritur. » Idem, cap. iv : «Oleo, in­ tum , effusum ct in homines est, ita ut jam tunc quit, natura est tepefacere corpus, el contra algo­ merito clamaretur de Ierra : Oleum effusum no­ res munire. » men tuum. » Et inferius : « 0 nomen benedictum 1 Quuto, Quarto, odoris et fragrantiæ boni exempli, no- 0 oleum usquequaque effusum! Quousque? De otou- minis el fanne; oleum enim hic non purum, sed coelo in Judaeam, et inde in omnem terram excur­ ex variis aromatum cl odorum speciebus artificio­ rit; el de toto orbe clamat Ecclesia : Oleum effusum se commistum, ideoque fragrantissimum intelli- nomen tuum. Effusum plane, quod non solum gilur. coelum lerrasque perfudit, sed aspersit et inferos, Soteno ia B. Virgini et ani æ uncto apta iula. 4*3 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. I. adeo ut in nomino Jesu omne genu flectatur, cœ- ni, per quem creavit omnia : «Quii potest, inquit, le.Mìmn, terrestrium cl infernorum, et omnis lin­ ¿estimare fortitudinem ejus? Porro nomen hoc gua confiteatur ct dicat : Oleum offusum nomen tam forte, lam magnum, ecco est oleum effusum. tuum. » El post nonnulla: Oleum, ait, » lucet, Mira resi Quid Verbo fortius, el quid oleo sua­ pascit et ungit; fovet ignem, nutrit carnem, lenit vius! Ergono Verbum est a sua natura immuta­ dolorem; lux, cibus, medicina. Vide idem nunc tum? non; sed qualitates creaturarum, cum qui­ cl do sponsi nomino : lucet pnedicatum, pascit bus illi ratio esi, hinc pro virtute, illinc vitio di­ recogitatum, invocatum lenit el ungit. El percur­ vertie, imo contrari® sunt. Verbi gratia, diabolus ramus singula. Undo putus in toto orbo tunta et in cado per vitium superbii* fuit : tu, Virgo, per tam subita fidei lux, nisi de predicato Jesu? virtutem humilis in terra apparuisti. Pro qualitati­ Nonne in hujus nominis luce Deus nos vocavit in bus tam diversis, lamqua contrariis, vilium, idemadmirabile lumen suum? quibus illuminatis el in que verbum, illi ul flumen, tibi uloleum seseexhi­ lumine isto videntibus lumen, dicat merito Pau­ buit, juxta illud Jacobi, iv, 6 : Deus superbis resis­ lus : Fuistis aliquando ten bræ, nunc autem lux tit ; humilibus autem dal gratiam. » Et post pauca: in Domino. » El post pauca : « Nec lanium lux « Effusum ergo est oleum, id esi nomen tuum, est nomen Jesu, sed est et cibus. An non toties quia processif de secreto substanti» tu» Verbum confortaris, quoties recordaris? Quid æque men­ tuæ fortitudinis cum suavitate miserationis. * tem cogitantis impinguai? quid ita exercitatos Ideo adouscextulb dilexeruxt tb. reparat sensus, virtutes roborat, vegetat mores S. Bernardus, ive unguenti, hoc est cha­ tum? » Denique ex dictis ila concludit : « Nihil rismatum Chi isti sponsi odorantur, dumque sen­ ita ine impelum cohibet, superbia tumorem sedat, tiunt quam nomen Jesu Christi sit oleum, sive sanai livoris vulnus, restringit luxuria? fluxum, unguentum effusum, idque suavissimum el odo­ exstinguit libidinis flammam, sitim temperat ava­ ratissimo!!), hoc odore el hac suavitate illecte in riti», ac lotius indecoris fugat pruriginem. Siqui­ ejus amorem rapiuntur, cumque tenere diligunt. dem cum nomino Jesum hominem, mihi propono Unde Chaldæus vertit, et idto dilexerunt justi am­ mitem ct humilem corde, benignum, sobrium, bulare post viam bonitatis tua, ut possideant saculum castum, misericordem, el omni denique hones­ hoc et saxulum venturum. late ac sanctitate conspicuum, cumdeinque ipsum Notat Cassiodorus, ac ex eo Bcda et Haymo vo­ Deum omnipotentem, qui suo me el exemplo sa­ cari adofcscentulus feminine : Quia, inquit, animæ net, ct roborei adjutorio. Hæc omnia simul mihi sanctorum, quo m ijoris fragilitatis sibi sunt con­ sonant, cum insonuerit Jesus. Sumo itaque mihi scia», eo amplius Christum diligunt. Porro causa exempla de homine, ct auxilium a polcnte, etc. dilectionis earum est « oleum effusum, » id esi Semper libi in sinu sil, empir in manu, quo lui effusa liberalitas Christi. Unde Ruprrlus : « Nisi, omnes in Jesum ut sensus dirigantur, et actus. De­ inquit, oleum effusum fuisset, nisi Verbum caro nique el invitaris : Pone me (inquit cap. vin, ü) factum esset, animæ imperfecte ausœ non fuis­ signaculum in cordo luo, signaculum in brachio sent diligere Deum, imo nec aus» fuissent illum tuo. » Plura vide apud cumdem, senn. 15 ct 18. audire; unde et dicebant : Non loquatur nobis Hæc omnia qu» dicta sunt de Christo el Eccle­ Dominus, nc forte moriamur, » Exod. xx, 19. Sic ct sia, facile mutato nomine esi applicare animæ Orígenes : Nisi, inquit, Christus velut unguentum sanclæ, el magis B. Virgini. Unde Rupertos per sese exinaniisset, capere cum nullus in sua illa nomen accipiens Verbum, sive Filium Patris ælcr- divinitatis plenitudine potuisset, nisi sola fortasse m COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. T. sponsa, 7. d. Perfecti capiunt Christum in sua di­ christianismus orbi invexit studium castitatis et vinitate, et imperfecti in sua humanitate; hinc puritatis nngelicœ, ideoque ex virgine natus, vir­ propter eos Christus se efludit iu carnem factus ginitate cl puritate angelos omnes superavit. Hac Pari­ homo. Et S. Bernardus, sermon. 19 : « Effusio de causa primi fideles ab apostolis conversi, quippe, inquit, nomen facit capabile, captus ama­ plerique omnes fuere virgines vel coelibcs, adeo nfr * bile, sed adolesccntulis duntaxat- Qui capaciores ut multi putarent Christi legein vetare matrimo- ‘ > » sunt, integro gaudent, effuso non indigent. An­ nium, cl prrecipero christianis omnibus cœliba- bilu gelica creatura irrepercussa mentis acie intuetur lum, ut patet ex qurestione quam Corinthii pro­ divinorum judiciorum abyssum multam, quo­ posuerunt S. Paulo, an christianis licitus esset rum su min® ¿equitatis ineffabili delectatione usus matrimonii? I Corinth, vu. Atque his omni­ beata, gloriatur insuper effectui ea mancipari bus vexillum praetulit B. Virgo, quæ prima votum per suum ministerium, ac palam fieri, ac pro- virginitatis Deo nuncupavit, ideoque mater Dei plerea diligit merito Dominum Christum. » fieri meruit. Nam, ul ait S. Bernardus, homil. 2 xnnjo, Rursum, alii per adolescentulas inlclligunt ani- super Jfissus est hr * exoptent ;imo ipsæ me ad te traxerunt, ut mecum num, hoc ago : sed quod odi malum, illud facio. » (ibi intime jungantur, ac post te non ambulent, Optat ergo sponsa trahi a gratia Christi, ut per sed currant; quare ego cum illis el pro illis dico, illam impedimentum sequel© sponsi, puta re­ obsccroque : « Trahe me : post te curremus in sistentia concupiscenti© tollatur vel superetur, odorem unguentorum tuorum. » Ubi recte ad­ 7. d. Vellem te sequi, o sponse, sed concupiscen­ vertit Thcodoretus adolescentulas prius tractas a tia reluctante non valeo. Tolle ergo, vel supera Christo, Christi((ue amore, deinde per cum sata­ ejus luctam per luam gratiam, quæ mihi infusa gere vicissim Christum ad se trahere, ut arden­ me efficaciter ad te trahat, ac post te non tantum ambulare, sed ct currere faciat. Ha S. Bernardus, tius cum ament, el intimius co fruantur. Rursum Hebrea dunlaxat habent, trahe me : serm. 21 : «Trahe, inquit, me post te, quia satius post te curremus; Septuaginta vero,ct cos secutus est mihi ul me trahas, ul scilicet vim qualemNoster, addunt, in odorem unguentorum tuorum; cumque mihi aut terrendo minis, aut exercendo flagellis inferas, quam parcens in meo me tor­ de eo enim sermo præccssit. Mew id Porro animaad se trahens Deum per orationem pore male securam derelinquas. Trahe quodam W| /7" fluas* Dinem, non tanl Deum ad se trahit, quam modo invitam, ul facias voluntariam; trahe tor­ dLiui ipsa trahitur ad Deum : sicut qui navim per funem pentem, ut reddas currentem.» Prius enim ti­ trahitur trahit ad rupem, videtur rupem ad se trahere, more, deinde amore immisso Deus animam ad Trlhit i-iDeirn. SC(j rcvera ¡pSC non trahit rupem, sed cum navi se trahit, ul traxit S. Paulum, Actor. ix, 6, inquit D*«* utrahitur ad rupem. Et sicut qui per funem ma­ Aponius Unde Arabicus vertit, trohe me a post te, a nibus attractum conscendit in cacumen domus, hoc est, trahe me a tergo ad faciem, ul quæ fui non cacumen ad se detrahit, sed ipsemet ad cacu­ post te, fiam ante te, luaque societate et facie men attrahitur cl ascendit. Utrumque hoc exem­ fruar. plum dat S. Dionysius, De Divin, nomin. cap. 111. Tertio, optat trahi non catenis vel flagris, uti Ad quid Nota : Tò post te, primo, referri potest ad id quod trahuntur boves et asini; sed vi amoris, uti tra­ Præccdit • « Trahe me ; » optat enim sponsa trahi huntur homines, juxta illud Osee, cap. xi, 4 : < In *4 ad sponsum, ut ipsum per omnia sequatur. Ita funiculis Adam traham eos, in vinculis charita­ Aponius, Justus Orgclilanus, Chaldæus, S. Ber­ tis. » Unde S. Gregorius ct Anselmus aiunt nos nardus ct alii. Secundo ct melius, referas ad ri trahi per Spiritum Sanctum. AudiS. Augustinum, curremus, quod sequitur, 7. d. Trahe me, ut ego serm. 1 De Verbis Apostoli, qui citans illud Christi, cum adolesccntulis post te curramus. Ita Hebrea, Joan, vi : Nemo tend ad iae,ni$i Pater, qui misit Septuaginta, Latina, Romana, ct passim veteres. mc, traxerit eum : « Non dixit, inquit, diuerit. Ista Unde notant Orígenes, Nyssenus, Anselmos et violentia cordi sil, non carni. Quid ergo mi­ S. Basilius in Isai. cap. 111, vers. 24, sponsam hic raris ? crede ct venis, ama et traheris. Ke ar­ loqui in persona, non tam sua, quam adolescen- bitreris istam asperam moleslamque violentiam; tularum. Sponsa enim apprehendit dexteram dulcis est, suavis est : ipsa suavitas te trahit. sponsi, ct cum co pari passu incedit; adolescen- Nonne ovis trahitur, cum esurienti herba mons­ tulæ vero, velut ancillæ et pedissequa, utrumque tratur? cl puto quia non corpore impellitur, sed a tergo sequuntur; unde optant post utrumque desiderio colligatur. Sic et tu veni ad Christum, trahi, aiunlque : «Post to curremus inodorem noli longa itinera meditari; ubi credis, ibi venis: ad illum enim qui ubique est, amando venitur, unguentorum tuorum. » Nota secundo :Tò trahe me significat primo, infir­ non navigando. » Idem, tract. 26 in Joannem : mitatem sponsæ, utpote qu© sponsum sequi ne­ « Quomodo, inquit, voluntate credo, si trahor? queat, nisi ab eo trahatur; secundo, ejusdem tar­ Ego dico : Parum est voluntate, etiam voluptate ditatem ad sequendum sponsum, cl progredien- traheris. Quid est trahi voluptate? delectare in Do­ FrcA/ dum in via virtutis; tertio, renilenliam cupidita- mino, et dabit libi petitiones cord«< tui. Est quae­ ir (¡s> qUæ resistit charitali et sequel© sponsi, ideo- dam voluptas cordis, cui panis dulcis csl ille coe­ < ïcu- (iuo eum lra,li debet : tractus enim violentiam lestis. Porro si Poetæ dicere licuit, Virg. 11 Ecloga pijiuui. significat, trahi enim solent nolentes et inviti, Trahit sua quemque voluptas : juxta illud : non necessitas sed voluptas, non obligatio sed Ducunt volentem fuü, nolentem trahunt. delectatio; quanto fortius nos dicere debemus Concupiscentia enim nobis innata, resistens ra­ traili hominem ad Christum, qui delectatur veritioni cl virtuti, facit ut efficaci gratia ad eam tule, delectatur beatitudine, delectatur justitia, COM MENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. !. delectatur retorna vita, quod totum Christus est? post pauca concludit : « Vides quod libenter nos An vero habent corporis sensus voluptates suas, attrahit, no remaneamus sequentes; sed qui vult et animus deseritur a voluptatibus suis? Si ani­ attrahi, currat ul comprehendat, et currat supe­ mus non habet voluptates suas, unde dicitur : Fi­ riora obliviscens, ct ea qure sunt priora appetens : lii autem hominum sub tegmine alarum tuarum sic enim potest Christum comprehendere. » sperabunt : inebriabuntur ab ubertate domus Porro anima carni immersa, indeque gravis et Ala dituœ, ct torrente voluptatis deliciarum tuarum torpida, ul currat in coelum, id est ad Christum, potabis eos : quoniam apud te est fons vitre, ct in indiget alis magna; alacritatis, quas illi sugge­ lumine tuo videbimus lumen? Da amantem, et runt divin® consolationes. Audi S. Bernardina, sentit quod dico, da desiderantem, da esurien­ serm. 21 : «Propterea opus habeo trahi, quoniam tem, da in ista solitudine peregrinantem atque rofriguil paulisper in nobis ignis amoris tui, nec sitientem, et fontem æternæ patri® suspirantem, valemus a facie frigoris hujus currere modo, si­ da talem, et scit quid dicam : si autem frigido cut heri etnudiuslcrlius. Curremus autem postea, loquar, nescit quid loquar. » cum reddideris lœtiliam salutaris lui, cum redie­ Quarto, anima peccatrix, praeventa a gratia spon­ rit melior temperies grati®, cum sol justitiae ite­ si, optat extrahi ex profundo cceno peccatorum, rum incaluerit, cl perlransierit tentationis nubes, ac trahi ad poenitentiam et justitiam : anima vero qu® hunc operire ad horam cernitur, atque ad jam justifícala optat ab eadem trahi ad juetiti® levem flatum aur® blandioris solito coeperit un­ incrementum, ad bona opera, ad virtutes heroi­ guenta liquescere, el aromata fluere, et dare cas, quales sunt abdicare mundum, vacare cum odorem suum. Tunc curremus, in odoro illo cur­ remus, spirantibus, inquam, unguentis curre­ .Magdalena contemplationi ct amori divino. Morati- Tropologice, S. Bernardus lune verba intorquet mus, quoniam abscedet torpor qui nunc est, el 1« tanquam gigas ad currendam viam, et quia egres­ cursu vero dicat in plurali curremus, non curram sus ejus a summo cœlo, et occursus ejus usque in singulari? ac respondet : « Trahimur, cum tenad summum ejus, videns se imparem tanta' velo­ tationibus ct tribulationibus exercemur; curri­ citati , dicit : Attrahe nos. Bona anima, qu® non mus, cum internis consolationibus ot inspiratio­ pro se sola, sed pro omnibus rogat. Habemus nibus visitati, tanquam in suaveolentibus un­ enim cupiditatem sequendi, quain unguentorum guentis respiramus : ergo quod austerum el du­ tuorum inspirat gratia : sed quia cursus tuos rum videtur, retineo mihi tanquam forti, tanquam square non possumus, attrahe nos, ut auxilio san®, tanquam perfect®, cl dico singulariter : tuo fulte, vestigiis tuis possimus insistere ; » unde Traho me. Quod suave et dulce, libi tanquam in4 sa COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. I. M Sic B. Virgo præ omnibus attracta a Christo, firmo communico, ot dico : Curremus. Novi ego adolescenlula* delicatas et tcncras esse, et minus tota vita port eum cucurrit, ejus sanctissimos idoneas sufferre tentationes,et propterea mecum mores præ omnibus imitando, sufcque actibus volo ut currant, sed non ut mecum trahantur; representando, ut ipsa fuerit viva Smagò Christi, volo habere socias consolationis, non autem ct ac apostolis cœlerisque fidelibus purissimum spe­ laboris. Quare? quoniam infirma sunt, ct vereor culum vitæ Christian® et perfecte, adeo ut non­ no deficiant, ne succumbant. Me, inquit, o sponse, nulli hæretici censucrinl eam esse deam, ac ut corripe, mo exerce, me tenta, me trahe post te : deam adorarmi. Imo S. Dionysius : Nisi, fût, sci­ quoniam ego in flagella parata sum, ct potens rem unum esse Deum, hanc deam esse credidis­ ad sustinendum. Cæterum simul curremus, sola sem, ut alibi citavi. In odorem uncvfntorcm ttorcm. — Ita legen­ trahar, sed simul curremus. Curremus, curre­ mus, sed in odore unguentorum tuorum, non dum cum Grecis el Latinis. Mirum ergo S. Am­ in nostrorum fiducia meritorum : nec in magni­ brosium pro unguentorum legere ceffimen torum, tudine virium nostrarum currere nos confidimus, idque referre ad resurrectionem, cujus typus ct sed in multitudine miserationum tuarum. Nam el anagoge est baptismus ; sic enim ait, lib. De iis giti si quando cucurrimus ac voluntarte fuimus, non mysteriis initiantur, cap. vi : « Quante hodie re­ fuit volentis, neque currentis, sed miserentis Dei.» novate (per baptismum) animæ dilexcrunt te, Aliter S. Gregorius : Trahe, inquit, me post te, ut Domine Jesu, dicentes : Attrahe nos post te; in te quasi Deum solum diligam, ita tamen ut simul odorem vestimentorum tuorum curremus, ut odo­ fideles mei mecum currant ad mutuam proximo­ rem resurrectionis haurirent. » Urget Orígenes ri in odorem, g. d. Si sponsi odor ita illicit ad sui se­ rum dilectionem et opem. Planius et plenius respondet Bcda sponsam, quelam et cursum, quomodo alliciet ejusdem as­ puta Ecclesiam de se loqui nunc in singulari, eo pectus, vox, gustus ct tactus, ac quomodo alliciet quod ipsa sit una per plurium fidelium aggre­ ipsa ejus substantia? « Ego puto, inquit, quod si gationem ; nunc in plurali, eo quod in ca sint aliquando ad hoc pervenerint, jam non ambu­ plures fideles, plurcsque fidelium ordines et gra­ lent, neque currant, sed vinculis quibusdam chadus, incipientium, proficientium, perfectorum, ritatis ejus adrtricte adhæreant ei, ne ultra mo­ pastorum, subditorum, etc. Ait ergo ipsa de so, bilitatis alicujus ullus in eis resideat locus, sed id est de suis prælatis el pastoribus, qui adoles­ sint cum eo unus spiritus, et compleatur in eis cencias dirigunt : «Trahe me, » id est meos pas­ illud quod scriptum est : Sicut tu Palex in me, ct tores, ul ipsi trahant adolescencias, id est popu­ ego in te, ut ct ipsi in nobis unum sint, » Joan. lum sibi subditum, atque cum cis currant in odo­ xvn, 21. O quam potens odor, quam jucundus et rem unguentorum tuorum. Igitur Ecclesia in apo­ delectabilis cursus, quando anima percepto vir­ stolis virisque aposlolicis, qui summa sunt Eccle­ tutum Christi trahentis odore, omnium ali-irum siis capita, est sponsa Christi perfecta, atque cum rerum, etiam sui oblita, ingenti cum voluptate sponso suppari quasi passu graditur, juxta illud : currit ad paupertatem, ad contemptum, ad labo­ « Astitit regina a dextris tuis, » Psal. xuv, 10} res, ad contumelias, ad mortem, ad crucem! Per üoxieoeadem in pastoribus proxime Christum sequitur, unguenta accipe Christi gratias et charismate, ac ac post se ducit adolescencias, puta animas in­ miracula, ait S. Augustinus, IX Confess. cap. vu. ^¡,7 firmiores, minusquo perfectas, cum cisque ait : Vide S. Bernardum, serm. 22. Porro hæc Christi « Curremus in odorem unguentorum tuorum. » fideles percipiunt in baptismo, quo unguntur Simili phrasi el gradatione, Cicero, lib. 11 ad Atti­ quasi christiani ; ct in confirmatione, qua ungun­ cum, episl 23, evocans ad so Pompónium, ut illico tur quasi milites et athlete Christi, sed presertim veniat : a Si dormis, inquit, expergiscero; sistas, sacerdotes, pastorcset prelati, qui in sacramento ingredero; si ingrederis,curre; si curris,advola.» ordinis unguntur et consecrantur quasi duces et n Porro Rupertus hæc adaptai B. Virgini visitanti doctores fidelium, qui proinde pre reteris post Christum currere, ejusque vitam et moros quam virine El .both : « Trahcbatm , inquii, post Dominum i ilïû' th ^eîn’na desideriorum, trahebatur et currebat in maxime imitari, ct viva actione exprimere de­ .\ >Iku odore unguentorum ac beneficiorum talium, et bent : sic enim fragrantia virtutum suarum om­ iin^r- ¡pg un currere, id est in montana cum fostinatio- nes trahent post se ad Christum; sicut columba­ *”’• ne abire, erat dicere : Trahe me post te. Nam qui rii columbas capiunt emittendo columbam fra­ veraciter diligit, ct trahitur, el trahi cupit. » Un­ granti odore delibutam, quæ reteras hoc odore guenta autem Dei interpretatur beneficia : « Pre­ illectas ad se allicit, secumque ducit ad columba­ tiosum, ait, erat unguentum : magnum erat be­ rium, ait S. Rasilius, episl. 175 ad Julittam. Anagogice, Ecclesia, et anima sancta contem- Am-ocineficium, quod Dominus dederat sterili concep­ tum tanti viri, qui spiritu el virtute Elite deberet plans Christum in cœlum ascendentem, clamat :ccprtoiro ante Dominum, el quo major non surrcxil « Traile me post te, » ul tecum e valle lacrymainter natos mulierum. Tanti ac talis unguenti odo­ ruin in montes adernitatis et æternæ voluptatis as­ rem perceperat : talis ac tanti beneficii famam, cendam. Ita Cassiodorus et S. Bernardus. Audi S. Augustinum in Psal. xc : « Amemus cl imitesive nuntium ab ipso Angelo acceperat. » COMMENTARÍA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. 1. 488 mur, curramus post unguenta ejus; venit enim et oluit, et odor ejus implevit totum mundum. Unde odor? de cœlo : sequere ergo ad cœlum, si non falsum respondes quod dicitur sursum cor, sursum cogitationem, sursum amorem, sursum spem. » Ila S. Hieronymus, epist. ad Eustochium, De Custod. Virg., de seipso in eremo Syriæ de­ gente scribit : « Post multas lacrymas, inquit, post cœlo inhærenles oculos, nonnunquam vide­ bar mihi agminibus interesse angelorum, et lætus gaudensque cantabam : Post te curremus in odorem unguentorum tuorum. » Et S. Augusti­ nus, lib. XIII Confess, cap. vin : « Da, inquit, mihi te, Deus meus, redde mihi te. En amo, el si pa­ rum est, amem validius. Non possum metiri, ut sciam quantum mihi desit amoris ad id quod sa­ tis est, ut currat vita mea in amplexus tuos, nec avertatur donec abscondatur in abscondito vul­ tus tui. Hoc tantum scio, quia mihi male est præter te, non solum extra me, sed et in meipso, el omnis mihi copia, quæ Deus meus non est, eges­ tas est. » Huc facit illud Isaiæ cap. xl, vers, ul­ timo : « Qui autem sperant in Domino, mutabunt fortitudinem, assument pennas sicut aquilæ, cur­ rent el non laborabunt, ambulabunt cl non de­ ficient. » Vide ibi dicta. Introduxit me rex in cellaria sua : exsultabimus ET LÆTABIMUR IX TE, MEMORES UBERUM TUORUM SU­ PER VINUM : RECTI DILIGUNT TE. PRIMUS SENSUS ADÆQUATUS , De Christo et Ecclesia. ColloSensu grammatico, sive dramático, sponsa cum qoium adolcscenlulis sociabus currens post sponsum, •trioles- ab eo introducta fuit m cellaria, sed sola , ado­ cenóla- lescentulis foris remanentibus; unde egressa, ad nuu illas conversa narrat ubi fuerit, dicens : « Intro­ duxit me rex in cellaria sua; cui congratulantes el applaudentes adolescentulæ respondent : « Ex­ sultabimus et lætabimur in te; » Symmachus pro introduxit, vertit introducat, in futuro, vel potius optativo : est enim prophetia de futura Ecclesiæ in­ troductione per Christum nasciturum. Sic intro­ duxit posset accipi pro introducet; quia enim sponsa dixerat sponso: a Trahe me post te,» quasi idipsum jam u dilecto suo consecuta ait : « In­ troduxit,» id est, cito certoque me introducet in cellaria sua intima; amantes enim sunt pleni bona spe, ut videantur sibi possidere quod spe­ rant: amor enim dilatat cor, phantasiam et men­ tem. Unde illud : Et amans sibi somnia fingit. Sponsum, puta Christum incarnatum, nunc vocat regem , quia ipse qua homo, est Rex regum ct Dominus dominantium, Apoc. xix, 16; nunc pasquia olim reges el principes erant pasto­ res ovium el gregum : talis enim fuit Abraham, Isaac, Jacob, Moses, David. Itaque rò rex signifi­ cat cellaria hæc, in quæ inducta est sponsa, fuisse regia, opulenta, omnibusquo bonis et gazis refer­ ta, ait Orígenes. w Cellaria. — Hebræum TTtn chadarau significat intima sive penetralia, qualia sunt conclavia et cubicula, in quibus herus ipse secreto degit, ac suas opes ct thesauros recondit. Unde Syrus ver­ tit, introduxit me in thalamum ; Arabicus, in cubi­ culum secretum, proprium et peculiare. Idem sig­ nificat græcum rxpitw, ut vertunt Septuaginta, ct lalinum cellaria. Cella enim vel cellarium dici- c ni tur a celando, quod in ea celentur, quæ volu- r •• mus esse occulta, ait Servius. Hinc cella signifi­ cat apothecam frumenti, vini, olei. Unde Donatus : « Cella, ait, ct cellarium a reponendis cclandisque rebus esculentis ct poculcnlis dicitur. » Et Cicero, De Senect. : a Semper, inquit, boni assidui­ que domini referta est cella vinaria, olearia, mel­ laria ct panaria. » Hinc cella significat cubiculum secretum ; item partem templi secretiorem, in quam ingredi fas non erat : unde Gellius scribit Scipionem in Capitolium venisse, jussisseque cel­ lam Jovis aperiri, ibique solum demoratum fuis­ se. Hinc cella S. Bernardo chara et pretiosa erat velut cœlum, utpote in qua liber a mundi stre­ pitu solus cum Deo solo agebat. Alludit ad celiaria, quæ fabricavit Salomon in templo, in quibus thesauri et opes templi recon­ debantur, I Paral, xxvni, 11. Quærcsprimo, quænam sunt hæc cellaria sponsi, c<:iuia in quæ ipse sponsam introduxit ? Chaldæus accipit i®** secretarium divinitatis divinæquo sapientiæ, ex quo lex prodiit , unde sic vertit, et applica nos ad radices montis Sinai, et da nobis legem tuam de the­ sauro tuo, qui est in firmamento, et delectabimur ct exsultabimus. Hoc judaicum est, sed christiano sensui subservii : cellaria enim hic significant se- CdUiii creta divinitatis, in quibus sponsus sponsæ os- y*' tendit arcana sua mysteria, æque ac bona et dona recondita, quæ magna et multiplicia sunt; quare innuit sponsa vota sua exaudita, quibus opterai: « Osculetur me osculo oris sui ; » sponsum enim eis annuisse, ac in cellariis hisce osculum ci prae­ buisse, ita S. Ambrosius, cujus verba mox recita­ bo; ibi quoque gustasse ubera sponsi; nam do iis mox subdit : « Exsultabimus et lætabimur in te, memores uberum tuorum. » In cellis enim sive cellariis reconduntur opes, dolici®, monilia, thesauri el pretiosa quæque. Igitur sponsa hic significat primo se a sponso inductam in cellaria, id est in conclave el intimum penetrale, ubi cum sponso familiarissime agat; secundo, se secreto­ rum ejus factam participem; tertio, se gazarum el thesaurorum ejus fuisse inspectricem, eorumque faciam esse consortem, ideoque mira fruì voluptate , summisque deliciis. 9 Quæres secundo, quænam in particulari sunt Qutm» hæc cellaria? Respondeo esse varia et multiplietl COMMENTARÍA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. J. 480 liria in cía. Primó, Theodorelus, S. Gregorius, Justus Or- juvet, quia jam dulcedinem regni coelestis preli­ gelitanus, ct S. Hieronymus, epislol. 142 ad Dama­ bavi : jam gustavi et vidi, quoniam suavis e^t Do­ ns sum, per cellaria accipiunt S. Scripturam, sive minus : jam bona, quæ mihi in coelis sunt prae­ y timo. Mosen ct prophetas, quasi sponsa cognitionem parata, ipso revelante cognovi. Mosquead ipsum 11 turimysteriorum in S. Scriptura absconditorum a conversa, ei gratias agens : Exsultabimus, inquit, sponso acceperit, ac præsertim cognitionem Dei­ et lætabimurin te; ac si diceret : Nequaquam ipsi tatis et SS. Trinitatis, sive Dei in essentia unius ct de perceptis muneribus extollimur, sed in omni in personis trini. Hanc enim accepit Ecclesia per quod bene vivimus, exsultamus, imo exsultabi­ Christum et apostolos. Unde Christus, Apoc. v, 5, mus et lætabimur in tua misericordia. > Rursum reseravit librum signatum septem sigillis, atque alii per cellaria accipiunt paradisum terrestrem, Piridk apostolis dedit sensum, ut intelligercnt Scriptu­ in quem a Deo inductus Adam omnes mundi delicias, omnem scientiam, omnem fidem et spem ras, Luc. cap. XXIV, 32 et 45. Secondo, Secundo, S. Ambrosius, serm. 1 in Psalm. cxvm, accepit; sed expulsus ab eo est cum poeteris ob ad vcrs- ? ct 8, per cellaria hæc accipit secreta praevaricationem : quare Christus eum reduxit, tionii, sive mysteria incarnationis, passionis, crucis et ac homines primeva justifias, grafia et glori e mortisi i resurrectionis Christi, in quæ inducta est sponsa, restituit. Quinto, S. Ambrosius, lib. De Isaac et anima, cap. Qw.o. rr*v o? quando earum cognitionem ct fidem per prædiChrbti. cationem apostolorum accepit : « Quando, inquit, m, per cellaria accipit secreta Dei, puta revela- [za­ introduxit eam rex in cubiculum suum, passio­ hones, visiones, consolationes, raptus, amores, nis tempus lateris compunctio declarat, sangui­ gaudia cœl ostia, in quæ anima per contemplatio- «H»*, nis effusio, scpulluræ unguentum, resurrectionis nem vel exstasim rapitur, uti raptus fuit S. Paulus ’ mysterium, ut osculum quasi sponsa acceperit; in tertium cœlum, ubi audivit arcana verba, quæ in cubiculum autem Christi sit introducta Eccle­ non licet homini loqui, II Cor. xn, 2 et 4. Audi sia : non jam quasi tantummodo desponsata, sed S. Ambrosium : « Beata anima, quæ Dei ingreditur quasi nupta ; nec solum thalamum sit ingressa, penetralia ; insurgens namque de corpore ab om­ sed etiam legítimos claves copulæ consecuta sit. » nibus fit remolior, atque intra semetipsam divi­ Et post pauca : a Introduxit enim eam rex in om­ num illud, si quo modo assequi possit, scrutatur nia interiora mysteria, dedit ei claves ut aperiret et quæril : quod cum potuerit comprehendere ca, sibi thesauros scientiæ sacramentorum, clausas quæ sunt inlelligibilia, supergressa in illo confir­ antea fores panderet, cognosceret quiescentis gra­ matur, atque eo pascitur. Talis erat Paulus, qui tiam, defuncti somnum, virtutem resurgentis. » sciebat se raptum m paradisum, sed sive extra Huc accedit Philo Carpathius : Cellarium, in­ corpus raptum, sive in corpore nesciebat. » Et post quit, sive promptuarium Christi primum est cor­ nonnulla : a Etenim perfectioni studens, solum il­ pus illud, in quo sibi domicilium fabricavit. Ver­ lud bonum divinitatis intendit, nec aliud quid­ bum enim in carne quasi in cella inhabitavit, quam requirendum putat, quia tenet quod sum­ juxta illud : u Verbum caro factum est, et habita­ mum est, solaque sibi abuudat, quia sola sibi vit in nobis, » Joan, i, 14. Unde hæc Christi cellaria est salis. Nec sola aliquando est, cui praesul Do­ explicans Apostolus, Coloss. u, 2: «Instructi,ait, minus adest. Denique in illud divini illius intro­ in charitatc, et in omnes divitias plenitudinis in­ ducta secretum : Exsultemus, inquit, et laetemur tellectus , in agnitionem mysterii Dei Patris et in te. Non enim in divitiis auri, argentique IheChristi Jesu, in quo sunt omnes thesauri sapien­ sauris, non in possessionum fructibus, non in potestatibus, non in conviviis, sed in solo Deo tiæ et scientiæ absconditi. » Hæc Philo. Tertio, Tertio, alii per cellaria accipiunt secreta Dei exsultat. » Mtrcu consilia et judicia, quæ Deus sanctis revelat, inSexto, apposite idem S. Ambrosius, libro V De Stit». siba 1er qua unum et praecipuum est sanctis parari Sacrament. cap. ii , per cellaria accipit sacramenta, cruces et tribulationes, ut purgentur, magisque praesertim Eucharistiam, in qua sub orbiculo pa- mxi* sanctificentur, ideoque beatos esse patientes, eo nis, ct specie vini, velut sub cella panaria et vi- ^lu­ quod crux sit recta ad gloriam via, juxta illud : naria habitat Christus nos pascens sua carne, et « Beati qui persecutionem patiuntur propter jus­ potans suo sanguine. « Ubi bona libamina, ait titiam, quoniam ipsorum est regnum coelorum, » S. Ambrosius, vini boni odores, ubi mella sua­ via, ubi fructus diversi, ubi cpulæ varia, ubi epu­ Matth. v, 10 : ita Philo Carpathius. Quatio. Quarto, alii per cellaria vel cellas accipiunt cœ- lis plurimis tuum prandium condiatur. » caium. jn quo sunt multæ ccllæ et mansiones pro di­ SECUNDUS SENSUS versitate meritorum, Joan. xiv, 2; quasi sponsa hic acceperit revelationem bonorum ct gaudio­ PARTIALIS, rum coelestium, quæ Deus praeparavit timentibus De Christo ct anima sancta. ct diligentibus se. Ita Cossiodorus, Aponius, An­ Collaria Dei,in quæ Christus animam inducit, Olbria, selmas ct Boda, quem audi sponsa sensa expri­ mentem : « Ideo deprecor sponsum, ut nos post bonisque omnibus replet ct inebriat, sunt altrise currentes, data manu, ipse ne deficiamus ad­ bula Dei, inter quæ præc’pua sunt duodecim, sci- COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. I. 4M licci Dei infinitas, immensitas, œternitas, omni­ Orígenes, Nysscnus, Theodorctus, Bernardus el potentia, omniscientia, bonitas, sanctitas, amor, S. Anselmus, quem audi : « Quia tu , Domine, dominium, providentia, misericordia, justitia, sponsam tuam jam in secreta tua introduxisti, qua* erudite et pie pertractat noster Lessius, lib. ideo et nos præparabimus idoneas, ut cum ca De Perfect, divinis. Hæc enim singula sunt infini­ introducamur. Exsultabimus enim, scilicet in cor­ ta el quaquaversum immensa, ac proinde dum pore bene operantes cum exsultatione, et lætabiin illa per meditationem, contemplationem, rap­ mur in anima, quia cum lælilia bona cogitabi­ tum et exstasin a Christo introducitur anima, ve­ mus; vel Iretabimur, si bona fecerimus, non lut in abysso bonorum omnium natat, imo mer­ coacte, sed voluntarie, et hoc in te, omnia tibi gitur, tolaque in amorem et admirationem divi­ attribuentes tanquam primæ causai. » nitatis abripitur, ut aliud cogitare, narrare, ama­ Secundo, magis connexe ct plane (ne sil tam su- n>M s ro nequeat. Ibi enim, ut ait Psaltes, a inebriabun­ bita personarum mutatio) hæc verba attribuas tur ab ubertate domus tuæ : ct torrente volupt itis sponsæ, quæ egressae cellariis narrat adolcsccntui- potabis cos, » Psalm, xxxv, 9. Ibi Sancti ex­ tulis suas quas iniis delicias hausit, ailque : a In­ sultant et lætantur in Deo, ibi lactantur ali ube­ troduxit me rex in sua cellaria, omnibus opibus ribus dulcedinis divins. In hæc Deitatis cellaria el deliciis referta, quæ non mihi soli, sed et vo­ in pri ingressus S. Paulus obstupescens exclamat, Horn. bis, ubi in virtute adoleveritis, præparavit. Agito Xl> 23 : « O altitudo divitiarum sapientiæ, etscien- igitur, o sociæ, mihi œque ac vobis congratula­ anim». liffi Dei : quam incomprehensibilia sunt judicia mini, ac sponso gratias agite, mecumque jubi­ ejus, ct investigabiles vire ejus ! » Et S. Petrus in lando dicite jugiter : O Jcsu bone, « exsultabimus transfiguratione Christi, per umbram corporis et laetabimur in te. » Venite ergo, exsultemus Do­ gloriosi, non tam spectans quam conjectans glo­ mino, jubilemus Deo salutari nostro, præoccuriam divinitatis, gaudio quasi ebrius: « Domine, pemus faciem’ejus in confessione, el in psalmis inquit, bonum est nos hic esse : si vis, faciamus jubilemus ei. Exsultabimus, inquam, memores hic tria tabernacula, libi unum, Moysi unum, et « uberum tuorum, » id est, dulcissima: tuæ be­ Elirounum,»Atel//t. XYii, ♦. Et S. Joannes, 1 epist. nevolenti® et bcncficentiæ, quam mihi sponsæ cap. i, t : « Quod fuit ab initio, quod audivimus, communicavisti, ct meis adolcscentulis suo tem­ quod vidimus oculis nostris, quod perspexi­ pore communicabis. Ita Hortolanus. mus, ct manus nostræ contrectaverunt dc verbo Porro meminit uberum sponsi, ut a Christo dis­ vita-, etc., annuntiamus vobis. » Hæc cellaria in­ cant pastores et prælali subditis se exhibere ma- mir u venit « mulier compuncta ( Magdalena) secus pe­ tres, cosque uberibus lactare. Audi S. Bernardum, ■-Mitu des » Domini Jcsu, ait S. Bernardus ; « Thomas serm. 23 : « Audiant hoc prælali, qui sibi comin latere, Joannes in pectore, Petrus in sinu Pa­ missis semper volunt esse formidini, utilitati ra­ tris, Paulus in tertio coelo, secreti hujus gratiam ro. Erudimini qui judicatis terram. Discite subdi­ sunt assecuti. Quis nostrum digne distinguere torum matres vos esse debere, non dominos; sufficiat has veritates meritorum, vel potius prae­ studete magis amari quam metui, et si interdum miorum? Ne omnino tamen pr iteriisso quod ipsi severitate opus est, paterna sil, non tyrannic*. novimus, videamur, prior mulier stravit sibi in Matres, fovendo, patres vos corripiendo exhi­ lulo humilitatis, posterior in solio spei, Thomas beatis. Mansuescite, ponite feritatem; suspendite in solio fidei, Joannes in lato charilatis, Paulus verbera, producite ubera; pectora lacte pingues­ in intimo sapientiæ, Petrus in luce veritatis. » cant, non typho turgeant. Quid jugum vestrum In hæc omnia cellaria præ cunctis deducta fuit super cos aggravatis, quorum potius onera por­ B. Virgo. Unde Rupertos referi hæc ad B. Virgi­ tare debetis? Cur morsus a serpente parvulus fu­ nem visitantem Elisabeth, oique dicentem : « Mag­ git conscientiam sacerdotis, ad quem eum magis nificat anima mea Dominum, etc., quia fecit mihi oportuerat tanquam ad sinum recurrere matris? magna qui potens est, » Luc. i, 40; cui respon­ Si spirituales estis, instruite hujusmodi in spiritu derit Elisabeth : « Exsultabimus et Letabimur in lenitatis; considerans unusquisque seipsum, no te. » Nam ad vocem et salutationem Mariæ Elisa­ ct ipse lentetur. Alioquin ille in peccato suo mo­ beth impleta est Spiritu Sancto, ct exsultavit in­ rietur, sanguinem autem ejus (ait) de manu tua fans in utero ejus. Huc facit illud : a Maria aulem requiram. » conservabat omnia verba hæc, conferens in corde Mystice, Rarlholomæus dc Martyribus, archiesuo, » Luc. cap. n, 19. • piscopus BracaronsiSjin Compendio spiritualis docExsultaddil'S et LÆTAniMVn in tu. —Sunt verba trinœ, vere divinae, cap. xv, in fine, septem graadulescentularum congaudentium sponsæ quod dus assignat, quibus possumus ad hæc Christi ' i1'» in ci Haría tam opima sil inducta , aut certe op­ cellaria, hoc est, ad contemplationem unilivuintantium, ut et ips® in illa inducantur; ideoque que amorem ascendere; qui sunt, gustus, desi- tl60ca. ad sponsum sc convertunt, clque dicunt: Er- deria, satietas, ebrietas, securitas, tranquillitas; sultemu* ct latemur in te, ut vertunt Septuaginta; septimi vero nomen soli Deo innotescere dicit. Symmachus, ítejncúuiik, id est, hilares simus, ju- Primus ergo merito vocatur gustus, quod in gus- primw, cun lemur, exhilaremur in te. Hoc posterius censent tuum mutatione consistat : peccatoribus enim, 491 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. I. qui carnaio* tantum novere gustus, dicitur Alludit ad id quod dixit vers, i : « Meliora Psalm. XXXIII, 9 : « Gustate, et videte quoniam sunt ubera tua vino.» Unde colligitur ubera hæc suavis cst Dominus; n immutate gustus, nec exis­ esse sponsi, non sponsæ, quæ sponsi dulcedi­ timetis cœlestcs sapores aliunde quam a Deo pro­ nem, beneficentiam ct lactationem denotant, uti venire posse. Ideo Dominus incipientibus solet ibidem dixi. Rursum, inde liquet w meliora hic spiritus consolationes impertiri, quod sciat infir­ subintclligi, q. d. Memores erimus uberum tuo­ mam ac fragilem animam vix posse, nisi prævio rum , quæ meliora el suaviora sunt super vinum, gustu ad divina evolare. Anima in hoc primo id est,super omnes delicias mundique voluptates; gradu vacet compunctionibus, macerationibus, in his enim primas tenet vinum. Porro qui ubera meditationibus quatuor vitæ novissimorum, ac sponsæ non sponsi hic accipiunt, per ubera inpassionis Christi, praesertim mortificationibus ac telligunt amores, quasi adolescentulæ hic coneradicationibus malarum cogitationum ct consue­ gratulenturspoDS®de conjugio ct amoribus spon­ tudinum, ut in Deum libere transire valeat, quod si , quod scilicet ei tam fortunata sors, tam felix non sine maximo iit conatu : « Regnum entra coe­ amor, tam nobile cum Christo conjugium, obti­ lorum vim patitur, cl violenti rapiunt illud, p gerit, ,ut illud perpetuo memorari, commemo­ Matth. xi, 12; non autem pusillanimes cl deli- rare et celebrare decernant. Ita Sanchez. Unde Srcon. ciosi. Secundus, quia divina, quo plus gustantur, Nyssenus et Theodoretus sic explicant, quasi adoViieX" Plus nppeti solent, ideo gustum consequuntur lescentute ct Christiani quilibet dicant Ecclesia* : desideria magis ac magis fruendi Deo, cura ex­ Quia tu dilexisti ubera Christi super vinum vo­ ternarum rerum omnium saporem cum tædio luptatis et sapientiæ mundanæ, hinc nos pari­ respuat. Et his desideriis suboritur studium non ter diligemus ct ubera et doctrinam tuam, tamsolum meditandi, sed etiam Christi vitam imi­ que secure sugemus, quia rectitudo, hoc cst tandi, et ardor per illum incedendi, qui dixit, Christus, dilexit te : hoc sensu Nyssenus id ap­ Joan. XIV, G : « Ego sum via. » Passus autem qui­ tat S. Joanni, qui super pectus Christi in cœna bus debes incedere, hi sunt : humilitas, man­ recubuit. suetudo, patientia, caritas, oratio, ejus crux ct Recti diligunt te. — Primo, hebr. est tzz'TCDD Sp*n Eborea. Tertius, satietas; quando anima co per­ mescharim, id est rectitudines, aquilates; unde Q,am venit, ut quæ mundana sunt abominctur, cl in­ Septuaginta vertunt, aquilas dilexit te; Arabicus, time oderit, mox etiam quiescit, et solo divino rectitudo dilexit te; Syrus vero^ prœ rectis dilexi amore saliatur; re namque ipse experitur nullibi te. Sunt verba sponsæ ad sponsum, ut dixi, q. d. Onartus, sc posse nisi in Deo plene satiari. Quartus, ebrie- Exsultabimus m te, o Christe, memores uberum, rbHetu. qU® est qHæj^ exstas^, et mentalis ex­ id est amorum ct dulcorum tuorum, qui suavio­ cessus ex prædicla divini amoris satietate proce­ res sunt vino, id est quibuslibet corporis deliciis, dens, quæ nullarum imaginationum ac phantas­ quia amor tuus non est carnalis ct impurus, sed matum aqua miscetur, a quibus difficillime abs­ spiritualis, purissimus et sanctissimus. Nam a rec­ trahimur, nisi Dominus ipse manu ducat animam, titudines diluxerunt te, » id est te omnes rectitu­ alquo eam in secretura suum cubiculum, id est dines, id est omnes virtutes et grati® complex® in sc, intromittat ct recipiat, sensibus foras di- sunt, ut filius virtutum el gratiarum esse videa­ QuinhK, missis et eorum muneribus suspensis. Quintus, ris; ac revera talis es, quia es Filius Dei, quem SCi‘uritas timorem excludens : gustata enim divi­ omnes divin® doles, omnia decora, omnia cha­ na) charitatis perfectione, manet anima omnino rismata ambiunt, ornant ct coronant. Ita Oríge­ resignata in divinum beneplacitum, ita ul gehen­ nes. Secundo, alii mcscharim vertunt in ablativo, nam ferre perpetuo parala sit, si Deo sicplacitum in rectitudinibus, q. d. Virgines diligunt te rectitu­ foret. Experitur insuper in soipsa quoddam stric­ dinibus, hoc est, amore omni ex parte recto,id tissimum divina? amicitiæ vinculum adeo firmum, est casto et puro, quia in tui amore summa inesl ut separari nunquam ab eo se posse existimet. rectitudo, summa œquitas, summa honestas, Sextus, tranquillitas, scilicet tanta pacis ct jubi- summum decus. Tertio, R. Abraham mescharim, f | «i"1 lationis ubertas, ut anima quasi m silentio et id cst rectitudines, refert ad vinum, q, d. Memo- # somno super pectus Domini recumbens, vivere reserimus uberum, id cst amorum tuorum, quæ meliora sunt super vinum rectitudinum, id cst credatur. Memores uberum tuorum super vinum : recti di­ super vinum sincerum, purum ct prestantissiligunt te. — Hebraice est rTV3» nazkira, quod mum. Verum hoc obscurum, frigidum et contor­ Varí» primo significat memores erimus; unde Syrus ver- tum videtur. Denique Noster optime mescharim vertit recti, .:cuoDts m* recordemur amoris tui prœ vino; Septuaginta, diligemus. Secundo, commemorabimus, celebrabi­ sive quia mescharim tam rectos quam rectitudines mus; undo Valablus vertit, prcrdicabimus amores significat; sive quia metonymice abstractum po- AMfmecaos vino prostant iores, quia familiarissime tibi nitur pro concreto, puta rectitudines pro rectis, tu < b>c ccquitas adjuncta est. Tertio, nonnulli vertunt, olfa­ Sensus est, q. d. Jugiter exsultabimus, et jubilaciemus ubera tua (vel amores tuos), quia, ut dixit bimus, cl lætabimurin te, o bono Jcsu, sponse vers. 2 : a Fragrantia sunt unguentis optimis. » anirnæ nostra? : quia recordabimur ubera tu® 492 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, CAP. I. dulcedinis et misericordias meliora esse vino, id rium simile tibi, utique secundum lineamenta e-t deliciis omnibus tolius mundi : hinc enim rec­ corporeæ rectitudinis. » Tropologice, prælatus probus, ait S. Bernardus, MoraJU ti, qui scilicet gustum mentis habent rectum H sincerum, non morbo concupiscentia} deprava­ ct vir apostolicus, qui uberibus doctrina; suæ toli!, qui scilicet omnia metiuntur recta ratione, alios lactat, sæpe patilur ab impiis et pravis per­ non prava cupiditate, diligunt te, quia ubera, secutiones et calumnias; sed soletur se, quod recti id est dulcedines tuæ sunt rectissima, id est jus- diligunt eum, ac in primis Deus, qui est rectorum tissimu», ¿equissima}, plancque rationi, legi, vir­ rectissimus, juxta illud : a Rectus Dominus Deus tuti ac Deo conformes. Hinc Symmachus vertit, noster : et non est iniquitas in co, » Psal. xci, 1G; recti sunt. qui diligunt te, quia a recta ratione, quare eo fretus, et testimonio conscienliæ lætus, impiorum judicia despiciat, dicatquecum Psalte : lege ct virtute ducuntur. ai rrctfc Porro rectitudo duo requirit : primo, ut vita et « In Domino laudabitur anima mea : audiant man­ t«d Ltu acij0 jn segj[ rcc(a ¡J est honesta et justa: secundo, sueti, et latentur,» Psal. xxxm, 3. Rursum S. Gre­ foimQ. Ut recta intentione nat. Hinc S. Thomas interpre- gorius hæc accipit de commemoratione passionis latur, q. d. Pecti, id est qui rectam habent inten­ Christi, quæ inflammat in nobis Christi dilectio­ tionem, qui scilicet uni Deo placere student, nem : « Sancta anima, inquit, sponsa Christi in cumque sibi vitæ et operationum omnium finem sponsi sui deliciis exsultat, dum corporalia re­ præstiluunl; hi, inquam, diligunt te. Censet Orí­ spuit, et in spiritualibus se occultat; eumdemque genes hic tacite a sponsa perstringi adolescenc­ sponsum delicias suas facit, in cujus respectu ias, q. d. Qui plane in animo et amore sunt recti, mundana omnia non curat. Sed hæc in memoria ut rectos habeant omnes suos affectus, hi plene uberum agit; quia dum recolit quanta chántate diligunt Christum; at adolescentulæ mcæ, quia Christus eam dilexerit, qui sanguine suo eam adirne non plane rectos effecere suos affectus, morions in cruce redemit, et quotidie eam in sinu sed adhuc vinum voluptatum diligunt, ac viliosœ Ecclesia matris ejusdem sanguinis lacte nutrit, quid concupiscentia) in eis residet, hinc non ple­ procul dubio magis ac magis in ejus dilectionem ne diligunt Christum; sed adolescent ac sensim intendit. Quod lac bene super vinum dulce esse depurabunt suos amores, ut omnino recti eva­ dicitur, quia per sanguinem Christi misericordi­ dant, tuneque erunt sponsæ Christi, cumque toto ter educamur, qui per legis litteram severe prius corde totisquo animæ viribus diligent. Hinc col­ constringebamur. Per quam dilectionem adim­ lige : si vis amare Christum, rectifica tuam men­ pletur quod dicitur : Recti diligunt te : soli uti­ tem, ac tuos amores ct mores. Nulli enim nisi recti que recti Christum diligunt, quia quicumque ad­ diligunt Christum. ItaS. Ambrosius in Psal. cxvni, huc per distorta vitiorum ex desiderio currunt, semi. 2, ad vers. I : « /Equilas, ait, diloxit te, hoc dum in rectitudinis lineam semper offendunt, ip­ est, non flexuosa itinera te sequuntur, solus ad te sum justitiæ auctorem Christum omnino diligere potest justitiæ trames pervenire. Qui enim diligit non possunt. » Denique Chaldæus vertit, et delec­ justitiam, non se avertit a Christo. » Rursum hinc tabimur, ct exsultabimus, et recordabimur eorum, et collige rectitudinem vitæ ct morum esse charita- diligemus deitatem tuam, ct recedemus ab idolis po­ lem ct amorem Christi. Hic enim amor rectissimus pulorum; et omnes justi, qui faciunt quod rectum est est, ct omnia torta rectifica!; quare quod huic coram te, timebunt te, et diligent praecepta tua. amori conforme est, id rectum est; quod diffor­ Vers. 4. Nigra sum, sed formosa, filiæ Jerusalem, me, id curvum et tortum. Ita Cassiodorus, Justus SICUT TABERNACULA CEDAR, SICUT PELLES SaLOMOci Hiiis Orgelitanus, Beda et alii. Charitas est rectitudo NIS. iati- animæ omniumque ejus virium et potentiarum. Nigra sum, sed formosa (hebraico HTITO schc,>orro hujus rectitudinis animam admonet corpus rectum et a Deo rectissimo datum præ cæleris ani­ chora, id est subnigra et fusca sum, uti legit S. Am­ malibus. Audi S. Bernardum, serm. 24 : a Quid brosius in Apolog., David. scilicet cute manuum et enim indecentius, quam curvum recto corpore faciei, uti solent quæ in agris oves pascunt, sed gerere animum? Perversa res est et fceda, luteum facie liberali, et lineamentis decoris, ac lotius vas, quod est corpus de terra, oculos habere sur­ membris corporis formosa sum ct venusta), fili.-e sum, cœlos libere suspicere, cœlorumque lumi­ Jerusalem, sicut tabernacula (Arabicus sicut ha­ naribus oblectare aspectus; spiritualem vero cœ- bitationes) Cedar, sicut pelles (Aquila et Symma­ leste nique creaturam suos e contrario oculos, id chus tentoria, quæ fiunt e pellibus) Salomonis. — est internos sensus atque affectus, trahere in ter­ Hæc posterior similitudo priori nectenda est re­ ram deorsum, et quæ debuit mitrili in croceis, spective et disjunctim, hoc modo, nigra sum sicut hærcre luto, tanquam unam de suibus, amplexa- tabernacula Cedar, id est Arabum (Cedar enim fuit Cej.r, riquc stercora. Erubesce, anima mea, divinam filius Ismaelis, et paler Arabum, sive nomadum, pecorina commutasse similitudinem; crubcsce in solitudine Saracenorum habitantium in ten­ volutari in cœno, quæ de cœlo os. Erubesce, ani­ toriis), sed formosa sicut pelles Salomonis. Ita Orí­ ma, ait corpus, in mei consideratione. Creata genes, Theodoreliis, Cassiodorus, S. Gregorius, creanti similis t eia, me quoque ac» episti adjuto­ Rupertos, S. Bernardus, S. Anselmos el alii; licet 493 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. I. N’yssenus cl Aponius utramque similitudinem, sci­ tum ct christianos, praesertim gentiles, quod licet tabernaculorum Cedar et pellium Salomonis, fuissent nigri per infidelitatem. Ita Thcodoretus referant tam ad nigredinem quam ad formosità* ct S. Athanasius in Synopsi. Tertio et planius, aui •accipias adolcscentulas, id est animas in fide Objectio- tem sponsæ. Est occupatio, dicet enim quis : yuo¿nodo tu, o sponsa pastorilia cl rusticana, quæ Christi novellas : hœ enim vocantur filia Jerusa- ninui. instar Cedarenorum in tabernaculis perpetuo de­ lem allusione ad sponsam, quæ erat uxor Salo­ gis, ut pascas greges, ibique æstu solis adureris monis, qui erat rex Jerusalem. Quœrcs, quomodo Ecclesia nigra sit simul et forct denigraris, audes ambire nuptias regis, ac di­ cere : a Osculetur mc osculo oris sui? » Occurrit mosa. Truno Nyssenus, S. Gregorio*, Philo Carct respondet : Esto exterius nigra sim, ut ceda- pathius, S. Hieronymus in cap. n Sophon., S. Chry- «. renæ pelles ct tabernacula, tamen interius pul­ sostomus, homil. f De Virtute, ct alii passim cen- Prlawchra sum ut pelles ct pellita tabernacula Salomo­ sent Ecclesiam gentium dici nigram ob præcenis, qui uti in omni re, ita ct tentoriis suis (quibus dentem idololatriam ct scelera, quibus in genti­ utebatur, dum iter faceret) cultissimus ct pretio­ lismo servivit peccato et diabolo; formosam vero, sissimus erat; unde ca auro ct gemmis, picturis per conversionem et gratiam Christi, qua nigre­ pretiosis ornabat. Sic Plinius de Nerone : « Cui, dinem scelerum in baptismo cluit, seque in san­ inquit, erant sigillata tentoria ct aurati papilio- guine Agni dealbavit. UndcS. Ambrosius, serm. 2 Coonciio nes. » Rursum coûteront hæc cum proxime præ- in Psal. civili : « Fusca, inquit, per culpam, de­ dentibus, q. d. « Recti diligunt le, » o sponse cora per gratiam; fusca per vitium, decora per bu,.’ Christe, æque ac mc, quæ tibi sum sponsa; at lavacrum. Fusca sum, quia peccavi; decora, quia vero pravi multi oderunt ct persequuntur, tam jam mc diligit Christus. » Idem, libro De iis qui me quam le. Nigra ergo sum per ærumnarum mystcr. initiant, cap. vn : « Nigra, inquit, quia caliginem et persecutionum afflictionem, sed for­ cx peccatoribus; decora, fidei sacramento, v Audi mosa per patientiam, constantiam et victoriam, S. Bernardum, serm. 25 : * Sed audi unde ni­ qua persecutores superavi, imo domui, converti, gram, et unde formosam se dixerit. Au ni­ rnihique et libi subjeci. Tribulationum ergo ni­ gram quidem ob tetram conversationem, quam gredo mc non turpavit, sed honestavit ct illustra­ priushabuitsub principe hujus mundi,imaginem terrestris hominis adhuc portans; formosam vero vit. Aiinsto Alludit ad /Elhiopissam uxorem Mosis, ob quam de coelesti sim Illudine, quam postea commutavit r/mX con^‘a M°scn murmurans soror ejus Maria, a Reo ambulans jam in novitale vitæ? Sed si hoc est, h JE- lepra percussa est, Num. xii, 1 et 10; hæc enim cur non magis de prœterito : nigra fui, et non thioph- typus fuit Ecclesiæ cx gentibus infidelitate atris nigra sum, dicit? Si cui tamen placet hic sensus, Mnh a Christo collecta?, ob quam murmurantes Judæi, id quod sequitur : Sicut tabernacula Cedar, sicut pelles Salomonis, sic oportet intelligi, ut de a Deo reprobati sunt. 111 Orígenes. Porro orientales ct meridionales multi sunt veteri quidem conversatione Cedar, de nova fusci, ut Mauritanie Ægyptii, viciniquc Judæi, vero Salomonis se dixerit tabernaculum. Hoc Arabes ct .Elhiopcs; qualis erat Andromede, Ce­ enim esso pelles, quod tabernaculum Propheta ostendit, dicens : Repente vastata sunt taberna­ phei ipsorum regis filia; de qua Ovidius : cula mea, subito pelles mea. » Sensus ergo est, Placuit Cepheia Perseo quasi dicat, ait Orígenes ct Nyssenus : Ego Eccle- Pir». Andromede, patria? fusca colore suæ. sia gentium, olim infidelitate fui nigra, ac proFumí Hinc apud cos fusci habentur pulchri, albi vero indo fui tabernaculum Cedar, id est obscuritatis, ipndÆ- deformes. Unde Ælhiopes Judam et dæmoncs in quo habitavit princeps tenebrarum diabolus; puiXr pingunt albos; S. Petrum vero ct angelos pingunt nunc autem per baptismum abluta, et per gra­ libi ye- nigros. Adde fuscum mixtum et medium esse co- tiam Christi sanctificala, facta sum formosa sicut ro^ot’ lorem inter album ct nigrum, ideoque suam ha­ pelles, id est tabernaculum Salomonis, quia ef­ bere elegantiam. Hinc aurora hebraico dicitur fecta sum templum Christi, qui verus est Salo­ iriv schachar, id est subnigra, quia ipsa est con­ mon, et rex pacificus. Huc accedit Chaldæus, qui more suo hæc refert finium noctis ct diei, sive tenebrarum et lucis : eadem tamen est pulchra, ob radios solis pulchre ad Judæos vitulum aureum adorantes : «Quando, inter tenebras splendentes et radiantes. Unde ei­ inquit, fecerunt domus Israel vitulum, denigrata) dem comparatur sponsa, cap. vi, vers. 9 : « Quæ sunt facies eorum sicut filiorum .Ethiopiæ, qui est ista, inquii, quæ progreditur quasi aurora morantur in tabernaculis Cedar; et quando ege­ runt pœnitontiam, et dimissum fuit peccatum, consurgens, pulchra ut luna, electa ut sol? » Filiis Per filias Jerusalem nonnulli pruno cum Aponio multiplicatus fuit splendor vultus eorum, sicut hní°M. nngclos accipiunt, qui cives sunt coelestis Jcru- vultus angelorum, eo quod fecerunt cortinas ta­ cdosqut salem, q. d. Nolite, o angeli, mirari quod non bernaculi, et resedit in medio eorum majestas terpri- tota candida sim, uti vos estis, sed nigra; quia Domini. Moses autem magister eorum ascendit Hcet nigra, formosa tamen sum, ut vos. Secundo, ad lethera. » Simili enim modo Ecclesia transit a âàeo*. alii accipiunt Judæos, qui persecuti sunt Chris­ tabernaculis Cedar ad pelles, id est ad taberna- 494 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, CAP. I. cula Salomonis, cum de errore ad veram fidem, liono; praesertim quia illa assidue studet mortifi­ do mendacii caligine ad lucem veritatis, de san­ cationi, cujus symbolum sunt pelles, quæ ani­ guinolenta iracundia ad pacis tranquillitatem, de malium mortuorum sunt exuviœ. Sic ct Beda, qui propugnationeidolorum ad propugnationem verae ct addit Ecclesiam assimiluri Cedar filio Ismaelis, religionis Dei transmigravit, ait Aponius. de quo dictum est : « Manus ejus contra omnes, enmJo- Secundo, Ecclesia dicitur nigra cl formosa, quæ et manus omnium contra eum, » Genes, xvi, 12. constat ex peccatoribus ct justis : ita Beda et Simili enim modo Christus praedixit apostolis ct S. Augustinus, lib. Ul be Doctrina Christiana, Ecclesia? : « Erilis odio omnibus propter nomen cap. lixii. Aut quia constat gentilibus olim in meum, » Matth. cap. x, vers. 22. Exemplum dat gentilismo incircumcisis, fœdis et atris; ac Ju­ Justus Orgelitanus S. Paulum : Considera, ait, ni­ da is, qui ab olim fuere circumcisi, fideles ct po­ gram et formosam in Paulo : « In omnibus tri­ pulus Dei : ita Theodorelus et Philo Carpathius. bulationem patimur, sed non angustiamur: apo­ Trrt Tertio, S. Augustinus, serm. 201 De tempore, ait riamur, sed non destituimur: dejicimur, sed non Ecclesiam el animam fidelem nigram esse per perimus,» 11 Cor. iv, 8. Tabernacula Cedar sunt, naturam peccato corruptam, id est per concupis­ cum ait : « Tanquam purgamenta hujus mundi centiam, formosam vero per gratiam : « Lndc, facti sumus, omnium peripsema, » 1 Cor. iv, 13. inquit, est Ecclesia nigra et formosa? nigra per Pelles vero Salomonis, cum ait : « Semper mor­ naturam, formosa per gratiam. Unde nigra? Ecce tificationem Jesu in corpore nostro circumferen­ in iniquitatibus conceptus sum, et in dehclis pepe­ tes, ut ct vita Jesu manifestetur in corporibus rit me mater mea.Unde formosa? Asperges mchys- nostris, » 11 Cor. iv, 10. lla?c Justus. sopo, et mundabor: laviibis me, cl super ni veni SECUNDUS SENSUS dealbabor, Psal. l, vers. V. Unde nigra? Apostolus dicit : Video aliam legem in membris repugnan­ PARTIALIS, tem legi mentis me®, ct captivum me ducentem De Christo et anima sancta. in lege peccati, Rom. vn, 23. Unde formosa? Quis me liberabit de corpore mortis hujus? Gralia Primo, anima peccatrix et pœnilens nigra est Primo, Dei per Jesum Christum Dominum nostrum, per culpam, sed formosa per poenitentiam; nigra animaoivers. 24. Vere Ecclesia gentium corvis similis per torporem, formosa per fervorem. « Speciem erat, quando viventem Dominum contemnebat, enim ei largitur conversio, ait Orígenes, cum ab formou cl ante acceptam gratiam velut morticinis cada­ humilibus incipit ad alta conscendere, diciturque veribus, idolis ministrabat. » El S. Ambrosius, de ea : Qu® est ista qu® ascendit dealbata? » Huc ‘ lib. De iis qui mysteriis initiant, cap. vn : «Nigra accedit Nyssenus docens animam peccato denigra­ est, inquit, per fragilitatem conditionis human®, talo fien formosam, quia Christus dilexit illam decora per gratiam. » Et Aponius : « Ex captiva, juxta id quod pnecessit : a Rectitudo dilexit te. »> ait, libera; cx peregrina, civis; ex vilissima, re­ Audi Nyssenum : a Nolite mirari (o adolesccngina el sponsa Creatoris, Verbi Dei Christi beni­ lulæ) quod me dilexeril rectitudo, sed quod, cum gnitate effecta. » nigra essem peccato, et per opera allinis essem q. n’.-. il^arto el valde apposite, nigra est Ecclesia et conjuncta tenebris, me pulchram fecit per di­ per persecutionumelpassionumlm bines, formosa lectionem, sua pulchritudine commutata cum per invictam animi patientiam et constantiam. mea turpitudine: in se enim translatis sordibus Hunc sensum exigit id quod sequitur : « Nolite meorum peccatorum, mihi suam impertiit puri­ me considerare quod fusca sim, quia decoloravit tatem. » mu sol. Filii matris me® pugnaverunt contra Affert simile noctis et auror® : nox enim om- sfallitume :» nigra ergo est propter ærumnas; formosa, nia facit tenebrosa et nigra; at aurora, fugatis (,° nr*u> primo, propter decus fortitudinis ct humilitatis, atris tenebris, candidam pulchramque rebus om- Xôi ' ali® unique virtutum, quas patiendo el pugnando nibus lucem inducit. Idem facit Christus, cum formas» conquail et adauget; secundo, propter coronas animam errore cl peccatis tenebrosam, lucida pulcherrimas, quas in cœlis sibi meretur; tertio, sua gralia speciosam cilicii. S. Gregorius vero propter multiplices sanctorum ordines, quibus refert hæc ad animam sanciam, sed cum Magda­ d coratur, ail Aponius. El S. Ambrosius, Dc 5pi- lena pœnilenlcm, qu® præterilorum peccatorum n'u Sancto, cap. xi : « Nigra, inquit, est exercitii memor, vocat &e nigram, sed formosam, per præo ji pulvere, duinprælialur; decora dum victori® sentem Christi gratiam et justitiam. « Nigram oLinsignibus coronatur. » El in Psalm, cxvin, quippe, inquit, et formosam sancta animase be­ serm. 18 : « l’ræmisit, inquit, nigram ut augeret nedicit, quia semper et turpitudinem peccatorum decoram. » Sic el Ca>sioduius : Cedar, inquit, id suorum perspicit, el tamen illius jusliti®, quam est Saraceni, Arabes, hostes Israelis, denotant m intimis videt, in exterioribus actibus seenni persecutores Ecclesiæ, qui illam denigrare sata­ solerler formam gerit. Qu® bene sicut taberna­ gunt; -ed illa formosa esi, quia ipsa est taberna­ cula Cedar nigra, ct sicut pelles Salomonis for­ culum (quodgiit ex pellibus) Salomonis, hoc est mosa dicitur, quia in quantum tenebras morta­ Christi, ideoque digna ejus visitatione el consola- litatis portat, nigredine corruptionis sordidatur; COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cip. I. 493 Cedar enim tenebrai interpretatur; Salomon vero, tæ etiam gloria- est? Nil sibi gloriosius proinde qui Christum significat, pacificus dicitur. Formo­ putat, quam Chri«ti portare opprobrium. Unde sam ergo se sicut polles Salomonis dicit; quia vox illa prorsus < xsultationls cl • dut - : Ab it mihi dum sanctos quosque, qui ad imitationem Christi gloriari, nisi in cruce Domini mei Jesu Christi. se mortificant, imitari non negligi!, eorum utique Grata ignominia < ru is ei qui crucifixo in-ratus pulchritudine per similitudines sejungit. » Quare non est. Nigredo est, sed forma et ••imilitudo Do­ pa-nilens, qui futura peccata praecavere, seque mini. » in gratia Dei stabilire satagii, jugiter cum S. Mag­ Porro Theodoretus per ¡ielle» Salomonis accipit dalena peccata quæ commisit in mente verset, lu­ pelles pretiosas quibus vestiebatur Salomon, 7. d. geat el defleat; hæc enim humilitas, contritio et Ego sum sponsa veri Salomonis, id est Christi, compunctio gratiam Dei conciliabit, quæ ei do­ ideoque sum formosa, quia eo ejusque vestibus num perseverantia: præslet. vestita incedo. Denique audi pelles sanctorum de­ tktnndo, Secundo, anima justa nigra est forinsecus ob scribentem Paulum, Ilebr. XI, 37: «Lapidati sunt, defectus et culpas veniales, in quas sæpe incidit; secti sunt, tentati sunt, in occisione gladii mortui fd*1 pi f°rmosa voro intrinsecus per gratiam, churitalem, sunt: circuierunt in melotis, in pellibus caprinis, cælerasque virtutes. Rursum nigra eslob pericula egentes, angustiati, afflicti : in solitudinibus erran­ «""lu Pcceanil‘ mortaliter, damnationis et gehennæ: tes, in montibus, et speluncis, el in cavernis k-rræ.» 1 mihu-' hæc en*,n pericula suggerunt ei quotidianæ len­ TERTICS SENSES tem. taliones diaboli, mundi et carnis, ob quæ in hu­ militate cum timore el tremore salutem suam raiNCfPAUs, operatur, ideoque formosa est; formosam enim De Christo et B. Virgine. eam facit humilitas et limor sanctus qui proinde eam confnmat, ut tentalionibus generose resistat, Primo, B. Virgo nigra fait non in se, sod in pa- B. Vir.-a itaque victoriam et salutem ei quasi assecurat, uti tre suo Adam, qui peccavit et peccalo totam suam J™ docet S. Bernardus. posteritatem (exe pta B. Virgine) inf cit. Est ergo /jTedio, Tertio, hæo accipias de anima cum concupis- ipsa nigra per dominationem cxlrinsceam, quia Primo, conliis cl passionibus luctanto, 7. d. Nigra sum filia peccatoris; in se tamen est formosa per gra­ ¿rm ïj Per lœdos iræ, gulæ, libidinis, omnisque concu­ tini plenitudinem. Unde S. Ambrosius, serm. 2 in pirtelo piscenli e motus; sed formosa, quia cum iis assi- Psalin. cxvm : Caro, inquit, peccatrix quam re­ riâ“b duc fortiter confligo et vinco, itaque per bellum legavit in Eva, recepit ex Virgine, suscepit ex Ma­ veram pacem, per gratiam Salomonis, id est Chri­ ria primævam suam puritatem et decorem. Secundo, Ruperlus : B. Virgo, inquit, nigra visa >a.:o. sti regis pacifici, consequor, in qua pace sita est ammæ harmonia et pulehiiludo. Ita S. Ambro­ est, cuma Joseph inventa est gravida, qui provi­ sius, De iis qui mysteriis initiant, cap. vn; idem, de voluit occulte eam dimittere; sed formosa fuit Exhort, ad Virgin., ha:o cuilibet virgini adaptans : in veritate, quia concepit obumbranteSpirituSa ic­ Nigra, inquit, per carnem, decora per virginita­ to. Rursum, nigra fuit per humilitatem, qua se tem, sicut pelles, id est tabernacula Salomonis e exterius gessit sicut cæteræ matres, quæ ex viro pellibus confecta, sed auro et gemmis intexta, ac coucipiontes ct parientes sordidantur, ideoque die opere phrygio cl Babylonico elaborata. quadragesimo purificantur. Sic enim el B. Virgo Omito, Quarto, hæc accipias de anima sancta, quæ purificata fuit; sed interius fuit formosissima el mgrap»r æmulorum obloquia, persecutiones, cælerasque pulcherrima, adeoque humilitas hæc tanta novum iramfor. ærumnas hujus vitæ sustinet : hæc enim nigra e t ei decus novamque pulchritudinem conciliavit. OM, L. mesa p*r perærumniiB, sed formosa per patientiam; quare Tertio, eadem Judæis cæterisquo infidelibus vi- Telcstissuntislapolcnt!