SIXTUS CARTECHINI S. J. 7 DE VALORE NOTARUM THEOLOGICARUM ET DE CRITERIIS AD EAS DIGNOSCENDAS School of Divinity Library St. Louis, Missouri 63108. (AD USUM AUDITORUM} ALLARMINE LIBRARY St. Mary's College ST. MARYS, KANSAS ROMAE 1951 IMPRIMI POTEST Romae, die 17 ianuarii 1951. P. Emmanuel Porta S. J. Praepositus Prov. Pomanae IMPRIMATUR Ex Vicariato Urbis, die 24 ianuarii 1951 t A. Traolia Archiep. Caesarien., Vicesg. 130 C 2-4 1 1D ’54 Fr, P /, , //, I f* 4/ ROMAE - TYPIS PONTIFICIAE UNIVERSITATIS GREGORIANA E PRAEFATIO Ad lectorem. Notiones de notis theologicis et censuris ecclesiasticis, quas operibus studendo in bibliographia recensitis, prae­ sertim Franzelin, Billot, Filograssi inveneram, putavi non omnino inutile futurum pro sacrae theologiae studiosis, si ad unum corpus redigerentur et sub uno veluti aspectu ponerentur. Multae enim hodie quaestiones agitantur de fide theo­ logica, de evolutione dogmatis, de revelatis formaliter aut solum virtudliter, de dato revelato, de theologia positiva, de speculativa; at omnino incassum, nisi prius constet quid intelligatur sub voce dogmatis, traditionis, magiste­ rii ordinarii, notionis aut philosophiae dogmati applica­ bitis, formulae dogmaticae, sensus populi Christiani; et quomodo aliqua propositio vel idea possit in alia reve­ lata contineri ab caque colligendo inferri. In hoc ergo meo libello illa principia traduntur, quo­ rum quidem supina ignorantia duxit Modernistas ad re­ novanda omnia- monstra et portenta haereticorum — et modemismus non est res plane praehistorica —; consi­ deratio autem explicita in campum theologiae ingredientibus alicui adiumento esse potest, Quia, vero haec prius docebam discipulos in schola,, ne mireris, quaeso te, lector humanissime, si ordine et stylo scholastico eadem digesta esse videantur: hoc unum mihi esse propositum memineris: multa breviter perstrin­ gere, inulta tibi suggerere, quae tu deinde poteris et la­ tius evolvere et melius dicendo aut scribendo proferre. 9 Romae, in Epiphania Domini 1951. P. Sixtus Cartechini S. J. Encyclica « Humani generis » Bulla « Munificentissimus » (A. A. S., 1950) Billot, L. - De i/mmutabilitate Traditionis contra modernam haeresim Evolutionismi. 2. ed. Romae, 1907. Filograssi, G., S. J. - Theologia catholica et Assumptio B. At. F. in « Gregorianum », XXXI (1950), p. 323-360. Filograssi, G., S. J. - Traditio dvvino-apostolica et Assumptio B. M. V. in « Gregorianum », XXX (1949), p. 443-489. De Grandmai son, L., S. J. - Le dogme chrétien, sa nature, ses for­ mules, son développement. Paris, 1928. Di Bartolo, S. - Nuova esposizione di criteriologia. Roma, 1904. Dòriiolt, B. - Entwicklung des Dogmas und Fortschritt in der Théologie. 1892. Dublanchy, E. - Dogmatique ; Dogme. In Diet, de Théol. Cath., V. VIH, col. 1522-1650. Franzelin, J. B. - De divina Traditione et Scriptura, 2. ed. Ro­ mae, 1875. Gardeil, A., O. P. -Le donné révélé et la théologie. 2. éd. Ed. du Cerf, 1932. Garrigou-Lagrange, R., O. P. - Vérité et immutabilité du dogme. in « Angelicum », XXIV (1947), p. 124-139; et alibi. Haase, F. - Begriff un Aufgabe der Dogmengeschichte. 1911. Krebs, E.-Junglas, J. P. - Dogma. In Lexikon fur Th. und Kirche, Herder, v. II, col. 358-370. — 8 — Lennerz, H. • De novissimis, 4. ed. Romae, 1940. Marin-Sola - L'évolution homogène du dogme catholique. 2. éd. 2. voli. Paris, 1924. Murillo, L., S. J. - El progreso en la Revelación cristiana... Ro­ ma, 1913. Newman, H. - An essay on the development of Christian doctrine. 2. ed. London, 41878. Pinard, H. - Dogme. In D’Ales: Dictionnaire apolog. de la foi cath., t. I, col. 1121-1184. Rademacher, A. - Die innere Einheit des Glauben. Bonn, 1937. Schultes, R.M., O. P. - Introductio ad historiam dogmatum... Parisiis, 1922. Simonin, H.-D., O. P. - Note sur l'argument de la tradition et la théologie. In «Angelicum», XV (1938), p. 409-418; et alibi. Tromp, S., S. J. - De Revelatione Christiana. 5. ed. Romae 1945. Vagaggini, C. • Dogma In « Enciclopedia cattolica », v. IV, col. 1792-1804. Zapelena, T., S. .1. - Problema theologicum. In « G regaríanum, », XXIV (1943), p. 23-47; 287-326; XXV (1944), p. 38-73; 247-282. N.B. — D. = Denzinger. 21-23 ed., 1937. PARS I De singulis notis theologicis et censuris CAPUT 1. QUID SIT DOGMA FIDEI SEU DE FIDE DIVINA ET CATHOLICA. « Fide divina et catholica ea omnia credenda sunt, quae in Verbo Dei scripto vel tradito continentur, et ab Ecclesia sive solem ni iudicio sive ordinario et universali magisterio, tanquam divinitus revelata credenda propo­ nuntur » (D. 1792). Secundum hanc definitionem : 1. - Dogma est lex credendi seu aliqua doctrina auctoritative proposita ad credendum mediante aliquo iudicio. Est lex credendi: si enim respicimus etimologiam, vox dogma (a ôoxéœ) significat sive opinionem quam quis praefert, sive decretum aut lex vel edictum (sicut in Evangelio dicitur quod « exiit edictum », dogma, « a Caesare Augusto ») et ad hunc secundum sensum, seu edicti, accedit dogma prout nunc sumitur. Est doctrina: nam Deus quando aliquid proponit ad credendum est sicut magister qui docet, unde in tractatu de revelatione loquimur de auctoritate magisterial i Dei; magister autem ex notis ad ignota procedit, seu ex his quae discipulus novit, ducit eum in cognitionem eorum quae ignorabat; et hoc facit proponendo in novo ordine et in nova synthesi quae discipulus iam cognovit. Cum nihil sit in intellectu quod non prius fuerit in sensu, etiam doctrina revelata non potest a Deo nobis doceri nisi per signa sensibilia et per illas cognitiones quas naturaliter habemus. (*). Proposita per aliquod iudicium: distinguendum est enim inter obiectum materiale seu res de quibus sunt dogmata, et ipsa dogmata seu obiectum formale eorum. Res sunt multiplices: sive increata (Deus trinus), sive creata (Angeli, homo), sive corporalia, sive spiritualia, sive simplicia, sive composita; sive veritates, sive facta. Est quaestio de obiecto materiali, quae redit in tractatu de fide: etiam circa diabolum datur aliquod dogma. Dogmata vero sunt veritates seu indicia circa illas res per modum propositionis enuntiata. Sciendum esi enim quod noster intellectus nequit res cognoscere et manifestare aliis nisi per indicia, scilicet componendo vel dividendo, affirmando vel negando praedicamentum de aliquo subiecto. Talia indicia sunt datum primordiale iit nostra fide, seu ipsa constituunt datum revelatum; seu, datum reve­ latum non est Deus prout vitaliter sese nobis commu­ nicat. (•) De magistro uon est quaestio facilis; est intime conexa cum confutatione Traditionalism! : de ipsa serpserunt S. Augustinus et S. Thomas, Nam ista communicatio, licet realissima in ordine on­ tologico, quousque non perveniat ad sphaeram nostrae cognitionis, non est obiectum nostrae fidei vel theologiae; aliis verbis, primus contactus Dei cum hominibus in ordi­ ne fidei est per intellectum. Deus autem sese accommo­ dat ad nostram mentem, dum vult fieri obiectum nostrae fidei et amoris; scilicet se nobis manifestat per proposi­ tiones. Cum ergo dogmata sint obiectum intellectus et co­ gnitionis, habent valorem obiectivum, habent semper ele­ mentum seu valorem intellectualem, et ut patet ex logica minori et maiori, iam ex hoc solo capite quod dogmata sunt veritates et quod veritas est in conformitate indicii cum re, dicunt aliquid immutabile, absolutum, semper eodem modo verum. Hic valor intellectualis fundatur in ipsa Scriptura : nam in ipsa Scriptura apparet quod fides de qua loqui­ mur est actus intellectualis, et Apostoli transmittunt doc­ trinam seu depositum. Ex alia parte nulla posset esse fides, si nulla praecesserit cognitio seu notio rei propo­ sitae ad credendum. Qui enim veritatem non novit, cre­ dere vere non potest, quia scientia praecedit fidem na­ tura et ordine genetico. Unde in Scriptura saepe coniunguntur cognoscere et credere; fides dicitur cognitio veritatis, plenitudo intelligentiae, et fideles dicuntur docibiles Dei. Fides ergo non est idem ac ignorantia; neque ali­ quid potest esse validius ad cxtinguendam fidem quam ' z <_> 7 — 14 — omnia velle recipere simpliciter temere et indiseriminatim. Momentum huius quaestionis est maximum, quia si omnia fundantur in sentimentis, nihil erit stabile in fide et theologia, ut dicit error Modernistarum pro qui­ bus dogmata sunt obiectum cuiusdam sensus religiosi caeci, non vero obiectum intellectus. (D. 2022). Ipsi devenerunt ad hunc errorem quia ex philosophia kantiana retinebant intellectum nihil posse affirmare cum certitudine de rebus suprasensibilibus, ut de Deo vel de Revelatione eius; ex alia parte volebant remanere catholici, saltem de nomine, et explicare dogmata : qua­ re dicebant : dogmata non sunt obiectum intellectus, sunt ergo obiectum sensus cuiusdam. 2. - Dogma dicit semper doctrinam revelatam. Revelatio hic sumitur sensu stricto pro revelatione supernaturali, seu locutione docente et attestante Dei personalis. Aliis verbis: Revelatio est verus sermo quem Deus hominibus tenet. Elementa huius locutionis patent ex tractatu de Revelatione. Breviter recolo: requiritur quod Deus manifestet nobis suam mentem circa aliquam rem, quod facit per signa; et quod nos ani­ madvertamus quod Deus nobiscum loquatur, quod fit per miraculum. Parum refert utrum veritates revelatae sint cogno­ scibiles per rationem naturalem vel non; nam Revelatio continere potest tres species veritatum: I. - veritates ordinis naturalis scilicet quae non superant captum rationis humanae, ut existent ia Dei vel legis moralis et vitae futurae in genere. Est problema in theologia quomodo tales veritates possunt esse revelatae. II. - mysteria proprie dicta. III. - facta historica, presertim quae respiciant personam Domini. Quae facta erant cognoscibilia sensibiliter quantum ad materiale elementum eorum; erant cognoscibilia per inductionem rationis quantum ad eorum qualificationem factorum divinorum. Non autem quaelibet revelatio sufficit ad habendum dogma, sed : 3. - Dogma dicit doctrinam revelatam Revelatione publica. Nam ista Revelatio tradita est Ecclesiae ut societati publicae, unde dogma non est res privata, sed est res societatis, pertinens ad omnes, continens doctrinam re­ velatam quae Ecclesiae sit tradita seu commissa. Hoc elementum est summi momenti, quia excludit quod forma nativa Revelationis sit aliqua intuitio supematuralis'vel experentia religiosa ut dicunt Modernistae (D. 2020) et Protestantes: intuitio enim et expe­ rientia sunt res privatae, ut patet, non multorum simul. Verum est quod Revelatio generatim immediate fit alicui individuo; sed quia destinatur ad omnes, est necesse quod ipsa tradat obiectum quod valeat pro omni­ bus, seu quod exprimatur cum ea claritate, certitudine 16 — et stabilitate ut posset pro omnibus esse norma. Unde emotio religiosa personalis, experientia mystica sunt om­ nia extra nostram quaestionem; possunt haec comitari Revelationem, sed non sunt Revelatio. Ut autem cognitio quam habet propheta possit esse norma socialis, requi­ ritur, ut patet, valor constans et stabilis affirmationis intellectualis. Quod ergo immediate attingitur per Re­ velationem non est cor prophetae, sed eius intellectus capax absolutae veritatis; parum refert nobis eius fides, religio seu virtus: sufficit quod pro Deo ipse sit instru­ mentum affirmationis vel scriptionis. Et ostendo per exemplum celebre: Balaam erat ma­ lus et resistebat Deo, sed tamen Deus illum constringe­ bat ad prophetandum et eius verba sunt vera revelatio pro nobis. (Num. 23 et 31 v. 8). Doctrina vero revelata, Ecclesiae consignata est per modum Sacrae Scr. divinitus inspiratae, aut per modum Traditionis oralis. Unde non sunt dogmata revelationes privatae etsi verissimae, ut revelatio SS. Cordis, et Ecclesiae de facto eam numquam definivit, sed tantum de illius confonnitate cum Revelatione publica sibi commissa indicavit. Ita in Breviario de festo SS. Cordis. Hoc non significat quod si quis ea neget non possit peccare mortaliter, ex gravi temeritate, sed tamen non est haereticus, neque subiacet poenis ecclesiasticis. 4. - Dogma dicit doctrinam revelatam de fide et moribus. — 17 — Nam non omnia revelata sunt apta ut dogmata fiant, sed solum illa quae per se vel ratione sui nos ordinant ad Deum vel ad salutem : in quibus propo­ nendis est infallibilis Ecclesia. Ita veteres Scholastici distinguebant inter credibilia per se et credibilia per accidens. (Exempla: Act. 19, 28; Io. 2, 10). De his ergo aliis, v. g. quod illi clamabant : « Magna est Diana ephesina », quid est dogma? Supposita eorum au th enticitate et incorruptione textus, esset error in theologia dicere quod non sunt inspiratae; nam est theologice certum quod sunt inspiratae (loquor de par­ tibus minimis), non autem adhuc est dogma. Unde si quis negat parva quaedam et minoris mo­ menti non est haereticus. Dico minoris momenti, quia quod Christus coronatus sit spinis, in Ev. dicitur uno verbo, sed tamen est dogma fidei. 5. - Dogma dicit doctrinam quae ab Ecclesia est definita ut revelata et est proposita ad credendum. Haec est conditio necessaria ut aliqua doctrina sit dogma seu de fide catholica. Propositio ex parte Ec­ clesiae est indicium quo Ecclesia declarat aliquam doc­ trinam ut revelatam, et imponit praeceptum quo om­ nes fideles in conscientia tenentur ad faciendum ac­ tum fidei de illa veritate. Ita apparet illa etimologm qua dogma significat decretum. Quae declaratio potest fieri dupliciter : vel per indicium solemne, quando Pa­ pa vel Concilium generale modo speciali et expressis — 18 — verbis aliquam veritatem definit, vel magisterio ordi­ nario et universali docetur. Unde vides discrimen inter hanc notam de fide cath. et de fide definita. De fide catholica continet duas species; seu: de fide definita solemniter; vel de fide proposita in ordinario magisterio, puta in symbolis (D. 86) vel in catechismis, praedicatione, doctrina theolo­ gorum. i N.B. — quod non sufficit ad habendum dogma ut res definiatur et proponatur; quia Ecclesia potest definre quaedam quae non videntur revelata, puta facta dogmatica, ut melius videbimu'; sed requiritur quod definiatur ut veritas revelata, se licet quod proponatur dicendo vel significando quod est revelata et quidem revelata ad credendum v. g. de Immaculata (D. 1641); nam quae­ dam pos unt revelari sed non ad credendum per se, ut v. g. quod erat multum fenum in loco ubi Christus multiplicavit panes. Al bi debet saltem patere implicite quod proponatur ut revelata. (D. 1810; 1811; 1789). Alia est qua stio num aliquid possit esse simpliciter de fide divina quin sit catholica seu proposita ab Ecclesia; quod postea videbimus analyzando hanc notam: de fide divina. Cur autem ad habendum dogma requiratur propositio ex parte Ecclesiae et non sufficiat quod res clare inveniatur in Scriptura, est quaestio fact . Christus depositum Revelationis tradidit Ec­ clesiae ut illud nobis proponeret. Ecclesia de facto haec tantum habet ut dogmata et tantum eum qui ea negat habet pro haeretico. CAPUT 2 QUID SIT HAERESIS. Ex qua nota de fide catholica statini intei 1 igitur nota opposita seu quis sit haereticus (relinquo res cu­ riosas veterum Scholasticorum qui agebant etiam de propositione pagana, vel iudaica). Haeretica est propositio quae certo opponitur si­ ve contrarie sive contradictorie veritati de cuius re­ velatione sufficienter in Ecclesia proposita, certo constet. Oppositio contraria, v. g. est ista: omnes libri S. Scrip­ turae sunt inspirati : nullus liber S. Scripturae est in­ spiratus; oppositio contradictoria vero est talis: omnes libri S. Scripturae sunt inspirati: aliquis liber, ut li­ ber secundus Machabaeorum, non est inspiratus. Unde cum sit dogma fidei quod omnes libri sunt in­ spirati, est haeresis dicere sive quod nullus liber sit in­ spiratus, sive quod aliquis liber non sit inspiratus. N.B. — Illud « certo »; nam si non constet certo, res non po­ test dici definita et contraria nequit dici haeretica. Et explico per exemplum celebre in theologia. Est thesis in tractatu de gra­ tia quae dicit: peccator adultus non potest diu servare totam le­ gem sine gratia. (D. 132; 183; 192; 806). Hia thesis primo aspectu posset videri definita; sed quia posset eludi vis documen­ — 20 torum, dicendo quod documenta agunt de observatione mandato­ rum non quacumque . ed salutari, ideo si quis diceret : ego possum observare mandata etiam diu sine gratia, non posset dici haere­ ticus, quia eius oppositio ad textum definitum non est certa. N.B. — Etiam quod dicit < contrarie xel contradictorie » : nam si est falsa contradictoria, multo magis est falsa contraria, quae plus negat quam contradictoria. Exemplum de 7 Sacramentis et de libris inspiratis. Alia est quaestio utrum possit esse haeresis contra fidem ecclesiasticam; et videtur do facto dari, et multa vi­ dentur definita de fide ecclesiastica, ut postea videbimus. CAPUT 3. CRITERIA AD DISCERNENDA DOGMATA. I. - In magisterio solemni Conciliorum. Est via. magis communis ad statuenda dogmata. Quae criteria respiciunt doctrinam positivam capitulorum et doctrinam negativam canonum. Supponitur ante omnia concilium esse oecumenicum et legitimum, nam conc. particulare non est infallibile. Sed notemus rem summi momenti : dantur in histo­ ria concilia particularia quae ex secuta confirmatione Romani Pontificis acquisiverunt valorem universalem et irreformabilem. Ita factum est in conc. Constantinopolitano I (D. 85), Carthaginense contra Pelagianos (D. 101 ss.), Arausicano contra Semip. (D. 174 ss.). Unde patet valorem eorum esse eundem ac, puta, conc. Tridentini. Haec retineas pro tractatu de gratia. 1. - Multa facta humana et passiones possunt in­ fluere in concilium oecumenicum, ut in Conc. Trid. de variis disputationibus; sed ultimae conclusiones quae respiciant res fidei et morum sunt infallibiles. 2. - Ut habeatur definitio requiritur quod res ita proponatur ut gignat certitudinem. — 22 — Si enim definitio conciliaris non eo modo propona­ tur ut mentes perveniant ad certitudinem, non habetur infallibilitas : nam probabilitas in quolibet gradu non importat certitudinem. 3. - Concilia generalia debent ostendere cum re­ lativa evidentia voluntatem definiendi. Qui enim habet ius docendi, ut Ecclesia, non sem­ per de facto habet voluntatem docendi, unde requiri­ tur quod quando velit docere, id clare ostendat. 4. - Quaedam claritas saltem relativa est conditio indispensabilis magisterii infallibilis Ecclesiae. Nam om­ nis doctrina profertur ut cognoscatur; si ergo nequeat ab intellectu clare percipi, finem suum doctrina non consequitur. Ideo patet quod Ecclesia nolit exercere ma­ gisterium suum infallibile si id clare non ostendat. Nam definitio dogmatica est lex credendi, et lex, quando est dubia, nulla est. 5. - Obiectum definitionis non sunt in capitibus: a) stilus et ordo; b) neque introductiones; c) neque ideae accidentales; d) neque rationes; e) neque ex­ plicationes. De stilo, ordine et introductione (D. 792a) res est cla­ ra. Videndum est autem quaenam sint ideae accidenta­ les vel indirectae: sunt illae quae dicuntur obiter, prae­ ter institutum praecipuum, de quo erat controversia; sunt ideae quae non sunt intrinsece et essentialiter con- — 23 — nexae cum obiecto primario et immediato definitionis. (D. 1794) « ob eximiam sanctitatem » non est obiectum definitionis; unde sanctitas personarum, quando dici­ mus : credo unam sanctam Ecclesiam, non est dogma fidei. Ita de contritione (D. 898) est solum theol. certum quod justi­ ficet ante absolutionem, quia Concilium non curat id docere in recto, sed habet tantum in obliquo. Aliud exemplum : (D. 428) Concilium docet Angelo- esse incor­ poreos, sed hoc traditur exponendi gratia, non ut obiectum defi­ nitionis. Unde spirituolitas Angelorum non est dogma fidei sed tantum theologice certum. Suppos to enim quod sint duae species creatu­ rarum, corporeae et incorporeae (de qua re non ambigebatur), Concitum vult definire contra Albigenses utramque creaturam a Deo esse creatam: nam illi admittebant duplex principium, boni scil'cet et mali. De rationibus et motivis seu probationibus ratio etiam est clara, scilicet quia infallibilitas non extenditur ad ea : nam qui docet rem credendam ob auctoritatem Dei non tenetur ad danda motiva; neque homo credit ob motivum quod adducatur. Possunt autem ipsa motiva ex alia ratione definiri (D. 805). Unde id definitur quod in verbis suis ipsa definitio directe intendit, vel quod directe regitur verbo: «de­ finimus». Explicationes vero sunt opus discussionis, sunt in genere accidentales in ordine ad definitionem. Non loquor, ut patet, in hoc criterio de illis explicationibus vel consequentiis quas concilium posset assumere ut obiectum suae —- 24 — definitonia directae ut patet in exemplo allato. Non omnia ergo quae in capitibus inveniuntur sunt dogmata. 6. - Immo potest etiam in capitibus exponi doctri­ na theologorum, quin ipsa definiatur. Ita in capitibus de iustificatione ubi describit Con­ cilium modum praeparationis (D. 798-799), vel causas iustificationis, vel in capite de attritione. 7. - Signa alicuius definitionis sunt ista: vox « de­ finimus», licet non semper sit apodictica; obligatio profitendi aliquam doctrinam ut in antiquis symbolis (D. 148 in fine: 937a introductio ad Missam; 478 in fine); declaratio quod is qui aliter tenet sit alienus a fide, hae­ reticus vel separatus ab Ecclesiae unitate. (D. 1641). Quondoque vero indicium solummodo desumi potest ex circumstantiis vel ex Traditione, ex sententia theo­ logorum, ex posteriore declaratione Ecclesiae. Sumas ergo caput: a) facias analysim logicam seu quaeras quaenam sint propositiones principales, quae­ nam secundariae: b) quaeras nexum inter illas; c) ani­ madvertas subiectam materiam, utrum sit factum dog­ maticum. vel sententia philosophica, vel doctrina aut fac­ tum quod nequeat haberi nisi ex Revelatione; d) videas bene tempus concilii et hae re sim contra quam concilium institutum est; e) videas tenorem documenti, qui tenor patet in praefatione et in conclusione eiusdem documen­ ti; f) ex fine concilii et ex his omnibus habebis dogma — 25 — definitum. Noli tamen expavescere : haec omnia inveniun­ tur in lifrris theologorum! Do exemplum (D. 817): quis posset negare ibi agi de infideli; unde thesis quae dicit «non omnia opera in­ fidelium sunt peccata » videtur tantum theologice certa. Nam hunc casum Concilium non sibi proponebat, quia Lutherus non cogitabat de infideli. De signo autem « anathema sit » est difficilis quaestio, utrum ubicumque inveniatur agatur semper de dogmate, scilicet de veri­ tate fide catholica tenenda; et videtur quod non. Et do exemplat (cf. D. 954; 955; 956; 977) hic ut patet non agi­ tur de dogmate nisi indirecto; v. g. dogma indirecte esset quod Ecclesia habet iurisdictionem ad haec statuenda. Unde quis posset dicere: qui negat est anathema, quia indirecte negat iurisdictio­ nem Ecclesiae. Utique verum est, sed hoc modo omnia possunt damnari cum « anathema ». Cetorum do anathemate agam expli- c te postea: nunc sufficiat hoc problema excitasse. 8. - Textus Coïiciliorum sunt strictae interpreta­ tionis. Seu veritas quae definitur ab auctoritate docen­ te invenitur in verbis propositionis secundum minimum possibile; minimum autem cct res in subiecta materia magis evidens. Nam damnatio, ut res odiosa, restringenda est : pro­ positio vero contradictoria est minus lata inter oppositas, contraria vero est magis lata : et ista est ratio quare inter contradictorias non detur medium et una debeat esse vera alia falsa, dum inter contrarias datur medium. — 2(J — a) Si qua ergo veritas positive definiatur ut dog­ ma, certe et contradictoria et contraria sunt haereticae; sed si qua damnatur ut haeretica, contradictoria tantum est dogma. Do exemplum ex 5 propositionibus damnatis Jansenii (D. 1096); qua ex damnatione sequitur Chri­ stum. si non pro solis praedestinatis, saltem pro quibus­ dam aliis mortuum esse; verum est quod Christus pro omnibus omnino crucifixus est, sed vi damnationis, de­ finitioni subiacet tantum id quod propositioni damnatae praecise contradicit. Unde quod sit mortuus pro omni­ bus, licet verissimum, non est tamen adhuc dogma fidei. Tnfallibii itas ergo, cum exigat sacrificium mentis, Ec­ clesia imponit hoc sacrificium in minimo gradu possibili. b) Si vero damnatur aliqua propositio, eius con­ tradict oria admittenda est, non necessario eius contraria. Nam damnatio alicuius propositionis non implicat ne­ cessario affirmationem eius contrariae, quia etiam ipsa potest esse error, cum duae contrariae possint esse ae­ que falsae. 9. - Quando non clare patet utrum determinatio aliqua sit definita in aliqua propositione, tunc quod est definitum est tantum conceptus aliquis genericus, seu aliquod minimum quod sufficiat ad salvandum dogma. Scilicet illud minimum est saltem veritas ma­ gis evidens. Do exemplum in notis Ecclesiae, quid sit dogma quando dicimus: «credo unam, sanctam, cathol., apost. — 27 Ecclesiam » : quaestio iuris est dogma, non semper quaestio facti. Aliud exemplum de lumine gloriae : (I). 475). Ibi est definitum quod requiritur aliquod adiutorium intellec­ tuale; aliae determinationes: quid sit illud adiutorium, vel de speciebus impressis et expressa, nihil. Unde quan­ do aliquis theologus adversarius admittit aliquid quod sufficiat ad salvandum dogma, non potes illum reprehen­ dere. 10. - Si quando disputetur neque pateat quid sit damnatum ut haereticum et quid praecise tenendum ut de fide, et documentum tamen clare loquatur de fide vel de haeresi, tunc determinationes theologorum non sunt de fide. Quod imponitur est tantum hoc, quod aliquid ibi sit de fide vel haereticum. Do exemplum de propositionibus Baiiz (I). a 1001 ad 1080); quis potest ibi absolute determinare semper quaenam propositio sit haeretica? Theologi utique pos­ sunt cum fructu multa determinare, sed eorum determi­ nationes non sunt de fide, nisi pateat ex alio documen­ to; quod est de fide definita est tantum hoc: in illis pro­ positionibus celie sunt haereses secundum subiectam ma­ teriam et est haereticus qui eas recipit sine ulla restric­ tione. * Posset hic fieri quaestio incidentalis cur Ecclesia vel Papa non magis clare locutus sit, cur non determinaverit in specie singu­ las propositiones. — 28 — Respondeo quod supremum magisterium potest habere ratio­ nes vere sufficientes ita procedendi, vel quia non habuit tempus vel modum singula discutiendi et tamen damnatio urgebat ad vi­ tanda maiora mala: cogitemus laborem quem impenderunt in conc. Trid. et Vat. ad definienda dogmata; et Papa solus quomodo po­ tuisset tam brevi tempore singula videre? Ex alia parte in illis adiunctis talis damnatio sufficiebat ad illos errores compescendos. I Quaedam criteria nunc respiciunt magisterium Ponti­ ficis, praeter illa quae diximus de conciliis. II. - Quid sit loqui ex cathedra. 1. - Rom. Pontifex ut doceat ex cathedra debet ostendere cum relativa evidentia voluntatem definien­ di ex cathedra. Nam charisma infallibilitatis non excludit activita­ tem humanam illius qui est infallibilis; voluntas autem est elementum essentiale activitatis humanae. 2. - Pontifex Rom. ut doceat ex cath. potest adhi­ bere varias formas: v. g. bullas, en cyclicas, litteras apostólicas, brevia, concilia particularia aliqua ratione ea confirmando. Licet enim intentio definiendi aliquam doctrinam debeat esse certo manifesta, nulla tamen for­ ma determinata ad hoc requiritur, neque Pontifex te­ netur ad unam praeferendam alii. Sed possumus dicere quod per encyclicas Papa generatim non proponat de­ finitiones novas sed solummodo redeat super definitio­ nes iam propositas. Hic venit discutiendus triplex casus pulcherrimus et actualitatis. a) De celebri Indiculo (D. 129), quod non est documentum originis directae pontificiae, ut patet ex citationibus Papae In­ nocenti! (D. 130) et Zosimi (D. 134). Sed est ut syllabus quidam propositionum definitarum circa gratiam. Auctor qui recollegit talia documenta videtur esse Prosper Aqui­ tanus: sed auctoritas horum capitulorum est maxima, sive quia desumuntur ex documentis pontificiis et conciliaribus, sive quia approbatus est ab aliis Pontificibus, sive quia ab universa Ec­ clesia veneratum est. Saltem ex saec. VI ista capitula habita sunt ut documentum officiale fidei Ecclesiae. Non est Celestini Papae, sed additum est epistolae Celestini. Continet definitiones pontificias contra Pelagianos. Doctrina, potius quam de peccato originali contra Pelagianos, agit de universalitate gratiae neces­ sariae pro omnibus hominibus et pro omni actu salutari (hoc est dogma hic contentum): «neminem esse per semetipsum bonum; nemo nisi per Christum bene utitur libero arbitrio; etiam iusti indigent gratia ad perseverandum; etiam initium, bona cogitatio, bonum desiderium: exordia bonae voluntatis»; conclusio: ab ipsius gratia, hominis merita praeveniuntur. b) De qualificatione theologica sententiae condemnatoriae abusus matrimonii in encyclica «Casti Connubii»; utrum sit solemnis definitio ex cath. quod onanismus sit semper peccatum mortale. Quidam affirmabant esse dogma quia Pontifex adhibet verba satis solemnia. Certe ad solemnem definitionem requiruntur haec elementa: quod loquatur ut supremus pastor et doctor, et quod velit adhibere supremam suam auctoritatem in ple­ no gradu. Quod hic loquatur ut supremus pastor et doctor patet; inquirendum restat utrum voluerit uti sua suprema auctoritate, ferendo sententiam definitivam. Sed, admisso quod non sit dogma fidei, tamen doctrina ab eo promulgata certe est infallibiliter vera ex hoc capite: quod Papa verbis solemnibus authentice significet doctr nam ex antiquis tem­ poribus ab ordinario et universali magisterio constanter proposi­ tam ut tenendam et observandam. — 30 — c) Casus de encyclica « Pascendi » contra Modernistas (D. 2071). Non videtur esse definitio dogmatica, quia Pontifex, ut in encyclica « Casti connubii >, non videtur ostendisse volunta­ tem ferendi ex tota sua auctoritate sententiam definitivam. Sed certe repraesentant doctrinam ordinarii magisterii, cui sub gravi oboedire tenemur. Multo minus decretum < Lamentabili » et ipsum contra Moder­ nistas, habet valorem dogmatis fidei, quia hoc decretum emanat ex S. Officio. Quamvis iterum in illo decreto damnentur propositio­ nes contra dogmata definita. De iure urando contra Modernistas agam postea quando loquar de svmbolis. 3. - Romanus Pontifex quando non manifestat vo­ luntatem definiendi aliquam doctrinam, licet eam com­ memoret vel etiam illa utatur, non loquitur tamen de illa doctrina ex cathedra. Nam infallibilitas est privilegium supernaturale, cuius usus dependet etiam ab activitate illius hominis qui ea gaudet. Ita defenditur Papa Honorius: adhibuit utique illam doctrinam de una voluntate in Christo, etiam forte affirmavit indirecte vel tamquam opinionem : sed hoc non est manifestare voluntatem illam definien­ di (D. 251-2). 4. - Non omne decretum pontificium etiam au­ thenticum, vel collectio propositionum damnatarum, est locutio ex cathedra. Ita Sylllabus Pii IX (D. 1701). Quod documentum per se non est infallibile, sed recurrendum est, ad digno­ scendam auctoritatem singularum propositionum, ad 31 — fontes ex quibus hae desumuntur, ut sunt allocutiones, en cyclicae et reliquae eiusdem Pontificis. (D. 1700). 5. - Non est infallibile documentum Pontificis ubi non constet quod loquatur ad universam Ecclesiam. Nam inf allibii itas data est Pontifici ut conservet uni­ tatem Ecclesiae in fide Christiana. Certitudo fidei indi­ cibus a Deo constitutis non propter ecclesias privatas promissa est, quae singulae errare possunt, sed propter Ecclesiam universalem, quae utique errare nequit. Un­ de quando aliquis episcopus vel dioecesis interrogat Pa­ pam vel S. Officium et responsum non dirigitur ad to­ tam Ecclesiam, sed ad illum episcopum, non videtur in­ fallibile, nisi Pontifex ostendat voluntatem definiendi. Patet autem quod, licet Papa non reducat ad actum suam infallibilitatem, semper tamen habet ius docendi, etiam in illis rebus vel casibus in quibus non sit infalli­ bilis. Et si habet ius docendi, omnes tenentur ad oboe­ diendum etiam in his in quibus non est infallibilis: sed de hae oboedientia postea. Ut ergo habeatur locutio ex cathedra requiruntur 4: a) quod Papa loquatur ad universam Ecclesiam; b) quod adhibeat totam suam auctoritatem; c) quod rem definitive dirimere velit; d) quod agat de rebus fidei et morum. Unde quod definitio sit solemnis non ex eo habetur quod quae­ dam solemnitas exterior adhibeatur, sed quia ipsum in­ dicium speciale et ipsa sententia expressa in re tam gra­ vi, ex sua natura solemnitatem induit. CAPUT 4. QUID SIT ORDINARIUM MAGISTERIUM ET QUO­ MODO DOGMATA EX EO PROBARI POSSINT, SEU DE FIDE DIVINA ET CATHOLICA EX MAGISTE­ RO ORDINARIO. Quod existât magisterium ordinarium infallibile et quod ex eo possit esse aliquod dogma patet ex Conc. Vat. (D. 1792), et ex Bulla «Munificentissi­ mus » : « Itaque ex ordinarii Ecclesiae Magisterii universali consensu certum ac firmum sumitur argumentum, quo comprobatur corpoream Beatae Mariae Virginis in Cae­ lum Assumptionem — quam quidem, quoad caelestem ipsam « glorificationem » virginalis corporis almae Dei Matris, nulla humanae mentis facultas naturalibus suis viribus cognoscere poterat — veritatem esse a Deo reve­ latam, ideoque ab omnibus Ecclesiae filiis firmiter fideliterque credendam >. Tribus modis exercetur: — 33 — I. - Magisterium ordinarium per doctrinam expressam. Magisterium ordinarium exercetur primo per doc­ trinam expressam, quae communicatur extra definitio­ nes formales, a Pontifice vel ab episcopis per totum orbem. 