BIBLIOTECA D E AUTORES CRISTIANOS Dec I ar ad a de inter és n aci on al EBITA AUSPICIIS ET INSPIRATIONE PON­ TIFICIAE UNIVERSITATIS SALMANT1CENSIS CUIUS DELEGATIO AI’Ull II. A. C. IN HOC SALUTIS MILLESIMO NONGEN­ TESIMO QUINQUAGESIMO QUINIO ANNO, SIC EST CONST IT I"T.\ : PRAESES : Excnius. et Revmus. Dom. Dr. Fr. Franciscus Barbado Vie­ jo, Ο. P., Episcopus Salmanticcnsis, Magnusque Pontificiae Universitatis Cancellarius vtcepraeses: jimus. Dom. Dr. Laurentius Turrado, Rector Magnificus vocales:p p pr- agapitus Sobradii.i.o, O. F. M *. C., Deca­ nus Facultatis Theologiae; R. P. Dr. Marcellinus Cabreros, C. M. F., Decanus Facultatis luris; Doni. Dr. Bernardus Rincôn, Decanus Facultatis Philosophiae; R. P. Dr. Jose­ phus Jimenez, Decanus Facultatis Humanitatum Classicarum ; R. P. Dr. Albertus Colunga, Ο. P., Cathedraliciis Scriptura­ rum. Sacrarum; R. P. Dr. Bernardinus Llorca, S. I., Cathedraticus Historiae Ecclesiasticae scriba sive secretarius: Dom. Dr. Aloysius Sala Balûst, Professor LA EDITORIAL CATOLICA. MATR1TI - MCMLV .......... l·' S. A. PATRES SOCIETATIS I E S LJ FACULTATUM THEOLOGICARUM IN HISPANIA PROFESSORES Sacrae Theologiae Summa g ;■ n luxta Constitutionem Apostolicam “Deus scientiarum Dominus” 1 THEOLOGIA FUNDAMENTALIS Sacrae Theologiae Summa INTEGRUM OPUS QUATUOR VOLUMINIBUS CONSTAT : Vol. I. Introductio in Theologiam. De vera religione. De Ecclesia Christi. De sacra Scriptura. Vol. IL De Deo uno et trino. De Deo creante et elevante. Vol. III. De Verbo incarnato. Mariologia. De gratia. De virtutibus infusis. fe ο Î? ‘ii t:F Η Vol. IV. De sacramentis. De novissimis. Sacrae Theologiae Summa I THEOLOGIA FUNDAMENTALIS Introductio in Theologiam. De revelatione christiana. De Ecclesia Christi. De S. Scriptura. AXTCTORIBUS P. MICHAELE NICOLAU, S.I. IN FAC. THEOLOGICA GRANATENSI PROFESSORE P. IOACH1M SALAVERR.I, S.I. IN FAC. THEOLOGICA PONT. UNIVERSITATIS COMII.LENSIS PROFESSORE 3. · BIBLIOTECA DE HnI TIo AUTORES CRISTIANOS MATKITI . MCMLV NIHIL OBSTAT: Dr. Vincentius Serrano, Censor. IMPRIMI POTEST : Emmanvf.i. Ou-F.ros, S. I. ' Praep. Prov. Tolet. IMPRIMATVR : t Iosf.i'hvs Marta, E’/>. aux. ct Vic. -ffral. Matriti, 27 augusti 1055. La Editorial Catôlica, S. A.—Alfonso XI, 4. Madrid Dal Vaticano, It 24 Aprilis 1954 wSuaSantita N. 320544 *.me Rev Domine, Quae volumina, "Sacrae Theologiae Summa” Inscripta, Augusto Pontifici dono recens misisti, tuo ceterorumque huius operis auctorum nomine, non una de causa a Sanctitate Sua libenter sunt excepta. In primis siquidem Beatissimus Pater magni pependit alacritatem vestram in illis pertractandis disciplinis, in quibus innitatur oportet recta aptaque sacerdotii candida­ torum Institutio et conformatio. Ac praeterea non sine pecu­ liari animi oblectamento Ipse animadvertit, vos in hoc con­ dendo opero, non minus eruditionis copia quam eloquii perspi­ cuitate praestanti, eo praesertim contendisse, ut pontificia documenta, recentiora potissimum, in sua luce ponerentur, eorumque ductu ad lustam ducerentur trutinam rationes omnes quas, ad sacrae Theologiae studia quod attinet, nostra induxit aetas. Fore igitur omnino confidit Sanctitas Sua ut olerici, hoc sacrae Theologiae pabulo a vobis praebito innutriti, "so­ lidam illam doctrinam a maioribus traditam et communiter ab Ecclesia receptam sectentur, devitantes profanas vocum novita­ tes et falsi nominis scientiam" (Codex Juris Canonici, can.129). Quamobrera ad hoc iter, quod miistia, persequendum paterno vos adhortatus animo, Romanus Pontifex et de munere grates agit, et caelestium munerum auspicem Apostollcam vobis vestriaque alumnis Benedictionem peramanter in Domino impertit. Interea qua par est observantia me profiteor tibi addictissimum ReV.mo Patri P. Joachim Salaverri, S, J, In Facultate Theologica studiorum Universitatis Commillensls Professore INDEX GENERALIS Pag. Praefatio................................................................................................... Notae theologicae adhibitae................................................................ Sigla et breviationes............................................................................ TRACTATUS 3 7 9 I Introductio in Theologiam Caput I.—Introductio generalis in Theologiam................................ 15 De natura Theologiae (n.1-2).—Theologia et fides (n.3-6).— Theologia positiva et Theologia scholastica sive speculativa (n.7-10).—De subiecto Theologiae (n.i 1).—De locis theolo­ gicis (n.12-17).—Theologia dogmatica sive theoretica, et Theologia practica (n. 18).—Theologia kerygmatica (n. 19).— Theologia et progressus (n.20-21).—De methodo discendi (n.22-25).—Theologia et vita sacerdotalis (n.26-31). Bibliographia generalis pro universa Theologia.............................. 29 1) Pro historia generali Theologiae (n.33).—2) Tractationes de universa ferme Theologiae (n.34-35).—3) Subsidia generalia laboris theologici (n.36).—4) Lexica (n.37). Caput II.—Prolegomena Theologiae fundamentalis....................... De natura Theologiae fundamentalis (n.38-40).- Obiectum Apologeticae (n.41-44).—Veritates praesupponendae (n.45). Status initialis mentis (n.46).—Certitudo obtinenda (n.47).— Apologetica practica (n.48-49).—Utilitas Apologeticae (n. 50-51).—Relationes inter Theologiam et Apologeticam (n.52-55).—Conclusio (n.56).—Alius tractatus Theologiae fundamentalis (n.57).—Proportio inter Theologiam funda­ mentalem et Criteriologiam et Ontologiam (n.58).—Duae viae apologeticae (n.59-60).—Conspectus totius Theologiae (n.61). 34 INDEX GENERALIS Pag. Bibliographia generalis pro universa Apologetica........................... Schema historicum Apologeticae......... ...................... TRACTATUS 48 50 II De revelatione Christiana sive de vera religione Peculiaris bibliographia in hunc tractatum............................................. 63 LIBER I.—Theoria religionis et revelationis....................... 64 Caput I.—De religione.......................................................................... 64 Articulus I.—De notione et de natura religionis........................................ 64 Via etymologica (n.3-4), via philosophica (n.5-11), via historica (n.12-18), via psychologica (n.19).—Falsae sententiae de na­ tura religionis (n.20-23). Articulus II.—De obligatione religionis in genere...................................... De necessitate religionis (n.24).—Homo habet obligationem gravem amplectendi et exercendi religionem (n.25-27).—De obligatione cultus externi et cultus publici vel socialis (n.2831)· Scholia. 1. In accidentalibus cultus religiosus indolem nationalem saepe exhibet.—2. Religio et felicitas hominis......... 76 79 Articulus III.—De obligatione religionis positivae.................................... Thesis i. Homo tenetur inquirere in religionem positivam quae cum veri specie se offert a Deo manifestatam et ipsi praescriptam.......................................................................... Scholia. 1. Cur hic non valet probabilismum applicare. 2. Quinam debent inquirere..................................................... 80 80 85 Caput II.—De revelatione..................................................................... 86 Articulus I.—De notione revelationis........................................................ 87 Notio revelationis (n.45-49).—Declaratio conceptus supematuralis (n.50-51).—Revelatio supematuralis (n.52-58).—Fal­ sae notiones de revelatione (n. 59-61). Articulus II. De possibilitate et convenientia revelationis............. Thesis 2. Revelatio divina supematuralis, sive immediata (I) sive mediata (II) est possibilis............................................... Thesis 3. Revelatio divina est tam bonitati et sapientiae divi- 97 97 INDEX GENERALIS XI Pag. nae (I) quam naturae rationali hominis maxime conve­ niens (II) ; homini autem utilissima (III).................................. Articulus III.—De necessitate revelationis................................................ 104 108 Thesis 4. Revelatio divina supematuralis est in praesenti ge­ neris humani conditione moraliter necessaria ad congruam religionis naturalis cognitionem............................................ io8 Scholion. Concordantia inter necessitatem moralem revelatio­ nis et alias veritates................................................................ 118 Articulus IV.—De revelatione mysteriorum.............................................. 120 Thesis 5. Nequit ostendi mysteriorum exsistentia repugnare.. 120 Scholion. Utrum positive demonstretur argumentis philo­ sophicis exsistentia ordinis mysteriorum.............................. 126 Thesis 6. Nequit ostendi mysteriorum revelatio repugnare. .. 128 Scholia. 1. Revelatio mysteriorum videtur supematuralis sim­ pliciter.—2. Utrum probationes factae de possibilitate reve­ lationis sint positivae an negativae........................................ 131 Thesis 7. In revelatione divina vera et proprie dicta mysteria continentur............................................................................. 132 Articulus V.—De propositionefacti revelationis antefidem...................... 134 Thesis 8. Ad amplectendam fide aliquam revelationem (seu religionem in ea fundatam) praerequiritur certitudo de facto revelationis (I) ; sufficit vero certitudo moralis, etiam vulga­ ris (II)................ .......................................................■··.·· 3*4 Scholia. 1. Necessaria certitudo de facto quo Deus praescrip­ sit homini religionem.—2. Circa obiectum certitudinis ante fidem requisitae.................... 138 Thesis 9. Certitudo respective sufficit interdum ad verum as­ sensum fidei eliciendum........................................................ Articulus VI.—Criteriologia revelationis.................................................. 141 143 Pars negativa.................................................................................... , 144 Thesis 10. Ad probandum factum historicum revelationis publicae criteria subiectiva et interna non sunt primaria.... 144 Pars positiva............................................................... .......... 155 Thesis il. Critérium primarium ad factum revelationis pro­ bandum in miraculis et vaticiniis reponendum est.............. 156 Scholion. De criterio revelationis immediatae: est etiam mi­ raculum...................... 157 Pars complementaria.............................. 158 Thesis 12. Criteria subiectiva et interna suum habent mo­ mentum et utilitatem............................................................. 158 Corollarium. Praxis apologetica............................................ 160 Articulus VII.—De criteriis primariis....................................................... 160 XII INDEX GENERALIS Pag. A) B) De miraculis.......................................... '.............. <........................ ι6ο Thesis 13. Miracula sunt possibilia........................................... Thesis 14. Miracula ut critérium revelationis sunt cognosci­ bilia................................................................................................ 160 169 De prophetiis...................................................................................... Thesis 15. Prophetiae sunt possibiles (I), et post impletionem cognoscibiles ut critérium revelationis (II)............................. 175 175 Scholion. Utrum per se requiratur illustratio interna supernaturalis ad factum revelationis certo cognoscendum............ 180 LIBER II.—De fontibus historicis ad probandum factum revelationis.............................................................................. ’84 Nexus tractationis (n. 186-187).·—Relatio libri ad Introductio­ nem biblicam (n.188-189).—Divisio libri (n.190-192).—Bibliographia generalis (n. 193-194).—Momentum Introduc­ tionis biblicae (n.195). Caput I.—De textu Veteris Testamenti............................................. Articulus I.—De textu hebraico V.T.............................. 188 188 Articulus II.—Versiones graecae V.T............................................... . Articulus III. —De versione Vulgata V.T................................................. Articulus IV.—De authentic librorum V.T.............................................. 191 193 197 Caput II.—De textu Novi Testamenti................................................ Articulus I.—De textu et manuscriptis N.T.............................................. Articulus II.—De versionibus N.T................................ 201 201 203 Versiones Syriacae (n.226), versiones latinae (n.227), Vulgata (n.228), aliae versiones (n.229). De citationibus Patrum (n.230). Articulus III.—Historia textus N.T.......................................................... 207 De recensionibus textus (n.231-234).—Historia textus (n.235236).—De editionibus textus N.T. (n.237-242). Normae rationales pro critica textuali.......................................... 211 Caput III.-—De historicitate Evangeliorum et Actuum Aposto­ lorum.................................................................................................... 212 Articulus I.—Praeviae notiones et conspectus adversariorum....................... 2'12 Articulus II.—De auctoribus Evangeliorum et Actuum................................ Thesis 16. Auctor primi Evangelii est Matthaeus, Christi Apostolus...................................................................................... 217 217 INDEX GENERALIS XIII Pag. Thesis 17. Auctor secundi Evangelii est Marcus. Petri disci­ pulus et interpres................................................... -............. Thesis 18. Auctor tertii Evangelii est Lucas medicus, Pauli auditor et comes..................................................................... Thesis 19. Lucas evangelists est auctor libri Actuum Aposto­ lorum ...................................................................................... Thesis 20. loannes Apostolus, et non alius, quarti Evangelii auctor est agnoscendus.......................................................... Articulus III.—De integritate Evangeliorum et Actuum........................... 229 235 240 245 255 Thesis 21. Evangelia et Actus Apostolorum integra et incor­ rupta, saltem substantialiter, ad nos usque pervenerunt.... 255 Articulus IV.—De historicitate Evangeliorum et Actuum......................... Thesis 22. Evangelia synoptica plenam sibi fidem historicam iure vindicant......................................................................... Scholion. Quaestio synoptica..................................................... Thesis 23. Liber Actuum Apostolorum est fide historica dignus.......................................................... ,........................ Thesis 24. Quartum Evangelium plena historicitate gaudet.. . 261 261 268 272 274 LIBER III.·—De facto revelationis christianae compro­ bando sive de lesu legato divino.................................... 281 Caput I.—De exsistentia historica lesu Nazareni.......................... 282 Thesis 25. Exsistentia historica lesu Nazareni, quae consta * invicte ex evangeliis et ex facto religionis christianae (I), pro­ batur etiam ex epistolis Sancti Pauli (II) et ex auctoribus pro­ fanis (III)................................................................................ 282 Scholion. Utrum scripta Christiana extracanonica demons­ trent efficaciter nova probatione exsistentiam lesu histo­ ricam....................................................................................... 288 ( '.a put 11. De testimonio quod lesus dedit de se Ipse.................... 293 Articulus l.—De affirmatione messianica lesu.......................................... 293 Thesis 26. lesus Nazarenus testatus est se esse Messiam........ Scholion. Nomen «Filii hominis» indicat etiam Messiae divi­ nitatem........................................................................................ Thesis 27. lesus Nazarenus iam ab initio vitae suae publicae noverat et affirmavit se esse Messiam................................... Scholion. lesus voluit agnosci Messias in sensu propheta­ rum V.T................................................................................. Articulus II.—De affirmatione legationis doctrinalis lesu........................ Thesis 28. lesus testatus est se esse Legatum divinum, Ma­ gistrum religiosum................................................................. 293 299 300 303 306 306 INDEX GENERALIS XIV Pag. Thesis 29. lesus voluit ut omnes homines obligatorie et sub discrimine salutis acceptarent suam doctrinam.................. 310 Articulus III.—De affirmatione propriae divinitatis facta a lesu............ 312 Thesis 30. lesus affirmavit se esse Filium Dei sensu naturali et proprio............................................................................... 312 De probatione testimonii quod lesus dedit de se Ipse. 323 Articulus I.—De ipsa indole personali lesu consideranda........................ 323 Thesis 31. lesus in suo testimonio affirmando nec deceptor fuit (I), nec deceptus (II) ; immo eius sanctitas est miraculum moralem confirmans (III)..................................................... Scholion. De charactere lesu..................................................... 324 330 Articulus II.—De operibus a lesu patratis................................................ 336 Caput III. Thesis 32. lesus divinum suum' testimonium multis miraculis physicis egregie comprobavit..................................... 336 Scholion. De falsis miraculis quae feruntur et de miraculis falsarum religionum.............................................................. 343 Scholion. De fine miraculorum lesu.......................................... 349 Thesis 33. lesus divinum suum testimonium multis prophe­ tiis impletis comprobavit....................................................... 354 Scholia, i. De vaticiniis nondum impletis.—2. Alia miracula intellectualia........................................................................... 367 Corollarium. De sorte populi iudaici ut argumentum apolo­ geticum................................................................................... 369 Thesis 34. lesus, post praedictam suam resurrectionem (I), vere moriendo (II) et resurgendo (III) splendida probatione testimonium suum divinum confirmavit............................ 371 Articulus III.·—De vaticiniis in lesum editis............................................ 391 Thesis 35. Vaticinia V.T. impleta probant divinam legatio­ nem et testimonium lesu Nazareni.................................... 392 De aliis criteriis pro testimonio lesu comprobando. . 429 Articulus I.—De doctrina lesu Nazareni.................................................. 43° Thesis 36. Interna excellentia doctrinae Christianae confir­ mat eius revelationem divinam................................... — . Scholia. I. Valor huius criterii.—2. In quo differt argumen­ tum immanentisticum ab hoc examine doctrinae.............. 430 Articulus II.—De opere lesu Nazareni.................................................... 439 Caput IV. Thesis 37. Fructus sanctitatis ex doctrina christiana dima­ nantes probant eius revelationem divinam........................ Thesis 38. Admirabilis propagatio religionis christianae con­ firmat eius originem divinam................................................ 438 439 449 INDEX GENERALIS * XV Pag. Scholion. In quo consistebat auxilium extraordinarium su­ pernatural, a Deo praestitum in propagationem christia­ nismi....................................................................................... 458 De conversionibus ut argumentum apologeticum.................... 461 Thesis 39. Invicta stabilitas in catholica unitate religionis Christianae confirmat eius originem divinam.......................... 464 Scholia. 1. De mysterio amoris et odii in lesum.—2. De odio contra lesum eiusque religionem........................................ 470 Thesis 40. Martyrium tot Christianorum probat originem di­ vinam revelationis christianae............................................... 473 Conclusio.................................................................................................. 489 Appendix.—De historiographie lesu Nazareni................................ De «biographiis» lesu Nazareni.................................................... 490 492 z TRACTATUS De III Ecclesia Introductio............................... 499 1,1 BER I.—De Ecclesiae constitutione sociali.................. 511 Caput I.—De institutione Ecclesiae hierarchicae.......................... 511 Articulus I.—Christus Rex praedicavit Regnum Dei.............................. 511 Thesis i. lesus Christus praedicavit Regnum universale, non solum eschatologicum, spirituale et internum, sed etiam in terris exsistens, visibile et externum.................................. 511 Scholion. In locum oeconomiae Veteris Testamenti, Christus substituit Regnum a se praedicatum.................................. 526 Articulus II.—Institutio Collegii Apostolorum........................................ 527 Thesis 2. Christus instituit Collegium Duodecim Apostolo­ rum, quibus suam Legationem commisit; atque eundem Apostolatum ac reliquis ex Collegio Sancto Paulo contulit. . 527 Scholion. Missio, quam Christus Apostolis tradidit, est eadem quam ipse habuit ut homo.................................................... 535 Articulus III.—Christus tradidit Apostolis potestatem socialem.............. Thesis 3. Christus Apostolis tradidit regendi, docendi et sanc­ tificandi potestatem, cui ut sese submitterent homines obii- 537 INDEX GENERALIS XVÎ Pag. -------gavit. Unde auctor est societatis hierarchicae, quam Eccle­ siam appellavit...................................................... Scholion 1. De momento in quo Christus Ecclesiam instituit. Scholion 2. In quo differunt conceptus Regni Dei et Eccle­ siae......................................................................................... Scholion 3. De vario sensu in quo S.Thomas et Suârez adhi­ bent vocem Ecclesiae........................................................... 53? 548 S49 550 De Institutione Ecclesiae monarchicae..................... $52 Articulus I.—De Primatus promissione a Christo facta........................ 552 Thesis 4. lesus immediate et directe Sancto Petro Primatum seu supremam potestatem in universam Ecclesiam pro­ misit............................................. Scholion. Probatio Primatus Sancti Petri ex Lc 22,32.......... 552 566 Articulus II.—Christus contulit Sancto Petro Primatum...................... 569 Caput II. Thesis 5. Post suam a mortuis resurrectionem Christus Do­ minus Primatum in universam Ecclesiam directe et imme­ diate Sancto Petro contulit.................................................. Scholion 1. Sancti Petri Primatus confirmatur antiquitatis suffragio................. ................. ........................................ ■_ Scholion 2. Archaeologicum testimonium confirmans Sancti Petri Primatum......................................................................... 569 575 580 Articulus III.—Sanctus Petrus ut Vicarius Christi et Apostolorum Su­ perior................................................................................................... 582 Thesis 6. Ratione Primatus Sanctus Petrus est verus in terris Christi Vicarius, cui etiam reliqui Apostoli subditi erant. . . Scholion. Extraordinariae Apostolorum potestates non ob­ stant eorum subordination! Primatui.................................. 582 590 Caput Ill. - De pertetuitate Ecclesiae................................................ 592 Articulus I.—Perennitas Ecclesiae, Hierarchiae et Primatus................ 592 Thesis 7. Ecclesia prout a Christo instituta est, et in ea nominatim Hierarchia et Primatus, ex Christi voluntate ne­ cessario pérennes erunt........................................................ Scholion r. Probatio perennitatis ex vaticiniis Veteris Testa­ menti...................................................................................... Scholion 2. Millenarismi seu Chiliasmi exspectatio.............. 604 604 Episcopi sunt Apostolorum successores............................ 608 Thesis 8. Apostolis in ordinario eorum munere iure divino succedunt Episcopi, quorum singuli Ecclesiis particularibus singulis praessunt.................................................................. Scholion 1. De usu vocum Episcopi et Presbyteri................ Scholion 2. De origine mediate divina iurisdictionis singu­ lorum Episcoporum.............................................................. 608 623 Articulus II. 592 624 INDEX GENERALIS XVII Pag. Articulus III.—Romanus Pontifex successor Petri in Primatu.............. Thesis 9. In Primatu perenni iure divino Romanus Pontifex est Sancti Petri successor...................................................... Scholion 1. Paradigma demonstrationis thesis de Primatu Papae............................................................................ Scholion 2. Primatus probatio independens est a facto et a iure Romani Episcopatus Sancti Petri................................ Scholion 3. Sanctus Petrus Romae commoratus est et mar­ tyrium obiit............................................................................ Scholion 4. Romanus Sancti Petri Episcopatus...................... Scholion 5. De natura iuris quo Sanctus Petrus Primatum cum Romano Episcopatu coniunxit.................................... 628 628 642 643 643 644 645 Articulus IV.·—De vi et ratione Primatus.............................................. 651 Thesis 10. Primatialis potestas Summi Pontificis est universa­ lis, ordinaria, immediata, vere episcopalis, suprema et plena, atque eius iudicio aliud in terris superius non est.............. 651 Conclusio.—Sola Romano-Catholica est vera Christi Ecclesia.......... 659 Thesis ii. Ex demonstratis divina institutione et perpetui­ tate Ecclesiae. Hierarchiae et Primatus, infertur: solam Romano-Catholicam esse veram Christi Ecclesiam.............. 659 Scholion. Nota Romanitatis seu Petreitatis.............................. 660 LIBER II.—De Ecclesiae Magisterio eiusque fontibus. . 662 Caput I.—De divinaMagisterii institutione...................................... 662 Articulus unicus.—Magisterium a Christo in Apostolis institutum... . 662 Thesis 12. Christus Dominus instituit in Apostolis Magis­ terium authenticum, perpetuo duraturum et infallibile. . . . 662 Caput II,—De perenni subiectoMagisterii infallibilis.................... 673 Articulus I.- -Episcoporum infallibilitas................................................... 673 Thesis 13. Episcopi, Apostolorum successores, infallibiles sunt, quando concordes sub Romano Pontifice, doctrinam definitive tenendam fidelibus imponunt, sive in Concilio sive extra Concilium............................................................. 673 Scholion 1. Concilium quotuplex dari potest......................... 682 Scholion 2. Oecumenicorum Conciliorum series.................... 686 Scholion 3. Magisterii ordinarii infallibilis exercitium........... 688 Articulus 11. Infallibilitas Summi Pontificis.......................................... 690 Thesis 14. Romanus Pontifex, cum ex cathedra loquitur, ea infallibilitate pollet, qua divinus Redemptor Ecclesiam suam instructam esse voluit...... ................... 690 xvrn INDEX GENERALIS Pag. Scholion i. Estne unum an duplex infallibilitatis subiectum?. 706 Scholion 2. Quotuplici modo exercet Papa suam infallibilitatem.......................................................................................... 708 Appendix. Potestne Papa ut persona privata cadere in haeresim?....................... ............................................................. 7'2 Articulus III.—Sanctae Sedis Magisterium mere autlienticum............. 7'3 Thesis 15. Decretis doctrinalibus Sanctae Sedis a Summo Pontifice authentice approbatis debetur mentis assensus in­ ternus et religiosus................................................................ 713 Scholion 1. De assensu debito decretis doctrinalibus............ 719 Scholion 2. De obiecto proprio huius assensus...................... 720 Caput III.—De obiecto Magisterii infallibilis.................................. 723 Articulus I.—De obiecto primario infallibilitatis.................................... 723 Thesis 16. Obiectum primarium vel directum Magisterii infallibilis sunt veritates per se revelatae.......................... 723 Articulus II.—De obiecto secundario infallibilitatis................................ 729 Thesis 17. Obiectum infallibilitatis secundarium vel indirec­ tum sunt veritates aliae quae cum per se revelatis necessa­ rio connexae sunt................................................................. 729 Caput IV.—De fontibusMagisterii Ecclesiae................................... 748 Articulus I.—De fidei deposito................................................................. 748 Thesis 18. Revelatio, obiectum fidei catholicae constituens, fuit cum Apostolis completa............................................... 748 Scholion 1. Progressus dogmaticus, stante impossibilitate augendi obiectivam revelationem, multipliciter datur...... 754 Scholion 2. Intelligentia, quam Apostoli habuerunt de fidei deposito, fuitne perfectior ea quam hodie Ecclesia obtinet?. 756 Articulus II.—De primario revelationis fonte.......................................... 756 Thesis 19. Revelationis primarius fons est divina Apostolo­ rum Traditio; quae antiquitate, plenitudine et sufficientia ipsam sacram Scripturam antecellit.................................... Scholion 1. Argumentum praescriptionis............................... Scholion 2. Distinctio Magisterii a fontibus revelationis.... 759 771 772 Caput V.—De criteriis divinae Traditionis...................................... 775 Articulus I.—Sancti Patres sunt Traditionis critérium.......................... 775 Thesis 20. Sanctorum Patrum consensus in rebus fidei et morum est divinae Traditionis critérium certum............ Scholion. Condiciones quae requiruntur ad efformandum verum argumentum ex consensu Patrum.......................... 775 782 INDEX GENERALIS XIX Pag. Articulus II,—Theologorum consensus ut Traditionis critérium............ Thesis 21. Theologorum consensus in rebus fidei et morum est certum divinae Traditionis critérium.......................... Scholion. De auctoritate Sancti Thomae Aquinatis.............. Epilogue.—De valore et censura propositionum in Theologia............ Scholion 1. Concilia Tridentinum et Vaticanum non solum in Canonibus, sed etiam in suis Capitibus definire intenderunt. Scholion 2. Vaticani distinctio inter credenda et tenenda. . . Scholion 3. In Canonibus Vaticani damnantume solummodo haereses?................................................................................ 785 785 794 800 811 812 814 LIBER III.—De natura supernatural! et de proprietati­ bus Ecclesiae.......................................................................... 817 Caput I.—De supernaturalitate et eminentia Ecclesiae................ 817 Articulus I.—De fine supernaturali Ecclesiae.......................................... 817 Thesis 22. Ecclesiae finis est supernaturalis hominum sanc­ tificatio vel salus.................................................................... Scholion 1. Ecclesia est ergo societas supernaturalis............ Scholion 2. De Ecclesia Matre nostra.................................... Scholion 3. De varia ratione distinguendi Ecclesiae fines.. . 817 822 823 824 Articulus II.—Ecclesiae perfectio et absoluta independentia.................. 826 Thesis 23. Ecclesia est societas perfecta et absolute independens, cum plena potestate legislative, iudiciaria et coactiva.......................................................................................... 826 Caput II.—De Corpore Christi mystico, quod est Ecclesia, et de eius membris........................................................................... 838 Articulus I.—Ecclesia est Corpus Christi mysticum............................. Thesis 24. Ecclesia est Christi Capitis Corpus mysticum, cuius quasi anima est Spiritus Sanctus; unde merito appel­ latur Domus filiorum Dei Patris........................................ Scholion 1. Doctrina Sancti Thomae de Corpore Christi mystico............................. .·.................................................... Scholion 2. Doctrina de Corpore mystico in Concilio Va­ ticano...................................................................................... Scholion 3. Identitas Corporis mystici cum Ecclesia Romano-Catholica........................................................................... Scholion 4. Sententiae de gratia ut anima Corporis mystici. Scholion 5. De habitudine Mariae Virginis ad Corpus mys­ ticum...................................................................................... 838 838 851 852 854 855 836 Articulus II.—Vera ratio membri Ecclesiae............................................ 859 Thesis 25. Baptismus, et quidem validus, requiritur et suf­ ficit ad constituenda corporis Ecclesiae membra.............. 859 INDEX GENERALIS XX Pag· Scholion i. Minimum quod requiritur, iuxta varias senten­ tias, ut homo sit verum Ecclesiae membrum.................... 867 Scholion 2. De Ecclesia sensu lato et sensu stricto apud theo­ logos praesertim Sanctum Thomam et Suarezium............ 868 Articulus 111.—Causae quae ab Ecclesiae corpore separant.................... 872 Thesis 26. Haereticus, Apostata et Schismaticus ipso facto, Excommurticatus vero legitima auctoritate ab Ecclesiae corpore separantur................................................................ 872 Scholion. Ratio subditi differt a ratione membri Ecclesiae. . 881 Articulus IV.—Sanctitas et praedestinatio membra Ecclesiae non con­ stituunt................................................................................................ 883 Thesis 27. Neque omnes nec soli sive praedestinati sive iusti Corporis Ecclesiae membra sunt............................... 883 Articulus V.—Ecclesiae necessitas ad salutem......................................... 889 Thesis 28. Ecclesia est omnibus hominibus necessaria ad aeternam salutem, etiam medii necessitate........................ 889 Scholion. Qua differentia a beatitudine supernatural! privan­ tur infantes et adulti qui ad Ecclesiam non pertineant...... 898 Adnotatio.—De ratione qua homines dicuntur pertinere ad Animam et ad Corpus Ecclesiae...................................................................... 9°° Caput III.—De proprietatibus et notis verae Ecclesiae................... 902 Articulus I.—De unicitate et visibilitate Ecclesiae.................................. 9°2 Thesis 29. Christus Ecclesiam suam instituit unicam et visi­ bilem, et quidem ut veram a falsis discernibilem.............. 9O2 Articulus II.— De proprietatibus Ecclesiae quas profitemur in Symbolis.. 9’4 Thesis 30. Unitas, Catholicitas, Apostolicitas, Sanctitas sunt Ecclesiae Christi proprietates necessariae......................... 9·4 Articulus 111 Notae quatuor discernentes Ecclesiam............................ 933 Thesis 31. Unitas, Catholicitas, Apostolicitas, Sanctitas sunt etiam Notae, quae soli Romanae Ecclesiae conveniunt, eamque propterea ut veram Christi Ecclesiam a falsis discernunt. 933 Scholion 1. Argumentatio ex Notis menti Schismaticorum ac­ commodata, iuxta Martinum Jugie.................................... 957 Excursus.—Ecclesia se ipsa est insigne credibilitatis motivum. 960 Scholion 2. De Schismate Occidentali..................................... 962 Recapitulatio tractatus de Ecclesia............................... 964 Articulus unicus.—Triplex Ecclesiae potestas........................................ 964 Caput IV. Thesis 32. Christus Dominus triplicem potestatem, quam INDEX GENERALIS XXI Pag. Apostolis eorumque successoribus impertiit, docendi nem­ pe, regendi, sanctificandi homines, primariam legem statuit totius Ecclesiae......... ................................................................ Scholion 1. Argumenta sententiae quae tenet, duplicem tan­ tum esse in Ecclesia potestatem.......................................... Scholion 2. De distinctione potestatum ecclesiasticarum iux­ ta Concilium Vaticanum........................................................ Scholion 3. Patris Franzelin doctrina de triplici Ecclesiae po­ testate...................................................................................... Scholion 4. De vero statu quaestionis ad inquirendam distinc­ tionem potestatum Ecclesiae............ ·................................. Conclusio.—«In Ecclesia Christus’...................................................... TRACTATUS 964 976 979 984 985 986 IV De sacra Scriptura Introductio.............................................................................................. 991 Bibliographia generalis (n.1-3).............................................. 991 Locus huius tractatus in Theologia fundamentali (n.4).—Me­ thodus tractationis (n.5).—Necessitas sacrae Scripturae eiusque praestantia (n.6-8).—Obiectum nostrae tractationis (n.9) Caput I.—De inspiratione sacrae Scripturae................................... 995 Articulus I,-—De facio inspirationis......................................................... 995 Thesis i. Sunt libri qui «Spiritu Sancto inspirante conscripti Deum habent auctorem»..........................................................995 Articulus II.—De criteriis inspirationis................................................... 1011 Thesis 2. Critérium universale ad libros inspiratos dignoscen­ dos, fide catholica credendos, est magisterium authenticum et traditionale Ecclesiae, innixum divinae de hac re revela­ tioni......................................................................................... 1011 Scholion. Num aliquis liber inspiratus perire potuerit............. 1017 Articulus III.—Summarium Historiae Canonis...................................... 1018 De canone Veteris Testamenti.................................................... A) Apud ludaeos................................................................. B) Apud Christianos........................................................... De canone Novi Testamenti....................................................... 1019 1019 1021 1024 INDEX GENERALIS xxii Pag. Articulus IV.—De natura inspirationis................................................... 1028 Inspiratio est charisma extraordinarium.................................... 1028 Falsae explicationes per defectum................................................. 1029 Thesis 3 Inspiratio librorum sacrorum non est explicanda per consequentem eorum approbationem (I), «nec ideo dumtaxat quod revelationem sine errore contineant» (II).................. 1029 De constitutivis inspirationis......................................................... 1032 Thesis 4. Inspiratio in hagiographis consistit: a) in superna­ tural! illustratione intellectus ad recte concipiendas ideas et rationem essentialem libri; b) in motione voluntatis ad scri­ benda omnia eaque sola quae Deus vult scribenda; c) in as­ sistentia divina ad opus apte exsequendum....................... 1032 1) Influxus Dei in laborem intellectus hagiographi................ 1034 2) Influxus Dei in voluntatem hagiographi............................. 1037 3) Influxus Dei in exsecutionem libri...................................... 1039 Scholia, i. Num hagiographi fuerint semper conscii de sua inspiratione.—2. In quo differant inspiratio et revelatio.— 3. Relatio inter inspirationem et definitiones Ecclesiae......... 1040 Articulus V.—De extensione inspirationis............................................... Thesis 5. Inspiratio librorum sacrorum ad omnes hagiogra­ phi, etiam obiter dictas, sententias sese extendit............... Quo sensu et gradu singulae sententiae Scripturae dicantur «verbum Dei»........................................................................... De imprecationibus....................................................................... Thesis 6. Inspiratio verbalis in sensu «dictationis mechanicae» non est generatim admittenda................................................. Thesis 7. Theoria inspirationis verbalis «psychologicae» prae­ ferenda videtur...................................................................... 1041 1042 1034 1056 1058 1063 Articulus VI.—De relatione versionum ad originalia (autographa) in­ spirata................................................................................................. 1069 De authentia Vulgatae................................................................. De authentia aliorum textuum.................................................... 1070 1078 Articulus VII.—De inerrantia sacrae Scripturae.................................... 1079 Thesis 8. Omnes Scripturae sententiae sunt infallibiliter verae........................................................................................ De veritate absoluta S.Scripturae et de generibus litterariis....... 1079 1082 Caput II.—De interpretatione sacrae Scripturae............................ 1095 Hermeneutica eiusque obiectum................................................ 1093 Articulus I.—De sensibus sacrae Scripturae............................................ 1096 In sacra Scriptura agnoscendus est sensus litteralis. 1097 Thesis 9. INDEX GENERALIS XXIII Pag- Scholion. Primo inveniendus est sensus litteralis................... 1098 Thesis 10. Sensus litteralis Scripturae est unicus.................... 1098 Thesis ii. In sacra Scriptura agnoscendus est sensus typicus. 1101 Scholia. 1. De extensione typorum.—2. Vis probativa sensus typici,—3. Utrum sensus typicus vocari possit stricte biblicus........................................................... 1104 De aliis sensibus S.Scripturae.—Sensus plenior........................ 1106 Sensus consequens.—Sensus accommodatus............................. 1112 Scholia. 1. Distinctio inter sensum historicum et sensum dogmaticum non est admittenda.—2. Sensus hagiographi est semper sensus Dei............................................ 1114 Articulus II.—De modo inveniendi sensum sacrae Scripturae................. De criteriis dogmaticis................................................................. Thesis 12. Ecclesiae est «iudicare de vero sensu et interpreta­ tione Scripturarum Sanctarum».............................................. Scholion. De iure Ecclesiae interpretandi res quae non sunt fidei et morum...................................................................... Quomodo cognoscitur sensus «quem tenuit ac tenet Sancta Ma­ ter Ecclesia»............................................................................ 1114 1115 1116 1 r 18 1120 Caput III.—De valoribus sacrae Scripturae..................................... 1126 Articulus I.—De valoribus litterariis....................................................... 1126 Articulus II.—Valores supernaturales in sacra Scriptura....................... 1127 Articulus III.—De lectione sacrae Scripturae........................................ H31 Index locorum sacrae Scripturae........................................·................... Index nominum....................................................................................... Index rerum............. ................................................................................ 1136 H51 1178 VOLUMEN I Introductio in Theologiam. De revelatione christiana. De Ecclesia. De sacra Scriptura Auctoribus P.Michaele Nicolau, S.I., in Facultate Theologica Granatensi professore; P.IOACHIM Salaverri, S.I., in Facultate Theologica Comillensi professorc. ' · V'.A ■ £Ίί ΗζΛ b'jûb*· i ‘■ ‘ ‘ PRAEFATIO Cum Pius XI in Constitutione Apostolica «Deus scientianim Dominus» Facultatum theologicarum auditoribus, Codex vero luris Canonici clericalium Seminariorum alumnis qua­ driennale sacrae Theologiae curriculum praescripsissent *, quo in Ecclesia boni ministri Christi lesu verbis fidei et bonae doctrinae enutrirentur atque mysteriorum Dei fideles dispen­ satores evaderent 2; Societatis lesu Patres, Facultatum theo­ logicarum in Hispania Professores, consilium inivimus con­ scribendi Sacrae Theologiae Summam, scientifica methodo concinnatam atque ad usum praelectionum in scholis vel ma­ xime accommodatam, quae summatim universae Theologiae quaestiones comprehenderet et indesinenter successivis edi­ tionibus novos doctrinae et eruditionis progressus sedulo re­ censeret. Ut autem haec Sacrae Theologiae Summa ad facilius universam sacram doctrinam addiscendam aptum subsidium esset alumnis, magistris vero utile etiam instrumentum, quo in scholarum praelectionibus uterentur; necessariae in primis brevitati atque simul convenienti plenitudini consulere sategimus. Ad ampliorem tamen singularum quaestionum erudi­ tionem, bibliographiam praemisimus annotationesque adieciinus, quarum subsidio proposita doctrina plenius comprehen­ di et abundantius illustrari valeret. In universa vero tractatione nostra fideles in omnibus sequuti sumus Ecclesiam, «Magistram divinae veritatis falli i>< ciam atque adeo totius humanae doctrinae patronam atque ultricem»3. Quare «solidam illam doctrinam a maioribus traklitam et communiter ab Ecclesia receptam sectati sumus, ■evitantes profanas vocum novitates et falsi nominis scien■i.un»4. Methodum autem eam sedulo adhibuimus, quam Ecclesia ||uiii pridem commendaverat: «Sacra Theologia methodo cum L ' ■h Ii I ■ ' ■ ♦ ( onstil. Apost. «Deus scientiarum» (24 maii 1931) a.43-44: Ordinationes sacrae Congreg. tam (12 iunii 1931) a.37-38; CIC cn.1365 § 2. Cf. i Tim 4,6; i Cor 4,1. < -ustit. Apost. «Deus scientiarum» initio. < ’.IC cn.i2ç: cf. 1 Tim 6,20. 4 PRAEFATIO positiva tum scholastica tradenda est; ideo veritatibus fidei expositis et ex sacra Scriptura et Traditione demonstratis, earum veritatum natura et intima ratio ad principia et doctrinam S.Thomae Aquinatis investigentur et illustrentur»5. Ad hanc vero scienti ficam studendi rationem recte observandam, com­ mendat Ecclesia «ut auditores ita instituantur, ut non solum ipsam doctrinam probe addiscant, spd etiam fontes singulis disciplinis proprios legesque eosdem interpretandi cognoscant atque laboris scientific! subsidia et adiumenta cum fructu adhi­ bere assuescant» 6. Quapropter ut alumnos ad hanc investigandi methodum aliquo modo introduceremus, nostram Sacrae Theologiae Summam ita conscripsimus, ut iuxta illam simul prae manibus necessarium esset habere non solum sacram Scripturam et Enchiridion Symbolorum, sed etiam Enchiridion Patristicum et S.Thomae Summam 7. Ad textus enim sacrae Scripturae, eccle­ siastici Magisterii, Sanctorum Patrum et Sancti Thomae iugiter lectores remisimus, potius quam auctorum verba transcrip­ simus, ut sacrae scientiae cultores genuinum citandarum sen­ tentiarum sensum in earum contextu accuratius perspicerent, atque illam scientificam indagandi rationem, quae sacrae Theo­ logiae maxime propria est, constanter adhiberent. S.Thomam Aquinatem, quem sane Pius XI «non modo An­ gelicum, sed etiam Communem seu universalem Ecclesiae Doctorem appellandum» edixit, «cuius doctrinam... suam Ecclesia fecerit», ut verum nostrum Ducem ac Magistrum ex animo sequuti sumus, ad normam quidem Litterarum Encyclicarum Leonis XIII «Aeterni Patris» et Pii XI «Studiorum Ducem», prout a sacra Congreg. Studiorum praescriptum est et denuo a Pio XII enixe commendatum8. Porro in quaestionibus, quae inter catholicos bonae notae Theologos libere controvertuntur, omni cura sectari conati sumus aureum illud Pii XI critérium, quo edixit: «Inter ama­ tores Sti.Thomae... honestam illam quidem cupimus iusta in libertate aemulationem, unde studia progrediuntur, inter­ cedere,. at obtrectationem nullam, quae nec veritati suffragatur et unice ad dissolvenda valet vincula caritatis. Sanctum igi­ tur unicuique eorum esto, quod in Codice luris Canonici prae5 Cbnsttf. Apost. «Deus scientiarum· a. 29 a); CIC cn.!366 § 2. h Ordinationes sacrae Congreg. Studiorum a. 18 § 2. 7 H.Denzinger-C.Rahner» Enchiridion Symbolorum, definitionum et declarationum de rebui fidei et morum (1955); J.M.Rouet. Enchiridion Patristicum (1953). H Pius XI. Encycl. «Studiorum Ducem»: AAS 15 (»923) 314; Ordinationes sacrae Congregi Studiorum a. 18 § 1; Pius XII, Sermo ad alumnos Seminariorum Urbis, «Sollemnis conventus»! AAS 31 (1939) 246. PRAEFATIO 5 cipitur (can. 1366 § 2)... At ne quid eo amplius alii ab aliis exigant, quam quod ab omnibus exigit omnium Magistra et mater Ecclesia: neque enim in iis rebus, de quibus in scholis catholicis inter melioris notae auctores in contrarias partes disputari solet, quisquam prohibendus est eam sequi senten­ tiam, quae sibi verisimilior videatur» 910 . Quae sane paterna monita hortationesque, ad proficuam nempe aemulationem, conciliatricem moderationem et legitimam in studiis libertatem, eo libentius adimplenda curavimus, quod sua etiam fecerit Pius XII atque ipsis sacrorum alumnis servanda commen­ daverit Ordinem quod spectat, bipartitam in primis amplexi sumus universae disciplinae divisionem, in Theologiam videlicet Fun­ damentalem et Dogmaticam, quam profecto partitionem in­ venimus ab ipsa sacra Congreg. Studiorum commendatam 11. Totam vero hanc tractationem quatuor voluminibus compre­ hendimus, quorum primum Fundamentali, reliqua vero tria Dogmaticae Theologiae destinavimus. Porro singulas quaes­ tiones disposuimus ex ordine, quem nobis Doctor Angelicus in Summa Theologica tradidit. In unaquaque autem thesi concinnitati atque perspicuae distributioni vel maxime consuluimus. Ideo accurate theseos nexus, notiones, adversarii, doctrina Ecclesiae, theologicus valor, probatio ex Scriptura et Traditione, argumenta rationis et obiectionum solutio sibi succedunt. Speciales vero subtilioresque discep­ tationes ad scholia tractandas amandavimus. Ea denique, quae typis minoribus expressa sunt, in praelectionibus ad Semina­ riorum alumnos poterunt commode, iuxta providum Professoris consilium, praetermitti. His itaque praefatis, iam, auctore Vaticano Concilio, ad rerum divinarum scientiam strenui, supplices, fidentesque acce­ damus oportet; nam «ratio quidem, fide illustrata, cum sedulo, pie et sobrie quaerit, aliquam Deo dante mysteriorum intelligentiam eamque fructuosissimam assequitur»12. Atqui sapien­ ter profecto S.Augustinus «interior, inquit, Magister est qui docet Christus» 13. Unde sacrae Theologiae studiose vacan­ tibus optandum semper est, ut nobis intus loquatur lesus «Ma­ gister et Dominus», qui solus idoneos nos facere potest Novi Testamenti ministros 14. Pius XI, Encycl. «Studiorum Ducem»: D 2192. Pius XII, Sermo «Sollemnis conventus»: AAS 31 (»939) 247. Ordinationes sacrae Congreg. Studiorum a.27, I, 1, a-b. Concilium Vaticanum, ses.3; Constit. *De Eide catholica» c.3: D 1796. S.Augustinus, Exposit. in epist. r Io. tr.3 n.13: ML 35,2004. u Cf. Io 13,13: 2 Cor 3,6. 9 10 11 12 NOTAE THEOLOGICAE in hac “Sacrae Theologiae Summa” aldhihitae De fide divina: quae in verbo Dei scripto vel tradito conti­ nentur. Contraria, error in fide. De fide divina et catholica: quae in verbo Dei scripto vel tra­ dito continentur et ab Ecclesia sive sollemni iudicio sive ordi­ nario et universali magisterio tamquam divinitus revelata cre­ denda proponuntur. Contraria, haeresis. De fide divina et catholica definita: quae in verbo Dei scripto vel tradito continentur et ab Ecclesia sollemni iudicio, h.e. magisterio suo infallibili, modo extraordinario exercito, sive in concilio oecumenico sive per Romanum Pontificem ex cathedra loquentem, tamquam divinitus revelata credenda pro­ ponuntur. Contraria, haeresis. Fidei proxima: veritas quae unanimi fere consensu theoloi;nrum in verbo Dei scripto vel tradito continetur. Contraria, proxima errori in fide vel haeresi. De fide ecclesiastica: veritas non formaliter revelata, quae per magisterium ecclesiasticum infallibiliter proponitur. Con­ ii aria, error in fide ecclesiastica. (N.B. Qui fidem ecclesiasticam non admittunt, alii aliter talem veritatem notant.) Doctrina catholica: veritas quae in tota Ecclesia docetur, non I. unen semper infallibiliter proponitur (v.c. ea quae Romani pontifices expresse in encyclicis... docere volunt). Contraria, brror in doctrina catholica. Theologice certa: veritas quae in scholis theologicis certo Ignoscitur tamquam necessario connexa cum revelatis; huius■hodi connexio potest esse sive virtualis sive praesuppositiva ||v<- finalis. Contraria, error in theologia. 8 NOTAE THEOLOGICAE Doctrina ita tenenda, ut contraria sit temeraria: veritas pro­ posita a Congregationibus romanis, quae tamen propositio spe­ ciali approbatione Romani Pontificis non gaudet. Communis et certd in theologia: quae communi theologorum consensu in scholis ut bene fundata proponitur. Contraria, falsa in theologia, temeraria. Probabilis, tuta: per se liquet. SIGLA ET BREVIATIONES AAS.......................... ASS........................... Ang........................... Ant............................ ArchPh..................... ArchTG................... Bibi........................... BiblZeitschr............. BullLittEccl............. ( lathBiblQuart......... Cav............................ CE............................. CIC........................... CiencTom................ CivCatt..................... CL............................. CollatBrug................ CSEL........................ CTr........................... ( lyF........................... D............................... DACL...................... I >.'\FC....................... PB............................ THIS........................... I >ivThom (Fr)......... foivThom (Pi).......... [PTC......................... l'B............................. I C............................. f.chOr....................... BJphThLov........... . .. ffitlBibl...................... I pli ici....................... DBetFranc................... Acta Apostolicae Sedis. Acta Sanctae Sedis. Angelicum. Antonianum. Archives de Philosophie. Archivo Teolôgico Granadino. Biblica. Biblische Zeitschrift. Bulletin de Littérature Ecclésiastique. The Catholic Biblical Quarterly. F.Cavallera, S.I., Thesaurus Doctrinae Catholi­ cae. The Catholic Encyclopedia. Codex luris Canonici. La Ciencia Tomista. La Civiltà Cattolica. Acta et Decreta sacrorum Conciliorum recen­ tium..; Collectio Lacensis. Collationes Brugenses. Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum... Academiae... Vindobonensis. Concilium Tridentinum... Ed. Societas Goerresiana... Ciencia y Fe. H.Denzinger-I.B.Umberg-C.Rahner, S.I., Enchi­ ridion Symbolorum 3 °. F.Cabrol-H.Leclercq.-H.Marrou, Dictionnai­ re d’Archéologie chrétienne et de Liturgie. A.D’Ales, Dictionnaire Apologétique de la Foi Ca­ tholique. F.Vigouroux, Dictionnaire de la Bible. L.Pirot-A.Robert, Dictionnaire de la Bible. Sup­ plément. Divus Thomas. Freiburg i.der Schweiz. Divus Thomas. Piacenza. A.Vacant-E.Mangenot-E.Amann, Dictionnaire de Théologie Catholique. Enchiridion Biblicum 2. Enchiridion Clericorum. Echos d’Orient. Ephemerides Theologicae Lovanienses. Estudios Biblicos. Estudios Eclesiâsticos. Estudios Franciscanos. 10 Et................... ....... EtCarm..................... GChS........................ Greg.......................... Hrd........................... JThSt .................... Kch........................... LTK......................... .Manr......................... ML,MG................... MiscCom.................. Msi............................ NeuStGeschThK.... NouvRevTh............. OrChP...................... Pens.......................... R............................... RazFe....................... RechScRel................ REPT....................... RevBén..................... RevBibl.................... RevEspT.................. RevHist..................... RevHistEccl............. RevHistPhRel.......... RevNéoscolPh.......... RevScPhTh.............. RevScRel.................. RevThom................. RGG......................... Sap................... ......... Schol......................... ScriptVict................. ScuoCatt................... SitzKPAkadWiss.... Stim........................... ThGl......................... ThLitZg................... ThPraktQschr.......... SIGLA ET BREVIATIONES Etudes. Etudes Carmélitaines. Die griechischen christlichen Schriftsteller der ersten drei Jahrhunderte, herausgegeben von der Kirchenvâter-Commission der Kôniglichen preussischen Akademie der Wissenschaften. Gregorianum. J Harduini, S.I., Conciliorum Collectio regia ma­ xima. The Journal of Theological Studies. C.Kirch, S.I.-L.Ueding, S.I., Enchiridion fontium historiae ecclesiasticae antiquae5 S.Th., 1 q.r a.7. >· Cf. M.Nicolau, Etapas dei proceso teolôgico: EstEcI 19 (1945) 187-192; circa Theo­ logiam kerygmaticam, ibid. 9.192-196 et infra n.19. fi INTRODUCTIO GENERALIS. N.IO-14 C.I. 8. 5 § | 8 o •43 —i > tn 14- E n tabulam locorum : C □ ύ *pi2o[Odip poq 21 22 M.NTCOLAU, INTRODUCTIO IN THEOLOGIAM. I I 5. luvat notare demonstrationem veritatis revelatae ope traditionis per acta magisterii extraordinarii (definitiones Conciliorum et Romanorum Pon­ tificum, alia quoque documenta Ecclesiae...) non necessario identificari, etsi coincidere potest (praesertim in praxi didactica), cum eo quod diximus initium Theologiae eiusque functionem primam : invenire ipsam doctrinam magisterii Ecclesiae. Nam hoc sonat invenire quid regula fidei proxima dicat, scilicet, praesertim magisterium contemporaneum vel quasi-contemporaneum; quod postea, ope aliorum documentorum antiquiorum, ut contentum in traditione comprobatur theologice. 16. Item discrimen intercedit inter argumentum Scripturae vel Tra­ ditionis in Theologia dogmatica et investigationes proprias Theologiae biblicae et patristicae. Ibi enim agitur de thesi aliqua probanda, praevie cognita; quod et praestari liceat paucis. Hic autem agitur de conclusionibus inveniendis relate ad aliquod thema, amplum vel angustum prout placuerit, et supponuntur investigationes quantum fieri potest exhaustivae. Ibi via est regressive et ascendens, hic via est progressiva et descendens. 17. Liturgiae edocent nos non tantum de fide alicuius Pa­ tris, sed de fide alicuius ecclesiae, sc. eorum omnium Patrum et fidelium qui ea liturgia sunt usi. Si Liturgiae sunt universales tunc implicant traditionem et magisterium (ordinarium) uni­ versale, et sunt documenta eximii valoris 17. 18. Theologia dogmatica sive theoretica et Theologia practica. Ratione materiae Theologia potest esse theoretica vel practica. Theologia theoretica versatur circa veritates quae immediate et directe non ordinantur ad actionem hominis dirigendam; si­ stit ergo immediate in contemplatione veritatis, etsi mediate et indirecte obiectum habeat practicum, sc. actionem illam qua spiritus vivit illas veritates 18. Dicitur etiam Theologia dogma­ tica, quia multum versatur circa dogmata seu circa illas verita­ tes revelatas, ab Ecclesia ut tales propositas. Theologia practica versatur circa veritates quae directe ten­ dunt ad vitam hominis dirigendam. Alia est Theologia moralis, quae versatur circa actionem humanam prout licitam vel illi­ citam, vel prout conformanda sit cum norma supernaturali moralitatis; alia est Theologia spiritualis (ascetica et mystica), quae versatur circa perfectionem supernaturalem actionis et vi­ tae humanae; Theologia denique pastoralis ostendit modum sese gerendi in cura animarum. 17 Cf. Etapas dei proceso teologico: EstEcl 19 (1945) 168-170. De valorc Liturgiae iuxta diversas formas argumentationis theologicae agit M.Pinto,'S.I., O valor teoldgico da Liturgia (Braga 1952)· .......... 18 Cf. E.Sauras, O.P.: CiencTom 66 (1943) 329-332; et eiusdem auctoris, Inmanencia y pragmatismo de la Teologta: RevEspT 5 (i945) 375-403· C.I. INTRODUCTIO GENERALIS. N.15-2O 23 Iuxta S.Thomam sacra doctrina magis est speculativa quam practica, quia principalius agit de rebus divinis, quam de actibus humanis I9. S.Bonaven­ tura sublineat aspectum practicum et affectivum in Theologia: quia si intellectus consideratur in se, perficitur per scientiam speculativam; si consi­ deratur ut regulans actionem, perficitur per scientiam practicam vel mora­ lem; si vero consideratur modo intermedio, ut natus extendi ad affectum, per­ ficitur per habitum intermedium inter pure speculativum et pure practicum, et hic habitus est sapientia, quae simul dicit cognitionem et affectum; scientia theologica est talis habitus intermedius, et pro fine habet tum contemplatio­ nem tum ut boni fiamus, principaliter tamen ut boni fiamus 20. Divisio, de qua in n.7-10, in Theologiam positivam et scho­ lasticam sive speculativam, spectabat ad methodum. Haec vero divisio, in Theologiam dogmaticam (theoreticam) et practicam, spectat —uti diximus— ad materiam; atque in utraque Theolo­ gia procedi potest methodo cum positiva tum speculativa. 19. Theologia kerygmatica. Theologia sic dicta keryg­ matica contendit ordinari ad kerygma sive ad praedicationem. Quoniam ad praedicationem caput est movere voluntatem, voluntas autem movetur per propositionem boni sive valorum rerum: haec Theologia contendit, non quidem omittere pro­ positionem veri (verum et bonum convertuntur), sed praeser­ tim insistere valoribus dogmatum. Ex hoc fine—aiunt—desu­ mendi sunt modus procedendi et nucleus huius Theologiae: lesus Christus 21. Nobis haec/unctio kerygmatica sive consideratio valorum in Theologia omnino procuranda videtur, eosque auctores laude dignos existimamus qui in rem peculiari industria laborave­ runt; sed non ideo necessarium esse videretur independentem sive autonomam Theologiam constituere. 20, Theologia et progressus. Sunt etiam qui recenter insistant studio theologico rerum terrestrium, quales sunt socie­ tates humanae, culturae et civilizationes, artes pulchrae et in­ dustriales, labor humanus, corpus, technica... ea mente ut hoc studio ex fontibus revelationis appareant valores spirituales re­ rum temporalium et dissociatio inter regnum Christi et res 19 x q.x a.4. 2θ In i Sent, prooern. q.3 : Opera (Quaracchi) 1,13. 21 Cf. F.Lakner, Das Zentralobjckt der Théologie: ZkathTh 62 (1938) 1-39; H.Rahner, l ine Théologie der Verkiindigitng (Freiburg i.B. 1939); C.Fabro, Una nuova teologia: La *Teologia della predicazione»: DivThom(Pi) 45 (1942) 202-215; Etapas dei proceso teolôgico: Est lici 19 (1945) 192-196. Recenter E.Kappler, -Die Verkündigunstheologie (Freiburg in der Schweiz 1949). PJ.KuNicrc, O.P., S.Thomas et theologia 'kerygmatica»: Ang 32 (1955) 35-51. 24 M.NICOLAU, INTRODUCTIO IN THEOLOGIAM. I temporales in pluribus societatibus humanis vitetur... 22. Quod sane studium, non semper praetermissum, in Theologia vere completa optime praestari poterit, sive ex consideratione Dei creatoris talium rerum terrestrium et finis earum, sive ex studio relationum inter poenas peccati originalis et mundum tempo­ ralem, sive denique ex ordine redintegrationis et restaurationis atque consummationis omnium rerum, sive quae in caelis sunt sive quae in terris, per Christum et in Christum. 21. Alii vero locuti sunt de theologia nova 23. Proprium quidem est theologi ut suae aetatis hominibus sive ore sive scriptis ita loquatur, ut intel ligenter et libenter au­ diatur. «Ex quo id infertur, ut in proponendis et proferendis quaestionibus, in argumentationibus ducendis, in dicendi quo­ que genere deligendo oporteat sui saeculi ingenio et propensio­ ni sapienter orationem suam accommodent. At quod immutabi­ le est nemo turbet et moveat... Cum novae vel liberae agitantur quaestiones, catholicae doctrinae principia semper mentibus praefulgeant; quod in re theologica omnino novum sonat, evigi­ lanti cautione perpendatur; certum firmumque ab eo quod coniectura ducitur, ab eo quod labilis nec semper laudabilis mos etiam in theologiam et philosophiam introducere et invehere potest, secernatur; errantibus amica praebeatur manus, nihil autem indulgeatur opinionum erroribus» 24. 22. De methodo discendi. Theologus id in primis prae­ tendere debet ut, sub ductu Ecclesiae Magistrae, fundamenta religionis catholicae alte cognoscat et motiva credibilitatis fidei intime penetret; dein ut cognitionem illam dogmatum claram ac rectam, solidam atque intimam sibi comparet, aliarumque ve­ ritatum revelatarum, nihil negligendo ex aliis doctrinis quae cum dogmate connectuntur aut ex dogmate derivantur. Sic corpus systematicum, atque adeo scientificum, totius doctrinae fidei sibi efficiet, eoque munitus sive propriae saluti spirituali sive saluti proximorum efficacius incumbere valebit. 22 Praeter Iacobum Balmes, qui a.1841-1844 de simili obiecto egerat in eius opere EI Catolicismo comparado con el Protestantismo en sus relaciones con ia civilizaciôn europea, cf. L.Malevez, S.I., La Philosophie chrétienne du progrès: NouvRevTh 64 (1937) 377-385; et G.Thils, Théologie des réalités terrestres: I, Préludes (Desclée 1946). Ibi praeçertim p.72-76, schema rerum tractandarum; t.II, Théologie de l’Histoire (Bruges 1949); Théologie et réalité sociale (Tournai 1952). Legi potest, praeter Litteras «Humani generis» (AAS 42 [1950] 561-578), M.Nicolau, La novedad en Teologta: EstEcl 24 (1950) 5-41. 24 Pius XII in allocutione ad Patres S.I.Congregationis generalis XIX (17 septembris 1946): AAS 38 (1946) 384s. Cf. etiam allocutionem 'ad Capitulum generale O.P. (22 septembris 1946): AAS 38 (1946) 386-388. C.I. INTRODUCTIO GENERALIS. N.20*25 25 23. Doctrina vero Sancti Thomae eiusque ratio, utpote soli­ dior atque securior et magis ab Ecclesia approbata, sancte ser­ vanda erit. Commendationes Doctoris Angelici atque Commu­ nis multae a Summis Pontificibus factae sunt 25. «At ne quid eo amplius alii ab aliis exigant, quam quod ab omnibus exigit omnium magistra et mater Ecclesia: neque enim in iis rebus, de quibus in scholis catholicis inter melioris notae auctores in contrarias partes disputari solet, quisquam prohibendus est eam sequi sententiam quae sibi verisimilior videatur» 26. 24. Methodus autem, quae a Sancta Sede pro scholis theo­ logicis (et philosophicis) commendatur, est methodus cum posi­ tiva tum scholastica. Ita docet Constitutio «Deus scientiarum Dominus» : «In Facultate Theologica principem locum teneat sacra Theologia [dogmatica]. Haec autem disciplina methodo cum positiva tum scholastica tradenda est; ideo veritatibus fidei expositis et ex sacra Scriptura et Tradi­ tione demonstratis, earum veritatum natura et intima ratio ad principia et doctrinam S.Thomae Aquinatis investigentur et illustrentur» (a.29). «In parte disciplinarum positiva auditores ita instituantur, ut non solum ipsam doctrinam probe addiscant, sed etiam fontes singulis disciplinis pro­ prios legesque eosdem interpretandi cognoscant atque laboris scientific! subsidia et adiumenta cum fructu adhibere assuescant». ♦In quaestionibus speculativis sive Theologiae sive Philosophiae adhi­ beatur methodus quam scholasticam vocant, non neglecta, tam in propo­ nendis argumentis quam in afferendis, disputandis, solvendis difficultatibus, forma syllogistica. Hac autem methodo auditorum mentes ita excolantur, ut apti paratique efficiantur non solum ad falsa systemata erroresque antehac exortos dijudicandos et refutandos, sed etiam ad discernendas et ex veri­ tate aestimandas sententias novas quae forte in disciplinis theologicis vel philosophicis exoriantur» (Ordinationes S.Congr. de Semin, a. 18, § 2,3). 25. Exercitia quoque scholastica magnopere aestimanda erunt, illa ni­ mirum «quibus auditores scientificam investigandi methodum et artem pro­ ponendi etiam scriptis ea quae studio assecuti sint, sub ductu Professorum addiscant». Insuper haberi debent «disputationes scholasticae, quibus au25 Inter alias: Leo XIII, «Aeterni Patris· (4 augusti 1879): ASS 12 (1879) 108-115; CIC > 0.1366 § 2; Pius XI, 'Studiorum Ducem· (29 iunii 1923): AAS 15 (1923) 309-329; 'Deus scien­ tiarum Dominus· a.29 a) etc); Ordinat, a.18 § 1 ; Pius XII: AAS 31 (1939) 246; itemque AAS .18 (1946) 384-387S. Recentius in Encyclica 'Humani generis·: AAS 42 (1950) 573; D 2322; ■ t in Allocutione occasione IV Centenarii P.Universitatis Gregorianae: AAS 45 (1953) 685. 26 Pius XI, 'Studiorum ducem·: AAS 15 (1923) 324; EC 1178.—Atque Pius XII: «Hac «utem in re [de praescriptionibus sequendi S.Thomam) nunc minoris videntur esse momenti quaestiones, in quibus sub ecclesiastici magisterii ductu auspicioque semper libera fuit opinandi et disputandi potestas, quantaecumque eaedem in philosophicis et theologicis indau itionibus et disceptationibus ducendae sunt. Eoquc minus nunc sermo est de illis doctrina­ rum ad physica seu ad rerum naturam attinentium opinationibus et formulis, quae praeteriti temporis propriae et peculiares erant...» (Ad Capitulum generale O.P.: AAS 38 [1946] 387). h. ni authentice declarando sensum canonis 1366 § 2 (CIC) in Allocutione occasione IV Cen­ tenarii Universitatis Gregorianae: AAS 45 (1953) 685s. 26 M.NICOtÀU, INTRODUCTIO IN THEOLOGIAM. I ditores doctrinam penitus cognoscere, dilucide’exponere, efficaciter tueri assuescant» 27. Atque in his exercitationibus commendandis uno ore con­ clamat antiquitas; ab antiquis enim semper summopere in pre­ tio habitae ad profundos solidosque theologos efficiendos. Suf­ ficiat adducere celeberrimum Ioannem Maldonado, S.I., in Universitate Parisiensi professorem, ita de iis sentientem et di­ versa earum genera commendantem: «Exercitationes vero quanto plures erunt ac utiliores, tanto doctiores efficient auditores. Septem autem videntur necessariae: Prima est, ut finitam praelectionem et recentem adhuc, vel in ipso gymnasio vel alibi repetant, quoad recte omnia intellexerint et memoriae mandaverint; 2.s, ut alia hora eiusdem diei iterum repetant deque ea disputent in schola aut alibi, praesen­ te praeceptore; 3. *, ut die sabbati aut festis diebus disputent in schola aut alibi, praesidente praeceptore, per duas horas; 4. *, ut singulis mensibus ce­ lebriores disputationes habeant per dimidium diem, ubi non solum discipuli, sed etiam praeceptores disputent; 5.«, ut singulis quoque annis, ante stu­ diorum renovationem generalem, per unum aut alterum diem cum quanta maxima fieri poterit celebritate disputationes sustineant; 6. *, ut praelectio­ nes aliquando de rebus privatim domi habeant, ut paulatim in praeceptores efformentur; 7.’, ut quaestionem aliquam scripto tractent et praeceptori corrigendam praebeant...»28. Hac sane, prudenter accommodata, methodo si Theologia tractetur, soliditatem et exactam ratiocinationem consequeris, pot'us quam speciem aut indigestam copiam erudition’s 29. 26. Theologia et vita sacerdotalis. Theologiam esse necessariam pro ministerio sacerdotali constat ex aperta et fre­ quenti doctrina Ecclesiae. Sic in Encyclica «Ad catholici sacerdo­ tii», ubi disertissima occurrit recordatio illius Malachiae (2,7): 27 Constitutio «Deus scientiarum Dominus», a.30 § 1.2; cf. Ordinationes a.22-24· —Dc in­ structionibus Sanctae Sedis circa methodum theologicam tractat M.Nicolau, Modemidad y Escoldstica: EstEcI 29 (195S) >3-36. 28 MbnUftl. Paedag. S.I. (Monum. Historica S.I.) p.866s. 29 Dc ratione vero quomodo argumenta scholastica fieri debent docent logici. Audiatur autem quomodo id urgebat theologus Io.Maldonado : «Illud... requiro...: ut argumentatio­ nem quam paucissimis, quam aptissimis, quam dilucidissimis verbis proponat... ; ut argumen­ tum non deserat, non mutet, non remittat; sed, ubi vis est argumentationis, ibi maneat, ibi insistat, ibi inhaereat, inde adversarium oppugnet, eo fugientem revocet atque vagantem; ut non aliud proferat quam ab adversario negatum sit... Soletis enim plerumque infirmum argu­ mentum male proponendo magis infirmare; firmum vero non necessariis verbis tegere, obvol­ vere, obscurare; et, ut breviter planeque loquar, magno verborum circuitu nihil dicere. Quaerendum igitur est argumentum forte, efficax, urgens, neque multis verbis quasi vestibus contegendum; sed veluti una tantum eaque tenuissima tunica succingendum, ut moveri cele­ riter et agitari possit, et ut nervi eius ossaque conspiciantur. Soletis non unum idemque argu­ mentum, ut disserendi ratio postulat, ad finem usque perducere; sed, eo relicto, nova conqui­ rere, multa simul conglomerare. Soletis non id probare quod negatum est, sed quod vos ipsi fingebatis esse negandum» fEpist. et orat.: Opera (Parisiis 1677] 3,33; cf. J.M.Bover, S.I.: RazFe 104 [1934) 491) De methodo, etiam in genere, iuxta Maldonado A.Marranz.ni, S.I., II metodb teologico del Maldonado nella «Disputatio de Trinitate· (Rhegii Julii 1954); plura quoque dabit R. Gapdqs, S. L, Miscellanea de Maldonato (Madrid 1947)· C.I. INTRODUCTIO GENERALIS. N.25-29 27 «Labia sacerdotis custodient scientiam et legem requirent ex ore eius» 30; itemquein Liturgia ordinationis exoptatur ut novi pres­ byteri sint maturi in scientia, et doctrina eorum sit spiritualis me­ dicina populo Dei; et in lege divina die ac nocte méditantes, quod legerint credant, quod crediderint doceant, quod docuerint imiten­ tur. Paulus vero Apostolus commendabat Timotheo ut attende­ ret sibi et doctrinae in iisque instaret ut se ipse et alios salvos faceret (1 Tim. 4,16) 31. 27. Pro ipsa quoque vita spirituali et orationis sacerdotum Theologia est apprime necessaria. Erraret enim si quis putaret, theologicis studiis aut ante sacerdotium neglectis aut postea depo­ sitis, posse se, copiosa illa destitutos, quae e doctrinis sacris hau­ ritur, Dei mysteriorumque fidei cognitione, facile in excelsis ver­ sari atque ad interiorem cum Deo coniunctionem efferri atque evehi32. Et Ecclesia damnavit, saltem ut tendentiosam, propo­ sitionem Michaelis de Molinos quod theologus minorem habeat dispositionem quam homo rudis ad statum contemplativi (D 1284). Haec quidem commoda obtinebuntur si, ut S.Ber­ monet, debita intentione studiis incumbatur. «Sunt namque qui scire volunt eo fine tantum ut sciant; et turpis curiositas est. Et sunt qui scire volunt, ut sciantur ipsi; et turpis vanitas est... Et sunt item qui scire volunt, ut scientiam suam vendant; verbi causa, pro pecunia, pro honoribus: et turpis quaestus est. Sed sunt quoque qui scire volunt ut aedificent; et charitas est. Et item qui scire volunt ut aedificentur; et pru­ dentia est» 33. 28. nardus 29. Ad quae iuvabit, debita proportione, accommodare sequentia verba Sti.Bonaventurae: «Igitur ad gemitum orationis per Christum crucifixum, per cuius san­ guinem purgamur a sordibus vitiorum, primum quidem lectorem invito, ne forte credat quod sibi sufficiat lectio sine unctione, speculatio sine devotio­ ne, investigatio sine admiratione, circumspectio sine exsultatione, industria sine pietate, scientia sine caritate, intelligentia sine humilitate, studium abs10 AAS 28 (1936) 33-36· 31 Cf. etiam CIC cn.130: EC 414.1156.1466 et passim. De valore Philosophiae et Theolo­ giae pro munere sacerdotali rite adimplendo disseruit Pius XII in Adhortatione cleri (23 Sep­ tembris 1950); «In sacrorum institutione alumnorum, quamvis multarum cognitio disciplina1 im perquiratur, in quibus hodie rerum socialium investigatio magni quidem est momenti, maxima tamen uii doctrinis philosophicis ac theologicis «ad Angelici Doctoris rationem» tribuenda < .'....»; et Summus Pontifex meminit utilitatis pro vita spirituali et pro apostolatu, quae sita ■ .t in illis; et ea quidem docendi ratione quae in catholicis scholis iamdiu invaluit... (AAS 42 119So] 687s). Pius XI, «Unigenitus Deus»: AAS 16 (1924) 137. 13 Sermo 36 in Cant.; MI- 183,968. 28 M.NICOLAU, INTRODUCTIO IN THEOLOGIAM. I que divina gratia, speculum absque sapientia divinitus inspirata. Praeventis igitur divina gratia, humilibus et piis, compunctis et devotis, unctis oleo laetitiae et amatoribus divinae sapientiae et eius desiderio inflammatis, va­ care volentibus ad Deum magnificandum, admirandum et etiam degustan­ dum, speculationes subiectas propono, insinuans quod parum aut nihil est speculum exterius propositum, nisi speculum mentis nostrae tersum fuerit et politum...» M. 30. Sic fiet ut theologus non tantum possideat scientiam theologicam, sed etiam veniat ad sapientiam; idque non tantum eo sensu aristotelico, quod habeat cognitionem rerum per cau­ sas altissimas 34 35, scilicet per primam causam Deum; sed etiam eo sensu quod de rebus divinis cognitionem habeat sapora­ tivam 3637 . 31. Ita munus theologi concipi potest, similiter ac Christus ascensurus in càelum discipulis suis praenuntiavit, esse quasi testem lesu in patria et in finitimis regionibus, et usque ad ultimum terrae; videlicet, ut de proximo tractatu loquamur Theologiae apologeticae, theologi erit cognoscere omnia argumenta quae legationem lesu eiusque messianitatem atque divinitatem lucidissime comprobant, ut ea valeat et rudibus et sapientibus verbo efficaci proponere. Nec tantum hoc testimonium pure scientificum reddat pro Christo (quod certe populum multum commovet, cum scit homines eruditos crede­ re), sed gustu spirituali atque interna experientia rerum theologicarum, ipsaque vita, theologus conetur esse testem Christi veracissimum, quasi oculatum et auriculatum, scilicet, analogice ad dicta Petri et loannis: Non doctas fabulas secuti notam fecimus vobis Domini nostri lesu Christi virtutem et praesentiam, sed speculatores facti illius magnitudinis (2 Petr. 1,16); et rursum: Quod audi­ vimus, quod vidimus oculis nostris, quod perspeximus... anuntiamus vobis (x Io. 1, 1.3)”. 34 Itiner. mentis, prolog.: Opera (Quaracchi) 5.296. Cf. etiam Pius XI, «Studiorumdu­ cem·: AAS 15 (1923) 321: EC 1442-1444.14675 et passim. 35 S.Th.. i q.i a.6. ■'<’ S.epNAVENTURA, In 3 Sent, dist.35 q.2: Opera 3,774a. De doctrina S.Bonavent. in tota hac re, cf. B.Madariaca, O.F.M., Cumino de Ia ciencia a Ia sahiduria (Onate 1945). 37 Prices ab Ecclesia commendatas et indulgentiis ditatas pro iis qui studiis incumbunt invenies in collectione Enchiridion indulgentiarum. Preces et pia opera (1950) n. 759-765. Inter has merito laudatur atque ab aliquibus effertur (v.gr. a Io.B.Ferreres in suo Compendium Theolofiiae Moralis) sequens Actus consecrationis studiorum B.Mariae V: •Sub patrocinio tuo, Mater dulcissima, et invocato immaculatae Conceptionis tuae myste­ rio, studia mea laboresque litterarios prosequi volo: quibus me protestor hunc maxime ob finem incumbere, ut melius divino honor' tuoque cultui propagando inserviam. Oro te igitur. Mater amantissima, sedes sapientiae, ut laboribus meis benigne faveas. Ego vero, quod iustum est, pie libenterque promitto, quidquid boni mihi inde successerit, id me tuae apud Deum intercessioni totum acceptum relaturum. Arnen» (Indulgentia trecentorum dierum se­ mel in die; Enchiridion indulgentiarum [1950] n.763). Bibliographia generalis pro universa Theologia 32. In hoc subsidio litterario tradendo non ea est mens ut omnes theo­ logos omnesque eorum tractatus recensentes exhauriamus; mens est ut eos tantum commemoremus, qui pro studio scholarum vel potiores sunt et prin­ cipes evaserunt vel occurrent frequentiorcs, vel denique ad manus positi inventu sint faciliores atque pro labore commodiores. In hac ergo generali bibliographia ad aliqualem introductionem in Theo­ logiam opera generalia, incomplete sane, intendimus recensere sive selectiora sive frequentiora; neque illos adducemus theologos qui singulares tractatio­ nes ediderunt aut quaestiones peculiares illustraverunt; horum enim mentio erit opportunior, si eos ante singulos tractatus vel inter disceptandum com­ memorabimus. 33. 1. Pro historia generali Theologiae. Grabmann, Martin, Die Geschichte der katholischen Théologie seit dem Ausgang der Vdterzeit (Freiburg im Breisgau 1933). Eiusdem versio hispana a P.David Gutiérrez: Historia de la Teologla catolica desde fines de la era patristica hasta nuestros dias (Madrid 1940). — Eiusdem versio itala a G.di Fabio (Milano 1939) varie aucta ab ipso Auctore. Congar, M.-J., art. Théologie, praesertim § II: La Théologie. Elude histori­ que: DTC 15,341-447. Bellamy, J., La Théologie catholique au XIXe siècle3 (Paris 1904). Hocedez, Edgar,S.I., Histoire de la Théologie au XIXe siècle. 3 t. (Bruxel­ les 1949-1952). Insuper non raro auctores infra, n.35, citandi conspectum breviorem his­ toricum totius Theologiae exhibent. 2. 34. a) Tractationes de universa ferme Theologia Inter magnos scholasticos. Petrus Lombardus, Magister Sententiarum (f 1160), Libri IV Sententia­ rum, studio et cura PP.CoIlegii S.Bonaventurae in lucem editi2. 2 t. (Ad Claras Aquas [Quaracchi] 1916). Alexander Halensis, Doctor Irrefragabilis (t 1245), Summa Theologica. 4 t. (Ad Claras Aquas [Quaracchi] 1924-1948). S.Thomas /Xquinas, Doctor Angelicus et Communis (1225-1274), Summa Theologica (t.4-12 inter Opera omnia iussu impensaque Leonis XIII P.M. edita, Romae i882ss). - Summa contra Gentiles (in eadem collectione t.i3ss). - Commentarius in IV libros Sententiarum. 30 M.NICOLAU, INTRODUCTIO IN THEOLOGIAM. I Quaestiones disputatae (De veritate, De potentia, De malo...) Opera omnia, t.1-34 (Parisiis [Vivès] 1871-1880). S.Bonaventura, Doctor Seraphicus (1221-1274), Commentaria in IV libros .Sententiarum (t.1-4 inter Opera omnia, Ad Claras Aquas [Quaracchi] 1882-1902). — Opuscula varia theologica (in eadem collectione t.j). Ioannes Duns Scotus, Doctor Subtilis ac Marianus (c. 1270-1308), Com­ mentaria oxoniensia ad IV libros Magistri Sententiarum, 2 t. (Ad Claras Aquas 1912-1914). Reportata parisiensia (t.22-24 inter Opera omnia, 26 t. Parisiis [Vivès] 1891-1894). Opera omnia ...studio et cura Commissionis scotisticae... (Civitas Vati­ cana I95oss). Capreolus, Ioannes, O.P., Princeps Thomistaruni (f 1444), Defensiones Theologicae Divi Thomae Aquinatis [4 t. Venetiis 1483] de novo editae cura et studio C.Paban et Th.Pegues, 7 t. (Turonibus 1900-1908). Caietanus, Tomas de Vio, O.P. (1469-1534), Commentaria in «Summam» Sancti Thomae (Lyon 1540...). Nova editio in Leonina editione Summae Sancti Thomae. Valencia, Gregorius de, S.I. (1549-1603), Commentariorum theologico­ rum tomi quatuor, in quibus omnes materiae quae continentur in «.Summa» Divi Thomae Aquinatis explicantur (Ingolstadii 1591-1597). Banez, Dominicus, O.P. (1528-1604), Scholastica commentaria in Primam Partem... D.Thomae (Salmanticae 1585); In Primam Secundae q.1-18. 71-189, 3 t. (Madrid 1942-1948 edidit V.B. de Heredia, O.P.); In Secun­ dam Secundae (Venetiis 1586). Vâzquez, Gabriel, S.I. (1549-1604), Commentaria ac disputationes in Primam Partem «Summae Theologicae» S.Thomae Aquinatis, 2 t. (Venetiis, 16001608); In Primam Secundae et in Tertiam Partem, 7 t. (Compluti 15981614). Suarez, Franciscus, S.I., Doctor Eximius atque Pius (1548-1617), Opera omnia, 26 t. (Parisiis [Vives] 1856-1861). S.Robertus Bellarmino, S.I. (1542-1621), Disputationes de controversiis Christianae fidei, 3 t. (Ingolstadii 1586-1593) (inter Opera omnia, 12 t., Parisiis [Vivès] 1870-1876). Ioannes a Sancto Thoma, O.P. (1589-1644), Cursus theologicus in «Summatn Theologicam» D.Thomae. Nova ed., 10 t. (Parisiis [Vivès] 1883-1886). Frassen, Claudius, O.F.M. (1620-1711). Scotus Academicus seu universa Doctoris Subtilis Theologica dogmata, quae ad nitidam et solidam Academiae Parisiensis docendi methodum concinnavit R.P...., 12 t. (Parisiis 1672-1677.) Editio nova, 12 t. (Romae 1900-1902). Salmanticenses: Collegii Salmanticensis Fr.Discalceatorum B.Mariae de Monte Carmelo... Cursus Theologicus «Summam Theologicam» Angelici Doctoris D.Thomae complectens [a.1679]. Ed. nova. 20 t. et ss (ParisiisRomae... 1876SS). Gonet, Ioannes B., O.P. (c. 1616-1681), Clypeus Theologiae Thomisticae, 5 v. ed 6.“ (Lugduni 1681). 35. b) J j I j 1 j l J , g A saeculo xvm veniunt sequentes recensendi. AbArzuza, F.X. de, O.F.M.Cap., Manuale Theologiae .Dogmaticae, 3 t. J (1947-1949)· Bartmann, Bernard, Lehrbuch der Dogmatik * (Freiburg im Br. 1932). IIIBLIOGRAPJIIA GENERALIS. N.34-35 31 Baisi, Conradus, Institutiones Theologiae Scholasticae, 4 t. (Milano 19481949)· Billuart, F.Carolus Renatus, O.P. (t 1757), 'Summa» Sancti Thomae hodiernis academiarum moribus accommodata, sive Cursus theologicus iuxta mentem Divi Thomae. Ed. nova, 10 t. (Parisiis 1886). Casajoana, Valentinus, S.I. (t 1889), Disquisitiones scholastico-dogmaticae, 5 t (absolvit P.Ignatius Serra, S.I.) (Barcinone 1888-1895). Castro Alonso, Emmanuel de, Institutiones Theologiae scholastico-dogma­ ticae ad mentem D.Thomae Aquinatis, 6 t. (Vallisoleti 1894-1896). Charmes, Thomas ex, O.M.C. (t 1765), Theologia universa ad usum Sacrae Theologiae candidatorum11, 2 t. (Bassani 1887). Diekamp, Franz, Katholische Dogmatik nach den Grundsâtzen des hl. Thomas, herausgegeben von Klaudius Jüssen. T.III11-12 (Munster 1954)· Fernândez FernAndez, Petrus, O.S.A. (t 1896), Cursus theologicus in usum scholarum, 5 t. (Matriti 1890-1892). Goupil, Auguste-Alexis, S.I., Une Théologie en français, 15 t. (Paris, Laval). Herrmann, J., C.SS.R., Institutiones Theologiae dogmaticae2, 3 t. (Romae i9°3)· Hervé, I.M., Manuale Theologiae dogmaticae, 4 t. ed. recentior (Parisiis 1951-1953)· Hugon, Eduardus, O.P., Tractatus dogmatici, 3 t. T.I!10 (Parisiis 1935). Hurter, H., S.I. (t 1914), Theologiae dogmaticae compendium in usum stu­ diosorum Theologiae12, 3 t. (Oeniponte 1909). Kleutgen, Iosephus, S.I. (t 1893), Théologie der Vorzeit2, 5 t. (Miinster 1867-1874). I.ercher, Ludovicus, S.I. (f 1937), Institutiones Theologiae dogmaticae in usum scholdrum, 4 t. (Oeniponte 1927SS). Ed. tertia retractata a Profes­ soribus Pontificiae Facultatis Theologicae Canisianae, 4 t. (Oeniponte 1939-1950). T.I» (Barcinone 1951). I .ottini, Ioannes, O.P., Institutiones Theologiae dogmaticae specialis, 3 t. (Florentiae 1903-1904). Mazzella, Cardinalis Camillus, S.I. (f 1900), Praelectiones scholasticodogmaticae quas habebat... tractatibus qui deerant locupletatae atque in compendium redactae auctore Horatio Mazzella. Editio altera, 4 t. (Romae 1899-1901). Mendive, Iosephus, S.I. (t 1906), Institutiones Theologiae dogmatico-scholasticae, 6 t. (Vallisoleti 1895). Mors, Iosephus, S.I., Theologia dogmatica, 6 t. T.I, De religione revelata2 (Bonis Auris 1954); t.II, De Ecclesia Christi. De fontibus revelationis3 (Bonis Auris 1955). < Ί 1EN, Bernardus I., S.I., Institutiones dogmaticae in usum scholarum, 6 t. (Chicago 1924SS). Perrone, Ioannes, S.I. (t 1876), Praelectiones Theologicae quas in Collegio Romano S.I. habebat. Ed. nova, 4 t. (Parisiis 1897). j'i"u:it, Christianus, S.I. (t 1925), Praelectiones dogmaticae6-7, 9 t. (Friburgi Brisgoviae 1924). k· Compendium Theologiae dogmaticae6, 4 t. (Friburgi Brisgoviae 1941-1942). •arente, Petrus, Collectio theologica Romana ad usum seminariorum, 7 t. T.I4 (Marietti 1955). V0111.E, J., Lehrbuch der Dogmatik, neubearbeitet von J.Gummersbach, S.I., i t t. T.I10 (Paderborn 1952). |'i i··. Narcissus— Xarrié, Franciscus, O.P. (t 1865, 1866). Institutiones 32 M.NICOLAU, INTRODUCTIO IN THEOLOGIAM. I theologicae ad mentem Angelici Praeceptoris D.Thomae Aquinatis, 3 t. (Bar­ cinone 1861-1863). Scheeben, M.Jos. (t 1888), Handbuch der katholischen Dogmatik, 4 v. (Frei­ burg im Breisgau 1873-1901) (opus continuavit L.Atzberger). Schmaus, Michael, Katholische Dogmatik, 4 vol. Vol.I5 (München 1953). Schouppe, Franciscus X., S.I. (t 1904), Elementa Theologiae dogmaticae e probatis auctoribus collecta et divini verbi ministerio accommodata24, 2 t. (Lyon-Paris). Tanquerey, Ad. (t 1932), Synopsis Theologiae dogmaticae26, 3 t. (Pari­ siis 1949-1950). Tepe, G.Bernardus, S.I., Institutiones theologicae in usum scholarum, 4 t. (Parisiis 1894-1896). Val, Honoratus del, O.S.A., Sacra Theologia dogmatica recentioribus Academiarum moribus accommodata, 3 t. (Matriti 1906-1908). Van Noort, G., Tractatus apologetici et dogmatici, 10 t. Editio quam cura­ vit J.P.Verhaar, De vera religione5 (Bussum 1949), De Ecclesia Christi5 (1951), De fontibus revelationis nec non de Fide divina5 (1949). Wirceburgensis Theologia. RR.Patrum Societatis lesu Theologia dogma­ tica, polemica, scholastica et moralis, praelectionibus publicis in alma Uni­ versitate Wirceburgensi accommodata (auctoribus H.Kilber t 1782, Ig. Neubauer f 1795, Th.Holtzdau t 1783. U.Munier). 5 t. Ed. altera (Lu­ tetiae Parisiorum 1852-1854). Zubizarreta, Valentinus (Fr. Valentinus ab Assumptione), O.C.D., Theologia dogmatico-scholastica ad mentem S.Thomae Aquinatis, 4 t. (Vitoria 1948-1949). — Medulla Theologiae dogmaticae2 (Bilbao 1947). 3. 36. Subsidia generalia laboris theologici Collectiones documentorum praecipuorum: Denzinger, Henricus, Enchiridion symbolorum, definitionum et declaratio­ num de rebus fidei et morum, quod post Clementem Bannwart et lohannem B.Umberg, S.I., denuo edidit Carolus Rahner, S.I. Edit. 30.» (Friburgi Brisg.-Barcinone 1955) [D]. Versio hispana EI Magisterio de la Iglesia a D.Ruiz Bueno (Barcelona 1955). Cavallera, Ferdinandus, Thesaurus doctrinae catholicae ex documentis Ma­ gisterii ecclesiastici, nova ed. (Parisiis 1936) [Cav.] Kirch, Conradus, S.I., Enchiridion fontium Historiae ecclesiasticae antiquae ed.6.“ aucta et emendata, quam curavit Leo Ueding, S.I. (Barcelona 1947) [Kch]. Rouet de Journel, M.I., S.I., Enchiridion Patristicum. Loci SS.Patrum, Doctorum, Scriptorum ecclesiasticorum, quos in usum scholarum collegit..., ed.i8A (Friburgi Brisgoviae-Barcinone 1953) [R]. Enchiridion Biblicum. Documenta ecclesiastica Sacram Scripturam spectan­ tia auctoritate Pontificiae Commissionis de re biblica edita2 (NeapoliRomae 1954) [EB]. Dabimus numeros 2ae editionis, et numeros editio­ nis praecedentis intra [ ]. Editio cum versione hispana a J.Dlaz, Enquiridion biblico bilingue (Segovia). Enchiridion clericorum. Documenta Ecclesiae sacrorum alumnis instituendis (Romae 1938) [EC]. Patrologiae cursus completus... Series graeca... accurante I.-P. Migne [MG]. Patrologiae cursus completus... Series latina... accurante I.-P. Migne [ML], BIBLIOGRAPHIE GENEKALIS. X.35'37 33 Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum editum consilio et impensis Aca­ demiae Litterarum Caesareae Vindobonensis [CSEL]. Die griechischen christlichen Schriftsteller derersten drei Jahrhunderte... (Cor­ pus Berolinense) [GChS]. 37. 4. Lexica Dictionnaire apologétique de la Foi catholique contenant les Preuves de la Vérité de la Religion et les Réponses aux Objections tirées des Sciences humaines. Sous la direction de A.d'Ales, 4 éd. 4 t. (Paris 1911-1922) [DAFC]. Dictionnaire de Théologie catholique contenant l’exposé des doctrines de la Théologie catholique, leurs preuves et leur histoire. Commencé sous la direction de A.Vacant... (opus continuaverunt E.Mangenot et E.Amann). 15 t. (Paris 1909-1950) [DTC]. Dictionnaire de la Bible..., publié par F.Vigouroux... 5 t. (Paris 1895-1912). Supplément publié sous la direction de Louis Pirot... (Paris 1928SS). Lexikonfür Théologie und Kirche... (ed. Mich.Buchberger; direxit Konrad Hofmann). Zweite neubearbeitcte Auflage des Kirchlichen Handlexikon. 10 t. (Freiburg im Breisgau 1930-1938). Catholicisme. Hier-Aujourd’hui-Demain, 7 t. Dirigée par G.Jacquement (Paris 1948SS). Enciclopedia de la Religiôn catôlica, 5 t.( Barcelona 1949-1954). Enciclopedia Cattolica, 12 t. (Città dei Vaticano 1949-1954). Hurter, H., S.I., Nomenclator litterarius Theologiae catholicae theologos exhi­ bens aetate, natione, disciplinis distinctos. 5 t. (Oeniponte 18953s). halojrM ί 2 CAPUT II Prolegomena Theologiae fundamentalis L.Maisonneuve. Apologétique: DTC 1,150-1533; Le Bachelet, Apologétique: DAFC 1. 189-251; H. Dieckmann, De revelatione n.33-75; A.Gardeil, La crédibilité et l'Apologétique3 (1928); Id., Crédibilité: DTC 3.2201-2310. 38. De natura Theologiae fundamentalis. Theologia est scientia fidei; Theologia fundamentalis est scientia de funda­ mentis fidei vel illa pars Theologiae quae tractat de fundamentis fidei. Theologia—ut diximus—habet tamquam principia ex qui­ bus argumentatur principia fidei; principia ergo fidei, seu fides sensu obiectivo, sunt fundamentum supra quod aedificium theolo­ gicum construitur. Sed fides vicissim, et Theologia fundata in fide, praesupponunt logice et praerequirunt: 1) Cognitionem certam facti revelationis divinae aliorum­ que quae ostendunt rationabilitatem fidei et obligationem ei adhaerendi, sc. praerequirunt cognitionem credibilitatis et credenditatis fidei. Cognitio horum omnium est etiam sensu logico, etsi non univoce conveniat cum fundamento supra exposito, fundamentum fidei et fundamentum Theologiae in fide funda­ tae; quia mediante eo fides et Theologia ut rationabiles et cre­ dibiles stabiliuntur. 2) Sed quoniam fides, supra quam Theologia catholica fundatur, est fides catholica (n.3-5) et habet tamquam regulam doctrinam Magisterii Ecclesiae (n.6), rationabilitas et obligatio adhaesionis huic regulae praesupponunt cognitionem certam exsistentiae huius Magisterii infallibilis et authentici, ut custodis verbi Dei revelati. Sic facile iam patet in quas partes potiores Theologia fundamentalis in primis dividatur. 3) Insuper, ut Theologia dogmatica recte procedat, praesupponitur cognitio fontium unde hauriat suas veritates et cogni­ tio locorum ad argumentandum. Scientia ergo, vel potius pars illa Theologiae, quae agit de his fundamentis logicis fidei et Theologiae est Theologia fun­ damentalis. C.2. INTRODUCTIO IN THEOLOGIAM FUNDAMENTALEM. N.38-42 35 39. Ut patet, haec disciplina est veluti introductio ad Theologiam dogmaticam et quasi pons inter Philosophiam et Theo­ logiam dogmaticam. Considerat etiam totum obiectum revela­ tum quatenus attendit ad notas generales et communes illius, quod sit credibile, credendum, appetibile... Ideo et vocatur Theologia generalis (H.Hurter), Theologia dogmatica genera­ lis (F.Egger, P.Minges), Theologia dogmatica fundamentalis (A.Tanquerey). Alii vocant illam Apologeticam, ex parte potiore quae in Theologia fundamentali consideratur. Nomen vero Theologiae fundamentalis designat finem inter­ num, primarium et quidem positivum et magis comprehensivum huius disciplinae, prae fine externo defensivo, secundario, mi­ noris comprehensionis et aliquatenus negativo, quem nomen Apologeticae sonat. 40. Theologia fundamentalis comprehendit duas partes methodo in eis procedendi omnino diversas: Apologetica et Tractatus de fontibus revelationem continentibus. De his ergo exponenda erit natura. 41. Obiectum Apologeticae. Apologetica, ex verbo grae­ co άπολογεϊσθαι, defendere, dicit (in re religiosa) defensionem et iustificationem religionis. Ex usu distinguitur ab apologia, eo quod haec intendat de­ fensionem veritatis particularis vel facti; Apologetica vero ca­ tholica intendat iustificationem scientificam, et ideo systematicam, totius veritatis religiosae, vel facti religiosi catholici. Non ideo id praestat quod totum dogma catholicum velit intrinsece demonstrare (cum id neque possit fieri, si agitur de mysteriis), neque etiam ex eo quod intendat de omnibus et singulis dog­ matibus extrinsecam probationem ex auctoritate (id quod Theo­ logia dogmatica praestat ex fontibus revelationis); sed ideo iustificat religionem catholicam, quod factum fundamentale re­ velationis divinae per lesum Christum demonstrat, itemque munus Ecclesiae catholicae commissum circa hanc revelationem christianam custodiendam et exponendam. 42. Prout sit conceptus, quem quisque habeat, de fide et de religione, sic diversam concipiet apologeticam fidei et religionis. Ita sunt nonnulli qui fidem sive religionem intelligant vagum et obscurum sentimentum de Deo, vel cultum pure naturalem Dei quin de positivis dogmatibus et officiis cogi­ tent... Nos autem intelligimus fidem religiosam prout Ecclesia catholica illam intelligit, sc. fides est assensus intellectualis (non sentimentum) in ve­ ritates a Deo revelatas, propter auctoritatem (scientiam et veracitatem) Dei revelantis (D 1789). h 36 M.NICOL.AU, INTRODUCTIO IX THEOLOGIAM. I Sicut in fide humana credimus non propter intrinsecam rei evidentiam, sed propter extrinsecum testimonium illius hominis qui rem scit, sc. propter cognitam auctoritatem doctrinalem illius qui de re habet scientiam ét veracitatem; sic in fide divina, non credimus propter intrinsecam evidentiam ve­ ritatis, sed propter ei extrinsecum testimonium Dei, qui rem manifestavit, sc. credimus «propter auctoritatem ipsius Dei revelantis, qui nec falli nec fallere potest». Fidem autem divinam et catholicam intelligimus assensum in veritates a Deo revelatas et ut tales ab Ecclesia propositas (D 1792). Saepius et generatim scimus Deum locutum fuisse propter propositio­ nem Ecclesiae, quae ita affirmat. Unde ut fides sit rationabilis, non tantum praerequirit certitudinem de facto revelationis, sive vulgariter sive scientilice acquisitam, sed etiam demonstrationem iuris Ecclesiae catholicae propo­ nendi et docendi doctrinam revelationis -divinae. 43. Obiectum Apologeticae est etiam demonstratio credenditatis sive obligationis credendi. Si enim tantum demonstrat credibilitatem fidei, demonstrat tantum possibilitatem fidei, non vero obligationem eam am­ plectendi seseque submittendi Magisterio ecclesiastico. Atqui Apologetica eo excolitur ut, ostendendo hanc obligationem, manuducat infidelem ad Ecclesiam, theologo autem sit quasi pons inter Theodiceam et Theologiam. Ergo Apologetica non impleret suum munus, si non attenderet ad demonstrationem credenditatis. 44. Ex dictis constat obiectum Apologeticae non esse agere de qualibet re biologica, sive cosmologica, sive astronomica, sive historica... unde religio impetatur; sed agere de credibilitate rationali et credenditate religionis christiano-catholicae. Quare obiectum Apologeticae est demonstrare factum revelatio­ nis divinae et auctoritatem magisterialem Ecclesiae, et alias veri­ tates quae proxime cum his connectuntur. Diximus proxime: quia de aliis veritatibus quae remote connectuntur, non vacat de iis agere in Apologetica scientifica; neque enim omnes con­ clusiones aliarum scientiarum sunt de novo demonstrandae, sed recipiendae. 45. Veritates praesupponendae. Non vacat in Apolo­ getica scientifica probare principia quae desumuntur ex aliis scientiis; in his enim probari debent. Sed in apologetica practica saepius haec principia ab initio fulcienda et demonstranda, cum «multis non tam religio desit, quam ratio» (Fénelon). Veritates quae in Apologetica logice praesupponuntur ad validitatem sui processus et ad efficaciam suarum demonstra­ tionum sunt fundamentum Apologeticae; et hinc sunt etiam fundamenta remota sive «praeambula» fidei. C.2. INTRODUCTIO IN THEOLOGIAM FUNDAMENTALEM. N.42-46 37 Sic ex Criteriologia retinendus est valor obiectivus cogni­ tionis humanae nostrarumque facultatum et exsistentia veri­ tatis absolutae, non mere relativae; ex Psychologia spiritualitas et libertas animae humanae; ex Theodicea exsistentia Dei per­ sonalis et attributa eius praecipua, omnipotentia, omniscientia, veracitas, misericordia, providentia...; ex Ethica obligatio quae exsurgit pro homine tendendi erga Deum finem suum eique cultum privatum et publicum exhibendi... Ad rem S.Augustinus: «[Deum] nisi et esse et humanis mentibus opitulari credimus, nec quaerere quidem ipsam veram religionem debemus» ’; et iterum: «Si enim Dei providentia non praesidet rebus humanis, nihil est de religione sata­ gendum» 1 2. Hinc ea philosophia reicienda erit, quae non statuat verita­ tes rationales de Deo et de officiis praesuppositas ad fidem; item, ut videbimus, illa quae impugnet possibilitatem revela­ tionis et factum locutionis divinae; item illa quae impetat obiectivum et sufficientem valorem motivorum credibilitatis, et qui­ dem externorum, ut miracula sunt et prophetiae. Sed non omnis error philosophicus, etsi crassus, necessario destruit apologeticam validam nec impingit in motiva credibi­ litatis; quin immo et errores qui apparent in infideli in cursu demonstrationis apologeticae, vel difficultates quas sibi contra demonstrationem facessit, non ideo destruunt sensum com­ munem et usum rationis apud illum, quibus adiutus poterit paulatim falsam philosophiam ex parte relinquere et sensim se veritati religiosae conformare; quae ei ita proponatur qua cor et mens illius apprehendantur. 46. Status initialis mentis. Theologus non incipit inqui­ sitionem apologeticam cum dubio reali et obiectivo, ut volebant Hermes et eius sectatores 3, de rebus quas fides et Ecclesia do­ cent; nec praescindendo totaliter ab iis quae fides declarat —ne ad tempus quidem—: quia theologus apologeta durante inquisitione non desinit esse catholicus et est de charismate veri­ tatis certus, et habet obligationem iam antea (etsi forte vulga­ riter) sibi probatam fidem non deserendi. «Illi enim, qui fidem sub Ecclesiae magisterio susceperunt, nullam unquam habere possunt iustam causam mutandi aut in du­ bium fidem eamdem revocandi» (D 1794). Cf. tractatum II n.43. 1 De utilitate credendi c.13 n.29: ML 42,86. 2 De utilitate credendi c.16 n.34: ML 42,89. 3 Docrina eorum damnata est a Gregorio XVI. anno 1835 (D i6i8ss)f et in Concilio Va­ ticano (D 1794.1815). 38 M.NICOLAU, INTRODUCTIO IN THEOLOGIAM. I Praeterea in nulla scientifica investigatione licet praescinde­ re ab aliquo fonte informationis, etsi suspectus videatur; multo magis non licet reicere fontem iam antea ut certum admissum; modo haec non influant vitiose in ipsam probationem obiectivam novae veritatis. Lux enim quaeritur cum luce; neque in ipsa Philosophia valet incipere cum dubio reali omnium. Neque adest periculum psychologicum, propter extrinsecam coactionem Magisterii Ecclesiae, res perperam probatas admit­ tendi; nam per se tale periculum praecaveri potest, sicut etiam ex alia parte et prudens quilibet ab auctoritate et dictis incre­ dulorum cavere debet4. Probe tamen curandum erit ne in ipsa intrinseca demonstra­ tione veritatum apologeticarum quidquam admittatur aut indu­ catur quod praesupponat id quod probandum venit, sc. aucto­ ritas Magisterii Ecclesiae. 