æ,nonterrenæ.» Spnboli Symbolice, Ecclesia et anima fidelis nigra est ceper labores, distractiones et immunditias vitæ ac­ tivai, qualem agebant el agunt Cedareni, id est Arabes, qui proinde nusquam quiescunt, aut se­ dem fixam habent; sed perpetuo in tabernaculis mobilibus, quæ æslu, imbre, pulvere sordidala nigrescunt, habitant, ac do regione in regionem vagantur, uti faciunt nomades. Eadem formosa, ct, ul S. Ambrosius legit in Apolog. David, decora est per speciem cl quietem vitæ contemplativa», quam repræsentanl pelles, id est tabernaculum Salomonis, hoc csl regis pacifici. Denique Ecclesia ct anima fidelis militans nigra est sicut tabernacula castrensia Cedar, per luctas ct vulnera, qua? dat vel accipit, dum assidue cum hostibus confligit. Eadem vero triumphans for­ mosa est, hebraico nw nava, id est expetibilis, amabilis, sicut pelles Salomonis; quia cœlesli pace, honore, gloria, omniquo bono perfruilur. Unde ad illam aspirans Psalles ingemiscit : « Heu mihi, inquit, quia incolatus meus prolongatus est : habitavi cum habitantibus Cedar : mullum incola fuit anima mea,» Psalm, exix, o et G. Dicit ergo Ecclesia filiabus Jerusalem, id est animabus et angelis in cœlo triumphantibus : Videte nc me militantem et pulvere denigratala contemnatis, quia per has luctas generose certando ad vestros tendam triumphos. Tropologice, fideles et sancti exterius apparent Moraliabjecti, viles, luridi, atri; sed interius sunt virtù- Ur’ libuscl sapientia speciosi. «Sæpe, inquit ille, sub vili palliolo latet philosophus. » Quocirca sapien­ ter monet Ecclesiasticus, cap. xi, 2 : « Non laudes virum in specie sua. neque spernas hominem in visu suo; » probat exemplo : « Brevis (|wcpà, id est parva) in volatilibus est apis, et initium (græce id csl principatum) dulcoris habet fructus illius,» puta mei, quod apis conficit. Vide ibi dicta. Veiis. 5. Nolite me considerare quod fusca sim, QUIA DECOLORAVIT MB SOL. Pro decoloravit hebraico est schcschezaphatni, qu® vox hic tantum reperitur, et Job xx. 9, ubi Noster vertit, vidit ; Septuaginta, aspexit; alii, intuitus est. Varii ergo hic varie vertunt. Sep- Vati® tuaginta, nolite aspicere quod ego sim nigra, quia despexit, hoc est obliquo aspexit me sol; Symmachus, TrxptvtSxt^t, id est torve aspexit ; Tlicodotion, torrefecit me sol ; Aquila, combussit me sol; S. Hieronymus,quia despexit me sol, sive, ul melius in llebræo continetur, decoloravit me sol. S. Am­ brosius vero, lib. De Isaac, cap. iv, Quoniam non est intuitus me sol; ^xpaCxteo enim significat obliquare oculos, quod sæpe fit, cum homines dissimulant se videre quod vident, et non recta facie, sed transversa intuentur, quod periodo est ac non intueri, item limis (orvisquo oculis aspicere, inquit Budæus. Valablus, eo quod sol me ra­ diis feriendo intuitus est ; Symmachus, attigit; Phi­ lo Carpathius pro 77x?.C?iÇt, id csl despexit, legit rrtfíSxiút, id est ciicumspcxit, q. d. Nolite conside­ rare me, quod olim in gentilismo fuerim fusca 1ÍH COMMENTARIA IN CANTICUM CAM ICORI M. cap. I. per infidelitatem , quia jam circumspexit me sol aperuero, illuminabit oculos meos , qui venit ut justitiæ, qui sua fide et gratia me circumquaque totum mundum illuminaret, ct videant etiam illuminavit. non videntes. » Idem, «erm. <2 m Psal. civili,idipsuxn attri­ PRIMUS SENSUS buit Ecclesia* gentium, quasi ipsa Synagogæ sibi TOTALIS, objicientigentilismum humiliter respondeat, coi> fitendo priorem suam idololatriæ nigredinem, De Christo ct Ecclesia. co quod sol fidei Christi eam, ulpote aspectu ejus Pussunt hæc quadrupliciter exponi, juxta qua­ indignam, non respexerit, q. d. Quia ego ad Chris­ tuor sensus versu prœcedenti assignatos; unde per tum credendo non aspexi, hinc nec ille gratia sua solem accipi potest œslus, pruno peccatorum mor­ me respexit, sed præteriit el despexit, inquit Orí­ talium, secundo venialium, tertio concupiscen­ genes, horn. Ì ex quatuor. Rursum, Orígenes, bom. 3, vertit, obli­ tiarum, quatto persecutionum et tribulationum, bimo. Primo ergo aliqui sic exponunt, q. d. Nolite me que aspexit, q. d. Fusca fui, quia oblique et dìs­ mirari meque despicere, quod fusca sim, non per torte me aspexit sol justitiæ Christus, eo quod naturam, sed per preterita idololatriae, libidinis, ego prior ipsum oblique et perverse a «pexerim : gulæ, superbite, etc., scelera, quia sol, id estœs- omnis enim obliquitatis el perveoitabs causa el tus tenlationum me foedavit el denigravi!, sed has origo est a nobis, juxta illud Levit. imi, 23, juxta maculas elui baptismo et poenitentia : ita Nysse- Septuaginta: Si incesseritis mecum obi.qui, et ego nus, Aponius et alii. Aponius tamen per solem ambulabo in furore meo vobiscum obliquus. Hæc Orí­ accipit diabolum, qui fere est incentor omnis len- genes. Secundo, Ecclesia et anima justa dicit de se : Notationis qua decoloramur. Unde Cbaldæus more suo hæc tribuens Judæis lile mirari quod fusca sim per defectus et culpas sic vertit, dicit catus Israel coram populis: Nolite me veniales : hi enim non denigrant, sed offuscant despicere co quod niynor vobis $um,el quia feci juxta animæ nitorem, quia decoloravit me sol, id eoi opera vestra, et aduravi solem el lunam. Sic el Theo- œslus teutatioms. Tertio, q. d. Nolite mirari quod fusca sim per dotion : Denigrala, inquit, sum, dum creaturas adoro preterito Creatore, ct solem hunc visibilem varias passionum fuligines et caligin- >,quia hisce colo pro sole justitiæ; sed brevi candidabor per jugiter exhalat innata mihi concupiscentia, quæ Christi gratiam, luncque exclamabitis : Quæ est me decolorat. Unde S. Hieronymus in cap. ut Amos, notat quod, sicut corpora otiosa et inertia ista, quæ ascendit dealbata? » Cantic. vm, 5. Porro S. Ambrosius, in Psalm. cxvm, serm. 2, sole feriente uruntur el fuscantur, sic quoque legens, non est intuitus me sol, puta sol justitiæ, id otiosi otioque marcentes tenlationum aestu ilainest Christus, hunc versum accipit de Synagoga mantur et denigrantur; quæ vero m sole moven­ relicta, cl ad tempus rejecta a Christo, cum scili­ tur, ambulant et laborant, solis ¡adiós parum cet Evangelium a Judæis incredulis transtulit ad sentiunt : sic quoque homines laboriosi, qui ad gentes. Dicit ergo Syuagoga Judæorum, inquit luctas cl certamina se preparant, superant mundi S. Ambrosius : a Nolite refugere me, quia fusca injurias, el benedictionem Spiritus Sancti conse­ sum; ideo fusca sum, quia sol me reliquit jusli- quuntur, dicentis ad justum : « Per diem sol non liæ, qui ante illuminare consueverat, Malach. iv, uret te, neque luna per noctem, » PsaL cxx, 6. Quarto cl genuine, q. d. Nolite mirari quod per q 3 VfrD vario * wbftava* et tanquam oleæ colore pupillas in eis nicharu vi, id est irati sunt, vel excanduerunt in unió­ u.1*” Libens; supercilia ei erant inflexael decenter ni­ me; alii, contenderunt, vel rixati sunt contra me; l a gra, nasus longior, labia florida, ct verborum Orígenes, dimicaverunt in me; Septuaginta, pugna^ id est in me, in ablativo, id est pro suavitate pi na; facies non rotunda et acuta, sed veruni ò aliquanto longior, manus simul el digiti longio­ ine; vel in me9 id. est contra me, ut pas*iiu vertunt 499 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. ï. alii. Sæpo enim b id est m me, a Graecis su­ ea defluxerint ad vineas, id est synagogas gen­ nniti pre d; pi, id esi contra met in accusativo; tium profanarum, juxta illud : « Vinea Domini potest lamen in me sumi proprie in ablativo, uti exercituum, domus Israel est : et vir Juda, germen mox ostendam; Symmachus, oppugnaverunt me. ejus delectabile, el exspectavi ut faceret judicium, POSOEHtfflt ME CUSTODEM IN VINEIS, VINEAM MEAM ctecce iniquitas; el justitiam, et ecce clamor,» Isai. v, 7. Ita Chaldæus qui vertit, quia prophetq falsi KON custodivi. — Pro meam llebræa habent, gius mihi est, scilicet propria vel hæreditaria, aut do­ fuerunt causa, ut devolveretur ira furoris Dominisi talis, aul meis laboribus paria, aut mihi singula* per me, et docuerunt me, ut servirem idolis vestris, riler chara et dilecta; Vatablus, filii namque matris et ambularem in institutis vestris; Domino auLm mete excandescentes in me posuerunt me custodem vi­ saxuli, qui est Deus, non servivi, neque ambular’ in nearum; ego autem vincam ineam-non custodivi. legibus ejus, neque custodivi pracepta ejus et legan SumGrammatice, sponsa dat causam cur decolora- cius. Verum sponsa in hoc Cantici libro est Ec­ auU < rii eam sol, quod scilicet fratres persequentes il­ clesia Christianorum, non Synagoga judæorum; lam cogerent agere custodem in vineis alienis, ut (piare hæc verba sunt Ecclesie, non Synagoga». propriam vincam custodire non potuerit ; in qui­ Tertio genuine, «filii matris» hic intulbguntur r .i.»* bus dum singula lustrando et custodiendo ober­ Judæi persequentes Ecclesiam Christi : hi enim rat, radiis solis percussa, decolorata et obfuscala cum ea ex cadum matre, puta Synagoga ( ex ea enim natus est Christus, apostoli, cæterique primi sit. Ita Aben-Ezra. Filii matius meje, — sunt fratres mei, ex eadem christiani, qui omnes fuere genere et gente Judæi, matre et eodem utero geniti, qui proinde me, ut juxta illud : « De Sion exibit lex (evangelica), et sororem suam uterinam defendere et summe di­ verbum Domini de Jcru>alem, » Isai. cap. n, 3), ligere debuerunt; hi tamen contra omne natura sunt geniti, sed ex alio patre, puta diabolo,cum jus et fas, contra omnem fraternum et maternum Ecclesia prognata silex Deo et Christo, juxta illud: amorem pugnaverunt contra me. Magis enim se « Vos ex paire diabolo estis : el desideria patris mutuo diligere solent fratres ct sorores cx eadem vestri ( ut me occidatis ) vultis facere,» Joan. cap. matre, quam ex eodem patre, sed ex alia matre vm, 44. Sensus ergo est, q. d. Judæi obstinati in geniti : mater enim magis suos filios, uti in suo judaismo, me Ecclesiam Christi, id est apostolos utero conceptos, sic et jam natos in sua domo et primos Christianos, oppugnaverunt acerrime, conlmuaquc educatione et cura associatos, inter ideoque coegerunt illos Judæam deserere, ac fu­ se unit et copulat. Rursum filii matris hic vocan­ gere ad gentes, ibique erigere et custodire vineas, tur ex alio patre geniti, ideoque dissimiles haben­ id est Ecclesias exteras gentium: quo facium est tes amores, allectus el mores, ob quos pugnave­ ut vineam meam, id est Ecclesiam in Judæa sitam runt conira sororem suam uterinam, ab alio paire quæ mihi nativa ct propria erat, ac unice a Christo genitam. commendata, custodire non potuerim : quare ab -•hitna. Jam quoad sensum parabolicum el germanum ea expulsa, oberrare coacta sum per vineas gen­ per fdios matris, primo, aliqui accipiunt filios Evœ, tium, ubi varios solis, id est persecutionis, æstus trimo, puta gentes quaslibet idololatras, quæ oppugna- perpessa, œrumnis decolorata, afilíela et offuscata p;r>iiæ, ut scilicet eo£i ab erroribus ct vitiis expur­ ideoque in eis excitant omnes pravos concupis­ garent, sicut conira Synagogam pugnaverunt centi® motus, qui eos decolorant, et sæpe com­ burunt pcrimunlquc : nam « concupiscentia, prophète. Idem de angelis sanctis accipit Orígenes , cum conceperit, parit peccatum : peccatum veru homil. 2, qui in nobis pro nobis pugnant contra cum consummatum fuerit, generat mortem, » Ja1 d emones, ut scelera destruant, cl virtutes in­ Ico6. i, 15. cerant. Serum hæc accomuiodatitia sunt, non Anima ergo est quasi spiritualis vinea, cujus vintam Paler œternus vinitor et agricola est, Joan. iy. 1. au,u’*• litteralia, imo lillcræ parum consona. KM COMMENTALA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. I. Qu® proînde rite culta fert botros 'navissimos, apostolici filium mourn esse Deum, et me Del cx quibus exprimitur vinum exsultationis et con­ matrem, illum de Spirilo Sancto conceptum, me fessionis; alioqui «uva eorum uva Miis ct botri intactam virginem in partu et pnsl partum per­ amarissimi. Fel draconum vinum eorum, et ve­ mansile. Mihi peculiaris erat cura populi mei; nenum aspidum insanabile, » bcuter. cap. xxxii, sed ejus improbitas coegit rne hanc curam alio hi’jtuí vers. 32. Rursum vinea est status cujusquc, v. g. tramf *rre. Verum Deu< pro una vinea plurimas çnZ’ sacerdotium, conjugium, pastoratus, etc., sed mihi colendas et custodiendas e<-t largilns : Om­ præsertim virginitas; hæc enim suavissimas dat nes custodiam, ait, meam habent, et habere de­ uvas ct vinum devotionis, orationis, contempla­ siderant, de meritis meis praesumentes, de inter­ tionis , unionis cum Deo et Christo. Unde S. Am­ cessionibus meis confidentes, ct pro hujusmodi brosius, Exhort, ad virgin., ante medium : « Nemo custodia ad rne jugiter clamantes. Sic Rupertos inquit, auferat vineam animæ vestrae, ct vilia de peculiaribus totius orbis Ecclesifc. Nonne id n olera serat. Vinea enim quidam fructus virginalis optime usurpemus de tot parthenopeis ubique est; cónjugia velut olerum plantaria sunt in qui­ sodalitiis, qu® private quaedam ct peculiares bus frequens zelus est; et ideo sicut olera herba­ sunt Deipare vine®? ait Deirio. Aliter Guilielmus : Judæi, inquit, pugnantes s Qu* quasi vinea tradita fuit Ad® a Vers. 6. Indica Mini, quem diligit anima mea, ierrrs- beo, ut cum custodiret, Genes. n, 15; sed Adam UBI PASCAS, IBI CIBIS IN MERIDIE. NE VACARI INCI­ t:em. lentatus a dæmone et Eva, quasi a fratre ct so­ PIAM POST GREGES SODALIUM TUORUM. rore sua, ncc se, nec paradisum custodivit. Unde Indica mihi (tu, o sponse mi, qui es is) quem peccans, ex co expulsus totam suam posterita­ tem perdidit, et peccato originali decoloravit. diligit anima mea ( plus quam seipsaui, quia tu Idem enim facit homo, qui animam quasi vineam es amnia et vita animæ meæ, Christus enim est suam non custodii, sed eam peccato decolorat cl filius charitatis, ipsaque dilectio, ait Orígenes, daemoni tradit, itaque excolit vineam, non para­ homil. 2 c quatuor), ibi pascas, ubi cubes in me­ echa, quod verti disi, sed inferni; non virtutum, sed vitiorum; ridie ( pro uòi hebraico est non legis divin®, sed concupiscenti®. Unde Nys­ quoque potest, quomodo, quasi modum pascendi senus censet animam hic lugere casum et ruinam gregem sponsa doceri postulet a sponso pastore), suam, qua a vinea paradisi expulsa est, quando NE VAGAR! INCIPIAM POST G RIGES SODALIUM TUORUM. in Adamo expugnata a serpente , non custodivit — Pro cubes hebraico est panfl tarbits. id est ri­ vineam immortalitatis, impossibilitatis, similitu­ dare, accubare, quiescere facias gregem tuum. dinis Dci,ct aversionis a peccato. Denique S. Gre­ S. Ambrosius, lib. De Isaac et anima, cap. tv, le­ gorius, homil. 17 in Evangel. ;« Vine® , inquit, git, ubi manes, ac tresS. Scriptura sensus hic de­ nostræsunt actiones, quas usu quotidiani laboris notari autumat. excolimus ; sed custodes in vineis positi vincam Grammatice , sponsa vineas custodiendo ober­ nostram non custodimus, quia dum extraneis rans solis radiis usta, decolorata et obfuscala pe­ actionibus implicamur, ministerium actionis nos- tit a sponso pastore locum, in quo velut umbra­ (r® negligimus. » culo cum gregibus quiescat et cubet m mendie, id est in ardore solis, ut ad eum se proripi ut, TERTIUS SENSUS no solo torreatur, sed ibi sponsi sui umbra, quieto et pastu fruatur, ne alioqui umbram quæPRINCIPALIS, rens, incipiat vagari, incidatque in sponsi soda­ les, id est cernulos, rivales el adversarios. Solent De Christo et B. Virgine. enim pastores in meridie greges ad stabula vel Vnua Primo, Judroi sororem suam, id est B. Virginem sylvas, aut valles umbrosas deducere, ne solis genero Judæam, æque ac Christum ejus filium ®stu feriantur, sed ibi partira ruminent, digevariis injuriis vexaverunt et insectati sunt. Undo rantquo escam quam in agris comederunt, par­ nec filii morte, mortua sunt eorum odia. Pugna­ tira novam a pastore præparatam accipiant. runt. ait Ruporlus, pugnas verborum, pugnas Sponsa ergo in æslu meridiei captat umbram qua linguarum blasphemantium; praedicarunt illis refrigeretur, nec ullam meliorem putat, quam V>> COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. I. 01am In qua cubat sponsus, juxta quern meridia­ nus fervor timendus non est. PRIMUS SENSUS ADÆQUATUS , De Christo et Ecclesia. Parabolice ct genuine, ad litteram significatur quod Ecclesia œstu persecutionis Judæorurn ct gentium afflicta ct decolorata, petat a Christo sponso suo locum in quo fideles suos pascat, et cum iis refrigerium cubando captet in meridie, id est in ardore tribulationis, ut ibidem a sponso pascatur, animetur, corroboretur, nc alioqui incidat in sponsi sodales, id est ramulos hrareticos, vel homines impios, a quibus pabulis hraresum, errorum et viliorum pascatur. Unde Chal­ dæus hæc more suo applicans Judœis, in captivi­ tate ab idololatris vexatis el lentatis, sic vertit : « Quando pervenit tempus, ut Moses dissolvere♦retur ab boc sraculo, dixit coram Domino : Ma­ nifestum est coram me quod populus iste futu­ rus est ut peccet, et vadat in captivitatem; nunc autem indica mihi quomodo gubernantur, et quomodo habitabunt inter populos, quorum de­ creta sunt his graviora calore et œstu in meridio, in revolutione Tammuz. » Apposite Bcda : a Bene, inquit, cum cujus præ­ sidium flagitat, dilectum animæ suæ vocat; quia quo gravius est periculum, dc quo eripi cupit, co amplius illum, per quem sc recipiendam no­ vit, diligit. » Magis pathetice Nyssenus, hom. 2 : « Renuntia mihi, inquit, quem diligit anima mea; ita enim te nomino, quoniam nomen tuum superat om­ nem cogitationem ct inlelligentiam, ncc universa natura particeps rationis id effari potest, aut com­ prehendere. Nomen enim tuum quo tua cognos­ citur bonitas, est mera animæ ad te habitudo; quomodo enim le non ddigam, qui me sic dite­ seli, eliainsi adeo nigra essem, ut animam luam posueris pro ovibus quas tu pascis ? Non potest cogitari hac major dilectio, quam tua anima meam permutare salutem. « Nola, meridies, cum sol ardet, symbolum est primo, ardoris persecutenis el afflictionis, cum illa quasi esi summa ct in culmine; tunc enim vel maxime Ecclesia invocat Christum, ut sibi auxilium et refrigerium prrastel. Ha Cassiodorus et Beda : a Christus, inquit, qui pascit oves suas, inter eas cubat in meridie, quia corda fidelium suorum, ne fervore tentationum intus arescant, memoria superna! suavitatis reficit, el in cis ipse propitius manere consuevit, » Huc accedit S. Gre­ gorius, qm pvr meridiem accipit ardorem vitio­ rum . * In meridie, ait, Christus sub umbra pas­ cit et cubat, quia in refrigeratione Spiritus Sancti sibi quasi reí] i m ct pastum parat. Per meridiem quippe ardor vitiorum exprimitur, per umbram vero spiritualis gratiæ status designatur. Meridie • ergo fervente in umbra Christus requiescit, quia dum in reprobis aestus vitiorum flagrat, ipse sponsæ suæ spiritum refrigerii tribuit, ct in ea sibi delectabilem locum quietis efficit. Sed hoc sibi sponda indicari deposcit, quod nulli unquam declaratur, nisi ei qui idem sanclificatricis gratiæ munus percipit. » Secundo, meridies symbolum est summæ claritatis fidei, æque ac summæ charitatis : in meri-chriuin die enim clarissima est dies, æque ac ardonlissk rl cb?‘ — ... , . . ... uik ma. Petit ergo sponda locum sponsi m meridie, hoc est, petit ab aurora, id est a modica Dei cogni­ tione, traduci ad clarissimam Dei et rerum fidei contemplationem, qua omnes errores jpdæorum aliorumque infidelium velut nebulas illuminan­ do dispellat. Petit quoque ardenlissimam chari­ tatem, ut ea succensa ardorem omnem persecu­ tionis et tribulationis vincatet superet, juxta illud: « Aquæ multæ non potuerunt exstinguere chari­ tatem, nec flumina obruent illam, v Cantio. vm, 7. Huc facit illud, Iiabac. in. 3 : a Deus ab austro veniet; » « per quod significatur meridies, id est fervor charitatis et splendor veritatis, » ait S. Au­ gustinus, lib. X Dc Civit. XXXII. Unde Origines hic, hom. 2c quatuor: « Postulat, inquit, sponsa a spon­ so ut ei locum secreti sui indicet et quietis, quan­ doquidem amoris impatiens etiam per meridiem cupit audire sponsum, eo praecipuo tempore quo clarior lux, et splendor diei perfectus et purus est, ut assistat ei oves pascenti vel refrigeranti. » Idem, hom. 1 e duabus : « Non quraro, ait, alia tempora , quando vespere , quando diluculo, quando in solis pascis occubitu. Illud tempus in­ quiro, quando in florente die, quando plena luco in majestatis tuæ splendore versaris. » El S. Am­ brosius, IV Ilexamcr. cap. v, alloquens Christum sic ait : « In meridiano pascis, hoc est in Eoclesiæ loco ubi justitia resplendet, ubi fulget judi­ cium; sicut meridies, ubi umbra non cernitur, ubi majores sunt dies, quod eis sol justitiæ tan­ quam æslivis diutius immorelur. » Idem, serm. 2 in Psalm, civili : « Qui receperunt te, inquit, sicut salutis auctorem, in meridie sunt : illis lucet, illis calet gratia tua sicut meridies; illis meridies fac­ tus es, qui pascuntur in divitiis tuis, et in te spe­ rant. Ideo, ut dicit David : Educes quasi lumen eorum justitiam, el judicium eorum tanquam me­ ridiem, n Psalm. XXXVI, vers. 6. Idem in Exhor* lattone ad virginem: « Ubi Christus manet, nisi ubi justitiæ meridies fulget? Ideoque dicitur: In sole posuit tabernaculum suum, » Psal. xxvni, vers. G. Hinc Theodoretns docet hic notam verra fidei Meridiei, et consequenter verra Ecclesiæ assignari meridiem, id est claram, publicam et universalem or- unirem» thodoxra fidei toto orbe prradiealionem ; in ca enim meridiatur Christus, indeque Ecclesia cognominatur catholica, id est universalis, sive toto tbodoi» orbe resplendens; cum haereticorum sedai late- e»1*-**® bras et angulos qurarant, nec nisi in una alteravo Dola’ COMMENTARIA ÍN CANTICUM CANTICORUM, cap. I. 503 provincia delitescant. Sic et S. Augustinus, lib. tus, in qua erant examina ¿anctorum religioso­ De Unitate Ecclesiæ, cap. xiv. rum, magis sit ad meridiem, quam Africa; tertio, Tertio. Tertio, nonnulli censent Ecclesiam hic petere quod in Africa dum erant Ecclesiæ : una catholi­ irr’diM tt (jliristo ubi cubai in meridie, id est ubi jaceat corum, et altera donatistaruro ; qumrit ergo spon­ tu ri- in prosepio, cuín recens natus est. Licet enun sa in utra istarum cubel et pascat sponsus, q. d. natus sit post mediam noctem in tenebris, tamen • 0 quem dilexil anima mea, annuntia mihi, in eadem luco sua illustravit orbem, ut videretur doce me. Audio enim in meridie, id est in Africa, non esse, nox , sed mendies, juxta illud dictum duas esse partes, imo mullas concisiones. Annun­ de angelo annuntiante pastoribus Christi ortum : tia ergo mihi ubi pascis, quæ oves ad te periment, « Et ccce angelus Uomini stetit juxta illos, et cla- quod ovile illic me jubes amare, cui me debeo ritas Dei circumfulsit illos,» Luc. n, 9. sociare, ne forte fiam velut operta. Illudunt enim Melius tamen accipias per meridiem, Christi cru­ quasi latenti, insultant qua quod Africa sil ad meridiem sita; sed pascas, ubi cubes in meridie, ne incurram in eos cos recto refellit S. Augustinus, serin. 50 De Ver­ qui alia de te dicunt, aliud de te sentiunt, alia do tís Domini secundum Joannem : Primo, quod hæc te credunt, alia de te prodicant, et greges suos sint verba sponsæ, Ul esi Ecclesiæ, quærenlis lo­ habent, et sodales tui sunt quia de tua mensa cum sponsi in meridie, non autem sponsi quie­ vivunt, et nien-æ Ime sacramenti pertractant; ratis sponsam Ecclesiam ; secundo, quod Ægyp- sodales enim dicti sunt, quod simul edant, quasi «04 COMMENTARIA IN CANT1CUM CANTICORUM, cap. I. simul edalcs. » de. Hine idem S. Augustinus, jbrMPt epist. 18 ad Vincentium, per meridiem accipit jus• •* los, a in quibus luce fulgentibus et chántate ferfwr/ . ventibus, quasi in meridie requiescit» Christus. cm. In libro vero De Unitate Ecclesia:, xviii, Christus cubat in meridie, id est, inquit, in iis « qui habent charitatcm, ct non dividunt unitatem. » Quocirca Aponius per meridiem accipit sacras virgines, mo­ nachos et religiosos; nam «justorum semita, quasi lux splendens, procedit et crescit usque ad per­ fectam diem, » Proverb, iv, 18. Audi Origenem, hom. 2 e quatuor: «Si quando sol justitiæ Chrislus Ecclesiæ suæ excelsa et ardua virtutum suarum secreta manifestat, amoena etiam pascua cubilia­ que meridiana videbitur edocere. Nam cum ad­ huc initia habet discendi, ct prima, ut ita di am, ab eo scienti® suscipit rudimenta, tunc dicit Pro­ pheta : Et adjuvabit eam mane diluculo. Nunc ergo quia perfectiora jam quærit, et excelsiora desiderat, meridianum scienti® lumen exposcit,» juxta illud, Psalm, xxxvi, S et 6 : « Revela Domino viam tuam : et ipse faciet. Et educet quasi lumen justitiam luam, et judicium tuum tanquam meri­ diem. » Meridio Rursurn Nyssenus, hom. 2, censet sponsam hic E chv" Pclere Paulum Eucharisti®, qua roborata viam nun. capessat ad meridiem gloriæ coelestis : « Doce me, inquit, dicere piam animam ubi pascas, ut salu­ tari percepta pastione,æterno implear nutrimento, quam qui non comedit, non potest ingredi vitarn œternam; et accurrens ad fontem, divinum po­ tum hauriam, quem tu tanquam ex fonte præbes sitientibus, aquam profundens ex tuo latere, ferro hac vena aperta, quam qui gustaverit, fit fons aquæ salientis in vitam œternam : si enim in his me pascas, me omnino facies cubare in meridie , quando m pace simul dormiens requiescam in luce qu® caret umbra, sole lucente super verti­ cem, in qua tu cubare facis cos, quos tu pavisti, quando tu pueros tuos excipies tecum in cubile. Nemo autem hac meridiana requie dignus cense­ tur, qui non fuerit filius lucis, et filius diei : qui autem ex œquo se separavit a vespertinis et ma­ tutinis tenebris, hoc est, ubi incipit malum, et in quo desinit, is in meridie, ut in eo cubet, collo­ car* calar a sole justitiæ. » Eucharistia recte vocatur mendies, tum quia continet Christum, qui est ipsa lux mundi; tum quia contra omnes tenta­ ciones et concupiscentias meridianum præbet um­ braculum; tum quia confert plenitudinem chari­ tatis. ct deliciarum luminumque cœleslium, juxta illud : * Jesus, etc., cum dilexisset suos, qui erant m mundo, in finem ( amoris, id est extreme ) dilexit eos, » Joan, xiii, 1. Mm 4 -» Anagogice, meridies typus est cœli et cœlestis Mime»- glori® : sicut enim in meridio sol totam suam k vim illuminandi ct calefaciendi exeril, camque toti terræ communicat : sic Christus in cœlo to­ tam quasi divinitatis suæ vim et gloriam exerit, primo in suam humanitatem, deinde in B. Virgi­ nem et sanctos omnes, qua eos in corporo et anima omni lætitia, voluptate bonisque omni­ bus replet, cumulat et beat. In hac vita ergo est aurora fidei, in altera meridies visionis et amo­ ris, juxta illud : «Satiabor, cum apparuerit glo­ ria tua,» Psalm, xvi, vers. 1«. Audi S. Bernardum, serm. 33 : « Overo meridies, plenitudo fer­ voris et lucis, solis statio, umbrarum extermina­ tio, desiccafio paludum, fœlorum depulsio ! O pe­ renne solstitium, quando jam non inclinabitur dies! o lumen meridianum, o vernalis tempe­ ries, o /estiva venustas, o autumnalis ubertas, et ( nc quid videar præteriisse o quies) el feriatio hiemalis! Aut certe si hoc magis probas, sola tunc hieins abiit et recessit. Hunc locum, inquit, tant® claritatis, et pacis et plenitudinis indica mihi, ut, quemadmodum Jacob adhuc in corpore manens vidit Dominum facie ad faciem, ct salva facta est anima ejus, Genes, xxxn, 30 : ita ego quoque te in lumine tuo et in decore tuo per mentis excessum merear contemplari pascentem uberius, quies­ centem securius. Nam et hic pascis, sed non in saturitate; ncc cubare licet, sed stare cl vigilare oporlet propter timores nocturnos. Heu ! nec clara lux, nec plena refectio, nec mansio tuta; ct ideo indica mihi ubi pascas, ubi cubes in meridie. Bea­ tam mc dicis, cum esurio et sitio justitiam, Psal. LXiv, 6. Quid hoc ad illorum felicitatem, qui rcpleti sunt in bonis domus ture, qui epulantur et exsul­ tant in conspectu Dei, et delectantur in lætitia?» Psalm. Lxvii, 4 ;ct paucis interjectis: «Omnia mihi hic cedunt citra perfectum, plura prætcr votum, ct tutum nihil. Quando adimplebis me lætitia cum vultu tuo ? Psalm, xv, 10. Vultum tuum, Domine, re­ quiram: vultus tuus meridies est. Indica mihi ubi pascas, ubi cubes in meridie. Scio satis ubi pascas non cubans : indica mihi ubi pascas ct cubes, » Psalm, xxv!, 8. Hinc S. Augustinus in Psalm, i.tv, per meridiem Meridie», accipit beatam æternitatem : « Vespere, inquit, mane et meridie narrabo ct annuntiabo : ct exau­ diet vocem meam. Evangeliza tu, noli tacere tu, dic quid accepisti. Vespere de pretori lis, mane de futuris, meridie de sempiternis. Ideo ad id quod ait, vespere, perlinet quod exauditur vox ejus; finis enim in meridie est, sed inde non de­ clinatur in occasum. In meridie enim lux excelsa est, splendor sapientiæ, fervor dilectionis. Ves­ pere, mane et meridie : vespere Dominus in cruce, mane in resurrectione, mendie in ascensione. Et enarrabo vespere patientiam morienlis, annun­ tiabo mane vitam resurrectionis, orabo ut exau­ diat meridie sedens ad dexteram Patris. » Mystici et contemplativi per meridiem accipiunt Meridie summum contemplationis ct amoris gradum. Unde S. Laurentius Justinianus, De ligno vitæ, tract, phuoaii De Orat. cap. x, sex contemplationis gradus as- gradua, signat, atque sextum ct summum hunc ponit : «Sextus contemplationis gradus est, quando ani­ mus illa ex divini luminis irradiatione cognoscit, BOS COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. î. quibus omnis humana ratio declinat, ct intelligi- homo. Quarto, addit in meridie, quia ibi sempi­ bilium intclligenlia rationem amittit, et omnem terna meridies est, ibi jugis fervor divinæ clari­ humanam rationem et intentionem transcendit. tatis est, ubi cubat Jesus, ubi quiescit divinitati Hinc emanans fluminis imnetus lælificat animum unita humanitas. Ibi pia mater petebat pasci ab contemplantismeinoriaabundantiæsuavitatis Dei: ipso Deo, pasci cum ipso homine, ibi cum suo in quo gustu cum ad Deiftn lotis præcordiis aman­ Jesu cubare. Quinto, sodales esse apostolos, qui dum facile abducat hominem potentia ejus, et in gentium dispersione quasi vagabantur Evange­ virtus et gloria, majestas, bonitas, bealiludo, ad lium loto orbe circumferentes; petere autem piam contemplanda ejus amabilia per seipsa in affec­ matrem, ne, jam expletis maternis officiis omni­ tum cordis contemplantis elucescentia; hoc potis­ bus, emerita et plena dierum, cum apostolis no­ simum amantem rapit in amabilem, quia ipse in vum subire profectionum cl prædicationis laba­ seipso est quidquid in eo amabile est, qui est to­ rem jubeatur, cui pares erant Ipsi apostoli. Spi­ tum quod est, quia bono amore ipsius boni sic ritus Sancti gralia et cœlesli luce satis instructi. Ne vagari ixcipiam post greges sodalium TtOse intendit pius affectus, ut non se inde revocet, donec unus cum eo spiritus effectus sit : quod RLM. — Pungit sponsa sponsum stimulo zelotycum in eo fuerit perfectum, jam solo mortalitatis piæ, q. d. Indica mihi locum ubi cubes in meri­ velo differt ac dividitur a Sanctis sanctorum, a die, alioqui periculum est ne vagando in tuos summa illa beatitudine supercaelestium, qua ta­ ttmulos ct corrivales incidam, qui te excluso me men in fide et spe ejus, quem amat, in conscien­ sibi in sponsam ambiunt, uti fecerunt sponsi Penelopes. Hebræa, quia cur ero sicut vaga super tia fruilur. » greges sociorum tuorum ? Pro sicut vaga, hebraico viri» TERTIUS SENSUS est, FVOi'D keoteiah, id est sicut amida, operta, PRINCIPALIS, tecta, vel sicut openens se, aut sicut declinans, di- *** . vertens, vagans, errans: alii, sicut incrcpata et ob­ De Christo et B. Virgine. jurgata : ita Pagninus. Unde Septuaginta vertunt, Semai Primo, Honorius Augustodunensis sic de ea ex- ne forte efficiar sicut adoperta super greges soda­ pnmui. pOnit : « Mariæ anima Christum dilexit, ideo om­ lium tuorum. Dro adoperta, grace est nia secreta Patris ei innotuere. Castissima virgo quod S. Hieronymus in versione Origenis vertit, fuit meridies, de Spiritu Sancto splendens ct fer­ cooperta; abi, circumducta; Symmachus et ex eo vens , in quem Christus declinavit æstum libidi­ Theodolion, peuScuivn. id est vaga, vacillans ct errans, nosorum, et cubavit in ejus humilitate, pastus est aut potius circumagitata et rotata, uti lapis rotatur in ejus castitate. Nc vagari, etc. Id est, notifica om­ in funda, ut cum fundibularius majori impetu vi­ enim est fúnda. nibus quod in mc requieveris, ne h eretici dilace­ bret et ejaculetur : Porro, to amicta vel adoperta quintuplicitcr acrent dicentes : Si virgo peperit, phantasma fuit. Et ego vagor per eorum greges, quia in secretis cipi potest : primo, pro meretrice, hæc enim olim r* ‘iult>el conventiculis eorum sum psalmus eorum. » palliolo aut velo se tegere et operire solebat ex pudore, ne agnosceretur, uti patet de Thamar, Hæc vera sunt, sed huic loco minus congrua. SecónSecundo, Rupertus hæc adaptat B. Virgini quæ- Ge/us. XXXVIII, 15; undo Vatablus vertit, o’ ivuns rar tonti Christum triduo perditum, cumque inve­ per greges sodalium tuorum videar palliolata, id est nienti in templo : «Fili, inquit, quid fecisti nobis norctricula; alii, cur ergo quasi quee declinat, et di­ sic? cccc pater tuus et ego dolentes quaerebamus vertit ad greges sodalium tuorum? hoc est, eorum te, » Lue. ii, 48. In templo enim est meridies, id qui se dicunt tuos sodales, cum quidvis aliud po­ csl doctrina veritatis, ct ardens prœdicatio chari- tius sint. Scaindo el melius cooperta, id est lugens, In- Secando, latis. Tertiui. Tertio, idem Rupertus ct Guilielmus, atque ex gentes enim solent caput et faciem velo operire, la*rQS* iis Deirio censent his verbis B. Virginem aspirare præsertim viduæ, quæ lugent mortem manti, <7. d. primo, ad cœlum; secundo, ad Christum suum, Cur te, o sponse mi, absente, ego sponsa tua vi­ ut co fruatur facie ad faciem, q. d. Assume me debor vidua, et lugens tui absentiam velut mor­ quo assumptus es. ut tecum pascar, tccum cubem, tem ? Posset tertio, rbcooperta notare modestiam, ho- TertiG quæ te olim tam devote pavi , ct toties cubitum collocavi. Emissus es olim e sede magnitudinis ncslatem et pudorem virginalem sponsæ, quæ so tuæ, ul mecum esses ct mecum laborares : emitto velat el legit, ne a sponsi sodalibus conspici queat, me nunc de carcero ærumnosæ vitæ hujus, ul lo­ uti se velavit et pallio se cooperuit Rebecca, viso cum sim, et pausem tccum post tantos labores Isaac sponso suo, Genes, xxiv, 65. Sic enim virgi­ materni affectus. Tertio, non addere quem pascat, nes et sponsæ honestæ velant se, juxta præcepaut quos, ul nostrum exerceat intellectum; quia tum Apostoli, I Corinth, xi, 5. Vide Tertullianum non tantum illic suos pascit, hoc est sanctos an­ et ex co S. Cyprianum, lib. De Velandis virginibus, gelos, sed etiam humanitatem suam perennibus et lib. De Habitu mulierum. Ita Orígenes, homil. 1, deliciis divinitatis suæ; unde postea dicetur ipse- quem audi : « Nisi enim tu mihi annuntiaveris, metpasci inter lilia: pascit qua Deus, pascitur qua incipio errabunda jactari; et dum te quiero, in 506 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, CAP. I. aliorum greges incurro; et quia aliorum erubesco, ducitur ac rotatur a omni vento doctrina? ad cirfaciem meam absque mora mox contegere inci­ cum ventionem erroris, n ait Paulus, Ephes, iv, 14. pio. Sum quippe sponda formosa, ct aliis nudam Sodalium. — Primo, Orígenes, homil. 2 ex qua­ faciem meam non ostendo, nisi tibi soli quem tuor, per sodales accipit angelos, quibus Deus Saniti jam pridem deosculata sum. « EIS. Hieronymus, gentium singularem curam distribuit et deman­ qui ? R**p epist. 22 ad Eustochium, ex hoc loco docet virgi­ davit, 7. d. Ne pergentes vager, ct eorum angelis PdOD, nes non cx parte, sed omnino et ex toto debere præsidibus subjiciar, quæ uni spon«o Christo sub­ anjelL velare faciem : « Zelotypus, inquit, est Jesus, non dita sum, ejusque vicario S. Michaeli: hic enim vult ab aliis videri faciem suam, excuses licet at­ nunc præses est Ecclcsiæ, uti olim fuit Synagogæ. que causeris; obducto velamine ora contexi, et Scamdo, Ruperitis per sodales accipit scribas ct quæqvi te ibi. et dixi : Annuntia mihi, ne quan­ pharisæos, 7. d. Ostende mihi, o Christe, ubi pas- Seenni, do efficiar sicut operta super greges sodalium tuo­ cas tuos fideles, ne alioqui recidam in priores rum ; tumebit et dicet : Si non cognoveris te,» etc. meos magistros, puta scribas mosaicos, qui me Ourt), Quarto, S. Augustinus, epist. 48 ad Vincent., ad judaismum et judaicas traditiones ac super­ litem, stitiones retrahant, sicut Magi quærcntes Christum inrozui- ct lib. De Unitate Ecclesia:, cap. xiv : Cooperta, in­ ta. quit, id est obscura, latens ct incognita. Ecclesia duce stella, cum eam velut meridiem se occultan­ enim posita est a Christo in meridie, ut omnibus tem reliquerunt, incideruntin Herodemctscribas, sit visibilis et conspicua : ergo non decet eam qui Christum ct ob Christum Magos alia via in osso coopertam, id est latentem et absconditam, patriam redeuntes persecuti sunt, Matth. n, 16. uti sunlccclcsne donatistarum aliorumque h cre­ Tertio, S. Bernardus, serm. 33, accipit dæmones, ticorum. Sic et Orígenes, qui asserit idcirco Eccle­ præserlim meridianos, qui scilicet licet sint nox, Tertio, siam, vel animam Dei sponsam, requirere Christi id est tenebrosi per malitiam, tamen Christi me­ di mo­ cubicula, et plenitudinem scienti® a Deo postu­ ridiem, id est splendorem et fervorem fraudulen­ ne*. lare, ne videatur e*se una c philosophorum scho­ ter simulant et ostentant, ut fideles ad se alliciant lis, quæ adoperta nuncupatur, co quod veritas et decipiant, juxta illud Ps. xc, 6 : « Ab incursu, apud eos operta sit et incognita. et dæmonio meridiano. Itaque, inquit, nisi cordi Qninto, Quinto el optime, cooperta idem est quod va­ illius,quem forte aliquod istiusmodi dæmonium rrow, gans ct errans, uti vertit Noster : femin® cnim meridianum tentandum acceperit, oriens ex alto ▼4£1DÍ, trnÌ.7 eum domo abeunt, alioque vadunt, honestatis illuxerit verus meridies, qui falsum convincat et causa sese cooperiunt et tegunt. Petit ergo sponsa prodat; non poterit omnino caveri, sed lentabit a sponso locum ubi cubet in meridie, id est in ct supplantabit sine dubio sub specio boni, pro restu persecutionum, ut ad cum confugiat, ne alio­ bono scilicet malum incanto et improvido persua­ qui, inquit, ego, id est fideles mei qui sunt mem­ dens. Et tunc meridies, id est major claritas, ap­ bra mea, præserlim in primitiva, novella et te­ paret tentaos, cum quasi boni majoris imaginem nella Ecclesia, dispergantur, et vagando deflec­ præfert. » tant ad gentes, idololutras, hærclicos et philoso­ Quarto et optime, per sodales accipias hærclicos, Qnirto, phos, ac in eorum errorem inducantur, qui se philosophos cæterosque errorum magistros, qui optime, jactant sodales Christi el veros pastores, doctores- discipulorum greges post se trahere satagunt, ac hifetid, et cited que veritatis, cum sint socii et ministri diaboli. subindechristianos novellos ad se reipsa trahunt: ucodoxh Undo Chaldœus hæc more suo adaptans Judæis : hoc enim hic devitare cupit Ecclesia. Ita Cassio notant Justus, Rupertos, Anselmus ctS. Bernar­ dos tuos juxta tabernacula pastorum,» puta apo­ dus. Sponsus ergo non per se, sed per socios suos stolorum cl doctorum : illos cnim ego tibi præsi- respondet spons® : u exerta vestigio, ut carnalia integumenta non sen­ tias, vestigium mentis tuæ corporalia vincula non creature, ex quarum vestigiis, id est consideraimplicent, ut pes tuus speciosus appareat, etc. (ione, vestigamus et pervenimus ad earum Crea­ Hoc est ergo quod ait : Exi tu in calcaneis gre­ torem, uti docet S. Thomas, 1 part., Quast. V, gum, et pasce hædos tuos in tabernaculis pasto­ ari. 6, et Quæst. XLVH, art. 7. Vide S. Basilium. rum; quia per greges regnum intelligimus, eo hom. li IIesam., S. Augustinum, lib. X Confess. quod potestatis sit gregibus præsidere; praesidet cap. vi, S. Gregoriani, Xll Moral, cap. vm. Ita autem unusquisque sibi quadam potest de regali, S. Antonius per hæc vestigia sponsi cubile, id est si coerceat in se corporis luxus, ct servituti redi­ Dei thronum et gloriam agnovit, uti refert Nice­ gat carnem suam : ideo dicium est, Luc. xvii, 21 : phoros, lib. XI, cap. xLii. Unde S. Antonii hoc erat Regnum Dei intra vos est. Unde pulchre ait ad axioma, imo definitio mundi : a Quid est mun­ animam : Exi, id est exi a servitio, exi a carnis dus? est liber divinitatis. Cœli enim enarrant glo­ imperio atque dominatu; ct exi non in carne, sed riam Dei, et opera manuum ejus annuntiat firma­ in spiritu, exi ad regimen potestatis; ideoque ad­ mentum, » Psal. xvin, 1. Porro, Nyssenus legit, si non cognoscis te ipsam, didit : Pasce hædos tuos, id est, rege ea qu® m sinistra tua sunt. Nam si non regantur, facile la- o pulchra inter mulieres, egredere tu cx vestigiis grebuntur. Coerce petulantiam ct lasciviam tui cor­ gum, et pasce hædos in (vel, ut alii codices habent, poris; edoma leves motus : pasce eos uon in pro ) tabernaculis pastorum : sicque explicant : corporeis tabernaculis, sed in tabernaculis pas­ « Anima, quæ ex nigra facta est pulchra, si est torum qui regere gregem norunt. Sunt enim ama­ tibi cure, ul longo tempore duret gratia el decor bilia tabernacula Israel, sicut nemora obumbran­ tuæ formæ, ne aberres posi vestigia eorum qui tia super Humen. » Hoc est quod Deus Abrahæ, praecesserunt; sequere rationem, non vulgarem dum eum ad se evocaret, precepit, dicens : « Egre­ hominum consuetudinem rationis expertem; non dere de terra tua, et de cognatione tua, et de domo aspicias ad pecudum vestigia, quæ per calces eos patris lui, » etc., Gen. cap. xii, i. Hinc Joannes Car­ significant, qui vite terrón® sunt affixi, etc. Non melita sic explicat : Egredere, id est temetipsam est enim apertum an sil hædorum semita ea quæ interseca, mediamque concido, ita ut mentem ab apparet, quam tu sequens, propterea quod a to appetitu distermines, ac duo quasi agmina con­ non cernantur, qui vestigiis suis vitam triverunt. stituas: altero quidem in agmine appetitum sen­ Postquam vitam transmiseris, et in mortis stabu­ tientem, effrenesque ipsius motus recensebis; ab lo inclusa fueris, timendum est ne in gregem hoc vero agmine lucnlem voluntalemque segre­ hædorum ascribaris, qui ad sinistram collocandi gabis, allerumque numerabis agmen, in quo sunt, quos ignorans eorumque vestigiis inh vrcns, leips&m repones, ct, indicto bello, agminis primi secuta es. » El Orígenes qui sic exponit, g. d. «Si colloquia commerciumque vitabis. Sic viam arri­ non cognoveris te, quoniam regis es sponsa, ex pies luceque frueris. « Abi post vestigia gregum a me facta formosa, id tibi erit m pœnam, quod tuorum, » hoc est, post greges tradere, non ut a novissima fies in vestigiis pastorum ; idque non motibus appetitus effrenis traharis, sed ul quasi inter oves el justos, sed inter hædos el peccatores, 510 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, CAP. I. cum quibus habitans non poteris habere partem ad Salomonem, quasi sponsam ad sponsum : quo fltdi. mecum. » Huc accedit S. Gregorius : a Per hœdos, symbolo significatur sponsam cum sponso simi­ immundæ cogitationes designantur; per lem esse equo et equæ eumdem matrimonii vil®» tabernacula pasturum conventicula hærelicoruiu que currum pari consensu trahentibus; a jwjo exprimuntur. Qui ergo pugnare nescit, juxta ta­ enim hoc equorum, matrimonium dictum est ronbernacula pastorum hœdos pascit : quia quisquis jugium, quod conjuges siul, quasi duo equi ad obsistentibus lentalionum gladiis viriliter non re­ eumdem currum conjugati, ul matrimonii opera sistit, immundas cogitationes quasi hœdos lasci­ paribus humeris sustineant, ejusque difficultates vos in corde nutrit, el efficitur ei similis, etiam paribus viribus superent. Rursum hoc symbolo qui a fide recedit. Animavero quæ sponsa Christi significatur sponsam debere se moribus viri ac­ effici concupiscit, qualiter se habeat, Christus eam commodare, el hunc vicissim spons» infirmitati docet, cum ei per comparationem protinus dicit: se attemperare, sicut in curru trahendo equi ju­ Equitatui meo in curribus Pharaonis assimilavi gales alter alteri se accommodat. Significatur ergo te, amica mea. » liac eguœ metaphora mutuus sponsi et spons» El S. Bernardus, serm. 35, qui hæc accipit ul amor, mutua observantia, mutua concordia, mu­ comminationem, q. d. Si ignoras, id est si non tuus labor, mutua obsequia et officia. Sic Lyricus consideras, non æslimas, non contemplaris im­ comparat virginem speciosam equæ : mensa bona coelestia, quæ tibi partito dedi, par­ Quæ vehit latis equa trima campis, tilo promisi, u egredere de sanctuario meo, corde Ludit exsullim, meiuiLpie tangi. tuo, ubi secretos sacrosque veritatis ac sapientiæ sensus dulciter haurire solebas, et magis tanquam Notum est proverbium : Equa Thessala. Igitur equa E,lru de sæcularibus, pascendis et oblectandis tuæ car­ notat primo, Ecclesiæ velocitatem : equæ enim ve- tat quanis sensibus intricare. Hœdos quippe (qui pecca­ lociores sunt equis, ut maxime liquet in Hispanitum significant, el m judicio collocandi sunt a si­ cis: ita Theodoretus: Sponsus, ait. cum sponsam t.-deni nistris) dicit vagos el petulantes corporis sensus, amoris æstu percitam, et ad se festinanter curren- velocitiper quos peccatum lanquam mors per fenestras tein cerneret, equæ æripedi illam similem asseintravit ad animam. Cui el bene congruit quod ruit. Secundo, ejus obcdienliam et mortificatio- Secundo, sequitur in Scriptura : Juxta tabernacula pasto­ nem, quod cum in gentilismo viveret indomita, rum. » jam jugo Christi cervices submiserit. Ita S. AniB Denique Ruperlus hæc adaptat B. Virgini, quæ brosius, serm. 2 in Psal. cxvm. Tertio, amplilu- Tertio, VirgioZ pulcherrima fuit omnium non tantum femina­ dinern, quod celerrimo per totum orbem diseurdu*m’ rum, sed ct creaturarum omnium, in cujus utero reril, Cbristique fidem propagarli. « Cœpit sponsa diuun. quasi in templo, imo quasi m cœlo Christus cu­ (Christi), ait idem S. Ambrosius, concordiact man­ bavi!, quasi Christus ei dicat : Cum non ignores suetudine populari, esse sublimis, et toto circum­ te ip. tim®, generosissimo) et pulcherrimæ, qua præ das m sodales, id est æmulos meos ac tuos : quare deliciit ipse utebatur in agitandis curribus Pha- quæsiisti, ubi cubem in meridie, ut sub umbra laoms; vel qua Pharao filiam suam curru vexit mea ub omnibus hostibus luta securuque quics- Tertio, currus PharaoDis, io mari Ru­ bro sub­ mersi. 511 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. U cas, ac hœdos tuos petulantes pascas et compes­ Canticum hoc. lia Chaldæus quem audi : « Quando cas juxta tabernacula pastorum : video te ad egressi sunt filii Israel de Ægypto, secuti sunt tantas difficultates, persecutores et hostes expa­ Pharao et exercitus ejus post eos in curribus, et vescere ; addo ergo tibi animum, dicoque me libi in equitibus, et erat via clausa eis a quatuor par­ daturum vires ct robur tantum, ut similis esse tibus : a dextris et a sinistris erant deserta plena videaris equitatui bellico, quem Salomon compa­ serpentibus ignitis; el po»t tergum eorum erat ravit a Pharaone, quo hostes omnes superes. Ad Pharao impius, el exercitus ejus; et s militer ante bellum enim te voco, ac per te lotum mundum cos erat mare carectosum. Quid f cil ille Sanctus mihi subjugare destino, ut principem mundi dia­ et Benedictus? revelatus e^t in virtute potenti» bolum cum loto suo presidio inde exigam; et suæ super mare, cum suffocatu* est Pharao, ct quos ille in captivitatem redegit fratres meos, suœ exercitus ejus, et currus, et equites, et equi ejus; libertati restituam. Nimirum anostolos virosque ct similiter periisset Israel, nisi Moyses propheta apostólicos ex te submittam, qui velut equi ge- extendisset manus suas in oratione coram Domi* nero>i maria terrasque celerrime percurrant, et no, et avertisset iram Domini ab ipsis; et aperue­ me ipsis velut inequitantem per medias hostium runt ipse ct ju*ti generationis ilbus os suum, el acies invehant, ac populos undequaque proster­ dixerunt canticum, et transierunt m medio maris nentem circumferant. Per me namque sola mea careclosi per siccum, propter meritum Abraham prepotenti dextera fretus, fortia el admiranda et Isaac et Jacob, dilectorum Domini. » Huc & ce­ facinora edam, atque arduum et memorabile hoc dit Orígenes, qui sic exponit: « Si vis intelligere, bellum tua, quasi victoris equi et equitatus opera osponsa, quomodo scire te debeas, cognosce cm conficiam, vincam el triumphabo. Hinc S. Joannes te comparaverim, ct tunc videbis talem te esse mundi per apostolos ad Christum conversionem quæ turpari non debeas, cum luam speciem co­ vidit repræsenlari equo albo : « Ecce, inquit, gnoveris. Assimilala enim es equitatui meo in equus albus, ct qui sedebat super illum, habebat curribus Pharaonis : siquidem quantum differì arcum, et data est ei corona, el exivit vincens ut equitatus meus ab equis Pharaonis, tanto inebor vinceret, » Apoc. cap. vi, 2. Hac de causa spon­ es filiabus omnibus, tu amica mea. » Hay mo vero per equitatum Dei accipit ipsos fihos sam Ecclesiam, cap. vi, 9, comparat castrorum Israel salvatos m mari Rubro, quibus similis fit aciei ordinate. Rursum, cumis Pharaonis cum Aponio, Boda Ecclesia, quando per aquam baptismi salvatur. Symbolice, Sotomajor o nset hunc esse equi- Symbol et S. Bernardo accipi possunt, non quos Salo­ mon emit a Pharaone, sed quos Deus prostra­ latum amoris, quo sponsa devicit, sibtque devinvit in mari Rubro, q. <1. Tu, o Ecclesia mea, a xit sponsum, 7. d. Equidem, o sponsa diarissima, me assitnilaberis equitatui meo, quem opposui ut primum te vidi, totum me penitus (ibi devin­ equitatui el curribus Pharaonis, cum pro Mose ct xisti, el plane animum meum quasi expugnasti Uebrœis pugnans cos profligavi, et in mare de­ eximia specie et pulchritudine tua, u quare ejus absentiam defiet, ut crebro ejus tris lui ; cl concupiscet rex decorem tuum. O sanc­ geme madeant piarum lacrymarum imbre. Turtur ta anima, sola esto, ut soli omnium serves leipvduib- enjm monogamus est, et femella, amisso conjugo, snm, quem cx omnibus libi elegisti. Fuge publi­ òdiutix aquas vitat limpidiores, ne se in aquis conspecta cum, fuge et ipsos domesticos; secede ab amicis conjugis recordetur. VidcuB autem ideo in turtu­ et intimis, etiam cl ab illo qui tibi ministrat. An ribus frequentiores sunt, quod mares ut refert nescis te verecundum habere sponsum, el qui ne­ Aristoteles, lib. IX Ihstor. anim. cap. vu, citius quaquam suam velit tibi indulgere prœsentiam mori soleant, et minus vivaces sint. Hinc illud præsonlibus cæterts? Secede ergo, sed mente, non Virgili! : corpore; sed intentione, sed devotione, sed spi­ ritu. n Et post nonnulla: «Solus es, si non com­ Nec gemere aena cessabit turtur ab ulmo. munia cogites, si non affectes præsentia, si de­ Turtur ergo symbolum est primo, monogamia?; spidas quod multi suspiciunt, si fastidias quod secundo, viduitatis; tertio, fidelitatis. Unde Goro- omnes desiderant, si jurgia devites, si damna non pios Becanus in Sóxonfcts ab hebreo Tin tor, et sentias, si non recorderis injuriarum. Alioquin latino turtur, dictum putat cimbricum el bclgi- ncc si solus corpore es, solus es. » jum (rou, id est fidelitas per metathesin, et trouTertio, turtur suo luctu repræsentat animara T• • , bnotlt». bali nummus exstat, ex quo visitur femina gestans perantem, orationi et compunctioni deditam; quæ turturem cum hoc lemmate: «Militum fides,n q.d. gulam et libidinem refrenet per temperantiam, Sicut turtur fida est suo compari, sic miles fidus iram per patientiam, pusillanimitatem per forti­ sit suo duci. «Turtur, aitS. Gregorius, postquam tudinem, etc. : ita 1res Patres apud Theodoretum. parem suum perdiderit semel, nunquam alteri so Turturi enim pro cantu cst planctus; unde vox jungit, sed semper solitaria habitans in gemitu turturis fuit vox S. Magdhlenæ plangentis sua pec­ perseverat, quia quem diligebat non inveniens, cali: hinc turtur gemebundus notat animam me­ quæril : sic sancta quoque anima, cum a spongo ditabundam, quæ. gemit cl lug« t suas aliorumquo suo absens est, ab ejus amore non recedit, sed in culpas et n rumnas hujus peregrinationis et exsilii ejus desiderium semper anhelat ct gemit ; et dum nòstri. Hinc quoque turtur symbolum estsajiien- Turin illum quem valde diligit, non invenit, quia ab liæ : nam « cor sapientium ubi tristitia est :cor cl «ymboomni tdfcno amore sc retrahit, quasi in genarum slullorum ubi lætitia, n Eccle. vu, 5; hinc ct pro-lum verecundia cast «talem cordis ipso habitu et actu verbiurn : «Garo turturis cibus cst sapientium : » p‘cü ** exteriori ostéhdit; » ctS. Bernardus, De if odo bene nam, ut docet Aldrovandus in Turture, turturis mendi ad Sororem, cap. x : « Pulchra» sunt genae, caro non cra^-um, sed tenuem dat succum, qui inquit, sicut turturis. Natura turturis est, ut si per facile in subtiles spiritus animales convertitur; cr asionem piTdiderlt conjugem, alterum amplius hi enim appositi sunt planeque subserviunt medi­ uui» quærat. O sponsa Christi, assimilare et tu tationi cl contemplationi. Hfric rursum turtur me- COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. I. 515 ditabundus typus est providentia;, quæ futura rum corona; at sponsa hæc externis hisce orna­ præmeditatur et prospicit, testo Pierio m Hurog.; mentis non eget; ipsa sibi ornamentum, ipsa mar­ undo illud, Jerem. vm; 7 : « Turtur, et hirundo, garitum est, ac vere Margarita nominari potest: ita Orígenes, Theodoretus et S. Bernardus. Huc et ciconia, custodierunt tempus adventus sui. » Ouvto, Quarto, S. Bernardus, semi. 40, per genas accipit facit illud S. Hieronymi ad Eustochium : < Marga­ rectam intentionem, quam Christus oculis com- rita est sermo Dei, et cx omni parte perforari po­ ufltio. paravit, Matth. vi, 22; oculos autem circumdant test. » Est disparata hic comparatio, prius enim cl sustinent genre; unde Cicero, De Natura (lea­ genas sponsæ comparavit turturi, hic collum com­ rum : « Genre, ait, ab inferiore parte tutantur ocu­ parat monilibus : sic enim Hebræi disparata sæpe los subjectos, leniterque eminentes. Suntque bi­ combinant. Unde cap. iv, vers, i, oculos sponsæ ure, quia in intentione considerari debent duo, comparat columbæ, dentes gregibus, labia vi Ire scilicet res cl causa, hoc est, quid intendas, ct coccinea;, genas fragmini mali panici, collum .‘ar­ propter quid intendas. » Audi Plinium, lib. XI, ri, ubera hinnulis. Addunt nonnulli turtures sæpe T cap* XXXVII : « Infra oculos maire, quas prisci ge­ esse torquatos plumis colli exstantibus, ideoque 12 nas vocabant, duodecim tabularum interdicto sponsæ huic torturera dari torquem et monilia. radi a feminis eas vetantes ; pudoris hæc sedes : PRIMUS SENSUS ibi maxime ostenditur rubor; infra eas, hilarita­ ADÆQUATU8, tem risumque indicantes bucero ; » et paulo ante : « Graviores alitum inferiore gena connivent; ea­ De Christo et Ecclesia. dem nictantur, ab angulis membrana obeunto. Proprie collo quod oneri et jugo, æquo ac ca- c Columbro ct similia (ut turtures) atraque conni­ vent, etc. Extremum ambitum geme superioris pili subjicitur, significatur subjectio et obedientia ° antiqui cilium vocavere, unde et supercilia. Hoc Ecclesia?, qua Christo sponso Deique legibus per ° vulnere aliquo diductum non coalescit. » Talis omnia obedit, quæ eam non tam gravat quam prorsus est intentio, œque ac castitas et pudor vir­ ornat, uti monile, juxta illud. Prov. i, 8 el 9 : « Audi, fili mi, disciplinam patris tui, et ne dimittas le­ ginalis. gem matris tuæ : ut addatur gratia capiti tuo, et TERTIUS SENSUS torques collo tuo. » Vide ibi dicta. Hinc sicut col­ PRIXCIPALIS, lum non est rigidum, sed tortile et versatile ia De Christo et B. Virgine. omnes partes, quo caput jussent, ideoque rotun­ Pulchra genat notant eximiam puritatem et vere­ dum : sic et obediens, agilis el versatilis est ad cundiam B. Virginis, quæ ul turtur assidue geme­ omnia opera quæ superior praeceperit. Audi Aris­ bat mortem turturis, id est Christi dilecti sui : totelem, lib. IV De Parlib. animal, cap. x : «Col­ nam, ut ail S. Hieronymus, lib. I Contra Jooin. : lum arteriro gratia habetur ; quippe quod eam at­ a Turtur avis pudicissima, semper habitans in su­ que etiam gulam protegat, amplexuque suo lucablimibus, typus est Salvatoris. » Hinc et ipsa pro tur. Hoc cœteris animalibus fl-xibile el vertebris filio in Purificatione obtulit par turturum, aut duos compactum est; at lupo et leoni osse perpetuo pullos columbarum, Luc. n, 24, ac cum Joseph riget. Commodius enim ad robur, quam ad cœmarito suo servavit castitatem, non tantam con­ teros usus collum iis esse natura voluit. » Unde jugalem, sed ct virginalem, ac post ejus mortem, Chaldæus vertit, st quam pulchra sunt dorsa eorum, B. Virgo vidualem. Hinc api comparatur : apes enim copu- ut sustineant dorsum praccplorum meorum » et sint api com- Jam carnalem nesciunt, sed virgines concipiunt super cos sicut jugum super cervices bovis, qui arat ,4UU' puriuntque suos fœtus, uti B. Virgo miro modo in aratro, ct sustentat se el dominum swan. Sio et in se copulavit virginitatem et fœcuudilatem, sive Theodoretus el alii passim. Hinc pruno, in Scriptura, quin et apud profanos, maternitalem. Audi S. Ambrosium, lib.l Dc Vir­ gin.: «Digna virginitas, quæ apibus comparetur, collum flexile, submissum denotat ct obsequen­ sic Laboriosa, sic pudica, sic continens. Rore par­ tem ; collum vero durum, rebellem et contuma­ citur apis, nescit concubitus, nulla componit; ros cem . Unde illud, Isai. xlviu, 4 : « Scivi quia durus quoque virgini osi sermo divinus, quia sicut ros, es tu, et nervus ferreus cervix tua, et irons tua Dei verba descendunt. Pudor virginis est inteme­ tereti. » Secundo, sicut collum medium est inter caput rata natura; parius virgini< fretu* labiorum, ex­ et oorpus, ac capitis iniluxum el spiritus excipit, pers amaritudinis, fertilis suavitatis. « hri» Coi.LIM TUUM SICUT MOXILIA. — Noster CUm Sop- derivalquo in omnia membra, alque illa capiti tuQgintft legit annro cacharuzim, id esi suut mo­ conneclil et subordinai : sic et obedientia jungit nilia, jam legunt 0»mri3 barharuzim, id est in subditos superiori, ejuiquo præccptaet consilia, monilibus, q. d. Collum tuum circumdatum est spiritum et virtulein in illos derivat. Tertio, sicut collum continet arteriam, qua vita­ monilibus. Porro Pagninus et Rabbini charuzim interpretantur torques el margaritas perforatas filo lem halitum trahimus, el gulam qua in stoma­ copulatas: solent enim malronæ, ut decorem sibi chum cibum trajicimus : sic obedientia menti vi­ concilient, collum ornare torquibus ei margarita- tam, viUlemquO spiritum aspirat, ac cibum nou 316 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. í. corporalem, sed spiritalem voluntati, quæ quasi ada accipit obedient iani Christi usque ad mortem: stomachus est animæ, subministrat. Audi Aristo­ hæc enim totam vitam ejus redimivil, id est cir­ telem, lib. I Hist. animal, cap. xn : « Collum quod cumdedit et decoravit; obedientiæ ergo Christi inter pectus et faciem est, cujus pars prior guttur, censet comparari obedientiam Ecclesiae : « Magna-, posterior gula, quantumque colli ipsius cartilagi­ inquit, in hoc laus sponsæ est, magna Ecclesia) neum priorem obtinens situm, vocem transmittit gloria, ubi imitatio obedientiæ ejus exæquatur et halitum, id arteria nominatum est : at vero obedientiæ Christi, quem imitatur. » Nyssenus autem tò ¿puíaxwc, id est redimicula, quantum interius carneum spinæ præjacet, gula id est portus, co quod torques dicitur : pars autem posterior colli extima, cervix derivai ab appellata est. » Idem, lib. Ill De Part, animal. curventur instar portus, qui lunæ falcato formam cap. m : n Collum, ait, capiti subjacet iis, quæ id habet; unde dicta Panormus, nobilis Siciliæ civi­ habent animalibus : non enim omnia habent, sed tas, q. d. Omnis portus, vel per omnia portus, eo ea l mlum quibus sunt parles illæ, quarum gratia quod naves undique illucconveniantet confluant. collum conditum est, hoc est guttur, et quæ gula Obedientia ergo religioso est quasi portus, quia Obedhn. vocatur ; guttur spiritus causa datum est, hoc enim conira omnia pericula et lentationes præstat ei t,a t**spiritum animalia trahunt cl reddunt, et respi­ securitatem, ut conscientia quieta et tranquilla vi- lUi’ rando,etexspirando: quamobremqute carentpul- tam omnem exigat in lætilia. Quocirca Climachus, mone, collo etiam carent, ut genus piscium : gula gradu 4 : « Obedientia, inquit, est perfecta abne­ est, qua cibus et potus devoratur, itaque ea quæ galo propriæ animæ el proprii corporis, mors carent collo, gulam hæc manifestam non habent. » voluntaria, vita sine sollicitudine, navigatio sine Hinc sicut gena notant virgines in Ecclesia, sic damno, sepultura voluntatis, via humilitatis, et collum denotat monachos et religiosos, quorum quasi si quis dormiendo iter faciat. » Idemque professio est obedienlia, juxta illud : « Collum addit : « Vivere in obedienlia nihil aliud esse, vestrum subjicito jugo, cl suspiciat anima vestra quam suum onus aliorum humeris imponere, na­ disciplinam, » Eccli. li, 34. « Injice pedem tuum tare super aliorum ulnas, et sustentari in aquis in compedes illius, et in torques illius collum ne mergamur, sed sine periculo hoc grande pe­ tuum. Subjice humerum tuum, ct ne acedicris lagus hujus vito transeamus, et quidem brevis­ vinculis ejus, » ibid. cap. vi, vers. 25. Et : « Liga sima navigatione. » Causa a priori est, quod obeea in corde luo, clcircumda gutturi luo, d Prov. diens regatur a Deo : Deus enim superiores illi vi, 21. Sicut enim torques totum collum ambit et constituit, per quos eum gubernat. Quis autem complectitur, sic obedientia totum religiosum, errare metuat, gubernante et ducente Deo, imo omnesque ejus actiones, totamque vitam complec­ jubente? Scitum est illud Christi : a Qui vos au­ titur, ut nihil ei agere liceat, nisi quod superiori dit, me audit, » Luc. x, 16. libeat. Insuper, sicut torques c margaritis contex­ SECUNDUS SENSUS tus plurimas continet margaritas, sic obedientia omnes virtutes. « Sola virtus est obedienlia, quæ PARTIALIS, caderas virtutes menti inserit, insertasque custoDe Christo et anima sancta. 0 rdiea- dii, » ait S. Gregorius, XXXV Moral, cap. x. Quarc • 1 obedientia est corona et rosarium virtutum omCollum, id est status subjectionis monet ani- coiinm lirio* ninni» mam, primo obedientiæ, quam debet Deo et su- «thumb lucu Porro pro monilia Septuaginta vertunt, ¿pudaxcx, perioribus; secundo, humilitatis; tertio, patientiæ : j!