1. - Etiam ibi ad habendum dogma debet patere quod res certo proponatur ut revelata. Sic in omnibus cathechismis proponitur Limbus puerorum, sed numquam pro­ ponitur ut res revelata : unde non est dogma. Ad quam doctrinam communicandam participant auctores praesertim probati ab Ecclesia, ut sunt Patres, Doctores Ecclesiae, theologi, quorum ipsa Ecclesia pro­ bat doctrinam tacite vel expresse, ut Alexander Alensis, Duns Scotus, Suarez, Lugo et omnes theologi qui cum approbatione Ecclesiae docent. 2. - Licet magisterium ordinarium Pontificis possit de iurc sufficere ut veritas quae proponitur sit de fide cath., tamen secundum consuetudinem, Ecclesia pluries indicavit necesse esse ut interveniret cum definitione so lemni. * 3. - Quae docentur infallibilter a magisterio .ordi­ nario de rebus fidei et morum tanquam revolata, possunt et debent dici de fide divina calli, tenenda, licet de fac* to multi non dicant. Do multa exempla notanda valde : 3 — 34 — a) in encycl. c Diuturnum » origo divina potestatis civlis, a Papa doc tur ut evidenter attestata a Scriptura et monumentis antiquitatis Christianae (D. 1856). b) in ENCYCL. «Arcanum» Leoni XIII de matrimonio, do­ cetur div na in titutio huius sacramenti, indissolubilitas eius et ius exclusivum et integrale Ecclesiae in matrimonio Christianorum (D. 1853). c) in encycl. <' Providentissimus Deus » haec duo puncta sunt de fide cath.: notio catholica inspirationis, et absent'a omnis erroris in textu fid liter conservato. Unde quod illi libri gaudeant in omnibus auctoritate infallibili (D. 1952) est de fide cath. licet non solemniter definitum. d) in encycl. «Immortale Dei» docetur summa independa ntia Ecclesia quae habet ex istitutione divina plenam et absolutam auctoritatem in su s rebus (D. 1866-67). e) auctoritas dogmatica symboli Atiianasiani (D. 39) quae provenit illi symbolo ex eo quod approbatum est a magisterio or­ dinario Pontificum qui illud in breviar o recitandum proponunt. f) item docentur a magisterio ordinario: veritates dogmaticae quae continentur in professionibu'. fidei a S. Sede propositis, ut in symbolo Papae Hormisdae (D. 171), in Professione Pii IV (D. 994) in jurejurando contra modernitas (D. 2145): illae propositiones quae certo probantur hic doceri ut revelatae, sunt de fide cath. Si quaedam non sunt revelata sunt tamen certissima, et etiam in his Papa est infall bilis, et illa negare esset peccatum mortale (puta quod Deus demonstretur. In symbolo Apostolorum et Constantinop. ut patet sunt omnia de fide cath., etiam minimae partes. g) veritates dogmaticae et morales contentae in liturgus approbatis pro Ecclesia universal., praesertim veritates quae re­ spiciunt sacramenta, sacrificium Missae, quae erant de fide cath. etiam antequam definirentur a Cone. Trid. Ii) veritates dogmaticae et morales quae cont nentur in ap­ probatione ordinum religiosorum facta a Pontifice pro tota Ec­ clesia, praesertim excellentia consiliorum evangelicorum et utilitas — 35 supernaturalis mediorum perfectionis quae continentur in regulis. Si quis ergo sperneret concilia evangelica esset haereticus. 4. - Sunt quaedam documenta pontificia quae non est facile distinguere an sint ex magisterio ordinario vel solemni (sed talis distinctio est quaestio minoris momenti) : a) Tomus Leonis ad Flavianum episcopum Costantpl., ubi exponitur cum summa auctoritate fides de Incarnatione: quae epi­ stola a Cone. Chalcedonense habita est ut indicium doctrinale de­ finitivum et obligatoria pro omnibus (D. 143). b) Epist. dogmatica S. Agathonis, de duabus voluntatibus in Cliristo: est indicium definitivum et irreformabile seu dogma fi­ dei, quia Pontifex declarat esse extra fidem qui aliter sententiat (D. 288). c) Bulla «Unam Sanctam»: dogma habetur in fine ubi declarat submissionem neces-ariam omnium hominum Romano Pon­ tifici (D. 469); non in omnibus aliis locis eiusdem habetur dogma fidei. ' d) Constitutio « Benedictus Deus » Benedicti XII, relate ad visionem beatificam, quam animae plene purificatae habent im­ mediate post mortem (cf. D. 530 et 531): haec veritas est dogma fidei. e) Constitutio « Cum occasione » Innocenti! X damnans 5 propositiones Jansenii, omnes ut haereticas (D. 1092). Multa alia sunt in quibus propositiones damnantur in globo : unde nota difficilius ex ipsis desumitur cum absoluta certitudine. Ita sunt : a) Cone. Constantiense (D. 581); b) Constitutio Innoeentii XI damnans Michaelem de Molinos (D. 1221 ss.); c) Constitutio Innocen- 36 tii XII damnans propositiones Fénelonis (1). 1327); d) Constitutio Clementis XI damnans errores Quesnelii (D. 1351). II. - Magisterium ordinarium per doctrinam implicitam. 1. - Magisterium ordinarium exercetur secundo etiam per doctrinam implicitam quae continetur in praxi seu vita Ecclesiae. Doctrina divina communicata Ecclesiae ab ore Dei potest transmitti per Traditionem oralem, scriptam, vel practican,. Qui modi non sese excludunt : immo tran­ smissio per praxim supponit semper saltem aliquam aliam doctrinam explicitam transmissam scripto vel praedica­ tione; quia vita moralis, ascetica, liturgica fidelium in tantum habet valorem Traditionis in quantum fundatur in aliqua doctrina; et ita quaecumque praxis Christiana quae pertinet ad Traditionem est coniuncta cum aliqua doctrina, quae doctrina potest consistere in hoc quod talis praxis sit necessaria ad salutem, vel quod sit tradita Re­ velatione. Illa veritas praesupponitur a praxi atque ideo possum dicere quod continetur in ea vel ut causa vel ut conditio actionis. Etiam Christus potuit aliquid docere per actionem suam, nihil dicendo : v. g. erga matrem suam : ubi res ipsae et opera quibus ipse matrem honoravit clamabant, verba non erant necessaria. Praxis autem potius quam in vita et actione fidelium — 37 — est principaliter in actione Ecclesiae hierarchicae quae talem praxim dirigit. 2. - Licet liturgia non creet fidei dogmata, ut putant Modernistae, tamen, quia exprimit fidem Ecclesiae, li­ turgia probat multa dogmata atque ideo veritates theol. certas. Liturgia non creat dogmata, quia fides revelata et dogmata nobis imponuntur ab extrínseco, i. e. a Deo, neque creantur a nobis. Exprimit tamen dogmata, quia, in modo quo Deum laudat vel orat, Ecclesia exprimit quid et qualiter et iuxta quos conceptus Deum publice coli velit. Et quamvis non repugnet Ecclesiam aliquando tolerare in rebus minoris momenti aliquam locutionem quam indicat minus rectam, nequit tamen permittere ut nomine suo in liturgia dicantur contraria iis quae ipsa sentit aut credit. Ita ex liturgia possunt probari haec dogmata et quae inde consequuntur : a) dogma Trinitatis ; sumas praefationem Missae Trinitatis et totum officium quod videtur esse thesis theologica. b) divinitas Verbi contra Arianos et Socinianos: ex multipl-i cibus officiis et festis. c) divinitas Spiritus Sancti contra Macedonianos. d) de humanitate Christìg in omnibus festis incipiendo a Na­ tivitate usque ad Ascensionem. e) virginitas B. Mariae ante partum, in partu et post partum (cf. officium Nativitatis). f) primatus B. Petri, etiam iurisdictionis. et primatus Roma­ ni Pontificis. — 38 — g) quod simplices presbyteri sun.t inferiores episcopis, ut patet ex textibus pontificalis romani. h) per liturgiam confutatur haeresis pelagiana et scmipelag. Pdagiani dicunt quod gratia non requiritur vel quod requiritur solum ad facilius posse, Semipelag. quod non requiritur ad inifam fidei et ad perseverandum: (cf. oremus). i) dogma peccati originalis. l) dogma de Eucharistia: sufficit officium S. Thomae pro fe­ sto Corporis Christi. Dogma de praesentia reali in adoratione ho­ stiae. m) dogma de Purgatorio. n) dogma de cultu et invocatione Sanctorum. o) dogma de necessitate et integritate confessionis sacramen­ * tal' implicite contin tur in praxi poenitentiali Ecclesiae antiquae. p) dogma Assumption's in festo Assumptionis, iam deftntum. 3. - Quoad vitam juridicam Ecclesiae: concilia ge­ neralia vel Papa non possunt statuere leges quae pec­ catum includant. Nam Christus dedit Ecclesiae potestatem iurisdictionis ut homines adducat ad vitam aeternam; et si Ecclesia in suis legibus includeret pece, mortale, obligaret homines ad perdendam vitam aeternam. Neque ex alia parte Deus potest dispensare a lege naturali. Quare Ecclesia non po­ test definire aliquid esse vitium quod honestum est, aut contra, esse honestum quod est vitium; nequit probare aliquid quod sit contra Evangelium vel rationem. 4. - In CIC nihil potest esse quod sit aliquomodo op­ positum regulis fidei vel sanctitati evangelicae. 5 - In CIC sunt quaedam dogmata, quatenus Ecclesia- — 39 — docet quasdam practicas et speculativas veritates, tam­ quam contentas in deposito Revelationis; vel quatenus ex­ plicat illas et proponit modo obligatorio; sunt quaedam quae possumus dicere facta dogmatica quatenus Ecclesia determinat in specie quaedam quae in lege divina vel naturali tradita sunt solum in genere, v. g. praeceptum sese communicandi. Ecclesia in Codice infert etiam con­ clusiones magis vel minus necessarias ex veritatibus quae sunt divinitus revelatae, illasque iubet. Quae omnia di­ scerni possunt secundum subiectam materiam. Quare ubi­ cumque Codex proponit doctrinam aliquam fidei et mo­ rum tamquam fundamentum praescriptionum suarum, haec doctrina habenda est ut docta infallibiliter per ma­ gisterium ordinarium. III. - Magisterium ordinarium per tacitam probationem. Ordinarium magisterium exercetur denique etiam modo tacito, per tacit,am probationem quam Ecclesia dat doctrinae Patrum, Doctorum et theologorum. Nam ipsa relinquit ut talis doctrina diffundatur per totam Ecclesiam. Sed haec tacita approbatio non sufficit ut patet ad habendum dogma. Conclusio : vidimus ergo quid significet haec nota de fide divina et catholica, i. e. dogma fidei seu veritatem a Deo revelatam et propositam ab Ecclesia. Quae proposi­ tio potest fieri dupliciter: solemniter et ordinario magi- — 40 — storio: si fit solemniter generatili! dicitur de fide definita; si fit per ordinarium magisterium absolute posset dici dogma fidei seu de fide divina et catholica. Advertas quod si quidam auctores, quando dicunt de fide sine ad­ dito, intendunt dogma fidei: utrum sit definitum solem­ niter vel non, patebit ex natura documenti. CAPUT 5. DE FIDE ECCLESIASTICA. 1. - Nunc quaestio est ista: utrum illa dictio «ana­ thema sit » supponat semper quod in canone agatur de dogmate fidei. Videtur dari casus in quo aliquis canon conciliaris definiat aliquam veritatem non revelatam, ut factum dogmaticum et propositionem theologice certam. Atten­ das quod non dico : definiat ut dogma fidei, sed simpli­ citer definire. Aliis verbis : non omnis definitio est dogma fidei. Ita Cone. Constantiense definivit legitimitatem ieiunii eucharistici et communionis sub una specie, dicendo simpliciter quod est erroneum hoc negare (D. 626). 2. - Pontifices, etiam ex cathedra possunt damnare propositiones non necessario ut haereticas, sed vel ut falsas vel ut scandalosas. Ita in bulla «Auctorem fidei» (D. 1501 ss.). Simi­ liter Pontifices aliquando definiverunt aliqua puncta doc­ trinae ut tenenda, sed non ut tenenda de fide divina et catholica : ita Leo X. de indulgentiis (D. 740a) et Clemens XI de silentio obsequioso (D. 1350). Vides ergo quod ali­ quando neque vox definire sufficit ad dicendum agi de dogmate fidei. Est casus praesertim de actibus ex cathedra, ubi ali­ qua collectio propositionum damnatur simul in blocco. Tunc quaelibet propositio est notata una vel pluribus ex illis qualificationibus inflictis, sed non necessario ex om­ nibus. Et inter illas qualificationes multae sunt minus se­ verae quam damnatio haereseos. Ita damnatio Marsilii Pa­ tavini et Joannis Janduni (cf. D. 497-500); damnatio Ekardi saltem pro proposit. ex 16 ad 26 (516 ss.); damna­ tio Lutheri a Leone X (D. 741-781); Baii a Pio V (D. 1001-1080); Molinos ab Innocentio XI (D. 1351, 1451); et Syllabi Pii IX (D. 1701-1780). Ex his vides quod locutio ex cathedra non semper dicit dogmata. Item Pontifices aliquando obligant Eccle­ siam ad admittendas quasdam veritates facti, ut facta dogmatica, v. g. quod 5 propositiones Jansenii sunt dam­ natae in sensu obiectivo auctoris (D. 1098) vel nullitas or­ dinationum anglicanarum atque ideo quod presbyteri an­ glicani non habent characterem sacerdotalem (D. 1966) Idem dicas de omnibus bullis canonizationum. 3. - Etiam in his definiendis Papa et concilia sunt infallibilia, sed adhuc non est dogma fidei quod illi in his sint infallibiles. Et praecise ut abstraheret ab hac quaestione, Cone. Vat. definiendo inf allibii it atem Pontificis ex cath., loqui­ tur de veritatibus tenendis (cf. D. 1839) et non adhibet verba de veritatibus credendis fide divina. Quod in his sit infall, est minimum, quia si est infallibilis, saltem in his debet esse infallibilis. — 43 -— Nunc ergo fit ista quaestio : si quis negat hos canones, estne haereticus? Quidam dicunt quod est reductive hae­ reticus, quatenus indirecte negat infallibilitatem Eccle­ siae. Sed potest responderi quod infallibilitas Ecclesiae in his non est dogma fidei. Unde melius videtur dicen­ dum hoc : 4. - Potest dari aliquid de fide definitum, non neces­ sario de fide divina et catholica, sed, ut videtur, dicen­ dum de fide ecclesiastica. Unde istae veritates credendae sunt non necessario cum fide divina sed de fide ecclesiastica. 5. - A pari videtur posse dari aliqua propositio haere­ tica, non iam sensu stricto prout haeresis est contra fidem div., sed sensu magis lato quatenus haeresis est contra fidem ecclesiasticam. Et probo: 6. - « Anathema sit » non est aliud ac formula ex­ communicationis, (cf. CIC 2257). Causae vero excommunicationis in decursu temporum possent esse multiplices; ita aliquando dicebatur « ana­ thema sit » mulieri quae assumebat vestem virilem, vel clerico qui capillum non tondebat. Etiam in conciliis oecum « anathema » aliquando dicebatur directe de per­ sonis vel de scriptis, non necessario contra errores vel haereses qua tales (cf. D. 223, et praesertim anathema celebre de tribus capitulis). — 44 — 7. - Etiam in conciliis modernis, ut in Trid. « ana­ thema » est formula excommunicationis, et non neces­ sario videtur semper supponere haeresim sensu stricto. Et ostendo per exemplum : D. 976, hic non agitur de implicite revelato: nam ut veritas possit definiri ut de fide catholica, necesse est quod contineatur implicite in alia explicite revelata, sed per continentiam (implicitam aut virtualem) de iure, non solum de facto, ut inferius clarius explicabitur. Aliis verbis oportet ut per analysim deductivam pos­ sit haec veritas ostendi inclusa in explicite revelata. Nunc recogita millies illa verba « quodeumque solveris super terram », nunquam invenies exercitium dirimendi matri­ monium per solemnem professionem religiosam. Et ratio est quia hic intrat factum novum contingens, quod est liber interventus Ecclesiae. Item repetas de om­ nibus decisionibus iuris canonici. Itaque hic videtur defi­ nita solum aliqua veritas de fide ecclesiastica. Potes di­ cere quod etiam iste est canon dogmaticus, quatenus de­ finit factum dogmaticum, et quatenus revera cum ipso intellectu obligamur ad adhaesionem praestandam huic de­ cisioni iuris ecclesiastici: est ergo realiter aliqua veritas, sed veritas alicuius facti quod connectitur cum dogmate, atque ideo veritas suo modo dogmatica. Sed non videtur dicendus canon dogmaticus, si sumas dogmaticum quatenus supponat definitionem de fide di­ vina et catholica. Neque potes dicere : est dogmaticus qua­ tenus ille qui eum negat reducitur ad negandam verita­ tem revelatam, quae est Ecclesiae competere iurisdictio- — 45 — nem ecclesiasticam; si hoc dicis, oblitus es quod in canone solum contradictoria propositio est stricte definita, non autem sunt definitae illae veritates quae ipsi canoni sunt ut fundamentum. Utique qui negaret hunc canonem, sese certe exponeret ad haeresim : utrum esset haereticus sen­ su stricto, disputari posset (sed certe esset excommun icatus). Item de impedimento dirimente quod constituitur per or­ dinem sacrum et votum solemne castitatis (D. 979). Factum obligationis sese communicandi tempore paschali (D. 891) vel confitendi peccata saltem semel in anno (D. 918). vel existentia subdiaconatus et ordinum minorum (D. 962) qui ordines omnes videntur esse institutionis ecclesia ticae, qui er­ go ordines sunt sacramentalia quaedam potius quam sacramenta. Si tu dicas quod Ecclesia no obligat ad admittendos hos canones de fide cathol ca cum illlo anathemate, deberes dicere quod hi ordi­ nes sunt revelati ab ipso Christo vel Sp. Sancto, atque ideo sunt iuris divini. Melius ergo: dicendum est quod anathema potest ha­ bere c-t aliam significationem. Vulgata est authentica, prout in Eecl. catholica legi con­ suevit (D. 784): est factum quod certe non est revelatum, et quod ideo nequit esse obiectum haereseos strictae dictae, (n. b. tria diversa in illo canone, non confundenda: inspiration' m ca nonicitatem, authent am Vulgatae). Canonioitas est proprietas 1:libri inspirati, quae ei competit quatenus Ecclesia officialiter reco­ gnovit eum ut originis d vinae, mediante decisione publica et olemni, vel mediante praxi aut usu eiusdem libri dogmatico vel 1 turgico; et eum reponit in collectione authent ca librorum inspi­ ratorum, quae collectio dicitur canon. Inspiratio vero est proprietas quae libro competit quatenus est originis divinae; et continet inspiratio tr a elementa: illustratio­ nem in mente scriptoris, motionem in eius voluntatem, assistent am in scribendo ne erret. — 46 — Authentia Vulgatae est auctoritas quae Vulgatae competit qua­ tenus in Cone. Trid. recognita est ut verus et genuinus fons Re­ velationis, nullum continens errorem in rebus fidei et morum, et iuridice ut adh benda in publicis lectionibus et praedicationibus. Unde vides quod authentia hic sumitur alio sensu ac quando dici­ tur liber authenticus et intelligitur liber vere scriptus ab illo auc­ tore cui attribuitur, ut Evangelium Lucae a S. Luca. ( 8. - Ergo videtur quod Ecclesia definiverit quasdam veritates obiective novas (si comparamus ad veritates Revelationis). Sunt illae veritates quae obtinentur ab aliqua verita­ te revelata, adiungendo aliam veritatem facti non reve­ latam. Ita Cone. Constantiense definivit ut theologice cer­ tam liceitatem communionis sub una specie. Propositio qua talis non est revelata, quia supponit aliquam verita­ tem facti, Revelationi extraneam, ut est hic liber inter­ ventus Ecclesiae quae determinat usum liturgicum. Est tamen theologice certum quia fundatur super hanc veri- w tatem revelatam : Christus est integer sub utraque spe­ cie (D. 626) vel super hanc : Ecclesia habet plenam po­ testatem etiam in sacramenta, salva tamen eorum sub­ stantia. (D. 931). 9. - Ecclesia pluries definivit cum anathemate legitimitatem vel aptitudinem aliquarum expressionum dogmaticarum ad exprimendam veritatem. Theologi communiter admittunt quod in aliqua defi­ nitione de fide catholica, sensus utique verborum est de fide, verba autem non sint de fide. Nam verba plus minus — 47 — arbitrarie electa, non sunt unice apta ad exprimendum dogma : possent inveniri alia aeque apta, immo magis apta. Et de facto aliquando quaedam expressiones conci­ liorum et Pontificis non fuerunt aptae: ita (D. 219) vox « theoria » ad characterizandam distinctionem duarum naturarum in Christo; vel Papae Agathon is (D. 288) « sola contemplatione discernimus » : adhuc minus apta fuit illa: «una natura Dei Verbi incarnata» (D. 258). Ergo licet verba possint mutari, tamen Cone. Trid. debuit sancire quasdam dictiones dogmaticas ut : a) terminus transsub st antiationis (D. 884): factum huius convenientiae certo non est veritas revelata; ergo potes dicere quod est factum dogmaticum vel proposi­ tio theologice certa, credenda non de fide divina et cathol., sed dicamus de fide ecclesiastica. &) D. 912 « non recte appellari ». c) D. 953 certe redact io canonis Missae non est veri­ tas revelata. ! 10. - Ecclesia definivit legitimitatem alicuius usus liturgici, vel decreti disciplinaris iuris ecclesiastici. a) Ita (D. 856) licet isti ritus sint laudabiles, tamen non sunt inst tuti a Christo atque ideo non sunt revelati. b) (I). 872): chrismati# multo probabilius est originis eccle­ siasticae, neque potest dici certo revelata ; unde Cone, non potuit obligare ad illam credendam ut de fide cathol. c) l)c Huchar. (D. 888; 889; 892; 953; 954; 956) clarum est quod isti usus sint puncta contingentia disciplinae liturgicae, vel mos ecclesiasticus (D. 881); haec asserta certe non sunt for­ maliter revelata. •ALLARMINE LIBRARY St. Mary’s Collega ST. MAFUb. KANSAS ■ — 48 — d) De Paenit. (D. 918) est verus typus propo-itionig theol. c.rtae. Casum utilem ad consideranda offert nobis canon (D. 916). Quod confessio sacramentaba sit inris divini patet; quod confessio secreta sit iuris divini diei non potest; et tamen in eodem canone definiuntur. Modus sese confitendi secreto non est revelatus, sed neque est pura inventio humana, quia magis est conformis ad naturam humanam. Certe per illam oppositionem voluit Cone, evitare definitionem quod ille modus sit revelatus. e) De extrema unctione (D. 928). /) De ordine (D. 965); et tamen illa unctio est certe institu­ tionis ecclesiasticae. g) De matrim. (D. 979; 9S1). In materia disciplinari vel litur­ gica quod Ecclesia sit infallib lis adhuc non est dogma fidei, sed e t conclusio theologica; /i) (i). 935) quod aliquod decretum iuris mere ecclesiastici sit rationabile non est obiectum fidei catholicae. Sed casus pulcherrimae discussionis est in D. 977. Cone, ita voluit exprimere suam sententiam ne damnaret tanquam haereticos Graecos qui contrariam praxim se­ quebantur, ne eos offenderet et magis alienaret ab unitate cum Ecclesia Romana. Unde Concilium noluit definire indissolubilitatcm matrimonii ut veritatem revelatam. Et infallibilitas Ecclesiae in hoc casu utique est definita, sed non videtur definita ut dogma fidei : nam si esset dogma fidei divinae, ipse casus esset obiectum fidei; si Christus dicit : ego revelo quod Ecclesia in hoc casu est infallibilis, ipse videtur revelare illum casum; et ita Grae­ ci essent haeretici, quod Concilium certe noluit affirmare. 11. - Conclusio: dicere « anathema sit » non est om- — 49 — nino idem ac dicere stride haereticum ut patet in dam­ natione Jansenii, ubi fit distinctio inter anathema et hae­ reticum (D. 1092). Unde vides quod isti termini tam gra­ ves : credere, definire, haeresis, non sumuntur semper sensu stricte divino; ipsum Concilium insinuavit has di­ stinctiones (D. 910) ubi dicit : « profitetur et docet, creden­ da et tenenda ». Et patet quod aliqua sunt stricte creden­ da, alia simpliciter tenenda, sive eorum quae sunt in ca­ pitibus, sive quae sunt in canonibus. Aliud patet : capita alicuius concilii, etiam in affirmationibus directis, aliquan­ do non exponunt veritates de fide catholica, sed solum doctrinam theologorum ad modum decreti de Armenis (D. 695). Aliquando etiam possunt esse simplices constatationes historicae. 12. - Licet Cone, definiverit propositiones theologice certas vel facta dogmatica, eorum tamen naturam non mutavit adiungendo «anathema»: quare hae proposi­ tiones non sunt in se revelatae, neque eas potuit Ecclesia ut revelatas definire. Quis posset dicere : Christus eo ipso quod revelavit Ecclesiam esse infallibilem, revelavit omnes propositio­ nes quas Ecclesia in decursu sacculorum definitura esset; sicut si dico in universale: omnes homines nascuntur in peccato originali, hoc affirmo de omnibus qui nascituri sunt. Respondeo : non est revelatum vel saltem adhuc non cognoscimus ut revelatum quod Ecclesia sit infalli­ bilis in definiendis facto dogmatico et propositione theo­ logice certa. — 50 — 13. - Illis factis dogmaticis et propositionibus ita de­ finitis videtur esse assentiendum de fide ecclesiastica, et haeresis contraria posset dici haeresis contra fidem eccle­ siasticam. 14. - Illa fides ecclesiastica est vera oboedientia inte­ rior, i. e. per submissionem intellectus et voluntatis, et esset peccatum semper grave, saltem vitii temeritatis, nolle assensum illis definitionibus praestare. Sed assensus praestandus est definitionibus prout sunt formulât ac: unde si definitio dicit: tu debes admittere quod Ecclesia in hoc ritu non errat, teneris ad hoc ad­ mittendum neque teneris ad admittendum quod ritus sub omnibus aspectibus sit melior quam alius possibilis. 15. - Ex hac discussione vides quod non est facile sta­ tuere notam alicuius assertionis, et quare ipsi auctores tam parum conveniant in assignandis notis. 16. - Ceterum scire bene notam theseos est summi mo­ menti, quia nota est vel ut synthesis seu recollectio in uno verbo sive theseos sive argumentorum. Nota est idem ac exponere quid sentiat Ecclesia de aliqua thesi quae discu­ tienda proponatur. Si enim thesis sit dogma, maximum argumentum ha­ bebis ex documento Ecclesiae: si sit theol. certa, debes be­ ne respicere dogma coniunctum; si sit solum probabilior, patet quod erit thesis propria alicuius systematis : v. g. praedestinatio est post praevisa merita. CAPUT 6. DE FIDE DIVINA SIMPLICITER, VEL UTRUM NOR­ MA FIDEI PROXIMA IN QUIBUSDAM POSSIT ESSE S. SCRIPTURA (*). 1. - Dum pro fide divina et cathol. est necessaria propositio veritatis ex parte Ecclesiae, nulla propo­ sitio datur ex parte Ecclesiae pro fide simpliciter di­ vina, neque titulo obiecti formalis partialis, neque titulo praeviae conditionis requisitae. Et probo variis argumentis posse dari aliquid sim­ pliciter de fide divina : multi sunt ehristiani in bona fi­ de apud Protestantes, qui, dum versantur extra veram Ecclesiam, non agnoscunt valorem infallibilem nostri magisterii, et tamen, admittentes summam auctoritatem Christi et Scripturae, possunt et debent facere verum actum fidei et possunt salvari. Si ergo quis dicat quod fides sit impossibilis sine pro­ positione ex parte magisterii, nemo extra Ecclesiam pos­ set habere veram fidem, quod repugnat. Amplius: etiam extra Ecclesiam cathol. sacramenta possunt valide ad­ ministrari, atque ideo etiam fructuose accipi, si fideles * Cf. articulos P. Zapelena in bibliographia recensitos, ex quifere tota desumitur haec doctrina. aptis conditionibus ad ipsa accedant bona fide. Sed fructuosa susceptio sacramentorum in adultis necessario requirit fidem. Ergo etiam extra Ecclesiam potest dari vera fides divina. 2. - Historica Evangeliorum et totius Scripturae auctoritate semel probata et admissa, possunt dari mul­ ta quae absolute constent etiam sine ulla propositione ex parte Ecclesiae. Fides enim divina consistit in hoc quod assensus in­ tellectualis in divinam Revelationem detur propter sum­ mam Dei loquentis auctoritatem. Ad quem assensum utique requiritur certitudo prae­ via facti revelationis; sed non requiritur certitudo metaphysica et absoluta, verum sufficit moralis, immo res­ pectiva, iuxta saniorem sententiam theologorum. Jam vero haec certitudo de facto non raro acquiritur ex directo examine fontium sine ulla interpretatione ex parte Ecclesiae: et etiam potest acquiri certitudo de ali­ qua veritate revelata. Et do exemplum : «) de messianitate et divinitate Christi: Jesus aperte affir­ mavit suam dignitatem Mess ae cum Samaritana, cum Petro, coram Caipha; et fecit miracula et protul't vaticinia ad hoc confirman­ dum: Deus autem nequit miracula facere ad confirmandum testi­ monium fais prophetae. Ergo etiam mere historice rem conside­ rado, sine ullo magisterio, certo constat quod dignitas Messiae sit revelata. Omnino idem repetas de divinitate Christi. b) factum resurrectionis Domini, de quo formulae eccle- sia-t icae et dogmaticae certe non sunt clariores quam verba Evangelii: nam hoc factum est tam evidens ex vaticiniis, ex apparitio­ nibus coram incredulis Apostolis, ex miraculis, ex praedicatione Apostolorum et ex conversione mundi, ut propositio ex parte Ec­ clesiae nullam addat maiorem claritatem vel certitudinem. Unde etiam sine propositione Ecclesiae potuisset et debuisset credi fid? divina. Quod est mirum: factum magis difficile est magis evidens. 3. - Immo, est quaedam veritas de qua prima fi­ des divina non potest esse ex propositione magisterii: est veritas institutionis ipsius magisterii authentici et infallibilis. Ita proceditur in « De Ecclesia ». Dico primam fidem : quia postquam via historico-critica ostensum sit magisterium a Christo institutum, et character catholico-romanus ipsius magisterii, patet quod possum credere Ecclesiae definienti propriam infallibilitatem; sed antequam illud magisterium proba­ tum sit, non possum recurrere ad magisterium infallibi­ le ad probandum quod. Christus revelavit magisterium infallibile; aliis verbis: si nescio factum Revelationis, non possum credere Ecclesiae quando definit; si scio fa­ ctum Revelationis, quod Ecclesia sit ita instituta, possum hoc credere etiam antequam hoc sit ab Ecclesia defini­ tum. Nec potes recurrere ad viam empiricam dicendo: Ec­ clesia Romana asserit se esse veram Ecclesiam, infalli­ bilem et unicam viam salutis : et Deus approbat hoc te­ stimonium Ecclesiae Romanae efficiendo quod Ecclesia Romana sit miraculum permanens ob suam originem. diffusionem, stabilitatem, unitatem, sanctitatem, foecunditatem mirabilem; ergo testimonium Ecclesiae Roma­ nae est verum. Utique valet hoc ratiocinium, sed tota eius vis nititur non in testimonio Ecclesiae Romanae, sed in miraculis quae Deus fecit in ea. Aliis verbis : quod illud testimonium Ecclesiae Romanae sit verum et approba­ tum a Deo, patet non ex ipso solo testimonio, sed ex mi­ raculis. 4. - Licet custodia atque explicatio depositi fidei sit concredita Ecclesiae, cuius propositio est regula pro­ xima fidei in his quae proponuntur, nihil impedit quod theologus possit adire directe ipsas fontes Revelationis, scilicet Scripturam et Traditionem, et quod ibi reperiat signa certa quod aliqua veritas sit revelata; quam ergo credere debet fide divina, quia scit evidenter esse reve­ latam. Hoc ergo est signum ad cognoscendam hanc no­ tam de fide divina: quando res inveniatur evidenter in Scriptura et Traditione ut res revelata, neque ta­ men adhuc proponatur explicite ab Ecclesia. 5. - Inveniuntur multa in Scriptura, quorum licet proponatur ab Ecclesia in genere factum inspirationis, non habetur tamen explicita propositio ex parte eius­ dem Ecclesiae: quae, ubi sunt clara, patet quod de­ beant credi fide divina. 6 - Licet circa multa sit propositio Ecclesiae, theo­ logus non indiget hac propositione, ubi sunt nimis clara. — 55 — ad fidem divinam concipiendam. Ita de divinitate Chri­ sti, f 7. - Fides divina, ut patet, essentialiter non differt a fide divina et catholica, sed solum, ut ita dicam, extrinsece. quatenus scilicet una proponitur a Deo, alia a. Deo et al) Ecclesia : quae tamen Ecclesia nihil facit nisi nobis transmittere testimonium Dei. 8. - Ad eliciendum actum fidei divinae non est necesse considerare divinas Scripturas ut inspiratas, ad quod, saltem pro Scriptura qua universa, requiritur pro­ positio ex parte Ecclesiae. Nam factum divinae Revelatio­ nis potest demonstrari ex Scripturis historice conside­ ratis, ut fit in theologia fundamentali. Imo ipsa inspi­ ratio, saltem pro antiquo Testamento, potest demonstra­ ri sine ulla propositione ecclesiastica. 9. - Immo, fides simpliciter divina potest esse tam firma et absoluta quam fides divina et catholica. Ita fi­ deles in V. T. habebant fidem divinam eandem ac nos nec tamen habebant magisterium infallibile. Quod si di­ cis quod habebant prophetas, patet quod si ipsi ex pro­ phetis poterant cognoscere factum Revelationis et cre­ dere, inulto magis nos possumus cum solis prophetis et cum Christo credere sine propositione Ecclesiae. 10 - Ceterum dantur in Scriptura quaedam ita evi­ dentia ut fere ab omnibus admittantur, et quaedam ita — 56 — difficilia ut requirant propositionem ex parte Ecclesiae. Hoc dictum sit praesertim de N. T., quia de V. T., et­ iam de meris factis historicis, interpretatio non est fa­ cilis. 11. - Do exempla aliquarum veritatum quae viden­ tur esse de fide solum divina : quod Jésus Christus in­ de ab initio vitae publicae testatus sit se esse Messiam a prophetis praedictum: quod Christus meruerit sibi animae impassibilitatem, corporis gloriam et nominis exaltationem; quod fides sit firmissima; quod motivum spei sit Deus auxilians. Et omnes illae veritates, quae cum vera certitudine probantur ex S. Scriptura, licet adhuc non proponantur explicite ab Ecclesia. Quae ve­ ritates non sunt paucae, nisi nolimus esse ut morosi rationalistae. CAPUT 7. QUID REQUIRATUR UT EX SCRIPTURA COGNO­ SCATUR ALIQUID ESSE DE FIDE. 1. - Canon librorum sacrorum potest determina­ ri solum ab Ecclesia. Nam Ecclesiae concreditum est totum depositum Revelationis. % 2. - Si quis liber reiectus sit ab omnibus ecclesiis, non potest intrare in Cononem. Ceterum Ecclesia Ro­ mana, quia infallibilis, non potest reicere aliquem li­ brum qui sit inspiratus. 3. - Ut stabiliatur quinam sit textus originalis, re­ currendum est ad sanam et catholicam criticam. 4. - Authentia Vulgatae importat quod ipsa quoad substantiam et in genere correspondet textibus origina­ libus in rebus fidei et morum et in omnibus partibus sub­ stantialibus. 5 - Potest dari aliqua Vulgata melior quam nostra in rebus accessoriis. 