47. Certitudo obtinenda. Non est mathematica, neque enim agitur quaestio mathematica. Nec semper erit metaphysica, quia non semper agitur de veritatibus ordinis metaphysici. Quaestio agitur in terreno historico-philosophico et ideo certitu­ do obtinenda erit ordinis moralis, etsi non raro reduci possit ad certitudinem metaphysicam. Haec tamen certitudo apologeti­ ca non nécessitât intellectum adeo ut neque imprudenter detur locus dubitationi; sed agitur de certitudine libera, id quod in re religiosa convenienter accidit. Accedunt praeterea passiones et concupiscentiae hominis, quae eius mentis serenitatem perturbant in veritate religiosa. Si enim theoremata geometrica influerent in ordinem moralem et psychologicum, facile etiam illa ut paralogismes haberemus . (Leibnitz). «... mens humana difficultates interdum pati potest etiam in certo iudicio «credibilitatis» efformando circa catholicam fidem, quamvis tam multa ac mira signa externa divinitus disposita sint quibus vel solo naturali rationis lumine divina christianae religionis origo certo probari possit. Homo enim sive praejudicatis ductus opinionibus, sive cupidinibus ac mala voluntate instigatus, non modo externorum signorum evidentiae, quae prostat, sed etiam supernis afflatibus, quos Deus in animos ingerit nostros, renuere aç resistere potest» (Encyclica «Humani generis»; D 2305). i J 1 ( I 1 1 Et iterum in Litteris «Humani generis» circa influxum vo- 1 luntatis ad cognoscendam veritatem speculativam: «Numquam enim Christiana philosophia utilitatem negavit et efficacita- 1 tem bonarum totius animi dispositionum ad res religiosas ac morales plene 1 * Cf. S.Harbnt, Foi; DTC 6,349-357. C.2. INTRODUCTIO IN THEOLOGIAM FUNDAMENTALEM. N.46-48 39 cognoscendas et amplectendas: immo semper docuit huiuscemodi disposi­ tionum defectum causam esse posse cur intellectus, cupiditatibus ac mala voluntate affectus, ita obscuretur ut non recte videat. Immo Doctor Commu­ nis censet intellectum altiora bona ad ordinem moralem sive naturalem sive supematuralem pertinentia, aliquo modo percipere posse, quatenus experia­ tur in animo affectivam quamdam «connaturalitatem» cum eisdem bonis sive naturalem, sive dono gratiae additam [2.2 q.i a.4 ad 3; q.45 a.2 c]; ac liquet quantopere vel suboscura huiusmodi cognitio investigationibus rationis auxi­ lio esse valeat. Attamen aliud est voluntatis affectuum dispositioni vim agnos­ cere adiuvandi rationem ad certiorem ac firmiorem cognitionem rerum moralium assequendam; aliud vero est, quod isti novatores contendunt: facultatibus nempe appetendi et affectandi vim quamdam intuendi adiudicare, atque hominem, cum non possit rationis discursu cum certitudine discernere quidnam ut verum sit amplectendum, ad voluntatem declinare, qua inter oppositas opiniones ipse libere decernens eligat, cognitione et voluntatis actu incompte permixtis» (D 2324). In nonnullis hypercriticismus adest, qui ut defectus intellec­ tualis (sicut et scrupuli et indecisiones nimiaeque perplexitates in vita practica) impedire potest aequilibrium mentis et quo­ minus mens serena reddatur in veritate. 48. Apologetica practica. Apologetica alia est theorica, alia practica. Apologetica theorica attendit ad theoricam expositionem et scientificam systematizationem motivorum omnium et proba­ tionum, quae demonstrant religionem christianam atque adeo catholicam esse credibilem et credendam. Apologetica autem practica, sive pastoralis, attendit ad practicum usum horum argumentorum et probationum, prout pas­ toralis experientia et sensus accommodationis ostendunt esse adhibenda. Multum, tunc certe valebit psychologia conversionis et prae omnibus attendere ad benignitatem et mansuetudinem Divini Redemptoris 5; nec adeo curandus erit ordo pure dialecticus et abstractus, quam psychologicus, concretus, moralis...; itemiuvabit invocare non tam principia alicuius scholae philosophi­ cae, quam Philosophiae vere perennis. Ceterum, qui pollet Apologetica theorica et vim diverso­ rum argumentorum bene norit, facilius sese accommodabit cir­ cumstantiis concretis et indigentiis animorum, ut aliud prae alio adhibeat argumentum, vel aliam prae alia ineat viam. Etenim magna difficultas in practica apologesi provenit ex infirma instructione religiosa hominum, aut ex eorum crassa ignorantia. Instructio enim religiosa saepe quasi infantium est, 5 Vide documenta B.Petri Fabro ad P.Lainez circa modum conversandi cum haereticis inartii 1546;; Monum.Hist.S.I., Fabri Monum. p.399-402. 40 μ.nicoi.au, introductio in theologiam, i in comparatione ad eorum profanam instructionem; quo fit ut plurimae difficultates evanescant ad solam lucem expositio­ nis positivae et clarae systematis catholici de rationabilitate fidei. 49. Pro practica manuductione ad fidem haec prae oculis haberi debent: i.°) fidem esse actum intellectus rationabilem, cuius praesuppositum est in cognitione certa facti revelationis divinae; 2.“) hunc actum fidei imperari libere a voluntate; 3.°) tam actum fidei et praecedens iudicitim credibilitatis, quam imperium voluntatis et praecedens iudicium credenditatis esse actus de facto supernaturales. Hinc apologeta practicus inniti debet 1.°) ut quanta possit claritate et soliditate ipsum factum revelationis divinae demonstret. Ecclesiae concredi­ tum 6; 2.0) ut quanta possit efficacia ipsam motionem voluntatis et imperium alliciat, proponendo motiva obligationis et bonorum omnium et valorum quae sunt in fide et in religione, et movendo ut homo devitet impedimenta contraria; notum est enim quomodo pravi habitus et mala dispositio cordis obnubilent veritatem moralem et religiosam; quia lux venit in mundum, et dilexerunt homines magis tenebras quam lucem: erant enim eorum mala opera (Io 3,19); 3.0) quoniam hoc velle credere et ipsum credere sicut oportet supe­ rat vires naturae, opus erit humili oratione postulando spiritum bonum a Patre luminum, qui dat omnibus affluenter et non improperat. Acceptatio autem sincera et generosa novae fidei supponit mutationem hominis et conversionem, quae praeparari debet per desiderium lucis possi­ dendae, per cordis humilitatem, per vitae integrae puritatem. Et nunquam satis dicemus—et sentiemus—-haec omnia supernaturalia per gratiam divi­ nam, humili et perseveranti oratione acquisitam, esse obtinenda 7. 50. Utilitas Apologeticae. Etsi nomen sonat defensio­ nem, non tamen credi debet Apologeticam habere unicum la­ borem polemicum; includit enim functionem positivam, exposi­ tionem fundamentorum fidei et Theologiae, modo scientifico et exhaustivo peractam. Id iuvat non modo ad defensionem et iustificationem fidei catholicae, si quando facienda erit, et ad pleniorem cognitionem scientificam obiecti theologici; sed etiam respondet interesse psychologico quo quis cupit plene cognoscere fundamenta pro­ priae fidei, et semper paratum esse cupit ad satisfactionem omni poscenti de ea quae in eo est spe (1 Petr 3,15). Ideo Apologetica convertit certitudinem vulgarem circa mo­ tiva credibilitatis fidei in certitudinem scientificam. 6 Animadvertere iuvat expositionem motivorum debere esse solidam, ut cognitio eorum alte menti defigatur, nec tantum valeant pro momento praesenti, sed pro tota vita; ne domus supra arenam aedificata veniat in ruinam. Et quoniam haec motiva, etsi clare et solide cogni­ ta, de se non nécessitant adhaesionem intellectus, sicut veritates mathematicae evidentes simpliciores, datur locus libero imperio voluntatis ut adhaesio et fides obtineantur 7 De typis conversionis compendiose agit L.Penido, La conscience religieuse. Essai systé­ matique suivi d'illustrations (Paris 1935) 4Ϊ-Γ15. De psychologia conversionis L.Franca, A Psicologia da fé (Lisboa 1945) (nova editio); apologetice Th.Mainage, La Psychologie de la conversion (Paris 1915); de valoribus dogmaticis, apologeticis et pastoralibus, breviter M.Nicolau, Valores teolôgicos en «a Psicologia de la conversion (Granada 1943). C.2. INTRODUCTIO IN THEOLOGIAM FUNDAMENTALEM. N.48-52 41 In certitudine vulgari, quae sit vere obiectiva et non mere opinio subiecti­ va, dantur et cognoscuntur motiva valida ad assensum firmum mentis; haec autem non cognoscuntur reflexe et hinc difficultas, pro his qui illam certitu­ dinem tantum habent, sese extricandi a difficultatibus aut exponendi pro­ pria certitudinis motiva. In certitudine autem scientifica motiva reflexe cognoscuntur. In scientia vero apologetica omnia fere motiva recensentur, diiudicantur et apte inter se connectuntur. Discrimen igitur inter certitudinem scientificam et vulgarem est in cogni­ tione reflexa motivorum, non autem in firmitate assensus. Unde fieri potest ut homo rudis, habens certitudinem vulgarem tantum, possideat fidem fir­ miorem quam theologus scientificus, qui novit omnia motiva et de iis copiose disserere potest. Sed ex cognitione etiam scientifica fundamentorum fidei, fides amatur, cum constet esse veram et credibilem nimis; inde fides roboratur. 51. Non esset tamen credendum robur fidei commensurari pura cognitione motivorum credibilitatis, et eum maiorem et intensiorem habere fidem, qui polleat magis scientia apolo­ getica. Fides enim, etsi praesupponat talem cognitionem certam motivorum, pendet ex libero imperio voluntatis, uti dictum iam est (n.47.49). Quare hoc imperium et consequens fides erunt firmiora, intensiora et magis perpetua, quo magis fides ametur et ut bonum consideretur, quo adhaeremus Deo, poni­ mus in Eo spem nostram. Sic valores fidei sunt perpendendi et utilitates illius: quod sit iustum, aequum, bonum, adhaerere primae veritati et pium obsequium intellectus praebere Patri amantissimo; quod iuvat Christo dicenti se credere; quod reli­ gio, quam per fidem amplectimur, sit compendium bonorum omnium superiorum, pacis, conscientiae bonae, fortitudinis in­ ter casus vitae miserandos, pulchritudinis etiam moralis... Hos denique valores, non modo speculative cognovisse, sed etiam affective expertum fuisse, summi est momenti ad solidi­ tatem et perpetuitatem fidei in adolescentibus et afflictis con­ fovendam 8. Pro eo tandem qui debet populum docere, aut pro christiano exculto qui vult rationem reddere (et debet) eorum quae credit; item pro eo qui difficultatibus et obiectionibus occurrentibus velit facere satis: Apologetica est omnino necessaria. 52. Relationes inter Theologiam et Apologeticam. Attendendo ad principia et ad methodum: Principia scientiae theologicae sunt veritates fidei; principia Apologeticae sunt ve• Cf. M.Nicolau, La virtud de la fc en las obras del B. Avita: Manr 17 (1945) 236-252. 42 M.NICOLAU, INTRODUCTIO IN THEOLOGIAM, t ritates ordinis naturalis, philosophicae, historicae, experi­ mentales... Methodus demonstrandi in Theologia fundatur in revelatio­ ne divina, sc. in fontibus illam continentibus, Scriptura et Tra­ ditione; methodus demonstrandi in Apologetica fundatur in ratione naturali. Theologia supponit fidem, et ille qui fidem non haberet esset pseudotheologus; Apologetica vero reddit fidem possi­ bilem, in quantum adstruit eius fundamentum rationale. Theo­ logia est igitur pro fidelibus; Apologetica dirigitur summopere ad infideles quos intendit convincere. Si Apologetica interdum easdem veritates considerat ac Theologia dogmatica, v.gr. divinitatem lesu Christi eiusque magisterium, id facit sub diverso obiecto formali; sc. Apologetica in quantum cognoscuntur, et de­ monstrantur argumentis rationis historico-philosophicis, Theologia dog­ matica in quantum cognoscuntur et demonstrantur ex revelatione divi­ na. Quodsi aliquanto quaestiones dogmaticae apologeticis miscentur, prae­ sertim in tractatu de Ecclesia, id propter opportunitatem loquendi fit; sed probe illas ab his distinguas, donec mos invalescat inserendi tractatum de Ecclesia dogmaticum sive de Corpore Christi mystico post tractationem de Verbo Incarnato et de eius Gratia. 53. Nihilominus Apologetica dicenda est pertinere Theologiam seu esse munus theologicum sive functio theolo­ gica: non modo ratione obiecti, eo quod veritates, quas utra­ que disciplina tractat et affirmat, sunt saepe eaedem, v.gr. Christus Dominus, Ecclesia..., etsi sub diverso respectu consi­ derantur et sub diverso motivo affirmantur; sed, et praeser­ tim, quia Theologiae dogmaticae est defendere et iustificare sua principia, sicut facit quaelibet scientia suprema, puta Metaphysicam (quae non est subalternata aliis), cum principia non sunt per se evidentia 9. Ergo Theologiae est iustificare et defendere ipsam fidem divinam et propriam dependentiam a magisterio Ecclesiae, id quod praestat per Apologeticam. Sicut ergo Metaphysica rationalis defendit propria principia, inter quae illa quae fundant cognitionem humanam (per Cri­ ticam et Epistemologiam); sic Metaphysica supernaturalis (Theologia) defendit cognitionem supernaturalem fidei: eius possibilitatem et credibilitatem, agendo (Epistemologia sive Criteriologia supernaturali) de possibilitate revelationis divinae et de criteriis ad veram revelationem dignoscendam, et quo­ modo haec criteria impleantur in religione christiano-catholica. ad 9 S.Th., i q.i a.8. Cf. In 1 Sent, prolog, q.i a.3 q.3 sol.II. De sententia Scoti circa pr.ncipiorum defensionem in Theologia cf. Ae.Magrini, O.F.M., Io. Duns Scoti doctrina de scientifica Theologiae natura: Ant 27 (1952) 5O7sq. C.2. INTRODUCTIO IN THEOLOGIAM FUNDAMENTALEM. N.52-56 43 Item Theologiae est ostendere proprietates fidei, inter quas illa venit memoranda et defendenda: fidem esse rationabilem, credibilem; hanc igitur fidei inesse proprietatem debet Theolo­ gia probare, idque argumentis rationalibus, sicut cum demons­ trat exsistentiam Dei: argumenta erunt rationis, sed conside­ ratio erit theologica I0. 54. Ergo in Theologia apologetica valent communes nor­ mae theologicae, quae pro ipsa valere possunt; nimirum theo­ logi apologetae erit primum doctrinam Magisterii ecclesiastici circa Apologeticam et circa theses apologeticas invenire et stabilire, iisque ut normis positivis (non mere negativis, sicut pro philosopho christiano, puta in definitione de accidentibus et persona) se duci sinere. Demonstrationes tamen non proce­ dent ex ipso Magisterio Ecclesiae aut ex doctrina revelata ut tali; quia, cum id velit praecise demonstrare, esset circulus vitiosus. Ergo Theologia apologetica agit sub ductu fidei et Magisterii Ecclesiae, non tamen arguit ex fide aut ex Magisterio Ecclesiae. 55. Apologetica etiam, demonstrando rationabilitatem fidei, demonstrat indirecte principia Theologiae dogmaticae, ut haec dici possit scientia eo quoque sensu aliquorum, hoc no­ men iis tantum disciplinis tribuentium in quibus principia non evidentia probantur. Sic Apologetica dici potest hoc sensu fun­ damentum logicum, mediatum, extrinsecum, pro Theologia. Sed fundamentum immediatum atque intrinsecum pro Theolo­ gia dogmatica, ipsum obiectum revelatum, non datur ab Apo­ logetica, datur a fide; sicut cognitio entis naturalis, pro eo qui non est scepticus, non datur per Epistemologiam, datur per cognitionem naturalem, pro priori ad Criteriologiam. 56. Conclusio. Si Apologetica habet obiectum materiale diversum ab eo aliarum scientiarum philosophicarum et his­ toricarum, erit propria et independens ab eis scientia; si etiam habet diversum obiectum formale ac Theologia dogmatica, quia cognoscit suum obiectum in quantum est demonstrabile ar­ gumentis philosophicis et historicis (non vero ex revelatione divina) erit etiam scientia diversa a Theologia dogmatica. Haec est scientia apologetica, quae ab extra ad intra vult invenire et 10 Atque haec fuit ratio procedendi apud scholasticos. Cf. v.gr. L.de Molina, Comment, n ! Divi Thomae q.i a.2 disp.i; Domin.BXSez, Scholastica commentaria in i Partem q.i a.8. SuArez agit de credibilitate cum tractat de fide d.4. 44 M.NICOLAU, INTRODUCTIO IN THEOLOGIAM. I probare factum revelationis divinae et institutionem Magisterii infallibilis Ecclesiae. Aliter Theologia apologetica quae, ut functio exigitiva Theo­ logiae, ab intra ad extra, sub ductu fidei et Magisterii Ecclesiae, non invenire, sed mere demonstrare vult et ostendere credibilitatem facti revelationis et institutionem Magisterii. Haec est etiam disciplina diversa a tractatibus dogmaticis, siquidem de­ monstrat res aliter ac fit in tractatibus dogmaticis seu habet aliud obiectum formale ac Theologia dogmatica; sed est munus sive functio eiusdem scientiae theologicae 11. 57. Alius tractatus Theologiae fundamentalis. Trac­ tatus de fontibus revelationem continentibus, sive de Traditione et Scriptura, est fundamentum pro Theologia dogmatica, quia Theologiae operae pretium est scire ubi revelatio contineatur, siquidem Theologia dogmatica, ut diximus, efficit suas demons­ trationes ex revelatione divina. Quoniam vero categoriae sive sedes argumentorum in Theo­ logia dicuntur loci theologici, ideo hic tractatus vocatur etiam de locis theologicis; et quia sedes praecipuae et propriae argu­ mentorum sunt Traditio et Scriptura. Juvat quoque, antequam quis ulterius Theologiam dogmaticam ingrediatur, methodologiam illius, quasi Logicam theologicam, perpendisse. Hic tractatus pertinet ad Theologiam dogmaticam, quia in­ vestigat ipsum dogma circa fontes revelationis, et demonstrat ex ipsa revelatione et fide, cognita iam et iustificata per Apologeticam. Est igitur quasi fundamentum intrinsecum Theologiae dogmaticae, et eiusdem quidem naturae atque Theologia dog­ matica; fundamentum vero aedificii merito dicitur ad aedifi­ cium pertinere. Apologetica autem est fundamentum logicum et quasi-extrinsecum pro Theologia dogmatica, quia aliter pro­ cedit. Hinc Theologia fundamentalis comprehendit Apologeticam et Tractatum de Traditione et Scriptura, quasi fundamentum pro Theologia dogmatica, sed aliter et aliter; neque identificantur, nisi inadaequate, Theologia fundamentalis et Apolo­ getica. 58. Proportio inter Theologiam fundamentalem relate ad Theologiam, et Criteriologia et Ontologia relate ad reliquam Philosophiam. Theologia fundamentalis se habet ad Theologiam sicut Criteriologia et Ontologia ad reliquam Philosophiam. 11 Opiniones circa naturam Theologiae fundamentalis (Apologeticae) et eius relationes cum Theologia dogmatica recenset Dieckmann, De revelatione n.65-70. C.2. INTRODUCTIO IX THEOLOGIAM FUNDAMENTALEM. X.56-60 45 Etenim a) Criteriologia et Ontologia sunt partes Philosophiae; Theolo­ gia fundamentalis est pars Theologiae. b) Criteriologia non necessario supponit scepticismum realem nec du­ bitationem methodicam realem de aptitudine nostrarum facultatum ad verum cognoscendum; quin immo persuasionem habet naturalem de realitate entis et de valore cognoscitivo nostrarum facultatum. Theologia fun­ damentalis non includit initialem dubitationem de fide catholica, sed persua­ sionem habet, saltem vulgarem, de realitate veritatum fidei et de valore cognoscitivo ope fidei et Magisterii Ecclesiae. c) Criteriologia inquirit in valorem cognoscitivum facultatum nostra­ rum. Theologia fundamentalis inquirit in valorem demostrandum revelatio­ nis divinae per lesum et Magisterii Ecclesiae. d) Criteriologia inquirit in criteria certitudinis. Theologia fundamen­ talis inquirit quaenam argumenta valide et certo demonstrent revelationem divinam factam et magisterium infallibilem Ecclesiae; insuper Theologia fundamentalis inquirit in locos theologicos sive in fontes argumentationis certae pro Theologia dogmatica. e) Ontologia considerat principia generaliora de ente, et tradit no­ tiones pro reliqua Philosophia utiliores. Theologia fundamentalis conside­ rat rationem generaliorem credibilitatis et credenditatis... totius revela­ tionis divinae et omnis propositionis Ecclesiae; et tradit notiones generaliores casque utilissimas: sc. religionis, revelationis, rei supernaturalis, mysterii, miraculi, prophetiae, legati, Messiae, martyrii, infallibilitatis, rei de neces­ sitate medii, inspirationis.., 59. Duae viae apologeticae. Demonstratio apologetica potest fieri incipiendo ab ipso facto hodierno Ecclesiae, facile perceptibili; qua quidem via multi, rudes praesertim, ad co­ gnitionem moti vi vere validi pro credibilitate fidei catholicae inducuntur. Ecclesia enim «per se ipsa, ob suam nempe admira­ bilem propagationem, eximiam sanctitatem et inexhaustam in omnibus bonis foecunditatem, ob catholicam unitatem invie tamque stabilitatem magnum quoddam et perpetuum est motivum credibilitatis et divinae suae legationis testimonium irre­ fragabile. Quo fit, ut ipsa veluti signum levatum in nationes et ad se invitet qui nondum crediderunt, et filios suos certiores faciat, firmissimo niti fundamento fidem, quam profitentur» (D 1794). Sic per analysim huius facti Ecclesiae, simul et deducendo ope ratiocinii, potest quis statuere divinam originem magis­ terii infallibilis et authentici Ecclesiae, et ad historicum fontem illius pervenire et retrogredi ad ipsum Conditorem, lesum Christum, cuius revelatio credibilis maxime et divina demons­ trabitur et credenda apparebit omnibus... Haec est ergo via regressiva ‘et ascendens. 60. Alia est via historica et chronologice progressiva, qua quis ex examine historico vitae lesu Christi concludit ad fac­ 46 M.NICOLAU, INTRODUCTIO LN THEOLOGIAM. I tum certum revelationis divinae ab ipso manifestatae (de­ monstratio Christiana); et inde inquirit in notas institutionis Christi ad opus continuandum suum, ut tandem perveniat ad certam conclusionem institutionis Ecclesiae catholicae ut cus­ todis et magistrae revelationis lesu Christi (demonstratio ca­ tholica). Nos hanc viam sequemur quae, utpote sequens ordinem historicum et chronologicum, magis apta videtur ad facta om­ nia et argumenta in ordinem scientificum redigenda. Ut introductio autem ad demonstrationem facti revelatio­ nis christianae, atque ut defensio contra adversarios, agendum erit de theoria revelationis, quo eius conceptus et momenta fa­ cilius postea ad ordinem concretum applicentur. Et quoniam ipsa revelatio fundat religionem supernaturalem, de qua su­ mus acturi, opus erit antea tractare de religione, ut factum na­ turale religionis cognoscamus (demonstratio religiosa). 61. En iam conspectum tractationis in Theologia fun­ damentali et in Theologia dogmatica: C.2. INTRODUCTIO IN THEOLOGIAM FUNDAMENTALEM. N.6o-6l ω Λ Μ Ο ω ω ω ω QQQ § S S rt TJ c B ω te 'S> ο Vο .0 ·> Q c Ο i a TJ a 3 rt •a O i F 47 Bibliographia generalis pro universa Apologetica 62. Praeter auctores de quibus egimus in n.34-37, qui universam Theologiam, nunc veniunt recensendi sequentes: tractant Aliberch, Sebastianus, Novissimum Breviarium de locis theologicis, praepo­ sita de Theologiae prolegomenis disquisitione3 (Vici 1891). Béni, Arialdo, La vera religione (Firenze 1949), La vera Chiesa [Cipriani, Settimio, Le fonti della Rivelazione] (Firenze 1953). Brinktine, J.. Offenbarung und Kirche2, 2 t. (Paderborn 1947-1949). Brunsmann, Iohannes, S.V.D., Lehrbuch der Apologetik2, 2 t. (St.Gabriel bei Wien 1930). Calcagno, Franciscus X., S.I., Theologia fundamentalis. V.I Cursus Theo­ logici a Professoribus Facultatum Cheriensis et Kurulitanae exarati (Nea­ poli 1948). Casanovas, Ignacio, S.I., Conferendas apologéticas, 2 t. (Barcelona 1950). Cotter, Anthony C., S.I., Theologia fundamentalis2 (Weston 1947). Didiot, Jules, Logique surnaturelle objective (Paris-Lille 1892). Dorsch, Aemil., S.I., Institutiones Theologiae fundamentalis2-2, 2 t. (Oeniponte 1930) [T.III: De inspiratione S.Scripturae2 1927]. Falcon, Ioseph, S.M., La crédibilité du dogme catholique. Apologétique scien­ tifique2 (Paris 1948). Felder, Hilarinus, O.M.Cap., Apologetica sine Theologia fundamentalis in usum scholarum2, 2 t. (Paderbomae 1923). Garrigou-Lagrange, Reg., O.P., De revelatione per Ecclesiam catholicam proposita5, 2 t. (Romae 1950). Gutberlet, G., Lehrbuch der Apologetik4, 3 t. (Münster i.W. 1914). Goebel, Bernardin, O.M.Cap., Katholische Apologetik (Freiburg im Breis­ gau 1930). Hettinger, Franz, Lehrbuch der Fundamentaltheologie. Dritte, neu bearbeitete Auflage von S.Weber (Freiburg im Breisgau 1913). Versio His­ pana, 2 t. (Madrid 1883). Kneib, Philipp, Handbuch der Apologetik (Paderborn 1912). Lang, Albert, Fundamentaltheologie, 2 t. (München 1954). Marxuach, Francisco de P., S.I., Origen divino de la Iglesia y de su dogma (Barcelona 1925). Mazzella, Camillus, S.I., De religione et Ecclesia praelectiones scholastico· dogmaticae6 (Prati 1905). Michelitsch, Antonius, Elementa Apologeticae sive Theologiae fundamen­ talis2 (Graecii et Viennae 1921). Ottiger, Ignatius, S.I., Theologia fundamentalis, 2 v. (Friburgi Brisgoviae 1897-1911). Schiffini, Sanctus, S.I., De vera religione seu de Christi Ecclesia eiusque munere doctrinali (Senis 1908). Specht, Thomas, Lehrbuch der Apologetik oder Fundamentaltheologie2 (edita a G.L.Bauer) (Regensburg 1924). C.2. BIBLIOGRAPHIA APOLOGETICA. N.62-63 49 Van Laak, H., S.I., Institutionum Theologiae fundamentalis Repetitoriuin (Romae 1921). — Eiusdem auctoris sunt diversa opera ubi fusius declaraverat quae in Repetitorium continentur. Conficiunt omnia: Institutiones Theologiae fundamentalis; inter quas tractatus I: De Theologia generatim; Trac­ tatus II: De religionis revelatione in abstracto considerata...; Tractatus III: De revelatione Christiana. Yelle, G.-Fournier, R., S.S.S., Apologetica (Montréal 1945). Yelle, G., De Ecclesia et locis theologicis (Montréal 1945). Weber, Simon, Christliche Apologetik in Grundzûge fur Studierende (Frei­ burg im Breisgau 19C7). Zigliara, Thomas Maria, O.P., Propaedeutica ad Sacram Theologiam in usum scholarum seu Tractatus de ordine supernaturali5 (Romae 1906). 63. Bibliographiam generalem Hispanam circa rem apologeticam recensuit cum commentario F.de B.Vizmanos, S.I., in volumine Où en est l'enseignement religieux? Livres et méthodes de divers pays (Tournai 1937) 350-366. Inter opera recentiora hispana, ad usum potissimum laicorum destinata, veniunt memoranda: Marîn Negueruela, Nicolâs, Lecciones de Apologetica, 6.· ed. (Madrid 1944). Coll Pérez, Andrés, Criteriologia religiosa y Eclesiologia (Madrid 1943). Ayuso Marazuela, Teôfilo, La Revelaciôn y la Iglesia, 4.» ed. (Zaragoza 1950). Tusquets, Juan, La critica de las religiones (Barcelona 1946). Inter opera gallica, ut encyclopaedia popularis, Apologétique (Paris, Bloud et Gay, 1948) 1386+96 p., in collectione Les manuels du catholique d'action. Item alia opera gallica, versa in linguam hispanam: Boulenger, A., Manual de Apologética, 2.“ ed. (Barcelona 1936). I liLLAiRE, A., La religiôn demostrada, 10.“ ed. (Barcelona 1955). Lusitane Cerruti, Pedro, S.I., A Caminho da verdade suprema os i i eâmbulos dafé (Rio de Janeiro 1955). Schema historicum Apologeticae L.Maisonneuve, Apologétique: DTC i, 1533-1580; X.M.Le Bachelet, Apologétique. Apo­ logie: DAFC 1,189-225; G.Bareille, Apologistes: DTC 1,1580-1602; Dieckmann, De revela­ tione n.76-117: Tanquerey, I24,36-90: Lercher-Schlagenhaufen, Theolog. fundam. n.89-94; K. Werner, Geschichte der apologetischen und polemischen Literatur der christlichen Rhéologie, 5 v. (Schaffhausen 1861-1867). 64. Cum religio Christiana ab initio appareret religio exclusivista, ceteris opposita religionibus, vitiisque naturae con­ tradicens, ab initio debuit se ipsa defendere ab infidelibus et iudaeis, simul et proprios titulos ostendere quibus volebat quasi religio unice legitima admitteretur. Hinc ortus sane antiquior Apologeticae, non tantum defensivae et negativae, verum etiam expositivae et positivae. 65. Periodus primaeva. Iesus Christus, proposita sua legatione divina, adversus iudaeos incredulos non praetermisit indicare argumentum ex sua indole personali legati sancti et ve­ racis (Io 7,18; 8,14...); sed ut justificaret directe suam lega­ tionem appellavit ad prophetias Veteris Testamenti in se im­ pletas, quoniam ipsae Scripturae sunt quae testimonium perhi­ bebant de eo (Io 5,39.46), et necesse erat impleri omnia quae in lege Moysi et Prophetis et Psalmis de eo scripta erant (Lc 24,44; cf. Lc 4,21...); vel appellabat Iesus idque maxime ad opera miraculosa, quae ipse patrabat, ut operibus crede­ rent, quia opera quae ipse faciebat testimonium perhibebant de eo quod Pater miserat eum (Io 5,36; 10,38; 14,10-13...); vel invocabat adimpletionem vaticiniorum a se emissorum, ut cum factum fuerit crederent sui (Io 14,29; 13,19; 16,4; Mt 24,23-25...); vel quasi signum per antonomasiam appel­ labat ad miraculum maximum, ad propriam resurrectionem signum quod dandum erat generationi incredulae et adulterae (Mt 12,38-40; 16,1-5)L 66. Propter miracula crediderunt Apostoli et discipuli (Io 2,11; Mt 14,33; Io 3,2; 11,47; 12,11...); itemque Apostoli, praedicantes missionem et opus lesu, contestantur coram iu1 De apologia ab ipso lesuchristo scripsit M.Tual, Jésus-Christ son propre apologists (Paris 1924). HISTORIA APOLOGETICAE. X. 64-68 51 daeis prophetias impletas et resuscitationem lesu, quoniam Deus, quae praenuntiavit per os omnium prophetarum pati Christum, sic implevit (S.Petrus: Act 3,18...); et israelitae ignorantes lesum et voces prophetarum, quae per omne sab­ batum leguntur, iudicantes impleverunt... consummantes omnia quae de eo scripta erant (Act 13,27-29). Sic S.Paulus ad iudaeos praedicabat annuntians eam quae ad patres eorum repromissio facta erat, quoniam hanc Deus adimplevit filiis eorum resuscitans lesum... (Act 13,32s). Quod si ad gentes populosque omnes praedicabant Apostoli, Dominus cooperaba­ tur et sermonem confirmabat sequentibus signis (Mc 16,20) 2. Patres Apostolici insistunt in adimpletione vaticiniorum V.T. circa Messiam et circa novum Foedus aut oeconomiam salutis. 67. Apologistae sequentes, in saeculo secundo, quod vo­ catum est saeculum apologetarum, debuerunt quoque in iisdem immorari, praesertim adversus iudaeos, quorum maxime hoc argumentum intererat. Sed et calumniae gentilium refutandae erant, nimirum quod christiani athei essent, siquidem non cole­ bant deos visibiles; quod infensi essent statui et imperatori­ bus, quos recusabant colere ut deos; quod flagitia nefanda committerent, carnem puerorum comederent, odio haberent genus humanum; quod crucifixum hominem adorarent... Haec et alia similia et absurda refutanda erant; quod et recta expo­ sitione doctrinae et directa reiectione calumniarum praestant apo­ logistae: Auctor epistolae ad Diognetum, S.Quadratus (Apoltgia, ca.124), Aristides (Apologia ca.140), S.Iustinus, facile princeps apologetarum (Apologia, Dialogus cum Tryphone, medio saeculo II), Tatianus (Adversus graecos oratio, ca.165), Athenagoras (Legatio pro Christianis, ca.177), S.Theophilus Antiochenus (Ad Autolycum, ca.181), S.Irenaeus (Adversus haereses, Demonstratio praedicationis evangelicae), Minucius Fe­ lix (Octavius, ca. 180-192), Tertullianus (Apologeticus, a.197), 1 Ii rmias (Irrisio gentilium philosophorum). 68. Miracula pariter, sicut in periodo apostolica, addu« untur in probationem. Quoniam vero a iudaeis in Beelzebub facta vel a gentibus per magiam patrata supponi poterant mi­ ni. ula, signa evolvuntur quibus verum ac genuinum miraculum ilu'.nosci valet, praesertim eorum effectus et finis 3. Neque tan­ I L · De apologetica apostolorum M.Tual, Les Apôtres Apologistes du Christ (Paris 1926). 1 Tertullianus, Apologeticus 22: R 278. 52 M.NICOLAU, INTRODUCTIO IN THEOLOGIAM. I tum miracula physica, sed etiam miracula moralia ex conver­ sione mundi et ex propagatione Christianismi non obstantibus persecutionibus adduci iam poterant in probationem; unde no­ tissimum verbum illud Tertulliani: «Hesterni sumus et orbem iam et vestra omnia implevimus, urbes, insulas, castella, muni­ cipia, conciliabula, castra ipsa, tribus, decurias, palatium, se­ natum, forum: sola vobis reliquimus templa...»45 . Atque argu­ mentum illud martyrii et sanctitatis Christianorum: «Cruciate, torquete, damnate, atterite nos: probatio est enim innocentiae nostrae iniquitas vestra. Ideo nos haec pati Deus patitur. Nam et proxime, ad lenonem damnando christianam potius quam ad leonem, confessi estis labem pudicitiae apud nos atrociorem omni poena et omni morte reputari... Plures efficimur, quoties metimur a vobis: semen est sanguis Christianorum»6. Quin et criteria interna ex examine doctrinae et ex subli­ mitate illius atque ex satisfactione tendentiarum non raro addu­ cebantur; quorum est index celeberrimum illud quoque Ter­ tulliani: O testimonium animae naturaliter christianae... ’. 69. Saeculum III-V. Inter Patres et scriptores eccle­ siasticos saeculorum III ad V memorandi sunt praesertim se­ quentes: Clemens Alexandrinus (ca.150-ca.210), a quo sunt Cohor­ tatio ad Graecos, Paedagogus (post annum 195), Stromata (ca.210), in quibus, dum paganismum debellat, inanem eius cultum efferendo nec praetermittendo historica argumenta ex vaticiniis atque miraculis, extollit quomodo doctrina philo­ sophorum est paedagogus ad Christum, in cuius religione plena satisfactio atque gaudium perfectum. Origenes (185-254) scripsit libros contra Celsum (a.248), miraculis Christi et christianismi atque vaticiniis innitens. Lactantius (fca.320), ut humanista christianus tulliana sua eloquentia valde notus, scripsit Divinarum institutionum li­ bros VII (305-310), in quibus sectas gentilium eorumque philo­ sophiam refutat. Eusebius Caesariensis (ca.265-340), sicuti est «pater His­ toriae ecclesiasticae», ita vocatus est «pater Apologeticae»; etenim omnia ferme quae hodie proponi solent, apud eum iam est fas re4 Apologet. 37: R 270. 5 Apologet. 50: R 285. 6 Apologet. 17: R 275. HISTORIA APOLOGETICAE. N.68-/I 53 perire. Scripsit Praeparationis evangelicae libros XV (a.315-320) et Demonstrationis evangelicae libros XX (post a.315-320) 7. 70. Sed S.Augustinus (354-430) maxime recensendus; plura enim habet praeclara opera apologetica: De vera reli­ gione (a.389-391), De utilitate credendi (a.391-392), De fide rerum quae non videntur (a.400), naturam rationabilem fidei eiusque necessitatem ac valores ostendendo. Illud vero est eius opus egregium quod insignitur De Civitate Dei libri XXII (a.413-426), ubi consilia divinae Providentiae in cursu histo­ riae perscrutatur et causas ruinae paganismi inquirit: Non enim pagana religio derelicta causa fuit cladis imperii, sed victoria Civitatis Dei progredientis. Polytheismus non valebat curare felicitatem atque prosperitatem temporalem, inutilis ad haec; et devictus est Civitate Dei sese evolvente contra Civitatem diaboli; quae sunt duo regna invicem contraria. Sed· auxiliante Deo devincet Civitas Dei- Ipsa mirabiliter propagata est idque unum est iam miraculum, etiamsi nullis aliis miraculis fuisset propagata; et ipsa Ecclesia est argumentum veritatis. S.Augus­ tinus non sane ignorat, immo adhibet utiliter, argumenta ex pro­ phetiis et ex miraculis physicis; ad illa autem efficaciter adhi­ benda et ad obiectiones praeveniendas, quae fieri possent ex praestigiis magiae atque ex falsis miraculis, multum adhibet critérium ex conversionibus et effectibus sanctitatis, etc. qui ex christiana religione sunt orti. 71. Aetas media. Medio aevo, Christianismi victoria iam fuerat publice obtenta. Hinc controversiae non tam sunt contra gentiles, quam contra sectas peculiares, quae veniunt impugnandae, scilicet potissimum iudaei et mahumetani. Emi­ nent prae aliis S.Isidorus Hispalensis (ca.560-636) et S.Ioannes Damascenus (in prima medietate saeculi VIII). Inter scholasticos iam S.Anselmus (ca.1033-1109) agnove­ rat functionem theologicam iustificativam fidei apud infideles volens illis rationabiliter ostendere quam irrationabiliter nos con­ temnant 8. Inter alios quoque scholasticos momenta apologetica habentur, praesertim dum exponunt doctrinam de fide deque eius certitudine 9. Sed Apologetica ut scientia independens non­ dum habetur. 7 De quibusdam scriptoribus huius periodi, ut de Eusebio Caesariensi, Amobio, Lac­ tantio, Athanasio de Alexandria, Materno cf. Joseph-Rhéal Laurin, O.M.I., Orientations maîtresses des Apologistes chrétiens de 270 à 361. Dissertatio ad lauream (Romae 1954). « Cf. Epist. 2,41: ML 158,1193. 9 Bibliographiam de hac re apud Lercher-Schlagenhaufen, n.90. 54 M.NICOLAU, INTRODUCTIO IN THEOLOGIAM. I 72. Apud S.Thomam 10 apologetica seu defensio fidei con­ sideratur estque functio theologica; quia, licet Theologia non probet sua principia (quae accipit ex scientia Dei et ex reve­ latione divina); cum tamen sit scientia suprema, ut est Meta­ physics, proprium est illius disputare cum negante sua principia, argumentando quidem si adversarius aliquid concedit eorum quae per divinam revelationem habentur... (sic ergo si agitur de iudaeis, mahumetanis... qui aliquid admittunt ex iis quae habentur per divinam revelationem); quod si adversarius nihil admittit eorum, restat via per solutionem difficultatum quas congerit, ei declarando illas esse falsas vel non necessarias... u. Angeli­ cus Doctor demonstrat etiam philosophice preambula fidei, in eoque nititur. Magnum eius opus apologeticum continetur in Summa contra Gentiles 12. Summam contra Gentiles scripsit S.Thomas adversus Averroistas, qui’ et philosophiam aristotelicam magni faciebant. Doc­ trinam Aristotelis adhibet S.Doctor in iis quae non sunt contra fidem, et etiam argumentis intrinsecis praeambula philosophica ad fidem demonstrat; credibilitatem vero illius ostendit non modo negative, ex eo quod nulla veritas rationis contradicit veritati fidei, sed etiam positive ex miraculis physicis, ex mi­ raculo intellectuali in sapientia et facundia apostolorum, atque ex conversione mirabili mundi ad christianismum (l.i c.6). 73. Inter dimicantes adversus sectas illius temporis maxi­ me memorandus Raymundus Marti (f 1286), a quo est opus celeberrimum Pugio fidei adversus Mauros et Judaeos (a. 12761278): ibi defendit revelationem divinam factam per lesum Christum, in quo verificantur praedictiones V.T., quas egregie et abunde proponit. Auctor illius, natus Subirats (Catalaunia), ex commissione capituli O.P. Toleti anno 1250 habiti studuit linguae arabicae, et postea missionem habuit ad saracenos Tunisiae (Tunez). Callebat linguam arabicam, chaldaicam, hebraicam, in qua summopere eruditus. Inter diversa eius opera catechistica, praeclarum est illud Pugio fidei latine et hebraice conscriptum: in prima parte probat Deum exsistere; in secunda parte adversus iudaeos, Messiam iam venisse; in tertia parte fidem Christianorum esse fidem prophetarum V.T. Fuit accuratus in citandis doctrinis quas refutat, ut etiam agnoscitur a iudaeis. Doctrinam Sancti Thomae de Apologetica collegit Garrigou-Lagrange, De revelatione5 i 9.91-9$. i q.i a.8. H Cf. N.Balthasar et A.Simonet, Le plan del a «Somme contre les Gentils» de S. Thomas d'Aquin: RcvNéoscholPh 32 (1930) 183-210. 13 Habetur etiam editio Lipsiae 1687. lam ante Raymundum Marti memorandus est ul apologeta adversus iudaeos S.Martinus, Legionensis ({1203), de quo A.Vinayo, S.Martin de Leon y su Apologetica antijudta^ Madrid 1948). Historia apologeticae. N.72-76 55 Etiam hic commemorabimus illos iudaeos conversos ad Christianismum, qui scripserunt in favorem suae novae religionis adversus ludaismum. Tales Paulus Alvarus Cordubensis, Petrus Alfonso, Hieronymus de Santa Fe, Paulus de Santa Marîa (Salomôn ben Levi), qui magnam partem obti­ nent in apologetica illius temporis 14. 74. Inter apologetas accedentes ad tempus humanismi memorandus est Hieronymus Savonarola, O.P. (1452-1498), qui suo libro Triumphus crucis seu de veritate fidei (a. 1497) extollit valorem fidei ex eius effectibus sanctificationis in Eccle­ sia; unde saeculo XIX cardinalis Dechamps ansam sumpsit pro sua apologetica ex facto Ecclesiae. Postea Ludovicus Vives (1492-1540) composuit De veri­ tate fidei christianae libros quinque (editum a. 1543) 15. 75. A reformatione saeculi XVI. Contra reformatores saeculi XVI defensio et apologetica debuit fieri circa veritates ab eis negatas, et praesertim circa veram Ecclesiam Christi (quam ipsi dicebant defecisse) notasque ad eam discernendam; item circa magisterium traditionale Ecclesiae, innitendo qui­ dem in Sacra Scriptura, cuius valor theologicus agnoscebatur, et in documentis Patrum, praesertim quatuor primorum saecu­ lorum, siquidem—dicebant—tunc temporis Ecclesia nondum defecerat; sic ergo valor humanus documentorum Patrum agnoscebatur. Hinc controversistae utuntur hisce documentis et, praeter dogmata negata a protestantibus, insistunt in apolo­ getica Ecclesiae et in criteriis ad libros sacros dignoscendos. Celeberrimus fuit inter controversistas S.Robertus Bellarmino (1542-1621) a quo est opus Disputationes de controversiis christianae fidei; item S.Franciscus Salesius (1567-1622). 76. Medio saeculo XVI B.Ioannes de Avila (1499-1569), < oncionator eximius atque egregius scriptor asceticus, evolvebat praesertim in suo Audi, filia, c.32-42, suam apologeticam chrislianarn, indicando motiva credibilitatis scientifice valida ac si­ mul moventia voluntatem ad fidem; inter illa motiva, praeter miracula Domini, effert alia miracula, moralia ex effectibus r.inctitatis et ex propagatione religionis christianae. 16 14 Inter opera recentiora ad hoc argumentum pertinentia connumerantur F.Cantera, Alt .jr Garda de Santa Maria. Historia de la juderia de Burgos y de sus conversos mds egregios (Madrid 1952); J.M.Millâs Vallicrosa, Yehuda Ha-Levi, como poeta y apologista (Madrid 191,·); F.Pérez Castro, El manuscrite apologético de Alfonso de Zamora (Madrid 1950); I ‘.i HRANO, O.S.B., Los conversos Don Pablo de Santamaria y Don Alfonso de Cartagena (Madrid 1942). •5 Cf. Pablo Graf, Luis Vives como apologeta (versio ex germanica lingua a J.M.Millâs) (Madrid 1943)· ,ft Cf. M.Nicolau, La virlud de la fe en las obras del B.Avila: Manr 17 (i945) 239-242· 56 M.N1COLAU, INTRODUCTIO IN THEOLOGIAM. I Neque praetermittenda est pars quam pro organizatione methodologiae theologiae et pro efferendis valoribus apologe­ ticis habuit Melchor Cano, O.P. (ca. 1509-1560) scribens De locis theologicis libros XII17, ubi de auctoritate Ecclesiae Catho­ licae Romanae, conciliorum, traditionum... deque regulis scientificis disceptatur. Alii quoque dominicani egregiam partem in Apologetica evolvenda con­ tulerunt, ut LudovicusGranatensis (i504-i588) in sua Introduccidn del simbolo de la fe, Bartholomaeus Medina (f 1580), Dominicus BARez (15281604). Atque hic etiam in Ecclesiologia eminet. 77. In universum loquendo, Scholastici Saeculorum XVI et XVII apologeticam insinuabant vel tractabant agentes de fide divina, in hoc tractatu theologico, dum debebant os­ tendere proprietates actus fidei, inter quas eius rationabilitas sive credibilitas 18. Ita hi scholastici: a) Insistunt valde in argumentis ordinis moralis, v.gr. con­ versionis mundi et propagationis Christianismi (postS.Thomam, Contra gentiles 1.1 c.6) et in consensu tot populorum; vel utendo argumentis intrinsecis ex convenientia et sublimitate doctrinae christianae, praesertim post Franciscum SuArez (1548-1617)19. Sic et utrisque argumentis extollit credibilitatem fidei Grego­ rius de Valentia (1549-1603) 20. Neque mirum: nam, cum id efficiant, non ut immediate demonstrent factum revelationis, sed ut ostendant doctrinam fide propositam esse credibilem, pronum est incipere ex con­ siderationibus quae cum doctrina connectuntur. Item volunt ostendere illa quae voluntatem moveant ad imperandum assen-' sum, haec autem motiva moralia vehementius percellunt. Ne­ que alienum fuit exemplum S.Augustini eiusque influxus ut hoc modo agerent scholastici huius temporis. b) Hi auctores saepe procedunt in demonstratione credi bilitatis considerando convergentiam argumentorum vel indicio­ rum, sive certorum sive probabilium. Sic saepe neque urgent vim argumenti ut in singulis veniant ad splendentem certitudi­ nem, sed contenti sunt probabilitate. Solida ritate enim argu­ mentorum eorumque mutuo robore demonstrant invicte credibilitatem, quae fidei necessario tribui debet ex divina Providen­ 17 De hoc opere scripsit A.Lang, Die loci theologici des Melchior Cano und die Methode des dogmalischen Beweises (München 1925). Et recenter dc natura Theologiae iuxta M.Cano, E.Marcotte, O.M.I., La nature de la Théologie d’après Melchior Cano (Ottawa 1949). 18 Cf. F.de B.Vizmanos, La Apologética dc los cscoldsticos postridcntinos: EstEcl 13 (1934) 418-446. De fide d.4 s.3 n.2. 20 Cf J.Espasa Signes, El proceso apologdtico segùn Gregorio de Valencia (Valencia 1946) HISTORIA APOLOGETICAE. N.76-80 57 tia; unde facile finiunt verbis Richardi a S.Victore: «Domine, si error est teipso decepti sumus: nam ista in nobis tantis signis et prodigiis confirmata sunt et talibus, quae nonnisi per te fieri possent» 21. 78. Efformatio recentioris Apologeticae. Posteriore tempore ex influxu apologiarum Christianismi adversus deistas (E.Herbert lord Cherbury, f 1648), adversus naturalismum (Spinoza, f 1677) et indifferentismum, impetentes ipsam basim ipsumque fundamentum religionis, factum scilicet revelationis supernaturalis, surgit Apologetica; quae, post labores theologo­ rum circa credibilitatem obiecti fidei iisdemque usa, in nostram scientificam systematizationem evasit. 79. Forma recentioris scientiae apologeticae, ut iam autonoma, invenitur saeculo XVII. Anno 1627 Hugo de Groot (1583-1645), protestans, edebàt Parisiis Sensus librorum sex, quos pro veritate religionis christianae batavice scripsit alludens ad opus pristinum Amstelodami editum. Michael de Elizalde, S.I. (1616-1678), edidit Neapoli anno 1662 opus Forma verae religionis quaerendae et inve­ niendae. 80. In Gallia ipso saeculo XVII P.D. Huet (1630-1721), suo libro Demonstratio euangelica (a. 1679) exponit argumenta historica in favorem Christianismi, maxime ex prophetiis. Bossuet (1627-1704), in secunda parte libri Discours sur l’his­ toire universelle (1681) evolvit apologetice historiam religionis christianae. B. Pascal (1623-1662), in opere Les Pensées, pro­ ponit probationem ex doctrina morali, ex doctrina theorica, ex miraculis, ex prophetiis... insistens ut incredulus, prius pro­ positis argumentis quae evincant pulchritudinem et bonitatem religionis christianae, adducatur ad desiderandam veritatem religionis; cui et proponenda sunt alia argumenta ex miracu­ lis, etc... Idem Pascal urgebat nos ex inclinatione cordis induci ad veritates admittendas 22. Multa alia scripta sunt saec.XVII, XVIII in favorem re­ ligionis; praesertim naturalismo, indifferentismo et rationalismo illam impetentibus. ’’ De Trinitate 1.1 c.2: ML 196,891. 22 De Pascal praesertim eiusquc praecursoribus scripsit Julien-Eymard d‘An"I «s. O.F.M.Cap., L'Apologétique en France de i$8o d 1670. Pascal et ses précurseurs (Pa»'■’ 1954). 58 M.NICOLAU, INTRODUCTIO IN THEOLOGIAM. I 8x. Saeculum XIX. Inter apologistas saeculi XIX me­ morandi veniunt, inter alios, F.R.Chateaubriand (1768-1848), qui considerat momentum aestheticum et magis externum Chris­ tianismi, simul cum sublimitate doctrinae, in suo opere Le Génie du Christianisme (1802). Augustus Nicolas (1807-1888) attendit magis ad motiva philosophica, etsi interdum sub in­ fluxu traditionalism!; scripsit Etudes philosophiques sur le Chris­ tianisme (a. 1842) et L’Art de croire (a. 1866). Celebris condonator H.Lacordaire, O. P. (1802-1861), mo­ menta socialia et moralia Christianismi extollebat suis confe­ rendis (Conférences de Notre-Dame, Paris 1835SS); sicut J.Fé­ lix, S.I. (1810-1891) progressum culturalem (Le progrès par le Christianisme, Paris i86oss). 82. In Anglia notissima sunt nomina Cardinalium Wise­ Manning 23, Newman 24. Hic, sicuti scholastici saecu­ lorum XVI et XVII utentes convergentia argumentorum vel indiciorum, simili argumento probabilitatum convergentium, cum fundamento logico ex principio rationis sufficientis, certo credibilitatem religionis christianae demonstrat25. man, In Hispania egregio labore apologetico laboravit IaBalmes (1810-1848) scribens Cartas a un escéptico 26, El protestantisme comparado con el catolicismo en sus relaciones con la civilizaciôn europea (a. 1841-1844), sicuti antea scripserat opusculum La religion demostrada al alcance de los ninos. Neque desunt momenta apologetica in El criteria (c.21: Religion) (a. 1845) aliisque eius scriptis27. Item memorandus Donoso Cortés (1809-1853), cuius praecipuum opus fuit Ensayo sobre el catolicismo, el liberalismo y el socialismo (a.1851). Alii quoque excellebant in re apologetica, ut J.M.Cuadrado, Thomas Aguilô, J.Rubiô y Ors... 28. Posteriore tempore J.Mendive, S.I. (La religion catôlica vindicada de las imposturas racionalistas 4, a. 1888), Ioannes Mir, S.I. (El milagro, La profecia, Armonia entre la ciencia y la fe, a.1881), necnon et M.Menéndez Pe­ layo, praesertin in sua Historia de los hétérodoxes espanoles. 83. cobus 23 The Grounds offaith (London 1852). 24 Grammar of assent (1870); Essay on the development of Christian doctrine (London 1845)· 23 Recenter de Newman scripsit A.Alvarez de Linera, El problema de la certeza en Newman (Madrid 1946) praesertim p.43-55.167-182. Item U.Smeets, O.F.M., L'apologetica del Newman secondo J.H.Walgrave: ScuolCatt 79 (l950 435-449· 2^ Apparuerunt in ephemeride La Sociedad (martio 1843-septembri 1844)· 27 De opere apologetico balmesiano, cf. praesertim I.Casanovas, S.I., Balmes, su vida, sus obras y su tiempo (Barcelona 1942) t.2 c.3-6; Apologética de Balmes (Barcelona 1953)· 28 Cf. R.Garcîa y Garcîa de Castro, Los apologistas espanoles ( 1830-1930? (Ma­ drid 1935)· «------- ■ Historia ' apologeticae. N.Sr-85 — ----- - 1 69 * 84. In Germania celebre nomen, obtinuerunt A.Moehler 29, Doellinger 30, F.Hettinger 31, A.M.Weiss, O.P. 32, P.Schanz 33, sicuti alii iam memorati, ut Gutberlet, Ottiger... in bibliographia generali Theologiae fundamentalis. In Italia similiter memorantur Manzoni 34, Ventura, Per­ Mazzella, Zigliara... rone, 85. Cardinalis Dechamps in Belgio extollebat momen­ tum facile et psychologicum quod ipsum factum Ecclesiae constituit pro demonstratione veritatis catholicae, sicuti Con­ cilium Vaticanum postea diserte edixit: «Quin etiam Ecclesia per se ipsa, ob suam nempe admirabilem propagationem, exi­ miam sanctitatem et inexhaustam in omnibus bonis foecunditatem, ob catholicam unitatem invictamque stabilitatem, mag­ num quoddam et perpetuum est motivum credibilitatis et divinae suae legationis testimonium irrefragabile. Quo fit, ut ipsa veluti signum levatum in nationes et ad se invitet, qui non­ dum crediderunt, et filios suos certiores faciat firmissimo niti fundamento fidem quam profitentur» (D 1794). Ad quod quidem factum nobis externum dicit Dechamps esse nobis attendendum, et inde maxime ducendam demons­ trationem apologeticam; non quod alia via traditionalis (ex demonstratione veritatis revelationis christianae et notarum verae Ecclesiae) fuerit inutilis aut obsoleta, sed propterea quod attentio ad factum contemporaneum et maxime visibile sit facilior et inde comprobatio evidentior. Ad hanc autem probationem evincendam optima erit dis­ positio et praeparatio (non vera probatio), si quis consideret proprias internas indigentias propriasque difficultates ad co­ gnitionem boni et veri, maxime vero ad exercitium illius. In linea parallela et correlativa invenitur religio catholica, quae dat solutionem hisce problematibus et hisce indigentiis, quae propria singulorum conscientia testatur 35. 29 Die Einheit der Kirche oder das Prinzip des Katholizismus (Tübingen 1825); SymboHk der Darstellung der dogmatischen Gegensdtze der Katholiken und Protestanten (1832-1847). 30 Heidentum und ludentum (1857); Christentum und Kirche (1868). 31 Apologie des Christentums (Freiburg 1863-1867). 32 Apologie des Christentums oom Standpunkte der Sittenlehre (Freiburg 1879-1889). 33 Apologie des Christentums (Freiburg 1887-1888). Versio hispana 6 vol. (Barcelona 1913-1915). 34 Osservazioni sulla morale cattolica (1834). 35 Hinc dicit: «Il n’y a que deux faits à vérifier, un en vous, et un hors de vous. Us se recherchent pour s’embrasser et, de tous les deux, le témoin c’est vous même» (Entretiens ur la démonstration catholique de la révélation chrétienne [1857] épigraphe). Cf. etiam M.Becqué, C.SS.R , La méthode apologétique du Cardinal Dechamps: NouvRevTh (1947) 137-150. 60 M.NICOLAU, INTRODUCTIO IN THEOLOGIAM. I 86. Apud recentiores invaluit methodus sic dicta imma­ nentiae, inter quos sunt gradus: 1) Nonnulli ita procedunt ut sese adaptent conditionibus et praeiudiciis temporis (methodus adaptationis), postea autem traditional! via demonstrant factum revelationis ex miraculis et vaticiniis. Sic Ollé-Laprune (1839-1898) et G.Fonsegrive (1852-1917). Incipiamus, inquiunt, ab ideis nunc vigentibus et familiaribus, ut homines disponantur ad admittenda argumen­ ta intellectualistica veteris methodi; incipiamus ab ipso homine eiusque vita ostendendo tendentias et exigentias morales et in­ tellectuales quas habet, item leges quibus regitur eius vita su­ perior moralis atque intellectualis. At simul apparebit impo­ tentia ut agat vitam dignam et necessitas adiutorii. Ubi erit so­ lutio huius difficultatis? ubi auxilium? In religione christiana quae docet peccatum originale et redemptionem et gratiam... Ergo incubamus studio religionis eamque experiamur et cete­ ris praeferamus 36. 2) Alii fautores huius apologeticae immanentiae solum criteriis subiectivis volebant demonstrare factum revelationis reiciendo methodum traditionalem ex miraculis ut ineptam, quippe quae extrinsecismum, historismum, intellect ualismum re­ doleret (cf. tractatum II [De revelatione] n.138-141). 3) Alii denique defensores methodi immanentiae sunt mo­ der nistae qui, pervertentes veram notionem religionis et reve­ lationis, etiam verum conceptum apologeticae perverterunt. De his Encyclica «Pascendi» (D 2103. Cf. tractatum De reve­ latione n.138-140). 36 Cf. postea tractatum De revelatione n.138; et Dieckmann, De revelatione n.iois; Lercher, i n.98. TRACTATUS II De revelatione Christiana sive de vera religione Auctore P.Michaele Nicolau, S.I. Peculiaris bibliographia in tractatum «De reve­ latione christiana» i. Vide auctores qui universam tractant Theologiam, vel universam evolvunt Apologeticam, supra in Introduc­ tione in Theologiam n.35-37.62s memoratos. Peculiares vero tractationes de vera religione sive de revela­ tione christiana ediderunt: Bainvel, I.V., S.I., De vera Religione et Apologetica (Paris 1914). Dieckmann, Hermannus, S.I., De revelatione christiana tractatus philosophico-historici (Friburgi Brisgoviae 1930). Grandmaison, Léonce de, S.I., Jésus Christ, 2 t. (Paris 1928). Lahousse, Gust., S.I., De vera religione praelectiones theologicae traditae in Collegio Maximo Lovaniensi S.I. (Lovanii 1897). Müller, Iosephus, S.I., De vera religione tractatus theologicus2 (Oenipon­ te 1914). Muncunill, Ioannes, S.I., Tractatus de vera religione (Barcinone 1909). Pinard de la Boullaye, Henri, S.I., Conférences de Notre-Dame de Paris (a.1929-1937); versio hispana 9 t. (Madrid 1941). Pohl, Wenceslaus, De vera religione quaestiones selectae (Friburgi Brisgo­ viae 1928). Ponce de Leôn, José M., S.I., Jesùs, legado divino fundador de la religiôn revelada (Buenos Aires 1935). Tromp, Sebastianus, S.I., De revelatione christiana6 (Romae 1950). Wilmers, Guilelmus, S.I., De religione revelata libri quinque (Ratisbonae... 1897). Insuper, pro parte praesertim legationis ac divinitatis lesu probanda, vide auctores in librum tertium et pro historiographia Iesu n.769-775 recensendos. LIBER I 1 heoria religionis et revelationis 2. Quoniam in hoc tractatu debemus agere de vera religio­ ne, atque adeo de religione revelata, opus est primum de reli­ gione disceptare, in quantum relationes illius cum revelatione illuminari debeant vel earum studium praeparari. Ceterum conceptus religionis adeo est usitatus, cum sermo tam frequens incidat de homine religioso, de religione populorum, de philo­ sophia religionis... ut talis conceptus vere fundamentalis dici debeat et pertractandus. CAPUT I De religione ARTICULUS I De notione et de natura religionis S.Th., 2.2 q.8i ; Dieckmann, De revelatione n.120-176; Brunsmann, Lehrbuch der Apoloetik i2 (1930) 32-139; Descoqs, Theologia naturalis i,is8ss; E.Magnin, Religion: DTG 13, 182-2306. 3. Notio religionis. Conceptus religionis potest depre­ hendi a) via etymologica, b) via philosophica, c) via historica, d) via psychologica. A) Via etymologica examinantur diversae sententiae de etymo huius vocis. Sic habetur definitio nominalis religionis. Classicae sunt sequentes sententiae: Cicero derivat hanc vocem a relectione diligenti eorum quae ad cultum deorum pertinerent: «... qui autem omnia, quae ad cultum deorum pertinerent diligenter re­ tractarent et tamquam relegerent, sunt dicti religiosi ex relegendo, ut ele- 65 L.I C.I Λ. I. NATURA RELIGIONIS. N.2-5 gantes ex eligendo, tamquam a diligendo diligentes, ex intelligendo intelli­ gentes; his enim in verbis omnibus inest vis legendi eadem, quae in reli­ gioso» *. Lactantius originem vocis depromit ex religatione cum Deo: «Hoc vinculo pietatis obstricti Deo et religati sumus, unde ipsa religio nomen accepit... [inde et sententiam Ciceronis refellit]... nomen religionis a vinculo pietatis esse deductum, quod hominem sibi Deus religaverit et pietate constrixerit; quia servire nos ei ut domino et. obsequi ut patri necesse est» 12. S.Augustinus novit etiam praecedentem etymologiam: «Ad unum Deum tendentes, inquam, et ei uni religantes animas nostras, unde religio dicta creditur, omni superstitione careamus» 3. Alibi autem derivat ex iterata electione Dei, quae fit per re­ ligionem; Deum enim reeligere debemus, quem amiseramus négligentes: ' «... hunc ergo religentes, unde et religio dicta perhibetur, ad eum dilec­ tione tendimus ut perveniendo quiescamus»4. Sed ei magis placet prior etymologia 5. 4. Prima ergo et secunda etymologia, ex modo expositis, magis fundatae videntur; sed, quaecumque demum acceptetur, de conceptu religionis est dicere ordinem ad Deum, quod et pulchre extollit S.Thomas: «Sive autem religio dicatur a frequenti relectione, sive ex iterata electione eius quod negligenter amissum est, sive dicatur a religatione, religio proprie importat ordinem ad Deum. Ipse enim est cui principaliter alligari debemus tamquam indeficienti principio; ad quem etiam nostra electio assidue dirigi debet sicut in ultimum finem; quem etiam négligentes peccando amittimus, et credendo et fidem protestando recuperare debemus»6. 5. B) Via philosophica, seu ex consideratione philo­ sophica (metaphysica) Dei et naturae humanae, ita procedere possumus ad efformandam notionem religionis: 1 De natura deorum 2,28. 2 Divifi. Instit. 1.4/28: ML 6,536s. 3 Cf. De vera religione c.13 n.m : ML 34,171. 4 De Civitate Dei 10,3,2: ML 41,280s. 5 i Retract, c.13 n.9: ML 32,605. 6 2.2 q.81 a.i. De nomine religionis agit etiam H.Pinard comparée des religions3 (Paris 1929) t.z c.i n.304-309. Teologia I de la Boullaye, L'Etude 3 66 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Deus, de quo sermo fuit in Theodicea, est ens supremum, ens a se, causa prima et creator omnium, itemque conservator et causa concurrens cum omnibus aliis entibus, ens personale, finis etiam ultimus omnium rerum, maiestate infinita et poten­ tia et omni perfectione praeditus, providentia sua fortiter om­ nia atque suaviter disponens, semper reverendum... Homo autem est ens dependens, contingens, ab alio, sc. a Deo, creatum, indigens semper Deo ad Eumque tendens, ab Eo beatificandum. Ex facto creationis derivat haec dependentia hominis a Deo et dominium Dei in hominem. Sic homo, totus quantus, et quolibet momento, semper pendet a Deo, semper est servus Dei, semper habet hanc realem, intrinsecam et transcendentalem (i.e. ipsi essentialem) relationem dependentiae a Deo; quae proinde est vere ontologica et non mere pendens a mentis con­ sideratione. In hac igitur relatione dependentiae hominis ad Deum fundatur religio tota. Quoniam vero homo est ens intellectuale, in ordine moralitatis inclusum, quam libere actibus intellectus et voluntatis persequi debet: illa ontologica relatio ad Deum exigit ut homo vinculis intellectus et voluntatis Deo coniungatur, nec tantum secundum unam facultatem sed secundum omnes. Hoc vincu­ lum morale, scilicet ope intellectus et voluntatis, totum hominem Deo coniungens dicimus religionem. 6. Divisiones religionis, i) Religio potest considerari obiective et subiective. Si religio consideratur obiective, seu in se, est complexus veritatum, officiorum et rituum, quibus homo ligatur cum Deo et practice agnoscit eius supremam excellentiam et dominium. Si religio consideratur subiective, seu prout est in subiecto, comprehendit actus intellectus et voluntatis aliosque quibus homo agnoscit theoretice et practice suam dependentiam ab ente supremo. Sic est virilis generalis, omnes alias comprehen­ dens. Sic sermo fit de homine parum aut multum religioso, bene aut male religioso; prout nimirum parum aut multum, bene aut male, in virtute significetur (cf. lac 1,26s). Ut virtus moralis particularis, religio (subiective considera­ ta) est habitus inclinans hominem ad debitum cultum Deo exhi­ bendum tamquam supremo rerum principio et fini. Motivum huius virtutis moralis est illa honestas quae relucet in hac subiectione et reverentia Deo exhibenda7. ’ Cf. E.Amann, Religion f Vertu dej: DTC 13,2306-2312. L.I C.l A.I. NATURA RELIGIONIS. N.5'9 67 7. 2) Religio, ratione originis, potest esse naturalis et positiva. Religio naturalis est complexus veritatum, officiorum et re­ lationum ad Deum, quae deduci possunt ex consideratione solius facti creationis et inde ex relatione essentiali naturae ho­ minis ad Deum. Cultus determinaretur ab individuo vel ab auc­ toritate sociali, sive domestica sive politica. Religio positiva est illa quae positiva et libera dispositione atque interventu Dei vel hominis superadditur religioni na­ turali. Si haec libera dispositio in institutione alicuius religionis est a Deo, tunc religio est positivo-divina; si vero conciperetur ut mere proveniens a praeside alicuius societatis naturalis, tunc esset positivo-humana. In actuali religione positivo-divina addita est ad relationem et fundamen­ tum creationis, qua sumus servi relate ad Deum, nova relatio /ilii adoptivi ad Patrem, cuius fundamentum reale est gratia sanctificans. Haec gratia sanctificans est radix intuitionis Dei et amoris gaudiosi inde resultantis, quos habebimus in patria; et quoniam haec superant capacita­ tem et exigentiam totius naturae creatae, hinc gratia est ens supernaturale. Religio autem quae ad hanc gratiam supematuralem ordinatur est et voca­ tur supernaturalis g. Praeterea addita est etiam religioni naturali revelatio divina, quae de fac­ to ordinatur ad hunc finem supematuralem hominis. Atque haec est etiam alia ratio cur religio actualis positivo-divina, in hac revelatione fundata, di­ catur supernaturalis. 8. 3) Religio vera et falsa. Ratione habita facti religiosi fundamentalis, religio divi­ ditur in veram et falsam, prout recte in ea vel non recte sentia­ tur circa fundamentalem et essentialem relationem dependen­ tiae hominis ad Deum personalem. Sed illa religio fundamentaliter, seu quoad substantiam, vera, potest esse minus recta vel falsa quatenus errores conti­ neat circa alias quaestiones religiosas (v.gr. religio protestantica errans circa auctoritatem religiosam et usum sacramentorum); et quoniam «malum ex quocumque defectu», religio talis di­ cetur falsa. 9. Num plures religiones verae et legitimae esse pos­ sint. Religio naturalis nequit esse nisi una ubique: fundatur enim in natura humana unice, quae eadem est in omnibus ho­ minibus et easdem habet relationes dependentiae ad Deum. 8 Dc conceptu supernaturalis cf. infra n.sos. 68 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Hinc omnes religiones debuerunt et debent continere quasi partem et fundamentum hanc religionem naturalem. Religio positiva pro diversitate temporum vel locorum di­ versa potest cogitari, id vero non in iis quae debet continere ex religione naturali nec in affirmandis dogmatibus oppositis, sed in varietate rituum et officiorum positivorum. De facto tamen, ut erit demonstrandum, non est nisi una religio vera positiva. 10. Elementa religionis in subiecto. Quantum ad reli­ gionem, debet dari in subiecto agnitio excellentiae Dei eiusque supremi dominii et pariter agnitio dependentiae propriae re­ late ad Deum. Talis agnitio est elementum intellectuale et omnino essentiale in vinculo morali hominis rationalis, quale est reli­ gio. Id quoque ostendent inquisitio historica et inquisitio psy­ chologica in'actus religionis. Sed haec agnitio est etiam professio, saltem interna, huius dependentiae hominis relate ad Deum et includit tendentiam voluntatis hominis ad Deum. Non est ergo haec tendentia voluntarismus pure practicus vel pragmaticus, sed voluntarismus moderatus, praesupponens actum intellectus. Hic actus voluntatis, quasi devotio ad Deum substantialis, invenitur in omni actu virtutis religionis, in adoratione, ora­ tione, sacrificio... Est actus essentialis in religione atque ineo religio (in subiecto considerata) formaliter consistit. Actu^ vero intellectus, sive agnitio semper concomitans, est praesuppositive vel fundamentaliter essentialis. Ex hisce actibus intellectus et voluntatis derivant in homine actus sentimenti rationalis et actus facultatum inferiorum (recollectio, modestia externa, gravitas, gaudium sensibile, ge­ mitus, voces...); est enim religionis ordinare totum hominem eiusque actus ad Deum. Huiusmodi actus sunt proinde connaturales in religione. Suntne etiam necessarii et essentiales? 11. Si loquimur de conceptu religionis et attendimus ad essentiam metaphysicam illius, certe tales actus non sunt neces­ sarii et essentiales; quare et per se cogitari potest homo essen­ tialiter et radicaliter religiosus, quin abundet huiusmodi acti­ bus sentimenti et facultatum sensitivarum. Si vero attendimus ad essentiam physicam religionis in ho­ mine, sive ad modum quo de facto religio in eo invenitur, in homine inveniuntur externae manifestationes quae naturaliter consequuntur ex actibus internis, atque cultus externus est in eo necessarius: ideo tales actus sunt in eo necessarii et phy­ sice essentiales. L.I C.I Λ.Ι. NATURA RELIGIONIS. N.9-I3 69 Haec omnia si religionem theoreticc consideramus. In agni­ tione autem dependentiae ad Deum practice consideratae debet inveniri practica conformatio vitae cum illa agnitione excel­ lentiae Dei et nostrae ab eo dependentiae. Sic religio practice considerata includit agnitionem Dei et se de facto tradere Deo. 12. C) Via historica inquisitio in religionem fit exami­ nando historice et ethnologice, ope scilicet comparationis lingua­ rum, culturarum, formarum socialium..., ipsas relationes ho­ minis ad ens supremum et ad entia superiora, a quibus se de­ pendentem profitetur et cum quibus agere vult 9. Hoc igitur ens (sive unicum sive multiplex) debet esse per­ sonale et distinctum ab homine; secus enim cum eo agere et commercium inire non potest. Unde pantheismus non est forma religionis. Neque totemismus est forma religiosa, cum totem sit res de cuius virtute participant homines eiusdem klan 10. 13. Formae religiosae inveniuntur sequentes: For­ mae inferiores: Animismus ]|. In hac forma religiosa concipi­ tur animatio vel personificatio naturae eiusque virium; hinc mythi, theogoniae, legendae de diis et de deabus...; vel etiam persuasio invalescit omnia habere animam sive spiritum (dae­ mon). Atque inde diversae activitates explicandae quae sunt in natura et in hominibus. Fetichismus accedit ad animismum, in quantum instrumen­ tis pure humanis attribuit vires extraordinarias et suprahumanas, quasi in ipsis insideat spiritus; vel accedit ad magismum, in quantum talibus instrumentis vim impersonalem adscribit. 9 De historia religionum, circa religiones primitivas egregie tractat W.Schmidt, S.V.D., Der Ursprung der Gottesidee 7 vol. (Munster 1926-1940); et eiusdem auctoris compendium i irca theorias de origine et formatione religionum Manual de Historia comparada de las reliKiones 2 (versio ex germanica editione) (Madrid 1941). Item pro descriptione religionum I'.Tacchi Venturi, Storia delle religioni 4 2 vol. (Torino 1954). versio hispana 3 t. (Barce­ lona 1947); brevias et solide J.Huby, Christus. Manual de historia de las religiones (Barcelo­ na 1929) (versio ex quinta editione gallica Christus. Manuel d'Hisloire des religions [Pa­ ils 1927]). Recenter F.Kônig, Christus und die Religionen der Erde. Handbuch der Religions•yschichte 3 vol. (Wien 1951); N.Turchi, Storia delle Religioni, 2 vol. (Roma 1954); M.Bri1 1 ant-R.Aïgran. Histoire des religions', 5 vol. (Paris I953sq·); Notum est etiam opus, licet .«b hetcrodoxo, P.D.Chantepie de la Saussaye, Lehrbuch der Religionsgeschichte, 4 ed. ab A. Bertholet-E. Lehmann (Tubingen 1925). Copiose exponit theorias circa religionem N.MahIn Negueruela, Lecciones de Apologetica6 (Madrid 1944) Ρ·ΐ c.i-4. Pro tempore antiquo • hristianismi vide K.Prümm, S.I., Religionsgeschiahtliches Handbuch fur den Raum der altchristln hen Welt (Freiburg i.B. 1943)·—Methodum pro studio comparativo religionum eiusque historiam praeclare exponit H.Pinard de la $oullaye, S.I., L’Etude comparée des religions3 1 vol. (Paris 1929) (versio hispana, Madrid *1940-1945) —Inter opera antiqua spectantia ad ■tudium religionum memoratu sunt digna R.FernAndez Valbuena, La religion a través de los n:los 3 vol. (Madrid-Barcelona 1918): E.Moreno Celada, Historia descriptiva y fdosôfica de las uligiones 2 vol. (Barcelona 1871); J.Mir Noguera, S.I., La religion (Madrid 1899); J.Bri• υυτ. Où en est l'Histoire des religions. 2 t. (Paris 191 j-1912). 10 De totemismo, cf. P.Bougnicourt, Totémisme: DAFC 4.1726-1740. 11 Cf. P.Bougnicourt, Animisme: DAFC 1,128-146. 70 M.N1COLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Manismus est cultus spirituum defunctorum (dii lares, lé­ mures). Magismus sive magia est opinio quae tribuit sive rebus et factis sive hominibus vim extraordinariam, qua vires naturae superare atque etiam deos subicere valeant12. Formae superiores: Polytheismus est cultus plurium en­ tium superiorum. Henotheismus colit unum deum, tamquam unicum deum populi, non totius mundi. Monotheismus agnoscit theoretice et practice unicum Deum pro universo toto. Ex praecedenti igitur consideratione historica et ethnologica religionis potest efformari conceptus religionis tamquam com­ plexus doctrinarum, officiorum et institutionum erga aliquod ens supremum (unicum vel multiplex), a quo homo se dependentem profitetur et cum quo commercium inire vult. Haec notio religio­ nis, historice efformata, coincidit cum ea philosophice efformata. 14. Haec notio religionis potest probari obiective fundata, aut saltem talis vehementer confirmari 13, ex universalitate facti religiosi seu ex consensu omnium populorum. Etenim inquisitio in religionem omnium populorum osten­ dit persuasionem de exsistentia alicuius numinis personalis suprasensibilis ubique valere, quod quidem reverendum, placan­ dum, invocandum sit. Erga illud fides et officia implenda sunt, atque ritus et caeremoniae habentur ubique quibus cultus erga illud numen exercetur. Verbo: ubique gentium habetur com­ plexus veritatum, officiorum et institutionum quae sunt regula commercii hominis cum Ente supremo; ubique gentium hoc vinculum morale hominem coniungens cum hoc Ente. Atqui talis persuasio universalis postulat causam universa­ lem, quae nequit esse nisi obiectivum rei fundamentum et obiectiva rei veritas. Illa enim persuasio universalis, ex omnibus rationibus, quae cum verisimilitudine adduci possent, nequit explicari, a) per ignorantiam causarum naturalium, quarum effec­ tus spiritibus tribuerentur (A.Comte), nam cessante ignorantia perseverabat illa persuasio; 12 Cf. F.Bouvier, Magie et magisme: DAFC 3,61-74; L.Gardette, Magie: DTC 9.1510-1550· 13 Cf. Pedro Descoqs, S.I., Praelectiones Theologiae naturalis i (Paris 1932) l.i c.2, «Argumentum liminare pro Dei exsistentia ex consensu universali», a.3: «per se solum non esse videtur argumentum apodicticum ad exsistentiam Dei probandam», p. 198-212. L.I C.I A.I. NATURA RELIGIONIS. N.IJ-XÔ 71 b) nec valet explicari per depravationem naturae quae­ rentis et invenientis blandimenta in cultu religioso (Feuerbach), nam sunt veritates de Deo legislatore, iudice et vindice minus aptae ad sensus blandiendos, quae quidem magnam partem religionem constituunt; c) nec timor vagus alicuius potestatis superioris valet reli­ gionem explicare (Fr.Paulsen), nam timor solus et horror, independenter ab idea Dei personalis et ab idea causalitatis, creasset fatalismum, non autem Deum personalem; d) persuasio tandem illa universalis non potuit acquiri per solum magisterium et educationem praescindendo a rei veri­ tate, nam illi magistri vel progenitores qui has ideas confixissent —libertatem humanam cohibentes—facile postea, perspecta rei veritate, irrisioni fuissent14. Debuit ergo illa persuasio acquiri ob perspectam obiectivam rei veritatem. 15. Dices dari atheos, nostris praesertim temporibus, multosque qui militant adversus hanc persuasionem exsistentiae Dei. Resp. Dantur athei practici, i.e. qui ita se gerunt quasi Deus non esset, bene multi; athei vero theoretice, i.e. ita persuasi, dantur si vis etiam multi nomine tenus, qui suam incredulitatem iactant impudenter; re autem et in­ terne et sinceri tales non sunt, cum cognitio Dei personalis facile homini na­ turam consideranti se offerat et per se non diu potest quis manere in atheismo positivo, nisi culpabiliter saltem initio; sed neque videtur fieri per se posse durare per totam vitam in ignorantia exsistentiae Dei seu in atheismo negativo 15. 16. Explicationes facti religiosi universalis. Ad expli­ candum hoc factum religiosum universale sunt diversae scholae et theoriae. Plures sunt aprioristicae et, ortae saeculo XIX, conantur res explicare secundum placita naturalismi, rationa­ lism), materialism), evoluti onismi... Sic schola positivista (A.Comte) statuit hunc ordinem in evolutione religiosa: fetichismus, polytheismus, monotheismus. Schola ethnologica (J.Lubbock) ex atheismo primitivo vult per fetichismum, idololatriam... ad theismum esse tandem de­ veniendum. Schola animistica (E.T.Tylor) contendit animismum esse principium religionis. Schola manistica (H.Spencer) ponit originem religionis in cultu manium sive animarum parentum defunctorum. 14 De hoc argumento breviter Lercher, Theologia fundamentalis n.17. >5 Cf. etiam de hac re P.Descoqs, Theologia naturalis 2 (Paris 1935) s.6 c.i a.4 th. 18 p.466ss. 72 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Alii, ut J.H.King, per magiam voluerunt explicare originem vitae religionis. Hi ergo omnes, ut patet, statuebant evolutionem religiosam e formis inferioribus ad formas superiores. 17. Sed A.Lang (1844-1912) adversus Tylor, cuius animismum prius professus fuerat, et adversus Spencer, statuit theismum et monotheismum tamquam originem religionis darique in evolutione religiosa depravationem, sive evolutionem in peius. Idipsum confirmavit Gulielmus Schmidt, S.V.D., non me­ thodo a priori sed a posteriori, sc. methodo historico-culturali, colligendo facta religiosa ex ethnologia et studiis culturarum atque comparando cum aliis factis religiosis in gentibus eius­ dem et dissimilis culturae. 18. Conclusiones ex studio comparativo reli gionum 16. 1) Nulla gens sine religione vel athea (i.e. sine Deo aliquomodo personali). Sunt quidem nonnullae quae arcane et secreto cultum tenebant; atque inde explicandum, si aliqui itinérantes contrarium narraverint, quia nimirum cultum non viderant eo quod nimis cito iter faciebant... 2) Idea monotheistica et cultus unius Dei (Deus ut auctor mundi et Deus ut pater) sunt universalia et primitiva. Sic ergo inveniuntur in gentibus culturae primitivae; formae religiosae corruptae eo sunt pauciores, quo magis primitiva est cultura. 3) Formae inferiores religiosae non sunt primitivae, sed ad­ ventitiae; repraesentant enim depravationem ideae religiosae primaevae. Haec depravatio observatur ubique, non tantum apud gentes primitivas, sed etiam magis apud gentes cultas (graecos et romanos); atque etiam apud populum Israel, de se pronum ad polytheismum, et apud illas religiones separatas ab Ecclesia catholica. 4) Origo monotheismi primitivi est in natura humana, in­ quirente via causalitatis, et in revelatione primitiva; quae, scientifice procedendo, est hypothesis plausibilis. 5) Ex dictis sequitur religionis indoles rationalis, non sentimentalis, ex notione Dei ut causae et patris; hinc commercium personale et rationale cum Deo: oratio et sacrificium occurrunt in culturis primitivis, ita ut exprimatur omnimoda depen­ dentia a Deo; quae est idea fundamentalis religionis. 16 Cf. Dieckmann, De revelatione christiana 0.137-142, qui compendiose rem exponit. L.l C.I Λ.I. NATURA RELIGIONIS. N.I0-2O 73 19. D) Via psychologica seu ex observatione et ex analyst psychologica actuum religiosorum in individuis (non iam in gentibus et populis, sicut via historica fit) possumus pervenire ad cognitionem naturae propriae actus religiosi. Id obtinetur a) ex descriptionibus relictis circa hos actus, v.gr. a S.Augustino, S.Ignatio, Sancta Teresia..., dignoscendo illos analysi et explicando 1718 ; sed qui velit in hac re scientifice procedere, cavere debebit ab interpretatione subiéctiva ex praeiudiciis quibuslibet. b) Obtinetur etiam ex inquisitionibus (encuestas) quae fieri possunt provocando observationem et analysim actuum reli­ giosorum praeteritorum in aliqua multitudine subiectorum ,8. c) Tandem ex experimento, quasi hos actus religiosos re­ petendo in laboratorio 1920 ; sed recte de hisce experimentis psy­ chologicis movetur dubitatio num devitetur elementum subiectivum tunc immixtum, et num servetur natura intima sponta­ nea actus religiosi propria 2°. Si hisce modis analysis et observatio actuum religiosorum recte fiat, conducit sine dubio ad naturam actus religiosi recte cognoscendam, prout supra illam diximus (n.io). 20. Falsae sententiae de natura religionis. 1) De na­ tura religionis erravit Kant praescindendo ab agnitione Dei et a devotione sive traditione personali hominis Deo. luxta Kant, ut est notum, obligatio moralis non procedit a Deo imperante quid sit faciendum, quid vitandum, sed a ra­ tione practica ipsius hominis imperante ipsi per formam a priori aliquid esse absolute faciendum (imperativum categoricum: hoc fac, hoc debes facere). Hinc obligatio moralis primario con­ cipitur sine respectu ad Deum vel sine religione. 17 Cf. G. Wunderle, Einführung in die moderne Religionspsychologie (München 1922), exponens in prima parte historiam Psychologiae religiosae ex descriptionibus relictis. 18 Ita procedit A.Bolley, Gebetstimmung und Gebet. Empirische Üntersuchung zur Psy­ chologie des Gebetes, unter besonderer Berücksichtigung des Betens von Jugendlichen (Düssel­ dorf 1930)· Auctor ex collectione interrogationum et responsionum propositarum studet iis quae orationi favent eamque determinant; apparet orationem esse actum voluntatis et actitudinem tou ego relate ad Deum, esse nimirum functionem qua quis se tradit. Conclusio­ nes videri possunt obviae, post tot investigationes et apparatum; momentum tamen earum in eo esse videtur quod experimentaliter et methodo positiva scientifica comprobentur ad hominem quae de his sana Philosophia et Theologia docent contra sentimentalismum moder­ nis tarum. Eadem methodo ad determinandum influxum religionis in vita hominum utitur A.M.Wachsmann, Das religiose im Gesamtablauf des Seelischen (Paderborn 1935). 19 V.gr. K.Girgensohn·, Der seelische Aufbau des religiosen Erlebens. Eine religionspsychologische Üntersuchung auf experimenteller Grundlage (Gütersloh 1930) ubi invenies Apendicem (Nachtrag) a W.Gruehn· cum copiosa bibliographia de his studiis: Forchungsmethoden und Ergebnisse der exhakten empirichen Religionspsychologie seit 1921. 20 Cf. E.Raitz v.Frentz, Das religiose Erlebnis im Laboratorium: Stimm 109 (1925) 200-214. 74 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Neque mirum, si ita Kant facit. Etenim ipsa exsistentia Dei nequit in eius systemate cognosci per rationem puram, theoricam; ratio attingit tantum phaenomena rerum, non noumena vel ipsas essentias; ideo res—ait—non cognoscimus ut contin­ gentes neque ex iis valemus assurgere ad cognitionem certam entis necessarii, ideo neque ad cognitionem certam nostrae dependentiae respectu Dei. Agnosticismus circa Dei exsis­ tentiam est profitendus. At simul examen experientiae internae immanentis—ait— ducit ad admittendam exsistentiam Dei, ut postulatum ratio­ nis practicae; videlicet, exsistentia Dei est propositio indemons­ trabilis, sed supponenda ad finem practicum. Ipsum nimirum imperativum categoricum (debes hoc facere) postulat libertatem animi (si debes, potes); postulat etiam immortalitatem animi, quia in hac vita propter luctam cum sensibilitate non valet realizari perfectio summa moralis et summa sanctitas ad quam tendis et ad quam teneris per imperativum categoricum; pos­ tulat tandem exsistentiam Dei quia, cum summa sanctitas exigat etiam summam felicitatem (quae non habetur per solam sanc­ titatem) postulatur aliquod ens supremum et omnipotens quod valeat hanc felicitatem producere. 2i. Ergo in hoc systemate, a) praeter agnosticismum circa exsistentiam Dei; b) religio reducitur ad quendam moralismum autonomum; etc) fundamentum religionis non desumitur ex vera atque ontologica relatione dependentiae a Deo. Insuper d) admittit postulatum theoretice non demonstratum; et e) talis obligatio moralis a ratione autonoma, prout effingi­ tur, non esset vera obligatio: non enim esset necessitas aliquid agendi propter nexum cum aliquo fine absolute obtinendo, sci­ licet cum fine ultimo, Deo; sed tantum id facere deberem ut responderem imperativo categorico a memetipso imposito;/) ordo vero moralis nequit instaurari independenter a Deo, nam verus ordo moralis respicit ad naturam humanam attendendo ad omnes relationes et officia quae ex ea derivantur in ordine ad alia entia; atqui natura humana verissime habet relationem in­ trinsecam et transcendentalem ad Deum, ex qua derivantur officia relate ad ipsum: ergo verus ordo moralis respicit etiam ad Deum et nequit instaurari independenter ab'Eo. Moralis athea est impossibilis. L.I C.I A.I. NATURA RELIGIONIS. N.2O-2J 75 22. 2) Alii considerant religionem ut merum sentimentum peculiare, vel saltem huic sentimento tribuunt partes potiores 21. Sic F.E.D.Schleiermacher (1768-1834) ponit essentiam reli­ gionis in sensu absolutae dependentiae ab infinito. Ritschl A. (1822-1889) in experientia qua quis sentit tendentiis suis sublimioribus satisfactum esse. W.Wundt (1832-1920) in sensu conjunctionis cum mundo suprasensibili. Modernistae, in genere, dicunt religionem oriri non ex co­ gnitione intellectuali, sed ex indigentia divini, quae est in subconscientia et movet sensum religiosum. Dogmata et enuntiata theologica sunt reflexiones posteriores supra hunc sensum. Praeclare omnino exponitur doctrina modernistarum in Encyclica «Pascendi» S.Pii X, anni 1907 (cf. D 2074-2077). 23. Est igitur hisce erroribus commune, a) praeter agnosticismum ex kantismo derivatum, b) ut praesupponant ali­ quem sensum praevium de Deo. lam vero ut habeatur aliquis sensus circa Deum necesse est ut aliqua idea intellectualis de Deo praecesserit, ut constat ex sana et probata Psychologia, agente de natura sentimenti. Si talis idea praecesserit, tunc possunt quidem oriri actus indeliberati vo­ luntatis cum sensibus concomitantibus et cum actibus appetitus sensitivi; tales autem affectus religiosi magno auxilio esse pos­ sunt pro vita religiosa. Sed experientia teste, eorum praesertim individuorum quorum typus psychologicus est magis intellec­ tualis, vita multorum religiosa nec affectibus incipit nec semper concluditur; sed iudiciis intellectus et submissione rationali vo­ luntatis primario dirigitur. Sunt e contra qui vagos affectus re­ ligiosos percipiunt, praeeunte sane idea intellectuali, sed recu­ sant assensum intellectualem fidei et submissionem voluntatis Deo. Ideo merus affectus religiosus nec constituit totam reli­ gionem nec partem eius praecipuam 22. 21 Cf. H.Pinard de la Boullaye, Expérience religieuse: DAFC 1,1846-1864; et DieckDe revelatione n.166-172; Lercher, Theologia fundam, η.34. 22 Pro aliis sententiis minoris momenti, cf. Dieckmann, De revelatione n.166-171. mann, 76 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II ARTICULUS De obligatione II religionis in genere S.Th., 2.2 q.8oss; 3 CG 119; P.Richard, Indifférence: DTC 711580-1594; Lercher, Theolog. fundam, n.23-31; Dieckmann, De revelatione n.176-180. 24. De necessitate religionis. Necessitas religionis pot­ est intelligi duplex: alia est illa necessitas quae dicitur obligatio; et alia est illa necessitas quasi conditio sine qua non ad obtinendum in hac vita illud ad quod necessario tendimus, beatitudinem. De utraque necessitate religionis, intime inter se connexa, agen­ dum est in praesenti, postquam de notione et de vera natura religionis supra tractavimus. Utraque necessitate religionis con­ siderata et ab apologeta pro adiunctis evoluta, facilius homines disponentur ad consideranda illa quae inferius erunt exponenda. 25. Homo habet obligationem gravem amplectendi et exercendi religionem. Obligatio moralis est necessitas ponendi (vel omittendi) aliquam actionem propter connexio­ nem huius actionis cum aliquo fine absolute obtinendo. De notione obligationis, ut nomen indicat, est esse ligamen seu vinculum quod nécessitât; non tamen est vinculum physicum seu coactio physica, ne­ que est tendentia subiectiva necessaria physica, sicut animalia bruta ad actus suos necessitantur: haec omnia important necessitatem physicam. Obligatio est necessitas moralis, quae effectum obtinet per cognitionem rationalem sicut causae morales; non tamen est necessitas hypothetica, sc. in hypothesi quod velim obtinere aliquem effectum mihi non absolute necessarium (v.gr., sa­ nitatem, ad quam obtinendam requiratur aliqua operatio chyrurgica); sed est necessitas absoluta, quae solet exprimi hisce verbis: hoc est faciendum, debeo, teneor hoc facere. Necessitas vero aliquid faciendi est absoluta si ab­ solute et non dependenter a mero lubitu illud obtinendum est. Talis est finis ultimus noster ad quem velis nolis necessario dirigimur, vel tale est etiam illud quod sit medium connexum et necessarium ad illum finem obti­ nendum. Gravis dicitur obligatio alicuius actionis, si eius omissio graviter laedit ordinem moralem et importat amissionem ultimi finis. Amplecti religionem importat tenere dogmata et volun­ tatem initialem servandi praecepta quae in religione propo­ nantur. Exercere religionem dicit actualem observationem horum L.I C.I A.2. OBLIGATIO RELIGIONIS. N.24-28 77 praeceptorum; saepius dicitur de observatione praeceptorum cultus. Cum nunc affirmamus obligationem gravem exercendi atque ideo amplectendi religionem, agimus de complexu actuum quibus religio exercetur, initialem voluntatem ea servandi sine dubio includentes, sed nihil de obligatione singulorum actuum statuentes. 26. Negaverunt hanc obligationem illi qui fundamen­ tum religionis negant, ut athei, pantheistae, agnostici... Item illi qui, ut Kant, religionem confundunt cum lege morali autonoma. Sed nunc maxime veniunt commemorandi indifferentistae (absoluti) qui religionem ut rem nocivam vel inutilem habent, vel illi qui religionem dicunt esse mere utilem, non obligato­ riam, sive homini sive reipublicae (eudaemonistae, machiavellistae). Sed propositio nostra aperte est in magisterio Ecclesiae v.gr. in Encyclica «Mit brennender Sorge»: AAS 29 (1937) 148150; atque implicite in bene multis documentis continetur. 27. Demonstratio. Actus quibus religionem amplecti­ mur et exercemus (assensus in Dei exsistentiam et in veritates divinas, spes, amor in Deum, observatio legis naturalis a Deo impositae, cultus Dei in adoratione, oratione, gratiarum actio­ ne..., paenitentia si Eum offendimus... etc.) hi actus habent in se tantam bonitatem intrinsecam et sunt tam conformes na­ turae rationali hominis, ut omissio horum actuum in suo com­ plexu certe graviter laedat ordinem moralem, ac proinde Deus sanctissimus nequit eos non velle absolute et praecipere, et quidem sub poena amissionis ultimi finis. Ergo complexus ho1 um actuum, et sine dubio ipsum amplecti religionem, est gra­ viter obligatorius. 28. De obligatione cultus externi et cultus publici vel socialis. Cultus est exhibitio honoris. Cultus internus actibus internis constituitur; cultus vero externus utitur actibus exter­ nis sensibilibus ad cultum internum significandum. Cultus publicus opponitur cultui privato. Non hic sumi­ tur quasi in loco patenti et manifesto exerceatur; sed eo sensu quod a societate vel nomine societatis fiat. Societas vel commu­ nitas quae hic considerantur sunt societas civilis et societas do­ mestica. 78 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Negaverunt obligationem cultus externi et socialis, a) plures rationalistae, qui irrident cultum externum et socialem, provocantes ad Io 4,24: Spiritus est Deus, et eos, qui adorant eum, in spiritu et veritate oportet adorare 1; b) socialistae, qui volunt statum atheum, et plures liberales qui munera status coarctant in re religiosa. Doctrina Ecclesiae hac de re est manifesta, v.gr. D 302 (de cultu imaginum), D 1254 (de actibus non mere internis, contra Molinos). 29. Homo obligatur ad cultum externum. Etenim cultus est actus colentis et reddendus est pro natura colentis. Atqui a) natura hominis talis est ut sensa interna colli­ gentur cum externis manifestationibus nec diu occultari valeant, nisi consulto adhibeatur summa diligentia 2. b) E converso, neglecto cultu externo paulatim minuitur et exstinguitur cultus internus. c) Homo non tantum secundum animam, sed etiam se­ cundum corpus omnia a Deo habet et secundum omnia debet ei servire et reverentiam exhibere. Ergo cultus reddendus est ab homine etiam externus. Confirmatur ex historia religionum, quae ostendit cultum externum esse universalem atque adeo oriri ex ipsa natura ho­ minum. 30. Homo obligatur ad cultum publicum et socialem. 1) Deus est societatis domesticae et civilis, qua talium, auctor supremus, rector et finis ultimus. Ergo activitas harum societatum debet ei subordinari eumque agnoscere et cultum exhibere. Hic cultus, ut patet, nequit esse mere internus, quia acti­ vitas socialis fit labore communi, qui nequit esse mere internus. Sic, v.gr., in societate domestica ad activitatem socialem per­ tinet educatio filiorum et mutuum auxilium, quae quidem pos­ tulant (quoad rem religiosam) ut religione informentur et ad cultum Dei deducantur. In societate civili ad activitatem socialem pertinet quidem labor pro acquirenda prosperitate publica temporali, ut finis proximus. Sed hic labor subiciendus est fini ultimo, atque ita est temperandus ut prosperitas publica fini ultimo subordinetur; ideo et mediis licitis et salva publica et privata morum ho­ 1 Hisce verbis lesus non damnayit cultum externum, siquidem cultus externus in spiritu et veritate fieri debet, nimirum si non mere externe sed ex interno spiritu procedit. 2 Cf. 3 CG 119. I-J C.1 Λ.2. OBLIGATIO RELIGIONIS. N. 28-3 3 79 nestate obtineatur. Hinc plures emanant pro optimatibus et magistratibus obligationes circa rem religiosam, v.gr. ad tuen­ dum ius in exercitio verae religionis et ad ferendas leges quae honestatem morum defendant, etc. 31. 2) Sicut homo ad convenientem sui evolutionem ma­ terialem et temporalem indiget societate domestica et civili, non minus indiget societate ad convenientem sui evolutionem re­ ligiosam; homo igitur etiam sub aspectu religioso est ens socia­ le, i.e. iuvatur a societate in exercitio religioso et postulat hanc societatem. Atque historia teste confirmatur; homines enim coaluerunt in societates pro exercitio religionis et habuerunt ad hoc sacer­ dotes, qui eos et regerent et ante Deum repraesentarent pro re religiosa. Dantur praeterea experientiae religiosae vividiores, quae multum valent ad sensum affirmandum atque adeo ad moven­ dam voluntatem, quae tantum in magnis congressibus religio­ sis acquiruntur, cogita congressus eucharisticos, peregrinatio­ nes ad celebriora sanctuaria (Lourdes, Fâtima...); i.e. sunt ex­ perientiae quae tantum socialiter acquiruntur. 32. Scholion. In cultu externo sociali produnt se tendentiae alicuius communitatis, et prout sint formae cultus quas praefert, ita ostenditur indoles religiosa illius collectivitatis. Sic interdum satis differunt manifestationes religiosae in nationibus meridionalibus ab his quae sunt in aliquibus septentrionalibus. Ideo et verum est indolem nationalem sese prodere in cultu sociali. Hoc tamen non est ita exaggerandum, ut singulis na­ tionibus singulae formae religiosae, quin et propria religio, debeant accommodari et applicari. Ex historia vero religiosa constat formam historicam religionum non necessario ligari cum natione aliqua determinata 3. 33. Religio et felicitas hominis. Religio est etiam ho­ mini necessaria, quia sine ea beatitudinem in hac ipsa vita con­ sequi non valet; quod constat considerando obiectum facultatum hominis, quae, sine religione satiari nequeunt. Sic intellectus hominis verum appetit; Deus autem est Veri­ tas suprema et aeterna. Voluntas hominis bonum persequitur; Deus autem est bonitas et sanctitas infinita. Cor hominis amo­ rem inhiat; Deus autem est Amor immensus et obiectum amoris 3 De hac re Ch.M.Schroeder, Rassc und Religion (München 1937). 80 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. Π indeficientis et unice satiantis. Unde profundissima experien­ tia atque aeterno valore humano S.Augustinus protulit no­ tissima verba: «Fecisti nos [Domine] ad te; et inquietum est cor nostrum, donec requiescat in te»4. ARTICULUS De III obligatione religionis positivae 34. Hominem debere amplecti religionem positivam, quam Deus ipsi manifestet et praescribat, est quaestio evidens propter dominium supremum Dei in hominem. Est proinde sequela ex iam dicta necessitate exercendi religionem; quod quidem corollarium Concilium Vaticanum his verbis ex­ primebat: «Cum homo a Deo tamquam creatore et Domino suo totus de­ pendeat et ratio creata increatae Veritati penitus subiecta sit, plenum re­ velanti Deo intellectus et voluntatis obsequium fide praestare tenemur» (D 1789). Idem vero Concilium damnat eos qui dixerint «rationem huma­ nam ita independentem esse, ut fides ei a Deo imperari non possit» (D 1810). Unde homo non potest acquiescere religioni mere naturali, si ei certo constat de voluntate Dei religionem positivam manifestante. Sed neque acquiescere potest si probabiliter tantum aut verisimiliter de hac voluntate Dei ipsi constat; id quod thesi sequenti stabiliendum est. Thesis i. Homo tenetur inquirere in religionem positi­ vam quae cum veri specie se offert a Deo manifesta­ tam et ipsi praescriptam. Dieckmann. De revelatione n.i80-186; Lercher, Theolog. fundam, n.75-80; P.Richard, Indifférence religieuse: DTC 7,1580-1594. 35. Status quaestionis, i) In hac thesi statuitur pro homine adulto obligatio moralis obiectiva investigationis intel­ lectualis in religionem probabiliter a Deo manifestatam et ei praescriptam. Ut autem adsit obligatio subiectiva opus erit ut haec obligatio obiectiva certo deprehendatur. 2) Consideratur casus in quo manifestatio divinae volun­ tatis nondum certo constet. Illa religio dicitur offerri cum specie veri, quae affert veram et solidam probabilitatem suae veritatis, i.e. fuisse revelatam a Deo et praescriptam tali homini. Aliter vero si religio absurda ab initio appareret, vel si contra­ diceret religioni naturali, vel nihil exhiberet quo. ostenderet se revelatam fuisse. Religio autem catholica facile cum specie veri homini consideranti appa­ rebit. Est enim, hodie praesertim cum tanta adsit facilitas communicationis inter populos, factum satis manifestum ut societas supranationalis—tam late 4 Confes. 1,1. L.I C.I A.3. INQUISITIO IN RELIGIONEM. TH.I N.33-37 81 per orbem diffusa, cum maneat una in regimine, in doctrina fidei, in sacri­ ficio et sacramentis—tam antiqua in successione non interrupta ab aposto­ lis—tanta sanctitate heroica pollens et charismatica in miraculis quae ferun­ tur—docens doctrinam sublimem et moraliter purissimam—tanto numero homines doctissimos suo sinu complectens... 3) De possibilitate huius manifestationis et praescriptio­ nis Dei ad homines vulgariter satis constat; sed et scientifice res postea perpendetur (n.62-68). Ceterum, ad rem praesen­ tem quod attinet, haec possibilitas iam ex eo fit probabilis quod omnes fere religiones ad hanc manifestationem et praescrip­ tionem divinam appellent. Si quis neque hoc admitteret, thesis haberet sensum hypotheticum: si possibilis sit haec manifesta­ tio divina. 36. Adversarii. Indifferentistae, sive ii qui dicunt omnes religiones esse aeque inutiles vel nocivas (indifferentismus abso­ lutus); sive ii qui dicunt omnes religiones esse aeque bonas et legitimas (indifferentismus universalis, cf. D 1716s); sive ii qui hanc legitimitatem restringunt ad aliquas, v.gr. Christianas, religiones (indifferentismus particularis, cf. D 1718). Si enim res est indifferens, non est cur obligatorie de ea inquiratur. Liberalismus, extollens independentiam hominis, affirmat ius inesse homini profitendi religionem quam velit (cf. D 1715). Modernistae, ut diximus, habent religionem non tam ut fructum inquisitionis intellectualis, quam ut manifestationem sentimenti, idque in omnibus religionibus substantialiter idem esse: ideo nec obligatorie inquirendum, sed per experientiam sentimentalem explorandum quid cuique conveniat. 37. Doctrina Ecclesiae. Explicite proponitur doctrina theseos a Pio IX in Litteris «Qui pluribus»: «Humana quidem ratio, ne in tanti momenti negotio decipiatur et erret, divinae revelationis factum diligenter inquirat oportet, ut certo sibi constet Deum esse locutum, ac eidem, quemadmodum sapientissime docet Apostolus, rationabile obsequium exhibeat» (D 1637). Etiam ab infidelitate non excusabitur infidelis non credens ductus opinione minus probabili (D 1154). Quod ideo dicitur, non quod debeat sequi opinionem magis probabilem, cum praerequiratur certitudo de facto revelationis (cf. n.ii7s). Ergo notitia probabilis revelationis inducit obligationem inquirendi L 1 «Infidelis ductus opinione minus probabili, si omittat inquirere, prout tenetur, graviter peccat non credendo, ob eam scii, culpabilem-negligentiam et ignorantiam, in qua ipsa infide­ lius est interpretative volita . » (D.Viva, S.I., Damnatae theses... t.i (Patavii 1723] P-2 prop.4 Innocent» I, n.VII p.200 b). R.Aubert, Le problème de Γacte de foi 1 2 (Louvain 1950) p.Q 1-93 ·· unset, in re obscura, diversas opiniones et propriam circa motiva damnationis huius propositionis (D 1154). 82 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Haec necessitas inquisitionis implicite aliquomodo contine­ tur in necessitate omnibus imposita profitendi fidem a Deo im­ peratam, quia «plenum revelanti Deo intellectus et voluntatis obsequium fide praestare tenemur» (D 1789), et quidem ut «ob­ sequium rationi consentaneum» (D 1790); unde facile apparet teneri hominem ad media necessaria (inquisitionem) ut ratio­ nabiliter adhaereat fidei. Valor theologicus 2. Cum doctrina proposita in documen­ tis praecedentibus doceatur et acceptetur in tota Ecclesia ca­ tholica, nec tamen habeat qualificationem superiorem, ut de fide, recte dici potest doctrina catholica, ac proinde haec dici potest qualificatio theologica theseos. Hac enim qualificatione, quamquam interdum vaga, comprehenduntur illa quae ma­ gisterium Ecclesiae supremum expresse docere vult (ideo au­ thentice docentur), quae tamen non proponantur ad credendum: ut ideae potissimae encyclicarum (sicut supra: D 1637), vel propositiones contrariae aliis damnatis et proscriptis, non praecise ut haereticis (sicut supra: D 1154), vel etiam quod in capitibus conciliorum contineatur et non constet esse defini­ tum, aut ex illis aliquali ratiocinio deducatur (sicut supra erui­ mus ex D 1789 1790). Etenim haec omnia docentur in tota Ecclesia catholica; sunt nimirum illa doctrinae capita «quae communi et constanti catholicorum consensu retinentur ut theologicae veritates et conclusiones ita certae, ut opiniones eisdem capitibus adversae, quamquam haereticae dici nequeant, tamen aliam theologicam mereantur censuram» (D 1684). 38. Probatur: 1) Homo, ut servus Dei, tenetur ad exer­ citium religionis quae a Deo sibi reveletur et praescribatur. Secus id esset detrectare scientiae et veracitati Dei, non credendo; et eius dominio, non faciendo. Ergo homo tenetur ad media necessaria pro hoc exercitio. Si quis enim tenetur ad finem, tenetur etiam ad media necessaria. Atqui medium necessarium ad exercendam religionem quam Deus homini revelet et praescribat est inquirere in religionem 2 De hoc studio theologice qualificandi sententias et propositiones iuvat audire Ioannem Maldonado, S.I., in Universitate Parisiens» celeberrimum professorem: «[Praeceptor] quasi libra suum cuique rei iustum pondus attribuat, expensisque momentis argumentorum, sen­ tentiam ferat de sententiis: quae sit fides, quae opinio, quae ad fidem, quae ad opinionem propius accedant, quae haeretica propositio, quae haeresim sapiens, quae male sonans, quae temeraria, quae periculosa, quae nova, quae probabilis, quae vera. Hoc enim est iudicium in quo qui excellit verus praeceptor est... Denique formabit in auditorum animis iudicium illud, quod in praeceptore ipso oportere esse diximus. Hic enim maximus est auditioni· fructus, ut auditor praeceptor esse possit, quod tunc consequetur cum iudicium habebit efformatum atque maturum; hac enim re maxime praeceptor a discipulis distinguitur· (De ratione Theologiae docendae; Monum. Paedag. S.I., p.866). L.I C.I Λ.3. INQUISITIO IN RELIGIONEM. TH. I N.37-4I 83 quae cum specie veri se offert ut manifestatam a Deo et praescrip­ tam. Hoc est enim in natura, ut res saepe apprehendat non re­ pente cum certitudine, sed gradatim. Ergo homo tenetur inquirere in religionem quae cum veri spe­ cie se offert a Deo manifestatam et ipsi praescriptam. 39. 2) Subditus tenetur inquirere proportionata diligentia in exsistentiam legis probabiliter talis. Est enim lex generalis certa inquirendi diligentia proportionata in voluntatem proba­ bilem legislatoris; quia homo obligatur ad cognitionem legis, ut haec possit habere suum effectum ligandi voluntatem, quod fit per intellectum; sed medium necessarium et ordinarium ad huiusmodi cognitionem est inquisitio proportionata. Secus, si non esset haec obligatio, posset quis obturare aures ut numquam aut fere numquam ei manifestetur certo voluntas su­ perioris. Id postulat etiam reverentia erga voluntatem mere probabilem et hypotheticam legislatoris. Atqui religio positiva a Deo manifestata et praescripta esset vera lex divina. Ergo homo, subditus Dei, tenetur inquirere proportionata di­ ligentia in religionem positivam quae cum veri specie se offerat a Deo manifestatam et ipsi praescriptam. Atqui haec diligentia non erit proportionata si homo non inqui­ rit absolute in religionem probabiliter a Deo praescriptam. Quia, cum agatur de fine ultimo absolute consequendo, diligentia non est proportionata, nisi eligatur medium omnino tutum. Unice autem tutum in casu est inquirere in exsistentiam talis reli­ gionis. Ergo... 40. 3) Confirmatur ex hominum tendentia avide ex­ quirendi manifestationes divinae scientiae et voluntatis: oracu­ la, vaticinia... (hodie occultismus, theosophismus...); atque etiam ex tendentia hominis ordinandi se ad finem suum con­ sequendum, religiosum, unde psychologice homo tendit ad solvenda sua dubia in re religiosa. 41. Obiectiones. i. Interdum prudenter datur consilium ne protes­ tantes et orthodoxi in sua religione inquietentur, in qua bona fide perseve­ rant. Atqui, si prudenter id fit, protestantes et orthodoxi non tenentur inqui­ rere in religionem (catholicam) quae cum veri specie eis se offert. Ergo... Dist. mai. Prudenter datur hoc consilium, si protestantes et orthodoxi bona fide versantur in secta—et insuper servant media necessaria ad salu­ tem (fidem, baptismum, caritatem), et monitio praevidetur nociva, conc. mai.; secus, nego mai. Imprudenter daretur tale consilium ex probatis in thesi; 84 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II si enim dubitant de veritate propriae religionis et apprehendunt religionem catholicam ut probabiliter ipsis praescriptam, tenentur ad inquirendum. 