* quod primo, S. Ambrosius, serm. 3 in Psal. cxvm, hæ enim duæ sunl comites, imo fulcra obedien- Mon­ vertit, redimicula, g. d. Obedienlia collum obe- ito , sine quibus illa stare nequit ; ita S. Ambro- lladientis et religiosi non tam deprimit, quam redi- sius, lib. De Isaac ct Anima, cap. iv : a Laudatur, !.. uni inil.ct instar torquis decorat et coronat; hinc re- inquit, anima, quod coelesti sibi illuminante prær- s * ligio dicitur a religando, quod mentem antea a ceplo jam speciosa, jam pulchra sil, quæ vultu ■°* Deo per peccatum divulsam religet Deo; quid præferat castitatis decorem , et redimicula cervi­ autem nobilius quam religari el copulari Deo? cis attollat, in qua sunt patientiæ ct humilitatis Audi S. Ambrosium : « Cervix tua sicut redimi­ insignia. » Quocirca S. P. N. Ignatius in regulis cula. Portale Christi jugum; suave est , si orna­ modesti® sancit, ut nostri cervice nonnihil inflexa menta putes cervicis tuæ esse, non onera; attolle incedant, ul hac forma humilitatem et modestiam ergo oculos tuos ad Dominum Deum tuum, et præ se ferant : a Caput, inquit, teneatur rectum quærc Deum, et invenies. Erige cervicem; redimi­ cum moderata inflexione in partem anteriorem, cula, non vincula geris. Muta quoque animalia ad neutrum latus deflectendo. Oculos demissos redimiculis gaudent, et phalerari sibi magis, ut plurimum teneant. » Ita incessit Christus Do­ quam nudari videntur. Genæ sicut turturis prode­ minus, de quo sic scribit Nicephorus, lib. 1 Hist. rent insignia verecundi®; redimicula cervicis, li­ cap. xi. : a Collum ejus sensim declive, ila ul non bertatis attollent fiduciam : leve enim jugum Chri­ arduo ct extenso nimium corporis statu esset. » sti, et ideo cervix eo non premitur, sed levatur.» Audi et 1res Patres apud Theodoretum : « Col­ Hinc Orígenes, hom. 2 ex quatuor, per redimi- lum pulchrum cflectum est sicut monilia. Neque COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. L 517 enim tibi ferreum est collum, ut propter super­ lum monilibus atque fulgentibus gemmis, » uti biam flecti nequeat, sed propter modestiam facile fuse refert S. Ambrosius, Serm. 90. Secundo, Nyssenus, hom. 3, per collum censet no- C^iom verti possit, ut monilia ex auro elaborata : cujus ar quidem auri probitatem ac puritatem, humilitas tari circumspectionem, et providentiam anime Mt camn*\> tua simplicitate non ficta imitatur. Quod si mi­ sanctze: a Sicut enim equus, inquit, collum in or­ lio. nime simulatam humilitatem monile significat, bem gyrans, ad omnes gressus aspicit necubi in ut dictum est sponsæ Christi collum tanquam mo­ saxa impingat, aut in fos«am ruat, sed inoffenso nilia commendatum, et virtutum indicat multitu­ pede gradiatur: sic anima >ancla omnes suas ac­ dinem, et implicitam in singulis virtutibus humi­ tiones et gressus prospicit, et circumspicit, ne­ litatem. Quemadmodum enim monile rechi figura cubi labatur aut cespitet, sed directo cursu ad prius ab artifice conflatur, deinde in circulum ac­ Deum festinet.» Huc accedit Justus Orgelitanus qui commodate ad usum circumflectitur : sic homo per collum accipit contemplativos, qui legem Dei virtute perfectus, cum absoluta vitæ moderatione ruminantes, earndem docendo in alios effundunt : rectus sit, cætcris compatiendo per humilitatem hi enim sunt Ecclesiœ monilia. Tertio, S. Gregorius, in Psalm. v peznit., per cal­ Colto* flectitur, atque dimittitur. » Subdunt deinde col­ eit flÉr lum esse rationem : a Ad collum humilitate cir­ lum accipit fidem : « Collum, ait, fides est, per cumdatum , est animi ratio, quæ ut collum reli­ quam Deo fidelis quisque jungitur, et quasi per quo corpori caput conjungit, sic ipsa mentem cum collum capiti suo Christi Ecclesia, quæ ejus est sensibus connectit, dum ex virtutum habitu men­ corpus, unitiir; et quia fides sine operibus mortua tem peractiones sensibus applicat, sensusque rur­ est, quasi collum sponsæ monilibus circumdatur, sum ex virtutum præscripto ad mentem reducit. dum fides sanctae animæ operibus decoratur, id­ Flectitur item per humilitatem, dum non ex pro­ eoque ei dicitur : Collum tuum sicut monilia. » pria extollitur dignitate, sed ex pulveris ac mate­ S. Bernardus vero, serm. 41, per collum accipit intellectum purum et simplicem : « Annou, inquit, ri© abjectione demittitur. » RdkioHac de causa religiosi collo injiciunt scapulare, siquidem tibi videtur colli quodam modo vice ionitn æque ac pontifices in lege veteri collo injiciebant fungi intellectus, per quem tua anima trajicit in se n obe- qphod, quod ulrosque ¡idmonet obedientiæ et pa- spiritus vitalia alimenta, atque in quaedam trans­ dkntu tientiæ, sicut monile c collo pendens virgines ad- fundit viscera morum affectuumque suorum? Hoc àdmonei. monc( pudiciliœ, ac viros generositatis, virilisque ergo sponsæ collum, id est purus et simplex in­ tellectus, cum nuda et aperta veritate satis per Monile a virtutis. Inde enim dictum est monile, quod virdte um° a(imoncai' Namprimnm ob aliquod egregium scipsumrenileat; non indiget ornamento; sed ip­ ' ‘uu 1 facinus dari solebat ingenuis juvenibus; unde Ovi­ sum magis, tanquam pretiosum monile, animam decenter exornat, ac proinde simile monilibus dius, X Metamorph. : ipsis describitur. Bonum monile veritas, bonum Dat digitis gemmas, dat longa monilia collo. puritas sive simplicitas, bonum plane monile sa­ Sic et græcum id est monile, alludit ad pere ad sobrietatem. Philosophorum vel haereti­ iftw, id est impetum et impulsum, quod illum ad corum intellectus non habet hunc m se puritatis præclara virtutis opera viris et viraginibus in­ veritatisque nitorem; et ideo multam curam ge­ jiciat; sicut hebræum TTMI charuz , id est monile runt ipsum colorare et fucare phaleris verborum, vel torques, alludit ad pin charuto, id est expe­ et versutus syllogismorum, ne, si nudus appareat, ditus, strenuus, acer ad heroica facta : tali enim falsi etiam appareat turpitudo. » Symbolice, Cassiodorus , S. Gregorius, Reda, Cotium debentur monile et torques. Unde T. Manlius a torque, quem Gallo ad Anienum occiso detraxit, Aponius, Philo Carpathius et Anselmus per collum accipiunt doctores et praedicatores. Audi S. Gre­ Torquati cognomen accepit, teste Livio. Torqna- Rursum, militibus ob rem strenue gestam , a goriani hic : a Per collum sponsæ prædicatores u. qui? jucc (orques aureus in collum injiciebatur, inde- sanctæ Ecclesiœ designantur. Monilibus prædica­ que torquati dicebantur, cranique duorum gene­ tores comparantur, vel quia Ecclesiœ sunt orna­ rum, simplares et duplares, a Torquati, inquit Ve­ mentum, vel quia Ecclesiam muniunt ut pectus mo­ getius, lib. II, duplares, torquati simplares erant: nile, vel a rotunditate, id est perfectione. In moni­ quibus torques aureus solidus virtutis premium libus gemmæ in auro ponuntur. Per aurum quippe fuit, quem qui meruisset, prater laudem, inter­ sapientia, per lapides opera exprimuntur. Collum dum duos consequebatur annonas, duplares duas, ergo sponsæ sicut monilia exsistit, quia quihbet simplares unam. » Sic torque ct monilibus a Chri­ rectus Ecclesiœ predicalor, el sapientia interius se sto sponso decoratam se gloriabatur S. Agnes, induit, et opera exterius exercet, quæ in sapientia dum præfccti urbis filio suas nuptias ambienti, videt. TERTIUS SENSUS cum stomacho respondit : •< Discede a.me, fomes peccati, pabulum mortis, nam multo te nobilior PRLXC1PALIS , ditiorque sponsus subarrhavit me; qui cum sit De Christo et B. Virgine. rex cœli et terne, aureo vestitu ornavit me, et aures meas decoravit insignibus margaritis, et colHæc omnia jam dicta pra omnibus eximie con- COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. I. BIS veniunt R. Virgini. Insuper Rupertos per monile sive manus, sive caput, sive aliud membrum cin­ colli accipit silentium R. Virginis : « Sicut, inquit, gant et ornent. Proprie tamen sunt capitis et colli, □lonilia muniunt matronarum pectora pudica, ut indicat S. Hieronymus ad Marcellum, epist. 13, unde et dicuntur monilia, ecr quod pectus mu­ ubi laudans B. Asellam : a Aurum colli sui, in­ niant, ne quis extraneus, id est impudicus ma­ quit, quod murenulam vulgus vocat, quod scili­ num suam injiciat : ita et collum tuum munit cet metallo in virgulas lentescente, quadam fle­ verba tua, non solum ne quid otiosum aut no­ xuosi ordinis catena contexitur, absque parentibus xium, sive inordinatum per vocem erumpat; ve­ vendidit. » Quem secutus Cassiodorus : « Murerum etiam ne ipsum bonum tuum, secretum tuum, nul®, ait, ornamentum sunt colli virginalis ct divinum mysterium tibi creditum, leviter viam puellaris : videlicet virgulæ auri perplex®, inter­ vel vocem inveniat, ut auris aliena, sive filia ali­ mixtis nonnunquam pulchra varietate subtilisai» qua, quamvis videatur esse filia Jerusalem, quæ mis argenti filis. Et hoc est quod dicit vcrmicu* forte custodire nesciret hujus modi margaritas, latas argento, hoc est, in modum vermium terre­ sicut custodiri oporteret propter porcos, inaxime- norum , quos lumbricos dicunt, distinctas el inter quo propter Herodem et ejus complices, intelli- se conjunctas. Murenul® autem dicuntur a simi­ gat. Vere igitur pulcherrima mulierum, pulcher­ litudine piscis marini, qui murena vocatur. » Unde rima in genis, pulcherrima in collo, id est tam Aponius legit, catenulas aureas faciemus, quas non oculorum quam verborum tuorum moderamine collo, sed auribus ornandis tribuunt S. Anselmus ct Bernardus. MeliusJustus Orgelitanus: « Murenu­ decentissimo. » la, ait, sunt ornamentum a capite descendens, quo Vers. 10. Murenulas aureas faciemus tibi, vermi­ cervix ornatur. »> Denique murena dicitur a pópetv, culatas ARGENTO. id est fluere, ait Eustathius, eo quod, teste Ma­ crobio, præ pinguedine in summa aqua fluitet, Viri* MURENULAS AUREAS FACIEMUS TIBI , VERMICULATAS nec se mergere possit, sole nimirum torrefacta. argento, — g. d. Aureis obedientiæ legibus, ct regulis argento sapienti® dispunctis te decorabi­ Unde Martialis, lib. XIII, epigram. 77 : mus. llebræa, catenulas auri faciemus tibi puncta­ Quæ Datai in siculo grandis murena profundo, tas argento; Septuaginta, similitudines vel simula­ Non valet exustam mergere sole cutem. cra auri (Symmachus insignia aurea, quinta edi­ tio tortilis auri) faciemus tibi cum stigmatibus suis Sic pariter circa collum fluitat murenula aurea, distinctionibus argenti; Symmachus, cum varieta­ et solis radiis percussa cflulgurat. In Hebræo cstmn thore, quam vocem Vulgatus tibus; quinta editio, in miliis, id est in punctis minutis argenti; alius, cum variegaturis; Vatablus, paulo ante vertit, turturis; unde nonnulli hic tur­ ornamenta convenientia ex auro faciemus tibi cum turem vel turturellam, sed fluviatilem, puta (ru­ notis vel clavis argenteis. Noster optime vertit, tam, accipiunt : hic enim piscis, uti pulcherrimis vermiculatas argento, id est argenti punctis varie­ maculis distinguitur, ita sanissimus reque ac sa­ gatas, instar vermiculorum quorumdam, quorum pidissimus est : hinc et quinta editio vertit tortilis tergum variis colorum notis dispungitur, aut qui auri, instar turturis, vel trutte aul muren®. Undo noctu instar argenti nitent et resplendent. Syrus el nonnulli censent turturem hebraico dici TIO vertit, cincinnos aureos faciemus tibi cum laminis , tor, quasi tortilem, co quod tortili collo un tur, vel bracteis argenti; Arabicus, imagines, vel figu- id est circumspiciendo jugiter exploret, num ali­ cubi comparem suum absentem reperire el videro ne, vel sculptilia auri fient tibi, simillima tibi. M .i rm- Murena piscis est idem cum anguilla, vel certe queat. Alii thore vertunt, dispositiones, ordines, se­ 1 H 1 illi persimilis, ut palet ex ejus cfligie, quam ex­ ries, quales sunt in nexu anntilorum et bractea­ hibent Aldrovandus et Rondelelius De Piscibus, rum in catenulis. Noster optime vertit murenu­ in murena : inde murenula vocatur colli aurum, las, id est catenulas el torques aureos. Alludit ad illud, Psalin. lxvii, ! 4 : « Si dormiatis quod scilicet auro iu virgulas lentescente, qua­ dam ordiuis flexuosi catena contexitur, ex pis­ inlA* medios cleros, (eritis sicut) pennre columbæ cis utique imagine vocabulo conformato, ait ex deargentata?, ct posteriora dorsi ejus in pallore S. Hieronymo Cœlius Rodiginus, lib. IV, cap. 11. auri, n Censent S. Gregorius, Cassiodorus cl Beda Rursum iicut murena variis notis quasi punctis hrec esso verba sponsi. Melius Justus Orgelitanus, distinguitur, sic et murenula vermiculatur et dis­ Anselmus, Ruperlus et S. Bernardus censent esse tinguitur punctis argenti. Unde Plinius, lib. IX, verba sociorum sponsi ; undo aiunt : Murenulas cap. XXIII : u In Gallia septentrionali, ait, mure­ aureas faciemus, in plurali ; non faciam, in singu­ nis omnibus, dextera in maxillaseptenœ maculai lari. PRIMUS SENSUS ad formam septentrionis aureo colore fulgent dumtaxat viventibus, pariterque cum anima ex­ ADÆ.QUATUS, stinguuntur. V De Christo et Ecclesia. Murenula ergo aurem sunt virgulæ auri flexuoso contextu, ae punctis et maculis variegabo, itaque Qureritur, quidnam murenula auras signifi­ múreme pisci, qui se flectit in orbem, persimiles, cant? COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. I. SW Mnrenu- Primo, Chaldæus accipit tabulas decalogi a Beo genti, quoadusque rex in cubitu suo est, » id est, u lu’ datas Mosi in Sina ; sio enim vertit, tunc dictum quoadusque Christus in secreto suo est, quia in­ quid? est Mosi : Ascende ad firmamentum, ct dabo tibi duas quit Paulos, Colos, m, 3 el 4 « vita vestra est ab­ H*«P tabulas lapideas, excisas cx sapphiro throni, gloriœ scondita cum Christo in Deo. Cum Christus ap­ iibnin' ,Zîetum in solio suo, ubi so reclinet, sic explicant : Nysse­ accepit. Videtur enim hic, sponsæ pudJcfesimæ nus quidem censet murenulas has perlinere ad ob pudicitiam dari murenula aurea dispimeta equam vel equitatum, cui paulo ante sponsam argento, ut rospi» iat id quod dixit : « Genæ lu e comparavit, quasi socii sponsi angeli, vel sancti sicut turturis, » id est, summe pudica el verecun­ doctores eam sic aflentur : Tibi, o anima, quæ da est instar turturis. Huc accedunt alii, qui per recte equis es assimilata, faciemus qwedain veri­ murenulas aureas accipiunt aureolam dandam tatis simulacra, ct qnasdam similitudines, qu» virginibus : hebneum enim HID thore, id est munon possunt accurate et exacte ostendere, qui tibi renul.p, idem est quod onin thorun, id e-t (urtu~ inest, mentis decorem. Tu autem, his acceptis, res, quasi murenulæ h® fuerint contexte ex tur­ fies per fidem subjugale jumentum et habitacu­ turum HHgiebus qua» sunt symbolum pudicitia»; lum ejus, qui in te u^t habitaturus : Christi enim esto a turturibus thorim extensum sit ad signifi­ eris cl sedes et domus. Plenius Orígenes, homil. 2 candas elllgies aliarum rerum, ut murenularum ex quatuor, sic interpretatur, quasi dicat : Sacra ct serpentium,e quibus priscorum torjueset iuuScriptura, Brique cognitio priscis patribus tradita » —.i,P constabant, uti docet Clemens Alexandri­ fuit per similitudines et ænigmala, u^qne dum nus, lib. II Pa lag. cap. xi. Unde Septuaginta Mo­ Christus a morte resurgens, accubans recubuit ut rte vertunt ¿u.ci<0jaxtx, id est similitudines aul simu­ leo, Cents. xlix,9 ; hic enim patefecit sfinsum pro­ lacra in genere. phetarum elS. Scripturarum. Idem ibidem sic tioQuarto, Psellus per murenulas accipit progrès• pologicc explicat : Anima imperfec ta instruitur dc sum in virtute et sanctitate, quasi angeli ita ani- pr robus divinis per similitudines et exempla, usque- mam piam artentur : Quia futurum est ut rex in tus quo rex sit in accubitu suo, id est, usquequo in id te, o sponsa, quæ ipsum caste amas cl quæris, proliciat talis anima, ut capiat regem, ct habeat requiescat, ago, §ino te a nobis instrui atque ex­ recumbentem in semotipsa; habitat enim verbum ornari : quamvis enim non ut aurum virtutibus Dei in anima perfecta, juxta illud Christi : « Ad fulgeas, sed adhuc ut argentum splendeas, te ad cum veniemus, cl mansionem apud eum facie­ auri tamen similitudinem decorabimus, similent mus;»» Joan. XIV,Î3. Ex adverso S. Augustinus libro que reddemus cherubico et ILunmeoac veneran­ primo Re Trinit. cap. vin, sic explicat : « Simili­ do -olio, in quo rex descendens se reclinet et tudines auri faciemus tei cum distinctionibus ar­ quiescat. Itec IScllus. 520 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. I. Porro, quia hic progressus fit per persecutio­ Huc facit quod hebræum nin tore, id est murones et tribulationes, hinc easdem per murenulas nulæ, plane alludat ad HTin thora, id est lex, et ad hic denotari censet S. Ambrosius, serm. 3 in Psal. Tin tor, id est dispositio, ordo, series; unde Chal­ exnn, dum ait : « Hæreditas ejus diffusa per popu­ dæus per tore accipit Decalogum; atque Orígenes, los; quo frequentius examinata, eo amplius est Theodore tus, S. Augustinus, S. Gregorius et cæteri probata : crebra* enim persecutiones Ecclesia* jus­ in secunda expositione citati, accipiunt S. Scrip­ torum nobis titulos, martyrii victorias ediderunt. turam, quæ legem Dei continet et promulgat. Itaque sicut aurum bonum, ita Ecclesia cum uri­ Igitur sponsa* collo tam obedienli Deus in prae­ tur, detrimenta non sentit, sed magis fulgor ejus mium ornatumque injicit murenulas, hoc est le­ augetur, donec Christus veniat in regnum suum, ges suas divinas, quæ, cum ex rationibus ©ter­ el reclinet caput suum in Ecclesia) fide, qui cum nis, qu© sunt in mente Dei, emanent, in se sapien­ venisset ad oves perditas domus Israel, non ha­ tissima) sunt, æque ac pulcherrima?, ut mire obe­ bebat ubi caput suum reclinaret. » dientem eas acceptantem, non tam ligent quam Huc accedit Philo Carpathius qni per murenulas ornent; sub legibus accipe non solum praecepta, accipit martyria et martyres, qui catenati fuere sed et consilia evangelica, æque ac bealiludines, olim catenis ferreis, nunc aureis in cœlo, suntque quæ hominem efficiunt coelestem ct angelicum, aurei ob charitatis soliditatem, ac stigmatibus imo angelum terrestrem. Ergo murenulæ Christi flagellorum,clavorum ct tormentorum dispuncti, Ecclesi© dat© sunt leges evangelica», quas recen­ juxla illud Pauli : « Ego stigmata Domini Jesu m set S. .Matthaeus, cap. v, Vf et vu, inter quas prim© corpore meo porto, » Gal. vr, 17; martyribus ergo sunt beatitudines octo : « Beati pauperes spiritu : quasi murenulis aureis argento variegatis orna­ quoniam ipsorum est regnum cœlorum. Beati tur Ecclesia. mites, » etc. Quid enim hisce pulchrius, dignius, Quinto, S. Bernardus, serm. 41, qui murenulas nobilius, divinius excogitari potest? Ecclesia ergo Quinlo, i »f ri­ assignat auribus, per eas accipit sanctas inspira­ has Christi leges et beatitudines amplectens, iis ti- tu i quasi murenulis aureis inter se apte connexis de­ uncUtu tiones el suggestiones divinarum rerum, quas angeli animæ sancì© inspirant, sed per similitu­ coratur; aurum enim, quia præ cæteris metallis dines, ut vertunt Septuaginta et ænigmata, ut ait flexile et ductile est, symbolum est obedientiæ. Paulus, I Corinth, xiii, <2. Hinc et sententia» S. Scripturae, quæ leges basco Sejrto, Titelmannus et alii per murenulas aureas continent, sunt murenulæ, cx quarum contextu S*xto, chirilai intelligunt charitatem Dei exerentem se in amo­ Ecclesia pulchrescit; sunt aureœ, quia pleine spi­ in pro­ ritu charitatis; sunt distincta argento, quia tem­ ximum rem proximi; el in opera misericordi©, hæc enim diTlM. argento; charitas vero auro reprœsenlatur; aut perantur spiritu scienti© et discretionis. Unde charitatem distinctam et dispunctam notis argenti, Beda : « Murenulas, ait, fabrili arte compositas id est actibus humilitatis cæterarumquo virtutum. collo circumdat, cum anima quæquc fidelis in Septimo, murenulæ apposite significant modes­ omnibus, quæ loquitur et agit, imo in omni, Septimo» uv-ki- tiam et compositionem externam omnium mem­ quod vivit et quod spirat, continue Scripturis brorum, actionum, gestuum, motuum ad probi­ sanctis intendit, sensumque suum et verba dili­ tatem el pietatem, etc., ex quibus fit quasi catena genter ad earum exemplum dirigit. » aurea mire ornans hominem, ac præsertim spon­ Rursum, murenulæ hæ notant actus obedientiæ nêin 1C sam. Ita Clemens Alexandrinus, lib. Ill Pædag. pulchros el assiduos, quibus quasi donis novis tus ot* cap. i: «Torques, inquit, et caten© sint pudor et fideles obedientes Christus expolit et exornat, ac die:‘l v modestia. Non alius fuerit mulieri aurium orna­ toti mundo laudabiles, admirabiles et venerabiles tus, quam catechesis, hoc est, quæ per auditum efficit : auro enim actionum pretium et præslansuscipitur institutio. Oculi autem verbo injuncti, lia, argento earumdem puritas, candor et splen­ et aures ad sensum perforat©, divinarum rerum dor denotatur. Nam, ut recte noster Sanchez, si auditorem, el sanctorum rerum contemplatorem hæc obsequentissima sponsa spiritu Dei agitur, efficiunt.*» Notum est illud S. Ambrosii : « Modes­ œquum est ut Spiritus Sanctus, qui cervicibus tan­ quam auriga et moderator insidet, collum suis tia est purpura virtutum. » Oc Uro, Oliavo, aptissime per murenulas accipias hic cum donis ct virtutibus excolat. Torques enim illi, he­ optim* S. Bernardo, Sanchez, Hortolano, Joanne Carme- braico tonni, id est turtures dicuntur vel colum­ m rruuU Tom lita et aliis præmium et ornamentum obedientiæ : ba , quia divinus Spiritus per columbam signifi­ prro-0» cum enim immediate ante dixerit : « Collum tuum catus illam ut sponsam amat, ct ipsius collum ut u s*cul Iuoniba, » id est obedientia tua, qua collum sponsus tenere stringit el amplectitur. «¿iu. legi subjicis, o sponsa, o Ecclesia, est aureum Insuper, murenulæ notant ordinem hierarchi- Et orj tuum monile, quod mire interile animam tuam cum Ecclesia», qui mire eam perficit, et ornat : b>«r>rdecorat; nunc ejusdem externum ornamentum et hic enim ordo non est aliud quam ordo obedienpremium assignat, videlicet murenulas ex auro tiœ, quo summo pontifici subordi nantur, subsunt notis argenti intertexto : hæ enim faciunt, ul au­ ct obediunt patriarch©; patriarchis primates; pri­ rum inter eas magis majorique gratia resplen­ matibus archiepiscopi ; archiepiscopis episcopi; deat, ait Nysaenux. episcopis presbyteri; presbyteris diaconi; diaco- Ml COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. I. nis subdiaconi cælerique clerici, atque his laici. Hæc Piatus ex Chronicis Cistcreiensium. Huc facit Intuere hunc ordinem Romæ, celebrante ponti­ exemplum nostri P. Petri Fabri, qui primus S. Ig- P. P. Pafice, cum ei assistunt cardinales, archiepiscopi, natii fundatoris Societatis Jesu socius, cum totam episcopi, presbyteri vestibus sacris amicti, legati vitam ex obedientia varias provincias peragran- Ua mor. regum et principati), etc., ac vere dices ibi impleri flo, ac ubique semina pietatis spargendo, religiose t™*. hoc oraculum : « Murenulas aureas faciemus tibi, transegisset, cx obedientia pariter mortuus esL vermiculatas argento. » Murenulæ enim hebraico Unde post mortem apparens Gondiæ person® cui­ vocantur tore, id est dispositiones, ordines, senes, dam religios®, lætissimus dixit, se obedientiæ quales pulcherritnæ apparent in hoc sacro senatu, causa mortem oppetivisse, ac multa de gaudio, quod eam ob causam in coelis obtineret, enarra­ uti et in cæteris officiis et ritibus Ecclesia). vit. Merito aureola obedientiæ coronatur in cœlis, SECUNDUS SENSUS qui obedientiæ victima exstitit in terris. Ita noster Orlandinus in ejus Vita, lib. II, cap. xxvin. PARTIALIS, Rursum, per murenulas nonnulli accipiunt chaDe Christo et anima sancta. riamata, quæ obedientibus et religiosis impertit riinuU MurenaAnima sancta, præsertim obedientiam professa Spiritus Sanctus, ac præsertim dona sapientiæ et oUduau inni et religiosa, in præmium hujus suæ professionis eloquenti.e. sapientia enim notatur auro, eloquen- tl±' JXû- et obedientiæ, ornatur murenulis aureis distinctis tia argento, quia tinnula ad instar ejus pulchre c*. argento, id est regulis, constitutionibus et ordi­ resonat. Unde S. Gregorius, S. Thomas, Beda et nationibus religiosis cuique ordini propriis, quæ alii murenulas has dant doctoribus, quia sicut non nisi aurum charitatis, et argentum prudenti® per collum ex capite ad reliqua vis sentiendi, sic reprœsentant, quibus mire ordo exornatur. Rur­ ex capite Christo ad populum per doctores coe­ sum, murenulæ sunt actus obedientiæ, quibus lestis doctrina derivatur. Hoc vero collum includi atque muniri debet monilibus columbarum ima­ .Morena- tota religiosi vita quasi murenula aurea concatenatur et coronatur, quæ variegantur punctis ar- gine notatis, quia Spiritus Sanctus collum ambire dieati». genteis, id est actibus humilitatis, temperanti®, debel, et doctorum fauces quasi suam vere tu­ patientiæ cæterarumque virtutum : a mane enim bam in ilare. Sit ergo collum hoc charitate, fervore et zelo in vesperum, religiosus quidquid agit, ex regulis obedientiæ agit. Surgit e lecto, orat, psallit, stu­ aureum, ae nitore eloquii argenteum. Porro doe­ det, docet, concionatur, prandet, comat, it cubi­ tori magnam doctrinae, eloquenti®, zeli ct spiri­ tum , cum signum dat obedientia. Vide Hierony- tus vim atque efficaciam suggerit obedientia et Eum- mum Piatum, libro II De Bono status religiosi, ca- religio : obediens enim per superiorem regitur, P^e quinto, qui et appositum huic loco affert exorn­ agilurque a Deo, ejusque spiritu, tanquam ejus ad ordì- pium, libro 111, capite ultimo post medium, juve- vox et organum. Unde prisci Ecclesi® doctores e prudi nem d». njs cujusdam egregii, qui a Deo vocatus ad ordi- plerique fuere religiosi, nimirum e quatuor laKtn vX nem cistercienscm, cum de die in diem differret, tinis tres, puta S. Augustinus, S. Hieronymus, bn^1’ S. Gregorius; ac totidem e græcis, puta S. Basi- mniu calo, cœpit intepescere. Quare, cum ex Compostellana peregrinatione domum rediisset, eadem ipsa nocte lius, S. Nazianzenus, S. Chrysostomus. Tales quo- «B#0’ apparuit illi Christus Dominus cum duobus apo­ que fuere S. Bernardus, S. Thomas, S. Bonavenstolis Petro ct Jacobo; Petrus autem pulcherrimum tura ac alii plurimi. Vide Hieronymum Piatum, librum tenebat coram Domino apertum, in quo lib. Il De Bono status religiosi, cap. xxv,30 et scq. Rursum, charisma obedientiæ pene proprium, e durin­ adolescentis nomen Joannes descriptum erat. Tum Dominus ad S. Petrum : « Dele, ait, istum de libro osi gratia miraculorum : Deus enim obedienlibus matibui meo. » Jacobus vero supplicare ei cœpit pro suo, ut velut instrumentis suis, sibique summe coojuncappellabat, peregrino, insuper etiam illius emen­ tis utitur ad conversionem animarum, ideoque gnu* dationem promittere; at Joannes, hoc de se agi per eos, cum opus est, patrat miracula. Exempla auncuvidens, pavebat ct tremebat, novamque vitam in mulla sunt in Vilis Patrum, apud Cassianum et UrQU1 futurum pollicebatur. Dominus autem quasi illius S. Gregorium, lib. I Dialog, cap. \n, et lib. II, inconstanti® minus credens, fidejussorem illius cap. vu. voluntatis postulavit; quem *o obtulitS. Jacobus: Denique, murenulæ sunt pulchri ritus et cære- Murtoninter quæ, cum juvenis excitatus esset, sccumque moni®, tum ritus Ecclesiæ, tum ordinum singu- u UtJ hæcadmirans rursum obdormisset, iterum est illi lorum , qui mire eos decorant. eadem objecta species, idque amplius, quod in Anagogice, murenula est aureola doctoribus, libro illo apparuit ejusmodi inscriptio ex Canti­ religiosis el obedienlibus preparala in cœlo, quæ cis : a Murenulas aureas faciemus tibi, vermicula­ aurea est per gloriam animæ, argentea per glo­ tas argento. » Ille igitur el hoc jucundo promisso riam corporis. Unde S. Thomas cum torque aureo invitatus, ct illis minis exterritus, nulla mora in­ e collo pendente pingitur, quia in cœlis murenu­ terposita, Cistercium se contulit, ubi, magnis in larum harum aureola torquatus est. Hinc et post virtute progressibus factis, primum abbas Bonæ- mortem e cœlis quasi gemmatus et torquatus ap­ vallis, deinde etiam Valenti® episcopus factus est. paruit, uti refert P. Ribadcneira in ejus Vita sub COMMENTARIA IN’ CANTICUM CANTICORUM, cap. Ï. 522 finem. Huo pertinet exemptam P. Fabri quod paulo ita S. Bernardus : olim enim in conviviis convivo? unguentis odoratis ungebantur, ut patet cx Pluante recitavi. tarcho in Sympos., Athenœo et aliis; et maxime TERTIUS SENSUS apud orientales, pneserlim Judæos; unde el PRINCIPALIS • Magdalena Jesum in convivio iterum et secundo unxisse legitur; ct Samuel Judœis prœdixit, si De Christo d II. Virgine. peterent regem, illum tilias illorum facturum Hie omnia jam dicta præ caderis omnibus com­ sibi unguentarias, 1 lleg. vili, 13. Idcirco sponsa petunt B. Virgini. Illud ci proprium, quod fœctm- hic id sibi ofllcii adsciscit. ditas non læserit, sed ornant ejus virginitatem, Quaeres primo, quid significet hic sponsi accu­ sicut argentum ornat aureas murenulas. Rursum, bitus. PRIMUS SENSUS murenula aurea e collo B. Virginis pendula fuit ejus filius Christus Dominus, parvulus e collo ejus AD SQUATUS, pendens ac sugeris, illiquo vicissim aurum charit De Christo ct Ecclesia. tatis et argentum humilitatis instillans. Primo, aliqui per accubitum accipiunt thronum AaaU. Denique Rupertus: Murenula?, inquit, sunt ser­ mocinationes sanctorum sensibus aurea?, elocu­ divinitatis, qui est ejus majestas et ælemilas: in tu*^bntionis nitore argentero. « Faciemus ergo tibi mu­ hac enim velut in throno suo ab esterno sedet et prV\ renulas veritatis ornamentabcnedictionis et gra­ requiescit Deus; hinc hebraico vocatur □□□ mesab, throo < tiarum actionis, benedicendo ct gratias agendo, id est circulus : hic enim in seipsum orbiculariter quia sic feci libi; ita ut non sil locus, ubi vox lau­ rediens, ideoque principio cl fine carens, hierodis hujus non audiatur, vox sonora, laus altisona, glyphicum est aeternitatis, quæ ncc principium qua* tuum nomen concelebrans jugiter te ambiat, nec finem habet. Sic sensus erit, q. d. Filius Dei et quodammodo collo tuo dependeat. » Hæc Ru­ in sinu Patris ab aeterno requiescens, ac residens pertos. in solio et triclinio majestatis su® cum Patre et VOX SPONSÆ. Spiritu Sancto, ibique requie fruens beatissima t’t plenissima, dignatus est de excelso illo solio suo VERS. il. Don ESSET REX IN ACCUBITU SLO, NARDUS ad humilitatem el utilitatem nostram respicere, MEA DEDIT ODOREM SUUM. juxta quod in Psalm, cap. ci, 18, dicitur : a Respe­ Dum rex esset in accubitu (Aquila in recubitu, xit in orationem humilium : ct non sprevit precem Symmachus b ávxzafawi, id est in requietibus, vel eorum, etc. Quia prospexit de excelso sancio suo: cessationibus) suo, nardus mea dedit odorem sui m, Dominus de cœlo in terram aspexit : ut audiret ge­ — g. d. Dum sponsus meus q<» est rex Christus, mitus compeditorum : ul solveret filios interemp­ esset in mensa sua nuptiali, ego sponsa ad il­ torum. » Quasi enim nardus nostra odorein dedit lum ingressa intuli unguentum nardinum , co­ coram rege in accubitu suo exsistente, quando hu­ que illum perunxi, cujus odoro ille mirifice re­ militas precum et supplicationum, lacrymarum creatus est. quoque, gemituum et suspiriorum, ab hominibus Dum, id est donec, ut habent lïebræa, Septua­ piis ad Deum pro humani generis salute eilusoginta et S. Gregorius, q. d. Quamdiu rex accubuit ruin, usque ad aures Dei pervenit, ipsmnquo ad in convivio, nardus mea dedit odorem. miserandum inflexit, ul filium suurn de cœlis mit­ A-.;ubi. Per aenMum accipit non lectum, sed mensam teret ad terras; ita Titelinannus. Sic et S. Bernar­ < •< ><* nuptialem,cui sponsus cum sponsa accumbit; he- dus, serm. 42 : a Accubitus regis, inquit, sinus est I p- braico 200 mesab, id est circulus vel orbis : olim Patris, quia semper in Patie Filius. Nec dubites i Ut» cium merlar erant orbiculares, ul plures caperent, regem hunc esse clementem, cui perennis accubi­ utque illi sibi invicem essent viciniores, et com­ tus est paterno? benignitatis diversorium. Merito modius cum singulis colloquerentur. Lectuli ergo clamor humilium ascendit ad eum, qui fons pie­ cœnnlorii, in quibus tempore S domonis conviva? tatis est mansio, cui familiaris suavitas, cui sub­ quasi jacentes, sed cubilis innixi mensa? accum­ stantialis, vel potius consubstantialis bonitas est : bebant, circa mensam in orbem erant dispositi; cui ideo totum quod est, de Patre est, ul nil pror­ inde triclinium dictum, quasi trium lectulorum cœ- sus in regia majestate, nisi paternum, humilium narulum. trepidatio suspicetur. » ,(.e. Pro decore ct serie dramatis recte notat OrigeVerum pressius ahi passim per accubitum no- s^enndo I» v di- n ^thoiml. 2 ex quatuor, sponsam post alloquium cipiunl Verbi incarnationem, lotamque ejus in sodalium sponsi jam recensitum, quo eam mire carne œconomiam ct conversationem : hæc enim v’,l‘,n’ laudarunt, ingressam In triclinium, ibique mu­ fuit (piasi convivium nuptiale m quo Christus liebre el mensale donum sponso obtulisse, ni- cum fidelibus epulatus, nuplias quasi cum Ecclen mirum unguento nardino eum perfudisse, ejusque sia celebravit, ut palet ex parabola filii regis ad ¿t odore sponsum oblectasse, Idque narrat sodalibus suas nuptias quoslibet invitantis, Matth. xxii, 3 ejus peut sponsi discessum; unde de eo loquitur et seq. Hæc pariter recte vocatur accubitus, hoin tertia persona, dicens : « Dum e$sel rex, » etc., bræuiu □□□ mesab, id est circuitui, tum quia Cliri- COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. I. sti vita fnit circulus sanctissimarum actionum, Psalm, cxviii, sermone 3. Audi Casriodorum, et Chrfctì virtutum, mysteriorum ; tura quia Christus in or­ cx eo Bedam : « Nardus Ecclesiæ dedit odorem, bem ivit et rediit, dum ascendens in cœlbm ad quia, cum Dei Filius in came appamit, Ecclesia pnmo, Patrem reversus est, a quo in terram missus de* in virtutum cœlestium fervore excrevit : non quia lu iüC>r scenderai; tum denique quia Christus circuivi! cl ante incarnationem spirituales ac Deo devotos MU00t> Judæam evangelizando regnum Dei, ad illudqiio viros non habuerit, sed quia absque ulla dubi­ quasi ad nuptiale suum epulum felicitatis ætern® tatione tunc arctioribus se virtutum studiis man­ omnes convocando. Unde Christus in Synagoga cipavit , cum regni cœlestis aditum cunctis recte prædicans, Luc. iv, 16, illud ex Isaia, cap. bxi, i, viventibus, mox ut carnis vincula solverentur, thema desumpsit : a Spiritus homini super me : patere cognovit. » Secundus Christi accubitus fuit, cum ipse præpropter quod unxit me, pnedicare captivis re­ missionem, et cœcfe visum, dimittere confractos dicando circuirei vicos et urbes, ac cum peccafi remissionem, prædicare annum Domini acccp- loribus ahisque discumberet, ut eos salvos face- nc. Aim, cl diem retributionis. Et cum plicuisset li­ rcl. Rursum, accubitus Christi fuit in ligno cru­ brum, reddidit ministro, cl sedit (ceco accubi- cis, do quo, Psalm, xcv, 10 : « Dicite in gentibus • tus), etc. Cœplt nutem dicere ad illos : Quia ho­ quia Dominus regnavit » a ligno quasi e ‘-olio redie impleta est hæc scriptura in auribus vestris. » g di ; item quies in sepulcro : ita Justus et Ansel­ Inde nardus Ecclesiæ, pula fides audientium, de­ mas. Audi Anselmum : a Merito debeo Christum dit odorem suum. Nam, ut subdit Lucas, vers. diligere, quiaipse dedit mihi nardura, scilicet vir­ 22 : « El omnes testimonium illi dabant : et mi­ tutes ; ct hoc, dum esset in accubitu suo, id est in rabantur in verbis gratiæ, quæ procedebant de passione et resurrectione sua, scilicet quia ipse passus est ct resurrexit, ideo virtutes mihi dedit, ore ipsius. » Est hic ergo, utict in toto Cantico prophetia do quæ dederunt odorem suum, id est sibi conve­ Christi incarnatione et oeconomia, sponsa enim nientem, bonam videlicet famam. » Tei-tius accubitus Christi fuit m morte, Christus Tertio, prima ct primaria hic esi humanitas Christi, cu­ jus sponsus est Verbum, sive Filius Dei, qui eam enim moriendo regnum mortis, diaboli ct pec-lam r '' in incarnatione assumens sibi despondei, et per cati evertit, ac regnum vit®, gratiæ et Dei nobis eam Ecclesiam , singulasque animas fideles et contulit. Ita Orígenes, Theodoretus etS. Hierony­ * sanctas, ut dixi in Proamò, cap. 11 : quare pre­ mus , lib. I Contra Jovinianwn , q. d. Post Christi terita hic pro futuris accipienda sunt, uti iit apud passionem et mortem nardus, id est virtus Eccle­ prophetas, 7. d. Dum erit rex in accubitu carnis siæ, majorem dedit odorem quam ante; cx ea enim profluit martjTum fortitudo, virginum an­ suæ, nardus mea dabit odorem suum. rara- Sensus ergo est, q. d. ait Hortolanus : Ex quo gelica puritas, confessorum sanctitas, anachore­ tarum perfectio : ita Philo Carpathius : « Sic grata, phrasis. jn humanitate sua quasi in hemicyclo suo nobis apparuit regis nostri divinitas, ex quo in Naxa- inquit, ac memor sponsa clamat ad sponsum : ræorum consedit Synagoga, ct ad epulas ex Isai® Nardus mea dedit odorem suavitatis, id est. tu cellario depromptas, me Ecclesiam fidelium invi­ mihi dedisti suavitatem unguentorum, nempe taro dignata est, ego ipsum tanquam sapientissi- martyrum el illustrium actionum effiàaciam, de­ mum veritatis, fidei ct salutis magistrum attente cus et gloriam. Nardus enim dedit odorem suum, audio, filium David et Dei Filium, Regem Israel id est martyrium, ct nex tua seu passio martyres cl Messiam exspectatissimum credo , veneror et adhortata est pro te pali ; nam ct tu pro nobis prædico. Hunc credo ingenuo, publice que profi­ passus es. » Quartus accubitus fuit resurrectionis , quo 0 Qairto. teor solo verbo œgrolos quantumcumque despe­ ratos curare posse, el conclamatos ad vitam re­ sepulcro resurgens accubuit in carne gloriosa, in vocaro, ab energumenis daunonia excludere et caque de morie et inferno triumphavit Ita Jusprofligare. Ilis ego mcœquo sodales testimoniis, tus, Anselmus, etS. Gregorius, XXXV Moral, xlu, ex cordibus nostris, velut vestibus nardino fidei qui ail : « Rege quippe in accubitu suo posito, unguento odoratis, ex eburneis arcis depromptis, nardus odorem dat, dum, quiescente in sua beaRegem in Jud®® Synagogis ct templo Hierosoly­ tudine Domino , sanctorum virtus in Ecclesia mitano docentem, resque admirandas maena rum magna nobis gratiam suavitatis administrat. » Quintus accubitus Christi est in gloria codesti, Quinto, gloria el omnium admiratione gerentem, induci­ mus, mirillceque oblectamus, quod nostrum of­ quo ad dexteram Dei sedet, vehit Rex regum, ct ficium regius Psaltes his olim vermibus celebra­ Dominus dominantium; ita S. Gregorius, Ruper­ vit : « Myrrha, ct gutta, cl casia a vestimentis tuis, tus, Bernardus et S. Augustinus, lib. I De Tinni­ a domibus eburneis : ex quibus delectaverunt te tale , cap. vin : tunc enim nardus Ecclesia» dedit odorem suum per orationem, qua, orantibus fili® regum in honore tuo, » Psalrn. xliv, 9. Jam ut parliculalim accubitum hunc sponsi dis­ apostolisct fidelibus pro adventu Spiritus Sancti, eumdem impetrarunt, eoque repleti Christi no­ tribuam : Piriica- Primo, per eum Christi incarnationem accipiunt mon et famam ubique prœdicarunl. Audi S. GreUHi Cassidiorus, Beda, Aponius et S. Ambrosius in uorium : « Accubitum suum rex intravit, quando 521 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. f. Dominus noster Jesus Christus corporaliter cœli se fundit in naribus Domini Sabaoth. Nullus enim interiora penetravit. Quo ibi requiescente nardus odor ita gratus est Deo, angelis ct hominibus, spons® odorem suum dedit, quia virtus sanet® atque ista fidelium humilitas. Ita Rupertus, ct Ecclesiæ suavem famam bonitatis longe lateque S. Bernardus, serm. 42, quem audi : « Bonus, ait, sparsit ; ad cœlos enim Dominus ascendit, et Spi­ humilitatis odor, qui de hac valle plorationis as­ ritum Sanctum suum super discipulos misit, quo cendens, perfusis circumquaque vicinis regioniimpleti verba salutis mundo predicaren!, et per bus, ipsum quoque regium accubitum grata sua­ sancta opera boni odoris famam circumquaque vitate respergat. Est nardus humilis herba, quam ct calidze ferunt esse natur® hi, qui herbarum vi­ diffunderent. » Porro Chaldæus per accubitum accipit collo­ res curtosiusexplorarunt; et ideo per hanc videor quium Mosis cum Deo in Sina, sic enim vertit : mihi non inconvenienter hoc loco virtutem hu­ « Dum esset Moses magister eorum in firmamen­ militatis accipere, sed quæ sancti amoris vapori­ to, ut susciperet duas tabulas lapideas, et legem bus flagret. Quod propterea sane dico, quoniam et praecepta, surrexerunt impii generationis illius, est humilitas, quam nobis veritas parit, et non ha­ ct fecerunt vitulum aureum una cum promiscuis bet calorem : et est humilitas, quam charitas for­ qui erant inter eos, et foetida fecerunt opera sua, mat ct inflammat : atque hæc quidem iu affectu, et egressuni est eis nomen pessimum in sæculo; illa in cognitione consistit; » ct inferius : « Sponsæ quoniam ante odor eorum exibat diffusus per vero humilitas, tanquam nardus, spargit odorem orbem, et postea foetidi facti sunt ut absinthium, suum, amore calens, devotione vigens, opinione cujus odor quam pessimus est. © Verum perpe­ redolens. » Addit idem S. Bernardus sponsam a ram Chaldæus per odorem nardi accipit fœtorem sponso hic fuisse de defectibus suis correptam et idololalriæ, nardus enim suavissimi est odoris. castigatam, tumque nardum ejus dedisse suavi­ Qntnim Q meres secundo, quid significet nardus sponsæ, tatem odoris, cum ejus humilitas modeste et de­ h,dJ?r’puto Ecclesiæ, ct quem odorem dederit? misse correptionem hanc tulit, et velut paternum Respondeo, nardus, ut ex Plinio, libro XII, donum excepit. cap. XII, et aliis, ait Philo Carpathius in cap. iv Secundo, nardus denotat fidem : hæc enim hu- seconda, Cant. vers. í 4, medicus est fructus Syri® et Indi® militer intellectum captivat in obsequium Dei re­ flilc m. præstantissimus, colore rufo, comosus, odora­ velantis mysteria, quai omnem hominis captum tissima, saporis amari, suavitatem odoris diu­ superant. Unde S. Ambrosius in Psalm, cxvm, tissime retinens; calefacit, exsiccat, viretque per­ serm. 1 : « Jam, inquit, redolet tides, ideoque petuo ; miscetur antidotis, et efficacissimas vires dicit Ecclesia : Nardus mea dedit odorem suum; ad quamplurimos morbos habet. et dicit, cimi præsumptione exspectans retribu­ Fi nu­ Porro ex nardi foliis fiebant coron®, quæ olim tionem, fragrat unguentum gratia?, ex quo Virgo do coro­ in summo erant pretio, teste Plinio. Rursum, generavit, et Dominus Jesus sacramentum incar­ na. v nardus, inquit Titelmannus, herba est humilis nationis assumpsit, d Huc accedit Justus OrgeI i ta­ cl despecta quantum ad faciem attinet, sive radi­ mis, qui per nardum accipit fidei professionem Nardos cem intuearis sive folia : est enim nardus frutex et prædicationem, quia ubique odorem, id est fa­ humiUs. gravi et crassa radice, sed brevi et nigra fragili- mam Christi passi ct resurgentis sparsit Ecclesia. que quamvis pingui, aspero sapore, folio parvo Tertio, nardus amara est poenitentia, inquit Tertio, ten* densoque : quæ omnia humilitatem pr® se ferunt. Aponius: hæc enim est lilia humilitatis, ac sua- pani ’ lijm. Habet nihilominus in cacumine boni odoris gra­ vissime olet in naribus Dei. Unde quasi ad litte­ tiam. » Cacumina enim ( ut ait Plinius) in aristas ram hunc locum facto suo exposuit S. Magdale­ sive spicas sparguntur; unde geminam ejus do­ na, dum in signum pœnitcntiæ unxit pedes Jcsu tem celebrant, spicas scilicet et folia, quoniam accumbentis in mensaSirnonis; ac rursum attulit cx utrisque bonum unguentum conficitur. Illud alabastrum unguenti nardi pistici pretiosi, illudtamen quod fit cxspicis præslantius est eo quod ex que effudit in caput Jesu recumbentis iu domo sua. foliis. Propter quod signanter in Evangelio de oleo Quocirca Magdalen® hunc locum applicant Orí­ illo,quodMaria super caput effudit Domini recum­ genes, Nyssenus, Beda ct Aponius. Ex poenitentia bentis, dici tur,quod fuerit unguentum «nardi spi­ ergo gratissimum Deo paratur ferculum, qualo cati pretiosi,© vel (ut alius evangelista habet) Magdalena Christo attulit, non tam dum ex ala­ < nardi pistici, n id est fidelis et prœstanlioris. bastro fracto nardinum unguentum, quam dum Porro Plinius, lib. XIII, cap. i : « Unguentum, colliquefactam animam per oculos effudit. Quo­ inquit, nardinum constat omphacio , balanino, circa S. Bernardus, semi. 30 in Cantica, lacrymas costo, nardo, amomo, balsamo. © pœnitentium, vinum angelorum nuncupat : « Quia Primo ergo, nardus notat humilitatem Ecclesiæ, in illis vitæ odor, sapor grati®, indulgenti® gus­ Mirtei quod scilicet instar nardi, secundum corpus , ac tus, reconciliationis jucunditas est. » inferiorem hominis portionem, admodum humilis Quarto, nardus est humilis oralio ct obsecratio ; Quarto, fchU- est, crassa et contemptibilis; secundum vero par­ unde Arabicus pro nardus vertit, thus, quod est oriUotem superiorem, sive secundum spiritum, qui ad symbolum orationis : « Donec, inquit, venerit bcm. Deum sursum respicit, odorem gratissimum de rex redeundo, thus meum efludit odorem suavi- I COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, CAP. I. tatis ex fasciculo stact/e, quem habeo apud me SECUNDUS SENSUS filio fratris mei. » Audi S. Bernai dum, serm. 42: PARTIALIS, « Primitiva) Ecclesiæ potes hunc congruentissime aptare sermonem, si recordaris dies illos, quibus, De Christo ct anima sancta. assumpto Domino ubi eral prius, et sedente in dextera Patris, illo suo antiquo, nobili atque glo­ Omnia jam dicta adapta anime, mutato no­ Anima rioso accubitu, discipuli erant congregati in loco mine Ecclesiæ in nomen animæ. Adde animam mbcU uno, perseverantes in oratione cum mulieribus sanctam esse accubitum, id est sedem et solium, estbttns el Mana matre Jesu, cl fratribus ejus. Nonne tibi imo cœlum et templum , in quo Christus accum­ Chmli. videtur revera tunc temporis nardum parvulo» ct bit et requiescit : ita Nyssenus et Anselmus. Rur­ trepidantis sponsæ dare odorem suum? Denique sum, per nardum posse accipi ipsum Christum, cum factus est repente de cœlo sonus tanquam sicut ille ipse paulo post vocatur fasciculus myradvenientis spiritus vehementis, et replevit lotam rhœ, et botrus cypri. Unde Septuaginta vertunt, domum ubi erant sedentes, Act. iv, 2, patuit pro nardus mea dedit odorem atetu, id est ipsius, sci­ Nardn» cerio omnibus in loco manentibus, quam gratus licet sponsi ( licet nonnulli legant «¿rife, id est Christos humilitatis,et quam beneplacitus odor ascenderat, suum ). Et eos de more sequens Syrus, cum rege cui mox tam copiosa et gloriosa remuneratione in accubitu suo nardus mea dedit odorem suum. Sic sensus erit, q. d. In accubitu, id est in nuptiali responsum est. » Quinto, nardus est quaelibet virtus, ac virtutum mensa, ubi abundant unguenta, flores, nardus, Qninto, úrtutrm omnium bonorumque operum complexio ; nam, myrrha, et botrus cypri, nihil mihi suave olet, oaDem. ut ait S. Bernardus, serm. 71 : « Mores colores suos nisi sponsus Christus; prae illo caderas omnes de­ habent el odores. » Ita Cassiodorus, Orígenes , licias despicio, ita Theodorclus, qui el rationem S. Gregorius, Beda et alii. dat, cur Christus vocetur nardus : «Nardum, Porro pro odorem suum, Septuaginta habent ait, nominat Christum, quoniam uncius est nardo odorem «M, id est ipsius, scilicet regis sponsi, pistica illa pretiosa, cujus odor replevit lotam quo significatur omnem Ecclesiæ virtutem, omne domum, quæ mundum significat universum; ob­ decus, omne meritum manare a Christo. Audi Ori- sequium enim a piis hominibus Domino exhibi­ genem : « Quod si legatur, ut alia habent exem­ tum, orbem terrarum implevit fidei suavitate. » plaria : Nardus mea dedit odorem ejus, invenitur Sic et Orígenes, Psellus, Sanchez et alii. Nardus ergo herba humilis sed odora, aspera adhuc aliquid divinius, ut videatur unguentum hoc nardi, quo uncius est sponsus, non lanium sed calida et medica , representa! Christi humi­ suum, qui nardo inesse naturaliter solet, sed ip­ litatem, sed suaveolentem; ac passionem, sed sius odorem ad sponsam reportasse ; ut in eo , charitate flagrantem , omnibusque anima* inorbis quo unxit eum, odorem sponsi per ipsius un­ medentem. Unde Honorius Augustodunensis : guenti munus acceperit, et hoc sit quod dicere a Christus, inquit, fuit nardus nascendo, myrrha videatur : Nardus mea, qua unxi sponsum, re­ in monendo, botrus in resurgendo. » gressa est ad me, el odorem mihi detulit sponsi, TERTIUS SENSUS et velut superalo naturali sui odore, pre fragran­ PRINCIPALIS, tia sponsi ipsius mihi detulit suavitatem. >• Unde colligit Orígenes, quod ungens Christum De Christo ct B. Virgine. nardo devotionis, predicationis, sanctarum ac­ Hex gloriœ fuit in accubitu , id est cub avi t no­ Nirdus tionum, per hanc ipsam unctionem suscipiat humiliChristi odorem ac spiret, puta gratiam Spiritus vem mensibus in ulero B. Virginis, cum ex ea Us MiSancti, ac majorem fragrantiam doctrina* spiri­ carnem assumpsit; tuneque nardus, id est vir­ ria. tualis, æque ac sanctitatis vita*. Nyssenus vero tus et humilitas B. Virginis, dedit odorem suum, TÓáuTw, id csl ipsius, scilicet Christi, sic explicat, a Nam quid, inquii S Bernardus, serm. 42, est q. d. sponsa : Ex omnibus quas in me conspicio aliud nardus mea dedit odorem suum, quam virtutibus, quæ omnes quasi species mulbe aro­ placuit mea humilitas? Non mea, inquit, sapien­ matum faciunt unum nardi unguentum, pertingo tia, non mea nobilitas, non mea pulchritudo, ad cognitionem perfectissimæ virtutis Dei, cam- quæ nulla erant mihi, sed quæ sola inerat humi­ demque illis communico cl aspiro. Theodorclus litas dedit odorem suum, id est solitum. Solitu vero sic, <7. d. Ex hisce meis virtutibus assecuius placet Deo humilitas; solito plane, atque ex con­ sum cognitionem Dei, sed odoratu dunlaxat, id sueto excelsus Dominus humilia respicit, et ideo est tenuem el exilem. Tres denique Patres apud cum esset rex in accubitu, id est excelso habita­ Theodoretum sic, q. d. Virtutes mea*, qua» sunt culo suo, illuc quoque humilitatis odor ascendit : quasi nardus Dei, exhibent mihi speciem Dei per In altis habitat, inquit, et humilia respicit in cœlo naturam inaccessi, cujus ego speciem et notam et in terra. » Psalm. cxu, 5. Rursum, « cum esset rex in accubitu suo, » id gero, ut imago ipsius ac similitudo ; quare dum meis moribus illius similitudinem refero, ipsum est cum Filius Dei esset in sinu Patris, sensit fra­ grantiam nardi, id est humilitatis B. Virginis, in me velut exemplar in imagine represento. K2f» COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. I. enque allectus descendit in ejus uterum factus runt, eam esse scabram, spinosam, foliis aculea­ horno. « Humilitas, ait Rupertos, requies est tis, caudice duro cl intorto, e cujus vulnere de­ mentis, et qui hanc invenit, sine dubio requiem fluit lacryma, gustu aeris eum amarore, qum anima* suæ invenit. Ego in omnibus requiem is­ glutinandi, siccandi et abstergendi vim habeat tam qua sivi, el vidit rex respiciens, ubi nardi egregiam. Quæ quidem omnia adeo sunt apta ad Ifujusexmc odorem sensit; vidit, inquam, quod vitæ austeritatem pingendam, ul nil aptius afferri requiescere posset hic in suavitate animæ quictæ, queal. Hinc latinum et græcum myrrha derivatur id est humilis, dcsccnditque de illo accubitu ab hebræo "HD mor, id est myrrha et amaritudo, suo, et requievit in tabernaculo meo. Hic requie­ quia myrrha est aiiiarn. vit, hic habitavit tolis novem mensibus ; el cu­ Porro myrrha arbor fundit succum sive liquo- Mynt* jus erat Dominus, ejusdem ancillæ suæ factus est rem , qui pariter myrrha dicitur, cumque dupli- liq» r com : prior est, quem arbor ipsa sponte sudat, filius. P qui stacte, id est gutta dicitur, hæcque est myr- stadi Vers. 12. Fasciculus myrrile dilectus meus mihi, rhi optima et odoratissima; posterior, quæ ex aaidT IMTER UBERA MEA COMMORABITUR. incisione arboris elicitur. Rursum myrrha, folia Fasciculus mirrile dilectus meus mihi, inter et surculos myrrhæ significat : quare fasciculus uniRA mea commorabitur. — Hebraica pb’ ialin, myrrhæ proprie videtur significare fasciculum id est pernoctabit, q. d. Noctu, cum maxime in­ ex foliis, vel ramusculis aut floribus myrrhæ gruunt tristes cogitationes, turpes phantasia» , et constrictum et colligatum. Hebræum tamen ITiï ¡dhícLsat< litationes dæmonis, pro unico certoque om­ tseror, ct magis græcum àztóna.- -r.; nium remedio, utar hoc myrrhæ passionum est alligamentum stactes, sive gutUe, notat saccu­ Christi fasciculo, illo omnes discutiam, illius odore lum vel pyxidotu olfactori.dein, in qua stacte vel cl meditatione omnes fugabo el profligabo. Græcc liquor condensatus continetur. Undo Nyssenus, est aûhoûZaivai, id est aulam, sive habitationem hum. 3, sic explicui : « Fraternus meus mihi est et mansionem stabilem jugeraque accipiet. Sen­ alligamentum, quod e collo suspendo supra pec­ sus est, q. d. Uli femina» in pectore gestant myr- tus, per quod bonum odorem pnvbeo corpori. » rhduj boni odoris causa, ad confortandum col­ Hinc et Syrus v< rlit, crumena, vel bursa myrrhæ qui ei caput: sic ego in pectore gesto sponsum meum diligit me. PRIMUS SENSUS mihi unice dilectum, cujus nulla mihi unquam subrepet oblivio, quia ipse est amor meus, odor AD EQUAT US, meus, robur meum, qui cor meum corroborat De Christo et Ecclesia. et caput, tolamque animam meam exhilarat. Septuaginta, alligamentum stactes, sive gutlœ, fra­ Sponsa regem sponsum suum videns In accu­ truelis meus mihi, in medio uberum meorum demo- bitu suo, id est in incarnatione, passione, cruco rabitur; S. Ambrosius in Psalm, cxvni, semi. 3 : ct morte, quam pro sponsa sponte obivit, rapta u Colligatio guttæ consobrinus meus, botryon cy­ in admirationem tanti amoris exclamat : « Fas­ pri frater meus mihi, inter media ubera mea re­ ciculus myrrhæ dilectus meus mihi, n q. d. Ego Pan quiescit; nardus cypri consobrinus meus in vi­ myrrhæ, id est amoris hujus sponsi mei, qui phmb. neis Engaddi; »> Aquila, susceptus myrrhæ. Pio tam amara pro me ultro subiit, semper recorda­ fratruelis græcc est, quod S. Ambrosius bor; illi grata ero, illum amabo, pro illo vicisverlit, nunc frater, nunc consobrinus; S. Hierony­ sini amara qualibet subire non detrectabo, sed mus in versione Origenis, fraternus; alii, sororis optabo et ambiam; amara et ardua ejus jussa, filius, vel nepos. Christus enim natus est ex Sy­ quin et objurgationes ac mordacia verba, imo nagoga, (puta ex Judæis) quæ est soror Ecclesia), flagella et verbera ultro suscipiam et capessam. cujus hic vox inducitur. Recte ergo Ecclesia hic Unde communis næc martyrum fuit vox, sensus Christum vocat sororis suæ, id est Synagogro et spiritus : Ego amore Christi pro me tanta passi filium. Idem significat vox fratruelis ct fra­ ct crucifixi mortem, crucem, feras, ignes, equu­ ternus; Noder el Symmachus, dilectus meus; leo et quævis tormenta subire desidero, ut do­ quinta editio, sodalis meus. Audi Origenem, hom. lorem dolori, amorem amori non ex a quo, sed 2 yx quatuor: «Fraternus meus mihi guttam re­ quoad possum rependam. Nam sino dolore non dolet, et hanc non diffusam, neque ut libet dis­ vivitur in amore. Unde S. Ignatius, epist. ad Hom : perdam , sed colligatam ei constrictam , quo sci­ a Amor meus, inquit, crucifixus est; » el S. Pau­ licet odor suus densior reddatur el vehemeniior. lus : « Mihi absit gloriari, nisi in cruce Domini El hic, inquit, cum talus sit, in medio uberum nostri Jesu Christi : per quem mihi mundus cruci­ meorum demoratur ct commanet, et requiem ac fixus est, et ego mundo,» Gal. vi, Ii. Hac de causa mamionem suam facit in loco pectoris mei. » Christus iturus ad crucem, seipsum velut fascicu­ MynU> Myrrha, teste Plinio, lib. XII, cap. xv, arbiis- lum inyrrhœ, Ecclesia) in Eucharistia perpetuo uii r*. fu|d eS| m Arabi i, minor quam arbor thuris, et visendum colendiimque reliquit, ut hæc ipsi esset altitudine ad quinque iere cubitos adolescit. Con­ velut tessera et imago suæ passionis et crucis. venit autem inter auctores, qui hac de re scripse­ Unde Christus instituens Eucharistiam : i gutta sive stacte alligata représentât ejus dolores ct passiones : tota enim in fasciculo, vel con>trict.iin pyxide-Sic etTheoChmtni Christi vita fuit fasciculus myrrhæ, id est conti- dorelus : « Alligamentum, inquit, guttæ eum vo­ t>trh®yr’ nua ainar‘ludo, congeries laborum et dolorum. cal, quoniam ipse descendit sicul pluvia in vellus, Primo, Secundo, quia myrrha odoris suavitate superat et sicul stillicidia stillantia super terram, Psabn. propt r caderas arbores aromaticas : sic et Christus amo- taxi, 6; et a prophetis etiam vocatus est stilla. Erit risei graliæ suæ suavitate superat angelos, ho- ex stilla populi hujus, congregatus congregabitur Secondo, mines et creaturas omnes, juxta illud quod ipse Jacob, » Mich. x. 1 (juxta Septuaginta). Porro ^lori\r S° Eccli. XXIV, 20: Ego a quasi myrrha S. Ambrosius, serm. 3 in Fsu/i/i. cwiu, tegens, colligat io guttip, sic exponit, 7- d. Cluistus carni mviiL «lecta dedi suavitatem odoris. » tcm. Tertio, myrrha incorrupta servat corpora : sic se illigavit funiculis chantatis : « Corpus, inquit, Christi passio ct mentibus et corporibus incorrup- suscipiens Dominus Jcsus charitalis se vinculis lioncm aspirat, dum ojus recordatione, meritis illigavit, et non solum se membris nostris el pas­ Trillo, cl gratia, omnes corruptiones concupiscenti® sionibus naturalibus, sed etiam cruci vinxit. » Porro Chald.eus vertit : «Iu tempore illo dixit ob ,licor" fidelium mens superat, ac eorum corpora a u Ji/ niorlo ad immortalila! m indie judicii resurgent. Dominus ad Moson : V ade cl descende ♦ quia se Hujus rei symbolo corpus Christi post mortem corrupit populus tuus; dimitte me, ut consu­ myrrha et aloe a Josepho ab Arimathæaperunc­ mam eos. Tunc reversus est Moses, et quæsivi^ misericordiam a facie Domini, el recordatus est tum est, Mat th. xxvii, S9. Quarto, myrrha cor confortat, ot caput exhila­ Dominus inclm.itionis Isaac, qui ligatus fuerat a rat : multo magis utrumque facit Christi passio. paire suo in monte Moria super altare ; et con­ Hinc ait sponsa , inter ubera; Septuaginta, tn ma­ versus est Dominus ab ira sua, et habitare fecit gnarlo, dio uberum mearum commorabitur, 7. d. Incordo majestatem suam in medio eorum sicut antea. » prvpbr meo, intiinoquo ejus fundo ( cor onirn situm est live expositio judæi judaica est, subservit tamen vmubi. jnler ubera ) jugiter infixa hærebit Christi pas­ Christian® et genuina' jam assignat®. Ligatio sio, iliaque velut myirha efficacissima cor meum enim Isaac ad ejus immolationem fuit typus liga­ imbuetur ct insuccabitur, ul ojus vis ex cordo in tionis et immolationis Christi m cruce, idque in omnes sensus, vires et membra proserpat, cuque eodem monte Moria: hujus enim pars et collis est corroboret ad omnes amoris agones, ad omnes mons Colvariæ, m quo crucifixus est Christus. KÎS COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. î. SECUNDUS SENSUS PARTIALIS, Dc Christo ct anima sancta. FiJdej- Anima pia passionem Christi, velut fasciculum iu» an- myrrhæ in pedore et corde suo recondat, ut eo toChriT cor conf°rie^ c* cnPul exhilaret, ad omnis virtu­ te (is labores ct dolores, omnesque hujus vilæ ad­ versitates, imitatione et amore Christi Urte et for­ titer subeundos. ItaS. Bernardus,serna. 43: « Fas­ ciculus myrrhæ dilectus meus mihi inter ubera mea commorabitur. Anterex, modo dilectus : ante in accubitu regio, modo inter sponsæ ubera. Magna humilitatis virtus, cui etiam deitatis ma­ jestas tam facile sc inclinat. Cito reverenti® nomen in vocabulum amicitiae mutatum est; ct qui longe erat, in brevi factus est prope. Fasciculus myrrha? dilectus meus mihi. Myrrha amara res, dura et aspera tribulationum significat.Ea sibi dilecti causa imminere piospiciens, gratulabunda id loquitur, confidens sc omnia viriliter subituram. Ibant, in­ quit, gaudentes discipuli a conspectu concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine Jcsu con­ tumeliam pali, Ador, v, 41.» Subdit deinde cur fas­ ciculus dicatur, non fascis : « Proptcrea denique non fascem, sed fasciculum dilectum dicit, quod k C vr* 'evc Præ amore *PS*US ducat, quidquid laboris r"\ ’^D immineat et doloris. Bene fasciculus, quia par'di ii, Tü lus .natos est nobis, Isai. cap. IX, vers 6. Bene € rî fasciculus, quia non sunl condigna? passiones hu­ jus temporis ad futuram gloriam, quæ revela­ bitur in nobis, Roman, cap. vin, vers. 18. Id emm, inquit II Corinth., cap. iv, vers. 17, quod in præsenti est momentaneum et leve tribulatio­ nis nostra», supra modum in sublimitate œternuin gloriæ pondus operatur in nobis. Erit ergo quan­ doque nobis ingens cumulus gloriæ, qui modo est fasciculus myrrhæ. An non fasciculus, cujus jugum suave est, et onus leve? Non quia levis in se (uec enim levis passionis asperitas, mortis ama­ ritudo), sed levis tamen amanti. Et ideo non ait tantum : Fasciculus myrrhæ dilectus meus; sed izi/7n , inquit, quem diligo, fasciculus est. Unde et dilectum nominat, monstrans dilectionis vim om£ieta. nium amaritudinum superare molestiam, et quia fortis est ut mors dilectio. » Ha S. Elzearius, co­ mes Ariani, hoc myrrhæ fasciculo ad immobi­ lem animi mansuetudinem ct tranquillitatem per­ venit : cum enim dicteriis, calumniis, irrisioni­ bus, injuriis, etc., etiam a propriis famulis varie et crebro exagitaretur, illico mente versabat pro­ bra, calumnias, injurias, tormenta irrogata Christo, nec ab hac meditatione cessabat, donec mens in imitatione hujus patienti® tranquille con­ quiesceret; quo fiebat ul nullum doloris aut iræ signum daret, ac videretur bile carere, esseque ô«*Wc : ita habet ejus Vita apud Surium. Eodem fasciculo S. Franciscos, S. Elisabelha, aliique plu­ res ad tantam humilitatem, patientiam el sancti­ tatem evasere. Rursum, fasciculus myrrhes est mortificatio as-Pud* sidua, quam nos docent vita et passio Christi, quæ non aliud fuil quam continua mortificatio: »*4 hæc enim omnem concupiscentia; corruptionem abstergit, omniaquo animæ vulnera sanat, eamque ad omne bonum corroborat. Myrrha, inquit Mynti Galenus, lib.VII Simplic. medie., purgat thoracem Tirt A et pulmonem, astringit, concoquit cl discutit; stacte infiigeratos calefacit. Uberius Dioscoridcs, lib. I, cap. lxvii : « Myrrha, inquit, calefacit, con­ coquit, saporem gignit, etc., devoratur in vetero tussi, laterum, pcctorisque doloribus, in alvi profluvio et dysenteria, horrores discutit, scabri­ tiem arleriæ expolit; oblusam vocem expedit, ventris lineas enecat, contra gravem oris halitum manditur, gingivas el denles stabilit, vulnera ca­ pitis glutinat, medetur fractis auribus ac ossibus nudatis, impetigines ex aceto purgat, diuturnas distillaliones lenit, oculorum ulcera complet, al­ bugines tollit, caliginem discutit, scabritiem lævigat. » Eadem et plura efficit Christi passio, et mortificatio in anima et spiritu; unde nullum ea efficacius est remedium contra tentationes luxuriæ, iræ, superbia», acedi®, invidi®, etc., uti per­ petua experientia constat. Quocirca Nyssenus, homil. 3, censet hic significari quod anima, quæ in corde habet alligatum Christum crucifixum, non possit ullo membro vel sensu peccare : « Illa anima, inquit, quæ suscepit bonum Christi odo­ rem, et cor fecit alligamentum hujus suffitus, se ita comparat, ut omnia sigillatili! vilæ studia, tan­ quam alicujus corporis membra ferveant spiritu, qui ex corde permeat, nulla iniquitate in alto membro corporis refrigerante dilectionem in Deum. » Et Orígenes,/iom.2exquatuor: «Alligatura gutta?, inquit, dogmatum continenti® constrictio, ac divinarum sententiarum nodositas intelligitur; innexæ enim s’bî invicem sunt fidei rationes, et vinculis veritatis adstrictæ. » Et tres Patres apud Theodoretum : «Nexus est, inquiunt, el conser­ vatio stilile divina» gratiæ, quæ mihi communi­ cata est, dilectus meus : per fidem enim, inquit, acceptus, spiritualia luetur, atque conservat Ec­ clesiæ munera, fidelesque confirmat ac roborat, ne a veritale desciscant, n EIS. Gregorius: « Mor­ tuorum corpora, inquit, myrrha condiri solent, ne putrescant. Myrrham quippe corporibus ne putrescant adhibemus, dum membra nostra in Christi exemplum, per eorumdem mortificatio­ nem a putredine luxuries restringimus, ne, dum ca sine condimento dimiserimus, dissoluta pu­ tredine, escam vermibus æternis faciamus. Sed quid est, quod dilectum suum sponsa non rnyrrham, sed fasciculum myrrhæ nominat, nisi quod, dum sancta mens Christi vitam ex omni parte considerat, contra omnia vitia ex ejus imitatione repugnantes virtutes congregat; ex quibus sibi fasciculum myrrhæ aptat, quo carnis suæ putrodinem sempiternum abstergat.» Mortificatio ergo, et vilæ austeri tas animam ou- COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. I. rificat, sanctificat, Deoquc inire placentem gra- tiorum, sputorum, colaphorum, subsannatio­ lamqtic cilicii, quia cam similem facit Christo num , exprobrationum, clavorum, horumque si­ crucilixo. Quocirca Deus eamdem suis charisma­ milium, quæ in salutem nostri generis sylva evan­ tibus ample remunerare solet. Ut alia taceam, gelica copiosissime noscitur protulisse. » El post lege Vitas sanctorum, ct invenies eos duntaxat plura, quæ in hanc rem subjicit, ita concludit : magnis cl crebris claruisse miraculis, qui auste­ « Hic meditari dixi sapientiam, in his justitiæ ra! fuerunt viUe, quales exstitere S. Martinas, mihi perfectionem constitui, in his plenitudinem S. Antonius, S. Hilarión, S. Benedictus, S. Ro- scienliæ, in his divitias salutis, in his copias me­ inualdus, S. Bernardus, S. Dominicus, S. Fron- ritorum. Ex bis mihi interdum potus salutaris amaritudinis, ex his rursum suavis unctio con­ ciscus, S. Ignatius, S. Franciscos Xaverius. Dnotibe- igitur Christi passio commoratur inter ubera, solationis. Hæc me erigunt in adversis, in pro­ est, in cordc animæ sanctæ. Symbolice, inter speris reprimunt, ct inter hela tristiaque vilæ pre­ ei Veto* duo ubera, id est, primo, inter Novum et Vetus sentís via regia incedenti tutum præbent utrobi­ Tnt*- Testamentum : utruinquoenim prædicil et prædi- que ducatum, hinc inde mala imminentia pro­ meüium. Christi passionem et crucem, ait Philo Carpa­ pulsando. Hæc mihi conciliant mundi judicem. » Hucusque S. Bernardus pie, sapienter ct pathe­ thius. latore*. Secundo, inter ubera, id est, inter doctores, qui tice. predicant Christum crucifixum, ait Justus OrgeTERTIUS SENSUS lilanus. PRINCIPALIS, Tertio, S. Gregorius : Duo ubera, inquit, sunt amor Dei ct proximi. Audi eum : « Qui (sponsus el Christus crucifixus) bene inter ubera commorari pmt.i.i. gUja jn diiectione [)e¡ et proximi habita­ tio Christi sancta nidificatur. Sancta quippe anima dum Deum sic diligit, ul proximum non contem­ nat, et proximi amorem sic exsequitur, ut divi­ num non minuat, procul dubio ubera in pectore sibi locat, quibus Christum amplectens, ipsum nutriat. Quasi enim uberibus Christus nutritus roboratur, dum hac gemina dilectione, ut fortius inlucreat, delectatur. » • ■ Denique S. Bernardus, serin. 