6. - Vulgata, non ex eo quod declarata est authen­ tica, praeferenda est textui originali. Nam illa authen- — 58 — tía non est declarata in comparatione cum textibus haebraico et graeco, quasi ipsa sit melior, sed in comparatio­ ne cum aliis versionibus latinis. Unde illi textus man­ serunt cum tota auctoritate quam habent in se. 7. - Vulgata potest habere et de facto habet errores in rebus accessoriis (non in rebus fidei et morum). 8. - Vulgata potest continere textus non authenti­ cos. Nam Concilium noluit extendere decretum authentiae ad singulas propositiones nostrae Vulgatae. 9. - Concedere licet, sine laesione decreti tridenti­ ni, quod in Vulgata possit deesse aliquis textus dogma­ ticus qui fuerit in textu primitivo. 10. - Est de fide catholica quod tota Scriptura sit inspirata; est saltem theologice certum quod sit in­ spirata etiam in minimis partibus. 11. - Est dogma fidei quod inspiratio excludat om­ nem errorem in libro inspirato, Encyclica « Humani Generis » docente : « plura etiam a nonnullis proponuntur vel menti­ bus instillantur in detrimentum divinae auctoritatis Sa­ crae Scripturae. Etenim sensum definitionis Concilii Va­ ticani de Deo Sacrae Scripturae auctore audacter qui­ dam pervertunt; atque sententiam, iam pluries repro­ batam. renovant, secundum quam Sacrarum Litterarum — 59 — immunitas errorum ad ea solummodo, quae de Deo ac de rebus moralibus et religiosis traduntur, pertineat ». 12. - Inspiratio sese contemperat ad usum compo­ nendi apud populos orientales, ad adiuncta temporis et hominis qui recipit inspirationem. 13. - Inspiratio non excludit ista dubia: utrum auctor inspiratus usus sit fontibus; quando liber scrip­ tus sit; non excludit dubia circa auctores singulorum librorum, nisi in ipso libro evidenter pateat; dubia de transpositionibus; et utrum liber sit historia sensu stric­ to vel narratio idealizaba, Ita non esset haereticus si quis sustineret quod liber Tobiae, Judith, Ester, Jonae. ubi est narratio de Iona in ventre piscis, Canticum can­ ticorum, quaedam libri Daniel is, ut regis reducti ad vi­ tam animalis, non sit vera historia, sed historia idealizata (D. 1980). Ex hoc tamen non sequitur quod haec sustineri possint. 14. - Multiplex distinguitur sensus S. Scripturae. Distinguendum est ante omnia inter significationem et sensum alicuius vocis. Dum enim una vox potest ha­ bere plures significationes, ul patet ex lexicis, sensus e contra quem vox hic et nunc habet in contextu oratio­ nis est iste et non alius; accedit ad suppositionem dc qua in logica. Ita: «Pater» loquendo de Deo potest sumi personaliter et es­ sentialiter, et si sumitur essentialiter, dicitur ex diversis rafonibus: ex creatione, ex adoptione, ex haereditate, — 00 — Quia vero conceptus mentis manifestari potest aut verbis seu per signa conventionalia, aut rebus (utique I et ipsis manifestatis per verba ubi agatur non de facto praesenti), prima magna distinctio sensus Scripturae est : litteralis (historicus), est ille qui eruitur ex verbis {lit­ tera) auctoris; et typicus, quando res vel facta expres­ sa per verba ex divina ordinatione sunt figurae aliarum rerum. Sensus litteralis sua vier potest exprimi vel verbis propriis in quibus tamen, licet sint propria, non est semper facile videre sensum: vel verbis translatis, .tropicis, ■metaphoricis ut per synec­ dochen, metonimiam, metaphoram; aut locutionibus figuratis ut enpha i, (hyperbole): si hi tacuerint, lapides clamabunt; redicentia; aut etiam transla * one totius orationis vel integri sermonis, ut in para­ bola, allegoria, symbolis ut esset manum lavare ad significandam innocentiam vel illae actiones symbolicae quae occurrunt in pro­ phetis. 15. - Regulae ad interpretandam Scripturam sunt istae psaesertim: d) interpretanda est secundum sensum quem te­ net Ecclesia. b) nemo potest se ponere in contradictione cum interpretatione unanimi Patrum, ubi agatur de rebus fidei et morum. c) omnes sese debent conformare ad analogiam fi­ dei, i. e. ad illam solidarietatem quae conncctit omnia dogmata inter se. Unde si interpretando Scripturam de­ venies ad aliquid quod est contra aliquod dogma, etiam de quo non sit sermo in illo loco Scripturae, certe in- terpretatio est falsa. Ceterum idem valet de rebus phi­ losophicis. d) omnis textus est interpretandus in contextu Scripturae universae incipiendo a primo versiculo Ge­ nesis usque ad ultimum Apocalypseos. Principium aureum quod tibi dabit elavem ad mul­ tas difficultates solvendas. e) vituperandi sunt secundum Encyclicam « Huma­ ni Generis » illi qui « ... perperam loquuntur de sensu humano Sacrorum Librorum sub quo sensus eorum di­ vinus lateat, quem solum infallibilem declarant ». /) neque minus reprehendendi sunt secundum eamdem Encyclicam qui dicunt quod : «... sensus lit­ teralis Sacrae Scripturae eiusque expositio a tot tanti­ sque exegetis, vigilante Ecclesia, elaborata, ex commen­ ticiis eorum placitis, novae cedere debent exegesi, quam symbolicam ac spiritualem appellant; et qua Sacra Bi­ blia Veteris Testamenti, quae hodie in Ecclesia tamquam fons clausus lateant, tandem aliquando omnibus aperi­ antur. Hac ratione asseverant difficultates omnes eva­ nescere, quibus ii tantummodo praepediantur, qui sen­ sui litterali Scripturarum adhaereant ». g) in specie vero circa libros historicos « ... deplo­ randa est quaedam nimis liberior libros historicos Vete­ ris Testamenti interpretandi ratio, cuius fautores Epi­ stulam haud ita multo ante a Pontificio Consilio de re biblica Archiepiscopo Parisiensi datam ad suam defen­ dendam causam immerito referunt (die 16 ianuarii 1948: A. A. S. vol. XL, pp. 45-48). Haec enim Epistola aperte — 62 — monet undecim priora capita Geneseos, quamvis eum hi­ storicae compositionis rationibus proprie non conveniant, quibus eximii rerum gestarum scriptores graeci et la­ tini, vel nostrae aetatis periti usi fuerint, nihilominus quodam vero sensu, exegetis amplius investigando ac de­ terminando, ad genus historiae pertinere; eademque ca­ pita, oratione simplici ac figurata mentique populi pa­ rum exculti accommodata, tum praecipuas veritates re­ ferre, quibus aeterna nostra procuranda salus innititur, tum etiam popularem descriptionem originis generis hu­ mani populique electi. Si quid autem hagiographi an­ tiqui ex narrationibus popularibus hauserint (quod qui­ dem concedi potest), numquam obliviscendum est eos ita egisse divinae inspirationis afflatu adiutos, quo in seli­ gendis ac diiudicandis documentis illis ab omni errore immunes praemuniebantur ». 16 - Est unanimis consensus Patrum etiam quan­ do multi affirmant aliquam interpretationem et alii non contradicunt. 17. - Extra res fidei et morum tanta est auctoritas Patrum in interpretanda Scriptura quanta est vis eo­ rum argumentorum. Nam in his Patres sunt sicut ce­ teri auctores, quos potes crisi subiicere. V. g. in quaestione utrum ludas in ultima Coena exierit ante institutionem Eucharistiae vel postea, multi Patres putaverunt quod etiam ludas receperit Euch. et argumentum eorum erat quod S. Lu­ cas postquam narravit institutionem Eucli. ponit in ore Christi illa verba: • Veruntamen ecce manus tradentis me mecum est in - 63 mensa ». Sed argumentum non probat quia S. Lucas non semper narrat secundum ordinem chronologicum. 18. - Ecclesia in liturgia et etiam alibi utitur Scrip­ tura sensu etiam accommodatitio. Quare ex hoc sensu nihil potest probari cum certitudine. 19. - Quae sint res in quibus Ecclesia sit infallibi­ lis, ad ipsam Ecclesiam pertinet definire. 20. - Etiam in rebus fidei et morum non contradicit Ecclesiae qui novo sensu ita textum interpretatur ut ille sensus non excludat sensum Ecclesiae. Nihil vetat quod illa verba : « Hoc est corpus meum » sumantur etiam sen­ su mystico; vel illa voce « petra » intel ligantur etiam Apostoli aut ipse Christus, aut confessio divinitatis Christi. 21. - 1) Sensus accommodatitius nullam habet vim ad convincendum. Utique posset esse argumentum ex Traditione, v. g. in aliquibus textibus Scripturae qui ad­ hibentur pro Conceptione, et Assumptione. 2) Unde quando explicas Evangelium coram popu­ lo die dominica, primum punctum est videre sensum lit­ teralem, quod non est semper facile, v. g. de illo villico infideli quem Dominus laudavit. Alioquin explicabis ver­ ba tua, sed non verbum Dei. Pro illis veritatibus quae sunt necessariae ad salutem Deus ita loquitur sive in Scriptura sive alio modo ut omne dubium prudens necessario maneat exclusum : sed simul non cum illa necessitante — 64 — laze ut dubio imprudenti nequeat esse locus, ut est in mathesi. Hx facit ut nostrum studium in quaerendo et meritum in creuendo sit maius. Ita etiam in gubernio Divinae Providentiae et in veritate Eccles ae Romanae pro Protestantibus. 22. - Textus particulares, de quibus est definitum ab Ecclesia quod talis est sensus, sunt pauci. a) directe definitum est a Cone. Trid. Apostolum in ep. ad Rom. V, 12 loqui de peccato originali, rem ut vides non facilem (D. 791). b) Ex Jo. III, 5 constare de necessitate absoluta Baptismi et aquam veram et naturalem esse de necessi­ tate baptismi (Trid. ses. V, can. 4; D. 791 et 858). c) verba institutionis SS. Eucharistiae sensu pro­ prio et non metaphorico esse intelligenda (D. 874). d) Ex Johan. XX, 23 traditam esse Ecclesiae po­ testatem remittendi et retinendi peccata (D. 894). e) lac. V, 14 contineri promulgationem sacramen­ ti Extremae Unctionis (D. 908). f) Cone. Vat. definivit ex Mat. XVI, 16 et Johan. XXI, 15 primatum iurisdictionis in universam Ecclesiam Petro promissum et collatum ita esse interpretandum (D. 1822). 23. - 1) Ubi magisterium Ecclesiae affert textus, etiam in rebus fidei et morum, sed mere suadendo et non definiendo textus Scripturae, adhuc non constat illum sensum esse definitum. Aliis verbis, potes sensum textus interpretari alio modo. Exempla : - 65 «) (D. 432) « Pater meus quod dedit mihi, majus omnibus e. t»: potest significare vel oves, vel Ecclesiam, vel potentiam, vel officium Redemptoris, vel naturam divinam. ò) (D. 930) «qui manducat hunc panem vivet in aeternum»; ex eo quod ista verba referantur accepta hoc sensu quod sufficit communicari sub una specie, non est tamen dogma quod iste sit sensus litteralis illius sententiae Christi, quia hoc synodus non intendit definire. Utique est definitum quod sufficit una species; sed illa verba referuntur ad modum motivi. Et motiva non sunt definita nisi con­ cilium id declaret explicite. 2) Ut patet ista propositio loquitur de textibus qui non afferuntur ut fundamentum definitionis. 24. - Ex alia parte tamen illi textus, ex eo quod afferuntur in documento officiali, habent multum valo­ rem quem plene percipere pertinet ad theologum. 5 CAPUT 8. QUID SIT ERROR IN FIDE. Qui negat rem evidenter contentam vel in Scriptu­ ra vel in Traditione ut revelatam, committit peccatum mortale contra fidem divinam, sed non est haereticus quia non se separat a sententia expresse proposita ab Ecclesia. Aliqui hanc vocant erroneam in fide: erronea, si attendis quid sit proprie error: error enim, si sumitur sensu stricto, non est solum aliquid falsum, sed falsum quod opponitur vero evidenti, vel certo, quod apud om­ nes communiter pro certo scitur. (D. 1516: distinguit inter falsum et erroneum). Sic in philosophia non quae­ libet opinio falsa dicitur error, sed quae opponitur sen­ tentiae certae, et pro tali apud philosophos receptae. Ita in theologia dicitur error quae alicui veritati adver­ satur quae apud catholicos pro certa habetur. Ilie vero dicitur error in fide, ut distinguamus hanc propositio­ nem ab alia quae etiam evidenter est error, quatenus opponitur propositioni certae, sed certae in theologia : unde dicitur error in theologia. CAPUT 9. / PROXIMA FIDEL 1. - Notio satis propinqua ad de fide divina est « pro­ xima fidei ». Est illa sententia quae, licet fere unanimi consen­ su habeatur ut revelata, adhuc tamen non est propo­ sita expresse per magisterium. Exemplum de doctrina satisfactionis Christi et quod totum genus humanum procedat solum a duobus: Adam et Eva, contra polygenismum. Aliis verbis: sunt quae­ dam propositiones quae, licet non omnino certo, tamen probabiliter et, ut plerisque videtur, funt de fide. Sic vides cur quidam dicant proximum fidei quod alii di­ cunt de fide : satisfactio Christi. Est ergo fere seu proxi­ me de fide quae plerisque apparet de fide. Ipsa vox proximitatis indicat propinquitatem maximam quam propositio non habet ex eo quod ab uno vel ab altero, sed ex eo quod a pluribus, et cum gravi funda­ mento, ut de fide habetur. CAPUT 10. DOCTRINA CATHOLICA. Notio quae est satis affinis notioni « fidei proximae » est « doctrina catholica >. 1. - Dicitur doctrina catholica propositio quae sit revelata, neque tamen ab Ecclesia adhuc proponitur ut revelata, sed communiter in scholis proponitur ut certa et ut revelata. Accedit ergo ad fidei proximam, sed in ea minus clare apparet quod sit revelata, clare autem quod sit certa. Secundum quosdam (Franzelin) haec esset alia spe­ cies propositionum theologice cert.; secundum alios haec species propositionum theol. cert., dicitur doctrina ca­ tholica. Pro aliis e contra doctrina catholica est idem ac fidei proxima. 2. - Doctrinae quae non proponuntur * formalité! et categorice ut verbum Dei, sed tamen expresse et au­ thentice docentur, dicuntur doctrinae catholicae: Encyclica « Humani Generis » testante : « Quodsi Summi Pontifices in actis suis de re hacte­ nus controversa data opera sententiam ferunt, omni- — 69 — bus patet rem illam, secundum mentem ac voluntatem eorumdem Pontificum, quaestionem liberae inter theolo­ gos disceptationis iam haberi non posse » (p. 568). Quare veritates quae possent esse vere dogmata et quae ita erunt si definiantur et quae nunc sunt dogmata materialiter, nunc possunt considerari ut doctrina Ec­ clesiae catholicae. 3. - Ceterum campus doctrinae catholicae est am­ plissimus. Omnia enim quae inveniuntur in encyclicis et aliis documentis officialibus, si non potest probari quod sint dogmata vel de fide divina, potest semper dici quod est doctrina catholica. Quare quando aliqua thesis potest probari cum tali documento, potest saltem dici quod est doctrina catholica. Ita etiam loquebatur Pius IX, et Pius XII in Encyclica « Humani Generis », ubi dicit « Ne­ que putandum est, ea quae in Encyclicis Litteris propo­ nuntur, assensum per se non postulare, cum in iis Pon­ tifices supremam sui Magisterii potestatem non exerceant. Magisterio enim ordinario haec docentur, de quo illud etiam valet: «Qui vos audit, me audit» (Luc. 10. 16); ac plerumque quae in Encyclicis Litteris proponuntur et inculcantur, iam aliunde ad doctrinam catholicam pertinent » (p. 568). ’ xemplat «Lamentabili» (D. 2001 ss.); Encyclicae, ut « Pa E scendi» et Leonis XIII; damnationes in globo, ut Baii, Quesnelii, Molinos et multae damnationes circa res morales. Exempla in specie sunt ista: quod ratio naturalis docet omnes — yo homines debere profiteri religionem: est doctrina catholica et pro­ batur cum encyclica; ita quod Deus in scribendis libris sacris adhibuit homines ut auctores veros, per modum instrumenti; quod anima creatur, contra traducianismum spiritualem, est saltem doc­ trina catholica; (contra traducianismum materialem, qua i anima derivaret a materia, est dogma fidei). CAPUT 11. QUID SIT THEOLOGICE CERTUM. I. - Definitur » quid sit theologice certum ET CRITERIA AD IPSUM DIGNOSCENDUM. Duo elementa definiunt quaenam sit propositio theologice certa: unum positivum, aliud negativum. Positivum est certitudo veritatis ipsius propositionis theologice certae, quae certitudo habetur ex universali­ tate consensus ut in propositionem theol. certam, vel saltem ex intimo nexu cum doctrina fidei. Negativum est quod ista propositio non proponitur et praedicatur ut certo revelata ac de fide. Ratio vero cur non censea­ tur esse simpliciter de fide, licet universaliter teneatur ut certa, potest esse duplex: vel quia non constat suffi­ cienter quod consensus sit in eam non solum ut in pro­ positionem veram sed etiam ut in propositionem revela­ tam et de fide credendam, atque ideo antequam de illa definitio Ecclesiae existât, theologi generatim fateantur non posse dici simpliciter de fide; vel quia est conclusio theologica deducta ex una quidem propositione revelata, ex alia vero certa aliunde, scilicet vel theologice vel lu­ mine rationis. 1. - Theologice certa est quae admittitur ab om­ nibus scholis ut intime connexa cum Revelatione. Est conclusio theologica (non dico scholastica). Ex hac propositione patet quod omnes theses systematicae seu propriae alicuius systematis non sunt theol. certae; seu theses de quibus admittitur disputatio inter catho­ licos non sunt theol. certae. Ita: de uno esse in Christo; quod non detur reprobatio negativa; et de medio co­ gnitionis futuribilium ex parte Dei; quomodo sit quan­ titas et statura naturalis in Christo in Eucharistia; quo­ modo sit explicandus influxus Dei in hominem inspira­ tum. Quando ergo in aliqua thesi habetur ut adversarius aliquis theologus catholicus qui non sit evidenter dam­ natus ab aliquo documento officiali, vel cuius doctrina non sit evidenter inconciliabilis cum doctrina alicuius concilii vel Pontificis posterioris illi theologo, vel cuius sententia non sit evidenter derelicta ab omnibus poste­ rioribus theologis, ut saepe evenit v. g. Durando et Oc­ cam aut Biel : signum est quod thesis dici non ipotesi theo­ logice certa. 2. - Intime connexa cum Revelatione, seu virtualiter revelata, seu theologice certa est illa quae deduci­ tur ex una certo revelata et ex alia certa, licet non revelata. Potest esse certa ex quocumque campo, sive philoso­ phico, sive theologico, sive historico. Quod requiritur praevia certitudo facti Revelationis est theol. certum: ex eo quod actus fidei est (dogma) rationabilis et irre­ vocabilis; quod ad cognoscenda miracula non requiritur per se lumen supernaturale, quia definitum est miracula osse signa certissima facti Revelationis : quod non esset verum si subiective convincere non possent intellectum sine illo lumine; quod inspiratio dicat illustrationem in­ tellectus, motionem voluntatis et assistentiam : quia de­ finita est natura inspirationis (D. 1787) : Deus est auctor Scripturae universae; quod exsistentia Dei demonstrari potest; quod naturalis Dei cognitio in hac vita est solum mediata : quia in Cone. Viennensi damnatum est quod visio beatifica sit naturalis: sed perceptio immediata Ontologistarum videtur esse idem ac visio beatifica; quod cognoscimus Deum per formam propriam : nam natura­ lis cognitio non est nisi mediata, ut patet contra Ontologistas (hoc deducitur ex una revelata et alia theo­ logice certa) : ergo non est per formam propriam. 3. - Non est conclusio theologica, neque est ideo theol. certa illa quae solum probabiliter et non evidenter de­ ducitur ex principiis revelatis. Exemplum : quod visio Dei sit absolute supernaturalis est communis doctrina. 4. - Sunt theologice certae propositiones in quibus omnes scholae conveniunt ut in propositiones certas, sed non conveniunt ut in propositiones revelatas et de fide credendas. Signum quod sint theol. certae est consensiis ille qui non posset adesse si res non sit intime connexa cum revelatis : nam in aliis rebus, puta in thesibus quibusdam philosophicis, videmus adesse in scholis multas discre­ pantias. Ita intelligis hanc notam quae aliquando datur: est theol. certum ex consensu theologorum quod anima Christi habuerit gratiam habitualem et visionem beatifi­ cam. Dogmata hic sunt pro visione beatifica unio hyposta­ tica, pro gratia habituali quod Christus est causa me­ ritoria nostrae iustificationis. 5. - Ut intelligas quae sit propositio theol. certa, scias esse contradictoriam illarum quae dicuntur er­ roneae. a) Est erronea illa quae opponitur alicui proposi­ tioni quae, cum sit certa, tamen non est certum esse de fide; b) vel quando oppositio, licet contradictoria sit cer­ te de fide, non sit omnino certa et indubitata. Aliis ver­ bis hic disputatio esset de ipsa oppositione (de ontolo­ gismo cf. P. Lennerz de Deo uno, pag. 65 : requiritur ra­ tiocinium ad ostendendam illam oppositionem); c) quae negat immediate propositionem quae non est de fide, sed conclusio theologica deducta evidenter ex una de fide et altera evidenti solum lumine naturae. V. g. soli Episcopi sunt successores Apostolorum. Hic verificatur notio erroris supra explicata. Qui enim negat conclusionem theologice certam non est haereticus, quia non — To — 4» negat aliquid formaliter revelatum, nisi neget etiam praemissam de fide ex qua infertur; errat tamen gravissime, quia negat id ex quo negato convinci potest, adhibito alio principio naturali evi­ denti, ad negandum obiectum fidei (exempt de infallibilitate in conclusionibus theologicis et in factis dogmaticis). Qui enim negat conclusionem theologicam deductam evidenter ex praemissa certa de fide et ex alia praemissa evidenti ex lumine naturae, eo ipso deducitur necessario ad negandam praemissam de fide, quantum est ex parte obiecti negati, quia praemissa evidens naturaliter ne­ cessitai ad eam non negandam; constat autem ex logica quod non potest conclusio esse falsa nisi una ex praemissis sit falsa, quia falsum non procedit a vero sed solum a falso, licet verum posset deduci a falso. Cum ergo etiam illatio sit evidens et negari non possit, est necesse quod neget praemissam de fide, quae sola potest libere negari, quia alia est naturaliter evidens. - Quare signum certum et facile ,ad cognoscendam aliquam propositionem theol. certam est considerare an ex negatione eius sequatur negatio alicuius dogmatis. Cf. thes. de virtualiter revelatis et de factis dogma­ ticis; de singulis partibus quae sunt inspiratae. 7. - Saepe nostrae theses, quamvis sint desumptae ex conciliis, tamen non sunt dogmata sed solum theol. certae, quia continent aliquam determinationem quae non est in concilio et quae tamen ex concilio dedu­ citur. Concilia enim solent habere hanc regulam : eligunt in definiendo aliquam formulam satis genericam quae possit explicari secundum varia systemata theologica; quia con­ cilium vult, ut ita dicam, respectare seu salvare omnia sv- - 76 — steniata, si non sint evidenter falsa. Quare definiunt mi­ nimum quod sufficit ad excludendum errorem contrarium. In libris autem theologorum res proponitur cum aliqua determinatione maiori, quae certe immediate deducitur ex definitione, sed tamen in illa non invenitur. Theologus autem habet determinationem maiorem, quia hic praecise est unus ex scopis praecipuis theologiae : deducere ex prin­ cipiis fidei conclusiones, ut comprehensio et extensio dog­ matis distincte pateat in suis consequentiis. Dico quod ita augetur comprehensio textus: v. g. est definitum factum inspirationis et illud analyzando pervenio ad illa tria ele­ menta: motionem in voluntatem, illustrationem in intellectum, as­ sistentium in exccutione. Extensio: est dogma quod Christus passus est pro nobis; extendo illud et dico etiam pro omnibus hominibus. Do multa alia exempla. Existentia De demonstrari potest; concilium dicit: «cognosci». Saltem theol. certum est quod anima sit immortalis natura sua, quia conc. dicit quod est mmortalis. Quod protoparentes consti­ tuti sint in gratia, est saltem th. c. ; concilium dicit quod consti­ tuti sunt in iustita et sanctitate originali: et hoc est dogma fidei. Quod peccatum or g incile non consistat formaliter in concupi­ scent a est theol. certum, quia definitum est quod peccatum origi­ nale per baptismum aufertur et tamen concupiscentia manet. De tenendis in cone. Vat.: (D. 1839) definit «tenendum»: non dicit credendum: ex quo deducitur esse infallibilis etiam in veritatibus connexis, quod est theol. certum. De iustitia quod non sit mere forensis est definitum; est saltem theologice cer­ tum quod sit aliquid permanens physice in anima nostra. — 77 — I IL - Quomodo ex dogmate deducantur tiieoi Ex aliquo dogmate videbis quid sit theol. certum si: a) ante omnia eliminas quae non sunt definita; et haec sunt: vox ipsa, imago phantastica, conceptus technicus; b) deinde praecise discernas punctum de­ finitum; c) demum si attente consideres quae necessa­ rio ab hoc dogmate praesupponuntur vel cum eo sunt necessario connexa, vel ab eo necessario deducuntur. 1. - Voces, ut patet, non sunt definitae. Si quis velit adhibere alium terminum ad significan­ dam revelationem supernaturalem, vel mysterium, vel dog­ ma, vel fidem, vel Trinitatem, vel unionem hypostaticam, vel gratiam, non est haereticus: verba enim sunt signa conventionalia, licet in usu verborum nemo debeat rece­ dere a sensu communi : ideo Apostolus prohibuit etiam vocum novitates, quia sola vox male electa potest esse causa multarum litium et revolutionum (cf. liberté, éga­ lité, fraternité). Fere omnia quae explicantur in nostris universitatibus modernis sunt profanae vocum novitates. 2. - Sed neque imago phantasiae, ut patet, est defi­ nita: « Descendit ad inferos »; « Tunc dicet rex iis qui a sinistris erunt»; «sedet ad dexteram Patris»; «inspira­ tio Spiritus Sancti ». * Cf. P. II, cap. 2 et 3 in quibus puncta sequentia longius plicantur. d I — 78 — 3. - Quando datur aliqua definitio a Conciliis vel a Papa, conceptus qui est definitus est conceptus com­ munis, prout intelligitur ab omnibus, et non conceptus technicus aut systematicus proprius alicuius systematis. Do exempla multa et celeberrima : Quod anima sit forma corporis (D. 481): conceptus tech­ nicus est conceptus aristotélicos formae cum suis relationibus; hic conceptus non est definitus; sed Concilium voluit hoc definire: quod anima et corpus efficiunt unum et non merum compositum casuale vel accidentale, et quod anima est elementum specificum, seu per­ fect i vum, seu formale corporis; aliis verbis id ex quo corpus habet quod sit corpus hominis, et non animalis, est anima. Voluit ergo definire factum unionis, ut patet pro mysterio In­ carnationis: quia si esset unio accidentalis, passio corporis non fuisset passio alicuius animae rationalis et liberae, et periret tota redemptio quia per ret passio quae facta est in corpore Christi. Unde si quis velit esse Carthesianus vel atomista, non est contra Concilium, licet difficillime possit cohaerere cum verbis eius. Ita notiones Personae et Naturae quae sunt defin tae in mysterio Trinitatis et Incarnationis (D. 428-429), non sunt defi­ nitiones technicae aristotelicae, scii, pro natura: principium motus et quiet s in eo in quo e:t et non secundum accidens; pro persona: rationalis naturae individua substantia. Sed pro natura intelligitur in dogmate id ex quo aliquid consti­ tuitur tale, V. g. homo, et per quod d stinguitur ab angelo et ab animali; et pro persona: sensus alicuius individui rationalis ab alio pariter individuo plene distincti, quo dicitur : aliquis, aliquis homo, et per quod respondetur ad interrogationem: quis estî Est Petrus vel Paulus. Dum natura respondet ad interrogationem: Quid est: Est petra, vel equus, vel homo, vel Deus. Ita de gratia quae est causa formalis iustificationis (D. 799): causa formalis id significat quod gratia est al.quid in­ trinsecum in nobis ex quo sumus realiter iusti; sed non est defi­ — 79 — nitus sensus stricte aristotélicas de aliquo comprncipio quod ut actus componat cum potentia seu cum materia. Ita de lumine rationis (D. 1806) et de conversione: in Eu­ charistia (D. 877). Do nunc aliquam synthesim conceptuum communium omnium et conceptuum systematicorum. A) Principia communia et immutabilia Haec sunt puncta doctrinae in quibus omnes theo­ logi catholici conveniunt et convenire debent et ex quibus coniunctis cum revelatis deduci possunt veri­ tates theol. certae. Ipsa etiam ut praesupposita in definitione sunt saltem theol. certa : (ex synthesi philosophiae). 1) Quod existit veritas et quod sumus capaces cognoscendi veritatem, contra sceptcismum (cf. I thesim de Deo uno). 2) Obiect vitas cognitionis, contra idealismum seu immanen­ tium (cf. damnatum Modernismum). 3) Quod veritas sit absoluta i. e. eadem pro omnibus; contra rolativismum : nam si verum ess t solum quod nunc appareret, nulla daretur norma comparationis ad distinguendum inter verum et fal­ sum; unde onin's alhrmatio aequivaleret suae negationi. 4) Quod conceptus nostri, saltem aliquomodo, sunt 'universa­ les'. nam si nullam admittis universalitatem nulla esset distinctio inter naturam et personam, et mysteria Trinitatis et Incarnationis es et contradictio. 5) Quod certitudo mere naturalis, licet non scientifica, est ta­ men vera, v. g. in fide hominum simplicium. — 80 • 6) Quod est capax ratiocinandi; est enim theol. cert.: quod potest d(monstrare existentiam Dei. 7) Atque ideo: prima principia entis ut contradictionis, ratio­ nis sufficientis, causalitatis, finalitatis. Quare non potes dicere: se­ cundum logicam Kantianam vel Hegelianam haec principia non ha­ bent sensum; nam illa logica est absolute haeretica . 8) Obiectivitas relationum, ut causalitatis, similitud nis: ad cognoscendam existentiam et essentiam Dei, quod est dogma con­ tra agnósticos. 9) Aliquomodo: existent a substantiae et accidentis (licet non necessario cum omnibus determinationibus Aristotelicis). Nam secus non posset explicari Transubstantiatio et gratia quae non est idem ac anma et tamen est in anima. 10) Quod dantur mutationes: nam est dogma quod homo potest amittere gratiam, et quod in ea potest crescere. 11) Distinctiones rationis cum fundamento in re; v. g. in Trinitate. 12) Quod existant extensa seu corpora. 13) Quod esse in loco et in tempore d eant aliquid reale, seu quod tempus et spatium habeant fundamentum in rey nam aliter non haberet sensum quod Christus vixerit tali loco vel tempore. 14) In genere quod existât ens spirituale, contra materialismum. 15) Quod hemo habeat animam spiritualem et immortalem. 16) Quod anima in homine sit una tantum: quia si dicis quod anima sensitiva est al a ab intellectiva, dolores sensibiles Christi non fuissent dolores alicuius animae spiritualis. 17) Quod homo est homo ex unione animae et corporis: anima est forma corporis. IS) Quod in hom ne sensus non sunt omnino idem ac intellec­ tus, quia distinguitur concupiscentia a peccato. 19) Quod homo habet liberum arbitrium (est dogma). — 81 — 20) Quod homo potest cognoscere et demonstrare existent iam Dei. 21) Qui Deus non est idem ac mundus, contra pantheismum. 22) Quod est personalis, liber atque ideo potest loqui nobiscum. 23) Et quod Illum cognoscimus ut personalem, quia cognosci­ mus ut principium et finem. 24) Quod homo ad religionem teneatur, et si Deus loquatur, quod teneatur Illum audire. 25) Quod ex ipsa natura rerum existit discrimen inter bonum et malum; quod discrimen homo potest cognoscere; et quod ideo teneatur ad bonum faciendum et malum vitandum. 26) Quod est facile cognoscere et facere primas applicationes saltem legis naturalis: ut amare parentes, non occidere, adiuvare proximum. Haec principia sunt patrimonium commune totius ge­ neris humani in omni tempore; systemata contingentia mutantur, haec non mutantur; sunt autem necessaria ad cogitandum et ad affirmandum dogma. Si qua theologia vel philosophia haec in dubium revo­ cat vel de his nullo modo loquatur, est plene haeretica, docente etiam Encyclica « Humani Generis » : « ea quae communi consensu a catholicis doctoribus composita per plura saecula fuere ad aliquam dogmatis intellegentiam attingendam, tam caduco fundamento procul dubio non nituntur. Nituntur enim principiis ac notionibus ex vera rerum creatarum cognitione deductis; in quibus quidem deducendis cognitionibus humanae menti veritas divini­ tus revelata, quasi stella, per Ecclesiam i Illuxit. Quare mirum non est aliquas hujusmodi notiones a Conciliis Oecumenicis non solum adhibitas, sed etiam sancitas esse, ita ut ab eis discedere nefas sit » (p. 566). Et propter ó — 82 — hanc rationem docet eadem Encyclica quod omnes etiam in rebus philosophicis, qua par est reverentia animum intendere debent ad magisterium Ecclesiae, « cuius profecto est, ex divina institutione, non solum ve­ ritatis divinitus revelatae depositum custodire et inter­ pretari, sed ipsis etiam philosophicis disciplinis invigi­ lare, ne quid detrimenti ex placitis non rectis catholica patiantur dogmata » (p. 575). B) Puncta systematica. Alia e contra sunt puncta quaedam systematica: principium actus et potentiae, distinctio realis inter natu­ ram et personam, distinctio materiae et formae, essentiae et existentiae in rebus creatis, et quod facultates, habitus et actus specificantur ab obiecto formali, de quantitate, de qualitatibus, de diversis praedicamentis specifice intel­ lectis, de principio vitali in brutis, de speciebus in cogni­ tione, de intellectu agente, de quinque viis specifice intel­ lectis: istae sunt theses quas Magisterium ecclesiasticum praefert inter alias, sed quas non supponit in suis defini­ tionibus, licet verba definitionum desumantur ex hoc sy­ stemate. f 1 ■ Nota enim quod ista omnia possunt adhiberi ad significandos * conceptu communes, quia aliqua distinctio inter essentiam et esse, inter actum et potentiam, est absolute necessaria. Ita conceptus naturae: est notio communis et necessaria pro theologia hoc. sensu quod in omnibus hominibus sit aliquid identicum et stabile quod possumus cognoscere et relate ad quod pos- suruus dicere cum inf allibii; certitudine: hoc ei debetur, hoc non debetur. Ex his thesibus applicatis ad propositiones revelatas, non deducitur propositio theol. certa, neque haec potes (li­ cere theol. certa praecise quia non praesupponuntur a conciliis. (Thesis dediverso obiecto formali supernaturali in fide, licet videatur vera, non est. plus quam probabilior). Notiones istae sunt technicae seu systema tica e ; istae non definiuntur; seu: quae definiuntur a concilio vel a Ponti­ fice non sunt propria alicuius solius systematis. III. - De duplice ratione aliquid deducendi en dogmate. A) Unice a priori. * Inter propositiones theol. certas quaedam obtinen­ tur via ratiocinii unice a priori: istae vocantur a qui­ busdam theologice certae, ab aliis implicite revelatae. Et certe dici possunt implicite revelatae si deductio fieri potest cum omni certitudine et vere a priori, i. e. adhi­ bendo solum prima principia rationis. Nam veritates re­ velatae in tantum intelliguntur a nobis in quantum sunt proiectatae in nostram mentem et receptae, assimilaiae, comprehensae a nostra ratione cum suo apparatu primo­ rum principiorum necessariorum. Quare si adhibendo haec prima principia nos in lucem ponimus diversos aspectus dati revelati obiective initialis, non concludimus ad veritates vere novas. Sicut construi- tur metaphysica generalis proficiscendo ab aliquo dato ini­ tiali, i. e. a cogitatione humana obiectiva, sine recursu ad experientiam, quia ista est scientia legum necessariarum cogitationis obiectivae, legum entis, atque ideo non haben­ tur veritates vere novae sed maior explicitât io alicuius obiecti per viam analysis: ita idem modus analyzandi ali­ quod obiectum secundum suas partes essentiales in theo­ logia non est aliud nisi ratiocinium explicativum per quod deducuntur forma liter implicite revelata. Sic inveniuntur partes in toto et viceversa (Sacrani. 