2. Lex dubia non obligat. Atqui religio quae tantum se offert cum spe­ cie veri, esset lex dubia. Ergo non obligaret hominem ad inquirendum in eam. Dist. mai. Lex dubia non obligat ad sequendum illam, post factam inqui­ sitionem in eam proportionata diligentia, conc. mai.; non obligatur homo ad inquirendum proportionata diligentia in eam, nego mai. Religio probabiliter tantum praescripta est lex dubia; sed adest lex certa, quae obligat ad inqui­ rendum proportionata diligentia in legem (religionem) dubiam. 3. Lex non promulgata non obligat. Atqui religio probabiliter reve­ lata et probabiliter praescripta non est promulgata. Ergo religio probabi­ liter revelata et praescripta non obligat. Conc. mai. Transeat min. et nego suppositum minoris. Minor scilicet supponit obligationem inquirendi desumi ex lege mere probabili et non­ dum plene promulgata, qualis esset religio probabiliter tantum revelata et praescripta; sed obligationem inquirendi desumimus ex lege certa inquirendi in religionem probabilem. 4. Ubi nulla Dei cognitio, nulla obligatio. Atqui multi non cognos­ cunt Deum. Ergo neque obligantur ad inquirendum in religionem. Trans, mai. Certe, ad perfectam et veram obligationem cognoscen­ dam praerequiritur cognitio exsistentiae Dei legislatoris praeceptum im­ ponentis; alia non esset obligatio, nisi ex decentia aut convenientia cum natura rationali. Sed dist. min. Multi non cognoscunt Deum, vel sunt athei oretenus vel practice, conc. min.; multi non cognoscunt Deum vel sunt athei theoretice, subdist. : culpabiliter et postquam detinuerunt cognitionem Dei in iniustitia sua (Rom i,i8s), trans, vel conc.; inculpabiliter, nego. Cognitio Dei, saltem confusa, via causalitatis est facilis, ut constat ex historia reli­ gionum, et per se obvia hominibus, nec inculpabiliter potest diu ignorari. De ea sic loquitur S.Thomas: «Est quaedam communis et confusa Dei co­ gnitio, quae quasi omnibus hominibus adest... quia naturali ratione statim homo in aliqualem Dei cognitionem pervenire potest; videntes enim homi­ nes res naturales secundum ordinem certum currere, quum ordinatio absque ordinatore non sit, percipiunt ut in pluribus aliquem esse ordinatorem rerum quas videmus» (3 CG, 3,38)3. 5. Saltem ii qui nondum cognoverunt Deum non tenebuntur ad in­ quirendum. Resp. In hac hypothesi nec tenebuntur ad ullam legem moralem; sed per se id non accidit. 6. Deus, sua providentia et circumstantiis quibus voluit ut quisque nasceretur et viveret, iam sufficienter declaravit quam quisque religionem debeat amplecti. Ergo non tenetur homo ad ulteriorem inquisitionem. Dist. antec. Deus id declaravit, i.e. permisit voluntate permissiva, sal­ tem ad tempus, conc. antec.; Deus id voluit voluntate beneplaciti, subdist. : si agitur de religione quam ipse manifestavit et pro iis hominibus decrevit, conc.; secus, nego. 7. Religio essentialiter consistit in actibus internis et in adoratione Dei in spiritu et veritate (Io 4,23s). Ergo nihil est inquirendum in religio­ nem positivam externe impositam. 3 L.de Grandmaison, S.I., loquitur de cognitione Dei «spontanee, quasi intuitive, et de son retentissement sensible, émotionel..., un acte de connaissance si vite arrivé au but, qu'il fait l’impression d’être una intuition» (L’élément mystique dans la religion: RechScRel 1 [1910] 197). L.I C.I Λ.3. INQUISITIO IN RELIGIONEM. TH. I N.41-43 85 Dist. antec. Actus essentiales religionis sunt illi interni intellectus et voluntatis (agnitio Dei et devotio, qui semper adesse debent et sunt quasi radix ceterorum (essentia metaphysica religionis), conc. antec.; sunt unici actus necessarii in religione, quasi haec non implicaret connaturaliter atque adeo essentialiter pro homine cultum externum et voluntatem paratam ad quaerendum et sequendum Dei beneplacitum circa cultum externum, nego antec. 42. Scholion i. Cur hic non valet probabilismum appli­ care. Quia directe non agitur de lege dubia aut mere proba­ bili, sed de lege certa investigandi in legem dubiam, sc. in re­ ligionem probabilem. Dein relate ad hanc legem dubiam (religionem probabiliter revelatam et praescriptam), in dubio primum est egredi e dubio, adhibita diligentia proportionata gravitati legis. Praeterea, manente dubio, probabilismus est pro dubiis iuris, utrum obliger hac lege necne; in dubiis autem facti, quae non transeunt in dubium iuris, et ubi agitur de medio ad salutem necessario, nequit probabilismus applicari et se exponere pe­ riculo non obtinendi finem. Sic non licet uti probabilismo ubi agitur de certo valore sacramenti procurando, cum dubium sit, v.gr. utrum materia sit valida necne: debet materia certo tuta adhiberi; nisi hoc dubium facti transeat in dubium iuris, an liceat in talibus circumstantiis extremis sacramentum expohere periculo nullitatis. Similiter ubi agitur de medio ad salutem. Nec valet probabilismum applicare ubi certum aliquod ius incolume servandum est: nimirum, v.gr., si quis exploderet in silvam, quia probabiliter explodit in bestiam et non in homi­ nem; certo enim servari debet ius hominis in vitam. Breviter: Praeterquam quod agitur de lege certa inquiren­ di, non valet probabilismum applicare ubi agitur de certo ali­ quo fine absolute obtinendo et servando, ut est ultimus finis hominis. 43. Scholion 2. Quinam debent inquirere. Est locus et obligatio inquirendi in religionem sibi probabiliter praescrip­ tam iis qui de revelatione aliqua divina nondum hucusque audiverunt vel nondum ut certam agnoverunt, ut accidere potest, v.gr., paganis et rationalistis, cum considerant Eccle­ siam catholicam; vel iis qui prudenter dubitant de religione re­ velata quam hucusque exercuerunt, v.gr. iudaei, vel quidam mahumetani aut protestantes accedentes in regionem catholi­ cam. In his enim propria ignorantia vel dubium sunt compos- 8$ M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II sibilia cum probabilitate qua nova religio se offert revelatam et obligatoriam. Qui vero erronee et mere subiective certi sunt de sua reli­ gione ut ipsis praescripta, quin tamen adsit obiectiva veritas et certitudo, ii non apprehendent probabilitatem qua nova religio praetendit se esse revelatam et obligatoriam, et ideo neque obligationem in illam inquirendi eamque amplectendi appre­ hendent. Eo ipso autem quo talem probabilitatem admittant, deficiet eorum certitudo subiectiva et tenebuntur ad inquisi­ tionem. Sed nequit esse locus huic inquisitioni, si quis certo scit (licet certitudine vulgari tantum) se habere veram et unicam re­ ligionem a Deo volitam (sic illi qui rite educati et instructi sub magisterio ecclesiastico agnoverunt Ecclesiam ut signum leva­ tum in nationes [Is 11,12; D 1794 1815]; vel si quis dubitat imprudenter sive mere tentatur in fide). Tunc enim propria cer­ titudo in religionem revelatam et obligatoriam excludit pro­ babilitatem alius religionis, et est incompossibilis cum ea. Dices: Ergo aliter statuimus pro catholicis ac pro non ca­ tholicis. Ita quidem est. Quia «minime par est conditio eorum qui per caeleste fidei donum catholicae veritati adhaeserunt, atque eorum, qui ducti opinionibus humanis falsam religionem sec­ tantur; illi enim qui fidem sub Ecclesiae magisterio suscepe­ runt, nullam unquam habere possunt iustam causam mutandi aut in dubium fidem eandem revocandi» (D 1794, cf. D 1815). Hi enim adiuvantur obiectiva rei veritate, quae clarius in dies eorum mentibus illucescit, et insuper auxilio subiectivo gratiae benignissimi Domini, qui illos in dies confirmat, non deserens nisi deseratur. E contra est aliis: neque habent obiectivam rei veritatem, nec gratia Dei illos confirmat, retrahit potius a suis falsis conceptibus religiosis. CAPUT II De revelatione 44. Ad demonstrandum factum revelationis divinae obligatoriae, quae proponitur a religione Christiana, gressus praeparatorius fuit trac­ tatio praecedentis capitis, ubi disceptavimus de notione et natura reli­ gionis deque eius pro nobis obligatione. Nunc pariter gressus propae- L.I C.2 A.I. NOTIO REVELATIONIS. N.43-46 87 deuticus tractatio de revelatione obtenditur: si enim conceptus revelationis ut contradictorius ostenderetur, si eius impossibilitas demonstraretur, si ut incognoscibilis nobis praedicaretur... frustra nos circa factum perqui­ reremus. Et quoniam religio catholica, quae ut probabiliter vera cuilibet vel obiter consideranti se offert, habet conceptum de revelatione ut primarium, oportet hunc conceptum perpendere et ante rationem legitimate. Ad factum revelationis divinae demonstrandum et ad ostendendam ipsam possibilitatem revelationis possemus ipsa facta exponere, ex iis quae ex Genesi usque ad Apocalypsim novimus de locutionibus divinis erga homines; admittendo quidem ut probatam ex Introductione in Sacram Scripturam historicitatem librorum V. et N. Testamenti. Sed ad praeoccu­ pandas luce evidentiore difficultates quae contra opponi possent, et quo facilius postea ad ordinem concretum applicetur speculatio abstracta: malu­ mus incipere exponendo theoriam ipsam revelationis. ARTICULUS De I notione revelationis S.Th., 2.2 q.171-174: De verit. q.12; Suarez, De fide d.8 s.4; Dieckmann, De revelatione 0.188-220; Garricou-Lagrange, De revelatione I c.4; Concilium Vaticanum, s.3 c.2. 45. Sicut in Ontologia agitur de ratione universaliore entis (quae imbibitur in omni obiecto aliarum partium Philosophiae) eiusque causa­ rum, sic in Theologia fundamentali agitur de ratione universaliore reve­ lationis, quae imbibitur in omni obiecto aliarum partium Theologiae; om­ nes enim considerant sua obiecta ut revelata per Deum et per fidem cognita. Tractamus de revelatione prout illam intelligit Ecclesia; agimus enim de probando facto revelationis ab ea proposito. Id autem postulat ut antea conceptum huius facti, i.e., conceptum de revelatione quem Ecclesia habet, in hoc articulo et sequenti philosophice legitimemus. 46. 1) Revelatio indicat etymologice remotionem veli vel manifestationem rei occultae. In Novo Testamento sermo est de revelatione sub vocibus άττοκάλυψις, φανεροϋν..., in significatione manifestationis veri­ tatis salutiferae (regnum messianicum, mysterium Christi...) factae a Deo per Christum aut per Apostolos Ex usu ecclesiastico est manifestatio veritatis occultae ho­ mini facta per Deum (D 1634-1636 1785). Sic revelatio tam ex Novo Testamento quam ex usu Eccle­ siae est locutio Dei ad homines (Heb 1,1; D 1785). 1 Cf. Zorell, Lexikon Graecum ad illas et cognatas voces; G.Kittel, Theologisches Worterbuch zum Neuen Testament 3.565-597 ad vocem άποκάλυψι$ de re tractat; item Dieck­ De revelatione n.195. mann, 88 M. N1C01.AU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II 47. 2) Haec est revelatio divina, de qua agimus. Si mani­ festatio veritatis fit ab aliquo homine, revelatio est humana. Si fit per angelum, habetur ut divina, quia angeli in suis re­ lationibus cum hominibus revelant in quantum unam cum Deo efficiunt causam; Deus enim id vel iubet vel positive permittit. Revelatio daemoniaca per se nulla est, quia, cum sint spiritus mendacii, nullam veritatem proprie et per se tendunt communi­ care. 48. 3) Revelatio divina potest considerari active seu in actione Dei revelantis; passive seu in perceptione rei revelatae vel in signo creato quo Deus suam mentem alteri directe mani­ festat; objective seu in veritatibus vel obiectis quae revelantur. Si de natura revelationis quaeritur active consideratae, dicendum est sicut de natura actionis Dei ad extra: sive agatur de actione creative, si Deus in revelando aliquid creat; sive de actione eductiva, si, ut in pluribus, aliquid educit de potentia materiae. Per has actiones Deus non mutatur intrinsece; sed extrinsece et terminative denominatur actu creans, educens, et similiter actu revelans, si has actiones probabilius habemus ut formaliter (non tantum virtualiter) trans­ euntes 2. De causa efficiente revelationis. luxta doctrinam catholicam revelatio divina est opus Dei ad extra, et ideo fit a tribus divinis personis indivisim. Sed aliquando tribuitur Deo Patri (1 Cor 2,10: «Nobis autem revelavit Deus per Spiritum suum»; Mt 16,17: «Beatus es, Simon Bar Iona, quia caro et sanguis non revelavit tibi, sed Pater meus qui in caelis est»); aliquando vero tribuitur Filio (Mt 11,27: «Et nemo novit Filium nisi Pater, neque Pa­ trem quis novit nisi Filius, et cui voluerit Filius revelare»), cum ipse sit Sapientia Dei illuminans omnem hominem; aliquando denique revelatio divina appropriatur Spiritui Sancto, sicut uni­ versa Dei opera ex amore procedentia (sic 2 Petr 1,21: «Spiri­ 2 In hac igitur sententia revelatio formaliter talis, sicut creatio formaliter talis, et sicut quaelibet actio Dei eductiva, habetur ut formaliter transiens et Deo extrinseca. Haec ultima et formalis ratio denominandi Deum actu revelantem, sicut et similiter actu creantem, actu educentem, probe debet distingui a decreto Dei et voluntate et potentia revelandi, sicut et similiter creandi, educendi : hoc enim decretum, haec voluntas et haec potentia sunt Deo for­ maliter immanentia, sed nequeunt dici actualis revelatio, creatio, eductio, sed tantum reve­ latio, creatio... radicalis, vel virtualis, quia recte inferunt formalem revelationem in tempore vel actualem fluxum rei in tempore. Auctores uberius de re tractant cum exponunt senten­ tias de natura actionis crcativae, vel in genere de actione et passione. Cf. Ludov.de Lossada, Cursus Philosophicus: Physica, tr.3 d.i c.3 (Barcinone 1883)1. 6 p. 186-191 ; F.Marxuach, Compendium Theologiae naturalis (Madrid 1929) n.i57,111. Similiter F.SuArez, Disputat, metaphysicae 20 s.4; I.Hellîn, Theologia naturalis (Matriti 1950)» th.92.—UrrAburu, Cos­ mologie l.i d.2 c.2 a.3, disputans in quo consistat actio creativa (p.205-219) citat auctores qui tenent creationem formalem esse formaliter transeuntem, tamquam aliquid distinctum a re creata, sicut modus rei, ut actio eductiva praedicamentalis. Ita, praeter SuArez et Los­ sada, Molina, Rhodes, Hurtado, Arriaga... ibi commemorati. L.I C.2 Λ. I. NOTIO REVELATIONIS. N.47-50 89 tu Sancto inspirati locuti sunt sancti Dei homines»; et in Symbolo dicitur de Spiritu Sancto: qui locutus est per prophetas). 49. 4) Revelatio divina potest esse naturalis vel superna­ turalis. Revelatio divina naturalis est manifestatio veritatis de Deo quae homini provenit a Deo ut ab auctore naturae, per ipsam naturam creatam (cf. Rom 1,19: Ps 18,2). Et quoniam iam acturi sumus de revelatione supernaturali et frequens recurret mentio huius conceptus in hoc tractatu et in sequentibus, oportet ab initio conceptum supernaturalis enu­ cleare et declarare. Plenior tamen cognitio relinquitur ad trac­ tatus de Deo elevante et de Gratia Christi. 50. Declaratio conceptus supernaturalis. Supernatu­ ral dicitur id quod superat illud quod est naturale. Naturale vero est id quod pertinet ad naturam. Natura intelligitur etymologice id quod nascitur; realiter supponit a) pro substantia prout est principium operationum; b) pro essentia rei (sic sermo est de «natura accidentium»); c) pro universitate rerum creatarum. Aliqua autem res pertinet ad naturam aut est naturalis, 1) vel quia constituit ipsam naturam (v.gr., naturale est ho­ mini habere animam, corpus et partes integrantes); 2) vel quia consequitur ex ipsa natura (sic potentiae ani­ mae et omnia quae ipsa natura suis viribus consequi potest); 3) vel quia exigitur ab ipsa natura ne ipsa aut eius vires frustra sint (v.gr. media necessaria ad finem suum obtinendum: aër, cibus in genere, pro vita organica; familia, societas, aucto­ ritas, pro vita sociali; conservatio, concursus divinus, aliqua providentia Dei...). Haec sunt naturalia, nimirum quia aut constitutive, aut con­ secutive, aut exigitive pertinent ad aliquam naturam creatam. Supernaturale indicat rem positivam quae naturam superat 1) vel quia eam perficit constituendo illam in ratione su­ periore (sic gratia sanctificans, quae ut accidens superadditur naturae creatae, constituendo illam consortem divinae naturae); 2) vel quia superat vires et capacitates activas naturae creatae (sic, v.gr., videre Deum); 3) vel quia superat exigentias ipsius naturae creatae (v.gr. ipsum videre Deum, habere dominium perfectum con­ cupiscentiae—in creatura corporali—ita ut non antevertat dictamen rationis; item immortalitas et impassibilitas corporis). 90 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Ideo definiri potest supernaturale: id quod neque constitutive, neque consecutive neque exigitive pertinet ad naturam. Sic, spectata natura quae elevatur, sive terminus a quo fit excessus, supernaturale est quid omnino indebitum naturae elevatae; spectata vero natura ad quam elevatur, sive terminus ad quem fit excessus, supernaturale est participatio naturae superioris. 51. Divisiones supernaturalis. i) Supernaturale pot­ est esse simpliciter et secundum quid. Simpliciter supernaturale habetur relate ad omnem naturam creatam et creabilem; ideo est id quod superat capacitates et exigentias totius naturae creatae, ac proinde spectat ad rem proprie divinam, ut est ipsa intuitio Dei et amor inde resultans. Sic supernaturale simpliciter potest cognosci per ordinem ad visionem beatificam et ad beatitudinem ultimam hominis, qua­ lis est in hoc ordine providentiae. Ideo gratia sanctificans, vir­ tutes theologicae, dona Spiritus Sancti... sunt entia simpliciter supernaturalia. Supernaturale secundum quid vel praeternaturale habetur re­ late ad aliquam tantum naturam creatam. Sic quod pro alia natura est supernaturale, potest esse naturale pro alia natura superiore; v.gr., est supernaturale pro homine intelligere sine discursu et ratiocinatione, id quod pro angelo est naturale. Pro natura sensitiva hominis sunt dona praeternaturalia, vel super­ naturalia secundum quid, integritas sive dominium perfectum concupiscentiae, immortalitas et impassibilitas. 2) Supernaturale potest esse intrinsece supernaturale sive quoad entitatem, et supernaturale per analogiam attributionis externae sive ut causa vel effectus. Supernaturale quoad entitatem vel intrinsece supernaturale est perfectio per modum accidentis inhaerens substantiae creatae: gratia sanctificans, dona Spiritus Sancti... Supernaturalis per analogiam attributionis externae dicitur res in se na­ turalis, v.gr. sacramentum (materia et forma), Ecclesia, etc., quae est qausa vel effectus vel signum rei supernaturalis quoad entitatem; quae quidem est principale analogatum. 3) Supernaturale quoad rem (substantiam) et supernaturale quoad modum. Supernaturalis quoad rem est res intrinsece supernaturalis. Superna­ turalis quoad modum dicitur, per analogiam proportionis, res in se natura­ lis, v.gr. restitutio visus in caeco, sed ratione modi quo fit est supernatu­ ralis, v.gr. si fiat repente verbo; sic servatur quaedam ratio proportionis. 52. Revelatio supernaturalis est manifestatio quae fit homini a Deo praeter exigentiam et capacitatem naturalem. L.I C.2 Λ.I. NOTIO REVELATIONIS. N.50-54 Ô1 Potest fieri a) per facta miraculosa, si v.gr. Deus ope mi­ raculorum manifestat sanctitatem alicuius servi Dei, vel divi­ tias suae gloriae et bonitatis; b) per infusionem scientiae, si quis v.gr. aliquid novum re­ pente scit per scientiam a Deo acceptam; c) sed in sensu proprio et stricto intelligitur illa manifes­ tatio quae fit homini a Deo per locutionem proprie dictam (D 1785; Heb 1,1). 53. Locutio proprie dicta est actio qua ens intelligens immediate et directe mentem suam alteri manifestat. Nota: a) Interlectiones, ut vocabula mechanice prolata, non sunt locutio, quia tunc homo non agit ut intelligens. Etiam animalia interdum exprimunt hoc modo sua sensa. b) Si quis aliquid manifestat (v.gr. pulchram vocem in suo cantu), sed indirecte, non ideo dicitur id loqui. Sic attributa Dei per creationem manifestata, et pariter ideas exemplares mentis divinae quae per crea­ turas cognoscuntur, haec non loquitur Deus; quia Deus non directe haec dicit, nec actiones eo tendunt ut Deus id manifestet directe et immediate. Excluditur medium obiectivum ex quo per deductionem mens cognos­ catur; sed non excluditur medium subiectivum (os, aures) vel medium obiec­ tivum quo (sonus, epistola). c) Requiritur ut loquens manifestet mentem suam; secus potius in­ terpres quam loquens dicitur. d) Debet loquens mentem suam alteri manifestare ut persona ad per­ sonam, non per meram infusionem luminis aut specierum. Debet igitur dari haec alteritas, et ideo revelatio, cum sit manifestatio Dei cum hac alteritate, est etiam actus amoris Dei erga nos communicando sua sensa. Revelatio non est infusio scientiae, quae per se directe est tantum com­ municatio alicuius obiecti, non praecise ut mentis et cognitionis illius qui infundit scientiam (cogita v.gr. si quis reliquit scriptum, quod alius leget: non ideo est epistola et collocutio).—Neque revelatio est gratia illustrans, quia in hac per se nihil dicitur de mente divina. 54. Locutio potest esse docens, si tendit ut alius sciat res ob rationes internas; et potest esse attestons, si tendit ut alius credat illas propter auctoritatem loquentis. Deus utrumque fa­ cit in sua ad nos locutione; sed haec primario est et intelligitur attestans (D 1789). Insuper et quia obiectum primarium reve­ lationis divinae est mysterium absconditum a saeculis in Deo 3, quod unice per testimonium Dei innotescit. Locutioni docenti respondet scientia; locutioni attestant! Udes. Finis ergo primarius revelationis est ut homo veritates re­ velatas credat propter auctoritatem Dei loquentis. 55. Auctoritas est vis moralis qua quis influxum in alium exercet. 3 Cf. Coi. 1,26. 92 M.N1COI.AU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Potest esse doctrinalis et scientifica, quae consistit in cognita scientia et veracitate alicuius testis; et potest esse moralis sive in iure imponendi obligatorie aliquem actum, v.gr. assensum dictis. In Deo utraque est auctoritas, sc. est auctoritas plena. Habet aucto­ ritatem doctrinalem et scientificam, quatenus est infinita sapientia et sum­ mum habet amorem veritatis; ideo est prima veritas in cognoscendo et loquendo, cui ratio creata obsequium praestare potest et debet assentiendo eius dictis. Habet etiam auctoritatem moralem et iuridicam, quatenus est dominus supremus, qui potest imperare assensum. Sed fides, qua talis non praestatur ob auctoritatem moralem et iuridi­ cam Iqquentis, sed immediate ob auctoritatem scientificam illius, sc. ob cius scientiam et veracitatem cognitas.' Ponere enim assensum immediate propter hanc auctoritatem scientificam Dei, est proprium virtutis fidei; ponere autem propter eius auctoritatem moralem, immediate est proprium virtutis oboedientiae. 56. Divisiones revelationis supernaturalis. 1) Ratio­ ne personae quae recipit revelationem, revelatio est immediata si homo directe a Deo loquente revelationem recipit; mediata, si homo revelationem recipit mediante alio homine legato a Deo. Per angelos intelligitur immediata. Revelatio facta apostolis per lesum est immediate divina, cum actiones lesu sint divinae. 2) Ratione potentiae quae immediate afficitur in eo qui acci­ pit revelationem, revelatio potest esse, sensitiva (vox in baptis­ mo lesu; verba Mane, Tecel, Phares in convivio Balthassaris), imaginaria (scala lacob) et intellectiva. Revelatio intellectiva potest esse vel pure intellectualis, si phantasma nihil cooperatur; vel secus, non pure intellectualis. Semper autem in revelatione requiritur lumen intelligibile ad diiudicandum de rebus acceptis; quia, cum sit locutio, opus est intelligere Deum loqui. 3) Ratione destinatarii revelatio est privata si dirigitur ad personas particulares; publica si dirigitur credenda toti generi humano (D 1785), vel saltem ad integrum populum (v.gr. israëliticum) sive societatem perfectam. Circa revelationes privatas notari debet illos, ad quos non dirigitur aliqua revelatio, non teneri actu positivo illam revela­ tionem tenere et affirmare fide divina, etiamsi cognoverint re­ velationem factam fuisse; illos autem, qui has revelationes acce­ perunt et ad quos revelationes diriguntur, posse et debere, fide divina illas tenere, si illis certo constet Deum ad ipsos locu­ tum fuisse; id quod etiam alii praestare poterunt qui ad hanc certitudinem locutionis divinae pervenerint. Huiusmodi reve­ lationes privatae iuxta regulas discretionis spirituum et sanae criticae historicae prudenter diiudicandae sunt, nec temere illas admittendo nec oppositione pertinaci illas reiciendo. I..I C.2 A.I. NOTIO REVELATIONIS. N.55-57 93 Revelationes factae Sanctae Margaritae Mariae de cultu Sacratissimi Cor­ dis erant revelationes privatae; revelatio enim publica finita est cum ultimo Apostolo, ut expresse dicetur in tractatione de magisterio Ecclesiae. Sed cul­ tus certe Sacratissimi Cordis dirigebatur ex intentione Domirii ad totum genus humanum. Ideo et revelationes privatae, sicut et alia charismata, non raro habent functionem socialem et non tantum ad bonum particulare paucorum diriguntur. De approbatione revelationum. Revelationes privatae non approban­ tur ab Ecclesia approbatione canonica, quae spectat ad revelationem publicam (contentam in sacris litteris et in traditione); sed utique approbari possunt approbatione permissive, si earum lectio permittitur; vel approbatione negativa, si declaratur nihil in iis contineri contra fidem vel mores; vel solemni appro­ batione negativa, si ante inchoationem processus beatificationis alicuius servi Dei declaratur nihil in eius scriptis contineri contra fidem et mores; vel tandem approbatione positiva, si origo divina alicuius revelationis diserte do­ cetur (v.gr.. de revelationibus factis Sanctae Margaritae Mariae, de quibus saepe loquitur easque affirmat v.gr. Pius XI in Encyclica «Miserentissimus Redemptor», scilicet in documento Magisterii; vel etiam aliae, ut de B.Virgine Lampurdensi). In his autem approbationibus positivis non adest de facto ma­ gisterium summum et absolute infallibile Ecclesiae circa realitatem revela­ tionum; esset tamen temerarium et imprudens illas negare sine sufficienti ratione 4. 4) Ratione veritatum quae revelantur, revelatio potest esse supernaturalis quoad modum, si veritates quae revelantur sunt perviae rationi ac proinde possunt naturaliter cognosci; et su­ pernaturalis quoad substantiam, si veritates quae revelantur sunt naturaliter incognoscibiles. 5) Ratione obiecti revelati dicitur formalis et virtualis, prout veritas revelata immediate aut mediate ope conclusionis co­ gnoscatur. 57. De supernaturalitate revelationis, a ) De revela­ tione divina proprie dicta, per locutionem, nequit dici eam vel constitutive vel consecutive vel exigitive pertinere ad naturam humanam. Hinc non est quid naturale prp homine, sed supernaturale. b) Praeterea omnis revelatio proprie dicta per locutionem, siquidem est liberrimus interventus Dei, aliquo signo extraor­ dinario dignoscendus ab eo qui illam recipit, supponit eventum praeter ordinem naturae seu est miraculosa (cf. n. 147-153). c) Potest interrogari utrum haec revelatio sit supernatura­ lis simpliciter, i.e. superans capacitatem et exigentias totius na4 Hinc revelationibus privatis, etsi approbationem Sanctae Sedis meruerint, non potest quis assentiri fide catholica; ideo ii, qui illas non receperunt, revelationes tenebunt fide huma­ na iuxta regulas prudentiae, vel ex spiritu fiduciae et oboedientiae erga Ecclesiam. Nam «quod attinet ad fidem, superaedificati sumus super fundamentum Apostolorum et Prophetarum ipso summo angulari lapide Christi lesu (Eph 2,20). nec aliud fundamentum quispiam ponere potest» (Cardinalis Bona, De discretione spirituum c.20 [De revelationibus earumque dis­ cretione]: Opera omnia [Antverpiae 1723] 187). 94 μ.nicoi.au, de revelatione Christiana, ii turae creatae vel dicens ordinem ad visionem beatificam; an sit supernaturalis secundum quid vel praeternaturalis, ita ut non necessario dicat ordinem ad visionem beatificam. Videtur respondendum revelationem de suo conceptu non necessario ordinari ad visionem beatificam, ac proinde non esse de suo conceptu simpliciter supernaturalem; quia bene intelligi potest Deum posse proponere aliquas veritates credendas ad quamcumque probationem. Immo et revelatio mysteriorum, quae excedunt omnem intellectum creatum, non videtur aliqui­ bus de suo conceptu et natura esse simpliciter supernaturalis 5. De facto tamen revelatio, de qua loquitur Ecclesia, ordinatur ad visionem beatificam et est proinde simpliciter supernaturalis. Ecclesia loquitur de revelatione quae connexionem habet cum fine ultimo hominis simpliciter supernaturali; nam in Concilio Vaticano sermo est de revelatione supernaturali sine addito: placuisse Deo se ipsum supernaturali via revelare (D 1785) et revelatio dicitur supernaturalis (D 1787); ubi autem dicitur supernaturale sine addito, intelligitur in eodem Concilio simpli­ citer supernaturale (D 1786-1789). 58. Discrimen inter revelationem et alias operationes divinas. 1) Revelatio distinguitur ab inspiratione quia revelatio est locutio Dei; unde ille qui accipit revelationem, non tantum elevatur ad percipienda divina, sed etiam conscientiam habet Deum loqui secum et aliquid ei manifestare. Inspi­ ratio vero est tantum actio Dei principaliter agentis scriptionem libri, ad quod sufficit in hagiographo supernaturalis illustratio intellectus, motio voluntatis et exsecutio ad ea scribenda quae Deus vult scribenda; sed non necessario ha­ betur conscientia illius influxus supernaturalis, sicut non habetur conscien­ tia ordinaria de illustrationibus et motionibus gratiae. Sed inspiratio habetur ad scribendum quae Deus vult communicanda, ideo omne quod est inspiratum est verbum et sententia Dei ad nos, unde aliquid nobis Deus manifestat per illud; hoc igitur verbum Dei est nobis revelatum, saltem mediate, si per aliquem legatum qui revelationem accepit immediatam, nobis constat Deum illud scripsisse pro nobis. Ideo ad actum inspirationis non requiritur per se ut adsit revelatio; sed omne quod est canonice inspiratum continet revelationem pro nobis mediatam. 2) Ad inspirationem propheticam sive prophetiam non requiritur conscien­ tia Deum loqui sive revelare, si agitur de mero instinctu prophetico (Caiphas); secus si agitur de vero propheta sensu pleno, sc. de illo qui instinctu Dei et nomine Dei loquitur: tunc datur revelatio. 3) Prophetia stricta, si accipitur a Deo loquente, est revelatio de futuro; ergo distinguitur a revelatione sicut pars a toto vel sicut species a genere, quia revelatio potest esse non tantum de futuro, sed etiam de re praeterita et praesenti. 4) Propheta qui loquitur nomine Dei est verus legatus Dei sive missus a Deo (n.416); sed non omnis legatus est propheta. 5 Dieckmann, De revelatione n.208. Cf. tamen infra n.109. L.I C.2 A.I. NOTIO REVELATIONIS. N.57-60 95 5) Revelatio obiective sumpta distinguitur a lumine supernaturali quo quis cognoscit originem divinam alicuius notitiae infusae, in eo quod hoc lumen non est ipsa notitia accepta, sed principium illius, quo cognoscitur; neque est principium permanens, sed qualitas transiens. 6) In scientia infusa per se Deus non loquitur nec testatur sicut in reve­ latione; ideo in scientia infusa res manifestantur, sed non quatenus et in quantum sunt in mente divina. 7) In assistentia divina Deus non loquitur nec movet ad loquendum, sed tantum praesto adest ne quis erret. 8) Revelatio distinguitur a visione intuitiva Dei, in quantum per reve­ lationem non elevatur mens ad ordinem divinum, ut accidit in conceptu intuitivo Dei; sed mens manet in ordine conceptuum analogicorum. 9) Revelatio est visio (sive intellectualis, sive imaginaria, sive sen­ sitiva); sed non omnis visio est revelatio, sc. si sensus visionis non intelligitur (v.gr. Dn 5,3s; Act 10,10-17 ubi S.Petrus dicitur habuisse meram visionem, cuius sensum ac proinde revelationem accepit postea). 59. Falsae notiones de revelatione. Generatim ab ea excludunt omnia elementa vere supernaturalia. Sic, ut solent, rationalistae, qui nihil supernaturale admittunt, utpote supe­ rans rationem: omnia per rationem explicari debere et posse autumant. Rationalistae antiquiores (Reimarus, Lessing...) intelligunt nomine revelationis cognitionem naturalem de obtecto re­ ligioso. Kant intelligit sub revelatione vocem conscientiae... Protestantes liberales et modernistae intelligunt per revelationem experientiam religiosam, quae subiacet sensui pe­ culiari quo Deum apprehendimus, praesertim si haec experien­ tia vividior sit et quasi passiva. 60. Notio modernistica de revelatione. De modernismo, quantum ad eius historiam et multiplicem aspectum, cf. J.Riviere, Le modernisme dans ΓEglise. Etude d'histoire religieuse contemporaine (Paris 1929); item J.Ri­ viere, Modernisme: DTC 10,2009-2047; A.Gisler, Der Modernismus6 (Einsiedeln 1913); a diversis conscriptus artic. Modernisme : DAFC 3,591695; ad rem praesentem quod attinet, praesertim Foi et dogme, c.618-637; pro Encyclica «Pascendi» c.637-695. Modernismus indicat tendentiam modernam, i.e. finis saec.XIX et initii saec.XX, explicandi et interpretandi plures res religionis ex subiectivismo immanentista et ex relativismo, praesupponendout fundamenta evolutionismum radicalemet agnosticismum subiectivistam. Plures sunt formae modernismi, sive quoad ipsam religionem eiusque essentiam et notionem, sive quoad inspirationem librorum sacrorum eorumque inter­ pretationem, sive quoad historiam religiosam et dogmatis evo­ lutionem, sive quoad ipsam fidem et revelationem earumque 96 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II defensionem et apologeticam. Hinc modernismus philosophicus, exegeticus, dogmaticus... Complexus omnium doctrinarum modernistarum systematice propositus, et praeclare, invenitur in Decreto «Lamentabili» (3 iulii 1907) (D 2001-2065) atque in Encyclica «Pascendi» (8 septembris 1907) (D 2071-2109; EB 257-282 [250-275]). Praecipui modernistae recensentur: Alfred Loisy 6 qui scripsit L’Evangile et 1’Eglise (1902), Autour d’un petit livre (1903). George Tyrrell (1861-1909) et Edouard Le Roy (Dogme et Critique, 1907), qui tamen non reliquit Ecclesiam. De notione modernistica religionis supra egimus, η.22-23. Re­ ligio iuxta modernismum, non ex conceptu Dei intellectuali, sed ut phaenomenon vitale explicari debet per ipsam vitam hominis. Sed prima motio cuiuscumque phaenomeni vitalis re­ petenda est ex indigentia quapiam vel in motu quodam cordis qui sensus dicitur. Ideo fides, quae est initium ac fundamentum cuiusvis religionis, in sensu quodam intimo collocari debet, qui ex indigentia divini oriatur. Atque haec indigentia in subconscientia invenitur et inde erumpit (D 2074). 61. Hisce notionibus religionis et fidei suppositis, facile notionem revelationis pervertunt modernistae. Revelatio, iuxta modernistas, non est manifestatio intellec­ tualis alicuius veritatis ab extrinseco proveniens; sed est aliquid quod ab intrinseco venit ipsius hominis ex sensu religioso. Reve­ latio, aut saltem exordium revelationis, est ipse sensus reli­ giosus apparens in conscientia, vel experientia religiosa qua Deus sentitur seseque manifestat in ipso homine (D 2075). Sic homines qui habent talem sensum religiosum magis evolutum et experientias religiosas vividiores, revelationes habere dicun­ tur. Ideo «revelatio nihil esse potuit—aiunt—quam acquisita ab homine suae ad Deum relationis conscientia» (D 2020). Cum autem revelatio concludatur in conscientia hominum et cum ea evolvatur, subicitur progressui et mutationi; minime igitur fuit clausa cum ultimo Apostolo revelatio publica (D 2021), sed perficitur in conscientia fidelium. Cum homo religiosus cogitat suam fidem, et per reflexionem elaborat suam cogitationem, pervenitur ad formulas religiosas et ad dogmata; quae quidem non immutabilia, sed perfectibilia et evolutiva esse oportet (D 2022 2078 2080). 6 Circa Loisy cf. etiam MJ.Lagrange, O.P., M. Loisy et le modernisme. L.I C.2 A.2. POSSIBILITAS REVELATIONIS. TH.2 N.60-63 97 Revelatio igitur est quid naturale, e natura procedens et cum natura sese evolvens; minime ergo est supernaturalis. Revelatio est quid ab intrinseco hominis proveniens; criteria igitur illius non ab extrinseco, sed interna et subiectiva sunt quaerenda. ARTICULUS II De possibilitate et convenientia revelationis Ubi exposuimus notionem, quam de revelatione Ecclesia habet, de­ monstranda venit in primis possibilitas talis notionis. Thesis 2. Revelatio divina supernaturalis sive immedia­ ta (I) sive mediata (Π) est possibilis. Tromp, De revelatione l.i; Dieckmann, De revelatione n.221-276; Garrigou-Lagrange, De revelatione 1 c.io. 62. Notiones. Possibilitas est aptitudo ad exsistendum. Possibilitas interna seu metaphysica consistit in sociabilitate notarum quae constituunt essentiam vel definitionem illius rei quae possibilis dicitur. Possibilitas externa est aptitudo ad exsistendum ob ratio­ nem externam causae efficientis, quae potest rem illam in exsis­ tentiam traducere. Haec possibilitas dicitur physica, si adsunt vires et condi­ tiones physicae, quae requiruntur ut causa efficiens possit rem in exsistentiam ponere. Possibilitas dicitur moralis si, iuxta consuetum modum agen­ di, non adest tanta difficultas quae impediat quominus vis physica exsistens reducatur in actum. 63. Status quaestionis. In Deo nequit esse sermo de magna difficultate ad aliquid faciendum, cum sit omnipotens; proinde nequit esse sermo de impossibilitate morali, nisi sensu translato, scilicet, num sit difficultas et repugnantia ex eo quod Deus non possit habere fines dignos et rationem finalem in revelatione, i.e. num revelatio sit Deo inconveniens. De hac non repugnantia et de convenientia revelationis, seu de eius possibilitate morali, tam pro Deo quam pro homine, etsi plura in hac thesi attingi debent, speciatim agemus in thesi sequenti. Quantum ad possibilitatem physicam revelationis sufficiet Teologia I 4 98 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. Π probare rem esse metapbysice possibilem seu non repugrr-rc, quia si de hoc constat, facile constat rem posse physice fieri per Deum. Ideo nunc agimus directe et praesertim de possibilitate metaphysica revelationis, licet de eius possibilitate physica et morali quaedam necessario attingenda erunt. Quoniam vero elementa quae ingrediuntur definitionem re­ velationis sunt causa efficiens divina et eius modus agendi, subiectum humanum (rationale, vitale) recipiens, et obiectum quod revelatur: ad haec omnia attendendum erit, ut ex parte horum omnium excludatur repugnantia; positive autem exclusa repugnantia, positive demonstratur possibilitas (cf. n.no). 64. Adversarii. Negant possibilitatem revelationis : 1) Ex parte agentis seu Dei omnes qui negant vel eius exsistentiam, vel eum posse loqui, vel eum de facto loqui cum hominibus. Sic athei, materialistae, pantheistae, deistae (Deum non agere in mundo actione diversa a prima creatione); et in genere naturalistae et omnes qui negant ordinem supernaturalem. 2) Ex parte subiecti passivi sive hominis, negant possibili­ tatem revelationis rationalistae (D 1703s), iuxta quos ratio hu­ mana est unicus fons cognitionis humanae; omnis autem reve­ latio ab extrinseco destrueret vitalitatem nostrae rationis et auferret autonomiam illius. Iuxta modernistas experientia vitalis est unicus fons co­ gnitionis religiosae, unde fides nequit imponi ab extrinseco (D 2074s). 65. Doctrina Ecclesiae. Saepius recurrit in documentis Ecclesiae sermo de facto revelationis (v.gr. D 1785-1787). Ergo implicite dicitur revelatio ad nos esse possibilis, tam mediata, quam immediata, quae praesupponitur in mediata. Insuper explicite solemniter definita est possibilitas reve­ lationis: «fieri posse ut per revelationem divinam homo... do­ ceatur» (D 1807). Si revelatio sumatur hic de revelatione me­ diata, in hac implicatur factum ac proinde possibilitas revela­ tionis immediatae. De revelatione mediata affirmatur in symbolo eius possibi­ litas, siquidem Spiritus Sanctus «locutus est per prophetas»; et totum magisterium Ecclesiae et praedicatio verbi Dei fun­ datur in revelatione facta pro nobis, eaque implicite affirmatur. Valor dogmaticus. De fide divina et catholica solemniter definita: D 1807 et in symbolo. Neque enim est ambigendum L.I C.2 A.2. POSSIBILITAS REVELATIONIS. TH.2 N. 63-66 99 rem contineri in revelatione divina (Hebr 1,1...) ac proinde esse de fide divina, id quod praesupponitur in omni doctrina quae sit de fide divina et catholica *, neque dubium est Eccle­ siam in symbolo et in magisterio suo ordinario hanc doctrinam proponere ut revelatam a Deo. 66. Probatur i.a pars, i) A posteriori: probaretur ex facta revelatione. 2) A priori: excludendo repugnantiam quae esset ex parte elementorum quae considerantur in revelatione. Cum enim possibilitas consistat in sociabilitate seu non repugnantia notarum sive elementorum quae ingrediuntur definitionem rei, via ad demonstrandum a priori hanc possibilitatem erit in exclusione cuiuslibet repugnantiae quae inveniri potest in sociandis his elementis. Sic positive evincitur haec sociabilitas notarum sive possibilitas, etsi via sit per exclu­ sionem (cf. n.no). Revelatio autem immediata repugnaret a) aut ex parte causae efficientis et ex modo quo fieret, i.e. ex parte Dei; b) aut ex parte subiecti in quo reciperetur revelatio, i.e. ex parte hominis; c) aut ex parte obiecti vel rei revelatae. Atqui nihil horum dici potest: A) Ex parte enim Dei et eius attributorum repugnaret, si a) careret Deus cognitionibus quas revelaret —aut b) vi qua revelaret —aut c) modo quo revelaret—aut d) fine ad quem revelaret. 1 De fide divina dicuntur illae veritates «quae in verbo Dei scripto vel tradito continentur» (D 1792; CIC cn.1323 § I). Contraria propositio dicitur error infide. De fide divina et catholica dicuntur illae veritates «quae in verbo Dei scripto vel tradito continentur et ab Ecclesia sive solemni iudicio [tunc sunt veritates definitae] sive ordinario et universali magisterio tamquam divinitus revelata credenda proponuntur» (D 1792; CIC cn.1323 § II). Veritates huiusmodi sunt dogmata fidei; sed «declarata seu definita dogma­ tice res nulla intelligitur, nisi id manifeste constiterit» (CIC cn.1323 § III).—Negatio vel dubitatio de aliqua veritate fide divina et catholica credenda est haeresis (cf. cn.1325 $ II). «Solemne huiusmodi iudicium pronuntiare [de veritatibus fidcij proprium est tum occumenici Concilii, tum Romani Pontificis ex cathedra loquentis» (cn.1323 § I). Alias cognoscitur Ecclesiam aliqua ut revelata proponere, si ^ordinario totius Ecclesiae per orbem dispersae ma­ gisterio tamquam revelata traduntur ideoque universali et constanti consensu a catholicis theologis ad fidem pertinere retinentur» (D 1683). Quantum ad valorem dogmaticum canonum et capitum Constitutionis Dei Filius Concilii Vaticani, de quo saepius in nostro tractatu recurret sermo, agit v.gr. J.M.A. Vacant, Etudes théologiques sur les Constitutions du Concile Vaticain I (Paris 1895) introduction a.5 p.41-44: In canonibus definitur doctrina fide catholica credenda; in capitibus manifesta adest intentio Ecclesiae proponendi doctrinam suam definitive et peremptorie, ut habent formulae quae sunt in initio capitum positae et introductio (D 1781): Sancta... Ecclesia credit et confitetur (D 1782); Eadem sancta mater Ecclesia tenet et docet... (D 1785); Ecclesia catholica profitetur... (D 1789): perpetuus Ecclesiae catholicae consensus tenuit et tenet... (D 1795).—Sic capita Concilii positive, canones vero negative doctrinam infallibilem proponunt; illud autem quod docetur in capitibus potest non esse de fide divina et catholica, sed tantum mere assertive et infallibiliter tenendum; immo, si mere sunt rationes allatae et argumenta, quae non proponantur ut doctrina Ecclesiae, tunc de se non sunt infallibilia. Nec valet dicere opus fuisse subscriptione omnium episcoporum ad finem concilii ut con­ stitutio fuerit promulgata; talis enim promulgatio non fuit necessaria. Nam et omnes Patres rem approbaverunt et Summus Pontifex, qui personaliter praesidebat, decreta et canones constitutionis, quae omnia omnibus placuerunt, auctoritate sua apostolica definivit et con­ firmavit (Ibid., t.2 docum.25). 100 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Sed Deus a) est sapientissimus;—b) est potentissimus, nec obstat quod ordo naturae praevie stabilitus, ex legibus naturae resultans, debeat mutari: nam huiusmodi leges non sunt abso­ lute necessariae, sicut leges metaphysicae et mathematicae, sed hypothetice necessariae; unde vis nulla creaturae infertur, si ipsa creatura, cuius est intimior natura ut Creatori subiciatur, voluntati illius praeternaturali subiciatur 2;—c) Deus habet etiam modum sese communicandi cum hominibus vel locutione externa vel locutione interna per phantasiam vel immediate in intellectu, semper autem Deus iuvare potest lumine interiore ut intellectus intelligat originem divinam notitiae acceptae 3, se­ cus ipse Deus esset inferioris conditionis quam homines, qui possunt sese invicem communicare.—d) Deus tandem habet fines dignos ad revelandum: ut ostendat nimirum suam gloriam, sicut in omni actione sua ad extra; ostendere enim potest suam omnipotentiam atque sapientiam, suumque amorem erga ho­ mines... revelatione enim iuvari potest genus humanum cum indigeat auxilio Dei speciali ad ipsam religionem naturalem congrue cognoscendam4. Accedit Deum esse maxime communicabilem, primum quia est maxime ens, unde et maxime est veritas quoquoversus irradians; dein quia est maxime magister, non tantum scientia praeditus et arte sese accommodandi intelligentiis discipulo­ rum, sed etiam zelo pollens ut eos edoceat et—praesertim— summa auctoritate valens ut assensum suis dictis evincat. Negative. Deus potest sese communicare cum hominibus: quia de Deo tantum negari debet quod involvit imperfectionem. Atqui libere sese communicare nullam involvit imperfectionem. Sese enim communicare supponit esse in actu et diffundere proprium bonum (cognitionem pro­ priam). Atqui Deus est semper in actu purissimo et est maxime bonum tendens ad diffusionem sui. Si homo potest sese alii communicare, cur Deus id non possit? Neque Deus revelando mutatur, sicut nec mutatur creando et conser­ vando res aliosque effectus producendo. Ab aeterno enim haec facere in tempore decrevit, nihilque accipit intrinsece ex his effectibus ad extra, sed potius communicat. B) Ex parte hominis repugnantia excluditur perpenden­ do proprietates hominis, in eo scilicet quod sit a) ens intelligens —b) rationale evolutivum —c) vitale —d) personale. Sed a) non est repugnantia ex eo quod homo nequeat intelligere aliquid quod a Deo proponitur: obiectum enim intellectus » Cf. n.$. 3 De modo propheticae cognitionis, cf. S.Th., 2.2 q.173 ; Dieckmann, Dc revelatione n.205. 4 Cf. infra n.?6ss. L.I C.2 A.2. POSSIBILITAS REVELATIONIS. TH.2 N.66-67 101 humani est ens quodlibet, modo ei rite proponatur; cum autem habeat notionem entis, notionem veri, substantiae, accidentis, personae et huiusmodi notiones... poterit, si sufficienter expo­ nitur, omnis veritas ei proponi. Praeterea si ab aliis hominibus potest homo aliquid mente accipere, cur non possit id a Deo? Hic enim potest vel ipsas species intellectuales hominis coor­ dinate vel novas infundere, et lumine corroborare intellectum ut de ipsis certo iudicet. b) Non repugnat ex eo quod harmonia evolutionis intellec­ tus humani turbanda esset: quia etiam turbaretur magisterio humano et fide humana; aliunde est de conceptu entis supernaturalis (qualis supponitur revelatio) perficere naturam. c) Non repugnat ex eo quod homo sit ens vitale, immanenter proinde agens: quia homo passive accipere potest spe­ ciem infusam vel actionem divinam, sicut accipit ab extrinseco determinationem ad cognoscendum, postea vero potest active reagere cooperando ad cognitionem illamque efficiendo. In iudicio quoque de significatione rei repraesentatae deque eius origine divina non datur nisi reactio vitalis propria hominis. d) Non repugnat ex eo quod homo sit ens personale, sui iuris et habens autonomiam rationis: quia haec autonomia, qualiscumque censeatur, debet appetere conformationem cum ve­ ritate, quae maxime habetur per manifestationem divinam ve­ ritatis. Ceterum sana autonomia rationis obvenit in adultis postquam magisterio et auctoritate testium plures veritates receperunt. C) Ex parte rei revelatae non repugnat revelatio, si homo nondum cognoscit rem revelatam; discat enim quod igno­ rat. Quod si rem iam cognoscat, tunc ad summum repugnantia cogitari potest et examinari, non de ipsa revelatione, sed de extensione revelandorum. Ceterum etiam de rebus cognitis possumus loqui et audire loquentem, et novo actu novoque motivo certitudinis illas affirmare 5. Repugnantia igitur excluditur, si agitur de cognitione ve­ ritatum naturalium, vel ope demonstrationis vel ope auctori­ tatis acquisita. Quantum ad mysteria infra res accuratius et speciatim considerabitur (n.çoss). Ergo revelatio divina immediata est possibilis. 67. Probatur 2.a pars, excludendo repugnantiam ex parte eorum quae in revelatione mediata consideranda veniunt. 3 In hunc etiam sensum A.Cotter, S.I., Theclog. fundam.2 p.29, qui colligit bibliographiam de hac re. 102 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II a) Repugnantia non esset ex parte Dei: Deus enim potest exercere suum ius proponendi revelationem per alios, si ita vult; praesertim cum sit proprium divinae providentiae gu­ bernare inferiores per superiores et homines conducere ope aliorum hominum, non ob defectum virtutis, sed propter suam bonitatem. Deus etiam potest praebere auxilium quo veritas revelata non alteretur. b) Ex parte legati repugnantia esset quod non possit cognosci ut legatus; sed poterit signis credentialibus. Aut quod veritas per transmissionem corrumperetur; sed veritas muniri poterit documentis, praesertim vero assistentia divina. c) Ex parte destinatarii nihil obstat: quilibet enim potest veritatem accipere ab aliis hominibus, si constat de eorum scientia et veracitate, signis vero divinis constare potest; tunc autem credere sapientis erit. d) Ex parte veritatis quae transmittatur non erit repug­ nantia: siquidem veritas, quae communicetur ad fovendam sa­ lutem hominum, erit etiam accommodata intelligentiae huma­ nae, sive intelligatur veritas ex internis rationibus sive ex aucto­ ritate. Auxilio quoque divino servari poterit incorrupta. Ergo, exclusa repugnantia ex parte eorum quae in defini­ tione apparent ut peculiaria revelationis mediatae, revelatio me­ diata est possibilis. Aliter. Ut revelatio divina mediata sit possibilis solum requiritur ut res revelata fideliter transmitti possit, et aliis certo constare possit revela­ tionem nomine Dei proponi. Atqui possibile est homines recte intelligere aliquam veritatem quam a Deo acceperunt, et recte atque veraciter dicere aliis quod intellexerunt, praesertim si in magna serie transmissionum auxilio divino iuvantur. Insu­ per possibile est alios homines in debitis adiunctis certo cognoscere scien­ tiam et veracitatem testis, praesertim si Deus signat suo sigillo eum qui revelationem tamquam legatus proponit. Eadem traditio incorrupta veritatum naturalium cognoscibilium fit in scientia humana; pro veritatibus autem revelatis sufficit ut tradi pos­ sint cum certitudine de facta revelatione. Sed hoc factum historicum per testimonia vel aliis novisque signis credibilitatis cognosci poterit. Ergo revelatio divina mediata est possibilis. 68. Obiectiones. Ex parte Dei. i. Revelatio est impossibilis, si Deus revelando mutatur. Atqui Deus revelando mutatur. Ergo. Dist. mai. Revelatio est impossibilis si Deus revelando mutatur in­ trinsece et entitative, conc. mai.; si mutatur extrinsece et terminative, nego mai. Contradist. min. 2. Atqui Deus revelando mutatur intrinsece. Prob. : Mutatio extrinseca et terminativa importat in agente acquisitionem novi actus et muta­ tionem intrinsecam. Ergo Deus per mutationem extrinsecam et terminativam ex revelatione mutatur intrinsece. L.I C.2 A.S. POSSIBILITAS REVELATIONIS. 1-’ - N.67-68 103 Nego min. subsumptam; dist. antec. prob. Mutatio terminativa agentis importat novum actum et mutationem intrinsecam in agente creato, conc. antec. (quia ad agendum debet actuari); in agente increato et infinito, nego antec. (quia semper habet in se plenitudinem actus). 3. Actio revelativa vel est ab aeterno vel in tempore. Si primum, reve­ latio debet esse ab aeterno; si vero est in tempore, Deus mutatur cum transit de non-revelante ad actu-revelantem. Respondeo: Voluntas Dei revelandi in tempore est aeterna et imma­ nens Deo atque identificatur cum sua essentia; actualis vero et formalis revelatio est in tempore, et est actio non tantum virtuaiiter transiens, sed (probabilius dictum) formaliter transiens, quasi modus physicus eductionis inhaerentis rei eductae, vel modus physicus creationis adhaerentis rei creatae. Huiusmodi modi (quos probabilius accipimus 6) denominant Deum revelantem, creatorem extrinsece. Itaque dist. 2.am partem disiunct. Deus cum transit de non-revelante ad actu-revelantem mutatur intrinsece, nego; mutatur extrinsece et terminative, conc. 4. Si voluntas Dei revelandi identificatur cum sua essentia, revelatio est necessaria. Atqui actiones Dei ad extra nequeunt esse necessariae. Ergo. Dist. mai. Si voluntas Dei revelandi identificatur cum sua essentia, reve­ latio, i.e. voluntas Dei revelandi, est necessaria entitative, conc. mai.; revelatio formalis et terminativa est necessaria, nego mai. Conc. min. Nego cons. et consequentiam. 5. Atqui revelatio formalis et terminativa esset necessaria. Prob.: Ens summe bonum est summe diffusivum sui. Atqui quod est summe diffusivum sui, necessario debet formaliter et terminative revelare. Ergo. Nego subsump. Conc. mai. prob. et dist. min. Quod est summe diffusivum sui necessario debet revelare, i.e. necessitate purae convenientiae, ita ut contrarium non dedeceat, conc. min.; ita ut contrarium dedeceat, nego min. Et cum hac distinctione contradist. cons.; vel nego simpliciter min. 6. Si Deus revelat in tempore, mutando ordinem per creationem sta­ bilitum, mutat consilia sua. Atqui mutare consilia est contra sapientiam Entis infinite providentis. Ergo. Nego mai. Deus revelando non mutat consilia sua; sed ab aeterno statuit revelare in tempore. Nec Deo deneganda est facultas interveniendi in pro­ pria creatione, cuius est Dominus. 7. Haec revelatio in tempore supponeret creationem mancam. Atqui creatio manca supponeret imperfectionem in Deo. Ergo. Dist. mai. Revelatio in tempore supponeret creationem mancam, i.e., crea­ turas esse capaces ulterioris perfectionis, conc. mai.; creaturas perperam in sua natura et in ordine naturae factas fuisse, nego mai. Contradist. min. Creatio manca eo quod perperam creaturae factae essent, supponeret im­ perfectionem in Deo, conc. min.; eo quod sint capaces ulterioris perfectio­ nis, nego min. Deus semper optime agit, sed non tenetur ad optima facienda. Ex parte hominis. 8. Revelatio et fides, quae illam consequitur, de­ struent autonomiam rationis. Nego suppositum talis autonomiae absolutae; est tantum relativa, quia intellectus, etiam quaerens per se veritatem, debet sese conformare primae ve­ ritati. 9. Nequit esse proportio ad colloquendum inter intelligentiam divi­ nam et intelligentiam humanam. Ergo revelatio est impossibilis. 6 Cf. supra n.48 nota 2. 3 04 M.NI0OLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Dist. antec. Nequit esse proportio entitativa, conc. antec.; proportio seu adaequatio in cognoscendo saltem analogice, nego antec. xo. Collocutio cum homine fit lingua articulata. Atqui Deus nequit loqui lingua articulata. Ergo. Dist. mai. Collocutio hominis cum homine fit lingua articulata, conc. mai. (quia homines mediantibus sensibus et corporeis organis debent invicem sensa communicare); locutio Dei ad homines, nego mai. Ex parte OBiECTi revelati, ii. Revelatio misceret elementa falsa, quia est relativa in homine. Ergo est impossibilis. Nego antec. et dist. prob. Revelatio est relativa in homine, i.e. non est cognitio absolute perfecta, sicut cognitio divina, sed est analogica, conc.; est falsa, nego. 12. Atqui est falsa. Prob. : Veritates divinae in revelatione deprime­ rentur ad ordinem sensibilem. Atqui talis depressio importat falsificationem. Ergo in revelatione daretur falsificatio. Nego subsump. et dist. mai. Veritates divinae deprimerentur ad ordinem sensibilem, i.e. cognoscerentur saepe per respectum ad ordinem sensibilem, unde haurimus nostras cognitiones etiam spirituales, concedo mai.; falso cognos­ cerentur, nego mai. (cognoscerentur vere, sicut vere cognoscuntur res spiri­ tuales, etsi analogice). Thesis 3. Revelatio divina est tam bonitati et sapientiae divinae (I) quam naturae rationali hominis maxime conveniens (Π); homini autem utilissima (ΙΠ).. Muncunill, De vera religione c.i a.4; Van Laak, Repetitorium Theolog. fundam. tr.z l.i c.2 propos.5; Tromp, De revelatione6 sec. ult., proposai P.374SS. Postquam egimus de possibilitate revelationis, venit quaestio conside­ randa de eius convenientia et utilitate, quae iam aliquatenus in priore thesi implicatae sunt. 69. Notiones. Conveniens, congruum, decens, dicitur id quod est consentaneum perfectioni alicuius naturae. De Deo ita haec convenientia revelationis affirmatur, ut oppositum non sit disconveniens vel dedecens (sicut de creatione dicimus); ac proinde ex hac convenientia nulla infertur necessitas revelandi. Utile est quod affert commoda et est medium ad aliud. De Deo affirmatur convenientia honestatis, non convenientia utilitatis sicut pro homine. 70. Adversarii. Deistae: praeter creationem cetera om­ nia, quae supponerent interventum Dei in mundo, dedecent Deum; mundus post creationem debet esse sibi sufficiens. Rationalistae: Revelatio esset contra Dei sapientiam, qui sic mutaret cursum iam semel stabilitum, quasi corrigendo opus suum. Et revelatio attestans esset contra naturam ra­ L.I C.2 Λ.2. CONVENIENTIA REVELATIONIS. TH-3 N.68-72 105 tionalem hominis: si enim agatur de revelatione rei naturaliter cognoscibilis, est inutilis; sin autem agatur de revelatione rei supernaturalis, tunc agitur de conceptu vacuo et inintelligibili. Sic habetur inter errores Syllabi: «Christi fides humanae refragatur rationi; divinaque revelatio non solum nihil prod­ est, verum etiam nocet hominis perfectioni» (D 1706). 71. Doctrina Ecclesiae. Adest aperte pro 2.a et 3.® par­ te theseos in Concilio Vaticano, ubi definitum est expedire ut per revelationem divinam homo de Deo cultuque ei exhibendo do­ ceatur (D 1807). Insuper in eodem Concilio consideratur utili­ tas revelationis, eo quod ei tribuenda sit cognitio congrua re­ ligionis naturalis, quam de facto habuit genus humanum (D 1786); et fides dicitur rationem ab erroribus liberare ac tueri eamque multiplici cognitione instruere (D 1799). Valor dogmaticus. In Sacra Scriptura et Traditione reve­ latio proponitur, saltem implicite, ut conveniens homini et bonitati Dei. Ergo thesis certo est in verbo Dei, ac proinde fide divina tenenda. Insuper in Vaticano definita fuit solemniter pro 2.a et 3.a parte; sed etiam relate ad Deum et ad primam partem theseos, convenientia seu decentia revelationis in Deo est, saltem implicite, in magisterio ordinario Ecclesiae pro­ ponente rem ut revelatam (cf. et D 1785). Unde thesis est de fide divina et catholica quoad omnes partes. 72. Probatur i.a pars, a) Convenit bonitati divinae communicatio bonorum, sicut diviti convenit dare. Atqui re­ velatio est communicatio quaedam bonorum, siquidem ii qui recipiant revelationem perficientur ex hac locutione Dei; v.gr. cognitione divinarum perfectionum, acquisitione norma­ rum certarum pro vita morali et religiosa, et amando et lau­ dando Deum, quem per revelationem magis cognoscent... Ergo revelatio divina convenit bonitati divinae. b) Convenit sapientiae divinae ostendere nobis suas perfectiones ut sic nos moveat ad suum amorem et inde ad nostram perfectionem; quia sapientis est ordinare res ad finem, et sapienti artifici convenit exornare opus suum. Atqui reve­ latio ostendit nobis perfectiones divinas: nimirum omnipo­ tentiam divinam, qua est actio praeternaturalis; dum vero mu­ tat cursum naturae praestabilitum, ostendit nobis independentiam divinam ob rationes superiores; item sapientiam divinam M.NICOLAU, BE REVELATIONE CHRISTIANA. II 106 ostendit, qua est locutio; veracitatem, quatenus intuebimur quae nunc credenda proponantur... Ergo revelatio divina con­ venit sapientiae divinae. 73. Probatur 2.a pars. Revelatio divina est naturae HUMANAE UT RATIONALI MAXIME CONVENIENS: a) Ex nobilitate et peritia magistri, quem revelatione sor­ timur; sic discimus facilius. b) Ex nobilissimo et certissimo motivo assensus in veri­ tates quae communicantur per revelationem, sc. propter auc­ toritatem Dei revelantis; sic discimus certius. c) Ex maiore subiectione nostrarum facultatum Deo, cui servire regnare est, unde maior harmonia et elevatio in nostra personalitate habetur. Item nostra ratio magis conformatur cum suprema norma veritatis, quae est intellectus increatus, quidquid protendant defensores autonomiae rationis; sic di­ scimus securius. d) Per revelationem scientia humana perficitur; quia re­ velatio iuvat ad scientiam quae est pro homine suprema: scientia spectans ad actus humanos morales et ad res divinas. Dilucidat quoque res obscuras, et praemissas praebet ad ul­ teriores conclusiones. Pro scientia revelatio divina est «stella rectrix, norma tuta et mater altrix»; pro pueris et rudibus pervulgatio veritatum, quae aliter forsitan nec sapientes co­ gnoscerent7. Sic discimus copiosius. 74. Probatur 3.® pars. Revelatio est homini utilis­ sima. a) Sunt commoda quibus supra ostendimus convenien­ tiam revelationis pro natura rationali hominis, quatenus ra­ tionali. b) Revelatio iuvat ad unionem et amicitiam cum Deo fovendam, utpote quae sit locutio et signum amicitiae et tener­ rimae caritatis, qua homo fit particeps secretorum divinorum. c) Per revelationem et certissimam auctoritatem Dei acquiritur securitas et firmitas in principiis religiosis et mora­ libus, theoreticis et practicis, perspiciendis; quod in educatione religiosa et morali, si vere efficax esse debet atque adeo ad heroicitatem informare cupit, summi momenti est. Per flue7 Cf. D 1799 et ad indicem systematicum eiusdem «Enchiridii symbolorum» Mutua inter revelationem et rationem relatio. Egregium commentarium de relationibus inter scientiam et fidem habes in Oratione Pn XII ad inaugurationem IV anni Pontificiae Academiae Scientiarum (3 decembris 1939); Discursos y radiomensajes de Su Santidad Pio XII t.i (Madrid 1946) p.424-431. L.I C.2 Λ.2. CONVENIENTIA REVELATIONIS. TH.3 N.72-75 107 tuationem et diversitatem opinionum hominum nihil firmum obtinebitur. 75. Obiectiones. i. Deus loquendo cum hominibus redderet se vi­ lem. Ergo non convenit Deo revelatio. Dist. antec. Si haec collocutio Dei cum hominibus fieret ex indigentia et necessitate vel si periculum propriae dignitati inferretur, conc. antec.; si haec collocutio fit ex amore et sine periculo ullo pro propria dignitate, nego antec. 2. Si Deus revelando postulat fidem suis dictis, exercite renuntiat do­ minio in intellectum humanum. Ergo revelatio non convenit Deo. Nego antec. Deus revelando non modo non renuntiat dominio in intel­ lectum, sed exercet ius postulandi fidem; certe non cogit despotice ad creden­ dum et eliciendum actum fidei, sicut nec cogit ad observationem aliorum praeceptorum. 3. Commoda supra recensita, orta ex revelatione, obtineri possent per viros eximios et sapientes, qui transmitterent suam doctrinam posteris. Ergo revelatio non convenit naturae rationali hominis. Resp. a) Trans, totum: sed etiam et efficacius obtinebuntur per reve­ lationem divinam. b) Nego antec. Illi sapientes non haberent ius nec praestigium morale ut imponerent suas sententias; docet enim experientia quanta sit fluctuatio et di­ versitas in opinionibus humanis. 4. Per revelationem ab extrinseco turbatur harmonia evolutionis inge­ nii humani ab intrinseco. Ergo. Nego antec. Utrumque, et evolutio ab intrinseco et revelatio ab extrin­ seco, est opus Dei, cuius opera nequeunt invicem perturbari; revelatio esset sicut novus ramus generosus insertus arbori, cuius fructus in melius transmu­ tantur fun injerto). Tanta vero est perfectio humana scientifica et moralis, acquisita ope revelationis, ut ipsi rationalistae teneant hanc ut optimum fruc­ tum evolutionis humanae. 5. Scientia per normas externas revelationis coarctaretur et periret liber­ tas scientifica. Nego antec. Non coarctaretur, sed dirigeretur, ne frustra laboraret. 6. Perfectius et iucundius est inquirere veritatem propriis viribus, quam illam possidere. Nego antec., quia perfectius et iucundius est esse in termino desiderato quam in via. 7. Inquirendo propriis viribus veritatem, augentur vires intellectuales; accipiendo vero veritatem mere per testimonium, debilitantur. Ergo. Dist. antec. Intra determinatos limites, conc. antec.; generatim et absolu­ te loquendo, nego antec., quia saepe iuvat ad dirigendum laborem intellectus ut solutio problematis vel via qua solutio inveniri potest praecognoscatur, praesertim in re fundamentali ne frustra diu, fortasse per totam vitam, labora­ veris. Ad hoc iuvat revelatio. Praeterea nihil impedit ut ex datis revelationis ulteriora quaeras per studium Theologiae, ut fides quaerens intellectum; pro­ fecto non propter laborem theologorum languidae factae sunt vires ingenii humani. 8. Assensus de veritatibus naturalibus, ortus ex evidentia vel demons­ tratione, obscuraretur vel corrumperetur per fidem quam revelatio exigeret. Nego antec. Talis assensus non obscuraretur, sed confirmaretur. Praeterea fides potest esse primario de veritatibus non naturaliter cognitis. 9. Per revelationem interruptio fieret in historia factorum humanorum. Nego antec. Haec revelatio pertineret etiam ad historiam humanam. 108 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. Π io. Revelatio imposita sub praecepto fovet intolerantiam et fanatismum. Ergo non est homini utilis. Dist. primum membrum. Fovet intolerantiam erroris, cone.; fovet intole­ rantiam erga personas cum defectu caritatis et defectu prudentiae in rela­ tionibus cum aliis, nego. Nego 2.“m membrum. Revelatio enim obligatoria non ideo vult ut religio revelata illegitime et imprudenter propagetur. ARTICULUS De III necessitate revelationis Thesis 4. Revelatio divina supernaturalis est in praesenti generis humani conditione moraliter necessaria ad congruam religionis naturalis cognitionem. S.Th., i CG 4; tq.t a.i; 2.2 q.2 a-3s: Ottiger, Theologia fundament, 1 § 14 p.91-148; Dieckmann, De revelatione 0.3x5-356; CL 7,134-138.523-525; Vacant, Etude sur le Concile Vaticain 1 c.2 a.6ss. 76. Vidimus revelationem divinam esse non modo possibilem, sed et convenientem et utilem pro genere humano; nunc, novum gressum facien­ tes, ostendamus eius necessitatem pro eodem genere humano. Sic facilius mentes disponentur ad factum huius revelationis recipiendum. 77. Notiones. Revelatio divina supernaturalis hic ea praesertim intelligitur, qualis proponitur et affirmatur a so­ cietate religiosa catholica, quae dicit se esse revelatam et pos­ sidere divinam revelationem, quam et communicat per ma­ gisterium vivum, authenticum et perenne. 78. Necessitas moralis contraponitur necessitati phy­ sicae. Necessitas physica est necessitas actionis aut facti propter leges physicas et arguit impotentiam physicam ut fiat contra­ rium, scilicet, arguit illam impotentiam quae oritur ex defectu virium physicarum vel conditionum quae, secundum leges phy­ sicas, sunt necessariae ut aliquid fiat. Sic oculi, auditus phy­ sice necessarii sunt ad videndum, ad audiendum (vires physicae necessariae); non esse ligatum pedibus est physice necessa­ rium ad deambulandum (conditio physice necessaria). Necessitas moralis est necessitas actionis propter leges ordi­ nis morum vel psychologici, vel iuxta modum consuetum agen­ di. Non hic sumitur ut impositio quaedam ex lege morali, quae parit obligationem, sed ut illa necessitas quae arguit impoten­ tiam moralem ut fiat contrarium. L.I C.2 A.3. NECESSITAS REVELATIONIS. TH.4 N.75-79 109 Impotentia moralis, quae respondet huic necessitati morali, non consistit in defectu virium vel conditionum physicarum ad agendum, sed a) in magna difficultate quae adest ad ali­ quid faciendum, b) adec ut, spectato humano modo agendi iuxta prudentem aestimationem, nunquam aut vix unquam vis physica in actum reducatur. Unde impotentia moralis non tantum consistit in magna difficultate (sic enim omnes res valde difficiles essent moraliter impossibiles), sed requirit novum elementum, connotationem sc. ad iudicium prudens quod efformari potest, adeo ut quis dicere possit: res non fiet aut vix fiet. Adsunt quidem vires physicae in aliquo momento; sed, considerato humano modo procedendi seu spectata psychologia humana, potest quis certo dicere rem non eventuram aut vix eventuram. Si res nunquam fiet, habetur impotentia moralis stricta; si res vix aut raro concipitur eventura, habetur impotentia mora­ lis lata. Hoc iudicium prudens ideo efformari potest circa humanum modum procedendi vel ex historia generis humani, vel ex experientia hominum et vitae, vel (et efficacius) ex divina praescientia et revelatione id manifestante. Exempla impotentiae moralis : Cum dicitur, v.gr. esse moraliter impossi­ bile iuvenem ardentem passionibus puritatem conservare, si vitio deditus saltationes et maiora pericula frequentat, id noscitur quidem ex difficultate rei naturali, et insuper iudicio prudenti ex experientia hominum. Item mo­ raliter necessarium est ut dactylographus diu scribens (licet polleat viribus, ut supponitur) committat aliqua menda. Aliud exemplum: Homo non ser­ vabit diu totam legem naturalem, ne quoad substantiam quidem (i.e. pecca­ bit mortaliter), sine auxilio gratiae Dei; id noscitur ex experientia humana et insuper certissime ex divina revelatione sive praescientia. Item: nemo ho­ minum sine speciali Dei privilegio liberabitur diu a peccatis venialibus (subreptitiis); constat pariter ex experientia prudenti et ex revelatione divina. 79. Congrua sive consentanea cognitio religionis natura­ lis nequit mathematice determinari, ideo admittit gradus; sicut nequit mathematice determinari quot cibis homo indigeat ad congruam vitae sustentationem. Exigit autem haec congruitas cognitionis ut saltem praecipuae veritates religionis natu­ ralis cognoscantur. Tales sunt non modo cognitio Dei perso­ nalis, sed et praecipuorum eius attributorum: paterna scilicet providentia Dei, misericordia, iustitia, esse finem et dominum hominis; insuper cognitio legum moralium naturalium et offi­ ciorum erga Deum et alios, saltem fundamentalium et praeci­ puorum; item cognitio immortalitatis animae et sanctionis futurae... 110 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Praeterea haec congrua cognitio exigit ut haec omnia «ex­ pedite, firma certitudine et nullo admixto errore» (D 1786) co­ gnoscantur. Hinc certitudo, securitas et opportunitas (debiti temporis) atque facilitas in iis cognoscendis requiritur. Quo autem plures veritates exigantur in hac congrua cognitione, minor erit possibilitas ut genus humanum per se illas acquirat. 80. Status quaestionis. Thesis considerat statum prae­ sentem generis humani; non ideo affirmatio fit de individuis seorsim aut de aliquibus classibus. Et loquimur de impotentia morali stricta pro genere humano; si vero de individuis sermo esset loqueremur de impotentia morali lata. Considerat item thesis conditiones praesentes quibus genus humanum in hac providentia evolvitur. Non habet proinde sensum absolutum seu pro omni statu possibili quo inveniri possit genus humanum. Procedit ergo thesis hypothetice et disiunctive, scilicet in hypothesi huric statum praesentem non iri mutatum per aliud auxilium divinum speciale aut praeternaturale. Tale auxilium esset, v.gr. copia virorum ingenii specta­ tissimi, magnae auctoritatis, doctrinae et probitatis, qui saecu­ lis labentibus ceteros semper et docerent et traherent ad suam sanam doctrinam; vel esset aliud auxilium infusio quaedam scientiae praeternaturalis, etc. Si ageretur de cognitione religionis ordinis supernaturalis et in hypothe­ si quod homo libere tendere debeat in finem propositum supernaturalem, tunc revelatio divina esset absolute et physice necessaria : homo enim, ut libere appetat finem supernaturalem, debet eum prius cognoscere ut possibilem, id quod nequit cognoscere ex creaturis via causalitatis, quia talis finis superat exigentias et vires creaturae; ergo deberet cognosci per revelationem. Praeter­ ea homo debet cognoscere talem finem ut sibi propositum, et qualis sit et quibus mediis obtinendus. Haec omnia postulant ut a Deo positivo interven­ tu manifestentur, i.e. postulant revelationem divinam ut absolute et physice necessariam. 81. Adversarii. Rationalistae, qui infitiantur omnem ne­ cessitatem revelationis (D 1703s); praesertim sic dicti progressionistae, tenentes hominem ex se ipso iugi progressu pertingere posse et debere ad possessionem omnis veri et boni (D 1808). Traditionalistae, per excessum, negant homini potentiam physicam cognoscendi religionem naturalem, nisi accedat di­ vina revelatio. Fautores methodi immanentiae in Apologetica nimium tri­ buunt indigentiis naturae, quasi revelatio exigeretur ab ea et sic esset absolute debita et necessaria, non tantum hypothe­ \ L.I C.2 Λ.3. NECESSITAS REVELATIONIS. TH.4 N.79-82 111 tice et disiunctive (cf. D 2103 et infra n.i38ss). Ex conside­ ratione naturae humanae merito indigentia alicuius adiutorii pro genere humano, immerito autem concluditur hoc adiutorium debere esse revelationem supernaturalem. 82. Doctrina Ecclesiae. luxta doctrinam Concilii Vati­ cani (D 1786) revelationi divinae supernaturali [ei nimirum de qua sermo est in n. praecedenti, 1785: huic] tribuendum est [ de facto ] ut ea quae in rebus divinis humanae rationi per se impervia non sunt [scilicet veritates religionis naturalis, ut illae de quibus in c.i (attributa Dei) et in c.2 (Deus principium et finis, D 1785) et officia erga Deum] ab omnibus [ ergo quaestio est pro genere humano] expedite, certo et nullo admixto errore [sc.congrue] in praesenti generis humani conditione [hoc re­ spicit statum praesentem hominis lapsi propter peccatum 1 et dicit hypothesim quod Deus non provideat alio medio ex­ traordinario] cognosci possint. Ergo, sine hac divina revelatio­ ne supernaturali, genus humanum non posset cognoscere re­ ligionem naturalem congrue. Quod si non potest sine reve­ latione, revelatio est necessaria; quod insuper evincitur acce­ dente conatu vano et irrito multorum hominum ad cognos­ cendam religionem. Sed necessitas non est intelligenda physica et absoluta, quia constat ex concilio et ex ratione hominem habere capacitatem physicam ad religionem cognoscendam, contra traditionalistas; et insuper additur: non hac tamen de causa revelationem esse absolute necessariam (D 1786). Ergo revelatio divina supernaturalis dicenda est moraliter et hypothetice necessaria ad congruam religionis naturalis cognitionem. Pro cognitione vero finis et religionis supernaturalis reve­ latio supernaturalis dicitur ibidem (D 1786) absolute neces­ saria. Theologi Concilii Vaticani adnotabant schema propositum ita ut extol­ lerent «necessitatem omnimodam revelationis quoad dogmata supematuralia»; sed volebant ut «nemo existimare possit illam necessitatem quoad omnes veritates religiosas et morales parem esse declaratam» 2. Ideo aiebant: «Prae­ ter dogmata supernaturalia, de quibus hactenus dictum est, in revelatione supernaturali continentur etiam veritates ad Deum et ad legem naturalem spectantes, quae per se possunt ex naturali quoque Dei manifestatione cognos­ ci. Non potest ergo ad cognitionem huiusmodi veritatum affirmari necessitas absoluta manifestationis supernaturalis aut revelationis; si nimirum non de 1 Ita et Romps.Gasser, Episc.Brtxinensis, Relator in Concilio: «Nam cum loquimur de praesenti hominis statu, utique etiam subintelligimus hominem per peccatum lapsum». CL 7.136. 2 CL 7,325· 112 M.NICOLAU, BE REVELATIONE CHRISTIANA. II modo cognitionis, sed solum de ipsa cognitione in se agitur. Attamen pro genere humano in praesenti conditione ad has veritates debito tempore, suffi­ cienti claritate et plena certitudine, sine admixtione errorum assequendas eae sunt difficultates, ut potentia physica generatim non perducatur ad actum sine speciali adiutorio. Difficultates ita comparatae constituunt impotentiam moralem, cui respondet moralis necessitas adiutorii. Hoc autem adiutorium speciale in communi providentia praesentis ordinis naturae elevatae consis­ tit in ipsa supernatural! revelatione. Ergo haec revelatio quoad illas quoque veritates per se rationales in praesenti ordine censeri debet humano generi moraliter necessaria (cf. S.Th., i q.i a.i; 2.2 q.2 a.4; 1 CG 4; De verit. q.14 a. 10)» 3. Et in Litteris «Humani generis» expresse dicitur: «... divina «revelatio» moraliter necessaria dicenda est, ut ea, quae in re­ bus religionis et inorum rationi per se impervia non sunt, in praesenti quoque humani generis conditione, ab omnibus ex­ pedite, firma certitudine et nullo admixto errore cognosci pos­ sint» (D 2305). Valor theologicus. Thesis continetur expresse in Encyclica «Humani generis», et ex hoc capite est doctrina catholica, cum non videatur insuper fuisse definita. Thesis etiam concordat omnino cum doctrina Concilii Va­ ticani, quam, etiam in capitibus, ut definitiones peremptorias habemus, nisi agatur de rationibus et argumentis quae non proponantur ut doctrina Ecclesiae (cf. n.65 in nota). Sed cum ipsa thesis, prout enuntiatur, non expresse appareat ut defini­ ta, nec sine aliquali ratiocinio eruatur ex verbis Vaticani, ma­ lumus illam qualificare tamquam doctrinam quae in tota Eccle­ sia acceptatur et docetur, quin tamen habeat qualificationem superiorem ut de fide. Hinc dicimus thesim esse doctrinam catholicam. 83. Probatur i.° a posteriori, ex iudicio prudenti quod efformatur ex historia errorum qui in re religiosa ubique gen­ tium grassabantur. A) Examen errorum et factorum * 4. a) Cogita ex his­ toria religionum et ex earum studio comparativo legem devolutionis et depravationis religiosae, adeo ut cultus Dei et reli­ gio non eo puriores inveniantur quo posteriores, sed e contra 5. ’ CL 7,524. 4 Cf. sis Dieckmann, De revelatione n.332-339 345-346; N.Iung, Révélation: DTC 13,2608-2612. s Supra 0.17s. L.I C.2 A.3. NECESSITAS REVELATIONIS. TH.4 N.82-83 113 b) In ipsa cultura hellenistica, nobis magis nota et ceteris perfectiore, considera errores crassos circa Deum eiusque cul­ tum, quos magnam partem commemorat Liber Sapientiae c.13 et 14. Sumimus nunc hunc librum non ut inspiratum, sed ut historicum.— Appellatur Sapientia Salomonis ad maiorem auctoritatem ipsi conciliandam; ortus est in Aegypto saeculo II ante Christum sub dominatu ultimorum Ptolomeorum et sub influxu culturae hellenisticae. Scriptus fuit graece a iudaeo cognoscente res iudaeas, ut apparet in libro, et imbuto cultura hellenistica. Auctor vult ceteros iudaeos qui erant in diaspora seu dispersione et tribula­ tionibus premebantur consolari, simul et confortare in tentationibus eorum propter influxum et corruptionem civilizationis materialis et paganae. Ideo vult erigere mentem lectorum ad veram sapientiam et civilizationem, osten­ dendo (c.1-5) stultitiam falsae culturae et (c.6-9) valores qui sunt in vera sa­ pientia, et (c.10-19) illa quae sapientia cursu historiae operata est. Cap. 13 et 14 ostendunt quam longe aberrarint qui non sapientiam sed idololatriam secuti sunt. 1) Sic describuntur primum errores spectantes ad Deum, ubi invenientur diversae formae religiosae inferiores 6. Vigebant igitur diversae formae animismi: physiolatria, cum aut ignem aut spiritum aut citatum aerem aut gyrum stella­ rum aut nimiam aquam aut solem et lunam rectores orbis terrarum deos putaverunt (Sap 13,2). Et haec quidem physiolatria apud Romanos et Graecos in cultu virium naturalium se protende­ bat; apud Persas formam heliolatriae praesertim insumebat, quae postea ad Romanos transit in festo solis invicti (hodie substitutum per festum Nativitatis Domini); apud Aegyptios cultus terrae et Nili... Sic quoque fetichismus viguit tribuendo cultum divinum et absolutum operibus factis ab homine. Infelices enim erant qui appellaverunt deos opera manuum hominum, aurum et argen­ tum, artis inventionem et similitudines animalium, aut lapidem inutilem opus manus antiquae... (Sap 13,1ο...)7. Cultus hominum, manismus, vegetabat (dii manes, genium, daimon), dum acerbo luctu dolens pater cito sibi rapti filii fecit imaginem et illum, qui tunc quasi homo mortuus fuerat, nunc tamquam deum colere coepit et constituit inter servos suos sacra et sacrificia (Sap 14,15). Item cultus caesareus dum tyrannorum imperio colebantur figmenta... et... evidentem imaginem regis, quem honorare volebant, fecerunt, ut illum qui aberat, tamquam praesentem colerent sua sollicitudine... et eum qui ante tempus 6 Supra n.13· 7 Ibidem c.13.11 —14.2 facete et pulchre describit auctor insipientiam fétichisme // , 114 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II , tamquam homo honoratus fuerat, nunc deum aestimaverunt... (Sap 14,16-20). / Mysteria religiosa ut ritus sacri, secreti, vigiliis superstitiosis (per abstinentiam, lucem intensam, exstasim...), promittentes liberationem a culpa et spem vitae, erant in usu; ad quas fortasse alludit Sap 14,23 commemorans insaniae plenas vigi­ lias...: sic fuerunt orgiae cultus syriaci, mysteria Eleusina (Athenis) 8, et cultus Mithrae, qui imperium Romanum saecu­ lo III invasit. Romani, tales formas religiosas diversae indolis et originis vel acceptantes vel assimilantes vel adaptantes, ortum dederunt suo syncretismo infecundo. Erat praeterea cultus Deo indignus: sacrificia humana, taurobolia 9, prostitutio sacra, magia atra... (cf. Sap 14,233s). 2) Cum his erroribus religiosis iungebantur errores morales, de quibus legatur Sap 14,12.23-27, et praesertim Rom 1,18.21-32. Idque confirmat historia profana circa mores et culturam temporis: deerant enim principia moralia (de auc­ toritate et sanctione divina, sine aperta agnitione libertatis et dignitatis humanae, cum dubitatione de immortalitate animae); erant vitia contra castitatem multa, despectus laboris manualis, laudatio suicidii, servitus, «panem et circenses», bella crudelia, homines sine misericordia (Rom 1,31) 10. 84. c) Sed neque gens quae possidebat religionem monotheisticam, populus Israel, exempta fuit ab hac lege dege­ nerationis religiosae, sine auxilio speciali divino. Constans his­ toria Israelis demonstrat quomodo idololatriae pronus fuerit po­ pulus, et iterum atque iterum dereliquerit pactum synaiticum et, lahveh derelicto, numina populorum finitimorum coluerit. Monotheismus, si fuit purus servatus, id per prophetas nomine Dei loquentes obtinebatur; i.e., ex ea quae existimabatur reve­ latio divina. d) Nostris quoque temporibus populi, qui se christianos esse profitebantur, deserentes tamen hanc religionem quam habebant revelatam et contemnentes quod antea amplexati fue­ rant magisterium Ecclesiae, in seriem errorum sunt prolapsi, ut merito interrogemus quid de primitivo christianismo reti­ neant. • Ex urbe Eleusin (fAeuotç, adventus), propter adventum Cereris, deae agriculturae, in illum locum, sc. in ora Atticae. 9 Scilicet, per aspersionem sanguinis animalium. 10 Cf. postea tractatum De revelatione n.674, ubi de termino a quo mutatio morum inducta per christianismum facta est. I..I C.2 Λ·3· NECESSITAS REVELATIONIS. ΤΗ·4 N.83-85 115 e) Moderni philosophi et homines culturae profanae, spreta ab ipsis doctrina Christiana quae habebatur revelata, tur­ pissimis erroribus religiosis et moralibus procubuerunt, recoctis saepe erroribus praecedentibus. Fundamenta Ethicae et con­ sortii socialis et internationalis supra arenam labilem posuerunt. f) In regionibus missionum, etiam post influxum religionis christianae, dictae revelatae, quot sunt adhuc errores circa illa ipsa quae spectant ad religionem naturalem! 8 5. B) Discussio factorum et errorum. Quae, cum ita sint, satis constat longe plurimas gentes non habuisse concep­ tum undequaque purum de Deo et de re religiosa et morali, atque dari in hoc universalitatem facti apud illos populos non habentibus religionem verisimiliter revelatam. Idque accidebat non obstantibus desideriis omnium gentium cognoscendi religionem (colebant enim numina, divinabant de sorte futura, religio maxime aestimabatur, inquirebant avide in «mysteria» orientalia, adeo ut nova systemata philosophica orirentur, Neoplatonici, Plotinus...). Et non obstantibus conatibus plurimorum philosophorum. Nec ipsi compotes fuerunt hunc statum sanandi, v.gr. cum perspi­ cerent inanitatem deorum... (Plato, Aristoteles, Cicero, Se­ neca...). Atqui haec omnia supponunt causam universalem, sc. in natura humana, quia factum est moraliter universale. Haec vero causa debet esse aliqua impotentia qua ipsa natura sola nequeat ad plenam veritatem religiosam attingere; quod enim nunquam fit, non obstantibus desideriis et conatibus, supponit aliquam impo­ tentiam. Atqui nequit esse impotentia physica, siquidem constat homi­ nem habere vires physicas ad naturaliter cognoscendam et de­ monstrandam religionem naturalem; ad hoc enim sufficit ha­ bere intellectum et illum applicare ad argumenta et probationes quae in Philosophia (Theodicea, Ethica...) proponuntur. Ergo debet esse impotentia moralis, sc. est illa magna diffi­ cultas quae est in natura humana ad cognoscendam congrue religionem naturalem, quae quidem difficultas ex iudicio pru­ denti efformato ex historia non superabitur sine particulari Dei auxilio. Ergo in praesenti generis humani conditione aliquod auxi­ lium divinum, revelatio supernaturalis (quam invocant Chris­ tiani) est moraliter necessaria ad congruam cognitionem reli­ gionis naturalis. 116 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II 86. Probatur 2.° argumento psychologico, quasi a priori, ex consideratione naturae humanae in praesenti statu; non illam considerando pure in abstracto, sed quadamtenus in concreto, prout homines de facto essent et sunt: egentes, pigri... Ergo probatio aliquomodo procedit etiam historice. Congrua cognitio religionis naturalis obtineretur pro genere humano, vel i) propria investigatione uniuscuiusque, vel 2) ma­ gisterio aliorum. Atqui neutro modo potest genus humanum habere cognitio­ nem congruam religionis naturalis. Ergo alius modus, revelatio divina in praesenti ordine pro­ videntiae, est moraliter necessarius ad congruam religionis na­ turalis cognitionem. Ad minorem: 1) Illa congrua cognitio non obtineretur propria investigatione singulorum. Etenim a) pauci huic rei incumbere possunt: plurimi e ge­ nere humano impediuntur sive propter complexionis indispositionem—sive propter necessitatem rei familiaris et defectum otii—sive propter pigritiam. b) Pro his paucis requireretur longum tempus ad investi­ gationem talium veritatum: propter profunditatem earum, quae postulant et praerequirunt longum exercitium intellectus et cognitionem multarum aliarum veritatum (fere totius Philo­ sophiae considerationem). Praeterea tempore iuventutis anima fluctuat motibus passionum nec est apta ad profundam verita­ tum cognitionem, sed quiescendo fit prudens. c) Sed, et insuper, investigationi humanae plerumque falsitas admiscetur propter debilitatem intellectus et admixtionem phantasmatum; et quia multi falsa auctoritate scientifica alio­ rum decipiuntur. Ergo genus humanum non obtineret propria investigatione singulorum cognitionem congruam religionis naturalis. 2) Sed neque magisterio aliorum. Etenim vix haberentur tales magistri, qui hanc cognitionem haberent. Dein, etiam dato, non concesso, eos in sufficienti numero reperiri, deberent habere voluntatem alios et praesertim plebem docendill. Item deberent habere auctoritatem et iurisdictionem ad hoc; tandem non possent postulare assensum firmum suis dictis, saepe ex defectu scientiae certae, et propter discrepantiam opinionum, 11 «Buenos y letrados se hallan pocos en comparaciôn de otros, y de los pocos, los mâs quiercn ya reposar de sus trabajos pasados...» S.Ignatius in prooemio P.IV Constitutio­ num S.I. ubi de necessitate efformandi scholasticos S.I. Nec multis doctoribus placet frangere panem pueris et rudibus; notum est illud Horatii: «Odi profanum vulgus et arceo...» Odae III, i. L.I C.2 Λ.3. NECESSITAS REVELATIONIS. TH.4 N.86-88 117 quae facile etiam in obviis oritur inter homines, praesertim in rebus moralibus quae spectant ad passiones comprimendas. Multi igitur rationabiliter dubitarent nec praestarent assen­ sum firmum eorum dictis. «Salubriter ergo divina providit clementia ut ea etiam, quae ratio investigare potest, fide tenenda praeciperet» ( i CG 4). 87. Corollarium. Ergo, ut constat psychologice et his­ torice (etiam ex historia recentiore) populus vel societas, qui respuant omnem revelationem, et velint tantum viribus inge­ nii et philosophia religionem exercere, ne ipsam quidem reli­ gionem naturalem attingent multoque minus exercebunt. Re­ velatio enim supernaturalis est moraliter necessaria. 88. Objectiones. 1. Si revelatio divina est necessaria generi huma­ no, exigitur a natura humana. Atqui revelatio supernaturalis nequit exigi a natura humana. Ergo revelatio divina non est necessaria generi humano. Dist. mai. Si revelatio divina est necessaria necessitate physica generi hu­ mano ut obtineat finem suum essentialem, exigitur a natura humana, conc. mai.; si est necessaria necessitate morali ad congruam cognitionem religionis naturalis, exigitur a natura; subdist. : si absolute est necessaria, conc.; si disjunc­ tive est necessaria, nego. Conc. min. Pariter dist. cons. 2. Si revelatio vel moraliter et disiunctive est necessaria ad congruam cognitionem religionis naturalis, natura humana creata est manca et imper­ fecta. Atqui id esset contra sapientiam et bonitatem Creatoris. Ergo. Dist. mai. Natura humana creata est manca et imperfecta, quatenus Deus imperfecto modo operatus est, nego mai. (Deus semper optime operatur); crea­ ta est manca, quatenus natura est susceptibilis maioris perfectionis, conc. mai. Contradist. min. Esset contra sapientiam Creatoris non optime operari, conc. min.; esset contra sapientiam et bonitatem Creatoris non optima operari, nego min. (Deus non tenetur ad optima facienda). 3. Deus tenetur ita conformare naturam, ut ipsa possit obtinere finem suum. Atqui si revelatio est naturae necessaria, natura non ita fuit confor­ mata ut ipsa possit obtinere finem suum. Ergo. Dist. mai. Deus tenetur conformare naturam mediis naturalibus physice necessariis ut ipsa possit obtinere finem suum, conc. mai.; tantum mediis na­ turalibus, non adhibendo media supernaturalia, nego mai. Contradist. min. Si revelatio est physice necessaria, natura humana non fuit ita conformata ut possit obtinere finem suum, conc. min.; si est moraliter et disiunctive ne­ cessaria, et Deus paratus est praebere auxilium supernaturale revelationis, non luit natura ita conformata ut possit obtinere finem suum, nego min. 4. Si hoc auxilium supernaturale revelationis est necessarium, omnes debuissent accipere. Atqui non omnes populi aut personae id acceperunt. Ergo. Dist. mai. Omnes debuerunt accipere hoc auxilium vel in se vel in praede­ cessoribus, conc. mai.; praecise in se, nego mai. Contradist. min. 5. Hoc auxilium supernaturale, praedecessoribus factum, apud multos populos obscuratum est. Atqui si ita est, Deus hisce populis non satis pro­ vidit. Ergo. Conc. mai. Dist. min. Deus non satis providit hisce populis ad finem supernaturalem aliquomodo obtinendum, nego min.; non satis providit ad 118 M.NICOLAU, de revelatione christiana. h finem supematuralem convenienter obtinendum, sc. per congruam cogni­ tionem religionis naturalis, subdist.: antecedents ad peccata hominum, nego (Deus enim sufficienter providit); consequenter ad peccata personalia hominum, et propter haec peccata, iterum subdist. : Deus non satis provi­ dit, quasi teneretur ad magis faciendum, nego; non abundantius providit, permittendo ignorantiam religionis, propter fines superiores, conc. (cf. Scholion). 6. Genus humanum actuale nequit puniri ob peccata praedecesso­ rum. Atqui populi et personae de facto non habentes revelationem puni­ rentur ob peccata praedecessorum. Ergo genus humanum cuiusvis tempo­ ris debuit habere revelationem. Dist. mai. Genus humanum nequit puniri ob peccata praedecessorum, in privatione perfectionis naturalis debitae, trans, mai. vel conc.; in privatione donorum indebitorum, ut est revelatio, nego mai. Contradist. min. 7. Genus humanum magnam partem non cognovit revelationem. Ergo genus humanum magnam partem fuit a Deo derelictum. Cone, antec. Dist. cons. Derelictum fuit a Deo ita ut ex parte Dei non possent homines consequi finem suum, nec Deus haberet sinceram et operosam voluntatem illos ad finem suum ducendi, nego cons.; derelictum fuit, quatenus non abundantiora media iis praebuerit, sicut populo Israel et. post Christum, populo christiano, subdist.: quasi Deus teneretur ad amplius faciendum, nego; Deo id permittente ob rationes iustas et sapientes, conc. Hic enim valet: lustus es, Domine, et rectum iudicium tuum (Ps 118,137). 8. Neque ipsa revelatio quae, ut supponitur, facta est iudaeis et Chris­ tianis, valuit tollere omnes errores (v.gr. apud schismaticos, protestantes...) et producere sanctitatem vitae in toto genere humano. Ergo neque revelatio supernaturalis est necessario adstruenda. Dist. antec. Revelatio non valuit tollere omnem errorem... et hoc probat necessariam esse liberam cooperationem hominum et alia auxilia esse necessaria (gratiam Dei et magisterium vivum Ecclesiae...), conc. antec.; probatur inde revelationem esse inutilem et non necessariam, nego antec. 9. Si revelatio est necessaria ad cognitionem religionis naturalis, po­ pulis illam non habentibus nequeunt imputari errores de Deo. Atqui pos­ sunt imputari (ex Rom 1,19-21). Ergo. Dist. mai. Si revelatio est necessaria pro cognitione congrua religionis naturalis (sc. ut expedite, certo et nullo admixto errore veritates religionis naturalis cognoscantur), nequit imputari quilibet error de Deo invincibilis, concedo mai.; nequeunt imputari errores crassissimi de Deo, nego mai. Con­ tradist. min. 10. luxta S.Paulum (Rom 2,14) gentes naturaliter ea, quae legis sunt, faciunt. Ergo naturaliter cognoscunt Deum legislatorem et praecepta legis. Ergo revelatio non est necessaria. Dist. antec. Gentes, quae legem non habent, naturaliter ea quae legis sunt faciunt, i.e., faciunt, sine lege scripta, et cognoscunt per rationem naturalem aliqua quae sunt legis naturalis, conc. antec.; cognoscunt congrue et faciunt omnia quae sunt legis et illa quae spectant ad Deum, nego antec. Pariter dist. ultimum cons. Ergo revelatio non est necessaria ad aliqualem cognitionem de Deo et lege naturali, conc.; non est necessaria ad congruam cognitionem, nego. 89. Scholion. Concordantia inter necessitatem mo­ ralem revelationis et alias veritates. Constat, ex dictis in argumento ubi consideravimus radices psychologicas illius inscitiae religiosae universalis, esse in natura humana debilitatem L.I C.2 Α·3· NECESSITAS REVELATIONIS. TH-4 N.88-89 119 et infirmitatem ad religionem naturalem cognoscendam: adesse in multis indispositionem complexionis, multos distineri aliis occupationibus, multos nec tempus habere... fluctuare item passionibus et aestu temperamenti, ita ut non quiescant sintque prudentes ad placidam contemplationem veritatis; et in omni­ bus falsitatem plerumque admisceri propter debilitatem in­ tellectus et permixtionem phantasmatum. Hinc quaeritur: potuitne Deus creare naturam humanam cum hac debilitate et infirmitate pro cognoscenda religione naturali?; estne contra attributa divina genus humanum, rationale, non per­ venire ad officia maxime rationalia, officia religiosa, cognoscenda et implenda? Certe Deus potuit creare hominem cum hac debilitate, sine ullis donis supernaturalibus: status naturae purae. In hac hypothesi rationabiliter supponitur, ex Dei bonitate et providentia, Deum daturum auxilium (ordinis naturalis) ad hanc religionem naturalem cognoscendam; contrarium supponere durum est. Hinc etiam recte coniicitur Deum protoparentibus aliquod auxilium dedisse. Sed hoc auxilium in decursu historiae saepe non apparet. Ergo merito coniicitur (non certo) aliquam culpam fuisse primaevam in genere humano (peccatum originale et peccata personalia). Ex fontibus vero revelationis novimus Deum creasse ho­ minem cum donis excelsis et adiutorio excelso, donis scilicet supernaturalibus gratiae, revelationis, integritatis... pro Adam et pro nobis: status iustitiae originalis. Adam autem propter peccatum suum originale originans perdidit pro se et pro nobis illa dona; unde natura humana remansit exspoliata gratuitis et vulnerata in naturalibus, qua­ tenus non habebat dona excelsa quae erant in statu paradisiaco: status naturae lapsae. Remedium dat Deus huic statui promittendo Redemptorem, restituendo gratiam, conservando et augendo revelationem supernaturalem generi humano per Adamum, patriarchas, Moysen, lesum et alios, prophetas et apostolos... Sed quaeritur: vult Deus remedium totius generis humani et providit post lapsum Adami? Certe Deus vult salutem supernaturalem omnium, et Deus providit sufficienter ut singuli finem suum qualitercumque con­ sequerentur per elevationem ad statum gratiae, per signa reve­ lationis primitivae 12 et patriarchalis et per aha media [hoc est 12 De hac primitiva revelatione recenter egit H.Heras, S.I., La primitiva revelaciôn en las escrituras indias: EstBibl u (1952) 225-233. 120 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II theologice certum]. Insuper et per remedium aliquod ordina­ rium quo infantes a peccato originali liberarentur et sanctifica­ rentur, nimirum, ut probabiliter dicitur, per proprie dictum sacramentum naturae pro iis qui erant sub lege naturali tan­ tum 13; ad similitudinem circumcisionis, quae erat pro iis qui pertinebant ad populum Israel. Deus providit insuper sufficienter ut singuli finem suum congrue consequerentur, quatenus non tenebatur ad aliud fa­ ciendum; non tamen omnino congrue, post peccata personalia hominum, relate ad multos. Cur non fecit Deus ut omnes congrue cognoscerent religio­ nem naturalem ante adventum Redemptoris? Occurrit haec responsio: ut ostenderet necessitatem Redemptoris et exci­ taret eius desiderium; ostenderet quoque divitias, quas in Eo habemus. Atque illud quoque hic valet: O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei: quam incomprehensibilia sunt iudicia eius et investigabiles viae eius ! Quis enim cognovit sensum Domi­ ni? Aut quis consiliarius eius fuit? (Rom 11,33s). ARTICULUS IV De REVELATIONE MYSTERIORUM S.Th., 2.2 q.2 a.1-3; i CG 3-6; Dieckmann, De revelatione n.277-314: Lercher, Theolog. fundam, n.51-63; Garricou-Lagrance, De revelatione 1 c.ns; Vacant. Etudes sur le Concile Vaticain 2 c.4 a.120-127; Michel, Mystère: DTC 10,2585-2599; Scheeben, Mysterien des Christentums2 (Freiburg 1951) c.i (versio hispana 2 t., Barcelona X951). 90. Agendum est seorsim de exsistentia et de revelatione mysterio­ rum, quia est in his peculiaris difficultas propter obiectum revelandum; et quoniam Ecclesia affirmat habere se mysteria in sua revelatione, nemo rationabiliter amplecteretur religionem christianam, si repugnantia in hoc deprehenderetur. Praeterea Theologia fundamentalis, ut propaedeutica ad Theologiam dogmaticam, quae continet mysteria, debet de his agere in universum, osten­ dendo eorum possibilitatem et exsistentiam. Hinc triplex thesis statuenda erit: de possibilitate mysteriorum, de possibilitate revelationis mysteriorum, et de facto mysteriorum in revelatione christiana. Thesis 5. Nequit ostendi mysteriorum exsistentia repug­ nare. 91. Notiones. Mysterium, a μύειν, vi etymi est res clausa, veritas abscondita. Aliqua autem veritas potest esse 13 Cf. Sasse, De Sacramentis i p. 13-16 L.I C.2 A.4. EXSISTENTIA MYSTERIORUM. TH.5 N.89-92 121 abscondita ex eo quod lateat subiectum, vel praedicatum, vel utrumque, vel nexus inter utrumque. Ex usu servat sensum etymologicum fundamentalem. Ita a) inter paganos mysterium est: ritus sacer noctu vel secreto ut plurimum peractus, doctrina occultanda non initiatis; b) apud auctores sacros: aliquid arcanum vel absconditum; sic indicat vel secretum in genere vel secretum salutiferum vel sacra­ mentum b 92. Divisiones mysteriorum. A) Mysteria naturalia sunt illa quae spectant ad res naturae, non ad Deum; sic sunt: 1) res quae latent solo defectu manifestationis, ut inter­ nae cogitationes; 2) res quae cognoscuntur quoad exsistentiam, sed non quoad intimam naturam: vita, libertas humana, vis gravitatis... B) Consideratio mysteriorum naturalium parat viam ad mysteria theologica consideranda. Haec sunt illa quae spectant ad Deum. Possunt considerari triplicis generis: 1) Veritates de Deo quae naturaliter possunt certo co­ gnosci, sed imperfecte et analogice, et valent certo demons­ trari ex internis rationibus. Dicuntur mysteria sensu latiore, v.gr. immutabilitas et libertas Dei et aliae veritates ex Theodicea. Tales veritates assequimur secundum exsistentiam et se­ cundum essentiam, i.e. cognoscimus earum exsistentiam et ea­ rum rationem internam, quia videmus praedicatum de facto convenire subiecto idque demonstrare valemus. Dicuntur mys­ teria quatenus imperfecte et analogice illas assequimur. Declaratio conceptus analogici. Conceptus nostri de re aliqua vel sunt a) immediati, si immediate attingunt obiectum (v.gr. homo quem video), vel sunt b) mediati, si mediante aliquo medio obiectum attingunt (v.gr. Deus, angelus, quos non video). Omnis conceptus immediatus est proprius, quia proprie rem repraesentat et ex delineamentis ipsius rei. Conceptus vero mediati possunt esse vel proprii ex propriis vel proprii ex alienis. Conceptus mediati proprii ex propriis (delineamentis desumpti) illi di­ cuntur qui obiectum suum positive (non negative) et directe repraesentant (sc. non indirecte per rem aliam diversam, quae non convenit univoce cum obiecto repraesentato); v.gr. conceptus hominis, plantae, quos habemus. Conceptus mediati proprii ex alienis dicuntur illi qui negative vel non 1 Cf. Zorell, Lexikon Graec. ad vocem μυστήριου; J.de Giiellinck, Pour l'histoire du mot 4. 12 Generalis ratio concursus divini physici non sufficit ut Deus dicatur causa principalis effectuum. De historia conceptus miraculi agit T.A.Hardon, S.I., The concept of miracle from St.Aueustinus to modern crolovetics: Theological Studies, 15 (1954) 229-257 De notione et t inalitate miraculi tractat F. Taysmns, S.I., Le miracle, signe du surnaturel: Nou Rev Th 77 (iQSS) 225-245· 13 S.TH., r q.105 a.8. 14 S.Th., De potentia q.6 a.2 ad 3. Disputatur utrum haec divisio coïncidât cum praece­ denti; certe videtur quasi coincidere. Cf. Garrigou-Lagrange, De revelatione 2 c.19 a.1 §5 p.43. 164 μ.nicoi.au, de revelatione Christiana, π 4) Ratione superationis totius vel sensibilis tantum naturae creatae, miraculum potest esse maius vel minus, prout supra explicatum est (n.162), vel absolutum et relativum. 5) Miracula possunt esse suspensiva legis, et intensiva legis. 165. Adversarii. 1) Indirecti sunt omnes, velut materialistae, pantheistae, deistae, rationalistae, qui negant possi­ bilitatem rei supernaturalis. 