43, duo ubera acCoiisr*- ( ¡pit congratulationem et compassionem, juxta inhtioei j||ud pavQi xn, ¡g . ( Gaudere cum gauùo. dentibus, flere cum flentibus. Quia vero inter adversa el prospera versans, novit utrobique peri­ cula non deesso, medium hujusmodi uberum suorum vult habere dilectum, cujus adversus utraque continua protectione munitam, nec læta extollant, nec tristia dejiciant. » Subjicit deinde S. Bernardus, itaque hunc myrrhæ fasciculum suo exemplo omnibus arcte commendat : «Tu quo­ que, si sapis, imitaberis sponsæ prudentiam, alquc hunc myrrhæ tam charum fasciculum de principali tui pectoris, nec ad horam patieris avelli, amara illa omnia quæ pro te pertulit, semper in memoria retinens et assidua medita­ tione revolvens, quo possis dicere et tu : Fasci­ culus myrrhæ dilectus meus mihi, inter ubera mea commorabitur. Et ego, fratres, ab ineunte mea conversione, pro acervo meritorum, quæ mihi deesse sciebam, hunc mihi fasciculum colligare, et inter ubera mea collocare curavi, collectum ex omnibus anxietatibus ct amaritudinibus Domini mei, primum videlicet infantilium illarum ne­ cessitatum; deinde laborum quos pertulit in pre­ dicando, fatigationum in discurrendo, vigiliarum in orando, tentationum in jejunando, lacrymarum in compatiendo, insidiarum in colloquendo; postremo periculorum in falsis fratribus, couviAmor VH. Dc Christo et B. Virgine. Beata Virgo adstans cruci, filium suum Chri­ stum crucifixum, velut fasciculum myrrhæ toto corde obtulit Deo Patri in holocaustum, pro re­ demptione totius mundi, sicut Abraham obtulit suum Isaac. Eadem post Christi mortem et ascen­ sionem ejus tormenta cordi alligata,imo insculp­ ta gestans, assidue summo doloris, amoris ct de­ votionis sensu ruminabat : nec tantum rumina­ bat, sed el reipsa imitabatur, omnes persecutio­ nes Judæorurn, omnesque adversitates fortiter sustinens, ac lacrymis, compunctioni et modifi­ cationi assidue vacans, qua proinde mirificas Dei gratias et dona obtinere meruit, uti ipsa revela­ vit S. Brigittæ. Hac de causa Calvariam et loca passionis Christi crebro et devotissime obibat : ipsa enim omnia tormenta Christi vehementissime sensit compatiendo, quæ Christus patiendo, idque uou semel ul Christus, sed per omnem vitam. Ipsa enim longe magis amabat Christum, quam seipsam. Unde longe maluisset ipsa pali omnia tormenta Christi, quam videre Christum suum eadem patientem. Multoties ergo ipsa fuit martyr, f v,w juxta illud S. Simeonis ad ipsam vaticinium : « Et tuam ipsius animam pertransibit gladius, « bue. qr. cap. n, 35 : ita Rupertus. Vers. 13. Botris cvpbi dilectus IX VINEIS Engaddi. meus mihi, Quærcs, quid sit Cyprus? Primo, Rabbini et ex Bulrus eis Tigurina ex similitudine vocis censent esse cypri. quid? copfturam, sive camphoram. Camphora autem est Resp. gummi cujusdam arboris in India nascentis tanta Primo, magnitudine et proceritate, ut sub ejus umbra uajPh°hominum centuria) recondi possint. Camphoræ ra* vires et dotes recenset Malthiolus in Dioscoridis, lib. 1, cap. lxxv. Tria vero memoranda dc hoc gummi narrant auctores. Aiunt caphuram iu aqua flagrare; deinde tradunt eam humore madere, si COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, CAP. I. MO in recenti et calido pane condatur; aiunt deni­ mo, Eccli. cap. XXIV, 21 : « Quasi balsamum, ait, que, nisi sedulo asservetur, cx operculatis etiam non mistum odor meus. » Tertio, quia arbor, vel thecis nonnnnquam evanescere. Quæ profecto tria frutex, proferens balsamum, similis est vili, toste ” Additque Christum esse nardum, fascicu­ dilectus in myrrha, multo magis in botri suavi­ lum myrrhte, et botrum cypri : « quia ct prius tate. Ergo Dominus meus Jesus myrrha mihi in discumbentem in cœna Dominum mulier devota morte, botrus in resurrectione, seipsum mihi sa­ nardo perfudit; deinde discipuli crucifixum ad luberrimum temperavit in potum, in lacrymis, sepeliendum myrrha unctum linteis involverunt; in mensura. Mortuus est propter peccata nos­ el post hæc ipse gaudio resurrectionis mox ad­ tra, et resurrexit propter justificationem nostram, veniente spiritalia fidelibus dona distribuit. » liom. iv, 25, ut peccatis mortuijustitiæ vivamus. EnridRursum, Engaddi idem est quod fons hcedi ; Itaque tu, si peccata luxisti, bibisti amaritudinem : Huc accedit S. Ambrosius in Psal. cxvni, serm. 3 : ADSQDAT08, « Quoniam inquit, cognoverat Ecclesia myste­ De Christo et Ecclesia. rium, et pro lotius mundi redemptione crucifi­ Christus dilaudat Ecclesiæ pulchritudinem, xum Dominum Jesum prædicabat, meretur au­ Duplex Eccita eamque iterando, duplicem, imo multiplicem dire : Ecce es bona, quæ me bonum dicis; et pulchri­ esse significat, scilicet internam, et externam ipsa bona es quæ vidisti gloriæ meœ decorem, tudo. quæ ex interna dimanat : internam sitam esse in et ipsa speciosa es ct decora. Quid est Christum fasciculo myrrhæ, et botro cypri, id est in jugi dicere : Roña es, decora es, nisi illud Evangelimeditatione ct imitatione passionis et resurrec­ cuin : Constans esto, filia, remissa sunt tibi pec­ tionis Christi ; externam vero in nardo, id est in cata tua? » Jam sponsa sponsum vehit fasciculum humilitate et modestia exteriori, quæ omnibus myrrhæ collocarat inter ubera, id est in corde gratum suum odorem aspirat, juxta illud Psal. suo : ab illius ergo decore decora, ab illius ful­ xuv, 14 : « Omnis gloria ejus filiæ regis ab intus, gore fulgida effecta est. Anagogice, duplex pulchritudo Ecclesiæ est : in fimbriis aureis circumamicla varietatibus. » Ita Cassiodorus, Beda et Philo Carpathius, qui in­ prima, in præsenli vita per gratiam : gratia enim «*• ternum sanctitatis decorem collocant in pura est ipsa venustas animæ, quia facit eam divin.e sanctaque conscientia, externum in honesta et consortem naluræ, parem angelis, similem Cirri- udo Se­ sancta conversatione. Vera enim pulchritudo sila sto, amicam ct filiam Dei. Gratia enim est summa est in interno decore, a quo externus dimanat; participatio Dei, ejusque sanctitatis ct decoris alioquin exterior et ascititius, fucus est, non de­ immensi. Secunda, in futura vita per gloriam : hæc enim est pulchritudo non viatorum, sed bea­ cor. Causam amoris addit, dicens, amica inca; Sep- torum et angelorum. Ita Orígenes, hom. 3 ex 4 : luaginta, proxima mea; Symmachus, sodalis tnea; a Speciosa, ait, est hæc Ecclesia, cum proxima llebræa 'n’jH vaiati, id est commensalis mea, quæ est Christo, et cum imitatur Christum. Quod vero mccum vivis, el in mensa mea pasceris. Plato, iteravit : Ecce es speciosa, potestad futurum sæ dialog. De Amore, docet pulchritudinem esse gra­ culum pertinere, ubi jam non solum imitatione, tiam et venustatem, quæ intuentium oculos ani­ sed ipsa sui perfectione formosa est et speciosa, mosque ad sui amorem alliciat, indeque gr.æce et ibi dicat esse oculos ejus columbæ.» Vere S. Au­ vocari K3j.ii, quod omnes ad se id est vocet gustinus, Pradal, in Psal. xuv : «Summa pulchri­ ct invitet. Hoc apud homines verum est, ibi enim tudo, inquit, est justitia, » quia sicut pulchritudo pulchritudo est causa amoris; at non apud Deum : corporis est justa inter se membrorum omnium ibi enim vice versa amor et amicitia est causa pul­ proportio el harmonia, cum quadam coloris sua­ chritudinis. Deus enim amat homines, non quia vitate : sic animæ pulchritudo est justitia, quæ pulchri sunt; sed amando cos facit pulchros, ut omnibus animæ viribus corporisque membris id amore suo digni sint. Amor enim Dei est princi- quod suum est, assignat, itaque per omnia homi­ r>AiIU°ai Pium ct causa omnis boni ct pulchri. Deus enim nem compositum deeorumque efficit, uti patuit cum est ipsa essentialis, immensa et incomprehcnsi- in justitia originali, quam habuit Adam ante pec­ ouinixi» bilis pulchritudo; ac quia illa redundat, hinc, ex catum, et magis in justitia Christi ac B. Virginis. pukl iL immensa bonitate eam in homines el creaturas Et Clemens Alexandrinus, lib. Ill l'cedag. cap. xi : cælcras effundit, coquo magis, quo magis sibi « Pulchritudo ouliuia. iuouil est uulchriludn COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. I. 51« S. Bernardus duplicem pulchritudinem B. Vir- nl« pat, anim®, cum fuerit ornata Spiritu Sancto, et his qua» ab eo oriuntur, inspirata lætiliis, justitia, gini assignat, summam innocentiam et summam ch’llul’> prudentia, fortitudine, temperantia, bonormn humilitatem. Post verba enim jam citata subdit: amore, et pudore, quo nullus color nitidior un­ « Verum in eo qui graviter peccavit, etsi amanda, quam visus est. » Et B. Isidoros Pelusiota, lib. non tamen admiranda humilitas. At si quis inno­ III, epist. 131 ad Lampctium Episcopum, ubi inter centiam relinet, el nihilominus humilitatem jun­ alia sic habet : a Ut corporem pulchritudinis nor­ git, nonno is tibi videtur geminum anim® pos­ ma, membrorum apta proportio est : ita etiam sidere decorem? Sancta Maria sanctimoniam non extrema spiritualis pulchritudinis linea, in virtu­ amisit, ct humilitate non caruit; et ideo concupi­ tum mediocritate consistit, » etc. vit rex decorem ejus, quia humilitatem innocen­ ti® sociavit. Denique respexit, inquit, humilita­ SECUNDUS SENSUS tem ancili® su®, Luc. i, 48. Ergo beati, qui cus­ todiunt vestimenta sua munda, videlicet simpli­ PARTIALIS, citatis et innocenti®; si tamen et decorem induere De Christo et anima sancta. humilitatis adjiciant. Profecto audiet qu® hujus­ Dnplei Præter jam dicta, primo, S. Gregorius duplicem modi invenitur : Ecce tu pulchra es, amica mea, h,mm- 3nimæ pulchritudinem assignat, duplicem chari- ecco tu pulchra, n Rursum, Rupertos geminam pulchritudinem diritndo', totem, Dei scilicet et proximi : « Bis pulchram, Pnmo. inquit, sponsus sponsam vocat: quia cui dilec­ B. Virginis interpretatur, virginitatem et malcrtionem Dei et proximi donat, geminam pulchri­ nitatem Dei. Vide dicta Proverb, xxxi, 25, ad illa : tudinem ei inserit; qua delectatur, et quam lau­ « Fortitudo et decor indumentum ejus. » dat. » Denique Hugo Victorious in serm. Dc Assumpt., Seinndn. Secundo, pulchra cst anima dupliciter, primo, qui exstat sub finem tom. II, duplicem Virginis in actione; secundo, in contemplatione : ita tres pulchritudinem accipit, virginitatem cl humilita­ Patres apud Thcodorclum. tem : « O qualis, ait, societas, totus pulcher to­ Trriia Tertio, pulcher est justus dupliciter primo, pul­ tam pulchram sibi sociat. Ego totus pulcher, et chritudine ct sanctitate anirnæ; secundo, corporis, tu tota pulchra. Ego per naturam, et tu per gra­ juxta illud de virgine : «Ut sit sancta corpore, ct tiam. Ego totus pulcher, quia totum quod pul­ spiritu, » I Cor. vn, 34 : ita Justus et Anselmus. chrum est, in me est. Tu tota pulchra, quia nihil (hirto. Quarto, S. Bernardus, serm. 45, duplicem pul­ quod turpe est, in te est. Pulchra in corpore, pul­ chritudinem interpretatur, poenitentiam et humi­ chra in mente. In corpore pulchram te facit inte­ litatem, per quam innocentia amissarecupcratur. gritas virginitatis : in mente pulchram exhibet Censet enim S. Bernardus sponsam a sponso in virtus humilitatis. Tota ergo pulchra es, corpore accubitu suo residentem de defectibus fuisse re­ nivea, mente sincera. » Et nonnullis interjectis : prehensam, sed cum placasse sua nardo, id est « Nec alia talem decebat, ncc. alius tali inveniri humilitate humilique confessione, unde ab eo poterat. O digna digni, formosa pulchri, munda hic spons® pulchritudinem celebrari. « Etenim incorrupti, excelsa Altissimi, mater Dei, sponsa prresumptionem, inquit, correptio, correptionem Regis ætemi. e emendatio, emendationem remunerati© secuta Oculi tui columbarum. cst. Adest dilectus, amovetur magister, rex dis­ Coltimi)® symbolum sunt amoris, fidei et cas­ paret, dignitas exuitur, reverentia ponitur. Cedit quippe fastus, ubi invalescit affectus. Et sicut titatis conjugalis; nam in columbariis mas su® quondam quasi amicus ad amicum .Moyses loque­ columb® soli applaudit, nec aliam quærit. Unde batur, ct Dominus respondebat : ita et nunc inter Poeta : Verbum et animam, ac si inter duos vicinos, fa­ Exemplo junclæ libi sint in amore columba, miliaris admodum celebratur confabulatio, n Et Masculus el lotum femina conjugium. post nonnulla : « Decor anim® humilitas est. Non a meipso hoc dico, cum Propheta prior dixerit : PRIMUS SENSUS Asperges me hyssopo, et mundabor, Psalm, l, 9 : TOTALIS, humili herba et pectoris purgativa, humilitatem significans. Hac se post gravem lapsum rex et De Christo el Ecclesia. propbeta lavari conlidit, et sic niveum quemdam Pulchritudo hominis maxime cernitur in facie innocenti® recuperare candorem. » et oculis; in oculis enim relucent cor et ani­ TERTIUS SENSUS ma, omnesque anim® allectus. Unde S. Augus­ tinus in Psalm. xLi : «Oculi, ait, membra car­ principalis, nis sunt et fenestr® mentis, n Et Cicero, lib. Ili De De Christo et B. Virgine. Orat. : « Imago animi vultus est, indices autem t n Beata Virgo fuit ad miraculum pulchra, tum oculi. » Spons® ergo decorem spon-us maximo ab oculis dilaudat, quod eos habeat non vulpinos, corpore, tmn longe magis anima et mente. r>37 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. I. non lupinos, non vulturinos, id est non obliquos, cap. nr, per duos oculos columbee accipit me-«, fraudulentos, ct simulatos, non invidos et rapa­ moriam ct intellectum : < Duo«, inqnit, habet ocu- ftcnl( ces, non gyrovagos spectantes ad prredam; sed los, dextrum ct sinistrum, memoriam et intelleccolumbinos, id est, primo, simplices, candidos, tum : in hoc futura providet, in illo transacta de- et in>iOcnUco* ingenuos; secundo, pudicos, ita Orígenes; tertio, flet. Hos oculos clauserunt in /Egypto patres no- 1'rtafc lamba rectos, columbre enim non oblique aspiciunt, sed stri, quoniam non intellexerunt opera Dei, ncc ■nh!'*». recta; quarto, amantes ct amabiles , columbre fuerunt memores multitudinis miscricordireejus.» Anagogice, Orígenes perdues oculos accipit Fi- Am.-.ienim non torve intuentur, sed blande cl aman­ ter; quinto, placidos ctmansuctos : itaBeda : « Ocu­ lium ct Spiritum Sanctum, quos anima videbit li, inquit, tui columbarum, id est, oculi cordis in coelo, caque visione beabitur : « In futuro sre- sprit™ tui simplices ctmundi, atque ab omni duplicitate culo, inquit, ubi anima jam non solum imita-s*»11'»fallendi ac simulandi prorsus immunes. Item oculi tionc, sed ct ipsa sui perfectione formosa est, di­ tui columbarum, quia sensus tui spiritali sunt cit esse oculos ejus columbas, ut duorum oculo­ intellectu prrediti. Item oculos columbarum habet rum columbre dure intelligantur esse Filius Dei et amica Christi, quia omnis qua;illum veraciter in­ Spiritus Sanctus. » Mystice, S. Gregorius, An«elmus et alii per ocu- Xyttta», tus amat, nullo exterarum rerum appetitu mil­ vorum more accenditur, nulli viventium adver­ los, Ecclesia» accipiunt doctores ct prredicatores,11 c‘'r'’• sum quid inferre meditatur : quod columbinre quibus septem columbre dotes, id est, septem fertur esse mansuetudinis, qure cuncta qure oc­ dona Spiritus Sancti, adaptat Honorius Augusto- inBiba currunt simplici, miti et humili corde contempla­ danensis : a Columba quippe, ait, in petra nidifi- ^‘inun­ tur. » Et S. Bernardus, serm. 45 : « Oculi tui co­ cat, alienos pullos nutrit,pura grana eligit, felle 7L«X lumbarum. Jam,inquit, non ambulas in magnis, carct, rostro non Iredit, juxta fluenta habitat, gre- but neque in mirabilibus super te : sed instar simpli- gatim volat. Sic Ecclesia in petra, id est Christo, cissimre volucris contenta es simplicioribus, ni­ fide ct opere redificat ; alienos a verbo Dei, verbo dificans in foraminibus petrre, meis vulneribus ct exemplo nutrit, puras sententias de libris gen­ ¡minorans, ct libenter ca qure sunt de me dunta- tilium vel hrereticorum eligit, malitia invidire ca­ xat, incarnato et passo, oculo intuens columbi­ ret, nominem detrahendo Iredit, juxta fluenta no. » Septuaginta vertunt, oculi tui wipanpí, id Scripturarum habitat, ut raptus accipitrum, id est est columba:, in nominativo plurali, 7. d. Oculi dremomun evadat, multos secum trahere ad tui adeo belli, candidi, amabiles sunt, ut non gaudia laborat. » Hrec deinde adaptat prophetis ct tam columbini, quam columbre ipsre esse videan­ apostolis: « Unius columbre, id est Ecclesire, ante tur : columbas ergo geris in oculis, quia quid­ adventum Christi, oculi prophetre fuerunt, qui ei quid pulchrum ct amabile est in columbis, hoc reternuin lumen Christum praeviderunt : unde ct oculis tuis exhibes et reprresentas, quale est pri- videntes dicebantur. Alterius columba», scilicet Oni .qua »10, modestia et pudicitia; secundo, quod in amore Ecclesire post Christi adventum, de eodem populo dot 4 w- pr0 cantu gemit; tertio, quod putrida, sordida ct oculi apostoli exstiterunt, qui eam ad verum lu­ un' * fœ(en(ja fugit; quarto, quod in petris sibi nidos men Christum perduxerunt. Dicit ergo sponsus : construit; quinto, quod gaudet aquis, residetque 0 amica mea, cui omnia secreta Patris mei pate­ juxta flumina. Audi S. Gregorium : « Cujus (spon­ feci , quia te nardo carnis mere sanavi, myrrha sæ) oculi bene columbarum esse perhibentur; mortis mere redemi, botro resurrectionis inebria­ quia dum in temporalibus gemit, et ad reterna vi, ccce in prresentia mea tu es pulchra in fide, desideria rapitur, in simplicitate sensus suos cus­ ecco coram hominibus tu pulchra es in opera­ todit , ct carnales concupiscentias detestatur. Co­ tione; quia oculi tui, id cst provisores tui, sunt lumba quippe in amore pro cantu gemit. Ethene simplices sicut oculi columbarum, scilicet et pro­ sancta anima columbre comparatur : quia dum pheta» ct apostoli doctores Ecclesire. Oculi enim reprobi quique in amore mundi garriunt ct Ire- ducunt hominem, no in lapidem offendat : ita lanlur, mens electa in cadesti desiderio atteritur, doctores ducunt Ecclesiam ad vitam, ne in legem quia timet ne amittat quod diligit, dum differ­ Dei in lapido scriptam offendat. » tur. » Subdit deinde : « Possunt etiam per oculos SECUNDUS SENSUS columbarum Ecclesiarum prredicatores intelligi, qui simplicitatem, quam pr.redicant, servant, et PARTIALIS, visibilia contemnentes, ad reterna cum magnis ge­ Dc Christo et anima sancta. mitibus anhelant.» Et PsellusapudThcodoretum: Columba symbolum est innocentia», ideoque C|notn. « Jucundis, ait, oculis es prredita columbre vir­ ginis, cum oculos tuos ab errore avjrleris, ct eos Sancti vocantur columbee, ait S. Basilius in Psalm. i>», io» cenila in me Creatorem tuum intenderis. Columbre au­ xxvttl. Unde S. Chrysostomus, horn. 1 Dc patien­ »ynilx> tem oculos memorat, ut purum virginis obtutum tia Job : «Vir, inquit, erat in terra Hus nomino lainsignificet. Tam mundos enim oculos habet, ut Job; columba in medio accipitrum, ovis in medio luporum, stella in medio nubium, lilium in me­ puriter pulcherrimum sponsum aspiciat. » simboli- Symbolice, Hugo, lib. 1 De Institut. monastic. dio spinarum, et justitii'' germen in oppido ini- COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. I. o-nln< quitalis. » Oculi autem columbæ maiime dcno- Ita hunc locum explicat S. Gregorius Nyssenus, l,1Qi intentionem sinceram et rectam animæsanc- hom. 4 : « Anima, inquit, liberata a corporali >rK 'te: columba enim rectum habet intuitum, ut (carnali) affectione habet speciem columbæ in Pr.ao. dixi, non obliquum. Oculus enim, primo, inten­ oculis, hoc est, characterem vite spiritualis, etc. dit in id ad quod deinde dirigit manus et pedes, Sio quoniam purus factus est animæ oculus, ca­ ut eodem tendant ; oculi vero columbæ tote de­ pax est characteris columbæ et Spiritus Sancti; figuntur in id quod aspiciunt: sic anima sancta, proptorea in eam cadit, ut contempletur sponsi primo, tota intendit in Deum ul finem, ac deinde pulchritudinem. Nunc enim primum in sponsi 5/£jdJû ad illum omnes gressus ct actiones dirigit. Secun­ formam intendit oculos, quoniam sponsum ha­ do, sicut oculus intendens in rem aliquam, ejus bebat in oculis. Nemo enim potest dicere Domi­ speciem in so suscipit, illique assimilalur : sic num Jesum, nisi in Spiritu Sancto,» 1 Cor. xn, 3. Huc accedunt Cassiodorus, Orígenes, Beda, anima intendens in Deum, illius formam imbiTarilo. bit, fitque divina, el quasi deus terrestris. Tertio, Theodoretus, Philo Carpathius et S. Bernardus, sicut oculus immediate aspicit rem quam inten­ serm. 45, qui per oculos columbar accipiunt inlui- Ocal» dit, nec medium ullum admittit : sic anima, in­ tum spiritualium, quo scilicet anima in res non tendens Deum, illum unum spectare debet, non carnales, sed spirituales aspicit, casque appetit commoda, non honores, nec quid aliud interme­ et intendit. Porro Nyssenus, hom. 4, docet oculos ' dium : quidquid enim medium est, impedit in- columbæ esse pellucidos, et habere vim speculi, 0 qui mundi sunt, ut offerantur super altari meo. In­ VOX SPONSÆ. tentio enim placendi Deo, ouniquc colendi et ho­ norandi in quolibet opere, illud otfert Deo, illi­ Vers. IB. Ecce tu pulcher es, dilecte mi, et que facit quasi holocaustum. Hinc notatur per decoris. Lectulus noster floridus. oculos columbæ : columba enim erat victima, Ecce tu pulcher fs, dilecte mi, et decorus. — quani sibi in holocaustum depoposcit Deus, Levit. cap. i. Quin et Syri columbas albas tangere, ne­ Chaldœus, quam pulchra est majestas sanctitatis care et edere non audebant, sed religiose cole­ tua : quoniam in tempore, quo tu habitas inter nos, bant in honorem Semiramidis prima Assyriorum suscipit voluntarie orationes nostras. regina, in quam eam post mortem commutatam “ PRIMUS SENSUS esse fabulabantur. Unde Tibullus, lib. 1, eleg. i : Quid referjtn ut volitet crebras inlicta per urbes Alba Palistluo sancta columba Syro? Vide Euscbium, lib. VH1 De Prarparat. cap. vu. ADJBQUATUS, De Christo et Ecclesia. Est quasi carmen amrebeum, in nun lans est Attornia COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. I. 830 roten- alterna ct reciproca, qualis c l inter amantes. Lau- ad vitam, pulcher non curans mortem, pulcher darai sponsus sponsæ pulchritudinem ; nunc ipsa deponens animam, pulcher recipiens, pulcher in ¿‘“‘ n. modeste, verecunde clreverenter laudem omnem ligno, pulcher in sepulcro, pulcher in coelo, pul­ u. in sponsum reciprocat ct reflectit, ne ab eo se om­ cher in intellectu. » Denique Christus tam anima quam corpore fuit Chrtan» nem suam pulchritudinem, hoc est, remissionem peccatorum, justitiam, gratiam, puritatem, bene pulcherrimus, utpote formato a Spiritu Sancto, ‘P*c' '• operandi merendique cfllcaciam accepisse profi­ juxta illud : « Speciosus forma præ filiis homi- r n, tetur, q. d. ait llortolanus : Laudes meas eximias num, n Psalm, xuv,3. Hinc in vultu Christi aliquid i aa te, o sponse, cum rubore audio; sed ego te so­ sidereura, imo majestas divinitatis radiabat, ut nuMlum illis maximo dignum judico : si quid enim in docct S. Hieronymus in Matth. cap. ix. Sapienter me est pulchritudinis et justitiæ ( quod sentio quam Tertullianus, lib. De Cultu (eminar, cap. ii : « Ac­ sil exiguum), gratuitum donum est, et ab inex­ cusandus, inquit, decor non est, ul felicitas cor­ hausto pulchritudinis et justitiæ, ac bonitatis tuæ poris, ut divinæ plasticæ accessio, ut animæ aliqua CbiiUfli fonte in me deducium atque collatum. Tu nam- vestis urbana, « Unde et Nyssenus, Orat.Caiechcs. ptiicber- que pCr (e Solus pulcher es, et nunc maxime re- cap. vi, ait hominem a Deo creatum vultu et spe­ riniu‘' sumpto immortali corpore decorus ct egregius; cie formosum, ut imaginem exemplaris pulchri­ imo vero ipsummet es pulchrum, extra aleam tudinis, puta Dei pulcherrimi. Verum vera pul­ pulchrorum omnium positum, palernæ gloriæ chritudo longe magis in animo, quam in corpore refulgentia et substanti® expressa idea, cujus consistit. Nam, ut aitS. Augustinus, tract. 32 in participatione quæcuraque pulchra sunt, pulchro Joannem : « Sicut anima facit decus in corpore, potius similia, quam pulchra dicenda esse vi­ sic Deus in anima. » Et mox : « Decus ergo cor­ deantur. Sic et S. Gregorius, Cassiodorus, Beda, poris animus, decus animi Deus. Ennodiusin Vita Justus, Anselmus, Rupcrlus, qui Christum aiunt B. Epiphanii Ticinensis Episcopi : « Formositas, pulchrum in divinitate, decorum in humanitate. ait, in ipso lucis corporeœ , index animi fuit. » Et S. Bernardus, serm. 4ÎJ, eumdem pulchrum ait Et mox subdit sacerdotem talem esse debere : in natura, decorum in gratia : a Quam pulcher a Ut lucem membrorum fulgor exsuperet. » Quin es angelis tuis, inquit, Domine Jcsu, in forma ct Seneca, epist. 60 ; « Virtus, inquit, magnum Dei, in dic aeternitatis tuæ, in splendoribus sanc­ decus est, et suum corpus consecrat. » torum ante luciferum genitus, splendor ct figura SECUNDUS SENSUS substantiæ Patris, et quidem perpetuus, minime­ PARTIALIS, que fucatus candor vitæ ælcrnæ! Quam mihi de­ corus es, Domine mi, in ipsa tui hujus positione De Christo et anima sancta. decoris! Etenim ubi tc exinanivisti, ubi natu­ S. Gregorius Nyssenus sic explicat, q. d. « Ecce ralibus radiis lumen indeficiens exuisti, ibi pic­ tas magis emicuit, ibi charitas plus effulsit, ibi pulcher es, patruelis meus et formosus. Ex quo amplius gratia radiavit. Quam clara mihi oriris enim mihi nihil aliud esse videtur pulchrum, sed stella ex Jacob, Num. xxiv, 17, quam lucidus flos aversata sum omnia quæ ante reputabantur in do radice Jcssc egrederis, Isai. xi, 10, quam jucun­ bonis pulchris ; non amplius mihi aberrat de dum lumen in tenebris visitasti me oriens ex alto! bono judicium, ut aliquid aliud existimem prætcr Quam spectabilis cl stupendus etiam in virtutibus tc esse bonum et pulchrum, non ullum hono­ supernis in conceptu de Spiritu, in ortu de Vir­ rem humanum, non gloriam, non splendorem gine, in vitæ innocentia, in doctrinæ fluentis, in mundanum , non potentiam : hæc enim iis, coruscationibus miraculorum, in revelationibus qui aspiciunt ad sensum, boni quidem specie sacramentorum! Quam denique rutilans post oc­ sunt illinita, sed non sunt id quod putantur. Quo­ casum, Sol justitiæ, de corde terne resurgis, quam modo enim fuerit pulchrum, quod nullo modo formosus instóla tua demum, Rex gloriæ, in alta consistit? Nam quod in hoc mundo est honora­ coelorum te recipis ! Quomodo non pro his omnibus tum, suam habet essentiam in sola existimatione omnia ossa mea dicent: Domine, quis similis tibi Y» eorum qui esse existimant. Tu autem vere pul­ Prreclaro S. Augustinus, l’ræfat. in Psalm, xuv : cher, non solum pulcher, sed ipsa pulchri essen­ « Nobis, inquit, jam credentibus ubique sponsus tia, semper talis es, omnino id quod es, nec in pulcher occurrat. Pulcher Deus Verbum apud tempore florens, nec in tempore rursus florem Deum, pulcher in utero virginis, ubi non amisit abjiciens, sed cum vitæ æternitate simul exten­ divinitatem, el sumpsit humanitatem. Pulcher na­ dens speciem ac decorem, cui nomen fuit benig­ tus infans Verbum, quiact cum esset infans, cum nitas ac charitas in homines. » Et S. Bernardus, serm. 45, docet hic describi sugeret, cum manibus portaretur, coeli loculi sunt, angeli laudes dixerunt, Magos stella direxit, ado­ quomodo Verbum Dei, puta Christus, ct anima ratus est in præsepi, cibaria mansuetorum. Pul­ in mente spiritualiter colloquantur ct dissuavian­ cher ergo in coelo, pulcher in terra, pulcher in tur : « Et Verbi quidem lingua, inquit, favor dig­ utero, pulcher in manibus parentum, pulcher in nationis ejus; animæ vero, devotionis fervor, etc. miraculis, pulcher in flagellis, pulcher invitans Verbo igiturdicere animæ : Pulchra es, ct appellare COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. T. IMO amicam: infundere est unde clamet, et se præsu- nis. Licet enim Romas domus construantur ex so­ mnt amari. Ipsi vero Verbum vicissim nominare lis lateribus et lapidibus, eo quod calx ibi sit te­ dilectum, ct fateri pulchrum; quod amat et quod nacissima et solidissima, adeo ut concameratio­ amatur, sino fictione ct fraude adscriben illi, et nes templorum ct palatiorum faciant maximas et mirari dignationem, et stupere ad gratiam. Siqui­ firmissimas ex lapidibus et calce, tamen in trans­ dem pulchritudo illius dilectio ejus; cl ideo ma­ alpinis regionibus domus fiunt e lignis ct lignis, jor, quia prævcnicns. Medullis proinde cordis, et inter se affabre commissis et innexis. Tacite spon­ intimarum vocibus affectionum tanto amplius at­ sa, quæ oberrando per hortos et vineas senserat que ardentius clamitat sibi diligendum, quanto solis calorem, coque decoloratam se meminerat, id prius sensit diligens quam dilectum. Itaque lo­ invitat sponsum in domum et cubile , ut ibi in cutio Verbi infusio doni, responsio animæ cum pace et quiete, semoti a turbisct persecutionibus, gratiarum actione admiratio. Et idcirco plus dili­ vitam agant amoenam ct jucundam in mutuo col­ git, quod se sentit in diligendo victam; et ideo loquio, consortio et convictu, qualem agunt ii plus miratur, quod prævenlam agnoscit. Unde qui elegerunt sortem Magdalenœ et vitæ contem­ non contenta est semel dicere pulchrum, nisi re­ plativa : sed sponsus a quiete hac sponsam mox petat et decorum, eminentiam decoris illa repe­ evocat ad labores prædicationis ct conversionis titione designans. » animarum, puta a contemplatione ad actionem, a pace ad bellum, a tranquillitate ad persecutio­ TERTIUS SENSUS nes, ab otio ad negotium, a domo ad agros cl PRINCIPALIS, campos, ul ejus virtutem, merita ct decus adau­ geat. Unde subdit : « Ego flos campi, et lilium De Christo et B. Virgine. convallium. » Ita Beda et S. Bernardus, serm. 4G, e noBeata Virgo, uti præ cætcris notat mysterium qui ait sponsam hic indicare sponso thalamum divinitatis ct incarnationis Verbi in se peractum, ejus esse ornatum, itaque eum tacite ad illum in­ t < ‘r't¡ ita præ aliis Christi Dei et hominis pulchritudi- vitare. ctui'11. nem admirabatur; unde illam cum Christo ita Lec.tulls noster floridus, — hebraico nMJH dissuaviantem Ruperlus inducit : « Ille veraciter raanana, id est viridis, hoc est viridibus herbis el in me veneratur, quod sim mater ct virgo ; ego floribus coopertus, ideoque virens, florens ct ver­ in illo adoro, quod sit Deus ct homo. Dico ergo: nans; Septuaginta pro aph, id est etiam, vi­ Ecce tu pulcher es, dilecte mi, et decorus. Dicis dentur legisse bx cl, id est ad; unde vertunt -¡¿î mihi : Ecce tu pulchra es; ct ego dico tibi : Ecce x).îw> t.uuó» aúuxtc;, id est ad lectum nostrum umbro­ Iu pulcher es. Ex quo ego pulchra facta sum, cx sus, scilicet accessisti, vel accede; ita legit codex eo tu qui semper pulcher fuisti, pulchrior factus VatiUanus, Nyssenus, Psclluset tres Patres apud es. Nam vere in eo pulchritudinem luam adau­ Theodorclum,q. d. Tu, o Christe sponse mi, qui xisti , quod cum Deus esses, homo dignatus es amas umbras herbarum ct florum, accede ad lec­ fieri. Hinc tu pulcher cl decorus : ita pulcher, ul tum nostrum iis instratum et umbrosum. Aut, tu, sis ipsa substantia pulchritudinis; ita decorus, o Christe, qui, qua Deus, es immensa lux, qua ut sis ipsum decus humanitatis. Vere ergo dicis lamen homo, lucem hanc umbra corporis texisti, mihi ; Ecce tu pulchra es, et dico tibi : Ecce tu ut eam alias inaccessibilem quasi per rimam, pulcher cs, quia tu pulchritudo mea es. Quod imo umbram inspiceremus, ideoque umbrosus ergo pulchra sum, totum tibi attribuendum est. vocitaris ; accede ad lectum hunc floribus et fron­ Neque enim virga floris, sed flos virgæ pulchri­ dibus vernantem pariterque umbrosum, ne foris uti me, ita ct te, decoloret solis, id est persecu­ tudo est. » Et Guiliclmus Parvus, q. d. Quia tu pulcher se­ tionis æstus. Verum genuina Septuaginta lectio videtur esse cundum divinitatem, decorus secundum huma­ nitatem. Tu non tantum homo, sed etiam Deus; quam habet Orígenes, homil. 2 cxduabus, Thcoct idcirco ait Guiliclmus : a Ego non tantum ma­ doretus et S. Ambrosius in Psalm, cxvni serm. 4, zuwv omit;, id est, lectulus nnstcr ter, sed ct virgo ; quia ætcrnæ divinitati tuæ tem­ scilicet: poraliter accessit humanitas, et meæ virginitati umbrosus. Sic enim habent llebræa cl Vulgata. xilw» per diastolen, non successit, sed accessit fecunditas. Sicut enim S. Ambrosius tamen, pro purus homo virginem matrem habere non po­ legit ffjwxXivnper systolen; unde vertit, acclinaho test, ita Deus homo matrem, nisi virginem ha­ nostra opaca. bere non potest, » PRIMUS SENSUS LECTULUS NOSTER FLORIDUS. ADÆQUATUS, Pulchrum sponsum et sponsam pulchram de­ cet cubile ct pulchra domus ; utrumque hic as­ signat, dicens cubile ct lectum herbis floribusque pulchris et odoratis esse instratum , ac domum constare ex tignis cedrinis et tabulatis cypressi- De Christo et Ecclesia. ‘ I Quæres quisnam sit lectulus virens et floridus, in quo requiescit Christus ct Ecclesia. Primo, Respondent primo, nonnulli esse humanitatem "‘.b“ COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. I. Christi : in hac enim velut lectulo, sed carne ob­ umbrato ct velato tam deitas fulgentissima Verbi, quam Ecclesia) spes conquiescit. Ita Nyssenus, tres Patres apud Theodorctum, Pscllus ct Alanus, quem audi : a Lectulus Christi dicitur caro, quam assumpsit propter duos lecti usus. In lecto labo­ rat homo in infirmitate, quiescit in sanitate. Si­ militer Christus in carne humana laboravit in in­ firmitatibus humanis ante passionem, quievit in eadem carne post resurrectionem. Et eleganter dixit: Lectulus noster floridus, quia caro Christi, quæ prius in vita floruit, per mortem effloruit, at per resurrectionem refloruit. Unde dicitur P$alm. XXVII : Et refloruit caro mea. » Secundo, Secundo, Thcodoretus per luctulum accipit samcu cram Scripturam, quæ variis sententiis quasi floribus vernat, quorum semina in se suscipiens anima sancta profert spiritum salutis. Lectus hic dicitur umbrosus, quia a gratia Spiritus protec­ tus , et ab ardore peccati defensus ; quod enim Israeli erat columna nubis, hoc nobis est auxilium Spiritus. Hæc Thcodoretus. Tertio, Tertio, Gislcrius per lectulum accipit fidem cliaideteh». ritaio formatam, ideoque bonis operibus vireuforom*. teIU ct florentem : per hanc enim est Deus in no­ bis, et nos vicissim in Deo conquiescimus. Intel­ lectus enim hominis quierit verum in naturali opinione, conjectatione et argumentatione quasi in lecto, sed inquieto, fallaci ct falso ; at intellec­ tus viri fidelis qurerit verum in fide divina, ibique quasi in lectulo verum, imo Deum invenit. Fides dicitur lectulus, diminutive, quia lectus, id est plena cognitio, pax et felicitas erit in vi­ sione beatifica. Hinc Septuaginta hunc lectulum vocant umbrosum ct opacum, quia fides obscura est. « Videmus enim nunc per speculum in aenig­ mate : tunc autem facie ad faciem,» 1 Cor. x iu, 12. Quarto, Quarto, lectulus Ecclesia) est integra vita, cl pura bona 1puraque conscientia fidelium,# cuius flores *CtlSCICn* * e suut virtutes quælibet: iu his enim tam Christus quam Ecclesia velut in lectulo placido conquies­ cit, latius quieturus in iisdem in felicitate æterna ; quare ibi anima) fideles et beate erunt lectus om­ ni dote, tam gratiæ, quam gloriæ ornatissimus ct jucundissimus tam sibi, quam Christo. Huc facit Versio Chaldæi, in tempore quo tu habitas in lectulo nostro dilecto, filii nostri multi sunt super terram, et crescimus ct multiplicamur sicut arbor quæ plantata est juxta fontem aquarum, cujus fo­ lium pulchrum est, ct fructus ejus multus. Lectulus animai, ait Honorius, est bona conscientia, in qua, ut in lecto, secura quiescit anima cum Chri­ sto , quando se orando ct legendo exercet, ct amore Dei liquescit, ct floridus est, quando aliis exempla bonæ vitæ præbet. Hic sensus valde ap­ positus est. Quinto. Quinto, Cassiodorus per lectulum accipit pacem tranquillitatem Ecclesiæ, qua dum gaudet, li­ berius vacat vigiliis, jejuniis, orationi, contem­ plationi, adeoque omnibus bonis operibus Í1 “ Ml rct, atque, ul ait Beda, prolem fidelium fidei flore redolentem beo gignit ex aqua et Spiritu Sancio. Symbolice, Aponius per lectulum accipit sepul- Symboli, erum Christi, quod floridum dicitur ob aromata cx floribus confecta, quibus Magdalena et sociæ tu fait unxerunt corpus Christi. Addit Guiliclmus Parvus «P*1lectulum, id est sepulcrum Christi, dici floridum, cnua* quia Christus ex eo lerlia die gloriosus resur­ rexit : tunc enim quasi refloruit caro Christi. Ergo lectulus noster floridus, id est reflorescente carne tua, o Christe, vernabit illa floribus novæ resur­ rectionis, juxta illud : * Refloruit caro mea: et ex voluntate mea confitebor ci, » Psalm, xxvn, 7. SECUNDUS SENSUS PARTIALIS, De Christo et anima sancta. Lectulus Christi cl animæ sancte est mens casta, fMtaln» sancta, el studio virtutum dedita, qua* flores et ( fructus omnium bonorum operum progerminat; quare ipsa est decora per ornamenta virtutum, ct odorifera exemplis sanctarum actionum. Lectulus hic est umbrosus, ul verluntSeptuaginta,quia mens saucia sub umbra Christi in se inhabitantis secura degit, ne uratur vel ardore tenlalionis, vel algore torporis, vel æstu nimii fervoris: quare illi fiden­ ter dicit : a In umbra tua vivemus in gentibus,» Thrcna\,W. Nam sola mens sancte inChristo defixa veram habet quietem; quia mens concupiscentiis dedita, illarum cestibus fluctuat, ct mille pertur­ bationum veniis agitetur, juxta illud : « Impii autem quasi mare fervens, quod quiescere non potest, el redundant fluctus ejus in conculcatio­ nem et lutum. Non est pax impiis, dicit Domi­ nus, » Isa i. cap. lvu, vers. 21 : ita S. Ambrosius, De Isaac ct anima, cap. iv : « Ubi enim, inquit, requiescit Christus et Ecclesia, nisi iu operibus suæ plebis? Denique ubi impudicitia, ubi super­ bia. ubi iniquitas, ibi, ait Dominus Jesus, Filius autem hominis non habet ubi caput reclinet, » Matth. vni, 20. Lectulus ergo Christi est castitas, humilitas, patientia, oratio, temperantia el maxi­ me charitas : hac enim Christus animam velut spon­ sam sibi associat, el eam diligit, el vicissim ab ca £t diligitur, juxta illud Christi : a Si quis diligit me, u». sermonem meum servabit, et Paler meus diliget eum, cl ad eum veniemus, et mausiouem apud cum faciemus, » Joan, xiv, 23. Secundo, Orígenes, homil. 2 ex duabus, legens : seenni Lectulus noster umbrosus, per illud accipit cor- ut cor. pus, in quo anima quasi iu lecto quiescit, dum illud purum est et castum, ac densitate boni ope­ ris nemorosum. Tertio, S. Ambrosius in Psalm, cxvni, I, legens : T « Acclinatio nostra opaca, per eam tria denotari Obruti censet, scilicet Christi gratiam, crucem et spem cnLX a future gloriæ, quæ quasi umbra ab æstu lenta«•oniun nos protegunt : < Merito, inquit, opacam 5Í2 COMMENTARLI IN CANTICUM CANTICORUM, cap. I. significat acclinationcm, quia in Ecclesia consti­ versari cognoscitur aut paci fratrum, aut obedientutos virtus obumbrat Altissimi. Hac umbra David tiæ seniorum, de cordis habitaculo eliminare fes­ se protegi postulabat, ne eum per diem sol ure­ tines. Deinde etiam circumdare libi flores bono­ ret, vel luna pernoctem. Hanc umbram spiritalis rum quorumcumque actuum, ct laudabilium stu­ ministrat gratia, torrida sœculi hujus et mundi diorum, atque odoramenta virtutum, id estquææsliva fugientibus. Opaca igitur acclinatio Christi curnque sunt vera, quæcumque pudica, quæcumet Ecclesiæ sunt, quibus Dei Patris aeterna requies que justa, quæcumque sancta, quæcumque ama­ aspirat, in hac ergo requiescamus umbra pecca­ bilia, quæcumque bonæ fanne, si qua virtus, si torum nostrorum restibus fatigati. Si quos adussit qua laus disciplina;; hæc cogitare, in his exerceri libido, hos Domini crux refrigeret, in qua so re­ curato. Ad istiusmodi secure vocabis sponsum ; clinavit, ul nostra delicta susciperet; si quos cul­ quoniam cum introduxeris eum, voraciter dicere pa lassavit, hos Jesus gremio suscipiat suo, el potoris et tu, quia lectulus noster floridus, redo­ molli foveat amplexu. Unde audeo dicere quod lente nimirum conscientia pietatem, sed pacem, caro Christi acclinatio sit Ecclesiæ. » sed mansuetudinem, sed justitiam, sed obedienjuarta. Quarto, S. Gregorius-etCassiodorus valde appo- tiam, sed hilaritatem, sed humilitatem. » nt.i site per lectulum accipiunt quietem ct suavitaAnagogico, Philo Carpathius logons, accubatio Anrvi. 'j', (\tum animæ contemplativo), quæ soli Deo quasi nostra m umbra, per eam accipit transitum amorsponso suo vacat cl intendit. «Quid, inquit S. Gre­ te ad immortalitatem : a Cum enim, inquii, indi- u. gorius, per sponsæ lectulum, nisi otii quietem nantur ad mortem, vitam æternam pro temporali intalligimus? Mons enim, quæ sponsum suum morte rependit. Nam de cætero tu nostra umbra Christum singulariter amat, in quantum potest, eris et protectio, clamat sponsa, secundum illud : ab omnibus sollicitudinibus mundi vacat, virtu­ Scapulis suis obumbrabit tibi, ct sub pennis ojus tes quibus sponso suo placeat, intus accumulat. sperabis. Et : Sub umbra alarum tuarum protege Quæ dum ornnia, quæ temporalia sunt, contem­ me. Ad te enim solum refugium nostrum el pro­ nit, lectulum sibi cum sponso in pace victoriæ fa­ tectio. Tu nostra umbra, tu defensio, tu certa salus cit, ubi quo quietius pausat, eo amplius flores et vita. Dicamus cum David : Etsi ambulavero in invenit, quibus se decoram sponso ostendat. » medio umbræ mortis, non timebo mala : quoniam Huc accedit S. Bernardus, serm. 46, qui per lectu- tu mecum es. Psal. xxn, 4. Trabes domus noslræ Et lum accipit monasteria, in quibus religiosi mun- cedri, et laquearia nostra cyprcssina. Ecce pulcher do valedicentes soli Deo serviunt. Pleraque enim in prophetis, decorus in apostolis. Trabes domus in Canticis proprie competunt animæ fideli, non noslræ cedri, hoc est ecclesiarum prophetæ, » incipienti el imperfecta;, sed proficienti et ad per­ TERTIUS SENSUS fectionem tendenti, ut totam se Deo uniat (hæc enim est sponsa Christi) : quales sunt religiosi, ut PRINCIPALIS, in Prooemio dixi ex S. Bernardo et Bellarmino. De Christo et B. Virgine. Sed audi Bernardum hic : « In Ecclesia, inquit, Lectulus, m quo Christus novem mensibus re­ lectum in quo quiescitur, claustra existimo esse el monasteria, in quibus quiete a curis vivitur quievit ct quasi dormivit, fuit uterus B. Virginis, sœculi, ct sollicitudinibus vita;. Atque is lectus inquit Guilielmus Parvus; atque ex co salvo virgi­ floridus demonstratur, cum exemplis et institutis nitatis sigillo, ait Rupcrtus, egressus est flos ille pul­ Patrum tanquamquibusdam bene olentibus res­ cher, de quo canit Isaias, cap xi, t ct 2 : o Egre­ persa fioribus fratrum conversatio et vita refulget.» dietur virga de radice Jesse, ct flos de radice ejus ascenderci requiescet super eum Spiritus Domini.» El Subdit deinde lectulum,in quo quiescit Christus, i i. esieobedientiam: «Alioquin, inquit, non dormiet Vers. 16. Tigna domorvm nostrarum cedrina, latccum sponsus in lecto uno, illo prresertim, quem QIEARIA NOSTRA CYPRESSINA. tibi pro obedientiæ floribus, cicutis atque urticis inobedieuliæ aspersisti. » Unde in inobedientes Septuaginta, tigna domorum nostrarum cedri, Ia- intuitu suis orationibus præfidcntes insurgens : « Miror queario nostra oppressi, q. d. Domus nostra pulchra cimai valde, inquit, impudentiam aliquorum. qui inter et præstans est, utpoto contignata cx cedris et lanos sunt, qui cum omnes nos sua singularitate queata cypressis. Pro q/pressi Chaldæus, Vatablus 6 turbaverint, sua impatientia irritaverint, sua con­ ct hebraizanles vertunt, abietes. Cedrus, inquit Vatumacia et rebellione contempserint, audent nihi­ lablus, quæ putredinem non sentit, et abies, quæ lominus ad tam fœdum concupiscentiæ suæ lectu­ ponderi renititur, verbum Dei significant. Verum le m, omni orationum instantia totius puritatis Do­ hebrreum abies vocatur ©na berosc: hic vero est Obina berotim, quod alibi non invenitur; hic minum invitare. » Subjicit denique modum, quo animæ hunc lec­ autem a Septuaginta æque ac a Nostro vertitur, tum Christo parare et adornare debeamus: a Pro­ cypressi, quibus utique magis credendum est, fecto, inquit, ut primo quidem emundes conscien­ quam reccntioribus. Pro laquearia, græcc est çartiam ab omni inquinamento iræ, ct disceptationis, wu.it*, id est lucus, sive lacunaria et laquearia; el murmuris, cl Uvoris, et quidquid omnino ad­ unde laqueatæ carnationes appellantur, quas Ser­ COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. I. 543 vius vocat, contignationum colum: Bclgæ ct Galli quasi verbum Dei, ideoque incorruptibilis et ælcrdicunt, lambris et lambrissé, id est laqueat ct la­ na est instar cedri et cypressi, atque sui sequaci­ queatus. Undo Seneca, lib. XIV, epist. 91, scribit bus confert vitam æternam, puta domos æternas antiquorum luxuriam versatilia carnationum la­ in cœlis, II Cor. v, !. Audi Theodorctum : « Cedrus quearia fecisse, ct ita coagmentasse, ut subinde incorruplione, cypressus odore prœslaU Utrum­ alia facies atquo alia succederet, et toties tecta, que autem in divina Scriptura licet invenire, quæ quoties fercula mutarentur, uti subinde fit m sce- quidem nobis non modo lectus < st, sedet domus nis et comœdiis. Sic et laquear, ait Sipontinus ex ct mensa ct cibus; nec solum odoris suavitatem Servio, diminulivum est a lacui; lacus enim est suggerit, verum etiam incorruplionein, et verita­ trabs iu ædificiis plana, a quo fit lacunar, et per tem, et immortalitatem pollicetur. » Tertio, alii passim magis apposite et genuine Tertie, anlistichon laquear; laquearía autem ciclari ct inaurari a divitibus solebant, uti Romæ factum per tigna domorum, id est ecclesiarum particulavidemus in Templo B. Virginis trans Tiberim, ct rium accipiunt clerum, prolatos ct doctores ea- r 3. aliis. Licet ergo nonnulli per laquearia accipiant rum, qui scriptis ct doctrinis domum Dei ab hae­ ingentes trabes, quæ unum parietem alteri con­ reticis, quasi venenatis serpentibus, et corruptelis nectant, per tigna vero intertignia, quæ trabibus verbi Dei, defendunt. Sunt cx cedro, quia recta hisco transversim inseruntur, quibus asseres infi­ sunt eorum opera, mens constans, vita incorrup­ gantur, quæque Vitruvius metopa nuncupat, ta­ ta, mores imputribiles, nomen boni odoris, doc­ men contrarium verius est, scilicet per tigna hic trina daemones fugat, et animas a vitiorum pu­ trabes totumquo tabulatum accipi, per laquearia tredine servat. Laquearia sunt subditi justi et pii, vero concamerationes tabularum, quibus trabes qui se abstinent a Ifcthalibus culpis : hi a trabibus et tigna ornantur, ut tabulatum fiat quasi cœlum : illis dependent, el quasi quædam cœli testudo hæc enim vocantur lacunaria, quia per intertig­ st Ihmicantibus ornata signis, renident ipsi cu­ nia sive tignorum intervalla, quibus inseruntur, pressini, suo vivendi statu incorrupti, nec ad pec­ cati vomitum canis instar redeuntes, nec carici quamdam lacuum speciem exhibent. Ad litteram grammatice alludit ad domum Del, veteris hominis cedentes. Ita S. Gregorius, Theodoretus, Aponius, Beda, sive templum ædificatum a Salomone ex lignis ce­ drinis et cypressinis, III Reg. vn,3et l, quod reprae­ llayino, Auselmus et S. Ambrosius, serm. 4 m sentabat basilicas et templa Christianorum, cx Psalm, cxviu. UndoS. Bernardus, serm. 46, censet iisdem et similibus arboribus prostantibus œdifi- hoc versu omnes Ecclesiæ status denotari, scilicet canda. Unde Chaldæus vertit, dixit Salomon pro­ monachorum in lectulo fiorido, prolatorum clprmpheta : Quam pulchra est domus Sanctuarii Dòmini, cipum in tignis cedrinis, cleri et populi fidelis m/aqua edificala est per manus meas ex tignis cedrinis! qucariLus cypressinis. Huc accedit Orígenes, homd. 3 sed pulchrior est domus sanctuarii, quee cedrficanda ex quatuor, qui per tigna accipit episcopos, per est in diebus regis Messia, cujus trabes mint ex ce­ cypresses sacerdotes : a El trabes, inquit, appel­ dris, quo sunt in paradiso voluptatis, ct tigna ejus lantur cedri, quibus el fortitudo robustior, et odor suavitatis inest, per quod et in operibus solidum, erunt ex abietibus, et arcculhis, et pinis. et in doctrinæ gratia fragrantem designat episco­ PRIMUS SENSUS pum. Similiter autem et laquearia cypresses ap­ pellavit, ut per hoc incorruplionis virtutem, ct ADÆQUATUS, odoris scienti® Christi plenos esse debere presby­ De Christo et Ecclesia. teros designaret.»Et S. Gregorius: « Cedrus, ait, run* ci Quien s quænam sint Ecclesiæ tigna cedrina ct quæ serpentes reprimit et fugat, sublimiores signi­ ficat sanctos, cypressus simpliciores.» Unde mox lignei- laquearia cypressino. Primo, Guilielmus Panais censet esso corpus et per tigna accipiens prodicatores, per laquearia po­ Primo* membra Christi, quod fuit domus, imo templum lulos: «Tigna, ait, tectum sustentant, laquearia mXbrJ divioitatis: beet enim hoc ex se esset corruptibile, vero domum implent cl ornant. Sic in sancta Ec­ Cbrbu' tonien cedrinum erat et cyparissinum, id est in­ clesia prædicatorcs boni Scripturam divinam in corruptibile, sive imputribile ex unione hyposta­ cordo et ore portant, quam fidelibus quasi tectum tica cum Verbo, juxta illud : «Caro mea requies­ expandentes praedicant, ul, dum Ecclesia prædicet in spe, ct nec dabis sanctum tuum videre catione cadesti instruitur, munimen accipiat, quo ab imbribus lenlationum protegatur. Cedrus au­ corruptionem, v Psalm, xv, 10. semulo. Secundo, Theodorclus et ex co Gislerius, sicut tem et cypressus imputribilia ligna esse perhiben­ 8 tu/.iP Pcr hic/u/mn accipit fidem, itu apposite per tigna tur. Quibus bene omnes electi figurantur, quia ct laquearia, id est per domum accipit sacram dum temporalia nullo desiderio sectantur, ¿eterni Scripturam : in illa enim continentur fidei dog­ fiunt, eo quod monte in ælerna figuntur. » Addit mata quasi tigna, inquiunt tres Patres apud Theo-e Beda, laquearia affixa esse tignis, ex iisque pen­ doratura, et præcepta quasi lacunaria sibi mutuo dere : « Quia Decesse est, inquit, ut quicumque connexa ct inserta; liæcque sunt in summitate in S. Ecclesia sublimes virtutibus splendere deside­ domus, quia e cado dictata est sacra Scriptura, rant, summorum Patrum dictis atque exemplis. 51 i COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, c\n. I. quibus a terrenorum ambitu suspendantur, lota da», puta quatuor cardinales, scilicet prudentia, o . mente inhæreant. » justitia, temperantia, fortitudo, ait Honorius; f:-‘< Huc quoque accedit Philo Carpathius, qui per item constans puritas et castitas mentis, ait Nystigna cedrina accipit Ecclesia} prophetas; per la­ senus. Cedrum enim imputribilem commendat 1«. quearia cyprcssina, apostolos : Quia, ait, sicut ælernitas, teste Plinio. Laquearia cyprcssina sunt delectatio et ornatus domus sunt laquearia, sic externa virtutum decora, ul modestia, verecun­ Ecclesiæ sunt apostoli. Audi S. Bernardum, serm. dia, silentium, omnisquo exterior inorum com­ Ili : a Porro, inquit, domos populares conventus positio ct decor, juxta illud Apostoli : «Omnia ho­ intellige Christianorum, quos hi qui in subli­ neste, ctsecundum ordinem fiant, » I Corinth, xiv, mitate positi sunt, christiani utique utriusque or­ 40 ; et : « Providemus bona non solum coram dinis principes, quasi tigna parietes justis impo­ Deo, sed etiam coram hominibus, » II Corinth. sitis legibus fortiter stringunt, ne sua quique vin, 21. Maximo vero tignis cedrinis, et laquea­ lego vel voluntate viventes, tanquam parietes in­ ribus cyprcssinis, utpoto imputribilibus, notatur clinati et maceri® depuis® dissideant a semetip- virtus constantiæ in duris ct adversis, ac conse­ sis, ct sic omnis structura ædilicii corruens dis­ quenter fortitudinis, patientia} et perseveranti®, sipetur. Laquearia vero quæ a lignis firmiter pen­ qua quasi tigna duramus, et omnia onera pondedent, et domos insigniter ornant, puto bene in­ raqucimpositasustinemus.UndcBedadecypresso: stituti cleri mansuetos el disciplinatos mores, « In eo, inquit, quod medendis apta est corpo­ rileque administrata officia designare. Quomodo rum passionibus, quod suæ venustatem comæ namque stabunt ordines clericorum ct adminis- nullo ventorum impulsu deponit, constantiam tralioncs eorum, si non prineipum tanquam ligno­ exprimit, eorumque actionem qui alliorum vir­ rum beneficio elmunificentia sustententur, etpro tutum ornatibus Ecclesiam decorant. » El S. Am­ tegantur potentia? » Causam deinde assignat, cur brosius, serm. 4 in Psal. cxvm : « Anima, inquit, tigna sint cedrina, laquearia vero cyprcssina : corrumpi nescit, quæ florentibus membris viget, « El cedrus quidem quoniam imputribile est, semper justiliæ cæterarumquc virtutum culmina nccnon ct odoriferum, alkeque proceritatis li­ patienti magnanimitate sustentat, el ideo non de­ gnum, salis indicat quales oporteat assumi, viros fluit, neque deficit; quia nihil in ca rimosum est in vices tignorum. Ergo validos ct constantes nc- atque remissum, nihil mobile, nihil lubricum, ccsse est esse cos qui super alios ordinantur, nec quod vitio sermonis ex eo possit effundi. » non ct longanimes in spe, atque ad superna men­ Secundo, tigna cedrina, ait llailgrinus et ex eo àxnul?, tis verticem attollentes, qui et bonum fidei suæ Delrio, sunt virtutes et gratiæ, sine quibus non viruta el conversationis ubique odorem spargentes, di­ est salus; et hæ, per humilitatem profundæ ra- ad ul’ cere cum Apostolo possint : Christi enim bonus dicibus, crescunt ramis in immensum, sunt puodor sumus Deo in omni loco, 11 Cor. ii, 15. Cy- tredinis nesciae, ul cedrus. Laquearia sunt divi­ pressusitem, boni æque odoris ct imputribile simi­ siones administralionum ct gratiarum illarum, liter lignum, incorruplæ vitæ cl fidei etiam quem­ quæ sunt ad animæ decorem, licet non sint nevis de clero debere esse demonstrat, ut merito de­ cessariæ ad singularum salutem, ut sunt prophecori domus ac laquearium ornatui deputetur. Scrip­ tiæ , genera linguarum, virtutes, sanitates, dis­ tum est enim : Domum tuam decet sanctitudo, Do­ cretio spirituum, et similia, quæ si tignis fortiter mine, in longitudinem dierum.» Psabn. xcu, 5. non inhæreant, ut laquearia laxata facile cor­ Denique Honorius Augustodunensis : Domus, ruunt; ct sunt cyprcssina, quia licet istæ gratiæ inquit, cedrinis ctcyprcssinis tignis ab opificibus inferius, qua proximis exhibentur, debeant dif­ ædilicatæ, sunt claustra a sanctis Patribus regu­ fundi et dilatari, semper tamen in conum tendere lis ct honestis institutis instructa. Tigna cedrina debent sursum, cl in unum illum tendere, atque sunt praepositi et abbates sanctimonia redolentes, coangustari sicut cypressus; quæ vero est una, qui verbo ct exemplo alios muniunt, et vermes sicut et unum nobis vere necessarium. Porro, si­ criminum se macerando exstinguunt. Laquearia cut cypressus immunis est a carie, quia, ut ait vero cyprcssina sunt monachi ct omnes religiosi, Vitruvius, lib. Il, cap. xix, inesl ei amarus quidam quorum sanctitatis exempla templum Dei ornant, sapor, qui eam a carie defendit, et vermiculos et aliorum onera orando portant. Et sicut cypres- abigit qui eam gignunt : sic pariter virtutis el sus præcisa non revirescit, unde et ante feretrum constantiæ causa est pœnitonlia, austeritas ct mortuorum solebat portari : ita ipsi nunquam mortificatio, quæ animam in concupiscentias sæcularia repetunt, ct semper quasi præsentem ( hæ enim sunt animæ caries ct putredo ) prolabi mortem aspiciunt, et in habitaculum Dei coædi- non sinit. Hinc similia de cedro scribit Dioscorificari votis cl moribus appetunt. Hæc Honorius. des, lib. 1, cap. lxxxviii, scilicet simili amaritu­ dine illam se a carie, et cadavera a tabe defen­ SECUNDUS SENSUS dere, ideoque illam a nonnullis « mortuorum vi­ PARTIALIS, tam » appellari. Huc facit illud : « Ubi rigor, ibi De Christo et anima sancta. vigor. » tiíl» i Primo, tigna cedrina animæ sunt virtutes soli­ Tertio, tigna sunl gratia Dei, ejusque vanæ T COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORl M cap. 11. M5 specie* et modi; loquearía «uni nostra actiones, ex utnusque ædificandam cuique esse domum quibus gratiæ Dei cooperantes illam iisdem quasi mentis asserit. Anagogice, in cœlo, tam anima quam corpus A» ornamus, ac ipsa vicissim longe magis opera ipsa exornat et inaurat, quia ipsa illa reddit superna- omnibus suis viribus, sensibus et membris erit®*' turalia, divina, grata Deo, ac meritoria pramii cedrinum cl cypressinum , id est incorruptibile, æternum, odoratum, gloriosum. œterni. Quarto, tigna anima* sunt ipsæ ejus potentia! et TERTIUS SENSUS vires : ex hisco enim quasi ex tignis ipsa quasi PHLXCIPaLIS, compaginatur cl contignatur; laquearia sunt po­ De Christo et B. Virgine. tentiarum anirnæ virtutes, quæ ipsas ornant et Beata Virgo fuit quasi domus, templum et cœ roborant, ut ex iis consurgat domus animæ spi­ ritualis, in qua Christus sponsus velut in thalamo lum cedrinum et cypressinmn, in qua habitavit suo requiescat. Audi S. Bernardum, serm. 46, qui Verbum. Audi Alanum : Domus h« inlelbguntur animæ ita suadet et persuadet : « Templum cmm corpus Christi, et corpus Virginis, tigna domoDei sanctum est, quod estis vos, l Cor. m, 17. Cu­ rum substanti® corporum, quæ dicuntur cedrina, rate ergo, fratres, .spirituali huic ædificio, quod id est imputribiles. Cedrus enim imputribilis est; vos estis, ne forle cum in superiora proficere cm- sicut enim credimus corpus Christi putredine non perit, vacillet ct corruat, si lignis fortibus non esse resolutum : unde legitur, Psal. xv, 10 : < Non fuerit subnixum et colligatum : Aurate, inquam, dabis sanctum tuum videre corruptionem : » ita illi tigna dare imputribilia et immobilia, limo- probabile est a corruptione putredinis alienum rem videlicet Domini castum, illum qui permanet esse corpus Marite. Unde S. Augustinus in serm. in sœculum sœculi : patientiam, de qua scriptum Dc Assumpt. Virginis : « Non solum, ait, carnem est : Quia patientia pauperum non penbit in finem, quam Christus assumpsit, sed etiam carnem de Psalm. IX, i9 : longanimitatem quoque, quæ sub qua assumpsit, credimus esse assumptam in cœquovis structura* pondere inflexibilis perseverans, lum. » Unde et in oratione edita legitur : « Nec in infinita sæcula vitæ bealæ protenditur, Salva­ tamen mortis nexibus deprimi potuit, ® etc. Et tore loquenlc in Evangelio : Qui perseveraverit nisi resurrexerit, quare de ipsa dicitur : «Assumpta usque in finem, hic salvus erit, Matth. x, 22. Magis est Maria in cœlum?» a Laquearia nostra cypresautem super omnia charitatem, quæ nunquam sina. » Laquearia quæ adhærent tignis, significant excidit, quia fortis est, inquit, ut mors dilectio, corporum infirmitates, quæ adhaeserunt corpori­ dura sicut infernus æmulatio, Cant, xui, 6. Studete bus Christi ct Virginis, quæ eleganter cyprcssina deinde his tignis substernere el alligare tigna alia dicuntur, quia cypressus solet adhiberi corpori­ æque pretiosa et pulchra, cui tamen illa ad ma­ bus quæ comburuntur, et mira ab eis fragran­ num fuerint, in opus laquearium ad decorem do­ tia redditur. Sic infirmitates, quæ ad mortem per­ mus, sermonem scilicet sapientiæ sive scienti®, tinent, ct in Virgine el Christo per patientias, prophetiam, gratiam curationum, interpretatio­ quas in infirmitatibus habuerunt, mirabilius re­ nem sermonum, et cælera talia, quæ magis nos­ dolent. Hæc Alanus. Vide quæ de cedro et cycuntur sane apta ornatui, quam necessaria fore presso dixi, Eccli. xxiv, 17, ad illa : « Quasi ce­ saluti. » Ubi per tigna accipit virtutes necessarias drus exaltata sum in Libano, et quasi cypressus ad salutem, per laquearia non necessarias, alque in monte Sion. » CAPUT SECUNDUM. SYNOPSIS CAPITIS. Sponsus laudarat sponsam; illa virginee erubescens, tandem reflexit in sponsum. Sponsus ergo, ut modestus pudori ejus consulat, laudem ejus acceptat et confirmât, seseque vocat florem campi, et lilium comalliw^ ac deinde eamdem laudem in sponsam liberius, utpote laude sua velatam, derivat. Illa vicissim in luuaan ct amorem sponsi magis accenditur : 'piare est hic continuus, alternans et reciprocus amoris sponser et sponsi dialogus. Versu enim primo d secundo, sponsus S0 ct sponsam dilaudat. Versu tertio, sponsa sponsum dtAimai, ct amore ejus languet, ac deliquium animæ patitur. Versu septimo, sponsus eam excitan vetat VtiSU oc­ tavo, sponsa a sponso saliente instar cervi evocatur ad vernas paradisi ama'nitates, ac vulpes capere ju­ betur. Denique versu 16, sponsa se totam sponsi amori tradit et dedit. 1. Ego flos campi, et lilium convallium. 2. Sicut lilium inter spinas, sic amica mea in­ ter filius. 3. Sicut malus inter ligna sylvurum, sic dilectus meus inter filios. Sub umbra MG COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. IL illius, quem desideraveram, sedi : et fructus ejus dulcis gutturi ineo. 4. Introduxit me in cellam vinariam, ordinavit in me chari talem. 5. Fulcite me floribus, stipate me malis: quia amore langueo. 6. Læva ejus sub capite meo, et dextera illius amplexabitur me. 7. Adjuro vos, filiae Jerusalem, per capreas cervosque camporum, ne suscitetis, neque evigilare facialis dilectam, quoadusque ipsa velit. 8. Vox dilecti mei, ecce iste venit saliens in montibus, transiliens colles : 9. similis est dilectus meus capreæ, hinnuloque cervo­ rum : en ipse stat post parietem nostrum, respiciens per fenestras, prospiciens per cancel­ los. 10. Eu dilectus meus loquitur mihi : Surge, propera, amica mea, columba mea, formosa mea, et veni. 11. Jam enim hiems transiit, imber abiit, et recessit. 12. Flores ap­ paruerunt in terra nostra, tempus putationis advenit: vox turturis audita est in terra nostra : 13. ficus protulit grossos suos ; vineæ florentes dederunt odorem suum. Surge, amica mea, speciosa mea, et veni : 14. columba mea in foraminibus petræ, in caverna maceriae, ostende milii faciem tuam , sonet vox tua in auribus meis : vox enim tua dul­ cis , et facies tua decora. 15. Capite nobis vulpes parvulas, quæ demoliuntur vineas : nam vinea nostra floruit. 