7); ita elementa alicuius definitionis in obiecto quod co­ gnoscitur; ita ideae particulares in idea generali. Si vocas has propositiones theol. certas, certe tamen hae propositiones videntur definiri posse de fide cath. In his enim ratiocinatio solum deservit ad explicandum sen­ sum praemissae (piae est revelata et quatenus est revelata. Si explicitatio fiat recurrendo ad aliquam verita­ tem facti, tunc est classis sequens. B) Addito facto contingenti. Est classis illarum conclusionum quarum genesis supponit introductionem in ratiocinio alicuius verita­ tis non revelatae sed cognitae per experientiam. Facta dogmatica sunt illa quae ut elementa facti in­ grediuntur in aliquam propositionem quam nemo potest negare vel ut de fide vel ut theol. certam: quod Ecclesia sit infallibilis in facto dogmatico est saltem theol. certum. Enumerantur omnia ista : a’) factum legitimi tatis alicuius Papae vel alicuius concilii ut Tridentini, (ingreditur ut elementum facti in omnibus dog. • tibus conc. Trid.). b’) sensus alicuius propositionis vel alicuius libri in relatione ad fidem (cf. Jansenium). o’) character haereticalis alicuius personae (Nestorius, Wiclef): hoc potest esse necesse definire ne fideles inficiantur ab eorum doctrina. d’) orthodoxia alicuius Patris Ecclesiae vel alicuius eius libri. c’) sanctitas alicuius personae (in canonizatione). /’) nullitas vel realitas talis ordinationis, v. g. Anglicano rum, .7’) valor sanctificationis talis ordinis religiosi (approbatio or­ dinum religiosorum; non eo ipso omnes regulae in particulari appro­ bantur ut meliores). h’) authenticités Vulgatae. ¿’) factum talis obligationis qnae oritur ex tali lege eccle­ siastica, v. g. sese confitendi semel in anno, vel communicandi in Pascha. £’) existentia sacramentalium. m ’) existentia talium impedimentorum in matrimonio. Parum refert si non possumus dirimere quaestionem utrum quaedam ex iis factis sint dogmata vel solum theol. certa : nam ex una parte videntur revelata haec particu­ laria : hoc ens creatum est, hic homo redemptus est, conc. Trid. est infallibile, hic Papa est infallibilis: quia in his casibus non fit additio Revelationis sed explicatio vel ap­ plicatio eius; ex alia tamen parte sciendum est quod multa in genere a Deo revelantur, ut credantur solum in gene­ re: nam ego non teneor ad faciendum actum fidei quod hic puer sit natus in peccato originali, vel quod hic Papa — 86 — > I i ; - sit infallibilis: sed teneor ad faciendum seu eliciendum actum fidei circa illa quae ipse definiat. Vel potes dicere quod quaedam revelantur seu dicuntur a Deo non iam ad faciendum seu eliciendum actum fidei, sed per accidens vel eum ordine ad articulos fidei (ex. de paenula S. Pauli). Deus enim loquendo nobiscum sese accommodat mori­ bus humanis, sicut orator quaedam dicit per accidens seu per transennam. Propono alio modo punctum praecedens difficillimum : relate ad ea quae deduci possunt, seu : Relate ad virtualiter revelata, distinguendi sunt duo casus: a) quaedam conclusiones obtinentur ex dogmate me­ diante ratiocinio unice a priori, id est sine recursu ad experientiam seu ad aliquod factum contingens. In tali­ bus conclusionibus est valde difficile definire praecise quaenam sint formaliter implicite revelatae, quaenam e contra solum virtualiter implicite revelatae; videtur non admittenda illa distinctio inter syllogismum mere osten­ sivum, et syllogismum vere illativum. Nam ante definitionem Ecclesiae tales conclusiones vocantur theologice certae, ut Immaculata ante definitio­ nem; post definitionem veniunt theologi et dicunt fidentes : illa est formaliter implicite revelata. De facto in his con­ clusionibus habetur vel solum novus conceptus eiusdem real itat is: sicut quando dico: est dogma cognitio Dei, ergo est theol. c. demonstratio: demonstratio enim est concep­ tus magis determinatus cognitionis; vel habetur proprie- — 57 — tas quae in realitate definita continetur ut in radice : est dogma quod Christus sit homo : ergo est theol. c. quod sit risibilis. Istae conclusiones possunt dici implicite revelatae si deductio fieri potest cum vera certitudine adhibendo solum prima principia rationis. In his valet plene ratiocinium Suarezii et Lugonis; tales conclusiones possunt definiri et sunt credendae de fide divina et catholica. Unica ratio quare saepe non possunt definiri est quia non sunt certae, quia deducuntur cum aliqua minori ra­ tionis quae non est absolute certa. Sed si propositio ra­ tionis esset absolute certa et a priori, certe conclusio posset definiri. Et de facto tales conclusiones intrant in illam cate­ goriam quam approbant auctores quando dicimt quod formaliter implicite revelatum est definitio in defini­ to, conclusio in praemissis : illi conceptus novi, illlae proprietates, pertinent ad definitionem rei : nam nemo potest cum certitudine distinguere semper inter essen­ tiam et proprietatem essentialem, et in eiusmodi distin­ ctionibus continetur semper aliquid arbitrarietatis. Et amplius: si tales conclusiones non possent definiri, nihil potest definiri novi nisi quod est expressis verbis in Scriptura: nam in omni syllogismo nos adhibemus prima principia rationis; v. g. ad deducendum quod Filius est consubstantialis Patri ex eo quod Christus dicit: «ego et Pater unum sumus», adhibeo principium identitatis et contradictionis. Supponamus nunc quod sit vera sententia thomistica quod per­ sona constituatur a propria existentia, cur non posset definiri quod in (’hristo est 'tantum unum esse? Patio praecise quare hoc non — 88 — potest definiri non est quia thesis Ila de una existentia in una persona est veritas nova, sed quia non est veritas certa. Omnes auctores dicunt: qui testatur aliquam veritatem forma­ liter explicite, implicite testatur omne illud quod sub his circum­ stantiis, et etiam futuris pro Deo, audienti est eadem veritas. lamvero audientes porsunt esse diversi: si Chr’stus dicit coram ope­ rario aliquo: «ego et Pater unum sumus», ille fere nihil intelligit; si dicit coram theologo, theologus diet: est consubstantialis Patri; et in fine mundi quando cognitio Revelationis ex parte Ecclesiae erit maior, melius adhuc intelligent illam veritatem et quae neces­ sario ex illa deducuntur possunt omnia dici formaliter implicite revelata. Unde quod dicebant theologi veteres est verissimum: illae con­ sequentiae sunt implicite revelatae quae deducuntur er revelata veritate, bona et necessaria consequentia. b) Sed sunt aliae conclusiones, non a priori sed a posteriori in quarum praemissis continetur aliquod factum contingens, v. g. sanctitatis alicuius personae in canonizatione; vel in authentia Vulgatae; in impedimen­ tis matrimonii, quae impedimenta omnino contingenter statuuntur ab Ecclesia; vel in caeremoniis Sacrificii Mis­ sae et Sacramentorum, quae etiam omnino contingenter statuuntur ab Ecclesia. Ista definiuntur et tamen non videntur revelata. Ra­ tio autem quare non sint credenda de fide divina et ca­ tholica videtur esse ista : adhuc non est dogma fidei quod Ecclesia in his definiendis sit infallibilis; est certum theologice. Si esset dogma, tunc etiam pro his plene vale­ ret ratiocinium Suarezii et Lugonis: omnes definitiones Ecclesiae, cuiuslibet generis, erunt dogmata fidei. - 89 - I H Si enim Christus dixisset: ego vobis revelo quod Ecclesia in omnibus quae definit est infallibilis, seu dicit verum, Christus ipse cum illa propositione generali affirmavisset veritatem illarum definitionum. Quid est enim affirmare aliquam propositionem nisi dicere: est vera? Utique alia veritas est infallibilitas Ecclesiae, alia veritas est propositio definita ab Ecclesia; sed sunt duae veritates necessario connexae: unde qui affirmat unam, affirmat etiam aliam: sicut qui dicit: «Ego et Pater unum sumus», affirmat etiam con substantialitatem et qui affirmat principia et videt conclusiones eo ipso affirmat conclusiones quae necessario ab ipsis videt dedu- II |||l II |||l I’ ccndas esse. „Breviter . ergo : illa quae deducuntur cum absoluta certitudine unice a priori, videntur esse omnia revelata; unica distinctio est utrum sint implicite an explicite re­ velata; et de facto etiam Encyclica «fiumani generis» loquitur solum de tali distinctione, ubi dicit: «Verum quoque est, theologis semper redeundum esse ad divinae revelationis fontes: eorum enim est indicare qua ratione ea quae a vivo Magisterio docentur, in Sacris Litte­ ris et in divina « traditione », sive explicite, sive implicite inveniantur» (p. 568). (Pius IX, Inter gravissimas, 28 oct. 1870, Acta, vol. I. p. 260). Alia distinctio inter formaliter revelatum et virtualirer revelatum, quasi virtualité? revelatum definiri non possit, licet deducatur cum certitudine a revelato, videtur non esse admittenda. d| H|j '!J II Ì|j |||l IIi I i i j •’ j ! | | ! — 90 — IV. - Quid ergo sit revelatum formaliter explicite, VEL IMPLICITE; QUID VIRTUALITER REVELATUM; DISTIN­ CTIO INTER IPSA. II ■' j ; i 1. - Explico ante omnia unde desumatur distinctio rationis ratiocinantis : ex diversis scilicet respectibus unius rei vel conceptus ad alias res; Homo: animal rationale (essent denominationes mere extrinsecae); distin­ ctio vero ratiocinatae rei desumitur ex eadam re quae praebet fundamentum tali distinctioni. Quia aliquid potest esse revelatum formaliter explicite vel formaliter implicite : quae distinguuntur a conceptu revelato per distinctionem rationis ratiocinantis, ut Trinitas, ôpovaioç, unio hypostatica sunt formaliter impli­ cite revelata; quae distinguuntur distinctione rationis ratiocinatae sunt etiam formaliter implicite revelata, sed antequam proponantur ab Ecclesia, communiter dicuntur theol. certa; postquam vero proposita sunt, vera dog­ mata. Quae autem distinguuntur realiter, non sunt re­ velata, nisi aliunde constet. 2, - Formaliter explicite revelatum est id quod ipsi termini locutionis exprimunt. Potest fieri termino proprio : Deus fortis, Deus dixit quae sunt in libris sacris, Verbum caro factum est, lo­ cutus est per prophetas. Potest fieri termino metaphorico : dominus exercituum, ego sum vitis vos palmites. Sed non est confundendum id quod expressis verbis in propositione aliqua significatur, cum eo quod prima — 91 — fronte ex sola lectione vel auditione propositionis perci­ pitur. Potest enim accidere quod sensus verborum so­ lum ex longa inquisitione innotescat et multae sunt ve­ ritates explicite revelatae quae tales non apparent, nisi adhibeantur multa argumenta. 3. - Formaliter implicite revelatum est quod for­ maliter continetur in explícito revelato seu formaliter idem est cum explicite revelato. Sic continetur : a) definitio in definito et vicev. : hoc est corpus meum: transubstantiatio; b) relativum in cor­ relativo : ita revelata una propositione revelatum est contrariam et contradictoriam esse haereticam; c) partes physicae essentiales in toto et totum in partibus; d) pro­ positio particularis in universali; e) conclusio in prae­ missis. Nam principium ex quo syllogismus procedit se habet ad conclusionem ut totum ad partem et conclusio se habet ad principium ut pars ad totum. Quare conse­ quens est pars antecedentis. Do ex.: initium fidei est actus supernaturalis; ad omnem actum supernaturalem requiritur gratia ; ergo etiam ad initium fidei re­ quiritur gratia. Patet quod in his ut transeam ex uno ad aliud sufficit expli* catio terminorum quia quodlibet ex his ingreditur in definitionem alter’us. Qui locutus est nobis in Filio, eo ipso dixit revelationem esse possibilem, dixit esse convenientem (D. 1807). Supra locutus sum de propositionibus quae obtinentur a propositione revelata unice a priori seu via metaphysica: sunt istae. Do autem exempla quae probant haec, antequam definiantur ab Ecclesia, haberi ut theol. certa: a) quod Trinitas, Incarnatio et Euch. sint mysteria et b) quod rationes contrariae non sint cogen- — 92 — tes seu evidentes et c) quod Trinitas, etiam post Revelationem di­ vinam, non pote?t demonstrari sola ratione. Ilie autem adverte ali­ quam differentiam in terminologia auctorum. De mysterio Incar­ nationis quidam dicunt esse doctrinam cath. quod sit mysterium, quia Pius TX nominat illud mysterium in aliqua epistola afferendo illud ut exemplum de mysteriis, et quod rationes non sint evidentes dicunt quod est th?ol. certum; de Trinitate quod non possit de­ monstrari alii dicunt esse proximum fidei. 4. - Testis testando aliquam veritatem formaliter et explicite, équivalenter seu implicite testatur omne id quod in his circumstantiis, et etiam futuris pro Deo, in verbis suis continetur. Haec sunt quae mere a priori cum finna certitudine deduci possunt a sua propositione attestata. Agitur enim de sensu locutionis attestantis. Ita qui testatur Christum esse hominem perfectum testatur eo ipso eum habere vo­ luntatem humanam; Deus qui testatur se esse cum Apo­ stolis usque ad finem mundi, testatur futuros quosdam successores Apostolorum (episcopos); qui testatur dari mysteria (D. 1796) («loquimur Dei sapientiam in my­ sterio quae abscondita est »), eo ipso revelat ad cogno­ scenda misteria necessariam esse revelationem. 5. - Sed possunt evenire quaedam adiuncta in sae­ culis futuris in quibus verba a Sp. Sancto inspirata ple­ nius intelligentur; ut nunc nos quaedam percipimus in Scriptura et Traditione quae antea non percipiebant. Hoc criterium bene explicat quomodo nunc possit es­ se de fide quod antea erat v. g. solum theol. certum, vel doctrina cath., quin tamen fiat nunc nova revelatio. Debes enim retinere et conciliare liaec duo : a) Revelatio clausa est cum Apostolis, quod est saltem theol. certum. Nam : a) nimis patet ex Scriptura quod praesens oe­ conomia Ecclesiae Jesu Christi est status ultimus atque supremus divinae manifestationis pro hac conditione mortali generis humani. b) Christus in ultima coena dicit Apostolis, loquendo de Spiritu Sancto: docebit vos omnem veritatem, scilicet totam veritatem salutarem revelandam; patet autem quod hic spectat Apostolos personaliter, nam ipsi sunt qui multa quae Christus dicturus esset non possunt por­ tare modo, et qui e contra, cum venerit Spiritus veritatis, docebuntur omnem veritatem. c) Ascensurus autem in coelum Christus dicit Apo­ stolis: docete eos servare omnia quaecumque mandavi vobis; et hoc explicat quid sint illa omnia de quibus lo­ quebatur in ultima coena; d) S. Paulus semper commendat suis discipulis cu­ stodire depositum et prohibet recipere eos qui proferant aliquid, praeter doctrinam quam « vos didicistis », quia omnes fideles sunt aedificandi supra fundamentum Apo­ stolorum et prophetarum, et non super aliud fundamen­ tum. e) Si quod dubium adhuc maneret, quaestio deci­ ditur ex diserta doctrina et practico agendi modo totius Ecclesiae. Semper enim valebat hoc principium : quid­ quid novum est non ad fidem pertinet, sed ad haeresim. Definire autem quod aliquod caput ad fidem catholi- — 94 — cani pertineat est idem, sec. stilum conciliorum, quod ta­ lis doctrina ad nos pervenit ut revelata ab Apostolis, si­ ve in divina Scriptura, sive in Traditione etiam sine scripto. b) Licet autem Revelatio sit clausa, nunc tamen sunt quaedam dogmata quae antea explicite non co­ gnoscebantur. Aliud enim est propositionem aliquam secundum se esse de fide, aliud vero esse nobis de fide. Ad primum suf­ ficit quod sit a Deo revelata; ad secundum requiritur quod Revelationis sensus et significatio nobis constet suf­ ficienter. Exemplum est in Scriptura : quando coram rege Baltassare scripta fuerunt in pariete verba illa: mane, thecel, phares, qui­ bus significabatur quod Deus numeraverat regnum Baltassaris et quod illud regnum erat in fine; quare, posita illa scriptura, iam haec veritas erat revelata a Deo, et Daniel, ubi primum scripturam illam legerat, debebat ex fide obiectum illud credere tanquam a Deo revelatum. Rex tamen, antequam a Daniele explicaretur de quo obieeto loqueretur Deus, non debebat nec poterat veritatem illam do fide credere. Erat ergo veritas illa iam de fide secundum se; regi tcvmen et aliis nondum erat de fide. I •I • Ita Deus iam dixit nobis in Scriptura et Traditione omnia quae volebat dicere; sed nos intelligimus secundum capacitatem nostram; in saeculis futuris non ne­ gabunt quae nos dicimus, quia dogmata sunt immuta­ bilia, sed plenius intelligent. Quis enim posset plene ex­ ponere illum textum : Verbum caro factum est ? Quis posset exhaurire sensum illorum verborum: Ego sum vi­ tis vos palmites? Unde Encyclica « Humani Generis » docet : « ... uterque doctrinae divinitus revelatae fons tot tantosque continet thesauros veritatis, ut numquam reapse exhauriatur » (p. 568). Cum hoc criterio ruit totus apparatus scientificus Modernistarum, (D. 2039; 2040), qui putant se facesse­ re magnam difficultatem Ecclesiae ex eo quod quaedam dogmata historice probari nequeant ex toto decursu sae­ culorum incipiendo ab Apostolis usque ad nos. Non est indispensabile omnia probare a saeculis praeteritis: Sp. Sanctus etiam hodie assistit Ecclesiae atque viis nobis ignotis dirigit attentionem eius ad melius inteiligenda quae Ipse locutus est per prophetas 6. - Si revelata est essentia metaphysica alicuius rei, revelatae sunt etiam eius proprietates metaphysicae, non autem eius proprietates etiam physicae; si reve­ lata est essentia in suo statu connaturali, revelatae sunt proprietates connaturales; si revelata est essen­ tia ut in statu perfecto’, revelatae sunt etiam omnes perfectiones accidentales. Ita de Christo revelata est essentia humana metaphysice spectata et in statu perfecto, non autem in sta­ tu suo connaturali; ex hac triplici consideratione S. Tho­ mas construit theses de proprietatibus illius naturae hu­ manae. In Eucharistia revelata est praesentia Christi, sed non in statu connaturali quia non occupat locum. 96 Revelatum est quod Maria sit Mater Dei, sed non modo naturali quia ex Spiritu Saneto : esse Matrem et esse Ma­ trem modo naturali realiter distinguuntur. Resumo dando exempla: I - «) Verbum coro factum est » (formaliter explicite re­ velatum). b) Verbum personaliter seu hypostatice naturae humanae unitum est (implicite revelatum). c) Ergo conceptus personae in genere aliquomodo distin­ guitur a conceptu naturae (theologice certum). II - o) « Qui vero non crediderit condemnabitur ». b) Fides necessaria et irrevocabilis (implicite revelatum). c) Ergo requiritur praevia certitudo facti Revelationis (theologice certum). Ili - a) «Erant nudi et non erubescebant». b) Non habebant concupiscentiam (implicite revelatum). c) Ergo integritas est donum indebitum, quia per pec­ catum concupiscentia venit et tamen natura non est corrupta. 1 IV - a) « Hoc est corpus meum ». b) Transubstantiatio. <•) Ergo manent accidentia. Ii '' II V - d) «Ego rogavi pro te ut non deficiat fides tua ». b) Ergo Petrus est infallibilis. o) Ergo est infallibilis etiam in facto dogmatico. , VI - «) Pater Deus, Filius Deus, Spiritus Sanctus Deus. b) Ergo sunt consubstantiales. c) Ergo est distinctio saltem rationis inter naturam et personam in genere. 7. - Etiam ex praxi Ecclesiae, scii, ex iure canoni­ co, ex vita liturgica, ascetica, mystica Ecclesiae sicut - 97 - possunt probari quaedam quae sunt dogmata, ita possunt etiam quaedam quae sunt doctrina catholica vel theolo­ gice certa cum illis coniuneta. Praesertim circa vitam mysticam et asce!icam sunt multa documenta doctrinalia sive positiva sive negativa quae statuunt doctrinam vel damnant errores de vita spirituali (D. 1221 sq.). Sunt etiam documenta practica : n) in legibus ecclesiasticis spectantibus varios status qui perfectionem vel postulant vel assequi conantur, ut status ecclesiasticus et religiosus: ex quibus elucet quaenam sit mens Ec­ clesiae de inediis aptis ad perfectionem obtinendam et de periculis cavendis in eius studio; haec omnia possunt d ei doctrina catholica vel theologice certa. In hoc puncto hodie saepe auditur: quid faciunt v. g. illae moniales quae nunquam exeunt? Cur non exeunt ad faciendam actionem catholicam? Respondeo quod faciunt sacrificium suae vi­ tae, quod est maximum quod potest fieri, in hoc mundo pro actione catholica. Si ita putavisset S. Theresia ab Inf. lesu, hodie non haberemus in Ecclesia tale prodigium sanctitatis. Sed neque ipse Christus ita putavit: mansit per 30 annos in vita fabri. Cur potius non exivit ad faciendam actionem catholicam? Quae, ut patet, est nimis stulta interrogatio. h) quando approbat ordines religiosos Ecclesia authen­ tice declarat talem formam vitae esse medium aptum ad sectandam perfectionem: unde quod regula S. Francisci vel S. Dominici vel S. Ignatii sit regula apta etiam hodie si Ecclesia non putat esse mutanda, est doctrina catholica vel theologice certum. Non loquor, ut patet, de singulis regulis in minimis. Etiam hic auditur aliquando: sunt multa reformanda, sunt res veteres, res mediaevales. 7 Etiam ego puto quod multa sint melius adaptanda exigentiis modernis et -temporibus mutatis, sed ista adaptatio facienda est a Pontifice et ab ep scopis. At initiativa potest esse a privatis? Concedo, sed initiativa quae fundetur in discretione, in mo­ destia, in patientia, in humilitate. c) in canonizatione sanctorum est doctrina catholica vel theologice certum quod vita sancti sit eximium exemplar vitae Christianae: sancitur utique complexus generalis vitae servi Dei, non autem valor singulorum actuum et multo minus imitabilitas eorundem seu aptitudo ut imitentur ab omnibus. Hoc non san­ citur. Unde non ex eo quod aliquid est factum vel dictum ab aliquo sancto, ista potest esse unica ratio cur possit fieri ab omnibus. Ita S. Paulus restitit in faciem Petri quia reprehensibilis erat: et tamen esset nimis periculosum velle illum imitari in hoc puncto. 8. - Qui negat propositionem vere theologice cer­ tam et sciat esse propositionem theologice certam committit peccatum grave. Tsta culpa est suo modo contra fidem propter connexionem quam conclusio theologica vel factum dogma­ ticum habet cum fide. CAPUT 12. DE PROPOSITIONE CERTA, DE TEMERARIA. * 1. - Aliquando auctores dant hanc notam alicui propositioni: communis et certa: a) communis, prout hodie admittur ab omnibus scholis cuiusvis systematis theologici: b) certa, prout contradistinguitur cum theologice certa, significat propositionem quae est certa sed minus immediate concluditur ex aliqua veritate revelata; seu concluditur longiori et minus evidenti deductione. Sa­ tis difficulter ergo certum distinguitur a theol. certo; nam si est certum pro omnibus theologis, videtur esse tlieol. certum; sed de facto dantur exempla talium propo­ sitionum : quod integritas sit donum indebitum; et quod homo sine gratia possit actus naturaliter honestos pone­ re, contra Augustinenses. Quod in sacramentis requiri­ tur intentio interna et quod sacramenta sint verae cau­ sae et non sint conditiones (non dico causae physicae). Exemplum celebre in theologia morali est quod om­ nis delectatio venerea deliberate quaesita vel admissa ex­ tra matrimonium sit peccatum mortale. Ista est senten­ tia communis: documenta officialia dicunt de sententia contraria quod est periculosa saltem in praxi; S. Sedes numquam eam damnavit vel reiecit ut improbabilem. — loo — 2. - Criterium aliquod ad cognoscendum quid sit commune et certum est hoc: Quando aliqua thesis hodie tenetur cum certitudine quia est conformior cum doctrina alicuius concilii, quin tamen possit dici definita, quia habet ut adversarium ali­ quem theologum quem concilium noluerit damnare. Nam concilia, nisi adiuncta 'id exigant, non solent damnare theologos catholicos qui teneant sententiam contrariam, nisi damnatio clare pateat ex historia concilii. V. g. quod motivum fidei non sit dominium Dei, contra Gulielmum Parisiensem. (D. 1789). 3. - Adhibetur aliquando alia nota, i. e. « philosophi­ ce certum ». Sunt illa puncta quae necessario admitti debent ab omni theologo catholico, v. g. quod possibilis sit hypothesis pro nostra ratione alicuius religionis po­ sitivae absolute necessariae (philosophice et theologice certum); est philosophice certum quod certitudo facti Revelationis haberi potest solum ex signo divino, si ab­ strahis a visione beatifica. IL. (í I» 4. - Nota temeritatis est inferioris gradus quam censura erroris. Propositio temeraria, comparata cum erronea, est in minus directa oppositione contra verita­ tem, vel opposita veritati minus stricte connexae cum doctrina fidei. Quia vero hoc plus et minus diiudieandum est morali aestimatione et theologica prudentia, nihil mi­ rum quod theologi fere fluctuent inter has duas censu­ ras et propositiones easdem quas alii dicunt erroneas. 101 — alii appellent temerarias, atque etiam coniungere so­ leant utramque ita ut dicant propositionem esse erro­ neam vel saltem temerariam. Signum evidens ad dignoscendam propositionem te­ merariam est videre si negat propositionem communem et certam. Ergo : 5. - Est propositio temeraria quae repugnat doc­ trinae theologicae universaliter et constanter recep­ tae apud pios et doctos tamquam tenendae ex gravi­ bus fundamentis auctoritatis et analogiae fidei. (D. 1527), v. g. in celebri exemplo supra allato si quis diceret dari materiam levem in peccatis contra sextum esset teme­ rarius. 6. - Est temeraria quae affirmat aliquid contrarium institutis approbatis in Ecclesia et consuetudinibus licet in se non revelatis. Nunc patet ratio quare antea locutus sim etiam de praxi Ecclesiae, iuridica, ascetica et mystica, atque li­ turgica ex qua deduci potest aliquid ut theol. certum, ita ut contrarium sit erroneum vel saltem temerarium. (D. 1527: 1531: 1554). 7. - Propositio potest esse temeraria modaliter, non quatenus sit contraria propositioni certae, sed quia sine ratione sufficienti damnat propositionem probabi­ lem ve] probabiliorem. (D. 1526 de limbo). — J 02 I p' 1 '' 8. - Quoniam una propositio potest pluribus modis veritati opponi, potest et solet eadem propositio affici pluribus censuris. Si quando ergo dicuntur simul temerariae et erroneae, scias quod temerarium tunc sumitur in sua significatione magis generica qua propositio hac-retica et erronea possunt dici simul temerariae. (D. 1510; 1547; 1564; 1577; 1578). 9. - Est propositio temeraria illa quae opponitur sententiae communi Patrum vel theologorum sine sufficienti fundamento. Si quis enim habet sufficiens fundamentum non est te­ merarius, sicut si haberet aliquam rationem magni pon­ deris, vel auctoritatem alicuius doctoris, qui rem bene discusserit. Unde in theologia morali dicimus quod suf­ ficit ad sequendam aliquam sententiam ut probabilem auctoritas quinque vel sex theologorum, vel etiam unius maximi ut S. Alphonsi vel S. Antonini. Temeritas au­ tem, de qua loquimur, est in neganda aliqua re, quae, licet non sit de fide vel conclusio theologica, pertinet ta­ men ad theologiam et ad doctrinam communem circa res quae spectant ad pietatem et salutem. 10. - Temeritas est imprudentia qua quis sese oppo­ nit sine fundamento communi sententiae aliorum in ma­ teria theologica. Sicut etiam in philosophia non careret culpa imprudentiae qui in materia philosophica singulariter opinaretur contra sententiam aliorum philosopho­ rum sine sufficienti fundamento. Unde Encyclica «Humani Generis» testatur: « ... christianus. sive philosophus, sive theologus, non festinanter ac leviter amplectatur quidquid novi in dies excogitatum fuerit, sed summa sedulitate id perpendat ac justa in trutina ponat, ne adeptam veritatem amittat, vel corrumpat, gravi profecto cum ipsius fidei discrimi­ ne ac detrimento » (p. 572). 11. - Propositio temeraria potest esse duplicis spe­ ciei : una quae habet contra se communem sententiam Patrum et theologorum : haec dicitur temeraria posi­ tive: alia quae, cum sit nova, non habet contra se sen­ tentias Patrum et theologorum : dicitur temeraria pri­ vative. Ita si quis diceret quod alius sanctus praeter B. Ma­ riam Virginem conceptus sit sine peccato originali. 12. - Optima regula ad dignoscendum an proposi­ tio aliqua sit temeraria, quamvis de ea explicite Patres et Doctores non sint locuti, est considerare quid dixissent Patres interrogati de hac propositione in particulari, quantum ex reliqua eorum doctrina colligere possumus. Si certum est eos negaturos fuisse, hoc sufficit ut cen­ seatur temeraria; quando e contra manemus dubii et ancipites quid dixissent, non debet dici temeraria licet non habeat pro se communem sententiam. 13. - Propositio communior et communissima di­ cunt minus quam commune: quia in hoc adiectivo gra­ dus comparativus et superlativus dicunt minus quam gradus positivus. CAPUT 13. DE PROPOSITIONE PROBABILI ET DE SYSTEMA­ TE THEOLOGICO. I. - De propositione probabili. 1. - Propositio probabilis est quae nititur in moti­ vo fallibili quidem sed satis gravi; gravi, tum absolute, i. e. spectato in se, tum relative, i. e. comparato cum mo­ tivo sententiae oppositae. Quare thesis etiam probabilissima ex sc falsa esse po­ test; et si thesis est tantum probabilis, non licet dicere contradictoriam certo falsam. 2. - Potest accidere quod opinio prudens sit de fac­ to erronea, et opinio quae videretur imprudens sit de facto vera. Quamdiu enim agitur de opinione, numquam quis potest esse certus dc veritate. lamvcro etiam Ecclesia bal­ bet suas opiniones, neque omnia admittit ut de fide ca­ tholica; ita in primis saeculis erat opinio prudens admit­ tere proximitatem parusiae, et erat falsa; per multos annos fuit sententia probabilis quod ad salutem infan­ tium esset necessaria Eucharistia: et erat falsa. Ita etiam de ossessionibus et natura extensionis actus demoniaci — 105 — erant, saeculis transactis, opiniones vere mirae. Vides iterum quod scire notam sit summi momenti, quia si ha­ bes aliquam thesim quam putas esse certam et nescis es­ se tantum probabilem, periculo te exponis ut aliquando debeas retractare sententiam tuam, quod est inconve­ niens! 3. - Cessat omnis probabilitas alicuius propositionis quando veritas oppositae certis argumentis fit evidens. 4. - Probabilitas interna est quae procedit ex ipsa natura rei de qua agitur; externa vero est illa quae proce­ dit ex auctoritate aliorum. 5. - Quod una sententia sit probabilior non im­ pedit quod opposita remaneat vere probabilis. 6. - Pondus rationum magis quam numerus auget probabilitatem alicuius sententiae. 7. - Fieri potest ut, deficiente evidentia alicuius rei, possint tamen indicari tot et tantae rationes ut, ex his rationibus probabilibus simul acceptis, res omnino certa esse demonstretur. Est id quod vocatur convergentia PROBABILITATUM. 8. - Duae propositiones contradictoriae possunt es­ se simul probabiles. Aliis verbis: homo potest adhaere­ re uni propositioni ita ut oppositam retineat ut vere probabilem. Fieri enim potest ut pro utraque parte ad­ ducantur rationes quae sint graves, si accipiantur seor­ sum vel absolute. Cum autem rationes sententiae oppo­ sitae non sint certae, sed tantum probabiles, hae ratio­ nes sunt fallibiles. Etiam experientia constat multas propositiones, in­ ter se contradictorie oppositas, traxisse sapientissimos homines in partes oppositas. Ita de praedestinatione ante vel post praevisa meri­ ta, de causa instrumentali creationis, de natura pecca­ ti originalis, de natura seu essentia beatitudinis. 4» 9. - Potest homo per opinionem unam propositionem tenere ut veram, et simul aliam oppositam putare esse probabilem; immo potest tenere per opinionem aliquam propositionem ut veram et simul indicare oppositam esse probabiliorem. Nam statuere possum propositionem ut veram opinationem, si adsunt rationes graves et solidae, etsi rationes graviores sint contra. *» 10. - Thesis probabilis est idem ac conclusio scho­ lastica seu propria alicuius scholae seu systematis, de­ ducta ex revelatis et ex illo systemate. Ita quod Deus non cognoscat futuribilia in signo ante­ cedente eorum fu turit ion em. - 107 II. - De systemate theologico. 