2) Directi sunt illi qui a) vel negant mutabilitatem legum physicarum iis tribuendo fixitatem absolutam, ut deterministae; vel b) illi qui negant exsistentiam talium legum, ut contingenstistae: Hume, Stuart Mill et aliqui recentiores ex moderna Physica, pro quibus miraculum est exceptio putativa in lege pariter putativa, vel in lege quae non habet alium valorem quam statisticum. Spiritistae et theosophi miracula tribuunt spiritibus vel na­ turali commercio cum Deo, quasi non essent praeter ordinem naturae. Pro modernises miraculum est eventus nondum explicabilis, a sensu religioso Deo attributus (cf. D 2017 2096 2145). 166. Doctrina Ecclesiae. Notio ecclesiastica de miracu­ lo cohaeret cum definitione supra proposita, siquidem miracula iuxta Concilium Vaticanum sunt facta divina quae Dei omnipo­ tentiam luculenter commostrant (quandoquidem fiunt a Deo omnipotente mutando cursum riaturae), et sunt signa externa revelationis (ergo sensibilia) (D 1790). In eodem Concilio damnatur qui dixerit miracula nulla fieri posse (D 1813). Cf. etiam D 1812 2145. Valor dogmaticus. definita (D 1813). De fide divina et catholica solemniter 167. Probatio. 1) a posteriori ex factis miraculis. 2) a priori attendendo ad conceptum miraculi physici pen­ dentis ex legibus physicis: Miraculum esset impossibile (impos­ sibilitate interna seu metaphysica), si repugnaret a) ex parte exceptionis quae fit in lege physica; aut b) ex parte Dei patran­ tis hanc exceptionem. Haec enim duo continentur in definitione miraculi consideranda. Sed a) non repugnat propter exceptionem quae fiat in lege physica. L.I C.2 A.ÿ POSSIBILITAS MIRACULI. TH.IJ X.164-168 165 Nam ordo naturae, praeter quem fieret, non est absolute ne­ cessarius, siquidem pendet a legibus physicis 15, quibus Deus potest contraire vel denegando suum liberum concursum, vel propter suam omnipotentiam producendo effectum mirum qui superet effectum ordinarium vel ei contradicat. b) Neque repugnat ex parte Dei patrantis exceptionem. Nam res potest, ex modo dictis, physice fieri, siquidem pendet ex omnipotentia libera Dei; Deus enim neque necessitate antece­ denti tenetur ad aliquem ordinem naturae vel ad aliquas leges, neque necessitate consequenti; nec ideo mutatur quod patret exceptionem statutam ab aeterno. Iam possibilitas moralis, seu ratio sufficiens aut finis ratio­ nabilis in Deo ad exceptionem patrandam, bene concipitur adesse posse ad ostendendam eius omnipotentiam, ut quae non ligata sit cursui determinato naturae; ad ostendendam suam sapientiam, siquidem sapientis est ordinare res ad finem, Deus autem ordinaret entia inferiora et exceptiones in illis ad fines altiores consequendos (v.gr., ad sigillandam revelationem); pa­ riter ad manifestandam suam bonitatem et divitias Cordis sui in effectibus suae misericordiae praeter ordinem consequendis (uti fuit in miraculis lesu Christi). N.B. In hoc etiam argumento forma apparenter negativa, concludi­ mus rem positivam, sc. possibilitatem miraculi, eam positive demonstran­ do, quandoquidem positive excludimus repugnantiam (cf. n.uo). Possibilitas miraculorum moralium minore difficultate evin­ citur, quandoquidem constantia legum psychologicarum sive moralium, quibus regitur consueta activitas hominum, minore sane fixitate gaudet quam constantia legum physicarum. Deus autem poterit, sua voluntate liberrima atque omnipotenti et sua praescientia efficacissima, effectum quem velit obtinere, et quidem liberum atque ut exceptionem in modo consueto agendi quem habent homines. 168. Obiectiones. i. Miraculum esset exceptio in legibus naturae. Atqui leges naturae nequeunt habere exceptionem. Ergo miraculum ne­ quit fieri. Nego min. Ad probandam hanc minorem possent induci omnes obiec­ tiones ex Cosmologia notae, contra mutabilitatem legum naturae. 2. Prob. min. Quod est immutable nequit habere exceptionem. Atqui leges naturae sunt immutabiles. Ergo. 15 In miraculis physicis agitur de legibus physicis. Si directe ageremus de miraculis morali­ bus, attendendum esset ad leges psychologicas vel morales,- quibus minor adhuc stabilitas nibuitur quam legibus physicis. Omnes autem effectus, tam physici quam morales, subsunt efficaci et suavi Dei dispositioni. 166 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Cone. mai. Dist. min. Leges in actu primo sunt immutabiles, conc. min.; leges in actu secundo, subdist. : sunt immutabiles passim et sine ratione, conc.; nunquam et per except ionem nequeunt mutari, nego. 3. Quod necessario dimanat ex essentiis determinatis rerum semper est immutabile. Atqui leges naturae (etiam in actu secundo consideratae) necessario dimanant ex essentiis determinatis rerum. Ergo leges naturae (etiam in actu secundo consideratae) semper sunt immutabiles. Dist. mai. Quod dimanat necessitate metaphysica vel ut accidens mere logicum (i.e. tantum iuxta nostrum modum concipiendi) semper est im­ mutabile, conc. mai. (v.gr. risibilitas dimanas ex essentia hominis ut proprie­ tas); quod dimanat necessitate tantum physica ex essentia rei semper est im­ mutabile, nego mai. Contradist. min; 4. Operari sequitur esse. Atqui essentiae rerum sunt absolute immu­ tabiles. Ergo operationes rerum seu leges in actu secundo sunt absolute immutabiles. Dist. mai. Operari sequitur esse, i.e. operatio est in eodem ordine atque essentia, spiritualis aut materialis prout sit essentia, et non est ultra proprie­ tates essentiae, conc. mai.; operatio habet easdem omnino notas et proprieta­ tes atque essentia: est substantia, et aeterna et immutabilis, sicut essentiae dicuntur esse, nego mai. 5. Res naturae semper debent operari eodem modo. Prob. Essentia alicuius rei in eo est ut res necessario operetur tali vel tali modo. Atqui non necessario operaretur tali vel tali modo, si ei fit exceptio. Ergo. Nego antec. Dist. mai. prob. Essentia rei in eo est ut res operetur tali vel tali modo secundum exigentiam, conc. mai.; secundum exercitium, sub­ dist.; ut operetur tali modo necessitate physica, conc.; necessitate metaphy­ sica, nego. Contradist. min. 6. Instantia. Atqui necessitate metaphysica sequitur ex essentia deter­ minatus modus operandi. Prob. : Quod est essentiale alicui naturae est abso­ lute et metaphysice necessarium. Atqui determinatus modus agendi est rebus essentialis. Ergo determinatus modus agendi in rebus est absolute et metaphysice necessarius. Nego instant. Dist. mai. prob. Quod est essentiale alicui naturae ut cons­ titutivum illius essentiae metaphysicae est ei absolute necessarium, conc. mai.; quod est essentiale ut proprietas fluens ex essentia, subdist. : si fluit necessi­ tate metaphysica, conc.; secus, nego. Dist. min. Determinatus modus agendi in actu primo seu secundum exigentiam est essentialis, trans, vel conc. min.; determinatus modus agendi in actu secundo seu secundum exercitium est essentialis, subdist. : ut constitutivum essentiae, nego; ut proprietas fluens ex essentia, iterum subdist. : ut fluens necessitate physica, conc.; ut fluens ne­ cessitate metaphysica, nego. y. Atqui nullo modo Deus potest impedire exercitium legum naturae. Prob. : Deus impediendo exercitium legum naturae faceret aliquid inordi­ natum. Nego antec. et dist. prob. Deus faceret aliquid inordinatum relate ad or­ dinem universalem, nego; relate ad ordinem particularem, subdist. : si passim et sine ratione fit, conc.; secus, nego. 8. Atqui etiam relate ad naturam particularem faceret aliquid inordi­ natum. Prob. Artifex faciens contra artificiatum a se compositum, arguendus esset erroris et imperfectionis. Ergo artifex divinus faciens contra naturam a se factam arguendus esset erroris et imperfectionis. Nego subsump. et dist. prob. Artifex faciens contra artificiatum a se factum, si ars et operatio sua evolvitur et concluditur adaequate in illo artificiato, ar­ guendus esset erroris, conc. (profecto ita esset si tantum intendebatur facere L.I C.2 Α·7· POSSIBILITAS MIRACULI. TH.Ij N.168-169 167 illud artefactum); si ars sua non concluditur adaequate in illo artificiato, sed subordinatur ordini superiori, nego. Contradist. cons. 9. Atqui etiam inadaequate se evolvente arte in aliqua natura, esset contra divinam sapientiam facere exceptionem in legibus naturae. Prob. Age­ re contra leges a se datas est comra sapientiam legislatoris. Atqui Deus fa­ ciens exceptionem in legibus naturae faceret contra leges a se datas... Ergo. Nego subsump. Dist. mai. prob. Agere contra leges a se datas est contra sapientiam legislatoris, si possim et sine ratione fit, conc. mai.; si fit ad mo­ dum privilegii, nego mai. Contradist. min. 10. Atqui esset contra Dei sapientiam et providentiam talis exceptio. Prob.: quia certitudo in rebus physicis tolleretur, siquidem haec supponit constantiam legum physicarum. Nego subsump. Dist. prob. Certitudo in rebus physicis tolleretur generatim, nego; aliquando, subdist. : si datur suspicio futuram esse exceptionem in lege, conc.; secus, nego. Sed haec non sunt contra Dei sapientiam et provi­ dentiam. Insuper nota constantiam legum physicarum, quae supponitur, non esse absolute, sed hypothetice et physice necessariam. 11. Leges naturae sunt decreta Dei. Atqui decreta Dei nunquam pos­ sunt pati exceptionem. Ergo leges naturae nunquam possunt pati excep­ tionem. Dist. mai. Leges naturae sunt decreta Dei hypothetica, conc.; absoluta, nego. Contradist. min. 12. Atqui neque hypothetice possunt pati exceptionem. Prob. Deus ne­ cessario vult quod necessario intelligit ut reale. Atqui necessario intelligit ut realem hunc cursum naturae. Ergo necessario vult hunc cursum naturae, qui proinde est absolute immutabilis. Nego subsump. Conc. mai. prob. Dist. min. Deus necessario intelligit ut realem hunc cursum naturae cum suis exceptionibus, conc.; sine exceptio­ nibus a se inductis, nego. Pariter dist. cons. 13. Sicut ordo iustitiae necessario a Deo volitus est sine exceptionibus, ita et ordo naturae sine exceptionibus. Ergo. Nego paritatem. Ordo iustitiae pendet a sanctitate Dei, ordo naturae pen­ det ab omnipotentia Dei; illi repugnat absolute exceptio a Deo volita, huic non repugnat, sed interdum maxime convenit. 14. Miraculum aut praevidebatur a Deo, aut non praevidebatur. Si non erat praevisum, non est possibile; si autem praevidebatur, iam erat in cursu naturae. Ergo non esset miraculum. Concedo disjunct, et dist. secundum membrum. Miraculum si praevideba­ tur, iam erat in cursu extraordinario naturae, conc.; erat in cursu ordinario, nego. Pariter dist. cons. 15. Contra exsistentiam legum necessariarum. Miraculum supponit exsis­ tentiam legum physicarum. Sed tales leges non dantur. Prob. minorem : Lex est ordinatio rationis (S.Thomas, 1.2 q.90 a.4). Atqui lex physica non est ordinatio rationis. Ergo non est vera lex. Resp. 16 Dist. mai. Lex in legislatore (active considerata) est ordinatio ra­ tionis, conc. mai.; lex in legislate (passive considerata) est ordinatio rationis, subdist..· lex moralis, conc.; lex physica, iterum subdist.: quatenus dicit ordi­ nem ad ordinationem rationis quae est in legislatore, conc.; quasi in ipso subiecto ubi est debeat dari facultas rationalis, nego. 169. 16. Ex moderna mechanica quantica (quanta a Planck) scimus impossibilitatem determinandi in molecularum microcosmo cursum micro16 Haec difficultas ideo ponitur ad enodandum conceptum legis. 168 MJUCOI.AU, HE REVELATIONE CHRISTIANA. II mechanicum ultimorum elementorum (electrones, protones); unde tantum percipimus macromechanice resultantiam totalem in massa provenientem ex frequentia veluti statistica in cursu elementorum, determinanda calculo pro­ babilitatum. Atqui huiusmodi frequentia statistica et probabilis admittit ex­ ceptionem secundum ordinem naturae. Ergo tales exceptiones et supposita miracula darentur secundum ordinem naturae. Ergo non essent vera mi­ racula. Resp. i) Resultantia totalis in massa, quae macromechanice observatur, habet fixitatem talem quae fundet constantiam physicam et certam determi­ nationem legum physicarum in macrocosnjo, etsi concedatur non posse nos certo determinare compositionem motuum elementorum. Ideo id quod valet pro microcosmo non valet transferre ad macrocosmum; sicut nec valet dice­ re testimonium alicuius multitudinis efficere tantum probabilitatem eo quod singuli testes efficiant testimonium tantum probabile. Propter principium enim rationis sufficientis mutatur valor testimonii, prout agatur de uno teste aut de multis habentibus scientiam et veracitatem. Illogice igitur transfertur ad macrocosmum quod tantum valet pro microcosmo. 2) Etsi ex «relationibus incertitudinis» (a Heisenberg) recte concludatur ad distinctionem quoad nos inter leges certas (causales et dynamicas) et inter leges quae apparent statisticae in cursu elementorum, fundatas in probabili­ tate; tamen nullo modo supponi potest dari in ultimis elementis liberam de­ terminationem, sed nobis esse ignotam rationem talis vel talis motus in mi­ crocosmo '7. 3) Notandum etiam quod, etsi ex moderna mechanica ignoremus mo­ dum determinandi quantitatem motuum et cursum ultimorum elementorum, non ideo id valet de reactione qualitativa eorum; v.gr. produci calorem per fluxum electricitatis in metallo filiformi est reactio qualitativa certa, etsi for­ te nesciatur quantitas et lex qua regitur 17 18. 17 In hunc sensum P.Munoz, S.I., Causalidad filosofica v determinismo cientifico. Revision del contenido y de la forma del saber fisico-maternât ico de Galileo Galilei a M.Planck: Greg 27 (1946) 384-416. Hoc ipsum perlucide indicatur et probatur in opere a J.Λ.Pérez del Pulgar, S.I., et J.Orland, S.I., Introducciôn a la filosofia de las cicncias fisico-quimicas (Conferencias dadas en la facultad de Filosofia del Colegio Pignatelli, a.1934-1935)· Ediciones I.C.A.I. (Lieja): Lex statistica dicitur «Ia ley que ha sido determinada por procedimientos estadlsticos, esto es, por una serie de puntos. Ley dinâmica l|amamos a la determinada por observaciôn directa y continua, con asignaciôn de limites» (p.17)· «Para nosotros, cl adjetivo estadistico no indica un carâcter estadistico de la ley, sino que califica simplemcnte el proceso experimental mediante el cual hemos llegado a formularie». «Para el relativisme critico, las leyes que ellos Hainan estadlsticas expresan que los hechos fuera de nuestro entendimiento estân indeterminados al menos hasta el momento en que ocurren, existiendo a parte rci sôlo una probabilidad de que se determinen de un modo o de otro. De modo que cl relativisme critico atribuye también a la palabra probabilidad un sentido objetivo, en tanto que nosotros sostendremos, como vamos a demostrar mâs tarde, que la palabra probabilidad sc refierc sôlo a nuestro conocimienlo, o mejor, a la ignorancia en que estamos de la ley efectiva que liga entre si a los hechos, y aunque nosotros no la conozcamos con exactitud, podemos llegar a adquirir certidumbre absoluta de su existencia» (ibid., p.18). •En la ley determinada por puntos, no hay ley, sino una serie de hechos que hace pensar en la existencia de una ley y nos da una cierta probabilidad de que luego vuelva a ocurrir tai fenômeno» (ibid., p.18). «La ley estadistica es un procedimicnto para averiguar una Icy, pero ella por si no es icy, sino un archivo de hechos...» «La misma probabilidad de Hegar a una ley estadistica demuestra la existencia de una ley dinâmica» (ibid., p.61).—De legibus statisticis et de legibus in universo agit J.M.Riaza, S.I., Cienda Moderna y Filosofia (Madrid 1953) n.169-171. Historice egit de hac re R.Puigrefagut, S.I., Del determinismo cldsico a la indeterminaciôn cuantista: Pens 1 (1945) 413-446. Ab eodem auctore, A propôsito de las leyes estadfsticas de la Naturaleza. Su existencia. Sus caractères: RazFe 124 (1941) 297-313· Recenter D.Stefanizzi, S.I., Causalità e indeterminismo nella Fisica moderna: CivCatt 104 (1953 I) 503-516. De mente Pontificis Ρπ XII in hac re vide eius allocutionem ad Pontificiam Academiam Scientarum: AAS 35 (1943) 69-79; versio et commentarium in Pens 1 (1945) 357-368. 18 Cf. A.Due, S.I., Theses Cosmologiae p.14· 1.1 C.2 Α·7· MIRACULA COGNOSCIBILIA. TH.14 N.169-I70 169 4) Exceptiones, quae habentur in legibus statisticis sunt multo frequentiores quam exceptiones quae habentur in legibus physicis per miracu­ la; insuper, cum fit aliqua exceptio in lege physica propter miraculum patra­ tum, cognoscitur ut plurimum ratio finalis et teleologia cur fiat illa exceptio. 5) Etiamsi motus singulorum elementorum cognoscatur tantum calculo incerto et demus dari in molecula motus elementorum vere caoticos; at haec omnia nequeunt dare resultandam ordinatam, immo ordinatissimam, sine sapientissimo ordinatore qui eos regat modo consentaneo eorum natu­ rae, scilicet per inclinationes constantes iis inditas, etsi pro calculo humano ignoretur modus quo resultat semper eadem dispositio. Si enim haec dispositio constans quae est in natura attendenda esset ex calculo probabilitatum in combinationibus possibilibus de motibus elementorum minimorum, pro­ babilitas mathematica (habita ratione numeri elementorum combinando­ rum 19) esset prorsus nulla. Unde ad obiectionem, conc. primum membrum: scimus impossibilitatem determinandi certo singulos motus elementorum. Dist. secundum membrum: tantum percipimus resultantiam totalem massae, i.e. ignoramus modum de­ terminandi cursum ultimorum elementorum in microcosmo, conc.; ideo agunt libere vel nullas habent leges determinantes motum, nego. 17. Inst. ad Resp. 4) Si exceptiones in legibus statisticis (v.gr. de criminalitate) sunt tantum frequentiores quam exceptiones in legibus naturae per miracula, magis et minus non mutant speciem. Ergo leges statisticae et leges naturae specie non differunt. Dist. antec. Si ratio differentiae inter utrasque leges desumeretur tantum secundum magis et minus quoad frequentiam exceptionis, trans.; si insuper ratio differentiae est in eo quod leges statisticae, de quibus supra, supponunt subiectum libere agens, et quando fit exceptio in lege naturae per miraculum cognoscitur ratio finalis illius, nego non differre specifice utrasque leges. Thesis 14. Miracula ut critérium revelationis sunt cogno­ scibilia. 170. Status quaestionis. 1) In Cosmologia agitur etiam de cognoscibilitate miraculorum, sed non ut critérium revelatio­ nis; tantum ut superantium cursum naturae. 2) Non dicimus omnia miracula a quolibet homine esse cognoscibilia, sed generatim posse cognosci ab iis pro quibus fit, posita debita diligentia. 3) Ut constet de miraculo tamquam confirmante aliquam 19 «Si admit imos, en virtud de un câlculo aproximado, que Ia cantidad total de electrones es un nùmcro que habria de escribirse con ochenta cifras, a lo que se inclinan los astrônomos, v variamos indefinidamente su posiciôn en el espacio, distancias mutuas y actividadcs diversas que pueden ejercitar unos en otros, no solamente obtendriamos cifras aterradoras, sino nuitemâticamente infinitas por varios titulos acumulados, es decir, infinitos multiplicados '..trias veces por infinitos... Sin salimos de los principios elementales del câlculo de probabilidades, la probabilidad de que procedan [los agentes naturales] con la constancia uniforme y universal que prcsenciamos, estaria matemâticamente cxpresada por una fracciôn cuyo nuinerador fuese la unidad y el denominador cl infinito mùltiplc antes mencionado: es decir, no solamente nula, sino con nulidad mùltiplc, dei mismo grado que ese infinito» (A.Due, La acciôn de Dios y la ciencia p.8$s). 170 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II revelationem, debet constare de eius veritate historica, philoso­ phica et relativa. a) Veritas historica in eo est quod factum quod miraculosum dicitur reapse accidit, et tale quale narratur. Haec veritas respondet notae eventus sensibilis, quae est in definitione miraculi. b) Veritas philosophica consistit in eo quod in facto narrato adimpleatur definitio miraculi, qualem tradidimus. Sunt in hac definitione duo elementa nunc consideranda (praeter illud, esse eventum sensibilem): primum est agi de eventu superante cursum natu­ rae; alterum, divinitus factum fuisse. Sunt auctores qui reservant et restrin­ gunt «veritatem philosophicam miraculi» ad realem adimpletionem primi elementi, scilicet si eventus mirus re vera superat cursum naturae; et vocant veritatem theologicam miraculi adimpletionem secundi elementi, scilicet si illud opus excedens cursum naturae re vera fit divinitus. c) Veritas relativa consistit in eo quod miraculum refer­ tur realiter a Deo ad rem, pro qua adducitur, confirmandam; in praesenti ad sigillandam et confirmandam revelationem. Ad hoc requiruntur duo: primum, ut thaumaturgus explicite vel aequivalenter invocet illud miraculum in testimonium suae missionis; alterum est ut constet miraculum fieri a Deo, saltem approbante, in illum finem. Id constabit si adiuncta in quibus fit miraculum nullam rationem praebeant suspicandi miraculum ad alios occultos fines ordinari vel permitti. Sic excluditur pos­ sibilitas abusus in hypothesi falsarii, qui abuteretur factis praeternaturalibus ad persuadendam falsam doctrinam. 171. Adversarii. 1) Contra cognoscibilitatem veritatis historicae: Hume, Strauss, Zeller... qui asserunt in favorem illius adesse testimonium ordinis moralis; sed contra adesse experientiam physicam, i.e. certitudinem physicam quae su­ peret certitudinam moralem testimonii. 2) Contra cognoscibilitatem veritatis philosophicae: Spinoza, Voltaire, Renan... qui asserunt postulandas favorabiles quas­ que conditiones, ut scientifice miraculum examinari possit, v.gr. ut miraculum iterari possit ad libitum in circulo sapien­ tium >. Pariter A.Harnack et multi alii qui, ob preiudicia rationalistica, tenent impossibilitatem miraculorum, atque adeo eorum 1 «Un miracle à Paris devant des savants compétents> (Renan, Vie de Jésus, Intro­ duction). r..IC.2A.7· MIRACULA COGNOSCIBILIA. TH.14 N.170*173 171 incognoscibilitatem philosophicam. De sententia Harnack cf. infra n.477. 3) Contra cognoscibilitatem ut critérium revelationis: omnes qui criteria externa non admittunt. P.Rousselot requirebat lu­ men supernaturale ut subiecto constet de obiectivo valore mi­ raculi ad demonstrandum factum revelationis (cf. n.183). 172. Doctrina Ecclesiae. Concilium Vaticanum defini­ vit solemniter (D 1813) miracula certo cognosci aliquando posse et iis divinam religionis christianae originem rite probari. Ergo ex Vaticano miracula sunt cognoscibilia ut critérium revelationis. Aperte quoque et implicite doctrina theseos continetur in propositione subscribenda a L.E.Bautain (a.1840): «Probatio ex miraculis lesu Christi desumpta, sensibilis et percellens pro testibus ocularibus, vim suam et ful­ gorem nequaquam amisit quoad generationes subséquentes» (D 1624). Eadem doctrina in iuramento contra errores modemismi: «Externa reve­ lationis argumenta, hoc est facta divina, in primisque miracula et prophetias admitto et agnosco tamquam signa certissima divinitus ortae christianae reli-. gionis, eademque teneo aetatum omnium atque hominum, etiam huius tem­ poris, intelligentiae esse maxime accommodata» (D 2145). Valor dogmaticus. Thesis est revelata, siquidem in Scrip­ turis Christus Dominus, Apostoli, prophetae... appellant ad miracula ut ad signa authenticae revelationis; insuper ab Eccle­ sia proponitur ut relevata (D 1790...). Ergo thesis est de fide divina et catholica et solemniter definita (D 1813). 173. Probatio. Ut miracula sint cognoscibilia ut crité­ rium revelationis requiritur et sufficit ut sint cognoscibilia quoad eorum veritatem historicam, philosophicam et relativam. Atqui ita est. Ergo miracula sunt cognoscibilia ut critérium revelationis. Prob. minorem: 1) Cognoscibilitas quoad veritatem Miraculum specificative sumptum (id quod dicitur miraculum) est eventus sensibilis, ex definitione quam dedimus. Sed eventus sensibilis in debitis adiunctis certo cognosci potest a praesentibus, scilicet si sensus sunt sani et mens applicatur ad eventum cognoscendum; ii vero, qui rem praesentes perce­ perint, poterunt per suum testimonium eventum certo transmit­ tere ad alios et ad posteros, scilicet (ex probatis in Logica) si constat de scientia et de veracitate testium. Ergo poterunt alii, coaetanei et posteri, in quibusdam conditionibus et adiunctis certo cognoscere eventum accidisse et modum quo acciderit; historicam. M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II 172 poterunt nimirum certo cognoscere miraculum quoad veritatem historicam. 2) COGNOSCIBILITAS QUOAD VERITATEM PHILOSOPHICAM. In aliquo eventu sensibili saepe constare poterit de iis quae requi­ runtur ad verum miraculum in eius definitione: a) eventum superare vires naturae sibi relictas vel ab homi­ nibus applicatas; quia, licet nesciamus quousque se protendant vires naturae, saepe tamen cognoscere possumus certo quousque non se protendant in certis adiunctis; idque constare non mino­ re inductione quam aliae leges positivae physicae: ita, v.gr., sci­ mus certissime verbo non sedari repente tempestatem, nec voce mortuum suscitari aut infirmum morbo organico sanari. Et imprudenter quis, et nisi velit in plenum scepticismum cadere, cogitaret in certis adiunctis alias occultas vires naturales adhi­ beri. Sic poterit constare illum eventum tribuendum esse cau­ sae supermundanae. b) Item constare poterit illum eventum fieri divinitus, seu ut aliqui loquuntur, constare poterit de veritate theologica mi­ raculi. Sunt enim facta mira quae, vel ratione substantiae facti vel ratione subiecti vel ratione modi quo fiunt, uni Deo tribui possunt: v.gr., resuscitatio mortui, cum nemini sit datum eripere animas Deo remuneratori vel punienti post stadium praepa­ ratorium ad ultimum finem obtinendum; quod quidem sta­ dium praeparatorium (mere philosophice rem considerando) congruenter cogitatur esse in hac vita ante mortem. Item, ra­ tione modi quo fiunt, uni Deo tribui debebunt miracula, si thaumaturgus ita patret magnum complexum mirabilium ut solo nutu voluntatis agat, quin indigeat subiecto praesupposito... Haec essent miracula absoluta, quae postularent Deum ut causam efficientem physicam. Alia autem facta mira, quae concipiuntur posse physice fieri ab aliis causis praeter Deum, vel etiam facta mira quae non omnino clare appareant ut .miracula absoluta, poterunt tamen cognosci ut provenientia ex Deo ut a causa morali, atque ut tendentia ad illum ut ad finem; poterunt nimirum cognosci utrum moraliter et finaliter sint facta divinitus. Nequit enim denegari Dei sapientiae et bonitati illa cura hominum ita ut hi habeant medium clarum quo cognoscant utrum aliquis spiritus malus, sive causa non divina, factum mirum operetur; an Deo ultimatim tribuendum sit, qui iubet vel approbat ut causae supramundanae miraculose agant. 1 .1 C.2 A.7. MIRACULA COGNOSCIBILIA. TH.I.| N.173-174 173 «Quemadmodum etenim ad divinam Providentiam huic mundo praesi­ dentem pertinet, ne ille [angelus malus] sua potestate abutatur in iis, in qui­ bus naturalis ordo universi inverteretur; vel etiam politica humani generis gubernatio plurimum turbaretur, ita ad eandem potiori iure spectat, ne per­ mittat, ut eadem sua virtute naturali abutatur ad falsam aliquam religionem aut sanctitatem per signa et miracula confirmandam» 2. Modus vero, quo talis interventus divinus cognosci poterit, possibilis est ex consideratione personae thaumaturgi, —ex eius modo operandi, —ex fine quem intendit, —et ex effectibus qui sequuntur. Ergo poterit constare de omnibus quae requiruntur ut im­ pleatur definitio miraculi, seu poterit constare de veritate philosophica miraculi. 3) COGNOSCIBILITAS QUOAD VERITATEM RELATIVAM. Notandum in primis miraculum esse medium aptissimum ad reddendum testimonium pro aliqua revelatione vel doctrina seu veritate; quia mutare cursum naturae est opus maxime Dei, eius auctoris, et sic omnes impellimur ut consideremus miraculum ut sigillum divinum. Ut constet de veritate relativa miraculi, debet constare a) thaumaturgum explicite vel aequivalenter afferre miraculum in confirmationem talis revelationis vel doctrinae; et b) hunc nexum probari a Deo. Atqui de utroque constare poterit: a) primum, sicut de quolibet facto historico; b) alterum, si ex adiunctis (personae, modi operandi, finis intenti, effectuum qui sequunti sunt) non adest ratio solida suspicandi abusum vel miraculum ad alios occultos fines a Deo ordinari vel permitti. Si enim in his adiunctis, et postquam homo posuerit diligentiam inveniendi veritatem, Deus permitteret eius deceptionem, privaret se medio optimo confirmandi revelationem divinam et esset testis falsitatis per­ mittendo pravum usum sui sigilli. 174. Obiectiones. Contracognoscibilitatemhistoricam, i. Mi­ raculum factum esse est ad summum moraliter certum; miraculum non fieri est physice certum. Ergo praevalere debet miraculum non factum esse. Dist. secundum membrum antec. Miraculum non fieri est physice certum, si nulla est ratio suspicandi exceptionem in lege naturae, conc.; si adest ratio suspicandi exceptionem in lege naturae, immo si moraliter certum est excep­ tionem factam fuisse, nego. Ut detur certitudo physica vel moralis requiritur duplex elementum, alterum positivum, alterum negativum: elementum positivum consistit in fixitate legum physicarum vel moralium (ordinis psychologici de consueto modo agendi); elementum vero negativum consistit in carentia suspicionis de excep­ 2 Benedictus XIV, De servorum Dei beatificatione I.4 p.i c.6 n.6. 174 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II tione facta vel futura in lege. Tunc possum et debeo assentiri sine prudenti formidine errandi, in quo quidem est certitudo; aliter vero si deest elemen­ tum negativum. 2. Ut constet de veritate historica miraculorum requiritur testimonium multorum eruditorum. Ergo saepius vix constare poterit de veritate historica miraculorum. Dist. antec. Aliquando requiritur testimonium multorum eruditorum, trans, antec.; saepe, ad comprobationem facti sensibilis, nego antec. 3. Multi dant testimonium miraculum non fieri; et pauci erunt qui dent testimonium miraculum fieri. Ergo semper testimonium negantium praevalere debet. Dist. antec. Multi dant testimonium miraculum generatim non fieri, trans­ eat antec.; relate ad factum particulare quod asseritur, nego antec. Nego cons, et consequentiam. Contra cognoscibilitatem philosophicam. 4. Ut constet de verita­ te philosophica miraculi, debet constare vires naturae occultas esse exclusas. Atqui id nunquam certo constare poterit. Ergo. Cone. mai. Nego min. Saepe ex modo operandi, voce et ad nutum voluntatis, sine manipulatio­ nibus neque instrumentis, immo mediis interdum naturaliter contrariis, suffi­ cienter constat vires naturae non esse applicatas; nisi velit quis logice in scepticismum de omni alia re procumbere. Interdum etiam constat aperte non esse in natura vires ad aliquid patrandum, v.gr., ad mortuum suscitandum. 5. Etiam olim credebatur non adesse in natura vires ad aliquid (v.gr., ad televisionem, radiophoniam, etc.), quod tamen postea compertum est esse prorsus naturale. Ergo semper timere possumus ne vires naturae re vera se protendant ad id quod apparet miraculosum. Dist. antec. Olim ita recte credebatur pro casibus in quibus nulla adhibeban­ tur instrumenta, manipulationes, peculiaris attentio et studium, conc. antec. (et recte sane credebatur); olim ita creditum fuisset, si vidissent hodierna instrumenta, manipulationes et modum artificiosum agendi... subdist. : credi­ tum fuisset imprudenter, conc.; prudenter, nego. Pariter dist. cons. Timere possumus ne vires naturae se protendant ad aliquid, si apparent rationes id suspicandi vel vires in casu applicari, conc. cons.; secus, subdist.: timere id possumus imprudenter, conc.; prudenter, nego. Contra cognoscibilitatem relativam. 6. Omnis religio provocat ad miracula. Atqui si ita est, miracula nequeunt esse critérium revelationis. Ergo. Dist. mai. Omnis religio provocat ad miracula sive vera sive falsa aut mere existimata, quae requirunt examen, conc. mai.; quasi omnia miracula sint radicitus reicienda, nego mai. Dist. min. Si ita est, miracula nequeunt esse critérium revelationis sine examine, conc. min.; nequeunt esse critérium cum examine praevio, nego min. Hoc est quasi quis dicat: Sunt monetae falsae. Ergo monetae nequeunt inservire.—At sunt monetae verae, quae examine discernendae sunt a falsis. 7. Sicut Deus permittere potest ut quis abutatur dono gratis dato habitualiter concesso, v.gr. dono consecrandi vel absolvendi; ita et dono patrandi miracula. Ergo nunquam scire poterimus Deum approbare adductionem mi­ raculi in favorem alicuius doctrinae vel revelationis. Nego paritatem. Nam si quis perperam utatur iis donis sacerdotalibus, finis tamen eorum non penitus frustratur; aliter tamen si quis abutatur dono patrandi miracula et homines id noscere non possent posita diligentia et L.I C.2 Α·7· PROPHETIAE. TH.Ig N.I74-I7Ô 175 consideratione facta ad circumstantias et adiuncta; quia hic error redundaret in Deum dantem talem facultatem et permittentem pravum usum sui sigilli divini, et miraculum ut signum rei divinae naturale penitus in suo fine na­ turali frustraretur. 8. Doctrina thaumaturgi seu doctrina revelata perpenditur ad proban­ dam veritatem relativam miraculorum; et simul miraculum dicitur critérium pro doctrina revelata. Atqui in hoc est circulus vitiosus. Ergo. Dist. mai. Doctrina thaumaturgi perpenditur prout conformis est cum veritatibus rationalibus et cum veritatibus revelatis aliunde notis et compro­ batis ut credibilibus, conc.; secus, nego. Contradist. minorem. Plures obiectiones dabit Van Laak, Repetitorium Theolog. fundam, pro­ pos. 8.9.10. B) De prophetiis S.Th. 2.2, q.171-174; Dorsch, Theolog. fundament, x p.420-457; Lercher-SchlagengauTheolog. fundament. n.127-131; A.Michex., Prophétie: DTC 13,708-737. fen, Thesis 15. Prophetiae sunt possibiles (I), et post impletionem cognoscibiles ut critérium revelationis (II). lam agimus de alio criterio primario, de vaticinio, quod est species in ge­ nere miraculi intellectualis. 175. Notiones. Propheta, a ττρόφημι ·, intelligitur vel ille qui praenuntiat res fprue-dicere) vel ille qui loquitur pro alio (dicere pro alio) 12. Ih hoc ultimo sensu idem valet atque inter­ pres, et potest adhiberi in sensu lato et in sensu stricto. In sensu lato dicitur de eo qui instinctu Dei loquitur de rebus divinis vel ad Deum spectantibus, non praecise occultis 3; in sensu stricto dicitur de ministro Dei qui manifestat rem occultam sive quoad locum (criptognosia, telepathia), sive quoad inter­ nas cogitationes et desideria (cardiognosia), sive quoad tempus. 176. In sensu technico et apologetico, de quo est nobis agendum, prophetia est cognitio et praedictio determinata et certa alicuius eventus futuri liberi. 1 Alii derivant a προφαίνω, quod apparet coram (cum sit occultum). 2 Aaron dicitur propheta Moysis (Ex 7»i)· 3 Sic in V.T. prophetae qui loquebantur nomine Dei (cf. Deut 18,15-21 et passim) et apud Sanctum Paulum charisma propheticum. De prophetia in sacra Scriptura. J.Enciso, El concepto de projetaen el Antiguo Testamento: RevEspT 1 (1940) 139-210; eiusdem auctoris, EI modo de la inspiraciôn profitica, segun el testimonio de los projetas: EstBibl 9 (1950) 5-38; S.Munoz Iglesias, Los projetas del Nuevo Testamento comparados con los del Antiguo: EstBibl 6 (1947) 3Û7-337· Item de conceptu et criteriis prophetiae H.Bacht, S.I., Wahrcs und falsches Prophetentum: Bibl 32 (1951) 237-262. 176 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II a) Est cognitio: ne delirando4, sed modo humano quis prophetet. Haec cognitio duo includit: repraesentationem rei et iudicium certum (saltem pro revelatione publica) circa signi­ ficationem et originem divinam rei repraesentatae. Secus potius est instinctus propheticus (cf. Io 11,51 de Caipha dicente opor­ tere ut unus moreretur pro populo, et S.Th., 2.2 q.173 a.4). b) Est praedictio determinata: ne verbis flexiloquis et aequivocis fiat. c) Est praedictio certa: i.e. non ex coniectura aut ex te­ meritate facta. d) Agitur de eventu futuro libero, sive Dei sive creaturae rationalis. Proinde non agitur de eventu necessario, v.gr., de bona segete vel de fame, quae ex coniectura forte a spiritibus cognosci possit. Hoc esset pro nobis vaticinium relativum 5. 177. 1) Divisiones prophetiae. Ratione facultatis qua res immediate accipiuntur a propheta, prophetia potest esse: corporalis, si immediate sensibus externis accipiuntur; imagi­ naria, si immediate imaginatione; intellectualis, si immediate et unice per intellectum. Semper autem, saltem mediate, adest elementum intellectuale seu iudicium circa repraesentationem rei et originem illius divinam. Secus, qui mere perciperent sen­ sibus aut imaginatione aliquam repraesentationem(v.gr., in con­ vivio Balthasar) essent prophetae. 2) Ratione modi quo res repraesentantur, prophetica re­ praesentatio potest esse in vigilia, in exstasi, in raptu, in somno; prout quis vigil, et non in somno, rem accipiat, vel in exstasi sive in paulatina sensuum abstractione, vel in raptu sive in re­ pentina abstractione sensuum, vel tandem somniis. 3) Ratione futuri quod praenuntiatur, prophetia potest esse absoluta vel conditionalis, prout res dicatur absolute futu­ ra, vel sub aliqua conditione implenda. 4) Ratione exsecutionis potest dari prophetia comminatio­ nis, praedestinationis et praescientiae; prout aliqua comminatio vel praedestinatio vel mera praedictio alicuis rei futurae in verbis prophetae significetur 6. * Ad prophetiam non requiritur exstasis, ut volebant montanistae. Deus utitur propheta ut instrumento iuxta modum eius, sc. modo humano, ita ut res cognoscat quas dicit; etsi ve­ rum est perfectissimam scientiam non requiri (cf. S.Th., 2.2 q.173 a.3). 5 Aliqui auctores tractant etiam de his vaticiniis relativis, quae signa esse possunt si, pari modo ac dicebamus de miraculis relativis, constat ea fieri divinitus, eo quod Deus sit eorum causa moralis et finalis. Si Deus tantum illud permittit, tunc non dicitur verum vaticinium, sed divinatio, de qua Theologia moralis. 6 Cf. de his S.Th., De verit. q.12 a. 10 ad 9. I..I C.2 A.7. PROPHETIAE. TH.15 N.I76-181 177 178. Adversarii, praeter illos qui reiciunt omnes actiones miraculosas, nunc magis directi sunt: a) Illi qui infitiantur divinam praescientiam actuum libe­ rorum, ut M. Tullius Cicero, qui «dum vult facere [homi­ nes] liberos, fecit sacrilegos»7; b) ex alia parte fatalistae qui dicunt omnia accidere ne­ cessario nec esse eventus liberos. c) Alii, ut protestantes liberales et modernistae, facta de quibus historice constat volunt explicare ut interpolationes post eventum; vel, ut alii, per vim poeticam et nervos excita­ tissimos qui ducant ad quandam intuitionem; vel, sicut theosophi, per participationem naturalem scientiae entis superioris. 179. Doctrina Ecclesiae aperte est in Vaticano (D 1790) : prophetiae sunt «facta divina» (ergo possibiles) et «signa cer­ tissima divinae revelationis» (ergo et cognoscibiles ut critérium revelationis). Cf. praeterea Juramentum antimodernisticum (D 2144). Valor dogmaticus. Thesis est de fide divina et catholica, quia in Scriptura continetur, et in magisterio Ecclesiae docetur ut revelata, saltem in magisterio ordinario. Cf. etiam D 1790: «Et rursum scriptum est...» 180. Probatur i.a pars: Prophetiae sunt possibiles. Deus potest revelare homini ea quae scit. Atqui scit futura libera omnia. Ergo poterit revelare homini futura libera. Ergo homo poterit scire et praenuntiare eventus futuros liberos 8. 181. Probatur 2.a pars: Prophetiae sunt cognosci­ biles ut critérium revelationis, saltem aliquando (ut dice­ bamus de miraculo). Ad hoc requiritur et sufficit ut constare possit de earum triplici veritate, historica, philosophica et re­ lativa. Atqui de his constare poterit. 1) Ut constet de veritate historica requiritur et sufficit ut certo congnoscamus a) determinatam praedictionem factam, bj eventum liberum secutum, c) conformitatem inter utrum­ que. Atqui haec scire possumus, sicut quaelibet facta historica. Ergo potest constare de veritate historica prophetiae. N.B. Non requiritur ut plene intelligatur prophetia cum fit praedictio, sed sufficit ut intelligatur eventu secuto. Licet prophetia de se sit obscura, 7 SkAugustinus, De civitate Dei I.5 c.9: ML· 41,150; et cf. Cicero, De divinatione 1.2. 8 Haec probatio possibilitatis, si non restringitur ad vaticinium de obiecto supernatural!, sed extenditur tantum ad vaticinium praeternaturale, videtur positiva. Cf. n.uo. 178 M.NICOLAÜ, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II clarescit in adimpletione. Sic in quibusdam vaticiniis V.T. et Domini nostri lesu Christi, quae postea intellecta sunt 910 . 2) Ut constet de veritate philosophica requiritur et sufficit ut constet vires naturae superari in praedictione. Constare autem potest a) si agitur de eventu futuro libero (et non antea manife­ stato ab eius causa, si agitur de eventu libero humano). Non enim cognoscuntur ab intellectu creato: neque in se ipsis, quia non exsistunt et creaturae res apprehendunt ut praesentes aliquomodo sibi et actuales; neque in medio, quia hoc medium esset vel voluntas humana vel divina essentia; sed voluntas humana est indifferens et non habet determinationem aut connexio­ nem necessariam ad actum et eventum liberum, divinam autem essentiam non intuemur naturaliter. b) Constabit etiam de supernaturalitate prophetiae, si praedictio fiat sine temeritate aut coniectura probabili. Id etiam constare potest, si res praedicitur multis adiunctis multisque prophetiis; vel pendens a multis circumstantiis, ita ut excluda­ tur eandem rem casu accidere; vel sit res supernaturalis aut pendens unice ex voluntate divina... Sic enim excluditur teme­ ritas in praedictione aut coniectura probabilis, adeo ut certo constare possit de contrario. N.B. Nihil dicimus de veritate theologica prophetiae, vel quod debeat constare rem fieri a Deo, sicut de miraculis, n.170.173, dicebamus. Etenim si constat de veritate philosophica seu agi de vera prophetia eventus futuri liberi, semper habet veritatem theologicam seu cognoscitur tantum per Deum. 3) Ut constet de veritate relativa requiritur et sufficit ut innotescat a) prophetiam connecti cum aliqua revelatione ut testimo­ nium illius. Atqui id potest innotescere, v.gr. si legatus provo­ cat ad adimpletionem vaticinii a se aut de se emissi; vel si legatus venturus propriis notis distinctus praenuntiatur ab aliis hominibus. bj Debet praeterea innotescere hunc nexum probari a Deo 1 °. Id, sicut in miraculis, constabit si nulla est ratio solida suspicandi de falsitate vaticinantis. Hoc autem apparebit ex 9 Cf. Io 2,22·, S.Ioannbm a Cruce, Subida al monte Carmelo 1.2 c.19. 10 U requirimus et examinamus, quia, etsi genuina et stricta prophetia fiat ex scienti] divina, non videtur tamen per se exclusum ut aliquis donatus dono prophetico, abutatur ilk sicut et dono miraculorum abuti quis posse concipitur; quamquam praesertim hoc erit exclu dendum si agitur de vaticiniis relativis. 1.1 C.2 Α·7· PROPHETIAE. TH.I5 N.l8l-l82 179 examine circumstantiarum (persona sancta, modus honestus operandi, finis bonus, effectus salutares). In his enim circumsstantiis Deus nequit permittere abusum et honorare falsarium impletione prophetiarum I!. Privaret etiam se medio optimo et exclusivo (quoad eventus liberos futuros, de quibus agimus) sigillandi suam revelationem. Non repugnat ut aliquando Deus utatur pseudo-propheta, ut erat Ba­ laam (2 Petr 2,15; Apoc 2,14) ad edendas genuinas prophetias (Num 23,iss); sed ex concretis circumstantiis constabit eum in casu loqui ex instinctu di­ vino 11 1213 *. 14 Ergo potest constare de veritate relativa prophetiarum. Ergo prophetiae sunt cognoscibiles ut critérium revela­ tionis. 182. Obiectiones. 1. Si prophetia est possibilis, eventus futuri praedicti necessario accident. Atqui sic iam non agitur de eventu libero. Ergo. Dist. mai. Eventus necessario accident necessitate consequente exercitium libertatis praevisum a Deo, conc. mai.; necessitate antecedente exercitium li­ bertatis, nego mai. Contradist. min. 2. Gentiles ediderunt etiam vaticinia. Ergo non fiunt interventu divino. Resp. 1) Constat Ciceronem habuisse illa (Apollinis) vel falsa vel flexilo­ qua et ambigua, vel casu vera P. Quantum ad vaticinia sibyllarum hodie habentur ut interpolationes post eventum ,4. 2) Non repugnat, ex dictis, quominus gentiles egerint prophetas. 3. Etiam in sessionibus spiritisticis et ab iis qui somno hypnotico labo­ rant multa mira dicuntur et manifestantur. Ergo vaticinium est quid na­ turale. Resp. In his sessionibus multa tribui debent simplici fraudi in obscuri­ tate peractae vel praestigiae et industriae ad decipiendum >5.—Item abnor­ malitati status psychici, ita ut ex cognitionibus praeteritis apte coniunctis multa proferant (sicut illa quae loquebatur hebraice ex iis quae iunior audie­ rat apud pastorem religiosum alta voce legentem hebraica Biblia). 11 Cf. sed mere ad illustrandum, non ad argumentum, Deut 18,ars. 12 Neque repugnat ut gentilis, v.gr. Virgilius, fuerit propheta, sicut de eo existimaverunt aliqui Patres et theologi medii aevi. Sed si attente consideramus eclogam illam quartam, sic existimatam propheticam, vide­ bimus non agi de vaticinio messianico, sed de aetate felici periodice redeunte et exspectata: •l 'Itima Cumaei venit iam carminis aetas—Novus ab integro saeclorum nascitur ordo». Neque filius (Pollionis vel imperatoris) exspectatus est auctor et causa huius aetatis, sed aliquid con> imitans illam. Cf. de disputationibus circa rem K.PrOmm, S.I..Die Heilserwartung der viertrn Ekloge Virgils im Widcrstreit neuerer Ansichten: Schol 6 (1931) 539-568; 7 (1932) 239-257. Brevius in libro eiusdem auctoris Der christliche Claube und die altheidnische Well (Leipzig (1935) 1,201-208 (Die Heilserwartung der vierten Ekloge Virgils). 13 De divinatione 2,56. 14 De vaticiniis gentilium agit etiam S. Augustinus, De civitate Dei 1.180.23. Et cf. C-λ La­ pide, in C.22 Num et in c.7 Ex. 13 Cf. F.Palmés, Metapsiquica y espiritismo2 (Barcelona 1950). Ibi tractat de fraude in •pbotographiis spiritis· (c.7s); item in «ectoplasmiis» (c.9-16); de fraude in «telequinesia» (> 17-22) et in ’criptesthesia· (c.23-27); de interventione diabolica non facile asserenda (c.46). De eadem re C.M.de Heredia, S.I., Los fraudes espiritistas y los fenômenos metapslquicos (Bar­ celona 1946). 180 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Item discrimen cum vaticiniis christianis, etiam relativis, constat ex modo operandi in genuinis vaticiniis sancto, aperto, reverenti erga Deum, non vano, non frivolo...; contrarium omnino in sessionibus spiritisticis. Unde, si quod mirum dicatur, et probetur non posse tribui causis naturalibus sensibilibus (loquimur conditionate), interdum suspicari quis poterit influxum superiorem alicuius spiritus immiscentis se, Deo permittente, in mundi cursum. 4. Interdum etiam homines dicuntur (v.gr. aliqui in Westfalia) habere vim cognoscendi id quod distans accidit (zweites Gesicht). Resp. Vires naturae non sunt omnes (v.gr. quoad telepathiam) satis co­ gnitae. Si vero id quod narratur accidit in una tantum regione, videtur insi­ nuare id causae naturali esse tribuendum. In multis huiusmodi mirabilibus quae feruntur, saepe difficile constat probatio historica et plana, sed multa miscentur a vulgo et saepe falsa, praeser­ tim illa quae spectant ad cognitionem futurorum liberorum, quae non cognita sint ex conjectura aut casu. Supponendo realitatem factorum, dicimus non apparere repugnantiam totalem et omnimodam quominus homines (non tan­ tum puri spiritus) cognoscant res loco distantes et res transactas 16. 183. Scholion. Utrum per se requiratur illustratio in­ terna supernaturalis ad factum revelationis certo cognos­ cendum. 5.Th., 2.2 q.5 a.z; CL 7,526-531: genhaufen, Thcolog. fundam. n.132. Tromp. De revelatione l.i prop.13; Lercher-Schla- Ut homo possit percipere vim probativam criteriorum facti revelationis, atque adeo esse certus de veritate obiectiva reve­ lationis, per se, i.e. ex ipsa natura rei et facultatum hominum, non requiritur nisi ut attendat ad haec criteria, quae sunt lu­ men obiectivum. Ideo sine illustratione interna supernaturali vel sine lumine subiectivo, modo habeat dispositionem subiectivam ex parte facultatum, homo habet potentiam physicam ad iudicia credibilitatis et credenditatis efformanda. Ad hoc enim sufficit habere intellectum et attendere ad motiva et criteria pro­ posita quae cum certitudine probant. De facto, ut docent theologi agentes de fide, huiusmodi iudicia credibilitatis et credenditatis ordinantur a Deo ad finem supernaturalem, quem homini constituit, et sunt proinde actus saltem extrinsece supernaturales. Quaeritur etiam utrum hi actus sint etiam de facto entitative supernaturales. 16 Iuxta R.P.Schlagenhaufen (Theolog. fundamentalis n.131) «immo et futuras posse? cognoscere, si intentione et volitione iam praesentes sunt, [non videtur absolute repugnare]».—fj De multis phaenomenis, quae videntur primo aspectu mirabilia, plura dat J.Surbled. Zui moral en sus reiaciones con la medicina y la higiene (Barcelona 1937) (versio ex 13.· cd. gallica) 1-3 c.15 (doble vision) etc. I..I C.2 A.)· ILLUSTRATIO SUPERNATURALIS. Ν.ΐδζ-ΐδ; 181 Ad hoc sciendum est fidem theologicam sive assensum intellectus in veritatem a Deo revelatam propter auctoritatem Dei revelantis (non fidem pure naturalem aut scientificam) esse entitative supernaturalem, pariterque esse entitative supernaturale imperium voluntatis directe imperans hunc assensum; siquidem non possumus nos (D 180) per naturae vigorem [ergo physice requiritur gratia elevans] aliquid eligere quod ad salutem pertinet vitae aeternae, nec evangelicae praedicationi consentire absque illuminatione et inspiratione Spiritus Sancti, qui dat omnibus suavitatem in consentiendo et credendo veritati. Ergo etiam hoc imperium voluntatis sive pius creduli­ tatis affectus—ut nunc solet dici apud theologos-—debet esse actus entitative supernaturalis, sicut omnis actus salutaris, positive ducens ad salutem. Hoc autem imperium voluntatis, sicut ipsa fides, nequaquam est motus animi caecus (D 1791), sed est obsequium rationi consentaneum (D 1790); quod quidem praesupponit certum iudicium credibilitatis seu certum iudicium de facto revelationis divinae, et certum iudicium credenditatis seu certum iudi­ cium de honestate et obligatione credendi. Sic igitur imperium voluntatis, quo determinatur fides, sup­ ponit vicissim iudicium proxime practicum credenditatis (nunc debeo et oportet credere), quo quidem iudicio determinatur ipsum imperium voluntatis. Quoniam autem hoc iudicio cogi­ tatur aliquid quod ad salutem pertinet vitae aeternae, nequit fieri per naturae vigorem (D 180) et est iudicium entitative supernaturale. Et vere congruit, ex alia parte, ut principium movens (moraliter) ad pium credulitatis affectum sit in eodem ordine supernatural! ac ipse affectus credulitatis. Similiter -ut communiter affirmatur—pro iudicio credibili­ tatis ultimo (hoc mihi nunc est credibile), quod dirigit et posi­ tive conducit ad pium credulitatis affectum. Est igitur iudi­ cium entitative supernaturale hoc iudicium ultimum credibi­ litatis. Atque etiam non repugnat (immo videtur ita esse) iudicia credibilitatis priora et iudicia remote practica, quoties habean­ tur in ordine providentiae ut germina et initia fidei, esse etiam entitative, nedum extrinsece, supernaturalia. Quia hisce iudiçiis cogitatur aliquid quod ad salutem pertinet (licet remote); et praeterea Vaticanum loquitur de internis Spiritus Sancti auxi­ liis ante fidem (D 1790). Sed notandum hanc actionem gratiae elevantis dare quidem valorem supernaturalem actui elevato; at non esse (generatim) datum immediatum conscientiae, unde nec indoles logi.ca et psychologica normalis illius actus mutatur. Affirmant necessitatem luminis interni protestantes con­ servativi, qui exigunt illustrationem illam internam ut cognos- 182 ■M.NICOLAÜ, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II catur ut divina externa propositio revelationis per sacram Scrip­ turam ’. Item similiter circa a. 1700 J.B.Gormaz et J. de Ulloa. Item P.Rousselot docens motiva credibilitatis, etsi ha­ beant valorem obiectivum ut moveant ad assensum, non ta­ men ut talia percipi posse sine auxilio supernatural! gratiae 123. 184. Doctrina Ecclesiae supponit omnino hanc poten­ tiam physicam hominis ut valeat cognoscere cum certitudine factum revelationis divinae. Sic in propositionibus subscribendis a Bautain (D 16231627). Haec ultima ita se habet: «Quamvis debilis et obscura reddita sit ratio per peccatum originale [loquitur, ut patet, de ratione naturali, non ut elevata], remansit tamen in ea sat cla­ ritatis et virtutis, ut ducat nos cum certitudine ad [cognoscen­ dam] exsistentiam Dei, ad revelationem factam iudaeis per Moysen et christianis per adorabilem nostrum Hominem Deum» In litteris quoque Pu IX «Qui pluribus» (9 novembris 1846) aperte docetur, agendo de relationibus inter fidem et rationem, humanae rationis esse [et sermo est de ratione, qua ratione, contradistincta ad fidem] diligenter inquirere in factum divi­ nae revelationis ut certo sibi constet Deum esse locutum (D 1637); et propositis diversis argumentis rationalibus ad id probandum (D 1638), tandem concludit: «Humana ratio ex splendidissimis hisce aeque ac firmissimis argumentis clare aperteque cognoscens Deum eiusdem fidei auctorem exsistere, ulte­ rius progredi nequit...» (D 1639).—Cf. et D 2120 (Pius X, De philosophiae munere). In iuramento antimodernistico sermo est de miraculis ut de signis certissimis divinitus ortae christianae religionis et om­ nium hominum intelligentiae accommodatis (D 2145). Quod et in Concilio Vaticano iam ita indicabatur, appellante quoque mi­ racula signa certissima divinae revelationis et omnium intelli­ gentiae accommodata (D 1790)4. Si ergo omnium hominum intelligentiae dicuntur haec signa accommodari, insinuatur eorum valor ad mentem hominum 1 Cf. CL 7.528; et supra n.134 in nota 4. Quoad modernum J.Gresham Machen cf. Tromp, De revelatione6 p.171. 2 Pierre Rousselot, Les yeux de la foi: RechScRel 1 (1910) 241-259.444-475; cf. et 4 (1913) 1-36; 5 (1914) 57-69.—De opinionibus P.Rousselot crisim statuerunt, inter alios, A.Stolz, O.S.B., Glaubensgnade und Glaubenslicht nach Thomas von Aquin: Studia Anselmiana I (Romae 1933); José de Wolf, S.I., La justification de la foi chez Saint Thomas d’Aquin et le Père Rousselot (Bruxelles 1946). Cf. et R. Aubert, Le problème de l’acte de foi2 p.451-470. 3 Cf. CL 7.520. 4 Cf. CL 7.528. L.I C.2 A.7. ILLUSTRATIO SUPF.RNATURALIS. *1.183-185 183 percellendam etiam sine auxilio interno gratiae; neque enim vi­ dentur ita dici posse omnium intelligentiae accommodata, si ad eorufa valorem probativum dignoscendum requireretur auxi­ lium internum. Atque doctrina quam proponimus docetur aperte in Litte­ ris «Humani generis»: «... mens humana difficultates interdum pati potest etiam in certo iudicio «credibilitatis» efformando circa catholicam fidem, quamvis tam multa ac mira signa ex­ terna divinitus disposita sint quibus vel solo naturali rationis lumine divina christianae religionis origo certo probari possit...» (D 2305). Valor theologicus propositionis quam defendimus: doc­ trina catholica, siquidem ex documentis praecedentibus docetur in tota Ecclesia catholica nec tamen habet qualificationem su­ periorem ut de fide. 185. Ratio nostrae assertionis est in eo quod Ecclesia supponat omnino, ex praecedentibus documentis et ex tota ra­ tione agendi, valorem scientificum et apologeticum criteriorum revelationis. Hinc et non credentibus potest scientifice et rigorose de­ monstrari rationabilitas nostrae fidei et obligatio credendi. Etiam «daemones credunt et contremiscunt»5, cum aperte vi­ deant logice debere credi quod Deus signis attestatur, ac proin­ de habeant fidem mere scientificam, sed non supernaturalem et theologicam; aliud est enim eos velle credere et praestare Deo hoc obsequium, sicut oportet ad salutem: quod absolute re­ cusant. Ad hoc autem et requiritur gratia Dei. Adest praeterea pro nostra assertione ratio interna antea in­ dicata. Etenim, ut quis sibi efformet iudicia credibilitatis et credenditatis, per se nihil aliud apparet requisitum nisi ut homo habeat intellectum et eum applicet ad argumenta naturalia (philosophica et historica) quae probent ciim certitudine et evincant illa iudicia. Objectiones plures apud S.Tromp, De revelatione6 p.179182. 5 lac 2,19. LIBER II De fontibus historicis ad probandum factum revelationis 186. Nexus tractationis. Post notiones et disceptationes libri praecedentis circa revelationem in genere eiusque criteriologiam, ipsum iam factum revelationis divinae publicae ve­ nit comprobandum. Haec revelatio divina triplex stadium novit—patriarchale, mosaicuni, christianum 1—; et quamquam, chronologice proce­ dentes, primo et directe agere possemus de comprobando facto revelationis V.Testamenti 2, malumus aliam viam ingredi, bre­ viorem et nobis immediatiorem, per comprobationem facti re­ velationis christianae, illius scilicet revelationis quam attulit nobis lesus qui dicitur Christus. Ita incumbimus et inquirimus in factum fundamentale illius religionis quae a) nostra est religio; et b) etiam cuilibet vel obiter consideranti iam primo intuitu cum ver ispecie ut a Deo revelata se offert (cf. n.35-43). Ceteras ergo religiones praetermittimus, quae sese revela­ tas iactant. Id autem merito facimus, ob criteria negativa, cum paganae religiones contradicant Theodiceae; mahumetana pari­ ter, defendens fatalismum, bellum sacrum aliaque mala indu­ cens..., non concordat cum religione naturali atque Ethicae contradicit. ludaica tandem, unde christiana ducit originem, demonstrabitur obsoleta, si christiana probabitur exclusiva. 187. Sed in facto historico comprobando illud est potis­ simum atque praevium fontes cognoscere: eosque genuinos, non 1 Cf. S.Th., 2.2 q.174 a.6 c. 2 Iu procedit, v.gr., G.Wilmers, De religione revelata, tractans in libro II «De religionis christianae per religionem revelatam praeviam praeparatione» ; in quo de veritate religionis christianam praecedentis, ubi sermo recurrit de legatione divina Moysis aliorumque prophe­ tarum V.T. confirmanda.—Simili modo Ottiger, Theologia fundamentalis i s.2 c.i (De exsis­ tentia revelationis primitivae), c.2 (De exsistentia revelationis mosaicae) p.339-604. Breviter Dorsch, Theolog. fundam. 1 p.3, de revelatione primitiva (s.i) et de revelatione mosaica (s.2). Lahousse, De vera religione in d.2 agit de religione mosaica, ubi dc authentia Pentateuchi (c.i) et de revelatione mosaica (c.2). Zigliara, Propedeutica... I.3 c.7-11 tractat de revela­ tione in V.T. t.2. de fontibus historicis praenotanda, n. 186-189 185 spurios; integros, non corruptos; fidedignos, non falsos, agnos­ cere. Hinc necessario, ut fert titulus huius libri, de fontibus historicis agendum erit ad factum revelationis comprobandum. Ad rem Leo ΧΙΠ: «Quoniam divinum et infallibile magisterium Eccle­ siae, in auctoritate etiam Sacrae Scripturae consistit, huius propterea fides saltem humana asserenda in primis vindicandaque est : quibus ex libris, tam­ quam ex antiquitatis probatissimis testibus, Christi Domini divinitas et legatio. Ecclesiae hierarchicae institutio, primatus Petro et successoribus eius collatus, in tuto apertoque collocentur» 3. 188. Relatio libri ad Introductionem biblicam. Cum tontes historici ad probandum factum revelationis in re prae­ sertim biblica contineantur, ac proinde tractatio eorum in dis­ ciplinis biblicis, nominatim in Introductione generali biblica, copiose agitari soleat: nunc sane videretur sufficiens illam tractationem praetermittere, ad disciplinas biblicas lectorem mittendo. Neque enim existimari debet necessarium suscipere nunc demonstrandum quod in aliis disciplinis scientifice con­ cluditur; etenim rigore scientifico sufficit omnino conclusiones suscipere et admittere quae alibi, in aliis scientiis, legitimàe sunt probatae. Nihilominus opportunum fore visum est, si capita praecipua ex Introductione biblica nunc proponeremus, ut illa tracte­ mus quae ad compactam connexionem et logicam demonstratio­ nem rerum apologeticarum sint peropportuna; non eo quidem animo ut tractationem plenam exhauriamus, sed quantum pro scopo apologetico sit satis. 189. Non raro equidem videmus tractationem rerum biblicarum fieri, non modo sub lumine dogmatis et magisterii Ecclesiae, sed etiam ex argumen­ tis dogmaticis intrinsece constituentibus disceptationem; qui quidem proce­ dendi modus legitimus sane, quin et debitus est pro catholico et pro theolo­ go exegeta. At in tractatione apologetica non licet intrinsece argumentari ex ipsis fontibus dogmaticis4. Unde ad vitandas confusiones quae oriri pos­ sunt ex permixtione argumentorum dogmaticorum et pure historicorum, simul et ex nimia ubertate qua res particulares aliquando proponuntur, cum non videantur adeo necessariae, pro Apologetica: nos ita sequentia discepta­ bimus ut conemur, brevitati et perspicuitati quaestionum providentes, quaes­ tiones exponere solide simul et synthetice, omissis longioribus disquisitio­ nibus historicis et criticis quae Theologiae tironibus difficultatem facesserent et tractationem obscurarents. » Encyclica «Providentissimus»: EB 116 [101]. ♦ Hoc minime impedit quominus credamus opportunum pro theologo apologeta res dis­ ceptare apologeticas sub lumine dogmatis et magisterii Ecclesiae. (Cf. Introductio in Theolo­ giam n.52-56.) 5 Aliqua ergo proponemus de N.Testamcnto, ut per se patet esse faciendum, atque etiam nonnulla de Vetere ; cuius notitia atque usus, praesertim cum agitur de illo solemn! argumento apologetico de vaticiniis messianicis, nullo modo sunt praetermittenda. 186 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II 190. Divisio libri. Fons dicitur illud ex quo aliquid (doctrina, eventus...) eruitur. Fontes historici sunt illi qui ad historiam inserviunt et re­ feruntur. Nunc agimus de fontibus historicis ad probandum factum historicum revelationis divinae. Fontes continentes revelationem sunt illi ex quibus ipsa revelatio Chris­ tiana obiective considerata, sive doctrina revelata, eruitur. Sunt autem Tra­ ditio et Sacra Scriptura, ut suo loco erit demonstrandum atque de illis agen­ dum. Igitur in praesenti agimus de fontibus historicis, qua historicis, ad pro­ bandum factum revelationis divinae. Unde hic revelatio non sumitur obiec­ tive (doctrina seu obiectum revelatum), sed formaliter (quoad ipsum factum locutionis divinae). 191. Fontes historici ad probandum factum revelationis christianae possunt esse profani et christiani. Illi profani sunt documenta iudaica (Flavius losephus, Tal­ mud) vel gentilia (Plinius Minor, Tacitus, Suetonius...). Fontes christiani sunt: a) Agrapha, sive verba Domini non scripta in libris sacris, transmissa vero per alios fontes se­ quentes. b) Apocrypha, quae non publice admittebantur, ideo se­ creta, ut nomen sonat; nec ostendunt nomen auctoris. c) Ecclesiastica, quae, a scriptoribus ecclesiasticis concin­ nata, in Patrologiis considerantur. d) Canonica, quae ab Ecclesia posita sunt in canone sive regula suorum librorum sacrorum 6. Comprehendit libros Ve­ teris et Novi Testamenti, quos legere est in aliquo catalogo librorum sacrorum (v.gr. D 784). 192. Ad fontes profanos, iudaicos et gentiles, brevis erit recursus in sequentibus nec necessarius ut solide tractatum stabiliamus; illos tamen adhibebimus prout ex historia et cri­ tica profana proponuntur. Quantum ad fontes Christianos, apocryphi non erunt ne­ cessarii; ideo neque eos adhibebimus, sed illos praetermitte­ mus 7. Fontes ecclesiasticos non raro adibimus eosque, critice re­ ceptos atque in Patrologiis et in Historia ecclesiastica conside­ ratos, pro opportunitate in usum deducemus. 6 Dc natura intima libri sacri, ct quod discrimen intercedat inter librum sacrum ct cano­ nicum, vide postea in tractatu De sacra Scriptura n.16. De conceptu libri canonici, supra librum sacrum, est fuisse traditum custodiae Ecclesiae (cf. D 1787). 7 De libris apocryphis V. et N.T. vide, v.gr., Io.B.Frey, C.S.Sp., in Appendice I ad Historiam Canonis: Instit. biblicae 1.2. L.2. DE FONTIBUS HISTORICIS PRAENOTANDA. N.I9O-I94 187 Sed maxime nunc sunt necessaria documenta canonica, libri scilicet Veteris Testamenti et libri Novi Testamenti. Praesertim vero sunt consideranda et maximi sunt momenti propter usum frequentissimum, qui de eis in sequentibus fiet, Evangelia et Actus Apostolorum. Unde facile constat triplex tractatio huius libri: de textu et libris V.T. (c.i); de textu N.T. (c.2); de historicitate Euangelio­ rum et Actuum Apostolorum (c.3). 193. Bibliographia generalis. Auctores qui de hisce rebus peculiari modo tractant suo loco opportune commemo­ rabuntur. Sufficiat nunc aliquas tractationes generales indicasse: A) Opera generalia Cornely, R.—Merk, A., S.I., Introductionis in S.Scripturae libros compen­ dium11 (Parisiis 1934). G11. Ulecia, A., Introducciôn general a la Sagrada Biblia (Madrid 1950). Hoepfl, H.—Gut, B., O.S.B., Introductio generalis in Sacrani Scripturam5 (Neapoli, Romae 1950). Institutiones biblicae scholis accommodatae. Vol.l De Sacra Scriptura in uni­ versum6 (Romae 1951). E Pontificio Instituto Biblico. Lusseau, H.—Collomb, M., Manuel d'études bibliques. T.i Introduction générale2 (Paris 1936). Perrella, G., C.M., Introduzione generale alla Sacra Bibbia (Marietti 1948). Versio et adaptatio in linguam hispanam a P.Io. Prado (Torino, Ma­ drid 1954). Robert, A.—Tricot, A., Initiation biblique. Introduction à l'étude des Saintes Ecritures3 (Paris 1954). Simôn, H.'—Prado, J., C.SS.R., Propedeutica biblica sive introductio in uni­ versam Scripturam6 (Taurini 1950). Steinmüller, J.E., General Introduction to the Bible6 (New York 1952). Ver­ sio ex anglica lingua a J.A.Jolly (Buenos Aires 1947)8. 194. B) Opera peculiaria pro Evangelus Gaechter, P., S.I., Summa introductionis in Novum Testamentum (Oeniponte 1938). Hoepfl, H.—Gut, B., O.S.B., Introductio specialis in Novum Testamen­ tum, ed. 5, quam curavit A.Metzinger, O.S.B. (Romae 1949). Huby, J.—X. Léon-Dufour, S.I., L'Evangile et les Evangiles, nouvelle édit. (Paris 1954); versio hispana2 a R.Galdos, S.I. (San Sebastian 1944). Leal, J., S.I., El valor histôrico de los Evangelios2 (Granada 1942). Michl, J., El valor histérico de los Evangelios, versio ex germanica lingua a J.Corts (Valencia 1944). 8 Plura de recentioribus operibus circa Introductionem biblicam generalem dabit Félix Puzo, S.I., La Introducciôn general a la Sagrada Escritura en el ultimo decenio: EstBibl 7 (1948) 229-251· 188 Μ.NICOl.AU, 1>I REVELATIONE CHRISTIANA. IT Rosadini, S., S.I., Introductio generalis in N.T. et in Evangelia, ed. recentior (Romae 1938). Simôn. H.—Dorado, G.G., C.SS.R., Praelectiones biblicae. Novum Tes­ tamentum, I. Introductio et commentarius in quatuor lesu Christi Evan­ gelia7 (Taurini 1951). [Liber I, isagogicus seu Introductio specialis in quatuor lesu Christi Evangelia]. Steinmüller, J E., Special Introduction to the New Testament’ (New York !95t). W1KENHAUSER, Alfred, Einleitung in das Neue Testament (Freiburg 1953). N.B. Bibliographiam in sequentibus non illam amplissimam repete­ mus, quae in operibus nuper laudatis commode invenire fas esto; sed illos auctores indicabimus, sane selectiores, qui non aegre poterunt adhiberi. 195. Momentum Introductionis biblicae. De tractatione biblica, quam assumimus nunc et postea suo loco, post tractatum de Ecclesia eiusque Magisterio, prosequemur, iuverit proportione verba referre quae Leo ΧΠ1 proferebat: «Ergo ingeniis tironum in ipso studii limine sic prospiciant [magi­ stri], ut iudicium in eis, aptum pariter Libris Divinis tuendis atque arripien­ dae ex ipsis sententiae, conforment sedulo et excolant. Huc pertinet tractatus de introductione, ut loquuntur, biblica, ex quo alumnus commodam habet opem ad integritatem auctoritatemque Bibliorum convincendam, ad legiti­ mum in illis sensum investigandum et assequendum, ad occupanda captiosa et radicitus evellenda. Quae quanti momenti sit disposite scienterque, comite et adiutrice theologia, esse initio disputata, vix attinet dicere, quum tota con­ tinenter tractatio Scripturae reliqua hisce vel fundamentis nitatur vel lumini­ bus clarescar» 9. CAPUT I De textu Veteris Testamenti ARTICULUS I De TEXTU HEBRAICO V.T. A.Vaccari, Instit. biblicae I I.3 c.i; Cornely-Merk, diss.2 c.i. ,196. De lingua Veteris Testamenti. pars V.T. scripta est lingua hebraica. Longe maxima Graece primitus scripti fuerunt libri Sapientiae et 2 Macchabeorum. Aramaice vero Dan 2,4-7,28; Esdr 4.8-6,18; 7,12-26; 1er 10,11. Et, deperdito textu originali, nunc servantur in antiquissima versione graeca: 1 Maccha­ beorum, Baruch, Tudith, Tobias, partes aliquae Danielis et Esther; item partia­ liter etiam Ecclesiasticus, de quo fragmenta hebraica recens reperta sunt. ’ «Prouidentissimiis·.· EB 104 [89]. 1-2 C.I I.I. TEXTUS HEBRAICUS V.T. KI94-I97 189 Haec lingua hebraica vocatur etiam sermo Chanaan (cf. Is 19,18), quia Israelitae, egressi de Aegypto, illam acceperunt ex habitantibus Chanaan. Hebraea vero dicitur quia Abraham, transiecto Eufrate, veniens in Palestinam ita vocatus est (cf. Gen 14,13). ludaica tandem appellata est, utpote sermo pro­ prius iudaeorum. Haec lingua pertinet ad familiam semiticam rami occiden­ talis. A tempore Moysis exculta fuit et adhibita ad libros con­ scribendos, usque ad exsilium babylonicum. Interim eadem perseveravit, si excipias frequentiores aramaismos, qui in dies introducebantur. Ex probabili traditione, ab Esdra introductus est post exsi­ lium modus scribendi litteris quadratis, sicuti nunc hebraice scribitur. Antiquitus vero characteribus qui litteris phoeniciis essent simillimi. 197. Textus manuscriptus usque ad saeculum I. Pri­ ma periodus textus hebraici manuscript! procedit ab initiis us­ que ad saeculum I post Christum. Eo tempore plures exsta­ bant lectiones et etiam recensiones textus. Nec mirum, cum ipsi auctores interdum scriptis prioribus aliquid addidissent (1er 36,2-4.32); vel quia collectiones integrae nondum coaluis­ sent (v.gr. de psalterio); vel quia, canone nondum declarato, minore cura libri exscripti fuissent. Hic status textus constat a) ex diversitate quae animad­ vertitur ubi aliqui textus in locis parallelis repetuntur (v.gr. Ps 13 et 52; Ps 39,14-18 et 69; Is 2,2-4 et Mich 4,1-3); b) item ex diversitate quae notatur in ordine et disposi­ tione (aliquorum capitum et versuum) inter textum masoreticum (TM) et versionem LXX; c) ex differentiis Pentateuchi TM cum Pentateucho Sa­ maritanorum. d) Ipse Flavius losephus, qui fideliter vult uti libris sa­ cris «neque subtrahendo quicquam neque adiciendo» *, et qui plerumque adhibet textum hebraicum prae versione graeca LXX, eo utitur interdum differenti ab hodierno. Cum autem transcriptiones fierent maxime in papyris, qui facile corrumpebantur, facile quis intelliget illas transcriptio­ nes multas frequentioresque fuisse, unde etiam et diversitas in recensionibus consequeretur. 1 Antiquitates iudaeorum l.i prooenl. n.3; Flavii Iosephi Opera (Didot) (Parisiis 186$) t.1,3· 190 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II 198. Textus manuscriptus a saeculo I ad saeculum VI post Christum. A saeculo I praevaluit recensio quae dicitur lamniensis (labne), ex loco palaestinensi ubi concilium celebre iudaeorum habitum fuit. Haec recensio maiorem ceteris auc-' toritatem nacta est, et ex ea provenit hodiernus textus hebraicus. Ex tribus, ut fertur, codicibus, qui in templo asservaban­ tur, ea lectio facta collatione praevaluit in quam duo codices convenirent. Postea scribae seu soferim divisionem fecerunt in versiculos et numerationem eorum, et summam... quae in fine librorum legitur. Ex hac etiam periodo sunt verba quae in textu sacro legun­ tur, sed non scribuntur, aut quae scribuntur, sed non leguntur prout scribuntur, sed alio modo (kere ketib). Atque etiam designata punctis extraordinariis verba dubia, et aliquae emendatio­ nes (18) factae ubi locutio videbatur peccare irreverentia con­ tra Deum. 199. A saeculo VI post Christum. Inter saeculum V et VII post Christum, quo stabilior atque facilior redderetur lectio textus V.T. hebraici, apposita sunt puncta vocalia verbis hebraicis, quae antea solis consonantibus scribebantur. Ad hanc vocalizationem stabiliendam habita est ratio traditionis (masora) scriptae, quae colligebat observationes criticas circa textum, prout in scholis rabbinicis tradebatur. Inde nomen textus masoretici (TM). Ad finem saeculi XV, post inventionem artis typographicae, a. 1477-1525 iam typis textus hebraicus impressus fuit. Post has editiones principes, celebriores editiones sunt se­ quentes: Anno 1525 Venetiis (Biblia rabbinica) a lacobo ben Chaiim ex ms. masoreticis, cuius textus evasit textus receptus. Aliae editiones post hanc typicam praecipuae sunt: a. 1705 Amstelodami (E.van der Hooght); a. 1776 Oxonii (B.Kennicot) sine vocalibus et accentibus; huius complementum et cor­ rectio a.1784-1788 Parmae in 4 vol. Variae lectiones V.T. (Joh. Bern.de Rossi). Anno 1906 Lipsiae R.Kittel edidit Biblia hebraica cum va­ riantibus lectionibus ex praecedenti labore a De Rossi atque ex antiquis versionibus et ex coniecturis criticis; anno 1951 sep­ tima editio, denuo reimpressa (nona editio) emendata anno 1954 Stuttgartiae. I..2C.IA.2. VERSIONES GRAECAE V.T. N.lç8-2O2 191 200. De valore critico TM. Textus masoreticus gene­ rating est bonus, et servat ipsa verba originalia; sed discrepat aliquando a versione LXX et ab aliis versionibus quae factae sunt sub aliis codicibus hebraicis. Hinc huiusmodi versiones, maxime illa LXX, possunt interdum inservire ad emendatio­ nem textus masoretici: nimirum, si lectio versionum sit certa et originem ducat ex ipso codice hebraico praesupposito, non ex arbitrio interpretis; et alia parte concordet melius contex­ tui, etc. Aliquando emendatio coniecturalis fieri poterit, i.e. ex coniectura lectionis primitivae, siquidem corruptio textus aliquando est antiquior hisce versionibus. 2ox. De Pentateucho Samaritanorum. Samaritani post captam Samariam evaserunt populus commixtus ex israelitis et gentilibus (4 Reg 17,’24-33); et, dissidentes a iudaeis (Esdr 23; 4,1Io 4,9), admiserunt tantum de libris sacris Pentateu­ chum Moysis. Servatur hic Pentateuchus translatus in aramaicum. Est independens a versione LXX; unde cum Pent’ Samar, et versio LXX concordant, eorum lectio magnam habet auctoritatem contra TM. AR TIC UL US II Versiones graecae V.T. A.Vaccari, Inst, biblicae I I.3 c.3; Cornely-Merk, diss.2 c.4. 202. De versione graeca LXX Veteris Testamenti. Invenitur haec versio non raro in iisdem codicibus ac Novum Testamentum; unde et nunc huic applicari debent quae de forma librorum atque scriptura N.T. dicemus (n.22is). Haec versio dicitur LXX, septuagintaviralis, ex numero in­ terpretum qui olim supponebantur. Facta est Alexandriae, et erat versio pro iudaeis quibus lingua hebraica non erat iam usui. Versio incepit sub Ptolomaeo Philadelpho, probabiliter cir­ ca a.250 ante Christum; et magnam partem iam facta erat ad dimidium regni Ptolomaei Evergetis II (a.171-117), siquidem auctor Prologi et interpres Ecclesiastici dicit invenisse se in octavo et trigesimo anno regni Ptolomaei Evergetis iam inter­ pretatos libros sacros in Aegypto, quibus et voluit Ecclesiasti­ cum addere. Ergo et finem totius interpretationis liceat, iuxta haec, collocare ad annum c.ioo ante Christum. Si vero auctor 192 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Prologi ageret de Ptolomaeo Evergete I (a.247-222), tunc et antiquior adhuc esset versio. 203. Aliae versiones graecae. Saeculo II post Christum iudaei hellenistae, advertentes discrepantiam versionis LXX a texto hebraico tunc recepto, novas versiones curarunt. Inter has versiones sunt tres quae habent nomina inter­ pretum et comprehendunt totum V.T. Dicuntur versio Aquilae (c. annum 140), versio Symmachi (c. annum 200), versio Theodotionis (c. annum 180); «alio (Aquila) nitente verbum de verbo exprimere, alio (Symmacho) sensum potius sequi, tertio non multum a veteribus discrepare», ut illos designat S.Hiero­ nymus 23 . Aliae versiones non conservant nomen interpretum et, ut ait S.Hieronymus, auctoritatem sine nominibus interpretum con­ secutae sunt λ Dicuntur versio quinta,'sexta, septima; nec com­ prehendunt totum V.T. (tantum prophetas minores et libros poeticos). 204. Origenes (185-255) suscepit opus ingens conficiendi Hexapla, scilicet in sex columnas textum sacrum collocare: textum hebraicum in prima columna; in secunda textum hebraicum, sed characteribus graecis expressum; in tertia co­ lumna versionem graecam ab Aquila; in quarta versionem graecam Symmachi; in quinta versionem LXX a se recensitam; in sexta denique versionem Theodotionis. Ita possent christiani, disputantes cum iudaeis, quid esset in textu hebraico cognoscere; et textum graecum criticum et uniformem cona­ rentur. Illa autem quae in sua recensione versionis LXX (in 5.“ co­ lumna) supra textum hebraicum adderet, signavit obelo (4-, — ); quae vero addita essent ex aliis versionibus, haec signavit as­ ter isco. 2 Praefatio in lib.H Chronie.Eusebii: ML 27,223 n.2. 3 Comm. in Til 3,9: ML 26,630. L.2 C.I A.j. VULGATA V.T. X.2Q2-2o6 193 ARTICULUS III F De versione Vulgata V.T. A.Vaccari, Instit. biblicae I 1.3 c.7; Cornely-Merk, diss.2 c.5; H.Quentin, La Vulgate à travers les siècles et sa revision actuelle (Roma 1926): J.M.Vosté, O.P., De latina Bibitorum versione quae dicitur «Vulgata» (Romae 1927); E.Mangenot, Vulgate: DB 5.2456-2500; A.DuranD, Vulgate latine: DAFC 43943-1970. 205. S.Hieronymus (c.347-420) vir est ille quem Deus Ecclesiae suae in exponendis sacris Scripturi^ Doctorem Maxi­ mum providere dignatus est4. Facta Romae emendatione N.T., prout dicemus n.228, cum esset S.Hieronymus Bethlehemi emendavit iam ab anno 386 li­ bros protocanonicos V.T., ex graeco quod erat in Hexaplis Origenis, et aliquos edidit (lob, Ps, Prov, Eccl, Cant, Par); atque in Commentariis in Prophetas inseruit versionem latinam ex graeco hexaplari. Sed anno c.390 incepit versionem ex hebraico textu in latinum sermonem. Curavit sane elegantiam non negligere, sed potissimum attendebat ut fideliter sensum, non necessario ver­ bum ad verbum, redderet; ita ut non litteralitati sed fidelitati consuleret. Haec autem praestitit vel magisterio rabbinorum et utendo etiam versionibus ab Aquila et a Symmacho; vel utendo ver­ sione LXX, praesertim si festinaret. Ad claritatem procurandam interdum nomina propria in­ terpretatur iuxta etymologiam (v.gr. Gen 41,45; Prov 30,1) et utitur vulgaribus locutionibus vel mythologicis (v.gr. Is 34,14; 1er 50,39) 5; atque distinxit sententias per cola et commata. 206. Versio Hieronymi ex hebraico, cum multis videre­ tur aliqua innovatio contra LXX et «reprehensio antiquorum», nacta est adversarios; sed, a doctis aestimata et adhibita, etiam commentariis illustrata fuit. Ita factum est ut, ex testimonio Isidori Hispalensis, ad omnes ecclesias latinas pervenerit medio saeculo VII 6*, et saeculo VIII re vera fuerit vulgata. 4 Cf. oratio liturgica Sti.Hieronymi. De Sancto Hieronymo eiusque vita et operibus, prae­ ter volumina ML 22-30, etiam cf. F.Cavallera, S.Jérôme, sa vie et son oeuvre 2 t. (LouvainParis 1922). 5 Cf. A. CondaMi n, Les caractères de la traduction de la Bible par S.Jérôme: RechScRel 2 (1911) 425-440; 3 6912) 105-138; L'influence de la tradition juive: ibid. 5 (1914) 1-20. 6 «Cuius Editione (Hieronymi, de Hebraeo in latinum) omnes Ecclesiae usquequaque utun­ tur, pro eo quod veracior sit in sententiis et clarior in verbis» (De ecclesiasticis officiis 1,12,8: ML 83.748). Teologia I 7 194 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Nihilominus ad finem huius saeculi adhibita est pro Psal­ terio, in primisque in Gallia, recensio facta a S.Hieronymo ex graeco hexaplari; unde dictum est Psalterium gallicanum, quod in collectione librorum sacrorum et pro recitatione Breviarii ubique fere adhibitum est. Sed propter veteres versiones latinas, quae debebant exsu­ lare, atque propter difficultatem inveniendi et habendi omnes codices hieronymianos, factum est ut nec omnes integram ha­ berent versionem ex hebraeo, et item ut interpolationes ex vetere latina in versionem S.Hieronymi insererentur; vel glos­ sae ad explicandum vel lectiones faciliores admitterentur. Unde versio hieronymiana aliquantulum obtenebrata in sua luce fuit. 207. Diversitas lectionum facit ut duae potissimum fami­ liae vel duo typi in recensione versionis hieronymianae habean­ tur: alter italiens, cuius repraesentans est Codex Amiatinus, eo quod servaretur in Abbatia Montis Amiatae, olim (c.700) scrip­ tus in Anglia (Jarrow) ex exemplari Roma allato. Alter e prae­ cipuis typis hispanicus, qui sequitur ordinem canonis hebraici, et habet codices potissimos e saeculo X Toletanum (Madrid, Biblioteca Nacional), Legionensem (Leon), Complutensem (Ma­ drid, Universidad) 7. Typus hibernicus, et gallicus, minoris sunt momenti. 208. Recensio Alcuini. Ad genuinum textum S.Hiero­ nymi in diversitate et discrepantia codicum habendum, facta est iussu imperatoris Caroli Magni accuratior recensio ab Alcuino, eboracensi (e York in Anglia), abbate monasterii S.Mar­ tini Turonibus (a.801) et olim magistro litterarum in ipsa curia. Haec quidem recensio regia, accedens ad familiam amiatinam, valde divulgata est. 209. Recensio Theodulphi. Recensione alcuiniana hinc inde corrupta propter interpolationes ex vetere latina, Theodulphus (f 821), episcopus aurelianensis (Orleans), novam fecit eodem Carolo Magno excitante. Haec autem, non multum pro­ pagata, cessit tandem praecedenti alcuinianae. Ex hac recensione alcuiniana originem ducit quaedam for­ ma Vulgatae, quam saeculo XI in Italia vulgatam videtur fecisse 7 De typo hispanico Vulgatae, cf. J.M.Bover, S.I., Origen del Pentateuco turonense (G): Bibi 9 (1928) 461-463; La Vulgata en Espana: EstBibI i (1941-42) 11-40.167-185. De tem­ pore codicis Toletani: ibici., p.38-40. Multum adlaborat in historia Vulgatae in Hispania T.Ayuso, La Biblia de Calahorra, EI texto de la Vulgata, Los elementos extrabiblicos de la Vulgata: EstBibI (1942s»); La Biblia de Calatayud, de Lerida, de Sanjuan de la Pena, ,de Huesca, Universidad (1941SS); Lu Biblia de Ona (Madrid 1945). etc.; et recenter, de natura veteris latinac hispanae, La Vetus Latina Hispana, vol.! Prolcgômenos (Madrid 1953). L.2 C.1 Λ·3· VULGATA V.T. N.200-212 , 195 Nicolaus Maniacornia, diaconus Sti.Laurentii in Damaso (t 1145). 210. Biblia Parisiensis. Ad commoditatem studiorum in universitate Parisiensi facta est saeculo XIII Biblia Parisiensis, quae dicitur. In hac recensione inducta est hodierna divisio ca­ pitum, quae ab Stephano Langton procedit (a. 1214), et procu­ rata est commoditas ad citandum et uniformitas pro omnibus discipulis. Correctoria. Sed illo textu inde interpolato et corrupto, correctoria per doctos sunt inducta; sic vel in margine indica­ bantur lectiones deserendae aut corrigendae, vel separatim de diversis lectionibus disceptabatur. Haec correctoria praesertim a Fratribus O.P. sunt inducta (ut ab Hugone a S.Caro) et a Fratribus Minoribus, promovente maxime Rogerio Bacone; sed vel ob negligentiam amanuen­ sium, vel ob magnam molem correctionum minusque aptam dispositionem non multum conferebant ad genuinam lectionem habendam. 211. Impressiones sacri textus. Post inventionem artis typographicae Sacra Biblia saepius ac saepius impressa sunt, ita ut saeculo XV circiter 100 eorum editiones numerentur, prima anno c.1452 Moguntiae, industria ipsius Gutenberg. Editiones usque ad annum 1510 dici possunt non criticae, cum herent ex codicibus recentibus et sine apparatu critico; donec tandem variantes in margine annotarentur. Ita paulatim perventum est ad editiones criticas ex codicibus antiquioribus: ut in Polyglottis Complutensibus (Alcalâ de Henares) ope Car­ dinalis Jimenez de Cisneros (a.1514 iam facta), et in editione Hittorpiana (Coloniae 1530), et in iis quas curavit Robertas Estienne (Stephanus) Parisiis annis 1528 1532 1540 1555. In hac editione inducta est distinctio in versiculos. 212. Decretum Concilii Tridentini. Cum autem Vul­ gata despiceretur, quod nonnulli autumarent necessario accur­ rendum esse ad textum originalem ad cognoscendum genuinum verbum Dei; item cum ipsa Vulgata, castigata ad existimatos textus originales, in sua puritate non facile agnosceretur, et novae latinae versiones fierent: factum est ut Concilium Tridentinum in sessione 4.a (1546), post iactum fidei confessionis fundamentum et canone Scripturarum iterum stabilito, decre­ tum daret de authentia Vulgatae, statuendo et declarando «u 196 M-NICOLAI!, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II haec ipsa vetus et vulgata editio, quae longo tot saeculorum usu in ipsa Ecclesia probata est, in publicis lectionibus, dis­ putationibus, praedicationibus et expositionibus pro authen­ tica habeatur, et quod nemo illam reicere quovis praetextu audeat vel praesumat» (D 785). Voluerunt item Patres ut posthac sacra Scriptura, potissi­ mum vero haec ipsa vetus et vulgata editio quam emendatissime imprimeretur (D 786). 2x3. Desiderio Concilii obsequendo institutae sunt Con­ gregationes a Pio IV (1561), a Pio V (1569) et a Sixto V (1586); quae huic labori operam acciverunt. Textum optimum paratum a commissione doctorum ultima non probavit Sixtus V; qui et ipse correctiones dhudicavit et decrevit, adeo ut anno 1590 imprimeretur editio sixtina. Sed, mortuo eodem anno (27 augusti) Pontifice, illa editio et ob no­ vam numerationem inductam a Sixto V, et quod textus a com­ missione doctorum propositus non adhiberetur, displicuit; ita factum est ut venditio suspenderetur et nova editio pararetur a nova commissione (1591) ea mente, statuente Gregorio XIV, ut ablata restituerentur, adiecta removerentur, immutata consi­ derarentur vel corrigerentur, punctationes perpenderentur, muta­ tiones ne fierent, nisi necessitas cogeret 8. Demum sub Clemente VIII, anno 1592, collaborantibus praesertim Francisco de Toledo 9 et Angelo Rocca, facta est nova impressio definitiva, quam generaliter adhibemus; iterum reimpressa in typographia Vaticana a. 1593, 1598. Ea dicitur editio clementina. 214. Novi labores. Quoniam vero illa editio clementina, etsi sufficiens, nondum perfecta dici potest, fuerunt qui arte critica periti correctionibus proponendis sive variantibus lec­ tionibus colligendis operam dederunt, ut anno 1618 Lucas Brugensis; ab anno 1830 Al.Ungarelli et C.Vercellone 10; postea Th.Heyse et C. Tischendorf (Lipsiae 1873), et Jo. Wordsworth et Jul. White. Recentius, anno 1907 (cf. EB 289s [285s]), monachis Sancti Benedicti, ex commissione Pii X textus hieronymianus fidelissi­ me restituendus demandatur; qui nunc ab anno 1933 in Abbatia Sancti Hieronymi in Urbe adlaborant ". « Vaccari, Instit. biblicae I6 1.3 n.124 p.340· 9 Dc partibus Toleti in Vulgatam clementinam agit R.Galdos, S.I., Mérites escriturfs» licos de Toledo: ArchTG 3 (1940) 20s. 10 Variae lectiones Vulgatae latinae Bibliorum editionis (Romae 1860-1864). 11 Hucusque prodierunt Gen-Psalm (1953) v.I-X. De authentia et auctoritate dogmatica Vulgatae agemus in tractatu dogmatico De sacra Scriptura n.148-165. L.2 C.I A.4. AUTHENTIA V.T. N.212-2x6 197 AR TIC UL US I V De authentia librorum V.T. 215. Notiones praeviae. Genuinum (a gigno) significat id quod vere habet originem quae supponitur, sive quoad auc­ torem (genuinitas auctoris), sive quoad tempus in quo ortum habuit ('genuinitas temporis). Integrum dicitur id quod continet omnia quae debet ha­ bere: neque ex eo deperditum quod necessarium ei erat, neque ab extrinseco quidquam male introductum est. Idem valet ac incorruptum. Historicum dicitur quod valet ut documentum sibi fidem historicam concilians. Si aliquid re vera est genuinum, integrum seu incorruptum, et historicum, tunc in documentis historicis est id quod re vera supponitur, et dicitur authenticum (ab αύθεντέω, vi, auctori­ tate valere) quia habet valorem seu auctoritatem intrinsecam ad postulandam fidem. 216. Status quaestionis. Authentia librorum V.T. di­ recte demonstrari potest. Haec autem via, si plenitudine scien­ tifica fit, omnes controversias et adversarios de re memorando, longior sane est. Sed non est necessaria, siquidem ex testimonio Christi et apostolorum atque ex magisterio Ecclesiae demons­ tratio illius authentiae fieri potest. Cum autem hoc modo tantum, scilicet indirecte, demons­ tratur authentia et valor historicus librorum V.T., non licet illos adhibere ad demonstrandam scientifice et apologetice ip­ sam legationem lesu Nazareni aut Ecclesiae. Nobis vero placebit instituere demonstrationem legationis lesu apologeticam plene; nolumus enim solemne et classicum argumentum antiquitatis christianae praetermittere ex vatici­ niis V.T. Ideo necesse est ut etiam nonnulla praemittamus de valore historico librorum V.T. Quam sane demonstrationem non ea ubertate prosequemur, qua in Introductione ad libros V.T. Iit; neque enim vacat omnes disceptationes quae de singulis sunt libris indicare, multo minus enucleare; neque etiam id duceremus nunc opportunum, cum tanta rerum congeries tiro­ 198 M.NICOLAO, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II nibus Theologiae viam non tam illustraret quam obscuraret'. Brevis tamen adumbratio non erit aliena. 217. De authentia et valore historico Scripturarum V.T. A) In universum illam testatur traditio antiquissima et solemnis populi Israel. Ita dant testimonium authentiae et historicitatis earum 1) Flavius Iosephus (natus a.37 post Christum), qui scri­ bens contra Apionem (post a.93) haec ait: «Itaque apud nos nequaquam innumerabilis est librorum multitudo, dissentientium atque inter se pugnantium: sed duo duntaxat et viginti libri, totius temporis historiam complectentes, qui merito creduntur divini [δικαίω$ θεία 12 ιτετηστευμένα]. Ex his quinque quidem sunt Moysis, qui et leges con­ tinent et seriem rerum gestarum a conditu generis humani usque ad ipsius mortem. Atque hoc spatium temporis tria fere annorum millia comprehen­ dit. A Moysis autem morte ad imperium usque Artaxerxis, qui post Xerxem regnavit apud Persas, prophetae qui Moysi successere res sua aetate gestas tredecim libris complexi sunt; quatuor vero reliqui hymnos in Dei laudem et praecepta vitae hominum exhibent utilissima. Ceterum ab imperio Arta­ xerxis ad nostram usque memoriam sunt quidem singula litteris mandata; sed nequaquam tantam fidem et auctoritatem meruerunt, quantam superio­ res ii libri, propterea quod minus explorata fuit successio prophetarum. Quanta porro veneratione libros nostros prosequamur, re ipsa apparet. Quum enim tot iam saecula effluxerint, nemo adhuc nec adiicere quicquam illis, nec demere, aut mutare aliquid est ausus. Sed omnibus iudaeis statim ab ipso nascendi exordio hoc insitum atque innatum est, Dei ut haec esse praecepta credamus, iisdemque constanter adhaerescamus, et eorum causa, si opus fuerit, libenter mortem perferamus...» ,3. Licet autem Flavius Iosephus minorem tribuat auctorita­ tem aliquibus libris posterioribus (deuterocanonicis), «quod mi­ nus explorata fuerit successio prophetarum»14, constat tamen ex losepho auctoritas summa quam ceteri libri (atque etiam illi minoris auctoritatis) sibi vindicabant ls. Ceterum canon ho­ rum librorum sacrorum definitus fuit postea anno c.ioo. 2) Absoluta auctoritas historica horum librorum confir­ matur ex citationibus et ex auctoritate absoluta quam eis tri­ buunt iudaei audientes et acceptantes verba lesu Nazareni et Apostolorum in Novo Testamento (v.gr Mt 21,42; 22,29; 24,15; Io 5,39; 10,35...). 3) Ipsi libri V.T. provocant ad collectiones praecedentes li­ brorum, quod signum est admissionis et historicitatis eorum (v.gr. 3 Reg 2,3; 4 Reg 14,6). 12 sonat: 13 14 15 Opera Ita apud Eusebium, Hist. Eccles. 1.3,io invenitur haec vox, quae etiam contextui con­ MG 20,241. Contra Apionem 1,8; Flavii Iosephi Opera (edit.Didot) (Parisiis 1865) t.2,34os. De his tamen vide etiam Historiam canonis, in tractatu De sacra Scriptura n.62. /dii loci apud Iosephum circa libros V.T. : Antiquitates iudaeorum, prooem. n.3 1.12,2,1. (Didot) 1,25.434s. L.2 C.I A..|. AUTHENTIA V.T. N.216-218 199 4) Cum multa quae narrantur in his libris sint non in decus, sed in dedecus populi Israel et optimatum et regum eorum, hoc nequit explicari nisi per legitimam auctoritatem historicam horum librorum. 218. B) In specie probatur authentia et historicitas ho­ rum librorum a) appellando ad auctores eorum, prout cognos­ cuntur ex solemni traditione iudaeorum aut ex ipsis libris sacris rationibus internis. Ita apparet b) hos auctores potuisse et vo­ luisse dicere verum 16. a) Auctores librorum V.T. prout cognoscuntur ex ipsis libris. Moysi adscribuntur quaedam ex Pentateucho (Ex 17,14; 24,4.7; Num 33, 2; Deut 31,9.22; 28,58); atque, cum hic complexus librorum strictam ferat unitatem, etiam integrum opus ei adscribi debet, cum traditione iudaeorum; eoque magis quod ex examine interno Aegyptus supponitur cognita (Gen 46, 28; 41,45; Ex i,11; 13,20; 14,2), terra vero Chanaan adhuc incognita (Gen 23, 2.19; 33,18; Deut ii,ios). Unde hi libri supponendi sunt conscripti ante­ quam Palaestina occuparetur. Liber losue scriptus fuit vivente adhuc Rahab, quae exploratores occul­ taverat (los 6,25). Liber ludicum scriptus fuit ex fontibus praecedentibus (c.5); et probabi­ liter ab ipso Samuele, cum adhuc memoria vivida exstabat illius temporis in quo non erat rex in Israel, sed unusquisque faciebat quod sibi rectum vi­ debatur; hoc enim dictum saepius recurrit, sine dubio propter recentem mutationem et vividitatem oppositionis inter tempora paulo antea acta et praesentia (17,6; 18,1; 18,31; 21,24). Libri 1 et 2 Regum (SamuelisJ compositi fuerunt longe post mortem Samuelis (cf. 1 Reg 9,9; 1 Par 9,22; 26,28; 29,29), et cum Palaestina divisa fuisset in duo regna (cf. 1 Reg 27,6). Libri 2 et 3 Reg provocant ad fontes antiquos (3 Reg 11,41; 14,29; 4 Reg 1,18); et compositi fuerunt durante prima medietate captivitatis babylonicae (cf. 4 Reg 25,27-30). Libri Paralipomenorum compositi fuerunt post captivitatem (1 Par 3, 19-24)· . Libri Esdrae, ex iis quae continent, apparent compositi post exsilium babylonicum. · Libri vero Macchabeorum ante finem saeculi II ante Christum fuerunt conscripti (1 Mac 16,23s; 2 Mac 1,10). Liber Psalmorum, etsi plures habeat auctores, ut tituli et argumenta psalmorum indicant, maximam tamen partem tribui debent Davidi. Ultimi psalmi proveniunt ex tempore captivitatis babylonicae, sed sub Nehemia et Esdra liber conclusus fuit (cf. 2 Mac 2,13). Liber Isaiae compositus fuit ab Isaia, filio Amos, qui vixit sub rege Ezechia (Is 1,1); de quo propheta sermo est in 4 Reg I9,2ss (cf. Is 37-39) tempo­ ribus Ezechiae. Liber leremiae est illius prophetae qui, rege losia, ad prophetandum voca­ tus est a Domino (1er 1,1-10). Huic Dominus iusserat scribere verba quae a 16 Breviter evolvit argumentum Io.Brunsmann, Lchrbuch der Apologetik 1,234-24°· 200 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II se audierat, quod et leremias per Baruch praestavit (1er 36). A Baruch autem potest provenire compago omnium partium libri, qui absolutus fuit ante finem captivitatis, quandoquidem secus de tali fine sermo fuisset (cf. 1er 25, 11; 29,10). Liber Ezechielis, filii Buzi, sacerdotis in terra Chaldaeorum (1,3), con­ tinet vaticinia huius prophetae, quae habuit atque edidit durante captivita­ te populi Israel, cum ipse esset in medio captivorum iuxta fluvium Chobar (1,1), et in transmigratione loqueretur ad filios Israel (3,11.15); ultima vaticinia pertinent ad annum 25 captivitatis (40,1). Daniel propheta apparet auctor libri sub eius nomine vulgati (Dan 7,1s; 8,1.26s; 12,4). Stylus vero loquendi et materia redolent mores babylonicos; unde liber tempore captivitatis, quo tempore etiam Daniel vivebat, con­ scriptus fuit. De aliis prophetis, quorum mentio fiet in sequentibus, Oseas vixit et scripsit sub rege Ezechia (Os 1,1); pariter Michaeas vixit et scripsit sub Ezechia (Mich 1,1; cf. 3,1.12 coli, cum 1er 26,18); Aggaeus statim post reductio­ nem ex captivitate, ut argumentum sui libri ostendit (cf. etiam 1 Esdr 5,1; 6,14). Pariter Zacharias (Zach 1,1.7; 7,1.8; cf. etiam 1 Esdr 5,1; 6,14). Pos­ terioris temporis est Malachias, cum templum supponatur constructum Hie­ rosolymis (Mal 1,10; 3,10). 219. b) Hi auctores potuerunt et voluerunt dicere verum. 1) Potuerunt dicere verum. Erant enim a) testes oculati plu­ rium rerum quas narrant illasque ex natura earum, et ex inge­ nio quod auctores scribendo demonstrant, bene potuerunt ob­ servare. β) Pro aliquibus praecedentibus certe uti debuerunt aliis fontibus, quos sane fidedignos habuerunt prae manibus. Oralis enim traditio tenax erat, in re praesertim magni momenti, et apud populum vulgata; maxime cum ageretur de orientalibus. Sed et fontibus scriptis uti potuerunt, et sine dubio sunt usi. 2) Auctores voluerunt dicere verum. Cum enim a) huius­ modi libri fuerint magna reverentia recepti, quando etiam me­ moria rerum narratarum viva apud populum exstabat et facile res poterant comprobari, signum est auctores veraciter scrip­ sisse. P) Erant etiam auctores, quales apparent in ipsa ingenua narratione, homines religiosi, qui unice bonum morale et veri­ tatem, atque gloriam Dei expetebant; unde fraus non est ti­ menda. 3) Confirmatur ex mira, atque in dies mirabiliore, concor­ dia rerum quas Scriptura V.T. narrat cum inventis et recenter acquisitis ex historia Aegyptiaca et Assirio-Babylonica, atque cum historia culturae illius temporis 17. 17 Breviter de hac re Brunsmans', ibid., 238-240. Γ..2 C.2 A.I. TEXTUS N.T. N.218-221 CAPUT II De textu Novi Testamenti A.Vaccari, Instil. biblicae I 1.3 c.2.7; Cornely-Merk, diss.2 c.2.5-9; J.M.Hover, Novi Testamenti Biblia graeca et latina3 (Matriti 1953) Prolegomena; P.Gaechter, Summa Intro­ ductionis in N.T., pars prima n.6-39; A.Durand, Le texte du Nouveau Testament: Etudes 126 (1911.1) 289-312; 127 (1911,2) 25-51-297-328; M.-J.Lagrange, Introduction a l'étude du N.T. Critique textuelle II (Paris 1935); pro ulteriore bibliographia ibid. p.Xs. 220. Momentum omnino peculiare pro tractatu apologetico habent libri Novi Testamenti; quare nihil mirandum, si de his singulari quadam attentione erit agendum. Libri enim V.T. sunt pro Apologetica utiles, ad probationem de vaticiniis messianicis; libri vero N.T. quoad praecipuam eorum partem sunt pro Apologetica omnino requirendi et necessarii. ARTICULUS I De textu et manuscriptis N.T. 221. De lingua et materia librorum N.T. Libri N.T. lingua graeca inveniuntur, atque in hac lingua omnes (uno excepto Mt) primitus conscripti sunt. Lingua vero erat illa communis, quae tunc temporis per Orientem invalescebat et ad quam attica forma derivaverat; unde horum librorum lingua est sic dicta graeca κοινή. Cum autem tunc supra chartam ex papyro confectam ut plu­ rimum scriberetur, (cf. 2 Io 12), haec vero materia non adeo diutius posset conservari *, nihil mirum si pauca exemplaria ex his chartis papyraceis serventur. Scribebatur etiam supra membranas (cf. 2 Tim 4,13) sive pergamenas; id autem rarius, utpote carius ita scribere, donec saeculo IV usus pergamenarum invaluit. Ex quo quidem tem­ pore codices antiquissimos sacrae Scripturae habemus; mos enim fuit membranas sive pergamenas in codices compingere, sicut papyri ut plurimum in volumen convolvebantur. Neque mirandum si interdum, scriptura pristina membranarum abra­ sa vel deleta, denuo scribebatur (codices palimpsesti), quando­ quidem membranae cariores factae essent, et scriptura anti­ quior uncialis lectu esset difficilior. 1 Vix annos 200 volumina cx papyro conservabantur: ex Plin., Hist. nat. 202 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II 222. De scriptura N.T. Haec scriptura uncialis, litteris scilicet capitalibus sive maiusculis, fuit in usu pro codicibus membranaceis usque ad saeculum XI. Cum autem characteres aliqui facile confunderentur (v.gr. litterae triangulares Λ, Δ, A); accentus vero et spiritus non deducti fuissent in communem usum usque ad saecu­ lum VIII post Christum; atque verba et phrases non commate aut interpunctione separarentur ordinarie, nisi postea cum scrip­ tura minuscula; nihil mirum si interdum dubia occurrerint de interpretatione codicum, praeter iam notam difficultatem quae oritur ex siglis compendiariis atque ex abbreviationibus tachygraphicis. 223. De manuscriptis N.T. Novum Testamentum in­ venitur integrum in 53 codicibus; partialiter vero in multis aliis manuscriptis. Documenta manuscripta quae spectant ad N.T. erant ante paucos annos papyri 50, codices unciales 210, co­ dices minusculi 2400, lectionaria 1610. Ergo summa 4270. Designatio tot scriptorum fit pro papyris littera P cum indi­ ce, v.gr. P50 (Manchester, Rylands Library) ex saeculo II, continens aliqua verba ex Io i8,3iss; pro codicibus minusculis designatio fit numero; pro codicibus uncialibus numero ante­ ponitur O, exceptis 45 primis codicibus, qui servant signum litteram maiusculam, ut iam antea usitata fuit a J.J.Wettstein (a.1751-2). Atque haec designatio, inducta a C.R.Gregory, applicatur a P.A.Merk, S.I. 2 et a P.I.M.Bover, S.I. 3. Hic exhibet cata­ logum praecipuorum codicum graecorum, ubi invenies, in sin­ gulis columnis, tum sigla quibus designantur, tum saeculum cuius sint, tum partes quas continent (evangelia, Actus, epist. paulinae, epistolae catholicae, Apocalypsim)4. H.von Soden aliam numerationem, in qua attenderetur ad saeculum in quo ortus est codex, et alia sigla proposuerat; nimirum anteposita e si codices evangelia, α si quid aliud ex N.T., 6 si ex evangeliis et ex aliis N.T. conti­ nerent: v.gr. e 1100—ε 1199 pro codicibus evangeliorum saeculi XI 5. 224. Praecipui papyri sunt sequentes, qui pro antiqui­ tate textus sunt insignia documenta: 2 Novum Teslomcnium graece et latine apparatu critico instructum7 (Romae 1951). 3 Novi Testamenti Biblia graeca et latina critico apparatu aucta (Matriti 1943). 3.· editio, Matriti 1953. * Ibid., Prolegomena LXVII-LXXIII. 5 Correlatio inter diversos modos designandi ostendit Merk in prolegomenis p.22*-33·. L.2 C.2 A.2. TEXTUS N.T. N.222-220 203 P50, e saeculo Ι·Ι ineunte; continet aliqua verba ex Io i8,3iss et servatur Manchester (Rylands Library), a. 1935 editus6. P37, e saeculo III, continet Mt 26,19-52; servatur Michigan (Ann Arbor). P45, e saeculo III ineunte, continet multa ex evangeliis et Act; servatur Londini (Chester Beatty). P46, c.a.200, continet epist. S.Pauli; servatur Londini (Chester Beatty) et Michigan (Ann Arbor). P48, e saeculo III, continet Act 23,11-29; servatur Firenze (Société italiana). 