1G. Dilectus meus mihi, et ego illi, qui pasdiur inter lilia, 17. donec aspiret dies, ct inclinentur umbræ. Revertere : similis esto, dilecte mi, capreæ, hinnulo­ que cervorum super montes Bether. VOX SPONSI. Veas. I. Eco flos campi, ht lilium convallilm. At4wnn* b¡cus> torrentium : lilia cnim, quia sicca, gaudent Inuo- aquis; Septuaginta vertunt ut Noster; Tigurina n«. vero, ego sum rosa Saron, et lilium gaudens valli­ bus ; Vatablus, Saron interpretatur saturitatis, vel potius abundant ia : sicut Deus, inquit, dicitur Saddai, id est uber et copia omnium bonorum : Saron enim, inquit Adrichómfus, urbs est et regio cam­ pestris, pinguis ct fertilissima, saginandis pecori­ bus perquam apta, ideoque ibi pascebantur regis animalia. Extendit seso a Cresarea Pahestlnœ, et pertingit usque ad loppe. Hœc, testo Hieronymo, juxta soli qualitatem, Petro predicante fidei con­ tinuo fructus germinavit, Actor. n,4l, quo hic al­ ludit Salomon. Pro flos hebraice est nbi‘3n rhabatselet, quod Pagninus, Marinus et Vatablus vertunt, rosa; Septuaginta et S. Hieronymus hic, flos; iidem, hai. XXXV, 1, vertunt lilium; unde Syrus pro flos campi vertit lilium loci fertilissimi; alii, vaccinium, de quo Virgilios : Viri® Eco FLOSCXMl’I, ET LILIUM CONVALLIUM. — Alba ligustra cadunt, vaccinia nigra leguntur. A,bn- Nimirum Hebræa nomina arborum, florum, gemn-rs. 8o- marum sunt polysema multis speciebus commu­ nia. Pro lilium hebraico est H3ÏJTO scosduuma, m do quod Guidacerius hic vertit, viola; Chaldæus vero *io1 et Galalinus, lib. VII, cap. v, vertunt rosa, quia 2^»% nascitur hæc inter spinas, non lilium. Inde pro eo quod ^equitur : « Sicut lilium inter spinas, n nia rr-i ip<¡ vertunt, sicut rosa inter spinas. Verum Sep**■ luaginta, Aquila, Symmachus in Psalm, xtv, i,et S. Hieronymus, Abcn-Ezra, R. Salomon, Tigum.Umi rina, Vatablus el alii hic sosanna vertunt lihum, 4i 40^» a CT? uhu, id esi ¿¿r, scilicet iulus quibus orna­ tur, ait R. David. Hinc et Phoenices Arabesque /iHum vocant susana. Unde Susain Persarum regiam ita dictam a liliorum ibi nascentium copia, tes­ tatur Alhcnæus, lib. XII, Eustathius in Dionys., ct alii : sicut a rosa dicta est Rhodus insula, quia rosæ speciem exhibet, et a flore Florentia; a Sizsanna quoque dictum est oleum susinum, quod e liliis conficitur, dc quo Plinius, lib. XIII, cap. r. Porro Chaldæus voces invertens sic vertit, dixit cadus Israel : Tempore quo dominator sœculi collocat majestatem suam inter me, ego similis sum lilio vi­ ridi cx paradiso voluptatis, et opera mea pulchra sunt sicut rosa, quæ est in campo horti voluptatis. PRIMUS SENSUS ADÆQLÀTUS, De Christo et Ecclesia. Theodorelus, Nyssenus, S. Ambrosius in Talm. cxviif, serm. 5, Chaldæus, Hcbræi, Philo Carpa­ thius, item Genebrardus, Vatablus, Luisius Legionensis cl Ósorius censent hæc adhuc esse verba sponsa;, non sponsi. Dixerat enim ipsa : « Lectu­ lus nofter floridus;» nunc ostendit unde sit flo­ ridus, nimirum, quia «ego,» inquit, sum a flos campi ct lilium convallium. » Aut, ut noster San­ chez, sensu a Christo in Ecclesiam reflexo, quasi ei dicat Christus : Tu, o sponsa, floridum esse dicis lectum, ct domus nostra; çonügnalionem suaviter olere, nipote c cedro atque cupn. sso ; sed ego libi llos esse debeo, eòi placere aut olere ni­ hil debet prælcr me. Cui expositioni favet quod statini adjungitur : < Sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias.» Ao si dicat sponsus : Quid mirum, si a te exigam, o sponsa, ut me pro flore, pro cupresso ac cedro libi habeas, noque quidquaiu tibi aut floreat aut oleat pruder me, quando M7 C.OMMENTAR1A IN CANTICUM CANTICORUM, cap. R. (u m.lii co loco es, ut alia* fili® Jerusalem præ to n, consent hæc e««e verba sponsi, non sponsr, spina» sint cl senticosi frutices, cum liliorum odo­ idque exigit id quod proxime sequitur : « Sicut ro atque candore composita»; quare nihil mag­ lilium inter spinas, sic amica mea inter filias; » num aut indebitum peto, aut opto, cum talis libi quæ verba esse sponsi, non spons®, nemo du­ videri volo, qualis tuto mihi ipsa videris. Cui voci bitat. Christus ergo est flos rampi, vel, ut he- Cfcniu» sponsa fidelis obsecuta sæpo canil in hoc epitha­ brake est, rosa Saron, ct lilium convallium, ideo- px etaali.' que lectulum suum Ecclesia* facit floridum (eo Itum. lamio : « Dilectus meus mihi, et ego illi. » MmU Porro Ecclesia dicitur, flos campi ct lilium con- cnim alludit ), ut paulo ante dixit, q. d. Recte di­ a .h li- vajitunìt vanis de causis : primo, Philo Carpathius xisti, o sponsa : « Lectulus noster floridus, » ut ¡rmó. hanc affert, 7. d. Ego Ecclesia sum flos campi scias eum floridum esse, non ex te, sed ex me: propia propter vaticinia prophetarum, lilium vero con- « ego cnim sum flos campi,» etc. Ita Beda : Chri­ rTOph^l vallium propter Evangelium quod predico ; hoc stus igitur est flos campi. Pnmo, quia sicut flos est ornamentum campi, Primo. ¿unge- enim suavius et salutarius redolet, cum nontan(pu de. sic Christus mundi, ait Orígenes, S. Ambrosius liom. tum præccpta, sed el consilia perfectionis sugge­ * cnr fittiti. rat, dicens : « Beati pauperes spiritu : quoniam Beda ct alii : Christus enim ita est flos dccusque di. ipsorum est regnum cadorum. Beati mites. B* ati mundi, ut in se omnium florum de orumque spe­ qui lugent,» etc. Ideoque Christus : a Conside­ ciem, amplitudinem et praestantiam contineat. rate, ait, lilia agri quomodo crescunt: non labo­ Ulule Justus Orgelilanus sic exponit : •< Ego flos rant, neque nent. Dico autem vobis, quoniam ncc campi, et lilium convallium, id est, epo decus Salomon in omni gloria sua coopertus est sicut sum mundi in virginitate humilium. » Flos ergo est Christus, ratione eximii decoris et plenitudi­ unum ex istis, » Natth. vi, 28. Socando, Secundo, S. Ambrosius, serm. 5 in Psal, cxvin, nis gratiæ, qua speciosus est pree filiis hominum. rbm vers’ 1 : Ecclesia, inquit, est flos campi oh fidei Flos scilicet ille, de quo apud Isaiam, cap. xi, 1, dei et aliarumque virtutum odorem; lilium vero, ob dicitur : « Egredietur virga de radice Jesse, et flos epernn». splendorem operum. Idem, lib. De Instit, virgin. de radice ejus ascendet. El requiescet super cum cap. xv : Ecclesia, inquit, est flos campi, et lilium spiritus Homini.» Flos est nunquam marcescens, convallium, quia in convallo hujus mundi gra­ cujus pulchritudo nunquam deficit, nunquam tiam boni odoris exhalat sedula confessione pec­ minuitur odor, nunquam deperii vigor, æque semper candidus el rubicundus, æque semper cati. Teriio. Tertio, tres Patres apud Thcodorctum censent odoriferos, æque plenus grafia et ventate Ha Ti­ Ecclesiam esse florem campi in Judæis, Idium telmannus. Secundo, quia sicul flos campi multus et multi- Sw-m, but. vero convallium in gentibus, 7. d. Ecclesia : « Ego qnii < 'Qquoad1 gentes, quæ per infidelitatem naturali plex est, nec horto concluditur, sed omnibus car­ Dìbli» ¿equalilate privato, et vitiorum turbine depress®, pendus fov* ndusque exponitur, sic et Christus. elpcvru* erant voluti lilium eximo in sublime consurgens, Audi Alanum : a Campus dicitur humana Christi tur. et a radice ad idoneam magnitudinem per cala­ natura; sicul enim in campo florum pullulai va­ mum ascendens, ne vallium profunditate abscon­ rietas, sic in humana Chri-ti natura virtutum plu­ datur, sed excelsam pulchritudinem suam præ- ralitas. tu ea fuit viola humilitatis, patientia? rosa, feral, fido in Christum innitor, cl per purgatio­ lilium castitatis. Hujus campi flos fuit Christus, id nem cx confusione vitiorum emersi, atque in con­ est decor secundum divinitatem, quia et ex vir­ templationis fastigio, virtutum decore sum exor­ tute divinitatis habuit in humana natura dono­ rum plenitudinem. Eleganter autem humana Chri­ nata. » Qnarto. Quarto, alii censent Ecclesiam hic invitare spon- sti natura per campum significatur, propter am­ ob con- sum ad lectulum, id est otium cl sccremm con- plitudinem ct planitiem , quia in eo nullus fuit templalionis, ex co quod ipsa in actione evange­ scrupulus erroris. Unde et de eo dicitur : Lilium lizando oberrans gentes, ab cis contempta et cal­ convallium. Quia perfecta humilitas fuit in Maria, cata sit uti flos, qui nascitur in campo aperto, cl el in humana Christi natura, ideo persona Virgi­ u» lilium in vallibus ab omnibus hominibus æque nis, ct humana natura Verbi valles dicuntur, prop­ ter eminenti »m humilitatis; el non solum valles, ac bestiis conculcatur vel carpitur. Quinto. Denique nonnulli sic exponunt per antilhcsin, sed et convalles ratione similitudinis, quia Virgo l » «ni- g. Ego quidem, quæ “ in sponsa, id est Ec- specialiter Christo fuit similis. » llac de causa Uiesin. (qcsia Giirjsti, sum líos, sed campi, non borii, id Christus extra urbem in campo et agro nasci vo­ est communis, vulgaris, vilis ct abjectus; al tu, luit, æque ac B. Virgo campo nata est inter ovium ospon e mi, præfulgcssplendorelequcac odore balatus, ait Damascenus, lib. IV De Fide, cap. xv. Tertio, sh ut flos in campo sponte provenit sine Tertio, ut lilium convallium candidissimum et odoratisda semino, sine aratione , sic et Christus ex virgine quii simum, VirgtflO natus est sine opera viri. Sicul ergo flos in cado Verum melius idem Theodorelus, Orígenes, salas. Aponius, i'.assiodorus. Beda, Anselmus, Rupertus, solem patrem, in terra plantam habet matrem: lionorm. hio, ct S. Ambrosius, lib. De Anima ct sic Jesu Pater in cœlo est Deus, in solo mater Isaac, cap. iv ct v, Cyrillus, De Incarn. UnDjcn. cap. Virgo. El sicul calore solis, el deflexu roris gig- COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORI M, cap. II. uunuir flores : sic sine viri opera, Spiritu Sancto tes, ita fideles sunt inter duas leges, vel inter inombrante, et rore divin® grati® detinente, flos duos populos, Judíeos el Gentiles. Secundo, folia lilii foris candidissima sunt, intus Seur/b. iste Jessæus prodiit; flos, hoc est decus campi. Rursum, sicut flos ex terra et fimo nascitur: sic autem in medio floris trinus apparet radius colo \ Christus c terra peccatis inquinata quasi flos pu­ ris flavi, et plane aurei : ita Christus foris exhiberissimus germinavit. Unde ipse vocatur noy (se- bat humanitatem purissimam, intus autem con- *w«o. math, id est oriens, scilicet germen el flos, lachar. linebat auream deitatem, imo et tôtam S. Trini­ m ct m. Audi S. Ambrosium, lib. II De Spiritu tatem : « Quia in ipso inhabitat omnis plenitudo Sancio, cap. v : « Flos, inquit, Mari® Christus, qui divinitatis corporaliter, » Coloss. n, 9. Ita Aponius : bonum odorem fidei toto sparsurus orbe, virgi­ « Flos campi, inquit, fuit Christus ante incarnatio­ nali cx utero germinavit. Flos odorem suum suc­ nem, quia in toto coelorum campo coruscans coe­ cisus reservat, et contritus accumulat, nec avul­ lestibus spiritibus exstitit admirandus; post in­ sus amittit, ita et Dominus Jesus in illo patibulo carnationem vero effectus est lilium convallium, crucis nec contritus emarcuit, nec avulsus eva­ cum descendit in vallem lacrymarum, et tria at­ nuit; sed illa lance® punctione succisus, sacro tulit, abolitionem peccati, abslcrsioncm menda­ speciosior fusi coloris cruore vernavit, inori ipse cii, et refrigerium concupiscenti® : æque ac lilium nescius, et mortuis æternæ vit® munus exhalans.» tria ex se exhibet, candorem, odorem, et ad quæ0 nto. Quarto, Christus est /tos campi, hebraico saron, que adusta ignibus medicinam. » Et Beda : a Pul­ •P”," id est planitiei, quia in plana terra cx humili vir- chre, ait, in lilio prius se candor exterior paulatina b mihrt 8inc humilis natus est. Rursus saron, id estpu/- aperit, et sic demum aurei coloris, qu® latebat >ikb Psal. cxxxvm, 16. Quinto, Christus lilium convallium, quia in val- (hin®* inigogi- Anagogice, Eucherius in lib. HI Peg. : « Christus, inquit, lilium propler gloriam resurrectionis, libus, id est humilibus, excitat spem futur® glo­ foris candidum propter gloriam corporis, intus ri® : Deus enim humiles exaltat el glorificat. Li­ vero aureum propter fulgorem animæ. Et ante lium enim symbolum est spei. Causam dedi, Ose. passionem quidem lilium quasi clausum, propler xiv, 6, ad illa: « Israel germinabit sicut lilium. » passionem quippe gloria et honore coronatus est ; Convallis ergo humilitatis est lilietum virginitatis, post passionem vero lilium repandum, quatenus grati® et gloriæ. Denique Christus in sanctis omnibus ul lilium s x!x in assumpta humanitate potentiam divinæ clari­ tatis, quam habuit apud Patrem, priusquam mun­ floret ct fragrat, scilicet ut lilium puritatis in vir­ dus esset, ostendit. » Theodòrctus vero asserit ginibus, patienti® in martyribus, humilitatis in Christum fuisse florem campi in incarnatione, li­ cœnobitis, pœnitcntiæ in pœnitentibus, doctrina» lium vero convallium in descensu ad inferos : in doclonbus, etc. Unde S. Gregorius : « Bene, inquit, florem Christus se nominat, qui dum apinas apud inferos enim sunt imæ mundi valles. peccatorum exterminai, mentem spons® et pul­ SECUNDUS SENSUS chritudine su® justitiæ exornat, et naribus cordis dum cadeste desiderium applicat, interiora ani­ PARTIALIS, mæ quasi odore refocillat. » De Christo et anima sancta. Clarius S. Bernardus, serm. 47 : « Flos, inquit, Primo. Primo, Nyssenus, homil. 4, docet Christum esse est virginitas, flos est martyrium, tlos actio bona. Chrictos (¡orem campi in animabas sanctis, quas gratia sua In horto virginitas, in campo martyrium, bonum ‘¿sani“‘t fecundat, ul fiant instar campi amplissimi ct fer- opus in thalamo. » El post nonnulla : « Ipse flos hiinm. Diissimi, qui omnes ilorum species profert. Addit horti, virgo virga virgine generatus. Idem flos Origenes, hom. 3 ex quatuor, Christum incipienti­ campi,martyr, martyrum corona, martyrii forma. bus el simplicibus esse florem campi, at profi­ Denique foras civitatem eductus est, extra castra cientibus lilium convallium pro fulgore sapien- passus est, in ligno elevatus est spectandus homi­ tire cl pndiciliæ. Ipse enim est candor lucis æter- nibus, subsannandus ab omnibus. Ipse item tha­ næ, splendor et figura substanti® Dei, Sapient. lami flos, speculum el exemplum lotius benefi­ centi®. » vu. Î6. Stcundo. Secundo, Cassiodorus, Beda et S. Ambrosius, loco TERTIUS SENSUS jam citato, dicunt Christum esse florem campi in PRINCIPIUS, quibuslibet fidelibus; lilium vero convallium, id est humilium, quia in humilibus magis ejus gra­ Dc Christo et B. Virgine. tia resplendet. Hæc omnia præ omnibus eximie competunt Tertio. Tertio, Ambrosius, lib. Ill Pe Virginibus : « Flos campi, inquit, Christus, quia parentum simplici­ B. Virgini. Singulariter vero, quod ex illa velut tatem pur® mentis frequentat; lilium vero con­ campo inarato prodierit flos pulcher, scilicet vallium, quia est flos humilitatis et simplicitatis. » Christus, atque cx ejus utero velut convalle hu­ Qurto. Quarto el aptissime, Christus est lilium in men­ millima natum sil lilium pulcherrimum et odotibus castis ct puris, quales sunt convallium, id ratissimum, scilicet idem Christus, ut paulo ante est humilium : humilitatis enim germen ct flos est dixi ex Alano ct aliis. castitas ct virginitas. Ila S. Hieronymus, epist. 8 Vers. 2. Sicut lilium inter spinas, sic amica ad Dcmctr. : a Christus, ait, quasi auctor virginita­ MEA INTER FILIAS. tis ct princeps loquitur contidcnlcr : Ego flos Pro lilium Chaldæus, Valablus ct alii vertunt campi, ct lilium convallium. » Rursum ipsa ani­ ma casta est lilium. Nam, ut explicat Theodore- rosa, quia hæc spinosa est, et e ramo spinoso tus : « Lilium cum cxleriori decore splendet, nascitur, non lilium. Verum non dicit Salomon tum aureum intus flosculum cominci. Talis est lilium hoc nasci c ramo spinoso, sed simpliciter anima justitiæ splendore circumdata, ct spiritale esse inter spinas, g. d. Sicut lilium inter spinas >250 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. IL potitum eflhlget, sic amica, id est sponsa mea, clesia amica mea, inter gentes filias Babylonis, emicat inter cæteras mulieres. Rursum sæpe inter id est confusionis, quæ te mullis spinis cruciatam sentes et spinas nascuntur lilia, uti cum juxta pungent, et multis pœnis lacerabunt. In spina sr¡M sepes spinosas plantantur, vel seminantur. Unde tria notantur, cito floret, cito arescit, aculeis pun- dt0 Septuaginta vertunt, Sicut lilium in medio spina­ git : ita mali cito divitiis florent, in virtutibus cito rum, sic proxima (Aquila amica, quinta editio df- arescunt, ct igni apti sunt, ac malis moribus bo- pui-'it nos pungunt. . decore, odore ct candore longe r ’ph» * untecellils sic Ecclesia antecellit omnibus aliis seo I »h 8¡° Virginis invocatio singulare est fructifer excellit reliquis arboribus sylvæ steriliot^Loa remedium in omni tentatione viliorum, et præ- bus cl infrugiferis, sic Christus excellit omnes (erewH. remb- sertim libidinis, uti experientia constat. Audi Pli- angelos ct homines : omnes enim cx se sunt velut ’’,,li^ nium, lib. XXI, cap. xix : « Radices, inquit, lilii arbores infrugífera, sed ex gratia Christi et Dei multis modis florem suum nobilitaverunt contra habent, quod ferant fructus virtutum gratiæ et tum. serpentium ictus ex vino potæ, et contra fungo­ glori®. Ha Orígenes, Cassiodorus, Beda ct alii. rum venena. » Dioscorides vero, lib. Ill, cap. xc, Porro S. Bernardus, serm. 48, contendit Christum ubi agit de lilio : a Folia, inquit, herbæ illitaser- hic conferri et praferri hominibus duntaxal, non pentum morsibus subveniunt ; eadem cocta in vero angelis, idque in rigore verum est, uti cen­ aqua ignis adustionibus, el cum aceto condita sent quoque Nyssenus, Aponius, Philo Carpa­ vulneribus. » Idem Dioscorides, lib. XV, cap. i, thius, Rupertus ct alii. de alia lilii specie, quæ latine iris, ilalice vero Secundo, sicut poma suavem exspirant odorem, Seconda» lilium cadite appellatur, radicem ejus cum accio sic el Christus suo odore et fama omnes ad se tra- P*PUr potam venenatorum animalium morsibus mederi hit. Hinc pomum hebraica dicitur ITlOD tappuach, docet. Et Petrus Matthiolus in Comment, addit eam- a radice niD puach, id est efflavit, exspiravit, quia dem radicem in pulverem contusam, cum aceto poma suavem exhalant odorem. Audi S. Ambro­ potam , universaliter adversus omnia venena sium, serm. 5 in Psalm, cxvni, vers. I : aTanprodesse. quam ihalum in lignis sylva?. Hujusmodi pomum odorem gratum habet, ut cæterorum pomorum VOX SPONSÆ. fragrantiam vincat. Christus ergo affixus ad lig­ Vers. 3. Sicut malus inter ligna sylvarum, num, sicut malum pendens in arbore, bonum SIC DILECTUS MEUS INTER FILIOS. odorum mundanœ fundebat redemptionis, quæ Sicut malus inter ligna sylvarum. — Arabicus, peccati gravis detersit fœtorem, et unguentum itcul malum punicum in arbore sylvæ, sic dilectus potus vitalis effudit. » meus inter filios; Vatablus, inter juvenes, q. d. Quan­ Tertio, malus, sive pomus, varias sub se habet Tertio, to arbor malus cælcris sylvestribus arboribus eni­ species arborum, quæ proinde diversarum spe- proptrr tet, eminet et præstat; quanto præ illis utilem et cierum poma et fructus proferunt, caque excelsalutarem aerem impertit, ubi opacat; quanto lenti sapore, colore ct odore, ut sunt mala aurea, glandibus sunt meliora poma; quanto homo, qui medica, granala, persica, cydonia, armeniaca, his vescitur, reliqua omnia animantia, quæ illis cilria : sic ct Christus omnes virtutum ct gratia­ vescuntur, antecellit : tanto, atque etiam multo rum species progerminai, ut in virginibus virgi­ magis, sponsus meus cœlcsns reliquis omnibus nitatem, in martyribus martyrium, in contem­ hominibus el dilectis, id est amatis et amatori- plantibus contemplationem, etc. bus, præstat. Porro Chaldæus vertit, ecce sicut Quarto, Christus nobis vere est fructus et po- QUirlOf pucará et laudabilis malus citrea inter arbores in­ mum . id est cibus quo vescimur et pascimur, tum qub d»2 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. II. «M hui ut in Evangeli! doctrina, utTheodorctus,S. Ambro­ sia in Officio patsiouû et crucis. sic de ea canit : Vituur ' 8^us> ’ Apon*us °! S. Bernardus; turn proprie, Crux fidelis, inter omne» ° r’ uti censet Philo Carpathius, Orígenes, Nyssenus Arbor una nobili»; et Ansclmus, in Eucharistia. Pomum, inquit Nys­ Nulla fyln talem profert senus, tuos sensus oblectat, puta visum coloro, Fronde, flore, gemine: odoratum odoro, ct gustum sapore. Idem facit Duke lignum, dulces clavos, Dulce pondus sustinet. Christus. Addit Philo Carpathius pomum dare ci­ bum, darò ct potum : sic ct Christus, inquit, in Eucharistia dat carnem suam in cibum, sangui­ Dicit ergo sponsa : « Sicut malus inter ligna sylnem in potum. Unde Aponius et Pscllus per m

0Q ram, sedi : ct fructus ejus dulcis gutturi meo, » q. d. batur eam ut sponsam sub sponsi esse cura et tuSub malo, id est sub cruce Christi sedi, ejusquo tela. Unde Ruth, cap. m, 9, expetens connubium Quarto, fruclus gustavi. Quarto, quia multorum sententia Booz, qui quasi proximus hæres juxta legem ve­ est crucem Christi factam esse ex palma : palma terem eam ducere tenebatur, illi ait : « Expande autem est malus, quia profert dactylos, qui eum pallium tuum super famulam tuam, quia propin­ sint suave ct molli cortice, poma nuncupantur. quus es,» hoc est, me in tuam umbram, puta in tuam familiam, domum, curam et protectionem Quinto. Quinto, quia id significatur, cap.vni, 5, cum di­ citur : « Sub arbore malo suscitavi te, » ubi plura suscipe, uxorem me ducito, me tibi desponde, et in signum desponsationis sub pallii tui umbra et hac de re. Uude huc alludens Fortunatus, et ex eo Eccle­ tegumento me tibi associa. Et Deus Svnagogæ, 554 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. IL Ezirh. xvr, 8 : a Ecce tempus tuum, inquit, tem­ quia omnem tcntalionum fervorem temperat; et pus amantium :et expandi amictum meum super dum aura suæ inspirationis suaviter mentem tan­ te. > Idem fuit ritus gentium. Unde Euripides apud git, quidquid noxii coloris sustinebat, expellit; Stobæum, patrem ita filiam instruentem inducit: et quam jam forsitan nimius vitiorum ¿estus mar­ « Cum sub egregii viri pallium veneris, reliqua cidam fecerat, umbra Sancti Spiritus protegens studia viro sinito. d Denique B. Virgini dixit Ga­ recreat, ut, dum in ejus inspirationesedens pau­ briel, Luc. i, 35 : « Virtus Altissimi obumbrabit sat, vires colligat, quibus ad œternam vitam ro­ tibi,» 7. d. Spiritus Sanctus velut sponsus umbra bustius currat. » sua te excipiet, atque in te peraget arcanam Verbi Quarto, Orígenes, Theodoretus, Philo Carpa- O®1** incarnationem. Chaldæus hæc de more accipiens thius et S. Ambrosius in Psalm, cxviii, serm. 5, ^X|U1T* do lege data a Mose Synagogæ et Judæis, sic vertit, per umbram accipiunt legem veterem, in qua se­ tunc temporis in umbra majestatis ejus desideravi disse se ait Ecclesia ante Christum, cum adhuc habitare; et verba legit ejus dulcia fuerunt gutturi degeret in Synagoga Moysis : lex enim crat um­ meo; et præmia praeceptorum ejus servantur mihi in bra Evangeli!, sicut Moyses Christi, et Synagoga sœculo venturo. Ecclesiæ. Quinto, apposite S. Bernardus, serm. 48, per 0ninlft* PRIMUS SENSUS umbram accipit fidem, quæ est umbrosa ct obs- fldt* ADÆQUATCS, cura : per fidem enim ambulamus ct non spe­ ciem, sed fides deducit nos ad claram visionem De Christo ct Ecclesia. in cœlis. Quæres, quænam umbra Christi, quam ambit, SECUNDUS SENSUS et sub qua late sedet quiescitque Ecclesia, et ani­ PARTIALIS, ma sancta? üœbrA Respondent, primo, nonnulli esse incamatloDe Christo et anima sancta. nem, sive Verbum incarnatum : hoc enim ul uniincum mille malorum suorum remedium, per tot Anima sancta sub umbra Christi crucifixi non Cbrhtni millia annorum avidissime exspectabat Ecclesia. shit, sed sedet, id est assidue versatur per medi- 9”m Verbum enim est lux et lumen immensum, cujus lationem, orationem, contemplationem, præser- mæ pis. umbra est corpus et humanitas ab eo assumpta; tim dum aliqua tentatione vel tribulatione, velut Pnmohæc enim velut umbra celat cl velat deitatem ct solis ardore cruciatur ct premitur : Christus enim majestatem Verbi. Humanitas ergo est umbra di­ crucifixus uti crucis suæ, sic ct roboris participium vinitatis, quæ per illius tenue velamen obscure illi communicat, imo magnis sæpe mirisque a cœlo consolationibus eam mulcet, ut malit esse in pellucct cl tralucel. Secundo, Secundo, proprie et genuino Christi umbra est cruce cum Christo, quam in deliciis cum mundo. n i .i, e> Provídenlia, curad protectio EccIcm® ctani- Unde et B. Franciscus Xavcrius in laboribus ct • t .unno ni® sancì®, velut spons® suæ, juxta illud hai®, /vrurnnis Indicis ita coelesti dulcedine affluebat, Mucia, cap. li, IG : « in umbra manus meæ protexi le, ut clamaret : a Satis est, Domine, satis est; ncc ul plantes cœlos,(*t fundes terram. » Ita Orígenes, enim mens mea in hac vita tantum gaudiorum Nyssenus, Caasiodorus, Ambrosius, Philo, S. An­ pondus capit, n Ita S. Ambrosius in Psalm, cxvm, selmos ot alii. Ex hac Christi virtute quasi animata serin. 5. Hoc est quod canit ¡’saltes : « Filii autem S. Petri umbra sanabat quoslibet infirmos, Actor. hominum, iu tegmine alarum tuarum sperabunt. cap. v, 15. Hinc de Christo ait Jeremías : Idem in Jbinuah, cap. xx : « Anima amans, inquit, trahitur votis, fertur de­ sideriis, dissimulat merita, majestati oculos clau­ dit, aperit voluptati, ponens se in salutari, ct fidu­ cialiter agens in eo. Amore anima secedit et ex­ cedit a corporeis sensibus, ut sese non sentiat, quæ Deum sentit. Hoc fit cum meos ineffabili Dei iliceta dulcedine, quodammodo sese sibi furatur, imo rapitur atque labilur a seipsa, ut Deo fruatur ad jucunditatem. Nihil tam jucundum, nisi esset tam modicum. Amor dat familiaritatem, Dei fami­ liaritas ausum, ausus gustum, gustus famem. Ani­ ma quam tangit amor Dei, nihil aliud potest co­ gitare, nihil desiderare, sed frequenter suspirat dicens : Sicut cervus desiderat ad foules aquarum, ita desiderai amina mea ad te, Deus meus. » Et post nonnulla : « Tuta el firma requies est infir­ mis et peccatoribus in vulneribus Salvatoris. Se­ curus illic habito : patent mihi viscera per vul­ nera : quidquid ex me mihi deest, usurpo mihi cx visceribus Domini mei, quoniam misericordia affluunt, nec desunt foramina per qua* effluant. Per foramina corporis, patent mihi arcana cordis, patet magnum pietatis sacramentum. Patent vis­ cera misericordiæ Dei nostri, in quibus visitavit nos oriens ex alio. Vulnera Jesu Christi plena sunt misericordia, plena pietate, plena dulcedine cl chai itate. » Ita S. Bonaventura visitatus a S. 'l ho­ rna Aquinate, rogatusquo ex quonam libro tam sapientia, tam piact dulcia hauriret sensa et verba quæ docendo ct scribendo eructabat, ostendit ei clflgiem Christi crucifixi, dlxitque : « Iste est li- CnuUU rtf COMMENTARIA ¡N CANTICUM CANTICORUM, cap. II. mUhr ber, Pater mi, qui mihi suggerit omnia quæ do- sequens Septuaginta vertit, introduxerunt ; Noster veunri* cc0 scn^°- ^d Pe^es enim hujus crucifixi ani­ melius cum Chaldæo, Valablo et aliis vertit, in­ ma mea majora haurit e cœlo lumina, quam ex troduxit : hoc enim significat hebræum omni lectione, disputatione et studio. » Ita noster hebiani. P. Ribadeneira in VitaS. Bonaventurœ ex Chro­ PRIMUS SENSUS nicis S. Francisci. ADÆQUATUS, Angegi- Anagogice S. Bernardus, serm. 48 : «Ait, inmit : De Christo et Ecclesia. * Et fructus ejus dulcis gutturi meo. Merito ejus de­ sideraverat umbram, de quo et refrigerium esset Inducta est sponsa a ?^onso ab umbra mali in et refectionem pariter acceptura. Nam cætera qui­ cellam vini, id est in locum deliciarum et nectaris, dem silvarum ligna, etsi umbram solatii habent, ubi bibit vinum charilatis, ut mysteriorum gra­ sed non vitæ refectionem, non fructus perpetuos tiam, et lætitiæ capiat suavitatem, ait S. Ambro­ salutis. Unus est enim vitæ auctor, unus mediator, sius in Psalm, cxvin, serm. 5. Di el hominum homo Christus Jesus, qui dicit Quæres, quænam sit hæc cella vinaria? Primo,&\\i H. sponsæ suæ : salus tua ego sum. Non Moyses, Orígenes, homil. 3 ex quatuor, Theodoretus et alii wriJ i nquit, dedit vobis panem hunc de cœlo, sed Pater accipiunt domum sapientiœ, pula gymnasia vel temmeus dat vobis panem de cœlo verum, Joan. vi, pia in quæ inducitur populus fidelis, ut ibi a doc- Pilo.», vers. 32. Propterca ergo Christi potissimum desi­ toribus et prædicatoribus hauriat vinum vere sa- gyuuu’ deraverat umbram, quod solus sit, qui non so­ pienti®, id est cognitionis, timoris et amoris Dei. 8^ropl'^ lum ab æstu refrigerat vitiorum, sed el replet Hinc S. Gregorius et Aponius per cellam hanc acci­ delectatione virtutum. » piunt sacram Scripturam, hæc enim vinum saVers. 4. Introdixit.me in cellam vinariam, ordi­ pientiæ coelestis nobis propinat; et per hanc, ait S. Gregorius, in sponsa charitas ordinatur : navit IN ME CIIARITATEM. quia in ejus doctrina manifeste discitur, qualiter Introduxit mb in cellam vinariam (Hebrea, tn Deus et proximus ordinate diligatur. Huc accedit domum vini, llebræi enim cellam, stabulum, cubi­ Chaldæus, qui tamen more suo Synagogæ legi culum, imo omne vas et receptaculum vocant do­ Moysis hæc adaptat : a Dixit, inquit, coelus Israel : mum), ORDINAVIT IN ME CIIARITATEM. — Apte ad SC- Introduxit me Dominus in domum gymnasii docriem dramatis postquam dixit sponsa : « Fruc­ trinæ Israel in montem Sinai, ut discerem legem tus ejus dulcis gutturi meo, » subjungit : « Intro­ cx ore Moysis scribæ magni. » Huc facit, quod duxit me rex in cellam vinariam,» quia fructus, Christum legem veterem vocat vinum vetus; no­ id est cibus et comestio excitat sitim, quam proin­ vam vero et Evangelium, vinum novum, quod de ut levet sponsa, post comestum fructum indu­ in utres novos mittunt, el ambo conservantur, citur in cellam vinariam. Rursum, ul recte S. Ber­ Matth. cap. ix, vers. 17. nardus, serm. 49 : « Habito, inquit, pro votis dulci Secundo, alii melius per cellam vinariam acci- Secnndo, admodum familiarique colloquio cum dilecto, illo piunt altare : in hoc enim sacerdotes conse- 11Ur8, abeunte sponsa regreditur ad adolescentulas, as­ erant, hauriunt et distribuunt vinum eucharistipectu ita ipsius afiatuquc refecta atque accensa, cura, puta sanguinem Christi, juxta præceplum quatenus ebriæ similis appareret. Et quasi illis Christi. Ita Nyssenus, homil. 4, Psellus, Ruperlus stupentibus novitatem, ct quærenlibus causam, ct Paschasius Radbcrtus, tract. De Eucharistia, cap. respondit mirum minime esse, si vino æstuaret, xi. Sic sensus est, q. d. Ipscinet rex sponsus rae quæ in cellam vinariam introisset; et secundum introduxit in apothecam vini, hoc est, jussit in­ litteram ita. Secundum spiritum quoque non ne­ troire ad altare Dei, et illic sumere calicem salu­ gat ebriam, sed amore, non vino, nisi quod amor taris Domini, qui Deum lætificat, qui hominem vinum est. » vivificat : sic pro vinea quam dereliqui, cellaria verb> Sunt ergo hæc verba sponsæ ad socias, sive ado- melioris nectaris sum adepta. Alludit Salomon lescentulas, quibus narrat se a sponso inductam hic ad illud Proverbiorum, cap. ix, vers. 1 : blxsu- ’n cc'*arn vinariam, ibique vino cbaritatis pota- « Sapientia ædificavit sibi domum, etc. Immola­ lu. tam, ordinem pariter charilatis accepisse. Porro vit victimas suas, miscuit vinum, et proposuit Septuaginta vertunt, introducite (o adulescentulæ, mensam suam. » Vide ibi dicta. vel potius, o socii spousi, puta apostoli et docto­ Tertio et valde apposite, cella vinaria est con- Tertio, res) me in cellam vinariam, ordinate in mecharita- gregatio fidelium in Sion, cui e cœlo data est ple- congrrtem, q. d. Ego amore sponsi ardeo, ideoque spiri­ nitudo Spiritus Sancti in Pentecoste, quo apostotuali siccitate etsiti æsluo: vos ergo,o socii sponsi, los et fideles coelestibus donis, ardoribus el fervo- in inducite me in cellam vini, ubi sitim hanc restin­ ribus implevit, ut velut musto amoris divini ebrii Penitene guam. ac simul ordinate in me charilatein, id est eructarent magnalia Dei, Actor, n. Ita Justus Orornate me iis vestibus, monilibus, cæterisque om­ gelitanus ct S. Bernardus, serm. 49 : a An non, in­ nibus, quæ me sponso amabilem faciant, qu eque quit S. Bernardus, libi cella videtur fuisse vinaria sponsam tanti sponsi deceant, ut nuptias cum eo illa domus, in qua erant discipuli pariter congre­ devote celebrare merear. Hinc et Syrus more suo gati, Actor, n, 2. cum factus est repente de cœlo COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. II. Sa sonus, tanquam advenientis spiritus vehementis, brianlur,dum ipsum Deum lacie ad faciem vi­ et replevit totam domum, ubi erant sedentes, ad- dentes, omni voluptate spiritali saliantur. Hanc implevilque prophetiam Joel? El nonne unusquis­ sancta mens, si a sponso introducatur, postpo­ que illorum exiens inebriatus ab ubertate domus sitis omnibus temporalibus intrat, m qua ex il­ illius, et torrente voluptatis tant® potatus, dicere lis angelicis deliciis quantum sibi conceditur merito quibat : Quoniam introduxit me rex in gustat. Et si adhuc quia in corpore corruptibili cellam vinariam. » Vide cumdem S. Bernardum, delinetur, se perfecte non satiat : tamen ex illo senn. 3 L/c Pentecoste. Cella vinaria ergo est pleni­ minimo, quod cursim sumit, considerat, quan­ tum debeat amare quod amat.» Et S. Bernardus,. tudo Spiritus Sancti, sive charilatis et zeli. Emboli- Symbolice, tres Paires apud Theodorctum, per serm. 49 : a Si quis, inquit, orando obtineat Vnan? ce^am accipiunt mysterium incarnalio- mente excedere in id divini arcani, unde mox . nis, quasi Ecclesia dicat angelis, vel apostolis et redeat divino amore vehementissime flagrans, et mpte©sluans justitiae zelo, necnon et in cunctis spiri­ rinni in- doctoribus : « Introducile me in cellam vini, hoc carnatio­ est, docete me divinas incarnationis rationes; tualibus studiis atque officiis pernimium fervens, nis. Deum enim Verbum appellat vmum, quod ani­ ita ut possitdicere, Psalm, xxxvni, 4 : Concaluitcor mas gustantium lœtilia allicit, ad divinitalemque meum intra me, et in meditationibus meis exar­ perducit. Hujus cella caro est ab ipso assumpta; descit ignis, is plane, cum ex charilatis abundan­ quam quidem in cellam Ecclesia introducitur, una tia bonam et salutarem vini lætiliæ ructare cra­ caro cum Christo futura. Sic enim Apostolus locum pulam cœperit, in cellam non immerito perhibe­ illum : Et erunt duo in carne una, interpretatur, bitur vinariam introiisse. Cum enim duo sint beate Ephes, v, 32 : Ego autem, inquit, dico in Christo et contemplationis excessus, in intellectu unus, et in Ecclesia; fidelium enim Ecclesia dum carnis et alter in affectu ; unus in lumine, alter in fervore; sanguinis Christi particeps, atque unum cum ipso unus in agnitione, alter in devotione : pius sane corpus efficitur, incarnationisque rationes ab an­ affectus, et pectus amore calens, el sancte devo­ gelis discit, atque eas moribus comprobat, in tionis infusio, etiam el vehemens spiritus reple­ vini cellam ingreditur. In me introducta ordinate tus zelo, non plane aliunde, quam c cella vinaria charitatem, illam scilicet divinœ graliæ commu­ reportantur; et cuicumque cum horum copia sur­ nionem, qua vos ordine fruimini, in me quoque, gere ab oratione donatur, potest in ventate loqui, fideles singulos pro cujusque ratione divinis mys­ quia introduxit me rex in cellam vinariam. » idem S. Bernardus, semi. 23,1res sponsi cellas assignat, íponn teriis instituentes, ordinate. » C«llr. Mp.ice, Mystice Theodoretus, Cassiodorus, Beda et An­ aromaticam, unguentariam, el vinariam : pri­ elli tí- selmus per cellam vinariam accipiunt Ecclesiam, mam ait esse disciplinœ; strundam, naturæ; ter­ íkciciü. *n (Iua haurimus vinum sapientiœ cl amoris di­ tiam, graliæ. Addilque dici vinariam, a quod in vini. Vide Hugonem de S. Victore, serm. ¡3 Instit. ea vinum zeli in charitate ferventis reconditur. monast., ubi singulas animas hujus ceibe esse do­ Nec debet omnino prœesse abis, qui in eam nec­ lia ostendit. Unde Orígenes, homil. 2 ex duabus, dum meruit introduci. Oportet prorsus hoc vino sponsum sic ad novilios loquenlcm inducit : æstuel, qui alus præsidet, quemadmodum Doc­ « Introducite me in domum vini. Cur lamdiu foris tor gentium œstuabat quando dicebat, H Connth. maneo? Ecce sto ante ostium, et pulso : Si quis xi, 29 : Quis inlirmatur, et ego non infirmor? mihi aperuerit, ingrediar ad cum, et comabo quis scandalizatur, et ego non uror ? Alioquin cum illo, ct ipso mecum. Catechumenis pariter improbe salis prœesse affectas, quibus prodesse loquitur : Introducito me, non simpliciter in do­ non curas; el quorum non zelas salutem, subjec­ mum, sed in domum vini. Impleatur vino belili®, tionem nimis ambitiose vindicas tibi. » vino Spiritus Sancti anima vestra, cl sic introdu­ « Porro vinum, quod in cella Dei bibitur, est Vinum ti» cite me in domum vestram, sponsum, Verbum, cbarilas ct amor, inquit Guilielmus. Hoc vino •tchin luior. sapientiam, veritatem. » nihil castius, sapidius, calidius : castius, quia quo magis bibitur, eo magis exstinguit sitim con­ SECUNDUS SENSUS cupiscenti®; sapidius, quia præbel gustum, quam suavis sit Dominus, et ideo ketifleat cor PARTIALIS, hominis; calidius, quia velut ignis mentes pio­ De Christo ct anima sancta. rum inflammat, renes urit et corda, potenter ine­ CelU Tt- CeZZa vinaria est domus orationis ac studium briat animam, cl usque ad oblivionem sui indu­ Mri« i- orationis el contemplationis; in ea enim Deus cit : plane tales ebriosi regnum Dei possidebunt. » WU11, proponit fidelibus vmum consolationis, exsul­ Mystici, sive contemplativi, per cellaria acci-Uoior^ tationis, amoris et fervoris divini. Ita S. Grego­ piunl intimam et summam animæ non cujusvis, rius, Cassiodorus, Haymo, S. Bernardus el alii. sed sponsæ , id est eximie sancte ct contempla- uEadu* Audi S. Gregorium : « Quid enim, inquit, per tiv® cum Christo in Eucharistia unionem, quœ Bau. cellam vinariam congruentius, quam ipsam ar­ non solum per communem charilatis affectum quxt canam ætemitatis contemplationem accipimus? fiat sed per effectum etiam, el realcm purissima­ Iu hac œtemHate angeli sancti vino sapientiœ inc- rum mentium cum Christo conjunctionem, qu® Kfl COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. IL in profondo cordis, ct quasi in centro anirnæ in­ moriatur talis dilectus, sed amplius desideraro timo et ineffabili amoris actu, complexuque mu­ totius humani generis salutem. » Ordinavit in me cuaiutatem. — Hebraice TMI v csl t J°u' diligendus est Deus, deinde propter Deum anima propria, tertio proximus, ¡sque suo gradu et or­ dine : primo enim diligendi sunt párenles corpo­ rales ct spirituales, deinde fratres, mox cognati, indo criteri homines, quisque suo gradu ct or­ dine. Quod si ordinem charitalis invertas, chiritatem perdis ct evertis. Ordinavit ergo i« me cha­ ritatcm, non aliud esi quam si dixisset : Statuit me sub vexillo charitalis, jussit me in hoc ordine militaro. Recte vero Noster, sicut et Septuaginta, usus fuit verbo ordinandi, tum quia, ut aitD. Au­ lii’, xv. gustinus, lib. XV, cap. xxii Dc Civit. Dei, « nihil cst aliud perfecta et vera virtus, quam ordo Da. amoris»; tum quia sponsa his verbis hoc voluit : Non sum suavi illo nectare dementata, non ebul­ lit in me concupiscentia, non agor in furorem, aut vagor bacchabunda ; sed probe mihi consto, sobrius est amor meus, et rerum personarumque quam oportet, a stimationem , et dispositiones, ordinemquo plene teneo, quia sequor charitatem quasi cynosuram; hæc semper ordinata est, non xuiuus quam acies instructa suis vexillationibus. Sic enim charitas primo loco Deum collocat, se secundo, tertio proximos; et hos ipsos quosdam in principiis, quosdam in media acie, quosdam in agmine extremo. Ita Nysscnus, Aponías, Hono­ rius, et alii hic, acS. Fulgentius, libro 1 ad Monim. cap. xi, S. Augustinus vel quisquis est auctor (stylus enim aS. Augustino dissonat) lib. De Sub­ stantia dilectionis, cap. iy el v, atque ex iis Dclrio. Jluc facit officiorum, veln| militum, in Ecclesia distributio et distributus ordo, de quo Apostolus, I Cor. xu,4 : « Divisiones graliarum sunt, idem autem Dominus : et divisiones operationum sunt, idem vero Deus, qui operatur omnia in omnibus. » Et post nonnulla, vers. 28 : « Et quosdam quidem posuit Deus in Ecclesia primum apostolos, secundo prophetas, tertio doctores, deinde virtutes, exinde gratias curationum, opitulationes, gubernationes, genera linguarum, interpretationes sermonum. » v,-ritu- Porro ex llcbræo dagal, id est re.i dlavit, rr chart- multiplices, iiquu sapidi et profundi, erui possunt n’úit', st;nsus- Pròno. Valablus vertit, cujus ( sponsi ) venotit. xdhim erga mc est dilectio. Solent enim duce* vé­ rrimo. xdlo po.-t sp trahere milites, ita sponsus sponsam amore tanquam vexillo, ad so suaque castra at­ traxit. Scqm.do, sicut in arce capta victoris elevatur vexillum, in quo expressum illius insigne conspi­ citur : sic sponsa victa beneliciis sponsi, risque capta est et possessa, ut charitas, qnne sponsi est vexillum, super ipsarn jam sit erecta. Unde Chald.TUS vertit, et vexillum prœreptorum guJ tuscepi super me in dilectione, et dixi : Omnia, quo prore­ pit Dominus , faciam et audiam. Tertio, Gislerius, q. d. Introducens me sponsus TfIi. in domum vini, in domum amoris ac voluptatis, erexit in me, quem in omnibus sequerer, amo­ rem , illum mihi proposuit, quem sequerer, quemque illæsum servarem jugiter, .eque ac ve­ xillum sequuntur tulanturque milites. Quarto, Sotomajor, q. d. Sicut in acie bene or- Qwu díñala solent milites, legiones, cohortes et decu­ tite vexillum, seu vexilliferum intueri ad victo­ riam el gloriam : sic. ego sponsum meum semper amori meo, velut s<-oputn propositum habeo, at­ que omnes actiones meas ad eum dirigo cl exigo, ut sint Deo grata*, honestæ et bene ordmatæ, et denique gloria dignre, juxta illud quod præcepit Paulus, 1 Corinth, cap. x, 31 : «Sive ergo mandu­ catis, sive bibitis, sive aliud quid facilis : omnia in gloriam Dei facite. » Porro vexillum charitalis Christi est vexillum crucis. |n cruce enim invictam et summam cha­ ritatcm, tum erga Deum, tum erga homines Chri­ stus ostendit ; unde per eam de peccato, morte, diabolo ct inferno triumphavit. Quocirca Constan- ubaroa. tinus .Magnus hoc crucis vexillum sibi in cœlo Cousuacuin hoc lemmate oslen-um : « In hoc signo vm- de Slt ces, » castris suis contra Maxentium uliosque ty- dktmut rannos prætulit, ac labarum quasi laborum id est finem et terminum nuncupavit; nam per illud omnes hostes prostravit, I ste Eusebio,lib. I De Vita Constant. cap. xxu ct seq. Quinto, Tilelmanuus ex Chaldæo vertit, gluti- Qcduio. num ejus, sive junctura ad me cst chantas, q, d. Sponsus per charitatem mihi intime conjungitur, et quasi per glutinum conglutinatur, sicut con­ glutinantur chartæ. Sexto, Rabbini vertunt, insignirli in me chantar Suto. tem, vel insigne ejus ad me dilectio, q. d. Sponsus non vulgariter, sed insigniter me amat ; nam in­ signia ct eximia dilectionis olflcia mihi exhibuit. Aut magnam, insignem cl ardentem charitatem qua eum redamem, mihi infudit. Séptimo, nervose præ omnibus noster Sanchez SepUmo. cum Syro vertit, amorem contra me tanquam exer­ citum vcxillatum, id est per acies et vexilla diges­ tum, instruxit, g. d. Non potui resistere sponsi viribus, qma ipse omnes amoris vires in me ef­ fudit, quia suis officiis et buneliciis me obruit, cl quasi sagittis amoris conüxit et vulneravit : amore ergo victa, confixa ct obruta victori me totam dedo cl devoveo. Acies autem, quam or­ dinavit sponsus in me, el qua munitus animum meum expugnare aggressus est, illa sunt quæ ad redamandum vehementer alliciunt: in primis ipsi sponsi mei mitissimi mores, studium in me sin­ golare, liberalo ingenium, eximia forma, amatoriæ blanditias, munera exquisita, dotalis vinea» S60 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM cAp n. ct alia quæ hoc capite et deinceps explicantur rum vexillorum : unum est Christi, nitorum Luci- litaría, latius. His omnibus tanquam annis oppugnavit feri, ac quisque milites conscribit, et quos potest, sponsam, his telis confixit, his charitatis vinculis ad suum vexillum advocat. Vexilli Christi insigne ’ f quod est quasi instrumentum et telum amoris. dum alliciunt. Rursum Cosaki, Hollandi, aliique Huc pertinet expositio Cassiodori et Bedæ, qui plures, cum quid arduum et periculosum aggre­ «ordinavitin me charitatem » sic exponunt, 7. d. di volunt, solent dolia vini (idque subinde ad­ Deus prior dilexit me, itaque me ad se redaman­ usti ) militibus proponere, ut vino (estuantes me­ dum compulit. Addit Beda Deum ordine quodam tum mortis ponant, ac animosi in hostem ruant. homines dilexisse, <7. d. « Omnia quidem membra Sic Christus sanguine suo nos in Eucharistia po­ mea, omnes electos pia sibi charitate copulavit, tat, ul ejus amore ebrii, in mortem et martyrium, sed eminentiora quæque ampliori, ut decet, af­ si opus sit, generose procurramus. fectu complexus est. Omnes quippe dilexisse pa­ Tropologice, charitas eminet cæteris virtuti-Tropi» tet ex illis verbis : Cum dilexisset suos, qui in bus, et super omnes vexillum erigit, ad illudque mundo erant, in finem dilexit cos. Et tamen in- omnes convocat; quod si illud sequantur, omnia ”111^® dulgenlior in quemdam amor intimatur, cum di­ transcendunt, seseque magna laude et ineritis cu- rigiinf citur : Discipulus ille, quem diligebat Jesus. » Ad­ molant, ut docet Apostolus, i Cor. xiu, 4 : a Cha- tuUx jungit Bcda deinde Deum suam hanc in Ecclesiam ritas,inquit, patiens est, benigna est, » etc. Hinc charitatem, quibusdam profectuum gradibus per charitas cæteras virtutes quasi acies Dei ordinat: temporum intervalla monstrasse. Primo loco ponit fidem ; secundo, humilitatem; Ocuto. Octavo, Septuaginta vertunt, ordinate super me tertio, spem ; quarto, poenitentiam; quinto, patien­ charitatem, ut sicut sponsus sponsam ambiit, sic tiam ; sexto, misericordiam, etc. Rursum hic ordo vice versa sponsa spongi nuptias ambiens, dicat charitatis virtutes ipsas stabilit, facit que firmas socialius : Eia ineam charitatem ordinale, ac ve­ et solidas. Unde S. Ambrosius, Psalm, cxvin, lut instructam aciem sponso meo proponito, ut serm. 8, vers. 1, legit, constituite in me dilectio­ is in amoris domo ab amore meo vincatur, nem, sicque explicat : « Bona stativa (statio et mihique in sponsum se dedat. Unde subdit : a Ful­ munitio militaris) ubi plenitudo est charitatis. » cite me floribus, stipate me malis, quia amore Nyssenus vero, homil. 4, Græcum vál-an, referens langueo, » 7. d. Significate sponso amoris mei ad tocÇhç, id est ordines militares, vertit, tum or­ vehementiam, et ex ea languorem, ut is eo vul­ dinate, tum constituite et confirmate: « Quoniam, neratus amori succumbat, meque sui amantissi- inquit sponsa, quæ primo fuerat dilecta, per inomam vehementissime redamet : charitatis ergo bedlentiam fuit inter inimicos reputata, minead acie et vexillo, non tantum contra omnia adversa, earndem reversa est vitam, per charitatem Do­ sed etiam contra Deum confligimus et superamus, mino conjuncta, ea nunc dicit : Confirmate mihi sicut Jacob cum eo conflixit, indeque vocatus est hanc gratiam , eamque stabilem facite et im­ Israel, id est dominans Deo, Genes, xxxn, 28. Talis mobilem, vos amici sponsi, studio ct diligentia charitatis athleta, imo dux ct ductor erat S. Pau­ mihi conservantes propensionem ad id quod est lus, qui proinde charitatis aciem instruens: « Quis, melius. » Denique arma, id est officia charitatis, sunt inquit, nos separabit a charitate Christi? tribula­ tio? an angustia? an fames ? an nuditas? an pe­ invicta, nec quis eis resistere valet, juxta illud riculum? au persecutio? au gladius? etc. Certus cap. vm, 6: « Fortis est ut mors dilectio, dura sum, quia neque mors, neque vita, neque angeli, sicut infernus æmulatio, etc. Aquæ multo non neque principatus, neque virtutes, neque instan­ potuerunt exstinguere charitatem, nec flumina tia, neque futura, neque fortitudo, neque altitudo, obruent illam. » Quin ct philosophi idem sense­ neque profundum, neque creatura alia poterit nos runt : a Si vis amari, inquit ille, ama. » separare a charitate Dei, quæ est in Christo Jesu Ut praestem Pyladen, aliquis se præstet Orestem : Domino nostro, » Rom. cap. vm, vers. 35 et 39. IIoc non Ul verbis; Marce, ul amens ama. Denique vox vcxìllavit, et vexillum significat Ecclesiam et sponsam esse militantem per totam Vis ergo inimicum superare, imo subjugaro, tibihanc vitam, ac continuo confligere debere cum que facere amicum, præveni eum officiis et be­ dæmone, mundo et carne ; sunt enim hæ duæ ci­ neficiis : sic enim « carbones ignis congeres super 7S vitates, scilicet Dei et diaboli, sive piorum et im­ caput ejus, » Rom. xn, 20. piorum, inter se contrari© et hostiles, quæ per­ Hinc S. Augustinus, lib. XV De Civit, cap. xxil, Virtu petuo interse confligunt,ut docetS. Augustinus, docet quod virtus non est aliud quam ordo amo- \4’nfcrj I vt. lib. De Civit. Unde, et noster fundator S. Ignatius ris, nec vitium aliud quam inordinatio amoris, min» u. ‘ «1-in lib Exeait. spiritual, exercitium propuuitduo- Omnis eniiu creatura, inquit, cum bona sit, ct ‘a COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. II. 561 bene potest amari, et mule : bene, scilicet ordine ul transitoria transitorie, et id duntaxat quod opus, custodito; male autem, ordine perturbato, etc. et prout opus est curet, ¿eterna desiderio amplec­ a Unde mihi videtur, quoddiflìnitio brevis et vera tatur «eterno : talem, inquam, da mihi hominem, virtutis, ordo est umoris, propter quod in sancto et ego audacter illum sapientem pronuntio, cui Cantico canticorum cantat sponsa Christi, civitas nimirum quæque res revera sapiunt prout sunl, Dei, ordinato in me charitatem. Hujus igitur cha- et cui in ventale atque securitate competit glo­ rilatis, hoc est dilectionis et amoris ordine per­ riari, et dicere, quiaordinavitin mecharitatem.» turbato, Deum filii Dei neglexerunt, et filias ho­ Vide et de ordine charitatis S. Thomam, et scho­ minum dilexerunt. Quibus duobus nominibus sa­ lasticos, tract. De Charitate. tis civitas ulraque discernitur. » In civitate enim Hæc omnia facile est aptare, tum animæ sancDei est ordo amoris, in civitate vero diaboli est tæ, tum B. Virgini, in qua adeo fuit ordinata inordinatio amoris : quia pii amant Deum super charitas, ut mallet mori filium suum, quam ani­ omnia, creaturas omnes propter Deum; impii mas perire. Audi Rupertum, qui eam sic loquenvero plus amant creaturas, v. g. honorem , au­ lem inducit : < Jam dudum docuerat me charita­ rum, delicias, quam Creatorem. Porro quia ordo tis ordinem, ut dolorem quidem, et justi doloris hic charitatis est difficilis, ideo Ecclesia et anima gladium in mente vel anima portarem, non ta­ sancta petit ab angelis et viris sanctis : « Ordi­ men averti propositum Dei cuperem, proventu­ nate in me charitatem,» juxta Septuaginta. Unde rum ipsi ad gloriam et honorem, et humano ge­ S. Hieronymus, epist. 8 ad Marcellum : « Dilectio, neri ad perpetuam salutem. » ait, ordinem non habet, ct impatientia nescit men­ suram ; unde in Cantico quasi difficile prœcipitur : Vers. 5. Fulcite me floribus, stipate me malis : QUIA AMORE LAXGLT.O. Ordinate in me charitatem. » Huc accedit S. Bernardus, serm. 49, qui per or­ Pro stipate me malis, hebraico est, sternite me in dinationem charitatis accipit discretionem , quæ pomis; Tigurina, substernite mihi mola; Valablus, temperat ct dirigit zelum : « Semper quidem, in­ corroborate me malis; Septuaginta, constipate me in quit, zelus absque scientia minus efficax, minus- malis; Scholastici, circumdate me malis; alii, aggio* que utilis invenitur; plerumque autem et perni­ merate mihi poma, scilicet odorata, ut aurea, citria, ciosus valde sentitur. Quo igitur zelus fervidior, punica; Syrus, posuerunt me in deliciis, circumval­ ac vehementior spiritus, profusiorque charitas, larunt me malis, quia amore infirma sum. Pro flori­ eo vigilantiori opus scientia est, quæ zelum sup­ bus hebraico estJTTCWPN ascischoth, quod hebraiprimat, spiritum temperet, ordinet charitatem. » zantes vertunt, lagenis, scyphis, calicibus vini. Ve­ Porro Aponius docet ordinatam esse in Eccle­ rum jam in ceHa vinaria vino oppleta erat sponsa. sia charitatem, cum ipsa illam didicit ex contem­ Quare Noster melius vertit, floribus, tum quia tloplatione sumini ordinis, qui est in S. Trinitate : «res respondent malis, tum quia solent deliquium « In quo ordine charitatis, inquit, quid aliud cre­ patientes odore leni et suavi, qualis est florum, dendum csl primum imbui, nisi ut credat et ag­ animam halitumque revocare. Unde et Septuagin­ id est unguentis, quæ e floribus noscat primum debere Patrem nominari, in quo ta vertunt, Fflius semper, ut verbum in voce ; secundum Fi­ odoralis fiunt : ubi tamen notat Orígenes : « In lium, in quo semper Pater; tertium Spiritum Græco, inquit, habetur : Confirmate me in myrSanctum, qui vera ratione de voce et verbo do rhis ; myrrhin genus quoddam arboris nominans, Patro ct Filio procedere comprobatur, secundum quod Latini putantes myrra diclum, unguenta ¿desi illud initio Decalogi : Diliges Dominum Deum interpretati sunl. » Orígenes ergo pro tuum, in toto corde luo ; secundus ordo est : In unguentis, legit Hppxtc, id est arboribus myrrhœ, tota anima tua; tertius ordo est : In lota virlule hoc est, flore vel lacryma myrrhæ : flos enim suo odore refocillal languentes, non arbor. In homi­ tua. » Plura de ordino el ordinanda charitate, vide lía autem versa a S. Hieronymo refertur ex alio apud S. Bernardum, serm. 49 et 50, ubi ordinem interprete, ananthinis; oenanthe autem est flos vi­ hunc dilectionis assignat, ul dilectioni hominis, Dei lis, sive labrusca?, cum floret. Vide Dioscoridem, dilectio præponalur, el in hominibus ipsis per­ lib. V, cap. in, el lib. I, cap. lvii. fectiores infirmioribus, cœlum terræ, æternilas Rursum clare Symmachus vertit, recumbere me Chiriiii tempori, anima carni. Addilquo charitatem mc- facite in flore. Videtur ergo Noster æque ac Sep­ mdiorcs liorcs semper præponere in affectu, sed non in tuaginta el Symmachus hebræuin asisoth inter­ .«imp r aC(Q . nam actu lnajor dilectio cl cura adhibenda pretari flores, forte a radice vit? sos, id est gavisus c>t niagis egentibus, et iis quorum cura libi corn­ est; flores enim sunt veris iælitia, camporum ri­ iti. sed missa csl, quam exteris, licet sanctioribus. Sed sus, naturæ hominisque gaudium. Sic, Isai. xvi, 7, D°^luin audi pauca e mullis: « Da mihi hominem, qui dicitur : a His qui Li tantur (hebraico est ad antera quæque Dei ordinalo intendat amore, laaschischim) super muros cocti lateris, » uti ver­ despiciens terram, suspiciens cœlum, utens hoc tunt Noster el Symmachus, ul asisoth vocetur mundo tanquam non ulcus, el inter utenda et quidquid exhilarat et lætitiam conciliat. Aut certa fruenda inlimo quodam mentis sapore discernens. DTO'ÜX asisoth sumpoll Noster pro Dlï’ï isUsoth, 5C2 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. IL id est flores: litferæ enim ü et y cum sint allines, pomis, do quibus hio, sustineri atque fulciri : et ejusdem quasi soni, subinde inter se commu­ quia super flores el poma, id est supra sponsi si­ tantur. Aleph autem initiale sumitur, ut hccman- num, recumbit et quiescit. Porro Joannes Carmelita sic explicat, quasi tioum et formativum nominis, non vero ut radi­ cala : quare asisoth hio idem est, quod tsitsoth, id sponsa dicat socialius : Sponso meo, qui est flos est flures, Denique asisoth proprie significat fun­ campi et malus inter ligna sylvarum, sustinete me damenta sive fulcra, quæ hoc loco languoris in- deliquium animæ ob ipsum patientem. Stipate me telligenda sunt, puh refocillantia, et animam ex malis, id est sponso velut igneo vallo me circum­ deliquio ad se revocantia : talia autem sunt flores, date, ut ejus incendio sensim adurar, donec me velut phœnicem morti se devoventem, ignis ex­ similesque res odoriferas. Coo- Sponsa in colla vinaria adeo vino amoris divini petitus absumat. Videtur ergo sponsa phœnicem Mnich0, sese opplevit, ut, recedente sponso, ex amoris annulari, cujus, cum moritura est, hoc est inge­ vehementia linqueretur animo, deficeret et colla- nium, ul legat arborum aromaticarum surculos, b s Per ^llura suavem rei odorifera? olfactu altrac- quatur. Huc accedit Thcodoretus, qui per flores, vel, ul nficiuQdocent medici et physici, ut Hippocrates, inrviie*. lib. De alimentis, sub finem; et Galenus, De Utilit. ipse ex Septuaginta legit, unguenta ct mala accipit respiri t. cap. v, ubi asserit necessarium esse ex memoriam Christi : « Fulcite me unguentis, n hoc ingenti inspiratione per nares, præcipuam ali­ est, inquit, confirmate me cl communite sponsi menti partem animali spiritui suggeri; et Avicen­ suavitate, ne quid me concutiat el labefactet. Fra­ na agens de curatione syncopis affirmat, spiritum grantia illa assidua inc cumulate, ne sponsi obli­ viscar, et ad alia aberrem. Malis, hoc est, sponsi maxime nutriri bonis odoribus. •m Quœrcs, quinam sint flores et mala, quibus se fructibus me constipalo, ut sub umbra illius se­ Flore* el dens, et unguentis ejus delibuta, fruotuque con­ sub. fulciri petit sponsa? Primo, noster Sanchez ac Joannes Carmelita stipata, perpetuam ipsius memoriam conservem : Pruno. accipiunt ipsum Christum, qui se vers. 1, vo- illius enim amore sum saucia, cum ipso sit sagitta Ghrui->. cavit florem campi, lilium convallium, et malum in­ electa, quæ animas transfigit. Huc quoque pertinet explicatio S. Ambrosii in ter ligna sylvarum. Ait ergo sponsa : « Fulcite me Uoribus, » eto. g. d. Statuite me in sinu atque Psal, cxvni, serm. 5, qui per flores et mala ac­ complexu sponsi. Quod slatini magis explicat, cipit memoriam et meditationem Christi crucifixi; describilque quale fulcimentum illud florum, et hæc enim animam deficientem sustentat el robo­ pomorum stipatio futura sit, dum dicit : « Lœva rat, nipote in cruce Christ» defixam : « Islæ, ait epu sub capite meo, el dextera illius amplexabi- S. Ambrosius, sunt mansiones Christi el sepul­ lui me. » Quod mini aliud, quam floribus ac tura, in quibus vulnerala est Ecclesia : unguen- COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. IL him est, quod effudit; pomum (st, quod pepen­ Nota, languor hic oritur ex liquet lettone ; est Unpnor dit. » Et S. Bernardus, tract, be Diligendo Deo, *ub autem liquefactio amori» effectus, quo anima ipsa initium, per mala accipit passionem, per /lores mulcetur ac emollitur, ut res quam ardentissime resurrectionem Christi. cupit, sibi per amplexum et penetrationem quam- Uo0flTrefoloTropologice, S. Gregorius por flores accipit fide­ flam imprimatur. Quod ut fiat, tota dehiscit, et gico. les incipientes, per mala prolicientes ct perfectos : patet illa ut quasi poris apertis h mriat rem amar « Per flores, inquit, teneri quique et incipientes; tarn, tanquam recens panis aquam haurire solet. per mala vero perfecti fideles designantur. Sponsa Hanc autem liquefactionem, qua in sponsum hiat quippe quia amore languet, fulciri se floribus et anima, consequitur effectus amoris alter, molesstipari malis appetit, quia dura se æternitalis de­ tissimussane, qui languor appellatur quemdiserte siderio allicit, dum qualiter illuc perveniat lota notai illa, dicens : « Quia amore langueo. » Languor anxietate perquirit, eo quod perfectionem, dum ergo hic in anima fideli oritur, quando ipsa sic in camo vivit, omnino non invenit, fatigata m lota in Mponsi amorem fertur, el quasi liquefacta desiderio suo requiescit. Et in hoc solo gaudet, si resolvitur, ut sui prorsus oblita quid de se agatur circa se respicit, vel quibus ipsa proficiat, vel in nesciat, el axi omnia, quæ Luc inferne aguntur, quorum profectione consolationem de suo lan­ quasi stupida et insensibilis jaceat, ut nec videre guore recipere possit. » Idem fusius habet, lib. II aliud possit aut velit, n c audire, nec gustare, nisi in Ezech. bora. 15. Sic el Cassiodorus, Justus, An­ suum dilectum; ita ut dicat cum Apostolo, Galat. selmas el S. Bernardus, serm. 51, quem audi : ii,20: < Vivo autem, jam non ego: vivit vero in me « Fulcite me floribus, etc. Cum præsto est quod Christus. » Qui etiam languor amoris in sequen­ amatur, viget umor; languet cum abest. Quod non tibus per liquefactionem animæ videtur signifi­ est aliud, quam tædium quoddam impatientis cari, dicente eadem sponsa : « Anima mea, hqu£> desiderii, quo necasse est allici mentem vehemen­ facta est, ut loculus est» dilectus, Cantic. v, 6. ter amantis absente quem amat, dum totus iu ex­ Quin et Plato ita amorem definit ; « Amor est ar­ spectatione, quantamlibet festinationem reputat dor animi in proprio corpore mortui, in alieno tarditatem. El ideo ista postulat sibi accumulari viventis. » Hunc languorem cbaritafls sponsa bonorum operum fructus cum fidei odoramen­ hausit ex cella vinaria Eucharistiæ, el Spiritus tis, in quibus moram faciente sponso inierim Sancti ; sicut cumdem post sacram synaxim sen- s Ciümrequiescat. « tiebat S. Catharina Senensis, et similes virgines rx^ Huc accedit Origenes, qui ail Ecclesiam incum­ sanctæ. Quocirca S. Felicula collactanea S. Petro- sr bere super catechumenos quasi llores, el super nillæ dicentibus tortoribus : a Nega te chrislia- cnU. fideles sanctos quasi super mola el arbores. El nam, et dimitteris, » respondit ; « Non negabo, Aponius : Ecclesia, inquit, fulciri se optat floribus, nunc cœpi videre amatorem meum, in quo amor id osi animabus puris el castis : ac malis, id est meus fixus est. n Præclare Boetius : « O felix ho­ apostolis, qui ex Christo quasi ex arbore muli minum genus! si vestros animos amor, quo coe­ per doctrinam germinant. lum regitur, regal. » B. Philippus Ncnus : « Cha- s ruDenique Rupertos, hæc adaptans B. Virgini, as­ ritate Dei vulneratus, » ait Auctor Vita ejusdem, serit eam optaro fulciri floribus, id est actibus u lauguebat jugiter : tantoque cor ejus æstuabal fidei, el pomis, id est bonis operibus. ardore, ut cum mira fines suos contineri non Quia amori, langueo.—llebræa, quia infirma chá­ posset, illius sinum, contractis atque elatis dua­ ntate ajo sum; Septuaginta, quia vulnerata chori ta­ bus costulis, mirabiliter Dominus ampliaverit. » lis ego sum; Symmachus, vulnerata enim sum phil­ Porro S. Bernardus hic el clarius, tract. De Di­ tro. Hi hebræum riSvi chola derivant, non a nbn ligendo Deo sub milium, languorem hunc explicat chula, id est infirmatus est, sed TN1 chalal, id est defectum amoris : « Hæc mala, inquit, hi flores, vulneravit, occidit : sæpe enim verba quiescentia quibus sponsa inierim stipari postulat et fulciri, ain vau commutantur cum verbis duplicantibus credo sentiens facile vim amoris in se posse te­ ain, id est secundam rad i cal em, puta chol vel pescere, et languescere quodammodo, si non ta­ chala commutantur cum chalal, el vice versa, ac libus jugiter foveatur incentivis. » unum ab allero sua tempora, conjugationem, et Verum caleri passim languorem hunc accipiunt inflexionem mutuatur. excessum charitatis, quo anima ex Dei desiderio* Porro cx vehementi amore languorem nasci, tabescit et in carne macrescit, juxta illud : « De­ ct \nor- adeoque morbum, quo corpus macrescit, mhreos- fecit caro mea, el cor meum, Deus cordis mei, » Lus ab cit, et tabescit, qui proinde vocatur i?u;, id est Psalm. lxxii,2ô. Audi S. Gregorium, lib. II in auionv amor/ sive morbus amoris, docent medici, et palet Ezcchielem, serm. 15 : < Quid ergo sunt m sancta exemplo Amnon, qui deperibat Thamar, II Heg. Ecclesia thalami, nisi eorum corda in quibus ani­ xin,i. Sic ot filius Seleuci umore ægrotans tabes­ ma per amorem sponso invisibili jungitur, ut ejus cebat, quem morbum omnibus incognitum, ex in­ desiderio ardeat ; nulla jam quæ in mundo sunt solito arteriarum pulsu sagaciter deprehendit Era- concupiscat, præsentis vitæ longitudinem poenam sislralus meracus, teste Plulurcho in Demetrio, el deputet, exire festinet, et amoris amplexu in cœValerio Maximo, lib. V, cap. vu. leslis sponsi visione requiescere Y Alors itaque quæ COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. H. jam falis est, nullam presentís vitæ consolatio­ pit; alius terreno cupidine vulneratus est : tu nem recipit, sed ad illum quem diligit medullitus nuda membra, et præbe te jaculo electo, jaculo suspirat, fervet, anhelat, anxiatur. Vilis ei fit ipsa formoso. Siquidem Deus sagittarius est. Audi ip­ salus sui corporis, quia transfixa est vulnere amo­ sum jaculum quid loquatur : Posuit me ut sa­ ris. Unde el m Canticis dicit : Vulnerata charitate gittam electam, et in pharetra sua servavit me, ego sum. Mala autem salus est cordis, quæ dolo­ et dixit mihi : Magnum est tibi hoc, vocari pue­ rem hujus vulneris nescit; cum vero anhelare rum meum. Intellige sagittam, quid dicat, ct jam in coeleste desiderium, et sentire vulnus amo­ quomodo a Deo sit electa. Quam beatum est hoc ris coeperit, fit anima salubrior ex vulnere, quæ jaculo vulnerari. » Nervosius Nyssenus, hom. 4, prius aegrotabat ex salute. » Sic et Aponius, Jus- sic animam piam loquentem inducit : a Deus in Ltr.cnor tus Orgelitanus, Anselmos et alii languorem hunc me sponsam suam, tanquam in scopum unige­ Pr°fic*sa censen*ex ingenti desiderio vitæ æler- nitum Filium suum est jaculatus, de quo per Pro­ conjunctionis cum Christo in coelo. Unde phetam dictum est : Posuit me ut sagittam elec­ iu». languorem hunc sponsæ cum somno et exstasi tam; sagitta autem ista aculeo fidei in me pe­ fuisse conjunctum, liquet ex eo quod subdit spon­ netrans, secum simul adduxit sagittarium, juxta sus : a Adjuro vos, etc., ne suscitetis, neque evi­ illud : Ego et Pater unum sumus : Ad eum venie­ mus, et mansionem apud eum faciemus. » Hæc gilare faciatis dilectam. » VuiMn. Denique Septuaginta vertunt, vulnerata sum cha- Nyssenus sparsim. Huc facit illud S. Hieronymi, epist. 22 ad Eus- Exe* ri iroorr ritatis, vel charitate; alii, occisa, vel mortua sum charitate, q. d. Amore Christi quasi telo transfixum tochium : « Amemus et nos Christum, ejusque p*** et saucium est cor meum, ut amore mihi moriar, semper quæramus amplexus, et facile videbitur et in Christum quem amo, transeam, illique soli omne difficile, et jaculo illius vulnerati, per ho­ s. Fria- vivam, sicut S. Franciscos orabat : «Da, Domine, rarum momenta dicamus : Heu me, quia pere­ d*301- ut amore amoris tui moriar, qui pro amore amo­ grinatio mea prolongata est! » Sic charitate vul­ ris mei dignatus est mori, n Ita tres Patres apud neratus erat S. Augustinus, ut patet ex Soliloq. Theodoretum, S. Basilius in Regulis fusius disp. cap. i, et lib. IX Confess, cap. n : « Sagittaveras Reg. 2, et S. Augustinus in Psalm, lvii, quem au­ tu, inquit, cor nostrum charitate tua; et gesta­ di : « Vulneratam se dicit charitate. Amabat eum bamus verba tua transfixa visceribus, et exem­ quidem et non tenebat ; dolebat, quia nondum pla servorum tuorum, quos de nigris lucidos, habebat; ergosi dolebat, vulnerata erat; sed hoc et de mortuis vivos feceras, congesta in sinum vulnus ad veram salutem rapiebat. Qui hoc vul­ cogitationis nostre urebant, et absumebant gra­ nere non fuerit vulneratus, ad veram sanitatem vem torporem, ne in ima vergeremus, claccen­ non potest pervenire; » etS. Ambrosius in Psalm. debant nos valide, ut omnis ex lingua subdola cxvin, serm. 7 : a Vulnerata charitatis ego sum. contradictionis flatus inflammare nos acrius pos­ Nudemus membra nostra bono vulneri, nudemus set, non exstinguere. , Tropologice, Philo Carpathius et Ambrosius Tropobsagitte electæ. Sagitta hæc Christus est, qui dicit : Posuit me sicut sagittam electam. Bonum est ergo in Psalm, cxvin, serm. S, ducent Ecclesiam et anihac vulnerari sagitta, non mediocris mansionis mam piam vulnerari charitate, cum Christi amore iste processus; non omnes possunt dicere, quia persecutiones, verbera, vulnera et martyrium li­ vulnerati sunt dilectione. Dicebant apostoli, cum benter sustinent. Denique, B. Virgo post Christi inccelum aseen- n.Virgipro Christo lapidarentur el Christum predicaren!; dicebat Paulus, cum tcr virgis cædcretur, et die sum, ejus desiderio et amore languebat, inquit nl1 11D’ ac nocte Christum adorandum gentibus disputa­ Rupertos, adeoque hoc languore sensim resoluta, ret. Dicunt hoc martyres, qui vulnerantur pro et tandem mortua est sine febri aliove morbo, ut amnr*. Christo : et qui vulnerari pro ejus meruerunt no­ censet Franciscos Suarez, et alii graves theologi. mine, plus diligunt. Ad hanc ergo veniens man­ Id ipsum B. Virgo revelavit S. Brigitte, lib. VI : sionem Ecclesia, ad hunc processum, ut pro Chri­ « Paravi, inquit Deipara, me ad exitum circum­ sto filios suos offerat, ut excipiat vulnera chari- iens omnia loca more meo, in quibus filius latis, quasi bona fidei alimenta reperiens picla- meus passus fuerat : cumque quadam die animus tisque fructus, gustavit ipsa, ct hortari cœpit cæ- meus suspensus esset in admiratione divinæ cha­ teros, dicens : Gustate et videte, quoniam suavis ritatis; tunc anima mea in ipsa contemplatione est Dominus sicut malum ; et in malo vulnus est, repleta fuit tanta exsultatione, quod vix se capere sed tamen suave. » Denique, vulnus charitatis in­ poterat, ct in ipsa consideratione anima mea a fligitur a solo Deo; ideoque homini est immedi­ corpore fuit soluta. » Mystici et contemplativi hæc referunt ad sum­ A mot r* cabile. 