1. - Systema theol. est aliqua hypothesis vel theo­ ria ad penetranda dogmata etiam ultra id quod est definitum vel theol. certum; ad explicanda etiam ultra id quod scitur ex fide et e scientia theologica quae ab omnibus admittitur. a) Ita quod efficcacia gratiae explicetur per praedcterminationem physicam, vel per delectationem victricem, vel per gratiam con­ gruam. Est dogma fidei quod detur gratia sufficiens et quod meus actus bonus attribuendus sit Deo; est theol. certum quod detur gratia efficax: nunc magis progrediendo, si volo explicare rationem quo MODO GRATIA efficax sit majus donum quam mere sufficiens, debeo admittere quod est majus donum quia in actu primo habet illum triplicem nexum cum bono opere: nexum obiect.vum, affectivum et cognoscitivum. Sed undcnam oritur talis nexus? Hic est pro­ blema: forsan ex pracdeterminatione physica? vel ex libera elec­ tione hominis et e scienza media? h) Est dogma quod actus fidei est assensus ob auctoritatem Dei revelantis. Longius progrediendo in systemate, quaerimus: quomodo conciliari debet cognit o quam ego habeo facti Revela­ tionis cum as'ensu quo admitto Trinitatem? Quando admitto Tri­ nitatem, admitto simul etiam quod Deus hoc mihi dicat? Ille assen­ sus estne obscurus solum ex obietto materiali, vel etiam ex motivo? Si motivum potest esse evidens etiam in fide theologica, quomodo fides theologica distinguitur a fide scientifica? c) Quando Christus recepit praeceptum moriendi, eratne prae­ ceptum sensu stricto? Si dicis quod erat praeceptum, quomodo potuit esse liber cum visione beatifica? Si non admittis praeceptum sensu stricto, videris non bene interpretari Scripturam quae loqui­ tur de praecepto. — 108 — d) Omnes admittere debent in Christo unam Personam et duas naturas: hoc est dogma duplex. Si magis volumus determi­ nare: quid natura humana habet, quid non habet ut non sit per­ sona, et sit tamen integra natura, sunt varia systemata. 2. - Systemata theologica habent verum valorem quatenus sunt quaedam elaborationes intellectuales mysteriorum revelatorum. Ita Patres apologetae inceperunt, cogitare Evange­ lium modo graeco; seu fecerunt proiectionem Evangeli! in formas et categorias cogitationis graeco-romanae; in­ ceperunt concipere mysteria et ratiocinari de his see. modum concipiendi et ratiocinandi Graecorum. Mens au­ tem Graecorum erat valde clara : amabat quaestiones, definitiones, exactitudinem rigorosam. Unde illi Patres inceperunt definire et dividere cum acribia rigorosa. Cum lenta assimilatione illa elementa vere humana, profunde analyzata, quae inveniebantur in ethica et in metaphysica Graecorum, transierunt in doctrinam Evangeli! ad illam analyzandam et syntetizandam. Ita intraverunt : a) Methodus ipsa definiendi, dividendi, ratiocinandi, demon­ strandi, solvendi difficultates et technica indicii. b) Conceptus cogn tionis, locutionis qui tantum momentum habent in de Trinitate et de Revelatione. e) Conceptus naturai ct stabilitatis eius, summi momenti in thesi de miraculis atque ideo in tota apologet.ca. d) Conceptus causalitatis bene definitus et 4 specierum cau­ sarum. tanti momenti in Tractatu de Deo Creante et de Deo Uno. 109 e) Conceptus transcendentales unius, veri, cum ideis connexis de distinctione, differentia, identitate. f) Conceptus substantiae e.t accidentis, naturae, suppositi, pt rsonae, relationis: tanti momenti in do Verbo Incarnato et Trinitate. g) Conceptus de actibus, habitibus, virtutibus: tanti momenti in de Gratia et de Fide. h) Conceptus signi et causalitatis, tanti momenti in de Sa­ cramentis. i) Conceptus beatitudini# obiectivae et formalis, in de No­ vissimis. Quod dictum est de philosophia graeca, dici nequit de philo­ sophia Kantiana, Hegeliana vel materialistica et de quacumque alia philosophia contraria philosophiae perenni : non iam quia illa est graeca, et ¡sta est moderna; sed quia ista philosophia, ut Kan­ tiana, est absolute inconciliabilis cum Evangelio, quia negat vel in dub um revocat illa puncta quae sunt substratum cuiuscumque philosophiae verae e.t cogitationis dogmaticae. Haec sunt: obiectivitas cognitionis; obiectivus valor principii identitatis, contra­ dictionis, causalitatis; acceptatio evidentiarum sensus communis: QUAE SUNT PUNCTA IMMUTABILIA ex quibus proficisci debet omnis speculatio philosophica. Ita etiam Encyclica «Humani Generis» reprehendit illos qui dum «... hanc philosophiam [scholasticam] despiciunt alias extollunt sive antiquas, sive recentes, sive Orientis, sive Occidentis populorum, ita ut in animos insinuare videantur quamlibet philo­ sophiam vel opinationem, quibusdam additis, si opus fuerit, cor­ rectionibus vel complementis, cum dogmate catholico componi posse; quod quidem falsum omnino esse, eum praesertim de commentis illis agatur, quae vel « immanentismum » vocant, vel « idealismum », vel « materialismum » sive historicum, sive dialecticum, ac vel etiam « exsistentialismum » sive atheismum profitentem, sive saltem va­ lori ratiocinii metaphysici adversantem, catholicus nemo in dubium revocare potest » (p. 573-4). Admitto quod etiam philosophia moderna Kantiana, Hegeliana, marxistica habeat quaedam elementa verita­ tis, quia, ut dicit thesis ex critica, etiam in errore aliquid apprehendo, seu error, quia est privatio, non tollit om­ nem veritatem, sed non potest applicari dogmati nisi to­ taliter mutetur. 3. - Scopus systematum est coordinare veritates ac­ quisitas et praeparare acquisitionem novarum conclu­ sionum. Nostra enim dogmata habent saepe plures aspectus qui possent videri contrarii et haeresis est negare unum aspectum qui videretur non posse conciliari cum alio. a) Ita fides et gratia habent elementum s’.ve obiectivum, sci­ licet quod veniat a Deo, sive subiectivum, scilicet quod sit aliquid reale in nobis: unde Ecclesia damnat sive Protestantes qui dicunt iustificationem esse quid mere extrinsecum seu forense, sive Mo­ dernistas qui dicunt omnia procedere ex subconscientia. ò) Pariter B. Virgo fuit redempta; et tamen nullum habuit peccatum. c) Christus pro nobis satisfecit et meruit; et tamen requi ritur nostra cooperat o et satisfactio: non quia merita Christi non sufficiant, sed quia ipse meruit nos posse mereri et Deus vult ut nos mereamur. ' . i» i ;, 11. - Decreta Congregationum Romanarum quae continent praeceptum doctrinale, etsi emittantur mera 9 4 ;T auctoritate Congregationis, exigunt tamen oboedientiam sub gravi. Exemplum sit de igne Inferni (Lennerz, De Novissimis, p. 42). Quod propositio sit theologice certa aliunde deducitur, scilicet ex consensu theologorum et Patrum (ibi pag. 76, N. 124, valde instructivus). Hic vides quod vete­ res de notis loquebantur non cum tanta acribia ut nos. 12. - Praecepta doctrinalia, sive positiva sive negativa intelligence sunt cum maxima limitatione. Nam odia re­ stringi debent; eiusmodi autem praecepta sunt res odiosae, ut in iure loquimur de rebus odiosis, quia etiam sine usu infallibilitatis circumscribunt libertatem intellectus; quare oboedientia illis est sacrificium quod Ecclesia vult imponere solum secundum minimum possibile. 'a • 13. - Aliqua propositio prohibita, si notabiliter muta­ tur et explicatur cum aliqua expositione recta, sustineri potest. Ita: Christus est creatura: simpliciter dictum susti­ neri nequit; sed cum ista expositione: est creatura secun­ dum naturam humanam quae revera creata est, defendi potest. Cum aliqua expositione ergo intelligi debent multa dicta Patrum, ut S. Augustini, quae videri possent — 119 — favere alicui haeresi, v. g. quod omnes virtutes pagano­ rum sint vitia vel quod gratiae Dei resisti non potest. 14. - Non est praeceptum doctrinale approbatio quam Pontifex cum suis litteris dat alicui libro. Approbatio non importat quod opus impugnari ne­ queat. Neque est iudicium ex cathedra aut approbatio ali­ cuius Congregationis Romanae illa verba : « Nihil cen­ sura dignum », quae ponuntur circa opera alicuius Sancti canonizat i. Ex his verbis nequit deduci quod S. Sedes approbat doctrinam illius Sancti. Illa doctrina, potest modeste im­ pugnari sine ulla temeritate, si quis habeat bonas rationes impugnandi, etiam si Servus Dei sit canonizabas. 15. - Mera prohibitio alicuius libri non est censura theologica. Decreta enim huiusmodi sunt mere discipli­ naria. Voco disciplinam regimen Ecclesiae ex potestate iurisdictionis, quae sola est potestas propria et principalis; (dum potestas ordinis et magisterii est instrumentalis, quia Ecclesia nec virtute propria sanctificat, nec auctori­ tate propria fidem definit sed tantum ut Dei instrumen­ tum in ordine iuridico). Ecclesia leges sua auctoritate, utique a Deo accepta, propria tamen, condit ut causa principalis. Sunt res disciplinares illae quae sunt obiectum po­ testatis iurisdictionis, quae respiciunt operationem fide­ lium dirigendam, per illas determinationes quae possunt — 120 — esse utiles vel necessariae secundum adiuncta locorum et temporum. 16. - Quando Ecclesia librum damnat non definit expresse hanc vel illam propositionem esse tenendam aut reficiendam. 17. - Quando prohibitio alicuius libri facta est modo ordinario, non ideo auctor considerandus est ut haereticus vel nullius auctoritatis in rebus quas tractat. Liber S. Roberti Bellarmini de Potestate Romani Pontificis fuit positus in Indice a Sixto V, sed statiin post mortem huius Papae fuit expunctus ex Indice. Ita « Concordia inter laborem et quietem » P. Pauli Segneri, qui est auctor li­ brorum asceticorum primi ordinis. Ceterum sufficerent exempla Tertulliani et Origenis, qui licet haeretici in quibusdam, in aliis habent aliquam veram auctoritatem. 18. - Potest fieri sine laesione principiorum catholicorum quod afferatur ut auctoritas scriptor aliquis cuius aliquod opus sit in Ind ce, etiam in illa materia in qua habuerit aliquas propositiones damnatas. Ita Fénelon, cuius sunt 23 proportiones damnatae ab Innocentio XII, est certe tamen magna auctoritas in rebus asceticis (D. 1327 seq.). Et generatim debemus resistere alicui nostrae tendentiae peri­ culosae : nos cognoscimus aliquos auctores per incidentiam : en auditor, qui in primo anno Philosophiae audit confutationem Pla­ tonis, Duns Scoti. S. Bonaventurae et Suarezii; deinde confutatio­ nem S. Anselm ; et hos auctores quos cognoscit solum in confu­ tatione, vel ut adversarios, putat quasi nihil boni dixisse et indi­ cat de illis cum aliqua extimatione minori: est tendentia errata quia nobis claudit viam ad inveniendos veros thesauros doctrinae qui etiam apud illos auctores inveniuntur. CAPUT 15. DE PROPOSITIONE PROXIMA HAERESI, SCANDA­ LOSA, ETC. Sunt illae notae quae recurrunt praesertim in theolo­ gia morali. 1. - Est propositio proxima haeresi illa, quam etsi non omnes, plures tamen doctores et cum gravi funda­ mento dicunt esse haereticam. Ita si quis diceret : parvuli non habent iustitiam in­ haerentem, quia multi doctores dicunt in Cone. Trid. (D. 799-800) definitam esse iustitiam inhaerentem universa­ liter de omnibus. Vel si quis diceret : S. Alojsius non est in paradiso, vel papa non est infallibilis in canonizat ione. 2. - Similiter dicitur propositio proxima errori illa quae negat propositionem, quae plerisque videtur esse conclusio theol. certa, sed non omnibus. Conclusio enim aliqua theol. certa potest ex his capi­ tibus debilitari : a) si deducitur ex una evidenti et altera quam plerique, licet non omnes, iudicant esse de fide: tunc ab illis plerisque dicitur theol. certa; ab aliis non; qui eam nega­ ret, diceret aliquid errori proximi. &) Si deducitur ex una indubitanter revelata et al­ tera evidenti, per illationem quam plerique, sed non omnes iudicant evidentem. Do exemplum: quod Filius Dei procedat per intellectum, esset conclusio theol. certa pro omnibus, si absolute certum esset vox « Verbum » esse nomen proprium Filii et non solum appropriatum (cf. De Regnon). Utique in manualibus, quod procedat per intellectum, dicitur theol. certum quia fere omnes dicunt theol. certum. Qui hoc nega­ ret posset dici errori proximus. Similiter de Spiritu Sancto quod procedat per voluntatem, "i • 3. - Propositio sapiens haeresim et suspecta est quae dat ansam timendi ne auctor illarum habeat apud se haeresim aliquam vel errorem ex quibus oriatur illa propositio; fundamentum autem, licet sit reale, non est sufficiens ad iudicandum absolute esse haeresim vel errorem. Ita Ioann. XXII damnavit 11 articolos Ekardi (D. 516-526), licet cum multis expositionibus habere possent sensum catholicum et multa inveniantur ine mysticis omnino similia. 4. - Propositio scandalosa est illa quae praestat oc­ casionem ruinae spiritualis, inclinando auditores ad peccata vel avocando eos ab exercitio virtutum. Ita dicere male de statu religioso est propositio scan­ dalosa; ut fit in familiis a parentibus quando aliquis puer vult fieri religiosus vel clericus; vel exaggerare pericula exercitiorum piorum; vel dicere coram populo: quis scit — 123 — an haec hostia sit consecrata? Quis scit an hoc sit corpus illius Sancti et non potius alicuius malefactoris? Ista omnia in aliquo vero sensu possunt non esse contra fidem, sed generant scandalum et removent homines ab exerci­ tio pietatis (D. 1151 ss.). 5. - Propositio male sonans, licet non det fundamen­ tum audientibus iudicandi vel suspicandi adesse hae­ resim, peccat tamen in abusu vocum diversarum ab usu communi quo solent .a fidelibus usurpari. Ita si quis dicat : periculosum est facere clerum divi­ tem; vel Papa non debet dici «sanctissimus» ratione officii; vel in Deo sunt tres essentiae relativae: haec propositio non habet suspicionem haeresis in proferente, sed est male sonans, quia nomen essentiae reservatum est a doctoribus ad id solum quod commune est omnibus personis. 6. - Propositio offensiva piarum aurium seu catho­ licarum est quae continet aliquid indignum vel inde­ centiam in materia religionis. Sicut enim lingua et nares, etiam aures habent indi­ cium suum quo respuunt absurdos et abhorrentes sonos. Supponamus aliquem qui sit excommunicatus : si prae­ via contritione iustificatus. occidatur deinde propter fidem et fiat martyr ante absolutionem a censura : in ri­ gore est verus martyr; si quis autem dicat: hodie coli­ mus aliquem publicum excommunicatum, offenderet pias aures. Ita si quis dicat : Ecclesia nobis narrat fabulas relate ad illa facta historice non vera quae sunt in Bre­ viario. Ita si quis dicat : S. Magdalena meretrix, ora pro nobis; S. Petre, periura et apostata, ora pro nobis. Hoc retineas ne proferas aliquid indecorosum quando loque­ ris de aliquo Sancto qui aliquando fuerit peccator. Nam : non omnia quae sunt vera possunt etiam dici quocum­ que modo vel in publico. Nunc exsurgit problema: quando Ecclesia damnat propositionem cum his inferioribus censuris esine in­ fallibilis? Nam vidimus quod propositio aliqua solum commu­ nis (non dico coin, et certa) absolute potest esse falsa, aliis verbis potest aliquando fieri cum temeritate aliqua assertio quae tamen vera sit; id quod posset videri im­ prudenter dictum, absolute posset esse verum; absolute non repugnat quod aliqua assertio damnata ut temera­ ria, fieri possit postea aliquando, mutatis adiunctis et accedentibus novis argumentis, non amplius temeraria. V. gr. D. 1191 nunc non est scandalosa quia adiuncta mutata sunt. Patet quod dogmata ita mutari non possunt, quia dogmata sunt veritates a Deo prolatae quae non de­ pendent a novis adiunctis rerum. 7. - Respondeo: illud est infallibiliter verum quod praecise definit Ecclesia. St ergo Eccl. definit doctrinam esse revelatam (v. g. Immaculatam Cone.), non tantum ipsa doctrina est infal­ libiliter vera, sed etiam factum quod est revelata. Si “— 125 — aliqua assertio damnatur ut falsa et erronea, contradic­ toria est necessario vera, sed non definitum est utrum etiam sit revelata, vel tantum connexa cum Revela­ tione (of. D. 1516 ex quo deducitur quod status Adami fuerit supernatural is quoad substantiam: theol. certum). Si damnatur ut temeraria, infallibiliter verum est hoc: saltem nunc ista assertio est temeraria (de futuro nihil'). Si damnatur ut scandalosa et offensiva, certum est quod saltem nunc sit scandalosa et offensiva (1). 1159) vel sit scandalosa’ uti iacet. Nam haec propositio (I). 1159), li­ cet sit vera, non est praedicanda quia foveret aliquam rem quae potius frenanda est. 8. - Est theol. certum quod Papa non potest errare in censuris etiam inferioribus ut sunt : temerarium, sa­ piens haeresim, male sonans etc. Verum est enim quod indicium de his censuris pendet ex notitia aliqua huma­ na non revelata : v. g. pendet e sententia Patrum ex qua recedit temeritas; ex significatione vocum, ei ex specie quam voces ingerunt auditoribus; sed hoc modo omnis actus fidei, omnis cognitio supernaturalis pendet ab ali­ qua notitia humana; sed pendet tamquam a conditione, non tamquam a causa. In hoc indicio Deus non permittit errare Pontificem, qui debet indicare fidelibus scopulos quos vitare debent, et voces quas debent usurpare vel fugere ut proprie loquantur de rebus salutis : (cf. quae diximus de definitione huius facti dogmatici : transubstantiatio est vox apta). CAPUT 16. DE IIS IN QUIBUS ECCLESIA NON EST INFALLI­ BILIS. 1. - Potest accidere quod in aliquo documento etiam authentico asseratur aliqua doctrina mere humana (non dico definiatur ut de fide); in hoc casu theologus debet bene distinguere doctrinam revelatam ab alia mere hu­ mana. Ita S. Officium declaravit Galileo quod propositio quae affirmaret solem stare et terram moveri esset falsa; atque ita sentiebat etiam Urbanus VIII, sed non defini­ vit. Ita etiam Bonifacius Vili in celebri bulla « Unam sanctam » dicebat, ut videtur, non iam definiebat, quod auctoritas reipublicae proveniret ab auctoritate spirituali Pontificis (D. 469), quod hodie non admittitur. 2. - In illis rebus quas Deus non docuit in Scriptura vel Traditione, et in illis rebus quae cum Scriptura et Traditione non sunt coniunctae neque proxime neque remote Ecclesia non habet competentiam directam. Nullum est dubium de scientiis mathematicis et phy­ sicis-. HAEC SUNT EXTRA COMPETENTIAM ECCLESIAE. Etiaiii philosophia moralis et metaphysica sunt extra infallibilitatem Ecclesiae in suis partibus mere opinativis et dispu- tatis quamdiu magisterium ecclesiasticum judicat eas esse meras opiniones, non iam in illis principiis quae supra retuli. Ecclesia non est infallibilis in artibus, in philolo­ gia, epigraphia, in archeologia, in historia eccl. et pro­ fana, nisi dicant aliquam relationem essentialem ad re­ velata. 3. - Licet Eccl. non possit errare in stabiliendis prin­ cipiis et legibus moralibus, potest tamen errare in regi­ mine applicato ad adiuncta temporis loci et personae. Adiuncta enim sunt multum variabilia. Quare aucto­ ritas Ecclesiastica potest putare aliquam personam cul­ pabilem dum est innocens; vel aliquem aptum ad episco­ patum dum est ineptus; potest supprimere aliquem ordi­ nem qui multa bona patrat, ut Clemens XIV suppressit Soc. Jesu. Ideo contingit aliquando ut qui ligatus est apud Deum, apud Eccl. sit solutus, et qui liber est apud Deum, ecclesiastica sententia sit innodatus. Sed licet quis damnetur iniuste, numquam habet jus faciendi schisma nam hierarchia habet jus imperandi etiam ubi non est infallibilis et si ipsa habet jus subditus oboedire tenetur. 4. - Non omne quod est in martyrologio est certum et irrefragabile. 5. - Est theol. certum quod Eccl. in canonizatione sanctorum sit infallibilis; non est theol. certum quod sit infallibilis etiam in beatificatione. 128 — 6. - Quando Eccl. recipit in libris liturgicis aliquod factum, per se non profert indicium de veritate intrin­ seca illius, sed illud recipit sec. opinionem publicam quae est circa ipsum. Quando autem certa fiat de falsitate, Eccl. corrigit librum liturgicum. 11 « i • e » i 7. - Praesertim in miraculis antiquis quae narrantur (non dico in Scriptura) quaedam reperiuntur ficta (Ca­ nus dici multa). De miraculis nempe vel revelationibus privatis, vel apparitionibus, de multis factis vitae alicuius sancti seu etiam reliquiis hoc retinendum est: quando Ecclesia approbat miracula alicuius sancti in processu canonizationis, vel illa miracula recenset in Breviario, vel instituit festum speciale pro aliqua apparitione ut est Immac. Virg. a Lourdes, S. Michaelis Archang., Transla­ tio domus Lauretanae, vel authenticitas et cultus alicuius reliquiae ut scalarum sanctarum : in his Ecclesia non in­ tendit habere nisi probabilitatem aut certitudinem hu­ manam eamque practican!, quae scilicet satis sit ad fo­ vendum cultum. Haec utique merentur piam adhaesionem et reverentiam quae debetur sententiae Ecclesiae etiam quando non est infallibilis. Ita si quis negaret quod Beata Virgo fuerit in tem­ plo praesentata, vel apparitiones varias, non committit peccatum contra fidem, licet aliunde possit peccare et graviter, et licet hoc non possit, saltem publice, doceri. Aliud etiam est eanonizatio, aliud insertio in Martyrologium : ista insertio non est semper probatio infallibilis — 129 — sanctitatis, quia Ecclesia infert in Martyrol ogium et­ iam beatos et aliquando venerabiles. 8. - Licet leges ecclesiasticae nihil possint continere mimes recti, possent tamen aliquando non attingere illum gradum perfectionis quem exigerent tempora, loca et adiuncta varia. 9. - Potest accidere quod Rom. Pontifex erret in sua vita et indicio privato, in diudicanda politica, in suis relationibus cum guberniis; licet non tam facile admitten­ dus sit error: quia Rom. Pontifex multa cognoscit quae nemo alius potest cognoscere ut ipse, et quae viderentur imprudenter statuta illis qui ignorant diversa adiuncta, sunt praecisae illa quae requirebantur et quae nos ipsi fecissemus si fuissemus in illo loco. 10. - Potest accidere quod omnes fideles habeant ali­ quam opinionem circa res divinas quae opinio tamen sit falsa. Hoe non potest accidere in illis rebus quas Eccl. credit de fide divina. Neque potest accidere ubi consensus sit in aliquam rem non ut in opinionem sed ut in rem certam. 11. - Potest, licet rarissime, accidere quod theologi reputent aliquam sententiam communem vel fere com­ munem quae tamen sit falsa. Ita erat opinio aliquando communis quod materia sacramenti ordinis esset traditio instrumentorum : ho­ die non amplius admittitur. 9 PARS II. Be notis .simul comparatis. I SCHEMA NOTARUM *)( Valor notarum decrescit descendendo in sca­ la - Ascensus in scala est possibilis - Nota supe­ rior continet notas inferiores - Omnes notae in­ feriores dicunt relationem ad dogma (Videas hoc in qualibet thesi). *■)( Dogma numquam potest in scala descen­ dere - Campus Fidei: ex Dogmate usque ad De Fide Divina; Campus infallibilitatis: ex Dogmate usque ad Theologice Certum (pro aliquibus usque ad Commune et Certum); Campus Theologiae: ex Dogmate usque ad Probabile.(***) (***) Censurae: captiosa, male sonans, piarum aurium offensiva, scandalosa... (v. g. D. 1541) sunt ex alio capite et recurrunt praesertim in Theologia morali, quatenus possunt praebere scandalum, ma le sonare, ecc. NOTA THEOLOGICA (*) DOGMA FIDEI (♦♦) = DE FIDE = DE FIDE CATHOLICA = DE FIDE DIV. ET CATH. (D. 1792) 1 — Doctrina (— indicium) revelata, 1 revelatione publica, de fide et mo­ ribus, definita ut revelata 1 r *»! h i 2 DE FIDE ECCLESIASTICA DEFINITA 3 DE FIDE DIVINA — Materia revelata sed non propo­ sita ab Ecclesia I PROXIMA FIDEI 4 « 1 1 | CENSURA ASSENSUS A S. H aeresis contra fidem divinam . 1 b soliti us ex lumine fidei div nae A. S. Haeres is c. fid. eccl. A b solutus ex lumine fidei eccl. Error in fide Absolutus ex lumine fidei div. errori proxima 1 1 5 THEOLOGICE CERTUM — qua negata, sequitur negatio ali­ cuius dogmatis Error in theologia 6 DOCTRINA CATHOLICA — al q. ponunt ante Theol. Cert. Saltem temeraria 7 CERTUM, COMMUNE ET CERTUM, MORAL1TER CERTUM — pro aliq. — Theologice Certum • SECURUM seu TUTUM — contrarium tuto doceri non potest 8 9 Temeraria Ext. (Internus nisi obstet ratio gravis) ¡ 1 COMMUNIUS, COMMUNISSIMUM — quod dicit minus quam commune Nulla (’** ) 10 PROBABILIUS, PROBABILE , (extrínseca ex auctoritate probab• » ex natura rei Theologicus ex lumine: - fidei - magist. eccl - rationis Liber PECCATUM Mortale directe contra fidem poena canonica Mortale directe contra fidem EXPLICATIONES EXEMPLA =: Dogma solemni modo definitum a Pp. vel a Concilio generali DE FIDE DEFINITA - Immac. Cone. B. M. V. - Sacrificium Missae - lurisdictio Pontificis de­ finita in Vaticano — Dogma ex ord. magist. propositum in documen­ tis official, et in symbolis - Absentia omnis erroris in textu inspir. (D. 1952) - Symbolum Athanasii z - Comm. sub 1 spec. (D. 626) - Chrismatio (D.'872) - Dantur ord. min. (D. 962) - Materia non revelata sed definita ex cathedra ut tenenda - Differt a dogmate tt. quia non proponitur ab Ec­ clesia - Ex fere unanimi consen­ su habetur ut revelata - X.tus ab initio vitae suae dixit se esse Messiam • Meruit Sibi. animae impassibilitat., corporis gloriam - Gratia habitualis et visio beatifica in Christo - Monogenis, contra polyg. Mortale indirecte contra fidem ( revelata et JX Pr0P- / certa aliunde - Facta dogmatica - Exsistentia Dei potest de­ monstrari - Cone. Trid. est legitimum - Nondum ut Verbuin Dei sed expresso et authent. docetur v. g. in encyclicis - Auctores inspirati sunt auct. veri sed secundarii Possibile Mortale temerarietatis - Commune omnibus scholis - Certum, sed minus immediate conclusum ex veri­ tate revelata - Quod integritas sit do­ num indebitum - Sacramenta sunt verae causae - Quae continentur in de­ cretis doctrinalibus Congr. Romanarum Mortale inoboe­ dientiae Absolute non repugnat quod sit aliquid falsi Nullum - Deletio peccati per ipsam infusionem gratiae - Filiatio adoptiva ex ipsa gratia creata - Systemata (v. g. Molinisinus vel Bañezianismus) CAPUT 1. DE RATIONE INSTITUENDAE THEOLOGIAE POSI­ TIVAE ET SPECULATIVAE. 1. - Omnis nota superior continet in se notam in­ feriorem et dicit aliquid plus. Ita quae sunt dogmata sunt etiam de fide divina, sunt doctrina cath., sunt theol. certa, sunt communia, sunt multo plus quam commune et certum. Propositio­ nes haereticae sunt erroneae, sunt temerariae et multo plus. Quae sunt proxima fidei sunt et doctrina cath. et theol. certa et communia. Quae sunt erronea, sunt etiam temeraria, sed non viceversa : quae sunt temeraria sunt certo erronea. Fere aequivalentia sunt doctrina cath. et theol. cert. Omnia quae sunt doctrina cath. possunt dici et theol. certa, et omnia theol. certa possunt dici doctrina cath. Quae sunt theol. certa sunt communia, secura et multo plus. Notae quo propinquiores sunt eo magis est difficile eas distinguere. 2. - Si facimus comparationem inter obiecta fidei, obiecta infallibilitatis Eccl. et obiecta theologiae, vi­ debimus quod campus fidei est minor, campus theo­ logiae est maximus, campus infallibilitatis est medius. Obiecta fidei sunt solum dogmata fidei et de fide divina; obiecta fidei ecclesiasticae sunt quae sunt defi­ nita ab Eccl. licet non sint dogmata. Propositiones pro­ ximae fidei iam sunt extra campum fidei saltem quamdiu non definiantur. Obiecta infallibilitatis Eccl. sunt usque ad theol. certa; in quibusdam autem est dogma fidei quod Eccl. sit infallibilis, i. e. in definiendis rebus revelatis; in aliis est theol. certum quod sit infallibilis, scilicet in prop, theol. certa et in factis dogmaticis. Quoad alias propositiones infra theol. certas, Ecclesia est infallibilis in dicendo quod sunt v. g. temerariae vel scandalosae. In his et in securis debetur Ecclesiae oboedientia sub gravi, intellectus et voluntatis, nisi obstet ratio gravis, ut pro Galileo. Obiectum autem theologiae sunt omnia. 3. - Theologia vero in quantum quaerit in fonti­ bus quid sit revelatum dicitur positiva; in quantum ex dogmatibus quaerit deducere prop, theol. certas vel communes dicitur speculativa, ut est scolastica. I. - De ratione instituendae theologiae positivae. Theologia positiva fit analyzando documenta, ut supra explicavi. Potest autem modus probationis generatim se habere quadrupliciter : a) Primo, veritas in sensu determinato ostenditur suf­ ficienter contenta in Revelatione: quod ostenditur vel — 139 — per authenticam definitionem vel per consensum univer­ salem. Ita, e. g. theologica demonstratio SS. Trinitatis instituta ex Math. 28, 19: in hac hypothesi assensus theo­ logicus in ipsam veritatem est idem ac assensus fidei; scientia theologica in eo solum distinguitur a fide quod habet magis distinctam cognitionem modi Revelationis. Ita probantur omnes theses quae sunt de fide divina et catholica. b) Secundo, fieri potest ut veritas aliqua, de cuius theologica demonstratione quaeritur, nondum sit suffi­ cienter in catholica fide proposita; et tamen ex alia par­ te sufficienter pateat contineri in verbo Dei revelato. Tunc illi datur nota de fide divina, non adhuc de fide catholica. c) Tertio, potest accidere ut aliunde quidem con­ stet de veritate revelata, specialis tamen locus ex quo probatio instituitur, solum plus minus vel probabile ar­ gumentum suppeditet, quia sensus loci non potest ple­ ne probari rationibus intrinsecis vel extrinsecis; ita de Assumptione: sufficienter constat ex consensu universali quod sit factum revelatum,, nam est factum quod solum Revelatione sciri potuit; et tamen si quaeris locum Scripturae vel Traditionis, documenta ex quibus pro­ bari posset apodictice in omnibus saeculis, fortasse non habeo. Sed Ecclesia eam definivit, neque est dogma no­ vum, quia licet Revelatio iam clausa sit per mortem ul­ timi Apostoli, Ecclesia nobis digito, ut ita dicam, de­ monstrat alia dogmata de Maria et nobis dicit : in illis continetur revelatum etiam hoc aliud de Assumptione. — 140 — d) Denique non raro deductio alicuius sententiae ex verbo Dei non excedit limites probabilitatis; et tunc constituitur sententia vel opinio theologica. Ex his om­ nibus possum concludere: probatio thesis per theologiam positivam non fit ad gignendum assensum in eandem veritatem, sed ad maiorem eius declarationem. II. - De ratione instituendae theologiae speculativae. Theologia speculativa fit triplici modo, ut dicit Cone. Vat. (D. 1796), scilicet : a) ex analogiis inter veritates revelatas et data ra­ tionis. 1) Quaedam analogiae iam fundantur in ipsa. Reve­ latione: ita conceptus personae, paternitatis, filiationis, generationis, verbi, et nomina multiplicia quibus Scrip­ tura tradit nobis perfectiones divinas; inter processionem lucis et generationem Verbi : lumen de lumine; et sicut anima rationalis et caro unus est homo, ita Deus et ho­ mo unus est Christus. 2) Aliae analogiae dignae quae bene videantur sunt : analogia inter fidem humanam et divinam, ex qua theo­ logi faciunt deductiones summi momenti pro actu fidei; analogia inter spem et amorem humanum cum spe et caritate theologica, inter conversiones substantiales in natura creata et conversionem panis et vini in corpus et sanguinem Christi: inter motum localem et praeparatio­ nem ad iustificationem; inter principium vitae in ordine naturali et gratiam santificantem in supernaturali cum suis facultatibus quae sunt virtutes; inter satisfactionem iuridicam et satisfactionem Redemptoris; inter materiam et formam cum materia et forma Sacramentorum; inter societatem humanam et divinam quae est Ecclesia. 3) In his analogiis : 1. ante omnia data rationis sunt plene analyzanda sicut fit in definitione terminorum, ut constructio theologica fundetur super solidam basim. II. In mentem revocate longas analyses circa conceptum formalem processionis, generationis, amoris, signi, cau­ sae, relationis, personalitatis, cognitionis et dictionis, lo­ cutionis, scientiae, fidei, agnitionis, cognitionis, intelle­ ctus, infallibilitatis, inspirationis, supernaturalis, effi­ caciae gratiae, ex opere operato. ITT. Deinde sunt clare exponendae similitudines et dissimilitudines inter data rationis et doctrinam revelatam, sive ut omnes similitu­ dines attribuantur conceptui revelato sive ut omnes dis­ similitudines negentur; v. g. similitudines et dissimili­ tudines inter generationem divinam et generationem hu­ manam, inter processionem verbi humani et processio­ nem Verbi Divini, inter unionem hypostaticam et unio­ nem quae est in nobis inter animam et corpus. b) comparando veritates revelatas inter se. 1) Ita comparando diversa sacramenta deventum est ad notionem Sacramenti quod est : signum efficax gratiae; comparando veritates revelatas de ordine supernaturali, deducitur notio gratiae stricte supernaturalis, sive habitualis sive actualis, cum proprietatibus iis co­ haerentibus : gratia sanctificans quae est principium vi­ tae continens in germine lumen gloriae et capax produ­ cendi actus meritorios vitae aeternae; et gratia actualis quae adiuvat intelligentiam et voluntatem in omni actu supernaturali, sive praecedat gratiam sanctificantem, sive producatur ab ipsa. Inquisitio vero notionum com­ munium duxit ad synthesini diversorum illorum prin­ cipiorum quae essent necessaria ad completam intelle­ ctionem earundem notionum. Ita natura Sacramentorum non potuit plene cogno­ sci sine inquisitione diversarum causarum ipsorum, vel modi quo producuntur, ipsorum effectuum, conditionum requisitarum ad validitatem vel liceitatem. Similiter notio gratiae sanctificantis et gratiae actua­ lis non potuit plene possideri sine inquisitione circa di­ versas earum proprietates, circa modum quo producan­ tur vel agant in anima. Ita etiam applicando ad tracta­ tum de Verbo Incarnato vel de Eucharistia varias quae­ stiones dialecticas: an sit, qualis sit, cur et unde sit, de­ ventum est ad cognitionem magis profundam illarum ve­ ritatum. 2) Et sic patet quod quilibet tractatus et quaelibet thesis suo modo potest esse centralis sicut in orbe ter­ rarum, praecise quia esi orbis, quaelibet regio potest considerari ut centrum geograficum. 