225. Praecipui codices sunt sequentes: Vaticanus B (03), e saeculo IV, continens V. et N.T.; et servatur in Bi­ bliotheca Vaticana. Sinaiticus S (or), antea N, e saeculo IV, continet V. et N.T.; detectus in monasterio Montis Sinai anno 1844 a Const. Tischendorf, postea Petropoli (Petrogrado), nunc in Musaeo Britannico (Londini) asservatus. Alexandrinus A (02), e saeculo V, continet V. et N.T.; olim pertinens ad Patriarcham Alexandrinum, nunc in Musaeo Britannico asservatur. Ephraem rescriptus C (04), e saeculo V, continet fragmenta ex V.T., et N.T. fere integrum; postea, saeculo XII, conscripta sunt in eo opera Sti. Ephraemi. Servatur Parisiis. Freerianus W (032), e saeculo V, continet evangelia; servatur Wash­ ington. Bezae vel Cantabrigiensis D (05), e saeculo VI, continet evangelia et Actus apostolorum; olim ablatus de monasterio Lugdunensi, venit in potestatem Theodori Beza (1519-1605) et ab hoc donatus Academiae Cantabrigiensi (Cambridge), ubi asservatur. Hic codex non est confundendus cum sequen­ ti, etiam D. Claromontanus D (06), e saeculo VI, continens epist. Sti.Pauli, qui Pa­ risiis servatur. ARTICULUS De versionibus II Novi Testamenti 226. Praeter codices supra dictos, cognoscitur etiam tex­ tus N.T. ex versionibus quae de textu graeco factae fuerunt. 1) Inter versiones syriacas prima fuit a Tati ano, dis. ipulo Sancti lustini. Ille anno c.170 concordiam sive harmo­ niam fecerat quatuor evangeliorum (unde nomen Tatiani diaΊ essaron, το διά τεσσάρων ευαγγελίου) lingua quidem graeca, ut videtur, elaboratam. Sed hinc versio syriaca facta est huius ■ liatessaron», quo usi sunt Patres syriacae ecclesiae, ut S.Aphraates (f c.367) et S.Ephraem (c.306-373). 6 C.H.Roberts, An unpublished fragment of the Fourth Gospel in the John Rylands Library (Manchester 1935)· 204 M.NICOLAÜ, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Hodie Diatessaron continetur latine in codice F (Fuldensi, saec.VI) Vulgatae. Aliae versiones syriacae, de quibus mentio fit in apparatu critico N.T., sunt: syriaca vetus (syv), quae circa a.200 facta est adhibendo diatessaron Tatiani. Servatur in codice Syro-Curetoniano 7 (syc) saeculi V, nunc Londini in Musaeo Britanni­ co. Item versio servatur in codice Syro-synaitico (sys), quia inventus fuit in monasterio Sanctae Catharinae ad Montem Sinai; pertinet ad saeculum IV-V. Pesittha (syp) idem valet ac versio simplex et vulgata, apud syros. Orta est ineunte saeculo V, corrigendo veterem versionem praecedentem quoad evangelia, et novam versionem faciendo quoad alios libros N.T. Nunc exstant c.200 exem­ plaria. Est et versio syra posterior anno c.508 facta ex textu graeco et recensione antiochena8, quae cura Philoxeni epi­ scopi Mabugensis a Polycarpo chorepiscopo facta est. Hinc di­ citur et filoxeniana. Recensio illius sive retractatio facta est anno 614-615 Alexandriae a Thoma ab Heraclea (Harkel), episcopo Mabugensi, cum Alexandriae exsularet. Nomen huius recensionis sive versionis harclensis (syh). Hisce accedit versio Palaestinensis ex graeco in aramaicum palaestinensem, fortasse saec. V vel VI; et cognita est ex lectionariis ad usum liturgicum. Habetur ut versio syra ex re­ censione ierosolimitana; hinc sigillum (syi). 2) Inter versiones latinas recensentur: Veteres (vet lat) sive praevulgatae, scilicet ante Vulgatam S.Hieronymi, quae habebantur saec. II et III; nec tantum una, sed plures, cum molesta varietate interpretationum, quae postea ansam dedit novae versioni S.Hieronymi, quae fuit vulgata 9. Ut enim ait S.Augustinus '°: «Qui scripturas ex hebraea lingua in graecam verterunt numerari possunt; latini autem inter­ pretes nullo modo. Ut enim cuique primis fidei temporibus in manus venit codex graecus et aliquantulum facultatis sibi utriusque linguae habere videbatur, ausus est interpretari» H. Quod tamen, ex examine versionum, potest ita explicari «quod singuli libri a singulis interpretibus latine redditi fue­ rint, non quod multae exstiterint integrae totius Scripturae 227. latinae 7 8 9 10 11 Ita vocatus a W.Cureton, qui a. 1858 illum edidit. Cf postea n.234, quae de ea dicimus. Cf. Praefatio in 4 evangelia: ML 29,557s. Haec valent etiam de V.T. De doctrina Christiana 1.12,16: ML 34,43. L.2 C.2 Λ.2. TEXTUS N.T. N. 220-228 205 versiones» *2. «Ex multis ergo versionibus partialibus conflata est una vel paucae versiones totales, illae ipsae non adaequate inter se distinctae» 12 13. Sermo erat simplex ac popularis; hinc valor harum versionum ad evolutionem linguae latinae in neolatinas cognoscen­ dam. Et versio facta est ex graeca lingua, ex qua retinet voca­ bula quae transeunt in latinam, ut baptismus, holocaustum, mysterium. Fidelitas autem in vertendo «plerumque tanta est, ut vix desiderari possit maior, adeo ut ad servilitatem potius vergat. Verbum enim de verbo exprimunt, non raro vocabula ipsa graeca retinentes» 1415 . Sed in exegetica interpretatione «saepe nec ad varios graeci vocabuli sensus nec ad contextum attendunt, quadam mechanica translatione contenti» ,5. Afra (af) versio illa est quae viguit in Africa proconsula­ ri, quam adhibuerunt Tertullianus (c.160-223) et S.Cyprianus (c.200-258). Itala (it) repraesentat versiones ortas in Italia et Europa. Vulgata (vg) est illa facta a S.Hieronymo, de qua statim agimus. 228. De Vulgata N.T. Propter discrepantes lectiones et multitudinem earum in libris N.T. (ortas ex tendentia harmonizationis inter diversa evangelia) factum est ut S.Hierony­ mus, iussus Papae S.Damasi, anno 383 susciperet novam ver­ sionem faciendam: ita ut N.T. graecae fidei redderet16. Hoc fecit eo spiritu et consilio a) ut adhiberet non codices ex recensionibus recentibus saec. II et IV, sed codices graecos antiquos, veteres; b) latinos codices emendaret, si discederent ab his in sensu, retineret tamen dictionem eorum 17. Ita fecit Romae; adeo ut eius versio accedat ad familiam optimam co­ dicis B, et interdum ad Caesariensem (cf. n.232s). Etiam de aliis libris N.T., praeter evangelia, existimatur Hieronymus fecisse versionem, quod ipse in genere pluries lo­ quatur se «Novum Testamentum» e graeco emendasse 18* ; et 12 Hoc quoad Vetus etiam Testamentum. Vaccari, Instit. biblicae I6 I.3 n.95 p.311. 13 Ibid., p.312. 14 Vaccari, Instit. biblicae I6 I.3 n.96 p.312. 15 Ibid., p.313. 16 «Si enim latinis exemplaribus fides est adhibenda, respondeant quibus: tot enim sunt exemplaria pene quot codices» (Praefatio in 4 evangelia (Ad Damasum]: ML 29,538).—«No­ vum Testamentum graecae fidei reddidi» (De viris illustribus c.135: ML 23,757). Cf. etiam Epist. 71,5: ML 22,671. 17 Codex adhibitus pertinebat ad formam constantinopolitanam, et de versionibus pris­ tinis emendavit «quae sensum videbantur mutare... reliqua manere pateremur ut fuerant» (Praefatio in 4 evangelia: ML 29,559). 18 «Novum Testamentum graecae reddidi auctoritati» (Epist. 71,5: ML 22,671).—«Et si me, ut dicis, in Novi Testamenti emendatione suscipis...» (Epist. 112: MI. 22,929).—»Novum Testamentum graecae fidei reddidi» (De viris illustribus c.135: ML 23,757). 206 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II quia stylus linguae et tendentia ad sobrietatem eadem sint in versione horum librorum Vg et in evangeliorum versione. Neque videtur contra referre quod ipse pro his libris omittat consultam praefationem, quam ponit pro aliis quos dicit inter­ pretatum esse. Neque etiam refert quod in commentariis S.Pauli non approbet saepe vocabulum versionis quod est in Vulgata, cum ipse antiquiores voces retractet a se adhibitas in versione ex hebraico, aut voces evangeliorum in propriis suis commen­ tariis. Haec versio S.Hieronymi communiter acceptata cum lae­ titia, atque adhibita in usum ecclesiasticum 19. Nunc exstant codices Vg c.8ooo, qui exhibent diversos typos versionis: italicum (v.gr. codex F, Fuldensis, saec.VI), hibernictim (v.gr. codex Dublinensis), hispanicum (codex toletanus, codex legionensis, saec.X) 20. 229. 3) Aliae versiones. a) Inter copticas: Sahidica (sa) saecu­ li III, in Aegypto superiore (australi); et in Aegypto inferiore (boreali) boharica (bo) saeculi V. Accedunt ad formam alexandrinam; et repraesentant formas extremas, dum in Aegypto media aliae considerantur versiones ad proprias dialectos regionum: versio fayumica, achmimica et subachmimica. b) Inter alias versiones: gottica (got) saeculo IV a Wulfila episcopo ariano facta, ex codice graeco Constantinopoli accepto; Aethiopica (aet), quae videtur esse saeculi V, ex textu alexandrino; armenica (ar), saeculi V, videtur ex vetere syra provenisse; georgica (gg) in Caucaso, videtur saeculo V-VI facta, et supponit basim ex versione armenica 21 ; arabica ad saeculum VIII, slavonica ad saeculum IX pertinere cen­ sentur. 230. De citationibus Patrum. Citationes atque allusiones, quae ad N.T. in diversis versionibus inveniuntur apud Patres, inserviunt ut tem­ pus compositionis earum accuratius limitetur; et, saltem quoad sensum (saepius enim memoriter citant) reddere possunt lectionem quam habuerunt vel illam quae in eorum regione viguit. >» Cf. S.Augustinus. De actis cum Felice 1,3: ML 42.520. 2° Cf. supra n.207.—Pro historia Vulgatae in Hispania vide articulos Patris J.M.Bover. quos citat in Prolcgomenis Novi Testamenti LXXIX; et T.Avuso in iis supra n.207 in nota 7 citatis. 21 In versione armenica duplex forma distinguitur: alia antiquior ex syriaco. alia rccentior ex graeco. Et sunt qui credant vel inclinent in sententiam fuisse primitus in lingua armenica concordiam factam sive diatessaron ex evangeiiis, antequam versio fieret evangeliorum separatim; sicut apud syros et apud latinos. Cf. H.Vogels, Theologische Literaturzeitung 76 (rosi) 544S, et S.Lyonnet, S.I.. Les origines de la version arménienne et le Diatessaron (Roma 1950). 1..2 C.2 Λ.3. HISTORIA TEXTUS N.T. N.228-233 ARTICULUS Historia textus 20T III Novi Testamenti 231. De recensionibus textus. Ad studium criticum textus, sive ad genuinum textum stabiliendum, multum in­ servit convergentia lectionum ex diversis codicibus. Sed si omnes huiusmodi codices repraesentant eandem familiam sive recen­ sionem eandem textus, talis convergentia non multum signifi­ cat. Aliter vero, si codices convergunt provenientes ex diversis locis et familiis codicum; vel sunt repraesentantes alicuius fami­ liae ubi textus optime servatus est. Tunc enim accrescit proba­ bilitas vel fit certitudo alicuius lectionis; ex multitudine enim atque ex varietate et independentia testium, si non sunt su­ specti, conflatur et constat auctoritas testimoniorum. Ex praecedentibus rationibus atque ex necessitate vitandi confusionem in studio tot codicum, codices distributi sunt in familias, quae exhibent recensiones diversas in lectione textus N.T. Sic solent distingui sequentes familiae. 232. H.von Soden 22 distribuit lectiones variantes iuxta tres recensiones: 1) Recensio H, Hesichii (c. annum 300), ad quam per­ tinent codices unciales antiquiores B,S,C... et fragmenta ex Aegypto, sive membranacea (0595s) sive papyracea. Haec re­ censio, quae videtur esse ex Aegypto, et alexandrina quoque dicitur, optima consideratur: quia minimum exhibet de correc­ tionibus ad procurandam harmoniam locorum parallelorum vel ad pulchritudinem linguae; nec amplitudinem, sed conci­ sionem persequitur; unde sinceritatem crudam sectare videtur. 233. 2) Recensio I, lerosolimitana, habetur in codici­ bus D,W. Dicitur etiam occidentalis quia in Occidente propa­ gata fuit. Accedit ad versiones veteres latinas, unde antiquitate commendatur; sed habet signa tendentiae harmonisticae et additamentorum vel etiam omissionum, unde negligentior haec familia videri potest. Sub hac classe I relati sunt a Soden alii codices, qui ad aliam familiam facere videntur et recensionem, quaeque media est 22 Die Schriften des N.T. in ihrer dltesten crreichbaren Textgestalt, hergestellt auf Grund ihrer Textgeschichte. 4 vol. (1907-19x3). 208 M. XICOI.AU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. Π inter duas praecedentes, accedens modo ad unam modo ad aliam. Habetur in codice Θ. Haec recensio refert textum Origenis (185-255) ad finem suae vitae, et Eusebii Caesariensis (c.265-340); atque, in genere, textum qui vigebat Caesareae Palaestinae saeculo III. Hinc vocatur recensio Caesariensis vel palaestinensis. Cum ea co­ gnationem habent versiones armenica, georgiana, syra sinaitica et vulgata; characteres recensionis Caesariensis accedunt ad familiam alexandrinam, etsi temperato modo 2-\ 234. 3) Recensio K, κοινή, antiochena-byzantina, habe­ tur praesertim in codice A. Refert textum qui occurrit apud Patres ecclesiae antiochenae; et tendit ad linguam expoliendam, ad claritatem sectandam, ad conformationem unius cum alio evangelio, ad plenitudinem procurandam (v.gr. quoad Lc 24,53, dum D habet Laudantes Deum, B benedicentes Deum, A habet laudantes et benedicentes Deum: sic haec recensio distinguitur academica elegantia. Codices praecipui, distributi iuxta recensionem ad quam pertineant, exhi­ bet P.I.M.Bover, S.I., in Prolegomenis suae editionis N.T. 23 24. 235. Historia textus N.T. Ex modo dictis circa diversas recensiones facilius historia textus, et quo studio in singulis quibusque regionibus primitivus textus servatus fuerit, colligi poterit. In Aegypto superiore textus videtur diligentius servatus; Caesareae vero perpauca mutata ad elegantiam styli quaerendam; hinc non multum haec forma distat ab originali. Sed longe maiorem diffusionem obtinuit forma occidentalis. Ex citatio­ nibus primorum Patrum (lustini, Irenaei, Clementis Alex.), atque ex versionibus antiquioribus (latina, syra vetere, sahidica) necnon et ex aliquibus papyris (P37, P·38, P48 in Aegypto) constat saeculis II et III recensionem occi­ dentalem textus fuisse late diffusam. Atque Marcion (t c.160) et Tatianus videntur hanc recensionem adhi­ buisse. 236. Ad finem vero saeculi III accuratius in formam primitivam exqui­ situm est, idque praesertim Caesareae per operam martyris Pamphili (t 3°9) et Eusebii episcopi (f 340); Antiochiae autem per Lucianum (f 312), unde re­ 23 Iuxta T.Ayuso, exsistit forma proecaesariensis, similis quidem Caesariensi, sed ei iam saeculo II praeexsistens, cognita praesertim in /Aegypto superiore, et valde affinis textui ori­ ginali: jTexto Cesoriense o precesarienset: Bibi 16 (1935) 369-4·$· Idem auctor propugnat magnum valorem huius familiae, una cum sic dicta occidentali, ad genuinum textum detegen­ dum; ct hunc antiquitate praerecensionalem. Cf. de hac re iTexto arrecensional, recensional o prerrecensional?: EstBibl 6 (1947) 35-90. Ibi etiam invenies in 1.· parte (p.35-54) historiam textus criticam et bibliographiam recentiorem de studiis criticis circa textum. 24 Pag. LJtXIVs. Descriptio harum familiarum ibid., XXVIIs. L.2 C.2 Α·3· HISTORIA TEXTUS N.T. N.233-240 209 censio antiochena sive byzantina, ex qua plures codices. Alexandriae denique Hêsychius (t c.300), sat aliunde ignotus, fundamentum posuit pro recensione alexandrina, maxime resecando quae adiecta vel dubia videbantur. Recensio vero antiochena per Syriam et Asiam Minorem et per totum imperium byzantinum invaluit, maxime cum Aegyptus et Palaestina ex in­ vasione arabica ab imperio ereptae sunt. Hinc media aetate ubique praeva­ luit recensio antiochena, sive byzantina aut constantinopolitana. Cum etiam codices huius recensionis faciliores essent ad legendum et pro typis magis praeparabiles, hinc factum est ut, post inventam artem typographicam, tex­ tus antiochenus regnaret longo tempore et textus receptus diceretur. 237. De editionibus textus N.T. Editionem criticam S.Scripturae primam paraverat Cardinalis Franciscus Jiménez de Cisneros (1436-1517), cuius industria et munificentia Polyglotta Complutensis (Alcalâ de Henares), anno 1514 finita atque impressa quoad N.T., tandem anno 1522 edita tota fuit. Sed antea Desiderius Erasmus (c.1466-1536), anno 1516 edebat Sacra Biblia e codicibus minusculis, et minore cura quam Complutensis elaborata. Anno denique 1535 typographus Robertas Stephanus (Estienne) edebat Parisiis quintam editionem Erasmi. Hic Stephanus anno 1550 congessit, pro 3. * editione (regia) illius operis, observationes criticas e 16 manuscriptis. Ab edi­ tione Stephani (Ç) pendent editiones Theodori Beza (15191605), e quibus una saepius impressa fecit ut editio Stephani divulgaretur et textus receptus haberetur 25. 238. Aliae polyglottae, praeter complutensem (1522), sunt antverpiensis sive plantiniana, quia impressa fuit in officina typographica Christophori Plantin (Amberes) (1569-1575) 26; parisina (1620-1645); londinensis sive waltoniana (a Walton) (1655-1657). 239. Textui recepto adiecerunt plures variantes ex diversis codicibus aliqui editores sacrorum librorum in saeculo XVIII, sicque factae sunt qua­ si «editiones criticae». Tales auctores fuerunt Jo.Mill (1707, Oxonii), qui collegit c.30000 variantes; Jacobus Wettstein (1751, Amstelodami), qui primus designavit litteris A B C... codices praecipuos; Jo.Jac.Griesbach (i774>i796, Halae; 1805, Lipsiae), qui distinxit familias codicum occiden­ talem, alexandrinam, byzantinam; Jo.M.Scholz (1830, Lipsiae), addendo subsidium plurium codicum, amplificavit apparatum criticum. 240. Demum saeculo XIX textus emendatus fuit ad normam codicum antiquissimorum, ut fecit Carolus Lachman (1831, Berolini), et praesertim Constantinus von Tischendorf (1815-1874) qui, factis itineribus et in­ 23 Ita vocabatur anno 1633 in Praefatione editionis 2.·' a Fratribus Elzevir. 26 In hac editione multum laboravit Arias Montano multumque contulit munificentia regis Philippi II. 210 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II vestigationibus in bibliothecas orientales, plura nova invenit, et novo et copioso apparatu critico recensionem fecit textus optimam, in editione octa­ va critica maiore 27 ; qui tamen, «etsi recto sinceroque iudicio pollens, haud raro nimio in suum sinaiticum codicem [quem invenerat] amore abripitur» 28. B.F.Westcott (t 1901) et F.J.A.Hort (f 1892) novam editionem fece­ runt (1881, Londini), sed sine apparatu critico; et licet «acutissimo quidem sensu critico praediti, nimiam tamen Vaticano codici auctoritatem tribuunt nimioque breviorum lectionum, studio ducuntur» 29. Alii in his studiis laboraverunt: Fr.R.Weymouth, B.Weiss, M.Hetzenhauer, O.M.C. (Innsbruck 1892-1900), F.Brandscheid (Freiburg B. 1893). Eberhard Nestle fecit suas editiones ab anno 1898 (Stuttgart), ea ratione ut seligeret quod pluribus (Tischendorf, Westcott-Hort, Weiss) placuisset... 241. In saeculo XX memorandi sunt labores Hermanii Soden, a quo procedit designatio codicum peculiaris, sed implicata; hic lectiones variantes, quas plurimas collegit, dis­ tribuit in familias Η,Ι,Κ—uti diximus supra—. Et «maxime quidem laudandus quod tam multa novaque documenta pro­ tulerit atque vulgaverit, nimis tamen confictum Tatiani influ­ xum et harmonizantium lectionum contaminationem formidat, praeterquam quod critica principia nec satis iusta praestituit nec satis constanter observat» 30. Aliae editiones sunt a H.J.Vogels (1920, 19503) et a P.Augustino Merk, S.I. (19331, 19517), qui textum propriis principiis constituit et, adhibitis multis quae ex labore a von Soden utiliter allata erant, alia correxit, novis auxit et notatio­ nem a Gregory inductam servavit. von 242. P.Ioseph M.Bover, S.I., recenter (19431, 19533) no­ vam editionem criticam paravit 3I, in qua principia circa criti­ cam textus antea proposita 32 in praxim deduxit eleganti sane atque accurata editione textus graeci N.T. necnon et versionis latinae vulgatae. P.Bover vult in primis illa secernere in quibus omnes criti­ ci conveniunt ab iis in quibus discrepant; ut elementum com­ mune retineat, variabile crisi subiciat. Discrepantes vero lec­ 27 Novum Testamentum graece ad antiquissimos testes denuo recensuit, apparatum criticum omni studio perfectum apposuit, commentationem isagogicam praetexuit Constantinus Tischen­ dorf. 2 vol. (Lipsiae 1869-1872). Volumen vero tertium, de prolegomenis, scripsit C.R.Gregory (Lipsiae 1894). 28 J.M.Bover, prolegomena N.T., p.XVIII. 29 J.M.Bover, ibid. 30 J.M.Bover, ibid. 31 Novi Testamenti Biblia graeca et latina (Matriti 1943) (Consejo Superior de Investigaciones Cientificas). 3.· editio, Matriti 1953. 32 Critica textualis Novi Testamenti in crisim revocata: EstBibl 1 (1930) 329-353; Critica de los criticos: EstBibl 1 (1930) 301-312; Harmonizaciones e interpolationes en el texto dei Ν.Τ.Γ EstBibl 2 (1943) 1218. L.2 C.2 Α·3· HISTORIA TEXTUS N.T. Ν.24Ο-244 211 tiones computat omnes, etiam marginales» quae vel levibus suspicionibus criticorum niterentur. Critérium autem ad genuinam lectionem discernendam non repetit ex auc­ toritate criticorum vel numero, ita ut lectio determinetur ex summa elemen­ torum disparium; sed repetit ex valore testium antiquorum. Cum autem Tischendorf, Westcott-Hort eligerent saepius recensionem antiochenam (K) atque alexandrinam (H), negligebant profecto occidentalem (I); cuius qui­ dem formae oportet ratio habeatur, cum in hac classe elementa plura diversa sint congesta (forma occidentalis, forma Caesariensis et aliae nondum cer­ tae...). Oportet pariter ut testes antiquiores textu antiocheno atque alexandrino attendantur pro crisi. Hinc textus a P.Bover admissus, est textus resultans seu ecclecticus, non ex arbitraria disparium congerie, sed ex certis quibusdam principiis: «nullus est" testis audiendus, qui ad antiquissimam textus formam nobis perviam, illam nimirum II saeculo vigentem, aliqua ratione, sive directa sive indirec­ ta, deduci non queat. Non omnis quidem antiqua lectio est ideo bona; at bona nulla esse potest quae non sit antiqua. Hac etiam ratione efficietur ut testes omnes tamquam pares valores computari possint ac numerari. Quo posito, videndum est quomodo singuli testes vel testium classes ad saeculum II possint assurgere» 33*. 243. Normae rationales pro critica textual! 3 4. Praeter statutam genealogiam codicum, ut cognoscatur dependentia unius ab alio atque ita possit quis procedere ad lectionem pri­ mitivam inveniendam, sequentes normae dari possunt, quod attinet ad examen ipsum lectionum: a) Inter varias lectiones praeferenda illa quae apparet originalis ceterarum. b) Lectio ardua et difficilior praeferenda, quia minor fuit probabilitas illam facile et erronee accipiendi; non tamen absur­ da lectio praeferenda. c) Lectio non harmonizans, sive non conformis loco paral­ lelo, praeferenda, propter studium quod viguit faciendi has har­ monias lectionum. d) Lectio brevior et rudior generatim praeferenda, propter studium quod fuit poliendi lectiones. e) Lectio praeferenda quae magis conformetur cum stylo scriptoris. 244. Etenim accidit ut codices varias exhibeant lectiones pro eodem textu, idque propter imperfectionem humanarum facultatum in transcriben­ do; quo fit, ob defectum visus vel ob malam auditionem et retentionem me­ moriae, ut aliqua sive litterae et syllabae sive verba et sententiae aut omittan­ tur (haplographia, si datur similitudo cum sequenti) aut duplicentur (dittographia). 33 Prolegomena N.T., XXXV. 3« Cf. J.M.Bover, ibid., XXXVII-XL. 212 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Omoioteleuton dicitur cum omissio vel duplicatio sententiae accidit propter similitudinem desinentiae in utraque; omoioarcton, si similitudo est in prin­ cipio sententiarum. Interdum variantes inductae sunt ob pravam intelligentiam loci ab ama­ nuensi, qui pro lubitu et sibi existimata sapientia locum emendare voluit, vel subiit influxum contextus 35, aut locorum parallelorum, ut inde addide­ rit et harmonizaverit. 245. De utilitate et momento criticae textualis recenter locutus est Pius XII in Encyclica «Divino afflante Spiritu» EB 547s. De incorruptione tabimus. textus N.T. postea, n.322-331, peculiariter dispu­ CAPUT III De historicitate Evangeliorum et Actuum Apostolorum 246. Inter libros N.T. maxime veniunt considerandi evangelia et liber Actuum Apostolorum, quorum usus in tractatibus apologeticis erit imme­ diatus et omnino necessarius; ideo et eorum valor historicus praevie demons­ trandus. Quantum ad valorem historicum sive authentiam aliorum librorum N.T. comprobandam, etsi utiliter consideratur in Introductione biblica, non tamen nunc tam necessario fit sicut pro Evangeliis et Actibus fieri debet; quare censemus ab illa probatione nunc facienda esse supersedendum, ne via obruatur aut fatigosa reddatur: quamquam et opportuno tempore, ut plurimum data occasione, authentiam eorum considerabimus '. ARTICULUS Praeviae notiones I et conspectus adversariorum 247. Evangelium etymologice significat bonum sive lae­ tum nuntium. In usu N.T. applicatur ad annuntiationem de Mes­ sia et de regno messianico 2. Ita v.gr. Mt 4,23; 9,35; Mc 1,14 (praedicans evangelium regni); Mt 24,14 (praedicabitur hoc evangelium regni in universo orbe); 26,13 (ubicumque prae­ dicatum fuerit hoc evangelium in toto mundo); Mc 8,35 (qui autem perdiderit, animam suam propter me et evangelium) ; 16,15 (praedicate evangelium omni 35 V.gr. Io 21,12: discumbentium propter contextum; verisimilior lectio Vg discentium. 1 Viden.i88s. 2 Quoad usum vocis profanum ct in V. et N.T., cf. G.Kittel Theologisches Wdrterbuch zum N.T. ad vocem εύαγγέλιον, t.2 718-735; item Zorell, Lexicon graecum N. T.ad vocem. L.2 C-3 Λ.Ι. THEORIAE DE EVANGELIIS. N.244-25O 213 creaturae)...; Lc 4,18 (evangelizare pauperibus misit me)... Pariter apud S.Paulum, ubi vox occurrit quinquagies, designando vel originem boni nun­ tii (evangelium Dei) vel obiectum praecipuum (evangelium lesu Christi, evangelium gloriae Dei), aut aliquod obiectum illius (evangelium praeputii), vel personam illud afferentem (evangelium meum...). Cum autem talis nuntius et talis praedicatio scripto tradita fuerunt, tunc ipsae scripturae vocatae sunt evangelia. Sic, v.gr. S.Ignatius (f 107): «Cum audirem quosdam dicentes: Nisi invenero in archivis, hoc est in evangelio, non credo; et di­ cente me ipsis quod scriptum est...» 3 Pariter S.Iustinus (c.i 00167): «...Apostoli in commentariis suis quae vocantur evangelia, ita sibi mandasse lesum tradiderunt»4. Alias notiones circa genuinitatem, integritatem, historicitatem et authen­ tiam, vide supra n.215. 248. Praecipuae theoriae et adversarii contra histori­ citatem evangeliorum5. In genere, omnes qui negant facta supernaturalia, rationalistae, negant consequenter historicita­ tem evangeliorum et librorum sacrorum, quandoquidem in eis res supernaturales contineantur et narrentur. In specie autem sunt diversi adversarii recensendi et tendentiae considerandae: 249. Baruch Spinoza (1632-1677)6 vult miraculis evangelicis strictam historicitatem denegare: explicat autem illa ut narrationes more orientalium exaggeratas et tribuentes imme­ diate effectus Deo, vel fervore religioso aut pia fraude introdu­ centes illa miracula. 250. Alii qui fraudes admittebant sunt Voltaire (1694-1778), Diderot (1713-1784), Fridericus II (1712-1786) et praesertim H.S.Reimarüs (16941768), qui est antesignanus theoriae sic dictae «fraudis» ad explicanda illa quae sunt in evangeliis. Hermannus Samuel Reimarus erat professor Hamburgensis, qui secreto composuit manuscriptum Apologia rationalium cultorum Dei7. Manuscriptum venit in manus Lessing, qui ex eo annis 1774, 1777, 1778 tria fragmenta edidit. In tertio autem 3 Ad Philad. 8,2: R 60. 4 Apolog. 1,66 (a. 150-155): R 128. Cf. etiam Didache 8.2: R 5. 5 Cf. de hac re L.Cl.Fillion, Les étapes du rationalisme dans ses attaques contre les Evan­ giles de N.S.Jésus-Christ2 (Paris iqï i); M.J.Lagrange, O.P., Le sens du Christianisme d'après l'Exegèse allemande (Paris 1918); Dieckmann, De revelatione n.503-526. 6 Tractatus theologico-politicus (Amstelodami 1670). 7 Schutzschrift fur die vernünftigen Verehrer Gottes. 214 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II fragmento agebat de scopo lesu et suorum discipulorum8. Pro eo «lesus Christus erat ludaeus, merus homo, qui tamquam Messias politicus populum voluit liberare a iugo Romanorum. At populus eum dereliquit tum in Galilaea tum Hierosolymis; ipse ut rebellis moritur desperans. Omnia alia, quae sacri fon­ tes narrant, sunt ficta: miracula, sacramenta, fundatio novae religionis. Discipuli lesu finxerunt eiusdem resurrectionem, postquam corpus lesu clam abstulerant; annuntiaverunt eius adventum alterum gloriosum mox futurum esse. Et haec om­ nia fraude; conscii cum essent falsitatis suae assertionis et praedicationis; ratio fraudis: ut commode viverent dispendio suorum asseclarum» 9. 251. H.E.Gottlob Paulus (1761-1851) habet theoriam naturalisticam, qua contendit naturaliter miracula explicare..., non per simplicem fraudem. Atque huic accedet Ernestus Renan (cf. n.256). Non negant quidem aliquam genuinitatem et aliquam historicitatem evangeliorum, immo admittunt facta narrata. Sed contendunt ea inveniri exaggerationibus implicata; critici autem esse ab his exaggerationibus facta ipsa purgare et naturaliter explicare. Ita v.gr. Gottlob Paulus quoad re­ surrectionem Lazari 10* : «Christus non cogitavit de miraculo patrando, sed voluit amicum Lazarum videre mortuum ut ei valedicat. Martha quidem eum arcere conatur, quia Lazarus iam quatriduanus est et iam foetet (Io 11,39). Sed foetorem nequaquam ipsa percepit—ita Paulus—, sed eum potius ti­ mens suspicatur, quia persuasum habet Lazarum esse revera mortuum. lesus autem, pro more suo orans ad Patrem, dubitans de amici sui morte, intra se dicit: Forsan adhuc vivit. Tollunt lapidem; iam lesus Patri gratias agit. Cur? Intuitu primo vidit Lazarum, apparenter tantum mortuum, sese mo­ vere. Advocat eum. Lazarus venit. Obtupescit multitudo. En quomodo fama miraculi oriri potuerit» u. 252. Fridericus Strauss (1808-1874) habet theoriam my­ thicam 12: quae in evangeliis supernaturalia sint esse mythos, opus non quidem praemeditationis fraudulentae, sed phanta­ siae et ingenii proni ad poesim; efformatos in primaeva gene­ ratione Christiana ad extollendam imaginem lesu ut Messiae. Sic primaevi christiani fervore et phantasia adscripserunt lesu Nazareno sub influxu V.T. illa quae in V.T. de Messia vel de aliis dicebantur; atque sic imago quaedam idealis lesu, non historica, efformata est. 8 Vom Zwecke Jesu und seiner Jünger. 9 Dieckmann, De revelatione η.507. 10 Das Leben Jesu ais Grundlage einer reinen Geschichte des Urchristentums (Heildeberg 1828) I,2,6oss: apud Dieckmann, n.508. Dieckmann, n.508. 12 Das Leben Jesu kritisch bearbeitet4, inter annos 1835-1840. r I..2 C-3 Λ.I. THEORIAE DE EVANGELIIS. N.25O-254 215 Sicut Moyses, v.gr., dedit populo manna et Elias multiplicavit farinam..., sic et legenda invaluit: lesum multiplicasse panes; perperam autem disci­ pulos intellexisse verba lesu de «pane caelesti». Quoniam vero tempus necessarium fuit ut tales mythi efformarentur, hinc—dicit—evangelia scripta esse medio saeculo 11. Cum autem etiam recentiores rationalistae concedant evangelia multo antea scripta esse in primo saeculo, ab ipsis rationalistis haec theoria mythica deseritur. 253. Ferdinandus Christ. Baur (1792-1860) auctor est scholae criticae tiibingensis 13, quae ait omnia in evangeliis esse deformata propter influxus tendentiarum primitivae ecclesiae (petrinismus et paulinismus). Atque haec evangelia, ut illae tendentiae possent evolvi, scripta esse autumat ad finem saeculi I vel initio II. luxta scholam igitur tiibingensem inveniuntur in evangeliis vestigia tendentiarum quas supponit exstitisse in primitiva ecclesia. Hae tendentiae—dicit—erant petrinismus, iudaizans, et paulinismus, universalizans, quas tendentias deducendas prae­ tendit ex Gal 2,7ss, ubi Petro adscribitur apostolatus circum­ cisionis, Paulo autem apostolatus inter gentes. Frustra tamen id dicitur ut de tendentiis sibi oppositis. Erant enim merae practicae divisiones laboris; et quaestio disciplinaris, non doctrinalis dissen­ sus, illud erat quod in Concilio lerosolimitano agebatur. Paulus quidem in faciem restitit Petro; quia hic, non aperte agens et interdum simulationi ce­ dens, reprehensibilis erat (Gal 2,11). Sed Petrus gentiliter vivebat et non iudaice (Gal 2,14); et baptizans Cornelium aliosque ethnicos, admisit illos in Eccle­ siam (Act 10); in Concilio vero lerosolimitano commemoravit Deum per os suum (Petri) elegisse Gentes audire verbum evangelii et credere (Act 15,7). Ex huiusmodi praeiudiciis et suppositis tendentiis, iuxta hanc scholam evangelia, potius quam fontes stricte historici, respondent desiderio hasce tendentias conciliandi: evangelium Mt esse' primum conatum conciliationis inter petrinismum et paulinismum, atque conscriptum esse initio saeculi II; sed non obtinuisse effectum. Evangelium Lc paulo postea (a. 120-135) ortum esse; neque effectum obtinuisse ob praevalentiam paulinam. Tandem evan­ gelium Mc id obtinuit medio saeculo II, dum praescinderet ab elementis singularum factionum. Atque huic scholae accensêntur, licet discedant ab ea in particularibus, Keim >4, Volkmar 1S16 , Hilgenfeld 1 6. Item S.Epiphanius (c.315-403) ex ecclesia palaestinensi7; S.Cyrillus Ierosolimitanus (c.313-386) in suis Cateche­ sibus 8. Ad initium saeculi IV invenitur testimonium eruditissimi Eusebii Caesariensis (c.265-340), patris scilicet Historiae ecclesiasticae (quam scripsit annis c.303-325), qui, post inves3 4 5 6 7 8 De viris illustribus (compositum inter 360-400) c.3 : ML 23,643· Contra Faustum manichaeum (anno 400) I.28 c.2: R 1606. Euangelii concordantis expositio (edit.Aucher) 286. In Mt homil.i : MG 57,17. Haerescs 51,5: MG 41.896 A. Catecheses (conscriptae a.348) 14,15: MG 33»844 C. 220 M.NICOLAU, HE REVELATIONE CHRISTIANA. II tigationes a se factas, ait: «Matthaeus, cum Hebraeis primum fidem praedicasset, inde ad alias quoque gentes profecturus, euangelium suum patrio sermone conscribens, id quod praesen­ tiae §uae adhuc superesse videbatur, scripto illis quos relin­ quebat supplevit» 9. 264. Saeculo III vel II reperiuntur testes, eruditione quoque pleni, qui rem eandem testantur: Tertullianus (c.160-223), egregius repraesentans ecclesiae Africae proconsularis, primus inter latinos rem testatur, et adversus Marcionem, evangelium adulterantem, ita proclamat: «Constituimus imprimis evangelicum instrumentum apostolos aucto­ res habere, quibus hoc munus evangelii promulgandi ab ipso Domino sit impositum... Denique nobis fidem ex apostolis Joannes et Matthaeus insinuant, ex apostolicis Lucas et Marcus instaurant» 10. Atque aperte de primo evangelio idem Tertullianus: «Ipse in primis Matthaeus, fidelissimus evangelii commentator, ut comes Domini..., ita exorsus est: Liber geniturae lesu Christi, filii David, filii Abraham» ·>. Origenes vero (185-255), vir in ecclesia alexandrina erudi­ tissimus, ita proclamabat: «Sacerdotali tuba primus in evangelio suo Matthaeus increpuit; Marcus quoque, Lucas et loannes suis singulis tubis sacerdotalibus cecinerunt... lalludens ad evangelia eorum, et postea referens alios libros N.T.]... Addit nihilominus adhuc et loannes tuba canere per epistolas suas et Apocalypsim, et Lucas apostolorum gesta describens» 12. Et in Commentariis in evangelium Mt sic habebat ex tes­ timonio Eusebii: «Sicut ex traditione accepi de quatuor evangeliis, quae sola in universa Dei Ecclesia quae sub caelo est citra controversiam admittuntur: primum scilicet scriptum esse evangelium secundum Matthaeum, prius quidem publi­ canum, postea vero apostolum lesu Christi, qui illud hebraico sermone con­ scriptum, ludaeis ad fidem conversis publicavit...» I3. De Clemente Alexandrino (i50-2i5) adsunt documenta, quibus constat eum novisse evangelium Mt: Sic ex testimonio Eusebii: «Clemens... traditionem quamdam de ordine evangeliorum, quam a vetustioribus presbyteris acceperat, refert in hunc ° Hist, eccles. I.3 c.24: MG 20,265 A. Adversus Marcionem (anno 207-208) 4,2: R 339. Cf. R 341. 1 * De carne Christi c.22: ML 2,834 B. 12 In lesu Nave homil. 7,1 (anno 240-51): R 538. * 3 Hist, eccles. 6,25: R 503· 1-.2 C-3 A.2. MATTHAEUS AUCTOR. ΤΗ.ΐό N.263-265 221 modum. Dicebat ex evangeliis prius scripta esse illa quae seriem generis dominici continent...» I4. Et ipse ait: «In evangelio autem secundum Matthaeum quae ab Abraham deducitur genealogia...» 1S16 . De magistro Clementis, de Pantaeno (f c.200), qui antea rector scholae catecheticae alexandrinae ad Indos convertendos peragraverat, refert idem Eusebius: «Pantaenus ad Indos usque penetrasse dicitur ibique evangelium Mat­ thaei, quod adventum ipsius iam praevenerat, apud quosdam Christi notitia imbutos reperisse: quibus scilicet Bartholomaeus, unus ex apostolis, olim ut fama est praedicaverat, et evangelium Matthaei hebraicis conscriptum litteris reliquerat, quod quidem ad praedicta usque tempora servatum esse memoratur» , 2162). Valor theologicus theseos constat ex primo horum docu­ mentorum: tenendam esse assensu interno religioso. 290. Probatur i.° argumentis extrinsecis. Saeculo IV. S.Hieronymus, colligens traditionem praecedentium, aperte scribit: «Lucas medicus antiochensis, ut eius scripta indicant, graeci sermonis non ignarus fuit, sectator apostoli Pauli et om­ nis peregrinationis eius comes, scripsit evangelium, de quo idem Paulus: Misimus, inquit, cum illo fratrem cuius laus est in evan­ gelio per omnes ecclesias [2 Cor 8,18]; et ad Colossenses: Sa­ lutat vos Lucas medicus carissimus [Coi 4,14]; et ad Timotheum: Lucas est mecum solus [2 Tim 4,11 ]» .* Pariter S.Epiphanius: «...Spiritus Sanctus beatum Lucam occultis quibusdam stimulis cogit et excitat, ut ex altissima illa voragine caecorum hominum mentes educeret, et quae fuerant ab aliis praetermissa scriptis commendaret, ne quis a veritate longius aberrans crederet Christi generationem ab eo velut fictam fabulam fuisse propositam» 1 2. Eusebius vero Caesariensis ita complectitur traditionem: «Lucas vero, domo Antiochenus, arte medicus, qui et cum Paulo diu conjunctissime vixit, et cum reliquis apostolis studiose versatus est, artis 1 De viris illustribus 7: ML 23,649 B. 2 Adversus haereses 51,7: MG 41,899s. 236 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II illius ad sanandos hominum animos institutae, quam sibi ex apostolorum doctrina comparaverat, duos nobis libros divinitus inspiratos reliquit. Alter eorum Evangelium est, quod quidem ita se prorsus exarasse testatur, prout ab ipsis verbi divini ministris et qui ab initio Christum viderant acceperat: quos etiam omnes se iam dudum assectatum esse profitetur. Alter liber inscri­ bitur Actus apostolorum, quos ille non iam auditione acceptos, sed oculis suis spectatos scriptis tradidit. Huius porro Evangelium aiunt a Paulo de­ signari solitum esse, quoties tamquam de proprio quodam Evangelio ser­ monem faciens dicit: Secundum Evangelium meum...»3. 291. Saeculo autem III ex diversis ecclesiis habemus: Origenem, qui meminit (anno c.249-251) sacerdotalis tubae qua cecinit Lucas 4*; Tertulliano autem (anno 207-208) [fidem] ex apostolicis Lucas et Marcus instaurant ·. Et paulo post ita habet Tertullianus: «Dico itaque apud illas [ecclesias] nec solas iam apostolicas, sed apud universas, quae illis de societate sacramenti confoederantur, id evangelium Lucae ab initio editionis suae stare, quod cum maxime tuemur; Marcionis vero [evangelium] plerisque nec notum... Lucae digestum Paulo adscribere solent»6. Prologus monarchianus in Lc eamdem refert traditionem hisce verbis: «Lucas Syrus natione antiochensis, arte medicus, discipulus apostolo­ rum, postea Paulum secutus usque ad confessionem eius, serviens Deo sine crimine. Nam neque uxorem unquam habens neque filios, LXXIIII annorum obiit in Bithynia plenus Spiritu sancto. Qui cum iam descripta essent evangelia per Matthaeum quidem in ludea, per Marcum autem in Italia, sancto instigante Spiritu in Achaiae partibus hoc scripsit evangelium, significans etiam ipse in principio ante alia esse descripta...»7. 292. Saeculo II ad finem, si persequimur initia traditionis, invenimus novum documentum, ab eius inventore8 sic dic­ tum Fragmentum muratorianum. Cum versibus 73-78 huius do­ cumenti mentio fiat Pastoris Hermae (a. 140-155), quod opus dicitur nuperrime e temporibus nostris in urbe Roma Herma conscripsisse, sedente cathedra urbis Romae ecclesiae Pio [I], qui regnavit annis 140-155; ideo necesse est ponere scriptio­ nem huius fragmenti ad finem saeculi II. In hoc igitur fragmento invenitur de Lc, prorsus in initio: 3 Hist, eccles. 3,4: MG 20,219s. 4 In lesu Nave homil.7,1 : R 538. Et iuxta Eusebium haec etiam habebat Origenes: «Ter­ tium secundum Lucam, quod a Paulo commendatur evangelium, in gratiam gentium con­ scriptum...» (Hist, eccles. 6,25' R 503)· 3 Adversus Marcionem 4,2: R 339. «s Adversus Marcionetn 4,5: R 341. 7 P.Corssen, Monarchia nisehe Prologe...: TU 15, p.?s. 8 L.Muratori; textus editus in Antiquitates Italicae III (Mediolani 1740) 8515$. L.2 C-3 A.2. LUCAS AUCTOR EVANG. TH.l8 N.29O-294 237 «Tertio [Tertium] evangelii librum, secundo [secundum] Lucam.— Lucas iste medicus, post ascensum Christi, cum eo [eum] Paulus quasi ut iuris studiosum [itineris socium 910 ] secundum [secum >°] adsumpsisset, nu11 meni suo [i.e. nomine suo] ex opinione [uti credebatur] conscripsit; Domi­ num tamen nec ipse vidit in came, et ideo prout assequi potuit ita et ad [ab] nativitate Iohannis incipit dicere...» 1>. Tandem pervenimus ad primum testimonium explicitum de auctore Lc, prolatum a S.Irenaeo (c. 140-202) qui, post mentionem Mt et Mc, ita habet: «Et Lucas autem, sectator Pauli, quod ab illo praedicabatur evangelium in libro condidit» 12. Et de eodem Luca scriptore evangelii loquitur aliis in locis 13. Evangelium tamen Lucae, etsi ab Irenaeo primum auctor eius significetur, multo tamen antea fuerat cognitum et cita­ tum; ut suo loco, n.295.304-305, agentes de eius tempore com­ positionis, indicabimus. 293. 2.0 Argumentis internis confirmatur thesis. a) Auctor tertii evangelii non tam apparet iudaeus, quam gentilis christianus: lingua enim eius, etsi κοινή sit et non attingat periodum classicismi, ostendit tamen copiam vocabu­ lorum (circ.370 voces proprias), et cum indole et artificio lin­ guae graecae bene concordat; sic, v.gr., in usu particularum μέν... δε, αν in optativo (v.gr. Lc 1,38), item in prologo 1,1-4. Quod bene respondet argumentis extrinsecis quae inducebant auctorem antiochenum. b) Quaedam verba et res medicinae solum apud Lc, inter evangelia, inveniuntur. Cf. Lc 4,23: Medice cura teipsum; 4,38: Socrus autem Simonis tene­ batur magnis febribus; 8,43: mulier quae in medicos erogaverat omnem substantiam suam nec ab ullo potuit curari; 14,2: hydropicus; 21,34: in crapula... Haec bene ostendunt culturam auctoris et bene concordant cum argumentis extrinsecis circa artem medicam auctoris; sed per se sola non evincerent auctorem fuisse medicum. 294. c) Affinitas cum S.Paulo in ideis confirmat aucto­ rem fuisse comitem illius. Sic in modo narrandi institutionem Eucharistiae (Le 22,19s; I Cor 11,24s), m quo differunt Mt et Mc forma simili; in affirmanda cessatione legis mo9 Alii habent: iustitiae studiosum (Comely), litteris studiosum (Rouët de Joumel). 10 Ita legunt Westcott-Hort. 11 Integrum fragmentum legi potest apud R 268; et in EB 1, forma iuxta auctores recntiores restituta. l-2 Adversus haereses 3,1,2: R 208. 13 Adversus haereses 1,27,2: R ros; 3,11,7: R 214: 3,15,1: R 217. 238 M.NICOLAO, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II saicae (Lc 16,16); in frequenti professione universalism! regni messianic! (Lc 2,30-32; 3,6; 13,29; 24,46s) sicut Paulus (v.gr. Rom 1,16); et quidem etiam peccatoribus salus parata est, ut aliqua exempla a solo Luca allata ostendunt (7,36-50: de muliere peccatrice in domo Simonis; 10,25-37: de bono Samaritano; 15,8-32: de drachma perdita et de filio prodigo; 18,9-14: de publicano et pharisaeo; 19,1-10: de Zacchaeo; 23,40-43: de bono latrone moriente). Praeterea Lc, utpote destinatum ethnico-christianis, omittit quaedam quae refert Mt spectantia ad Legem et ad iudaeos primum praeferendos (v.gr. Mt 5,i7ss in sermone montano; 10,6: «sed potius ite ad oves quae perierunt domus Israel»; 15,21-29: de Chananaea). d) Insuper omnia confirmantur ex eo quod auctor tertii evangelii idem sit ex examine interno ac auctor libri Actuum Apostolorum, qui fuit Lucas, ut statim videbimus. e) Pro tempore compositionis antiquissimo Lc, cf. quae sta­ tim de hac re dicimus, et postea etiam, in thesi sequenti, com­ modius de hac etiam re dicentur n.3O4s. 295. Citationes tertii evangelii. Compositio antiquissima tertii evangelii et eius agnitio pariter antiquissima in Ecclesia constat etiam ex citationibus, quae de eo inveniuntur apud antiquos scriptores. Hoc evangelium non tantum erat inclusum in Tatiani Diatessaron (anno c.170), sed de huius magister S.Iustinus (c.ioo167) in Dialogo cum Tryphone iudaeo (anno c.155) meminit evangelii Lucae, siquidem hoc unum evangelium pericopam citatam de sudore sanguineo continet: «In commentariis quos ab eius apostolis eorumque discipulis scriptos dico, proditum est sudorem veluti guttas...»14. Item in Apologia, eiusdem fere temporis ac ille Dialogus, memorat S.Iustinus verba Lc 22,19 de institutione Eucharistiae: «Nam apostoli in commentariis suis, quae vocantur evangelia, ita sibi mandasse lesum tradi­ derunt; eum scilicet, cum gratias egisset, dixisse: Hoc facite in meam commemorationem; hoc est corpus meum...»1516 . Inter alias citationes Lc, probabiles, S.Polycarpus in Epistola ad Phi­ lippenses anno c.107 scripta, refert verba Lc 6,20.36-38 >«; etsi simul ex Mt videri possunt. A S.Ignatio Antiocheno probabiliter citatur Lc 6,44 17. In sic dicta 2.n epistola ad Corinthios (scripta probabiliter Corinthi ante a.150) citatur dictum Domini «in evangelio»: «Si parvum non servastis, quis magnum vobis dabit? Dico enim vobis: qui fidelis est in minimo, et in maiori fidelis est» 14 15 16 17 Dialog, cum Triphone 103: R 143 Apologia 1.66: R 128. Ad Philip. 2.3: R 71· Ad Ephesios 14: Funk 1,225. L.2 C-3 A.2. LUCAS AUCTOR EVANG. TH.18 N.294-296 239 (Le 16,10-12) *8. In i.a autem epistola ad Corinthios S.Clemens Romanus probabilem citationem habet Lc 17,2 18 19 Itemque probabiliter aliae ha­ bentur 20. In Didache (a.c.90-100) probabiliter quater Lc citatur 2I. Ex his ergo constat iam in initio saeculi II, quin et ad finem saeculi I, evangelium Lc cognitum fuisse. Ipsi haeretici evangelio Lc sunt usi, seu potius abusi sunt: ut de Marcione referunt Tertullianus 2223 et S.Irenaeus 2i. Va­ lentinus etiam ab Irenaeo impugnatur, medio saeculo II, ut qui Lc abusus fuerit 24. Item Basilides, haereticus in initio saeculi II, appellabat ad Lc 1,35: Spiritus Sanctus superveniet in te... 25 296. Obiectiones 26. 1. Papias, cum dicat de auctoribus Mt et Mc, tacet de Lc. Ergo cum Papias scribebat (a.c.90-100, probabiliter; cf. supra n.269, in nota 29), nondum Lc scriptum fuerat; secus enim dixisset. Ergo tertium evangelium non habet Lucam auctorem. Dist. antec. Papias tacet de Lc in fragmentis asservatis, conc. antec.; in aliis locis suorum librorum, peto probationem. Etiamsi tacuisset, argumentum ex silentio in tantum probaret, in quantum evinceret Papiam debuisse loqui de Lc. 2. Falso dixit Irenaeus Lc continere praedicationem Pauli; sed potius pendet a Mt et a Mc. Ergo non est admittendum testimonium Irenaei. Dist. antec. Cum Irenaeus id dixerit, ideo debet reici testimonium sub­ stantiale Irenaei de Luca auctore, nego; debet explicari in sensu quod ideae praedicationis Pauli inveniuntur apud Lc, conc. Cf. n.294, de affinitate idea­ rum inter utrumque (cf. etiam D 2162). Ceterum etiam Paulus potest esse ex illis qui ab initio ministri fuerunt sermonis (Lc 1,2). 3. Lc ostendit influxum iudaico-christianum doctrinarum ebioniticarum, iuxta quas divites excluduntur a regno caelorum. Sic Lc proponit maledic­ tiones et parabolas Domini de divitibus in favorem pauperum (cf. Lc 6,20ss; 12,13-21; 16,11; 16,19-31: parabola epulonis et Lazari; 18,22-25: de iuvene divite, «quam difficile qui pecunias habent in regnum Dei intrabunt»). Resp. Haec doctrina substantialiter invenitur in aliis euangeliis. Sed neque Dominus apud Lc fertur exclusisse divites; immo vero, «quae impossibilia sunt apud homines, possibilia sunt apud Deum» (Lc 18,27). Lucas in osten­ dendo favore pauperibus effert universalismum salutis et consonat Paulo (cf. i Cor 1,26-31). 18 19 20 21 22 23 24 23 25. Et S.Augustinus traditionem pristinam solemniter repete> bat «In loannis evangelium» (anno c.416-417): «In quatuor evangeliis, vel potius quatuor libris unius evangelii, sanctus loannes apostolus, non immerito secundum intelligentiam spiritualem aqui­ lae comparatus, altius multoque sublimius aliis tribus erexit praedicationem suam; et in eius erectione etiam corda nostra erigi voluit. Nam ceteri tres evangelistae tamquam cum homine Domino in terra ambulabant, de divi­ nitate eius pauca dixerunt; istum autem quasi piguerit in terra ambulare, sicut ipso exordio sui sermonis intonuit, erexit se... et pervenit ad eum per quem facta sunt omnia, dicendo: In principio erat Verbum»16. Atque S.Epiphanius idem affirmabat, significans notas peculiares evangelistarum: «Quartus denique loannes, velut coro­ nidem imponens sublimioris in Christo conditionis ac naturae, et sempiternae divinitatis interpres exstitit»13 *17. Eusebius vero Caesariensis universalitatem traditionis effert: «...eiusdem apostoli [loannis] scripta, quae omnium con­ sensu ei adscribuntur recenseamus. Et primo quidem evangelium ipsius universis per orbem terrarum Ecclesiis notissimum sine ulla dubitatione suscipiendum est. Quod vero recte et cum ratione quarto illud loco, post trium aliorum evangelia a veteribus collocatum sit, planum fiet hoc modo... Soli nihilominus ex cunctis Domini discipulis Matthaeus et loannes scriptos nobis rerum commentarios reliquerunt...»18. 310. Saeculo III de Tertulliano notum est illud: «nobis [quoad evangelia ] fidem ex apostolis loannes et Matthaeus insi­ nuant...» 19; et aliud: «Eadem auctoritas ecclesiarum apostolicarum ceteris quoque patrocinabitur evangeliis, quae proinde per illas et secundum illas habemus, loannis dico atque Mat­ thaei...» 20 Nequè praetermisit Origenes meminisse loannis sacerdotali tuba canentis 21; nec minore ac alii solemnitate et pulchritudine de eodem evangelista evangelium extollit, dicens: 13 Prolog, commentariorum in evangelium Mt: ML 26,19· 16 In loannis evangelium tr.36,1 : R 1825. ... 17 Adversus haereses 2,69,23: MG 42,239s. Cf. etiam ibid., 2,51.19= MG 41,924. 18 Hist, eccles. 3,24: MG 20,263-266. 19 Adversus Marcionem 4,2: R 339· ?° Adversus Marcionem 4,5: R 34i· Et Adversus Praxeam c.23 aiebat: «Haec quomodo dicta sint, evangelizator et utique tam clarus discipulus loannes magis quam Praxeas noverat, ideoque ipse de suo sensu: Ante autem solemnitatem Paschae... (Io 13,So)»·' ML 2,209. 21 In lesu Nave homil.74: R 538. â48 M.NÎCOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II «Arbitror vero ego, etiamsi quatuor sint evangelia veluti elementa fidei Ecclesiae, ex quibus elementis totus constat hic mundus Deo per Christum reconciliatus..., evangeliorum primitias evangelium esse loannis nobis propo­ situm... [Lucas] maiores perfectioresque de lesu sermones reservat ei qui supra pectus lesu recubuit. Nullus enim illorum adeo pure manifestavit illius divinitatem, ut loannes... Audeamus igitur dicere primitias Scriptu­ rarum omnium evangelium esse; evangeliorum vero primitias, evangelium a loanne traditum; cuius sensum percipere nemo potest, nisi qui supra pectus lesu recubuerit, vel acceperit a lesu Mariam, quae etiam ipsius mater fiat...» 22. Origeni consonat Clemens Alexandrinus: «loannes 23 omnium postremus, cum videret in aliorum evangeliis ea, quae ad corpus Christi pertinent, tradita esse, ipse divino Spiritu afflatus spirituale evangelium familiarium suorum rogatu conscripsit» 24. 311. Saeculo II S.Irenaeus, mentione facta aliorum evan­ geliorum, ait: «Postea et loannes, discipulus Domini, qui et supra eius pectus recumbebat 25, et ipse edidit evangelium, Ephesi Asiae commorans» 26. Atque alio in loco: «Hanc fidem annuntians loannes Domini discipulus, volens per evangelii annuntiationem auferre eum, qui a Cerintho inseminatus erat hominibus, errorem...» 27. Quod S.Hieronymus aliique tradiderunt, id et in Fragmento Muratoriano, eiusdem fere temporis ac Irenaeus, invenimus, ut veritatem fundamentalem et substantialem fragmenti: loannem, discipulum et auditorem et visorem Domini, scripsisse: «...quartum Evangeliorum loannes ex discipulis. Cohortantibus condis­ cipulis et episcopis suis, dixit: «Conieiunate mihi hodie triduo et quid cuique fuerit revelatum, alterutrum nobis enarremus». Eadem nocte revelatum Andreae ex apostolis, ut recognoscentibus cunctis loannes suo nomine cuncta describeret 28; et ideo, licet varia singulis Evangeliorum libris principia do­ ceantur, nihil tamen differt credentium fides, cum uno ac principali spiritu declarata sint in omnibus omnia de nativitate, de passione, de resurrectione, de conversatione cum discipulis suis ac de gemino eius adventu, primo in humilitate despecto, quod fuit; secundo in potestate regali praeclaro, quod futurum est. Quid ergo mirum si Iohannes tam constanter singula etiam in 22 Praefatio Commentariorum in evangelium loannis n.6: MG 14,29-32. Cf. et apud EuseHist, cedes. 6,25: MG 20,583. 22 Et quidem Apostolus, unicus quem cognovit Clemens Alexandrinus; et ex interpre­ tatione Eusebu; cf. Hist, eccles. 3,23: MG 20,257s. 24 Hypotyposes, apud Eusebium, Hist, eccles. 6,14: R 439. 25 Unde non alius nisi apostolus esse potest. 26 Adversus haeresci 3,1,1: R 208. Cf. ibid. 3,11,7: R 214· Et quoad originem traditionis ex Polycarpo, cf. Fragmentum 2, ex epist. ad Florinum apud Eusebium, Hist, cedes. 5,20: R 264. 27 Adversus haereses 3,11,r: MG 7,880 AB. ... — 28 Haec circumstantia fortasse desumpta est ex apocryphis Actis ioannis. Ita Zahn, Geschichtc des neutestamentlichen Kanons (Erlangen 1880-90) 1,784. bium. I..2 C-3 A.2. JOANNES AUCTOR. TH.20 N.3IO-314 249 epistulis suis proferat dicens in semetipsum: Quae vidimus oculis nostris et auribus audivimus et manus nostrae palpaverunt, haec scripsimus vobis. Sic enim non solum visorem se et auditorem, sed et scriptorem omnium mi­ rabilium Domini per ordinem profitetur...» 29. Quod si loannes «ex discipulis» vocatur, Andreas vero «ex apostolis», id non negat loannem fuisse apostolum, sed effert loannem fuisse ex discipulis, eum nimirum discipulum, ut vo­ cabatur, quem diligebat lesus. 312. In Prologo monarchiano ad quartum evangelium (c.170) plura sunt de eius auctore, inter quae: «Hic [secundum quem est quartum evangelium] est loannes evangelista unus ex discipulis Dei, qui virgo electus a Deo est, quem de nuptiis vo­ lentem nubere vocavit Deus. Cui virginitatis in hoc duplex testimonium in evangelio datur, quod et prae ceteris dilectus a Deo dicitur, et huic matrem suam iens ad crucem commen­ davit Deus, ut virginem virgo servaret. Denique manifestans in evangelio quod erat ipse incorruptibilis, Verbi opus inchoans solus Verbum caro factum esse nec lumen a tenebris compre­ hensum fuisse testatur...» 30. 313. Tandem S.Papias referebat eandem originem quarti evangelii ex loanne, auctore Apocalypseos, cuius fuerat disci­ pulus; referebat scilicet quartum evangelium loanni Apostolo. Hoc Papiae testimonium legitur, indirecte, in codice saeculi X, Matriti conservato: «...loannes apostolus, quem Dominus lesus amavit plurimum, novis­ simus omnium scripsit hoc evangelium... Hoc igitur evangelium, post Apocalypsim scriptum, manifestum et datum est ecclesiis in Asia a loanne adhuc in corpore constituto, sicut Papias nomine, Hierapolitanus episcopus, discipulus loannis et carus, in exotericis [in exegeticis] suis, i.e. in extremis quinque libris retulit, qui hoc evangelium loanne sub dictante conscripsit...» 31. 314. Summa dictorum. Constat ergo ex supra dictis universalis et solemnis traditio, affirmans quartum evangelium ha­ bere loannem apostolum ut auctorem. Atque ex his testimoniis elucet illa ab Irenaeo et Fragmenti Muratoriani, eiusdem fere temporis, atque aliud Clementis Alexandrini, inter sese independentia esse. Aliud quoque testimonium independens esse videtur, scili29 Versus 9-34: EB 2; R 268. 30 P.Corssen, Monarchianiiche Prologe zu den vier Evangelien: TU 15 p.6. 31 Jo.Wordsworth-H.I. White, Novum Testamentum D.N.Iesu Christi latine secundum editionem S.Hieronymi (Oxonii 1889-1895) 490. 250 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II cet a Ptolomaeo haeretico, qui tribuit Apostolo (loanni) verba (Io 3,1) quarti evangelii 32. 315. Probatur 2.° argumentis internis, a) Auctor quarti evangelii est discipulus ille quem diligebat lesus... qui et recubuit in coena super pectus eius (Io 21,20); hic enim est disci­ pulus ille qui testimonium perhibet de his et scripsit haec (21,24) 33· Atque etiam 34 qui vidit et testimonium perhibet (19,35) est dis­ cipulus quem lesus diligebat, stans iuxta crucem (19,26). Iam vero, quis est hic discipulus quem diligebat lesus et recubuit super pectus eius? Debet esse apostolus, quia in coena Domini erant apostoli duodecim (Mt 26,20; Mc 14,17; Lc 22,14), nec de aliis discipulis fit mentio. Inter apostolos autem praedilectos (Petrum, lacobum, loannem) Petrus nequit significari, quia is qui apud Io vocatur «ille quem diligebat lesus, qui et recubuit super pectus eius» contradistinguitur a Petro in narratione coenae (Io 13,23-25) et alibi35. Neque lacobus esse potest, cum is mortuus fuisset sub Herode Agrippa I anno c.43 (Act 12,2), quartum autem evangelium nondum fuerat conscriptum. Ergo reliquum est ut fuerit loannes 36. Quod et confirmatur ex eo quod auctor quarti evangelii nun­ quam nominat loannem hoc suo proprio nomine, sed semper sub formula «ille quem amabat lesus» 37. 316. b) Auctor etiam huius libri, praescindendo ab eius propriis testimoniis supra allatis, necessario debet esse testis ocu­ latus rerum multarum, quas narrat, simul et peculiariter dilectus a Domino. Nam illa quae narrantur in quarto evangelio tam minuta tamque accurata narratione narrantur (tunc praeser­ tim cum inducitur «discipulus quem amabat lesus»), quae ne­ cessario produnt testem oculatum et experimentalem. 32 «... quibus verbis [Io 1,3] Apostolus mcndacissimorum hominum minime sapientiam re­ fellit . apud S.Epiphanium, Adversus haereses 1,33,3s : MG 41,557s. 33 Haec verba, sicut ct sequentia ct scimus quia verum est testimonium eius, quae sunt a loannc loquente in plurali maiestatico, non inusitato ab eo (1 Io 1,14: 2,1-12: 3 Io 12), qui tamen et postea loquitur in singulari (v.25: arbitror ..): non sunt verba quasi attestatio ali­ cuius ecclesiae, sed pertinent omnino ad ipsum evangelium. Etenim a) inveniuntur in omnibus codicibus ct versionibus; b) incongrue finiret evangelium per verba Si cum volo manere... quid ad te?; c) lingua et stylus eadem substantialiter sunt ac in rqliquo evangelio; d) verba haec claudunt non solum c.21, sed totum evangelium; sic enim melius intelligitur hyperbole finalis... 3* Si quis nondum vult admittere testimonium praecedens ex c.21, de quo in superiore nota. 3 5 Cf. Io 20,2; 21,7 ubi contradistinguitur pariter a Petro. 36 Qui certe non fuit occisus cum lacobo, ut aliqui leviter autumant; dixisset enim auctor. Act. Sed vivebat loannes tempore Concilii lerosolymitani anno c.49-50 (cf. Gal 2,9 ct traditio). 37 Nisi dixeris iam ita nomen indicari, siquidem Iohannes sonat «ille cui lahvch favet». L.2 C-3 A.2. JOANNES AUCTOR. TH.20 N.314-318 251 Sic in narratione 1,35-40 de colloquio cum lesu: Rabbi, ubi habitas?; ubi nota etiam accuratam chronologiam: altera die... hora quasi decima, in re quae ad doctrinam exponendam nihil confert. Item in determinatione temporis nuptiarum in Cana: tertia die (2,1), et in quae refert de lesu fatigato ex itinere, qui sedebat sic supra fontem. Hora erat quasi sexta... et discipuli mirabantur quia cum muliere loquebatur (4,6.27). Similiter in curatione caeci nati (9,1-40); in resuscitatione Lazari: lacrymatus est lesus, ...iam foetet, etc. (11,4-45); in lotione pedum ante institutio­ nem Eucharistiae (13,1-15.22-30); in comprehensione lesu: quem quaeritis... abierunt retrorsum et ceciderunt in terram... (18,3-11); et in cruce stans ...qui vidit testimonium perhibuit... (19,26-35). Sic quoque in c.20,2-10, cum Petrus et alius discipulus, quem amabat lesus, currebant ad monumentum simul, sed alius praecucurrit citius Petro... Post resurrectionem in captura piscium ad Tiberiadem iam non valebant rete trahere prae multitudine piscium... plenum magnis piscibus centum quin­ quaginta tribus. Et cum tanti essent non est scissum rete... (21,2-13). Haec, quae produnt testem oculatum et experimentalem, in memoriam revocant quod auctor in initio dicit: et vidimus gloriam Verbi incarnati (1,14); et plane consonant cum initio epistolae 1 Io, quae pariter eidem auctori tribuitur: «Quod fuit ab initio quod audivimus, quod vidimus oculis nostris, quod perspe­ ximus, et manus nostrae contrectaverunt de Verbo vitae... annun­ tiamus vobis» (r Io 1,1-3). 317. c) Auctor quarti evangelii erat iudaeus. Primo quia saepe citat V.T. ex textu hebraico, non ex versione LXX (1,23; 6,45; 12,15.40; 13,18; 19,37); et insuper saepius alludit ad V.T. (sic agendo de proditione ludae: 17,12: de pertinacia iudaeorum in non credendo: 12,37s; de sortitione vestimentorum lesu: 19,24; de siti lesu: 19,28; de transfixione lateris: 19,36s). Dein quia auctor cognoscit omnino festivitates publicas iudaeorum; et inde statuit suam chronologiam et sic facta collocat in tempore: Pascha (2,13 etc.); et novissimum magnum diem festivitatis (7,37) cum caeremoniis aspersionis aquae ad quas alludit (7,37s); item encaeniae et hiems erat (10,22); parasceve (19,14.31.42). Cognoscit quoque mores iudaeorum: exspectationem Messiae (1,19-51), quam etiam ex Flavio losepho novimus adfuisse, et quidem Messiae qui maneat in aeternum (12,34); de ablutio­ nibus ritualibus (2,6); iudaeos non couti cum Samaritanis (4,9); sperare salutem ex ludaea, non ex Galilaea (7,41.52); gloriari de Abraha, de Moyse (8,33; 9,28)... 318. d) hellenista. Auctor erat potius iudaeus palaestinensis, quam M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II 252 Loca palaestinensia non raro accuratius determinat: Bethania [Bethabra] trans Iordanem (1,28); in Aennon, iuxta Salim, quia aquae multae erant illic (3,23); Sichar iuxta praedium quod dedit lacob loseph filio suo (4,5). Immo et loca quasi mensurat interdum; cum remigassent [supra Genezareth] quasi stadia viginti quinque aut triginta (6,19); Bethania iuxta lerosolymam quasi stadiis quindecim (11,18). Auctor etiam novit verba aramaica interpretari: Messias, quod est interpretatum Christus (1,41; cf. 4,25); Cephas, quod inter­ pretatur Petrus (1,42); Thomas qui dicitur Didymus (11,16; 20,24; 21,2); rabbonni, quod dicitur magister (20,16); et verbis aramaicis utitur: Amen, amen... (1,51; 3,5···); βηθζαδά (5,2). Stylus auctoris non abundat vocabulis graecis (minor est in eo varietas quam in Mc); phrases 'construuntur simplicissimo modo, vel iuxtapositae (asyndeta) sine coniunctionibus, vel mere coordinatae (parataxis) cum repetitione particulae καί (v.gr. in prologo ι,ι-18) tamquam vaw hebraeorum, et quadam mono­ tonia vel vocabuli vel sententiae, praesertim in longis sermo­ nibus 38. e) Auctor quarti evangelii est vir antiquus, ut ostendent se­ quentes considerationes. 319. De tempore compositionis sive de genuinitate tem­ poris. 1) Quartum evangelium citatur iam in initio saeculi II. Sic non modo Theophilus Antiochenus anno c.180 citabat verba prologi (Io 1,1) 39; et S.Iustinus anno c.150-155 referebat ver­ ba ex Io 3,3 40 et anno c.155 ex Io 1,20.23 41> ut alia taceam quae apud eum ex Io quoque videntur; sed etiam S.Polycarpus, paulo post a.107, videntur alludere ad Io 6,44: Et ego resusci­ tabo eum in novissimo die42; et S.Ignatius Antiochenus allusionem facit ad Io 3,8: Spiritus scit unde veniat et quo va­ dat43. Etiam in Epistola Barnabae (anno c.90-100) verba vi­ dentur pertinentia et allusiones ad Io 3,14 44. Similer et haeretici (in prima medietate saeculi II), ut gnostici, Ptolomaeus discipulus Valentini, Heracleon, Theodotus, Celsus, Basilides, Valentinus45. 58 39 40 41 42 43 44 43 De his, cf. Gaechter, n.167-175; Lagrange, Evangile selon S.Jean Introduction, c.2. Ad Autolycum 2,22 : R 182. Apologia 1.61.4: MG 6,420. Dialog, cum Tryphone 88: MG 6,688; R 139. Ad Philip. 5,2: Funk 1,302. Ad Philad. 7.1 : R 58. Epist. 12,5-7: Funk 1,76. Cf. Lagrange, Introduction, XLVIe; Rosadini, n.207. L.2 C-3 A.2. JOANNES AUCTOR. TH.20 Ν·3ΐ8~32Ι 253 Unde restat ut Io ad finem saeculi primi fuerit compositum, ut potuerit ita divulgari et citari... 320. 2) Accedit et aliud: anno 1935 editam fuisse papy­ rum pertinentem ad initium saeculi II, scilicet ad tempora Hadria­ ni (117-138) vel etiam Traiani (98-117), in qua fragmentum habetur evangelii loannis (Io 18,31-33.37-38). Papyrus, scripta in Aegypto, erat pars libri; unde scimus tunc temporis etiam in Aegypto, nec tantum in Asia minore, Io fuisse divulgatum46. Quod postulat, ut paulo antea evangelium quartum fuerit con­ scriptum: pervenimus nimirum saltem ad finem saeculi I, ut ad tempus compositionis Io. 3) Ex alia autem parte evangelium Io a) ex traditione constat compositum esse post alia tria evangelia 47; atque b) edi­ tum fuisse dum loannes moraretur Ephesi48; c) loannes vero non videtur venisse Ephesum ad commorandum nisi post mar­ tyrium Pauli a.67, siquidem antea Paulus regebat illam eccle­ siam per Timotheum (1 Tim 1,3); d) eius autem evangelium scriptum fuit contra Cerinthum illiusque sectatores49; e) Ce­ rinthus venit Ephesum simul fere tempore ac loannes, et tem­ pore indiguit ad disseminandos suos errores; f) Papias vero dum quaerebat traditiones seniorum (anno c.80-90) nihil ha­ buit de evangelio Io nihilque de eo tunc dicit, quod insinuare videtur evangelium nondum fuisse scriptum. Ergo ex his omnibus elucere videtur evangelium Io scriptum fuisse vere ad finem saeculi I, scilicet a. circiter 90; quod et confirmatur ex iis quae in Io accusant scriptorem maturioris aetatis 50. 321. Obiectiones.5I. 1. Cum Keim, Harnack: Quartum evange­ lium non loanni apostolo, sed loanni presbytero tribuendum, quem comme­ morat Papias; inde confusio et posterior attributio loanni apostolo. Resp. 1) Iam demonstravimus (n.271) hunc loannem presbyterum probabilissime esse eundem loannem apostolum. 2) Papias in testimonio recensito tacet omnino de auctore quarti evan­ gelii; unde nihil contra thesim ex hoc testimonio. Praeterea Irenaeus, Euse­ bius... cognoscentes testimonium Papiae uno ore cum reliqua traditione quartum evangelium tribuunt apostolo loanni. 2. Irenaeus, cum esset puer, dum audiebat Polycarpum (R 212) ac proin­ de res facile non intelligeret, ipse induxit confusionem loannis presbyteri eum loanne apostolo. Pro pertinentibus ad hanc papyrum, cf. C.H.Roberts, An unpublished fragment of the Fourth Gospel in the John Rylands Library (Manchester 1935). Cf. Gaechter. n.13.15.198 B; Simôn-Dorado, Nov. Test. 1 n.100.2. Est alia papyrus lÉgerton, 2] cum fragmentis ex Io > uius tempus est ante medium saec.ll. ■*? Supra, Clemens Alexandrinus, n.310. J,i Supra, Irenaeus, n.311. ■” Supra, n.311. testimonium S.Irenaei; et n.309 (S.Hieronymus). . 50 Cf. pro his considerationibus evolvendis Gaechter, n.200-203’ Cf. Rosadini, n.22os. 254 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Resp. i) Iterum apparet suppositum gratuitum et probabilissime fal­ sum, fuisse duos Ioannes et non unum. 2) Gratis dicitur Irenaeus habuisse unum fontem Polycarpum et non plures alios; aut ipse errasse in recipiendo a Polycarpo huius testimonii tra­ ditionem, quae non erat sane difficilis intellectu. Etiamsi Irenaeus tunc temporis habuisset 15 circiter annos, cum natus fuisset (ut terminus post quem non) anno c. 140, et Polycarpus martyrium subierit anno 155: bene sane memoriae mandare potuit Irenaeus loannem apostolum scripsisse quartum evangelium; praesertim cum ipse ad fidelita­ tem suae memoriae iunioris appellet52. 3. Irenaeus errayit in aliis, v.gr. admittendo fabulas de millenarismo53, de aetate Domini protracta ad 40-50 annos54, de morte proditoris ludae... Ergo et errare potuit circa auctorem quarti evangelii. Resp. Aliud esset errare in transmittendis nomine et persona alicuius libri celebrioris, quod est difficile et improbabile in casu; et aliud est errare circa interpretationem rerum, ut est facile si agatur, quoad millenarismum, de in­ terpretamentis allegoriarum et symbolorum quae sunt in Apoc 20,2-7; ve' si evangelium ansam praebet ut quis cogitet Dominum praedicasse aetate c.40-50 annorum, ut iudaei aiebant: «Quinquaginta annos nondum habes et Abraham vidisti» (Io 8,57); vel si fabulae de morte ludae exortae sunt... 4. Auctor quarti evangelii videtur, potius quam iudaeus palaestinensis, alexandrinus imbutus philosophia alexandrins et philoniana. Resp. Aliqua verba, λόγος, ζωή, φβς... sunt communia apud Io et Phi­ lonem; sed conceptiones philosophicae, quae iis subiacent, sunt prorsus di­ versae. Auctor quarti evangelii vult scribere contra errores sparsos a Ce­ rintho ex Alexandria; nihil igitur mirum si aliqua vocabula sunt communia cum philosophia alexandrina, etc. 5. Martyrologium Syriacum ponit martyrium loannis Apostoli cum lacobo Apostolo. Resp. Sed hoc martyrologium est saec.IV-V, et traditio procedens ab Irenaeo est sine ullo dubio potior55. Alia placita gratuita, procedentia ab adversariis et facilia ad solutionem, vide sis apud Rosadini56. 32 55 54 55 54 Cf. Fragmentum 2 epist. ad FUrinum, apud Eusebium, Hist, cedes. 5,20: R 264. Adversus haereses 5,33,3s: R 261. Adxvrsus haereses 2.22.5: MG 7,785. Rosadini, n.224. N.22OS.224. L.2 C.3 Λ·3· INTEGRITAS. TH.21 N.32I-324 255 ARTICULUS III De integritate Evangeliorum et Actuum Thesis 21. Evangelia et Actus Apostolorum integra et incorrupta, saltem substantialiter, ad nos usque per­ venerunt. Cornely-Merk, diss.2 c.2 § 5: De N.T. gracci auctoritate; Hoepfl-Gut, Introductio, §45: De textus graeci N.T. integritate et auctoritate; Rosadini, n.84-87; Vaccari, Instit. biblicae Iô 1.3 c.2 n.54. 322. Notiones. Integer dicitur liber qui talis perseverat, qualis ab auctore compositus fuit. Vocari etiam solet incorrup­ tus, quatenus excludit mutationes et interpolationes introduc­ tas ab aliis. Si concordantia cum textu auctoris omnino in omnibus, etiam in prorsus accidentalibus habetur, tunc habetur integritas totalis, absoluta. Si vero haec conformitas habetur cum aliquali discrepantia in vocabulis et in rebus minimis prorsus acciden­ talibus, tunc habetur integritas substantialis vel relativa. 323. Status quaestionis. Explicite affirmamus de evangeliis et Actibus substantialem integritatem vel incorruptionem; id quod possumus extendere ad totum N.T., cum argu­ menta valeant etiam pro aliis libris. Minime vero excludimus accidentalem etiam integritatem vel incorruptionem, quam in N.T. haberi plerumque constat. 324. Adversarii. In genere nominandi veniunt, inter recentiores, modernistae, iuxta quos «evangelia usque ad defini­ tum constitutumque canonem continuis additionibus et cor­ rectionibus aucta fuerunt; in ipsis proinde doctrinae Christi non remansit nisi tenue et incertum vestigium» (D 2015). Ideo etiam dicebant libros sacros et nominatim prima tria evangelia, «ex brevi quadam primigenia narratione, crevisse gradatim accessionibus, interpositionibus nempe in modum interpretationis sive theologicae sive allegoricae, vel etiam iniectis ad diversa solummodo inter se iungenda. Nimirum, ut paucis clariusque dicamus, admittenda est vitalis evolutio Librorum Sacro­ rum, nata ex evolutione fidei eidemque respondens...» *. 1 Encyclica «Pascendi»: ΕΒ 278 (271]. 256 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II 325. In specie adversantur qui impugnabant vel impug­ nant determinatas pericopas evangeliorum quasi non pertinentes ad ipsa evangelia primitiva. Sunt autem Mt 1-2 (evangelium infantiae lesu); Mt 14,33 (confessio divinitatis Christi a disci­ pulis); Mt 16,17-19 (promissio primatus); Mt 28,19 (formula trinitaria).—Item Mc 16,9-20 (finis euangelii).—Et Lc 1,11-52 (de infantia lesu); Lc 1,46 (attributio cantici «Magnificat» ad Mariam); 22,43-44 (de sudore sanguineo et agonia Domini),— In Io 5,3-4 (de angelo descendente et movente aquam ad Bethsatha); 7,53—8,11 (de adultera); 21 (caput ultimum, de colla­ tione primatus) 2. Ex his pericopis disputatis, serio tantum dubitari potuit de paucis, videlicet de Io 7,53—8,11 (de adultera); de Le 22,43s (de sudore sanguineo); de Io 5,3s (de angelo movente aquam); de Mc 16,9-20. Sed et de his authentia vindicatur a catholicis 3. 326. Doctrina Ecclesiae. Praeter damnationem moder­ nistarum, de qua supra (D 2015; EB 271), Ecclesia defendit integritatem evangeliorum quoad aliqua disputata. A fortiori ergo quoad alia de quibus nullum movetur dubium. Sic sunt responsiones Commissionis de re biblica (a.1911): Mt graecum identicum esse cum Mt aramaico (D 2152) et care­ re solido fundamento dubia de pericopis disputatis de Mt su­ pra recensitis (D 2154). Item responsiones eiusdem Commissionis Biblicae (a.1912) quoad ultimos versus Mc admittendos (D 2156); et quoad nar­ rationes Lc de infantia lesu et de sudore sanguineo (D 2157); et de attributione cantici Magnificat ad B.V.Mariam (D 2158). In Encyclica «Spiritus Paraclitus» Benedictus XV expresse defendebat integritatem evangeliorum: «Iam—dicebat—quid de iis sentiendum, qui in ipsis Evangeliis exponen­ dis, fidem illis debitam humanam miniiunt, divinam evertunt? Quae enim Dominus Noster Iesus Christus dixit, quae egit, non ea censent ad nos integra atque immutata pervenisse, iis testibus, qui quae ipsi vidissent atque audi­ vissent, religiose perscripserint; sed—praesertim ad quartum Evangelium quod attinet—partim ex Evangelistis prodiisse, qui multa ipsimet excogitarint atque addiderint, partim e narratione fidelium alterius aetatis esse con­ gesta; ob eamque causam aquas e duobus fontibus manantes uno eodemque alveo sic hodie contineri, ut nulla iam certa nota distingui inter se possint» (EB 462 [475]). 2 Quoad argumenta allata ab adversariis, saepissime gratuita et aprioristica, cf. v.gr. RoSADiNt, cum explicat incorruptionem singulorum evangeliorum, ed. 1938. n.128-130.149.168170.229-2313 Postea et commodius, datu occasione, vindicabimus etiam authentiam illarum pericoparum, quae necessariae vel opportunae erunt ad probationes stabiliendas. Cf. v.gr. n.554 nota 24. I..2 C.3 Λ.3. INTEGRITAS. TH.21 N.325-32S 257 Praeterea in declaratione authentiae Vulgatae a Concilio Tridentino, «quae longo tot saeculorum usu in ipsa Ecclesia probata est» (D 784s), continetur implicita declaratio conformitatis saltem substantialis cum originali textu. Item in de­ claratione simili Concilii Vaticani (D 1877). 327. Valor dogmaticus. De fide est dari hanc conformitatem saltem substantialem cum textu originali, ex definitione Tridentini (D 784) et Vaticani (D 1787) circa authentiam Vg. Item definitio adest quoad pericopas tunc disputatas et quoad partes saltem maioris momenti librorum sacrorum: siquidem hos libros debemus recipere «integros cum omnibus suis par­ tibus, prout in Ecclesia catholica legi consueverunt et in ve­ teri vulgata latina editione habentur» (D 784; cf. D 1787). 328. Probatur r.° ex concordantia substantiali co­ dicum ET EX ACCURATA CUSTODIA ILLIUS «QUOD TRADITUM ERAT». Λ. a) Actualia evangelia et Act concordant (in substantia­ libus) cum codicibus saeculi VII (v.gr. Codex Amiatinus), saeculi VI (v.gr. codex F Fuldensis), saeculi V (v.gr. A Ale­ xandrinus, C Ephraem palimsepstus), et ipsius saeculi IV (B Vaticanus, S Sinaiticus). b) Concordant insuper cum textibus allegatis a Patribus saeculorum IV et III; qui sane textus, si colligantur in unum, efformabunt fere nostra evangelia. c) Concordant insuper cum versionibus bohairica (saeculi V), syriaca (saeculi II); itala vetere et afra (in prima medietate saeculi II, qua Tertullianus et S.Cyprianus sunt usi). d) Hae versiones concordant inter se. Ergo etiam iam in initio saeculi II concordabant inter se manuscripta, ex quibus illae versiones in diversis regionibus factae sunt. e) Insuper allegationes factae a PP. saeculi II et saeculi I, et Diatessaron Tatiani, quin et allegationes factae ab aliquibus haereticis... concordant cum nostris evangeliis. f) Ergo nostra evangelia et Act concordant substantiali­ ter cum evangeliis et Act, prout haec exstabant initio saeculi II; et praesupponunt manuscrita vel ipsa originalia vel coaeta­ nea fere ipsis auctoribus; certe haec manuscripta orta sunt non longe post scriptionem eorum. Atqui in hac brevi periodo temporis et in hoc brevi transitu ab ipsa scriptione nulla fuit corruptio evangeliorum. Etenim: B. Evangelia a) servabantur summa reverentia et b) ma­ xime cognoscebantur a pastoribus et fidelibus; et c) maxima Tl'OlüÇta I 0 μ.nicoi.au, 258 ηι: revelatione Christiana, ii diligentia retinebantur integra alia scripta etiam non sacra; et d) maxime repugnabant christiani libris adulteratis4; et e) studiosissime appellabant ad traditionem, habebantque sanctam regulam custodiendi traditionem «neque addens neque demens» 5. Ergo nostra evangelia et Act coincidunt substantialiter cum evangeliis et Act prout ab apostolis et ab apostolicis (Lc, Mc) conscripta sunt. 329. Probatur 2.0 ex examine lectionum variantium 6. Probatio fieri potest pro toto N.T.; a fortiori valebit pro Evangeliis et Actibus. Lectiones variantes ex tot codicibus et lectionariis, de qui­ bus supra (n.223), censentur c.250.000 7; verba autem N.T. aestimantur c. 150.000. Sed non ideo debet dici textum corrup­ tum ad nos usque pervenisse. Etenim: 1) Variantes maximam partem non attingunt substantiam et sensum textus, sed accidentia leviora: ut puta ordinem ver­ borum, voces synonimas, menda scribarum dignoscibilia, aut pure grammaticales, non autem sensus genuini, differentias. 2) Variantes saepius exspectant ad easdem voces aut locu­ tiones, adeo ut ex octo partibus textus septem partes tradantur ab omnibus uniformiter et sint extra omne dubium. 3) Variantes quae spectant ad sensum sunt c.200, magni autem momenti sunt tantum 15 8. 4) Sed neque hae variantes tales sunt ut introducant no­ vam veritatem doctrinalem, quae non aliunde tradatur; neque sunt causa ut pereat aliqua veritas. 5) Per artem criticam in multis locis genuinam lectionem 4 S.Spyridon, episcopus in Cypro, reprehendit eum publice, qui ausus fuerat mutare ver­ bum κράββατον in elegantius σκίμποδα (cf. quae narrat Sozomenos, Hist. eccles. i,n: MG 67.889). Christiani bene seligebant genuina, reiciebant apocrypha. Sic Tertullianus narrat reiectionem Act. Pauli; sic Serapion, innixus non nisi secundario rationibus doctrinalibus dogmaticis, scripsit ex Antiochia ad Ciliciam ut relinquerent evangelium Petri tamquam non genuinum. Apocrypha, pompa verborum, exaggeratione, non simplicitate apostolica, et dissonantia insuper cum primis fontibus, reiciebantur: in qua quidem reiectione sensum criticum Eccle­ siae christiani ostendebant. Regula ad scripta admittenda erat traditio apostolica, illamque sectabantur. 5 «Ne derelinquas mandata Domini; custodies vero quae accepisti, neque addens neque demens» (Didache 4,13 : R 2). Cf. verba Ircnaei apud Eusebium, Hist, eccles. 5,22: MG 20,483s. 6 Cf. Vaccari, Institut, biblicae I6 I.3 c.2 n.54. Simili modo argumentatur etiam T.Ayuso. El gran problema de la critica textual y los Evangelios: Arbor 1 (1944) 165-183· 7 Alii ponunt c. 150.000. 8 Vaccari, Instit. biblicae I61.3 c.2 n.54, in nota, recenset praecipuas (praeter Mc 16,9-20; Le 22,43s; lo 7,53 — 8,11) sequentes: Mc 1,1 (filii Dei); Le 22,19s (ordo actionis in Coena Domini); Io 5,3s (de angelo descendente in piscinam); Act 16,17 (± lesu); Rom 5.14 (il*A); i Cor 15,51 (de morientibus et resurgentibus); 1 Tim 3,16 (θεό$, ός, ό). 1.2 Ç-3 Λ.3. INTEGRITAS. TH.21 N.328-33T 259 eruere valemus; dubiae lectiones manent paucae; eaeque in re­ bus non fundamentalibus. 6) Loci ubi dubium manere potest dicebantur 9 esse i /60 totius textus; loci autem dubii quoad sensum i/iooo totius textus... Atque arte critica sperare licet ut etiam hi loci mi­ nuantur, cum etiam ex diversis principiis editores N.T. per­ veniant ad eundem fere textum. 7) Ideo nullus liber classicae antiquitatis tantam certi­ tudinem textus ostendere potest, quantam evangelia et Act, et N.T. integrum, extra omne dubium ostentant. «Omnes enim alii libri tum profani tum ecclesiastici, paucis codicibus iisque iunioribus, nullis versionibus antiquis (si paucos excipias), vix ullis antiquorum citationibus traditi sunt» l0. Hinc textum 'primigenium habemus, non tantum substantia­ liter incorruptum, sed etiam maximam (moraliter omnem) partem accidentaliter certum. 330. Probatur 3.0 Loca praecipua, de quibus serio dubi­ tari posset an non essent genuina et authentica, supra retuli­ mus (n.325: Mc 16,9-20; Lc 22,43.44; 1° 5>3-4i 7>53 8,11)· Sed nemo est qui non videat haec loca nec tot esse nec tanti mo­ menti ut infirment substantialem integritatem evangeliorum. Quin etiam de his ipsis locis propria authentia demonstratur. 331. Obiectiones. 1. Si tantum habemus relativam certitudinem, sed non absolutam, non poterimus postea uno verbo innixi cum certitudine argumentari. Resp. 1) In aliis libris historicis profanis et religiosis, quorum authen­ tia et incorruptio multo minus luculenter evincuntur (sicut pro evangeliis et Act invicte demonstrantur), argumenta fiunt saepe ex ipsis, etiam pre­ mendo singula verba, quia authentia eorum supponitur et est in possessione; nisi dubium contrarium positive ostendatur. 2) Si verbum aliquod N.T. revera manet dubium, etiam post examen criticum textus, tunc certe non licet illud verbum premere quasi esset certum. 3) Argumenta quae fient in Apologetica saepe non tam verbo innitentur, quam integra sententia expressa per plura verba; quin etiam saepius argumenta conficiuntur ex congerie textuum aut indiciorum ex diversis locis Sacrae Scripturae; unde possibilitas erroris ex eo quod quis fortasse innitatur verbis dubiis minuitur omnino, quin et moraliter certo destruitur. 4) Supposita, post probationes de infallibili magisterio Ecclesiae (infra in alio tractatu), declaratione dogmatica de authentia Vg prout longo saeculo­ rum usu in Ecclesia probata est, licebit in Theologia dogmatica Vg adhibere pro rebus fidei et morum, et nemo iure illam respuere poterit (cf. de hac authentia, dogmatice cognita, tractatum De Sacra Scriptura n.148-165). 2. Historia Vg ostendit magnam corruptionem in codicibus sacrorum librorum. Ita S.Hieronymus dicebat: «Si enim latinis exemplaribus fides 9 Westcott-Hort, The Netu Testament in Greek Introduction, 2. 10 Vaccari, l.c., n.54. 260 M.NtCOI.AÜ, DF. REVELATIONE CHRISTIANA. U est adhibenda, respondeant quibus: tot enim sunt exemplaria pene quot codices...» >>; et paulo postea: «Magnus siquidem hic in nostris codicibus error inolevit, dum quod in eadem re alius evangelista plus dixit, in alio quia minus putaverint addiderunt. Vel dum eundem sensum alius aliter expres­ sit, ille qui unum e quatuor primum legerat, ad eius exemplum ceteros quo­ que aestimaverit emendandos. Unde accidit ut apud nos mixta sint omnia, et in Marco plura Lucae atque Matthaei, et in ceteris reliquorum quae aliis propria sunt inveniantur» ,2. Resp. Praeterquam quod emphasi aliqua utitur S.Hieronymus, corrup­ tio illa, de qua agit quamque nos attigimus in historia Vg (n.228). non erat corruptio, saltem generatim, substantialis; neque spectabat ad codices graecos, quos S.Hieronymus magni faciebat, et quibus est usus: «cur non—di­ cebat- ad Graecam originem revertentes, ea quae vel a vitiosis interpretibus male edita sunt, vel a praesumptoribus imperitis emendata perversius, vel a librariis dormitantibus addita sunt, corrigimus?» 3. Iuxta Origenem Celsus haereticus impetebat chiristianos : «Postea ex fidelibus ait esse qui, similes illis quos eo impellit ebrietas ut sibi manus inferant, primum Evangelii contextum ter, quater, pluries mutant, pervertuntque ut habeant quo res sibi obiectas inficientur» ■L Ergo christiani non accurate servabant textum sacrum. Ad responsionem audiantur immediata verba Origenis: «Equidem non alios novi, qui Evangelii contextum immutaverint, quam Marcionis, Valen­ tini, fortasse et Lucani sectatores. Id vero criminis nostrae doctrinae non imputandum est: in culpa sunt qui evangelia depravare audent. Nam quemad­ modum in philosophiam male conferres, quae a sophistis, epicureis, peri­ pateticis aliisve falsae excogitatae sunt opiniones: sic, quia nonnulli evangelia corruperunt, novasque sectas a lesu doctrina alienas induxerunt, non continuo in crimen vocari oportet verum christianismum» l5. Unde ex con­ textu apparet quomodo illa accusatio corrumpendi evangelia non ad veros Christianos spectat, sed ad haereticos, quos Celsus ethnicus non discernit a veris fidelibus. 4. S.Dionysius episcopus Corinthiorum scribebat: «Epistolas scripsi rogatus a fratribus. Sed illas ministri quidam diaboli, zizaniis compleverunt: quaedam ex illis expungentes, quaedam adicientes. Quos certe manet feralis illa sententia: Vae vobis. Non mirum igitur videri debet, si sacrosancta Domini scripta quidam adulterare aggressi sunt, quando quidem in longe inferioribus scriptis idem ausi fuisse deprehenduntur» ,7, spectant vel ad haere­ ticos qui scripta ad suos sensus contorquebant vel ad corruptionem alicuius tex­ tus particularis; nullo modo probari potest Ecclesiam admisisse scripta sacra deturpata, quin et ex iis contrarium omnino probatur, et sollicita vigilantia pastorum demonstratur. *1 12 13 14 Praefatio in quatuor evangelia, Damaso Papae: ML 29,558. Ibid.: ML 29,560. Ibid.: ML 29,559. Contra Celsum 2,27: MG 11,847s. Ibid. 16 Apud Eusebium, Hist. eccles. 4,23: MG 20,387-390. *7 Apud Eusebium, Hist, eccles. 5,28: MG 20,515-518. 1-2 C-3 A. I- HISrORlClIAS SYNOPT. TH.22 N.33I-335 263. ARTICULUS IV De historicitate Evangeljorum et Actuum Thesis 22. Evangelia synoptica plenam sibi fidem histori­ cam iure vindicant. Rosadini, n.191-203; Gaechter, n.164; E.Mancenot. Les Evangiles synoptiques (Paris 1911). 332. Agimus primum de historicitate synopticorum, dein de illa Io; tum propter similitudinem quae inter evangelia synoptica (Mt, Me, Lc) in­ tercedit, tum propter dissimilitudinem quae inter synoptica et Io manifesto adest; accedit et evangelium Io habere peculiares impugnatores. 333. Status quaestionis. Historicitas est proprietas li­ brorum qua eis fides historica debetur. Haec fides ideo eis tri­ buenda est, si 1) scriptum pertinet ad genus stricte et proprie historicum. Non ergo tunc agitur de poeticis fictionibus aut meris allegoriis, aut de legendis et fabulis romanensibus (novelas), neque de scriptis mere didacticis; sed tunc agitur de historia eaque stricta (non sunt «novelae historicae»). Genus autem stricte et proprie historicum bene componi potest cum line doctrinali vel apologetico, scilicet ad aliquid doctrinale docendum vel ad aliquid defendendum. 2) Fides historica tribuenda est scriptis, si constat a) de scientia et b) de veracitate auctorum. Tunc enim testimonium humanum aptum est gignere certitudinem. 334. Adversarii. Praeter illos quos, in genere male sen­ tientes de evangeliis, supra n.2485s retulimus; recentiores ad­ versarii contra historicitatem Mt, Mc, Lc melius declarantur ex sequenti doctrina Ecclesiae. 335. Doctrina Ecclesiae. In genere quoad evangelia in­ venimus damnatas sequentes propositiones modernistarum: Pa­ rabolas evangelicas ab ipsis evangelistis atque a christianis se­ cundae et tertiae generationis artificiose esse digestas (D 2013); atque evangelistas in pluribus narrationibus retulisse non tam quae vera sunt, quam quae lectoribus, etsi falsa, censuerunt esse magis proficua (D 2014). Cf. D 2015 circa additiones et correctiones, quibus dicebant evangelia aucta fuisse. 262 M.NICOLAU, I>E REVELATIONE CHRISTIANA. II In specie de evangeliis synopticis: quoad historicitatem Mt Commissio de re biblica (19 iunii 1911) defendebat illam, de­ clarans quod non ex eo quod auctor primi evangelii scopum pro­ sequitur praecipue dogmaticum et apologeticum, demonstrandi nempe iudaeis lesum esse Messiam a prophetis praenuntiatum... deduci inde liceat ea quae narrat non esse ut vera recipienda; nec affirmari potest narrationes gestorum et sermonum Christi alterationem subiisse sub influxu prophetiarum V.T. et status adultioris Ecclesiae (D 2153). Quod spectat ad Mc et Lc, iuxta eandem Commissionem (26 iunii 1912) in dubium prudenter vocari nequit sententia quae tenet Marcum iuxta praedicationem Petri, Lucam vero iuxta praedicationem Pauli scripsisse, simulque asserit iisdem evangelistis praesto fuisse alios quoque fontes fide dignos, sive orales sive etiam iam scriptis consignatos (D 2162); atque ple­ nam sibi eam fidem historicam iure vindicant quam eisdem sem­ per praestitit Ecclesia, nec refert quod scriptores non fuerint testes oculares vel quod defectus ordinis ac discrepantiae in successione factorum haud raro deprehendatur, sive quod tar­ dius venerint et scripserint... (D 2163). 336. Valor dogmaticus. Historicités evangeliorum est res non modo critice certissima, sed etiam de fide divina et ca­ tholica; siquidem character historicus evangeliorum facile in­ venitur in verbo Dei scripto, et per traditionem talem charac­ terem recepimus; Ecclesia vero historicum characterem evan­ geliorum ut traditum et inclusum in revelatione, saltem magis­ terio suo ordinario et quotidiana praxi, proponit. 337. Probatio. Evangelia synoptica iure sibi vindicant plenam fidem historicam, 1) si pertinent ad genus litterarium stricte et proprie historicum; 2) si constat de scientia et veracitate auctorum. Atqui ita est. Ergo... Prob. min. 1) Evangelia synoptica pertinent ad genus LITTERARIUM STRICTE ET PROPRIE HISTORICUM. a) In his evangeliis bene distingui potest id quod habet indolem allegoricam, ut parabolae, et id quod habet indolem poeticam, ut cantica (Benedictus, Magnificat, Nunc dimittis), a narrationibus de vita et dictis Domini. Haec enim proponuntur in hisce evangeliis stylo consueto in narratione et in sermone de re historica. Unde pari iure negari posset aut in dubium 1-2 C-3 Λ·4· HISIORICITAS SVNOPf. TH.32 N-335-338 263 revocari valor historicus cuiuslibet libri ut talis habiti, ita ut sic plenus scepticismus historicus vigeret. b) Modus vero narrandi in his evangeliis talis est, ut appa­ reat sobrietas, etiam in factis sublimibus exponendis, obiectivitas, ingenuitas et simplicitas...; non inveniuntur in eis mythi insani aut exaggerationes ridiculae et phantasticae, sicut statim apparent legenti v.gr. legendas aliquas vel evangelia apo­ crypha, quae certe pertinent ad hoc genus litteraturae popula­ ris non stricte historicae. Haec apocrypha, quae aderant ad dimidium iam saeculi II, inserviunt ad verificandam legem de mythis circa summos viros post eorum mortem. c) Character obiectivus et stricte historicus evangeliorum adeo est manifestus ut antiquiores plane historica illa intellexe­ rint, tam catholici (ut Clemens Alexandrinus, Origenes, Ire­ naeus... etsi proni ad allegorias inveniendas), quam inimici (Celsus, Porphyrius...), qui inde ex evangeliis arguebant, v.gr. supponendo facta esse miracula narrata (cf. n.474); immo recentiores Ecclesiae inimici non totalem de hisce evangeliis reiciunt historicitatem. 338. 2) Constat de scientia et de veracitate aucto­ A) Constat de scientia, a) Erant enim testes immediati, vel commercium et familiaritatem habentes cum aliis testibus pri­ mi ordinis (B.Maria Virgo, Apostoli, discipuli). Ita Matthaeus, ita et Petrus de rebus quas praedicabant. Vel auctores evange­ liorum a testibus immediatis et fontibus genuinis maximam rerum segetem receperunt, cum studio magno et possibilitate inveniendi verum; ita ex eorum fervore, et quia agebatur de re magni momenti. Marcus quae praedicabat Petrus diligenter perscripsit (R 95); Lucas quae a Paulo et aliis accepit, expresse loquitur quod omnia assecutus fuerit a principio diligenter, ακριβώς (1,3), sicut tradiderunt qui ab initio viderunt vel mi­ nistri fuerunt sermonis (1,2). b) Hi auctores scripserunt non tempore remotissimo ab eventibus, sed paulo post eos: Matthaeus anno c.45, Marcus anno c.53-58, Lucas anno c.58-62. Ergo haec evangelia com­ posita sunt inter annos c.45-62. c) Illa quae auctores scripserunt erant simplicissima nar­ ratu et attentionem percellentia; inde facile tradi poterant. Dicta autem facile per traditionem oralem et scriptam conservari potuerunt ex eorum forma, quasi apotegmata vel parabolae; praesertim apud orientales, ubi haec traditio oralis maxime llorebat, et iuvamine fontium scriptorum. rum. 264 M.NICOLAV, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II d) Tendentia traditionis oralis, cui auctores innitebantur, erat conservare et repetere quae audiebant. e) Leviora discrimina inter hos evangelistas, minime incompossibilia et dissonantia inter se, probant ex una parte evangelia non esse composita ex praestabilita voluntate decipiendi (fuissent enim omnino concordia inter se); et ex alia parte pro­ dit evangelistas esse magnae fidelitatis in narrando. 339. B) Constat de veracitate auctorum. a) Fraus erat impossibilis interne: Nemo gratis mendax; et auctores evangeliorum nullum potuerunt habere motivum ad mentiendum: spernebant divitias, vitae commoditates, honores; nullum om­ nino commodum exspectare poterant de sua fraude, nisi per­ secutionem et mortem cum ignominia. Si commoda illa tem­ poralia ex suo animo glorificandi Christum intendissent, aliis fraudibus et alio modo depingendi imaginem Christi inten­ denda fuissent; nimirum describendo Messiam eiusque regnum et doctrinam, qualem populares et primates populi exspec­ tabant. Si has fictiones similesque fecissent auctores evangeliorum> commisissent crimen gravissimum contra Deum et religionem, adhibendo fraudem blasphemam, et fuissent sceleratissimi· Iam vero haec crimina in eis debent omnino excludi, quia eorum moralitas pura apparet ex doctrina et, quod maius est, ex vita et ex morte eorum. 340. b) Fraus erat impossibilis externe: quia facile po­ tuisset cognosci, et facile potuissent redargui de falsitate ab aliis testibus coaetaneis et adhuc superstitibus. Cogita Mat­ thaeum scribentem paulo post eventus ad ipsos iudaeos coaeta­ neos. Unde facile, sive inimici novae religionis sive illi qui Christum sincere amabant, potuissent respuere quae in evangeliis falsa dicerentur; illi nimirum qui contrarium viderant ut testes immediati, vel qui contrarium audierant ex testibus immediatis. Ceterum Mt concordat multum cum Mc et Lc. Quin et respuissent amici vel inimici, si evangelia falsa nar­ rassent, tum propter odium novae religionis constringentis illos et proprias tendentias naturales, tum propter amorem veritatis in aliis qui pollebant sensu religioso. At vero nihil de hac reiectione constat quoad historicam veritatem rerum narratarum (ad summum circa interpretationem supernaturalem facto­ rum!); constat e contrario agnitio et veneratio, quas a primis christianis haec evangelia sunt consecuta, adeo ut citarentur I..2 C-3 Λ.4. HISTORICITAS SYNOPT. TH.22 N-338-34I 265 in scriptis primaevis (Didache, Epistola Barnabae, S.Clemens Romanus, S.Ignatius, S.Polycarpus...). Atque ipsi haeretici (Cerinthus, Valentinus, Marcion...) non ut falsa illa habuerunt, sed illas in genere receperunt; etsi aliqua mutilaverunt ob subiectivam rationem quod non concordarent cum suis theoriis. 341. c) Examen internum horum evangeliorum ostendit hanc veracitatem auctorum. Scribunt enim obiective, non in­ terserendo proprium iudicium et propriam impressionem circa facta; scribunt ingenue, sine amplificatione oratoria, etiam dum narrant sublimiora et magna (ibi non invenies imagines orien­ tales, v.gr. in narratione de Incarnatione!); nec de se scribunt, ut sua extollant; sed si aliquando de se aut de suis sociis dicen­ dum sit, id candide fit, non autem ut se efferant, sed ut se deprimant: stultitiam, ignaviam, ambitionem, ingenue et aper­ te fatendo. Quae synoptici narrant concordant omnino non modo cum geographia, sed et cum iis eorum temporum, quae ex historia profana novimus; ita, v.gr. Le 2,1s de censu universali Quirini anno c.8 ante Christum h de auctoritatibus in Palaestina et ludaea (Mt 2,155.19.22; 14,3-12; 26,57; 27,2s; Lc 1,5; 3,1; 23>7S) 1 2; item de factionibus et sectis politicis et religiosis et socialibus (pharisaei, sadducaei, scribae...); item de consue­ tudinibus et moribus iudaeorum 3. Atque hic illa omnia recole, quae superius in argumentis internis evolvendis diximus pro genuinitate evangeliorum. Characterem personarum haec evangelia breviter quidem, sed accuratius et consonis notis describunt; praesertim in ima­ gine lesu depingenda. In quo omnes concorditer eum ut exem­ plar perfectissimum, humanum sane, proponunt; at simul exemplar elevatum supra ideas messianicas temporis, exem­ plar mirabile perfectionis in eo connaturalis et suavis... adeo ut unica ratio sufficiens descriptionis huius figurae sit obiectiva et historica realitas personae et rerum narratarum; conficta enim tandem aliquando cognoscuntur et evanescunt4. Item doctrina tam sublimis, quae in synopticis invenitur tamque concorditer, nequit esse fructus intellectus rudium pis­ catorum, sed ex obiectiva praedicatione desumi. 1 Cf. M.J.Lagrange, Evangile selon Saint Luc2 (Paris 1921) in hunc locum, c.2. 2 Cf. Flavius Iosephus, Antiquitates I7,iss; Bellum iudaicum 2,9ss; Tacitus, Annal. 6,iss. ' Cf. de hac re H.Strack-P.Billerbeck, Kommentar zum Ncucn Testament aus Talmud •nul Midrasch vol. 1-4 (München 1922-1928). 4 Cf. L.Hertling, S.I., Das litcrarischc Portrat in den Evangelicn als Echtheitskritcrium: ZkathTh 52 (1928) 40-52. '266 Μ.N1COI.AU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. It 342. Obiectiones. 1. Evangelia synoptica tendebant ad fovendum cultum lesu ut Domini et Messiae. Ergo non continent strictam historiam. Dist. antec. Tendebant ad talem cultum fovendum cum stricta atque his­ torica veritate rerum narratarum, conc. antec.; cum mythis et legendis, nego antec. Neque enim talis cultus foveretur erroribus et enthousiasme irratio­ nabili ab iis qui praevident martyrium ex ea causa. 2. Amor caece omnia transfigurat quae sunt de persona amata. Ergo et amor christianorum erga lesum. Dist. antec. Amor mundi, trans, antec.; amor fortis usque ad mortem, et sub oculis inimicorum, sc. testium quoque qui res narratas impugnare pote­ rant, nego antec. 3. Magnis viris post eorum mortem solent adseribi legendaria et mythi­ ca. Ergo et simile quid in evangeliis accidit relate ad lesum. Dist. cons. Simile quid accidit in evangeliis apocryphis, quae sane inser­ viunt ad hanc, legem verificandam, conc. cons.; «in nobis traditis quatuor evangeliis», quae sunt omni exceptione maiora, ex demonstratis, et ex studio christianorum non fabulosa sed omnino authentica conservandi, nego cons. 4. Haec evangelia pertinent ad genus legendae, non ad historiam cri­ ticam. Resp. Non pertinent ad illam historiam criticam, sicut hodie saepe fit, cum magno apparatu notarum et citationum, id facile concedimus; non pertinent ad veram et obiectivam et strictam historiam, negamus ex probatis. Lucas profecto aperte profitetur se agere άκριβώ$ (diligenter); et evangelia non per­ tinere ad legendas sanctorum, etc., iam ex eo patet quod huiusmodi legen­ dae sunt anonymae nec habent, sicut evangelia, auctores cognitos et testes rerum, scribentes intra certum tempus. 5. Scripta historica tanto maiore pondere ut authentica sunt demons­ tranda, quanto graviora (miracula, res supernaturales) narrant. Atqui evan­ gelia narrant res gravissimas... et authentia evangeliprum non multo pondere demonstratur. Ergo evangelia non sunt ut authentica demonstrata. Trans, mai. Nego secundum membrum min. Authentia evangeliorum fir­ missime et graviter omnino demonstratur; vere proportionate gravitati rerum narratarum. Ceterum non necessario debet dari proportio inter rem narra­ tam et argumentum quo eius exsistentia demonstratur, modo sit argumen­ tum sufficiens et non narretur res impossibilis. 6. Atqui miracula narrata in evangeliis sunt impossibilia. Ergo... Dist. antec. Et hoc aprioristice et falso dicitur, conc.; hoc dicitur scientifice et vere, nego. Haec tandem est ratio a priori (!) et praeiudicata, minime scientifica, cur reiciantur ab adversariis evangelia. 7. Transmissio oralis corrumpit narrationem factorum et dictorum. Dist. antec. Hoc facile accidit in longa serie transmissionum, conc.; accidit semper necessario, praesertim si testes sunt immediati vel recipiunt res a testi­ bus immediatis, nego. Mt procedit a teste immediato; Mc a Petro per unum Marcum; Le a diligenti exquisitione eorum qui ab initio ipsi viderunt vel, ministri fuerunt sermonis. Cf. praeterea alia argumenta quibus haec corrup­ tio substantialiter excluditur. 8. Impossibile est nos verba Domini nunc exacte possidere: a) lesus enim aramaice loquebatur, nos habemus versionem graecam per translatores; b) im­ possibile erat longam praedicationem lesu et discipulos intellexisse accuraic et memoriter retinuisse fideliter. Resp. ad a) Non dicimus verba graeca fuisse pronuntiata a Domino, sedi sententias (1), quas ut verterent ex aramaico, bene translatores Mt praestare potuerunt (cf. D 2152); et Marcus et Lucas identidem facere ex praedicatio·! ne Petri et Pauli, vel etiam interdum ex documentis scriptis. 1-2 C-3 Λ.4. HISIOKICITAS SYNOPT. TH.22 N.342-344 267 Ad b) Dicta lesu non erant difficilia intellectu, quia bene accommodaban­ tur indoli semiticae: erant enim sententiae breves, rhythmicae, vividae, an­ titheses, paradoxa, repetitiones...· et erant de doctrinis percellentibus circa caritatem, circa misericordiam... Quod si aliquando non fuerunt intellecta ab apostolis, constat eos interrogasse ipsum Dominum (cf. Mc 4,ioss; 7,i7ss; etc.).—Nec difficile erat orientalibus has sententias et phrases me­ moriae commendare, cum hic fuerit praecise mos et modus retinendi quem rabbini discipulos docebant. Cf. n.35os. 9. Mos erat historiographis (Thucidides. Tacitus, Titus Livius...) con­ ciones rhetorice factas interserendi suis historiis, quasi dictas a ducibus, etc... Ergo et evangelistae sese huic mori accommodarunt relate ad verba lesu. Resp. Est quidem talis mos in historia classica erudita, etsi inde non falsitas eruenda est eorum quae dicuntur; nam auctores conabantur vera et vere narrare quanta possent obiectivitate ex documentis, etc. At in evangeliis non haec eruditio rhetorica et ars, sed simplex ingenuitas, quam vocant, et obiectiva simplicitas elucet; atque mira concordantia inter euangelistas ex studio conservandi omnino ipsissimas sententias Domini, et frequentius ipsa verba. 343. Contra historicitatem Mt. 10. Cur Matthaeus non dicit; ego vidi, interfui..., sed semper narrat in tertia persona? Resp. Non raro antiqui impersonaliter scribebant de rebus a se gestis vel quibus interfuerant (v.gr. Caesar in suis Commentariis). Apud Mt valet in­ super ratio humilitatis auctoris; vel etiam ex eo quod ipse ut auctor iam erat notus legentibus; vel quia non omnibus eventibus interfuit. 11. Deest apud Mt color vividus temporis, locorum, personarum, ad concretum omnia referens; sed dicit vago inodo: in illo tempore (11,25...), tunc (9,14...), in montem (5,1)... Unde non fuit testis ocularis. Resp. Si Matthaeus intendisset scribere opus narrativum mere delectabile, lortasse plus colori indulsisset (si facultatem et ingenium ad hoc habuisset, unusquisque enim operatur prout potest); si vero intendebat scribere opus Iristorico-apologeticum sive historico-dogmaticum, tunc ille color non adeo requirebatur. Sic Mt hac monotonia accedit ad artem et stylum rabbinorum in compositione litteraria. 