6ri.,u- Symbolice, Orígenes per charitatem accipit mum contemplationis et amoris quasi exslatici hetûêD* ciatt * Christum; Christus enim suo amore velut telo gradum : nam, ut ait Dionysius Carlhusianus, lingao transfigit,sauciatqueanimam : « Quam pulchrum tract. De Fonte lucis, ari. 18 : a Ex tanto con­ rem el est, ait Orígenes, quam decorum a chántate vul­ templationis excessu, amorisque impetu, ardore nwrtem. nus accipere ! Alius jaculum carnei amoris exce- et ebullitione, generantur per redundantiam 5M COJfMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. 11. M5 .quamdam in parte sensitiva ac corpore languor, non subserviat mox expellit; opprimit ac violen­ debilitas, mœror, ac macies, detestatio corporei ter propulsat desideria, studia, exercitia omnia, alimenti, impotentia usus ac motus membrorum quæ ad exoptatam desiderii sui metam compre­ ac sensuum, et lotius corporis rigor. Ncc in his hendendam non conducant. Cum vero datur uno actibus sanctis mens tempus advertit, moras non suo frui, tunc omnibus bonis se abundare cre­ percipit, imo in his vehementissime admiratur, dens , nihil aliud admittit. Post hunc sequitur nec sufficit admirari anima sancta charitatem, pie­ tertius amoris violenti gradus, languescere fa­ tatem, dignationem, et munificentiam Dei circa ciens : qui languor provenit, quando exhacamose, ct in se, quam tam amorose ac familiariter, ris vehementia mens in Deum, qui luminis abys­ tam gratiose et munificenter se ei ostendit, com­ sus est, rapitur, ita ut humanus animus hoc municat, applicat et infundit. » Vide nostrum temporis articulo omnium exteriorum oblitus, Alvarez de Paz in fine tom. Ill, ubi fuse de con- scipsum penitus nesciat, lotu-que in Deum suum Gndui templationc agit, ac quindecim ejus gradus as- transeat. phhooìi s’«nat : Phimus est, intuitio veritatis; secundus, Vers. 6. Lava ejus sub capite meo, et dextera quinde- secessus virium ad animæ interiora; tertius, spiILLIUS AMPLEXABITUR ME. dm. rituale silentium; quartus, quies; quintus, unio; Amplexabitur, — id est, amplexetur, ut vertit sextus, auditio loquelæ Dei; septimus, spiritualis somnus; octavus, exstasis; nonus, raptus; deci­ Syrus. liebræi enim futurum sæpe ponunt pro mus, apparitio Christi et sanctorum corporea; un­ optativo, quo carent. Unde Vatablus vertit, sinis­ decimus, apparitio Christi et sanctorum imagina­ tra ipsius supponatur capiti meo, et dextera ipsius ria; duodecimus, visio Dei intellectualis; decimus sponsi me amplexetur : solent enim amantes, v. g. tertius, visio Dei in caligine; decimus quartus, ad­ parentes filiolis, quos tenere amant sinistram ma­ miranda manifestatio Dei; decimus quintus, visio num capiti supponere, ac deinde dextera lotum clara et intuitiva, quam S. Augustinus, S. Thomas eorum corpus complecti, suoque sinui et pectori et nonnulli alii tribuunt S. Paulo, cum raptus astringere, q. d. Sponsa, pari modo sponsus me est in tertium coelum, ubi audivit arcana verba, sua læva dexteraque complectatur, itaque me to­ s. Fran- quæ non licci homini loqui. SicS. Franciscas de- tam sibi arctissime jungat ct astringat circulo dicuf. sjjerio Dei ct Cœl i languens el morions, quasi pia­ brachiorum ,æque ac amorum. Unde Symmachus tomela et cygnus cygnæum cecinit : a Educ do verlit, dextera ejus circumplicetur mihi. Alludit ad custodia animam ineam : me exspectant justi do­ lectulos mensales ct nuptiales, in quibus convi­ nec retribuas mihi; » iisque languore amoris de­ vae ita jacebant, id est discumbebant, ul prior ficiens anhelansquc ad Christum immortuus est. sequentis capitis sinistram subjiceret, itaque eum Simili languore ex vehementi Christi desiderio sinu exciperet, ut deinde dextera, si vellet, eum s. There- mortua scribitur B. Theresia. O sanctam! o jucun­ circumplecti posset. Sic S. Joannes in ultima Cœna di. dam! o beatam mortem! quæ monentes vivifi­ in sinu Christi recubuit, quod summi amoris erat cat, amantes beat et glorificat! Quocirca qui vere signum. Sponsa, amore languens ct deliquium passa, Christum amat, clamore ejus languet, crebro ad eum suspiret, et per ardentes mentis affectus ad quasi in exstasi optat fulciri odore florum et po­ eum aspiret, atque jaculatorias amoris orationes, morum , sed iis utpote modicæ virtutis ad languo­ velut ignis sagittas cum sponsa ad eum assidue rem superandum non contenta, illico ad dilectum ejaculetur. Rursum, Richardus de S. Victore as­ suspirat, utpote qui solus languorem curare pos­ serit culmen et apicem charitatis esse amorem in- sit. Ait ergo, inquit llortolanus : Ilei mihi, labas- Pin­ Trfl sanabilem sive violentum, cujus tres gradus as- eo, sponse mi, fer opem, serva me, obsecro! pb”** amorij signat : primus est, amor vulnerans. Dicitur au- Nutat milii caput, lævam tuam, quæso, suppo­ ▼loienti (em cor amoro vulneratum, quando amoris sa- nito : solvuntur membra frigore, tua potenti dex­ M ‘ ’ gitta transfixum, intime ardel, aestuat, anhelat, tera mediam me, amabo, complectere, in sinu gemit, suspirat, non se cohibere valens ob amoris tuo , ne concidam, fove : in te unum me rejicio : vehementiam; unde etiam fit ut sæpe pallescat, in te omnem fidem meam ct spem colloco. Tu, ac præ amore tabescat; secundus dicitur amor qui solus potes, spiritum meum impendentium ligans, videlicet quando animus ita Dei amore malorum metu fractum, luo fulci spiritu : infir­ astringitur, ul nihil aliud meditetur, aliorum mam carnem ineam immensa potentia tua cor­ • omnium obliviscatur, quidquid agat, quidquid robora. ut integer spiritus incus, inlegra anima loquatur, semper pressenti offert Domino; illum et corpus libi semper maneant, tibique in tuum enim mento intuetur, perenni retinet memoria, ad me serventur reditum. illum dormiens, illum vigilans cogitat, ideo vul­ PRIMUS SENSUS nerationem hæc ligatio ct strictissima unio se­ quitur, qua mens solum Deum ipsum sitit, ip­ ADAQUATUS, sum solum intuetur, nihil ei prætcr unum Do­ De Christo et Ecclesia. minum dulce est, in uno tantum quiescit; uno reficitur, si aliud quid visoccurrat quod huic uni Quæres, quid læva et dextera significent? Læva un ct 566 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. II. ¿ntrrj minora beneficia notat; dextera, majora : primo el Justus Orgelilanus, S. Anselmos, et S. Grego­ çnHT ergo, læva humanitatem Christi denotat, dextera rius, quem hio audi : a Per Imam sponsi vita R«p. deitatem: sinistra enim imbecillitatis et imbecilte preeons: per dexteram vero vita ælerna designa­ Primo, hm? humanitatis; dextera vero fortitudinis et fortissi- tur. Per caput nutem sponsæ, mens, quæ animæ tanuni- nue divinitatis est symbolum. Humanitas Christi principatur, assumitur. Sed læva sponsi sub ca­ in :d i- sustentavit caput Ecclesiæ, id est Adamum, dum pite sponsæ esso dicitur, et dextera ejus amplexa­ ha, ▼lu: veat ad gloriam æternæ felicitatis, ul ibi divini­ di xkri tatis dextera me complectatur, mihiquo donet co­ dicens : « Adjuro vos, fili® Jerusalem, » etc. Huc g toril facit illud Prov. m, <6 : «Longitudo dierum in fri ar*. ronam regni artérni. Læva ergo sponsi supponi­ tur capiti ad meritum, dextera complectitur ad dextera ejus, et in sinistra illius divitia», etgloria. « coronam» Ita Cassiodorus, Carpathius, Beda, ct Vide ibi dicta. S. Bernardus, serm. 4 De Vigilia Nativitatis Do­ Quarto, læva indicat adversa ; dextera vero pros- Quiru, mini, ubi sio ait : « Læva quidem levat, dextera pera : caput autem Ecclesiæ sunt episcopi et præsuscipit. Lreva medetur et justificat, dextera am­ lati, corpus sunt cœteri fideles : prælatos ergo dutm plectitur et beatificat. In læva ejus merita; in dex­ sanctos Christus læva complectitur, id est adver- propri tera vero premia continentur; in dextera, in­ sis exercet et perficit; fideles vero dextera, id est quam, delicte, in sinistra sunt medicinæ. » prosperitatibus et consolationibus mulcet et pro­ Hinc rursum idem S. Bernardus hic, serm. 51, vehit. hunc versum non optative, sed effective accipiens, line perlinet quod scribit Xenophon, lib. Vili sic explicat, q. d. Læva Christi caput meum modo Cyripœd., Cyrum voluisse, ut fidei principes sibi sustinet per gratiam; sed dextera ejus in cœlo me ad lævam accumberent, eo quod læva magis in­ amplexabitur per gloriam; præsens enim gratia sidiis obnoxia sil quam dextera, vel potius ut est certum pignus gloriœ coelestis, ac merita hu­ cordi suo essent propiores, cor enim vergit ad jus vite dant certam spem futuri præmli : n)l- pinnt comminationetu supplicii; per dexteram vero flectam ad sinistram carnis et concupiscentis, el j iiciiT regni promissionem ; utraque enim Christus ani- dextera tribulationum me continet, ne dilabar ad .1. itera, mam ad so trahit, sibique copulat : a Est autem, ait dexteram superbire. Tertio, q. d. Læva Christi, id prêtai.- g i;ornar(]Us, cum mens nostra formidine pœnre est scutum fidei, est sub capite meo; dextera vero, •>ngni. servj|j(er premitur; et tunc nequaquam sub ca­ id est gladio orationis amplexatur et obarmat mo. Mystici et contemplativi hanc gnomen accipiunt pite, sod super caput læva esse dicenda est : nec potest sic affecta anima omnino dicere : Quia Leva de summo contemplationis gradu, quo anima in- snm-nn» ejus sub capite meo. At vero, si proficiens ex hoc time Deo per contemplationem intellectus, et per spiritu servitutis transierit in quemdam spontanei ardorem voluntatis unitur, cumque quasi duobus obsequii digniorem affectum, quatenus videlicet hisce brachiis reciproce stringit et amplectitur. prremlis polius provocetur quam arctetur suppli­ Tunc enim Deus cor allicit, suisque quasi illumi­ ciis; magis autem si amore boni ipsius agatur: nationis et inflammationi» brachiis inulcendo, tra­ tunc indubitanter dicere poterit, quia beva ejus hit ad altiorcm quemdam et puriorem amoris am­ sub capite meo • quippe qui illum servilem me­ plexum. Et sicut hic cognitio subtilior, ita et af­ tum, qui in sinistra est, meliori atque excellentiori fectio nobilior viget, qure non adhaeret delecta­ habitudine animi superarit, ct dignis desideriis tionibus divinis, sed, iis omnibus animose prreteetiam ipsi appropiaverit d. xteræ, in qua sunt om­ ritis, optat in nudis Dei brachii» conquiescere. Hic nes promissiones, dicente Propheta ad Dominum : præ magnitudine voluptatis cor dilatatur, et quo­ Delectationes in dextera luausque in finem, Psa/m. dammodo patefactis poris dehiscit, ac læditur, XV, 11 ; unde et certa spe concepta cum fiducia lo­ soletque aliquando hie • Iresio ita ingravescere, el quitur: Et dextera ejus amplexabitur me;» tunc- amoris impetus ita augeri, ut tantis incrementis que exsultans dicit cum Psalte, Psalm, iv, 9 : « In cor humanum par esse non possit; sed ci morte pace in idipsum dormiam, et requiescam : praeser­ felicissima succumbat, quod mortis genus aiunt tim cum suppetat causa quæ sequitur : Quoniam beatissimae l)eiparæ,S. Teresio?, alüsque nonnullis tu, Domine, singulariter in spe constituisti me. n contigisse. TERTIUS SENSUS Hæc S. Bernardus. Idem ibidem magis ad litteram PRINCIPAL», per laxam et dexteram accipit omnimodam pro­ tectionem, qua Deus animam ad se anhelantem De Christo et B. Virgine. tuetur et complectitur. « Ergo, inquit, non sustinet Primo, Rupertus per Imam accipit solatia, quæ Primo. dileelæ molestiam : adest, neque enim moram facere potest tantis desideriis evocatus. Et quia Deus in hac vita concessit B. Virgini; qualia sunt illam compererai, donec absens fuit, fidelem ad videre Spiritum Sanctum descendere in se et apo­ opera, ct sollicitam ad lucra, in eo nimirum, quod stolos, Evangelium toto orbe prredicari, gentes flores sibi et fructus præceporat adunari; etiam converti ad Christum, etc. « Et dextera illius am­ cum propensiori hac vice remuneratione gratiæ plexabitur me, » id est gloria Patris, in qua ipse est reversus. Denique uno brachiorum suorum est , totam circumdabit et implebit me , cum sustentat caput jacentis, alterum ad amplexandum de præsenti sæculo eduxerit et assumpserit me : parans, ul sinu foveat. Felix anima quæ in Christi illa videlicet dextera, qualem Psalmista insinuat, recumbit pectore, ct inter Verbi brachia requie­ dicens : « Delectationes in dextera tua usque in finem, » Psalm, xv,11. scit. » Secundo, Guilielmus Parvus, et ex eo Delrio per scande. Iluc pertinet versio Chaldmi : Quando, inquit, populus domus Israel ambulabat per desertum, erant Imam accipit acerbitatem passionis Christi, per nubes gloria circumdantes cos per quatuor venios caput mentem Morire, per dexteram gaudium re­ mundi, ut non dominaretur in cos œstus, neque sol, surrectionis : ipsa ergo dixit : « Amore langueo, » neque pluvia, neque grando. Columna enim nubis quia in passione languor iste matris aperte se pro­ protogens llobræos in deserto, typus erat protec­ didit. Videt, inquit, mens divinitus illuminata, tionis, qua Spiritus Sanctus protegit fideles Christi quam utiliter atque salubriter dulcissimus filius moriatur; quam breves sit morulas in morte fac­ in Ecclesia. Secundo, Aponius hæc tripliciter exponit : pri­ turus, et quam gloriose post modicum triumpha­ mo, refert ad martyres, quos Christus sustentat turus. Et occo propter hoc : « Lreva ejus sub ca­ sua læva, id est promissione regni coelestis, ac pite meo ; » non enitn supergreditur caput meum, dextera, id est gratia et auxilio suo amplectitur ut ratio cedat affectui, et lugeatur a me filius cl corroborat : « Tormenta enim omnia, inquit, mens quasi descensurus iu corruptionem, non tpsnquo mors pro Christo suscepta deliciæ sunt quasi potestatem habens ponendi animam suam, animarum sauciarum pro «ternis gaudiis acqui­ et iterum sumendi eam. Ego vero certissima sum, rendis; ubi se Ecclesia deliciis resoluta, amplexu quod dextera ejus amplexabitur me, quod gloria dilecti Christi contineri lætatur, ut digna sit pro resurrectionis ejus cito me exhilarabit, non tan­ Factore suo atrocitatem perpeti tormentorum. » get tantum , sed amplexabitur, non sicut passio Secundo, ad animam sanctam, quasi ipsa dicat : ad modicum contristavit, ita etiam resurrectio 56« COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, CAF. D. perfunctorie, et ad horam exhilarabit; sed, con­ quadraginta annorum, et postea ingredientur filii scisso mœroris mei sacco, perpetua lætitia cir­ vestri, ct possidebunt eam. » cumdabit me. De morte ejus brevi luctus mihi bre­ PRIMUS SENSUS vis sed quia resurgens ex mortuis jam non mo­ AD AQUATUS, ritur, materna in me charitas immortali lætitia perfruetur. De Christo et Ecclesia. VOX SPONSI. Vers. 7. Adjuro vos, filia Jerusalem, per capreas CERVOSQUE CAMPORUM, NE SUSCITETIS , NEQUE EVI­ GILARE FACIATIS DILECTAM, QUOADUSQUE IPSA YELIT. Pro dilectam, hebraico est HD HR «Aova, quod et dilectam et dilectionem significat ; unde Vatablus vertit, ne expergefaciatis amorem, id est sponsam A»irar- summe amantem et amatam; ponitur enim abstertio. iractum Pro concreio per cpistasim ad significan­ dam vehementiam amoris in sponsa, quæ tanta est, ut ipsa non tam amans et amata, quam me­ rus amor esse videatur. Unde Syrus pro dilectam vertit essentiam amoris, vel ipsum esse amoris; Ara­ bicus, amorem. Sponsa amore languens incidit in somnum et animi deliquium, tota abrepta in desiderium spon­ si; quare ab adolescentulis in lectulum delata, in eo obdormiit. Sponsus ergo socias ejus adjurat, ne ab hoc sancto suavique somno eam suscitent, sed in eo conquiescere sinant donec ipsa sponte evigilet, qua abjuralione ostendit quam sibi hic amoris somnus placeat. Amoris enim languor est dulcis amoris somnus; quare in somni hujus lec­ tulo mansit, egilque ct dixit omnia quæ sequun­ tur hoc cap. ad finem; nam cap. sequenti, puta in, vers. 1, ait ipsa : a In lectulo meo per noctes quaesivi quem diligit anima mea. » Ita Orígenes, Aponius et alii. Septuaginta vertunt, adjuravi vos in virtutibus et viribus agri, si suscitaveritis et resuscitaveritis (Ambrosius, in Psalm, cxvm, serm. 5, elevaveritis et suscitaveritis; Scholiustes, e somno ex­ citaveritis) charitatem quoadusque velit. Per virtutes; sive potentias et vires, sive fortitudines agri, ac­ cipe plantas, arbores et virgulta, ct quidquid pul­ chrum et prestaos est in agro. Chaldæus inore suo referens hæc ad Moysem et Hebreos tendentes inChanaan, sic vertit : «Post hæc dictum fuit Moysi in prophetia a facie Domini, ut mitteret nuntios ad explorandam terram, ct quando reversi sunt ab explorando, detraxerunt terre Israel, ct demorati sunt quadraginta annis m deserto. Aperuit Moyses os suum, et sic ait : Adjuro to, ecclesia Israel, in Domino exercituum ct in fortitudinibus terræ Israel, ne superbe con­ tendatis ascendere ad terram Chanaan, donec sit voluntas a facie Domini, et consumatur lota gene­ ratio virorum bellatorum, et moriantur de medio castrorum ; sicut superbierunt fratres vestri filii Ephraim, qui ex Ægypto egressi sunt triginta an­ nis, antequam pervenisset finis, et ceciderunt in manu Philistinorum, qui habitabant in Geth, et occiderunt eos : sed exspectate usque ad tempus Adjurat, id est obtestatur cum comminatione vel exsecratione sponsus, puta Christus, filias Je­ rusalem, id est Judæos, scribas et principes (un­ de hebraico pro vos est ODDX etehem, masculi­ num, q. d. Vos, o cives Jerusalem, vos o Judaei) nc orientis in Judæa Ecclesiæ, sed ferventis fidem, pacem et profectum interturbent, q. d. Sufficiat vobis, in me sævilum esse, ut lubuit. In suavis­ simam sponsam meam sævire nondum permitto, quam ego in fidem et tutelam recepi meam, et otioso jussi esse animo. Ecce domi suæ orat ange­ lorum circumsepta præsidio : per quas sanctas vos obtestor mentes, ne orantem sollicitetis, neve sedato animo meæ fidei, el promissis addormienti, obstrepatis, aut negotium ullum exhibeatis, nisi vultis coelestes acies, quibus scelerum vestrorum poenas detis, irritare. Acutius enim ipsis capreis cum cernant, vestra quantumcumque occulta per­ spiciunt consilia. Capreis et cervis longe celerio­ res, suis accurrunt ocyssime, atque opem ferunt clientulis. Omnes sunt ministratorii spiritus in meæ Ecclesiæ tutelam et ministerium missi a me propter eos, qui hæreditatem capient salutis, Ilebr. i,14.Sicutenimolimpcrangelos expuliChananæos e Judæa in gratiam vestri; sic per cos pariter vos cx illa expellam in gratiam Ecclesiæ meæ, si illi, puta illius apostolis el fidelibus Christianis, resti­ teritis. Sinite ergo Ecclesiam meam justum pacis et devotionis somnum capere, et quamdiu volet, conquiescere, regnum cœlorum obtinere, et in eo regnare pacifice. Ita Horlolanus, Titelmannus el alii. Rursum hanc gnomon adaptes apostolis seden­ tibus in Sion post ascensum Christi, ac silentio et orationi vacantibus usque ad adventum Spiri­ tus Sancti in Pentecoste, quo repleti, sponte rupto silentio, coeperunt publice predicare magnalia Dei el Christi, idque ex precepto Christi : « Sede­ te, ait, in civitate,quoadusque induamini virtute ex alto,» Luc. xxiv, 49. Velat ergo Christus, ne quis apostolorum quietem turbet, usque ad ad­ ventum Spiritus Sancti. Insuper proprie filias Jerusalem, id est fideles singulos, maxime imperfectiores et leviores mo­ net Christus, ne Ecclcsiæ pacem discoloribus mo­ ribus, scandalis, schismate, aut tumultu pertur­ bent, donec ipsa velit, i. e. jugiter : Semper enim ipsa volet pacem. Ita Delrio. Porro capreas cervosque camporum ad litte­ Ju ri­ me nina ram ut sonat accipe : est enim hic juramentum veíalo venatorium, quo sponsus velut pastor campester riutn et ruralis venatores adjurat per cervos et capreas, sponti qnisi quos ipsi in agris et sylvis venantur, more filia- piston*. COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. H. 560 rum, id est virginum Tyri, qnibus Judæa vicina na opera, non coacta : «t Tunc enim, inquit, non sunt, quæ venationi vacabant, juxta illud Virgilii, suscitatur dilecta , donec ip«a velit, quando sanctorum vota voluntate spontanea Domino of­ £ueid. I : feruntur. » Virginibus Tyriis mot est gestare pbareUim. Secundo, somnus anima est humanarum rerum s«nn.io, Talis fuit Diana. Solemus enim jurare per res oblivio, ul tota Deo et cœlo intendat, qualem summe dilectas, quales venatoribus sunt cervi agunt anachoreta, monachi, et religiosi : namj nunoLUsibi summe dilecti, Genes, xlix, 21. Hinc Septua­ ut ait S. Rasilius, inter. 6, in Reg. fusius disput.: ginta vertunt, tn virtutibus ct viribus, sive fortitu­ « Nihil aliud est sui ipsius abnegatio, nisi sum­ dinibus agri, id est per omne quod est potens ma rcrum omnium vita superioris oblivio, atque aut forte in agris ct sylvis, aut per omnem agro­ a sui ipsius voluntatibus recessio. » Hujusmodi rum fœcunditatem, et quæcumque cx cis gig­ somnum plurimum amat Deus, edicitquc aliis de­ nuntur vel aluntur, vel per omne quod vobis nuntiatione severa, ne ullum ulla ratione pertur­ charum et jucundum ( hoc enim significat he- bent. Quod si per cervos accipias angelos, pia co­ bræum ny tsevi) est in agro, q. d. Si adjuratio­ gitatio est, ait Sanchez, quæ meditatur hac abjunem hanc meam exsccratoriam violaveritis, o ratione id a puellis peti, ne molestia aliquid af­ Judæi, persequendo Ecclesiam et fideles Christia­ ferant angelis qui magno studio, et fortasse diu­ nos, fiet ut vobis cervus pereat, steriles sint ca- turno eo sponsam adduxerunt, ul in sponsi sinu preæ, agri pariter lapidescant et sterilescant, ac quiescat : neque privent dios et magna volup­ quod vos seminaveritis Titus et Romani deme­ tate , et sui laboris fructu. Videant hic qui aliis tant, denique tota vestra regio vastetur et everta­ scandalo sunt, quam graviter Deum, a cujus complexu sponsa divellitur, et angelos, quorum tur, uti de facto contigit. Mystice. Mystice, per cervos et capreas accipe vel ange- etiam opera effectum est, ut aliorum oblita, wrti et los, qU¡ velut hinnuli mira celeritate per mundi unum sponsum amet et curet, irritent et offen­ campos, porque omnes Ecclesiæ angulos discur­ dant. Tertio, somnus anima est oratio, meditatio, Tertio, runt, propter ministerium fidelium, et salutem electorum , ac in montibus, id est in cœlis de­ contemplatio, cxslasis. Vetat ergo Christus, ne gunt, atque ut caprea acutissime vident omnia, ab hoc pietatis somno Magdalenam suam, velut n0. exquæ in Ecclesia geruniur, ct fidelibus de omni­ otiosam avocet negotiosa Martha. Unde Joannes bus ad salutem opportunis provident rita Oríge­ Carmelitanos sic exponit, q. d. • Obtestor vos, nes, Philo Carpathius, Nyssenus et alii. Vel pro­ Ecclcsiæ filia, per memetipsum, qui caprearum phetas ct patriarchas, ob eminentiam scientiæ et ac cervorum similis sum, ne animam, quam ego sublimitatem conversationis, qua velut cervi cum exstasi, vel vitali quovis somno ad me rapio, B. Virgine montana virtutum conscenderunt : ita excitare audeatis ad aliorum salutem curandam, Theodorelus ct Rupertus. Vel apostolos et doc­ quoadusque, jubente me, ipsa velit. » Ita Cassiodo­ tores, qui cœlcstia docent, ct homines ad cœlum rus, Beda, Anselmus, et S. Gregorius, quem audi : transmittere satagunt : ita Aponius. Vel a sancias « Cervi et cerva munda animalia esse perhiben­ animas exutas corporibus, ait S. Bernardus, prop­ tur. Quid ergo per cervos et capreas, nisi fidem, ter nimium acumen visus,et saltus celeritatem:» et spem, ct charitatem accipimus? Quas dum no­ mente enim saliunt in montes cœlorum, ct colles bis mundas servamus, per easdem altos montes æternilatis : ita Rupertus. Porro S. Ansclmus sic contemplationis ascendimus. Sancta autem ani­ explicat, q. d. Si vultis habere naturas capreæ ct ma sponsa Christi, a cunctis mundi perturbatio­ cervi, quas habent sancti, adjuro vos ne peccetis, nibus quiescere appetit, in sinu sponsi sopitis ter­ ct inobedicnliis vestris animam amore languen­ renis cupiditatibus dormire sancio otio concupis­ tem, ct in contemplatione persistentem dimovea­ cit , ita ut etiam necessaria colloquia aliquando tis ab illa quiete. Fuso deinde naturam dotesque fastidiat, soliusque sponsi collocutione , quanto caprea prosequitur, casquo sanctis et contem­ quietius, tanto serenius hilarescat. Sed hanc dor­ mientem carnales qui sunt in Ecclesia nonnunplantibus adaptat. quam importune excitant, negotiis mundi eam SECUNDUS SENSUS implicare desiderant : quia ejus vitam inutilem existimant, dum ab eorum curis eam se abstinen­ PARTIALIS, tem considerant. » Et post nonnulla : « Hi dilec­ De Christo ct anima sancta. tam excitare sub adjurationis pondere prohiben­ i Adjurat Christum quoslibet primo, ne animæ san­ tur, no videlicet mentem, quæ ad vacandum Deo an! n 5 ctœ quietem, virtutis studium el profectum, quo se accingit, et solis spiritalibus studiis inhærere primo, contendit in cœlcslcm Jerusalem, velut ejus civis concupiscit, importunis sollicitationibus inquie­ •tuhn. ct filia, verbis vel factisquomodolibct impediant tent, et tenebris curarum terrenal um oculum vel interturbent, sed quisque de alterius profectu cordis ejus obnubilent. El tamen non ei omnis quasi de suo gaudeat, ait Aponius. Addit Justus cura proximi interdicitur : quia profecto omni Orgelilanus hic doceri voluntaria esse debere bo­ perfecta anima discernendum est, et quando COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. n. cedesti contemplationi studeat, et quando pro­ tare fideles ad martyrium, qui est apex charlfaximorum utilitatibus inserviat. llano vacandi Deo tis, ad quem eos promovere vult Christus, Et licentiam libentissime sponsa suscipit, atatimque trium Anonymorum apud Theodoretum, qui cen­ verbum sponsi amplectitur, et dicit : Vox dileoli sent hic animam sapientem hortari infirmiores, mei, n etc. EtS. Bernardus, senn. 61 : a Magna, tamdiu Christum mente gerant, donec ipso eis­ inquit, et stupenda dignatio, quod quiescere fa­ dem claram sui visionem impertiri velit. EtS. Am­ cit animam contemplantem in sinu suo, insuper brosius in Psalm, cxvm,serm. K, qui opinatur hio et custodit ab infestantibus curis, protegitque ab dici, quod Christus per incarnationem suscitatus inquietudinibus actionum et molestiis negotio­ sit in lucem, per resurrectionem vero resuscitarum, neo patitur omnino suscitari, nisi ad ipsius tus t undo per capreas et cervos accipit ipsummet utique voluntatem, n Idem fuse prosequitur, serm. Christum : « Vel, inquit, suscitatur Christus in hi* Jif : « Moriatur, inquit, anima mea morte (justo­ qui primum accodimi, resuscitatur in his qui rum, uti aiebat Balaam, Num. cap. xxiii, 10), postquam accesserint, dormierunt : Donnit orgo etiam si dici potest angelorum, ut præsentium Christus negligentibus, suscitatur in sanctis. » memoria excedens, rerum se inferiorum corMystici et contemplavi hæc referunt ad oratio- n - : porcarumqufi non modo cupiditatibus, sed et si­ nem, quam quietis appellant, quia in oa om- Ch,<1‘ militudinibus exuat, sitque ei pura cum illis con­ nes animæ facultates quiescunt:in qua, aitB. Theversatio, cum quibus est puritatis similitudo. resia, anima miro quodam modo intelligit Deum Or<*> Talis, ut opinor, excessus, aut tantum, aut ma­ jam sibi propinquum, et quasi contiguum esso, ximo contemplatio dicitur. Rerum etenim cupi­ ita ut levi conatu possit ad divinam unionem per­ ditatibus vivendo non teneri, humanto virtutis venire. Oratio ergo quietis est, qua mens quasi est : corporum vero similitudinibus speculando dormit in Deo, sola voluntatis noie fere insensinon involvi, angelica» puritatis est. » Et post non­ biliter operanto in amante, sicul infans semidornulla : « Erras, si citra invenire existimas locum miens sugit ubera matris , quæ si amoveantur, quietis, secretum solitudinis, luminis serenum, exspergiscitur, et plorat, acploralu ostendit quan­ habitaculum pacis; sed da mihi qui illuo perve­ tum bonum amiserit, quod dormiens non aesti­ nerit, et incunctanter fateor quiescentem, qui me­ mare nec sentire videbatur. Tola oniin anime in­ rito dicat : Convertere, anima mea, in requiem trat in se, sesequo colligit circa Deum, ut neo sen­ tuam : quia Dominus benefecit tibi, » Psal. cxiv, 7. tire nec audire videatur, essequo dormiens ct se­ Porro Septuaginta vertunt, adjuravi vos, /i/iœ mimortua, donec ad so redeat; tunc experrecta Jerusalem , in virtutibus ( alii, in exercitibus) et in sentit quantum bonum perdiderit. In hac ergo viribus agri, si suscitaveritis et resuscitavcritis ejus oratione quasi dormit, ct moritur propria mons charitatem, quoadusque velit, quasi baio sint verba et voluntas, ac transit in divinam, ab oaque mo­ non sponsi, sed sponeæ, quibus adjuret adoles­ vetur et agitur, sicut qui navigat, movetur non cencias, ul excitent amorem suum, nec dormire a so ( quia quiescit, et subinde dormit), sed a aut torpere sinant quoadusque ipse velit, id est navi quasi quiescens in patriam, et portimi opta­ ut charitatem suam sponsi voluntati subjiciant. tum vehitur. Talis ergo est quasi puer dormiens Desiderat autem sponsus ab omnibus amari ; venit in sinu patris; totam enim suam curam et cogi­ enim ignem mittere in terram, et quid vult, nisi tationem Deo relinquit, cui soli inhæretet indor­ ut accendatur? Luc. xii, 49. Ita Orígenes, Thco- mit, dicens : « In pacejn Idipstim dormiam, et re­ dorelus et tres Patres. Verum hæc dissonant a Vul­ quiescam, » Psalm, iv, 9. gata, æque ae ab Hebræo, in quo liquet hæc esse TERTIUS SENSUS verba sponsi de sponsa: donec velit, Intellige, non sponsus, sed ip«a sponsa : hoc enim exigit PRINCIPALIS, I’Snn techpats, id est volet, quod est femininum. De Christo et I). Virgine. Quocirca, minus quoque Hebræo et Vulgate respondet expositio Pselli, qui Septuaginta secu­ Vide Rupcrtum qui hæc omnia adaptat silen­ tus, censet hic animam «anctam a capreis, id est tio, contemplationi et exstasi B. Virginis. Rur­ ab angelis opem flagitare, ut ad salutem el cha­ sum hæc adapta ejusdem fiduciæ et resignations ritatis perfectionem (quod único vult Deus) queat in Dei providentiam, qua sciens se Deo et Christo pertingere; ct Nys-eni, hom. 4, qui putat hic sig- Filio suo summe esse cordi et curte, inter ejus nilicari, quod in charitatis studio imitari debea­ brachia in ejus quasi sinu secura quiescebat et in­ mus angelos quousque voluntas Dei, quæ est ut dormiebat, tum in Christi passione ct cruce, tum omnes homines salvi fiant, impleatur. Et S. Au­ in apostolorum et Ecclesiæ post Christi mortem gustinus ( vel quisquis est Anclor ) in Specui. persecutione facta per Judæos, tum in quibusli­ cap. nr, tom. Ill, qui censet hio Ecclesiam exci­ bet dubiis et adversis. ETC Varia bojui lo* ci capoaitfooer SECUNDA FARS CANTICI, SIVE SECUNDUS ACTUS DRAMATIS, QUO DESCRIBITUR ADOLESCENTIA ET INCREMENTA ECCLESLE, ÜSQUE AD CAP. HI VERSUM 6, SICUT INFANTIAM ECGLESIÆ DESCRIPSIT A CAP. T HUCUSQUE. Hœc adolescentia Ecclesia fuit post Pentecosten, eum apostoli, recepto Spiritu Sancto, profecti ad g- det, ubique ecclesias fundarunt. Vide dicta in Proœmio, cap. in. VOX SPONSI Vers. 8. Vox dilecti mei, ecce iste venit saliens IN MONTIBUS, TRANSILIENS COLLES. Vers. 9. Similis est dilectus mi is caprea, ihnnu- LOQUE CERVORUM : EN IPSI: STAT POST PARIETEM NOSTRUM, RESPICIENS PER PENES IRAS, PROSPICIENS PER CANCELLOS. Vox DILECTI MEI, ECCE ISTE VENIT SALIENS IN MONTI­ BUS, TRANSILIENS colles.—Hebræa yapo mckoppels, id est contrahens se super collcs:q\n cnim fortiter et procul salire volunt, membra et vires contrahunt ut validius saliant. Vatablus, accurrens per colles. Similis est dilectus meus capreje, hinnuloque cervorum. — Chaldæus more suo hæc refert ad liberationem llebræorum ex Ægypto : « Quando, inquit, habitabat populus domus Israel in.Egypto, ascendit clamor eorum ad coelos excelsos ; tunc revelata est gloria Domini Moysi super montem Horcb, ct misit eum in Ægyptum, ut redimeret eos, cl educeret cos de oppressione subjectionis Ægyptiorum : el abbreviatum est tempus prn'finitum propter merita patrum, qui comparati sunt montibus, et diminuit de tempore servitutis con­ tum nonaginta annos propter justitiam matrum, qua' comparati^ sunt collibus, vers 9. Dixit cretus Israel : In tempore quo revelata est gloria Domini in .Egypto in nocte Phase, ct occidit omne primo­ genitum, ascendit super fulgur velocissimum, ct cucurrit sicut caprea cl sicut hinnulus cervorum, et protexit domos nostras. » PRIMUS SENSUS ADÆQUATUS, De Christo et Ecclesia. Sponsa in suo amoris languore delata ad lectu­ lum, ibique indormiens audiit confeso ct tenuiter vocem sponsi advenientis, et transilientis montes, 'it ad sponsam amore languentem festinanter ac­ curreret; quare vox hæc ejus fuit eminus mi<«a, ideoque exilis ct submissa, uti docet S. Ambro­ sius, semi. fi in Psal. exi, vers. 1. Sive hæc vox fuerit sponsi indicentis adolcseentulis silentium, ne quo strepitu sponsam excitent, ut volunt S. Gre­ gorius et S. Bernardus. Sive aliqua alia, ut vult Orígenes. Unde vocem dilecti, indicante amore, agnoscens, ct exsultans sponsa exclamat : En di­ lectus meus adest; hæc enim est vox dilecti mei, quam audio, qui ut video summam mei curam gerit, nec aliud agit, quam ut meum amorem, tranquillitatem, pacem, omneque bonum curet ct promoveat : quare instar hinnuli et capreæ ce­ lerrime transilii montes et colles, ul mihi adsit et succurrat, (la Joannes Carmelita : « Vox, inquit, dilecti mei, qu® una id poterit, vi sua divina so­ nuit, et expergefecit me. » Tripliciter hæc gnome potest exponi, primo, de Primo. Christi incarnatione, q. d. Ego Ecclesia Christiana,1 jam nascente Christo, exoriens in B. Virgine, S. Jo- twnusepho, apostolis et discipulis, amore Christi lan- b,j’ guens et suspirans, ut ipse genus humanum a pec­ cato ct morte redimat, incipio jam audire vocem ipsius tum per se prtedicanlis, tum per Joannem Baptistam, uti volunt 1res Patres apud Theodoretum : hujus enim vox fuit vox Christi; unde ipse ait : « Vox clamantis (scilicet Christi) In de­ serto : Parate viam Domini, » Isai. xl , 3 et Matlh. m,3. Ecco ergo Filius Dei venit in carne, ut me redimat , sibique despondeat :« Saliens in monti- Moniti bus, transiliens colles. » Per montes el colles om- in=“1, nes angelorum ordines intellige, quos Christus o cœlo saliens in terram transilivit, ao sub omnibus se dimisit factus homo, juxta illud Davidis : « Mi­ nuisti eum paulo minus ab augelis, » Psal. vni,6, el llebr. n, 7; et ut ait S. Bernardus, semi. 53 : « Ut hinnulus quippe apparuit parvulus, qui na­ tus est nobis. » Sic et Cassiodorns el Boda : Chris­ tus, inquiunt, est hinnulus, quia factus est hu­ millimus inter homines, et ut ait Isaías, cap. un, 3, novissimus virorum. Addit S. Anselmus Chris­ tum esse hinnulum, quin nulla carnis mole opptessus, et omnibus virtutibus ornatus, sicul hin­ nulus maculis distinguitur. Idem vero dicitur ca­ prea, ait Justus Orgelilanus, propter similitudi­ nem carnis peccati, quam assumpsit. Aut per montes et colles intellige sanctos patriarchas et prophetas : quia per medias generationes pluri­ mas, inquit Titelmannus, post longam Patrum præcedentium seriem, tandem de virgine natus mundo apparuit. Quasi enim tot montes et colles transilit, quot ante ipsum pr.ecesscrunt divers® generationes Patrum præcedentium, ex quibus secundum carnem processit. Saliit videlicel a monte illo sublimi, patre fidei nostro1 Abraham in filium Isaac, ab hoc in filium Jacob, indeque in alios, et quasi saltibus singulis nostræ morta­ litati factus vicinior : tandem nruilfestus in carne nostra mortali apparuit. Saltus ergo præcipuus, cujus hic fit mentio, ille est Dei ad homines admi- 572 COMMENTARÍA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. IL rabiite descensus, quo Verbum caro, Deus homo factus est, quo Palris Sapientia in assumpta servi forma inter homines apparuit. Christus ergo ins­ tar fulguris montes, id est angelos et colles, id est patriarchas, et omnes patrum generationes transmittens, ait S. Bernardus, serm. lit, in puris­ simum Virginis uterum desiliil in presepe : inde transiliit in /Egyplum, ait Nazianzenus, inde re­ diens saliit in crucem : e cruce et sepulcro resiliit in cœlum. Audi S. Ambrosium in Psal. cxvni, serm. 6, vers. 1, qui ita sponsam loquentem indu­ cit : « Ego suscitari mihi charitatem cupio, ego me vulneratam charilale puto, el ad me plus chantas ipsa festinat. Ego dixi : Veni; ille salit et transi­ lit : ego rogo cum venire cum gratia, ille gratia­ rum operatur augmenta; ct dum venit, incre­ menta grafico secum vehit; et veniendo acquirit, quia studet etiam ipse suæ placere dilecte. Salit super excelsa, ut ascendat ad sponsam : sponsæ enim thalamus, tribunal est Christi. Salit super Ecclesiam, transilit super Synagogam. Salit super gentes, transilit super Judæos. Videamus salien­ tem. Salit de cœlo in Virginem, de utero iu præsepe, de presepio in Jordanem, de Jordane in crucem, de cruce in tumulum, in cœlum do se­ pulcro. » Et post multa quæ interjicit : « Salit su­ per Ecclesiam, quæ est domus panis, eo quod fidelium corda confirmet. Merito sicut capreola, quia caprea in altis pascitur. Dorcas dicitur a icpxtw videre, (dorcadum) enim visus acutior est. Quid noe aptius Christo, qui Patrern vidit, quem vidit nemo? Aut si quis vidit in Christo, ipso filius re­ velavit. Merito sicut hinnulus quasi filius cui pa­ terno* inoleverit vis nature, ut cum occulta non Saint lateant, serpentes fugiant, venena non lædant. » Chrfotns Christus ergo c cœlo desiliit in solum et in cœdo id num, et ex cœno resiliit in cœlum. Ita Cassiodoc®ünm’ rus, § Gregorius, Beda ct alii. SKDcdo. Secundo, potest exponi de missione Spiritus Sancti in Pentecoste, q. d. Apostoli ct fideles post Christi ascensum in cœlum, in Sion ob melum Judreorurn reclusi, ac orationi et contemplationi vacantes, in die Pentecostes senserunt Christi ad­ ventantis opem et vocem, cum in cos misit Spiri­ tum Sanctum. Tunc enim « factus est repente de cœlo sonus, tanquam advenientis spiritus vehe­ mentis, ct replevit lotam domum, ubi erani seden­ tes. Et apparuerunt illis dispertite linguæ tanquam ignis, seditque supra singulos eorum : et repleti sunt omnes Spiritu Sancio, et cœperunt loqui va­ riis linguis, prout Spiritus Sanctus dabat eloqui il­ lis, n Actor, n, 2. Quare hoc spiritu annali annulla­ rmi, ac superarunt minas Judæorum el pontifi­ cum, imo gentes omnes Christo subjugaverunt. Porro cum Spirila Sancto descendit ipse Filius, n quf* ac Pater in apostolos : 1res enim personæ sibi invicem sunt consubstantiales, et quod una oper tur ad extra, hoc operantur et duæ catene. Unde Christus iturus in cœlum apostolis promi­ si, dicens, Joan, xiv, 18 : a Non relinquam vos orphanos : veniam ad vos;» scilicet cum Spiritu Sancio in Pentecoste, inquiunt Rupertus et S. Cyrillus, lib. IX mJoannem, cap. xlv. Denique Spiri­ tus Sanctus fuit quasi vox Christi, quæ per os apostolorum Christi fidem loto orbe predicavi! et propagavit; unde de eo ait Christus : a Ille me clarificabit; quia de meo accipiet, ct annuntiabit vobis, » Joan, xvi, 14. Spiritus Sanctus denique fecit apostolos, mon­ tes el colles, hoc esi omnes itinerum anfractus, omnes difficultates, omnes persecutiones et tri­ bulationes, omnia impedimenta Evangeli! tran­ silire, ut Christi fidem et Ecclesiam loto orbe dis­ seminarent. Unde S. Gregorius hic ait Christum esse similem capreæ salienti in montibus et tran­ silienti colles, quia sanctos omnes patientia ope­ rationis suæ transcendit, dum se a morte suscita­ vit, Spiritum Sanctum in apostolos misit, gentes­ que ad se convertit. Nyssenus ait Christum saliisse super montes, quia (temones sibi subjecit. Oríge­ nes vero, quia omnia regna mundi omnesque re­ ges, quamvis excelsos suæ fidei subjugavit. Theo­ doretus autem, quia aras et templa idolorum, quæ erecta erant in montibus evertit. Unde Sym­ machus vertit, ascendens contra montes, exilions adversus colles. Denique Salomon hucusque de­ scripsit infantiam Ecclesiæ, hic vero depingit ejus adolcscentiain et incrementa usque ad cap. m, 6, uti dixi in Proemio : hæc autem coepere in Pen­ tecoste, et deinceps magis sunt aucta. Tertio, Christus transilit montes et colles, cum Tertia Ecclesiæ in quavis persecutione et adversitate ce­ lerrimo e cœlo instar fulguris adest, consilium et auxilium porrigit, facitquo ut ipsa omnia superet et transcendat, juxta illud Christi promissum et oraculum : « Tu es Petrus, et super hanc petram ædificabo Ecclesiam meam, et porte inferi non prævalebunt adversus eam, » Matth. xvi, 18. Et: a Cum ipso sum in tribulatione : eripiam eum, et glorificabo eum, n Psalm, xc, 15. SECUNDUS SENSUS PARTIALIS, De Christo ct anima sancta. Christus per sanctas inspirationes salit in ani- chrutoi mam; montty ct colles sunt animæ potentiæ per ulíl h Dei gratiam elevate, ct anhelantes ad cœlcslia. Primo ergo salit Christus in intellectum, dum polenquasi sol radios lucis cœlestis illi immittit, ut l,lfc videat quantum bonum, quam utile, quam pul­ chrum, quam jucundum sil opus virtutis, v. g. charitatis, religionis, contemptus mundi, marty­ rii, castitatis, patienliæ, humilitatis, etc.; secundo ex intellectu salit in voluntatem, stimulos caloris, id esi sancti amoris impulsus illi inspirans, qui­ bus amet et ardenter velit opus viriulis; tertio, salit in phantasiam, el appetitum sensitivum, gau­ dium spirituale ei immittens, ut non reluctetur intellectui ct voluntati, sed potius ei obsecundet, COMMENTAR1A IN CANTICUM CANTICORUM, cap. Î1. 573 enmque impellat ad opus hoc complectendum; lone, si Jerusalem manet scrutinium? » Et post quarto, salit in manus cl pedes, omnesque sen-us nonnulla : « Verendum valde cum ad hoc ven­ el membra, dum ea impellit ad bonum opusquod tum fuerit, ne sub tam subtili examine mullæ monte concepii, licei difficile ct arduum, reipsa nostra justitiæ (ut putantur) peccata appareant. ‘xsequendum, juxta illud Isaiie, cap. XL. 31 : «Qui Unum esl tunen, si nosmelipsos dijudicaveri­ autem sperant in Domino, mutabunt fortitudinem, mus, non utique judicabimur, I Cor. xi, 32. Bonum assument pennas sicut nquilæ, current ct non la­ judicium, quod me illi districto divinoque judi­ borabunt, ambulabunt el non deficient ; » omnes cio subducit ct abscondit. Prorsus horreo inci­ montes et colles, id est omnes difficultates et im­ dere in manus Dei viventis. » Hebr. cap. x, 31. pedimenta generose et alacriter superando, ac Quinto, Orígenes : Christus, ait, et sancti capreæ transcendendo. Audi S. Ambrosium in Psalm. sunt in contemplatione; cervi in actione, qua oc­ xvi», vers. 6, serm. 6, : « Exsultavit ut gigas ad cidunt serpentes, id est mortificant passiones et currendam viam. A summo cœlo egressio ejus: vilia. Asserunt, inquit, medici capreæ inesse inet occursus ejus usque ad summum ejus: nec est tra viscera humorem quemdam, qui caliginem qui se abscondat a calore ejus. Ergo ct nunc salit, depellat oculorum, et obtusiores quosque visus et nunc currit de corde Patris super sanctos suos, exacuat. Merito ipsi Christus comparatur, quia de oriente super occidentem, de septentrione su­ non solum videt ipse Patrem, sed et videri eum per meridiem. Ipse est qui ascendit super occa­ ab aliis facit, quorum visus ipse curaverit. AudiS. Gregorium, hom. 29 tn Evangelium : sum, ipse super cœlos cœlorum ad orientem. Ipse ascendit super montes, ipse super colles. Ulinam « Ecce iste venit saliens m montibus, veniendo ego miser dicam; dicat anima mea : Ecce iste quippe ad redemptionem nostram, quosdam ut advenit, et advenit non super terrena, non super ita dixerim saltus dedit. Vultis, fratres eharisvalles, sed advenit saliens super montes. Deus simi, ipsos ejus sallus agnoscere? De cœlo venit enim Deus montium est. Ubi ergo salit? Super in uterum, de utero venit m presepe, de pre­ montes salit. Si sis mons, salit super te. Salit su­ sepe venit in crucem, de cruce venit in sepul­ per Isaiam, salU super Jereiniam, salit super Pe­ crum, de sepulcro rediit in cœlum. Ecce ut nos trum, Joannem, Jacobum. Montes in circuitu ejus. post se currere faceret, quosdam nobis sallus Si non potes mons esse, nec prevales, esto vel manifestata per carnem veritas dedit. Quia collis, ut super te Christus ascendat, et si tran­ exsultavit ut gigas ad currendam viam suam, ut silit, transiliat, ut te transitus ejus umbra custo­ nos ei diceremus ex corde : Trahe nos post te : curremus in odorem unguentorum tuorum. Unde, diat. » Quare Christus, in animam insiliens, « similis • fratres diarissimi, oportet ut illuc sequamur Cbrtitu» rit ca* est a caprcre et hinnulo » primo, ob velocitatem corde, ubi eum corpore ascendisse credimus. De­ pma et suam, quam pariter animæ communicat, dum sideria terrena fugiamus , nihil nos jam delectet hinuueam facit velocem in exsequendo pium proposi­ in infimis, qui patrem habemus in cœlis. » loa. Primo. Morahler hinc colligit Aponius animam piam Moralitum. Secundo, quia instar capreæ acutissimi est Secundo, * visus, quo omnia circumspicit, et omnia profu­ in tranquillitate debere semperaurem cordis erectura animæ providet, ac obfulura removet, atque tam altentamque habere, ut vocem Christi sive ipsi animæ idipsum communicat, ut omnia quæ per praedicatores loquentia, sive per se menti agenda sunt prius exacte prospiciat et circumspi­ bona desideria inspirantis, sollicite excipiat, ideociet. Ila Thcodoretus, et S. Bernardus, serm. 54. que orationi vacare, ut gratiam impetret, qua Capreæ enim acutissimos habent oculos : unde ilia exsequatur et in opus conferat. Nam, ut ait greco vocantur SopxoJtc a Jipan, id est videre. Nyssenus, hæc vox et inspiratio Christi non stat Tertio, quia sicut cervi halitu suo serpentes e ca­ nec permanet, sed instar hinnuli transilit et prae­ Tertio. terit. vernis extrahunt ct vorant ; unde vocantur TERTIUS SENSUS irrò tcû Dæ* oçtv, id est ab extrahendo serpente : onde diciiurT sic pariter Christus omnes tenlationcs carnis, PRINCIPALIS, mundi el dœmonis, quas ipse animæ suggerit, De Christo et Ii. Virgine. manifestat, elidit, discutit ct perimit. Ita Philo Christus, transiliens montes ct colles patriar­ Qjaito. Carpathius. Quarto, Christus judex erit quasi ca­ prea, quia acutissimo visu omnia occulta homi­ charum, saliit in uterum Virginis, ex caque car­ num dicta, cogitata, facta videbit et judicabit. nem suscepit, cum « Verbum caro factum est, » Unde S. Bernardus, serm. 55 : « Verum tu qui ad­ uti jam dixi. Unde ipse ait : « Aule colles ego ventum desideras Salvatoris, lime scrutinium ju­ parturiebar,» Prov. vm, 25. Qua in re capreas, dicis, lime oculos capreæ, time illum qui per Pro­ id est angelos; adeoquo ipsum Gabrielem nun­ phetam dicit : El erit in tempore illo : scrutabor tium celeritate prævenit, eodem archaugelo tes­ Jerusalem in lucernis, Soph, i, 12. Acuto visu est ; tante, inquii S. Bernardus, serm. #4, cum ait • chrfjlnJ nihil inscrutalum relinquet oculus ejus. Scrutabi­ « Ave, gratia plena, Dominus tecum. Quid?¿nt ia tur renes et corda, ipsaque cogitatio hominis con­ quem modo reliquisti in cœlo, in utero reperis? ,nooU' fitebitur illi, Psalm, vu, 10. Quid tutum m Baby- quonam modo? Volavit el pervolavit super pen- COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. 11. nab ventorum. Vicius es, o Archangele, transiliit ct prophetis; uc collibus, cum nonnullis c populo te, qui præmisit to. » Idem S. Bernardus, serin. 4 apparuit. Anagogice, Justus Orgelitanus per vocem di-Aun¡» De Ascension, docet Christum in variis virtutum montibus saliisse. Ibat, inquit, de virtute in vir­ lecti accipit tubam archangel!, qui in tine mundi tutem, ut videretur Deus in Sion ; hinc in monte clamabit : «Surgile, mortui, et venite ad judi­ Thabor transfiguratus est, iu monte elegit apos­ cium. u Unde Aponius : Christus, inquit, similis tolos, et Evangelium promulgavit, in monte per­ est capreæ, quæ in posteriori parte candorem noctabat in oratione, in monte Calvari® cruci­ habet, quia in futuro sæculo suam exhibebit pnefixus est, e monte Oliveti ascendit in coelum, in sentiam. Et S. Bernardus, serm, 55 : Christus, montem Sion misit Spiritum Sanctum. Rursum inquit, similis est hinnulo cl capreæ propter mi­ Christus salire fecit B. Virginem in montes, cum sericordiam in electos, ct judicium in reprobos: eam impulit assidue ad excelsos virtutum actus , hinnulus enim significat salientis in alta deside­ ac nominatim cum eam incitavit ire in montana rium ; caprea, judicium. ad salutandum Elisabeth. Moraliler discant hic a Christo Christiani instar Ment», Trefolo- Tropologice, S. Bernardus, serm, 54 : Christus, caprearum ascendere ad montana orationis et inquit, salit in montes, id est in humiles; sola virtutum omnium, ac veloces esse, hilares ct agi­ enim humilitas exaltat, sola humilitas est mons les ad omnem beneficentiam, omneque opus bo­ et vera celsitudo : transilit colles, id est superbos, num : nam, ut ait S. Ambrosius : « Nescit tarda quos superbia fecit colles, at non montes : «Quia molimina Spiritus Sancti gratia; » ipse enim est Deus superbis resistit, humilibus autem dat gra­ ignis consumens, a qui (proinde ) facit angelos tiam, » I Pefr., cap. v, vers. 5. suos spiritus, et ministros suos Hammam ignis,» Aliter Joannes Carmelita : Christus, inquit, salit Ilcbr. cap. i, vers. 7.Vere Ecclesiasticus, cap. xxxi, in montibus, cum grandiores charitate visitat; vers. 27 : « In omnibus operibus tuis esto ve­ transilit colles, id est non ita sublimes, simili lox, et omnis infirmitas non occurret tibi. » Vide non affleit voluptate, sed eos quasi praeterit. Sic ibi dicta. et S. Bernardus, loco jam citato, ac Cassiodorus, Beda, Orígenes , et S. Ambrosius, lib. De Isaac Vers. 9. Ex ipse stat post parietem nostrum, res­ piciens per fenestras, prospiciens per cancel­ ct anima, cap. iv : a Super majoris gratiæ animas los. salit, inquit, inferioris transilit, etc., qui infirmo corde virtutem ejus capere non possunt, m Et Pro respiciens, hebraico est n*X2O mascligitick, S. Anselmos : « Sa1 iens in montibus, hoc est, in­ id est intente, et cum animi observatione pro­ quit, pedes ponens et habitans in perfectis, et spiciens, hoc est intueris, observando scilicet etiam eos salire facit sicut Paulum, quem ex per­ omnes sponsæ gestus, actus, sermones, idque secutore cito fecit summum prædicatorem : tran­ studiose el exacte. Hebneum pjfa metsits, id est siliens quoque colles inferiores montibus, in qui­ efflorescens, vel instar floris erumpens et emicans, bus licet Deus non ita saliat sicut in perfectis, seseque tenuiter ostendens, el videndum exhi­ transilit (amen eos; quia quamdam cognitionem bens « per cancellos. » Apte pulchrum sponsi mysteriorum suorum ostendit eis, licet uon adeo caput, vultus et oculi comparantur fiori ; quia el plenam. » caput capillis velut lloribus ornatur; et vultus Rursum Orígenes ait Christum salire in monti­ colore est roseo, et oculi in orbibus suis emicant, bus, id est in docloribus et sanctis eximiis, dum quasi Uores in calyce suo. Nam ut (lores, inquit in eis per affluentiam doctrinæ, fit a fons aquæ Luysius, cum primo erumpunt, fictiores ct niti­ salientis in vitam ælernam, » Joan. cap. iv, 14. diores nobis videntur, quam cum foliorum orbem El Cassiodorus : a In hk montibus, inquit, sal­ explicaverunt, nec apparent tunc loti, sed capi­ tus dare dilectum, hos transilire colles perhibe­ tulorum tantum acumina ostendunt : sic enim tur, quia corda sublimium Dominus crebra suæ llore omnique rosa pulchrior sponsus, caput fe­ visitationis gratia solet illustrare; ct pulchre non nestra intulisse, et os roseum aperuisse visus est. manere in his collibus, sed salire, vel eosdem Septuaginta verlunt : taúirruv íiá rín íueniu., id transilire dicitur; quia contemplationis intern® est prospiciens per retia, id est per fenestras reti­ dulcedo, quantum alta est propter agnitionem culatas, sive per cancellos. S. Ambrosius, serm. 0 rerum cœlcstium, tantum est brevis et rara in 1'salm. cxvm, legit, eminens per retia. S. Hiero­ propter gravedinem mentium, carnis adhuc mole nymus, lib. IH in Ezech. cap. xn, apparens per detentarum. » retta. Significat sponsum, accurrentem ad spon­ * Symbolice, Orígenes per montes accipit Novum sam , illam per rimas et cancellos domus clare J ‘‘’Testamentum, per colta vetus: in lectione enim inspexisse, sed ab illa non esse visum, imo illi ui S. Scripture ejusque meditatione invenitur Chris- nonnisi per cancellos obscure sc spectandum tus, atque in mentes insilit. Hinc Philo Carpa- exhibuisse, ut majorem sui reverentiam ct desi­ «u-l.uia. lh'us ait Christum saliisse super prophetas, tran­ derium in ca excitaret, ac vicissim honeste, mo­ siliisse super apostolos; S. Bernardus vero sa­ deste et verecunde illi sese insinuaret. Ila S. Ber­ liisse in monti bus, idest in angelis, patriarchis nardus. Qui enim per cancellos prospiciunt, clare 871 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTIÇOHIJM, cap. n. «11$ alios intuentur; sed ab iis non nisi obscure ct te­ rietem latitans fecit. Per fenestras autem et can­ nuiter videri possunt. Ila Orígenes. Unde Arabi­ cellos qui aspicit, partim videtur, partiin vero se cus verbi, prospiciens per rimas. abscondit : Sic et Dominus Jesus Christus, dum et miracula per divinitatis potentiam fecit, el ab­ PRIMUS SENSUS jecta per carnis infirmitatem pertulit, quasi per fenestram et cancellos prospexit : quia in alio la­ ] AD.KQUATLS, tens, in alio quis esset apparuit. » et S. Bernar­ De Christo et Ecclesia. dus, smn. : 11 A, COLUMBA MIA FORMOSA MEA, nem, h® enim inter sc mutuo contextu munit® ET VENI. arcent volucrum, id est dæmonum ingressum. Hebraice est, respondit dilectus meus, et dixit TERTIUS SENSUS mihi : Surge tibi, tic., veni libi, ubi bis tu tibi re­ dundat : sensus enim est, surge et veni. Noli, ri PRINCIPALIS, respondit subindicai sponsam, cum advertisset Dc Christo ct B. Virgine. sponsum stare post pirietem,et per cancellos Christus in utero B. Virginis incarnatus, quasi prospicere, submissis verbis, vel nutibus aut ges­ post uteri parietem aspiciebat ipsam, et ab ipsa tibus cum invita* s. , ut domum ingre leretur, et sentiebatur et aspiciebatur. Rursum Christus ex coram cum ea colloqueretur. Sponsus huic invi­ utero matris intuitus S. Elisakctham et S. Joan­ tationi respondit sc nolle domum ingredi, sed nem Baptistam, eos implevit Spiritu Sancto, quo potius sponsam ad se foras evocaro in agrum et factum est ut S. Joannes in utero Elisabeth® abs­ vineam, quod jam ver appetat, in quo omnia vi­ conditus, agnoverit Christum in utero B. Virgi­ reant et floreant : quare tempus esse rusticandi, nis latentem, cumque coluerit ctadorarit, juxta viles putandi, gros-os colligendi, etc. PorroS. Ber­ illud : « Ecco enim ut facta est vox salutationis nardus, $m. 57 : « Venit ( sponsus) inquit, in an­ tuæ in auribus meis, exsultavit in gaudio infans gelis, accelerat in patriarchis, appropiat in pro­ phetis, adest in came, respicit in miraculis, al­ in ulero meo, » Luc. cap. i, 44. Tro pòloTropologice, S. Bernardus, serm. 56, per can- loquitur in apostolis. Vel sic, venit affectu et stu­ dio miserendi, accelerai subveniendi zelo . ap­ canedii cancelli, ce^0S' (IUI angustiores sunt, accipit compuneliopropiat humiliando semetipsum, adest pra ¿enti­ Icotnpun*- nem : per hanc enim et in lune respicit sponsus: dio. quia « cor contritum ct humiliatum, Deus, non bus, prospicit in futuros, loquitur docens et sua­ dens de regno Dei. Sic ergo csl adventos sponsi. » Fenei* despicies, )> Psalm, t, 19 ; per fenestras vero, qua», la­ tra, laus tiores sunt, vocem exsultationis el laudis. « Quod Pergit deinde S. Bei nardus docere quam vigilan­ d graiater sponsi adventum cum sponsa observare de­ rum ac­ si, inquit, interdum corde dilatato in chántale tio. pro consideratione divinæ dignationis ac mise­ beamus. Qui enim cum Psalte dicit, Psalm, xxiv, rationis, libet animum laxare in vocem laudis, et 15 : « Oculi mei semper ad Dominum; et quia gratiarum actionem, puto me non jam angustam, providebam Dominum in conspectu meo semper, sed amplis imam stanti post parietem sponso Psalm. xv, 8 : nonne hic accipiet benedictionem aperire fenestram, per quam ( ni fallor) tanto a Domino, et misericordiam a Deo salutari suo? libentius respicit, quanto amplius sacrificium lau­ Psalm. XXIII, 3. Vinitabitur profecto frequenter, dis honorificat cum. » Similia habet Theodoretus. ncc unquam ignorabit tempus visitationis suæ, Anigogk Anagogice, Christus in bac vita slat post parie­ quanlumbbel is, qui in spiritu visitat, clandesti­ ce. tem carnis nostrae; at in morte eo dissoluto clare nus veniat et furtivus, utpote verecundus orna­ so animæ nostr® facie ad faciem videndum fruen- tor. » PRIMUS SENSUS dumque exhibebit : ita Orígenes, Cassiodorus, Beda et S. Augustinus, Xlll Conf. cap. x. Audi ADÆQÜATUS, S. Bernardum, serm. 86 : « Peccata nostra, inquit Pe Christo et Ecclesia. Scriptura, Isai. ux, 2, separant inter nos et Deum. Et utinam unus mihi tantum obstet paries corpo­ Christus sponsam Ecclesiam in lectulo quies- ctnitns ris, solumque obicem paliar id quod csl m carne centcm, id est apostolos, post ascensum suum bic peccatum, cl non mullæ intersint maceri® vilio­ in cœlum, in Sion reclusos et orationi vacantes in rum. Vereor enim ne etiam praeter illud quod in Pentecoste, misso Spiritu Sancio, evocat ut foras jnUnd natura est, quam plurima de propria iniquitate prodeant, ac Evangelium audacter et alacriter in adjecerim, quorum a me interjectu nimium elon­ Judæa, cl deinde per lotum orbem praedicent, ¿miningaverim sponsum, ita ut si verum dicere velim, Ail ergo : Surge c lectulo quietis tu®, sal lecto dum geo» post parietes magis mihi illum slare fatear, non somnoque datum, propera ad cvangelizandum. ubu>’ post parietem, n Et pluribus interjectis : « Nil tale « Amica mea, » id est, sponsa mea, * veni » ad verendum crat animæ Pauli, cui ab aspectu cl proficiscendum per Judæam et cwteras provin­ amplexu dilecti unus tantummodo paries obsiste­ cias, ut animas mihi lucreris, et omnes gentes ad bat, videlicet lex peccati, quam inveniebat in me,meamque fidem ct cultum adducas; convenit membris suis. Ipsa est carms concupiscentia, qua enim te mihi sponso tuo esse smulem, qui a Patro 37 k Vib 578 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. il .«ummissusin mundum evangelizare regnum Dei, ut prædixit Isaías, cap. lxi, I el - : « Spiritus Domini, inquit, super me, eo quod unxerit Do­ minus me : ad annuntiandum mansuetis misit me, ul mederer contritis corde, et prædicarem captivis indulgentiam, et clausis apertionem : ut prædicarem annum placabilem Domino, et diem ultionis Deo nostro : ut consolarer omnes lugen­ tes. w Hoc ergo fuit aureum Evangeli! sæculum, quod ferreo legis Mosaic® rovo jugoque successit, quo proinde invitatur Ecclesia, id est apostoli virique apostolici, ad intrepide el ardenter evangelizandum ubivis gentium. ApMtoh Columba mea. — Apostoli evangelizantes compai.miiM rantur columbis, primo, ob candorem, shnplicitatem, juxta illud Christi, Matth. x, 16 : « Estote Pnaw. prudentes sicut serpentes, et simplices sicut co­ stando. ¡umbro. u Secundo, ob velocitatem, quia celerrimo Temo, totum orbem evangelizando pervolarunt. Tertio, ob fidelitatem, «columba enim columbo suo quasi conjugi associata, ei fidem servat, nec alium aspi­ cit : sic apostoli fuere fideles Christo in famo, sili, persecutione, etc., usque ad mortem et marQumo tyrium. Quarto, ob fecunditatem, columba enim singulis mensibus ova fœtusque parie, cum cæteræ aves semel duntaxat in anno pullos pro­ creent: sic apostoli plurimos filios peperere Chri­ sto, nam u in omnem terram exivit sonus eorum, n Psalm, xvm, 5; unde eos prrovidens Isaias, cap. lx, vers. 8, admirans exclamat : « Qui sunt isti, qui ul nubes volant, et quasi columbio ad fenestras Quinto, suas? » Vide ibi dicta. Quinio, columba puritatis, castitatis et innocenti® est symbolum : columba enim cœnum horret, nec aquam bibit nisi puram et elimem; unde Varro, De Re rustica, lib. III, cap. vu : « Aquam, inquit, puram esse oportet quæ inlluat, unde bibere et se lavaro possint co­ lumbro : permundæ enim sunt faro volucres. » Rexto. Sexto, columba indulgentissima est erga fœtuin el prolem, unde ipsa est viva imago pice matris Ecclesia erga omnes, præsertim vero erga filios et domesticos fidei, quos genuit per lavacrum Colomba regenerationis. Etenim (ut tradunt ii qui de rerum »e pro natura scripsere ) columba sese ad fovendos fœtus i-inhux- eliam explumat : nam Sirviente frigore nidificans, * ’ et partum nido immittens, suas plumas etiam non gravatur avellere, ut parvuli fœtus mollius incu­ bent: quo iit ut ipsa sœpe mater gelu contabescat. Idem facit Ecclesia. Audi Paulum, 1 Thess. n, 7 et 8 : « Cum possómus vobis oneri esse ut Christi apostoli : sed facti sumus parrtili in medio ves­ trum, tanquam si nutrix foveat filios suos. Ita desiderantes vos, cupide volebamus tradere vo­ bis non solüm cvanueliuin Dei, sed etiam animas nostras, quoniàm diarissimi nobis facti estis. » Amuii Formosa MEk. — Apostoli fuere formosi omni f rc» n ginti i, decore Viriuliim, ideoque evangelizando oinht id se et CftMIum pellexerunt juxta illud : t Qüam specto*! pedes êvangelizantium pacem , ♦vatrgclbcnnUutrt bodài » fto/h. x, 15, ël hai. lu, 7. Vide ibi dicta. Prroclare S. Ambrosius, lib. De Isaac et Anima, iv : « Surge, inquit, veni, proxi manica, id est, surge a delectationibus mundi, surge a terrenis, et veni ad me,qua» adhuc labo­ ras et onerata es ; quia sollicita es, quæ sunt mundi. Veni supra mundum, veni ad me, quia ego vici mundum. Veni prope me jam pulchra rolernro vite decoro, jam columba, id est mitis et man­ sueta, jam tola plena grati® spiritalis. p EtS. Ber­ nardus, serm. 57 : « Etenim, inquit, merito ami­ ca dicitur, quro sponsi lucra studiose ac fideliter prrodicando, consulendo, ministrando conquirit. Merito columba, quro nihilominus pro suis de­ lictis in oratione gemens et supplicans , divinam sibi non cessat conciliare misericordiam. Merito quoque formosa, quro cœlesli desiderio fulgens, superna contemplationis dccorem.se induit, ho­ ris duntaxat, quibus commodo ct opportune id potest. » Deinde has 1res dotes docet repraesen­ tari per Marlham ministrantem, Lazarum quasi gementem sub lapide,et Mariam contemplantem. Anagogice, Orígenes, hom. X ex quatuor, et Jus- Amgogt tus Orgelitanus censent hic Ecclesiam in resurrectione et die judicii a Christo judice evocari ad cœlum, utex militante fiat triumphans. EtS. Am­ brosius, in Psalm, cxvin, serm. 6, vers. 3, ita Christum animam e corpore ad se in cœlum in­ vitantem inducit : « Surge a mortuis, exsurge a vinculis, quibus circumdata tenebaris; exsurge, quia ego resurrexi libi. Solve vincula iniquitatis, quia ego jam solvi tibi. Veni, quia jam retia libi soluta sunt. Virgo peperii, puer natus ex virgine est. Nihil debet muliebri hreredilate, quia quasi filius mulieris non (enetur. Cerne medium parie­ tem maceria jam solutum, qui internorum affec­ tuum concordiam dividebat, et in diversum ex­ citabat dissensionem corporalium passionum. Veni ergo secura, ut jam me non per retia vi­ deas, sed facie ad faciem, vultibus amatoriis di­ lecta potiaris. S. Hieronymus describens mortem S. Paula in ejus epitaphio « Statini, inquit, ut audivit spon­ sum vocantem • Surge, veni, proxima mea,spe­ ciosa mea, columba mea, quoniam ecce hiems transiitet recessit, pluvia abiit sibi; la ta respondit: Flores visi sunt in terra, tempus sectionis advenit; et : Credo videre bona Domini in terra viven­ tium. » SECUNDUS SENSUS PARTIALIS, De Christo et anima sancta. Primo, Christus animam piam a somno suro commoditatis, negligenti® el pusillanimitatis ex­ citat, jubelque surgere, ut sublimiores charilatis et virtutum gradus conscendat, ad altiera tendat, ac semper in Dei gratia > amore et obsequio pro­ ficiat : perfectio enim hujus viœ et vitro consistit in continuo et perpetuo profectu, ut scilicet justus Detain vocantem sequatur, m diesque magis ac COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. II. K79 magis eJiiR puritati ac sanctitati assimilare se coSecundo, Cassiodorus, Beda et S. Anselmos cen- h>c ani netur, itaque quietem perennem et coronam glo- sent hic animam evocari ab otio contemplationis ma aeon tempta­ ri.e illustriorem mereatur accipere In Coelis. «Sur­ ad negotium actionis, a quiete ad luctam et pul- tione e ge n ergo, id est attollere, more surgentis in al- verem, a sorte Magdalen® ad sortem Marthre, ut ▼ocatnr tiora contende, currens propera, et ut columba proximorum saluti se impendat, illosque similes ad in nidum convola per chariUtis incrementa. O faciat et ad cœlum perducat. Audi S. Bernardum, eponsà vere fohnosa, cui et virtutum decor, et ac­ serm. 57 : « Denique audit sponsa, ut surgat et tuum expeditio venustatem conciliant. Gradere et properet, haud dubium quin ad animarum lucra. ad me veni, lioc est : « Specie tua et pulchritu­ Hoc siquidem vera et casta contemplatio habet , dine tua prospere procede. » Hoc est quod ait ut mentem, quam divino igne vehementer succen­ Psaltes : « Beatu* vir, cujus est auxilium abs te : derit, tanto interdum repleat zelo et desiderio ac­ ascensiones in corde suo disposuit, in valle lacry- quirendi Deo qui eum similiter diligant, ut otium UHiruin, in loco, quem posuit. Etenim benedic­ contemplationis pro studio predication!