3) Ita V. g. P. Tromp dat bonam synthesem p. 186: 1. Deus est ab aeterno et est unus et trinus; Tres Personae Divinae sunt inter se realiter distinctae, sunt perpetuo quietae et perpetuo operantes; fruuntur una eademque essentia, atque ideo una eademque vita. Ipse est solus unus verus Deus, non iam est Deus unus solitarius. 2. - Sed summum illud bonum, libere vult summe se diffun­ dere. Unde creat in tempore, licet actus eius sit aeternus; et realizat miram scalam creaturarum, eligendo inter multiformes ideas suas. Per creaturas manifestatur ad extra eius bonitas; haec ma­ nifestatio est eius gloria. Gloria vero eius maxima consistit in crean­ dis filiis maxime similibus sibi Patri. 3. - Tales filii inter creaturas sunt angelus et homo, qui in potentia, intelligentia et voluntate sunt ad similitudinem Dei, ut ascendentes ex creaturis ad Creatorem, libere se submittant supre­ mo dominio Dei, eumque glorificent et ament. Et sic Angelus et homo in gloria formali seu in cognitione et amore, reducunt ad Deum omnia quae ex Ipso processerunt. In tali cognitione et amore, sicut est ultima perfectio et beatitudo creaturae, ita est summa gloria Dei ad extra. 4. - Inde mirifica coincidentia: homo, ipso actu quo conse­ quitur suam ultimam beatitudinem, simul glorificat Deum. 5. - Per gratiam seu dono indebito, SS. Trinitas elevat ho­ minem ad consortium divinae naturae. Homo habet novum prin­ cipium vitale, per quod extollitur ad ordinem qui est supra na­ turam eius; intellectus per fidem initiatur in mysteriis divinis; voluntas per spem et caritatem rapitur in amorem Trinitatis; et ita homo fit capax faciendi opera divina, scilicet opera meritoria vitae aeternae, ut tandem aliquando in patria fruatur vita int ma Ddi, Deum videndo et amando sicuti est, in lumine gloriae. 6. - Sed Deus simul permittit peccatum originale, et permittit quia est tam potens ut ex tali culpa nova mira bona Ipse faciat. Per mysterium enim Incarnationis reconciliantur extrema omnium; manifestatur simul iustitia et misericordia Dei; homo simul eri­ gitur a lapsu, et intimius eoniungitur cum Deo; dico intimius in tribus: in unione hypostatica, in Maternitate divina, et pro nobis singulis in Eucharistia, in corpore mystico, in ipsa gratia quae est gratia nobis veniens a Fratre nostro. 7. - Per mysterium Incarnationis Deus, qui summe trascendit hominem, fit homini summe vicinus et summe similis; datur me­ diator naturalis inter Deum et hominem; homo sanatur ab impo­ tentia morali, ab obscuratione intellectus, a debilitate voluntatis; non solum restituuntur nob's bona supernaturalia, sed nostra na­ tura elevatur super choros Angelorum ; et per inhabitationem Tri­ nitatis in nobis constituitur unio mystica fidelium cum Christo capite. 9 8. - Manet tamen adhuc in hac vita pugna interna, vincenda cum gratia Christi. Quare Christus moritur in cruce, ut sensibilitre ostendat hominibus enormitatem peccati, ut detur in sua passione exemplum omnium virtutum, ut liberatio a morte aeterna nobis comparetur, et ut nobis humiliatio et dolores fiant gloria et delectatio ex eo quod ita conformamur cum Christo. 9. - Christus ergo reddit plus quam nos debeamus seu sa­ tisfacit pro peccatis nostris per modum impetrationis, meriti, sa­ crificii, redemptionis; et simul efficit ut ex nostra mystica unione cum Ipso, etiam opera nostra habeant vim impetratoriam, expiatoriam, satisfactoriam, placatoriam. 10. - Idem Christus, sumina imago Trinitatis, legislator, doc­ tor, sacerdos, rex, ut reddat perenne et visibile opus suum etiam post suam Ascensionem, mittit Collegium Apostolicum cum triplici potestate qua Ipse missus est a Patre: scilicet cum potestate im­ perandi, docendi, sanctificandi. Est semper Ipse qui conti­ nuat per se regere suam Ecclesiam, sed invisibiliter hoc facit; qua­ re simul constituendo Petrum suum Vicarium visibilem, Ipse per Petrum etiam visibiliter regit Ecclesiam. Ergo caput Ecclesiae est semper Christus; Petrus est solum ca­ put visibile. Sic Ecclesia cum omnibus suis organis et membris ag­ glutinatur Christo capiti; vivificatur tamquam ab anima, a Spiritu S. ; est theandrica seu humano-divina sicut Christus est Theandros, scilicet est ip~e Christus mystice seu mysteriose continuatus in terra. — 145 — 11. - Quare Ecclesia docet homines veritates Christi, dirigit eos in viam Christi, sanctificat eos per Sacramenta Christi. Quae ita ass stunt fideles in omnibus momentis gravioribus vitae a na­ tivitate usque ad mortem. In maximo autem horum, sclicet in Eu­ charistia, Christus est praesens in Ecclesia, ut sacerdos et ut ho­ stia, unde quodam modo prolongat duplex mysterium Incarnatio­ nis et Redemptionis. Interea insignis Mater omnium Maria intercedit pro omnibus, mediatrix omnium gratiarum. 12. - Ita Christus docet, regit, sanctificat, donec in fine mun­ di et iudicio universali bonos in coelum inducat et malos in in­ fernum detrudat; tunc tradat regnum Deo et Patri suo et per to­ tam aeternitatem Deus erit omnia in omnibus. 4) Sed alio modo posset dici : tota theologia- reduci­ tur ad studium circa diffusionem bonitatis divinae sive intrinsecam in Trinitate, sive extrinsecam in creaturas. 5) Tota theologia- posset construi circa notionem gra­ tiae, vel circa Eucharistiam, vel circa notionem caritatis, vel spei, vel fidei, vel inspirationis, vel Ecclesiae ut corporis mystici. Ipsum Sacramentum Matrimonii v. g. si consideramus quod in historia saepe factum est ut pa­ rentes sancti habuerint filios sanctos, ut S. Augustinum, S. Theresiain, S. loannem Bosco, potest esse basis solidae synthesis theologicae. c) comparando veritates cum fine supernaturali. Ista comparatio lucem diffundit in omnibus veritati­ bus revelatis: ita si quis cogitat quod visio beatifica est participatio ipsius vitae intimae Dei, melius intelligit naturam gratiae sanctificantis quae ad illam disponit; — 146 — melius intelligit totam oeconomiam Revelationis Christia­ nae quae comprehendit haec tria : veritates credendas de Deo uno et trino, de creatione et praesertim de homine; leges morales naturales et supernatúrales; media inter­ na et externa quibus Deus nos ad finem adducit, et sunt : Incarnatio, Gratia, Ecclesia, Sacramenta; lucem diffun­ dit in admirabili cohaesione totius revelationis : Deus nobis sese manifestat secundum legem providentialem, non iam secundum mensuram quae satisfaceret nostrae curiositati, (aut ad construendam synthesim scientificam integre completam) sed quatenus cognitio veritatum re­ velatarum sit necessaria nobis ad finem aeternae vitae assequendum. III. - De argumentis ex conveniently. Ilis omnibus corroborata ratio nostra in aciem de­ scendit et instituit apologiam particularem cuiuslibet ve­ ritatis revelatae. Qui labor apologeticus reducitur ad duo puncta : ostendimus in particulari non-valorem demon­ strativum diversarum obiectionum contra mysteria, et simul ostendimus varias harmonias intellectuales, mo­ rales et sociales cuiuslibet veritatis cum indigentiis in­ dividual ibus et socialibus humanitatis. Patet autem quod talia argumenta rationalia et convenientiae non sunt consideranda ut argumenta vere demonstrativa sine Re­ velatione : ipsa solum ostendunt non-valorem obiectio­ num, vel convenientiam dogmatum. Si enim quis ad pro- — 147 — bandam fidem inducit rationes quae non sunt demon strativae, cedit in irrisionem infidelium. Unde argumentum vere probativum in theologia est solum hoc: Ipse dixit. Quod alio modo potest expri­ mi dicendo: sicut in philosophia prima principia sunt prima principia rationis immediate evidentia, ita in theologia prima principia sunt veritates divinitus reve­ latae et ut revelatae propositae ab Ecclesia. Rationes ergo convenientiae sunt utique bonae ad exercitium et solatium fidelium, sed non ad convincen­ dos per se solae adversarios; quia ipsa insufficientia ra­ tionum eos magis in suo errore confirmaret, dum aesti­ marent nos, propter tam debiles rationes veritati fidei consentire. Quod valet etiam in argumentis rationis quae afferi­ mus ad solvendas difficultates adversa riorum; fortasse valor demonstrativus nostrarum rationum non est mul­ tus. Sed sufficit nobis ostendere quod argumenta adver­ sariorum, V. g. contra Trinitatem, non habent solidum fundamentum. IV. - De erroribus modernistarum. Ex hoc tamen non sequitur error capitalis rationali­ starum, agnosticorum, modernistarum quod dogma non habeat ullum valorem intellectualem: habet enim, sed illum valorem cognosco ex Revelatione. — 148 — En responsiones ad illoruin obiectiones: 1) Ipsi dicunt: si admittitur conceptio dogmatis intcllectualistiea, multi non possunt pervenire ad salutem, quia fides in dogma­ ta est necessaria ad salutem: multi autem, ut rudes et pueri, non possunt pere.pere ilium valorem intellectualem; ergo multi non pos­ sunt pervenire ad salutem et non esset verum quod Deus velit sa­ lutem omnium. Resp. : dogmata explicite credenda ad salutem non sunt multa, et quantum ad necessitatem intelligendi eo­ rum sensum obiectivum, sufficit quod rudes et pueri intelligant sensum verborum quae exprimunt dogmata, et quod illis adhaereant ob auctoritatem Dei revelantis, quod faciunt eo ipso quod credere intendunt sicut cre­ dit Ecclesia, quam Ecclesiam cognoscunt ex auctoritate parochi vel parentum. Deinde numquam obliviscenda est gratia Dei quae est etiam illuminatio in intellectum. 2) Dicunt: Caritas saltem in hae vita superat in dignitate omnem cognitionem quam de Deo habere possumus! Resp. : amor non potest existere sine aliqua cogni­ tione finis supernaturalis et mediorum supernaturalium. quae est cognitio intellectualis dogmatum. 3) Conceptio intellectualistica dogmatis attulit praedominium philosophiae scholasticae, ex quo factum est ut cum simus assueti ad caffi tanda doff mat a modo scholastico, v. g. per conceptus na­ turae. substantiae, accidentis, etc.; non possimus harmonizare dog­ mata eum philosophia modernorum qui nihil intelligunt de illis ver­ bis naturae substantiae et accidentis! Resp. : impossibilitas harmonizandi dogmata cum phi- — 149 — losophia moderna non est ex eo quod dogmata sint iden­ tica cum philosophia scholastica, cui philosophiae phi­ losophia moderna est opposita : sed est ex eo quod phi­ losophia moderna habet plura praesupposita in aperta contradictione cum principiis revelatis, dum e contra philosophia scholastica est plene conformis eum Reve­ latione. 4) Conceptio intellectualistica dogmatum nimis evolvendo aspectum speculativum dogmatum, nimis neglexit aspectum ews pracAicwm. Resp. : quo magis crescit cognitio finis supernatura­ lis et mediorum ad illum finem, crescit etiam amor il­ lius; est scopus meditationis. Procul absint profani qui sub praetextu praxis, minuunt momentum cognitionis et studiorum. Ruit illa vita quae non fundetur in lectione et studio verbi Dei. 5) Si dogmata habent valorem intellectualem, nullum est offieium voluntatis in acceptatione personali dogmatum seu fidei. Dog­ mata essent sicut aliquod systema quod qui- ratiocinando posset co­ gnoscere; ver.tas e contra est vita et potest in nos intrare in quan­ tum corresponde! alicui nostrae exigentiae expansionis! Resp. : Ex conceptione intellectualistica dogmatis nullo modo negatur influxus voluntatis: sive in ef for­ mando indicio credibilitatis in quantum voluntas debet removere impedimenta, malas disposi!iones, et applicare mentem ad consideranda motiva credibilitatis; sive in ipso assensu fidei qui est liber sive ob obiectum sive ob * motivum. Falsum est autem quod eousque se extendat — 150 — officium voluntatis ut teneat locum veritatis obiectivae, vel suppleat officium absolutae necessarium intellectus pro directione voluntatis. V. - De ordine quo progreditur cognitio dogmatum. Si vero consideramus ordinem quo paulatim evo­ luta est nostra cognitio dogmatum, tunc dicendum est quod cognitio dogmatum per saecula progreditur se­ cundum naturam et relationes inter varia dogmata. Veritates enim revelatae inter se coniunguntur; et inquisitio nequit respicere consequentias alicuius veri­ tatis si illa veritas in se ipsa non fuerit antea clare de­ finita et exposita. Itaque initio in luce collocatum est contra Gnósticos dogma unitatis dei et eius attributorum ; deinde dogma Trinitatis sive contra Sabellianos qui reiciebant tres Personas, sive contra Arium qui minuebat secundam, tum contra Macedonium qui supprimebat tertiam. Po­ steo dogma Incarnationis contra Nestorium qui separabat duas naturas in Christo Jesu, et contra Eutychen qui eas naturas per excessum oppositum confundebat, et contra monotelitas qui consequenter confundebant operationes illarum naturarum, licet duas naturas admit­ terent. Tunc dogma gratiae contra Pelagianos qui eam nega­ bant, et Semipelagianos qui gratiam, ut ita dicam, altera­ bant vel male intelligebant. Ita inquisitio devenit ad con- — IM — sideranda ipsa media seu instrumenta gratiae, Euchari­ stiam scilicet et alia Sacramenta in Tridentino; et postea ad ipsam ecclesiam et ad eius caput, in Cone. Vaticano, seu ad potestatem ordinis ex qua dependent Sacramenta et iurisdictionis, ad quam pertinent potestas legislativa et doctrinalis; ad primatum et infallibilitatem. Neque poterat inverso modo procedere inquisitio theolo­ gica: nam infallibilitas Pontificis est sicut corollarium ipsius pri­ matus et auctoritatis super ipsa concilia; et cognitio istius superioritatis Pontificis supra concilia, supponebat cognitionem valde di­ stinctam potestatis ordinis et potestatis iurisdictions. Distinctio vero clara potestatis ordinis et iurisdictionis erat fructus illorum studiorum quae facta fuerunt in medio aevo circa Sacramenta et legislationem Ecclesiasticam. Doctrina vero septem Sacramentorum, quae fuit elaborata tem­ pore renascentiae studiorum sub Carolo M., erat et ipsa corollarium doctrinae gratiae, quam elaboraverat S. Augustinus. Doctrina gra­ tiae divinae quae justifient hominem non potuit plene evolvi nisi post doctrinam Incarnationis, quae est fons gratiae. Doctrina In­ carnationis exponi potuit plene solum post doctrinam consubstan­ tialitatis Patris et Filii in Trinitate. Et denique tandem distinc­ tio trium Personarum in una natura potuit fundari tantum in mo­ nothéisme quod iam vetus Testamentum docuerat. VI. - De ratione construendae alicuius theseos. 1. - Hae notae non debent considerari seiunctae, quia reliquae omnes totam vim desumunt a prima quae est dogma fidei, secundum maiorem vel minorem pro­ ximitatem quam habent ad ipsam. Unde aliquid in tantum est v. g. probabile in quan­ tum, secundum me saltem, est necessarium ad explican­ dum cum systemate aliquod dogma; in tantum est se­ curum, in quantum Ecclesia imponit hanc doctrinam in praxi sequendam quia melius per illam servatur aliquod dogma; in tantum est theol. certum, in quantum imme­ diate deducitur ex aliquo dogmate. Quando ergo studes alicui thesi considera semper dogma cum quo est coniuncta. 2. - Sic patet quod ad omnem thesim plene sta­ tuendam semper tria principia cognitionis concur­ runt: a) Revelatio Dei seu fides in quantum illa re­ velatio est in me recepta; b) magisterium Ecclesiae quod Revelationem mihi transmittit et interpretatur; c) mea ratio quae haec omnia percipit analizat atque ad synthesim reducere conatur. Ex qua propositione deducuntur consectaria summi momenti : v. g. quod aliquis qui non habet fidem, saltem scientificam, non potest esse vere theologus, quia non ad­ mittit primas notiones in quibus fundatur tota theolo­ gia, ut sunt Revelatio, Mysterium, Trinitas, Incarnatio, Gratia, Ecclesia. Quod theologus cum illo lumine fidei, et Ecclesia, multa potest videre in documentis, quod me­ re historice rem considerando inveniri non possent. Un­ de v. g., in illis verbis: «hoc est corpus meum », si quis non habet fidem in Christum Deum, est impossibile quod videat transubstantiationem; in illis aliis «per unum hominem omnes peccaverunt », est impossibile quod vi­ — 153 — deat peccatum originale sine interpretatione ex parte Ecclesiae. Aliud consectarium : in thesi dogmatica Scriptu­ ra consideratur ut liber inspiratus. 3. - Ista tria principia seu lumina semper debent esse coniuncta. Quia mea ratio sine lumine fidei nihil potest dicere de mysteriis; et fides si non esset recepta in mea ratione non me obligaret. Mea ratio denique sine interpretatione ex parte magisterii multa non posset infallibiliter decide­ re. Unde Encyclica « Humani Generis » testatur (p. 569) : « ... theologia etiam positiva, quam dicunt, scientiae dumtaxat historicae aequari nequit. Una enim cum sa­ cris eiusmodi fontibus Deus Ecclesiae suae Magisterium o vivum dedit, ad ea quoque illustranda et enucleanda, quae in fidei deposito nonnisi obscure ac velut implicite continentur ». Ergo neque potes dicere quod theologia procedat ex solo magisterio : quia magisterium nequit a Traditione separari; nam assistentia non est promissa ad novas revelationes; neque a sola ratione, quia esset merum inventum philosophicum, quod e contra damna­ tur a Vaticano; neque a sola Revelatione sine magisterio, nisi in paucis, quia sola ratio non est infallibilis in in­ terpretanda fide et Deus non promisit infallibilitatem singulis, ut esset consequentia in systemate protestantico. 4. - Hic triplex labor est semper absolute necessa­ rius, — .154 — Nam si sistis in documentis definitionis, reducis theo­ logiam ad aliquem indicem dogmaticum; si sistis in parte historica, reducis theologiam ad aliquem indicem erudi­ tionis; si sistis in speculativa^ periculum est ne reducas theol. ad aliquam logomachiam vel philosophicum inven­ tum, quod est damnatum, Encyclica « Humani Generis » docente (p. 568-9) : « sacrorum fontium studio sacrae disciplinae semper iuvenescunt; dum contra speculatio, quae ulteriorem sa­ cri depositi inquisitionem neglegit, ut experiundo novi­ mus, sterilis evadit ». In parte speculativa fortasse ni­ mis insistebant quidam scholastici, qui ideo in commen­ tariis theologicis agunt aliquando de quaestionibus quae nobis videntur extra locum, ita v. g. S. Thomas ipse ali­ quando. Ita in parte mere historica sistunt modernistae, (pii dogmata explicare conantur ut fructus alicuius evo­ lutionis subiectivae nostrae experientiae religiosae : stul­ ti! non animadvertunt novum elementum quod ingres­ sum est in historiam mundi, scilicet Revelatio et totus mundus supernaturalis. In solo magisterio et documen­ tis ecclesiae vellet insistere nova quaedam tendentia pro qua datum revelatum esset communicatio vitalis a Deo nobis facta, quae progressive melius manifestaretur per conceptus in definitionibus Ecclesiae; scilicet est tenden­ tia quae vult separare magisterium a Traditione ut con­ ceptum utriusque falsum reddat. Simul vides quod vox : « probo » habet vim et sensum non omnino eundem quando dico: probo ex Cone. Tri­ dent., probo ex Scriptura, probo ex ratione; illa tria: pro- — 185 — bo sunt valde diversa. Maxima probatio est in documen­ to Ecclesiae. Si non advertis hanc diversitatem, eris intricatus in maximis difficultatibus, ut latius expono in mea synthesi de Ecclesia. 5. - Ita patet ratio conficiendi aliquam thesim ubi primum afferuntur documenta magisterii, deinde Scrip­ tura et Traditio, in fine ratio theologica. Quando conside­ ramus documenta Ecclesiae fit theologia positiva; quan­ do consideramus Scripturam et Traditionem regrediendo facimus quasi historiam nostrae theseos: sed in hoc stu­ dio ex lumine fidei et ex lumine magisterii aliquid in historia possumus videre quod historicus mere profanus non perciperet; quando damus argumenta ex ratione, far­ cimus theologiam speculativam. Hic triplex labor potest fieri simul de una thesi et saepius fit, sed in quibusdam praevalent documenta Ec­ clesiae, puta in existentia characteris in tribus Sacra­ mentis; in aliis praevalet Scriptura et Traditio, in illis quae sunt evidenter revelata, licet non proponantur ex­ plicite ab Ecclesia; in aliis praevalet vel est fere unicus labor rationis, scilicet in thesibus mere systematicis v. g. in quaestionibus de processione per intellectum et volun­ tatem et in explicanda gratia efficaci. CAPUT 2. DE IMMUTABILITATE DOGMATIS. Quod nullum dogma potest descendere ad notam in­ feriorem. De formula dogmatica, de eius immutabilita­ te, de eius elasticitate. Quia dogma est fundamentum totius edifici theologiae, si ipsum vacillat, corruit totum edificum. Quare in tuto collocanda est eius immutabilitas. Sciendum est ergo quod in dogmate sicut i in omni alia veritate expressa median­ te aliquo indicio, distinguenda sunt tria elementa : Primo ideae seu conceptus qui circa res exprimuntur; secun­ do IMMAGINES phantasticae quae ideam comitantur, quia in omni nostra cognitione ordinaria semper consociantur labor intellectus et labor fautasiae; tertio denique verba quibus illas ideas et immagiues exprimimus. Immutabili­ tas dogmatis respicit haec tria, sed non eodem modo. — 157 - I. - De Conceptibus. A) Quatuor principia fundamentalia. Haec principia sunt bene retinenda ad intelligendum dogma. 1. - Sunt conceptus primi elementares. Nam habentur facili et obvia abstract ione ex rebus creatis; et sunt seu dantur conceptus compositi, qui obti­ nentur longo labore per processum analogiae, analysis, synthesis. Conceptus primi elementares sunt v. g. entis, sub­ stantiae, corporis, animae, vitae, spiritus, causae et effec­ tus, medii et finis, potentiae et actus in suis communi­ bus notionibus. Conceptus compositi', transubstantiationis, verbi procedentis ut subsistentis, relationis non acci­ dentalis, libertatis sub praedestinatione. If oc principium habet summum momentum, quia Re­ velatio divina supponit in nobis conceptus primos ele­ mentares et consistit in hoc quod Deus sumit illos concep­ tus qui sunt pro illo ut characteres alphabet ici. Nam con­ ceptuum humanorum non est auctor Deus, praecise in quantum Revelator; sed illi conceptus comparantur ad Deum sicut alphabetum ad scribam, sicut vocabolarium ad oratorem, sicut lingua iam fixa ad auctorem qui ea uti vult. Dico quod supponit, quia nihil posset revelari de Deo si de ipso Deo non possemus efformare concep­ tum talem qui soli Deo conveniat, repraesentando eum utique per notas desumptas ex rebus creatis, soil, ut ens primum, ut perfectum, ut sine limite, ut causam omnium rerum. Nihil posset revelari de Trinitate nisi haberemus notionem personae ut individui subsistentis in natura in­ tellectuali; nihil de Incarnatione nisi intelligeremus sen­ sum verborum : Persona divina, natura humana, assum­ ptio unius ab alio. Revelata est ergo compositio concep­ tuum, non dati sunt aut dari debuerunt conceptus primi, ut nimis patet ex Vaticano contra Traditionalistas. Hic est opportunum analyzare quot modis possit unus conceptus esse pars alterius, scii, vel ut pars essen­ tialis, vel ut eius proprietas, vel ut accidens, vel ut cau­ sa, vel ut correlativum. His modis ergo una veritas vel una idea se potest habere ad aliam: «•) relatione hypotheseos et eius quod ex hypothesi dependet: ita supposito quod Deus cognoscat futuribilia, quod probatur ex Scriptura, quaerimus quomodo cognoscat. ò) relatione causae et eius quod ex causa dimanat; <•) relatione universalis et eius quod universali comprehenditur; d) relatione compositi et eius quo compositum coalescit; e) relatione potentiae et eius quod instar actus ex potentia prodit; /) relatione materiae et eius quod ut forma ad materiam ac­ cedit ; p) relatione similis et dissimilis, consoni et diversi; h) relatione fimis et eius quod ad finem obtinendum ordinatur. lamvero quia noster intellectus est debilis, raro con­ tingit ut eiusmodi relationes statini nobis appareant. Opus est multiplici comparatione et sollerti deductione, — 159 — ut quod primum nos fugit, iteratis deinde curis, conse­ quamur. Scii, non multum valemus facultate intuendi, sed nostram doctrinam potius acquirimus per deductio­ nes, seu per studium consequentiarum. Principio ergo debet theologus singulas quasque par­ tes, neque maximas solum magnasque, sed etiam medias et exiguas perlustrare, rimari et accurate cognoscere. Oportet deinde ut hac expleta analysi, partibus animo perceptis quo fieri articulatius potest, illas mutuo com­ ponat, similes coniungat, dissimiles separet, universales a particularibus, singularibusque distinguat, illas prae­ ponat, has posthabeat, causas ab effectibus ne divellat, antecedentibus consequentia societ. Requiritur denique ut partes iam scite exploratas in summam contrahat et membra in corpus redigat, ut opus analysi inchoatum ad suum fastigium per synthesim ad­ ducat. 2. - Dantur conceptus communes pro omnibus ho­ minibus quos supra enumeravi et dantur conceptus proprii alicuius scholae seu systematis seu conceptus technici. Conceptus communes sunt conceptus primi elementares et illi qui efformantur facile compositione. Concep­ tus technici sunt V. g. conceptus materiae et formae, concursus simultaneus et praevius, scientia media vel praedeterminatio physica. Hi conceptus technici non de­ finiuntur sed possunt adhiberi in definitionibus ob du­ plicem rationem, scii, quia melius exprimunt conceptum - 160 — philosophiae universalis, vel quia error damnandus sese inspirat ad aliquam philosophiam systematicam. Tunc enim esset difficile illum refutare cum aliquo conceptu mere communi; unde requiritur aliquis con­ ceptus technicus; ita Ecclesia adhibuit vocem formae ad definiendam unionem animae cum corpore, quia error Petri Olivi erat alicuius metaphysicae systematicae; sed cum termino forma Concilium non vult definire systema aristotelicum materiae et formae, sed voluit definire tan­ tum hoc : anima non est aliquid externum materiae sicut erat angelus Raphael in illo corpore in quo sese ostende­ bat Tobiae ( = vere informantem); et quod unitur cum corpore non mediante aliqua alia anima sensitiva sed per se; et quod quando relinquit corpus, corpus remanet privatum omni vita humana (essentialiter). 3. - Aliud est comprehendere, aliud est cognoscere: Comprehendere est perfecte adaequare obiectum co­ gnitum, seu perfecta adaequatio inter meam notitiam, v. g. circa sapientiam Dei et ipsam sapientiam Dei; cogno­ scere e contra est vere attingere aliquid de obiecto, licet non totaliter adaequetur. Quando scii, definitur veritas tanquam adaequatio intellectus et rei, termini adaequationis non sunt ex una parte obiectum in tota realitate sua, ex alia parte intel­ lectus exhauriens totam realitatem obiecti, quasi nihil deberet esse in obiecto quod non esset pariter in intel­ lectu; sed termini sunt ex una parte id quod intellectus affirmat de re, ex altera id quod in re correspondet affir- — 161 — mationi conforme. Sicut termini adaequationis non sunt modus intellectus in intelligendo et indicando, et modus rei in seipsa; quia isti duo modi sunt valde diversi. Cum enim veritas sit solum conformitas alicuius re­ praesentationis exsistentis in intellectu cum aliquo obiec­ to, exsistit solum in iudicio quod exprimitur per propo­ sitionem; quia ut intellectus aliquid dicat de reali consti­ tutione obiecti, necesse est ut sese referat ad illud actu suo, et hoc non facit in simplici apprehensione sed so­ lum in iudicio. Indicium autem comprehendit duas no­ tiones, quarum una sumitur ut subiectum quod supponit seu stat pro re ad quam mens se refert, altera ut forma quae subiecto attribuitur et de eo praedicatur. Subiectum ergo supponens pro aliqua re extra intellectum sem­ per enuntiat aliquid designatum ac di. tinctum, quamquam adhuc imperfecte apprehensum, velut quidam quasi potentiate quod de­ terminandum est per praedicatum. Ita mathematicus incipit loqui de triangulo antequiun sciat eius proprietates, botanicus nominat ali­ quam plantam priusquam eius speciem determinaverit; theologus nominat angelum etsi habeat de eo notionem valde vagam et im­ perfectam; nominat Deum licet sciat se infinite distare a concep­ tione eius essentiae. In subiecto ergo et praedicato alicuius iudicii ut habeatur veri­ tas satis est quod obiectum sit ita designatum ut sciamus quid si id de quo loquimur: non requiritur quod illud obiectum sit co­ gnitum, per se cognitione propria vel comprehensum cognitione adaequata, vel sit per se manifestum. In praedicato requiritur quod conceptus praedicati sit positui sub tali abstractione, ut possit se extendere etiam ad realitatem quae excedit nostram cognitionem quae sit propria; ita sunt illae rationes formales quae non inclu­ dunt in suo significato limitationem propriam vel rebus corporeis 11 vel omnibus creaturis, ens, verum, bonum, vita, intellectua, amor. Quia habemus tales notiones, ideo possumus cognoscere etiam Deum. Quod valet in omni cognitione dogmatis. Triplex enim potest esse cognitio dogmatis: a) cognitio satis rudimentalis seu catechetica: ali­ quid modo suo scognoscit puer circa terminos : bonitas divina, providentia, et alios, sicut quod potest cognoscere de natione vel de diplomada; b) cognitio practica illius qui dogmata cognoscit per suam experientiam, v. g. misericordiam quia eius ef­ fectus in se expertus sit; c) cognitio dialectica seu abstracta: est illa quam quaerimus in theologia : patet quod in omnibus tribus speciebus cognitionis aliquid revera percipitur de dog­ mate. 4. - Nostri conceptus de Deo sunt utique imperfecti, neque tamen sunt falsi aut mere negativi, aut mere symbolici; sunt enim vere obiectivi et positivi et pro­ prii, licet per analogiam. Sunt imperfecti quia quando volumus exprimere di­ vina, aeterna et immaterialia, nostri conceptus, imagi­ nes et verba semper deficiunt, quia nostri conceptus habent suum obiectum proprium clausum in spatio et tempore. Quare ob duas rationes deficimus quando volu­ mus nobis repraesentare Deum, sive quia sumus creati, et hoc modo etiam Angeli deficiunt; sive quia sumus sen- sibiles et spiritualia apprehendimus per analogiam seu similitudinem seu relationem ad extensum et ad tempus. Quia sumus creati et quidem cum sensibus, nostri con­ ceptus sunt incompleti, analogici, fragmentant multi­ plices. Non tamen sunt falsi, quia de Deo affirmamus id quod (seu notas obiectivas), non modum (v. g. univer­ salitatem vel distinctionem); est eadem quaestio quae re­ dit in de universalibus: ita in de Trinitate, in conceptu naturae et personae, affirmo notas obiectivas non distin­ ctionem realem inter naturam et personam. Non sunt mere negativi, aut mere symbolice Nam licet praedicentur de Deo solum see. aliquam similitudi­ nem et non univoce nobiscum, praedicantur tamen per analogiam; expressio vero aliqua simbolica habet cum realitate quam significare volumus nexum solum arbitra­ rium qui fingitur a nostra mente: sicut sunt litterae et signa quae adhibentur in algebra (x=1000). Quando e contra dicimus : v. g. pratus ridet, expressio non est absolute arbitraria, quia pratus cum sua exsuberantia, revera suggerit propter aliquam similitudinem, ideam risus. Pratus revera non ridet, sed est aliquid in prato quod est simile risui et illud volumus exprimere quando dicimus: pratus ridet. Dum ergo in symbolo idea symboli et idea rei nullum habent nexum naturalem, sed solum arbitrarium, in analogia idea nostra, v. g. causae, ei Deus, causa prima, habent verum nexum naturalem, quia causa creata ex qua abstraho ideam causae est vere si­ milis causae primae; nam causa creata in eo quod est causa est dependens a Deo, qui Deus est etiam causa prima. Cum enim causa sit id ex quo derivat effectus, datur necessario relatio inter causant et effectum, quae relatio est dependentiae et similitudinis. Inter Deum scii, et creaturas datur relatio dependentiae et similitudinis. Hoc valet sive in ordine naturali, sive in supernaturali ; eum hae differentia quod dum in ordine naturali ego statuo nexum in­ ter meos conceptus analogos de Deo et dico: Deus est immuta­ bilis et liber, qui tres conceptus sunt analogi, sed cum mea ra­ tione video quod con.ungi debent licet nesciam quomodo; in ordi­ ne supernaturali seu in revelatione, Deus est qui mihi revelat ades­ se illum nexum; ego habeo conceptum unitatis et trinitatis, sed nescio utrum posant coniungi ita in Deo ut dicatur: unus Deus in Trinitate, et Deus mihi revelat. Ilie nexus praecise est idea mysterii: haec nova relatio inter naturam et personam, quod una natura possit esse in tribus personis: hunc nexum nullo modo suspicarer sine revelatione. Atque ideo conceptus mysterii est ana­ logus ex obscuris. Omnis cognitio analoga est obscura: sed quia naturalis est minus obscura, dicitur analoga clara et supernaturalis dicitur analoga ex obscuris. B) Notiones expressae in dogmate possunt perfici, sed numquam negari vel converti in alium sensum. Illis enim principiis praesuppositis, statuo has theses circa dogmata : 1. - a) Quod est dogma fidei non potest mutari, licet posset melius comprehendi et melius exprimi. Sicut enim origo dogmatis est divina, eius proprietates sunt divinae: nam immutabilis est veritas nostrorum actuum fidei et veritas quidem non solum prout est a parte rei, — 165 — V. g. Trinitas in seipsa, sed etiam Trinitas prout est re­ cepta in nostra mente : i. e. dogmata (piae nos scimus de Trinitate, relatio convenientiae inter meam formulam Trinitatis : tres personae in una natura et Deum ipsum nunquam mutatur. Utique in visione videbo melius sed non aliud videbo quam tres personas in una natura. Phi­ losophia tantum hegeliana ve) sceptica hoc negare potest. b) Etiam quae pervenerunt ) varios conceptus seorsim acceptos, qui conceptus possunt esse simplices et incoinplcxi, vel etiam complexi resultantes ex simplicibus; c) nexum denique quo componuntur conceptus in indicio. Verba ergo nostra non procedunt a Revelatione quia : 1) nemo dicit quod nova lingua desuper nobis adve­ nerit simul cum Revelatione Dei; 2) sed neque conceptus procedunt ex Revelatione, si fiat sermo de conceptibus primis et elementa ribus; quia hae notiones, si apud nos non fuissent, debuissent venire in nos, ad hoc ut nobis intelligibilis fieret sermo Reve­ lationis, aut per infusionem miraculosam aut per hoc quod nova obiecta repraesentata forent nostris sensibus et nostrae intuitioni. Neutrum autem ex his praestat no­ bis Revelatio: nam non praestat novas species intelligibiles, non affert nobis visiones neque elevat nos ad novum illum modum intelligendi qui erit in visione beatifica. Revelatio ergo praesupponit in nobis conceptus primos et elementares; licet de complexis conceptibus non sit ea­ dem omnino ratio, quia nihil vetat quominus revelatio attulerit quosdam novos quos ratio nostra aliter non ha­ buisset, sicut patet de his nominibus : consubstantialis, Deipara, Deus-homo, transubstantiatio : in his varia ele­ menta singula erant communiter nota apud nos, com­ plexio autem ipsa non ita. 3) In dogmate porro semper procedunt a Deo verita­ tes quae ex variis conceptibus formantur et verbis atque varia structura sermonis exprimuntur; seu ex Deo pro­ cedit nexus affirmandus inter subiectum et praedicatum propositionis. Ex his patet haeresis contenta in his pro­ positionibus Decreti « Lamentabili » : 31, 36, 40, 54. IV. De aliquali possibili obscuratione; seu de stadio DISCUSSIONIS CIRCA IMPLICITE REVELATA. 