12. Testis oculatus non facile deficit in ordine chronologico rerum narrandarum, sicut accidit in Mt. Dist. antec. Id accidit in Mt saepius, nego; aliquando ob finem doctrina­ lem expositivum, sibi praefixum, et quia tunc primario non intendebat pro­ ponere consecutionem factorum, conc. Cf. Resp. Commissionis Biblicae, I’ 2>53· 13. Mt habet verba graeca identica cum Mc et multas cum eo simili­ tudines. Ergo pendet a Mc et non habet auctorem testem oculatum. Nego consequentiam : vel Mc pendet a Mt, vel utrumque a fonte communi. 14. Unde constare potuit conformitas versionis graecae Mt cum eius originali aramaico? Etenim et Papias videtur indicasse unumquemque in­ ii rpretatum esse Mt prout potuit (R 95). Resp. Conformitas illa constat ex eo quod «Patres et ecclesiastici scripto­ ri . · mines, irnmo Ecclesia ipsa iam a suis incunabulis unice usi sunt, tamquam < rinonico, graeco textu Evangelii sub Matthaei nomine cogniti, ne iis quidem < . ■ ptis qui Matthaeum Apostolum patrio scripsisse sermone expresse trajtnk runt» (Resp. Commissionis Biblicae, D 2152). 144. Contra historicitatem Lc. 15. Lucas deficit et revera non dicit «ex iii.lrnc», sicut promiserat (1,3). Ergo non servat historicitatem. I Dist. antec. Non dicit «ex ordine», καθίξή;, sive logico sive chronologico, 268 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II ita ample vocem accipiendo, prout vox significat, nego antec.; non dicit ex ordine praecise chronologico, subdist,: aliquando, conc.; generatim, nego. 16. Lucas deficit in narrandis circumstantiis temporis, loci et quoad sermones Domini magni momenti (qui sunt in quarto evangelio); quos sine dubio cognovisset et scripsisset, si egisset cum testibus immediatis. Resp. Cognovisset et scripsisset, si diu cum his testibus versatus fuisset, trans.; cognovisset et scripsisset, si obvie cum his versatus est, et ei maxime cordi erat substantiam facti vel dicti cognoscere et narrare, nego. 345. Scholion. Quaestio synoptica. L.Méchineau, 1 vangeli di S.Marco, di S.Luca c Ia Questione sinottica (Roma 1913): L.Murillo, EI problema sinoptico: EstEcl 7 (1928) 42-59.432-449: 8 (1929) 173-192; Gaech­ 0.146-163; Rosadini, n.172-190; J.M.Bover, Bernabé iclave de la solution del problema sinoptico?: EstBibl 3 (1944) 55-77: Cornelv-Merk, diss.7 c.5; A.G.da Fonseca, Quaestio synôptica3 (Romae 1952); C.B.Butler, The originality of St.Matthew (Cambridge 1951); Λ. Wikenhauser, Einleilung in das Neue Testament (Freiburg 1953) § 26; L.Vacanay, Le problème synoptique (Paris-Toumai 1954): J.Levie, S.I., L'évangile araméen de S.Matthieu est-il la source de l'évangile de S.Marc?: NouvRevTh 76 (1954) 680-715.812-843. ter, Evangelia synoptica sunt Mt, Mc et Lc, quae propter simi­ litudinem narrationis facile offerunt quasi eandem σύνοψιν, sive eundem conspectum factorum et dictorum Domini *. Problemata inde derivata et allatae solutiones, quae spec­ tant ad originem huius similitudinis simul et dissimilitudinis, dicuntur quaestio synoptica. Momentum quaestionis, tam pro re apologetica quam exegetica, in eo est, ut ex studio huius quaestionis fontes evange­ liorum cognoscantur, sive orales sive manuscript! sive inter se dependentes; atque inde non modo ipsa genuinitas et historicitas evangeliorum confirmetur, sed etiam illa omnia confir­ mentur quae per traditionem et per examen internum de sin­ gulis evangeliis novimus et diximus. 346. Doctrina Ecclesiae. luxta responsiones Commis­ sionis de re biblica, die 26 iunii 1912 datas, in quaestione synoptica enodanda debent servari alia statuta Commissionis Biblicae iam antea (1911) stabilita (cf. D 2148-2163), praeser­ tim de authenticitate et integritate trium evangeliorum Mt, Mc et Lc; item de identitate substantiali evangelii graeci Mt cum eius originali primitivo; necnon de ordine temporum quo eadem evangelia scripta fuerunt. Sed ad explicandam eorum evangelio­ rum ad invicem similitudines aut dissimilitudines, inter tot varias 1 Huiusmodi synopses offerunt v.gr. F.X.Patritius, Evangelium Διατεσσαρών seu Qua­ tuor evangeliorum contextus (Friburgi Brisgoviae 1852); A.Brassac, Nova evangeliorum syn­ opsis- (Parisiis 1922); A.Huck. Synopse der drei ersten Ëvangelien (Tubingen 1922); Io.Prado, Synopsis evangclica (Matriti 1943); A.StEFiNi, Synopsis evangeliorum et vaticinia de Christo (Marictti 1954); J Leal, Sinopsis concordada de los cuatro evangelios (Madrid T954)· 1-2 C-3 Μ· QUAESTIO SYNOPTICA. n.344-348 269 oppositasque auctorum sententias, licet exegetis libere disputare et ad hypotheses traditionis sive scriptae sive oralis vel etiam de­ pendentiae unius a praecedenti seu a praecedentibus appellare (D 2164). Quod si aliqui, nullo fulti traditionis testimonio nec his­ torico argumento, facile amplectuntur hypothesim vulgo «duo­ rum fontium» nuncupatam, quae compositionem evangelii graeci Mt et evangelii Lc ex eorum potissimum dependentia ab evangelio Mc et a collectione sic dicta sermonum Domini contendit explicare: ii non satis censentur servare superius statuta ac proinde non valent hanc sententiam libere propugnare (D 2165). Tentamina solutionis. A) Systema mutuae de­ a) Alii explicant quaestionem’synopticam affir­ mando mutuam dependentiam evangelistarum, ut antiquitus S.Augustinus 2 et Grotius 3; et iuxta omnes fere catholicos dependentia eo ordine habetur quo supra diximus evangelia fuisse composita: Mt, Mc, Lc. 347. pendentiae. Sic S.Augustinus ait: «Et quamvis singuli [evangelistae] suum quemdam narrandi ordinem tenuisse videantur, non tamen unusquisque eorum velut alterius praecedentis ignarus voluisse scribere reperitur, vel ignorata prae­ termisisse quae scripsisse alius invenitur; sed sicut unicuique inspiratum est, non superfluam cooperationem sui laboris adiunxit...»4. b) Alii, defendentes hoc systema, malunt hunc ordinem: Mt, Lc, Mc. c) Alii autem recentiores, omnes fere acatholici qui defen­ dunt hoc systema, ponunt primum Mc, dein Mt, tandem Lc. Sed contra est: hoc systema, quoad b) et c), non concordat cum traditione de ordine quo scripta fuerunt evangelia (supra, passim); nec cum illa quae tenet Mc continere praedicationem Petri, Lc vero praedicationem Pauli. Hoc systema tantum fundatur in aliquo supposito examine interno. At ex examine interno aliud quoque significatur: quia si evangelistae pendent ex praecedentibus, unde desumunt id quod est sibi proprium? 348. B) Systema dependentiae ex documentis scrip­ Alii rem explicare volunt per hypothesim vel cuiusdam pristini documenti aramaice scripti (Lessing, anno 1778); vel tis. 2 De consensu euangelistarum 1,2,4: ML 34,1044. 5 Annotationes'in Novum Testamentum (Halle 1870) in titulum Mt. * De consensu evangelistarum 1,2,4: ML 34.1044· 270 M.NICOLAI*, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II duplicis documenti hebraici (A.Resch, a. 1898), licet cum di­ versis redactionibus ad differentias evangeliorum explicandas; vel tandem ex pluribus pristinis fragmentis et documentis coa­ luisse existimant singula evangelia synoptica. Attamen ita certe non explicatur unitas litteraria auctoris et generatim styli, quae animadvertitur in singulis evangeliis; neque haec theoria concordat cum traditione, iuxta quam Mat­ thaeus et Marcus et Lucas propria composuerunt evangelia. 349. C) Hypothesis «duorum fontium». Hypothesis «duorum fontium» ('ZweiquellenhypothesisJ celebrior facta est. Contendit duos invenire fontes synopticorum: Primus fons esset quaedam collectio sermonum Domini, τά λόγια (L vel Q= Quelle, fons), de qua Papias loqueretur (supra n.268); alter fons esset evangelium Me, de quo agit idem Papias (supra n.267). Et cf. n. 257. Atque hoc modo rem evolvunt: Cum modus narrandi Mc sit magis popularis et primitivus, lingua quoque rudior et sty­ lus abundet semitismis, oportet -aiunt—ut evangelium Mc sit ceteris antiquius. Accedit et illud: Mc vix habere aliquid proprium (68 ver­ siculos), sed omnia fere illius contineri in Mt.et Lc. Haec evan­ gelia, Mt et Lc, vitant quoque illa quae ex Mc possunt scanda­ lum gignere, v.gr. «[lesus] circumspiciens eos cum ira» (Mc 3,5). Praeterea Mc non extollit nimis divinitatem lesu 5. Ex alia parte, cum in Mt et Lc sint plures sermones Domini communes, qui non reperiantur apud Mc, oportet ut sit alius fons communis, sed diversus a Mc: hic ergo alter fons est «col­ lectio sermonum Domini». Sed contra est: Haec theoria, ut patet, a) non concordat cum traditione optime fundata, sta­ tuente alium ordinem in compositione evangeliorum, scilicet: Mt, Mc, Lc. b) Nec consona est traditioni, pariter optime fundatae, quae in verbis Papiae, τά λόγια, videt integrum evangelium Mt. c) Nec per merum recursum ad fontem communem evan­ geliorum Mt et Lc explicantur discrimina adeo magna inter haec duo evangelia, cum Lc habeat plura sibi propria (prae­ sertim c.io-18), et alia communia habet ordine sibi peculiari. d) Neque explicatur, si Mc est fons communis, cur Mt 5 Sic apud Mc fratres lesu (sui, d τταρ’αύτου] dicunt eum insanire (3,21); concives Nazarethani scandalum dc eo patiuntur (6,3); non potuit miracula apud eos patrare, nisi paucos infirmos curavit (6,5): lesu» recusat titulum Magistri boni (10,18); nescit diem ultimi iudicii (13,32); derelinquitur a Deo in cruce (15,34)· 1..2 C-3 Λ.QUAESTIO SYNOPTICA. Ν.348-35Ο 271 et Le omiserint illa quae Mc sunt propria, et opportuna essent pro Mt et Lc. Hinc adversarii iam coguntur ponere plures ,reclactiones Mc et Q. 350. D) Systema traditionis oralis. Quidam defendunt sic dictum systema traditionis oralis6, quo similitudines inter synoptica explicant ex transmissione orali primitivae catecheseos apostolicae. Haec consistebant praecipue in narratione vi­ tae Domini (cf. Act i,2iss; 2,22ss; 10,375s; Lc 1,1...) 7; et inter facta et dicta Domini narranda, illa galilaica, quae uptote ante plebem, non ante principes iudaeorum et pharisaeos, magis accommodabatur neophytis popularibus... Ex hac repetitione debuerunt ille ordo et illa verba me­ moriter inhaerere, eoque magis quod intéressé psychologicum conferebat ut menti figerentur. Sed ex accommodatione, sive iudaeis palaestinensibus sive gentilibus romanis sive iudaeis simul et ethnicis christianis, orta sunt respective evangelia Mt, Mc, Lc. Attamen per meram traditionem oralem non explicari vi­ detur cur evangelia cohaereant in rebus minutis et differant in Pater noster, in beatitudinibus, in institutione Eucharistiae... quae maiore cura transmittenda erant; insuper cur Lc tam pulchra et nova afferat, quae ab aliis praetermissa sunt. Ideo haec theoria complenda videtur per recursum ad documenta scripta sive aramaica sive graeca, quae evangelistis praesto erant, vel antea exstiterant; id quod et Lc, adfuisse fontes scriptos, insinuare videtur. 351. P.Gaechter recentius hoc systema defendit. «Formarum enim differentiae quaedam quidem e ratione litteraria evangelistarum explicari possunt, pleraeque autem ad intellectum humanum unam formam prae alia seligentem reduci nequeunt. Evangelia synoptica enim continent vestigia innu­ mera alicuius facultatis, quae a vocabulorum sono, ab accentu loquentis, a nume­ ro et rhythmo dependet, quaeque alia esse non potest ac memoria (sensitiva sive mechanica) n8. Fontes vero scripti explicant quidem similitudinem ordinis et disposi­ tionis materiae; erant autem fontes ut plurimum non immediati (ita enim non explicaretur dissimilitudo formarum in evangeliis, habentibus, ut suppo­ nitur, eosdem fontes immediatos); sed erant fontes scripti mediati, qui per traditionem oralem transmittebantur. 6 Cf. Cornely-Merk, diss.7 § 32 P.703SS. r Cf. et R 264, ubi fragmentum S.Irenaei ex epistola ad Florinum, exponens praedica­ tionem apostolorum. 3 Summa introductionis in N.T. n.153 p.i22s. De psychologia linguistica plura scripsit M.Jousse, S.I., Etudes de psychologie linguistique. Lc style orale rythmique et mnémotechnique chez les Verbo-moteurs: ArchPh 2 (1924) 435-67S. Contra exaggerationes in hac re relate ad evangelia scripsit Félix Puzo, S.I., El rilmo oral en la exegesis evangiOca: EstBibl 6 (1947) 133-186. 272 M.NICOLAI', DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Neque mirum: Etenim «sunt inter brahmanes hodiernos, qui 420.000 syllabas poematis Rigvedae e memoria repetere possunt—totum N.T. circi­ ter 132.000 vocabula continet—. Immo tota litteratura indica, quae multo­ rum voluminum molem constituit, a brahmanis (Vedae) et a sacerdotibus et citharoedis (Puranae et Sutrae) colligi posset memoria tradita...» 9. 352. E) Hypothesis probabilior. Potest admitti se­ quens hypothesis, ex iis quae magis verisimilia et consona cum traditione habentur: Catechesis primitiva apostolorum Matthaei et Petri inveni­ tur respective in evangeliis Mt et Mc. Haec catechesis consiste­ bat praecipue in narratione vitae lesu et dictorum Domini, prae­ sertim quae dixit ad turbas in ministerio galilaico. Haec ca­ techesis potuit habere communem fontem scriptum, mediatum praesertim (Mt aramaicum? 10) et oraliter traditum. Hunc fontem cognovit postea Lucas, praeter aliquos fon­ tes scriptos. Lucas ergo, praeter fontes scriptos, recepit hunc fon­ tem oraliter traditum; nam et aegre concipitur quomodo Lu­ cas Mc fuerit usus, cum Marcus longe distans evangelium suum composuisset... Hic fons oraliter traditus sive haec traditio oralis, orta an­ nis c.40, bene potuit conservari per aliqua decennia... ita ut evangelia certissime scriberentur ante annum 70. Thesis 23. Liber Actuum Apostolorum est fide historica dignus. Cornely-Merk, diss.7 c.6 § 37-38; E.Jacquier, Les Actes des Apôtres (Paris 1926) In­ troduction c.13; Gaechter, n. 134-136. 353. Adversarii sunt critici exaggerati et aprioristici, qui librum respuunt, eo quod contineat miracula, vel contradic­ tionem cum aliunde notis et narratis invenire contendunt. Quidam partes determinatas Act peculiari modo impugnant, ut E.Norden, qui impetit sermonem Pauli Athenis (Act 17, 31) 22ut non genuinum; alii epistolas (Act 15,23-29; 23,25-30). 354. Doctrina Ecclesiae. Iuxta doctrinam Ecclesiae cer­ to teneri debet Lucam fontes omni fide dignos prae manibus habuisse eosque accurate, probe et fideliter adhibuisse, adeo ut plenam auc9 P.Gaechter, Summa introductionis 11.157 P-127, qui citat pro hac rc M.Vinternitz, A History of Indian Literature 1 (Calcutta 1927) 34· ιθ P. J.M.Bover existimat Bamabam auctorem probabilem vcrsionis graecae Mt: Bernabe iclavc de la soluciôn del problema linôptico?: EstBibl 3 (1944) 55-77· I..2 C-3 Λ.4. HISTORICITAS ACTUUM. T».23 N.35J-356 273 toritatem historicam sibi iure vindicet (D 2170); nec quaedam difficultates quae passim obici solent (sermones, miracula) ta­ les sunt ut auctoritatem Actuum historicam in dubium revo­ care vel saltem aliquomodo minuere possint (D 2171). Valor dogmaticus. Etiam huic thesi, et libro Act, videtur applicari posse, quae supra de historicitate evangeliorum synopticorum diximus; ac proinde thesis videtur etiam esse de fide divina et catholica (cf. n.336). 355. Probatio. Admittendo historicitatem evangelii Lc et eundem Lucam medicum esse auctorem libri Act, sine negotio probatur stricta historicitas huius libri: 1) Pertinet enim liber Act ad genus litterarium stricte et pro­ prie historicum, ut legenti per se patet. 2) Constat de scientia et de veracitate auctoris: non modo sicut in Lc, sed a fortiori; siquidem auctor est testis immedia­ tus multarum rerum quas narrat. Auctor Act optime novit res geographicas, loca, etc. de quibus narrat; item personas historicas (v.gr. Caiphas: 4,6; Gamaliel: 5,34ss; Sergius Paulus: 1.3,7···); earumque chronologiam et circumstantias temporis (etsi pro prima parte, Act 1-12, non adeo abundans et concretus, sicut pro secunda sectione libri, ubi refert res quibus ipse interfuit); item novit res sociales regionis (v.gr. de sadducaeis et pharisaeis: 5,17; 23,6-9; de Gamaliele: 5,34-36...). Atque in his omnibus aliisque plane concordat cum his quae ex scientia historiaque profana novimus. Ideo «si simul considerentur tum frequens ac facile com­ mercium, quod procul dubio habuit Lucas cum primis et prae­ cipuis ecclesiae palaestinensis fundatoribus necnon cum Pau­ lo, gentium Apostolo, cuius et in evangelica praedicatione adiutor et in itineribus comes fuit, tum solita eius industria et dili­ gentia in exquirendis testibus rebusque suis oculis observan­ dis, tum denique plerumque evidens et mirabilis consensus libri Actuum cum ipsis Pauli epistolis et cum sincerioribus historiae monumentis» (D 2170), tunc certo constabit de scientia et de veracitate auctoris. 356. Objectiones1. 1. Liber Act continet 18 orationes sive ser­ mones, sicut apud historiographos v.gr. Thucididem vel Titum Livium, tamquam modum exornandi librum. Ergo in sermonibus liber Act non est liber stricte historicus. Resp. Non ex eo quod in hac rc sit similitudo cum libris profanis, ideo falso in Act scribuntur ct referuntur tales sermones. Quin etiam sunt qui 1 Cf. D 3171; Gaechter, n.136. 274 .M.NICOI.AU, Ill. REVELATIONE CHRISTIANA, tl censeant conciones apucl Thucididem non esse confictas. Ceterum sermo­ nes longiores primae praesertim partis Act (v.gr. Petri, Stephani) non redo­ lent artem graecam rhetoricam. 2. Act 15,7 ubi Petrus dicit: Deus in nobis elegit per os meum audire Gen­ tes verbum evangelii et credere..., non concordat cum Gal 2,8 ubi Paulus di­ cit: qui enim operatus est Petro in apostolatum circumcisionis, operatus est et mihi inter Gentes... · Resp. Paulus non negat Petro cognitam esse electionem gentilium ad Ecclesiam, quam electionem et praedicavit Petrus; sed Paulus efferre vult peculiarem sibi missionem circa Gentes concreditam esse. 3. Iuxta Gal 2,6 nihil in concilio ierosolymitano circa observantiam legis mosaicae pro gentibus impositum est; e contra iuxta Act 15,28-29. Resp. Praecepta imposita in concilio non spectant ad substantiam legis mosaicae (de circumcisione, etc.), quae agnoscitur innecessaria; sed spectant ad quaedam particularia in ordine disciplinae, ut promoveretur sociabilitas inter iudaeo-christianos et ethnico-christianos. 4. Act continent miracula. Ergo non est liber stricte historicus. Resp. Tale ratiocinium est praeiudicium aprioristicum et nullo modo procedit scientifice. Thesis 24. det. Quartum evangelium plena historicitate gau­ M.J.Lagrange, Evangile selon Saint Jean3 (Paris 1927) Intoduction c.2-3; M.Lepïn, L'origine du quatrième évangile (Paris 1910); Rosadini, n.232-243: Gaechter, n.iôsss; Cornely-Merk, diss.8 c.i § 7; Simôn-Dorado, Novum Testamentum I η. 123-130; HoepflMetzinger, Introductio in N.T. n.271-303. 357. Adversarii '. i) Quidam negant rotunde historicitatem Io atque hoc evangelium non nisi elucubrationes ab ipso auctore et fictiones ab eo compositas continere dicunt, quibus in­ tendebat proprias ideas theologicas divulgare. Ita Baur (1867), Strauss (1874), Réville (1890), Jülicher (1906), H.J.Holtz­ mann (1908), Harnack (1902), Loisy... 2) Alii concedunt aliquem nucleum sive in Io narrationibus sive in eius sermonibus esse historicum; non tamen totalem historicitatem concedunt. 3) Quidam catholici tribuebant sermonibus Domini apud Io non strictum valorem historicum, sed interpretationes et am­ pliationes auctoris illos habebant. Ita Calmes, Batiffol... 358. Doctrina Ecclesiae. Iuxta responsiones Commissio­ nis de re biblica die 29 maii 1907 datas, facta narrata in quarto evangelio nullo modo nec totaliter nec ex parte sunt conficta ad hoc ut sint allegoriae vel symbola doctrinalia; neque dici potest sermones Domini in hoc evangelio non proprie et vere 1 Cf. Rosadini, 11.133. 1-2 C-3 Λ.4. HISTORICITES lOAXXIS. TH.24 N-350-359 275 esse ipsius Domini sermones, sed compositiones theologicas scriptoris (D 2112). Item Ecclesia in decreto Lamentabili (3 iulii 1907) damna­ vit aliquas similes propositiones, oppositas stricto valori histo­ rico huius evangelii: Narrationes loannis non esse proprie his­ toriam, sed mysticam evangelii contemplationem (D 2016); quartum evangelium miracula exaggerasse (D 2017); loannem sibi vindicare rationem testis de Christo, re tamen vera non esse nisi eximium testem vitae christianae seu vitae Christi in Ecclesia exeunte primo saeculo (D 2018). Encyclica «Spiritus Paraclitus» (15 septembris 1920) agebat etiam de impugnatoribus veritatis historicae evangeliorum, praesertim ad quartum evangelium quod attinet: «...Quae enim Dominus Noster lesus Christus dixit, quae egit, non ea censent ad nos integra atque immutata pervenisse, iis testibus, qui quae ipsi vidissent atque audivissent, religiose perscripserint; sed—praesertim ad quar­ tum evangelium quod attinet—partim ex evangelistis prodiisse, qui multa ipsimet excogitarint atque addiderint, partim e narratione fidelium alterius aetatis esse congesta; ob eamque causam aquas e duobus fontibus manan­ tes uno eodemque alveo sic hodie contineri, ut nulla iam certa nota distin­ gui inter se possint» (EB 462 [475]; D 2188). Valor dogmaticus. De fide divina et catholica·, confer enim quae supra diximus de valore dogmatico historicitatis synopticorum (n.336). 359. Probatio. Quartum evangelium plena historicitate gaudet, si 1) pertinet ad genus litterarium stricte historicum; 2) si constat de scientia et de veracitate auctoris. Atqui ita est. Ergo... Probo min. 1) Pertinet ad genus litterarium stricte historicum. Narrationes quarti evangelii non sunt narrationes parabolicae aut phan­ tasticae, aut purae allegoriae; sed sunt narrationes stricte historicae, quae interdum symbolismum simul habere possunt et optime inservire ad finem doctrinalem intentum ab auctore. a) In primis auctor appellat ad suum proprium testimonium testis oculati vel auriculati, quod indicat eum intendere narra­ tionem stricte historicam. Aliter enim supervacanea esset haec invocatio proprii testimonii nec intelligeretur illa constans et repetita appellatio: Et qui vidit, testimonium perhibuit... (I9>35); est discipulus ille qui testimonium perhibet de his, et scripsit haec; et scimus quia verum est testimonium eius (21,24). 276 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Similiter in prologo i Io, eiusdem auctoris, ut constat ex tra­ ditione. b) Character stricte historicus narrationum apparet ex accurata determinatione temporis, loci, et circumstantiarum per­ sonarum... in quibus res narratae vel dictae collocantur; et omnia congrue ad topographiam, geographiam, chronologiam... Atque ad hoc comprobandum sufficit legere Io v.gr., c.i (post prologum) circa baptismum loannis et primam vocationem dis­ cipulorum; c.2, de nuptiis in Cana Galilaeae; c.4, de Samarita­ na; c.6, de multiplicatione panum; c.9, de sanatione caeci nati; c.ii, de resuscitatione Lazari... Et confer quae supra retulimus, n.316, quaeque comprobant loannem fuisse testem oculatum et expert mentalem. c) Quae vero inter narrandum interdum ut parabolae dic­ tae referuntur, haec ut tales satis cognoscuntur, ut de pastore bono (10,1-15), de vite et palmitibus (15,1-6). d) Nemo antiquorum, qui supra de loanne auctore testati sunt, haereticis non exceptis, indolem stricte historicam Io un­ quam in dubium vocavit. 360. 2) Constat de scientia et de veracitate auctoris. A) Constat de scientia. Erat enim testis immediatus, atque ex eius etiam modo narrandi cognoscitur testis oculatus et experimentalis multarum rerum quas narrat (supra n.316). Et nemo coaetaneus aut in primaeva periodo posterior auc­ torem de inscitia accusavit; quin immo evangelium hoc, sicuti alia, non multo post citatur et adhibetur. B) Constat de veracitate. a) loannes expresse protestatur hanc veracitatem (19,35; 21,24) et intentionem movendi ad fidem (20,31): ut credatis quia lesus est Christus Filius Dei; unde patet eius intentio religiosa. Quod si auctor mentitus esset, crimen commisisset maxi­ mum, fraudis in re religiosa et contra honorem Dei blasphemiae, in iis falsis quae volebat persuadere... b) Sibi auctor nihil ita procedendo exspectare poterat, nisi carceres, mortem...; unde miserabilior esset omnibus homi­ nibus... c) loannes, sicut ceteri apostoli, ex sua agendi ratione et martyrio, probatur sincerus. d) Confer etiam quae hic valent de examine interno evangelii, iuxta dicta pro syhopticis n.341. I..3 C-3 A.4. HISTORICITAS IOANNIS. TH.24 N.359-361 277 361. Obiectioncs. i. Quae de lesu narrantur in Io adeo differunt a narratione synopticorum, ut, si hisce concedimus valorem historicum, illi sit haec, historicitas deneganda. Dist. antec. Narratio ioannea dfe lesu differt ab ea synopticorum in substan­ tialibus, nego; in accidentalibus, subdist. : propter diversitatem personae narran­ tis et J nis intenti, conc .; ita ut contradicat synopticis, nego. loannes vult supplere quae desunt in synopticis, vult extollere divini­ tatem lesu non vago quolibet modo, sed adeo ut efferat generationem eius aeternam; vult chiistianos iam excultos in fide magis magisque docere et confiimare; vult haereticis temporis contradicere... Hinc et narratio exten­ sior sermonum Domini lerosolymis coram iudaeis et apostolis, et narratio aliquorum miraculorum ibi tunc gestorum. Atque inde explicari possunt aliq jae differentiae quae, minime irreconciliabiles, interdum proponuntur, ut in sequentibus obiectionibus. 2. lesus synopticorum est popularis et condonator populi, affectus habens humanos; apud Io est theologus, vitat contactum cum peccatoribus (Loi-.-.y). Resp. Etiam ap id Io lesus depingitur humanus et turbis sese immis­ cens. Lege -narrationes omnes et videbis quomodo etiam apud Io sese im­ misceat pop ilo et habeat affectus humanos: Cum fecisset quasi flagellum de funiculis, omn-s eieut de templo... (Io 2,15-18); vitat pericula pharisaeorum et prneipum (4,1-4; 7,1; etc.); clamat in templo (7,28.37); diligit amicos Martim et soro'em eius et Lazarum (11,5), discipulum loannem (passim); lacryinatus est lesus (u,35ss). Apud synopticos autem etiam exponitur eius divinitas (cf. n.434-443). Ceterum aliquod discrimen in narratione inter Io et synopticos ex supra dictis satis explicati r. 3. In synopt ci; lesus profitetur suam messianitatem ad finem vitae suae publicae (Mt 16,16; Mc 14,62); in Io iam ab initio, coram discipulis (c.i) et coram samaritana (c.4). Re.p. Etiam in synopticis non modo apparet manifestatio messianitatis in infantia lesu (Mt 1 -2; I.c 1-2), sed etiam in initio vitae publicae, dum nar­ rant ministerium loannis Baptistae et lesu, qui provocat ad adimpletionem vaticiniorum isaiae (Mt 11,2-6 de Is 35,5s) et in synagoga nazarethana (Lc 4, 16-21 de Is 61,is). 4. Miracula Io sunt splendidiora quam miracula synopticorum: conversio aquae in vinum (c.2), curatio caeci nati (c.9), resuscitatio Lazari (c.n). Ergo Io ostendit tendentium non historicam, sed mere ad efferendam divinitatem Christi. Dist. antec. Miracula apud Io narrantur valde accurate et si vis dramatismo singulari, quae prodant testem oculatum, conc. antec.; haec miracula sunt in se petiora quam miracula synopticorum, nego antec. Etenim eadem prorsus vis requiritur ad convertendam aquam in vinum atque ad multipli­ candos panes, de quo synoptici sicut et Io; eadem vis ad mortuam suscitan­ dam modo defunctim (Mt 9,23-25; Mc 5,22-43; Lc 8,41-56) et iuvenem qui portetur ad sepeliendum (Lc 7,11-17), atque ad suscitandum mortuum quatriduanum (Io 11.39); eadem vis ad sanandum paralyticum 38 annorum (Io 5,6) atque ad s mandam mulierem annis decem et octo inclinatam (Lc 13, uss); nec m-nor vis requiritur ad piscandos 153 magnos pisces (Io 21,11) quam ad implendis piscatione miraculosa duas naviculas ita ut pene merge­ rentur (Lc 5.7); etc. 5. Io abundat symbolisme : v.gr. samaritani (inimici iudaeis) credunt in lesum (0.4); multiplicatio panum ante sermonem eucharisticum (c.6); sanatio caeci nati (c.9); gentiles desiderant videre lesum (c.12,21); lotio 278 M.NICOLAI . ni: REVELATIONE CHRISTIANA. II pedum discipulorum... ita ut dicat lesus: exemplum dedi vobis... (13,1-15); ludas egrediens de coenaculo... erat autem nox (13,30); Maria ad crucem (19,25-27); exivit sanguis et aqua de latere lesu (19,34); videbunt in quem transfixerunt (19,37). Ergo evangelium Io non est stricte historicum. Dist. antec. Evangelium Io abundat tali symbolismo cuius fundamen­ tum sit omnino historicum, conc.; cuius fundamentum sit mere fictum, nego. Quin et ad rationem plenam symboli pertinet ut habeat reale fundamen­ tum, v.gr. ficus maledicta 6. Io aliquas narrationes non finit, v.gr. c. 1 quid postea de loanne Bap­ tista factum sit; c.3 quid de Nicodemo post colloquium cum lesu; c. 12,23 quid de gentilibus qui voluerunt videre lesum; c.21 quid de Petro et de discipulo qui sequebatur Dominum... Ergo Io non intendebat finem his­ toricum. Resp. Nec necessario debebat omnia dicere, sed attendere ad illa quae spectant ad substantialem finem intentum, qui apud Io est historico-doctrinalis «ut credatis quia lesus est Christus Filius Dei» 3. 7. loannes non narrat aliqua suprema miracula lesu, ut resuscitatio­ nem filiae lairi et filii viduae Nairn, et transfigurationem... quae valde es­ sent opportuna ad finem suum extollendi divinitatem lesu. Ergo in eo ap­ paret tendentia non historica. Resp. Gratis id dicitur. Neque debuit illa narrare, sicut et Mt et Mc nihil dicunt, nec debebant dicere, de resuscitatione filii viduae Nairn; et Io poterat haec supponere cognita, et praesertim apparet eum velle narrare minis­ terium lesu in ludaea potius quam in Galilaea. 8. Tendentia narrationis in Io iam ex eo animadvertitur quod miracula ab eo narrata non tendunt ad iuvandos homines, sed ad dogma messianitatis ct divinitatis lesu probandum. Resp. Etiam in Io apparet lesus patrans miracula ad iuvandos homines, ut videre est singula recensendo. 9. Ministerium lesu in ludaea, de quo Io, contradicit synopticis, qui tantum ponunt ministerium lesu in Galilaea per annum et postea ascendit lesus in lerusalem ad finem vitae. Resp. Tale ministerium lesu in ludaea nullo modo contradicit synoplicis, sed hi supponunt duo saltem Paschata (Mt 12,1-8 dum discipuli vellunt spicas et manducant; item Mc 6,39 dum discumbunt super viride foenum, collatum cum Io 6,4 agente de multiplicatione panum: erat aulem proximum Pascha); praeter tertium Pascha durante Passione... Et in his successio chronologica certe servatur apud synopticos. Praeterea multa alia in synopticis non bene explicantur, nisi supposito ministerio lesu iudaico (v.gr. Lc 10,38-42; Mt 21,8; 23,3753...). 10. Aliae difficultates proponuntur ad conciliationem cum narratione synopticorum: de diecoenae in Bethania (Io 12,1 coli. cum Mt 26,2.6 et Mc 14, 1.3); de die mensis Nisan in quo celebrata coena paschalis (Io 13,1 coli, cum Mt 26,17; Mc 14,12; Lc 22,7); item de hora mortis Domini (Io 19,14 coli, cum Mc 15,25). Resp. Hae difficultates nullo modo exspectant ad substantialem rem; sed neque sunt insolubiles, et in exegesi locorum aptas solutiones inveniunt. 2 De symbolismo. cf. Λ.Durand, Evangile selon S.Jeun23 (1938) p.XLU-XLVII.-loannes, cx septem miraculis narratis, quatuor habet (in nuptiis Cana, sanatio filii reguli, item para­ lytici ad piscinam, deambulatio super aquas) in quibus nihil dicit de eorum significatione sym­ bolical alia adeo minutatim describuntur, ut de realitate facti historici mens non praeoccupata minime dubitet. Sed nihil impedii, ut dicimus, quominus et simul induant characterem symbolicum. 2 De hac intentione auctoris docendi simul dum narrat res historicas, cf. v.gr. Gaechter. 0.185. I..2 C-3 Λ.4. HISTORICITES IOANNIS. TH.24 N.361 279 11. Verba posita in ore lesn a synopticis et a loanne, cum illum indu­ cunt loquentem, non semper coincidunt. Ergo hisce verbis non est adhiben­ da fides historica. Dist. antec. Verba haec non coincidunt in substantialibus, nego antec.; in accidentalibus, subdist.: ita ut invicem contradicant, nego; ita ut mutuo se compleant, conc. Possunt autem duo qui narrant, referre alium aliquid idem dixisse, sed diversis verbis illud idem referre, et praesertim in stylo indirec­ to aliquid omittere vel partem tantum sententiarum referre. Et nota scrip­ toribus semitis non esse familiare adhibere stylum indirectum, sed dicere solent in sermone directo inducendo alios directe loquentes. 12. In sermonibus lesu apud Io non invenitur color ille synopticiss proprius cum narrant verba lesu. Ita apud Io non invenies a) parabola__ tam amoenas et abundantes sicut in synopticis, sed in Io abundant ideae abs tractae (indicium, vita, caritas...) potius quam concreti casus; b) apud Io adest rhythmus locutionis, quasi imitaretur parallelismum poëseos hebraicae ♦, ad similitudinem librorum didacticorum V.T. et scriptorum rabbinorum; c) verba sermonum lesu non sunt eadem atque in synopticis; insuper apud Io adest quaedam repetitio et monotonia in ideis (v.gr. de caritate in ultima coena) simul cum solemnitate in dicendo: Sic sermones lesu apud Io sunt potius meditationes theologicae auctoris quam ipsa verba lesu. Resp. ad a) Etsi apud Io non inveniatur color proprius synopticis, dif­ ferentiae sunt tales quae possint explicari propter diversitatem auctoris et finis intenti, conc.; datur contradictio cum synopticis aut sermones non sunt stricte historici, nego. Synoptici volunt extollere ministerium I esu galilaicum apud populares; loannes vero ministerium in ludaea apud principes. Ad b) Rhythmus sermonum apud Io egregie confirmat indolem semiticam auctoris. Neque vero rhythmus et modi loquendi «ioannei» desunt apud synopticos, ut illud Mt 11,25-27 (Lc 10,21-22); cf. n.437s. Ad c) In sermonibus apud Io lesus loquitur iisdem fere vocibus atque in synopticis; cum, ex alia parte, narrationes Io abundent aliis vocabulis, quae non reperiantur apud synopticos, et ideo loanni scriptori tribuenda sint. Sermones ergo Io, in quibus indoles semitica apparet, bene assumuntur ut dicta lesu et per traditionem christianam transmissa. Insuper, cum loannes loquitur, v.gr. in prologo, exprimit ideas circa divinitatem lesu clarioribus etiam verbis ac lesus ipse eandem divinitatem indirecto quodam modo proponit vel insinuat (v.gr. Io 5,17-32), sicut ac­ cidit in synopticis; hinc et audientes dicunt: quousque animam nostram tollis? Si tu es Christus, dic nobis palam (Io 10,24). Hoc autem indicat scriptorem Io potius conservasse formam originariam verborum lesu, quam in iis re­ ferendis propria cogitata adhibuisse 456. Sic in sermonibus lesu non apparent aliqua verba quae sunt evangelistae propria, ut λόγο;, μονογενή;, τπστεύειν εΐ; τό όνομα, ττοιείν τήν αλήθειαν, vel aliqua quae leguntur in i Io, apta sane quae exprimerent ideas lesu ut αντίχριστο;, άγγελία, έτταγγελία, ΐρχεσθαι έν σαρκί, Ιλασμό; 6. Ad d) Repetitio autem et si vis interdum monotonia idearum et quaedam solemnitas, quae adsunt apud Io, certe non obstant strictae historicitati sen­ tentiarum; et, praesertim cum loannes loquitur, bene arguit pro aetate pro­ vecta et auctoritate summa auctoris, qui ita assuefactus erat dicere; notum 4 Apud Gaechter, n.175 invenies articulos citatos de hac re. 5 Cf. Gaechter, n.192. 6 Cf. Cornely-Merk'O (1929) diss.8 c.t § 8 n.2 p.761; Gaechter, n.192 p.160. f « 280 M.NICOLAÜ, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II est enim quomodo senes ament repetere et omnia ad paucas ideas, easque abstractas, reducere; et, salva historicitate sermonum lesu, respondet inge­ nio loannis. Sic potuit loannes sententias Domini, servatis saepius iisdem Domini verbis (cf. quae dicimus ad c) proponere et distribuere eo rhythmo qui magis aptus et sibi et auditoribus videretur 7. 7 Apud Gaechter, n.194 P.163S invenies relatas diversas formulas auctorum ad hanc rem explicandam. Cf. etiam circa sermones Domini doctrinam breviter propositam a SîmônDorado, Novum Testamentum 1 n.i28s. LIBER IU De facto revelationis christianae comprobando sive de lesu legato divino 362. Nexus tractationis et divisio libri. Post conside­ rationem fontium historicorum, unde probationes erunt desu­ mendae, ipsum iam factum historicum revelationis divinae fac­ tae per lesum Christum possumus comprobare. Atque si po­ tissima et generaliora spectes, haec erunt in hoc libro prae­ standa: 1) Exsistentia historica lesu Nazareni inconcussa ex fon­ tibus erit demonstranda (caput I). 2) lesum sese Legatum divinum testatum esse, qui nos veritates doceret, probandum erit (caput II). 3) Hanc ipsam Legationem divinam comprobatam fuisse sive criteriis primariis sive secundariis, erit demonstrandum (caput III). Sic lesus apparebit testis fidelis (Apoc 1,5) earum veritatum quas a Patre audivit (Io 15,15); sic nos Ei dicere poterimus: Scimus [scientifice ] quia ex Deo venisti Magister (Io 3,2). 282 M.NICOLAI·', III·. REVELATIONE CHRISTIANA. II CAPUT I De exsistentia historica lesu Nazareni 363. Quamquam haec quaestio est evidentissima et ab ipsis Eccle­ siae hostibus plane conceditur >, oportet nihilominus ut pertractetur, tam debitae eruditionis causa, quam propter adversarios qui hinc inde recentius surrexerunt. Thesis 25. Exsistentia historica lesu Nazareni, quae con­ stat invicte ex evangeliis et ex facto religionis Christia­ nae (I), probatur etiam ex epistolis Sancti Pauli (II) et ex auctoribus profanis (III). F.M.Braun, O.P., Où en est le problème de Jésus (Bruxelles-Paris 1932) 159-211 (La lutte autour de l’existence de Jésus); Dieckmann, De revelatione n.538-574; L.de Grandmaison, Jésus dans l’histoire et dans le mystère (Paris 1925); L.Cl.Fillion, Les étapes du rationalisme dans ses attaques contre les Evangiles et la vie de Jésus-Christ (Paris 1911) c.8; H.Pinard de la Boullaye, S.I., Jésus et l’Histoire, Confér. de Notre-Dame de Paris (1929) confér.2-4; M.Lepin, Le Christ Jésus (Paris 1929) 11-135. 364. Adversarii, sive evolutio in negatione exsistentiae lesu. Haec negatio provenit ab ultimis annis saeculi XVIII habuitque Voltaire (1694-1778) praecursorem, pro quo lesus fuerat iudaeus ignotus et crucifixus. Primi adversarii appellandi sunt mythologistae, quod volue­ rint exsistentiam lesu quasi mythum explicare. Sic C.F.Volney (1757-1820), philosophia rationalistica im­ butus et falsae methodo incumbens historiae religionum, in suo scripto anni 1791 2 habet lesum ut mythum astralem seu originem ducentem ex fabulis astronomicis. Similiter secundum Ch.F.Dupuis (1742-1809), scribentem paulo post, anno 1794 3, lesus est mythus solaris et personifica1 Sic, inter alios, sequentes auctores, quos citat F.M.Braun, O.P., Oii en est le problème de Jésus 209s in nota: A.Bauer, C. Clemen, A.Jûlicher, E.KIostermann, H.v.Soden, J. Veiss, A.Jeremias, H. Vindisch, Th.Reinach, Ch.Guignebert, M.Goguel, A.Loisy, L.Salvatorelli. Ipsius Loisy referuntur ab eoderri P.Braun sequentia verba: «Libre aux mythologues d’opposer au témoignage substantiel des premières générations chrétiennes l’hypothèse nébuleuse d'un mythe qui, vers la fin du régne de Tibère se serait mis tout seul et tout à coup à conquérir les esprits crédules; libre à eux d’entasser par-dessus cette première hypothèse mille autres conjectures pour écarter le sens naturel des textes qui ne la favorisent pas. Leur méthode n’est pas la nôtre» (A.Loisy, De la méthode en histoire des religions in Revue d’histoire et de littérature religieuse 8 [1922J 37). 2 Les ruines ou méditations sur les révolutions des empires (Paris 1791). 3 Origine de tous les cultes ou la religion universelle (Paris 1794): Abrégé de l'origine de tous les cultes (Paris 1798). Adversus ha·, theorias citatur Fr.José de Jesus Munoz, Tratado del verdadero origen de la religion y mis principales épocax 2 t. (Madrid 1828). I..3 C.T. EXSISTENTIA HSU. TH.25 N.363-366 283 tio solis...; sicut enim sol in suo egressu ex hiberna statione sub signo Agni reparat malum introductum praecedente fri­ gore, sic Deus Christianorum sub symbolo Agni reparatoris peccatorum resuscitat ad vitam novam ingrediente vere. Apos­ toli duodecim sunt duodecim signa Zodiachi; Petrus, cum cla­ vibus et navicula, est vetus lanus in capite duodecim deorum, qui sunt duodecim menses anni... 4. Eandem methodum adhi­ bens, ingeniose hunc auctorem refutavit J.L.Pérès scribens anno 1836 et negando exsistentiam Napoleonis56 . 365. Ad finem saeculi transacti et ad initium saeculi prae­ sentis alii proposuerunt exsistentiam lesu ut personificationem factam ex diversis tendentiis sive philosophicis sive socialibus. Ita Bruno Bauer (1809-1882), volens explicare originem christianismi ex hellenismo romano, edebat anno 1877 suum de hac re opus0; in quo sequebatur scholam criticam tübingensem: pro eo lesus est personificatio ideae christianae, quam ait ortam fuisse ex elemento graeco-romano (stoico-platonico) et elemento iudaico (losephus, Philo). A.Kalthoff (1850-1906) volebat ex tendentiis socialibus et oeconomicis historiam explicare 7: pro eo lesus est personifica­ tio cuiusdam tendentiae socialis communisticae, quae fuit in exspectatione messiano-apocalyptica iudaeorum. 366. In initiis praesentis saeculi iterum recurrunt mythologistae, propter inventiones (descubrimientos, hallazgos) ex Aegypto. Sic in fervore suo orientalistico viri periti in sua arte, sed nimia pollentes phantasia, nova ratione mythos inve­ niebant in humanisatione alicuius divinitatis sectae iudaicae: J.M.Robertson (natus 1856) 8 recurrit ad losue et ex­ plicare vult evangelia supponens inveniri cultum ad «lesum» sub symbolo agni inter cultus polytheisticos israeliticos, cohae­ rere hunc cultum cum cultu divinitatis aegyptiacae Osiris•Tammuz. 4 Cf. Braun, Où en est le problème de Jésus 162s; H.Pinard de la Boullaye, L'élude com­ parée des religions4 (Paris 1929) 1.1 § 112 p.227. 5 Comme quoi Napoleôn n’a jamais éxisté. «En usant habilement des rapprochements et des ressemblances, il établit que Napoleôn est le soleil, que sa mort prétendue à Sainte-Hélène symbolise le coucher de cet astre à l'occident, que ses quatre frères sont les quatre saisons, ses douze maréchaux les douze signes du Zodiaque... Parmi les nombreuses réfutations que suscita rOrigine de tous les cultes celle-ci était peut-être la moins laborieuse; ce n’était pas la moins efficace» (Pinard de la Boullaye, L’étude comparée des religions t.i § 112 p.228; in versione hispana t.i [ 1940] 221s). 6 Christus und die Caesaren. Der Ursprung des Chrislentums aus dem romischen Gnechenlum (Berlin 1877). # . 7 Das Christusproblem. Grundlinien zu einer Sozialtheologie (Leipzig 1902); Die Entstehung des Chrislentums. Neue Beitrdge zum Chrislus-problem (Leipzig 1904). 8 Christianity and Mythology (London 1900*, 1910*). 284 M.NICOLAI , 111- REVELATIONE CHRISTIANA. It Pro W.B.Smith 9 secta Christianorum est identica cum secta Nazaraeorum, quae aliquem deum, lesum, venerabatur. P.Jensen (η.i86i) 1011affirmavit lesum esse novam editio­ nem numinis babylonici Gilgamesch, in se divina et humana coniungentis, sicut etiam Moyses et S.Paulus et alii ex V. et N. Testamento, et esse ut personificationem solis; sic evangelium proveniret ex legenda quadam solari. A.Drews (n. 1865) anno 1909 et sequentibus magnam com­ motionem excitavit ob securitatem dicendi et eruditionem ** ; at syncretistice congerit dicta praecedentia ex diversis scholis: ex hypothesi astrali et de cultu israelitico praechristiano, et ex parsismo, agnosticismo, bellenismo...; nec procedit methodo scientifica. Omnia in eo sunt cumulus coniecturarum et hypothesium 12. Iuxta Drews lesus deberet esse losue; hic vero non est his­ toricus vir, sed divinitas quaedam solaris, tribus Ephraim, assimilatus Messiae iudaeorum. Post bellum primum europacum. ab anno 1921, repetita non raro sunt quae a Drews dicta sunt et a suis asseclis 13. P.L.Couchoud, medicus, historiator religionum, anno 1924 in suo libro Le mystère de Jésus, omnia eleganti stylo et derelin­ quendo mythos et theorias praecedentes, reicit liberales et eschatologistas l4, dicit insufficientes probationes de exsistentia lesu, et ponit suam explicationem; praefert enim explicationem non mythologicam, sed symbolicam: lesum esse in continuo fieri et habere tantum realitatem idealem in mente creden­ tium '5. Alfaric 16 contendit explicare factum christianismi ex con­ flatione messianismi iudaici cum mythis paganis deorum qui salvant (Osiris, Attis, Mithra); sed haec etiam ab ipsis ratio­ nalises criticis et radicalibus severe reiciuntur 17. 9 Der vorchristliche Jesus nebst uniteren Vorstudien zur Entwicklungigeschichti des Urchristentums (Jena 1906); Ecce Deus. Die urchristliche Lehre des reingottlichen Jesu (Jena 1911). 10 Das Gilgamesch-epos in der Weltliteratur... (Strassburg 1906); Hat Jesus der Evangelien wirklich gelebt? (Francfort a.M. 1910). 11 Scripsit Christusmythe (Jena 1909-1911). 12 Una cascada de hipôtesis. Iuxta Couchoud opus a Drews Christusmythe in sua mythologia astrali nihil aliud est nisi «fantasmagorie»: Mercure de France 221 (1929) 193; cf. Braun, Où en est le problème de Jésus 205. 13 Editiones praecipuas indicat Braun, Ou en est le problème de Jésus 165 in nota. 14 Hoc enim esset evhemerismus; ex philosopho graeco, qui saeculo III ante Christum di­ cebat deos esse homines elevatos ad ordinem divinum. 15 Contra Couchoud scripsit L.de Grandmaison, S.I., Jésus dans Γhistoire et dans le mystère (Paris 1925). 16 Le problème de Jésus (1932). 17 In notis praecedentibus indicavimus opera eorumque editiones praecipuas illorum uctorum qui contra exsistentiam lesu historicam scripserunt; pro ceteris, etiam recentioribus f. Braun, o.c. Ι.·3 C-3· EXSISTENTIA IESU. TH.25 N.366-369 285 367. Doctrina Ecclesiae non est cur nunc speciali modo commemoretur, cum satis constet ex symbolis et ex magisterio ordinario ipsam exsistentiam lesu historicam doceri omnino ab Ecclesia, et pertinere ad fidem divinam et catholicam. In Syllabo Pii IX proscribitur propositio: «Ipse lesus Chris­ tus est mythica fictio» (D 1707). 368. Valor dogmaticus quantum ad ipsam exsistentiam historicam lesu: de fide divina et catholica, ut modo diximus. Quantum ad diversas partes et enuntiationes theseos: constare ex evangeliis hanc exsistentiam lesu historicam, pariter de fide divina et catholica; probari quoque ex epistolis Sancti Pauli, est saltem de fide divina, cum clare in his scripturis continea­ tur; probari vero ex auctoribus profanis est critice certum. Si mere critice et historice examinatur ipsa exsistentia his­ torica lesu, est res per reductionem metaphysice certa. 369. Probatio primae partis non eget speciali declara­ tione, quia ipsa evangelia et Actus, quorum historicitas sine ullo dubio'probata et admittenda iam est, si quid minimum conti­ nent verum est ipsa exsistentia historica lesu. Insuper ipsa exsistentia et indoles religionis christianae est argumentum virtuale inconcussum pro hac re: christianis enim persuasum erat se esse conditos ab homine historico lesu, quem Messiam, Christum, fuisse credebant; sic et hoc nomen Antio­ chiae primum acceperunt (Act 11,26), et dicebantur secta Naza­ renorum (Act 24,5); sic et symboli antiquiores profitentur natu­ ram humanam lesu; sic et eum habebant ut victimam realem immolatam pro redemptione hominum; sic eius praesentiam in Eucharistia realem tenebant... I8. Et nos possumus spatium et tempus, terram et momentum his­ toricum in quibus lesus vixit accurate determinare: imperitante Tiberio Caesare, procurante Pontio Pilato ludaeam, tetrarcha autem Galilaeae Herode... (Lc 3,1); et cetera bene multa quae de momento et de historia vitae lesu dici possunt. Multa loca ab eo peragrata in Palaestina certo et indubitanter demons­ trantur; et vitae eius chronologia inter certos limites determi­ natur 19. Non manet igitur eius exsistentia in obscuritate, sicut • 1 ” Omnino absurde et gratuito et nimia phantasia Couchoud vult invenire initium motus religiosi christiani circa lesum in visionibus Petri, postea duodecim, postea 500 fratrum, de quibus i Cor 15, et inde efficere duplicatum ex lahveh... ubi congererentur notae Messiae exspectati: filius hominis, servus lahveh, iustus quem alii persequuntur, etc. Sic ex phantasia pauperis piscatoris orientalis orta esset religio. Cf. Braun, Où en est le problème de Jésus 205s. iQ Cf. U.Holzmeister, S.I., Chronologia vitae Christi (Romac 1933); J.Llamas, La cronologia de Jesùs (Turin-Roma JÇ35)· 286 M.NICOLAI , DE REVELATIONE CHRISTIANA. II de Homeri exsistentia dubia moveri potuerunt: res prorsus ali­ ter se habet ac de Homeri fabulis, de Aenea, de Calypso et Ulisse... Tanta est vis ex evangeliis et- ex facto religionis christianae pro exsistentia lesu historica, ut haec veritas, licet constet cer­ titudine morali, haec sit reductive metaphysica. 370. Probatio secundae partis desumenda est ex epis­ tolis Sancti Pauli quarum authentia ab omnibus admittatur -°. Ideo facienda est haec probatio propter recentes invectationes a Couchoud; simul vero testimonia historica antiquissima habe­ bimus de exsistentia historica lesu et de transformatione mortalis in Deum paulo post eius mortem et ab ipsis monotheistis iudaeis (!), casus unicus in historia, anno c.55, non post longam evolutionem quam requirebat pro suis mythis Strauss (n.252) 20 21. 371. luvat autem rem ita proponere ut sequamur ordi­ nem chronologicum vitae lesu: lesus habebat matrem ex hebraeis, et huic genti eorumque religioni erat addic­ tus, siquidem est «factus ex muliere, factus sub lege...» (Gal 4,4). Cognatos (•fratres») habebat (1 Cor 9,5); et ipse ex antiquis patribus iudaeorum procedebat, siquidem Paulus de propriis cognatis secundum car­ nem, sc. de iudaeis, ait: «...quorum patres et ex quibus est Christus secun­ dum carnem» (Rom 9.3-5). Erat autem Filius David (Rom 1,3; 9,5; cf. 2 Tim 2,8) et filius Abrahae, «cui dictae sunt promissiones et semini eius... quasi in uno: et semini tuo, qui est Christus» (Gal 3,16). Vixit autem pauper, «quoniam propter vos egenus factus est cum esset dives, ut illius inopia vos divites essetis» (2 Cor 8,9; cf. Phil 2.7). Supponitur miracula fecisse, quod Paulus ei tribuat propria signa et pro­ digia (Rom 15,18s; cf. i Cor 1,22-25; 2 Cor 12,12; Gal 3,5). Apostolos constituit et quidem in collegio duodecim (t Cor 15,5; 9,5). Instituit Eucharistiam, sicut Paulus accepit—ut dicit—ab ipso Domino (1 Cor 11,23-26); in qua nocte tradebatur (1 Cor 11,23); traditus propter delicta nostra (Rom 4,25). Et immolatus fuit (i Cor 5,7; Gal 2,20) crucifixione (1 Cor 1,17.23; 2,2.8; 2 Cor 13,4; Gal 3,13; cf. Rom 6,5-8). Et mortuus fuit (Rom 5,6s; 6,3-10; 8,34; 14,9; 1 Cor 15,3; 1 Thess 4,14); et quidem a iudaeis (1 Thess 2,15). 20 Nimirum Rom, i et 2 Cor, Gal, 1 Thess, Phil, Philem. 21 Prima epistola ad Thessalonicensis scripta fuit anno 50-51 ; epistola ad Galatas anno 54 1 ad Cor anno 55: ad Rom vero brevi ante festum Paschae anni 58. Ita ex P.Gaechter, Sum­ ma introductionis in Novum Testamentum (Oeniponte 1938) n.239.245.255. Ergo intra a.50 et 60, brevi post mortem lesu, de eo scribebatur ut de homine et de Deo simul; signum eum revera utrumque esse et hominem et Deum, pro eo qui consideret israelitas tam acriter monothéistes esse, et christianos aliter fecisse ac mahumetani et israelitae cum suis fundatoribus, Mahomet et Moyses, qui non sunt elevati ad ordinem divinum. Cf. Braun, o.c., 167-171. Haec concedit Couchoud esse gravia, sed ex praeiudicio aprioristico non vult admittere divinitatem lesu; cf. Braun, p.t74s. 1-3 C.I. EXSISTENTIA IESU. TH.25 N-30g-374 287 Sepultus est (i Cor 15,4; Rom 6,4). Et resurrexit (1 Cor 15,4s; Rom 1,4; 4,25; 8,34; 1 Thess 1,10; 4,14). Et visus est a discipulis post resurrectionem (i Cor 15,5-7). Et ab ipso Paulo (i Cor 15,8; 9,1). Ut ergo constat ex praecedentibus, S.Paulus non historia continua describit vitam lesu, quia eius epistolae sunt occasio­ nales et non intendunt systematicam tradere doctrinam. At vero continent schema et lineas potiores de vita lesu idque fixo modo et definito, non nebuloso aut obscuro; adeo ut exsistentia historica et humana lesu supponatur omnino. 372. Praeterea, S.Paulus proponit exempla virtutum lesu (passim), nominat eius discipulos, et doctrina quam tradit de redemptione supponit exsistentiam humanam lesu. In concionibus autem Sancti Pauli, quales habemus in Acti­ bus Apostolorum, factas iudaeis vel etiam et paganis, ita pro­ ponit messianitatem lesu ut rem omnino historicam (Act 13,24-41; 17,3.18.31; 19,4; 26,23). 373. De scientia et de veracitate Pauli in his omnibus affir­ mandis ideo iam constat, quod se miserabiliorem habet omnibus hominibus si ipse deceptus fuisset (cf. 1 Cor 15,19). Et bene talia facta noscere poterat, sicut alia quaelibet facta historica coaetanea notabilia; et haec quidem ab eo narrata concordant omnino cum evangeliis, et ex alia parte redargui poterat a tes­ tibus viventibus; scribit enim Paulus inter annos 50-60. 374. Objectiones ex mente Couchoud 1. In epistolis Sancti Pauli non invenitur nisi imago quaedam idealis lesu Nazareni, efformata per in­ ternas experientias et visiones Pauli (cf. Rom r,2ss; 1 Cor is,3ss; Gal 4,4). Nego prorsus, ex probationibus factis. 2. Inst. Iuxta 1 Cor 2,8 Paulus praedicabat Dei sapientiam in mysterio quam nemo principum huius saeculi cognovit; si enim cognovissent, nunquam Do­ minum gloriae crucifixissent. Unde principes huius saeculi non cognoverunt Dominum, et entia «mythica» crucifixerunt eum. Resp. Conclusio est omnino arbitraria. Ex eo enim quod in praedicatione et in persona lesu sunt mysteria, non ideo iam desinit utraque esse histo­ rica; neque ex eo quod principes huius saeculi non cognoverunt Dei sapien­ tiam, non ideo iam non cognoverunt Dominum. 3. In epist. ad Phil 2,5-11 inveniuntur elementa idealizationis in ima­ gine lesu: descensus atque mors entis divini et ascensus cum glorificatione. Ergo exsistentia lesu non est nisi partus ideae christianae. Nego antec. et consequentiam. Quam gratis haec dicantur nemo est qui non videat. In loco citato invenitur quidem mysterium propositum duplicis naturae in persona lesu Christi, qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbi­ tratus est esse se aequalem Deo, sed semetipsum exinanivit formam-servi acci­ piens... obediens usque ad mortem, mortem autem crucis... Cum hoc autem 288 M.NICOl.Af, Di: REVELATIONE CHRISTIANA. II mysterio bene componitur historicitas eiusdem lesu Christi, ut ex hoc eodem loco constat et ex S.Paulo abunde demonstravimus. 4. In antiquissimis documentis Christianorum, in epistolis Sancti Pauli, Iesus inducitur Deus. Ita vocatur Kyrios, quod nomen LXX reservant Deo; in nomine lesu omne genuflectatur (Phil 2,10-11; cf. Is 45,24 ubi haec ex­ pressio de Deo dicitur); quicumque invocaverit nomen eius salvus erit (Rom 10,13; cf- loel 2,32); omnia condita sunt in ipso, sive in terra sive in caelo (Coi 1,153.19). Atqui absonum est pro iudaeo monotheista lesum ho­ minem esse Deum. Ergo Iesus non est nisi heros alicuius apocalypseos, obiectum experientiae mysticae, Deus mysterii. Cone. niai. Verum quidem est in epistolis S.Pauli lesum induci et haberi Deum. Dist. min. Absonum est pro iudaeo aliquem hominem inducere ut Deum, nisi praecessissent summe efficaces probationes, cone. niin.; si prae­ cesserunt tales efficaces probationes, nego min.; quin immo hoc signum est iudaeos tales efficaces probationes habuisse. Et nego cons, et consequentiam. 5. Scripta Pauli, prout nunc sunt, sunt editio secunda post Marcionem retractata, saeculo post Paulum; prima enim editio seu corpus paulinum fuit Apostolicon Marcionis (anno c. 140); sed Marcion, utpote gnosticus, negabat realitatem camis Christi. Resp. Haec omnia gratuito omnino dicuntur et falso; constat enim aper­ tissime, et confirmant etiam inimici Ecclesiae, antiquam et primaevam vetus­ tatem illarum epistolarum Pauli ex quibus fecimus argumenta. Cf. n.370. 375. Scholion. Poterit interrogari utrum scripta chris­ tiana extracanonica aliam valeant efficere efficacem probationem pro exsistentia lesu historica. Sine dubio ex his fontibus christianis deduci potest certis­ sime exsistentia lesu Nazareni; sed, quoniam multa ex talibus scriptis pendent ex Novo Testamento, critice nequeunt vim priorum argumentorum ex N.T. roborare. Possunt tamen ali­ qua indicari quae independentia a N.T. videri possunt. Sic Hegesippus anno c. 180 loquitur de cognatis quibusdam lesu (nepo­ tes ludae, fratris lesu) qui erant tempore Domitiani Origenes dicit spe­ luncam nativitatis lesu Bethlehem monstrari, et in spelunca praesepe ubi fuit fasciis obvolutus22 23. Et Quadratus in sua Apologia (c.124) loquitur de sanatis et suscitatis a Domino, qui ad sua usque tempora pervenerunt (R 109). 376. Probatio tertiae partis fiet considerando: timonia iudaica; B) testimonia gentilia. A) tes­ A) Testimonia iloaica. i) Flavius Iosephus (c.37-105) e familia iudaica sacerdotali, interfuit bello iudaeorum adver­ sus romanos, transiit vero ad partes romanorum, et inter annos 75-79 scripsit aramaice De bello iudaico, postea transla­ tum in graecum. Sunt etiam quaedam Additamenta ex vetere 22 Apud Eusebium, Hisl. cedes. 3,20; cf. Kch 67-69. 23 Contra Celsum 1,51: MG 11.756. 1-3 C.I. EXSISTENTIA IESÜ. TH.25 N.374-378 289 versione slavica, quae desunt in versione graeca, et edita sunt a Berendts (anno 1906) et a Grass (anno 1924); in his addita­ mentis nonnulla reperiuntur de lesu eiusque factis 24. Recentiores habent versionem slavicam ut interpolatam 2S; sed valet pro persuasione historica de exsistentia lesu ut personae his­ toricae. 377. 2) Idem Flavius losephus scripsit opus Antiquitates iudaeorum perfectum c.annum 93 post Christum, in quo duo reperiuntur testimonia de lesu: «Eo etiam tempore fuit Iesus, vir sapiens, si tamen virum eum appellare fas est. Fuit enim mirabilium operum effector, magister hominum, qui ve­ rum cum voluptate accipiunt, multosque iudaeos, multos item gentiles ad se pellexit. Ilie erat Christus. Quem cum Pilatus, ab hominum nostrorum primis delatum, crucis supplicio addixisset, eum tamen amare non desierunt qui primum amaverant. Apparuit enim iis tertio die redivivus, divinis vati­ bus et haec et] mille] alia de eo miranda effatis. Atque ab eo denominata Christianorum natio durat usque ad hunc diem»26. «Interea Ananus iunior, quem pontificatum accepisse iam diximus, ferox erat ingenio et insigniter audax, sectam etiam sadducaeorum sequebatur, qui prae ceteris iudaeis in iudiciis sunt acerbi et immites, quemadmodum antea indicavimus. Talis igitur cum esset Ananus, oportunum sibi tempus adesse ratus, eo quod Festus, quidem vita cessisset, Albinus vero adhuc in itinere esset, concilium iudicum cogit; inductoque in indicium fratre lesu qui dicitur Christus, lacobus ei nomen, et cum eo quibusdam aliis, in eos ut legis violatae reos cum accusationem instituisset, lapidandos tradidit...»27. 378. Hoc secundum testimonium, ubi de martyrio lacobi fratris lesu qui dicitur Christus, quamquam directe agit de martyrio Apostoli, bonum est argumentum pro exsistentia his­ torica lesu. De priore praeclaro testimonio tres sententiae feruntur circa genuinitatem textus: a) Multi de ea dubitant vel eam negant, quod auctores antiquiores ecclesiastici, qui ceteroquin norunt losephum, de hoc eius testimonio taceant (argumentum ex silentio), praeter Eusebium 28; vel dubitant ex eo quod mirantur quod Flavius losephus, incredulus, possit lesum vocare Messiam. b) Alii respondent—et merito, ut videtur—scriptores ecclesiasticos de hoc testimonio non necessario loqui debere; losephum autem illam dignitatem messianicam ceteraque de 24 Cf. sis versionem gcrmanicam horum additamentorum apud Dieckmann, Dv revela­ tione n.567.569s; compendium vero dictorum, ibid., n.558. 25 Cf. Lercher-Schlagf.nhaufen, Theolog. fundam, n.144. 26 Antiquitates 1.18,3,3: Kch 7. 27 Antiquitates 1.20,0.1 : Kch 9. 28 Dcnwnslr. evangel. 3,5: MG 20,221; Hist. cales. 1.11: MG 20,117. Tcologia Γ 10 M.NICOLAI', 1>H REVELATIONE CHRISTIANA, π 290 lesu dicere potuisse, quin necessario ei munus messianum adscribat, sicut postea loquitur de lacobo «fratre lesu qui dicitur Christus». c} Alii alio gradu admittunt interpolationem in testimo­ nio losephi; v.gr. ad illa verba: «Hic erat Christus». 379· 3) Alii fontes iudaici sunt a) Mishna sive collec­ tio legum et consuetudinum traditionalium ex scholis pharisaeorum, opus scriptum ad finem saeculi II 29; b) insuper Talmud seu commentarius ad Mishna, alius palaestinensis lingua aramaica conscriptus initio saeculi V, alius babylonensis spectans ad saeculum V et VI lingua aramaico-babylonica con­ scriptus, uterque tradit hebraice dicta antiquorum doctorum 30. Hi fontes aliqua referunt de lesu et profitentur eius exsisten­ tiam historicam. Traditiones vero doctorum Amoraim (saeculo III) non independenter ab evangeliorum narratione; cum ortae sint ex desiderio calumniandi et desumant ex fontibus christianis ad odium. Aliter, id est, etiam independenter ab evangeliorum narratione, quoad traditiones doctorum Tannaim, qui erant lamniae post destructionem templi a.70. Sic iuxta acatholicum iudaeum J.Klausner dantur in his scriptis rabbinicis notitiae historicae fide dignae circa lesum Nazarenum: «Appellabatur lesus Nazarenus; excercebat magiam (id est, operabatur miracu­ la, sicut multi alii tunc temporis) [! ], et decipiebat et seduce­ bat Israelem; spernebat verba doctorum; commentabatur Scrip­ turam ad modum pharisaeorum; habebat quinque discipulos; declaravit se non venisse ad addendum aut auferendum quid­ quam ad legem; fuit suspensus (crucifixus) in vigilia Paschatis, quod veniebat in die sabbati, eo quod esset «seductor»; et eius discipuli curabant infirmos in nomine eius» 31. Quantum ad Toledoth leshua (historia lesu), hic liber teste ipso acatholico iudaeo J.Klausner caret valore historico 32; nisi dixeris ad summum esse confirmationem persuasionis, univer­ salis de historica exsistentia lesu. 380. B) Testimonia gentilia. Testimonia ethnica de lesu alia sunt polemica adversus christianos, ut illa quae Celsus aliique dixerunt; alia sunt non polemica. Priora praetermittimus, 29 De Mishna, cf. H.Lesf.tre: DB 4,1127-1130. 30 De Talmud, cf. H.Lesetre: DB 5,1977s; uberius vero apud H.L.Strack, Einleitung in Talmud und Midrash* (München 1030). 31 J.Klausner. Jésus dr Nazareth. Son temps. Sa vie. Sa doctrine (Paris 1933) (versio gallica ex textu hcbraico originali révisa ab auctore) 53. 32 Ibid., 65. I..3 C.I. EXSISTENTIA 1ESU. TH.25 N.378-380 291 utpote quae pendeant ex fontibus christianis; cetera non polemica nunc considerabimus. 1) Plinius Secundus Minor, proconsul Bithyniae, con­ sulebat a.ni-113 Traianum imperatorem propter propagatio­ nem christianismi; dum vero narrat modum agendi Christiano­ rum, dicit inter alia: se eos obligasse ut «maledicerent Christo» et eos «ante lucem convenire carmenque Christo quasi deo dicere» 33. De hoc praeclaro testimonio pro celerrima propagatione christianae religionis potest moveri quaestio utrum sit directa affirmatio historicae exsistentiae lesu, quod et congruentius dicitur, an tantum sit affirmatio alicuius divinitatis. 2) Cornelius Tacitus, discipulus Plinii senioris, qui et in ludaea versatus fuerat sub Tito, in suis Annalibus scriptis inter a.69-117 scribens de incendio urbis Romae sub Nerone, dicit rumorem derivatum esse in chrestianos, nomenque expli­ cat a Christo: «...Auctor nominis eius Christus Tiberio imperi­ tante per procuratorem Pontium Pilatum supplicio affectus erat...» 34. Atque hoc solemne est testimonium praeclari historiographi pro historica exsistentia lesu. 3) C.Suetonius Tranquillus anno c.i20 scribens Vitam Claudii imperatoris haec de eo ait: «[Claudius] ludaeos, im­ pulsore Chresto 3536assidue tumultuantes Roma expulit»30. In Vita autem Neronis invenitur: «...afflicti suppliciis christiani, genus hominum superstitionis novae ac maleficae...» 37. Ergo primum testimonium ex Vita Claudii agit de aliquo homine, scilicet de Christo, cuius exsistentia affirmatur, unde tumultus et disceptationes atque expulsiones iudaeorum ortae sunt (de quibus cf. Act 18,2); quamquam hoc testimonium vi­ detur supponere Christum Romae fuisse. 4) Acta referentia res gestas sub Pilato videntur Romae fuisse asservata, ut relationes publicae et authenticae. Ad haec enim -Acta videtur alludere S.Iustinus, cum refert miracula lesu et addit: «Quae quidem ab eo [lesu Christo] facta esse, »3 Kch 28-31. 34 Annales 15.44· Kch 34· 35 Id est Christo, quia eodem modo pronuntiabatur: «Christianus, quantum interpre­ tatio est, de unctione deducitur. Sed et cum perperam chrestianus pronuntiatur a vobis (nam nec nominis certa est notitia penes vos) de suavitate et benignitate compositum est» (Ter­ tullianus, Apologeticum 3: ML 1,331). 36 Vita Claudii 25,4: Kch 39. 37 Vita Neronis 16,2: Kch 40. 292 M. NICOL U', III REVELATIONE CH RISTiAX II ex confectis sub Pontio Pilato Actis discere potestis»Et fortasse ad eadem alludat Tertullianus in Apologetico 39. 381. Testimonia profana circa Christianismum, quae non sint spu­ ria, collecta habentur apud Kch: 8.9 (testimonium Flavii losephi de morte loannis Baptistae et lacobi minoris); 39 (de eiectione iudaeorum Roma sub Claudio a.circ.49-52); 32 (de accusatione Pomponiae Graecinae, a.56-57); 39.40 (de incendio urbis el persecutione Neronis, a.64); 42.45 (dc futuro regno iudaeorum); 43.44.226 (de persecutione Domitiani a.81-96); 28-31 (consultatio Plinii ad Traianum circa Christianos et rescriptum imperatoris Plinio a.i 11-1 13); 36.38 (rescripta Hadriani de Christianis a.125 et 132-134); 64 (rescripta Antonini Pii a.138-161)... 4I). 382. Obiectiones. 1. Si lesus revera exstitit et tam egregia fuit figu­ ra historica, non explicatur silentium de eo in documentis profanis saeculi 1. Resp. Ex hoc silentio nihil deduci potest. quia tales historiographi coaevi lesu tunc deerant, neque ipse imperator Caesar Augustus invenit biographum coaevum; neque ex illo tempore historia exstat provinciarum imperii, nominat im Syriae et Palaestinae. Flaviuç loscphus autem scribens volebat placere Romanis, et multa tacet de Palaestina, nominatin'! multa de motibus messianicis et de nascente chris­ tianismo. Praeterea silentium de lesu non est absolutum in documentis profanis huius saeculi, ut supra ostendimus. 2. Sed figura thaumaturgi, qualis lesus' fuisse asseritur, debuit prae omnibus imperatoribus innotescere. Resp. Debuit innotescere iis qui in Palaestina vivebant vel facilem commu­ nicationem cum ea habebant, cone.; debuit innotescere ubique terrarum, nego. Difficultas videtur supponere tunc temporis exstitisse hodiernam faci­ litatem in diffundendis nuntiis eodem fere momento ac accidunt. Sed neque nunc diffunduntur multa re vera mira, cum elementum diffusionis sit ipsum interesse et dispositio psychologica respectu personae vel loci unde notitia quaedam venit. Intererat autem Romanorum et ethnicorum non multum id quod apud iudaeos accidebat; quin et ipsi iudaei degentes in diaspora non videntur notitiam lesu ante apostolorum praedicationem habuisse (cf. Act 2, 5-12; 13,13-41; 28,17-28). Praeterea motus religiosus christianismi primaevi non habebat apud Ro­ manos illud momentum quod postea apud nos erat habiturus. Omnis enim nova tendentia generatim non excitat attentionem coaevorum antequam gignat periculum pro institutionibus vigentibus. Ideo primum ignoraiur, dein inipugnalur α vulgo, tandem ab intellectualibus et philosophis quasi scient ifice impetitur. Ita fecere Celsus, Porphyrins... adversus christianis­ mum 41. 3. Cur possibiles tales errores circa lesu exsistentiam in re adeo evi­ denti ? Resp. Praeter dispositionem voluntatis, quae facit ut illa quae sunt luce clariora habeantur obtenebrata, hic valuit tendentia hypercritica exaggera­ ns S.Iustinus, Apolog. 1,48: MG 6,400. Similiter referendo mortem lesu: Apolog. 1.35: MG 6.384. J» Apolog. 21: ML t.450. 411 Circa fontes antiquos profanos, cf. I.B.Avfhavser, AntiheJesus-Zeugnisse (Bonn 1925); item L de Grasdmaison, 7Âur Christ i c.i ; Le Christ (Bloud et Gay) 115-124. 41 Dc resistentia pavana adversus christianismum, cf. sis P.de Ladriolle, La reaction païenne. Etude sur lu ;xdAniqiir unHdirdtienne du Ier au Vf" siècle (Paris 1934). I-3 C.3 A.I. ΜΙ ΙΚΜΛΤΙΙΙ MI.SSIAXtCA. TH.26 N.3S0-384 293 tissima et ad extremum deducta; et apud aliquos logica consequentia ex falsis principiis, nimirum ex eo quod non historica habuerint ipsa evangelia, unde factum est ut ex falso sequeretur quodlibet, scilicet ipsa negatio rei evidentissimae et per reductionem metaphysics certae. C A P U T 11 De testimonio quod lesus dedit de se Ipse 383. Ut propositum nostrum aggrediamur comprobandi factum reve­ lationis divinae factae per lesum qui dicitur Christus, primum ostendere nos oportet lesum dixisse se Legatum Dei in sensu magistri religiosi authentici qui veritates revelaret. Affirmatio autem huius legationis divinae potuit inveniri non explicite in dictis lesu, sed involucrata in aliis affirmationibus illius (de eius messianitate d divinitate), quas nunc examinare oportebit. ARTICULUS I De affirmatione messianica Iesu Djeckmann, De revelatione lr.2 c.i q.i praesertim n.618-667; Grandmaison, Jésus Christ 2 c.i § 2s; M.Lepin. Lc Christ Jésus, deuxième partie, c.ts; Pinard de la Bouli.aye, Jésus Messie, Conférences de Notre-Dame de Paris (1930) confer. 3. Thesis 26. lesus Nazarenus testatus est se esse Messiam. 384. Notio Messiae magni sane est momenti, siquidem ex ea constat nomen quod saecula tribuunt lesu Christo; ex ea quoque originem habet nomen nostrae religionis Christianae. Messias est forma graecizata vocis aramaicae xçfç'k (meshiha’), ex hebraico Π’*?? (mashicih), graece ό χριστός (o Chris­ tos), latine unctus. In V.T. ungebantur et vocabantur uncti, sive christi Dei, reges. Sic Dominus dicit Samueli: «Unges eum [Saulem] ducem super populum meum» (i Reg 9,16); Samuel vero tulit lenticu­ lam olei et effudit super caput eius (1 Reg 10,1). Saul autem vocatur a Davide christus Domini (2 Reg 1,14); et ipse David conqueritur de occisione illius «quasi non esset unctus oleô» (2 Reg 1,21...) Ungebantur quoque prophetae. Sic Eliae dicitur: «Eliseum... unges prophetam pro te» (3 Reg 19,16)... Sacerdotes denique ungebantur, ut constat ex dictis ad 294 M.XICOI.M·, 1» KI VELATIONE CHRISTIANA. II Moysen: «Oleum unctionis fundes super caput eius [Aaronis] atque hoc ritu consecrabitur» (Ex 29,7); Moyses vero ait Aaroni et filiis: «Oleum sanctae unctionis est super vos» (Lev 10,7; cf. 21,10)... Hoc nomen Christi ut postea data opera, agentes de vati­ ciniis messianicis, considerabimus —applicatur venturo Duci et Liberatori afferenti salutem, tribus in locis: in cantico Annae, matris Samuelis, quae extollebat Dominum qui sublimaturus erat cornu Christi sui (1 Reg 2,10): item in psalmo Davidis praevidentis reges convenientes adversus Dominum et adversus Christum eius (Ps 2,2); tandem a propheta Daniele, dum desig­ nat tempus usque ad Christum ducem (Dan 9,25). Et hoc no­ men iam ultimis saeculis ante Ch. quasi nomen proprium huius futuri regis evasit. Haec denominatio illius, quasi esset unctus per antonoma­ siam, ideo ei tribuebatur, quia ex vaticiniis quae de eo fere­ bantur—quaeque suo loco fusius exponentur 1 —triplex ei dig­ nitas propria erat: regis (v.gr. Ps 2,6-8), prophetae (Deut 18, r 5s), sacerdotis (Ps 109,4). 385. Alia nomina, quibus Messias designabatur in V.T., erant Emmanuel (Is 7,14). servus lahveh (Is 42,1s), ger­ men ex David (1er 23,5), David (1er 30,9), filius hominis (Dan 7.13s) 2386. Proprietates regni messianici ex V.T. Quoniam Messias futu­ rus erat Rex, eius qualitates seu praerogativae apparent considerando pro­ prietates quibus in V.T. regnum messianicum seu regimen et potestas Messiae insignitur. Regnum igitur Messiae praedicabatur: Aeternum (2 Reg 7,13.16 [cf. Ps 88.29s.37s]; Ps 71,5-7; Is 9,7; Dan 7, 14.27...). Universale (Gen 12,3; 18,18; 22,18; 26,4; 28,14; 49,10; Num 24,17-23; Ps 2,8s; 21,28s; 71,8-11; Is 2,2-4; 66,i9ss; Mich 4,1-3; Dan 7,14.27; Mal ϊ,ιι...). Externum et visibile (Is 2,2s; 11,10; Mich 4,1s; Mal 1,1t...). Novum, cum novo sacrificio et cultu (Mal ι,ι is), cum novo sacerdocio (Is 66,20s), cum nova lege (1er 31,31-33). 1 Cf. n.5825s, ubi agimus de vaticiniis messianicis, argumentantes pro legatione divina lesu eamque confirmantes. Pro idea autem messianica evolvenda cf. Dieckmann, De revelatione n.578-617; Le Christ (Bloud et Gay, Paris 1932) 92-112: Le Messie annoncé dans ΓAncien Testament; Ed.Kalt. artic. Messias: Biblisches Real-Lexikon 2,157-183 pro evolutione huius ideae in V.T. ; et eiusdem auctoris, ibid., 1,893-898 pro messianitate lesu; Pinaro de la Boullaye, Jésus Messie confér.4. Hi omnes agunt in universum de messianismo; cf. praeterea quae postea citabimus pro singulis vaticiniis. 2 Pro exspectatione messianica, quae erat tempore lesu, cf. J.Bonsirven. Le judaïsme palestinien au temps de Jésus-Christ (1935) 1.341-467 (editio habetur abbreviata huius libri: Paris 1950); MJ.Lagrange. Le judaïsme avant Jésus-Christ (Paris 1931): Kch 35 (ex Tacito), 42 (ex Suetonio); Lercher-Schlagenhaufen. Thcolog. Jundam. n.148. I„3 C.2 A.I. AFFIRMATIO MF.SSIANICA. TH.26 N.384-389 295 Doctrinale, sc. doctrinam annuntians (Dent 18,18; Is 2,3; Ps 2,6; 21,23...). Spirituale et gratiose conferens bona (Is 11,1-9; Ier 31.34! 50,20...). 387. Adversarii 3 sunt in primis rationalistae quidam antiquiores negantes auctoritatem fontium, ut F.Strauss, Bru­ no Bauer, G.Volkmar4. Item pauci recentiores, qui dicunt lesum non manifestasse se Messiam, discipulos postea induxisse hanc ideam messianitatis lesu, cum sibi persuaserunt eum resurrexisse et iterum venturum. Ita W.Wrede5, qui, negando publicam manifes­ tationem lesu ut Messiam, dubium habet insolubile utrum lesus se ipse Messiam habuerit; ad quem accedunt K.Wellhausen, A.Merx et alii. R.Bultmann profitetur pariter similem scepticismum nec certo sciri posse de conscientia messiana lesu 6. A.v.Gall contendit lesum recusasse dignitatem messianicam, sed non titulum «Filii hominis» et «Filii Dei» 7. Inter propositiones damnatas modernistarum invenitur illa (D 2028): lesum non eo fine locutum fuisse ut doceret se esse Messiam neque miracula illius eo spectare ut id demonstraret. 388. Doctrina Ecclesiae. Clare constat doctrinam theseos proponi per magisterium ordinarium Ecclesiae saepiusque praedicari, et quidem ut revelatam. Insuper damnata est pro­ positio modernistarum (D 2028), de qua supra. Valor dogmaticus. Thesis est de fide divina et catholica. 389. Probatur i.° Ex eo quod apostoli hanc digni­ tatem ET HOC NOMEN TRIBUANT IeSU CONTINUO. Hoc faciunt in eorum evangeliis: finis enim Mt est ostendere lesum esse Messiam praenuntiatum a prophetis, quod abunde declarat in­ ducendo saepenumero fata lesu «ut adimpleretur quod dictum est per prophetam...·» (passim); Ioannes vero scripsit ut cre­ derent «quia lesus est Christus» (Io 20,31). Hoc faciunt etiam Apostoli in eorum praedicatione (Act 2,36; 3,18; 4,10...). Atqui ratio sufficiens id faciendi nequit esse in talibus testibus tam veracibus, usque ad mortem, qui cum ipso lesu tam saepe sunt conversati, nisi ipsum verum factum: lesum habuisse se et dixisse Messiam. Ergo lesus revera se habuit et dixit Messiam. 3 Cf. Dieckmann, De revelatione n.628.631. 4 De quibus antea egimus, n.252ss. 5 Das Messiasgheimnis in den Evangelien. Zugleich ein Beitrag zunt Verst adnnis des Markuseuangeliums (Gottingen 1901); cf. Dieckmann, De revelatione n.628. 6 Die Erforschung der synoptischcn Evangelien (Giessen 1925) 33SS; Jesus (Berlin 1926) 12; cf. Dieckmann, De revelatione p.462 nota 3. 7 Βασιλεία του θεού, c.io; cf. Dieckmann, Dc revelatione n.631 et p.462 nota 6. M.NICOLAU, >» 296 REVELATIONE CHRISTIANA. II 390. 2.° Iesus, interrogatus expresse et publice an Messias, id affirmavit. Sic, cum per discipulos loannis Baptistae interrogatur an esset (Messias) qui venturus erat, provocat omnino ad illa quae de Messia exspectabantur, sc. ad miracula patrata (Lc 7,18-23; Mt 11,1-6; collatum cum Is 35, 6; 461,1). Item expresse interrogatus a Caipha pontifice (Mt 26,63-64). esset 3.0 Iesus imponit sibi et acceptat titulos mesDiversi tituli acceptati vel sibi impositi a Messias tunc temporis designabatur. Messias sive Christus: Aperte Iesus fatetur id esse, cum loquitur cum samaritana (Io 4,25-27: Ego sum qui loquor tecum). Atque an­ tea, ab. initio vitae publicae, ita eum Andreas loquens ad Si­ monem nominaverat: Invenimus Messiam (Io 1,41). Expresse acceptat et laudat confessionem Petri, nomine factam omnium apostolorum, Tu es Christus, Filius Dei vivi(Mt 16,16s; cf. Mc 8, 29; Lc 9,20). Ipse sibi hunc titulum appropriât: Magister vester unus est, Christus (Mt 23,10) et laudat misericordiam factam apostolis in nomine eius quia Christi estis (Mc 9,41); aliis vero qui dixerint: Ecce, hic est Christus, nolint credere, quia surgent pseudoprophetae (Mt 24,23s). Atque vita aeterna est cognoscere Deum et quem misit lesum Christum (Io 17,3). Solemniter tandem coram synedrio suam messianitatem affir­ mavit (Mt 26,63s; Me 14,61s); et inducitur post resurrectionem suam vindicans sibi hanc dignitatem, cum loqueretur cum dis­ cipulis in itinere Emmaus (Lc 24,26) et cum aliis discipulis (Lc 24,46). 391. sianicos: A) Iesu, quibus 392. Rex Israel vocatur a Nathanaele (lo 1,49); procla­ matur a populo in die palmarum (Io 12,13; cf. Mt 21,is; Mc 11,10; Lc 19,38), a latrone in cruce (Lc 23,42); atque ipse acceptat, hunc titulum, licet aliquando fugerit tumultum po­ puli volentis eum facere regem post multiplicationem panum (Io 6,15). Ipse loquitur de regno suo (Mt 13,41 explicando para­ bolam zizaniorum; Mt 25,34.40 cum loquitur rex iis qui a dex­ tris eius erunt); et affirmat se regem esse cum interrogatur a praeside Pilato (Mt 27,11s; lo 18,33-37; cf. Mt 27,27-29; Mc 15, 18; 16Le 23,2s de opprobriis militum propter hunc titulum; et similiter imprecationes turbae et sacerdotum ad crucem, quod dixerit sc regem Israel: Mt 27,42; Mc 15,32; Lc 23,37; quod et inscriptione crucis confirmatur: Mt 27,37; Mc 15,26; Lc 23,38; Io 19,19.21). 1-3 C-2 Λ.Ι. Λ11-1ΚΜΛ1 Ιο MI.SSIANICA. TH.26 N.390'394 297 393. Filius David. Hic erat etiam titulus Messiae, utpote qui ex Davide oriundus erat (cf. 0.5955.610; et Mt 12,23; .). 22,42.. Sic eum caeci acclamant (Mt 9,27; 20,30-34) et mulier Chananaea (Mt 15,22); tandem apostoli et populus ingredientem lerusalem (Mt 21,9.15s). Qui venturus est (ό ερχόμενος, cum articulo, significans personam determinatam exspectatam) cum interrogatur a dis­ cipulis loannis Baptistae (Mt 11,3-5). Propheta (ό προφήτης, item cum articulo, nomen signifi­ cans prophetam determinatum, quem scripsit Moyses Deut 18,15-18; cf. Io 5,46). Ita vocant eum turbae post multiplica tionem panum (Io 6,14), et quidam in novissimo die festivita tis disputantes de eo (Io 7,40); Iesus vero hanc denominatio­ nem acceptat dum dicit Moysen de se scripsisse (Io 5,46). Habens Eliam praecursorem (Mt 17,10-13). 394. B) Titulus Filii hominis8. Iesus imponit sibi titu­ lum «Filii hominis». Atqui titulus «Filii hominis» est titulus messianicus. Ergo Iesus imponit sibi titulum messianicum. Maior constat ex lectione evangeliorum, unde apparet lesum sibi hoc nomen imponere inde ab initio vitae publicae; et tale nomen adhiberi de solo lesu et non de alio; et occurrere in solo ore lesu (exceptis Lc 24,7; Io 12,34 quae tamen referunt ipsa verba lesu): Mt 8,20; 9,6; 10,23; 1139; 12,8.32.40; 13,37.41; 16,13.27s; 17,9.12.22; [18,11] 9; 19,28; 20,18.28; 24,27.30 [de adventu Filii hominis in nubibus caeli cum virtute inulta et maiestate]; 37.39.44; 25,31 [de adventu Filii hominis in maiestate sua ad iudicium]; 26,2.24.45.64 [coram Caipha nuntiat Filium hominis sedentem a dextris virtutis Dei et venientem in nubibus caeli]. Mc 2,10.28; 8,31.38; 9,9.12.31; 10,33.45; 13,26; 14,21.41.62. Lc 5,24; 6,5.22; 7,34; 9,22.26.44.[56].s8; 11,30; 12,8.10.40; 17,22.24. 26.30; 18,8.31; 19,io; 21,27.36; 22,22.48.69; 24,7. Io 1,51; 3,13.14; 5,27 [Pater dedit Filio potestatem indicium facere, quia Filius hominis est ><·]; 6,27.53.62; 8,28; 12,23 [venit hora ut clarificetur Filius hominis; v.32.33: «Et ego si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad meipsum» (hoc autem dicebat significans qua morte esset moriturus)]. 34 [turba miratur quod, cum Christus manent in aeternum, oporteat exaltari Filium hominis]; 13,31 n. 8 F.TnXMUtN, Der Menxhcnsohn. Jesuselbstzeugnis für seine messianixhc Würde (Ι·Τ<·ί burg 1907); J.Linder, S.I., Commentarius in librum Daniel (Parisiis 1939) in hunc locum; Dieckmann, De revelatione n.640-653.662. Vide sis tamen Cl.M.Henzb, C.SS.R.. Quis lit genuinus sensus locutionis «6 ulàs τοΰ ανθρώπου»; DivThom (Pi) 24 (1947) 69-80. 5 Hic textus [18,11] et postea [Lc 9,56] possunt dici critice dubii. 1» Hic tamen habetur graece sine articulo; cf. obicctionem 5. 1 * Pro aliis locis in N T., cf. Act 7,56; Apoc 1,13; 14,14· 298 M.NICOLAI, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II 395. Minor: Sensus messianicus huius titulil213 . a) In pri­ mis haec denominatio in ore lesu habet sensum specialem, sin­ gularem et determinatum, siquidem adhibetur forma determi­ nata et nova: ό υίός τοϋ άνθρώιτου, ille (determinatus) filius hominis; cui formae, attendendo ad linguam aramaicam qua lesus utebatur, respondet aramaice bar-’enasha’ cum ad de­ signandos homines determinatos usu venisset 'enasha’ 14. Ergo aliquid peculiare et aliquem singularem vult lesus hoc nomi­ ne significare. b) In hoc nomine, in locis praesertim supra exscriptis (Mt 24,30; 26,64; Io 5,27...) habetur allusio manifesta ad vati­ cinium messianicum Dan 7,13.14. 396. Expositio Dan 7,13s15. Postquam propheta videt potestatem contrariam Deo destructam (v.ns: usque dum interficeretur bestia et alia­ rum bestiarum ablata esset potestas), correlative videt postea constitutio­ nem regni Dei per Filium hominis (V.13S). v.13: Adspiciebam ergo in visione noctis [propheta Daniel, qui loquitur] et ecce cum nubibus caeli quasi filius hominis veniebat et usque ad antiquum dierum pervenit. Et in conspectu eius obtulerunt eum, v.14 et dedit ei potesta­ tem et honorem et regnum, et omnes populi, tribus et linguae ipsi servient : po­ testas eius, potestas aeterna, quae non auferetur, et regnum eius quod non cor­ rumpetur. Per nomen Filii hominis (LXX: ώς vlôj ανθρώπου; aramaice, TM: VIN “IJS, kebar 'enashj significatur in hoc loco persona individua, quae venit et praesentatur ante «antiquum dierum»; qui, utpote supremus Dominator, tradit ei regnum et honorem. Nomen /ilii hominis connotât quidem apud Ez 2,1 ; 4,1; 5,1 et passim (v.gr. Dan 8,17) fragilitatem naturae humanae. Si dicitur quasi filius hominis, id refertur ad id quod visu apparet, sicut antea (v.4: quasi leo; v.6: quasi pardus), et respondet formae aramaicae ke bar. Ex eo quod huic homini tradatur regnum aeternum et universale, ut di­ citur v.14, sequitur agi hic de Messia; quia soli Messiae, praeter lahveh, populi omnes dantur in hereditatem et Messias habet potestatem aeternam et universalem, iuxta dicta prophetarum praecedentium(cf. n.597s.6o6s, etce­ tera; et Gen 49,10; Ps 2,8; 44,588; 71; Is 11,10; 49,6; 53,11; 1er 23,5; 30,21; Ez 34,23; Mich 5,4ss). Venire cum nubibus caeli est expressio qua Deus in S.Scriptura apparere dicebatur: sic descendit Deus in montem Sion, sic in tabernaculo ostendit praesentiam suam, sic in templo se manifestavit, et sic in psalmis descri­ bitur ut iudex et Dominus (Ps 17,10; 96,2; 103,3s...). Ergo hoc attributum tribuitur divinitati. Quod et confirmatur ex eo quod Caiphas (Mt 26,64), 12 Aliae sententiae sunt eorum qui dicunt hoc nomine indicari tantum veram naturam humanam lesu; vel, praescindendo a significatione messianica vocis, efferri specialiter eius na­ turam humanam consideratam ut miseram, vel ut idealiter spectatam. Patres intellexerunt sub hoc nomine veram naturam humanam ab ipso lesu affirmatam; ct expositores medii aevi considerant humilitatem huius naturae humanae. Cf. Dieckmann, De revelatione n.644. , . . 13 Non bar'enash, forma indeterminata, quae est poetica expressio ad imitandam expres­ sionem hebraicam ben-adam. i Cf. G.Dalman, Die Worlc Jcsu (Leipzig 1898) 1,195; Dieckmann, Dc revelatione n.643; Zorell, Lexikon graecum N.T. ad vocem vlôç, 2,3. is Cf. J. Linder, Commentarius in librum Daniel 309-312. L.3 C.2 Λ.I. AFFIRMATIO MESSIANICA. TH.26 N.395-399 299 audiens responsum lesu desumptum ex hoc loco, intellexit messianitatem illius et divinitatem, quia et damnavit eum de blasphemia. Quod si regnum dicitur tunc tradi Messiae, non sequitur eum antea regem non fuisse, sed fuisse regni militantis, nondum regni ubi pacifice regnaret adversariis devictis; regnare autem dicitur quis plene, cum omnia et de iure et de facto ei plene subiecta sunt. 397. c) Hic sensus messianicus, ad quem lesus allude­ bat, erat etiam agnitus tempore Christi. Sic constat, non modo quia Caiphas responsum lesu plane intellexit (Mt 26,64-66; Me 14,62s), sed etiam turba aequiparat Filium hominis cum Christo qui manet in aeternum (Io 12,34). 398. Scholion. Ergo hoc nomen Filii hominis non tan­ tum effert sensum messianicum, sed etiam indicat divinitatem Messiae, eo quod involvat praeexsistentiam et originem cae­ lestem illius (venit enim cum nubibus caeli; et cf. Io 3,13: Nemo ascendit in caelum, nisi qui descendit de caelo, Filius hominis, qui est in caelo). Sic hoc nomen vitat ex una parte imagines terrenas, mun­ danas et politicas de Messia; et ex alia parte duplicem naturam illius, humanam, fragilem, amabilem, simul et divinam et po­ tentem indicat. Atque hae possunt esse rationes cur lesus sibi hoc nomen elegerit. 399. Obiectioncs. 1. lesus interdum non acceptasse videtur digni­ tatem et honores messianicos. Sic fugit in montem solus, cum turbae agnos­ cunt eum esse vere illum prophetam qui venturus est in mundum, et cum volunt eum facere regem (Io 6,14s); similiter post patrata miracula Capharnaum abiit in desertum locum, cum tamen turbae quaererent eum (Mc 1,3538). Item prohibet divulgari miracula quibus ut Messias facile agnosceretur (Me 1,43s; 5,43; 7,36; 8,26; Mt 9,30). Resp. In his non denegat lesus suam messianitatem et testimonia a se de ea prolata; sed certe cautio quaedam indicatur in modo procedendi, vi­ delicet ad vitandas commotiones populi politicas, et ne approbare videretur ideas terrenas quas de Messia habebant. Sic quoque gradatim procedebat donec sensus circumscriberetur quo volebat ut Messias agnosci; simul et ad vitandas aemulationes adversariorum. Sed si haec pericula non erant timenda, ipse interdum hortabatur ut miraculum nuntiaretur (Mc 5,19) et agnosce­ retur (Lc 17,18). 2. lesus etiam daemones non sinebat loqui se esse Christum (Mc 1,25. 34: 3.12)· Resp. Facile suspicio de commercio cum illis sic apparere potuit; et de facto calumniae ortae sunt quod in Beelzebub eiceret daemones (cf. Mc 3,2230), idque non multo post. Praeterea indecorum videri poterat nuntiari Mes­ siam ab ipsis daemonibus. 3. lesus etiam discipulis praecepit «ut nemini dicerent quia ipse esset lesus Christus» (Mt 16,20; Mc 8,30; Lc 9,21). Resp. Haec prohibitio non est definitiva, sed donec Filius hominis a inor- 300 M.NICOI.At:, I)F. REVELATIONE CHRISTIANA. II fuis resurgat, cum sermo erat, de visione transfigurationis (Mt 17.9). Et haec prohibitio facta fuit cum iam messianitas illius et populo proposita abunde et reiecta fuit; volebat autem Dominus odium procerum non ulterius excitare neque inutilem atque extemporaneum populi clamorem provo­ care 113), ab aliis (Mt 8,19; 17.24; ΐ9> ι6; Ιο n,28; 20,16), ab ipsis pharisaeis (Mt 9,11; 12,38; 22,16.24.36); vel etiam acceptat appellationem prophetae (v.gr. Io 4,19.44; Lc 7,39; 24,19). lesus insuper incumbit doctrinae et praedicationi religiosae, cuius obiectum est «regnum Dei», et discipulos instruit in hac doctrina eosque mittit ad praedicandum. Ipse quoque lesus a se dicitur lux mundi (Io 8,12), et via, veritas et vita (Io 14,6), et loquens verba a Patre (Io 14,10). 422. lesus etiam proposuit dogmata, et quidem auctoritative, ut expli­ cite negemus quod Harnack et modernistae affirmarunt, nullam novam doc­ trinam allatam esse a lesu, nec adesse substantiam fixam doctrinalem in sua praedicatione, praeter sentimentum religiosum in sensu filiationis erga Pa­ trem '. Sic lesus docuit mysterium S.Trinitatis (Mt 28,19; cf. n.438); proces­ sionem Verbi a Patre, et Spiritus Sancti a Patre et Filio (Io 8,42; 15,26...); divinitatem suam (Mt 11,27; cf. 11.437s); redemptionem (Mt 20,28); iudi­ cium universale (Mt 25,31-46); exsistentiam inferni (Mc 9,43-49) et angelo­ rum (Mt 18,10). Praeterea exsistentiam rituum (sacramentorum) conferen­ tium gratiam (Io 3,3-11; Mt 28.19; Mc 16,16; Mt 26,26-28; Io 6,55-59). 423. b) lesus ostendit se ut missum a Patre ad suum mu­ nus doctrinale. Sic lesus expresse dicit se ad praedicandum missum fuisse (Lc 4,43: ideo enim missus fuerat; cf. Mc 1,38; Mt 15,24); quod et in parabola de vinitoribus recurrit (Mt 21,37; I2>6; Lc 20,13) sub forma quidem missionis generalis, non ad doc­ trinalia restricta. Loquendo autem lesus discipulis, sermonem facit de eo qui misit se, unde et ipse quoque alios mittit quasi prophetas (Mt 10,40s). In evangelio loannis pluries recurrit sermo de missione Filii a Patre (Io 3,16-19), ita ut lesus dicat: Mea doctrina non est mea, sed eius qui misit me (7,16). Ipse enim lesus quae audi­ vit ab eo qui misit eum, haec loquitur in mundo (8,26-29). Quod et ulterius apertissime declaravit: Ego ex me ipso non sum locutus, sed' qui misit me Pater, ipse mihi mandatum dedit quid dicam et quid loquar (12,49s; cf. 14,10; 15,15). gtaccum Ν.'Γ. ad vocem); si qua differentia sensus inter voces διδάσκαλος ct καθηγητής de­ prehendi potest, fortasse hacc sit: ut secunda vox significet caput alicuius scholae, quales habebantur tunc temporis inter rabbinos et scribas (Dieckmann, De rcuelalionc 11.7x9 3 «In dem Gefuhl : Gott der Vater, die Vorsehung, die Kindschaft, der unendlichc W»··1 der Mcnschenseele, spricht sich das ganze Evangelium aus» (.A-Harnack·. Das Wcjtii dr·. Christentum: 91; cf. Lercher, Thcolog. fundament n.158). 310 M.NICOLAO, Ι>Ε REVELATIONE CHRISTIANA. II Sic lesus propriam missionem, plenam et messianicam, ergo et ad docendum, transmittet apostolis (Mt 28,18-20; Me 16,15s; Io 20,21; 17,18.205.25). Ergo lesus multifariam ostendit se ut missum a Patre pro munere doctrinali religioso. Thesis 29. lesus voluit ut omnes homines obligatorie et sub discrimine salutis acceptarent suam doctrinam. 424. Ex praecedentibus constat lesum dixisse se Magistrum religio­ sum, sed non ideo sequeretur obligatio omnium hominum eum audiendi et sequendi, nisi accederent aliae demonstrationes, sive haec quam hac thesi statuere volumus, sive subsequens de eius divinitate. Ex hac ergo thesi magis clarescere cupimus indolem missionis auctoritativae et universalis, quam lesus sibi tribuit. 425. Adversarii sunt in genere indifferentistae religiosi, quatenus negant lesum voluisse determinatam doctrinam et religionem ab omnibus esse acceptandam. De indifferentismo cf. supra n.26ss.36ss. Critici rationalistae, ut A.Harnack, contendebant lesum non propugnasse universalismum in sua doctrina praedicanda, sed hunc universalismum per evolutionem temporis posterioris fuisse inductum. A. Harnack concedit quidem ideas religiosas lesu aptas fuisse quae omnibus hominibus applicari possent, atque ita factam fuisse tempore christianismi primaevi retroproiectionem doctrinae coaetaneae ad tempora Christi; sic Har­ nack verba Christi, quae favent et docent universalismum suae doctrinae, ut non authentica gratis proclamat '. Modernistae pariter loquuntur quidem de motu religioso incepto a lesu, non.ita tamen ut lesus docuerit corpus doctri­ nae omnibus temporibus cunctisque hominibus applicabile (D 2059); quin et «alienum fuit a mente Christi Ecclesiam con­ stituere veluti societatem super terram per longam saeculorum seriem duraturam» (D 2052). 426. Doctrina Ecclesiae circa hanc praedicationem uni­ versalem et obligatoriam Christi constat ex necessitate pertinendi ad Ecclesiam pro salute obtinenda; cf. thesim de hac re in trac­ tatu de Ecclesia. Ipsa enim fundat hanc necessitatem ex man­ dato praedicationis universalis et pro omnibus obligatoriae dato a Christo. 1 A.Harnack, Dic Mission und Ausbrcitung dei Christentuins4 (Leipzig 1924) t.r l.i c L.3 C.2 Λ.2. LEGATIO AD OMNES. TH.29 N.423-427 311 Praeterea Concilium Tridentinum definivit solemniter Chris­ tum lesum datum esse hominibus a Deo ut legislatorem cui oboediant (D 831); et in Encyclica «Quas primas» de principatu universali Christi supra omnes nationes et gentes vindicatur eius omnimoda potestas, unde clare eruitur eius potestas et volun­ tas docendi omnes homines res religiosas (cf. D 2194-2197). Reprobati sunt quoque errores indifferentismi (cf. n.20ss. 365s) et modernisait (D 2052 2059; cf. D 2094), de quibus supra. In Encyclica «Mit brennender Sorge», ubi sermo recurrit de genuina fide in Christum, exponitur necessitas ex voluntate Christi ipsum audiendi 2. Valor dogmaticus. Thesis est de fide divina et catholica, quia, praeterquam quod clare in Scriptura continetur, ab Ecclesia in suo magisterio ordinario et universali docetur ut dictum Christi. 427. Probatio. lesus in potestate omnimoda sibi data dat mandatum suis discipulis praedicandi in mundum universum et sibi devinciendi ut discipulos omnes gentes (Mt 28,18); evan­ gelium praedicandum esse ab ipsis omni creaturae (Mc 16,15), et quidem sub discrimine salutis (Mc 16,16), qui enim non cre­ diderit condemnabitur 3. Ex aliis verbis lesu constat etiam eius voluntas praedicationis univer­ salis, quae per discipulos facienda erat. Quia oportet—ait—«praedicari in nomine eius paenitentiam et remissionem peccatorum in omnes gentes, in­ cipientibus ab lerosolyma» (Lc 24,47); et discipuli debebant esse testes eius «usque ad ultimum terrae» (Act 1,8). Atque ipse evangelium praenuntiabat fore praedicandum in toto mundo (Mt 26,13), in testimonium omnibus gen­ tibus (Mt 24,14). Apostoli enim sunt lux mundi (Mt 5,14). Atque lesus prae­ dicavit regnum caelorum universale (cf. thesim de hac re in tractatu de Ecclesia). Sunt etiam aliae comminationes quas lesus universaliter fecit pro iis qui non crederent suis dictis. Etenim «qui credit in eum —ut ipse probabiliter de se dicebat4—non iudicatur, qui au­ tem non credit iam indicatus est: quia non credit in nomine 2 «Es darf also niemand sagen: Ich bin gottglàubig, das ist mir Religion genug. Des Heilands Wort hat für Ausflüchtc dieser Art keinen Platz. «Ver den Sohn leugnet, hat ausch nicht den Vater; wer den Sohn bekennt, hat auch den Vater* (ι lo 2,23)»: AAS 29 (1937) 150 (p.173 italice). 2 De authentia Mc 16,15s, cf. n.554 nota 24. 4 Cf. I.Knabenbauer, Commentarius in Evangelium secundum loannem2 (Parisiis 1906) in h.l., qui tribuit haec verba ipsi lesu. Contra tamen MJ.Lagrange, O.P., Evangile scion Saint Jean (Paris 1925) 86, qui verba a versu 16 tribuit cvangelistac. 312 M.N1COI \l , III. REVELATIONE CHRISTIANA. II unigeniti Filii Dei>> (Io 3,18). Et «qui me confusus fuerit et ver­ ba mea... et Filius hominis confundetur eum cum venerit in gloria Patris sui cum angelis sanctis» (Mc 8,38). Λ R TIC UL US II I De affirmatione propriae divinitatis facta a Iesu 428. Post examen testimonii lesu de sua messianitate, aliud est etiam testimonium quod examinare debemus; videlicet eius testimonium de sua filiatione divina naturali, quod nobis lesum inducet Verbum Dei. Sic probationes, quae postea fient in favorem suae messianitatis et legationis divinae, ostendentur etiam probationes in favorem suae divinitatis; ideoque eius doc­ trina apparebit ut revelatio immediate divina. Etsi in Theologia fundamentali a) sufficit demonstrare characterem messianicum lesu nec requiritur demonstratio suae conscientiae divinae; et b) etiamsi coniunctio naturae divinae cum natura humana in unitatem per­ sonae divinae sit mysterium stricte dictum, quod dogmaticis speculandum relinquere oportet: nihilominus inquirenti historice in evangelia—quod apo· logetae faciunt—non minora et numero et claritate occurrunt testimonia lesu asserentia suam dignitatem divinam, quam illa quae affirmant suam digni­ tatem messianicam. Unde, quo coniunctior et plenior fiat postea probatio apologetica de di­ versis testimoniis quae Iesus de se ipse dedit, atque ut multa etiam apologe­ tica illustrentur plena luce et pleno pondere considerentur, oportere videtur ut sequentem thesim apologeticum statuamus, relictis consideratione dogma­ tica et perscrutatione mysterii ad alios tractatus theologicos 1. Thesis 30. Iesus affirmavit se esse Filium Dei sensu na­ turali et proprio. Dirckmann, De revelatione n.668-708; Wilmers, De religione revelata prop.Qop.410-425; Lercher, Instit. Theolog. t.3 (retract, a professoribus Facult. Canisianae) n. 12-24; Ottiger, Theolog. fundam, pars 1 s.2 c.3 a.2 § 43 p.707-715: L.Koesters, S.I., Unser Christusglaube (Freiburg im Breisgau 1939) 128-137; Van Laak, Repetitorium Theolog. fundam, tr.3 prop.4 p.105-117; Garrigou-Lagrange, De revelatione t.2 1.2 c.4 a.2; Lumière et Vie, n.IX (Avril 1953); praesertim P.Benoît, O.P., La divinité de Jésus dans les Evangiles synoptiques: ibid. P.43-74. 1 Inter auctores qui ita procedunt, praeter illos Theologiae fundamentalis in Bibliographia post carmen thescos citandos, numerantur J.Brunsmann, Lchrbuch der Apologetik 1,306s (Das selbstzeugnis Christi); H.Felder, Apologetica 1 s.2 c.2; J.M.Ponce de Leôn, Jesus, Legado divino (Buenos Aires 1935) c.8 a.2; A.Cotter, Theologia fundamentalis2, theses 14-16; aliique. L-3 c.2 Λ.3. AFFIRMATIO DIVINITATIS. TH.30 N.427-43O 313 429. Notiones. Filius Dei sensu naturali et proprio, vel—ut aliqui vocant—«sensu metaphysico», contraponitur sen­ sui ethico, quatenus diceretur filius Dei sensu morali, sc. vel per puram adoptionem (quae accidit cum persona extranea assu­ mitur in iura filiorum), vel si quis similitudine quadam et sentimentis atque indole reproducit alterius modum sese gerendi 2. Filius sensu naturali est ille qui per generationem origi­ nem ducit a vivente in similitudinem naturae; habet nimirum eandem naturam ac pater. In casu, quem thesis considerat, na­ tura non esset numero diversa et specifice eadem, sicut acci­ dit in humanis generationibus, sed esset numero eadem, quia natura divina unica esse debet. 430. Adversarii, i) Omnes qui negant divinitatem lesu (ut ariani, sociniani et rationalistae); vel etiam suam con­ scientiam messianicam (cf. n.387.401). 2) Illi qui sensu morali intelligunt conscientiam lesu de sua filiatione divina, ut D.A.Froevig 3 et A.Schlatter 4. 3) Qui ut interpolationes tribuunt Ecclesiae posteriori verba quae exprimunt in lesu conscientiam divihitatis. Sic W.Bousset5, investigando in nomen Kyrios, vult invenire gradus in evolutione circa divinitatem lesu. Primum «Filius hominis», deiecta ob mor­ tem lesu spe regni politici, exspectatur a iudaeis propter ideas apocalypticas tunc vigentes ut venturus in gloria, et «exaltatus» habetur; atque habetur ut vivens propter «visiones» paschales Petri aliorumque. At «servus Dei» moriens in sacrificio (Is 53) non poterat pro iudaeis esse «filius Dei»; hoc enim fuisset contradictio. Sed ex influxu hellenistico nomen imperatoris, Kyrios (ex Syria et Aegyp­ to) tribuitur lesu, et sic ei datur nomen quod LXX in V.T. tribuunt lahveh, Adonai: ita Iesus fit obiectum cultus. Ex S.Paulo Iesus identificatur cum «spiritu» (sic sunt formulae «esse in Christo», et «corpus Christi» mysticum); et ex S.Paulo Iesus est filius Dei, sed ei subiectus. Ita mystica lesu paulina fit ab Ecclesia primaeva mystica Dei, et accipitur dogma divinitatis lesu, quod loannes exprimit iam in prologo evangelii sui loquendo de Verbo incarnato. Alii in has interpolationes admittendas conveniunt ex schola liberali inquirente informas traditionis (Formgeschichte, Tradititmsgeschichte), ut sunt R.Bultmann, M.Dibelius 6. 2 Sensu morali in V.T. vocantur ‘filii Dei» angeli (lob 1,6; 2,1) ct populus Israel (Ex 4,22) vel israclitae singuli (Sap a.rjss; Eccii 4.11)· 3 Das Sendungsbeunisstsein Jcsu und der Geist (Gütersloh 1924); cf. Dieckmann, De reve­ latione n.629 p.429. 4 Die Geschichte des Christus (Stuttgart 1920); cf. Dieckma?4N, De revelatione n.533 p.356. •s Cf. Dieckmann, De revelatione n.512.676s ubi exponitur eius theoria ex eius opere Ky­ rios Christos fGeschichte des Christusglaubcns von den Anfangen des Christcntums bis Irenaeus (Gottingen 1913; 19212). ® R.Bultmann, Die Geschichte der synoptischen Tradition (Berlin 1921); Jesus (Die Unslcr- 314 M.NICOLAI , 1>I REVELATIONE CHRISTIANA. II 431. Modernistae asserunt divinitatem lesu Christi ex evangeliis non probari (D 2027); item, cum Iesus ministerium suum exerceret, non modo non docuisse suam divinitatem, sed ne intendisse quidem probare suam messianitatem (D 2028). Hinc nihil mirum si modernistae asserunt Christum historicum multo inferiorem esse Christo qui est obiectum fidei (D 2029). Cf. D 2030-2032. 432. Doctrina Ecclesiae. Divinitas lesu Christi apertis­ sime continetur in doctrina Ecclesiae, tam in symbolis (D 2 6 9 13SS 40) quam in Conciliis: in Nicaeno (D 54), in Constantinopolitano I (D 86), in Ephesino (D ma 113SS), in Chalcedonensi (D 148), in Constantinopolitano II (D 2135s), in Constantinopolitano III (D 290). Item invenitur in symbolo Concilii Toletani XI a.675 (D 282-285); et contra unitarios sive socinianos a. 1555 (D 993). Hoc autem dogma ideo confitetur ab Ecclesia, quia Iesus Nazarenus de eo testatus est; unde fides Ecclesiae reducitur ultimo et praesertim ad hanc affirmationem lesu de se ipso: se esse Filium Dei, secundam personam Trinitatis divinae, Filium scilicet Dei in sensu naturali, non mere morali. Recentius sunt aliqua documenta quae impetunt errores mo­ dernistarum de hac re, contra ipsam conscientiam lesu divinam (D 2027-2031 2088 2096SS). 433· Valor dogmaticus. Sine dubio continetur in S.Scriptura (et in Traditione), et ideo in revelatione divina, lesum habuisse talem conscientiam suae divinitatis et manifes­ tasse verbis suam filiationem divinam naturalem; ut videbimus in argumentis faciendis. Neque dubium est hanc veritatem sive explicite in damnationibus praesertim modernistarum, sive in magisterio ordinario et per Sacram Liturgiam proponi ab Eccle­ sia ut in Scriptura seu in revelatione contentam. Thesis ergo est de fide divina et catholica. 434. Probatur 1. ex synopticis, ut videamus etiam prima evangelia exhibere hanc persuasionem lesu de sua divinitate. A) Iesus sibi assignat attributa divina, a) Iesus prae­ fert se primatibus Israelis («plus quam Salomon hic»: Mt 12,42; «plus quam lonas hic»: Mt 12,41); item templo et legi lahveh blichen 1) (Berlin 1926); M.Dibklius, Die Formgeschichte des Evangeliums (Tübingen 1919); Geschfchtliche und übcrgcschichtlichc Religion in Chrùttcntum (Gôttingen T025). Cf. Dieckmann. De revelatione n.(»7H. 1.3 C.2 Λ.3. ΛΙΊ ΙΚΜΛΤΙΟ DIVINITATIS. TH.30 N.43I-435 315 («templo maior est hic»: Mt 12,6; «Dominus est Filius hominis etiam sabbati»: Mt 12,8). Inducitur ut Dominus superior angelis: Mt 13,41; 16,27; Mc 13,32. b) Iesus ita patrat miracula ut potestatem illimitatam et omnino propriam et absolutam sibi vindicet, quae et tunc temporis uni Deo tribuebatur. Sic sola voluntate sanat leprosum (Mt 8,3); et distans servum centurionis (Mt 8,7); et etiam mortuam filiam lairi scit se illam suscitaturum (Me 5,235s); et tranquille verbo sedat tempestatem (Mc 4,39); et daemones eicit ut dominus idque ab initio vitae publicae (Mc 1,25)... Has potestates communicat absolute discipulis (Mt 10,8); et discipuli in nomine eius illas exercent (Mc 6,13; Lc 10,17-19); atque alii etiam in nomine lesu daemones eiciunt (Le 9,49s). 435. B) Iesus dignitatem divinam aequalem Patris aequivalenter sibi attribuit, a) Sibi attribuit potestatem legislativam aequalem ac Patris. Ideo legem divinam, quae a lahveh dicta est antiquis, sc. Moysi et Patribus Israel (Mt 5,21. 