* liben­ tionem dabit legislator, ibunt de virtute in virtu­ tissime intermittat : et rursum polita votis aliqua­ tem : videbitur Deus deorum in Sion,» Psalm. tenus in hac parte, tanto ardentius redeat in idipsum, quanto se fructuosius intermisisse memine­ Lxxxni, vers. 6. Qnoqnii Quare quo quis sanctior est, eo magis ad ma- rit; et item sumpto contemplationis gustu, va­ unevor jorem sanctitatem aspirat, et strenue contendit : lentius ad conquirenda lucra solita alacritate re­ est.eoad enim minoris sanctitatis est, imo defi- currat. » Porro notat S. Bernardus, serm. 58, non dici Chn«t«w unctita- cientis ct pereuntis sanctitatis est, nolle in ea pro♦em m- gredi, sed velle in suo statu graduquc consistere ; vade, sed veni ( imo Nyssenus legit, veni sponte; *"*,**’ piral quod est impossibile : nam nolle proficere, est licet enim -n sponte non sit in Hebreo, tamen subvelle deficere, uli docet S. Bernardus, epísL 454. intelligitur), quia Christus non imperiose manUndeS. Paulus,Philipp. m, 13. post tot agones ct dat, sed suaviter invitat ad labores vitæ activa». éhrsus : « Praires, inquit, ego me non arbitror Quærit deinde S. Bernardus cur sponsus, qui comprehendisse. Unum autem , qUte quidem re­ paulo ante vetuit sponsam a somno excitari, mox tro sunt obliviscens, ad ea vero qure sunt priora ipse eam a somno excitet el evocet ad labores : extendens meipsum, ad destinatum persequor, sicul Christus in passione modicum indulgens ad bravium siipelnre vocationis Dei in Christo somnum apostolis longa vigilia gravatis, illico Jesu; » ct subdit : « Quicnmque ergo perfecti su­ cum abrupit dicens : « Surgite, eamus : ecce ap­ mus, hoc sentiamus. » El Roía. cap. xii, vers. H : propinquavit qui me tradet, » Matth. cap. xxvi, « Sollicitudine, inquit, nod pigri : Spiritu fer­ vers. 46; ac respondet : « Agnoscite, inquit, vi­ ventes : Domino servientes, n Ita Orígenes, hom, 2: cissitudines sancire quietis, ac necessari® actionis; n Cur, ait, surge? cur propera? Ego pro te susti­ et qui i non sit in hac vita copia contemplandi, nui rabiem tempestatum, ego fluctus qui tibi nec diuturnitas otii, ubi officii ct operis cogentior debellantur excepi : trlMis est facta anima mna urget inst mliorque utilitas. More igitur suo spon­ propter te usque ad mortem : resurrexi a mortuis, sus, ubi dilectam paululum in sinu proprio quie­ fractis mortis januis, et inferni vinculis dissolutis; visse persentit, ad ea denuo qure utiliora visa sunt, ideo dico tibi : Surge et veni. » Et Nyssenus, trahere non cunctatur. Non tamen quasi invitam hom. 5 : « Surge, inquit, vehi, proxima mea, spe­ (nec enim quod fieri vetuit, faceret ullatenus ipse), ciosa mea, columba mea. Audit jussum, verbo sed trahi sane a sponso sponsæ, est ah ipso acci­ confirmatur, etvitatur, aCcedit, appropinquat. pere desiderium quo trahatur, desiderium bono­ Pulchra redditur, columba nominatur : pulchra, rum operum, desiderium fructificandi sponso: quia appropinquans ad Deum, instar speculi quippe cui vivere sponsus est, el inori lucrum. » Anagogice, columba symbolum est vitre con- am^iimaginem in se suscepit divinre pulchritudinis; columba vero, quia pulchra ob susceptam S. Spi­ templalivæ, cœlcslis et beatæ; unde Varro, lib. ritus imaginem. Amica fit ottima cognoscendo HI De lie rustica, columbam dictam censet a Deum; formosa Christi humilitatem servando; columinibus (lego cum Aldrovando, culminibus ) luuj «>»columba vero < fllcitur. quia nihil de terrenis cu­ vili®, in quibus degere solet. Hinc in VthiS. Ma- * piditatibus absque elbo vilissimo indihnentoque rina* legimus columbam ei in martyrio coronam corporis requirendo, sed semper columbarum imposuisse, ac dixisse : « Pax tibi, ancilla Dei ; pu. simplicitatem tenens, Spiritui Sancto seeonsocint.» nunc confide, cœlestem coronam accipiens e manu El S. Gregorius : « Propter fidem, inquit, Christus Altissimi.» Kursum angelus snecie columb »• ani­ sponsam suam amicam vocat, columbam prop­ mam S. Amatoris detulit in cœlum, uti narratur ter simplicitatem, formosam propter operatio­ in Vita S. Germani, cap. v. S. Benedictus vidit nem, etc. Hanc itaque horiatur ut stirpai cl veniat, animam S. Scholastico» sororis sure specie colum­ quia dignum est ut quicumque ad umorem Christi ba; ascendero ad cœlum, uti habet ejus Vita. Ani­ properat, carnis torporem quantum potest, abji­ ma quoque S. Spei abbatis ut columba evolavit ciat, et se ad retatila consequenda celeriter ac­ ad superos, ul « Deus ex hac ipsa specie osten­ deret quam simplici corde ei vir ille sci visset, » cingat. » Bf» COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, CAP. IL ait S. Gregorius, lib. IV Dialog. cap. x. Sic et B. res apparent, putantur viles et frutices, turtures Beatrice™ Estensem columba fixo oculo intuita, cwteraique aves canlillanl : turtures enim lota transitus ex hac vita ad cœleslem illi fuit præ- hieme ita in antris se abdunt, ut nemo sit, qui ntinlia, uti refert Bernardus Scardionius in ejus hieme turturem se vidisse asserat, teste Aristote­ Vita. Sic el S. Fabiani capiti columba insidens, le, lib. Vili Hist. Anim. cap. xvi; quare ubi tur- Tort», cum pontificatu digniorem, ideoque eligendum tur apparet, certum est signum transi isse hiemem, denuntiavit. Eadem S. Chrysostomi Missam cele­ et incipere ver. Simili modo ver pingit Ovidius, brantis cervici insidens, ejus sanctitatem vitam­ lib. 1 Faster. : ; que coelestem declaravit. S. Radegundis invocata Omnia tunc florent, tunc est nova temporis alas, ledici* a naufragis, columbæ specie navim circumvoli­ El nova de gravido palmite gemma tumet. ntii. tans, eos periculo exemit, ut habet ejus Vita. El modo formalis operitur frondibus arbos, Plura hujusmodi columbarum exempla recenset Prodît et in summum seminis herb i snlurn; AldrovanduB in Columba, pag. 404, el seq. Deni­ El tepidum volucres concentibus aera mulcent, Ludit et in pratis, luxuriatque pecus. que in Christi baptismo, Spiritus Sanctus specie Tunc blandi soles, ignolaque prodit hirundo, columbæ in ipsum e cœlo dilapsus requievit, Et luteum celsa sub lube fingit opus. Lue. m, 22. Flores accipe non vilium, sed violarum, hyacin­ TERTIUS SENSUS thorum, tuliparum, etc., viles enim non florent, PRINCIPALIS, antequam putentur : hebraico enim est nitsânim, quæ vox non tantum flores, sed et prima De Christo et B. Virgine. germina, sive primas baccas ct gemmas ex stir­ Rupcrtus censet his verbis significari ingens de­ pibus et fruticibus progerminantes significat, siderium Verbi ad carnem cx B. Virgine assu­ quales hic etiam in vilibus accipi possunt. Pro mendam, ac proinde iis eam invitari, ut angelo putationis hebraice est “VOI tornir : quod Valablus Gabrieli illam annuntianti illico consensum pne- aliique hebraizantes vertunt, cantillationis; in Mmæ et beat. «Tu, inquit, amica mea per humilitatem, vere enim canlillant philomelæ cæteræquc aves. columba mea per charitatem, formosa mea per Radix enim 1OT tomar proprie significat putare, castitatem, etc. Veni ergo, Maria, veni : nam Eva sive incidere viles el arbores : inde per metapho­ ad latebras fugit. Veni, ct crede angelo evange. ram transfertur ad incisionem musicam, sive ad lizanli : nam Eva credidit serpenti susurranti. cantum, quo voces certis flexibus, numeris et Veni et contere caput serpentis : nam Eva et ca­ tonis inciduntur, ut modulationem gratam auri­ pite illecta, et ventre oblectata, et cauda est obli­ bus exhibeant; unde noto mitmor vocatur psa/gata serpentis. Veni el dic : Ecce ancilla Domini : mus et psalmodia : hinc et Arabes zambra vocant nam Eva se abscondens pariter et defendens : chorum canentium. Verum Noster melius vertit, Serpens, ait, decepit me et comedi. Hæc est vox putationis, tum quia cantillationem avium sat dilecti mei, et hoc loquitur mihi : Surge, prope­ significat vox turturis; tum quia putationis ver­ ra et veni. Surge per fidem, propera per spem, tunt Septuaginta, Chaldœus, Aquila et Symma­ veni per charitatem. p chus; tum quia sponsa invitatur hic ad culturam Rursum hisce verbis : « Surge, propera, » Chris­ vilium, puta ad putationem, ut copiosas uvas et tus evocat B. Virginem, pròno, ut licet gravida, vina proferant; tum denique, quia videmus ini­ surgal et abeat in montana cum festinatione ad tio veris putari viles ante æquinoctium vernum, fQ salutandum Elisabeth, eique serviendum. Ad hæc antequam gemmescant et floreant, idque vinitori veris to* ut contendat in Bethlehem, ibique pariat Chris­ faciendumesse docet Plinius, lib. XV11I, cap. xxvi : tum, utpote in patria Davidis, et in domo panis : « Putationem, inquit, œquinoctio peractam ha­ Christus enim est panis angelorum, æque ac ho­ beto; » additque id faciendum, antequam canere minum. incipiat cuculus; cuculus autem canit initio veris, Denique hisce verbis mulli censent Christum teste Aristotele, lib. IX llistor. anim. xlix. Unde cucohi suavissimo matrem in morte invitasse ad se in Oppianus cuculum appellat primum veris nun- petow cœlum : quare ipsam non dolore, sed Christi de­ tium. El Columella, lib. IV De Re rustica, cap. x siderio et amore sanctissimam animam elUassc. et xiv : « Putandi, inquit, duo sunt tempora; me­ lius autem (ut ait Maro) vernum, antequam sur­ Vers. 11. Jah enim hiems transit, imber abiit, et culus progemmet, quoniam humoris plenus fa­ RECESSIT. cilem plagam, et levem et æqualem accipit, nec Vins. 12. Flores apparuerunt in terra nostra, falci repugnat. » TEHFUS PUTATIONIS ADVENIT : VOX TURTURIS ALD1TA Porro noster Sanchez putationem hanc accipit EST IN TERRA NOSTRA. non vilium, sed balsami: arbuscula enim balsa­ Est periphrasis veris et verna» amoenitatis, ad mi osse vel viiro incisa stillat opobalsamum sua­ quam sponsus sponsam e lectulo evocat in agros vissimum el odoralissimum, teste Plinio, lib. XII, et vincas ad rarum culturam. In vere enim hiems cap. xiv, et Hegesippo, lib. IV, cap. xvii. Salo­ cum buo frigore, nive, gelu et imbre transiit, llo­ monis enim vincæ præslantissimæ erant in agro COMMENTARI,\ IN CANTICUM CANTICORUM, cap. II. Ml engadditano, in quo solo olim inveniebatur bal* non alitici fuit quam gemitus et pr.T dicatio prenisamum; putationem vero accipit pro iji^-a larryma tentíre: « Pœnitentiam, inquit, agite : appropin­ seu gutta, quæ putando delinit puta pro ipso opo­ quavit enim regnum cœlorum > » Matth. iu.2. balsamo me tony mice; hoc autem stillat non initio et Luc. exi, 3. Joannes t rgo fuit finis legis vete­ veris, sed adulto vere, puta Mib solstitium, cum ris , et exordium Evangeli!, juxta illud Christi : incipit restas. Id recte competit Christo,qui opo- « Lex et prophète, usque ad Joanncm : ex eo babamum doctrinæ, charitatis et sanctitatis stil­ regnum Dei evangeliza tur, et omnis m illud vim lavit in vita, ac sanguinis ct aqure, quibus ablui­ facit, p Luc. cap. xvi, vers. 16. Rursum <• vox tur- Et ipo mur in cruce; unde Ecclesiasticus, cap. xxiv, 21, turis » fuit praedicatio S. Petri et apostolorum. ait : o Quasi balsamum non mixtum odor meus. » Unde, ea auditi, Judæi pœnilentesde Christi a se Verum hic videtur agi dc initio veris, cum pri­ occisi nece,dixerunt : « Quid faciemus, viri fra­ mum transiit hiems el imber, cumque turtur el tres? Petrus vero ad illos : Pœnitcntiam, inquit, aves canere incipiunt; quare potius simpliciter agite, et baptize tur unusquisque vestrum in no­ putatio vitium et fruticum hic accipienda vide­ mme Jesu Christi in remissionem peccatorum ves­ tur. Fateor tamen hic ver non tantum incipiens, trorum, ct accipietis donum Spiritus Sancti, n Act. sed et proficiens ac adultum, ipsamque restatem cap. n, vers. 37. Id< m dixit Cornelio Centurioni, accipi : nam apostoli, qui hic notantur, coeperunt qui primus e gentibus ad Christum a S. Petro conversui, ostium aperuit apostolis ad obeun­ praedicare post Pentecosten, uti jam dicam. Chaldœus, de more referens hrec ad Judreos cx dum convertendumque omnes gentes, Act. cap. x, Ægypto liberatos, sic vertit: « Quoniam ecco tem­ vers. 32. Tempus ergo legis novæ fuit rer evan- Ver •pus subjectionis, quod simile est hiemis, cessa­ gelii, quo Christus quasi sol calore grafi e suæ ▼wgelü. vit; et anni, quos dixi Abrahre inter divisiones, omneminfidelitatisetconcupiscentiæhiemem dis­ abbreviati sunl ; et dominium Ægyptiorum, quod cussit, floresque et fructus bonorum operum pro­ comparatum est pluviæ continus, transivit ct duxit; unde tunc apparuerunt flores martyrum, abiit, et non addetis ultra videre eos usque in se- putationes, id est mortificationes et austeritates culum. » Vers. 12 : « Moyses autem et Aaron, qui religiosorum et anachoretarum, turtures vidua­ comparati sunt ramis palmarum, apparuerunt, rum ct virginum, quæ se Christi amore castrave­ ut ederent miracula in terra Ægypti ; cl tempus runt propter regnum cadorum. Turtur enim cas­ putationis primogenitorum advenit; ct vox Spi­ titatis est exemplar, aiunt Aponius, S. B rnarritus Sancti redemptionis, quam dixi Abrahre pa­ dus et alii. Imo S. Augustinus, homil. 33 inter 50, tri vestro. Jam enim audistis quid dixerim ei, et et S. Hieronymus, lib. I Contra Jovin., et S. Am­ etiam populum cui servituri sunt, judicabo ego, brosius, lib. De Isaac, cap. iv : < Ubi, inquit, ante et postea egredientur cum substantia magna; et impudicitia, ibi castitas. » Ita quoque Cassiodo­ nunc volo facere quod juravi ei in verbo meo. » rus, Beda, Ansehuus, Rupertus et alii. Porro per flores Orígenes accipit quoslibet credentes, Aponius innocentes pro Christo occisos, S. Am­ PRIMUS SENSUS brosius, in Psalm, cxvin, serin. G, apostolos : AD.EQUATLS, « Boni flores, ait, apostoli, qui diversorum scrip­ De Christo et Ecclesia. torum atque operum suorum fuderunt odorem. » Christus sponsus Ecclesiam primitivam quasi Per turturis vocem accipiunt apostolorum prædisponsam, puta apostolos in Pentecoste recepto cationem Cassiodorus, Beda cl Nuperius; Pauli, jam Spiritu Sancto evocat, ut vineas, id est, ec­ Philo Carpathius; Christi, S. Cyrillus, lib. XV clesias Judrere ac creterarum gentium excolant. Dc Adorat. ; Ecclesiœ, S. Gregorius. Hienn. Dicit ergo : Jam hiems, id est rigoret limor legis SECUNDUS SENSUS rigor le- mosaica;, inquit Orígenes, Theodoretus, etS. GrcPARTIALIS, gorius, ac frigus geluque infidelitatis gentium imbrr transiit, imber errorum et viliorum abiit, quia De Christo et anima sancta. trrornm 60i vernus, puta Spiritus Sanctus illuxit, qui Primo, Christus animam peccatricem evocat ad primai * ruin"" calore suo tam hiemem. quam imbrem fugavit, ac flant austro gratin; sure flores sanctorum, uti pœnitcntiam el justitiam, dicens : Surge e lecto fuero primi credentes, ac martyrum, ut SS. In­ peccati, jam enim hiems peccatorum, et imber pœüll V*am. tíre i>fr florentes dederunt odorem amica mea, speciosa mea, et veni.— Septuaginta, arbor fici produxit germina sua, vites florentes dederu:d odorem suum. Pro florentes græoe est Kvzpííwcxi, id est cyprissantes, hoc est, instar cypri florentes et redolentes. Gn>ssi vorantur pri­ ni r ficus, qui quandoque immaturi decidunt, sed dant specimen et spem maturitatis et perfectionis cæteroriim ; quandoque maturescunt, suntque dulces et suaves, teste Columella, lib. V, cap. x; grossos ergo hic inlellige deciduos, vel potius ma­ turescentes : hebraion enim est, jd pag, unde )atinuin ficus; pag autem nonnulli llrbnriderivant a pJD panne, elisa media nun, id Cblddiciatusest : ficus enim recentes sunt delicia* oris et stomachi, Ficwi præserlim grossi, sive primœ maturæ, de quibus tiymoo. Ahch. cap. vu, dicitur: « PrœcoouaB ficus deside- COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. H. ravit anima mea.» Pro florent # hebraico est 11ODi primum loqui regnum Dei; sed quoniam repelli­ temadar. quod significat florem sive folliculum tis illud, et indignos vos judicatisæternæ vile, vilis, cum jam granescere incipit, nc minuta uva- ecce con verti mu rad gen tos, » Act xiii, 46. Al vero rum grana producit. Ecce quod versn precedenti « florentes vineæ odorem suum dederunt » gra­ dixi hic notari ver non tantum incipiens, sed et tissimum : quoniam videlicet gentium populi per proficiens,siveadultum : nam ficusproferaint gros­ orbem universum dispersi, qui usque ad (flu isti sos, et vine® florent ac grane^cunt, vere adulto. adventum infructiferi, quasi in hyeme quadam Nominat pr® cæteris arboribus ficum et vitem, idololatra® perpetua fuerant, ad praedicationem quia harum fructus, puta ficus et uva», sunt sua­ SS. apostolorum stalim florere cœperunt, ac flo­ vissimi et præstantissimi: omnis enim fructus alia­ rendo odorem suavissimum gralissimumque in rum arborum habet aliquid aquosi, crudi et in­ naribus Domini Sabaoth effudere, qui proinde ha­ cocti; sola ficus ob calorem nihil habet crudi, sed litu virtutis et famæ suæ, omnia holocausta et omne maturum et percoctum ; nec lapillos aut thymiamata legis veteris longe superavit. Ita nucleos habet ullos, sed merum succum, edulem, S. Gregorius, Nyssenus, Cassiodorus, Beda, Philo, et sacchareum, sive melleum. Unde ille ficum aie­ Anselmos, Rupertos etS. Bernardus. Idipsüm fac­ bat esse bursam mellis : hisce fructibus sponsus to repraesentavit Christus, cum esuriens quaereret invitat sponsam e lectulo in agrum et vineam. ex ficu fructus, ncc inveniens illi maledixit, di­ cens : «Nunquam ex te fructus nascatur iu sempi­ PRIMUS SENSUS ternum :ct arefacta est continuo ficulnea, » Mat th. ADÆQUATLS, XXI, 19; ficulnea enim hæc, æque ac illa, quam De Christo et Ecclesia. herus ob sterilitatem jussit succidi, Luca? xnt, 6, Apostolis in vere puta in Pentecoste, ct deinceps repraesentabat Synagogam, puta Judæorum in fide praedicantibus, « ficus protulit grossos, » id est ariditatem et reprobationem uti docent S. Hiero­ multi Judæi ad Christum conversi sunt, et «vine® nymus, Gregorius, Hilarius cæteriquo Patresgraeci florentes (id est gentes credere incipientes), dede­ et latini unanimi consensu. runt odorem » sanctæ vitæ, fanne ct exempli suum, AudiS. Ambrosium, lib. VII in Lucam, cap. xm, indeque spem mago® fertilitatis puta conversionis ficum comparantem cum aliis arboribus : «Ali®, omnium omnino gentium. Porro sicut grossi non­ inquit, florem ferunt antequam fructum pomaque nulli maturescunt, sed perplures immaturi deci­ ventura praenuntio sui llore designant; hæc sola dunt : sic pauci ex Judæis in fide fuere constantes ; ab initio germinat poma pro floribus. In aliis flos perplures enim ex eis a fide defecerunt, cl in ju- decutitur, el poma nascuntur; in hac poma deci­ daismum relapsi sunt; mullos enim ex turba Chri­ dunt, ut poma succedant; ergo priora illa cassa stus praedicando convertit ; sed major eorum pars fructuum, vice floris emergunt. » Deinde idipsum ob metum pontificum ct scribarum defecit, prae­ Judæis et gentibus applicans : « Specta nunc, in­ sertim dum vidit Christum pali, crucifigi et mori. quit, cultus et animos Judæorum qui quasi primi Similiter Joannes Baptista multos Judæoium sua fructus male feracis Synagogæ, grossi labentis si­ austeritate ct efficacia praedicandi convertit, sed militudine corruerunt, ut mansura supra ævum mulli ex iis in pristina scelera relapsi sunt. Unde nostri generis poma succederent. Etenim primus Christus, Joan, v, loquens de Joanne : « Ille, ait, Synagogæ populus, quasi radice operum infirmili erat lucerna ardens ct lucens; vos autem voluistis arenti, ubertatem sapienti® naturalis haurire non ad horam exsultare in luce ejus, » quasi horariam potuit. Et ideo velut inutilis decidit fructus, ut significans fuisse eorum conversionem. Quosdam quasi ex iisdem claviculis arboris frucluosæ, de vero ipsemet Joannes arguebat non sincere cre­ pinguedine religionis antiquæ, novus Ecclesi® dentes : u Progenies viperarum, inquiens, quis populus emergeret. Ergo ille, qui erat, esse desi­ vobis demonstravit fugere a ventura ira? Facite nit, ut isle inciperet qui non erat. Primi tamen ex Israel, quos natura? validioris ramus extulerat sub ergo fructus diguos pœnitenli®, » etc. Porro de iis, qui Christo praedicanti credide­ umbra legis et crucis, in utriusquo sinu, succo runt, quam pauci permanserint fideles, vel ex eo gemino colorali, grossi maturescentis exemplo, liquet, quod co adhuc praedicante mulli disci­ pulcherrimorum gralia fructuum cæteris praesti­ pulorum abierunt retro, ita ut conversus diceret terunt, quibus dicitur : Sedebitis et vos super ad duodecim : « Numquid et vos vultis abire? » sedes duodecim, judicantes duodecim tribus Is­ Joan, vi, 68 : In passionem quoque traditus, etiam rael, » Matth. XIX, 28. ab his ipsis duodecim fuit derelictus, et fere ab Huc pertinet expodtio S. Anseimi : Ficus pro­ omnibus abnegatus, inclamante foi liter universa tulit grossos suos, id est, ait, legis veteris prae­ multitudine Judæorum ante faciem Pilati: loan. cepta, velut fructus inutiles deciderunt. Nam, ut cap. lix, 15, ct Maith. cap. xxvit, 23 : « Tolle, ait S. Bernardus, serm. 60: « Et vere quid non tolle, crucifige, crucifige cum. Sanguis ejus su­ grossum in gente illa? Nec actus profecto, ncc per nos, v etc. Denique quam fuerit immaturus affectus, nec intellectus, sed nec ritus quem in ille judaicæ pœnitentiœ fructus el grossus, liquet colendo Deum habuit. Nam actus in bellis, affec­ ex co quod ait Paulus Judæis : « Vobis oportebat tus in lucris totus erat, intellectus in crassitudine 58 i COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. H. S85 litter®, cultus in sanguine pecudum et armento­ SECUNDUS SENSUS rum. » Subdit deinde perfectam fuisse a Syna­ PARTIALIS, goga Jud eorum hanc grossorum productionem : be Christo et anima sancta. « Cum Christum occidit, tunc completa est malitia ejus, juxta quod ipse eis praedixerat: Implete Ficus ct vitis fideli cuilibet excolenda, est ani­ mensuram patrum vestrorum, Matth. xxm, 32; ma : hæc enim, si rite colatur, dabit ficus suavis­ unde in patibulo traditurus jam spiritum, con­ simae mansuetudinis, patientiae, eleemosynæ, sua­ Pteni •nnt summatum est, inquit, Joan, xix, 30. O qualem vitatis morum ct sermonum; ac uvas, vinumque tuan.uAconsummationem dedi! grossis suis ficus hæc charitatis, quod mentem accendit et Dei amore U. TIMI maledicta, et subinde ælcrna ariditate damnata!» inebriat. Hinc illud Prov. xxvn, 28 : « Qui servat «mi xeEt pluribus interjectis : a Ex tunc itaque dici po­ ficurn, comedet fructus ejus. » Vide ibi dicta. Audi l QuiTerram Sanctam et lotum orientem pera­ modo placeant uxoribus, vel illa? viris : tribula­ crudi gravit,lib>II Ofcserv. lxxxviii, subindicat materiam tionem carnis habebunt hujusmodi; sed in novis­ ^c.hriiU crncis Christi fuisse ficum , quod hæc arbor fre- simis non negamus eos fructus fidei assecuturos, cnì « quens in Palaestina, frequens quoque esset iu fa- si bonam habuerint novissimam confessionem, qnibus- brornm officinis, licet alii aliter sentiant uli dicam maximeque si carnis opera ele<*mosynis redeme­ dam* cap. vu, vers. 8. Vites sunt apostoli, quia viles e rint. Ergo primi plebium fructus nec fructus sunt, toto orbe transplantata?, copiosas uvas et vinum non magis quam ficuum grossi,» qui ad nihil utiles conversionis gent um Deo et Christo protulerunt. sunt, nisi quod secuturi fructus sunt quidam prae­ Symbolice rursum S. Bernardus, in Dedar. per nuntii, sed immature cadunt et dant locum ma­ Groui grossos accipit dignitates ecclesiasticas, quas turandis, ipsi minime habiles ad crescendum. Anagogice ficus et vitis repraesentant suavita­ Ammeidignità- multi ambiunt; sed varie, quia grossi sunt mox casuri : « Ficus, inquit, protulil grossos suos, quod tem patri® coelestis : ibi enim nos Deus ficubus a , a, videlicet, persecutione cessante, inclyta facta sit cœlc-tibus el vino divino potabit, juxla illud Ecclesia, posita in superbiam suculorum. Quam Christi promissum : a Et ego dispono vobis reg- *”1»''X sane excellentiam et sublimitatem dignitatum num, ul edatis el bibatis super mensam meam, » uia co congrue satis grossos vocat, ut futura in his mo­ Luc. cap. xm, 29, et « dico vobis : Non bibam neat quam praesentia cogitare : grossi enim prte- amodo de hoc genimine vitis, usque in diem illum, * sagia sunt futurorum fructuum, quia quæ viden­ cum illud bibam vobiscuin novum in regno Pa­ tur, temporalia sunt, quæ autem non videntur, tris mei, » Mutili, xxvi, 29. Hinc et Christus finem æterna. » mundi, diemquo judicii el resurrectionis repræ- COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, caí». II. SS6 sentavit per ficum : « Videte ficulneam, inquit, ct revelationes Patrum, el in omnem terram exivit omnes arbores : cum producunt jam cx se fruc­ odoratus eorum, dicente Apostolo, I Timoth, 111, tum, scitis quoniam prope est restas, ita et vos, vers. 16 : Et manifeste magnum est pietatis sacra­ cum videritis hæc fieri, scitote quoniam prope est mentum, quod manifestatum est in carne, justi­ ficatum est in spiritu, apparuit angelis, pnedjcaregnum Dei, n Luc. xxi, 29. Huc spectat Vorsio Chaldæi, qui hæc refert ad tum est gentibus, creditum est mundo, assump­ ingressum Hcbræornm in Terram Promissam ubi tum est in gloria. » Hinc 1res Anonymi apud Theoquisque quietus, iætusque sedit sub vite et ficu dorctum, per vinearum, id est Ecclesia? florem sua. Hic enim ingressus fuit typus introitus in ter­ intelligunt 1res Magos, qui fuere primiti/e gentium ram viventium, puta in cœlum. Audi Chaldæum: credentium, dum in Brtlileem venerunt ad Dei­ « Cretus Israel, qui comparatus est praecocibus param, ac Christo obtulerunt thus quasi Deo, au­ ficu bus, aperuit os suum, et dixit canticum su­ rum quasi regi, inyrrham quasi moi t di, e pro per mare rarectosum, et etiam pueri el infantes hominum salute morituro. laudaverunt Dominatorem eæculi linguis : litico Surge, amica mea, speciosa mea, et veni. — Hac dixit eis Dominator sæculi : Surge tibi, congre­ iteratione, inquit Nyssenus, suscitatur anima ad gatio Israel, dilecta mea et formosa mea, vade progrediendum semper iu virtute,ct proficiendum hipe ad terram, quam juravi patribus luis. » in spiritu : <1 Neque enim ei, inquit Nysscnus,Aom. Porro sicut grossi prœccdunl ficus, earumque N, qui vere surgit, unquam deerit semper surfertilitatem prænunliant, eie boni virtutis actus gere; neque ei qui currit ad Dominum, unquam pnrnuntii sunt dulcissimorum fructuum, quibus consumetur amplum et latum campi spatium, parfruemur m cœlo : ita Nyssenus. Hinc rursum ad divinum cursum perficiendum. Oportet enim Origenes, hom. 4 ex quatuor, per vites florentes ac- semper surgerc ct excitari, el per cursum appro­ Vine* cipit angelos, qui « hominibus, inquit, largiuntur pinquando nunquam cessare. Quamobrem quo­ odorem suum, id est doctrina» ct institutionis bo- ties dicit : Surge et veni, toties ad id quod est num, quo instruunt et imbuunt animos, donec melius, ascensioni ca, quæ deinceps sequuntur, a ad perfectionem veniant, et incipiant capaces fieri Verbo adjiciuntur. » S. Bernardus vero, serm. fi i : Dei. » Et post nonnulla : « Angelic®, inquit, vir­ « Commendat, inquit, sponsus qiullam dilectio­ tutes, quibus electi quique el beati in resurrec­ nem suam iterando amoris voces. Nam iteratio, tione sociabuntur, qui erunt sicut angeli Dei, allectionis expressio est, cl quod rursum ad labo­ ipsœ sunt florentes vites et vincæ, quæ odorem rem vinearum sollicitat dilectam, ostendit quam suum unicuique animæ, el gratiam quam u Con­ sil dc animarum salute sollicitus ; nam vineas ani­ ditore suscepit prius, et nunc iterum perditam re­ mas esse jam audistis. » cuperavit, impertiunt, suavitateque cœle^tis odo­ ris fetorem tandem abjecte ab eis mortalitatis, Vers. 14. Colvmra mba in foramixibos phtræ, in CAVERNA MACERIÆ , OSTENDE MIHI FACIEM TUAM , corrupliomsque depellunt, n SONET VOX TUA IN AURIBUS MEIS : VOX ENIM TUA TERTIUS SENSUS PRINCIPALIS, Dc Christo et B. Virgine. vinea, « Vinea Domini Sabaoth, domus Israel est, n ait Vt°ph propheta Isaías, cap. v, 7. Vinea» ergo, id est prophrte * t patriarchìi*, inquii S. Bernardus, « Chris­ tum in carne nascita rum ct moriturum adorave­ runt, sed non dederunt tunc eumdem odorem suum» quia non exhibuerunt in carne, quem in spiritu prœseiiserunt;nun dederunt odorem suum, quia seen tum suum non publicaverunt, exspec­ tantes ul revelaretur in tempore suo. Dederunt autem postea, cum per successiones generationum nascentem ex sc Christum secundum carnem partu virgineo sa culis ediderunt. Tunc plane, in­ quam, spirituales illæ vinca* dederunt odorem suum, cum apparuit benignitas et humanitas Sal­ vatoris nostri Dei, Tit. 111, 4, et cœpil præsentem habere mundus, quem pauci adhuc absentem præsenseranl. n Et post nonnulla : « Dictum est itaque vineas dedisse odorem, sive quia fideles anima* bonam de se ubique opinionem spargunt, sive quod palam factu hunt mundo oracula et DULCIS, ET FACIES TUA DECORA. Columba mea in foraminibus petrjb, in caverna maceria ( hebraico in secreto illius gfadus vel scalis, Vatablus in recessu scalarum vel in abscon* dito gradus, id est coddece, id est Christi, ait, per quam ad Chi istum ascendemus), osTi^bE mihi fa­ ciem tuam. — Septuaginta Vaticani, tu culumba mea in tegumento (S. Ambrosius ct Origenes tn uclamcnto)petrœ juxta promurale; S. Ambrosius, semi. G inPsulm, cxvni, juxta prannundiom m ; Complu­ tenses, veni tu, columba mea, in tegmine peir<9¡ Syrus, in velamine sepis inhorrens antemurali, os­ tende mihi aspectum tuum : columbee enim agrestes nidificant non in columbariis uti domestiem, sed in foraminibus rupium ct cavernis maceriarum, id est ruderum, lapidum aggestorum, murorum dirutorum, g. d. Memento, o sponsa, te icqueac me esse pastores rurales, qui instar columba libene et agrestis, rure in ruinis ædium et rupium commorantur : quare exi e domo et orba, ac inecuin in agrum perge, ubi licto rusticabimur, pascemur, oblectabimur. Unde Origenes censet hic non notari terminum a quo sed ad quem, puta locum ad quem sponsa, Invitanto apouso, vanirò 587 COMMENTARIA IN’ CANTICUM CANTICORUM, caf. R. debeat, 7. d. Veni ut habites mecum in forami­ PRIMOS SENSUS nibus petræ. « Addit, inquit, hoc, ut ostende­ ADÆQUATUS, ret ei locum ad quem venire debeat, qui locus De ChrUto et Eecltna, sub velamento et tegmine saxi sit positus; sit au­ Christus Ecclesiam timore Judæorum percul­ tem idem locus, non tam juxta murum quam juxta promurale quoddam; promurale autem di­ sam, et instar columbo» in antris pelræ latentem, citur, cum extra muros, qui ambiunt civitatem, hoc est, apostolos in Sion post ascensum Christi alius ducitur murus, et est murus ante mu­ delitescentes, et orationi meditationiqiie passio­ nis Christi deditos, misso in Pentecoste Spiritu rum. » Sic sensus erit, 7. d. Veni, o sponsa, et egre­ Sancio, animosos, fortesque efikiens, foras evo­ dere e domo et civitate in agros, ibi in umbrosis cat, ut in publicum prodeant, ibique in agris et tabernaculis in petra excisis quieti, lætiqne com­ villis ipsi et cæteris suam faciem ostendant, ac morabimur. Sic ct Ruperlus et S. Rei nardus, vocem prædicatioms audiri faciant, utpote sibi quem audi : « Ne timeas, o sponsa, quasi hæc, ad suavem ct auditoribus salutarem. Sic olim tem­ quam te hortamur, opera vinearum, negotium pore Decii v Galieni, Diocletiani imperatorum fi­ amoris impedire, seu interrumpere habeat. Erit deles persequentium, pontifices et chnstiani ce certe, et aliquis usus in ea ad id quod pariter abscondebant in antns, cavernis et cryptis, quæ optamus. Vineæ sane macerias habent, et diver­ etiamnum exstant in Roma subterranea, et sa­ crum horrorem intuenlibus injiciunt soria grata verecundis. » Quocirca per forammo petra, symbolice quin- Forni­ Aptius noster Sánchez censet hic notari termi­ num a quo : sponsa enim evocari c foraminibus que Christi (hic enim est petra, I Cor. x, 4) vulnera petræ ad apertum aerem vinearum, ut liberum accipiunt Patres; quin et Z irhari is, cap. in, 0, vispiritum ex libero ct sereno cœlo trahat. Sponda, dit lapidem nculatum, cælatum sculptura, id est inquit, timida cl commoditati suæ studens, prop­ Chi Htum in passione incisum suis p ter hyeinis immite frigus domi se continens, in­ matibus : vide ibi dicta. Ita S. Gregorius ; u per star columbio in foraminibus petræ se abscon­ foramina petro:, innuit, vulnera manuum et pe­ dens, homd cœli aperti, solique duri, quam gra­ dum Christi in cruce pendentis libenter intellexe­ vem putat esse, inclementiam; non audet sub rim; caremam vero maceria vulnus lateris, quod dio pernoctare cum sponso, cubile amat, et ibi lancea factum est, eodem sensu dixerim. Et bene se fovet, atque indulge!, sicut in suis lustris non­ columba in foraminibus petræ, ct in caverna ma­ nulla' ferie, el reptile animantium genus in suis ceriae esse dicitur, quia cum in cnicis recorda­ cavernis hyberni temporis incommoda declinant. tione patientiam Christi imitatur, dum ipsa vul­ Ex hoc ergo recessu atque mollitie sponsam evo­ nera propter exemplum ad memoriam reducit, cat, affirmans a se salis esse provisum, ne quid quasi columba m foraminibus: sic simplex anima sit in his nuptiis, quod timere possit. Quamvis in vulneribus nutrimentum, quo convalescat, in­ enim in agro subeundi sint imbres, festus, labo­ venit. Possunt tamen per foramina petræ incarna­ res et dolores, imo mors ipsa pro animarum sa­ tionis Christi sacramenta signari, et per cavernam lute, tamen hæc omnia dulcia facit amor Christi macerie? ipsa protectio angelica* custodis figurari.» pro vobis crucifixi, atque sub felle crucis Deus El Rupertus: «Etaspicient (ait Zacharias, cap. xii, mei et mannam miræ voluptatis abscondit : quo 10) ad me, quem confixerunt : clavi enim Christi gustato atipie explorato sentiens sponsa, quam et lancea sunt animæ mes vulnera: in illis ha­ crux t.liristi sit dulcis, ullro sponsum in agrum bito el gemo sicut columba in foraminibus petræ, propter fixuram clavorum; in caverna maceris, laboris et crucis evocat, cap. vu, 11. Porro Chaldæus hæc refert ad llebneos clausos propter vulnus lateris:Christus enim est petra et montibus ct rupibus, cum transierunt mare Ru­ maceria, existens enim mortalis et passibilia erat brum : a Quando, ait, persecutus est Pliarao im­ macera, ubi autem resurrexerit a mortuis, est pius populum domus Israel, erat catus similis petra solidissima. » Sic et Cassiodorus B da, Jus­ columba*, quæ clausa est foraminibus petræ, tus, Anselmas, et Aponii^, qui in hisce Christi (piam serpens coarctat intrinsecus, et accipiter plagis ait absorptum habitasse S. Tiwmain, cum, coarctat eam extrinsecus : sic erat cœlus Israel apparente Christo post resurrectionem, casque clausus n quatuor partibus mundi, quoniam ante otendente,exclamavit : « Dominus incuset Deus eos mare, et post eos persequebatur hostis, et a meus. » Audi S. Bernardino, serm. 61 : « Foramina po­ duobus lateribus eorum erant deserta plena ser­ pentibus ignitis, qui mordebant et occidebant trà', ait, sunt vulnera Christi, recte omnino: nam veneno suo filios hominum : illico autem aperuit petra Christus. Bona foramina, quæ fidem ados suum in oratione coram Domino, et descendit struunt resurrectionis, ct Christi divinitatem. Do­ vox de Cíi'lii excelsis, et sic ait : Tu congregatio minus meus, inquit, et Deus meus, Joan. xx, 28. braci, quæ comparata es columbio mundæ, et Unde hoc reportatum oraculum, nisi ex foramini­ occultala es in clausura foraminum petræ, et abs­ bus petræ? ¡n his passer invenit sibi domum, et turtur nidum, ubi reponat pullos suos: in his se conditis graduum, otUendo mihi, » etc. 588 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. IL columba tutatur, ct circumvolitantem intrepida intuetur accipitrem. » Et inferius : a Et revera ubi tota firmaque infirmis securitas et requies, nisi in vulneribus Salvatoris? Tanto illic securior ha­ bito, quanto ille potentior est ad salvandum. Fr. init mundus, premit corpus, diabolus insi­ diatur; non cado : firmatus enim sum supra fir­ mam petram. Peccavi peccatum grande, turbabi­ tur conscientia; sed non perturbabitur, quoniam vulnerum Domini recordabor. Nempe vulneratus est propter iniquitates nostras, Isai. lui, 5. Quid tam ad mortem, quod non Christi morte salva­ tur? » El pluribus interjectis : « Patet arcanum cordis per foramina corporis; patet illud mag­ num pi tatis sacramentum; patent viscera misericordi® Dei nostri, in quibus visitavit nos oriens cx alto. Quidni viscera per vulnera pateant? In quo cnim clarius, quam in vulneribus tuis elu­ xisset, quod tu, Domine, suavis et mitis, et muli® misericordi®? Majorem cnim miserationem nemo habet, quam ut animam suam ponat quis pro addictis morti ct damnatis. Meum proinde meri­ tum miseratio Domini.u Subdit deinde : «Quanta m his (Christi vulneribus) multitudo dulcedi­ nis, plenitudo gratiæ, perfectioque virtutum, etc. Sublimis in regno, sed suavis in cruce. In hac me visione pr®veniat, in illa adimpleat. Adim­ plebis me, ait, lætitia cum vultu tuo, Psalm. xv, vers. 10. Utraque visio salutaris, utraque suavis, sed illa in sublimitale, ista in humilitate; illa in splendore, hæc in pallore est. Denique, inquit, Psalm. I.XVII, 5 : Et posteriora dorsi ejus in pal­ lore auri. Quomodo non in morte pallescat? n symUii- Symbolice, rursum Theodorelus ait Ecclesiam mi are hic vocari ad tegmen fidei, id est ad doctrinam w S. Petri, cui dictum est a Christo, Maith. cap. xvi, vers. <8 : « Tu es Petrus, el super hanc petram ledificabo Ecclesiam meam; » atque ad mortifica­ tionem carnis; hanc enim innuit, cum dicit justa Septuaginta : « Egredere juxta propugnaculum, q. d. Mortifica membra tua, quæ sunt super ter­ ram. Ea qu® sunt a carne remotissima in cor­ pore meditare. Inter perturbationes præsta te a persecutionibus vacuam. Extra praesentem civita­ tem ejusque muros consistas, njsi enim juxta pro­ pugnaculum exstiteris, consuetudine mea frui non poteris, n Trop*fo- Tropologice, Epiphanius, haresi Ü9, censet animam in peccatum prolapsam hic vocari ad poeni­ tentiam : « Et veni, ait, tu, columba mea, in teg­ mine petr® configure muro.» In tegmine petræ, in benignitate Christi et in misericordia Domini. Hoc est tegmen petræ, tegmen fidei, spei ac cha­ ritatis. Contigua: muro, hoc est, priusquam clau­ datur porta, priusquam Rex intra moenia con­ stitutus, non amplius admittit, post discessum hinc cl mortem. MytUe, Mystice, Justus Orgelilanus per cavernam macena accipit S. Scripturam, el exempla merita­ que sancturum, in quibus secura quiescit anima sancta; sic et Aponius per foramina petra* accipit 8. quatuor evangelia, et per cavernam maceria: doctrinam apostolorum, perquam Ecclesia ct anima fidelis ad Dei cognitionem et cultum pervenit. Et S. Ambrosius in Psal. cxnr, serm. 6, sequens Septuaginla : « Veni, ait (o Ecclesia, o anima Christo desponsa), juxta Evangelium, propugnacula fidei tu® gesta sunt Christi , muri tui subsidia verba sunt Domini, passio dominici corporis tua virtus est. » Similia habent Nyssenus et 1res Anonymi apud Theodorelum, ac Philo Carpathius qui ait nos hic vocari ad munimem petra:, id esi ad Evangelium, quo munimur contra omnes insidias diaboli, cujus antemurale est lex vetus. Utraque ergo lege, tam nova, quam vetere munimur. S. Hieronymus vero, lib. I Contra Jovinianum, ait Christum nobis esse firmissimœ petræ antemu­ rale, juxta illud, Isai. XXVI, 1 :« Urbs fortitudinis nostræSion Salvator, ponetur in ea murus et an­ temurale. » SECUNDUS SENSUS PARTIALIS, De Christo et anima sancta. S. Bernardus, serm. 61, asserit pias et re­ ligiosas animas habitare in foraminibus petr® (unde ct revera esseni sub S. Marco, et anachorel® in cavernis ct cryptis vacabant orationi et Dei laudibus), id est in vulneribus Christi medi­ tando; martyres vero imitando, ct cum Cliristo ac pro Christo patiendo : « Vult, inquit, benignus Mirtydux devoti militis vultum ct oculos in sua sustolli vulnera, ul illius ex hoc animum erigat, et bofrnJieM exemplo sui reddat ad tolerandum fortiorem, chruti. Enimvero non sentiet sua, dum illius vulnera intuebitur. Stat martyr tripudians ct triumphans toto licet lacero corpore; et rimante latera ferro, non modo fortiter, sed alacriter sacrum e carne sua circumspicit ebullire cruorem. Ubi ergo tunc anima martyris? Nempe in tuto, nempe in petra, nempe in visceribus Jesu, vulneribus nimirum patentibus ad introeundum. Si in suis esset vis­ ceribus, scrutans ea ferrum profecto sentiret; dolorem non ferret, succumberet cl negaret. Ntmc autem in petra habitans, quid mirum si in mo­ dum petr® duruerit? » Idipsum deinde exagge­ rans subjicit : « Sed neque hoc mirum, si exsul a corpore, dolores non sentiat corporis. Neque hoc facit stupor, sed amor. Submittitur cnim sen­ sus, non amittitur. Nec deest dolor, sed supera­ tur, sed contemnitur. Ergo cx petra martyris for­ titudo, inde plane potens ad bibendum calicem Domini. Etcalixhic inebrians, quam præclarusnsl! Psal. xxn,i>. Prœclarus, inquam, atque jucundus, non minus imperatori spectanti, quam militi trium­ phanti. Gaudium etenim Domini fortitudo nostra. Quidni gaudeat all vocem forlissimro confessionis? Denique cl requirit eam cum desiderio : Sonet (inquiens) vox tua in auribus meis. Nec cuncta- COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. IL bitur rependere vicem secundum suam promis­ sionem : continuo ut qui se confessus fuerit coram hominibus, confiteatur et ipse eum coram patre suo. » Matth. x, 36. Cmroa, Fer cavernam vero macerias idem S. Bernardus, • scrm' G2> cum Cassiodoro, Beda el Anselmo accipit sanctorum communionem, ct angelorum ho­ minumque beatorum custodiam, qui pios el elec­ tos tuentur, ul per eos ruin© angelorum lapsorum, puta dæmonum, in cadesti patria instau­ rentur, idque fit per vulnera et merita Christi. In horum ergo meditatione et invocatione, asserit commorandum esse animæ piæ. « Licebit itaque, inquit, unicuique nostrum, etiam hoc tempore nostræ mortalitatis, cavere sibi, quacumque parte volet, cavernas supera© maceriœ, nunc quidem patriarchas revisere, nunc vero salutare prophe­ tas, nunc senatui immisceri apostolorum, nunc martyrum inseri choris, sed et beatarum virtutum status et mansiones a minimo angelo usque ad cherubim et seraphim, lota mentis alacritate percurrendo lustrare, prout quemque sua devo­ tio feret. » SymboliSymbolice S. Anselmus per foramina petræ ac­ ce. cipit benignam providentiam, misericordiam cl protectionem Christi, ad quam confugit, sub ca­ que secura latet anima sancta. ' Amgogi- Anagogice S. Bernardus per petram et macc­ os. riam, ejusque cavernam et foramina, accipit ar­ canum coelestis glorile Dei et bcalorum, in quo anima pia contemplando commoratur. Sic cnim ait: «Duo liquet contemplationis genera esse, unum de statu et felicitate ct gloria civitatis su­ pernæ, quo vel actu, vel otio ingens illa coeles­ tium civium occupata sil multitudo. Alterum de Regis ipsius majestate, æternitate, divinitate. Illa in maceria, ista in petra. » El Orígenes secutus Septuaginta : « Evocatur, ait, anima extra murum ct usque ad promurale perducitur, cum abjiciens ea quæ videntur, ct temporalia sunt, contendit ad ea quæ non videntur, et ©terna sunt : osten­ ditur autem ei iter istud sub velamine petræ agen­ dum , » id est sub firmis et solidis Christi dog­ matibus. « Christi ergo doctrina et fide si obte­ gatur anima cl veletur, tuto potest ad illud per­ venire secretum, ubi, revelata facie, gloriam Domini contempletur. » Deinde pluribus interjec­ tis subjicit : « Possumus adhuc de loco promu­ rali etiam hoc addere, quod promurale sinus sit Patris, in quo unigenitus Filius positus enarrat omnia Ecclesiæ suæ, quæcumque in secretis et ■> absconditis Patris sinibus continentur. Unde et quidam ab eo edoctus dicebat : Deum nemo vidit unquam; Unigenitus, qui est in sinu patris ipse enarravit. Illuc ergo vocat sponsam suam Chris­ tus, ut et de omnibus eam, quæ apud Patrem ha­ bentur edoceat, ac dicat : Quia omnia vobis nota feci, quæ audivi a Patre ineo. Et : Pater, volo ut ubi ego sum, illic sil ct minister meubj » Joan. xu, 26. Wfc TERTIUS SENSUS PRINCIPALIS , De Christo et B. Virgine. Christus incarnatus est in caverna maceriœ, id Civ rtu, est in abscondito ventris virginalis juxta illud. /sai. li, i : « Attendite ad petram, unde excisi P estis, cl ad cavernam laci, de qua precisi estis, » el natus in foramine petras, id est in spelunca Bethlehem, quæ excisa erat ex petra juxta illud : « Et reclinavit cum in presepio : quia non erat ei locus in diversorio,» Lw. 11,7. Unde S. Hiero­ nymus, epist. 18 ad Monellam, invitans eam ad Bethlehem, ubi ipse cumS. Paula degebat : « Quo, t ait, sermone, qua voce speluncam Salvatoris cxponam, ct illud presepe, quo infantulus vagiit, silentio magis, quam infimo sermone honoran­ dum. n Et post nonnulla : « Ecce in hoc parvo terne (Bethlehem) foramine cœloi um Conditor na­ tus est, hic involutus pannis, hic visus a pasto­ ribus, hic demonstratus a stella, hic adoratus a Magis, » etc. Rupcrlus hæc refert ad Joannem Baptistam, qui Et m* in caverna, id est, in utero matris exsistens, audiens vocem B. Virginis salutantis matrem Elisa­ beth , exsultavit in gaudio, quia per tam agnos­ cens, amans, ct adorans Christum in ejus ulero conceptum, a peccato originali expiatus est, ac repletus Spiritu Sancio. Denique per foramen petræ accipi potest sepul- EtiepnU crum Christi, quod excisum erat ex petra, c quo gloriosus resurrexit. Hoc cnim, æque ac montem Calvari©, ubi petræ infixa fuerat crux Christi, re­ liquaque loca, m quibus passus fuerat Christus, crebro devote visitabat et obibat B. Virgo, ut in iis pene habitare videretur. Ostende mihi faciem tuam, sonbt vox tua (Sep­ tuaginta auditam fac mihi, S. Ambrosius insinua vocem tuam) in auribus meis : vox enim tua dul­ cis, et facies tua decura. — Nyssenus, Philo, et Psellus censent hic loqui sponsam, poscereque sponsi prescnliam cl colloquium. Tunc, inquit Philo, Christus ostendit faciem suam decoram, cum Verbum caro factum est el cum transfigura­ tus est; ac vocem suam dulcem, cum vocavit la­ borantes, restituit sanitates, ct peccata dimisit. Verum cæleri omnes asserunt hæc esse verba spon­ si ad sponsam, qui optat el postulat, ut sponsa faciem velatam ct velamine petræ obtectam rete­ gat, ac nudam, claramque ostendat, ait Oríge­ nes, ut in illa quasi in speculo imaginem suam represenlalam sponsus aspiciat, ait Theodorelus, utque illam poliat, pingat et perficiat, et ad pu­ ram coelestium contemplationem traducat, ut vult Orígenes, juxta illud : « Nos vero omnes, revelata facie gloriam Domini spéculantes, in camdem ima ginem transformamur a claritate in claritatem, tanquam a Domini spiritu, » 11 Cor. m, 18: hisce enim verbis Christus revocat apostolos timidos COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. R. 590 et latentes in Sion, ut in Pentecoste faciem suam pit faciem suam Ecclesia, jam corde compuncto, populo audacter ostendant, iliique evangeliuni ostendere Crealori, et quæ tanti piaculi collapsu praedicent, uti paulo ante dixi : quod enim pro­ fœdaverat faciem suam, Dominum majestatis per­ ximis amore Dei facimus, hoc Deo facimus, juxta sequendo perfusa sanguino justi, quem super se illud Christi : « Quandiu fecistis uni ex his fratri­ sua effuderat voce, dicendo : Sanguis ejus super bus meis minimis, mihi fecistis,» Matth. xxv, 40. nos, nunc conversa ad se dicit : Ostende mihi fa­ Unde S. Ambrosius, Psa/m. cxvm, serm. 6, vers. 6. ciem tuam, sonet vox tua in auribus meis, etc. legens : « Ostende mihi faciem luam, et insinua Sicque vox ejus, quæ horridam , interclusam, im­ vocem tuam, quia suavis est vox tua, et facies pietatis raucedine amarissimam et lamentabilem tua pulchra : suavis, inquit, est vox, quid ore revocaverat vocem dicendo : Crucifige, crucifige; confessio fit ad salutem; et decora facies, quia non tali haustu ct medicinali poculo sanguinis quem erubescit auctorem, non confunditur redemptore. effuderant Christi, ad canoram dulcedinem re­ Ostendit ergo facibin suam, signaculum crucis novata est, confitendo se credere Deum, quem ut praeferens; et insidimi vocem suam, auctoritatem hominem ante Pilatum damnaverat. » praedicationis assumens. » Symbolice, facies decora significat speciem etS/ahU. Praedicatores ergo validi instar apostolorum decorem mentis sancte conversantis cum Deo : prodeant in pulpitum ex foraminibus petræ, id hæc enim est facies hominis non externa, sed in­ est ex solitudine orationis el meditationis passio­ terna; vox vero significat pios mentis gemitus ct nis Christi, ut Christum cruClIlxUm intrepide ma­ suspiria ad Deum : utraque Deo gratissima et ju­ gno pietatis ardore et spiritu prædicent. Illi ergo cundissima est, adeo ut illa se Deus pascat et ob­ ostendant faciem suam, hdc est, Christi solius in­ lectet, juxta illud : « Et gaudebit sponsus super tuitu, non sui lucri causa praedicent, atque fa­ sponsam, et gaudebit super te Deus tuus, » Isaiat ciem a creaturis omnibus avertant, et ad unum LXii, 5. Utraque facit praedicatorem potentem et Deum per orationem convertant, ut ab eo illus­ efficacem. Audi S. Bernardini), serm. 62 : « Nam trentur, iliique faciem, Id e>t conversationem quantum illi placeat cum puritate quidem men­ suam conforment, sicut Moyses colloqueus cum tis praedicatio veritatis, ostendit, cum subinde Deo in Sina, ab eo cornutam faciem, id est cor­ infert : Vox enim tua dulcis. Quia enim non pla­ nua lucis faciei alliata accepit. Unde Chaldæus ceat, si displiceat facies, demonstrat, cum illico Facies vertit, ostende mihi aspectum tuum, et opera tua subdit : El facies tua decora. Quid intornio decor A cori, bona : fac audire vocem tuam, quoniam vox tua suafaciei, nisi puritas? In pluribus hæc absque prae­ fl VIS es¡,n urat ione in domo sanctuarii modici, et as- dicationis voce complacuit, illa absque isla in ne­ operum. pectus tuus pulcher in operibus bonis. mine. Impuris non so veritas ostendit, non se Sponsus ergo ab Ecclesia hic poscit sibi exhi­ credit sapientia. Quid ergo loquuntur, quod non beri puritatem fidei et operum, quasi faciem de­ viderunt?Quod scimus, inquit, loquimur, etquæ coram, et praedicationem cœlcstis doctrino?, quasi videmus testamur. Id ergo tu audes testari, quod voi dal- vocem dulcem. Ita Cassiodorus, S. Gregorius, non vidisti, ct loqui quod ignoras? Quæris quem c»». Beda. Orígenes, Theodoretus, Ansehnus ct alii. dicam impurum? Qui laudes requirit humanas, ¿h'/aiS. Gregoriani : a Quid enim per faciem, ni>i qui non ponit sine sumptu evangeliuni, qui vUi. fidem, qua a Deo cognoscimur, accipimus? Et evangeliza! ut manducet, qui quæslum (estimât quid per vocem, nisi praedicationem intclligimus? pietatem,qui non requirit fructum, sed datum. » Sed præcipil sponsus, ut ei sponsa faciem suam Porro hæc optime B. Virgini adaptat Rupertus: b. ostendat, quia quicumque se fidem dicit habere, « Ostende, ait, mihi faciem luam, » el oslendennecesse est, ut in bonis operibus se exerceat, ut do corrige quod Eva peccavit, et abscondit a me in uperibus exterioribus fides interior innotescat, faciem suam in medio ligni paradisi, scilicet in led et opera nccesse est, ut vox praedicationis se­ eodem, in quo peccavit, utpotc quæ in peccato quatur, quia quicuinqué in sanctis operibus per­ suo sibi complacuit, el peccatum suum defendit. „ fecte se dilatat, consequens est, ul ad eadem fa­ « Non ostendit mihi faciem suam, » cum dicerem: cienda proximos quosque exhorlelur. Ideo sequi­ Ubi es? non sonuit vox ejus in auribus meis, vox tur : Vox enim tua dulcis, el facies tua decora. confessionis quæ sonare debuisset saltem cum di­ Tunc enim, et vox placet el facies decoratur, cerem : Quare hoc fecisti? sicut et quando bene­ quando ct opera praedicatio sequitur, et rursum dixi ei dicens : «Crescito et multiplicamini; » non praedicationem bona opera comitantur. » El Cas­ sonuit vox in auribus meis, nullum enim canta­ siodorus: « Tuam, ait, faciem mihi ostende,» vit canticum gratiarum actionis pro tam magno quam in baptismo tibi dedi, ct quahdb mundavi te beneficio, quo illam constituebam matrem tante ab omni peccato, u Vox tua, dicit, in auribus meis generationis, possessurae tantam hæreditatem sonet,» ul ex sincera intentione dilectionis meæ regni Dei. Tu ostende mihi, sicut el ostendis, fa­ procedat, ut non propter aliud praedices, nisi ciem. Sonet vox tua in auribus meis, vox, in­ propter me. Aponius vero refert hæc ad linteos quam, confessionis et gratiarum actionis. Vox ab apostolis conversos : « Ad apostolorum doc­ enim tua duteis in eo, quod columba mea es, et trinam, inquit, quasi de antro incredulitatis coe­ intenta foraminibus petræ; inslar columba? gemi- 591 plicabuntur. Porro Plinius, lib. XXIII, cap. vm, scribit vulpes amygdalis amaris necari : «Aiunt. Aaytniainquit. si ederint eas, nec contingat e vicino h* aquam lambere, mon. » Chaldæus per vulpes Ur vn¡. inlelligit Amaleólas, qui impedire conati sunt pe*, progressum llebræoriim in terram sanctam, ideo­ que a Moyse ct Josué capti et cæsi sunt, Exodi cap. xvii, 13. COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. IL tum pro cantu habes, canendo gemis, gemendo canis, et ipsa exsultatio, qua exsultavit spiritus tuus in Deo salutari luo, plena est gemitibus, ple­ na lacrymis. « Facies » vero « tua decora, » quia magna esi fides, magna est humilitas tua. Hæc ad verbum Rupertus, sed nonnullis brevitatis stu­ dio recisis. Jam ad litteram Nicephorus ex S. Epiphanio, lib. II ZiisL cap. xxin, ita faciem S. VirQnaiU gmis depingit : u Facies non rotunda et acuta, îuiiiuB. sed aliquanto longior, ele. Eral fastus omnis exv^i‘ pere, simplex, miuimeque vultum fingens, nihil mollitiei secum trahens, sed praecellentem humiEtCbn*- litatem colens. « Similis fuit facies Christi, Chris­ ti. tus enim carens patre matrissabat. Audi Niccphorum, lib. 1, cap. xl : « Non rotundam aut acu­ tam habuit faciem, sed qualis matris ejus crat, paulum deorsum versus vergentem, ac modice rubicundam; gravitatem atque prudentiam cum lenitate conjunctam, placabilitatemque ¡recon­ dite expertem præ se ferentem. Persimilis de­ nique per omnia fuit divin» et immaculate suæ genitrici. » Aiagogi- Anagogice, hisce verbis Christus animam piam «• evocat e caverna hujus vitæ ad coelestem gloriam, uti superius dixi : talis enim animæ facies depur­ gata est ab omni labe, etiam veniali, ideoque de­ cora; vox quoque dulcis, quia vox gratiarum ac­ tionis, exsultationis ctjubili. Veiis. 