1. - Licet veritas revelata mutari non possit, pot­ est tamen accidere quod aliqua veritas revelata exsti­ terit quandoque magis explicite in doctrina Ecclesiae et postea retenta sit potius implicite. (Non loquor de dogmate, seu de doctrina revelata, et iam proposita ad credendum). Ita de Apostolis dicendum videtur quod si interroga­ rentur V. g. de Immacul. Conceptione, respondere de- buissent se scire; nam vel cognoverunt explicite, vel ut videtur potuissent infall ibil iter ex his quae praedicabant deducere. Et postea tamen haec veritas aliquomodo ob­ scurata est. Aliqua obscuratio ergo admittenda est, sed non « ge­ neralis obscuratio » (D. 1501). Nam hoc fieri nequit in veritatibus necessariis et essentialibus, v. g. in divinitate Xti. Quae autem non sunt nunc dogmata, sed postea erunt, saltem implicite in doctrina Ecclesiae exstare debent; ha­ bitual iter saltem vel in Scriptura vel in documentis Tra­ ditionis, explicite vel implicite exstare oportet, ut patet de confessione et de numero septenario Sacramentorum. Causae vero talis obscurationis potuerunt esse multiplices. 2. - Non potest accidere in ipsa Ecclesia obscura­ tio fidei hoc sensu quod fides Ecclesiae et dogmata ab ipsa definita et ,ad credendum proposita, verita­ ti revelatae sint contraria, ita ut veritas fidei corrum­ patur. Tta Ecclesia tota nunquam potuit docere quod B. M. V. non esset immaculata. Hic ergo oritur celebris quaestio in explicatione re­ velatorum. Multi enim illorum quos appellavimus aucto­ res et testes fidei nostrae scripserunt de pluribus dogma­ tibus praesertim de Trinitate, multum diversa a nobis : quare in tractatu de Trinitate ponitur thesis ad illos exscusandos. Ita etiam post schisma occidentis multi etiam catho­ lici docebant concilium esse supra Papam, quod nunc est — 186 — „ haereticum. Supra locutus sum de quibusdam sententiis communibus quae nunc sunt falsae. Agitur de explican­ do hoc facto, quomodo sit possibile in Ecclesia infallibili. Respondeo per propositionem : *»i'! 1’ * ' H j i >¡ ■ * . ..»• * à ♦ > 1 ‘ ■\ » ■ 3. - Errores theologici qui inveniuntur in historia 1 • • • • ecclesiastica respiciunt a) vel consectaria alicuius dogmatis, b) vel modum loquendi circa illud, c) vel substantiam alicuius veritatis quae adhuc non est dogma explicite propositum, c) neque sunt universales in tota Ecclesia. Ita veteres apologetae loquebantur minus recte de Filio Dei, quando dogma consubstantialitatis adhuc non erat propositum : et loquebantur minus recte non solum circa consectaria, sed circa ipsam substantiam dogmatis. Ita etiam doctores quidam de Immaculata. ...» * j 4. - Sed etiam qui erraverunt admittebant de facto doctrinam postmodum definitam, admittendo illa quae tunc erant explicita et in quibus implicite continebatur doctrina postea definita. Ita apologetae illi: cum admitterent divinitatem Filii, implicite admittebant consubstantialitatem; quia duae Personae non possunt esse utraque Deus nisi habeant unam numerico naturam. Ita S. Thomas admittebat im­ plicite Immaculatam Conceptionem in eo quod admitte­ bat explicite Mariam esse dignam matrem Dei; nam in hoc conceptu continetur quod talis Mater sit Immaculata. I .»!• > i, — 187 — 5. - Breviter ergo a) possunt obscurari etiam veri­ tates revelatae, sed quae adhuc non sint dogmata, seu propositae ab Ecclesia; b) talis obscuratio non potest esse universalis in tota Ecclesia ita ut in tota Ecclesia docea­ tur doctrina contraria. >K'• •*** • CAPUT 3. QUOMODO ALIQUA PROPOSITIO POSSIT EX INFI­ MA NOTA ASCENDERE AD DOGMA, SEU DE NO­ STRO SUBIECTIVO PROGRESSU IN COGNITIONE DOGMATUM. I. - Definitur quid sit Traditio. 1. - Aliqua veritas quae nunc est solum communis vel theologice certa, fortasse cras erit dogma fidei. Etiam Encyclica « Humani Generis » hoc tradit : « ... historia docet, plura quae prius liberae disceptationi subiecta fuerint, postea nullam iam disceptationem pati posse » (p. 568). Nam non est necesse circa aliquam veritatem revela­ tam quod statini ac cognita est, sit cognita etiam ut reve­ lata. Potuit enim in initio ventas apparere ut probabilis, deinde ut secura, deinde facta est communis, postea com­ munis et certa, postea theol. certa; successive collocatus est in luce aspectus Revelationis et in fine fortasse defi­ nita est. In his gradibus successivis etiam argumenta ad probandam veritatem semper clariora et fortiora appa­ ruerunt. (Aliis verbis: aliqua veritas quae nunc est so­ lum communis vel theol. certa, fortasse cras erit dogma fidei). Et ita explicatui- quomodo aliqua propositio ex nota inferiori decursu temporis, possit ascendere ad no­ tam superiorem et percurrere totam scalam. 2. - Ut definiatur aliqua propositio quae adhuc non sit definita, debet de ipsa constare, factum eius Reve­ lationis. 3. - Factum autem Revelationis alicuius propositionis quia est res contingens et praeterita (nam Revelatio est clausa), debet constare aliquo modo ex testimonio histo­ rico, scripto vel tradito orai iter. Potuisset quidem Deus transmittere omnia per testimonia tantum scripta, sed tunc ad conservandam unitatem in fide debuisset dare singu­ lis donum infall ibil itatis in interpretandis testimoniis eiusmodi. Quare Deus elegit potius transmissionem ora­ lem veritatum revelatarum, statuendo magisterium au­ thenticum atque infallibile in Ecclesia sua. Traditio ergo est modus oralis transmittendi Ver­ bum divinum obiectivum. Aliqua traditio potest esse factum mere humanum, alia de qua loquimur est factum divinum, scii, volitum et productum ab ipso Deo modo supernaturali per cha­ risma adsistentiae. 4. - Traditio vero, vi nominis, est idem ac testimo­ nium probatum a teste. a) Probatio enim quae fiat per testes ita est apta ad fidem faciendam, ut nullo modo repudiari possit. (Cfr. Thesim de testimonio historico). Probatio per testes in — - - - — 190 — ipsa quoque religione admitti debet ad fidem faciendam. ò) Probatione per testes ante Christianam oecono­ miam usus est Deus, ut genus humanum salutari religio­ ne informaret. Postea in plenitudine temporis misit Deus Pater Unigenitum suum, tamquam testem, qui partes te­ stis fidelis cumulatissime explevit. Christus autem, qui ut testis enarravit quae vidit in sinu Patris, voluit et effecit, ut supernaturalis religio probaretur et propaga­ retur per testes. Quare etiam Apostoli munus et partes testium expleverunt. (In memoriam revoca, quam saepe redeat iste conceptus in N. T. : « eritis mihi testes usque ad ultimum terrae »). c) Quare ratio propagandae et probandae fidei per testes et est perpetua in N. T. et est determinata, seu cir­ cumscripta ad quandam seriem testium, quibus ministe­ rium commissum est propagandae et probandae fidei. 5. - Significatione strictiori et specifica, nomine Traditionis significatur modus transmissionis et conser­ vationis diversus a S. Scriptura, quae significatio nomi­ nis semper praesumitur, nisi altera ratio in singularibus testibus demonstretur, licet Traditio aliquando latiori sen­ su dicatur a Patribus, comprehendendo etiam S. Scrip­ turam. G. - Quando agitur de divina Traditione et eius aucto­ ritate, quaestio non est solum vel potissimum de veritati­ bus traditis, sed multo magis de modo et organo Traditio­ nis: huic enim alteri quaestioni prima de veritatibus tra- — 191 — ditis subordinatili *, et hae soluta etiam illa de veritatibus traditis soluta censenda est. 7. - Quod detur talis Traditio probatur ex ipsa Scrip­ tura; neque tamen ullus est circulus, quia tunc Scriptura non consideratur ut inspirata sed solum ut liber conti­ nens Revelationem divinam, quod etiam mere historice, et plene scientifico, probatur. 8. - Licet, quando audimus terminum Traditionis, sta­ tini cogitemus quasi exclusive aliquid praeteritum, Tra­ ditio tamen in suo sensu pleno continet etiam aliquid prae­ sens, scii, ipsam praesentem et perennem transmissionem veritatis olim a Deo revelatae. Traditio ergo non complectitur solum aetatem patristicam, ut quidam falso putant, sed datur etiam Tra­ ditio hodierna seu contemporanea: semper enim viget magisterium Ecclesiae custodis et magistrae Revela­ tionis. Etiam consensus theologorum unanimis et firmus circa veritatem fidei et morum ut revelatam est argumentum certum quod illa veritas sit revelata; et eorum auctoritas vero (piodam sensu aequiparanda est cum auctoritate Pa­ trum. Consensus enim Scriptorum singulis aetatibus cum magisterio participat infallibilitatem et fit certum crite­ rium Traditionis divinae pro aetatibus futuris, sicut pro nobis est criterium consensus Patrum. Transmissio praesens potest esse clarior, ut patet, quam transmissio quae fiebat sacculis praeteritis. — 192 — 9. - In idoneis enim monumentis ostenditur quod Eccle­ sia aevi apostolici et sequentium aetatum, usque ad hos dies semper et ubique nititur hoc principio : successores esse Apostolorum, qui serie continua et mutua communio­ ne cohaerentes per charisma veritatis custodiant depositum fidei, ut nihil detrahi, nihil addi possit dogmati coe­ lesti. 10. - Quae series ab illis constituitur, qui in Christianis monumentis vocantur Apostoli, episcopi, praepositi, pa­ stores et doctores, quibus scii, competit magisterium au­ thenticum et infallibile. (Nunc intelligis quid dicamus quando dicimus Ecclesiam apostolicam). 11. - Organum igitur et modus propagationis et con­ servationis doctrinae revelatae (a Christo et a Spiritu Sancto) est magisterium authenticum sub adsistentia Spiritus Sancti, cui magisterio Scripturae et alia mo­ numenta Traditionis sunt instrumentum doctrinae. Falsum est ergo, quod Scripturae sint unicum medium conservationis doctrinae et multo minus sint fons religio­ nis Christianae, ut singuli inde independenter ab authen­ tico visibili magisterio ex iis sibi hauriant quid velint. 12. - Traditio ergo complexive spectata constitui­ tur 4 elementis: a) Spir. Sancto invisibili; b) magis­ terio authentico semper visibili et praesenti; c) in­ strumentis ex quibus magisterium haurit veritates tra­ dendas; d) ipsis veritatibus traditis. Analyzando haec elementa explicatur quomodo con­ ciliari possint haec facta : Revelatio est clausa, et tamen nunc cognoscitur ut revelatum aliquid de quo antea dubi­ tabatur an esset revelatum. II. - De singulis elementis Traditionis (*). A) DE ADSISTENTIA SPIRITUS SANCTI 1. - Elementum invisibile quod est adsistentia Spir. Sancti est elementum informans elementum visibile; dum ergo elementum visibile seu humanum est distinctum ab invisibili, cum ipso tamen est necessario connexum. Quando ergo datur nova definitio aliqua, occasio, in­ quisitio, praeparatio definitionis est ex labore humano. Sed hoc elementum humanum est semper sub adsistentia Spir. Sancti; unde definitio est infallibilis, quin tamen habeatur nova Revelatio. 2. - Mediante hac adsistentia magisterium Ecclesiae redditur vivum commentarium veri sensus Revelatio­ nis divinae. Quare Papa et Episcòpi seu Traditio, seu testes se ha­ bent ad S. Scripturam et monumenta Traditionis, sicut ad aliquem textum legislatoris se habet authenticus com­ mentarius. Nam infallibiles fidei custodes, quales sunt Pa* Cf articulos P. Filograssi ex quibus fere tota desumitur haec doctrina. — 194 — pa et Episcopi cum eo coniuncti, sunt simul infallibiles doctores fidei, ut explicent quae sunt implicita in obiectiva revelatione Scripturae et Traditionis, ut ambigua de­ finiant, ut minus diserta proponant instantiori praedica­ tione (v. g. hodie quoad quaestionem socialem). In qua functione, licet suus sit locus elemento humano inquisi­ tionis et scientiae, infallibilitas tamen explicationis et de­ finitionis repetenda est a promissa adsistentia et directio­ ne Spir. Sancti. In explicatione dogmatum ergo hoc est munus Ecclesiae docentis, non iam, ut dicat quaenam in­ ter pluies diversas rationes intelligendi dogmatis pro quolibet scientiae stadio sit melior ceteris, sed quaenam sit vera. 3. - Eiusmodi adsistentia Spir. Sancti pulchre a do­ cumentis Ecclesiae describitur ut suggestio et edoctio, quia Spir. Sanctus suggerit magisterio et edocet circa factum Revelationis relate ad singulas propositiones de quibus dubium aliquando oriatur. Ita de adsistentia divina et charismate veritatis Ec­ clesiae concesso, splendide loquitur Tridentina Synodus. Ex. GK. in Proemio ad Decretum de i usti fi catione: «Syno­ dus... exponere intend t omnibus Christi fidelibus veram sanamque doctrinam ipsius iustificationis, quam Sol iustitiae Christus Jesus, fidei nostrae auctor et consummator, docuit, Apostoli tradiderunt, et Catholica Ecclesia, Spiritu Sancto suggerente, perpetuo reti­ nuit ». (D. 792 a). In Prologo ad Decretum de SS.ma Eucharistia: «Synodus, unam et sinceram illam de venerabili hoc et divino Eucharistiae sacramento, doctrinam tradens, quam semper catholica Ecclesia ab — 195 — ipso .Jesu Christo Domino nostro et eius Apostolis erudita, atque a Sp ritu Sancto illi omnem veritatem in dies suggerente, edocta retinuit et ad finem usque saeculi conservabit ... » (D. 873 a). In Prologo ad Decretum de missae sacrificio: Synodus docet «Spritus Sancti illustratione edocta» (D. 937 a). Quamobrem Spiritus Sanctus etiam nunc efficit illum consensum hodiernum suggerendo, et docendo (cfr. cum gratia illustrationis). Bulla autem « Munificentissimus » haec docet de christifidelibus qui « ... divina collustrati gratia pietate­ que erga eam permoti, quae Dei Parens est suavissimaque Mater nostra, clariore cotidie luce mirabilem illam pri­ vilegiorum concordiam ac cohaerentiam contemplati sunt, quae [privilegiai Providentissimus Deus almae huic Re­ demptoris nostri sociae impertiit, et quae talem attige­ re celsissimum verticem, qualem praeter Ipsam nemo a Deo creatus, excepta humana Jesu Christi natura, asse­ cutus est umquam » (p. 758). 4. - Mediante tali suggestione et doctrina quae exer­ cetur per gratias actuales, dona Spiritus Sancti et vir­ tutes infusas, producitur et conservatur a Spiritu Sancto in Ecclesia id quod dicitur conscientia fidei, catholi­ cus INTELLECTUS, ECCLESIASTICUS SENSUS, FIDES SCRIPTA IN CORDIBUS, SAPIENTIA NON SCRIPTA SEU CONSENSUS ECCLESIAE. Iste consensus fidelium est res valde diversa ab illo caeco religionis sensu quem Modernistae sibi effingebant et quem Ecclesia damnavit. Nam ille coeeus sensus reli- — 19(5 — !1»n gionis, non incipit a vera fide, non subiieitur auctoritati Ecclesiae; consensus fidelium e contra fundatur semper in deposito obiectivo fidei; in habitibus supernaturalibus fidei et caritatis et in donis Spir. Sancti per quae fidelis ad vitam divinam elevatus, connatural itate quadam cum veritatibus revelatis gaudet atque aptus redditur ad eas percipiendas quasi instinctive priusquam rationes demon­ strativae plene cognoscantur; ad reiciendas rationes con­ trarias etc.; ad efficiendum ut doctrina a tota societate Christiana acceptetur. In quo iuvatur fidelis exemplo et conversatione aliorum, sacerdotum etiam et Pastorum. To­ ta evolutio locum habet sub oculis Ecclesiae, multis modis vigilantis et intervenientis. 5. - Ex eo quod assistentia divina est continua con­ sequitur: a) non omnia debuerunt proponi in primaeva Reve­ latione eodem modo explicite; b) unde potuerunt circa quasdam veritates licet re­ velatas, adesse decursu temporis quaedam discordantiae; scii, ex discordantiis non potes deducere: ergo veritas non est revelata; c) unde si circa aliquid prius fuerint quaedam du­ bia. et deinde factus sit consensus, ut in rem revelatam, ille consensus postea factus dicit rem esse revelatam; d) opinio aliqua mere privata non potest obtinere consensum universalem in semetipsam ut in rem reve­ latam ; — 197 — e) quod est dogma nunc erit semper dogma eodem modo; f) dogmata fundamentalia debuerunt esse explicita jam ab initio. 6. - Legitimus ergo consensus in doctrina fidei, quo­ vis tempore exsistat, est authenticum testimonium di­ vinae Traditionis. Quia enim perpetua conservatio unitatis et consensio­ nis juxta promissiones Christi est et demonstratur esse effectus tutelae Christi manentis cum successoribus Apo­ stolorum omnibus diebus usque ad consummationem sae­ culi, et Spiritus veritatis manentis cum ipsis in aeternum, ideo ex illo consensu etiam hodierno oritur certitudo THEOLOGICA, SUPERNATURALIS ET ABSOLUTA. Scii, ille COUsensus potest considerala : a) historice et philosophice ut fit etiam in De Notis Ecclesiae (immo non est alia res quam unitas fidei); b) et prout verifica! verba Christi: et hoc sensu dat certitudinem absolutam et supernatural em. 7. - Seu : quando aliqua doctrina est antiqua : a) neque potuit aliunde cognosci nisi ex 'Revelatio­ ne, certum est revelatam fuisse; b) non tamen omne quod est antiquum necessario est etiam universale in extensione et consensu. Tta veri­ tas Immaculatae est antiqua quia revelata, et tamen non semper et ab omnibus fuit admissa. c) Quod autem est universale in extensione et con­ sensu. licet solum hodie, necessario est antiquum. Quod si non potuit nisi ex Revelatione cognosci, est certe reve­ latum ut dicendum est de Assumptione. Hi sunt canones quibus traditiones divinae distinguun­ tur ab humanis. Regula tamen potior et necessaria ad ta­ lem distinctionem faciendam no unitas fidei periclitetur, est magisterium infallibile Ecclesiae docentis. 8. - Non repugnat quod aliqua veritas constet certo ut revelata, neque tamen constet certo ubinam sit re­ velata. Tile consensus enim, ut factum est circa Assumptio­ nem, clare ostendit quod res sit revelata; sed si quaeri­ mus ubinam sit revelata, fortasse theologi catholici non proponunt unanimes et apodictice eadem argumenta. Ita de charactere sacramentali certum est ex consensu et ex definitione Ecclesiae quod sit dogma; sed si quaerimus argumentum apodicticum in Scriptura vel in Traditione Patrum non habemus. Ergo argumentum apodicticum est iste consensus hodiernus. 9. - Si quid est nunc in Ecclesia probatum ut certum ex communi consensu fidelium, illud necessario deri­ vatum est ex Traditione apostolica. Quae traditio non necessàrio debet esse manifesta inde ab Apostolis sed qua­ si latenter potuit fluere, sicut fluvius non semper statini aperte erumpit ex fonte, sed aliquando per vias subter­ raneas procedit donec magno impetu aquarum in aper­ tum venit. — 199 — 10. - Magisterium Ecclesiae quando dat aliquam de­ finitionem potest fundari in documentis praesentis con­ sensus etiam si nullum documentum explicitum sit apud Patres vel posterius per saecula circa veritatem definitam. Ita dogma de numero septenario sacramento­ rum et de intentione ministri requisita ad validitatem sacramenti, factum est explicitum post aetatem patri­ stic am. 11. - Etiam solus recursus ad illum consensum et ad magisterium infallibile est via plene scientifica, quia ille consensus et illud magisterium infallibile plene scientifice probatur. Quare probato scientifice magisterio, scientifice constant omnia quae a magisterio proponuntur, licet alia via mere scientifica illa probari non possint. B) DE ELEMENTO HUMANO SEU DE MAGI­ STERIO AUTHENTICO ET DE SENSU POPULI CHRISTIANI. 1. - In elemento humano distinguenda sunt duo, scii. MAGISTERIUM AUTHENTICUM et POPULUS CHRISTIANUS. 2. - Magisterium authenticum ut perveniat ad defi­ niendum aliquod dogma vel ad cognoscendum factum Revelationis alicuius veritatis utitur etiam mediis hu­ manis. Ita est inquisitio in Scripturam et documenta Tradi­ tionis, etiam per subsidia disciplinarum humanarum. Quae media humana certe sunt sub speciali assistentia et directione Spiritus Sancti. Sed infallibilitas definitionis tota dependet ab assisten­ tia Spiritus Sancti, non a perfectione elementi humani: diligentiae inquisitionis et scientiae theologicae. Relate scilicet ad media humana et ad scientiam theologicam, Ecclesia in definiendo se habet omnino independenter et judicat secundum judicium et auctoritatem propriam. 3. - Assistentia enim Spir. S. promissa est Ecclesiae non solum hypothetice, quasi solum si adhiberet dili­ gens studium in definiendo, sed absolute, ita ut semper habeatur assistentia quando cumque illud magisterium doceat. Certe providentia Dei efficit ut semper diligens in­ quisitio praecedat definitionem; vel si non praecesse­ rit diligens inquisitio, efficiet ut nihil magisterium defi­ niat; aut si definiat, illud tamen definiat quod verum est, licet humana diligentia in inquirendo fuerit vel parva vel etiam nulla. Quare, data definitione, non debet fidelis in­ quirere ad faciendum actum fidei utrum Ecclesia adhi­ buerit sufficientem diligentiam in definitione facienda. 4. - Quia vero fides in toto coetu fidelium consentiente conservatur a Spiritu Sancto immunis ab errore per ma­ gisterium authenticum, consensus totius populi christiani in aliqua re, quae cognosci nequeat, nisi ex Revelatione, ut in Immaculata, est signum certum Revelationis divi­ nae, licet si sumas singulos de plebe fidelium, vel etiam — 201 — integras plebes, il li non habeant facultatem docendi sed solum officium discendi. 5. - Ut autem fideles consentiant in aliquam veritatem ut revelatam non est necesse ex parte eorum studium scicntificum sed sufficit eorum oboedientia pastoribus qui ducuntur a Spiritu Sancto; et Spiritus Sanctus efformat et conservat infallibiliter conscientiam fidei in grege adunato cum pastoribus. Ita fuit in veritate Assumptionis. Pont fex misit epistulas ad omnes episcopo-; interrogando quid sentirent circa definibilitatem Assumptionis et fere omnes responderunt affirmative de se et de suis gregibus; nemo autem de populo fecerat studium scientficum: et tamen con'cnsus populi totius est argumentum quia precise ille consensus in tali re quae potest sciri solum ex Revelatione produ­ citur a Spritu Sancto. Quod confirmatur in Bulla « Munificentissimus ». « Haec ‘ singularis catholicorum Antistitum et fidelium conspiratio ’ (Bulla Ineffabilis Deus, Acta Pii IX, p. 1. vol. I, p. 615), qui Dei Matris autumant corpoream in Caelum Assumptionem ut fidei dogma de­ finiri posse, cum concordem Nobis praebeat ordinarii Ecclesiae Magsterii doctrinam concordcmquc Christiani populi fidem — quam idem Magisterium sustinet ac dirigit — idcirco per semetipsam ac ratione omnino certa ab omnibusque erroribus immuni manfe tat eiusmodi privilegium veritatem esse a Deo revelatam in eoque contentam divino deposito, quod Christus tradidit Sponsae suae fideliter custodiendum et infallibiliter declarandum » (p. 756). (Cfr. Cone. Vat. De fide catholica, cap. 4). 6. - Duplex est via qua pervenitur ad aliquem con­ sensum atque ideo progressum in dogmate. Scilicet una adiuvans quae est via affectiva, alia po­ lior, et quae potest esse etiam sola, scilicet via specula­ tiva seu per discursum rationis. Via affectiva est illa quae ita describitur a S. Thoma : « Rectitudo iudicii potest cont ingere dupliciter : uno mo­ do secundum perfectum usum rationis; alio modo propter connaturalit at em quandam ad ea de quibus est indican­ dum. Sicut de his quae ad castitatem pertinent, per ra­ tionis inquisitionem recte indicat ille qui didicit scien­ tiam moralem : sed per quandam connaturalitatem ad ipsam recte iudicat ille qui habet habitum castitatis » (2a 2M, q. 45, art. 2). Sicut enim gustus diiudicat sapores secundum suam dispositionem, ita mens hominis diiudicat de aliquo fa­ ciendo secundum suam habitualem dispositionem » (2a 2ae, q. 24, a. 11). « Cum indicium ad sapientiam pertineat, secundum duplicem modum indicandi dupliciter sapientia accipi­ tur. Contingit enim aliquem indicare uno modo per mo­ dum inclinationis; sicut qui habet habitum virtutis recte iudicat de his quae sunt secundum virtutem agenda, inquantum ad illa inclinatur. Unde et Ethicorum libro de­ cimo, cap. quinto, dicitur quod virtuosos est mensura et regula actuum humanorum. Alio modo per modum cogni­ tionis, sicut aliquis instructus in scientia morali posset indicare de actibus virtutis, etiamsi habitum virtutis non haberet » (Ia, q. 1, art. 6 ad 3). Et de facto ex historia dogmatis constat animas sanc­ tas, simplices fideles pios et sinceros sensisse aut prae­ sensisse veritatem aliquam contineri in deposito Revela­ — 203 — tionis antequam theologi per viam speculativam ad ean­ dem conclusionem devenirent. Quod fideles instinctu quo­ dam perceperant, paulatim factum est in Ecclesia com­ mune et sic efformatus sensus fidei, aut sensus Christia­ nus, cuius ope veritates aliquae ut revelatae tenentur nondum exsistente ratiocinatione demonstrativa. Inter huiusmodi veritates connumerari solent immaculata Con­ ceptio B. M. V., virginitas perpetua eius et exemptio ab omni peccato actuali, Assumptio corporea et mediatio universalis. Etiam vn -vita ordinaria dantur inulta indicia in quibus habemus et manifestamus certitudinem, quin tamen saepe rationem specula­ tivam et logicam afferre valeamus. Talia indicia fundamentum ha­ bent habitualem quandam Ecientiam atque notitiam generalem, quo­ tidiana experientia et consonantia cum indiciis aliorum approbatam et confirmatam. Concordant ergo tum cum propria scientia et ex­ perientia interna, tum eum experientia externa (quae fit in con­ versatione cum aliis). Unde eorum nomen «indicia sympathica». Si e. g. interrogamur, num in propria lingua patria haec vel illa phrasis adhiberi possit, saepe ex sensu linguae recpondemus sine omni haestatione affirmative vel negative; neque tamen saepe, (si alter urget), rationem assignare po sumus, cur dici vel non dici possit. — Idem occurrit in indie is aestheticis; quando artifex (sculptor, pictor, muscus, poeta) interrogatur, num hoc vel illud opus correspondent genuinae et probatae arti, cum certitudine re pondet saepe aut «ita» aut «non- ta»; et simul nescit argu­ mento claro et perspicuo probare suam assertionem. Ita in rebus religiosis simplices fideles saepe cum plena et spontanea certitu­ dine indicant aliquam sentent'am non posse componi cum veritate catholica; sed nesciunt rationem dare. — 204 — Omnia huiusmodi indicia sympathica non exsurgunt ex caeco et vago sensu, sed ex habituali et generali noti­ tia (universaliore) sub qua subsumitur quaestio particu­ laris; et ex comparatione spontanee indicatur, quaestio­ nem particularem esse vel conformem vel difformem. Haec theoria et inquisitio de indiciis sympathicis in mul­ tis materiis inservit ad facta et problemata valde dilu­ cidanda. 7. - Via speculativa est potior, quia, dum via affectiva nititur potius experientiis subiectivis et personalibus, spe­ culativa affert rationes obiectivas quas omnes examinare possunt. 8. - Frequens occasio progressus in via speculativa atque ideo progressus dogmatici fuerunt iiaereses *(). «) Ita doctores catholici contra Subordinatianismum et haeresim Arianam debuerunt magis determinare formulas quae exprimerent naturam Verbi Divini, eiu generatonem aeternam et eius consubstantialitatem eum Patre. b) Haeresis Pelagiana fuit occasio melius proponendi dogma peccati originalis. Dum ante illam haeresim affirmationes Patrum circa hoe non erant tam clarae, praesertim quia illi Patres pugnantecontra errorem Gnosticismi, Manicheismi, et Origenismi debebant excludere ab animis nostris praesentiam peccati perso­ nalis ante nostram nat vitatem. debebant excludere corruptionem quae esset naturalis homini, ut illae haereses sustinebant. Dum ergo illi auctores indicaverunt potius aspectum poenalem et afflie- * Cf. Dublanehy. Dogmatique; dogme. In Diet, de Théol. Cnth., v. vni. — 205 — tivuni precati original s, S. Augustinus ductus fuit a rerum adiunctis ut potius insisteret in aspectum moralem peccati generis humani in Adamo. Explicavit itaque quomodo peccatum orginale in quolibet individuo dicat transgressionem moraliter imputabilem, non jam per actum voluntatis individui sed per aliquam dependentiam a voluntate Adami capitis humanitatis. Romani Pontifices et Conciba elegerunt ex doctrina S. Augustin id quod ipsi indicaverunt ut expressionem exactam dogmatis, omittendo quasdam explicationes secundarias quae respiciebant potiu- munus concupiscentiae in transmissione peccat: originalis. Quae tamen explicationes dispa­ ruerunt solum post condemnationem errorum Baii et Jansenii. o) Haereses Pelagiana et Semipelagiana fuerunt etiam occasio pro evolutione dogmatis circa gratiam. Quod dogma fuerat substantialiter jam affirmatum a Patribus anterioribus; sed S. Augustinus magis insistere debuit in his duobus punctis funda­ mentalibus; quod scii, gratia est neces aria pro intima renovatione seu regeneratione animae et ad faciendos actus salutares et quod gratia est absolute gratuita, qu a superat essentialiter omne meri­ tum proveniens a viribus mere naturalibus voluntatis humanae, quod maxime verum est de prima gratia illuminationis vel conversionis supernatural's. Sed simul s. Augustinus miscet in explicatione dog­ matis quasdam opiniones mere personales, praesertim circa modum efficaciae gratiae. Ecclesia approbando doctrinam tanti doctoris, unice definivit et necessitatem absolutam gratiae pro omni actu salutari, et strictam gratuitatem huius gratiae, excludendo omne meritum naturale, praesertim pro initio fidei et pro credulitatis affectu qui illud initium comitatur. d) Haeresis Rebaptizantium et Donatistarum fuit occa­ sio distinctionis magis praecisae inter conceptum validitatis sacramenti et eius efficaciam. Aliquod sacramentum scii, potest es e validum neque tamen efficax gratiae sanctificantis. Qu a enim effectus Sacramenti non procedit a ministro sed a Deo, potest esse validum sacramentum administratum ad haeretico vel administra­ tum alicui haeret'eo. S. Augustinus ostendit quod effectus tunc productu - est character baptismalis, qui sine dubio a semetipso non sufficit ad remittenda peccata sed qui potest sufficere ad illam re­ missionem producendam eo ipso quod obstaculum ad remissionem peccatorum auferatur per veram poenitentiam. Quae notio charac­ teris sacramentalis duxit deinde ad definitionem Concilii Tridentini. () Prima tentamina schismatis Graeci et deinde eius con­ summatio fuit occasio definitionis magis explicitae primatus R. Pontificis (I>. 326; 332; 351; 694). Quae definitiones magis explicitae factae sunt in Cone. Vaticano quod destruxit ultimas reliquias Gallicanismi. f) Praesertim haeresis Protestantica fuit occasio mul­ tarum definitionum: circa inspirationem librorum sacrorum, circa peccatum originale, circa gratiam sanctificantem, circa sacramenta maxime Poenitentiae et Matrimonii, et circa Sacrificium Missae. Nota vero quod non dico : haereses initiaverunt proqr essum, ut blasphemando dixerunt Modern istae, quasi v. g. Montanistae initiaverint ascetismum, Gnostici scien­ tiam theologicam, Sabelliani conceptionem catholicam Trinitatis. Dico solum quod fuerunt occasio, quatenus coegerunt, catholicos ad melius scrutanda dogmata; ad ma­ gis enucleandos conceptus quibus dogmata constant; ad distincte proponendas notas quae in eis sunt discernen­ dae; ad bene distinguendum modum intelligendi et signi­ ficandi ab ipsis rebus intellectis et significatis, et ad inve­ nienda idonea vocabula quibus ros mysteriosae melius ex­ primerentur. 9. - Factor immediatus progressus dogmatici saepe fuit labor praeparatorius theologorum. «) ita S. Vincestius Lerinensis primus, expressit conceptum explicitum alicuius real's progressus in nostra cognitione dogmatis. — 207 Eius expositio non videtur habuisse occasionem ex aliquo errore vel controversia contemporanea; sed procedit ex consideratione officii quod usque ad finem saeculorum exercere debet magisterium infal­ libile Ecclesiae. Et mirum est quod eius doctrina tam parum in­ fluxerit in auctores sequentium saeculorum u-quedum in saee. XIX solvendum fuit grave problema conciliandi necessariam immutabili­ tatem dogmatum ex una parte, et ex alia parte manifestum pro­ gressum in nostra cognitione eius, ut patebat ex recentibus labo­ ribus criticae historicae. Lerinensis ergo docuit doctrinam quae post 14 saecula definita est in Cone. Vat. terminis fere identici» cum illis quibus ille usus est. b) ita etiam S. Anselmus pervenit mediante labore personali studii profundioris ad dandam formam satis explicitam et satis novam dogmati Redemptionis satisfactoriae. Dum antiqua expositio dogmatis nimis generice loquebatur de totali nostra liberatione quam effecit Incarnatio et mors Filii Dei, S. Anselmus substituit illi doctrinae notionem praecisam expiationis satisfactoriae ; quae expiatio poterat offerri solum a Persona aliqua divina unita cum natura humana, supposito quod Deus exigeret condignam satis­ factionem. 