27-3Ι·33·38·43), ipse complet ac perficit (Mt 5,22.28.34.39.44); ipse revocat (Mt 5,32) indultum divinum de libello repudii (Deut 24,1); legem alterat de iure talionis «oculum pro oculo et dentem pro dente» (Mt 5,38.42; Lev 24,19.20). Haec autem in lege divina facit propria potestate, non mere vicaria: «Ego autem dico vobis...»; agitur enim de eo qui etiam est «dominus sabbati» (Mt 12,8; cf. Io 7,23). b) Item Iesus sibi vindicat indicium vitae, moralis absoluto­ rium, quod uni Deo proprium est, atque ita intelligebatur in Israel (cf. Mt 9,3); nec mere.exercet potestate delegata et vica­ ria: sic affirmat ante paralyticum sanatum se habere potesta­ tem dimittendi peccata (Mt 9,6); et dimittit peccata mulieri peccatrici (Lc 7,48-50); et hanc potestatem communicat disci­ pulis (Io 20,23 et probabiliter apud Mt 16,19; 18,18). Ipse quoque Iesus iudicium supra omnes hqmines universale exercebit in fine mundi, ita ut ipse sit missurus angelos suos (Mt 13,41...); ita ut damnati ab eo ut poenam habeant discedere ab eo (Mt 7,23; cf. Mt 24,29-31; 25,31-46; 26,64). c) Iesus constituit se centrum omnium cordium et obiectum vitae religiosae. Iesus sibi vindicat amorem super omnia, scilicet supra pa­ trem et matrem et filios (Mt 10,37); ipsa vita tradenda est propter eum (Mt 10,39; 16,25); ipsum sequi debemus abne­ gando omnino nostra et nosmetipsos, etsi crucem quotidie ferre 31Û Μ. NICOLAI', Ill REVELATIONE CHRISTIANA. Il debeamus (Mt 10,38: 16,24; Lc 9,23); si quis malediciturpropier eum, beatus erit (Mt 5,11); et fides in eum omnino tenenda est sub poena damnationis (Mt 10,33). 436. C.) Argumenta praecedentia roborantur et confir­ mantur ex apertis effatis quibus Iesus se profitetur Filium Dei in sensu naturali. a) lesus non negat quidem alios homines esse filios Dei; et ideo affirmat Deum esse patrem eorum (Mt 13,43) vel dicit: Pater tuus (Mt 6,4.6.18), loquens de aliis hominibus, aut pater vester (Lc 12,30.32). Sed huic modo loquendi contraponit mo­ dum loquendi de Patre suo: Pater meus (Lc 2,49; Mt 7,21; 10,32s; 11,27; 12,50; 15,13; 16,17; 18,10.35; 20,23; 25,34; 26,29.53; Lc 10,22; 22,29; 24,49). Datur nimirum in hoc modo vocandi Patrem relate ad se et relate ad alios homines non paritas aut connumeratio, quae occurrit cum pluies sub eadem ratione comprehenduntur, sed habetur illa differentia in sensu quae apertius significatur apud Io 20,17: «Ascendo ad Patrem meum et Patrem vestrum, Deum meum et Deum vestrum». b) Sunt etiam aliqui textus diserti: 437. Mt 11,23-30 cum Lc 10,21.22 7. Post missionem septuaginta discipulorum eorumqiie reditum lesus ex­ sultans Spiritu Sancto (Lc 10,1-21) confitetur Patri, quia aliquid magnum, mysteriosum, occultum sapientibus, revelavit parvulis (Mt 11,25; Lc 10,21). Et addit (Mt 11,27): Omnia mihi tradita sunt (παρεδόθη)8 a Patre meo. El nemo norit (ίπιγινώσκει)9 Filium (Lc 10,22: nemo scit quis sit Filius) nisi Pa­ ter; neque Patrem quis novit (Lc: et quis sit Pater) nisi Filius et [ille] cui volue­ rit Filius revelare. Postea lesus hortatur homines ut ad eum accedant et tollant suum iugum (legislatoris) suave et fiant eius discipuli (v.28-30). De hoc textu constat genuinitas omnino, cum receptum fuerit universali­ ter nec de eo disceptatum sit in traditione Christiana; item bene cohaeret cum indole et cum aliis locis Mt (i6,t6ss; 28,i6ss), neque est effatum adeo singulare et extraneum in libris N.T. ut fidem historicam non mereatur. Paulus habet similia. 7 Cf. Dîeckmann, De revelatione n.691-696; IKnabenuauer. Commentarius in Evange­ lium secundum Matthaeum* (Parisiis 1922) 1.511-523; M.J.Lagrange, Evangile selon Saint Matthieu* (Paris 1923) 226-231; A.Durand, Evangile selon Saint Matthieu (Verbum Salu­ tis 1)17 (Paris 1929) p.213-216: P.Dauscii, Die drei altered Evangclien (Bonn 1932) 186-189; J.M.Bover, El Euangelio de S.Mateo (Barcelona 1946) 255-257. 8 Lectio aliquorum, facilior, πσραδέδοται, in perfecto: habeo tradita, etsi opportunior pro argumento faciendo, non tamen debet praevalere ex normis criticis (supra n.243). Cf. et Dîeckmann, De revelatione n.691 p.486; qui citat II. Schumacher, Die Selbstoffenbaruna Jesu bci Matth. 11,27 (Freiburg IQIJS). 9 Lectio in aoristu, Cyvco quam Harnack dicit praeferendam loco praesentis, quasi inducta uerit conlra abusum haereticorum, secundum pondus et numerum testium non est admitten­ da; neque, si admitteretur, haberet talem sensum historicum praeteritum (novi aliquando) ut excluderet permanentiam talis cognitionis. Cf. Dîeckmann, De revelatione n.691 p.486. Hic de hac re citat L.Kopler, Dic Joanneische Stelle bei don Synnptikern und dit· Gotteuohnschafl Jesu Christi: ThPraltQschr 66 (1913); 67 (1914). I 3 C..2 Λ.3. Λ1-ΤΙΚΜΛΤ1Ο DIVINITATIS. TH.30 N.435*439 317 Hic textus vocatus est ioonneus propter similitudinem cum aliis textibus evangelii Io (cf. Io 3,35; 6,46; 10,15; 13.31 17.2-?). 438. Argumentum ex hoc loco fit triplici gressu: a) luxta hunc textum cognitio Filii (quis sit Filius, sc. quis sit lesus) talis est ut sit reservata et exclusive propria Patri. Sed de filiatione mere morali id dici nequit. Ergo agitu r de filia­ tione naturali tali, quae nequeat intelligi et penetrari ab ulla creatura neque cognosci ante revelationem. b) Neque Patrem (quis sit Pater) quis novit nisi Filius. Ergo si Filius id novit exclusive, et solus intelligit et penetrat quis sit Pater, non agitur de mera cognitione abstractiva Dei, quam habent homines, neque de mera cognitione intuitiva Dei, quam iuxta doctrinam revelationis possent habere creaturae rationales; sed agitur de aliqua cognitione non habenda ab intellectu mere creato et finito, sed reservata intellectui infinito, quem Filius possidet. Et ipse poterit aliis idipsum revelare: in Deo esse personam divinam Patris I(1. c) luxta hunc textum adest etiam coordinatio Filii cum Patre, quia ex parallelismo membrorum Filius se habet ut Pa­ ter ratione potentiae cognoscitivae et ratione obiecti cogniti. Ergo sicut Pater intelligitur Deus, ita et Filius. Hinc clarius elucent verba: Omnia mihi tradita sunt a. Pa­ tre meo, scilicet per generationem etiam natura divina; et sicut hoc parvulis revelatum est a Patre (v.25.26), ita et Filius po­ terit correlativa de Patre revelare (v.27). Confirmatur ex parallelismo cum Mt 28,18-20 ubi lesus, accedens discipulis, pariter ait: «Data est mihi omnis potestas in caelo et in terra» [Omnia mihi tradita sunt a Patre meo]; et iubet eos facere discipulos (μαθητεύσατε) [discite a me]; et sese connumerat cum persona divina Patris, ita ut homines omnes sint baptizandi et consecrandi in nomen (είς τό όνομα) sive maiestatem et dignitatem Dei unius, scilicet Patris et Filii et Spiritus Sancti. 439. Mt 16,13-20 n. lesus, cum esset extra Palaestinam, in partibus Caesareae Philippi, in­ terrogat discipulos, tunc liberos a metu et pressione pharisaeorum; ea sane intentione ut mente reflecterent et aperte faterentur quid de se suoque opere sentirent: 1 Hic sensus expositus melior et magis immediatus videtur, quam si diceretur de visione beatifica Patris habenda a Filio. n Cf. Dîeckmann. De revelatione n.697-699; Knabenbwer, Commentarius in Evange­ lium see. Matthaeum* 2,48-72; Lagrange, Evangile selon S.Matthieu12 318-329; A.Durani», Evangile selon S.Matthieu η 304-314; P.Dausch, Diedrei iiltcrcn Evangclien 238-243; BOVER, El Euangelio de S.Mateo 328-332. 318 M.NICOLAI', 1)1 REVELATIONE CHRISTIANA. II V. 13: Quem dicunt homines esse Filium hominis (Mc 8,27: quem me dicunt esse homines; Lc 9,18: quem me dicunt esse turbae). Iesus ergo primum interrogat quid ceteri, scilicet turbae, credant eum esse. Denominatio Filii hominis, uti supra diximus n.394, in N.T. est nomen proprium lesu, quod praedicatur non ut nomen commune sed de solo lesu, et adhibetur a solo lesu, ab aliis tantum citando verba lesu vel V.T.—Hoc nomen iam continet messianitatem sui subiecti, propter illa quae supra diximus 11.395s, ex allusione ad Dan 7,13s. V. 14 respondent discipuli referendo opiniones populi. Alii eum habent ut loannerû Baptistam (resuscitatum, cf. Mt 14,2), alii vero ut Eliam qui iterum venire debebat (cf. Mt 17,10), vel ut leremiam resuscitatum, aut alium ex prophetis missum ut auxilium praestaret populo (cf. 2 Mac 15.14; 2,1-21; 4 Esdr 2,18). V.15 hisce opinionibus vulgi contraponendam vult Iesus sententiam dis­ cipulorum: Vos autem quem mc esse dicitis. Non ergo interrogat tantam de sua dignitate messianica, quae supponenda erat iam nota discipulis quaeque in nomine «Filii hominis» apertius iam continebatur, atque ipsi discipuli de hac dig­ nitate persuasi erant, ut supponendum est; sed Iesus interrogat praesertim de sua natura interna. V. 16: Respondens Simon Petrus dixit: Tu es Christus (ό χριστό;, Messias), Filius Dei vitii (i ulo; τον θεόν τον ζώντο;). V.17: Iesus acceptat hanc appellationem: Beatus es, Simon, Bar Iona [filius lonae, sicut ego Filius Dei]: quia caro et sanguis non revelavit tibi, sed Pater meus, qui in caelis est. Ergo Petro, quasi parvulo in spiritu, facta est revelatio de qua antea Mt 11,25 circa internam naturam lesu. V. 18-20 sequitur Iesus loquendo cum Petro auctoritate omnino propria et absoluta: «Et ego dico tibi...; et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam...». Sic loquitur de suo opere post professionem suae internae naturae, parallelo modo ac in Mt 11,25-30 post manifestationem suae divinitatis loquebatur de suo iugo et discipulatu; et identidem apud Mt 28,18-20 («Data est mihi omnis potestas... baptizantes in nomine... Filii... docentes eos ser­ vare [facite discipulos]...»). De genuinitate perjeopae Mt 16,13-20 non est ambigendum neque de his quae magis fuerunt impugnata respicientia primatum Petri (v.17-19), ut fusius dicetur in tractatu de Ecclesia 12. 440. Argumentum. Iesus acceptat et laudat responsum Petri de se. Atqui in hac responsione affirmatur filiatio divina lesu naturalis. Prob. minorem: a) Iesus non interrogat tantum de sua digni­ tate messianica, quae iam erat nota discipulis et ab ipsis accep­ tata. b) Iesus laudat responsum Petri et tribuit non cognitioni naturali (caro et sanguis non revelavit tibi l3); sed tribuit reve­ lationi peculiari a Patre. Atqui pro sola messianitate lesu co­ gnoscenda vel pro filiatione eius in sensu morali non opus erat revelatione peculiari. Ergo Iesus laudat cognitionem de sua filia­ tione naturali, quae habita est per revelationem a Patre suo. 12 Cf. et Rosadini, Institutiones introductoriae in libros N.T.5 n.129: Dieckmann, De Ecclesia 1 n.344-361. Primus brevius, alter fusius rem pertractant. 13 Cf. i Cor 15,50. 1-3 c-2 λ·3· affirmatio divinitatis, th. 30 x.439-443 319 c) Id concordat cum revelatione de divina filiatione naturali lesu, quae a Patre fit parvulis iuxta Mt 11,25-27; nunc is par­ vulus in spiritu est Petrus. Ergo et nunc agitur de revelatione filiationis naturalis. d) Confirmatur ex sequenti modo loquendi lesu absoluto et ex propria auctoritate circa promissionem primatus (et ego dico tibi...) et circa ecclesiam suam, et prophetando ut a se (non sicut veteres prophetae: Haec dicit Dominus...). Item confirmatur ex forma solemni in Petro: Filius Dei vivi, et omnino determinata, cum articulo: ό ulos τού θεόϋ. 441. Mt 21,33-46: Mc 12,1-12; Lc 20,9-19. Iesus quoque proposuit principibus sacerdotum et senioribus populi parabolam de perfidis vinitoribus, quibus, post occisos servos, Dominus misit filium suum: «verebuntur filium meum» (Mt 21,37); in qua parabola allusio est aperta ad prophetas V.T. in servis, et ad se in filio. Sed prophetae V.T. erant filii Dei in sensu morali; ergo et nunc filius congruentius intelligitur in sensu naturali. Mt 22,41-46; Mc 12,35-37; Lc 20,41-44. Et pharisaeos interrogavit Iesus quomodo David in Spiritu vocaret filium suum (Messiam) Dominum, alludens ad Ps 109,1; ubi Messiae Sacerdoti et Domino dicit lahveh (item Dominus); «Sede a dextris meis...», in quo expri­ mitur dignitas divina. 442. Mt 26,62-66; Mc 14,60-64; Lc 22,66-71. In occasione solemnissima, ad finem vitae publicae et in facie mortis, coram synedrio solemniter constituto, et interro­ gatus a Summo Pontifice pro sua suprema auctoritate, Iesus suam divinitatem aperte professus est. Mt 26,63: Et princeps sucerdotum ait illi; Adiuro te per Deum vivum ut dicas nobis si tu es Christus, filius Dei vivi (Mc 14,61: Tu es Christus, filius Dei benedicti?). Lc loquens de altero conventu synedrii mane facto distin­ guit duos modos interrogandi; v.66: Si tu es Christus (Messias) dic nobis; v. 70: Tu ergo es filius Dei? Ad has interrogationes noctu Iesus plenissimo sensu affirmat se esse Filium Dei: Mt 26.64: Dicit illi Iesus: Tu dixisti, verumtamen dico vobis, amodo videbitis Filium hominis sedentem a dextris virtutis Dei et venientem in nubibus caeli. Et mane Lc 22,70: Ego sum. Quod omnes ut blasphemiam habuerunt; et ideo eum damnarunt morti. 443. Argumentum. Iesus coram synedrio affirmat se esse Filium Dei, non in sensu morali aut tantum quod sit Messias, sed in sensu proprio et naturali. Etenim 320 M.NICOLAI , UI. REVELATIONE CHRISTIANA. Il a) denominatio filii Dei in sacra Scriptura, si de angelis et hominibus adhibetur, nunquam fit forma singulari; nisi fiat indefinite aut de collectione plurium (v.gr. Israel, filius Dei), ita ut evidenter tunc sermo sit tropologicus ** . Unde interro­ gatio facta a Pontifice non habet nisi sensum filiationis naturalis. b) lesus, affirmans hanc denominationem, simul affirmat se venturum ita ut sedeat a dextris Dei, quo et dignitas divina intelligebatur; confer enim Ps 109,1 ubi lahveh dicit Domino Davidis (cum tamen esset filius Davidis): Sede a dextris meis... 15. c) Haec affirmatio auditur ut blasphemia et summo horro­ re (scidit enim vestimenta sua summus sacerdos), et omnes dixerunt: «Reus est mortis...». Profecto non talis blasphemia esset, si tantum filiationem moralem seu munus messianicum sibi tribuisset lesus I6. d) In conviciis eorum qui lesum in cruce blasphemabant, id effertur: St filius Dei es, descende de cruce (Mt 27,40), «dixit enim: quia filius Dei sum» (Mt 27,43); quod sane non ita vi­ deretur efferendum, si tantum ageretur de filiatione morali sive de messianitate. 444. Probatur 2.0 In evangelio loannis multa sunt loca ubi lesus vel aperte se dicit Filium Dei, vel talia sibi attribuit ut eius filiatio divina naturalis intelligenda sit. Inter textus potissimi veniunt recensendi sequentes: lesus se vocat Fi­ lium Dei; Io 5,17.25; 8,35ss; 11,4.27; 20,17.—Affirmat suam praeexsisten­ dam: 3,13; 6,32; 8,58; 17,5; «exivit» enim a Patre: 6,33.38.46.5088.62; 7,16. 28ss; 8,18.23.42; 11,42; 16,27; 17,8; «vidit» Patrem: 3,11; 6,46; 8,38.—Affir­ mat aequalitatem cum Deo; et quidem in operando: 5,1758.30; 8,18; 14,10; in cognoscendo: 10,15 (cf. Mt n,25ss); in essendo: 5,18; 10,30.33.36; 12, 44ss; 14,7.10.20; 16,15; 17,10.21.—Acceptat testimonium aliorum: 11,27; 20,28 ", Hanc denominationem Filii Dei intelligendam esse sensu naturali et proprio iam ex eo constat 1) quod ipse loannes ita rem intellexit. Sic in evangelio suo hanc divinam filiationem lesu apertissime docet, ut eo tendat 14 Tantum Salomon dicitur filius Dei, in 2 Rcg 7,14; 1 Par 1733· Sed simul id dicitur de posteris, successoribus in regno, et maxime de Christo; cui S.Paulus applicat illum v.14 (cf. Hebr 1,5, et infra n.595, ad v.14). Unde de Salomone dicitur filius Dei quasi typice de Messia. Cf. n.610. Adverte etiam illud «venire in nubibus caeli» esse attributum divinum; cf. supra n.396. 10 Mera affirmatio propriae messianitatis, quae ab ipso Messia debebat fieri, non consi­ derabatur blasphemia. Cf. H.Strack-P.Billerbeck, Kommcntar zum Netum Testament aus Talmud und Midrasch 1.1017. 17 Dieckmann, /.)<· revelatione 11.705. Cf. ibid, distributionem horum locorum a H.J.Clap­ per confectam. L.3 C.2 Λ·3· AFFIRMATIO DIVINITATIS. TH.30 N.443-446 321 totum evangelium suum, sicut dicit in fine, «ut credatis quia lesus est Christus, Filius Dei, et ut credentes vitam habeatis in nomine eius» (20,31); atque agi de filiatione naturali solemniter declarat in prologo, cum Verbum quod erat in principio, erat—dicit—apud Deum, et Deus erat Verbum (1,1); et Ver­ bum carnem factum dicit habere gloriam quasi Unigeniti a Patre (1,14), i.e. vere gloriam quae propria est Unigeniti Patris. 2) Cum lesus se vocat Filium Dei (v.gr. Io 5,17: «Pater meus usque modo operatur et ego operor...»), iudaei intelligunt de filiatione naturali: «Propterea ergo magis quaerebant eum iudaei interficere: quia non solum solvebat sabbatum, sed et Patrem suum dicebat Deum, aequalem se faciens Deo» (v.18). Quod lesus nullo modo corrigit, sed confirmat affirmando uni­ tatem operationis (atque adeo naturae) cum Patre (v.19); item iudicium sibi traditum et communitatem honoris cum Patre, «ut omnes honorificent Filium sicut honorificant Patrem» (v.22s). 3) Hoc idem affirmatur apud Io 10,30: Ego et Pater unum sumus. Etenim lesu, conquerenti de lapidantibus iudaeis, re­ spondent illi: «De bono opere non lapidamus te, sed de blasphe­ mia, et quia tu, homo cum sis, facis teipsum Deum» (v.33). 445. Probatur 3.° Testimonia apostolorum circa divinitatem lesu confirmant lesum habuisse hanc persuasionem et conscientiam suae divi­ nitatis; et ad hoc testimonium lesu de se ipso referri debent ut ad fontem. Inter testimonia plurima apostolorum, implicita vel explicita, eminent in Act verba S.Petri applicando ad lesum psalmum 109,1 de Messia Domino Davidis (Act 2,34 coll, cum Mt 22,43-45); item vocando lesum auctorem vitae (Act 3,15). Atque apud S.Paulum, praeter denominationem Kyrios lesu applicatam, quo quidem nomine apud LXX lahveh (Adonai) designatur, celebriores sunt sequentes loci: Philip 2,5-7 agens de Christo lesu «qui cum in forma Dei esset [naturam Dei haberet], non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, sed semetipsum exinanivit formam servi [naturam hominis] accipiens...» Tit 2,13 in quo agit de exspectatione beatae spei et adventu gloriae magni Dei et Salvatoris nostri lesu Christi. Rom 9,5 ubi dicitur Christus esse ex genere Israel secundum carnem qui est super omnia Deus benedictus in saecula. Hebr l.iss dicitur Deus locutus fuisse nobis in Filio, quem Apostolus contraponit prophetis (qui erant filii Dei sensu morali) et inducit superiorem angelis. 446. Obiectiones. 1. lesus dicit se eicere daemones «in spiritu Dei» (Mt 12,28) vel «in digito Dei» (Lc 11,20). Ergo non agit propria virtute divina. Dist. antec. lesus dicit hanc virtutem divinam qua agit (in spiritu, in digito Dei) esse alienam, nego antec.; dicit et constat esse propriam illius, conc. antec. Teologia I 11 322 M.NICOLAV, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II 2. lesus refert miracula ad Deum, et vult ut ei honor tribuatur: sic post ficum aridam factam (habete fidem in Deum: Mc 11,22); et in casu daemoniaci Geraseni (Mc 5,19) et in illo leprosi redeuntis ad gratias agen­ dum (Lc 17,18). Ergo non vult ut miracula sibi tribuantur. Conc. antec. Dist. cons. Non vult ut sibi tamquam puro homini miracula tribuantur, conc. cons.; tamquam ut Deo, nego cons. 3. lesus aliquando in patrando miraculo manifestat suam dependentiam a Patre; v.gr. in suscitando Lazaro: Pater, gratias ago tibi, quoniam audisti me (Io 11,41). Ergo non profitetur se Deum. Conc. antec. Nego cons. Aperte apud loannem inducitur divinitas lesu et ipsa manifestatio conscientiae divinae lesu: Ego et Pater unum sumus (Io 10,30) et quaecumque enim ille fecerit, haec et Filius similiter facit (Io 5,19). Unde si aliquando dependentia lesu exprimitur, tunc sermo est de lesu considerato secundum naturam humanam. 4. Obicitur dependentia textus Mt n,25ss ab Ecclesiastico 51,1s: Con­ fitebor tibi, Domine Rex, et collaudabo te Deum Salvatorem meum... (Loisy). Resp. Dependentia nulla est neque solida similitudo; etenim in Eccle­ siastico agitur de salvatione per Deum, hic agitur de revelatione cognitionis Dei 18. 5. Responsum Petri circa Filium Dei vivi invenitur tantum apud Mt; sed Mc 8,28 habet: Tu es Christus; et Lc 9,20: Respondens Simon Petrus dixit: Christum Dei. Resp. Silentium Mc et Lc non indicat falsitatem Mt, sicut et Mc et Lc omittunt pericopam de primatu. Sed de genuinitate Mt constat omnino. Narrationes Mc et Lc sunt abbreviatae. 6. lesus non se clare ab initio dixit Filium Dei. Resp. Si manifestatio suae dignitatis messianicae debuit cum cautela fieri ex dictis n.399,1, multo magis manifestatio suae conscientiae de propria di­ vinitate; quae quidem manifestatio apta erat excitare mirationem et perse­ cutiones, cum non facile intelligeretur a iudaeis profitentibus strictum monotheismum. Peropportuna autem paedagogia id suadebat, ne iudaeis in tali monotheismo educatis statim aliquis diceret: ego quoque sum Deus; sed paulatim edocerentur, donec venirent ad plenam cognitionem mysterii Tri­ nitatis personarum in unitate naturae. 7. «In omnibus textibus evangelicis nomen Filius Dei aequivalet tan­ tum nomini Messias. minime vero significat Christum esse verum et natu­ ralem Dei Filium» (D 2030). Nego ex probatis. 8. Inst. Tempore lesu iudaei utebantur indifferenter nominibus Mes­ siae et Filii Dei. Nego. Turbae enim et populares nunquam loquuntur de Filio Dei, cum sermo est de Messia; sed dicunt; Rex Israel, Christus, Messias. Filius Da­ vid: quin immo distinguebant inter accusationem de Messia et de rege: di­ centem se Christum regem esse (Lc 23,2) quae fuit prima accusatio apud Pila­ tum (Io 18,33; Mt 27,11: Mc 15,2), et aliam accusationem: «secundum legem debet mori, quia filium Dei se fecit» (Io 19,7)· Habebant enim ultimum ut blasphemiam et intelligebant de filiatione naturali; propterea ergo magis quae­ rebant eum iudaei interficere, quia... et patrem suum dicebat Deum, aequalem se faciens Deo ( Io 5,18). 9. Nomen filii Dei in litteratura V.T. tribuitur multis aliis, qui certe non sunt Deus (v.gr. de Israel e Ex 4,22; Haec dicit Dominus: Filius meus primogenitus Israel, vel de Salomone 2 Reg 7,14: Ego ero ei in Patrem et ipse 1 · Cf. DtECKMVNS, Dj revelatione n.693. I..3 C-3 Λ.1 INDOLES iesu. n.446-447 323 erit mihi in filium). Ergo hoc nomen non debet intelligi de filiatione natu­ rali. Dist. coni. Hoc nomen non debet intelligi de filiatione naturali, si non sunt rationes ad hoc cogentes, conc. cons.; si sunt huiusmodi rationes, qua­ les ostendimus in argumentis factis pro affirmatione lesu, nego cons. Indeterminate vocantur filii Dei in Scriptura sive angeli sive homines, quin aliquis determinetur (v.gr. Eccli 4,11); vel tropologice, cum sermo est de Israele in loco allato (Ex 4,22) in quo agitur de tota collectivitate populi; item tropologice et quasi typice, cum sermo est de Salomone (cf. supra, nota 14, et n.595 ad v.14).—Ubi vero lesus Christus dicitur Filius Dei, agitur determinate ύ νΙό$ τον διού, cum articulo; et sunt rationes cogentes ad sen­ sum metaphysicum et proprium naturalem huius nominis. CAPUT III De probatione testimonii quod lesus dedit de se Ipse ARTICULUS I De ipsa indole personali Iesu consideranda 447. Post, expositum testimonium quo lesus Nazarenus suam Messianitatem, Legationem doctrinalem atque Divinita­ tem affirmavit, venit iam probanda veritas tanti testimonii. Sic elucescet lesum Nazarenum revera fuisse Magistrum reli­ giosum missum a Patre, Legatum divinum, quin etiam Filium Dei sensu omnino proprio et naturali, cum iure imponendi assensum veritatibus quas Ipse revelaret. Critérium autem revelationis publicae primarium consti­ tuunt miracula, ut dicebamus in libro primo; probationem igi­ tur oportet facere primum demonstrando miracula patrata esse in confirmationem huius legationis divinae et revelationis. Attamen ut adiunctum et circumstantiam ad dignoscendum ipsum miraculum oportet saepe considerare personam thaumaturgi *. Ideo incipiemus considerando nunc naturam hu­ manam et indolem et characterem lesu, quo facilior pateat postea consideratio miraculorum eius. Sed in hac ipsa consi­ deratione naturae et indolis humanae lesu Nazareni apparebit iam argumentum pro veritate sui testimonii 2. 1 Supra n.173. 2 Hoc argumentum duplex erit, aliud ex necessitate logica pro veritate sui testimonii spectata lesu veracitate et sapientia; aliud vero erit ex miraculo quod est in eius sanctitate M.NICOLAI’, 111. REVELATIONE CHRISTIANA. 324 II Thesis 31. lesus in suo testimonio affirmando nec decep­ tor fuit (I), nec deceptus (II); immo eius sanctitas est miraculum morale confirmans (III). Dieckmann. De revelatione n.725-745-784-794: L.de Grandmaison, Jésus Christ 2 1.4 c.2 (La personne de Jésus); L.Koesters, Unser Christusglaube 151-156; Lercher, Theolvg. fun­ datu. n.164-170: H.Felder, Jesus Christas 2 (Paderborn 1924) c.1-3. 448. Considerando psychologiam et indolem personalem lesu volu­ mus ostendere eius testimonium de rebus non vulgaribus nec parvi momen­ ti, videlicet de eius Messianitate, Legatione doctrinali et Divinitate, erro­ neum esse non posse. Hoc testimonium esset erroneum a) vel quia lesus voluisset alios deci­ pere; vel b) quia ipse deceptus esset. Primum esset contra veracitatem et sancti­ tatem illius, et faceret illum portentum malitiae; alterum esset contra eius sapientiam et sanam constitutionem psychicam, quod errorem passus fuisset in rebus tanti momenti, et faceret illum portentum insaniae. Ad excludendas has duas hypotheses ordinantur duae primae partes theseos; atque hoc modo argumentum fit efficax in favorem testimonii lesu. Sed hoc argumentum ita consideratum, ex ratione psychologica indolis hu­ manae alicuius personae, manet argumentum humanum. Tertia vero pars theseos exhibet characterem miraculosum, qui adest in indole morali lesu; atque hoc modo novum inducit argufnentum, divinum, in favorem sui testi­ monii. 449. Adversarii, i) lesum fuisse deceptorem tenent de­ fensores theoriae fraudis, quae iam tempore Christi primos asseclas nacta est. Sic iudaei miracula lesu tribuebant pactui cum daemone (Mt 9,34; 12,24). Posteriores iudaei in Talmud tribuebant ea magicis artibus quas in Aegypto didicisset 3. Similiter medio aevo apparent collectae pristinae calum­ niae in Toledoth leshua (historia lesu) 4; unde recentius E.Haec­ kel suas deprompsit 5. S.R eimarus (1694-1768) theoriam fraudis coluit in suo H. fragmento «circa scopum lesu et suorum discipulorum»6. Sed ipsi iam rationalistae hanc theoriam relinquunt quae lesum inducit apertum deceptorem. 450. 2) lesum deceptum esse tenent alii diverso gradu et diversa theoria 7. ·' 4 5 6 7 Cf. J.Klausnek, J0U5 de Nazareth 53; supra n.379. Etiam id agnoscit iudacus scriptor J.Klausner, Jesus de Nazareth 64. Cf. Dieckmann, De revelatione n.525.729. Vom Zwecke J'esu und seiner Jünger; cf. supra n.250; Dieckmann, De revelatione n.507. Cf. Dieckmann, De m>elationc n.729-732. L.3 C-3 A.I, INDOLES IESU. TH.31 N.448-452 325 a) Nonnulli (schola psychiatrica) affirmant lesum fuisse paranoicum et delirantem et epilepticum, idque apparere ex eius modo agendi: elatione mentis, ideis fixis timoris et horro­ ris, inconstantia, anormalitate sexuali; ita ut eius dicta et facta per psychiatriam et iuxta normas pathologiae sint examinanda. Sic E.Rasnussen (danicus) lesum habet ut epilepticum 8. W.Hirsch lesum habet ut paranoicum 9. Binet-Sanglé lesum habet ut paranoicum religiosum l011 . Dr.de Loosten (pseudonimum G.Lomer) affirmavit lesum propter morbidam aestimationem sui prorupisse in insaniam coram synedrio u. 451. b) Alii non affirmant amentiam, sed anormalitatem (schola psychopathica) et errorem in experientia interna lesu: lesum dicunt turbatum fuisse hallucinationibus ex phantasiis effrenatis et summa excitatione nervorum, cum fanatica dis­ positione ad commotiones turbidas 1213 . Sic O.Holtzmann dicebat lesum fuisse exstaticum qui age­ bat ut instrumentum alieni spiritus (qualis?) *·'. J.Baumann lesum laborasse hallucinationibus 14. Item ut fanaticum eum tenet Joh.Weiss 15, Rudolf Otto 16 aliique. 452. c) Critici liberales et modernistae (ut B.Weiss, A.Harnack, H.Holtzmann, Pfleiderer) haec habent in hac re 17: lesus noluit decipere, neque deceptus est morbose; nam probe distinguendum est inter lesum historicum et lesum idealizatum quem habemus in evangeliis; huic lesu idealizato sunt errores tribuendi, sed in lesu historico unus tantum error in­ venitur: suum adventum (parousiam) proxime eventurum cre­ didisse. At recte observabis hunc errorem in re fundamentali, relate ad suam missionem, sat gravem esse, adeo ut homini sano nequeat tribui. Quare et critici huiusmodi incidunt in praecedentes categorias eorum qui negant perfectam sanitatem psychicam lesu. 8 Versio gcrmanica: Jesus. Eine vergleichende psychopathologische Studie (Leipzig 1905). 9 Versio germanica: Religion und Civilisation iom Standpunkt des Psychiaters (München) 87-164. 10 La folie de Jésus 1-3 (1910-1912). 11 Jesus Christus vom Standpunkt des Psychiaters (Bamberg 1905). 12 Schwârmerei sive tendentiam dixeris ad morbida somnia et ad phantasticas cogitationes. 13 War Jesus Ekstatiker? (Tubingen-Leipzig 1903). 14 Die Gemütsart Jesu... (Leipzig 1908). 15 Die Predigt Jesu vom Reiche Gottes (Gottingen 1900); cf. Lercher, Theolog. fundam. n.165. 16 Leben Jesu nach hist.-kritischer Auffassung*; cf. Lercher, Theolog. fundam. n.165. 17 Cf. Lercher, Theolog. fundam. n.166. 32G M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. Il 453. Doctrina Ecclesiae. Pius IX, recensens motiva multa pro religione Christiana in Encyclica «Qui pluribus» (a. 1846), loquitur de hac fide... divini sui auctoris et consum­ matoris Christi lesu... vita, morte..., sapientia... confirmata (D 1638). 454. Valor theologicus. Sine dubio est de fide divina et catholica lesum non fuisse deceptorem fi.a pars), cum ex revelatione divina et ex propositione Ecclesiae satis constet in eo non fuisse inventum dolum (1 Petr 2,22) nec inveniri potuisse. Item lesum non fuisse deceptum (2.a pars), quia pariter hoc est in revelatione divina et in propositione Eccle­ siae, summam scilicet fuisse sapientiam Filii Dei. Ab Ecclesia autem hae duae propositiones proponuntur ut revelatae. Probari autem ex examine indolis lesu (in 1." et 2.n parte) et ex examine sanctitatis illius (3." pars) suam legationem suumque testimonium, invenitur quidem in verbis modo citatis Pu IX; sed quoniam in hoc documento non satis innuitur utrum hoc solo argumento illa legatio illudque testimonium comprobetur, an complexive cum ceteris quae ibidem recensentur ex resur­ rectione, prodigiis, vaticinationibus... lesu (D 1638), non valemus ex hoc documento certum valorem theologicum pro hac thesi eruere, in quantum vult valorem apologeticum huius argumenti ex indole personali lesu osten dere. Ceterum hoc argumentupr critice et apologetice validum est. 455. Probatur i.a pars: Iesus non fuit deceptor. Etenim fraus non erat possibilis a) neque interne, b) neque externe. a) Noti interne, quia cum homo agat propter motiva et valores rerum, deerant in lesu motiva ad talem fraudem: bona temporalia non quaerebat, sed spernebat; honores mundanos et quaelibet commoda temporalia contemnebat, nec voluit vul­ garibus ideis messianicis sese accommodare (cf. n.399,1) quibus plausum clamoremque populi esset consecutus. Affirmatio suae messianitatis et divinitatis odia et accusationes blasphemiae ei attulit. Quod si Iesus talem fraudem commisisset, fuisset quidem sceleratissimus et portentum malitiae, cum ageretur de crimine contra religionem, virtutem moralem praecipuam: in re tam gravi et fundamentali, sibi tribuens divinam legationem ad omnes homines divinamque filiationem naturalem; et sic inducerel homines in errorem pessimum. Iam vero in eo homine qui procedebat sanctitate non modo mediocri, ut omnes ad­ mittunt sensati, sed et sanctitate eximia (ut explicite dicetur in 3.“ parte), quaerebatque tam aperte et sincere Dei volun- 1-3 C-3 Λ.I. INDOLES 1ESU. TH.31 N.453-458 327 tatem, tantaque caritate inexhausta bonum hominum requi­ rebat, haec mens blasphema et hoc crimen debent omnino excludi. b) Sed etiam externe apparet fraus impossibilis ex indole publica vitae lesu: docebat enim publice populum, vel omnia discipulis manifestans (qui et indole et suo posteriore mar­ tyrio sinceri probantur). Ipsi inimici sedulo volentes eum ca­ pere in sermone (Mt 22,155s) non potuerunt invenire funda­ tam accusationem fraudis. 456. Probatur 2.a pars: Iesus non fuit deceptus. Etenim constat A) eius ingenium extraordinarium, B) una cum aequilibrio in sua sapientia et intelligentia, —simul et eius sana constitutio psychica. Non sufficeret probare ingenium extraordinarium alicuius, ut inde erue­ remus eum non fuisse deceptum, cum sint homines summe ingeniosi, simul et anormales et illusi in sua sapientia; nisi accedat—quod erit etiam osten­ dendum—aequilibrium mentis et sana constitutio psychica. Hoc enim exclu­ dit quominus quis decipiatur in testimonio de re tam gravi. 457· A) Ingenium extraordinarium lesu, simul et harmonicum, appa­ rebit considerando praecipuas formas intelligentiae quae in hominibus in­ veniuntur: sive sit intelligentia quae dicitur abstracta seu philosophica, quae­ que importat copiam et facilitatem ad res abstractas clare atque profunde considerandas (estque propria philosophi, theologi, mathematici...); sive sit intelligentia quae dicitur verbalis, quae supponit aptitudinem ad eloquendum et movendum (propria oratoris, advocati...); sive sit intelligentia quae vocari potest socialis; quae includit peritiam ad homines cognoscendos et conducen­ dos (propria gubernatoris...); sive sit intelligentia quae dicitur spatiolis seu mechanica et dicit aptitudinem ad res in spatio et in figura sua consideran­ das et saepius quoque ad agibilia mechanica; sive sit denique intelligentia artistica in aptitudine scilicet ad captationem pulchri et creationem artisticam |8. 458. a) Quantum ad intelligentiam abstractam, nihil con­ tradictorium vel contra rationem inveniri potuit in veritati­ bus quas Iesus docuit; ne saeculis quidem posterioribus summo ardore eius doctrinae studentibus, neque in ipsis mysteriis. Quin immo tantae connexionis logicae huiusmodi veritates sese ostendunt, ut theologi scholastici, earum studio incumbentes, harmonicum pulchrumque systema efformare potuerint (cf. n.653-666). Veritates quas Iesus de rebus temporalibus et mundanis, de homine, de Deo, docuit, totam philosophiam gentilium su18 Conceptus aliquantulum vagus et multiplex «intelligentiae» diversimode accipi solet. Praecedentes formae intelligentiae respondent diversis momentis quae, praesertim pro sic dicta orientatione professionali, in huiusmodi officinis considerari solent. 328 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II perant, ita ut ablata sollicitudine rei transitoriae oculos ad Pa­ trem qui est in caelis, in communitate fraternitatis, homines levare debeant. Atque vetus Foedus perficiunt hae veritates: sic Deo iusto, terribili, Veteris Testamenti, Deus misericors, Pa­ ter accurrens ad collum filii deperditi superdemonstratur... In iis autem veritatibus et in ceteris mira unitas elucet in referen­ dis omnibus ad Deum ut Patrem (cf. Mt 22,36-40). Haec eo magis sunt mira, quod lesus scholas rabbinorum non frequen­ tavit (cf. Io 7,15; Mc 6,2). Sed et sunt effata extraordinaria in quibus summa capita et mysteria suae doctrinae breviter, simul et lucide ac profun­ de, comprehenduntur; sicque patefaciunt ingenium extraordi­ narium: Mt 11,25-30 19; 16,17-19; 28,18-20; Io c.13-17. Cum hoc autem coniungitur certitudo et securitas in dicendo (cf. Mt. 24,35); ita ut nunquam dicta priora corrigat. Ingenium hoc extraordinarium apparet subtile, polemicum in controversiis cum pharisaeis et sadducaeis qui volebant eum capere in sermone (cf. Mt 22,15-46 20). 459· W Quantum ad intelligentiam verbalem, cum hoc ingenio extraordinario et intelligentia philosophica cohaeret gra­ du vere insigni modus dicendi simplex et perspicuus, accommo­ dando veritates maxime profundas captui populari, utendo para­ bolis vere amoenis. «Una est omnium laus parabolarum Domini in universo mundo. Mores hominum et gustus mutabuntur, parabolae et similitudines Domini a corde et ore hominum numquam recedent. Sub hoc respectu quoque verus est sermo Domini (Mc 13,31): Verba mea non transibunt»21. Erat in eius forma dicendi summa oppositorum, gratia et gravitas, profunditas et claritas, simplicitas condescendens et «potestas»; erat enim docens eos sicut potestatem habens... (Mt 7,29). 460. c) Motus vero quos sua dicendi ratio provocabat non erant turbulenti, quasi amentis seu paranoid, sed erant motus admirationis et suavitatis; adeo ut, cum esset duodennis, 19 Haec conclusio capitis 11 Mt dicta est «Ia perla de las palabras de Jesûs»; cf. A. Durand, Evangile selon S.Matthieu (Verbum Salutis, i) in hunc locum. 2θ Ibi bene adverte quomodo possit lesus in polemica distinguere: Reddite ergo quae sunt Caesaris, Caesari; et quae sunt Dei, Deo (v.2l); item negare suppositum: In resurrectione enim neque nubent neque nubentur; sed erunt sicut angeli Dei in caelo (v.30); et vicissim interrogare: Si ergo David vocat cum (Messiam) Dominum, quomodo filius eius est? (v.45)... Ideo nemo pot­ erat ei respondere verbum: neque ausus fuit quisquam ex illa die eum amplius interrogare (v.46). 21 Lercher, Theolog. fundam, n.167 af Cf. etiam J.M.Bover, La palabra de Jesucristo desde el punto de vista literario: EstEcl 16 (1942) 375-3971 et eiusdem auctoris circa conceptum parabolarum modumque eas interpretandi. Las pardbolas dei Euangelio: EstBibl 3 (1944) 229-257· 1-3 C-3 A.I. INDOLES IESU. TH.31 N.458-462 329 stuperent omnes qui eum audiebant super prudentia et re­ sponsis eius (Lc 2,47); et mirabantur omnes in synagoga nazarethana in verbis gratiae quae procedebant de ore eius (Lc 4,22; cf. Mc 6,2); ministri vero qui debebant eum lerosolymis ap­ prehendere dixerunt: «Numquam sic locutus est homo, sicut hic homo» (Io 7,46). In eo igitur erat intelligentia «verbalis» simul et «socialis». Quod etiam constat ex sua mira arte homines tractandi; noverat etiam turbas attrahere, non quidem mulcendo affectus aut vitiis connivendo... (cf. Mc 8,33 ubi Petrum increpat). Noverat sane homines, atque etiam ipsis qui crediderunt vi­ dentes signa quae faciebat, cum esset lerosolymis in Pascha in die festo, «lesus non credebat semetipsum eis, eo quod ipse nosset omnes, et quia opus ei non erat ut quis testimonium perhiberet de homine: ipse enim sciebat quid esset in homine» (Io 2,24s). 461. d) Alia forma intelligentiae, mechanicae seu spatialis, ex natura sua non adeo elucere potest ex lectione evangeliorum, neque adeo videretur necessaria ad plenum aequilibrium intellectuale. Sed ex professione manuali quam diu exercuit Dominus (cf. Mc 6,3), et ex comparationibus quae ab eo sunt in evangelio, quaeque supponunt visualem imaginationem, ne haec quidem forma intelligentiae defuisse in lesu censenda est. 462. e) Ut sequela ex his formis intelligentiae supra dictis, et ex qualitatibus imaginationis et sentimenti (cf. n.461.464), quae erant in lesu, erui etiam posse videtur eius intelligentia artistica seu aptitudo ad percep­ tionem pulchritudinis et ad realizationem illius per formas pulchras; quam­ quam et haec forma intelligentiae, in realizatione praesertim pulchritudi­ nis, non videtur necessaria ad plenum aequilibrium mentis. Haec igitur aptitudo plures facultates supponit, quas in lesu fuisse con­ stat: intellectum, cuius est apprehendere seu captare splendorem ordinis sive pulchritudinem; sentimentum ut accurate et delicate, profunde simul atque intense, ideae et formae pulchrae concipiantur; imaginationem ut formis sen­ sibilibus, generatim visualibus (praeterquam in artibus musicalibus), ideae earumque splendor exprimantur. Iam vero, non novimus in lesu Nazareno creationes plasticas aut visua­ les pulchras; novimus certe conciones suas, verba sua. Sed etiam ex his pos­ sumus eruere eius qualitates artisticas; intelligentiam certe demonstrant sum­ mam et subtilem atque accuratam, uti supra vidimus n.458; eius modus et color in loquendo (v.gr. videte lilia campi... etc.), et imagines visuales fre­ quentes ex rerum natura, supponunt eius imaginationem visualem (cf. n.461); observationem naturae et sentimentum naturae fortia in eo fuisse ostendunt pariter evangelia; cor et sentimentum sociale etiam supra n.460 ostensa sunt, ad quandam pulchritudinem moralem facile percipiendam (cf. et infra n.464). Sed certe, ita apparent in eo imaginatio et sentimentum, ut videantur nunquam emergere independenter ab intellectu, sed constituta sub potes­ tate omnimoda voluntatis; adeo ut ex illis imaginationis et sentiment! facul­ tatibus nullum periculum deceptionis oriretur; quod certe periculum in non 330 M.NICOI.AU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II paucis pulchritudinem colentibus adesse est manifestum propter nimiam imaginationis et sentimenti praevalentiam. 463. B) Aequilibrium mentis et sana constitutio psychica in lesu. Illa quae supra modo disceptavimus ostendunt in lesu magnum sane et extraordinarium ingenium, magnamque sa­ pientiam; formas etiam diversas intelligentiae bene aequilibra­ tas. Unde et sua doctrina et suum vitae exemplum exaggera­ tiones peregrinas non habent. Tetrica rerum mundanarum despicientia... re vera longe aliena est ab eius doctrina. Cum eius doctrina bene componi potest animus serenus, nitor vitae quotidianae, sociabilitas ur­ bana, honesta animi et corporis oblectatio, ut lesus ipse exem­ plo suo praemonstravit (Io 2,iss; Le 5,295s; 7,365s; io,28ss; Mc 6,31; 7,155s; 10,135s; Mt 11,19; 18,2) 22. Insuper modus eius agendi sanctus: caritate erga Deum sum­ ma, tam affectiva quam effectiva, eaque constanti per vitam totam; caritate erga proximos universali, operosa, tenera et af­ fabili; modus eius agendi perfectus cum hac caritate regina virtu­ tum, cui sociabantur ceterae omnes virtutes: religionis (Io 2,i4ss), iustitiae et prudentiae (Mt 22,21), abstinentiae (Mt 4,4), mansuetudinis et humilitatis (Mt 11,29; 26,50; Lc 22,61; Io i3,4ss), magnanimitatis (Lc 12,30; Io 14,31), misericordiae (Mt 9,36; 11,28), longanimitatis (Mt 23,37), veracitatis (Mt 22, 16); modus eius agendi fortis et constans mediis in difficultatibus, coniungendo virtutes oppositas (ut misericordiam in peccatores et zelum gloriae divinae) sine dolo et violentia: haec omnia osten­ dunt talem hominem gaudere systemate nervorum sanissimo, quod cito dictamini rationis subicitur; ac proinde talis homo nullo modo amens dici potest, sed ne dispositus quidem minime ad affectiones morbidas hallucinationis et fanatismi. Quare sana constitutio psychica lesu constat omnino 23. Quae cum ita sint, per hoc ingenium extraordinarium magnam­ que sapientiam lesu (A), et per aequilibrium mentis et vitae sanamque constitutionem psychicam illius (B), verum omnino esse debet quod lesus de se ipse affirmavit: seu lesum irt sua legatione et divinitate affirmandis non fuisse deceptum. 464. Scholion. De charactere Iesu seu de nota permanenti praedominanti in eius indole personali. Quantum ad eius vitam intellectualem iam notavimus aequilibrium men­ tis et gradum extraordinarium et harmonicum in diversis manifestationibus ingenii et intelligentiae. 22 Lekcher. Theolog. fundam. n.tôj a) (ed. 1927 p.179). 23 Cf. Lercher. Thcolog. fundam. n.168. L-3 C-3 Λ.Ι. INDOLES IESU. TH.31 N.462-466 331 In eius vita morali certe caritas erga Patrem praevaluit per vitam totam; et haec virtus quae iam natura sua apta est alias virtutes regere quaeque inspirat comitatum ceterarum virtutum, re vera in lesu erat sociata cum complexu ceterarum virtutum—una exclusa paenitentia—; unde in hac re aequilibrium et vera harmonia non deerant in lesu. Sed haec harmonia et aequilibrium in summa qualitatum vere insignium non tantum facultatibus cognoscitivis et voluntate concludebantur; etiam facultatibus sentiment! et corde continebantur; siquidem de eius Corde et sentimentis evangelia testantur: sic v.gr. de eius lacrimis (ob mortem Lazari et poenam sororum: Io 11,35; de malis civitatis eiusque ruina: Lc 19,41); pariter de eius nobili et tenera amicitia (Io 13,33; 15.15! n.SS-Sô)· Accedit et constitutionem physicam optimam omnino fuisse, si credimus imagini expressae in sindone taurinensi, in qua eius corpus mortuum invo­ lutum fuit 24, et si cetera consideramus quae evangelia referunt, itinera pe­ destria per dies, magnam vocem qua clamare valebat... Unde re vera, si quae nota characteristica indicanda in eo est, /iarmontd summa et aequilibrium in complexu qualitatum extraordinariarum indicanda esse videtur. Erat proinde certus character, sicut erat certae nationis, certae matris et complexionis—at seclusa omni imperfectione et gradu extraordinario pollens perfectione. Ad eius igitur indolem intellectualem et moralem cognos­ cendam via negativa et elativa procedendum est: sic habebitur harmonicus complexus oppositorum et exemplar perfectionis summum. Sed accedemus ad mysterium lesu, ad indolem mysteriosam suae per­ sonae, ita ut descriptio imaginis lesu debeat fieri sicut Fra Angelico imagi­ nes dicitur depinxisse suas: flexis genibus—ut gloriam contemplemur illius quasi Unigeniti a Patre, pleni gratiae et veritatis 25. 465. Probatur 3.11 pars: Sanctitas Iesu est miraculum morale confirmans suum testimonium. Sanctitas lesu, non modo heroica, sed vere eximia ostenditur: 1) negative probando absentiam peccati in eo; et 2) positive conando delineare ipsam eius sanctitatem 26. 466. 1) lesum fuisse expertem peccati constat: a) ex testi­ monio ipsius lesu, quod testimonium ideo valet quia nemo ho2 4 De historia et authentia huius Sanctae Sindonis, cf. recentius M.de Iri arte, S.I., Sobre el llamado *Santo lienzo de Turin *: RazFe 131 (1945) 517-541; ibi etiam selecta bibliographia. Item eiusdem auctoris Un gran enigma cient(fico: La imagcn de Cristo en el llamado •Santo lienzo de Turin *: Arbor 10 (1948) 201-224; W.Bulst, S.I., Das Grabtuch von Turin (Frankfurt 1955)· De figura corporali lesu Nazareni, vide, v.gr., F.Prat, Jésus Christ4 1,529-532; et A.MjCHEL, Jésus-Christ: DTC 8,1153· 1154· 1272.—De imagine lesu Christi in arte, cf. G.Maillet, Le Christ dans l'art in encyclopedia Le Christ (Bloud et Gay) 879-975; Ch.Broussole, Lr Crucifix, ibid., 976-1048; G.de Jerphanion, L’image de Jésus-Christ dans Vart chrétien: Nouv RevTh 65 (1938) 257-283. 25 Cf. Dieckmann, De revelatione n.786. Circa hanc imaginem spiritualem et moralem lesu, praeter auctores supra relatos in bibliographia initiali qui tractant hanc thesim, cf. etiam K.Adam, Jesus Christus (versio hispana: Barcelona 1945) c.4 (La fisonomia moral y espiritual de Cristo) p.92-139· Item plures «vitae» seu biographiae lesu, de quibus in Apendice, n.709ss. J.Castjello, S.I. (A Humane Psychology of Education .[versio hispana, México 1947J p.3 c.2), considerat etiam lesum ut exemplar ideale ’personalitatis», tam in eius intelligentia intuitiva, analytics, synthetics et creatrice, quam in eius figura herois simul et humana atque benigna. 26 Cf. Dieckmann, De revelatione n.788-794. 332 M.NICOLAI', UE REVELATIONE CHRISTIANA. II minum auderet id dicere, et quia non timebat periculum redar­ gutionis. Sic illud celebre affirmat: Quis ex vobis arguet me de peccato? (Io 8,46), et diabolum dicit in se non habere quid­ quam (Io 14,30) atque signum veracitatis suae in eo esse quod non quaerat gloriam suam (Io 7,18). De aliis hominibus aperte dicit cum sitis mali (Mt 7,11); de se autem tradi in sacrificium ut hostiam placationis pro peccato (Mt 26,28.45; 20,28), atque hoc sacrificium Patri acceptum esse proclamat (Io 10,17). 467. b) Innocentia lesu constat pariter ex testimonio coaevorum, quibus tamen persuasum erat omnes homines esse infectos fomite peccati (Gen 8,21; 3 Reg 8,46; Ps 50,7; Rom 3,9ss). Sic amici, ut loannes Baptista qui vocat eum «Agnum Dei tollentem peccatum mundi» (Io 1,29 [coli, cum Io 3,27]); sic discipuli, comites continui, qui dicunt peccatum in eo non esse (1 Io 3,5) et eum peccatum non fecisse nec in­ ventum fuisse dolum in ore eius (1 Petr 2,21-25); atque hanc eandem traditionem refert S. Paulus de eo «qui non noverat peccatum» (2 Cor 5,21), tentato per omnia absque peccato (Hebr 4,15), qui fuit Pontifex vere sanctus, impollutus, segre­ gatus a peccatoribus (Hebr 7,26-28). Atque ipsi inimici, sedulo spéculantes ut eum caperent, nihil invenire possunt nisi accusa­ tiones futiles, quae ostendunt pravam ipsorum voluntatem pra­ vumque sensum quo res innocuas volunt intellectas: quod blasphemet (Mt 9,3) quod eiciat daemones in principe dae­ moniorum (Mt 9,34), quod sit vorax et amicus peccatorum (Mt 11,19), quod discipuli transgrediantur traditiones seniorum (Mt 15,2)... Clarissime apparuit eius innocentia in processu passionis, siquidem nihil aliud inveniri potuit nisi fecisse se Filium Dei (Io 19,7); ceterae accusationes (fecisse se regem, esse rebellem...) nihil valent: Pilatus, eius uxor, ludas, latro... proclamant innocentiam lesu (Io 18,38:19,4; Mt 27,19.3s; Lc. 23,41), 468. 2) Positive constat eius sanctitas eximia in agendo considerando finem quem in suis actionibus prosequebatur, si­ quidem bonitas moralis actionum pendet ex circumstantiis, praesertim ex fine. Hic autem finis erat Deus eiusque beneplaci­ tum ex filiali amore adimplendum; et quidem summa intensitate, tamquam cibus (Io 4,34; cf. Lc 2,49) et superando magnas diffi­ cultates, scilicet per sacrificia, etiam in agonia (Le 22,423s) et in morte (Io 19,30; Lc 23,46). Et notum est quanta caritate, tam intensiva quam extensiva, homines omnes sibi devinciret; item quomodo huic caritati reginae virtutum ceterae virtutes L-3 C-3 Λ. I. INDOLES IESU. TH.31 N.466-470 333 omnes coniungerentur, quae in eius charactere elucebant gradu vere eximio: prudentia, iustitia, fortitudo, temperantia... una excepta paenitentia; siquidem ubi peccatum non est, nec paenitentia esse potest. 469. Quod si haec sanctitas, non iam absolute, sed rela­ tive consideretur, est vere incomparabilis. Etenim vita aliorum philosophorum et fundatorum non fuit religiosa sensu stricto, cum non haberent in suis systematibus conceptum veri Dei, ut fundamentalem (Budda 27, Confucius 2829 ...), vel non fuit moraliter sancta (Mahomet...). Ipsi iam sancti, qui in religione christiana exstant et superant communem virtutem hominum per gradum heroicum, ab ipso lesu recipiunt lumen et colorem suntque eius imitatores, nunquam tamen adaequant exemplar. 470. Quae cum ita sint, ipsa sanctitas lesu apparet vere insignis, adeo ut etiam ipsam imaginem talis hominis idealis diffi­ cile dixeris esse inventam ab hominibus; multoque magis dixe­ ris realizationem illius superare omnino communem cursum virtutis in hominibus, atque esse miraculum psychologicum, mo­ rale, indicans interventum Dei extraordinarium. Nam verum est difficile designari critérium quo dimetia­ mur quid valeat voluntas humana propriis viribus derelicta; multum certe valet in re religiosa (fanatismus, apathia, toleran­ tia dolorum) et in re profana pro labore industrial! et scientifico. At sunt quidam actus virtutum naturaliter impossibiles, praesertim in serie-constanti-intensa-vitae sanctae-ad rectum finem (non ad adipiscenda bona temporalia, sed ad renuntian­ dum hisce bonis et ad perfecte adimplendam Dei volunta­ tem) - idque mediis in difficultatibus, summis sacrificiis. Ad hoc certe requiritur interventus Dei extraordinarius - et datur mi­ raculum morale. Iam vero si Deus hoc suo interventu designat hominem, 27 Budda idem valet ac «illuminatus», vixit saec.V aut VI ante Christum. In eius syste-4 mate philosophico (systema enim populare eiusque praxis nihil aliud sunt nisi idololatria absurda) datur atheismus, quia non agnoscit causam primam aut saltem de ea non cogitat, neque enim occupatur sicut brahmanismus in metaphysicis investigationibus. Habet quidem systema morale sat purum, sed non potest cum christiano comparari: abnegatio christiana est virtus activa tendens ad perfectionem moralem hominis eiusque beatitudinem; abnegatio buddistica tendit ad destructionem activitatis; benevolentia erga proximum, quam buddismushinc inde commendat non est illa caritas christiana propter Deum, nulloconquisito proprio commodo, quam christianismus doctrinam fundamentalem habet; ascetica buddistica tendit ad destructionem «desiderii», ut sic effugias dolorem atque obtineas «nirvana». De buddismo et de Budda, cf. L.de la Vallée Poussin in Christus (J.Huby) c.8; GiSchulemann et J.Lippl, Budda, Buddhismus: LTK 2,612-620; H.Heras, S.I., La naturaleza del budismo: RevFilos 10 (1951) 119-164. 29 Kong-fu-tse (saec.VI ante Christum) habet systema morale sine speculationibus meta­ physicis systematicis circa Deum. De co, cf. L. Wieger, in Christus (J.Huby) c-5 ; vel eiusdem auctoris art. Chine: DAFC 1,513-516.527-330. 334 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II cuius omnia dicta et facta in hoc unum contendant ut se Dei legatum et Filium exhibeat, Deus suo sigillo miraculi confir­ mat veritatem huius testimonii. Ergo sanctitas lesu est miraculum morale confirmans suum tes­ timonium. 471. Obiectiones. Contra primam partem. 1. Iesus non sem­ per veritatem dixit. Ita apud Io 7,8-11: Ego non ascendo ad diem festum is­ tum... Ut autem ascenderunt fratres eius, tunc et ipse ascendit ad diem festum non manifeste, sed quasi in occulto. Resp. 1) Etiamsi adesset falsitas in casu particulari, non inde logice sequeretur eum verum non dixisse in testimonio dando tam gravi. Sed falsi­ tas nullo modo habetur, neque inconstantia in illo dicto. 2) Sensus negationis in lesu est: Ego non ascendo «scilicet vobiscum aut cum commeatu festivo neque eo modo quo vos vultis ut ascendam, scilicet ut me manifestem mundo, ut cum pompa et solemni comitatu ingrediar ur­ bem» 29, nimirum quia meum tempus nondum impletum est (Io 7,8); postea vero ascendit non manifeste, sed quasi in occulto (v.io) 3°. 2. Audiens Iesus infirmitatem Lazari dixit: Infirmitas haec non est ad mortem (Io 11,4), cum tamen Lazarus brevi mortuus erat futurus (v. 17). Resp. Iesus dixit infirmitatem Lazari non esse ad mortem, sed pro gloria Dei, ut glorificetur Filius Dei per eam (v.4); ideo, ut eruitur ex toto facto, illa infirmitas non erat ad mortem permanentem, sed resurrectione infirmus erat vivificandus. 472. Contra secundam partem, ad mentem criticorum 31. 3. Iesus facile deceptus fuit neque habuit sanam constitutionem psychicam. Nam inveniuntur in eo ideae fixae, v.gr., circa possibilitatem locutionis cum Deo, a quo se credebat aliqua accipere; pariter circa possibilitatem interventus extraordinarii Dei in mundum (miraculum), et praedictionis futuri. Resp. Tales ideae fixae non sunt nisi ideae communes admissae apud coterraneos et coaevos lesu circa revelationem, miraculum et prophetiam. Non erant igitur quid anormale. Quam immerito autem tales ideae existimentur ideae absurdae constat ex factis; modus vero adversariorum quo procedunt in hac re est plane aprioristicus et a-scientificus. 4. Iesus habuit quoque plures hallucinationes : a) in baptismo credidit se videre spiritum Dei descendentem sicut colum­ bam et venientem super se, similiter audire vocem de caelis dicentem: Hic est filius meus dilectus, in quo mihi complacui (Mt 3,16s; cf. Me i,ios; Le 3,21s); b) credidit quoque se lentatum fuisse a diabolo modo sane miro (Mt 4,111; Mc i,i2s; Lc 4,1-13); c) et credidit se transfiguratum in monte (Mt 17,1-9; Mc 9,1-8; Lc 9, 28-36); et videre tSantanam sicut fulgur de caelo cadentem» (Lc 10,18); atque in agonia confortatum se existimavit ab angelo quodam (Lc 22,43). Resp. Haec omnia facile et optime explicantur per interventum supernaturalem, quem non licet a limine et a priori reicere, sicut faciunt adversarii. Atque haec solutio non vitiose praesupponit thesim et mentalem sanitatem lesu, nam haec post factam probationem theseos est omnino in possessione. Nota insuper a) in baptismo etiam alios vidisse eadem, saltem loannem 2’ 30 1925) 31 I.Knabenbauer, Commentarius in Evangelium secundum loannem2 (Parisiis 1906) 262. Cf. I.Knabenbauer, ibid., 261s; M.-J.Lagrange, Evangile selon Saint Jean2 (Paris zoos. Cf. Dieckmann, De revelatione n.737-745. I..3 C-3 Λ.I. INDOLES IESU. TH.31 N.470-472 335 Baptistam (Io 1,32); b) tentationes bene potuisse narrari discipulis ab ipso lesu, utpote quae «programmaticae» essent atque in eis falsae ideae de Mes­ sia venturo reicerentur; c) transfigurationem, in hypothesi adversariorum, debuisse converti in collectivam hallucinationem discipulorum etiam adstantium; videre autem Satanam cadentem de caelo, dum discipuli eum eiciunt de hominibus, minime repugnare in eo qui ostenditur inimicus Satanae, legatus Dei; in agonia denique hallucinationem excludi, quia timor et tremor permanserunt, bene vero intelligitur cur Iesus per angeli confortationem forti animo agoniam sudore sanguineo superare potuerit. Aliae obiectiones, quod deceptus fuisset cogitando finem mundi proxime eventurum, solventur in tractatu de Ecclesia. Contra tertiam et secundam partem. 5. Opponuntur quoque affec­ tus lesu, quos adversarii vocant inordinatos et morbidos: eiectio vendentium e templo (Io 2,14-17; Mt 21,12s; Mc 11,15-17; Le 19,45s), maledictio ficus infructuosae (Mt 21,18-22; Mc 11,12-14.20-26); et simul defectum dicunt adfuisse in lesu quoad sentimentum familiare et pietatem erga cognatos (Lc 2,41-50; Mt 8,2is [Lc 9,59s]; 10,37 [Lc 14,26]; 12,46-50 [Mc 3,31-35; Lc 8,19-21]); defectum quoque sensus sexualis (Mt 19,12). Resp. Haec omnia facile et recte explicantur, si attenditur respective ad sequentia: nimirum ad zelum domus Domini qui comedit lesum (Io 2,17) in eiciendo vendentes e domo orationis; ad momentum symbolicum quod erat in ficu infructuosa, quae gerebat typum synagogae maledicendae, simul et ut efficacia orationis doceretur; in invocandis vero turibus Dei et legati di­ vini supra sensus familiares nihil inordinatum in verbis lesu apparere potest; in commendanda autem voluntaria continentia et virginitate propter regnum caelorum valet illud effatum lesu: Qui potest capere, capiat (Mt 19,12). 6. Erant actiones in lesu quae a rectitudine morali deflectere videban­ tur, ut mittere daemones in porcos, qui perituri praecipitantur in mare (Mt 8, 30-34; Mc 5,11-17; Lc 8,33s) cum damno dominorum; similiter exhibere se exemplum'virtutum (Mt 11,29) ei iactare propriam innocentiam (Io 8,46). Resp. Ad primum quod attinet, Iesus si sua agendi ratione ostenditur et probatur Dominus supremus omnium illud facere poterat ad finem oppor­ tunum, nimirum ut actione demonstraretur foeditas spirituum immundo­ rum, a quorum tyrannide homines essent per Christum liberandi. Atque etiam, cum essent apud israelitas illa animalia vetita pro manducatione, eorum destructio bene intelligeretur, si nimirum per illa animalia lex aliqua contem­ neretur.—Quod si Iesus exemplar se mansuetudinis et humilitatis praebet, id facit ut audientes inducat in eius discipulatum ingredi, quod non durus aut superbus, sed mitis et humilis sit Magister.—lactantia vero in verbis lesu nulla fuit, ut abunde constat aliunde; sed ipse ad propriam innocentiam pro­ vocavit ut inimici, saltem silentio eorum, faterentur nullum in eo peccatum inveniri. 7. Obicitur testimonium coaevorum lesu, qui dicebant eum in princi­ pe daemoniorum eicere daemones (Mt 9,34; Mc 3,22; Lc 11,15; cf. Mt 12,24) et daemonium habere seu res insanae mentis proferre (Io 7,20; 8,48.52; 10,20). Resp. Si inimici id dicunt, hoc non probat nisi eorum malam voluntatem et invidiam. Iesus vero bene redarguit et ostendit cur non eiciat daemones in principe daemoniorum, quia «si Satanas satanam eicit, adversus se divisus est: quomodo ergo stabit regnum eius?» (Mt 12,26s). Verba autem lesu, quae turba vel «iudaei» non intelligunt, provocant eos ut dicant lesum insani­ re seu loqui quasi ex motione diaboli. At tales assertiones lesu re quidem vera inveniuntur habere legitimum sensum et sanum; nota quoque non omnes in eandem sententiam convenisse, quia alii dicebant: Haec verba non sunt 336 M.NICOLAU, 111 REVELATIONE CHRISTIANA. II daemonium habentis; numquid daemonium potest caecorum oculos aperire? (Io 10,21). 8. Ipsi cognati lesu aiunt adversarii—habuerunt eum ut insanum; dicunt enim: quoniam in furorem versus est (Mc 3,21). Resp. Alia est interpretatio quae pro hoc loco commendatur 32; videli­ cet, iuxta Mc 3.20: Veniunt, ad domum [lesus et discipuli]: et convenit iterum turba ita ut non possent neque panem manducare. Et cum [hoc: non posse neque panem manducare] audissent sui [ol τταρ’ αύτοϋ, fortasse galilaei qui prope eum erant, vel aliqui discipuli], exierunt tenere eum; dicebant enim; quoniam in furorem versus est [έξέστη, id est, tanto zelo laborat ut vulgo im­ prudentissime agere videatur 33; vel extra se est ductus zelo et enthusiasmo (cf. Mc 2,12; 5,42; 6,51 in textu graeco, ubi apparet vox έξΙστημι). Ideo viri­ bus penitus destitutus est, quia non manducat, et ipsi volunt eum cogere ut manducet34]. Tandem veniunt mater eius et fratres (v.31), quod indicat hos, vere cognatos, non esse eosdem suos ac antea v.21; fratres vero lesu eum non habere pro insano constat ex Io 7,3s. ARTICULUS II De operibus λ Iesu patratis 473. Thaumaturgo iam cognito, commodius facta eiusdem in trutinam revocare possumus, miracula scilicet examinare, quae primarium revelatio­ nis critérium haberi debent. Ipse quoque lesus ad miracula suum testimo­ nium suamque missionem confirmantia provocavit. Ideo aiebat: «Si mihi non vultis credere, operibus credite» (Io 10,38); atque «ipsa opera quae ego facio testimonium perhibent de me, quia Pater misit me» (Io 5,36). Cf. et Mt 11,4s [Lc 7,22]; Io 5,31-36; 14,10-13. Inter miracula vero, quae testimonium lesu demonstrant, sunt miracu­ la in lesu, miracula a lesu, miracula denique in lesum patrata. In articulo prae­ cedenti fuit miraculum in lesu examinatum; nunc miracula a lesu facta examinantur. Thesis 32. lesus divinum suum testimonium multis mi­ raculis physicis egregie comprobavit. S.Th., 3 q.43s; SuArez, De mysteriis vilae Christi comment, in praec. quaest. et d.31 (Opera 19,466-498); Dieckmann, De revelatione n.796-841; L.Fonck. Dic Wunder des Herrn im Evangelium t2 (Innsbruck 1907); eiusdem versio Hispana a M.Carceller, Los milagros dei Seùor en el Evangelio (Madrid 1929); E.Ucarte de Ercilla, Los milagros dei Evangelio2 (Madrid 1917); L.Cl.Fillion, Les miracles de N.S.Jesus-Christ 2 t. (Paris 1909-1910); H.Pi­ nard de la Boullaye, Conf. de Notre-Dame (1931) 3; A.Due, El poder de Dios y la ciencia (Granada 1942) conf.9. 474. Adversarii. Multae explicationes falsae circa mi­ racula lesu numerari possunt: signum evidens inefficaciae earum. 32 Cf. M.-J.Lagrange, Evangile selon Saint Marc3 (Paris 1929) 69s; I.Knabenbauer, Commentarius in evangelium secundum Marcum2 (Parisiis 1907) 105-108. 33 Cf. Zorell, Lexicon graecum N.T. ad vocem έξ-ίστημι. 34 Cf. 4 Reg 4,8 ubi inveniens similia: Cum Eliseus transiret per Sunam, erat ibi mulier magna quae tenuit cum, u( manducaret panem. 1-3 C-3 Λ.2. MIRACULA IESU. TH.32 N.472-476 337 Pharisaei illa adscribebant daemoniis: Mt 9,34; Mc 3,22; Lc 11,15; Mt 12,24. Similiter posteriores iudaei et talmudistae volentes per magiam illa explicare (cf. n.379.449.483c). Celsus (saec.II, scripsit probab. c.178), ethnicus rationalista, et alii, artibus praestigiatorum et nigris illa adscribebant. Sic Origenes, scribens Contra Celsum, inducit illum loquentem et concedentem fecisse lesum mira, sed sicut «ea quae praes­ tigiatores faciunt, maiora semper ac maiora pollicentes, et quae faciunt qui sunt aegyptiacis artibus eruditi...» L Porphyrius, ethnicus neoplatonicus (232 /3-C.303), more rationalistico conabatur universum opus lesu explicare 1 2. 475. Recensendi sunt quoque illi qui, sicut de persona lesu et de evangeliis perperam sentiunt, sic cohaerenter cum suis theoriis miracula explanant. Sic H.S.Reimarus (1694-1768) proposuit theoriam fraudis: post mortem desperatam lesu, discipulos finxisse eius resur­ rectionem et miracula ut commode viverent3. Hodie haec theo­ ria exploditur. G ottlob Paulus (1761-1851) cogitavit theoriam naturaE. listicam: miracula, narrata quidem exaggeratione orientali, ex­ plicari possunt naturaliter; sic multiplicatio panum non est nisi exemplum cuiusdam hospitalitatis a Christo datum, quod alii sunt imitati4. F. Strauss (1808-1874) coluit theoriam mythicam; non D. contentus explicationibus praecedentibus ait miracula esse opus imaginationis, quae alicui personae historicae illa adiungit5. 476. Recentiores profitentur ecclecticismum et criticismum in hac re. Explicant vero miracula a) vel ut eventus naturales exaggeratos (v.gr. interdum O.Holtzmann 6); b) vel ut alle­ gorias et symbola; c) vel ut mythos propter imaginem idealizatam lesu; d) vel ut influxus psychico-therapeuticos sugges­ tionis. Sic E.Renan tribuit miracula evangelica opinioni populari sive durante vita lesu sive post eius mortem efformatae; vel considerat tantum sanationes in quibus lesus active se habere 1 Contra Celsum 1,68: R 517. 2 Cf. S.Hieronymus, Liber hebraicarum quaestionum in Genesim 1 v.io: LM 23,988; L.Vaganay, Porphyre: DTC 12,2570-2575; L.de Grandmaison, Jésus Christ. 2,135-138. 3 Ita in fragmento edito a G.E.Lessing, Von Zwecke Jesu und seiner Jüngcr; cf. supra, n.250.449; Dieckmann, De revelatione n.507. 4 Das Leben Jesu ais Crundlage einer reinen Geschichte des Urchristentums (Heidelbeg 1828); cf. de eo Dieckmann, De revelatione n.510. * Das Leben Jesu kritisch bearbeitet; cf. supra n.252. û Das Leben Jesu (Tubingen 1901); cf. Dieckmann, De revelatione n.508. 338 μ.nicoi.au, de revelatione CHRISTIANA. II voluit: in his autem curationem sufficienter per suggestionem explicari posse dicit7. 477. A.Harnack habet sequentia principia ad diiudicandas relationes evangelicas de miraculis: 1) miraculum tunc temporis fuisse quid quotidianum ob ignorantiam legum naturae; 2) miracula affigi personis eminentibus non longe post earum mortem. [Haec duo principia, ad ordinem historicum pertinentia, consulunt sane cautelam in examinanda historicitate fontium; at nullo pacto evincunt nihil nos de illis factis historicis cum certitudine cognoscere posse]; 3) «firmissime tenemus» [sed et falsissime, et a priori, ut praeiudicium] miraculum ut exceptionem in legibus naturae esse impossibile; 4) nondum perspicimus vires naturae [sed scimus quosque interdum non se protendant]. [Haec duo ultima principia pertinent ad ordinem metaphysicum et con­ tinent duo praeiudicia iam antea reiecta; cf. n. 167s. 173]. Sic Harnack distinguit miracula evangelica in qujnque classes: a) Facta naturalia mira, exaggerata per traditionem; b) relationes parabolarum et sermonum male intellectae, vel proiectio experientiae internae ad extra; c) relationes ex tendentia inveniendi impletionem vaticiniorum V.T.; d) sanationes patratae per virtutem lesu spiritualem (suggestionis) ex­ traordinariam; e) inexplicabilia. Quae igitur videntur explicari posse per vires psychologicas suggestio­ nis, haec retinentur; cetera ut legendaria (!) reiciuntur 8. 478· Modernistae negant historicitatem miraculorum nar­ ratorum in evangeliis: evangelistas scripsisse non quae histo­ rica, sed quae ad aedificationem essent (D 2014); quartum evangelium miracula exaggerasse (D 2017). Insuper miracula lesu non spectasse ut demonstraret se esse Messiam (D 2028), contra eorum veritatem relativam. Pro R.Otto lesus habuit vires sanandi magnas (solum enim sanationes inter miracula critice admitti posse autumat); at tales vires habent plurimi 7 Vie de Jesusl* c.16 (Miracles): «... La médicine scientifique, fondée despuis cinq siècles par la Grèce, était, à l’époque de Jésus, à peu près inconnue aux juifs de Palestine. Dans un tel état de connaissances, la présence d’un homme supérieur, traitant le malade avec douceur, et lui donnant par quelques signes sensibles l'assurance de son rétablissement, est souvent un remède décisif [IJ. Qui oserait dire que dans beaucoup de cas, et en dehors des lésions tout à fait caractérisées, le contact d’une personne exquise ne vaut pas les ressources de la phar­ macie? Le plaisir de la voir guérit. Elle donne ce qu’elle peut, un sourire, une espérance, et cela n’est pas vain...» (ibid. 270s). 8 Das Wesen des Christcnlums. Akademische Ausgabe (Leipzig 1902) t6ss; cf. Dieckmann, De revelatione n.799. L.3 C-3 A.2. MIRACULA IESU. TH.32 N.476-4&I 339 homines ad instar germinis..., sicut prophetae V.T. habebant vim divina­ tionis 9. 479. Doctrina Ecclesiae. Veritas historica et philosophi­ ca miraculorum Christi aperte affirmatur in Concilio Vaticano (D 1790), ubi dicitur ipse maxime Christus Dominus multa et manifestissima miracula edidisse; atque pro veritate relativa eo­ rundem miraculorum nota illud quare, i.e. ea de causa miracula edidisse ut haberemus externa revelationis suae argumenta (D 1790). Insuper ex eodem Concilio (D 1813) miraculis certo cognosci potest origo divina religionis christianae; sensus vero obvius spectat sine dubio ad miracula facta a lesu, de quibus maxime egerat in capite respondenti (D 1790). Praeterea pro veritate relativa horum miraculorum, seu pro hac thesi probanda, cf. etiam D 2145 (iuramentum antimodernisticum), D 1638. Pro veritate historica cf. quoque D 1707 (Syllabus), D 1624 (Bautain); atque pro veritate philosophica D 121. 480. Valor dogmaticus. Ex verbo Dei scripto et tradito constat lesum Christum multa miracula physica fecisse in com­ probationem sui testimonii (cf. n.495); atque constat idipsum proponi ab Ecclesia, saltem magisterio ordinario, ut aliqua res revelata (cf. et D 1790 1813). Thesis ergo est de fide divina et catholica. 481. Probatio. lesus divinum suum testimonium multis miraculis physicis comprobavit, si constat de eorum veritate historica, philosophica et relativa. Atqui constat. 1) Constat de veritate historica. Ad hoc autem proban­ dum: A) consideretur in primis conspectus miraculorum Christi, sive in individuo sive in communi narratorum; dein ad ostenden­ dam strictam historicitatem eorum B) demonstretur haec omnia pertinere ad substantialia evangeliorum; atque C) idipsum con­ stare ex testimonio aliorum fontium historicorum; et D) criteria in­ terno ex ipsis narrationibus; atque E) ex influxu et opere lesu. Quod quidem ad abundantiam fit probationis. A) Consideretur conspectus miraculorum Iesu. a) Mi­ racula in individuo narrata: 9 Leben und Wirken Jesu nach hislorisch-krilischer Auffassung (Gottingen 1902); et Aufsatze das Numinose betreffend (Gotha 1923): Milfolgende Zeichen 154-158. Cf. Dieckmann, De re­ velatione n.800.840. 1-3 C-3 A.2. MIRACULA IESU. ΓΗ.32 N.481-482 341 Haec sunt miracula narrata in individuo, spectato ordine quo in evangeliis Mt, Me, Lc et Io successive inveniuntur. b) Sunt etiam alia miracula narrata in communi, acervatim in multitu­ dine: Mt 4,23; 8,16; 9,35; 11,4s; 12,15; 14,1s; 14,35s; 15,30; 19,2; 21,14; Mc 1,32-34.39; 3,10; 6,54-56; 7,37; Lc 4,40s; 5,15.17; 6,17-19; 7,21s: 9,11; Ιο 2,23; 6,2; 7,31; 12,37. c) Alii, etiam adversarii lesu agnoscunt multitudinem mi­ raculorum patratorum: Io 3,2 (Nicodemus: Nemo potest haec signa facere...); Mc 6,14; Lc 9,7 (Herodes: Virtutes operantur in illo. sc. quasi esset loannes Baptista...); Io 11,47 (Pharisaei et Pontifices: Hic homo multa signa facit); Io 12,10s (Multi propter Lazarum abibant ex iudaeis...); Mt 27,42; Mc 15,31; Lc 23,35 (Sacerdotes: Alios salvos fecit...). d) lesus ipse provocat ad multa miracula facta: Mt 11,5; Lc 7,22 (Euntes renuntiate loanni...); Lc 13,32 (Dicite vulpi illi [Herodi]: ecce eicio daemonia et sanitates perficio...)...; cf. n.495. B) Haec omnia pertinent ad substantialia quorum historicitas iam supra constat (cf. thesim 22 et 24). Ideo vero tanta multitudine miracula congerere oportet, ut neque effugium illud valeat: fuisse in uno alterove miraculo interpolationem posteriorem; demonstrare autem oportet miracula narrata in evangeliis esse in iis aliquid substan­ tiale. Quod probatur a) ex magno numero versuum supra relatorum; quos si tollas, evangelia (Mc, Lc) evadent fragmenta et eorum sensus obscu­ rabitur. b) Etiam multa alia toli deberent, quae intime connectuntur cum narratione miraculorum; praesertim apud Mt et Io quae maiorem unitatem et artem compositionis prae se ferunt. 482. evangeliorum, Sic, v.gr., apud Mt miracula intime connectuntur cum praedicatione supra exposita (c.5-7), ut illam confirmantia. Dicta lesu (Mt 11,4-6 [Lc 7, 22s] et sermo sequens de loanne Baptista; item Mt 11,20-24 [Lc 10,13-15] de exprobatione civitatum) sine miraculis non cohaerenter intelliguntur. Similiter quaestiones de curatione in sabbato (Mt 12,9-14), de vi qua eicit daemonia (Mt 12,23-37) et de signo quod petunt iudaei (Mt 12,38-42)... Apud Io colloquium cum Nicodemo (c.3) occasione signorum a lesu factorum (v.2); sermo de Eucharistia (c.6) occasione multiplicationis panum et deambulationis supra aquas (V.25S); curatio caeci nati supponitur in tota M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II 342 narratione c.io (cf. v.21); resurrectio Lazari fuit occasio odii et mortis pro lesu (11,46); ingressus pariter in lerusalem (c.i2) cohaeret cum resurrectio­ ne Lazari... 483. C) Historicitas horum miraculorum constat ETIAM EX TESTIMONIO ALIORUM FONTIUM HISTORICORUM. a) Ex aliis fontibus canonicis: Sic S.Petrus in suis sermonibus in Act 2, 22; 3,12; 10,37s; et in 2 Petr 1.16 n. S.Paulus, indirecte quidem, eo quod lesum agnoscat ut Messiam, et provocet ad propria miracula ut signum apostolatus sui (2 Cor 12,12; Rom 15,18s; cf. Hebr 2,4)11 12. b) Ex auctoribus posterioribus christianis. Sic S.Quadratus, scribens circa annum 124, dicebat nonnullos ex sanatis et resuscitatis a lesu ad sua usque tempora pervenisse >3; S.Melito Sardensis (ante a. 194-5) aiebat Do­ minum patefecisse nobis suam divinitatem per miracula triennio post baptis­ mum patrata 14; S.Irenaeus (C.140-C.202) recordatur quomodo beatus Polycarpus referebat, ex loanne et ex reliquis qui Dominum viderant, quae de Domino ex ipsis audiverat, de miraculis illius etiam IS; Arnobius (c.305) inter­ rogat num possit designari «ex omnibus illis magis, qui unquam fuere per saecula, consimile aliquid Christo millesima ex parte qui fecerit» l6, atque historicitatem horum miraculorum defendit17. Similiter alii Patres, et adde eos mox citandos qui inducunt adversarios concedentes facta miracula a lesu, qui omnes non admisissent miracula nisi de eorum historicitate con­ staret: sic S.Ephraem 18, S.Gregorius Nyssenus 19, S.Epiphanius 20, S.Augustinus 21... c) Ex ipsis infidelibus et adversariis christianismi. Sic Flavius Iosephus vocabat lesum mirabilium operum effectorem 22; sic posteriores iudaei 23 et talmudistae 24 agnoscebant facta miracula, etsi per magiam illa explicare vole­ bant. Similiter gentiles, ut illos quos inducit S.Iustinus concedentes arte ma­ gica Christum miracula edidisse 2S; et nominatim Celsus, inductus ab Origene ut miracula lesu admittens, sed tamquam illa «quae faciunt qui sunt aegyptiacis artibus eruditi...»26, vel similia Aesculapio tribuens27; pariter Hierocles existimans similia tribui posse Apollonio Tyanensi28. 484. D) Adest critérium internum pro historicitate Iesu: a) ex cohaerentia eorum quae narrantur, miraculorum 11 De authentia Act, supra n.297ss.353ss; de authentia 2 Petr, infra, in tractatu De sacra Scriptura n.32 nota t8. 12 De authentia 2 Cor et Rom. cf. quae supra diximus n.370. 13 Apologia, apud Eusebium, Hist, eccles. 4,3: R 109. 14 Fragmen. 7: R 189. 1 5 Fragmen. 2 : R 264. 16 Adversus nationes 1,43: R 618. ' ’7 Adversus nationes 1,54: R 619. ’ R Hymni dispersi 15,1 : R 716. 19 Oratio calhcchetica ns: R 1031s. 20 Adversus haereses 51.30: R 1094. 21 Sermones 126,4.5: R 1506; De civitate Dei 22,8.1: R 1784; In loannem 24.1: R 1819. 22 Antiquitates iudaeorum 18,3,3: Kch 7. 23 Cf. Origenes, Contra Celsum 1,28.38: MG 11,713.733; S.Iustinus, Dialog, cum Tryphone 17 et 108: MG 6,512.725; Eusebius Caesariensis, Demonst. evangel. 3,6: MG 22, 224SS: Tertullianus, Adversus ludaeos 9: ML 2,664. 24 Cf. J.Klausner, Jfcus de Nazareth 53: cf. supra, n.379.449.474· 25 Apolog. 1,30: R 122. 26 Contra Celsum 1,68: R 517. 27 Contra Celsum 3,24: MG 11,948. Cf. ibid., 3,27: R 524. 28 Cf. Eusebius Caesariensis, Contra Hieroclem: MG 22,796-868. L-3- C-3 Λ.2. MIRACULA IESU. TH.32 N.482-486 343 tam de vita illorum hominum quam de institutionibus et de charactere nationali 29; b) narrantur modo obiectivo et ingenuo, ita ut res plenam historicitatem redoleant30; c) nec valor miracu­ lorum exaggeratur, quia miracula non sunt evincens argumen­ tum virtutis (Mt 7,21-23), nec iis gaudere oportet, sed quod nomina scripta sunt in caelis (Lc 10,20), atque alii futuri maiora miracula facient (Io 14,12). Ex hoc criterio interno est quoque ingens discrimen inter miracula lesu evangelica et miracula ex apocryphis3132 et ex ethni­ cis quae feruntur (cf. Scholion n.48653). 485. E) Influxus etiam et opus Iesu, motus reli­ giosus qui eius mortem secutus est, sine miraculis non valet intelligi; scilicet adhaesio quae fuit populi ad eum (non tantum per eloquentiam explicanda) et adhaesio amicorum (apostolo­ rum et discipulorum) inter contradictiones gravissimas et per­ pessiones tormentorum: haec adhaesio non satis fundata osten­ ditur sine veritate historica miraculorum Christi, praesertim si attendas ad potentiam et vires et odium inimicorum... M. 486. Scholion. De falsis miraculis quae feruntur et de miraculis falsarum religionum 33. Apollonius de Tyana 34 fuit philosophus pytagoricus qui vivit tempore Neronis, annis 3-97 post Christum, ut creditur. Eius vita, optante et petente impe­ ratrice lulia Domna, muliere imperatoris Severi, saeculo III, circa annum 220 conscripta fuit a Philostrato. Hic voluit in hac vita imaginem philosophi idealis depingere, ex syncretica collatione multorum; ita ut vita illius iam perantiqui philosophi sive magi, quem nec Tacitus nec Suetonius commemorant, romanensi fabula circumvolvatur: apparet autem ut itinerans et patrans miracula... non tamen determinate, sicut miracula evan­ gelica, sed vago quodam modo; mentio vero de christianismo nulla habetur. 29 Cf. supra, n.337-341.359. Speciminis gratia examina, si placet, quamlibet ex narrationibus Io (v.gr. c.g, de curatione caeci nati) vel miracula quae tam dramatice ct vivide (v.gr. de eiectionibus daemonio­ rum) habentur apud Mc. 31 Sic v.gr. ex apocrypho Ps.Matthaei c.26-29, puerilia quae habet de ludis pueri lesu et illa tam mirabilia (1) et minime cohaerentia quae habet. Los evangelios apôcrifos (ed. E.Gonzâlez-Blanco, Madrid) 1.1,386-389. 32 Uberius de his Dieckmann, De revelatione n.8n. Cf. S.Augustinus, De civitate Dei 22,5: ML 41,757; et infra, n.S7o. 33 In genere de his agunt, v.gr., Dieckmann, De revelatione n.8içs; Fonck, Los milagros dei Senor en el Evangelio p.47-52; J.de Bonniot, S.I., Les miracles et ses contrefaçons4 (Pa­ ris 1888, 5.“ ed. 1895); Marîn Negueruela, Lecciones de Apologetica n.184; adde etiam auctores quos statim citabimus, pro casibus particularibus. 34 Cf. Grandmaison, Jésus Christ 2,1335.219-222 (note A, ); et artic. Apollonius v. Tyana in LTK 1,549s. 344 M.NICOLAU, 1>E REVELATIONE CHRISTIANA. II Haec autem Vita caret historicitate; quod constat ex ele­ mentis legendariis quae continet, et eo quod conscripta sit quoque adeo longe a vita herois, atque etiam ex eo quod abun­ det erroribus tam historicis quam geographicis. Haec Vita, quae probabiliter scripta fuit animo innocuo contra christianismum, adhibita fuit primum a Hierocle ethnico (f post a.308), ut mi­ racula Christianorum impeteret. Contra quem Eusebius scripsit3S. 487. Idem defectus historicitatis affirmari debet quoad narrationes sanationum quae tribuuntur Apollini, Isidi, Aesculapio ad eorum invocatio­ nem 36. Praesertim Aesculapio multae sanationes tribuuntur, et miracula feruntur Epidauri, in urbe graeca, facta. Hic aderat templum in loco salutari et amoeno; atque post ieiunia, preces et vigilias, incubationes fiebant, in qui-, bus per somnia deus revelabat quid esset faciendum aut curabat... In aliqui­ bus tabellis quae asservantur, sacerdotes, non testes oculati, narrant stylo uniformi aliquas sanationes quae olim dicuntur accidisse: aliae ridiculae, aliae obscoenae, aliae innocuae... Quare historicitas earum deest omnino, nec comparari possunt cum narrationibus evangelicis; quaedam vero sana­ tiones bene suggestioni loci, somnii... tribui possent. 488. Quaedam miracula aliquibus regibus (Adriano, Ves­ pasiano} tribuuntur 37. Praesertim Vespasiano, ut narrant Ta­ citus et Suetonius. De Vespasiano duo feruntur «miracula», in quibus iudicio medicorum non erat impossibilitas sanandi, atque in comitibus imperatoris sensus adulationis describitur, in imperatore autem mira cunctatio...; quae omnia toto caelo differunt a narrationibus evangelicis: «Per eos menses quibus, Vespasianus Alexandriae statos, aestivis flatibus dies et certa maris [sc. a 15-27 maii usque ad 14 Septembris, cum certa, non incerta, est navigatio] opperiebatur, multa miracula evenere quis [quibus] caeli favor et quaedam in Vespasianum inclinatio Numinum ostenderetur. Ex plebe alexandrina quidam, oculorum tabe notus, genua eius advolvitur, remedium caecitatis exposcens gemitu; monitu Serapidis dei, quem dedita superstitionibus gens ante alios colit: precabaturque Principem, ut genas et oculorum orbes dignaretur respergere oris excremento. Alius manum aeger, eodem deo auctore, ut pede ac vestigio Caesaris calcaretur, orabat. Vespasianus primo irridere, aspernari: atque illis instantibus, modo famam vanitatis metuere, modo obsecratione ipsorum et vocibus adulantium in spem induci: postremo existimari a medicis iubet, an talis caecitas ac debi­ litas ope humana superabiles forent. Medici varie disserere: Huic non exe­ sam vim luminis et reddituram, si pellerentur obstantia; illi elapsos in pra­ vum artus, si salubris vis adhibeatur posse integrari; id fortasse cordi deis et divino ministerio Principem electum [id posse]; denique patrati remedii gloriam penes Caesarem, irriti ludibrium penes miseros fore. Igitur Vespa35 Animadversiones in Philostrati de Apollonio Tyanensi commentarios, ob institutam cum illo ab Hierocle Christi comparationem, adornatae: MG 22,706-868. 36 Cf. H.Leclerq, Incubation: DACL 7.511-517; Herzog. Die Wunderheilungen van Epidauros (Leipzig 1931). 3’ Cf. infra. Tacitum et Suetonium; insuper Dieckmann. De revelatione n.819; Grandmaison, Jésus Christ 2,474-479 (note Ij). t-3 C-3 A.2. MIRACULA IESU. TH.32 N.486-490 345 sianus, cuncta fortunae suae patere ratus, nec quicquam ultra incredibile, laeto ipse vultu, erecta quae astabat multitudine, iussa exsequitur. Statim conversa ad usum manus, ac caeco reluxit dies. Utrumque qui interfuere nunc quoque memorant, postquam nullum mendacio pretium» 38. Haec Ta­ citus. Suetonius vero eadem facta hoc modo non dissimili narrat: «Auctoritas et quasi maiestas quaedam, ut scilicet inopinato et adhuc novo Principi, deerat: haec quoque accessit. E plebe quidam luminibus orbatus, item alius debili crure, sedentem pro tribunali pariter adierunt, orantes opem valetu­ dini, demonstratam a Serapide per quietem: restituturum oculos, si inspuis­ set; confirmaturum crus, si dignaretur calce contingere. Cum vix fides esset rem ullo modo successuram, ideoque ne experiri quidem auderet, extremo hortantibus amicis palam pro concione [sc. ante multitudinem] utrumque tentavit, nec eventus defuit. Per idem tempus Tegeae in Arcadia, instinctu vaticinantium, effosa sunt sacrato loco vasa operis antiqui, atque in iis assi­ milis Vespasiano imago» 39. Nimis clara apparet in his narrationibus tendentia exornandi heroem, sive ab auctoribus historiographis sive a comitibus adulantibus; nimis obscura in Vespasiano et ipsi inconscia po­ tentia mira patrandi; nimis incerta infirmitas qua suppositi aegroti afficiebantur, nec insanabilis iudicio medicorum... Qua­ re haec vel ad fabulam vel ad superstitionem... pertinere cen­ senda sunt. 489. Multo minoris momenti et nullam fidem historicam merentia sunt quae de Adriano refert Spartianus: ipsum Adrianum restituisse visum mulieri caecae; item quemdam Pannonium, natum caecum, contigisse Adria­ num febricitantem, quo peracto et febris reliquit Adrianum et caecus vidit... «quamvis Marius Maximus—ut addit Spartianus—haec per simulationem facta commemoret» 40. Ad fabulas vero omnino amandanda sunt quae interdum leguntur, v.gr. de PiRRO, Epirotarum rege, qui simul atque spleneticos pede presserat, morbus decedebat41 ; item de regibus francis 42. Defectu quoque historicitatis reicienda sunt quae de Budda et de Buddhismo 43, atque de Mahomet 44 feruntur miracula. Haec ne minimum qui­ dem cum evangelicis comparari possunt, sed maxime phantasia et orientali imaginatione exornari conspiciuntur. 490. Quoad aliqua quae interdum affirmantur de ascetis in India (fakires) vel nominatim de Sadhu Sundar Singh 45, ne facile credas quae dicun­ 38· C.Cornelius Tacitus, Hist. 1.4,81. 39 C.SuETONius Tranquillus, Vespasianus 7. 40 Hist. Augusti (Adriamis 23); cf. Grandmaison, Jésus Christ 2,477; Taciti, Opera in usum Delphini v.6 (Londini 1821) 3154. 41 Cf. Taciti Opera in usum Delphini v.6 (Londini 1-821) 3154. 42 «Franci reges, saliva tantum pollice in decussem allita, strumis medentur» (Lupanus) cf. ibid., 3155: Grandmaison, Jésus Christ 2,478s. 43 Cf. Pesch, Praelectiones dogmaticae i4 p.9050.132; Grandmaison. Jésus Christ 2,447s (note B;). 44 Cf. Fonck, Los milagros de! Seüor 51 ; Grandmaison, Jésus Christ 2.448s. 45 Cf. L.de Grandmaison, Le Sadhu Sundar Singh et le problème de la sainteté hors de VEglise catholique: RcchScRel 12 (1922) 1-29 lAgitur de quodam asceta Hindu, nato a.1889, et in christianismum converso, qui miracula patrasse ferebatur. Huius miracula, si quae 346 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II tur; sed in his maxime probatio historica exigenda est, sicut illam fecimus pro miraculis evangelicis. Idem, si quae essent miracula in sectis haereticis aut schismaticis. Neque enim repugnarent; nam, ut ait S.Thomas, «a malis, qui falsam doctrinam enuntiant, nunquam fiunt vera miracula ad confir-’ mationem suae doctrinae; quamvis quandoque fieri possint ad commenda­ tionem nominis Christi, quod invocant, et in virtute sacramentorum quae exhibent» 4I REVELATIONE CHRISTIANA. II Thesis 33. Iesus divinum suum testimonium multis prophetiis impletis comprobavit. J.Muller, De vera religione th..μ 1x452-499: Grandmaison. Jesus Christ 2 I.5 c.2 (Jésus Prophète); Wilmers, De religione revelata prop.82: F.Schmid. Christus als Prophet nach den Evatgelien dargestcllt (Brixcn 1892); Ottiger, Theologia fundamentalis 1,749-757: Dorsch, Thcolcg. fundam. 1,718-731; Tromp, De revelatione6 1.2 prop.7: Pinard de la Boullaye, Conférences de Notre-Dame (1931) V-VI: Hettinger, Lehrbuch der Apologetik 326-329. 500. Sicut miracula constituunt primarium revelationis critérium, ita et prophetiae; quae quidem species miraculorum psychicorum sunt. Ideo, post miracula physica lesu, de prophe­ tiis ab ipso editis eventuque comprobatis agendum esse videtur; seorsim vero a miraculis, quia prophetiae de se vim habent de­ monstrandi testimonium lesu: sic melius apparebit quot sunt species argumentorum apologeticorum. Iesus autem, dum esset in mundo, «miracula edit, et quaedam praedicit longis postea temporibus eventura, ac per ea quae tunc fiebant, iis quae diu postea futura erant auditoribus praesentibus fidem faciens; futuris quoque ex eventu praedictionum credibilia reddens miracula illo tempore edita: atque ex hac duplici demonstratione fidem faciens iis quae ad regnum per­ tinebant» '. 501. Adversarii. Rationalistae rigidiores habent prophe­ tias lesu ut falsificationes vel interpolationes post eventum. Sic Strauss, Gottlob Paulus, W.Wrede, R.Bultmann aliique illas maxime considerantes ut creationes communitatis chris­ tianae posterioris, quo facilius gloriam lesu extollerent 2. Rationalistae moderatiores, hodie plerique, aliqualem histo­ ricitatem non denegant vaticiniis lesu; sed illam reducunt ad praesentimenta aut praevisiones naturales, ad divinationes va­ gas aut fortuitas aut geniales... 3. Modernistae cogitant praesertim existimatas prophetias Christi ortas esse ex idea paulina de morte piaculari Christi, ideo et in evangeliis dici debuit lesum talia praevidisse... (D 2038). Modernistae quoque tenent lesum errasse quantum ad adventum suum iamiam adventantem. (Cf. thesim in trac­ tatu de Ecclesia.) ’ S.Chrysostomus, Quod Christus sit Deus i1 : MG 48,829. 2 Strauss, Leben Jcsu 2,341371 (cf. Hettinger. 328); Gottlob Paulus, Exeg. Handbuch 2.417 (cf. Wilmers. 352); W.Wrede, Das Messiasgeheimnis in den Evangelien^ (Gottin­ gen 1913) 92.85s (cf. Grandmaison, 2,260). R.Bultmann, Die Geschichte der synoptischcn Tradition (Gottingen 1921) ρ·93= '4ch verwcilc jedoch nicht bei den Leidens- und Auferstehungswcissagungcn. dic l.ingst als sekundàrc Gemeindcbildungen erkannt sind» (cf. Grandmaison. 2,260). -' V.gr. etiam Gottlob Paulus. Exeg. Handbuch 3.340 (cf. Wilmers, 354); Pfleiderer, Religionsphilosophic 2 (Berlin 1884) 194s (cf. Ottiger p.752); etc. 355 1.-3 C-3 Λ.2. i'KOPHI.l ΙΛΚ Λ IESU. TH.33 N.500-504 502. Doctrina Ecclesiae. In Concilio Vaticano apertissi­ me docetur Christum Dominum multas prophetias edidisse, et quidem in argumentum externum revelationis divinae, quam ipse attulit (D 1790). In canone autem respondenti (D 1813) mentio de prophetiis non fit, quia censebatur in capite iam satis provisum fuisse, et quia miracula physica sunt illa quae potissimum impetebantur ab adversariis, et etiam quia prophe­ tiae sunt quoque miracula (infinitae scientiae divinae, sicut illa sunt omnipotentiae divinae). Ita relator Rdmus.Conradus Martin 4. Similis doctrina ac in Vaticano in luramento antimodernistico (D 2145). Pius IX, recensens in Encyclica «Qui pluribus» diversa mo­ tiva credibilitatis, meminit vaticinationes lesu, quod primario spectare videtur ad vaticinationes a lesu et per lesum factas, non de lesu aut super lesu, propter connumerationem cum aliis: morte, resurrectione... lesu (D 1638). In Syllabo (D 1707), reicitur prophetias... esse poetarum commenta. 503. Valor dogmaticus. Praeter documentum Vaticani (D 1790), ubi thesis nostra cum probatione ex miraculis propo­ nitur, sat clarum est contineri in verbo Dei scripto et tradito lesum edidisse vaticinia eaque multa in confirmationem suae missionis suique testimonii (cf. infra, ubi de veritate relativa vaticiniorum agemus, n.530). Praeterea Ecclesia proponit hoc ut cognitum ex sacra Scriptura seu ex revelatione divina. Thesis ergo est de fide divina et catholica. 504. Probatio. Iesus divinum suum testimonium multis prophetiis demonstravit, si constat de earum veritate historica, philosophica et relativa. Atqui constat. 1) Constat de veritate historica. Ad hoc autem proban­ dum (similiter ac antea, in n.48iss): A) exhibeatur conspectus prophetiarum lesu simulque adimpletio earum; et B) ostendatur hunc complexum pertinere ad substantialia evangeliorum. A) Exhibeatur conspectus prophetiarum mulque ADIMPLETIO EARUM. 4 CL 7,187, ad emendationem 107. Iesu, si­ circa seipsum seu de eius passione dicum, lumen in vobis est.. a) P rophetiae et morte. 356 1-3 C-3 Λ.2. PROPHI-nΛ1 Λ LESU. th.33 N.504-505 35" In tanta copia vaticiniorum considera, v.gr. n.6 (Mt 20, 1719), ubi paucis multa invenies accurate determinata; itemque pro aliis circumstantiis n. 10-13 (Mt 26,2.12.21.29). De adimpletione clare constat; nominatim de illusione a gentibus: Mt 27 28-31; Lc 23,11. 505. b) Prophetiae circa discipulos suos. De luda pro­ ditore: Io 6,65-71; Mt 26,21-25 (Mc 14,18-21; Lc 22,21-23; Io 13,21-30). De Petro: Simon vocabitur Cephas (Io 1,42); eius vocatio piscatoris hominum (Lc 5,10); eius primatus (Mt 16,18s); tri­ plex eius negatio (Mt 26,30-35; Mc 14,27-31; Lc 22,31-34; Io 13,38); eius martyrium (Io 21,18s). De Magdalena: eius factum ubique praedicandum (Mt 26,13; Mc 14,9). De filiis Zebedaei: bibituri sunt calicem Domini (Mt 20,23; Mc 10,39). De adimpletione horum omnium facile constat. Quoad martyrium lacobi testantur Act 12,2. Quoad passiones loannis Act 5,40s; Apoc 1,9; ad por­ tam latinam, Tertullianus5; de loannis morte non violenta cf. lo 21,18-23 De fuga discipulorum in passione Domini: Mt 26,31; Mc 14,27. De adimpletione Mt 26,56; Mc 14.50 (discipuli relicto eo fugerunt). De adventu Spiritus Sancti supra discipulos: Io 14,16.S.26; Lc 24,49; Act 1,8. De adimpletione Act 2, iss. ■ De persecutionibus discipulorum: Mt 10,17-23; Mc 13,9-13; Lc 10,3; 12,iis; 21,12-19. De adimpletione agunt Act c-4-8.12.16.22ss; et cf. thesim 40 de mar­ tyribus, et Suetonium aliosque historicos 6. De miraculis patrandis a discipulis: Mc 16,17. De adimpletione Mc 16,20; Act 2,43; 3,6-10; 6,8; 9,32-42; 14,8-11; 16, 16-19; 19,11s; Rom 15,19; i Cor 12,10; 2 Cor 12,12; Gal 3,5. Insuper his­ toria tota. 5 Dc praescriptione haer. 36,3: Kch 194· Ibi quoque testimonium de martyrio Petri. * C.Tacitus, Annales 15,44.4-9 (De persecutione Neronis): Kch 34; Suetonius, Vita Claudii 25; Vita Neronis 16: Kch 99s: Plinius Minor ad Traianum epist.: Kch 28.3 η 358 M.NICOLAI, l>l REVELATIONE CHRISTIANA. Il De conversione gentium et de praedicatione universali Evan­ gelii: Mt 8,n (Lc 13,29: multi ab Oriente et Occidente ve­ nient...); Mt 21,43 (auferetur a vobis regnum et dabitur genti facienti fructus eius); Mt 24,14 (Mc 13,10: praedicabitur hoc evangelium regni in universo orbe...); Mt 26,13 (Mc 14,9: de Magdalena, praedicabitur evangelium in universo mundo); Le 24,46s (oportebat praedicari... remissionem peccatorum in omnes gentes...); Act 1,8 (eritis mihi testes ... usque ad ultimum terrae). Cf. Io 3,16 (ut omnis qui credit in me...); 10,16 (et alias oves habeo...); 12,32 (omnia traham...); 17,20 (rogo ... pro eis qui credituri sunt per verbum eorum in me...). Pro adimpletione cf. Mc 16,20; Act per totum; thesim 38, de propaga­ tione christianismi. Sic habebitur exsistentia Ecclesiae per orbem, cui Dominus conferet auxilia et assistentiam: Mt 16,18s; 28,20. Erit tamen in ea contradictio interna et haereticalis: Mt 13, 37-49 (erunt enim zizania et mali); Mt 7,15.22 (erunt falsi pro­ phetae). De adimpletione constat ex historia nimis manifesta; et cf. thesim 39 de conservatione Ecclesiae, inter obstacula. 506. c) Prophetiae de destructione urbis et templi. Hoc vaticinium refertur a tribus synopticis, non autem a Io, quia, cum scripsit, iam res illa eventu comprobata fuerat. In synopticis nonnulla permiscentur quae spectant ad adventum ultimum Domini. Illa vero quae ad primum adventum Domini in virtute per destructionem urbis referri videntur, ita possunt ordinari: Calamitatem signa praecedent (ex quibus aliqua, etsi videri possunt ge­ neralia et propria etiam temporum futurorum, magis tamen indicare viden­ tur tempus anle excidium urbis lerusalem): Consurgent pseudochristi, qui mul­ los seducent (Mt 24,4s; Me 13,5s; Lc 21,8); bella quoque et seditiones, cum audie­ ritis proelia et bella et opiniones bellorum et seditiones (Mt 24,6-8; Me 13,7s; Le 21,9s); itemque terraemotus magni erunt per loca et pestilentiae et fames terroresque de caelo et signa magna erunt (Lc 21,11; Mt 24,7; Mc 13 8). Sed ante haec omnia iniicient vobis manus suas et persequentur, tradentes in synago­ gas et custodias et trahentes ad reges et praesides... (Lc 21,12; Mt 24,9.17.18s; Mc 13,9). Obsidio urbis excidium praecedet: Cum autem videritis cir­ cumdari ab exercitu lerusalem, tunc scitote quia appropinquavit desolatio eius (Lc 21,20). 1-3 c-3 a.2. prophetiae λ TEsr. TH.33 x.505-508 359 Talis autem erit haec obsidio ut tempus suppetat ut qui in Judaea sunt fugiant ad montes, et qui in medio eius discedant... (Lc 2i,2is; Mt 24,16s; Mc 13,14-16); erit enim tribulatio magna qualis non fuit ab initio mundi usque modo, neque fiet (Mt 24,19-21; Mc 13,17-19; Lc 21,22s). Haec omnia accident, cum videritis abominationem desola­ tionis, quae dicta est a Daniele propheta [Dan 9,27], stantem in loco sancto (Mt 24,15; Mc 13,14).—Ideo venient dies in te: et circumdabunt te inimici tui vallo, et circumdabunt te, et coangusta­ bunt te undique; et ad terram prosternent te et filios tuos, qui in te sunt, et non relinquent in te lapidem super lapidem (Le 19,43s; cf. Mt 24,2). Et cadent in ore gladii et captivi ducentur in omnes gentes. Et lerusalem calcabitur a gentibus, donec impleantur tem­ pora nationum (Lc 21,24; cf. Mt 23,38; Lc 13,35: Ecce relin­ quetur vobis domus vestra deserta). 507. De adimpletione huius vaticinii, quod non est mera descriptio communis et topica de modo quo expugnabantur ur­ bes antiquae (cf. Is 29,1-4), ut patet consideranti omnes cir­ cumstantias determinatas quae praedicuntur, constat ex his­ toricis, et cognovisse iuvat: Ac primo quidem de pseudo-christis, qui surrexerunt, testantur Act 5,36; 21,38; praesertim vero Flavius Iosephus, qui loquitur de quodam praestigia­ tore, nomine Theudas, qui «ingenti hominum multitudini persuasit ut aspor­ tatis opibus se ad Iordanem usque fluvium sequerentur; quippe se prophe­ tam esse aiebat, diremptisque imperio suo aquis fluminis, facile se transitum ipsis praestiturum esse dicebat; et huiusmodi sermonibus plurimos dece­ pit...» 7 Item de alio qui «ex Aegypto venit lerosolyma, se vatem esse simu­ lans, suadensque plebeiae turbae ut secum montem Olivarum ascenderet... inde enim ipsis se monstrare velle dicebat quomodo suo iussu corruerent lerosolymorum muri, per quos ipsis aditum se patefacturum esse promit­ tebat...» 8 Atque Tito urbem obsidente, templo ardente, periit «plurima mul­ titudo promiscua, ad sex hominum millia... His causa interitus erat falsus propheta quidam, qui illo tempore praedicaverat populo in civitate iubere Deum eos in templum ascendere, signa salutis accepturos... Multi autem a tyrannis subornati erant ad populum prophetae, denuntiantes esse auxilium a Deo exspectandum, ut populus minus transfugeret, et eos, qui supra me­ tum erant et custodes, spes retineret... Miserandam igitur plebem seductores seque a Deo missos mentientes tum suadendo decipiebant; evidentibus autem prodigiis et futuram solitudinem praenuntiantibus neque advertebant animos neque credebant...» °. 508. Quantum ad bella et seditiones intra imperium romanum, sulficiat legisse historicos, qui de eo tempore agunt; vel etiam audiatur Tacitus, qui 7 Antiquitates iudaeorwn 20.5.1: Flavii losephi Operated. F.Didot, Parisiis 1865) 1.777 8 Antiquit, iudaeorum 20.8.6: Opera 1,783. » Bellum iud. 6,5,2s: Opera 2,292. 360 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Historiarum libros aggrediens, «Opus aggredior—inquit—opimum casibus, atrox praeliis, discors seditionibus, ipsa etiam pace saevum. Quatuor prin­ cipes ferro interempti [Nero, Galba, Otho, Vitellius]. Trina bella civilia, plura externa ac plerumque permixta. Prosperae in Oriente [Asia minor, Armenia...], adversae in Occidente res. Turbatum Illyricum; Galliae nutan­ tes; perdomita Britannia et statim missa; coortae in nos Sarmatarum ac Suevorum gentes; nobilitatus cladibus mutuis Dacus. Mota etiam prope Partho­ rum arma, falsi Neronis ludibrio. lam vero Italia novis cladibus, vel post longam saeculorum seriem repetitis, afflicta...» IO. Tempore autem Vespa­ siani bellum contra iudaeos commotum. 509. Quantum ad terraemotus etfames et pestilentias quae praecesserunt, si res ad litteram recipis et non meram communem descriptionem apocalypticam, confirmari potest ex historicis: hi enim loquuntur de duplici fame, quae fuit tempore Claudii. De prima a.42-44 post Christum1·. De altera anno c.51 post Christum (anno 11 Claudii) ita loquitur Tacitus: «Multa eo anno prodigia evenere... crebris terraemotibus prorutae domus; ac, dum latius metuitur, trepidatione vulgi, invalidus quisque obtritus. Frugum quo­ que egestas, et orta ex eo fames in prodigium accipiebatur...»Suetonius vero loquitur «de caritate annonae» et de aliqua «publica fame» quae fuit tempore Neronis 1J. Atque maerendam imaginem de eo tempore iterum Tacitus describit: «Tot facinoribus foedum annum etiam dii tempestatibus et morbis insignivere. Vastata Campania turbine ventorum, qui villas, ar­ busta, fruges passim disiecit; pertulitque violentiam ad vicina urbi, in qua omne mortalium genus vis pestilentiae depopulabatur, nulla caeli intemperie quae occurreret oculis. Sed domus corporibus exanimis, itinera funeribus complebantur; non sexus, non aetas periculo vacua; servitia perinde et inge­ nua plebes raptim exstingui inter coniugum et liberorum lamenta; qui, dum assident, dum deflent, saepe eodem rogo cremabantur. Equitum Senato­ rumque interitus, quamvis promiscui, minus flebiles erant; tamquam com­ muni mortalitate saevitiam Principis praevenirent...» 14. De tempore ipsius obsidionis urbis lerusalem Flavius losephus meminit magnum eorum nu­ merum qui e tota regione ad Azymorum festum convenerant et derepente circumdati sunt «adeo ut primo quidem ex loci angustia in illos invaderet pestis, ac deinde citius fames...» 1S. 510. De terroribus in caelo et signis haec habet Tacitus, loquens de bello iam iudaico: «Evenerant prodigia quae neque hostiis neque votis piare fas habet gens superstitioni obnoxia, religionibus adversa. Visae per caelum concurrere acies, rutilantia arma, et subito nubium igne collecere templum. Expassae repente delubri fores et audita maior humana vox «excedere deos», simul ingens motus excedentium...» >6. Atque Flavius Iosephus similiter, tractans de eodem bello: «... supra civitatem stetit sidus simile gladio, et anni spatio ardere perseverabat cometes; deinde quum ante defectionem primosque belli motus, populo ad festum diem Azymorum congregato, die octavo mensis Xanthici, hora noctis nona, tanta lux circa altare templumque circumfusa est, ut dies clarus esse videretur, atque hoc horae dimidiae spatio *<· Hist. 1.1,2. 11 Cf. Suetonius, Vita Claudii 18; Eusebius Caesariensis, Hist, cedes. 2,8: MG 20,156; Flavius Iosephus, Antiq. iud. 20,5,2: Opera 1,777 12 Annales 12,43. 13 Vita Neronis 45. ’1 Annales 16, 13 ; cf. Annales 14,27. •5 Bellutn iud. 6,9,3 : Opera 2,301 t(i Hist. 5,13; cf. Annales 15,47. L-3 C-3 A.2. ΓΚΟΡΜΕΤΙΛΕ Λ IESU. TH.33 -N.508-512 361 duravit; quod ab imperitis quidem pro bono omine habebatur, sed sacrorum scribae ea quae post haec evenerunt portendi statim iudicarunt... Paucis deinde post festivitatem diebus, vicesimo primo mensis Artemisii die, pro­ digiosum quoddam spectrum apparuit fidem omnem superans. Ac profecto id quod dicturus sum fabula, ut opinor, esse videretur, nisi ab iis qui illud spectarunt proditum esset et subsequutae clades eiusmodi signis haudquaquam impares exstitissent. Etenim ante solis occasum per universam regio­ nem currus in aeres sublimes ferri, et armatae phalanges per nubes discurre­ re urbesque circumvallare sunt visae. Festo autem die qui Pentecoste appella­ tur, sacerdotes noctu templum ingressi ad obeunda ex more ministeria, primum quidem motum ac strepitum se exaudisse dixerunt, tum deinde vocem quasi confertae multitudinis simul clamantis: migremus hinc» >7. 511. De persecutionibus discipulorum in synagogis et ante reges et praesi­ des... testantur unanimiter Act et historiae profanae per Flavium Iosephum, Tacitum, Suetonium 18. f Neque dubium est tunc temporis revera abundasse iniquitatem, refriguisse vero caritatem multorum (Mt 24,12), ut aperte ostenditur ex corruptione imperante in mundo romano et graeco (cf. n.674); itemque ad tempus obsi­ dionis et interitus urbis praedicatum fuisse evangelium regni in universo mundo (Mt 24,14), in mundo nimirum tunc noto; sicuti Paulus.laudat fidem Roma­ norum, quae adnuntiatur—inquit—in universo mundo (Rom 1,8), vel etiam evangelium «quod praedicatum est in universa creatura quae sub caelo est» (Coi 1,23) 19. 