15. Capite nobis vulpes parvula^, qu« DE­ MOLIUNTUR VIXEAS; NAM VINEA NOSTRA FlORUlT. Capite nobis vulpes parvulas, quæ demoliuntur (Septuaginta quæ exterminant, Symmachus cor­ rumpunt) VINEAS : NAM VINEA NOSTRA FLORUIT. — Septuaginta, et vìncer nostri , id est ger­ minagli et florent instar cyprorum; Arabicus, ct vi­ nea nostra floret it, captis vulpeculis quæ eas cor­ rumpunt. To parvulas referendum est ad vulpes, ut patet ex ilebrœo, Græco ct Vulgata: quare mi­ rum est Origeuem, Philonem Carpathium, et alios, Judia to parvulas referre ad vineus. Judæa abundat vulvdpibot pibus, ut patet ex trecentis vulpibus, quas cepit »1 undat. g.linson^ jUfiICt XV, 4. Vulpes autem præ cœtcris ViDcb feris nocent vineis, tum quia eas suffodiunt et mullam eradicant, tum quia uvas doprædanlur el ilepascuntur; parvul® autem vulpes cum sint petulca;, nec salis habeant virium ad vites eradicandas, eas cum tener® sunt et florent, vellicant, arrodunt, Moresque decerpunt, ac terram juxta radices suf­ fodiunt, ut viles humore destituantur, ac soli ex­ posita ejus radiis urantur et exarescant; ad hæc parvæ vulpes grandiores factæ viles eradicant. Insuper vulpes parvul e, utpote inexperte facile decipi capique possunt, at grandiores facte non ita: sunt enim astutissima), juxta illud : a Annosa vulpes haud capitur laqueo. » Denique vulpes capi jubet cum sunt parvæ, el viribus infirmai; vulpes enim in vero , cum vineæ florent, generant: quare si tunc negligas eas ca­ pere et exstirpare, valde sobolesccnt, et mulli- PRIMIS SENSUS ADÆQUATUS, ’ De Christo et Ecclesia. Jubet Christus Ecclesiae, id est apostolis, ut in prædicatione Evangeli! et fundatione vinearum, id est Ecclesiarum, capiant vulpes parvulas, id est hæreticos jam tum subnascentes: hi enim sub­ dole quasi vulpes fidem el Ecclesiam subvertunt; vnipr*. tales tempore apostolorum fuere judaizantes, qui cum Evangelio volebant miscere et observare cir­ cumcisionem, cæteraque legis veteris præcepta. Hem Simon Magus primus hæresiarcha, Menan­ der, Pasilides, Carpocras, Ebion, gnostici, etc. : horum ergo fraudes et errores, cum adhuc pu­ silli sunt et in paucis hærcnt, detegi, atque argu­ mentis, ait S. Bernardus, non armis revinciet exterminari jubet, ne invalescant, totamque Ec­ clesiam instar fermenti pervadant et corrumpant. ItaS. Gregorius, Cassiodorus, Aponius, Orig< nes, Beda, Theodoretus, S. Anselmos, et alii passim. Audi S. Augustinum in Psahn. lxxx : a Vulpes, insidiosos, maximeque hæreticos fraudulentos significant, dolosos, cavernosis anfractibus la­ tentes, et decipientes, odore et tetre putentes. Contra quem odorem dicit Apostolus : Christi bo­ nus odor sumus Deo in omni loco. Iste vulpes significantur in Canticis canticorum, ubi dicitur: Capite nobis vulpes pusillus exterminante^ vineas, latentes in cavernis tortuosis. Capite nobis, con­ vincite nobis : capis enim eum, quem de falsitate convincis, p Nam, ut ait S. Bernardus : « Cum pro­ ditur dolus, eum fraus aperitur, cum convinci­ tur falsitas, rectissime tunc dicitur capta vulpes pusilla, quæ demoliebatur vineas. » Sic Ezechiel, cap. xiii, 4 : « Quasi vulpes, inquit, in deserto, prophète tui Israel erant. Vident vana, et divi­ nant mendacium, dicentes : Aii Dominus, cum Dominus non miserit eos. » Porro quomodo capiend® sint hte vulpes, id vdpet esthæretici, sic docet S. Augustinus, in Psahn. Lxxx : « Vulpes solent habere tales foveas, ul ex una parte intrent et ex alia parte exeant. Ad utrum­ que foramen captor vulpium retia posuit. Dicito mihi, de cœlo est, an ex hominibus? Sentiunt illi eum ex utraque parte tetendisse unde caperet, et aiunt apud se :Si dixerimus de cœlo, dicturus est nobis : Quare ergo non credidistis? ille enim tes­ timonium Christo perhibuit. Si dixerimus de terra, lapidabit nos populus, quia ut prophetam ha­ bent. » Et paucis interjectis : « Videamus si et noto Mfc COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. If. quosdam vulpeculas capere possumus : propo­ quit, testimonium conscienti® noslræ, II Corinh., namus ad foramen ulrumque, ut nude vulpes cap. i, vers. 12. Vides apud sapientem vacare ni­ exire voluerit, capiatur. Verbi gratia, manichæo hil? Sermo, cogitatio, conversatio, cl si quid facienti sibi Deum recentem, et in corde suo po­ aliud est cx eo, quidni totum Dei agricultura, nenti quod non est, dicamus et interrogemus Dei ædificatio est, et vinea Domini Sabaoth? eum : Substantia Dei corruptibilis, an incorrup­ Quid denique illi de se perire possit, quando el tibilis est? Elige quod vis, exi qua vis, sed non folium ejus non defluet? Cíéteruin tali vmere nun­ effugies. Si dixeris corruptibilem, non a populo, quam infestationes, nunquam insidi® deerunt. sed a te ipso, lapidaberis : Si autem dixeris in- Nempe ubi multa* opes, mulli sunt qui comedunt corruptibilem Deum; incorruptibilis quomodo ti­ eas, Eccli. v, 10. Sapiens erit sollicitus servare muit gentem tenebrarum? Quid factura erat in­ vineam suam non minus quam excolere, nec corruptibili gens corruptionis? » sinet eam vorari a vulpibus. » Harum deinde vul­ Notant Cassiodorus ct Beda post vineas in plu­ pium, serm. 64 et 65, varia recenset exempla, uti rali, nominari vincam in singulari cum ait : « Vi­ Monachi illius, qui c monasterio abiit, ut pa­ nea nostra floruit, n quia omnes Ecclesia» particu­ rentes converteret, sed ipsós non acquisivit et lares coeunt, et conflant unam Ecclesiam com­ seipsum perdidit; aliorum, qui e monasterio munem ct universalem. S. Bernardus, serm. 64, abeunt, ut condonentur, aut ut sibi soli vivant urget to nobis, cum ait : a Capite nobis vulpes. et Deo; aliorum, qui cum feminis conversantur Poterat, ait, dicere : Capite mihi; sed maluit no- pio prretextu, ut eas in spiritu instruant; sed Trium- bis consortio delectatus. O suavitatem, o gratiam, mox spiritus transii in carnem; nam, ut serm. 65 {£/ oamoris vim! Itane summus omnium, unus factus prudenter ailS. Bernardus: a Cum femina semper own est omnium? Quis hoc fecit? Amor dignitatis nes­ esse, ct non cognoscere feminam, nonne plus est cius , dignitate dives, affectu potens, suasu effi­ quam mortuum suscitare? Quod minus est, non cax. Quid violentius? Triumphat de Deo amor. potes; et quod majus est, vis credam tibi? » Quid tamen tam non violentum? Amor est. Quæ Secundo, pervre vulpes sunt relaxationes ic- Sterni, csl ista visqureso tam violenta ad victoriam, tam gula» et disciplinre in rebus parvis, v. g. Cum victa ad violentiam? Denique semelipsum exina­ in monasterio, vel collegio dissimulatur ruptura hu/ nivit, ut scias amoris fuisse, quod plenitudo ef­ silentii, usurpatio rerum parvarum, non petita fusa est, quod altitudo adæquata est, quod sin­ venia, leves inobedientire, etc. Hæc enim n si rlr gularitas associatu est. » corrigantur, serpunt, crescunt, et inagnæ eva- pii», dunt, ut tandem omnem regulam et disciplinam SECUNDUS SENSUS evertant; quare faciendum est quod monet sa­ piens : JJ PARTIALIS, De Christo et anima sancta. Vulpes sunt suggestiones fraudulent®, quas PHmo dæmon, caro, vel mundus animæ suggerit sub specie boni, ut eam ad malum inducat : vitium tio ina* enim palliat velo virtutis, satinas enim transfidtmonh 6urat se iQ angelum lucis, II Corinth, xi, 14: quare mardi, hie illico dum oriuntur et parvula? sunt, capiendre carni*, sunt, ut earum fraus, dolus et error detegantur, ne adult® et corroborata? capi et evelli nequeant. Notat Nyssenus dremones, qui hominem len­ tant non vocari leones, ursos, tigrides, sed vuZpes, casque parvulas, quia parva» el debiles sunt eorum vires, ul ab homine generoso et con­ stante illico repelli el expugnari queant; armari ergo eos astutia vulpium : quare astu lias hasce eorum solerter esse indagandas et dissipandas. Addii S. Bernardus parvulas dici, quia sugges­ tiones eorum sunt subtiles, nec nisi iis qui acula sunt mente visibiles. Audi S. Bernardina, serm. . u viro sapienti, sua vita vinea est, sua mens, %aiï* sua conscientia. Nil quippe incultum, ml deser­ tum in se sapiens derelinquet, n Et post non­ nulla : « Et bona vinea justi, imo bona vinea jus­ tus, cui virlus vilis, cui actio palmes, cui vinum testimonium conscienti®, cui lingua torculai exprvbsiouu : Demque gloria nostra hæc est, in­ Principiis obsfa : sero medicina paratur, Cum mala per longas invaluere inoras. Vulpes UndeS. Bernardus, serm. 63, prreler vulpes, fri- Fni» gusquoque noxium esse vilibus asserit; eas enim adurit et desiccat : sic frigus, id est torpor obre- nr* pens religioso, virtutem ejus adurit et siccat; **• ex eo enim mox ait, ut in corpore solet eve­ nire febricitantibus, subit quidam animi rigor, et vigor lentescit, languor tingitur virium, hor­ ror austeritatis intenditur, limor sollicitat pau­ pertatis, contrahitur animus, subtrahitur gratia, protrahitur longitudo vitæ, sopitur ralio, spiritus exstinguitur, defervescit novilius fervor, ingra­ vescit lepor fastidiosus, refrigescit fraterna cha­ ntas, blanditur voluptas, fallit securitas, revo­ cat consuetudo. Quid plura? dissimulatur lex, abdicatur jus, fas proscribitur, derelinquitur ti­ mor Domini. Dantur postremo impudenti® ma­ nus, præsumitur ille temerarius, ille pudendus, ille turpissimus , plenus ille ignominia et confu­ sione saltus de excelso in abyssum, de pavimento in sterquilinium, de solio in cloacam, de cœlo in cœnuin, de claustro in sæculum, de paradiso in infernum. Principium el originem hujus pes­ tis, el vel qua arte vitetur, vel qua superetur vir­ tute, non csl hujus temporis demonstrare. » COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. II. SM Tortio, Tertio, parvee vulpes sunt detractores el susur­ runt prælium contra Amalee, et confregerunt il­ volprf rones,æque ac adulatores, qui vincas, id est coe­ lum et populum ejus in nomine Domini, qui oc­ p4nrtil* cidit et contrivit eos in ore gladii. » detacto- tus et societates dissociant, ac fidelium animas rei. ^li­ subvertunt. Ita S. Bernardus, serm. G3 : « Pes­ PRIMUS SENSUS ni rm- sima vulpes, ait, occultus detractor, sed non mi­ DO, 4du­ ADÆQLATCS , nus nequam adulator blandus. Cavebit capiens latorr*. De Christo et Ecclesia. ab his, dabit operam, sane quod in ipso est, Cassiodorus ct Beda censent sponsam hic pro­ capere illos qui talia agunt, sed capere benefi­ ciis atque obsequiis, monitisque salutaribus, et cari, q. d. Utinam dilectus meus mihi sit, vel orationibus pro his ad Deum. Non cessabit istius- adsit, el ego illi! utinam dilectus meus dignetur modi carbones ignis congerere super caput ma­ mihi conjungi glutino charitatis, et ego illi con­ ledici, el item super adulatoris, quousque (si fieri jungar vinculo obedienliæ, obtemperans prae­ potest) el illi invidiam , et isti simulationem de ceptis ejus! ait Cassiodorus. Verum caeteri omnes cordo tollat, faciens mandatum sponsi dicentis : censent sponsam hic non optare, sed asserere et Capite nobis vulpes parvulas, quæ demoliuntur affirmare : Dilectus meus mihi est, et ego illi sum, juxta sensum quem jam dabo. A vers. 8 vineas. > et 10 hucusque sponsa deliquium amoris passa TERTIUS SENSUS in lectulo recubans retulit verba sponsi, quibus PRINCIPALIS , sponsam ad se in agrum et vineam ad lai) ores De Christo et D. Virgine. pro salute animarum evocat, tenerumque pariter Herodes Herodes Ascalonita fuit vulpes, volens dolose erga eam testator amorem : nunc sponsa, in sua ambo, occidere Christum ; unde misit in Bethlehem Ma­ persona loquens, amorem amori rependit, sesevulpes. gos ut ipsi locum nativitatis Christi explorarent que promptam, ut sponso vocanti pareat et in eumque ad se referrent : fingebat enim se quo­ vineam ad labores exeat, ostendit, aitque : « Di­ que velle Christum adorare , ul hac catione cum lectus meus mihi, el ego illi ; » quia sicut ille caperet et necaret ; sed illusus fuit a Magis, dum « pascitur inter lilia, » sic cl ego liliorum, id est ipsi, responso cœlitus accepto in somnis ne redi­ candoris et puritatis sum studiosissima : « Dilec­ rent ad Herodem, per aliam viam regressi sunt in tus meus mihi, » subaudi totum se tradit; unde regionem suam, Matth. m, 12. Unde hujus Herodis et ego illi avide me totam tradam, imo reipsa Ascalonitæ filius Herodes Antipas, vulpini æque trado, illi uni vaco, servio, et placere satago. ac pater ingenii, a Christo vocatur vulpes : « ite, Quare quod ipse vult, hoc et ego volo; ipse vult inquit, dicite vulpi illi, » Luc. xiii, 32. Ita Ru­ ut a lectulo ad agrum, ab otio ad negotium tran­ pertos : a Nonne videtis, inquit, quod teneros seam, idipsum et ego volo : ipsius enim velle et palmites fera ista ( ferus Herodes) momordit, nolle, meum velle el nolle est. Symmachus ver­ quod infantes bestia crudelis occidit in Bethlehem tit, in genitivo, et ego ejus, q. d. Ego lota sum Judos civitate David? Capite, capite, nam vinea sponsi, sicut sponsus totus esi meus, adeoque nostra floruit, etc. Fructus ejus adhuc flos, ct ipse csl id quod ego sum, ul non tam duo, non botrus est, nondum maturuit, et idcirco quam unus idemque esse videamur. Amicus enim damnosum nimis est hujusmodi ad vincam, vel est alter ego, ct amantes unum quasi habent cor, florem ejus succidi, vel demoliri. Crescat prius unamque animam : anima enim amantis magis et de flore proveniat fructus, condatur Evange­ est ubi amat, quam ubi animat, puta magis est lium et cognoscatur do signis el virtutibus ve­ m amato , quam m ipso amante. nisse Saucium sanctorum , atque hoc erit florem Hinc civiliter sponsus et sponsa censentur una venisse in fructum, el maturuisse botrum. Tunc eademque persona, juxta illud : a Erunt duo in si fuerit succisus hujusmodi botrus, custodiatur, carne una. Sacramentum hoc magnum est, ego atque in vecte crucis portetur, ut experimento autem dico in Christo et in Ecclesia,» Ephes, v, 31 : resurrectionis ct dulcedinis ejus cognoscatur, sicut enim essentia matrimonii consistit iu mutuo qualis terra, quale sit regnum ejus, ad quod non conjugum ad conjugium consensu; sic conjunc­ perlinent vulpeculas tel®, quæ vineas demo­ tio Christi et Ecclesiæ, velut sponsi et sponsæ, liuntur. » consistit in mutuo amore, et mystici conjugii Vers. 16. Dilectus meus mihi, et ego illi, qui consensu, quod scilicet Christus non aliam amet, PASCITUR INTER LILIA. velitque habere spons un, quam Ecclesiam; ct Hebræa, qui pascit in liliis, hoc est, qui pascit Ecclesia vicissim alium non amet, nec velit ha­ oves in pascuis liliorum copia, colore et odoTo bere sponsum, quam Christum; ex quo deinde præstantibus. Chaldæus vertit : « In illo tempore sequitur mutuus convictus, ac mutua obsequia conversi sunt in pcenitenlia; tunc stetit Moyses et officia per omnem vitam ; hæc omnia signifi­ propheta, ct oravit coram Domino, et Josué mi­ cat , to dilectus meus mihi, ct ego illi, q. d. Quia nister ejus accinctus est, et egressus est de sub Christus dilexit me prior ut spon< 1 tout sorore mea Synagoga in humana natura est exor­ lura simplicissima spènsi divinitas (piasi unum lnUudlL tus, et in eo requiesco, et fio ejus habitaculum; » respicere mullos, ct quasi mullos unum. Nec ad Philonis Carpathii : Dicit Ecclesia, inquit : « Di­ multitudinem mullus erit, nec ad paucitatem ra­ lectus meus mihi, n id est ipse mihi sapientiam rus; nec ad diversitatem divisus, nec restrictus dat, el ego illi cor dabo; ille mihi de cœlis sa­ ad unum; nec anxius ad curas, nec perturbatus, 594 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. II. as seu turbulentus ad sollicitudines. Sic sane uni in­ mari. Igitur qualem te paraveris Deo, talis opor­ tentus, ut non detentus; sic pluribus, ut non tet appareat libi Deus. Cum sancto sanctus erit, et curii viro innocente innocens erit, PfaZm. xvii, 26. distentus» » Exemplum appositum est in anima rationali : Quidni œque et cum amante amans, et cum va­ hæc enim tota umnt, infoi mat et anirnal omnes cante. vacans, et cum intento intentus, ct sollici­ ct singulas corporis sui paries, ita ut tota sit in tus cum sollicito? » De hoc sponsæ ct sponsi spirituali connubio sptrfutb corporo, et tota in singulis e us partibus ; sic enim Deus totum suum amorem omnibus, et totum bt intelligam Scripturas, aut sermonem sa­ bus, pugnavit cum spiritibus nequam, quolidiepienti® quasi ebullire cx intimis, aut infuso lu­ que pugn it contra se. Non temerario, sed confi­ mine desuper revelari mysteria, aut certe expan­ denter in atria intrat sponsi : nam etsi alias adve­ di mihi (piasi quoddam largissimum cœli gre­ na illius sánele fuerit civitatis, nunc vero civis mium , et uberiores de sursum influere animo effecta est sanctorum, et sponsa Verbi; cui ex meditationum imbres : non ambigo sponsum umoris privilegio, omnia quæ sunt sponsi deben­ adesse. Verbi siquidem h® copi® sunt, cldc ple­ tur. Amor quippe verus ml privatum habet, nil nitudine ejus ista accepimus. Quod si se pariter propijum ; sua seque gratanter impertitur; ca infuderit humilis qwedam, sed pinguis influire quoque lege, eademque charilale, qua largitur aspersionis devotio, ut amor aguilre veritatis ne­ propria, utitur alienis. Ex amoris igitur mutui cessarium quoddam odium vanitatis in mc gene­ exuberantia, tanta est inter Verbum el animam ret et contemptum,ne forte aut scientia inflet, aut familiaritas, locutionis fiducia, glori® certitudo, frequentia visitationum extollat me; tunc prorsus et conditionis inconsideratio, » Tritum est illud paterne sentio agi mccum, ct Patrem adesse non comici : « Omms amans, amens. » dubito. Si autem perseveravero huic dignationi TERTIUS SENSUS dignis semper (quod in me est) affectibus et acti­ bus respondere, el gratia Dei apud mc vacua non PHLXCIPALIS, fuerit; etiam mansionem apud mc faciet, tam Pa­ De Christo et B. Virgine ter enutriens, quam Verbum ci odiens. » Qurerlt deinde, undo anima sciat sponsum totum sibi in­ Beata Virgo dicere poterat Christo : Tu solus tendere, ut dicere audeat: a Dilectus incus mihi,» mlhi es filius unico dilectus, et ego Ubi sum ma- nonoior ac respondet, id scire a ex eo quod se dirigere, ter ( imo et quasi pater) dilectissima, qui pasceel vehementer diligere sentit, etiam diligi nihilo­ ris inter lilia virginitatis ine® et Josephi inaliti minus vehementer non ambigit, ac de sua sin­ mei; ex hue enim virginali conjugio decebat te gulari intentione, sollicitudine, cura, opera, di­ nal intiain, doctoribus acumen docendi, predica tor ibus ef­ ficaciam prædicandi, divitibus impulsum ad tolerauliam, etc. Vers. 17. Donec aspiret dies.ktincunixtlr umbre. Revertere: similis esto, dilecte mi, caprex, lUNNLLUQlE CERVORUM SUPER MONTES Bl HIER. Donec aspiret dies, et inclinbntlr ( Septua­ ginta moveantur, id est amoveantur) lmbr.b (refert ad id quod prrccssil : a Ddectus iiwik miht, qui pascitur inter lilia; »> licet nonnulli ref rant ud id quod sequitur ): Itevtriere: simius Ebio,etc., «98 COMMENTARÍA in CANTICUM CANTICORUM, cap. n. —uti mox dicam. Nota rò aspiret dies: solet enim Problem, sect, xxv,quest. IV.- « Flatus, inquit, vel mane oriente luce et die suavis aspirare aura, ortu solis, vel obitu incipit. » Hinc Virgilius: quam efficit calore suo sol oriens in aurora, « Aspirant auræ in noctem. » Undo ex Hebræo quasi in auro rore : hic enim vapores frigoro verti potest, donec exspiret, id est finiatur dies : noctis collectos resolvit et commovet , ex iis­ verba enim hebroa sunt simplicia, ideoque su­ que flatus et ventos efficit; quare minus recte muntur pro omnibus compositis, nipote quibus Theodoretus exponit, q. d. a Donec aspiret dies, » Hebræi carent. F1W’ iaphuach erg< significat spi­ id est, donec ardor diei prætereat, et ros salutis ret, aspiret, perspiret, respiret, exspiret, et hoc aspiret. Jam significat grocum&aumúait apud Septuaginta, q. d. sunt et valles per humilitatem, iher, id est inter salebras et anfractus et mille P r hn- qu» humiliter doctrinam et gratiam Dei, ceu plu- alia impedimenta, quæ ad omnia officia pronum Vinm ° valles excipiunt. Sic el Ambrosius, ct festinantem retardare potuerint; ferat nihilo­ serui. 14 in Psalm, cxvin. Tres vero Anonymi apud minus hæc patienter, cl quo est animo ad hæc Theodoretum per montes convallium accipiunt perferenda plane indomito, et lenitate ad condo­ doctores qui discipulis, sicut montes vallibus, nandum plane admirabili, devoret has molestias, longe eminent ct excellunt, q. d. « Te illis simi­ transiliat hæc obstacula, ac tandem quamvis per lem presta veniens in magistras animas, quæ in­ Bether, id est confragosa atque aspera, ad se ta­ ter discipulas perturbationum fluctibus depressas men recta festinatoque perveniat. montium instar excellunt, ubi ipsarum opera Et Luysius Lcgionensis : Postulat, ait, anima fi­ propellas et fuges bestias illas pestiferas, quæ na­ delis, cum inclinantur umbre,id est inclinato jam turalem rudium animarumæqualitatem excavant, ad occasum die, et irruentibus periculorum lenin cisque sibi latebras constituunt, atque ita illis tationumque tenebris, sibi aux i lietur, nulla mora pristinam æqualitatcm redde. interposita : «Similis, inquit,esto capreæ hinnulo­ Ex adverso Theodorelus ct Nyssenus, homi/. 6, que cervorum.» Quod sine metaphora proprie ct per montes canvaRium accipiunt superbos inter litterate David dicebat Psal. lxix,2 : «Domine, ad humiles, q. d. ait Nyssenus : « Vide ut caprea, adjuvandum me festina,» et rursus, Psal. xxx, 3 : qui aspicis cogitationes hominum; dele peccati « Domine,accelera ut eruas me.» Quodque non generationem,sicut hinnulusdeletserpenlis. Curre solum causa incitandi Deum, et ut auxilium ferre quam celerrimo divinum Verbum ad montes con­ maturet efficiendi, a sponsa dicitur, sed etiam vallium : quidquid enim extollitur adversus ve­ quo nos admoneat, ut in ipso statini pravas cogi­ ritatem, est barathrum, et non mons; concavitas tationis initio, ut primum mala libido subire ani­ ct non assurgens fastigium. Si ad hæc accurreris, mum coepit, ad primos hostis aspectus, imo vero omnis vallis implebitur, et omnis mons hujus­ ad primos rumores atque suspiciones belli, ante­ modi humiliabitur.» quam ob negligenliam turbarum in nobis atque Huc accedit S. Anselmos, qui putat Ecclesiam tumultus aliquid oriatur, attollamus ad cœlum hic orare Christum, ut juvet se laborantem in oculos, ct ad Deum cor nostrum penitus con­ conversione infidelium : a Revertere, inquit, id vertamus, illud cum lacrymis iterantes : « Re­ est, condescende istis, ct aspira eos interius, vertere, dilecte mi : similis esto capreæ, hinnulo­ quia aliter labor noster erit infructuosus : Rever­ que cervorum ; » salutemque illi nostram arden­ tere, ct similis esto capreæ, etc. Natura capreæ hin­ tissime commendantes, ut acceleret atque fes­ nulique est, ut licet in summitate montium habi­ tinet liberare nos, non a malo solum, sed etiam tent, descendant tamen in colles, ut ab inferio­ a suspicione mali ab ipso petamus. Huc accedit ribus videantur. Cum enim Christus habitet in Cassiodorus qui exponit, q. d. O Christe, qui per montibus, id est in eminentibus propter virtutes, carnem, quam parvulus ut hinnulus assumpsisti, rogatur descendere ex ipsis, et per ipsos ad cog­ velut caprea ascendisti in coelorum sublimia, nos nitionem inferiorum. » tuaconsolatione ct gratia visita, illustra et lætiflea. Porro quomodo Deus animam sanciam visitet, OnonxxU SECUNDUS SENSUS docet primo S. Bernardus, s^rm. 71, idque cx expericnlia, qua in sua anima crebro hanc Dei visiPARTIALIS, tationem sensisse so asserit : « Vivum, induit, et De Christo et anima sancta. efficax csl (Verbum Dei, puta Christus), moxque Christus subinde videtur abire ab anima sanc­ ut intus venit, expergefecit dormitantem animam ta, vel ob ejus defectus et lapsus veniales, vel ut meam, movit, et mollivit, et vulneravit cor meum, ejus fidem et constantiam probet, vel ut sui desi­ quoniam durum lapidcumque cratct male sanum. derium in ea adaugeat, animamque in spiritu Coepit quoque evellere et destruere, ¿edificare promoveat ct perficiat, dum eam sine gustu, ct plantare, rigare arida, tenebrosa illuminare, sine consolatione, sine lælilia aridam et siccam clausa reserare, frigida inflammare, nec non ct relinquit in desolatione, persecutione, tenlatio- mittere prava in directa, et aspera invias planas; ne, tiislitia, obscuritate, similiveafflictione ani­ ita ut benediceret anima mea Domino, ct omnia mæ vel corporis. Quare anima hoc stimulo puncta quæ intra me sunt nomini sancio ejus. Ha igitur ardentius ad sponsum Christum suspirans, ejus intransad me aliquoties Verbum sponsus, nul­ reditum opemque inclamat : Revertere ad me, lis unquam introitum suum indiciis innotescere o dilecte mi, et instar capreæ vel hinnuli veloci- fecit, non voce, non specie, non incessu. » Et post 601 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. II. nonnulla, quæ in hanc rem interjicit, subjicit : didicerunt, cum dicitur super montes B-lher, « Ex renovatione ac reformatione spiritus mentis quod domus consurgens, sive domus vigiliarum me», id est interioris hominis mei, percipi ut­ interpretatur. » Anagogice, S. Gregorius cernet hic animam piam Ansgogf cumque speciem decoris ejus,ct ex contuitu ho­ rum omnium simul expavi multitudinem magni­ rogare Christum , ut cito veniat ad judicium, ut *** tudinis ejus. Verum quia hæc omnia, ubi absces­ in eo ipsa cum jáis gloriam; impii qui pio- affli­ serit Verbum, perinde ac si ollæ bullienti sub­ gunt, gehennam consequantur: « A nobis, inquit, traxeris ignem, quodam illico languori? torpentia dilectus tunc corporaliter abiit, quando post re­ et frigida jacere incipiunt; atque hoc mihi signum surrectionem in cœlos ascendit; tunc autem rever­ abscessionis ejus.Tristis sit necesse est anima mea, tetur, quando in fine mundi, resuscitatis omnibus donec iterum revertatur, et solito recalescat cor hominum corporibus, in judicio manifestabitur: meum intra me: idque sit reversionis indicium.» h mc manifestationem hic petunt animæ sanet». Secundo, Aponius ait sponsum discedere, cum Tunc ChrMus vere similis capre» et hinnulo cer­ sponsæ, id est animæ peccata castigat; reverti, vorum apparebit super montes Bether , quia in cum poenitentia placatus ei reconciliatur : « Pro­ eadem humanitatis forma ad judicium veniet, longado, ait, Christi in Ecclesia tunc est, quando quam ab Ecclesia, quæ per capream designatur, ad castigandam plebem tribulationem induci per­ sumpsit, quando in hoc mundo ex patrum pro­ mittit; reversio autem ejus est, dum precibus in­ genie , qu tsi hinnulus cervorum humilis natus clinatus ad misericordiam, ad vestigia pietatis fuit; tamque super omnes summos, qui quasi suæ velocius recurrit, quam prosilierat vindican­ montes excellunt in Ecclesia, quæ domus Dei est, do; similis factus cursui vel consuetudini capreæ, sublimior eminebit. » Similia habet S. Bernardus, hinnulique cervorum, quorum natura est, voce serm. 73. TERTIUS SENSUS ante se in montibus resonante post tergum emis­ sa, dum obvium sibi opinantur occurrere quidPRINCIPALIS, piain, ad locum, unde abscesserant, velociori De Christo et lì. Virgine. cursu reverti. Et hæc est causa, ut exasperate ab hostibus consuetam nolint derelinquere sedem, Rupertos censet B. Virginem hic postulare a PMlD’lt V irzo sicut et Christus, quamvis provocatus et exaspe­ Christo jam mortuo, ut resurrectionem suam ve­ B» Chrit» ratus peccatis hominum, pietatis tamen non de­ lut hinnulus acceleret, nec triduum integrum, id tui twa est 72 horas maneat in sepulcro, sed illud decur- «tesin.ereliquit consuetam sedem. » MyiHce Mystice, Justus Orgelitanus censet hic significari tet, ut post 33 horas illico resurgat: . .1. ; Invenerunt MEæ, ET IN CUBICULUM GENITRICIS Ml.E. me vigiles, qui custodiunt bURGAM, El vitatem circuirò (Arabicus, perlustrabo) ci­ : PER VICOS I I PLATEAS, QUA RAM QUEM DILI­ CnilAlt <1 - ÀUM QUEM DILIGIT ANIMA MEA VIDISTIS? GIT ANIMA MEA ! QU.ESIVI ILLUM, ET NON INVENI ."(addit Vias. 4. Paululum Arabicus, vocavi eum, et non obedivit mihi). Inve- cum pertransissem eos, inveni COMMENTALA IN CANTICUM CANTICORUM, cip. III. 603 Gaudia itaque illa, gaudia irwff ibilia silentio tran­ NERUNT ME VIGILES, QUI CUSTODIUNT (SyrUS, qui cifcuibant) civitatem : (addit Arabicus, et dixi) : siens, in hanc tamen vocem erupit : In lec­ Aum quem diligit anima mea vidistis? Syrus, an es­ tulo meo per noctes quæsivi quem diligit anima sentiam amoris, quam diligit anima mea, vidistis?). mea.» Quinto, magis apposite Luysius Legionensis ccn- Quinta» Paululum cum dertransissem eos, invenit quem di­ ligit ANIMA MBA : TENUI EUM; NEC DIMITTAM, DONEC set sponsam ex amore deliquium pascam in soinnum incidisse, ao in somnis vel semisomnem di­ INTRODUCAM ILLUM IN DOMUM MATRIS M£E, ET IN xisse adolesccntulis sociabus suis : « Vox dilecti CUDICULUM genetricis mex,— Arabicus, illius qua mei, » et cætera, quæ a cap. n, vers. 8, u«que ad me concepit. cotmiIo Difficilis est hic connexio, qua ratione scilicet finem capitis narrantur; nunc vero, inquit, soluta i mi-hæc nectantur praecedentibus ut servetur deco- somno sponsa atque experrecta, sponsum, quo­ rum dramatis. Primo, noster Sanchez : In capite cumque modo loqui sibi p< r quietem visa est, ptituiu. primo, inquit, Scriptor sacer desiderium sponsæ, una secum jacere arbitrata, ipsum quæsivisse, at­ quo in absentem sponsum ferebatur, luculenter que eo non invento e lecto exsilivisse, domoque descripsit; in secundo, sponsi in dilectam blandi­ egressa, urbis loca omnia illum quaeritando obiismenta atque officia complexus est; in tertio, jam se dicitur. In quo, non quid reipsa gestum sit, propius accedit ad nuptias; componit enim con­ commemorasse intelligendus est Salomon, sed juges in curru, quo de more cum plausu atque quid rei, de qua agitur, natura fieri postulet, ac­ Apud symphonia domum reducebantur. Apud Hebræos commodate ad ipsam rem exposuisse. Itaque quia n s enim sponsus non accedebat ad sponsam, nisi intellexit, aut decorum a se negligi, aut bonam Donàrec- Posl lraductionem ejus in domum sponsi. Sensus hujus carminis partem omitti debere, idcirco per­ dtbii ad ergo hujus versus est, q. d. Dolui abesse sponsum sonam sumpsit de medio, rurique educatam fe­ »po»*n>. a |(»cto : quia esse in eo non poterat, nisi peractis minam induxit, quo decore servato exprimeret uThicti1 nuptiarum sacris. Vel desideravi lecti socium ba­ in ea omnem amoris vim. Quare sponsa, partim iami bere, id est nuptias inire : quia ante illas non spe­ amoris, partim timoris (ne quid sponso absenti lo do- rabat fore ut secuin unquam in noctibus haberet per noctem mali accidat) stimulis excita, impe­ qiiemamabat. In hanc sententiam Bernardus,serm. rare sibi non potuit, ut, quoad luceret, domi ma­ 75, dicit sponsam, cum esset in lecto, quaesiisse neret; sed exsilivit .-tatim, neque tenebris deter­ sponsum, non quidem in lecto cubantem, sed cum rita , neque nocturnos casus metuens, neque sui absentem desideraret, de illo investigando secuin rationem ullam habens, unumque amorem ducem deliberasse. Et consonat valde huic explicationi secula, virum suum pervestigavit. Nam nuptias translatio Septuaginta qui vertunt, ¡ni xsItih, id est jam ante a sponso cum sponsa initas fuisse, ac in lectulum, q. d. Desideravi ad lectum, seu ad sponsum ad sponsam accessisse satis liquet ex pra-ced' ntibus, præsertim ex cap. i, vers. 3, ubi connubium. Hæc Sánchez. socan* Secundo, Gcnebrardus censet hic novum esse ait sponsa : « Introduxit me rex in cellaria sua; » •i01drama, vel potius novum, scilicet secundum ac­ et vers, i I : « Dum esset rex in accubitu suo, nar­ tum di.imalis : quare nullam hic quærendam esse dus mea dedit odorem suum; » et cap. n, vers. 4 : connexionem, quod alio tempore, scilicet noctu « Introduxit me rex in cellam vinariam, ordinavit gesta sint, quæ hic narrantur; cætera vero per in me charilatem, » etc. Ex adverso Aben-Ezra censet sponsam hic nar­ diem. Melius Gislerius censet novum hic quidem esse actum, novamque narrationem, sed cum rare ea quæ somnians videbat, idque probat ex prioribus connexam : sponsam enim post disces­ eo quod ipsa ait : « In lectulo meo per noctes sum sponsi narrare quid a se factum sit aliquan­ quæsivi quem diligit anima mea; n noctu enim do, cum dilectum suum a se abscessisse animad­ dormitur et somniatur ; quis enim quæral eum vertit, quo studio illum quiesierit, quomodo in­ quem scit sibi presentimi, vel absentem in lec­ tulo? ct ex eo quod, vers. 5, jubet sponsus, ne venerit ac tonuerit, ne rursum abscederet. Trriiti». Tc 'io, Joannes Carmelita conset hæc sponsæ quis eam a somno excitet; jam ergo dormiebat verba produci, ut dent causam, cur sponsus ei sponsa et somniabat, quod sane probabile est, dixerit, cap. i, vers. 10: «Surge, propera, amica præsertim ob vers. 5 jam dictum. Hoc si sequi mea ; » quia scilicet invenit eam in lectulo cuban­ placet, dicito novum hic esse sponsæ somnium, tem vel desidero; hinc ab eo illam evocat dicen­ priori partim simile, partim dissimile, quo scili­ cet somniet sponsa, se dilectum suum per vicos do : « Surge, propora. » Q .irtui Quarto, Gilbcrtus abbas, qui continuavit Ser­ et plateas anxio quæsiisse, ac tandem post longos mones S. Bernardi in Cant., hicque inchoat, sic circuitus invenisse, inventum tenuisse, nec dimi­ nectit, serm. t : a De montibus, inquit, so raptim sisse. Quæ enim quis amat et valde desiderat, de contulerat ad lectulum sponsæ, ubi illa excitata his crebro et varie somniat. Unde et amantes sibi et deficiens ubertate delectationis, obdormivit ex­ somnia fingunt, ac desideria amantium sunt «om­ hausta inter amplexus dilecti. Oblectata obdormi­ nia vigilantium. HincS. Anselmus notat non esse vit somnum dulcem, sed expergefacta non invenit mirum sponsam in lecto dormire et simul ascen­ illum hæc mulier deliciarum in manibus suis. dere, ut virgulam fumi; quia quo magis a terre- COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. ITI. ni$ abstrahitur, iisque quasi indormit, co altius ct Dei, sed Christi et Ecclcsiæ, uti docent S. Hiero­ ad cœkslia elevatur. nymus, Cassiodorus, Seda, Orígenes, Theodore­ tus et cæteri passim; hinc de Christo cl Ecclesia PRIMUS SENSUS hæc exponenda sunt. Jam, quia, ut dixi in Proamio in Cantico, ortus, progressus et perfectio Eo ADÆQÜATIS, clesiæ describitur, ortus autem sive infantia EcDe Christo et Ecclesia. clesiæ descripta sil a cap. i, vers. I, usque ad Primo, Chaldæus hæc exponit de Judæis, qui cap. n, vers. 8; inde autem usque ad cap. m, adorantes vitulum aureum perdiderunt Dei gra­ vers. 6, describatur Ecclcsiæ progressus, sive ado­ tiam et sanctitatem; sic enim ait : « Et quando lescentia; sequitur pariter hæc, quæ cap. m, vers. vidit populos Domini Israel, quod sublatæ essent I et scq. usque ad vers. 6 continentur, ad ejusdem nubes glorie ab eis, et corona sanctitatis, quæ adolescentium referenda esse, hic eam terminari. Infantia autem Ecclcsiæ fuit ab ortu Christi usdata fuit ei in Sinai, ablata esset ab eis, reman­ serunt contenebrali sicut nox , et quaesierunt co­ que ad ejus ascensum in eœlum et missionem abortl ronam sanctitatis, quæ sublata fuerat ab eis, et Spiritus Sancti, quæ continet gesta Christi a nati- Cbmu vitate usque ad mortem, resurrectionem, aseennon invenerunt illam. » Secundo, Titelmannus et alii hæcaccipiunt de sionern ct Pentecosten : inde vero incipit adoles- ua. statu veteris Synagogæ, aut generalius do statu centia et propagatio Ecclesia), quam predicando 1«^ locihumanæ nature ante Christi adventum, ac deinde fecerunt apostoli. Quare infantia Ecclcsiæ descri­ ro pl 'jit novæ Ecclesia* post ejus adventum. Nam genus bitur in Evangeliis, adolescentia autem in Actis idolev CtalU* humanum ante Christum ex lapsu Adæ miserum, apostolorum. jacensquo in lectulo infirmitatis suæ pigrum et Lectulus ergo hic sponsæ, sive Ecclcsiæ primi­ ægrum ad omne bonum, idque in nocte infideli­ tivo», fuit quies ejusdem, qua post ascensum Chri­ tatis et ignoranliæ, quærebat in lege nature a suis sti in eœlum, quievit cum B. Virgine el apostolis sophis, sophistis ct philosophis tanti mali reme­ in Sion usque ad Pentecosten et adventum Spiri­ dium, scilicet summum bonum, sive in quo sita tus Sancti, ac post eum quievit in Sion et Judæa esset felicitas hominis, modumque ad eam perve­ per plures annos, quibus solis Judæis predica­ niendi; sed nihil solidi et veri ab cis, nipote cze­ ron! apostoli (B&ronius numerat annos decem, co mentis suæ ingenio prefidentibus Laudi, eum ego vero quatuor duntaxat, uti odendi, Actor, xu, debuisset lectulum suum exire, et ad lucem tran­ 1 ); imo putabat se ibi perpetuo quieturam cum sire divino) gratice, sine qua frustra quæritur, nec suo sponso Christo ; sed ibi Christum non invenit, invenitur sponsus, qui solus animam se quærcn- quia pauci e Judæis fidem amplexi sunt, cæteri tem et diligentem beet : sic et synagoga jacuit pi­ cum scribis et pontificibus Christum et Ecclesiam gra ct infirma in lectulo legis mosaicæ, et in nocte spreverunt, imo persecuti sunt. Quocirca Eccle­ umbrarum, hoc est cærcmoniarum figuralium, sia, puta S. Petrus et apostoli edocti a Christo, et quæsivit sponsum per vicos et plateas, quando susceperunt laboriosum iter et onus evangelizanin legis littera confidens, et ad patrum Abrahæ, di per omnes geni* s, ibique Christum invenerunt Isaac, Jacob, etc., merita exemplaque attendens, in fide, religione et obedientia omnium gentium, per lustrales cœremonias, sacrificiaque anima­ ut patet ex Actis apostolorum, et ex Historia ec­ lium , et judicia illa umbratilia, se justificare, clesiastica. Concatenatio ergo Cantici, ejusque ex­ Deumque promereri contendebat. At ibi eum non positio petenda est ex successu Christi et Bcclesiœ, inveniens adiit vigiles civitates, scilicet scribas et qui in Evangeliis, Actis ct Historia ecclesiastica pharisæos, ab iisque eum perquisivi; sed nullum describitur. Sensus ergo est, q. d. Ego Ecclesia suaviter Semniet ab eis conveniens responsum tulit. Postquam ergo Conar- Christo, quæ sursum sunt sapias oportet; neque tem domus eum introducet, quia ex eadem plebo deorsum, sed sursum quttras Christum neccsse ita plurimos convertet, ul omnes mundi sarcinas est, ubi sedet in dextera Patris. » Symbolice Bernardus : « Ecclesia, inquit, S/mUuabjiciant, et in intimis cogilatiunibus soli Deo p'a. f>06 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. IH. í-ci.-n di. ¿tur civitas propter collectionem, sponsa prop- propriam voluntatem, et divinam induat, sívc a ,er dilectionem, oves propter mansuetudinem. » Deo, sive a superiore, qui Dei est vicarius et inter­ Unde concludit, hocque dat monitum pastoribus pres, ipsi indicatam, qui Deum Deiquo graliam Ecclesia: : « Propterea attendite vobis quicumque invenire cupit. opus ministerii hujus sortili estis; attendite, in­ Tertio, cum quærit eum in curiositate, curiose quam, vobis et pretioso deposito, quod vobis circumeundo et lustrando omnes hominum sec­ creditum est. Civitas est, vigilate ad custodiam tas, artes, status, studia ct exercitia : sed ibi non concordiamque. Spossa est, studete ornatui : oves invenit, quia iste circuitus facit hominem vagum, sunt, intendite pastui. Et hæc tria ad illam Do­ instabilem et erronem. Inde S. Justinus philoso-5«lì mini Irinam sciscitationem, forte non incongrue phus, Dialog, contra Trypk., narrat sc obiviuo na» inrtr.t pertinere dicentur : Petre, amas mef pasce oves omnes philosophorum scholas, puta Platonis, meas, » Joan, xxi, 17. Aristotelis, Demo riti, Epicuri, Stoicorum, etc., ot tua, qua nusquam invenisse sapientiam, sed monitum a (pire SECUNDUS SENSUS viro gravi, qui ex improviso sibi apparuit, ut le­ ht PARTIALIS, geret prophetas; eos lectitando, reperiisse quod quærebat : unde conversus ad Christum, et doc­ De Christo et anima sancta. tor et martyr gloriosus evasit. Sic hodie, qui mu­ Quite animi Primo, anima peccatrix quærit Deum, id est tant status, officia et exercitia pietatis et virtutis, r trisummum suum bonum et felicitatem in lectulo, nunc unum, nunc aliud experiendo, nihil profi­ cte Iccid est in voluptatibus carnis per noctes ignoran­ erunt, ciunt, sed vagando tempus consumunt. Nihil Creta ti® el tenebrarum peccati : lectulus enim avari enim profectui ita contrarium, ac crebra mutatio eMKîlî> est aurum ; superbi, honor; gulosi, deliciæ ; acedi, exercitiorum, uti docent Cassianus, Climachus, ignavia, juxta illud, Proverb, xxvi, 14 : a Sicut os­ Dorotheus cœterique rerum spiritualium magistium vertitur in cardine suo, ita piger in lectulo ' conir»suo. » Ili quærunt eum in nocte, qu® causatur Quarto, qui eum quierit in sua pace, otio et rü. ex objectu terr®, id est terrenarum cupiditatum, tranquillitate, cum Deus ipsum vocet ad bellum, Qalrt4' qu .*• ambiunt, qu.eque se inter ipsos et Deum in­ ad negotium, ad labores pro salute animarum terjiciunt, el obices objiciunt, ul ejus lucem hau­ obeundos, in ea Deum non invenit; quia Deus rire nequeant. Quare hi Deum non inveniunt, cuique sua luce et gratia in eo statu, ad quem tum quia in tenebris quærunt, tum quia ibi non eum vocat, non in alio : unde quos vocat ad sor­ est locus ct quies Dei : ila Cassiodorus, Philo Car­ tem Magdalen®, iis apparet in solitudine ct con­ pathius, Beda cl alii. Quare anima peccatrix, sed templatione; quos vocat ad sortem Marlhæ, iis panitens cum S. Magdalena (cujus actio hic ad apparet in actione, cuique incaquæ illi propria vivum depingitur, unde et hæc loco Epistola? le­ est et peculiaris, ad quam eum destinat. Hinc git Ecclesia in Festo S. Magdalena) cx hoc lecto Theodoretus docet Deum non inveniri in lectulo voluptatis et concupiscenliæ surgit, ac circuit vi­ prosperitatis, cmn Deus adversa nobis immittat, cos et plateas sollicite quærens Christum, quem ut iis nostram patientiam et virtutem exerceat tandem invenit in domo Simonis, id est obedien­ et adaugeat. Audi S. Ambrosium, lib. De Isaac, tiæ, recumbentem in lectulo tempore prandii, ut cap. v : « Mulli ¿unì, qui in olio quierunt Chri­ convivas ct hospites pascal divinis suis eloquiis. stum, et non inveniunt, el quierunt eum in per­ Ibi ergo a tergo Magdalena lacrymis suis lavans, secutionibus et cito inveniunt, ct ideo quasi post capillis tergens, ore osculans, manibus ungens lenldtiones, quia in periculis suorum íideliiun pedes Christi, veniam, graliam et salutem a Chri- adest. Quam modicum, inquit, cum transivi ab eis, et inveni eum ! n Anitni Sto accepit, pia qttePlenius pertractat idem S. Ambrosius, lib. 111 Simili modo anima sancta quærit Christum in rit Cbrilectulo suo: primo, cum quærit cum in sua com­ De Virginibus : « Si vis, inquit, et tu tenere Chri­ Hom. moditate; sed ibi non invenit, quia Christus non stum, quære jugiter nec poenam metuens : inter Primo. invenitur nisi in cruce, ul aiebat S. Mariions. Ita supplicia enim frequenter corporis, inter ipsas Cassiodorus : « Exsurgam, inquit, de str« to cor­ persecutorum manus Christus melius invenitur. poris el carnalis delectationis, ct circuito civita­ Quam modicum, inquit, fuit, curn transivi ab ip­ tem hujus mundi, maria ac terras peragrando : sis, donec inveni eum. Exiguo enim spatio bre­ per vicos cl plateas quæram, etc., id est, per lata vique momento cum persecutorum manus eva­ ilinera gradientes hujussæculi, el suis voluptati­ seris, nec succubueris potestatibus mundi, libi bus deditos aspiciam, si forte in illis dilecti mei Christus occurrit, nec te diu lentari patitur. » vestigia inveniam. » Quinto, Deus animæ sanet® et ferventi subinde Quinta Starnilo, cum quærit eum in propria voluntate; suam pru sentiam, ac graliam illuminantem et sed ibi non invenit, quia Christus non venit fa­ consolation- in subtrahit, ut ejus desiderium acuat cere voluntatem suam, sed Patris; unde in horto et fervorem magis accendat. Ila S. Gregorius, V instante passione oravit : a Verum tamen non mea Moral, cap. iv : « Abscondit, ait, se sponsus, cum voluntas, sed tua fiat, » Luc. xxu, 42. Exuat ergo quaeritur, ut non inventus ardentius quæralur; COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM. CAP. 111. W)7 ad correptionem, quo iEuminetur ad cognitio­ cl differtur quærens sponsa ne inveniat, ut tardi tato sua capacior reddita, multiplicius quandoque nem, cui innitatur ad virtutem, quo reformetur inveniat quod quærebal. » Nam, ut ait S. Bernar­ ad sapientiam, cui conformetur ad decorem, cui dus, senii. 84 : « Magnum bonum quærere Deum, maritetur ad fecunditatem, quo fruatnr ad ju­ ego hoc nulli in bonis animæ secundum existi­ cunditatem.» Senmdo, serm. 86, docet animam mo : primum in donis, ultimum in profectibus quærere debere Deum verecunde , caute ct se­ est. Virtutum nulli accedit, cedit nulli. Cui acce­ crete, puta in arcano lectuli et noctis. Cum enim dat, quam nulla prœcedlt? Cui cedat, quæ om­ « nocturnus sopor inducit silentium, tunc plane nium magis consummatio est? Qu® enim virtus liberior erit puriorqne oratio. » Addit S. Bernar­ adscribí possit non quærenti Deum, aut quis ter­ dus quæri Deum in lectulo infirmitatis, ut eam minus quœrendi Deum? Quærite, ait, faciem ejus sanet in noctibus, juxla illud : « Dominus opem semper, Psalm, civ, 4. Existimo, quia nec, cum ferat illi super lectum doloris ejus : univer um inventus fuerit, cessabitur a quærcndo. Non pe­ stratum ejus versasti in infirmitate ejus, » Psalm. dum passibus, sed desideriis quæritur Deus. Et uti­ XL, 4. Et in nocte ignorantis, ut eam luce sua que non extundit desiderium sanctum felix inven­ dispellat : « Et si placet sentire, inquit, lectuli tio, sed extendit. » Idem ibidem docet animam quidem nomine humanam figurari infirmitatem, non posse quærere Deum, nisi ejus gratia sit pre­ nocturnis autem tenebris ignorantiam æque hu­ venía : a quoniam Deus prior dilexit nos, » 1 Joan. manam, consequens est et congruum satis ul Dei iv, iO. cujus singulare est prj schok, id est tibia, sive pes, rendum urget ardentius. Illic enim ægrius caret qui a coxendice excurrit ad talos, indeque per dilecto, ubi poterat uberius frui. Jn lectulo, in­ metaphoram vicus, sive angiportus, qui a platea quit, meo, et per nocks. » Et pluribus interjec­ aliorsum excurrit, sicut tibia excurrit ex corpore. tis : « Bona ergo nox, quæ prudenti oblivione Unde Septuaginta vertunt, ¿v àfo^aî;, id est in foris. dissimulat omnia temporalia ad illum qui affer­ S. Ambrosius, 111 De Virg., legit inforo : a-ppi enim mis est quærendum; tempus expediens el expli­ est forum, ubi res venales palam omnibus expo­ cans occasiones; quæ mundi concupiscentiam nuntur, sive ubi fieri solet hominum conventus. abscondit, curam, cogitatum : hoc est enim mun­ Porro in urbe multa sunt fora : scilicet boarium, dum habere absconditum, vel mundo abscondi. ubi boves vendentur; olitorium, ubi olera; sua­ Sic etiam abscondi poterimus in abscondito faciei rium, ubi sues; frumentarium, ubi frumenta; vi­ tuæ, Domine.» narium, ubi vina, etc. Significat ergo sponsa se quœsisse sponsum in vineis et loris, ubi solet esse TERTIUS SENSUS hominum turba : at in turba non invenitur Spoorai PRINCIPALIS, sponsus, qui amat secretum el solitudinem, vel De Christo et B. Virgine. certe fidem et ordinem, qualis est in Ecclesia fide- ‘ Rupertus sic B. Virginem loquentem inducit : lium. AudiS. Ambrosium,lib. Ill De Virg. : «Non « Jam ex quo baptizalus est (Christus) a Joanne, est Christus circumforaneus : Christus enim pax fien cœperat in lectulo, sive iu cubiculo meo, in est, in foro lites; Christus justitia est, in foro ilio habitationis mece secreto, ul non invenirem iniquitas; Christus fides est, in foro fraus atque eum. Nam slattai ductus est in desertum a Spiritu, perfidia; Christus operator est, in loro mane COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. Ill, MO D*Diquo otium; Christus chantas est, in foro obtrectatio, captantur et occiduntur. Ab iis se quoque vexa­ fvnun Denique forum subinde est furum; Christus in tam profitetur, el ali iis se prohibitam ne quœr\‘b . Ecclesia est, in foro idola. In Ecclesia vidua jus- rendo Dominum inveniret: arcta est enim via, et rtwu tificatur, in foro circumvenitur; fugiamus ergo angusta porta, quæ ducit ad vitam, » Mat th. vu, 14. forum, fugiamus plateas. Non enim injuria tan­ Symbolice, Circuit anima civitatem, cum cogi­ tummodo est non invenire quem quæras, sed tatione circuit mundum, contemplans cœlum, etiam plerumque ubi non oportet quœsisse, vul­ terram, et omnia quæ in eis sunt, ut philosophi nus est : quœsisse in domibus virorum, qui sibi fecerunt; sed non invenerunt Deum, tum quia falso doctorum nomen assumunt, quœsisse pro­ cum Deum ex eis per umbram cognovissent, eum cacius quam verecundius. » Circuit tamen sponsa, tamen ut Deum non gloriti caverunt; lum quia lu­ quia « domi consistere eam non sinebat amoris ce fidei destituti in mullos errores inciderunt, ac flamma, » ait Theodorclus. Ad litteram, ut dixi, circumeundo in suam ignorantiam relapsi sunt, loquitur de apostolis circumeuntibus vicos et atque creaturæ potius quam Creatori servierunt, plateas Jerusalem, evangelizando, ut Judæos ad indulgendo suis voluptatibus, ambitioni et ho­ Christum converterent : verum in iis non Chris­ noribus, uti docet Apostolus, Rom. i, 23: unde in tum, sed Mosen; non spiritum, sed carnem; non circuitu contemplationis el experientiae omnium veritatem, sed umbram invenerunt. Unde Chal­ mundi bonorum, magnam se vanitatem et afflic­ dæus more suo judaizans ita vertit : a Dixerunt tionem expertum esse docet Salomon, Eccle. ir, lilii Israel ad invicem : Surgamus, et eamus, cir­ 3 et sequent. Quocirca sapienter S. Augustinus cumdemus tabernaculum fœderis, quod extendit in Psal. xxxni, vers. 5, ad illa : a Exquisivi Do­ Moses extra castra, et queeramus doctrinam a facie minum, el exaudivit me, inquit : Noli aliud a Do­ Domini, et majestatem sanctam, quæ sublata est mino extra illum quærere, sed ipsum Dominum a nobis; et circuiverunt per civitates ct plateas, quære, el exaudiet te, et adhuc te loquente dicet : et per vicos, el non invenerunt eam. » Ecce adsum. Quid est : Ecce adsum, ecce præMyuice. Mystice, per vicos et plateas Theodoretus et sens sum, quid vis? quid a me quæris? Quidquid pbb æ et Aponius accipiunt SS. Scripturas ; S. Gregorius tibi dedero, vilius est quam ego, meipsum habe, qûA? vero, Beda et Anselmus exempla sanctorum, qui me fruere, me amplectere, nondum potes totum, vel arctiorem (quam notant vici) vel laxiorem ex fide continge me, et inhaerebis mihi. Hoc Ubi (quam notant plateœ) vivendi rationem secuti Deus dicit : Cætera onera tua ego a te deponam, sunt. ut totus mihi mhrreas, cum hoc mortale tuum «ilii AnigogiAnagocice, Nyssenus accipit ordines et status « angelorum et sanctorum in coelesti Jerusalem. angelis meis, ct semper videas faciem meam, et Unde S. Bernardus, serm. 76, censet sponsam hic gaudeas; et gaudium tuum nemo auferet a te, quærere Christum in yicis et plateis ubi paulo quia inquisisti Dominum ct exaudivit te, et cx ante praedicaverat, el sanaverat infirmos; sed non omnibus tribulationibus eruit te. » invenit, quia Christus a morte resurgens a terrena Moraliter, nota hic amorem sponsæ parere in Jerusalem ascenderat ad coelestem. ca ardorem quærendi sponsum ; unde licet eum TropoloTropologice, tres Anonymi apudThcodoretum : non invenerit in lectulo, nec in vicis et plateis, nec «ice. Civitas aiunt, est anima pia quæ in seipsa quœrit apud vigiles; tandem tamen his omnibus perac­ sponsum per fora actionis, et per plateas con­ tis eum repent. Quare Richardus de S. Victore do­ templationis alternatila obambulando, et ab una cet sponsam, hoc suo sollicito circuitu, multum in aliam vicissim circumeundo : ita Anonymi. profecisse in amore et ardore quærendi : hic enim Philo vero Carpathius : « Per fora et plateas. hoc repulsam tertio passus magis accensus est, sicut est, inquit, a prœleritis vitæ meæ actionibus sur- ignis in stipula ventis adversis agitatus magis ex­ gam, a malorum consuetudine discedam, discu­ ardescit : « Frustratio enim rei amata», flagellum tiam conscientiam meam, et diligenter examina­ amoris est amanti. « UndeS. Bernardus,serm. De bo per circuitum actiones vitæ meæ; recogitabo triplici cohœrcntia vinculorum : « Læletur, inquit, annos vitæ transactio, studiose quæram in civi­ cor quærentium Dominum; si gaudetis ad labo­ tate. hoc est iu Ecclesia, in Scripturis sanctis, in res, si indefesso pede curritis viam mandatorum, sanctorum vilis el exemplis, quomodo ad Deum si quotidie ulriusque status recentior est ad pro­ recto ambulare debeam, et quomodo hucusque ficiendum ct perficiendum, quam ad incipiendum vixerim ct ambularim : per latas enim et apertas profecto quærilis faciem ejus semper. » peccatorum vias incessi, communes mores et con­ VERS. 3. INVENERUNT ME VIGILES, QUI CUSTODIUNT CI­ suetudines aliorum imitata sum : ob idque per VITATEM (quos interrogavi, dicens) : Num quem di­ fora et per plateas dicit se disquisituram secundum ligit ANIMA MEA, VIDISTIS? illud : Cogitavi vias meas : et converti pedes meos in testimonia tua, Psalm, cxvin. 59. In foris enim Hebræa, invenerunt me custodes (excubitores) qui et plateis exponuntur, venduntur, tractantur om­ circumeunt in civitate : sic el Septuaginta, Aquila et nia corporis voluptati solummodo idonea et gra­ Symmachus. S. Bernardus, serm. 79, notat vehe­ ta; quibqp animæ Christianorum miserabiliter mentiam amoris in sponsa confundere verba : vu 39 COMMEN' ARTA FN CANTICUM CANTICORUM, cap. III. «10 a 0 amor provcps, inquit, vehemeus, ilagr..ns, se/76 : « Quam boni vigiles, qui nobis dor­ Impetuose, qui prater te aliud cogitare non sinis, mientibus ipsi pervigilant, quasi rationem reddi­ fastidis cœtera, contemnis omnia prater te, te turi pro animabas nosti is! Quam boni custodes, contentus. Confundis ordines, dissimulas usum, qui vigilantes animo, atque in orationibus pernoc­ modum ignoras; totum quod opportunitatis, tantes, hostiam insidias sagaciter explorant, an­ .quod rationis, quod pudoris, quod consilii judi- ticipant consilia malign mtium , deprehendunt la­ dive videtur, triumphas in teiuetipso, et redigis queos, eludunt tendiculas, retiacula dissipant, in captivitatem. En omne quod cogitat ista, ct machinamenta frustrantur! Ili sunt fratrum ama­ quod loquitur, te sonat, te redolet, et aliud nihil : tores el populi Christiani, qui inultum orant pro ita tibi ipsius et cor vindicasti et linguam. Ait : populo et universa sancta civitate, il Mach. xv, 14. Num quem diligit anima mea, vidistis? Quasi vero Hi sunt qui mullum solliciti pro sibi commissis hi sciant quid cogitet ipsa. Quem diligit anima dominicis ovibus, cor suum (radunt ad vigilan­ tua, de ipso sciscitaris? Et non habet nomen? dum diluculo ad Dominum qui fecit illos, clin Quænam vero tu, et ille quis? » Unde subjicit: conspectu Altissimi deprecantur, Eccli. xxxix, 6. » « Amor ubique loquitur; et si quis horum, quæ Quocirca idem S. Bernardus, serm. 77, cx hoc Slwda. leguntur, cupit adipisci notitiam, amet, etc. Quo­ spons® exemplo docet fideles in dubiis debere °;, Tb 1 modo enim grace loquentem non intelligit, qui consulere suos superiores, usque obedire; alloqui grejj græcum nnn novit, nec latine loquenU m, qui la- si sine eorum consilio suæ sapiontiæ confidant, ricu¿tinus non est, et ita de cæteris :sic lingua amoris periculo lapsus so exponero :a Audiant hoc, inquit, . 6uæcuræcommissis;hiergopastorumsuoruinin- jestatem suam inter vos sicut olim. » dicio et ductu inveniunt sponsum : itaS. Gregorius, Huc pertinet explicatio Aponii, qui per vigiles d Theodorelus, Cassiodorus, Beda, Philo et S. Ansel­ accipit Isaiam ct prophetas : hi enim tam clare ‘,ro¿* mus,qui ait : « Invenerunt,» id est me quaerentem Christi incarnationem, passionem et resurrectio­ invenerunt, meam affectionem cognoverunt sancti nem prædicunt et praedicant, ut lector in iis clcx pastores, qui custodiunt Ecclesiam. Cum dixit se his facile Christum inveniat; et Philonis Carpathii prius inventam, quam invenisse, notat nobis vi­ qui per vigiles accipit justos, qui vigilanter legem juitü gilantiam et diligentiam, quam debent habere et voluntatem Dei scrutantur et exsequuntur : ho­ pastores in Ecclesia, scilicet ul cx quo movetur rum enim exempla, consilia et monita nos du­ aliquis compunctione, parati sint ut eum com­ cunt ad Christum, puta ad sanctitatem ct perfec­ moneant, el ad notitiam Dei pertrahant. Verba tionem. S.Gregorh citavi vers. i.Nunc audiS. Bernardina, Tertio, et alii per vigiles accipiunt philosophos, TfcHto. 611 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. HI, ri» sui, et præcepit Dominus Moysi prophet®, ut pntl- quos gentiles de Deo et summo bono interroga­ Hom bant; sed nil nisi incertum et vanum audiebant. faebret tabernaculum foederis, et arcam, et col­ ¡bd ioIta Justus Orgelilanus, qui Ecclesiam ita loquon- locavit majestatem suam in medio ejus. » Sensus phi. tem inducit : Disputaverunt contra me sæculi sa­ litteralis est, quem dedi vers. 1, scilicet Eccle­ pientes, idolorumque cultores, multa inaniter siam , id est S. Petrum, S. Paulum cæterosque perscrutantes, pluresque libros irritos laboribus apostolos, cum pertransissent pontifices, scribas conficientes, quibus dixi : Cur incassum super­ et principes Jerusalem, nipote fidem Christi re­ fluo conatu vexamini : « Num quoin diligit anima pellentes, ivis-e ad gentes, ibique Christum inmea, vidistis?» Quandoquidem falso nomine sa­ venisse in conversione omnium gentium, qu® pienti® gloriamini; stultam fecit Deus sapientiam audientes prædicationem evangeli!, illico illud et vestram, quia Christum invenire illic non va­ in illo Christum amplexi sunt. Tropologice, primo, anima a vigilibus, id est Tracioluistis. Quarto, alii per vigiles accipiunt hæreticos, qui (ib angelis erudita ascendi! ad Creatorem ; qui anCoirlo, l ¿telici. pervigilant ut hæreses suas spargant; ac circum­ geli Deo sunt proximi, ut si illos pertranseas, ¡1eunt urbes ct regna, ut fìdeleè seducant : hos cum lico reponas Deum, uti docet S. Ambrosius, serm. pertransit fidelis, pergitquo nd orthodoxos doc­ 7 in Psal. cxvin idem, lib. De Isaac, cap. v, docet tores, invenit Christum Ghristiquc fidem, et veram angelos nonnulla ignorare, ideoque ab fis trans­ eundum ad Deum, ut plene illuminemur : « Ani­ religionem : ita Gislerius. Quinto, Rupertos hæc attribuit B. Virgini quae­ ma, inquit, quæ Deum qiiœrit, etiam custodes piloto renti Christum vel in Jerusalem perditum inven­ transit: sunt enim mysteria, que etiam angeli tumque in templo, vel jam mortuum ct sepul concupiscunt videro. Unde et Petrus ait : Nuntiata tum : a Et ego quali mente, inquit, quærebam sunt vobis per eos qui evangelizaverunt vobis, cum, quali desiderio desiderabam eum, sciens Spiritu Sancto misso de cœlo, in quem desiderant esse a mortuis resurrecturum ! Inde non inveni angeli prospicere, I Pe.tr. i, 12. » Sic et Nyssenus illum. Invenerunt me vigiles, qui custodiunt civita­ hic, hom. 0, docet contemplanti transeundos esse tem. Qui vigiles, vel quam custodientes civitatem? angelos et creaturam universam, ut per fidem Discipuli ejus, quinad hoc erant dispositi, ul cus­ mentis aciem figat in uno summoque Deo. Secundo, anima a vigilibus, id est ab apostolis, Secnnd», todirent, imo ut ædiücarenl civitatem veram Je­ rusalem; de qua, vel ad quam ipse Dilectus per pastoribus et docloribus erudita iliisque obediens isaiam dicit, Isai. lxii, 6:Super muros tuos, Jerusa­ invenit Christum, sed ita ut illos perlranseat, id lem, constitui custodes, tota die et tota nocte in est in illis non hæreat, nec in alios spem suam re­ perpetuum non tacebunt laudare nomen Domini. figat quam in Christo: itaS. Gregorius, lib. XVIII Isti vigiles jam tunc vigilabant, quia lugentes el Moral, cap. xxvil : «Cum redemptorem suum, flentes somnum non capiebant : isti vigiles me in­ inquit, Ecclesia quœrerct, in antiquis prædicavenerunt, ct mulieres quæ tota nocte vigilantes loribus spem figere noluit, quæ dicit : Paululum venerunt ad monumentum, quæ ct emerant aro­ cum pertranrissem eos, inveni quem diligit ani­ mata, ul venientes ungerent eum, invenerunt me ma mea. Illum quippe invenire non posset, &i bonum cerlalim afferendo nuntium, quod resur­ istos transire noluisset. » 1« m S. Gregorius hoc rexisset, et quod vidissent eum. Et ego inquam : loco : « Paululum. inquit, vigiles transii el dilec­ Hum quem dilexit anima mea,vidistis? Vidimus, tum invenit anima: quia dum sanctos doctores ahi ut, vidimus Dominum. Surrcxit vere, ct appa­ puros homines fuisse cogitat, ad divinitatem men­ ruit Simoni, n tem erigit, ibique sponsum suum supra homines Patris æijualem ^ognoscit, quem luno invenisse Vans. 4. Pauli lum cum pehtransissbm eos, invbm se dicit, cum sanctis laboribus adjuta, in ejus QUEM DILIGIT AMNA MEA. divinitatis claritatem oculum fidei, tanquam spe­ Hebræa, quasi modicum ¿cum t musivi abéis, quo- culum contemplando aliquantulum figli. » Sic et adusque inveni quem diligit anima mea : sic ct Sep­ Gnssiodorus, Beda, Philo cl alii. Addit Cassiodotuaginta. S. Ambrosius per interrogationem ct ad­ rus : u Pertransire, ait, vigiles, est eorum dicta mirationem legit, quam modicum fuit, cum transii el doctrinam diligenter perscrutari. » Adjungit ab ipsis, donec inveni quem diligit anima mea! q. d. S. Anselmus : « Puuhiluin ideo dicit, quia sine Vehemens amor effecit nt omnis labor, omne iter, magno labore cognitio Dei habetur: ex quo cnim omne tempus, quod insumpsi ab interrogatione Deus percipit affectionem qucercnUs, ipse seipsum vigilium usque ad inventionem sponsi, mihi vi­ offert ct sponte ingerit. » Verum est tamen illud deretur modicum osso el exiguum ; sicul de Jacob S. Augustini in Psalm, cm, conci. 2: «Quoddiffi­ dicitur, Genes, xxix, 20 : « Servivit Jacob pro Ra­ cilius quaeritur, solet dulcius inveniri : » uti hic chel septem annis : et videbantur illi pauci dies spons® contigit ,qu® proinde subjungit: «Tenui cum, ncc dimittam. » præ amoris magnitudine. » Tertio, Justus Orgelilanus per vigiles accipiens 4^ru0, Porro Chaldæus refert hæc ad fabricam taber­ naculi mosaici : « Quasi paululum, inquit, cl mo­ philosophos sic exponit : Cum pertransissem sa- pbihx>dicum facit, et reversus est Dominus ab ira furo- pienfcs mundi, intulligens eurum sapientiam esso vU1’ 612 COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, CAF. III. stultitiam ( nam « stultam fecit Deus ejus sapien­ cunt ct transigunt; unde ibi conceptam et geni­ tiam, » I CorinM. i, 20), perveni ad Christum, tam se asserit sponsa, q. d. Mox ut inveni spon­ qui est Dei virtus et sapientia. sum unice dilectum el tanto studio quærilum, (hurt* Quarto, S. Ambrosius, lib. De Isaac et anima, apprehendi ( hoc enim est hebræum rnins achatcap. v, urget r> paululum, q. d. Paulo post tenta- tiu) eum tenui et strinxi, nec dimittam, sed in­ tioncs et tribulationes, adest Christus roborans troducam eum in cubiculum genitricis me®, ut cl consolans : « Multi, ait, in otio quæruntChris­ ibi cum quasi rem pretiosissimam concludam, ne tum et non inveniunt, et quærunt eum in perse­ amplius a me recedat, sed jugiter cum eo verser, cutionibus et cito inveniunt; et ideo quasi post ore ad os colloquar, secrete transigam, totumque tentationes, quia in periculis fidelium suorum amori ejus sacro me impendam, illoque fruar : adest. Quam modicum, inquit, cum transivi ab in cubiculo enim est thalamus nuptialis. Ita Thco­ eis! inveni eum, tenui eum, et non dimisi eum. doretus. PRIMUS SENSUS Omnis enim, qui quærit, invenit; et qui invene­ rit, adhaerere debet, ne possit amittere. » ADÆQUATUS, AlidoriAllegorico, S. Bernardus, serm. 79, docet ChrisDe Christo et Ecclesia. ce tum transisse in resurrectione, periransisse in ascensione, ac proinde sponsam per fidem ulroAd litteram significat, ut dixi vers. 1, quod Ec- Dqum bique illum sequi debere, ul inveniat eum seden­ desia gentium, ubi Christum per fidem et cui- Foa,riJ tem ad dexteram Dei : « Nunc, inquit, quoniam tum recepit, nunquam illum sit dimissura, sed jam resurgendo transierat, et adjecerat perlrans- semper in ejus fido et amore permansura, donec gog* ire utique ascendendo, merito se etiam ista non cumdem introducat in Synagogam, puta in cor transisse, sed periransisse perhibuit, quæ hunc el cubile Judæorum (hæc enim est mater Ecclequidem fide et devotione ad cœlos usque secuta siæ ehrislianorum) camque ceu sponsam Christo est. Igitur credere resurrectionem transire est, despondeat : in cubiculo enim degit sponsus cum credere etiam ascensionem pertransire. » Et pau­ sponsa. Ita S. Gregorius, Cassiodorus, Philo, Alcis interjectis : « Ergo quod sibi deerat instructa cuinus, Beda, Justus, Aponius, Anselmos, Hono­ ab illis, quia scilicet qui resurrexerat etiam as­ rius, Rupertus, S. Bernardus, et passim alii. Audi cendisset, ascendit et ipsa pariter, hoc est per- S. Bernardum, serm. 79: « Qui ingreditur thala­ transiit et invenit : quidni invenerit pertingens mum, sponsus est. Magna amoris potentia! Salva­ mente, ubi ille corpore est? » tor indignabundus exierat de domo elhæredilate Denique vis invenire Christum? quære euin in sua, et nunc ad hujus gratiam mitigatus inflec­ presepio humilitatis et paupertatis, in cruce pa­ titur ita, ut redeat non modo salvator, sed el spon­ tienti® et martyrii, in vicis et castellis pnedica- sus. Benedicta tu a Domino filia, quæ et indigna­ tionis et zeli animarum, denique in sinu B. Vir­ tionem compescis, et hærcdilatcm restituis. Be­ ginis, id est in puritate ct invocatione B. Virginis, nedicta tu matri tu®, cujus beneficio avertitur ibi eum invenies. Audi Philonem Carpathium : ira, revertitur salus, revertitur qui dicat illi : Sa­ « O quam tenet illum, et {ut ita dicam) cogit fi­ lus tua ego sum. Psalm, xxxiv, 3. Non sufficit hoc: delium anima, dum beneplacita illi ct accepta addat, et dicat : Et sponsabo te mihi in sempiter­ facit. Delectatur enim sponsus quemadmodum num : et sponsabo mihi in justitia, et judicio : et sponsa justorum vita, moribus, societate atque in misericordia, el in miserationibus. Et sponsabo consuetudine : tenelurque operibus virtutis, non te mihi in fide, Ose. n, 19. Sed memento, quia manibus armatorum, non divitum pompis, non qu® has conciliat amicitias, sponsa est. Quomodo opulentorum jactantia, non ela|prum fastu, non ergo sponsum, et hunc sponsum alteri cedit, ne gulæ,somni, luxuriæ, invidiœve morbo laboran­ dicam, cupit? Non est ita. Cupit quidem illum tium, sed operibus misericordiæ, pietatis, con­ matri filia bona, non tamen ut cedat illi, sed ut tinenti®, humilitatis, temperanti®, benevolen­ communicet. Sufficit unus duabus, nisi quod jam ti®, castitatis, et precibus rectorum; tunc in do­ non erunt du®, sed una in ipso. Ipse est enim mum matris nostræ volens libentissime introdu­ pax nostra, qui facit utramque unam, ut sit una sponsa, et sponsus unus Jesus, » etc. citur sponsus. » Potest quoque per domum matris ct cubicu­ Tenui bum; nec dimittam, donec introducam il­ lum genitricis intelligi romana Ecclesia, cui lum IN DOMUM MATRIS MBA, ET IN CUBICULUM GE­ præsidet summus Pontifex, velut successor S. Pe- romm. NITRICIS MEÆ. tri ct vicarius Christi; qu® proinde est mater Septuaginta, donec introduxi eum in domum ma­ et matrix omnium Ecclesiarum, qu® scilicet cætris metx, et Tajaw», id est in cellam; S. Ambro­ teras omnes, vel primitus ad Christi fidem con­ sius, in secretum: hebraico est Tin Sn el cheder, id vertit, vel conversas in ca lacte doctrina su®, est ui penetrale (scilicet in penitissima et intima quasi mater alit, fovet, servat, firmat ct promo­ domus) ejus qua concepit me. vet, q. d. Sponsa, id est Ecclesia gentium: Non In cubiculo ct cella servantur chara cl pretiosa dimittam Christum Christique fidem, sed eam quæque : ibi quoque amantes secreta quæquc di­ cum romano Pontifice el Ecclesia communicabo, COMMENTARIA IN CANTICUM CANTICORUM, cap. III. illiquc meam fidem subjiciam ct uniam ; imo ju­ ramento firmabo ct astringam, quo fiet ul nun­ quam a Christi fide cl cultu excidero, aut sepa­ rari queam, sicut romana Ecclesia ab ca exci­ dere nequit. S. Petro enim ejusque successoribus romanis pontificibus promisit Christus : a Ego rogavi pro te ( Petro) ut non deficiat fides tua: cl tu aliquando conversus confirma fratres tuos, » Luc. cap. xxii, 32. SyroSymbolice, per domum matris ct cubiculum f/cn,inc stum renoscentem in cubiculum nutricis intro­ Dei, ut diceret : « Dimitte me ut irascatur furor loUui* meus contraeos, et deleam eos, » Exod. xxxm, 10 : duces. » Denique S. Bernardus, serm. 83 , docet spon- et post nonnulla: «Sola quæ Deum tenere possit Omni- sum teneri charitate. Amor enim est conformités, vis amoris est, quæ non solum teneri se patitur, binrn connubii contractus, et complexus sponsi et spon- sed quod non teneatur pie conqueritur in Pro­ sæ : « Talis conformitas, ait, maritat animam pheta : Qurcsivi de cis virum, qui interponeret Verbo, cum cui videlicet similis est per naturam, sepem, el staret oppositus contra me pro terra, ne similem nihilominus ipsi se exhibet per volunta­ dissiparem eam : et non inveni,»Ezech. xxn, 30. tem, diligens sicut dilecta est. Ergo si perfecte Denique ita concludit : « In adversis foriis, sed diligit, nupsit. Ooid hac conformitele jucundius? fortior in prosperis : solus enim Christi amor est, quid optabilius charitate? qua fit ut humano ma­ qui ridentis ct irridentis fortuna? pure blanditias gisterio non contenta, per (emet, o anima, fidu­ spernit et conspuit, sapore dulciori delectatus. cialiter accedas ad Verbum, Verbo constanter cujus respectu omnis dulcedo amara est, onmu inhæreas. Verbum familiariter percunderis, con- jucunditas mœror est, omne pulphrum fœdum, sultesquodc omni re, quantum intellecto capax, omne suave moleslum, n Porro Beda et S. Am­ *■ tantum audax desiderio? Vere spiritualis, sancti- brosius, lib. De Isaac, cap.- v, hæc adaptant S. Magque connubii contractus est iste. Parum dixi con­ dalau®, Christi post resurrectionem pedes te­ j tractus : complexus est. Complexus plane, ubi nenti. Symbolice, Philo Carpathius et tres Anonymi SytWfc idem velle, ct nolle idem, unum facit spiritum de apud Theodoretiun consent mentem vocari do-œ‘ duobus. » a ûori> Et paucis Interjectis subjicit : a Amor sibi abun- mum matris, id est Dei s pienti®, qu® omnium *' dat, amor, ubi venerit, cæteros in se omnes tra­ rerum est causa ct mater: mens enim sapienti® ducit, et captivat affectus. Propterea quæ amat, capax, est quasi domicilium Verbi ob similitudi­ amat, et aliud novit nihil. Ipse qui honori meri­ nem : eadem est cubile, propter arcanos virtutum to, merito stupori et miraculo est; amari tamen ejus thesauros, quos velut imago in sc reconditos plus amat. Sponsus et sponsa sunt. Quam qum- servat: unde Philo : « Per domum matris, inquit, ris aliam inter sponsos necessitudinem vel con­ cor cœb’stis sapienti® ipsius Verbi arb b or intelnexionem, prrcter amari et amare?» Et mox: ligi, et per cubiculum genitricis hoc ipsum cor. « Exigit Deus timeri ut dominus, honorari ut pa­ Nam domum quidem prop'u illud puto dictum, ter, ut sponsus amari, etc. Ipse ( amor) meritum, quod legilur : Inhabitabo in illis ct inambulabo, ipse prrcmium est sibi. Amor præter se non requi­ inter eos, II Cor. vi, 16. Per cubiculum, vero (quo­ rit causam, non fructum. Fructus ejus, usus ejus. niam in cubiculo quæque optima collocantur et Amo, quia amo; amo ut amem. Magna res amor, pretiosa) fides,spes, charitas, justitia, fortitudo, si tamen ad suum recurrat principium, si su® ori­ temperantia, patientia, virtus; hæc quidem non gini redditus, si refusus suo fonti semper ex eo ceiporis, sed animi sunt ornamenta. » Exempla hujus sententi® sunt, David, dicens sumat, unde jugiter fluat. Solus est amor ex om­ nibus animæ molibus, s nsibus atque affect ibu , Psal. Lxxn, 28: « Mihi aut- m adhærcro Deo bonum in quo potest creatura, etsi non ex rcquo, respon­ est ; » S. Paulus, dicens Rozzi, vm, 35 : «Quis nos deré auctori, vel de simili mutuam rependere separabit a charitate Chrisli ? tribulatio? au an­ gusta? an fames?an nuditas? an periculum? an vicem. » Ex quibus omnibus demum concludit S. Ber­ persecutio? an gladius? etc. Certus sum enim nardus : « Esto quod honor regis judicium dili­ quia neque mors, neque vita,» eie. Percolare gat , sed sponsi amor, imo sponsus amor solam S. Bernardus, serm. 79 : « Glutino bonum est, ait amoris vicem requirit ct fidem. Liceat proinde Isaías, cap. xli,7. Quid hoc tenacius glutino, quod redamare dilectam, quidni ametsponsa, et sponsa nec aquis eluitur, nec veniis dissolvitur, nec scin­ amoris? Quidni ametur amor? Merito cunctis re­ ditur gladiis? Denique aquæ mult® non potue­ nuntians affectionibus aliis, soli et tota incumbit runt exstinguere charitatem. Tenui cum, nec di­ amori, qu® ipsi respondere amori habet in redhi­ mittam.» Et S. Patriarcha, Genes, xxxir, 26. : a Non bendo amore. Nam rt cum se totam effuderit in dimittam te, inqnit, nisi benedixeris mihi. Ita ista amorem, quantum est hoc ad illius fontis perenne non vult eum dimittere, et forte magis quam Pa­ profluvium? » Denique Ricbardus de S. Victoro, triarcha id non vult quia nec pro benedictione trart. De grudtbu* chorilatis, cap. i •. « Chorifas, quidem,siquidem ille benedictione pta dimi­ inquit, esi viti fidei, spei robur, et omnim i inti­ sit eum, lirce autem non sic. Nolo, inquit, bene­ ma vib et meuulta virtutum. Hæc vitam ordinai, dictionem tuam, sed te. Quid cmm mihi est in COMMENTARIA IN CANTÍCOM GAXTICOIUJM •caf. Ill CMnOSQit U POMUM, J rœloT et a te hac copula fortius, quæ una duorum tarn vefi - 4oi devolas introducit, action;*, subinde ad oliuia coni mjdationis s< re­ uti docents. Bernardus, S. Amælnius, S. Germa­ cipiant, ut virc> anin i restaurent, el novos ardo­ nus, S. Bonaventura et oœleii, qui de kiudibu- res evangelizandi concipiant. B. Virginis scripserunt. Cœterum versum hnno explicui, cap. u, vers. 4; w quare nil aliud hic addendum occurrit. WX SPONSI. Ilie finilui* secanda pars bini .sive sccuulU w , i ns. 5. Aujino vos, hua Jtuisui m, hkcaiulas acius hujus diauiatis; sequitur latius, * F1MS SECLNpÆ PARTIS CAMICI El' TOMI SETTIMI. C /lLDmmicM' — fypOgr. An tur PüNSOT «l DKODAUD.