10. - Etiam variae controversiae inter theologos ca­ tholicos fuerunt occasiones progressus dogmatici: «) Ita controversia circa numerum Sacramentorum. Dum ante scholam Abaelardi et Petri Lombardi erat magna confusio et quidam enumerabant duodecim Sacramenta, alii duo, alii novem: schola Petri Abaelardi et postea Petrus Lombarduì bene insti­ terunt in definitione Sacramenti Novae Legis ut signi efficacis gratiae. Applicando hanc definitionem, excluserunt omnia sacra­ mentaba et pervenerunt ad numerum septenarium Sacramentorum qui postea est definitus a Cone. Tridentino. b) Controversia circa naturam characteris sacramentalis, cuius exsistentia explicite affirmata est post S. Augustinum. Disputatum est circa naturam huius entis et circa relationes eius — 208 — cum sacerdotio Christi, sed concordia facta est unanimis circa hanc definitionem: est quoddam spirituale signum indelebile in anima impressum. c) Controversia circa intentionem necessariam pro va­ lida administratione Sacramentorum, duxit theologos ad con­ cordiam circa hoc punctum: est necessaria aliqua intentio positiva faciendi quod faoiit Ecclesia, quia minister saramentorum agit in potestate et in nomine Jesu Xti. et Ecclesiae; quod fieri nequit modo vere humano et rationali nisi subordinando aliquo modo propr am intentionem intentioni Xti et Ecclesiae. Quae controversia praeparavit definitionem Cone. Trid. d) Controversia circa naturam potestatis remittendi pec­ cata in Sacramento Poenitentiae. Quidam enim theologi cum Hugone a S. Victore et Petro Lombardo reducebant illam potesta­ tem ad potestatem simpliciter declarativam vel ad potestatem re­ mittendi solum poenam temporariam, quia secundum ipsos remissio peccatorum semper procederet a contritione perfecta. S. Thomas e contra illam opinionem oppugnavit et explicavit realem et inte­ gram efficaciam absolutionis. Quae doctrina praeparavit definitio­ nem Cone. Trid. c) Controversia circa sufficientiam attritionis seu doloris imperfecti seu procedentis ex timore inferni, conduxit ad doctri­ nam Cone. Trid. ex qua deducitur sufficientia attrition’s supernatu ralis, ita ut hod -• disputatio quae adhuc subsistit inter theologos non .sit amplius c rea sufficientiam attritionis, sed solum circa qualitates quas ipsa habere debet, praesertim circa amorem qu * in illa necessario includi debet. /) Controversia circa Immaculatam Conceptionem, quae prius n gata fuit a variis theolog s scholasticis, propter opinionem eorum circa transmissionem peccati originalis per concupiscentiam carnalem. Duns Scotus autem optime statuit possib litatem, con­ venientiam et factum Imm. Cone, et ita initium dedit illi motui qui duxit ad celeberrimam definitionem. ■ I w —— — 209 — 11. - Ita intelligitur quomodo ante illas occasiones et illum progressum auctores sint minus recte locuti aliquando circa veritates revelatas. n) Sic ex. g. quod Filius Dei sit Deus non minus ac Pater, sunt clara testimonia in omni tempore. Sed cum devenitur ad considerandum quod est Deus de Deo, Deus genitus a Deo generante, modus loquendi fit saepe imperfectus. Priusquam enim epuratus erset conceptus divinarum originum per duplicem viam remotionis et excellentiae, atque perductus esset in distinctam no­ tionem subsistentium relationum, de Patre innascibili videbantur loqui quasi hacc innascibilitas contineret aliquid majoris perfec­ tionis; de generatione divina quasi haberet admixtam efficientiam quae utique invenitur in generatione humana; de Filio Dei quasi dependeret a suo principio sicut in creat s filius dependet a Patre. b) Item in dogmate Incarnationis, quod consistit in hoc quod unus idemque est Filius Dei ab aeterno, et Filius hominis in tempore; qui ergo manens id quod erat, incipit esse quod non erat, neque tamen mutatus est. Sed eum devenitur ad consideran­ dum quomodo advenerit humanitas unione physica et substantiali illi qui manebat in forma Dei, fuerunt confus ones antequam ex­ politi essent isti conceptus: unionis in natura, unionis in Persona, et formalium utriu que differentiarum. c) Pariter de dogmate peccati originalis, quod est pro­ prie dictum peccatum, sed tamen peccatum sui generis, quod non dicitur univoce cum aliis peccatis. Est enim peccatum utique volun­ tarium sed per voluntatem alterius; peccatum alienum sed quo­ dammodo et nostrum. d) Similiter in dogmate gratiae: gratia enim praecedit ut que meritum bonae voluntatis; sed tamen bona hominis volun­ tas requiritur ad recipienda Dei dona et praesertim ad recipien­ dam iustificationem. Itaque inveniuntur in scriptis veterum Patrum test monia in quibus Deus dicitur dare gratiam eis quos invenit dignos, seu praeparatos ad recipiendam eam. Et hoc quodammodo 14 verum est, licet etiam verum sit quod qui digni inveniuntur solum ope ipsius gratiae tales inveniantur. Breviter ergo : eiusihodi sunt expressiones minus aptae in Patribus: dicunt v. g. : Verbum insitum in Patre factum est prolatitium in creatione mundi vel in Incarna­ tione; Pater solus est natura invisibilis; Filius Patri mi­ nistrat; Spiritus Sanctus non procedit ex Filio sed pro­ cedit per Filium et est Spiritus Silii; una est natura trium personarum, sicut una est natura plurium homi­ num; personae in Deo distinguuntur tantum considera­ tione mentis; sicut duae naturae in Xto distinguuntur tantum consideratione mentis; una est natura Verbi in­ carnata; in Xto virtus corporis excepit vim poenae sine sensu poenae; natura carnis in Xto est absorpta a Divi­ nitate et post Resurrectionem transiit in Divinitatem; in operibus bonis nos incipimus et gratia subsequitur; necesse est ut secundum id operemur quod magis delectat; homo ducitur a gratia invincibiliter et insuperabiliter; ver­ bum accedens ad elementum mundat non quia dicitur, sed quia creditur; soli Deo necesse est confiteri peccata; in­ fantibus est necessaria communio Eucharistiae ut ingre­ diantur. vitam aeternam; in Eucharistia manet natura panis; Eucharistia est signum corporis Xti; Episcopi sunt majores presbyteris magis consuetudine quam veritate dominicae dispositionis; peccatores non sunt de Ecclesia; quando Xtus promisit aedificationem in petra, promisit aedificationem in seipso. — 211 — 12. - Sed illae expressiones inexactae possunt be­ ne intelligi, immo et debent. lam in his quae consti­ tuunt ipsam summam Fidei, sensus Ecclesiae praesen­ tis est idem ac sensus Ecclesiae primitivae, quia Ec­ clesia est semper infallibilis et dogmata sunt immu­ tabilia ut scientifico probatur. Sed ab hoc sensu non potuerunt discedere omnes illi Patres quorum auctoritas semper fuit recepta et usque nunc recipitur. Itaque illa quae non fuerunt dicta ab ipsis cum tanta cautela, sensu orthodoxo accipienda sunt, quidquid sit de pro­ babilitatibus quae occurrere adhuc posse viderentur e conspectu nudae et simplicis criticae scienti licae. 13. - Igitur in explicatione fidei inquisitio huma­ na suas p.artes habet, sed est assistentia Spiritus Sancti quae organa humana ita dirigit ut ad consen­ sum vel ad definitionem numquam perveniatur nisi secundum sensum genuinum contentum in obiectiva Revelatione. Elementum humanum potest esse plus vel minus per­ fectum, sed Spiritus Sanctus efficit ne unquam deveniatur ad universalem consensum praedicationis ut de fide in ali­ qua re quae non sit de fide, vel deveniatur ad definitionem quae vera non sit. Et quia illa assistentia non destruit na­ turam sed elevat et ordinat, potest fieri ut pro diversitate elementi humani ipsae formales definitiones fidei possint esse aliquibus temporibus puriores et profundiores quam in aliis; et potest fieri ut ex imperfectionibus elementi hu­ mani (scii, scientiae, inquisitionis, distinctionis, coopera- — 212 — tionis, sanctitatis) non deveniatur ad definitone™ ad quam Spritus Sanctus deduxisset sub condicione majoris per­ fectionis, sed non potest fieri ut deveniatur ad definitio­ nem falsam. Compara Concilium Constantiniense et Con­ cilium T rident inum. 14. - Auctoritas infallibilis Ecclesiae sub assisten­ tia Spiritus Sancti est unica causa principalis progres­ sus dogmatici. Nam sive via affectiva, sive via speculativa sunt solum instrumenta quibus pervenitur ad definitionem, non sunt causa definitionis. C) DE INSTRUMENTIS TRADITIONIS. A magisterio transmittente et ab actu transmissionis sunt scripta, monumenta et documenta cuiuscumque ge­ neris: catecheses, conciones, libri scripti, sacra Liturgia, artes sacrae, lapides, sepulcra et praesertim opera Patrum, et ipsa S. Scriptura quatenus explicatione indiget. Nunc prius aliquid dicam de Patribus et deinde de du­ plici ratione interpretandi monumenta traditionis. A) De Patribus. 1. - Patres sunt testes Traditionis divinae quando affirmant aliquam doctrinam ut revelatam. 2. - Affirmare aliquam doctrinam ut divinam potest fieri multipliciter : vel dicendo illam esse revelatam, vel ut retentam ab Ecclesia per fidem divinam, vel vocando hae­ reticum qui contradicat. 3. - Ad intelligendain sententiam alicuius Patris, de­ bes ante omnia bene scire scopum quem sibi Pater propone­ bat in scribendo vel loquendo in illo opere. Scopus enim diversus nostri sermonis potest dare diversum sensum iis­ dem verbis. Scopus autem intelligitur ex historia illius Patris et temporum in quibus vixit; quando bene scis sco­ pum, facias analysim logicam textus illius. Unde vides quod probare aliquam thesim cum aliqua ieiuna sententia Patrum, si noscis scopum illorum, est fere nihil. 4. - Patres sunt simplices doctores, ut alii theologi, quando affirmant aliquam doctrinam simpliciter ut non difformem a Revelatione. 5. - Potest dici consensus unanimis quando multi idem affirmant et alii non dissentiunt. 6. - Etiam unus Pater potest esse idem ac unanimis consensus quando Ecclesia adhaeret illi doctrinae quam ipse testatur. Id dicas de S. Athanasio contra Arium, de S. Cyrillo Alex, contra Nestorium, de S. Epiphanio con­ tra Aetium, de S. Augustino contra Pelagium. 7. - Extra ambitum Traditionis divinae, sed ma­ nendo in campo religioso, Patres vim habent ut testes venerandi traditionis humanae in rebus quae respiciunt disciplinam aut gubernium aut historian! Ecclesiae. 8. - Extra ambitum Traditionis divinae, in campo religioso doctrinali, auctoritas Patrum constituit proba­ bile argumentum. 9. - In scientiis mere humanis seu profanis auctoritas Patrum non est maior quam aliorum philosophorum. 10. - Quae dicuntur per accidens non constituunt te­ stimonium Patrum relativum ad doctrinam : nam intelligentia humana in aliquo sermone bene ponderat concep­ tus principales et in his totam attentionem convertit: in aliis non item. 11. - Quare motiva quae afferunt Patres ad confir­ mandam veritatem de fide, possunt esse debilia. Nam sunt testes in proponendo obiecto fidei; non sunt testes in ra­ tionibus et argumentis quibus doctrinam fidei defendunt : in his sunt simplices doctores ut alii theologi. 12. - Non adest consensus quando est discordia in sen­ tentiis expl icitis. Ita de millenarismo, in quo non consen­ tiebant Patres. 13. - Etiam haeretici affirmant Traditionem divinam in parte veritatis quam retinent. Ideo etiam sententia hae­ reticorum analyzatur in nostris thesibus; et etiam propter aliam rationem: ad melius intelligendam nostram senten­ tiam. — 215 — 14. - Iinmo haeretici de facto negando affirmant Tra­ ditionem divinam in illis rebus quas negant. Ita Prote­ stantes accusant Ecclesiam Romanam quasi mutaverit Re­ velationem divinam; sed non possunt indicare neque au­ ctorem neque tempus huius corruptionis; unde cum illa sua accusatione quam probare non possunt, affirmant de facto quod solum in Ecclesia Romana est totum depositum Revelationis divinae et quod ipsi sunt qui mutaverunt. 15. - Quia testificatio Patrum est solum subsidia­ ria, potest in aliquo casu deesse, quin tamen pereat di­ vina Traditio alicuius veritatis. Scii, silentium Patrum circa aliquam veritatem, non est argumentum quod illla veritas non sit revelata, si co­ gnoscatur revelata ex aliis fontibus seu ex aliis mediis transmissionis divinae, sive oralibus sive scriptis, vel ex consensu hodierno. Consensus ergo Patrum ad aliquam definitionem fa­ ciendam non necessario requiritur; sicut ceteroquin non requiritur consensus episcoporum, quantumvis utilis, ut Pontifex definiat aliquam doctrinam de fide et moribus. Possunt enim variae doctrinae esse cognoscibiles etiam ex aliis fontibus et possunt definiri quaestiones dum adhuc sunt dubiae et controversae intra fines Ecclesiae. Ita si Patres non sunt unanimes in interpretando ali­ quo textu scripturali, potest tamen aliis viis indicium Ec­ clesiae ita maturari ut non liceat tenere nisi unum sensum illius textus. Supponamus quod Patres non fuerint — 216 — concordes in videnda Maria in illis verbis Geneseos : « Ini­ micitiam ponam inter te et mulierem »; ista nulla est diffi­ cultas contra factum quod nunc talis sensus sit valde com­ munis, quod possit etiam ab Ecclesia authentice definiri. 16. - Potest dari consensus hodiernus in aliqua re de fide et moribus ut revelata de qua tamen non con­ sentiebant Patres. Parum ergo refert si non possum probare aliquam thesim ex traditione praeterita; sufficit quod possim probare ex consensu hodierno, qui est traditio eodem modo ac con­ sensus saeculorum praeteritorum. Ita probatur Immacula­ ta et Assumptio. B) De interpretandis monumentis traditionis METHODO HISTORICA ET DOGMATICA. 1. - Duplex est methodus qua interpretari possunt monumenta Traditionis divinae, scii, vel mere historica vel etiam dogmatica. Voco methodum mere historicam illam quae praescin­ dit a Revelatione vel lumine superiore, sed illa non negat; nam vera historia negare non potest factum Revelationis quod mere historice probatur. 2. - Methodus historica investigat et explicat docu­ menta sub lumine factorum et criticae historicae. Scili­ cet explicat textus per se, regulas sequendo interpreta­ tionis grammatico-historicae, ita tamen ut, si interpres — 217 — catholicus sit, regulas catholicae exegeseos prae oculis ha­ beat, saltem tamquam normam negativam. 3. - Methodus dogmatica investigat et explicat docu­ menta sub lumine fidei et doctrinae Ecclesiae praesentis et antiquae. Si praesens Ecclesia speciatim aliquam doctrinam proponit, iure ad ea fit initium; si non proponit, a doctri­ na Ecclesiae in praecedenti aetate investigatio incipit. Scilicet explicat textus complendo interpretationem historicam grammaticalem per lucem quae diffunditur ex dogmate inspirationis, ex doctrina Ecclesiae, ex consensu Patrum, Theologorum et fidelium. 4. - Repugnat quod vera historia aliquid demon­ stret cum certitudine quod sit contrarium revelatae veritati. 5. - Si mere historice rem considerando aliquid pos­ set videri coniecturale vel probabile, potest accidere quod aliunde demonstretur falsum v. g. ex theologia et Reve­ latione. 6. - Documenta antiqua quae sunt obscura, explicanda sunt ex documentis clarioribus quae forte inveniuntur in saeculis sequentibus, Encyclica « Humani Generis » do­ cente : « ... depositum nec singulis christifidelibus nec ip­ sis theologis divinus Redemptor concredidit authentice in­ terpretandum, sed soli Ecclesiae Magisterio. Si autem hoc — 218 — suum munus Ecclesia exercet, sicut saeculorum decursu saepenumero factum est, sive ordinario sive extraordina­ rio eiusdem muneris exercitio, patet omnino falsam esse methodum, qua ex obscuris clara explicentur, quin immo contrarium omnes sequi ordinem necesse esse » (p. 569). * 7. - Quia ergo explicatione fit semper progressus, ineptum esset velle proprio marte ex antiquis obscuriori­ bus deducere quid hoc tempore debeat esse, vel ex anti­ quis proprio malrte interpretatis velle corrigere Ecclesiam vel negare scholasticam. 8. - Si methodus mere historica ita construit suas hypotheses et explicationes in interpretandis textibus, ac si regulae superiores Revelationis et magisterii in­ fallibilis non exsisterent, potest pervenire ad aliquid falsi, sive in interpretanda Scriptura, sive in interpre­ tandis Patribus. Exempla quaedam affero. Legitur in Evangelio Xtum habuisse fratres et sorores (Mt. 12, 46; 13, 55 sqq. cum locis parallelis). Per solam methodum historicam incertum manet utrum de fratri­ bus et sororis uterinis textus intelligatur. Accedat superius fidei criterium et infall biliter scimus B. M. V. post partum virginem permansisse. Legitur Xtum profecisse aetate sapientia et gratia apud Deum et homines (Lc. 2, 52). luxta puram methodum historicam iudicare quis posset quod Jesus intrinsecus crescebat in virtute et more aliorum puerorum de ignorantia ad scientiam transibat. Indicium corrigit doctrina catholica, affirmans nullum augmentum in sancti­ tate fuisse in anima Xti, nullam ignorantiam. — 219 — Quatuor Evangelia secundum methodum mere historicam plenam fidem merentur, non vero necessario quoad omnes narrationis modos et secundarias aliquas circumstantias. Interveniat superius crite­ rium divinae inspirationis et iam omnis inerrantia erit affirmanda. Quod de N. T. dicitur, valet adhuc magis de libris V- T. Praesens genus humanum ortum habuisse ex Adamo et Heva dog­ matice firmiter tenemus, methodo historica non demonstramus. Etiam in aliis historicis narrationibus V. T., non semper plenam certitu­ dinem factorum assequimur per media mere humana et via criticae historicae. Doctrina inspirationis Scripturae eiusque inerrantiae de­ fectum supplet. 9. - In interpretandis textibus Revelationis non suf­ ficit methodus mere historica, quia cum agatur de schola divina oportet cognoscere eius terminologiam, regulas, methodum, principia. Ita purus historicus sola utens methodo critica, non semper habet unde certo excludat mutationem substantialem in sensu et intelligentia dogmatum temporum decursu intervenisse; nec semper per­ cipiet quomodo sententiae posteriorum Patrum consentiant cum anterioribus, quomodo consensus actualis Ecclesiae cum consensu praecedentium aetatum omnino coïncidât. Invocando criterium dogmaticum et elementum humano maius, theologus indicium et expressionem fidei agnoscit ubi historicus nullam posset in eundem sensum eruere conclusionem, quia theo­ logus documenta intelligit et explicat in lumine infallibilitatis Ecclesiae et homogenei progressus dogmatis. Historicus vix admittit continentiam implicitam unius veritatis in alia nec doctrinae alicuius exsistentiam, nisi explicita documenta eam attestentur. Pro theologo plenitudo sensu-, alicuius textus obti­ netur, in quantum implicitum per explicitum illuminatur, propter continuitatem unius eiusdem doctrinae immutabiliter permanenti». 10. - Lumen fidei aliquid ostendit in verbis reve­ latis quod sine illo lumine videri non posset. 11. - Ex aliquo textu scientia mere humana fortas­ se demonstrare non potest id quod Ecclesia definivit et tamen definitio Ecclesiae manet verissima. Nam quinam sit verus sensus potest constare v. g. ex consensu totius Ecclesiae vel ex definitione infallibili. Si quando igitur disciplina humanae interpretationis scopum suum non assequeretur, sensus tamen determinatus per definitionem Ecclesiasticam non redderetur minus certus; tunc admittendus esset aliquis defectus scientiae humanae et confiteri deberemus aliquid nos latere quod esset ne­ cessarium ad intelligentiam assequendam. D) DE VERITATIBUS TRADITIS. DE METHO­ DO DOGMATICA PROGRESSIVA, DE METHODO DOGMATICA REGRESSIVA. Ex praedictis manet solutum problema, circa veritates traditas. Problema erat hoc : nullum dogma potest esse to­ taliter novum, quia revelatio est clausa. Ergo quodlibet dogma probandum est ex documentis praeteritis. Sed sunt quaedam dogmata quae ex solis documentis mere histo­ rice et philosophice consideratis probari non possunt. Sol­ vitur respondendo : 1. - Assistentia Spiritus Sancti promissa est Eccle­ siae non solum ad conservandam veritatem revelatam, sed etiam ad illam determinandam et explicandam. — 221 — Illae veritates probantur ex illo consensu ad quem Spi­ ritus Sanctus ducit Ecclesiam in interpretandis et de­ terminandis documentis praeteritis. Sic V. g. in tribus privilegiis B. M. V., quod sit Mater Dei, quod sit Plena Gratia, quod sit Virgo, consensus Ecclesiae videt contineri et aliud privilegium, scii, quod sit Assumpta. Veritas ergo Assumptionis non est nova quia habeo illa privilegia ex qui­ bus logice deducitur ipsa, secundum leges logicae; non est tamen mere rationalis neque mere historica, quia si non adesset consensus vel definitio Ecclesiae, illam veritatem non possem certo deducere. Utrumque enim debes admittere: et quod sit aliquid in Scrip­ tura vel in documentis Traditionis ex quo possum deducere illud dogma, quia nullum dogma potest esse totaliter novum sed debet contineri saltem implicite in praecedentibus; et dico: sunt prae­ cise illa alia dogmata quod sit Mater Dei, plena gratia et \ irgo ex quibus logice deduco hoc aliud. Sed simul debes etiam admittere quod Assumptio ex sola ratione non potest apodictice deduci, quia per se non repugnat quod aliqua sit Mater Dei et tamen non assumpta, sed totum pendet a libera voluntate Dei. Hic autem intrat aliud elementum quod est assistentia Sp. Sancti qui variis viis ducit Ecclesiam ad illum consensum, dicendo hoc facto con­ sensus: in illis privilegiis dignae Matris Dei plenae gratiae, et Virginis continetur etiam hoc aliud quod est Assumptio. Non agitur ergo de aliquo illuminismo quia revera novum dogma ex prae­ cedentibus deduco. Et si non sint ulla documenta praeterita ad probandam aliquam veritatem in saeculis praeteritis, datur tamen semper transmissio oralis. 2. - Sic methodus regressiva, proficiscendo ex ho­ dierno consensu Ecclesiae infallibilis, inf allibiliter ex- eludit omnia dubia quae examen documentorum per se solum non excluderet. Voco Methodum regress iva m in examinandis docuF mentis, illam quae initium sumit ab actuali consensu Ec­ clesiae circa aliquam veritatem, v. g. circa Assumptionem, ut inde sub eius lumine perpendantur documenta Tradi­ tionis; dum methodus progressiva incipit a documentis praeteritis ut inde deducat utrum aliqua veritas sit reve­ lata et proinde defili ibilis. 3. - Methodus regressiva saepe adhibetur in theolo­ gia, cum ad discernendum verum Scripturae sensum, re­ currimus ad posteriorem tradition a lem interpretationem; cum mentem priorum Patrum introspicimus sub luce po­ steriorum Patrum doctrinae; cum accuratum sensum ali­ cuius Prophetiae N. T. in lumine adimpletionis in Novo stabilimus. Methodo regressiva usi sunt Apostoli, qui sec. Ioannis nar­ rationem verba Xti non intellexerunt aientis: «Solvite templum hoc et in tribus diebus excitabo illud. Dixerunt ergo ei ludaei: Quadraginta et sex anu s aedificatum est templum hoc et tu in tribus excitabis illud. Ille autem dicebat de templo corporis sui. Cum ergo resurrexisset a mortuis, recordati sunt discipuli eius, quia hoc dicebat et crediderunt Scripturae et sermoni quem dixit lesus» (Io. 2, 19-22) Eadem methodo utuntur Cone. Vat. et Trid., quando iteratis vicibus declarant niti traditione et S. Scrip­ tura prout ab Ecclesia catholica acceptae et explicatae sunt. 4. - Neque est tamen circulus vitiosus qui asseritur di­ cendo : Assumptio v. g. continetur in deposito fidei, quia — 223 — predicatur unanimi consensu in Ecclesia. Ex alia parte certum est : ideo ab Ecclesia predicatur et consensus viget, quia continetur in deposito fidei. Ad hanc enim obiectionem respondetur : in ordine realitatis chronologicae et obiectivae prius est fidei depositum et postea Ecclesiae actualis consensus. In hoc ordine ve­ rum est : Assumptio unanimi consensu proponitur in Ec­ clesia credenda, quia continetur in traditione divino-apostolica. — In ordine vero subiectivo et logico cognitionis nostrae, quando duo sunt inter se indissolubilité!’ coniun­ ta, ex uno (licet sit chronologice posterius) aliud potest deduci (quod est chronologice prius). Hoc praecise contin­ git relate ad magisterium et ad fidei depositum. Si ma­ gisterium docet veritatem esse revelatam, ea absque du­ bio in deposito fidei continetur. Unde ex doctrina magis­ terii, magis nota, deducitur continentia in deposito, mi­ nus nota. Pro Assumptione in ordine subiectivo nostrae cognitionis valet : Continetur in deposito quia praedicatur a magisterio ecclesiastico. Nullus vero circulus vitiosus in­ curritur. Nam haec altera assertio viget in ordine nostrae cognitionis, prior vero (ideo Ecclesia praedicat quia veri­ tas continetur in fidei deposito) valet in ordine chronologico obiectivo. 5. Neque valet alia obiectio: illegitime tribuitur documentis valor quem non habent; nam per se non gignunt certitudinem; e contra sub lumine actualis consensus dicuntur gignere certi­ tudinem. Respondetur: non attribui arbitrarie valorem documentis, tan­ tummodo medium adhiberi ut eorum valor intrinsecus nobis melius reluceat. Sicut in cubiculo obscuro latent obiecta, quae nobis non apparent; fiunt vero vis’bilia si lux illuminat cubiculum. Stellae in coelo multae, quae nudo oculo invisibiles prorsus sunt, visibiles redduntur si oculos debito instrumento muniatur. Similiter in prae­ senti, adhibito lumine consensus Ecclesiae certius percipimus quid in se documenta dicant. 6. - Neque verum est quod deducatur ex praemis­ sis id quod in eis non continetur. Sit enim syllogis­ mus : Ecclesia tenet unanimiter Assumptionem esse re­ velatam. Atqui hoc necessario implicat Assumptionem contineri in traditione. Ergo Assumptio continetur in traditione. Maior propositio enuntiat factum aliquod; minor constat propter infallibilitatem Ecclesiae. Ultima igitur ratio legitimitatis methodi regressivae ponitur in assistentia Sp. Sancti Ecclesiae pro­ missa et data, per quam discernit verbum Dei ab eo quod non est tale eiusque sensum authentice inter­ pretatur. Ecclesia non est supra verbum Dei; sed Eius genui­ num sensum infallibiliter intelligit et singulis proponit credendum, sieque est «supra privatam fallibilem intelligentiam singulorum » (Franzelin). Postquam mere scientifico probatum est factum Reve­ lationis et infallibilitas Ecclesiae in tenenda aliqua pro­ positione ut revelata, plene scientifico sequitur conclusio. E P I L 0 G U S. Cum ergo scientia determinetur ex tribus elemen­ tis : circa quid, ex quibus, quid, solum primum elemen­ tum, i. e. circa quid, potest esse commune historico, philosopho, theologo. Secundum autem, scii, ex quibus principiis, est totaliter diversum pro tribus : pro theologo sunt enim principia fidei, pro philosopho principia ratio­ nis, pro historico leges psychologiae individualis et so­ cialis. Quare etiam tertium elementum, scii, conclusiones, non possunt coincidere sec. totam extensionem in tribus scientiis; nam theologia est magis extensa in suis cognitio­ nibus, quia recipit aliud lumen, quod lumen plura addit. Ostendo in indice systematico (Denz, pag. [17]. Hic obiectum materiale commune est satis determinatum : non solum enim est Deus, sed Dei exsistentia et cognoscibilitas, Dei essentia et cognoscibilitas, Dei essentia et attributa, Dei relatio ad extra. Sed ex quibus principiis est tota­ liter diversum in historia religionum, in philosophia, in theologia. Nam principia in philosophia sunt primi con­ ceptus et prima iudicia immediata; in theologia sunt pro­ positiones revelatae, ut textus celeberrimus S. Pauli : « In­ visibilia Dei, a creatura mundi, per ea quae facta sunt in­ tellecta conspiciuntur, sempiterna quoque eius virtus et divinitas ». Unde conclusiones in theologia sunt multo plures quam in philosophia, quia theologia continet omnes 15 — 226 — illas, quae sunt in philosophia et praeterea omnes alias quae sunt revelatae de Deo uno et Trino (sicut religio supernaturalis continet in se etiam naturalem). Deus enim, quia est Deus, est Deus Trinus, et metaphysice re­ pugnat quod sit Deus neque sit Trinus. INDICE Praefatio.................................................................................... 5 Bibliographic............................................................................. 7 PARS PRIMA - De singulis notis theologicis et censuris 9 Quid sit dogma Fidei seu. de Fide Divina et Ca tholica................................................................ 11 Caput Caput 2. Quid sit haeresis............................................. 19 Caput 3. Criteria ad discernenda dogmata .... I. - In magisterio solemni conciliorum . II. - Quid sit loqui ex cathedra......................... 21 21 28 Caput 4. Quid sit ordinarium magisterium et quomodo dog mata ex eo probari possint, seu de Fide Divina c 32 Catholica ex magistero ordinario .... I. - Magisterium ordinarium per doctrinam expressam 33 II. - Magisterium ordinarium per doctrinam impii 36 citam......................................................... LII. - Magisterium ordinarium per tacitam probatio 39 nem........................................................ Caput 5. De Fide Ecclesiastica.................................................... 41 Caput 6. De Fide Divina simpliciter, -vel utrum norma Fidei proxima in quibusdam possit esse S. Scriptura . 51 Caput 7. Quid requiratur ut ex Scriptura cognoscatur ali­ quid esse de Fide................................ 57 Caput 8. Quid sit error in Fide.............................................. 66 Caput 9. Proxima Fidei................................................................. 67 — 228 — Caput 10. Doctrina Catholica..................................................... 68 Caput 11. Quid sit theologice certum............................................... 71 I. - Definitur quid sit theologice certum et criteria ad ipsum discernendum................................................ 7] II. - Quomodo ex aliquo dogmate deducantur theologce certa:............................................................ 77 A) - Principia communiaimmutabilia ... 79 B) - Puncta systematica................................................ 82 IIT. - De duplici ratione aliquid deducendi ex dog­ mate ......................................................................... 83 A) - Unice a priori.......................................................83 B) - Addito facto contingenti...................................84 IV. - Quid sit revelatum formaliter expFcite vel impli­ cite; quid virtualiter revelatum; distinctio inter ipsa......................................................................... 90 Caput 12. De propositione certa, de temeraria .... > ,1» 99 Caput 13. De propositione probabili et de systemate theo­ logico ...........................................................104 I. - De propositione probabili....................................... 104 II. - De systemate theologico.............................................. 107 Caput. 14. De doctrina secura seu de praeceptis doctrinali­ bus et de prohibitione librorum............ 114 Caput 15. De propositione proxima haeresi, scandalosa, etc. 121 Caput 16. De iis in quibus Ecclesia non est infallibilis . 126 PARS SECUNDA - De notis simul comparatis . . . 131 Schema notarum.............................................................................. 133 Caput 1. De notis simul comparatis.............................................. 137 I. - De ratione instituendae theologiae positivae . . 138 II. - De ratione in -fituendae theologiae speculativae . 140 A) - Ex analogiis inter veritates revelatas et data rationis....................................................................... 140 B) - Comparando veritates revelatas inter se . . 141 — 229 — C) ■ Comparando veritates revelatas cum fine su­ pernaturali .......................................................... III. - De argumentis ex convenientia......................... IV. - Do erroribus modernistarum......................... V. - De ordine quo progreditur cognitio dogmatum . VI. - De ratione construendae alicuius theseos . Caput 2. De immutabilitate dogmatis................................ I. - De conceptibus................................................... A) - Quattuor principia fundamentalia . B) - Notiones expressae in dogmate possunt per­ fici sed numquam negari vel converti in alium sensum................................................................ II. - De imag nibus quae ideas comitantur . III. - De verbis seu de formula dogmatica . IV. - De aliquali possibili obscuratione; seu de stadio discussionis circa implicite revelata . . . . 145 146 147 150 151 156 157 157 164 172 17.5 184 Caput 3. Quomodo aliqua- propositio possit ex infima nota ascendere ad dogma f seu de nostro subiettivo pro­ gressu in cognitione dogmatum..... 188 188 I. - Definitur quid sit Trad tio................................ 193 II. • De singulis elementis Traditionis . . . . 193 A) - De adsistentia Spiritus Sancti . . . . B) - De elemento humano, seu de magistprio au199 thenfco et de sensu populi christiani . 212 C) - De instrumentis Traditionis......................... 212 , a) • De Patribus............................................. P) • De interpretandis monumentis Traditio­ 216 nis methodo historica et dogmatica . D) - De veritatibus traditis. De methodo dogma­ tica progressiva, de methodo dogmatica regres­ 220 siva ...................................................................... Epilogus................................................................................... 225