512. Obsidio Jerusalem duplex fuit, teste historia: alia anno 66 post Christum, cum Cestius Gallus commotionem iudaeorum contra Romanos comprimere volebat; sed praeter exspectationem, urbe ad partem iam intercepta, exercitum re­ duxit 20. Altera obsidio fuit ab anno 68, cum Vespasianus et, cum hic fuisset imperator factus, Titus eius filius urbem obsi­ debant. Sunt qui de utraque obsidione referant verba Lucae: «et circumdabunt te inimici tui vallo, et circumdabunt te et coangustabunt te undique [bis]» (Lc 19,43). Certe Christiani post primam obsidionem, memores verbi Domini, ad montes Peraeae, ad oppidum Pellae migraverunt 21. Atque templum, a Zelotis occupatum una cum caede et abominationibus, fuerat quoque defoedatum 22. 17 Bellum iud. 6,5,3: Opera 2,2925. 18 Cf. Actc.4-25; Flavius Iosephus, Antiq. 20,9: Opera 1,786; Kch 9; Tacitus, Annal. 15,44,4-9: Kch 34; Suetonius, Vita Claudii 25, Vita Neronis 16: Kch 39s. 19 Cf. etiam Tacitus, Annal. 15,44: Kch 34. 20 Bellum iud. 2,19: Opera 2,131-135. 21 «... cum universa plebs fidelium Ecclesiae Hierosolymitanae, ex oraculo quod viris qui­ busdam sanctissimis divinitus editum fuerat, ante initium belli ex civitate migrare et oppi­ dum quoddam trans Iordanem, Pellam nomine, incolere iussa fuisset; iamque omnes qui in Christum crediderant, relictis Hierosolymis, sedes suas Pellam transtulissent: ita et regia urbe quae totius gentis caput est, et universa ludaea viris sanctis destituta, tum demum divina illos ultio ob tot admissa tum in Christum, tum in eius apostolos scelera corripuit, totamque illam impiorum sobolem funditus delevit» (Eusebius, Hist, eccles. 3,5: MG 20,221-224). Et S.Epiphanius haec habet: «... post illam a Hierosolymis secessionem... cum Pellae discipuli omnes habitarent, a Christo de relinquenda Hierosolymorum urbe migrandoque praemoniti, quod eius immineret obsidio...» (Adversus haereses, Nazaraeorum, 9 vel 29: MG 7,401-404). 22 Bellum iud. 4,3,4: Opera 2,19135. 362 M.NICOLAI , 1>Ι REVELATIONE CHRISTIANA. Il 513. De tribulatione vero illorum dierum apud eos qui remanserant lerosolymis, abunde tractat ac testatur historiographus belli iudaici (lib.5-6): In obsidione illa secunda, brevi tempore, intra quatriduum coaequatum est intervallum omne usque ad muros 21 *23; iudaei inclusi. Atque iuxta compulum Flavii Iosephi. «virorum erant purorum et mundorum [ad sacrificium manducandum], ut denos epulatores singulis victimis [pro sacrificio] de­ mus, vicies septies centena millia... [2.700.00ο]»24. Atque «fames ingraves­ cens per domos et populum depascebatur. Ac tecta quidem plena erant mu­ lieribus et infantibus fame enectis, angiportus vero senibus mortuis referti. Pueri autem et iuvenes intumescentes veluti simulacra quaedam per fora oberrabant, et ubicumque quis labe correptus fuerat, procidebat. Porro propinquorum cadavera sepelire neque valebant aegri et qui adhuc integris viribus erant, tum multitudine mortuorum, tum quod de vita sua incerti essent, absterrebantur... » 2S. 514. «Eorum autem qui per civitatem fame perierunt infinita quidem cecidit multitudo; calamitates vero quas passi sunt enarrari non possunt. Per singulas quippe domos, sicubi vel umbra apparuisset cibi, bellum gere­ batur, et amicissimi quique inter se dimicabant, sibi invicem misera vitae subsidia eripientes. Nec mors ipsa fidem penuriae faciebat, sed eos etiam qui extremum spiritum exhalabant, perscrutabantur latrones, ne quis forte cibum in sinu abditum gerens se mori simularet... Porro omnia necessitas mandere cogebat... Et quid opus est impudentiam famis ex rebus inanimatis osten­ dere? nam facinus dicturus sum quale nec apud Graecos nec barbaros me­ moratur, et quod dictu quidem horrendum, auditu vero incredibile videbi­ tur. Atque libens hanc calamitatem ipse praeterifcsem, ne posteris portenta loqui existimer, nisi ex nostrae aetatis hominibus testes haberem innume­ ros...» 26. Hic narratur de muliere, quae proprium filium prae fame iugulavit, ac «coctum deinde ipsa quidem dimidium comedit, adopertum vero reliquum servabat», donec detecta reliquis comedendum offerebat... 27 ludaeorum templum igne et assultibus Romanorum destructum fuit, invi­ to etiam Tito28; falsi prophetae populo occasio fuerunt ruinae adhuc maioris 29. 515. Post captam vero urbem «quandoquidem milites caedibus qui­ dem defatigati erant, ingens vero multitudo superesse visa est, eos solos qui in armis essent manibusque resisterent occidi iubet Caesar, reliquam vero multitudinem vivam capi. Illi autem, cum his quos interficere iussi erant, etiam senes ac debiles trucidabant... totius autem obsidionis tempore un­ decies centena millia perierunt [t. 100.000]. Horum maior pars eiusdem qui­ dem gentis erat, non vero eiusdem regionis. Nam qui e tota regione ad Azymorum festum convenerant, derepente bello circumdati erant: adeo ut primo quidem ex loci angustia in illos invaderet pestis, ac deinde citius fames...» 30. Re quidem vera, tribulatio tanta fuit, ut vix maior concipi possit. Et merito Flavius losephus: «... ex omnibus civitatibus, quae Romanorum iugum subierunt, nostrae sane contigit ad summum felicitatis pervenisse, ac deinde in extremam calamitatem incidisse. Neque omnium ab omnis 21 24 25 26 27 28 24 JO Bellum iud. 5,3.5: Opera 2.237 Bellum iud. 6,9,3: Opera 2.301. Bellum iud. 5,12,3: Opera 2.265. Bellum iud. 6,3,3: Opera 2,285s. Bellum iud. 6,3,4: Opera 2,286s. Bellum iud. 6,4.5: Opera 2,288-291· Bellum iud. 6,5,4: Opera 2.292s. Bellum iud. 6,9,2s: Opera 2,301. 1-3 C.j Λ.2. 1'ROPHI 11Λ! \ 1ESU. TH.33 X.513.519 363 aevi memoria res adversae, si cum iis conferantur quae ludaeis acciderunt, longe ab illis superari mihi videntur» 31. 516. Et illi quidem in ore gladii maximam partem ceciderunt. De ceteris vero, iudaeos illos «aetate florentes ac usui idoneos, in templum compulsos, in destinatum mulieribus ambitum incluserunt; et custodem quidem his apposuit Caesar unum ex libertis, Frontonem vero ex amicis, qui fortunam quam quisque meritus esset decerneret. Ille vero seditiosos omnes atque latrones, mutuo indicio damnatos, occidit; iuvenes autem lectos, qui proce­ ritate et forma ceteris praestarent, triumpho servabat. Ex reliqua autem multitudine annis septemdecim maiores vinctos ad metalla exercenda in Aegyptum misit; plurimos etiam per provincias distribuit Titus, in theatris ferro et bestiis consumendos. Quicumque vero infra septem decimum annum erant venditi sunt. Iis autem diebus, dum a Frontone secernebantur, ex inedia perierunt undecim millia... Et captivorum quidem omnium, qui to­ tius belli tempore capti sunt, numerus erat ad nonaginta septem millia» 32. Sic captivi ducebantur in omnes gentes... In ludis autem Caesareae habitis, ex iudaeis «numerus eorum qui cum bestiis depugnarunt, quique ignibus cremati sunt, et inter se digladiantes periere, supra duo millia erat et quin­ gentos». Similiter et Beryti33. 517. Calamitatibus belli, caedibus et sanguine, necnon et insigniis deorum gentilium, quae milites Romani attulerant, pergebat templum abomi­ nationibus defoedari 34, quod ante expugnationem urbis Zelotae et Idumaei, illud occupantes, intestinis in urbe pugnis defoedaverant et abominationibus impleverant35. 518. Atque urbs destructa, ita ut sensu obvio impleretur illud «et non relinquent in te lapidem super lapidem, qui non destruatur». Etenim «postquam neque quos occiderent neque quod raperent habebat exercitus... iubet eos Caesar totam funditus iam evertere civitatem et templum, relictis quidem turribus quae praeter alias eminebant, Phasaelo, Hippico, Mariamne; eaque tantummodo muri parte, quae civitatem ab occidente cingeret: illam quidem ut castra essent militibus illic praesidii causa relinquendis; turres autem ut posteris indicarent qualem civitatem et qualiter munitam Romanorum virtus obtinuerat. Totum vero reliquum civitatis ambitum ita solo aequavere qui eum diruebant, ut ne unquam quidem habitatam fuisse fidem amplius faceret eo acce­ dentibus. Et hic quidem, ex illorum dementia qui res novas moliti sunt, finis erat Hierosolymorum, splendidae civitatis summaeque apud omnes homines celebritatis» 36. 519. Plenissimo quodam ac perfectiore quidem sensu vaticinium de destructione templi impletum est in temporibus luliani (a.363), volentis pristinum iudaeorum templum instaurare. In qua quidem re iuvat audire gentilem Ammianum Marcellinum, imperatoris comitem et familiarem, qui haec testatur: «Ambitiosum quondam apud Hierosolyma templum, quod post multa et internecina certamina, obsidente Vespasiano posteaque Tito, aegre est oppugnatum, instaurare sumptibus cogitabat immodicis, nego­ tiumque maturandum Alypio dederat Antiochensi, qui olim Britannias cu31 52 12 4 35 ·’* Bellum iud. prooem.4: Opera 2,5. Bellum iud. 6.9,2s: Opera 2,301. Bellum iud. 7.3.1: Opera 2,307. Bellum iud. 6,4.5: Opera 2.287s: Bellum iud. 4,3.4: Opera 2,19m Bellum iud. 7,1.1 : Opera 2.301 364 M.NICOLAU. l>l REVELATIONE CHRISTIANA. II raverat pro praefectis. Cum itaque rei idem instaret Alypius iuvaretque pro­ vinciae rector, metuendi globi flammarum prope fundamenta crebris as­ sultibus erumpentes fecere locum exustis aliquoties operantibus inacces­ sum, hocque modo elemento destinatius repellente cessavit inceptum» 3738 . Atque de his eventibus alii quoque scriptores testantur 38. 520. Sic lerusalem calcabitur a gentibus, donec impleantur tempora na­ tionum (Lc 21-24). Quod ex eo tempore viginti ferme saecula obtinuit nec urbs iudaeis reddita fuit. Atque huc in primis refert quod temporibus Ha­ driani iudaeis accidit. Volens enim imperator ut in ruinis templi ierosolymitani templum aliud lovi aedificaretur novaque urbs loco pristinae instaura­ retur, quae Aelia Capitolina diceretur, commoti sunt iudaei in seditionem; atque duce Bar-Cochba (filius stellae), qui se Messiam esse dictitavit, Ro­ manis pro furore restiterunt iudaei, donec seditio sanguine et interfectione plurimorum iudaeorum suppressa est, numero quinquies centenorum octo­ ginta millium [580.000] 39. Ceteri vero in servitutem venditi sunt ac dis­ persi; prohibiti quoque ne urbem ingrederentur, nisi in anno semel, die in­ teritus urbis, pecunia ingressum obtinerent ad lugendam publicam populi et urbis calamitatem40. Ruina vero anno 134-135 post Christum accidit. Inde videris populum per orbem dispersum, extorrem; «quia dies mul­ tos sedebunt filii Israel sine rege et sine principe et sine sacrificio et sine al­ tari et sine ephod et sine theraphim; et post haec revertentur filii Israel et quaerent Dominum Deum suum et David regem suum, et pavebunt ad Dominum et ad bonum eius in novissimo dierum»41: donec impleantur tem­ pora nationum; scilicet, vel donec impleantur tempora in quibus gentes do­ minabuntur, vel—iuxta alios et verius—donec impleantur tempora ut gentes cognoscant Evangelium et ingrediantur regnum Dei. Sic etiam cohaeret cum verbo S.Pauli, «quia caecitas ex parte contingit in Israel, donec plenitudo gen­ tium intraret, et sic omnis Israel salvus fieret» (Rom 11,25s)42. 521. d) Alia quoque sunt vaticinia praedicta a lesu, quae simul coniunguntur cum eius penetratione rerum occulta­ rum; ut de pullo solvendo et ad se adducendum (Mt 21,1-6; Mc 11,1-6; Lc 19,29-34); et de coenaculo ubi parandum erat Pascha (Mt 26,17-19; Mc 14,12-16; Lc 22,7-13)... 522, B) In praecedenti conspectu vaticiniorum lesu fa­ cile est agnoscere quanta sit multitudo locorum ex evangeliis, itemque multitudo versuum, qui vaticinia exponunt, adeo ut 37 Hist. 23,1; cf. Müller, De vera religione 483. 38 Gregorius Nazianzenus, OrI REVELATIONE CHRISTIANA. II Inveniebantur quoque sine felicitate illa temporali, quam in propria patria olim habebant, quamque Deus illis promittebat dum observarent praecepta divina vel paenitentiam agerent, si quod delictum commisissent. Nunc vero saepe, diceres semper successive in diversis locis, persecutionibus sunt subiecti. Haec omnia simul tam diuturna signum sunt eos a missione divina et a munere praedilectionis cecidisse, atque pristino pactui et Testamento cum lahveh aliud esse suffectum. De iudaeis dicebat Hugo Grotius (1583-1645): «Nunc ex quo semel patria eiecti sunt, manent extorres, contempti; nullus ad eos venit propheta; nulla futuri redditus significatio; magistri ipsorum quasi spiritu vertiginis afflati ad turpes fabulas et ridicula dogmata delapsi sunt, quibus scatent libri talmudici...» 50. 536. Si quis autem consideret fata populorum regi pro­ videntia divina, facile animadvertet hanc atrocem populi mi­ seriam tam singularem, tam magnam ut longe excedat poenam captivitatis babylonicae, in poenam datam fuisse maximi quo­ que sceleris; atque aliud nimirum nullum invenitur respondens, nisi occisio Messiae Filii Dei: ut qui a Deo ordinatus erat populus ad Messiam, Messia reiecto ab ipsis, reiciatur a Deo. Quare ex his iterum confirmatur Messiam iam venisse, atque Messiam alium non esse nisi lesum Nazarenum, ab ipsis reiectum, lapidem angularem; at qui ceciderit super lapidem istum confringetur; super quem vero ceciderit conteret eum (Mt 21,44). 537. Atque ut ait S.Augustinus; «... per omnes gentes dispersi sunt Iudaei, testes iniquitatis suae et veritatis nostrae. Ipsi habent codices, de quibus prophetatus est Christus, et nos tenemus Christum. Et si quando forte aliquis paganus dubita­ verit, cum ei dixerimus prophetias de Christo, quarum eviden­ tiam obstupescit et admirans putaverit a nobis esse conscrip­ tas, de codicibus Iudaeorum probamus quia hoc tanto ante praedictum est...»51. 538. Et iterum S.Augustinus: «Sed cum legunt, non mirentur quod ista illi quorum codices sunt, propter inimicitiarum tenebras non intelligunt. Nam eos non intellecturos ab eisdem Prophetis ante praedictum est; quod ut cetera oportebat impleri, et occulto iustoque iudicio Dei meritis eorum poenam debitam reddi. Ille quippe quem crucifixerunt, et cui fel et acetum dederunt, quamvis in ligno pendens, propter eos quos fuerat in lucem de tenebris educturus, dixerit Patri: Ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt (Lc 23, 34); tamen propter ceteros, quos occultioribus causis fuerat deserturus, per .'0 De veritate religionis chrislidiue I.5 c.16; cf. Muller, De vera religione 491. 51 In Ps 58 serm. 1,22: ML 36,705. . Ε·3· C-3 Λ.2. RESURRECTIO IESU. TH.34 *-535-540 371 prophetam tanto ante praedixit: Dederunt in escam meam fel et in siti mea pota­ verunt me aceto; fiat mensa eorum coram ipsis in muscipulam, et in retributio­ nem et in scandalum; obscurentur oculi eorum, ne videant, et dorsum eorum sem­ per incurva (Ps 68,22-24)... occis' non sunt, sed dispersi; ut quamvis in fide [fidem], unde salvi fierent, non haberent; tamen, unde nos adiuvaremur, me­ moria retinerent, in Libris suffragatores, in cordibus nostri hostes, in codi­ cibus testes» 52. 539. Interim verbum Domini semper manet actuale: «Je­ rusalem, lerusalem, quae occidis prophetas, et lapidas eos qui ad te missi sunt, quoties volui congregare filios tuos, quemad­ modum gallina congregat pullos suos sub alas, et noluisti! Ecce relinquetur domus vestra deserta. Dico enim vobis, non me videbitis amodo, donec dicatis: Benedictus, qui venit in nomine Domini» (Mt 23,37-39). Israelitarum enim adoptio est filiorum, et gloria, et testamen­ tum et legislatio, et obsequium et promissa; quorum patres, et ex quibus est Christus secundum carnem, qui est super omnia Deus benedictus in saecula (Rom 9,4s). Liceat vero de multis sperare ut cito Deus «auferat velamen de cordibus eorum» 5-\ et inse­ rantur suae olivae (Rom 11,24), fructumque reportent genero­ sum in salutem, donec integer Israel salvus fiat; sine poeniten­ tia enim sunt dona et vocatio Dei (Rom 11,29) 54· Thesis 34. lesus, post praedictam suam resurrectio­ nem (I), vere moriendo (II) et resurgendo(III) splendida probatione testimonium suum divinum confirmavit. S.Th., 3 q.53-56; Dieckmann, De revelatione n.841-887; Grandmaison, Jésus Christ 2 c.4 p.369-446; Müller, De vera religione th.40; Pinard de la Boullaye, Conf, de N.Dame (1930) V.VI; E.Mangenot, La Résurrection de Jésus4 (Paris 1910); Koesters, Unser Christusglaube 170-181 ; Tromp, De revelatione61.2 prop.6; H.Felder, Jesus Christus 2, pars 2 c.3. 540. Nexus. Quoniam resurrectio lesu participat ratio­ nem tum miraculi physici tum prophetiae impletae, congruen­ 52 De fide rerum quae non videntur 6,9: ML 40,178s. 53 Liturgia feriae VI in Parasceve. Cf. etiam 2 Cor 3.14-16, ubi sermo est de velamine posito super cor eorum; et usque in hodiernum diem velamen in lectione V.T. manet non revelatum... 54 Recenter creatus est status palaeslincnsis; sed neque omnia omni ex parte definitiva, neque sufficienti temporis perspectiva historica sive chronologica, ut res diiudicari queat atque commentatio de ea institui. Vide quae supra diximus (n.506-520), praesertim n.520, de pro­ phetiis Domini circa interitum urbis, ct dispersionem populi ct conculcationem urbis per gentes, atque de eius futura conversione, quam etiam modo dicebamus, ex doctrina evangelica et S.Pauli. Scripserunt quoque de his rebus J.Enciso, La maldiciôn del pueblo judio: Ecclesia 8 (1948) 121s.151s.261s; et criterio minimista A.Colunga, O.P., El reino de Israel en los planes divinos: CiencTum 76 (iQ49) 353-366. Scripserunt item J.M.Bover, S.I., La reprobation de Israel en Rom 9-11: EstEcl 25 (i95i) 63-82; J.M.GonzAlez Ruiz, La restauraciôn de Israel en los projetas: EstBibl ri (1952) 157-187. 372 M.NICOLAI-, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II tius de illa agi videtur postquam in genere de miraculis et va­ ticiniis lesu actum iam est. Est insuper resurrectio lesu Nazareni corona quaedam et recapitulatio omnium signorum ab ipso datorum; ideoque de ea tractandum esse videtur ad finem miraculorum a lesu patra­ torum. 541. Momentum theseos. Accedimus proinde ad thesim dixeris praecipuam christianismi ne sit inanis fides nostra, si Christus non resurrexit (1 Cor 15,14); et certe ad nucleum venimus et cardinem tractatus. Fuit enim resurrectio lesu maximum miraculum: non solum quod agatur de miraculo primae classis, aliquem a morte suscitare; sed etiam, quod adhuc magis exi­ mium est, se ipsum suscitare, i.e. resurgere propria virtute; quamquam et hoc, Christum se ipsum propria virtute suscitasse, ad veritatem miraculi et ad confirmationem testimonii lesu non est necessario probandum. Nihil igitur mirum, si /esus ad hoc miraculum speciali modo appellabat; nihil mirum si apostoli peculiari modo, vel hodierni adversarii religionis catho­ licae, hanc lesu resurrectionem vel invocant vel impetunt ’. 542. Status quaestionis. Ut appareat vis prophetiae im­ pletae quae est in resurrectione lesu, et chronologice proce­ damus, primum exponenda erit praedictio resurrectionis ab ipso facta; dein constare debebit de morte; ut tandem de eius vera atque reali resurrectione constet. Unde thesis in tres partes dividenda. Si de hisce tribus constabit veritas historica, facile constabit divinum lesu testimonium. Nam veritas philosophica et theologica huius rei mirae ap­ paret sine negotio, cum clare superet vires naturae, et unus Deus possit esse eius auctor (restitutio enim mortui rationalis >’ vitam fit sine ullo dubio ab Auctore vitae supremo); quod praeterea constat ex iam dictis et considera­ tis circa personam thaumaturgi lesu eiusque modum operandi, circa eius finem intentum et circa effectus ex eius actione qui secuti sunt. Veritas autem relativa constabit adducendo verba lesu quibus, dum eventum praedicebat, illum invocabat in testimonium suae missionis. Atque hoc commodius in pri­ ma parte, dum exponemus praedictiones, erit expresse notandum. 543. Adversarii. Multae sunt theoriae propositae ad so­ lutionem naturalem huius facti resurrectionis tentandam, invi­ cem succedentes sicut undae maris mira instabilitate atque mo1 Apostoli saepius provocant ad resurrectionem lesu: cf. Act 1,21s; 2,24-32; 3,15; 4,10.33; 5,30; 10,40s; 13,30-37; ΐ7·3,3ΐ; 26,23; i Cor 9,1; 15,is; i Pctr 1.21; Apoc 1,5... * Allegationes Patrum circa resurrectionem lesu collegit multas S.Tromp, Dc revelatione6 273 (1-2 prop.6, praenotanda, n.4). Cf. etiam R ad indicem theologicum n.27. Circa opinionem criticorum recentiorum historicorum audiatur M.Goguel: «La critique historique... constate que c’est sur la base de la foi à la résurrection que s’est construit l'edifice du christianisme» (Actes du Congrès international d'Histoire des Religions [1923] [Paris 1925J 2,225; cf. Grandmaison, Jésus Christ 2,369 (I.4 c.4 § ij.—De historia recentiore circa hoc argumentum apologeticum P.de Haes, La résurrection de Jésus dans Γapologétique d" cinquante dernières années (Romae 1953). L.3· C-3 A.2. RESURRECTIO IESU. TH.34 N.540-545 373 bilitate singulari; quod, cum veritas sit immobilis, signum est evidentissimum inefficaciae harum theoriarum. 1) Inter antiquiores theoria fraudis propria fuit in pri­ mis pharisaeorum, qui discipulis noctu venientibus volue­ runt tribui occultationem corporis lesu (Mt 28,11-15). Similiter alii iudaei posteriores 2; et Celsus, qui etiam vult hoc mendacium illusionibus sociare λ Saeculo XVIII Reimarus eandem theoriam suscitavit: dis­ cipulos furatos esse corpus e sepulcro, apparitiones fuisse tan­ tum inventiones eorundem 4. Alii recentiores malunt corpus ablatum esse a iudaeis (Réville, Le Roy) 5; vel a losepho ab Arimathaea qui, recogitans ignominiam propriae familiae allatam per sepulturam crucifixi, clam alibi corpus sepeliendum curavit (O.Holtzmann) 6. 5 44. 2) Theoria mortis apparentis praesertim a Gott­ Paulus proposita fuit, consona cum explicationibus naturalisticis, de quibus antea (n.251.475): Mors lesu fuit tantum apparens. Omnia miro modo effecerunt sanationem vulnerati: scilicet, ictus lanceae effuso sanguine fuit allevatio medicinalis, unctiones pro sepultura fuerunt confortatio corporis semivivi, terraemotus ministravit possibilitatem e sepulcro egrediendi; ac tandem lesus induit se vestibus hortulani et inventus fuit a piis mulieribus atque ab illis curatus 7. Hanc miram explica­ tionem facete irridet ipse Strauss 8. lob Ad hanc theoriam recenter accedit F.Spitta, qui resurrectionem lesu non admittens, vult tantum admittere miraculum sanationis lesu a Deo, ad libitum et gratis fontibus admissis vel reiectis 9. Alii ad theoriam mortis apparentis accurrentes sunt Herder, Ventu­ rini, De Régla, K.Otto, Streffe 1o. 545. Theoriae historico-criticae vocari possunt se­ quentes (η.3-6), eo quod, adhibeant criticam historicam; sed ex suis principiis naturalismi et subiectivismi: 2 Cf. S.Iustinus, Dialog, cum Tryphone 17 ct 108: MG 6,5123.725.728. 3 Cf. Origenes. Contra Celsum 2,55: MG 11,8843. Votn zivecke Jesu und seiner Jünger ed. G.E.Lessing (Brunswick 1778); cf. supra, n.250. •149.475. 5 A.Réville, Jésus de Nazareth (Paris 1907) i,46iss; cf. Grandmaison, 2,410; DieckMANN. n.845. « Leben Jesu (Tubingen-Leipzig 1901) 392s; cf. Dîeckmann, n.845· 7 Leben Jesu (Heidelberg 1928); Dîeckmann, η.845.887· 8 Das Leben Jesu fiir das deutsche Volk bearbeitet3 (Leipzig 1874) 298; verba Strauss in ga|licum conversa habet Grandmaison, 2,410; germanicc vero Muller, De vera religione 447. y Die Auferstehung Jesu (Gôttingcn 1918); Dîeckmann, n.846.887. 10 Cf Tromp. De revelatione* p 274 Π 2 prop.6. praenotanda. n.5,b). 374 M.NICOl.U , DE REVELATIONE CHRISTIANA. II 3) Theoria mythica proposita a D.F.Strauss (cf. n.252. 475): resurrectio est mythus sub influxu vaticiniorum V.T. (Ps 15,8-11). Alii autem (A.Meyer, P.W.Schmiedel, A.Loisy) pro determinatione ‘tertia die» appellant ad Os 6,3; 4 Reg 20,5 H; quamquam in his locis nihil de resurrectione Messiae continetur ideoque nec citantur in N.T. 4) Theoria historico-comparativa religionum explica­ re vult resurrectionem ex influxu religionum orientalium: pri­ mas communitates Christianas desumpsisse ideam resurrectio­ nis ex desiderio habendi deum suum gloriosum sicut aliae reli­ giones ethnicae; ideam dei resurgentis fuisse valde diffusam in toto Oriente. Sic apud populos colentes deitates vegetativas, sicut hieme quasi moritur natura et vere adveniente quasi re­ surgit, ita et dii horum populorum resurgere dicebantur: Osiris, Attis, Adonis... 12. 5) Theoria historico-morphologica describit originem et evolutionem ideae resurrectionis ex influxu litteraturae popu­ laris (folklore), dissolvendo narrationes historicas et relationes in sua elementa primitiva. Litteratura enim popularis solet adhibere duo motiva ad vitam heroum extollendam: aphanisfnum et theophaniam (non invenitur corpus herois et ideo inter deos assumitur; cf. Aeneas, Romulus...). Ita E.Bickermann 13. 6) Theoria symbolica, quam praesertim Harnack et modernistae excoluerunt: fides in resurrectionem non tam fuit de ipso facto historico, quam de resurrectione symbolica, sc. de vita immortali lesu apud Deum (D 2037; cf. D 2036 2084). Re­ surrectio enim intelligebatur a primitivis christianis non realis, sed idealis. Secundum Harnack distinguendum est inter nuntium de sepulcro vacuo et de apparitionibus (Osterbotschaft) et fidem paschalem: crucifixum vicisse mortem ( Osterglaube); S.Paulum de hac fide agere (1 Cor 15) 14. 546. Theoriae psychologicae. Multi sunt qui tenent non posse explicari mere symbolice vel evolutione quadam mythica aut litteraria persuasionem tam late diffusam de resurrectione lesu; sed aliquod factum historicum admittendum esse: apos’> «2 13 n.s,i). 34 n.849· Cf. Mangenot, La résurrection de Jésus 74-82; Dieckmann, 11.850. Cf. Grandmaison, 2,369.428-434510-532 (note P2). Cf. Grandmaison, 2,411.504s. Tromp, De revelatione * 27e (1.2 prop.6. praenotanda, Das Wesen de\ Christentums. Akademische Ausgabe (Leipzig 1902) 101 ; DiECKMANb. I..J. C-3 Λ.2. RESURRECTIO IESU. TH.34 Ν·545'546 375 tolos lesum vidisse... at hoc explicandum psychologice. Hinc sequentes theorias psychologicas vocare possumus. 7) Explicatio pathologica per visiones subiectivas: apostolos, praesertim Petrum, qui in alios influit, vel Mariam Magdalenam ex vivida imaginatione et desiderio videndi lesum, hallucinatione pure subiectiva eum ad extra proicere... Sic suo lyrismo Renan 15; et recentius A.Meyer *6. 8) Explicatio per experientiam irrationalem vel pneumaticam (R.Otto): resurrectionem lesu innotuisse Paulo aliisque apostolis non via conceptual! et intellectuali, sed via altiore, scilicet mystica, qua experientia interna lesum «vide­ bant» 17. 9) Explicatio per visiones obiectivas, quales in mysti­ cis eveniunt: fidem resurrectionis originem ducere ex funda­ mento vere obiectivo ad stabiliendam realitatem apparitio­ num lesu, scilicet ex miraculosis apparitionibus lesu cum cor­ pore pneumatico, simili corpori quod in mortali vita gestarat... Ita E.von Dobschütz, Th.Korff 18. 10) Sententia occultistica mira sane est: fuit materializatio corpo­ ris lesu ex materia extracta ex discipulis, sicut in sessionibus spiritisticis accidunt «ectoplasmata; postea, forte in nube quae suscepit eum ab oculis eorum (Act 1,9), fuit dematerializatio... Ita R.A.Hoffmann et similiter W.Kuhaupt n) Aliqui, non contenti explicationibus praecedentibus, fatentur ali­ quid manere mysterii in resurrectione et in effectibus productis (H.Gunkel); vel sibi quaestionem ponunt quomodo experientiae psychicae evadant exordia religionis qualis christianae (K.G.Goetz) 2°. 15 «Dans quelles conditions l’enthousiasme, toujours crédule, fit-il éclore l’ensemble de récits par lequel on établit la foi en la résurrection? C’est ce que, faute de documents contra­ dictoires, nous ignorerons à jamais. Disons cependant que la forte imagination de Marie de Magdala joua dans cette circonstance un rôle capital. Pouvoir divin de l’amour! moments sacrés ou la passion d’une hallucinée donne au monde un Dieu ressuscité» (Vie de Jésus1 3 c.26 p.449s). Atque alibi idem Renan describit illusionem apostolorum circa resurrectionem lesu: apostolos inducit ipse anxios in sua exspectatione, non obstante depressione et timore, de quibus evangelia historice testantur et non obstantibus remorsibus propriae conscientiae. Om­ nes simul adsunt: «Pendant un instant de silence, quelque léger souffle passa sur la face des assistants. A ces heures décisives, un courant d’air, une fenêtre qui crie, un murmure fortuit arrêtent la croyance des peuples pour siècles. En meme temps que le souffle se fit sentir, on crut entendre des sons. Quelques-uns dirent qu’ils àvaient discerné le mot schalom, «bonheur» ou «paix». C’était le salut ordinaire de Jésus et le mot par lequel il signalait sa présence... Ce fut donc une chose reçue que, le dimanche soir, Jésus était apparu devant ses disciples assem­ blés: quelques-uns prétendirent avoir distingué dans ses mains et ses pieds la marque des clous...» (Les Apôtres (Paris, sine anno] c.i p.22-23). Cf. Pinakd de la Boullaye, L'étude comparce des religions3 (Paris 1929) 2, § 381 P.148S. 16 Die Aufcrstehung Christi (Tübingen 1905); Dieckmann, n.855· 17 Aufsàtze das Numinose betreffend (Gottingen 1923) *159 170 Auferatehungserlebnis aïs pneumatische Erfahrung); Dieckmann, n.852.887.171. 18 E.v.Dobschütz, Ostern und Pfingsten. Eine Studie ?u 1 Kor 15 (Leipzig 1903); Ίη. Korff, Die Aufcrstehung Christi und die radikaïe Théologie (Halle 1908). Cf. Dieckmann, n.853.887. 19 R.A.Hoffmann, Das Gehcimnis der Aufcrstehung Jesu (Leipzig 1921); W.Kuhaupt. Die okkulten Erschcinungen und das wunderbare um die Person Jesu (Braunschweig (1925) 125. Cf. Dieckmann, n.854887. 20 Cf. Dieckmann, n.8s4· 376 M.NICOI.AU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II 547. Doctrina Ecclesiae. Quoad primam partem, lesum praedixisse suam resurrectionem, res est aperte de fide, quod contineatur clare in sacra Scriptura; et insuper proponitur in praedicatione et in magisterio ordinario Ecclesiae ut dictum a Deo, tamquam aliquid expressum in sacris litteris. Quoad secundam et tertiam partem, lesum vere mortuum esse et resurrexisse, res non tantum continetur in Scriptura et docetur ut talis ab Ecclesia; sed insuper definitur in symbolis (D 2ss 13 16 20 40 42a 54 86 286 344) et in professionibus fidei (D 255 422 429 462 709 994 1463). Praesertim explicatur de «vera corporis sui morte et resurrexit vera carnis suae re­ surrectione et vera animae ad corpus resumptione...» (D 422; cf. D 462) idque «virtute propria sua» (D 286); et comedit ad confirmandam resurrectionem (D 344). Per resurrectionem ut verum factum historicum probari lesu testimonium et legationem continetur in revelatione divina scripta et proponitur per magisterium ordinarium Ecclesiae ut dictum in revelatione lesu et apostolorum; constat etiam ex D 1625 (Bautain), D 1638 («Qui pluribus»); et agi de vero facto histo­ rico ex D 2036s 2084 (Modernistae). Valor dogmaticus. Thesis ergo ex dictis, sub omni aspec­ tu et quoad omnes partes, est de fide divina et catholica. 548. Probatur x.a pars: Iesus praedixit suam resur­ eamque invocabat in confirmationem sui testi­ rectionem, monii. a) Etenim Iesus saepius de hac re locutus est: Pharisaeis interrogantibus qua potestate faceret purgationem templi re­ spondit: Solvite templum hoc, et in tribus diebus excitabo illud (Io 2,13-22; cf. Mt 26,61; 27,40; Mc 14,58). Item scribis et pharisaeis volentibus ab eo signum videre promisit signum lonae: «sicut enim fuit lonas in ventre ceti tribus diebus et tribus noctibus; sic erit Filius hominis in corde terrae tribus diebus et tribus noctibus» (Mt 12,38-40; Le 11,29s). Item alibi iterum signum lonae pro signum postulantibus (Mt 16,1-4; Mc 8,iis). Atque post confessionem Petri, dum praedicit suam passionem et mortem, addit oportere hunc Messiam et Filium hominis post tres dies resurgere (Mc 8,30-32; Mt 16,20-22; Lc 9,2is). b) Eadem praedictio recurrit post transfigurationem prohibendo ut nemini dicant visionem donec Filius hominis a mortuis resurgat (Mt 17,9; Mc 9,9). Atque conversantibus in Galilaea de eo discipulis ait: tertia die re- ΐ-3· c-3 λ·2. resurrectio if.su. τη·34 ν·54~·549 377 surget (Mt 17.23; Me 9,31); similiter ascendentibus lerosolymam (Mt 20,19; Mc 10,34; Lc 18,33). Cf. etiam Mt 26,32 (Mc 14,28): «postquam autem resur­ rexero, praecedam vos in Galilaeam...». c) In euangelio Io praedictio recurrit pariter saepius: in disputatione cum iudaeis (pono animam meam ut iterum sumam eam [Io 10,17]; cum exal­ taveritis Filium hominis, tunc cognoscetis quia ego sum [Io 8,28s]); et ad dis­ cipulos (vado et venio ad vos [Io 14,28]; iterum autem videbo vos [Io 16,22]). 549. Inter has tam multas praedictiones notentur quae inveniuntur sub a), in quibus resurrectio praedicitur ut signum propriae missionis et confirmatio proprii testimonii (cf. etiam et Lc 24,44-46). Ex omnibus autem locis allatis constat praedictionem re­ surrectionis non esse rem mere accidentalem in evangeliis, sed omnino substantialem: non tantum propter numerum versuum ad hanc rem spectantium, diversis in locis et occasionibus, sed etiam propter connexionem organicam cum aliis. Sic quaestiones de resurrectione organice cohaerent in evangeliis cum iis quae de passione aliisque narrantur, et inter se, ut legenti patebit: iterantur enim praedictiones in eodem evangelio (v.gr. Mt 16, 20-22; 17,9; 17,23; 20,19; 26,32); ad resurrectionem alludit ser­ mo non raro apud loannem; signum lonae bis datur; compa­ ratio templi solvendi et reaedificandi recurrit per falsos testes in processu passionis (Mt 26,61; Mc 14,58); ad illud spectant convicia in cruce (Mt 27,40). Adde et cohaerentiam horum omnium cum narrationibus de lesu resuscitato in ipsis evan­ geliis et in Act et in epistolis S.Pauli. Ergo, cum agatur de re substantiali in evangeliis, excluditur huiusmodi praedictiones fuisse interpolatas post conscriptionem eorum. Quodsi evangelistae ex stricta historicitate horum librorum semper merentur fidem historicam, multo magis id dici debet cum agitur de re in ipsis substantiali. Unica enim ratio non admittendi praedictionem fuisset supernaturalitas huius even­ tus; hoc autem valeret de omnibus miraculis et prophetiis quae sunt in evangeliis nihilque in his genuinum restaret. Insuper, si praedictio Christi fuisset ab ipsis conficta, clare expressa fuisset ab initio in sensu verae resurrectionis, nec diceretur tarditas discipulorum ad rem intelligendam, sed addita esset interpretatio tendentiosa (cf. Io 2,22; Lc 18,34; h4c 9,32). Praedictio vero facta est non verbis aequivocis, sed apertis, adeo ut intelligeretur ab ipsis inimicis, petentibus custodiam se­ pulcri (Mt 27,63s), et tandem clare ab amicis (Io 2,22; 20,9). Res enim praedicebatur multis, amicis et inimicis, saepe et constanter. 378 M.NICOl.AU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Ergo constat lesum praedixisse suam resurrectionem, et quidem in confirmationem sui testimonii. 550. Obiectiones. 1. Discipuli «nihil horum intellexerunt, et erat verbum istud absconditum ab eis et non intelligebant quae dicebantur» (Lc 18,34); item «ignorabant verbum [resurrectionis]» (Mc 9,32). Ergo re­ surrectio non fuit clare praedicta. Dist. antec. Discipuli non intellexerunt agi de resurrectione saltem post impletam prophetiam, id quod sufficit ad veram prophetiam, nego antec. (cf. Io 2,22; 20,9); ante impletionem prophetiae, subdist. : non intelligebant verbum materiale et conceptum vulgarem rei, nego; non intelligebant quo­ modo resurrectio et passio [nihil horum: Lc 18,34] cum sPe messianica coniungeretur, conc.; ideo et verbum continuerunt apud se, conquirentes quid esset: cum <1 mortuis resurrexerit (Mc 9,10). Pariter dist. cons. Resurrectio non fuit clare praedicta quantum ad veram prophetiam requiritur, nego cons.; aliter, trans, cons. 2. Praedictio de templo destruendo erat aequivoca, et poterat intelligi materialiter de templo ierosolymitano, quia venturum erat tempus in quo veri adoratores adorarent non in lerosolymis, sed in spiritu et veritate (Io 4,21-23). Resp. In vaticinio de templo destruendo et reaedificando nulla est allusio ad cessationem cultus mosaic!, sed ad destructionem materialem alicuius tem­ pli, non alicuius cultus; et lesus dicit se illud reaedificaturum. Ideo non datur aequivocum cum cessatione cultus. Ceterum, si quis id admittat, admittet etiam verum vaticinium. 551. Probatur 2.a pars: Iesus vere mortuus est, non apparenter nec ficte, ut contendit theoria naturalistica. Etenim talis est convergentia tot argumentorum et testi­ moniorum in hac re, ut historice dubium possit esse nullum. Mortem lesu testantur 1) Quatuor euangelistae historice fidedigni illam asseren­ tes: Mt 27,50; Mc 15,37; Lc 23,46; Io 19,30. 2) Milites ante crurifragium: Io 19,32-34. 3) Centurio (Mc 15,39) et Pilatus ex eius informatione (Me 15.44s)· 4) Principes sacerdotum et pharisaei: Mt 27,63. Odium enim inimicorum tale erat ut non quiescerent, nisi certissimi essent de morte illius 21. 5) Mater lesu, Ioannes, et ceteri ad crucem adstantes et venientes ex amicis, certe non permitterent corpus duci in sepulcrum, si vel minimam suspicionem habuissent lesum tan­ tum apparenter fuisse mortuum vel syncope teneri... 21 Circa mortem k-su ita disserit Renan: «Λ vrai dire, la meilleure garantie que jjossède l'historien sur un point de cette nature (i.e. circa mortem lesu), c’est la haine soupçonneuse des ennemis de Jésus. U est très douteux que les Juifs fussent dès lors préoccupés de la crainte que Jésus ne passât pour réssuscité; mais, en tout cas, ils devaient veiller à ce qu’il fut bien mort...· (Vie de Jésus’ > c.26 p.444). . ι.·3· C.3 λ.2. resurrectio 1ESU. TH.34 ν·549~554_________ 379 6) Populus, qui tormenta spectaverat, postea acceptans praedicationem Petri et apostolorum: Act 2,23 (...hunc... inte­ remistis); 3,15 (auctorem vitae interfecistis) ; 4,10...; cf. et 1 Petr 3,18.21. 7) S.Paulus (1 Cor 15,3) mortem lesu praedicavit ut rem a se acceptam et vicissim traditam et acceptatam. 8) In Actis Pilati sermo erat de eius morte 22. 9) Insuper ictus lanceae (Io 19,34) fuisset causa mortis; similiter tota passio et sepultura; nec possibilis erat in sepulcro signato et custodito sanatio naturalis. 552. Obiectiones. 1. Pilatus mirabatur de morte (Mc 15.44). Ergo passio et dolores non erant apta producere mortem. Resp. Pilatus «mirabatur si iam obiisset. Et accersito centurione interro­ gavit si iam mortuus esset. Et cum cognovisset a centurione...» (Me 15,44s). 2. Non est naturale immediate ante mortem emittere vocem magnam, ut dicunt evangelistae. Ergo lesus non erat in extremis. Conc. antec. Sane id non est naturale; sed nego cons. et consequentiam, quia poterat esse supernaturalis illa emissio vocis. Ita evincitur ex toto opere facto a lesu, ut sic ostenderet mortem suam fuisse omnino voluntariam: ego pono animam meam; sed de morte nulla est possibilis rationalis dubitatio. 553. Probatur 3.11 pars: Iesus vere resurrexit. Notio resurrectionis. Resurrectio, seu iterata surrectio, sup­ ponit vitam praecedentem et mortem; est igitur mutatio alicuius corporis humant ex statu mortui in statum viventis per informa­ tionem eiusdem numerice animae ac antea. Sed opus non est ut corpus invêniatur cum iisdem proprietatibus et qualitatibus ac antea. Resurrectio potest ita esse ut homo resuscitatus iterum debeat mori (Lazarus); item potest habere eosdem defectus ac antea. Sed resurrectio intclligitur perfecta si homo resuscitatus iam non amplius debet mori, et habet in corpore dotes illas gloriosas, quales novimus habuisse lesum Chris­ tum in suo corpore resuscitato. Resurrectionem lesu probamus tlon in fieri, quia nemo illam vidit ex testibus 2J; sed agimus de resurrectione in facto esse. 554. Probatur 1. Ex inductione testium apparitio­ Argumentum sic conficiemus ut: A) conspectu appari­ tionum lesu proposito, B) testes earum examinemus in pri­ mis evangelistas, et C) praedicationem et acceptationem re­ surrectionis lesu in Ecclesia primaeva comprobemus; dein num. 22 Cf. S.Iustinvs, Apolog. 1,35: MG 6,384; cf. supra, n.380, 4.0 25 De resurrectione in/ier» canitur illud in Liturgia Sabbati Sancti: »O vere beata nox, quae sola meruit scire tempus et horam, in qua Christus ab inferis resurrexit». 380 M.NICOLAI , ni REVELATIONE CHRISTIANA, 11 D) testimonium peculiare Sancti Pauli in i Cor 15 uberius exponamus; tandem E) fraudem excludamus in his testimo­ niis datis, et F) deceptionem subiectivam testium; ut denique G) non agi de aliqua visione mystica obiectiva demonstremus, sed H) de identitate reali lesu viventis cum lesu resuscitato. Λ) Apparitiones lesu, iuxta historiam desumptam ex evange­ liis, Act et i Cor 15, fuerunt sequentes: A pparitiones lesu resuscitati 1-3 C.3 Λ.2. RESURRECTIO IESU. TH.34 N.554 381 382 λΐ. NICOLA U, ni REVELATIONE CHRISTIANA. II 555. B) Veram resurrectionem lesu testantur in primis euangelistae rem narrantes et Act 1,3-12; atque omnes quibus apparuit. Quodsi evangelistae et Act habent plenam aucto­ ritatem historicam, multo magis in asserenda hac re, quae apud illos est omnino substantialis et organice cohaeret cum prae­ dictionibus resurrectionis et cum tota doctrina Ecclesiae pri­ maevae. Insuper resurrectio lesu narratur modo sincerissimo, omitten­ do ipsum fieri resurrectionis, quod aptum erat ad descriptio­ nem et phantasticam idealizationem. Praeterea non devitant apparentes contradictiones sive divergentias in narrando, nec intendunt harmoniam inter narrationes claram efficere; nec te­ nentur praeoccupatione defendendi factum relatum, quod extra controversiam censetur. 556. C) Atque haec fuit praedicatio et acceptatio Eccle­ siae primaevae. Sic S.Petrus peculiari modo resurrectionem testatur, de ea saepius trac tans: Act 1,21s (dum quaeritur novus apostolus, testis resurrectionis); 2,22-36 (applicando lesu prophetiam Ps 13,8-11); 3,15 (post sanationem claudi lo­ quendo ad populum: auctorem vitae interfecistis, quem Deus suscitavit a- mor­ tuis...); 4,2.8-10 (coram synedrio); 5,30 (ante concilium); 10.39 (in conver­ sione Cornelii); 1 Petr 1,2 t. Sic omnes apostoli: Act 4,33. Sic omnes qui recipiebant sermones Petri et apostolorum, in re facili nihil redarguentes, quod sane fecissent, nisi factum resurrectionis evidentissimum fuisset: Ita 120 homines in coenaculo (Act 1,15); ita illi 3.000 et 5.000 fidem ingressi (Act 2,32.41; 4,2.4)... Sic S.Paulus et ecclesiae ad quas scribit. Sed de testimonio Pauli, propter eius momentum peculiare speciatim est agendum. 557. D) Testimonium S.Pauli in 1 Cor 15 27. Momentum huius testimonii in eo est quod sit independens a praecedentibus, ut etiam adversarii admittunt; atque sic habeat peculiare signum authentiae. Insuper, cum epistola ad Cor scripta sit probabili­ ter anno 55, certe non multum postea 28, in ea habebimus testi­ monium valde antiquum resurrectionis praedicatae, et iam antea acceptatae. 2 7 Cf. Saint Paul. Première èpitre aux Corinthiens (Paris 1934) p.3$7s; F.Prat, La Théologie de S.Paul 1 »2 (paris 1924) p.157-167· 2 8 Paulus, iuxta î Cor 16,8 scripsit hanc epistolam Ephesi ; ibi autem pervenerat autum­ no anni 54; et post apostolatum trium mensium et alias persecutiones (Act 19,8s), ad quas videtur alludere in 1 Cor 15.30-32; 16,9, debuit scribere epistolam vere adveniente. Cf. Gaechter, Introductio in Novum Testamentum n.250. ι.·3· C-3 Λ.2. RESnKKKTio IFSU. th.34 X-555-559 3^ 558. Expositio loci. In i Cor apparet status primaevae Ecclesiae, dum S.Paulus in c.i-6 loquitur de abusibus, et in 7SS respondet consultationibus a Corinthiis propositis. C. In c.15 respondet iis «sapientibus» qui ex praeiudiciis hellenisticis (cf. Act 17,32 cum Paulus irrideretur in Areopago, loquens de resurrectione), negabant corporalem hominum re­ surrectionem vel de ea dubitabant, vel existimabant spiritualismo quodam sufficere animae immortalitatem.—Hunc errorem debellat Paulus ex eo quod id esset, logice et retrogrediendo, negare ipsam Christi corporalem resurrectionem, fundamen­ tum fidei christianae. Postea quoque insurget contra eundem errorem in Asia minore incrassantem (2 Tim 2,17s). Quodsi loquitur de resurrectione mortuorum electorum, et non de damnatis, non ideo resurrectio damnatorum negatur; sed prae­ stat nunc erigere spem christianorum, non timorem. Primum agit Paulus, v. 1-11, de facto resurrectionis Christi; dein, v. 12-34, arguit ex illo facto ad demonstrandum factum nostrae resurrectionis; tandem, v.35-58, de modo resurrectionis et de victoria Christi ultima. V. i. Notum autem vobis facio, fratres, Evangelium quod praedicavi vobis [ergo resurrectio Christi erat obiectum praedicationis suae], quod et acce­ pistis [id respondet ad «tradidi vobis», de quo v.3; ergo praedicatio illa, quae fuit anno 49 vel 50, iam tunc acceptata fuit Corinthi, ut articulus fidei], in quo et statis [tenetis scilicet hanc fidem], v.2 per quod et salvamini: qua ratione praedicaverim vobis, si tenetis, nisi frustra credidistis [ironice dictum]. V.3. Tradidi enim vobis [τταρέδωκα, παράδοσι;, terminus technicus pro traditione orali] in primis [primum quod dicebat, non quod primis id evangelizaretj quod et accepi [cf. 1 Cor 11,23: «Accepi a Domino quod et tradi­ di...»; technicismus pro traditione orali: ergo Paulus rem tradidit oraliter, sicut et accepit illam oraliter, etiamsi illam noverit quoque supernaturaliter; accepit autem in conversione, ante 20 annos, fortasse ab Anania (Act 9), postea confirmatus ex Cepha et lacobo. Neque agitur de doctrina sua perso­ nali, sed de doctrina communi: quod et accepi; quod praeterea constat ex sequenti formula fixa seu symboli. Res ergo erat communiter acceptata, et supponitur omnino nota et extra controversiam, quia ex illa vult arguere ad corporalem resurrectionem futuram]: quoniam [δτι, explicativum, non cau­ sam exprimens] Christus mortuus est [realiter, ut patet] pro peccatis nostris (morte igitur piaculari] secundum Scripturas [v.gr. Is 53; non ergo est inven­ tio paulina]. V.4. et quia sepultus est [cf. Is 53,9· Ergo realiter mortuus fuerat; et non habebat corpus apparens, sicut postea docetistae dixere; et S.Paulus novit argumentum de sepulcro. Dominus etiam «dormivit», sicut postea dicet de fidelibus], et quia resurrexit tertia die secundum Scripturas [cf Ps 15,10 (Act 2,27); non necessario determinatio «secundum Scripturas» affectat ad illud: «tertia die», sed ad «resurrexit»; ceterum cf. Ion 2,1 (Mt 12,38-40; 16, 1-4 et parall.)]. 559. S.Paulus indicat in his realem resurrectionem Christi: a) quia vult inde deducere argumentum pro reali resurrectione 384 Μ.NICOLAU, Ι>Ε REVELATIONE CHRISTIANA. II corporum; b) hanc realem resurrectionem praedicabat in Areo­ pago, ideo irridebatur (Act 17,32); c) resurrectio Christi con­ numeratur cum eius morte et sepultura, quae reales fuerunt; d) determinatio «tertia die» spectat sine dubio ad realem even­ tum; e) verba έγείρω, άνίστημι sunt eadem atque adhibentur agendo de reali resurrectione apud Mt 9,25 et parall. (de filia lairi), et Lc 7,14 (de filio viduae) et Io 11,24 (de Lazaro); f) apparitiones de quibus statim agit S. Paulus et in sensu obvio et in re probantur omnino reales. 560. V.5 et quia visus est Cephae [primo loco propter auctoritatem primatialem. quam Paulus sic et vocando eum Cepham agnovit], et post hoc undecim [-rots δώδεκα, nomen collegiale; etsi tantum fuissent undecim vel decem in absentia Thomae]. V.6. Deinde [έπειτα, sicut antea είτα: sed per se non necessario succes­ sione chronologica; cf. 1 Cor 12,28] visus est plus quam quingentis fratribus simul [unus Paulus narrat hanc apparitionem, nisi identificetur cum illa in Galilaea, de qua Mt ad finem; sed verba tunc prolata refert Mt pro undecim discipulis. Paulus nunc loquendo de fratribus affert etiam testimonium «eccle­ siae discentis»]; ex quibus multi [ol πλείονεί, plerique] manent usque adhuc, quidam autem dormierunt [tantum enim 25 anni ab illo facto peracti sunt]. V.7. Deinde [έπειτα, non successione chronologica] visus est Jacobo: [Minori, lerosolymitano, qui magni fiebat apud illos Christianos; unus Pau­ lus id narrat; fusius tamen in evangelio Hebraeorum], deinde [είτα] apostolis omnibus [scilicet, cum Thomas inveniretur cum aliis; vel ante Ascensionem]. Ergo S.Paulus non intendit enumerare omnes apparitiones, cum sine dubio cognosceret apparitiones factas mulieribus; sed testimonia quaerebat authentica sive «officialia», et ideo tacuit apparitiones mulieribus factas; quae ex eo fortasse quod erant praeparatoriae ad illas apostolorum non censeban­ tur ut «officiales». V.8. Novissime autem omnium tamquam abortivo [έκτρωμα, foetus prae­ mature editus et mortuus. S.Paulus enim improviso et sine praeparatione, repente ac violenter, ac ex mortua matre [synagoga) editus fuit in Ecclesia], visus est et mihi [ώφθη, visus corporaliter]. Ergo S.Paulus aequiparat suam visionem visionibus apostolorum, est enim pariter ut illi testis officialis, authenticus, resurrectionis. Ideo et, post digressionem v.9-10, prosequitur. V. 11. Sive enim ego, sive illi : sic praedicamus, et sic credidistis [est enim testimonium unanime totius collegii apostolorum]. 561. S.Paulus ergo solemniter ac certo in his loquitur; et proponit facta obiectiva, cognita per traditionem, et antea iam praedicata et sine dubitatione acceptata; atque etiam ipsa forma narrandi (καί ότι... et quia...) videtur redolere ipsam formam symboli et ipsam catechesim universalem, i.e. gene­ ralem omnium apostolorum, qua tradebantur oraliter veritates christianae. In parte altera, v.12-34, Paulus, supposita veritate incon­ cussa corporalis resurrectionis lesu, supra exposita, arguit pro Ι.·3 C-3 Α·2. RESURRECTIO II-SU. TH.34 N. 559-56.} 385 corporali electorum resurrectione. Si quis enim negat hanc homi­ num resurrectionem, debet et Christi resurrectionem negare. Resurrectio enim Christi est causa et pignus resurrectionis nostrae, propter unitatem Corporis mystici, cuius caput Chris­ tus: monstruum autem esset, si Caput viveret, membra vero essent mortua. Atque hoc est exemplum laboris theologici, quomodo ex dogmate notiore fiat argumentum ad minus notum. 562. Ex aliis locis Sti.Pauli evincitur quomodo haec doctrina resurrec­ tionis lesu alte imbibita fuerit in eius praedicatione, atque ubique acceptata: r Thess 1,9s: 4,14; Rom 1,4; 8,11.34; 10,9, quod spectat ad epistolas ab omnibus ut genuinas admissas. Sed res clare apparet etiam in aliis: cf. Hebr 13,20; Eph 1,20; Coi 1,18; 2,12; 3,1. Atque etiam alias praedicabatur, prout constat etiam ex Act 13,29-31; Ϊ7.3-3Ι; 25,19; 26,23. 563. E) Excluditur fraus in his testimoniis datis ab apos­ tolis. Etenim nullam tendentiam habebant ad fingendum in hac re: constat eos restitisse antequam factum acceptarent; non­ nullum autem singulari pertinacia. Illa spes et ille metus, inter se fluctuantes, quibus apostoli tenebantur, respondent omnino psychologiae humanae. Non erat eis causa decipiendi: finxissent enim narrationem ad defendendum deceptorem sui, a quo nihil sperare licebat; nihil quoque a Deo, propter mendacium; nihil ab hominibus (synedrium erat eis adversarium et plenum odii), nihil nisi persecutiones, flagella... Erat impossibilitas decipiendi: metus non mediocris tene­ bat apostolos; metus vero psychologice depressionem, non au­ daciam mendacii producit. Sepulcrum fuerat custoditum a mi­ litibus et sigillatum. Post absentiam corporis custodia non fuit punita, nec discipuli sunt fraudis convicti, inventione et adduc­ tione corporis, immo nec puniti ob furtum. Haec omnia indicant nullam fuisse fraudem. 564. F) Excluditur deceptio subiectiva testium. Hallucina­ tiones enim vel illusiones (illusiones vocantur si adest aliquale fundamentum obiectivum) non incipiunt pro omnibus eodem puncto temporis—et duratione fixa (a die tertio ad quadragesi­ mum, et non aliter)—et ex inopinato—et in diversis locis. Hallucinationes natura sua proiciuntur ad extra et, cum non datur contactus rei proiectae, evanescunt 29. Hic autem 29 Las alucinaciones se proyectan a! exterior y tienen la contraprueba dei tacto. De origine et modo hallucinationum egit J.Lhermitte, Origine et méchanismes des hallucinations: EtCarm 18 (1933) 109-132. TeDlogia I 13 386 M.NICOI.AU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II testes, non modo vident et audiunt, sed etiam palpant, i.e. non modo habent imagines visuales et auditivas, sed etiam tactiles sensationes: Palpate et videte, quia spiritus carnem et ossa non habet... Et Iesus manducat cum eis (Lc 24,39-43). Multi ex testibus, sua natura robusta et sobria, non erant proni ad hallucinationes: immo debuit Iesus reprehendere eorum incredulitatem (Mc 16,14; Lc 24,22-26). Et facile a iudaeis convicti fuissent de hysterismo. A talibus hallucinatis non in­ cipit illa valida et firma praedicatio, unde mundus convertitur. Neque Paulus, iter faciens ad persequendos christianos, pronus erat ad videndum lesum, in quem non credebat, resuscitatum; neque ex hallucinate incipit praedicatio illa abnegata, constans et universalis. 565. G) Neque agi potest de aliqua visione mystica obiectiva. Primum, si quis id admittit, admittit aliquod miraculum dum aliud vita­ re vult. Dein talis error in apostolis redundaret in Deum id permittentem. Testes enim bene norunt distinguere inter visiones et corporales apparitiones: sic S.Petrus in visione ante conversionem Cornelii (Act io.ioss), et adverte differentiam quam ipse statuit inter hunc excessum mentis (Act 11,5) et appa­ ritiones Domini nobis, qui manducavimus et bibimus cum i.lo postquam resurre­ xit a mortuis (Act 10,41). Et S.Paulus similiter, dum aequiparat suam visio­ nem visionibus apostolorum (i Cor 15,3-9); et aliter loquitur de apparitione Domini sibi facta in via Damasci (Act 9,17; 22,14-15; 26,16) ac de aliis visio­ nibus quas habuit (Act 16,9s; 18,9s; 22,17-21; 2 Cor 12,1-4). 566. H) De identitate Christi viventis cum Christo resus­ citato. Etenim ex testimonio omnium testium agitur de susci­ tatione eiusdem corporis Christi, et quidem cum eadem anima. Hoc indicat idem modus sese gerendi; atque illud: Videte ma­ nus meas et pedes, quia ego ipse sum (Lc 24,39). Idipsum constat ex absurdo: In suppositione enim gratuita alicuius quasiinformationis corporis similis per eandem animam, vel eiusdem corporis per alienam animam, sive per angelum sive per spiritum malum, sive per aliam creaturam, tunc non haberetur nisi factum praetematurale; quod est exclu­ sum. Deus enim id non permitteret, propter deceptionem fraudulentam quae in eo esset; in contradictione cum praedicationibus legati adeo probati ut erat Iesus, et in contradictione cum illa vera resurrectione, quam invoca­ bant Iesus et Apostoli. 567. Probatur 2. ° Ex sepulcro vacuo 30. Corpus lesu vere sepultum est, ut constat absque ullo dubio, in sepulcro novo — exciso e petra — in loco propinquo, — et clauso lapide magno — et custodito industria iudaeorum atque militibus Pi30 Cf. Dieckmann, De revelatione n.878s; Lercher. Theolog. fundam, n.195. I„3 C-3 A.2. RESURRECTIO IESU. TH.34 N.564-569 387 lati. — Corpus quoque fuerat praeparatum ad sepulturam, cum aromatibus, et involutum sindone (Mt 27,57-60; Mc 15,42-46; Lc 23,50-55; Io 19,38-42; i Cor 15,4). Atqui sepulcrum, ubi corpus sepultum fuerat, die tertio va­ cuum inventum est. Hoc pariter constat ex evangelistis, et ex modo agendi iudaeorum, qui dixerunt discipulos corpus fura­ tos esse (Mt 28,i2ss). Ergo aut corpus sublatum est, aut Iesus vere surrexit. Atqui non sublatum. Non sublatum furto, propter metum discipulorum et propter custodiam. Non absorptione in petram post terraemotum, quia sudarium et linteamina non fuerunt absorpta (Io 20,5-7), et scissura in petra apparuisset corpusque iudaei quaesiissent. Non translatione a iudaeis vel a synedrio facta, quia facile refutarent affirmationem resurrectionis addu­ cendo corpus 31. Nec translatione facta a losepho ab Arimathaea, quod timeret ne proprium sepulcrum macularetur igno­ minia; quia hoc non cohaeret cum nobili natura huius amici lesu, qui praeterea non punitur a iudaeis vel a Pilato 32. Ergo Iesus vere surrexit. 568. Probatur 3.° Ex mutatione simul inducta in APOSTOLIS, IN TURBA IUDAEORUM, IN ADVERSARIIS CHRISTI, A tempore Passionis ad diem Pentecostes 33. a) Constat enim apostolos ex ignavia et timiditate tempore Passionis, atque post mortem lesu ex desperatione, in quam verisimiliter debebant procumbere, transiisse in zelum ardentissimum et in praedicationem uberri­ mam resurrectionis lesu—usque ad mortem—non obstantibus summis diffi­ cultatibus et persecutionibus. b) Plebs, quae erat lerosolymis, tempore Passionis indifferens pro lesu, vel etiam ignava aut inimica, post Pentecosten, i.e. post eius mortem, doc­ trinam lesu eiusque resurrectionem admittit; et statim convertuntur 3.000, 5.000... c) Adversarii lesu, olim in Passione acerrimi inimici et omnipotentes..., post Pentecosten nequeunt apostolos fraudis convincere, aut eos a praedi­ catione lesu resuscitati arcere (Act 4,18-21; 5,28-33.40...); immo aliquis timet, Gamaliel, ne ita contra Deum agat (Act 5,34-39). 569. Haec omnia constant ut factum omnino historicum: ex Act et ex historia tota, conflata ex fontibus diversis et ex facto fundamentali praedicationis lesu resuscitati...; atque 31 Ironice Tertullianus: until the Renaissance (Cam­ bridge 1935); item R ad indicem theologicum η.24. 394 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II 4) Praetermittemus multa quae induci possunt spectantia ad regnum Messianicum vel ad Ecclesiam, non ad eius Regem; vel quae typice tantum aut symbolice dicuntur de Messia. 578. Adversarii fere conveniunt cum iis qui impugnant vaticinia a lesu edita (cf. n.501). Et iuxta plures protestantes recentiores et liberales, prophetae, cum ederent sua vaticinia quae appellantur messianica, non cogitabant illos eventus his­ toriae Christi vel Ecclesiae, ad quos scriptores N.T. vaticinia applicant tamquam impletionem eorum. Sic G.Rosekmuller, B.Weiss, A.Dillmann, C.Steuernagel, W.Sanday7. 579. Doctrina Ecclesiae quoad indolem propheticam V.T. relate ad Christum proponitur diversis in locis: in Conci­ lio Florentino (D 711), in Syllabo Pii IX (D 1707), in Concilio Vaticano (D 1790), in Responsionibus de indole libri Isaiae (D 2115-2119), et de prioribus capitibus Geneseos (D 2126), et de psalmis propheticis et messianicis (D 2136), atque de evan­ gelic Mt (D 2153). 580. Valor dogmaticus. Probari divinam legationem et testimonium lesu ex prophetiis V.T. continetur in revelatione divina, v.gr. in locis supra allatis in quibus lesus et apostoli appellant ad hoc argumentum (n.574s). Ex hoc ergo thesis est saltem de fide divina, et dicit argumentum de se sufficiens, etsi fortasse aliquibus nunc non ea claritate proponi possit qua pristinis iudaeis. Ex alia autem parte Ecclesia docet tamquam rem scriptam habere nos «firmiorem propheticum sermonem» et simul dicit prophetas prophetias edidisse tamquam signa certissima in ordine ad revelationem divinam sigillandam (D 1790); unde facile thesis videri etiam potest de fide divina et catholica. 581. Probatio. In probatione efficienda 1) exponemus vaticinia, dum interim indicabimus adimpletionem eorum in N.T.; 2) ostendemus haec omnia vaticinia, ex quibus omnibus simul conficiemus argumentum, referri ad unam personam determinatajn, i.e. ad Messiam; 3) veritatem historicam, philoso­ phicam et relativam horum vaticiniorum ex professo tractabimus. 1) Expositio vaticiniorum sive imaginis Christi adum­ bratio. 7 De his agit L.Murillo. S.I., El cumplimiento de los vaticinios profeticos: Bibi 5 (1924 115-128. L.3 C-3 Λ·3· vaticinia v.T. τΗ·35 N.577-582 395 582. Protoevangelium sive prima annuntiatio Salvatoris s. Gen 3,1-7 describitur seductio mulieris per serpentem, hominis vero per mulie­ rem; et, post excusationes de peccato datas Deo (v.8-13), ipse Deus induci­ tur iudicium dicens in serpentem, in mulierem et in virum: simul proferens primum oraculum de aliqua futura salute obtinenda de serpente nuper vic­ tore (v.iqs). Hoc autem oraculum solamen quoddam est inter pressuras et aerumnas quae mulieri et Adae praedicuntur (v.16-19). Singula conside­ remus: V.14 Et ait Dominus Deus ad serpentem..., videlicet ad illud animal sin­ gulare de quo in v.i 89; quod quidem apparet ut ens maxime rationale, quia loquitur, et dicitur «callidior cunctis animantibus terrae»; est autem ens ratio­ nale male agens et malum intendens, quia inducit ad inoboedientiam et ad ethicam independentem a Deo (v.4s: «nequaquam morte moriemini, ... eritis sicut dii [norma moralitatis] scientes bonum et malum»). Est scilicet «draco ille magnus, serpens antiquus, qui vocatur diabolus et satanas» (Apoc 12,9), de quo passim in Scripturis iudaeorum, nunc probabiliter utens animali ad modum possessionis. Iudicium in serpentem profertur subiciendo illum mulieri, sicut mulie­ rem viro, quasi qui alium in peccatum induxerit debeat et ipse alii subici; Quia Jecisti hoc maledictus es inter omnia animantia et bestias terrae : super pectus tuum gradieris et terram comedes cunctis diebus vitae tuae, scilicet ser­ pens sit symbolum tuae subiectionis et humiliationis 10* . V. 15 Inimicitias ponam inter te [serpens, diabolus, de quo antea] et mulie­ rem [scilicet «mulier» de qua antea, Eva, quam etiam alloquitur Deus v.16; et simul «mulier» sensu collectivo, ut videtur, quia poena aerumnarum et subiectionis (v.16) est poena generalis. Attamen «quaedam mulier» peculia­ riter vel eminenter designanda intenditur. Haec non est Eva, quia Eva non habuit inimicitias peculiares cum diabolo quae indicabuntur-—neque ipsa illum vicit—neque per futurum Redemptorem, quia id quod posteritas fa­ cit, more hebraeorum patri Adamo adscribendum esset, non feminae.—Pe­ culiariter ergo designatur quaedam mulier unde victoria de diabolo reporta­ bitur, quae inimicitias habebit peculiares cum eo, ipsissimas, easdem quae enuntiantur statim inter semen serpentis et semen mulieris], et semen tuum [semen serpentis, sc. daemones, qui malitia sunt cognati principi daemonio­ rum, et sensu metaphorico geniti ab eo] et semen illius [i.e. posteritas mulie­ ris, sc. filius immediatus, cum 'non dicatur «ex semine»; et congruenter filius virginalis, cum non memoretur pater]. Ex hac muliere peculiariter designata (sensu litterali pleniore—ut vi­ detur), quae habet ipsissimas inimicitias cum diabolo ac eius filius, scilicet absolutas et perpetuas H, oritur etiam victoria plena de diabolo. Ipsa [TM habet pronomen 3»· personae masculinum, Νϊ“, hu’, sc. ille filius; LXX masculinum αύτό$. Unde filius, semen mulieris obtinebit victo­ 8 De protoevangclio et de Genesi vide, in respectiva loca, Λ.Βεα, De Pentateucho2 (Ro­ mae 1933);.F.de Hummelauer, Commentarius in Genesim (Parisiis 1908); P.Heinisch, Das Bush Genesis (Bonn 1930): Simôn-Prado, Praelectiones biblicae, Vetus Testamentum i» (Tau­ rini 1940) n.59-64 (d. auctor etiam sequentia vaticinia pertractat); A.Colunga, Las promesas mesidnicas det Genesis: EsfBibl 13-14(1927) 9-13. De charactere historico primorum capitulorum Geneseos cf. D 2123; EB 338 [334)· Re­ centius vero epistola Secretarii Commissionis de Re Biblica ad Emm.Archicpiscopum Parisiensem, die 16 ianuarii 1948: EB 577-581; D 2302. 9 In versu 1 serpens, hannahash, cum articulo: iuxta sensum hebraicum dici deberet serpens quidum, singularis et determinatus, qui loquitur cum muliere (v.2), et super quem recidet maledictio divina (v.14). De his et de serpente recenter egit J.Hofbauer, S.I., Die Paradiesesschlange (Gn 3): ZkathTh 69 (1947) 228-231. 10 Verba super pectus tuum gradieris et terram comedes sunt modus loquendi orientalium ad significandam profundissimam humiliationem: cf. Ps 71,9; Is 49,23 Mich 7,17. 1 > Hinc conceptio immaculata huius Mulieris. 396 M.NICOLAI , DI. REVELATIONE CHRISTIANA. II riam de qua postea; nihil autem impedit quominus et ipsa mater per ipsum filium dicatur vincere: sic potuit praevalere in Vg lectio ipsa] conteret caput tuum [TM «shuf» — conterere; sc. obtinebit plenam victoriam de serpente, cuius caput subicitur et destruitur 12], non tamen sine aliquo detrimento victoris, quia et tu insidiaberis calcaneo eius [TM tu conteres, idem verbum ac antea, «shuf»; LXX σύ τηρήσεις αύτοϋ -πτέρναν — observabis ad insidias (acechar). Unde victoria fuit cum aliqua passione et insidia orta ex serpente in partem inferiorem illius futuri Salvatoris]. Sic ex hoc loco patet Salvatorem futurum, et quidem in pugna spirituali, contra semen diaboli; atque mulieri Matri Salvatoris partes peculiares reservari. 583. Postea in verbis Noe, quibus maledicit Chanaan et benedicit Sem inter filios suos, ostenditur desiderium quod Deus habitet in tabernaculis Sem (Gen 9,25-27); sicut postea dicetur habitaturus in tabernaculo Israel. 584. Ad Abraham patriarcham plures sunt promissiones, quae os­ tendunt universalitatem in salute quadam futura. Gen 12,2S continet septem membris (ut etiam numero significetur uni­ versitas bonorum) benedictionem Dei in Abraham: Faciamque te in gentem magnam [numerosam; cf. 22,17] — et benedicam tibi [faciam te divitem omni •divitia; cf. 30,27; 39,5]—et magnificabo nomen tuum [reddam illud glorio­ sum] — scilicet, erisque benedictus. — Benedicam benedicentibus tibi [ergo haec benedictio aliis benedicentibus dilatabitur] — et maledicam maledicentibus tibi [ergo contradicentibus erit maledictio] — atque in te [in semine tuo; cf. 22,18] benedicentur universae cognationes terrae [benedictio igitur et gratia erunt universales, licet aliquibus contradicentibus erunt occasio ruinae; cf. Lc 2,34]. In mutatione nominis Abraham dicitur «pater multarum gentium», et additur: Gen 17,6 Faciamque te crescere vehementissime, et ponam te in genti­ bus [in gentes] regesque ex te egredientur; atque benedictio filio Isaac pro­ mittitur, nascituro ex Sara: v.16. Et benedicam ei et ex ifta dabo tibi filium cui benedicturus sum; eritque in nationes et reges populorum orientur ex eo. Gen 18,17s eadem universalitas salutis promittitur: Num celare potero Abraham quae gesturus sum, cum [TM «certissime»] futurus sit in gentem magnam ac robustissimam, et benedicendae sint in illo omnes nationes terrae? Solemniore autem modo Gen 22,16-18 post oboedientiam de filio immo­ lando eadem repromissio Domini invenitur, distinctius confirmando prae­ cedentes. Et «quoniam neminem habuit, per quem [more hominum] iuraret maiorem» (Hebr 6,13): Gen 22.16 Per memetipsum iuravi, dicit Dominus: quia Jecisti hanc rem et non pepercisti filio tuo unigenito propter me, v.17 bene­ dicam tibi et multiplicabo semen tuum sicut stellas caeli et velut arenam quae est in littore maris; possidebit semen tuum portas inimicorum suorum [sc. trium­ pho pleno]; v.18 et benedicentur in semine tuo [in tua posteritate et in eo qui maxime est semen et in posteritate extollitur: futurus Salvator] omnes gentes terrae, quia oboedisti voci meae. Gen 26,4s repetitur Isaac promissio Abrahae facta, cum nota universa­ litatis; et similiter Gen 28,14 'n visione scalae: et benedicentur in te et in semine tuo cunctae tribus terrae. 12 LXX habent: αυτός σου τηρήσει κεφαλήν, i.e. insidiabitur capiti; sed hoc ideo est ut tandem illud destruatur et conteratur. ι.·3 c.3 A.3. vaticinia ν.τ. th.35 N.582-586 397 Gen. 35,11 benedictio et promissio de futura progenie lacobo, filio Isaaci, iteratur post mutationem nominis in Israel. 585. Vaticinium lacobaeum 'h Sed ipse lacob moriturus, more patrum antiquorum filiis benedicens, congregatis ut ipsis annuntiaret quae ventura essent illis in diebus novissimis (Gen 49,1), peculiare prorsus oracu­ lum prae aliis filiis enuntiavit pro luda. Sic, praetermissis Ruben ob incestum (Gen 49,3s; cf. 35,22) et Simeon et Levi ob trucidatos Sichemitas (Gen 49, 5-7; cf. 34,25), ius primogeniti pro parte quae respicit promissiones futuri Salvatoris transit in ludam: ' Gen 49,8 luda [i.e. laus] te laudabunt [paranomasia ex significatione no­ minis] fratres tui [Peccaverat quidem luda, sed paenitentia luerat propria crimina; cf. Gen 37,26; 38,26; 44,i8ss: ideo non mirum quod a patre benedi­ catur]; manus tua in cervicibus inimicorum tuorum [unde plenam victoriam de hostibus reportabis, et ideo] adorabunt te [in tribu tua] filii patris tui [Sic re vera tribus luda laudabitur propter bellicas laudes et propter principatum inter ceteras tribus. Semper enim tribus luda fortissima fuit et nobilissima: prima ingredi audebit Mare Rubrum; prima in ordine castrorum et offeren­ tium; dux ceterarum tribuum post mortem losue; de hac denique tribu Da­ vid, Salomon, reges usque ad Babylonicam captivitatem, et Zorobabel dux populi redeuntis; et Messias dicetur leo de tribu luda (Apoc 5,5)]. V.9 Catulus leonis. luda [assimilatur leoni, principi animalium; nunc ca­ tulus coram patre]. Ad praedam [a praeda; LXX ίκ βλαστού], fili mi, ascen­ disti : requiescens accubuisti ut leo [quasi victor et redux a praeda: de Messia postea dicetur «Vicit leo de tribu luda» (Apoc 5,5)] et quasi leaena [haec, dum catulos lactat, saevior est leone atque fortior]: quis suscitabit eum? V. 10 Non auferetur sceptrum [i.e. principatus] de luda et dux de femore cius [i.e. scipio seu sceptrum ad instar baculi attingentis terram et inter genua positi, prout in monumentis Assyriorum aliorumque invenitur], donec veniat qui mittendus est [plures codices TM «siloh», iuxta quod: «donec ve­ niat ad Silo» (in occupatione Palaestinae); sed tunc in occupatione tempore losue usque ad Samuelem nullus principatus datus est ludae.—S.Hieronymus: «donec veniat shiloh (pax)»; probabiliter legens aliam litteram simi­ lem.—Sed probabilius vox oritur ex contractione aliarum duarum, et ver­ tendum cum LXX: «donec veniat cuius sunt haec (sceptrum et regnum), έω$ έάν Ελθη τά άποκείμενα αντω (alia lectio: φ άττόκειται, cui haec iacent, sunt); sic quoque ex targumin; —et cohaerenter cum Ez 21,27 qui vaticina­ tur de pontificatu et throno auferendo ex urbe iudaica Jerusalem, donec ve­ niat ille cuius est regnum: «Iniquitatem ponam, et hoc non factum est, donec veniret cuius est iudicium (i.e. regnum), et tradam ei»], et ipse [ipsi] erit exspectatio [i.e. reverentia, oboedientia] gentium. Illi ergo, cuius est princi­ patus, promittitur oboedientia populorum: nota universalitatis quae erit pro­ pria regni messianici. 586. Unde, compendio, hoc oraculum est messianicum: a) propter hanc notam regni universalis, quae clarius adhuc apparebit in oraculis pos­ terioribus; b) propter persuasionem universalem iudaeorum de Messia fu­ turo ex tribu luda (cf. Hebr 7,14; Apoc 5,5); c) propter concordandam cum vaticinio ex Ez 21,27; d) propter traditionem iudaeorum et targumin inter­ pretantes hoc oraculum. 13 Cf. auctores supra citatos pro Genesi. Non pauca ex dicendis in hoc et in vaticiniis pro­ xime immediate sequentibus refero ad praelectiones R.P.Iosephi Linder, S.I. (t). Oeniponte traditas. 398 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Impletio huius vaticinii, quoad principatum ludae, constat ex historia posteriore populi Israel, et habetur etiam in hegemonia relativa ludae du­ rante captivitate Babylonica, ubi erant iudices iudaici; item cum Macchabaei, e tribu Levi, regebant populum: id enim praestabant nomine tribus ludae. At si sceptrum aufertur de luda per Herodem Idumaeum, qui regebat nomine romanorum, et praesertim si principatus religiosus perit in destructione templi: signum adest Messiam, cuius est regnum, iam venisse (tunc regnum materiale transit in spirituale). 587. V.11 Ligans [luda] ad vineam pullum suum, et ad vitem, o fili mi, asinam suam [sic indicatur abundantia vitis quae erit tempore Messiae, ut passim reperiatur, etiam ad ligandos asinos]. Lavabit in vino stolam suam et in sanguine uvae pallium suum [tanta erit abundantia vini ut hyperbolice dicatur futurum etiam ad lavandum, nec tantum ad bibendum; quidam vident allusionem ad Redemptorem, qui lavabit sanguine stolam suam]. V.12 Pulchriores sunt oculi eius vino [scintillantes sunt oculi eius vino] et dentes eius lacte candidiores [albescunt lacte]: Sic abundantia vini et lactis prosperitas futura describitur, quae erit in terra ludae, ut aliqui volunt; vel probabilius benedictiones messianicae describuntur. Ergo ex hoc vaticinio potentia futura et laus in tribu luda extolluntur; de qua leo victor futurus praedicitur; in cuius im­ perio universali abundantia quoque bonorum promittitur. 588. Oracula Balaami1415 . Num c.22-24 narrantur occasio histo­ rica et eventus oraculorum Balaami, quadraginta annis post egressum po­ puli Israel ex Aegypto. Balac rex vult per ariolos et maledictiones superare Israel, et vocat Balaam ut id praestet; sed Deus ad hostes confundendos et ad erigendum Israel, memor sui foederis, noluit audire Balaam vertitque male­ dictionem eius in benedictionem, eo quod diligeret Israel (Deut 23,4s)I5. In primo oraculo (Num 23,7-10) Balaam, Israel contemplatus, extol­ lit segregationem huius populi ab aliis; solus enim habitat et gentibus sese non accenset (v.9); dein laudat eius foecundam posteritatem (pulverem), et quam vere desiderat mori morte iustorum tam vere exoptat habere exitum ad instar huius populi (v.io). In secundo oraculo (v. 18-24), cum Dei decreta sint immutabilia, non potest revocare benedictionem (v.igs), et in Israel non est iniquitas et idolo­ latria, et lahveh est rex Israel fortis: cornua bonasi sunt ei (taurus ferox notus ex picturis Babylonicis et Assyriacis) (v.21-23); ideo populus ut leaena assurgit et non recumbet donec devoraverit praedam (v.24), id quod minam continet pro Moab. In tertio oraculo (24,3-9) protestatur Balaam se esse veri Dei vatem, cuius apertus est [TM; Vg autem: obturatus] oculus (v.3s); et ab eo castra Israelis comparantur silvae florenti, quasi arbores excelsae plantatae a lahveh (v.5-7); atque fortitudo Israelis celebratur: assurget enim prae Agag (to­ tum regnum Amalecitarum tunc florentissimum) et devorabit hostes, et ossa eorum per medium confringet (v.ys). 14 F.de Hummelauer, Commentarius in Numeros (Parisiis 1899); P.Heinisch, Das Buch Numeri (Bonn 1936). 15 Balaam tunc egit verum prophetam, quia res praedictae impletae sunt, et traditio iudaica et Christiana cum habent ut prophetam. Videtur agnovisse verum Deum, sed amavit mercedem iniquitatis, pecuniam propositam; ideo prava intentione maledicendi pergebat, donec correptus est (Num 22,78s; 2 Petr 2,15s); oostea idololatria et fornicatione voluit per­ dere Israel (Num 31,16; lud v.iî). L.3 c-3 Μ· vaticinia v.T. τΗ·35 n.586-592 399 In quarto demum oraculo (24,15-24) vaticinium editur de rege futuro, cuius splendor et potentia extolluntur: 589. V.15 Dixit Balaam .filius Beor; dixit homo cuius obturatus est oculus [i.e. dum in exstasi oculi clauduntur; sed congruentius cum TM: aper­ tus est oculus; non obturatus, ut Vg legit], v.16 dixit auditor sermonum Dei, qui nouit doctrinam Altissimi et visiones Omnipotentis videt, qui cadens [ruens] apertos habet oculos; v.17 Videbo [video] eum [sc. verisimilius ille qui dicetur esse stella, non populus], sed non modo [ergo post longum tem­ pus]; intuebor [intueor] illum, sed non prope. Orietur stella ex lacob [rex ille futurus praeditus splendore, oriturus ex Israel; non stella Magorum, ex Oriente, ut vult S.Hieronymus], et consurget virga de Israel [sceptrum po­ tens ex Israel]; et percutiet duces Moab [TM «utrumque latus Moab», i.e. uni­ versam regionem; ergo victoria completa] vastabitque omnes filios Seth [alii legunt hebr.: et verticem filiorum tumultus; alii interpretantur de Ammonitis]. V.18 Et erit Idumaea [Edom] possessio eius, hereditas Seir [alii hostes Israelis] cedet inimicis suis; Israel vero fortiter aget. V.19 De lacob erit qui dominetur et perdat reliquias civitatis [alii: reliquias Seir]. In v. 20-23 victoria nuntiatur de Amalecitis (gens tunc nobilissima; vel prima quae pugnavit contra Israel: principium gentiumj, cuius posteritas aeternum peribit: pariter nuntiatur destructio Cinaei (Madianitae) per Assur (Oriens: Assyrii, Babylonici, Persae); sed etiam de regione Occidentali (Graeci et Romani) egredientur et dominabuntur: ipsi tamen peribunt. 590. In hoc igitur oraculo quarto agitur de futuro rege splendenti et potente, qui est Messias: sic constat ex traditione iudaeorum (v.gr. Targum Onkelos, Ps.Ionathas...); et tempo­ ribus Adriani falsus Messias fuit sub nomine «filius stellae», Barchochba 16. Cum sententia vero communiore, unice et di­ recte agitur de Messia, qui sensu spirituali vere triumphum definitivum reportavit de omnibus populis: Moab, Edom, Amalec, Graecia, Roma...; victoriae enim Davidis de Moab et Edom non fuerunt plenae; et postea quoque ipse Herodes Idumaeus regnavit in Israel. 591. Vaticinium de propheta suscitando 17. Moyses docet in Deu­ teronomio populum ea quae faciunt pro societate publica: sic agit de insti­ tutione et officio iudicis (16,18—17,13), de institutione et officio regis (17, 14-20), de officio sacerdotum (18,1-8); atque tandem, contra diversa genera superstitionum agit de promissione Dei circa prophetam suscitandum hu­ manum (v. 15-17) de gente et de fratribus Israel, sicut Moyses: V. 18 Prophetam suscitabo eis de medio fratrum suorum similem tui [Moysi] et ponam verba mea in ore eius loqueturque ad eos omnia quae praecepero illi. V.19 Qui autem verba eius, quae loquetur in nomine meo, audire noluerit, ego ultor exsistam. 592. Hunc textum referri debere ad Messiam tenuit traditio iudaeo­ rum, prout satis manifestatur ex verbis N.T. Ex evangelio enim constat 16 Cf. Eusebius, Hist, eccles. 4,6: Kch 429. i? F.de Hummelauer» Commentarius in Deuteronomium (Parisiis 1901); H.Junker, Das Much Deuteronomium (Bonn 1933)· 400 M.NICOI.AU, DE revelatione CHRISTIANA. II in primis exspectatio quae erat tempore lesu Nazareni de aliquo propheta peculiariter magno atque insigni, mittendo a Deo: sic Ioannes Baptista interrogatur (Io 1,19-21) utrum sit propheta ille singularis (ό προφήτης, cum articulo), qui exspectabatur; et alibi plebs, post panum multiplicatio­ nem, dicit quod lesus vere est ό προφήτη?, [singulariter et determinate] qui venturus erat in mundum (Io 6,14); atque post festum tabernaculorum dicunt: «Hic est vere à προφήτης» (Ιο 7,40). Ex alia autem parte traditio iudaica tenebat Moysen praenuntiasse de Messia venturo: sic sermo est de eo «quem scripsit Moyses in lege et prophetae» (Io 1,45). scilicet, exspec­ tatus Messias dicitur a viro populari praenuntiatus fuisse in lege Moysi; Samaritana vero, tantum admittens cum gente sua Pentateuchum, loquitur de Messia venturo qui «docebit» (Io 4,25), i.e. qui aget ut propheta; lesus tandem appellat ut ad locum messianicum, nemine ex audientibus contradi­ cente, ad illum ubi Moyses de se scripserit (Io 5,46). Atque praedicatio S.Petri in eundem sensum refert (Act 3,22; 7,37). nemine pariter ex audientibus contradicente. Hinc vaticinium mosaicum de propheta refertur ad Messiam. 593. Textus autem videtur referri debere non tantum ad unum Christum; sed, cum plerisque, ad totam institutionem prophetismi. Rationes sunt sequentes: a) sicut antea (Deut i6,i8s) sermo fuit de institutione iudicum, regum, sacerdo­ tum, sic et nunc de institutione prophetarum; b) atque pro falsis prophetis normae dantur in contextu (Deut 18,20-22), quae non uni Christo poterunt applicari; c) vox «propheta», nabi’, licet singulariter dicatur, at sensum collectivum admittit, de omnibus prophetis futuris. Igitur probabilior est sententia significari in hoc loco se­ riem prophetarum futuram una cum aliquo peculiariter desig­ nato et exspectato, qui futurus erat omnium prophetarum culmen. 594. In cantico Annae18. In 1 Reg (1 Sam) 2,10 Anna, mater Samuelis, gratias agens Deo pro filio suscepto, sed assurgens ex beneficiis privatis ad altiora beneficia Dei publica et publice loquendo, ac proinde—ut videtur—spiritu prophetico inspirata, loquitur de futuro Messia. Hic locus primus est ubi apparet haec denominatio pro futuro Rege Salvatore: Do­ minus iudicabit fines terrae, et dabit imperium regi suo et sublimabit cornu [fortitudinem] Christi sui; quod quidem potest referri ad unctum Davidem et ad totum sceptrum ex luda, maxime vero ad futurum Messiam, cui haec denominatio propria evasit. 595· Vaticinium Nathan 1 ». 2 Reg 7,4-17 (r Par 17,1-15.) Occa­ sione propositi Davidis aedificandi templi Domino (cf. etiam Ps 131,1-5) Dominus ei per prophetam Nathan commemorat beneficia olim collata atque futura. Et ait: v. 11 ... praedicitque tibi Dominus quod domum faciat tibi Dominus [i.e. progeniem dabit tibi Dominus; sensus huius promissionis in sequentibus enucleatur]. V.12 Cumque completi fuerint dies tui, et dormieris cum patribus tuis [post mortem igitur Davidis] suscitabo semen tuum post te, quod egredie-*8 1 ’ Cf. F.de Hummelauer, Commentarius in libros Samuetis (Parisiis 1886); K.A.Leimbach, Die Bûcher Samuel (Bonn 1936). 8 9 Cf. eosdem auctores ac in nota praecedenti. L-3 C-3 Α·3· VATICINIA V.T. TH.35 N.,592-597 401 tur de utero tuo [sc. filius David nondum natus, Salomon, de quo statim sermo; atque etiam omnes descendentes et reges post Davidem, siquidem de aeternitate regni statim dicetur et Ps 88,21-38; 131,11-13 ita intelliguntur; simul etiam inter descendentes et reges posteriores designatur pe­ culiariter, ut caput et culmen, aliquis rex de domo David, cui peculiariter convenire debent quaedam quae promittuntur: cf. Act 2,30 ubi S.Petrus, interpres traditionis iudaeorum (et iudaeis non contradicentibus) aliqua verba ex hoc loco refert ad Messiam], et firmabo regnum eius [perpetuitas regni davidici innuitur, ut etiam in versibus sequentibus apertius dicitur]. V.13 Ipse aedificabit domum nomini meo [hoc de Salomone valet, qui postea templum aedificavit et dedicavit], et stabiliam thronum regni eius usque in sempiternum [praedicitur ergo regni salomonici aeternitas, sicut et postea V.16, eaque in sensu proprio, non tantum in sensu longae durationis sicut saepe sumitur aeternitas in V.T.: Aeternitas in sensu proprio suadetur ex emphasi gratiarum actionum Davidis, v.24-29; et quia sine conditione dicitur misericordia non fore auferenda, v. 15; insuper et constat ex modo quo posteriores rem intellexerunt: Ps 88.29s.37s ("thronus eius ut dies caeli), et Le 1,32s concordans sine dubio cum traditione iudaeorum et alludens ad hoc vaticinium circa Messiam: dabit illi Dominus Deus sedem David pa­ tris eius et regnabit in domo lacob in aeternum et (negative atque apertius dictum) regni eius non erit finis]. V.14 Ego ero ei in patrem, et ipse erit mihi in filium [hoc valet de Salo­ mone et de tota progenie Davidis regia, speciatim autem de Messia; siqui­ dem et S.Paulus (Hebr 1,5) id applicat Christo, supponens sine dubio id acceptari ab hebraeis, ex eorum traditione, ad quos scribit]. Qui si inique aliquid gesserit, arguam ei in virga virorum et in plagis filiorum hominum [haec certe non applicabuntur Christo impeccabili; ergo sub nomine filii et seminis non unice Christus, uti diximus, designabatur]. V.15 Misericordiam autem meam non auferam ab eo, sicut abstuli a Saul, quem amovi a facie mea. V.16 Et fidelis [stabilis] erit domus tua et regnum tuum usque in aeternum ante faciem tuam [TM meam] et thronus tuus erit firmus iugiter [cf. Lc 1,33]. 596. Ergo ex hoc vaticinio, messianico procul dubio ex frequentibus allusionibus ad illud in S.Scriptura, Messias erit filius David et heres regni davidici; quod quidem regnum abso­ lute praedicitur aeternum, aliquo certe sensu. Cum autem aliunde (ex Ps 131,12) custodia legis dicatur conditio ut filii Davidis sedeant super solium eius in sempiternum, signum est regnum temporale sempiternum esse conditionatum; regnum vero spi­ rituale et messianicum, ut etiam ex aliis vaticiniis constat, esse absolute aeternum. Gratiarum actiones Davidis vide in 2 Reg 23,1-7. 597. Ex libro Psalmorum20: Psalmus 2. Hic psalmus Pro interpretatione psalmorum, inter multos qui rem tractaverunt, cf. sis J.KnabenS.I., Commentarius in Psalmos (Parisiis 1912); F.Zorell. S.I., Psalterium ex hebraeo latinum2 (Romae 1939); A.Vaccari, I salmi tradotti dclVcbraico (Torino 1937); S.del Pâramo, Los salmos traducidos det hebreo y anotados (Santander 1941); J.Cales, Le livre des Psaumes (Paris 1936); A.vander Heeren, Psalmi et cantica (Brugis 1932); H.Herkenne, Das Buch der Psalmen (Bonn 1936); J.Prado, C.SS.R., Nuevo Salterio latino-espaùol (Madrid 1947)· Pro psalmis adhibebimus lectionem ex recenti versione Pontificii Instituti Biblici, qua uti licet pro recitatione Breviarii. bauer, 402 μ.nicoi.au, de revelatione CHRISTIANA. II certe est davidicus 21 et messianicus, ex testimoniis apostolorum et communitatis christianae (Act 4,24-28) significantibus tradi­ tionem iudaeorum, itemque ex comparatione cum Ps 109 certe davidico et messianico (cf. n.ôoçs). Accedit pro messianitate psalmi, praeter interpretationem veteris Synagogae et Patrum, frequens illius citatio ut messianici et allusio ad illum ut talem in N.T. (Hebr 1,5; 5,5; Act 4, 24-28; 13,32s; Apoc 2,26-28; Ιο ι,49)· Sunt etiam rationes internae in hoc psalmo ad statuendam hanc messianitatem; quia descriptio quae fit regni universalis et in omnes gentes nequit regno pure terreno convenire. 598. In prima stropha (v.1-3) describitur seditio gentium et popu­ lorum qui tumultuantur; et ita consurgunt reges terrae et principes conspi­ rant simul adversus Dominum et adversus Christum eius [prima communitas ierosolymitana vidit id impletum in Herode et Pontio Pilato convenientibus cum gentibus et populo Israel adversus lesum (Act 4,27s); atque in uni­ versum id dici debet de omnibus conspirantibus adversus opus et doctrinam Christi]. In secunda stropha (v.4-6) Deus, dramatica antithesi, ante inimicorum conatus ridet, Dominus illudit eis et enuntiat: At ego constitui regem meum super Sion, montem sanctum meum [sc. regem regni messianici, cuius exor­ dium et typus Sion]. Atque hic rex promulgat in tertia stropha (v.7-9) decretum lahveh: Do­ minus dixit ad me: Filius meus es tu, ego hodie genui te [ergo Deus est Pater huius regis Messiae, in quo summa Christi dignitas continetur, et simul ratio indicatur cur ei regnum universale tribuendum sit (v.8s)]. Agitur hic de filiatione Dei naturali an mere adoptiva? Agi de filiatione Christi naturali intellexit S.Paulus; quia, applicans illa verba Christo, dicit neminem angelorum ita vocatum esse (Hebr 1,5); cum tamen et ipsi angeli sint filii Dei adoptivi. Quantum ad illa verba ego hodie genui te, quidam tenent (S. Augustinus, S.Thomas) esse explicativa priorum: indicant enim rationem cur sit filius, scilicet non per creationem et adoptionem, sed per generationem; hodie, sc. in esse permanenti aeternitatis. Alii (S.Athanasius, S.Chrysostomus, Theodoretus...) volunt in iis ver­ bis agi de generatione Christi temporali in sinu Beatae Virginis Matris, ex eo quod psalmus agit de Filio Dei incarnato et Rege, et hodie significat tempus praesens: at opponi potest Messiam non describi ut infantem, sed ut regem potentem. Ideo et alii, idque probabilius (S.Hilarius, S. Ambrosius, C. Ai.apide, VAzquez, Linder...) illa verba interpretantur hoc modo: «ego hodie mani­ festavi te esse a me genitum», et quidem non in die baptismi (quia tunc non fuit peculiariter rex constitutus), sed in die Resurrectionis Christi, quando Christi regia dignitas et potentia manifesta est evidentissime, et Christus quasi nascitur ad vitam gloriosam in qua oportet illum regnare. Sic quoque, et praesertim, ex interpretatione S.Pauli (Act 13,33), ubi diserte ait: «Deus... resuscitans lesum, sicut et in psalmo secundo scriptum est: Filius meus es 21 Iuxta Responsum Commissionis de re biblica denegari nequit in specie origo davidica huius psalmi et aliorum: 15 17 31 68 109 (cf. D 2133). L-3 c-3 A.;, vaticinia ν.τ. τη·35 ν·597-6οι 403 tu, ego hodie genui te...»; itemquc ad Rom 1,4: «[Iesus Christus] praedes­ tinatus [i.e. declaratus] est Filius Dei in virtute... ex resurrectione mor­ tuorum...». V.8 Postula a me et dabo tibi ger.tes in hereditatem, et in possessionem tuam terminos terrae [consequenter ad filiationem Dei naturalem, propriam Mes­ siae, et ad omnimodam potestatem quae ei tribuitur in caelo et in terra (cf. Mt 28,18), promittitur ei hisce verbis regnum universale et dominatus in omnes gentes, quae ad suum regnum vocabuntur]. Quoad rebelles autem v.9 Reges eas in virga ferrea, tamquam vas figuli confringes eas. 599. Psalmus 15. Hic psalmus pariter davidicus est, sicut praece­ dens 22. Id constat ex titulo psalmi, et ex dictis S.Petri (Act 2,25) et S.Pauli (Act 13,35), acceptatis a iudaeis. Est etiam messianicus, propter allusiones messianicas quas de eo fecerunt S.Petrus (Act 2,25-28) et S.Paulus (Act 13, 34-38); et, ut videtur cum plerisque, directe est messianicus, non mere indirecte et typice, quasi directe esset de Davide vel de quolibet tribulato qui in Deo confidat; aliquid enim (v.io) nequit Davidi applicari. 600. David describit in psalmo orationem viri positi in tribulatione, ad Deum confugientis [sicut et de lesu dicetur eius oratio ad Patrem ante passionem, ea fiducia et animi tranquillitate quae est in hoc psalmo: Io 12,27s; 17; Mt 26.36-45]. Sic dispositus faciet divinam voluntatem. Etiam ad mortem pergit confidenter, est enim certus de sua futura resurrectione: V.8 Pono Dominum—ait—in conspectu meo semper; quoniam a dextris est mihi, non commovebor. V.9 Propter hoc laetatur cor meum et exsultat anima mea, insuper et caro mea requiescet secura, v.io quia non re­ linques animam meam apud inferos, non sines sanctum tuum videre corruptio­ nem [TM «foveam», she'ol, idem atque corruptio.—S.Petrus rem interpre­ tatus est de resurrectione Messiae praedicta: Act 2,25-28; itemque S.Paulus: Act 13,34-38. De Davide enim id non dicitur: David enim... appositus est ad patres suos et vidit corruptionem (Act 13,36)]. 601. Psalmus 21. Psalmus est davidicus, ut titulus et traditio indicant. Est etiam directe messianicus, cum multa in eo nequeant de Davide ipso intelligi (v.2.17-20) et quaedam ad regnum messianicum universale spectent (v.28-30). In prima parte (v.2-12) proponitur lugubris querela viri positi in tribula­ tione et ad Deum concurrentis: v.2 Deus, Deus meus, quare me dereliquisti? Longe abes a precibus, a verbis clamoris mei [Hoc postea Iesus Nazarenus recitavit in cruce, sibi hunc psalmum applicans: Mt 27,46]. Sequitur oratio fiducialis illius viri, qui tandem dicit: v. 7 Ego autem sum vermis et non homo [cf. Is 53,4], opprobrium hominum et despectio plebis [atque re vera Iesus Nazarenus postea irrisioni traditus et, comparatus Barabbae, reiectus, inter latrones crucifixus fuit; cf. Mt 27,27-30]. V.8 Omnes videntes me derident me, diducunt labia, agitant caput. V.9 Con­ fidit in Domino : liberet eum, eripiat eum, si diligit eum [sicut et illi qui praeter­ euntes blasphemabant lesum Nazarenum in cruce elevatum, moventes capita sua... Similiter et principes sacerdotum il udentes cum scribis et senioribus dice22 D 2133. Insuper ex decreto Commissionis de re biblica, approbato r iulii 1933. non licet Ps rs.ios sic interpretari quasi auctor sacer non sit locutus de Resurrectione Domini; cf. D 2272. 404 M.NICOLAI/, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II bant: ... confidit in Deo, liberet nunc, si vult eum; dixit enim quia filius Dei sum. Idipsum autem et latrones... improperabant ei (Mt 27,39-44)]. In sequentibus versibus, v. ios, mentio fit de matre, nulla autem de pa­ tre, etiam alludendo ad morem quo pater filium agnoscebat: v. 1 r Tibi tra­ ditus sum inde ab ortu, ab utero matris meae Deus meus es tu. In secunda parte (v.13-22) describitur imago dolorosa viri: V.13 Cir­ cumstant me iuvenci multi, tauri Basan [robusti] cingunt me. V.14 Aperiunt contra me os suum, sicut leo rapax et rugiens [ita populus Israel (iuvenci multi), ita principes (tauri robusti) qui clamaverant contra lesum: «Cru­ cifigatur...» (Mt 27,20-23), et postea: «Tolle, tolle, crucifige eum» (Io 19,15)]. V.15 Sicut aqua effusus sum et disiuncta [non confracta] omnia ossa mea : Factum est cor meum tamquam cera, liquescit in visceribus meis [imago interni doloris et timoris atque desolationis]. V.16 Aruit tamquam testa guttur meum, et lingua mea adhaeret faucibus meis [«lesus... ut consummaretur Scriptura dixit: Sitio...» (Io 19,28s)] et in pulverem mortis deduxisti me. Iterum descriptio adversariorum insultantium: V. 17 Etenim circumstant me canes multi, caterva male agentium cingit me, foderunt manus meas et pedes meos [sic aperte in crucifixione lesu; id quod de Davide dici nequit]. V. 18 Di­ numerare possunt omnia ossa mea. Ipsi vero aspiciunt et videntes me laetantur [cf. Lc 23,25: «Et stabat populus spectans et deridebant eum principes cum eis...»]. V.19 Dividunt sibi indumenta mea et de veste mea mittunt sortem [cf. Mt 27, 35; Mc 15,24; Lc 23,34; Io 19,23s]. In tertia parte (v.23-32) effectus salutares ex hac passione proponuntur. V.23 Enarrabo nomen tuum fratribus meis, in medio coetu laudabo te [sic iterum constat character doctoris qui erit proprius Messiae] et sequitur (v.26) laus Dei per Messiam in coetu magno (nimirum in societate universali; cf. v.28-30); atque vota sua [sacrificia eucharistica] reddet in conspectu timentiunt eum; ita ut edant pauperes et saturentur (v.27); in regno scilicet universali. V.28 Recordabuntur et convertentur ad Dominum universi fines terrae [quam quidem universalitatem repetunt sequentes stichi]: Et procumbent in conspec­ tu eius universae familiae gentium. V.29 Quoniam Domini est regnum, et ipse dominatur in gentibus; v.30 Eum solum adorabunt omnes qui dormiunt in terra, coram eo curvabuntur omnes qui descendunt in pulverem. Atque laetus prorsus exitus erit pro Messia: Et anima mea ipsi vivet, v.31 semen meum serviet ei. Hic fructus benedictionis pro semine eius, sc. pro iis quos passione acquisivit. Narrabit enim de Domino generationi venturae et annuntiabunt iustitiam eius populo qui nascetur: rHaec fecit Dominus». 602. Psalmus 44. Hic psalmus celebrat nuptias alicuius regis peculiaris cum regina pariter peculiari. Illa enim quae iam ab exordio dicuntur nequeunt Salomoni, nequeunt item reginae cuilibet applicari, sed tantum regi prorsus singulari et divino. Atque, iuxta traditionem Hebraeorum et Patrum, datur in hoc psalmo allegoria, sicut in Cantico Canticorum. S.Paulus autem, scribens praecise ad Hebraeos (i,8s), re­ fert Messiae aliqua ex hoc psalmo. Accedit concordantia huius psalmi describentis regiam dignitatem Messiae, cum aliis psal­ mis sine dubio messianicis (Ps 2 et 109). Unde reliquum est L-3 C-3 A.3* VATICINIA V.T. TH.35 N.60T-605 405 ut praesens psalmus non de Salomone dictus, nec canticum pro­ fanum amoris, sed directe messianicus habeatur; non igitur mere indirecte (typice) de Messia et directe de Salomone (ut Bossuet volebat). 603. Post introductionem (v.i), in prima parte (v.3-10) describitur sponsus: V.3 Speciosus es forma prae filiis hominum, diffusa est gratia super labia tua [cf. Lc 4,22], propterea [cognosco quod] benedixit tibi Deus in ae­ ternum. In sequentibus v.4-6 describitur ut heros fortis, qui cingit gladium, et dextera sua victoriam reportat de inimicis, qui ei subduntur. V.7-10 describitur ut rex: v.7 Thronus tuus, Deus [sc. in vocativo: o Deusi; ergo hic rex vocatur Deus] in saeculum saeculi; sceptrum aequitatis, sceptrum regni tui [cf. Ps 71 ubi iustitia regni messianici extollitur]. V.8 Diligis iustitiam et odisti iniquitatem, propterea unxit te Deus [sc. in vocativo: o Deusi; cf. Hebr i,8s ubi S.Paulus haec citat ad probandam dignitatem Christi supra angelos], Deus tuus, oleo laetitiae prae consortibus tuis [nimi­ rum: prae aliis regibus; vel unxit te gratia et laetitia prae aliis qui (ut chris­ tiani) dicentur consortes divinae naturae (cf. 2 Petr 1,4)]. Nihil mirum si v.9 myrra et aloe et cassia fragrant vestimenta talis regis, eique v.io.filiae regum obviam veniunt [nationes scilicet gentiles] atque regina adstat ad dexteram [Ecclesia sua, quam dicetur Christus diligere (cf Eph 5, 25); itemque animae quae ipsi copulabuntur gratia, atque in primis eius Mater Virgo immaculata]. In secunda parte (v.11-18) sponsa describitur et comitatus nuptialis; atque foecunditas spiritualis huius matrimonii proponitur, cuius filii orbem implebunt: v.17 Loco patrum tuorum—ad sponsam dicitur—erunt /ilii tui; constitues eos principes super omnem terram. V.18 ... propterea populi celebra­ bunt te in saeculum saeculi. 604. Psalmus 68. Psalmus continet deprecationem ad Deum, viri in mare tribulationum immersi. Auctor est David, ut titulus indicat 23, qui, agens de tribulatione iusti, ex pluri­ morum sententia assurgit ad describendam, saltem typice, sum­ mam angustiam iusti per antonomasiam, Messiae positi in tribulatione. Atque in N.T. nonnulla huius psalmi de Messia intellecta sunt: v.io (Io 2,17; 15,24-26; Act 1,20; Rom 15,3...). 605. Multa quae sunt in psalmo concordant cum iis quae de lesu Nazareno evangelia testantur. Sic descriptio v.2-5, quoniam venerunt aquae usque ad collum, immersus in limo profundo, meminit tristitiae lesu usque ad mortem (Mt 26,38s...); sic et odium multorum: v.5 Plures sunt quam capilli capitis mei, qui oderunt me sine causa (cf. Io 15.24-26). Atque delicta quae huic iusto imputantur num, quae non rapui, il a reddam; v.6... et delicta mea a te non sunt abscondita: haec bene respondent satisfactioni vicariae, quam aliunde constat a Messia fuisse praestandam (cf. Is 53,5...; n.623). Nihil mirum si, ut dicit iustus, v.9 Extraneus factus sum fratribus meis... v.io Nam zelus domus tuae comedit me [quod et discipuli lesu ei applicaverunt; 25 Cf. etiam Rom 11,9 et D 2133. 406 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II cf. Io 2,17] et opprobria exprobrantium tibi ceciderunt super me [quod S.Pau­ lus ad Christum refert: Rom 15,3]. Omnia spirant dolorem summum atque ignominiam, et fidentem de­ precationem (v. 14-22), adeo ut iustus dicat: v.21 Opprobrium fregit cor meum et defeci, et exspectavi commiserantem, sed non fuit, et consolantes, sed non inveni [cf. Mt 26,40.43.56...]. V.22 Et indiderunt in escam meam fel, et in siti mea potaverunt me aceto [cf. Io 19,28-30]. Psaltes postulat in sequentibus (v.23-29) punitionem pro iis qui tam mala patraverunt, ita ut v.26 Habitatio eorum devastetur, et in tabernaculis eorum ne sit qui habitet [quod S.Petrus (Act 1,18-20) applicat ad punitionem ludae]. V.27 Quoniam, quem tu percussisti, persecuti sunt, et dolorem eius, quem vulnerasti, adauxerunt. Atque S.Paulus (Rom 11,9s) refert nonnulla (v.23s) ad iudaeos incredulos. Deprecatio et gratiarum actio fiunt Deo a iusto (v.30-35); versus autem finales (V.36S), quibus spes instaurationis lerusalem proponitur, videntur indicare additamentum posterioris temporis exsilii babylonici. 606. Psalmus 71. Sub forma deprecationis describitur in hoc psalmo regnum in quo iustitia summa, duratio perpetua, universalitas et summa copia bonorum continebuntur; ita ut haec non regno terreno, sed regno messianico convenire debeant. Rex igitur huius regni est Messias; non agitur proinde de inthronisatione cuiuspiam regis celebranda. Sensus messianicus psalmi constat etiam, praeter ex tradi­ tione iudaeorum et Patrum, ex affinitate cum aliis psalmis messianicis, ut Ps 2 et 109; et ex aliis locis parallelis certe messianicis (v.17: Gen 12,3; 22,18.—v.4: Is 11,4.—v.8: Zach 9,10). 607. In prima parte (v.1-4) celebrantur bona huius regni. V.i Deus iudicium tuum [regnum tuum] regi da, et iustitiam tuam filio regis [Messias erit rex (Ps 2,6...) et simul de stirpe dadivica regia (cf. n.595s): hinc erit etiam filius regis.—S.Bellarminus intelligit hanc primam partem de Salomone, et typice de Messia]. V.2 Gubernet populum tuum cum iustitia et humiles tuos cum aequitate: pax, iustitia, protectio humilium erunt in hoc regno (v.3s) [cf. Is 11,4; Lc 4,18]. In secunda parte (v.5-7) proponitur praesertim perpetuitas regni: v.5 Et diu vivet ut sol, et sicut luna in omnes generationes; et v.7 Florebit in diebus eius iustitia et abundantia pacis donec deficiat luna. In tertia parte (v.8-11) universalitas regni diversimode extollitur: v.8 Et dominabitur a mari [Indico] usque ad mare [Mediterraneum], et a flumine [Euphrate] usque ad terminos terrae [cf. Ps 2,8; Zach 9,10]; v.9 Coram illo procident inimici eius, et adversarii eius pulverem lingent. V.io amplificat ideam universalitatis regni: Reges Tharsis [in extrema parte meridionali et occidentali Hispaniae] et insularum [in Mediterraneo] munera offerent; reges Arabum [in Arabia felici] et Saba [in extrema Arabia] dona adducent [signum agnitionis regis]. Sequitur parallelismus sive repetitio eiusdem: v.ii Et adorabunt eum omnes reges terrae, omnes gentes servient ei. Jn sequentibus (v.12-17) bona iustitiae, misericordiae in pauperes, abun­ dantiae et prosperitatis in eo regno, compendio dicuntur; simul et perpe­ 1-3 C-3 A. 3. VATICl-Ml V.T. TH-35 X. 605-610 407 tuitas et universalitas repetuntur: v.17 Erit nomen eius benedictum in saecula; dum lucebit sol, permanebit nomen eius. Et benedicentur in ipso omnes tribus terrae, omnes gentes beatum praedicabunt eum [cf. Gen 12,3; 22 18]. 608. Psalmus 108, a Davide compositus, ut titulus refert, continet dolorem prophetae ob detractiones inimicorum. Atque David typus fuit Christi, quem etiam, loco eum amandi, accusaverunt inimici; ipse autem orabat (cf. Lc 23,34). Verba imprecantis, si non ponantur in ore inimicorum Davidis contra ipsum Davidem 24, sed in ore ipsius Davidis, amplificant idque orientali quadam hyperbole iustam petitionem humiliationis peccatorum insurgen­ tium contra Deum, simul et praedictio sunt futurae punitionis. Atque S.Petrus (Act 1,20) ludae applicavit vel accommodavit verba v.8 Dies eius Jiant pauci, munus eius (episcopatus eius) accipiat alter 25. 609. Psalmus 109. Psalmus pariter certe est davidictts 26 et messianicus, ex testimoniis lesu (Mt 22,41-46) et S.Pe­ tri (Act 2,34s), quae acceptantur a iudaeis et indicant bene fundatam traditionem eorum. Praeterea in hoc psalmo celebratur Rex singularis, cuius proprietates nequeunt alii regi terreno convenire: est enim rex universalis, simul rex et sacerdos. Quod et concordat cum aliis · psalmis certe messianicis, ut Ps 2 44 71. Hinc nihil mirum si in N.T. frequens recurrat mentio huius psalmi in sensu messianico (1 Cor 15,25; Coi 3,1; Eph 1,20; Hebr 1,3.13; 5,6.10; 6,20; 7,i7ss; io,i2s; Apoc 3,21). 610. In prima parte (v.i-3) celebratur Messias ut Rex. V.i Dixit Dominus Domino meo [David ergo, auctor psalmi, vocat Mes­ siam Dominum suum, agnoscens in eo superiorem dignitatem, cum sit eius filius: Mt 22,43; Mc 12,35-37]: Sede a dextris meis [i.e. esto particeps po­ testatis meae regiae, in throno gloriae meae; cf. 3 Reg 2,19 de matre Salo­ monis sedente in throno a dextris filii. Apostoli vaticinium de lesu post Ascensionem glorificato intellexerunt: Mc 16,19; Act 2,34; Eph 1,20; Coi 3,1; Hebr 1,3.13], donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum [sc. donec perfecte tibi subiiciam inimicos tuos et, more orientalium, ad pedes depo­ nantur: ita colla eorum calcabis (cf. Deut 33,29).—Nondum enim post ascensum Christi in caelo perfecte devicti sunt inimici; sed volentes aut no­ lentes tandem devincentur,—Neque tamen post completum triumphum Christi desinet Christus sedere ad dexteram Domini sed perget regnare; cf. modum loquendi similem cum particula «donec»: Mt 1,25; 1 Cor 15,25]. V.2 Sceptrum potentiae tuae protendet Dominus ex Sion [«quia de Sion exibit lex et verbum Domini de lerusalem»; Is 2,3. Ibi enim incipiet propa­ gatio evangelii et novum bellum spirituale]. Dominare in medio inimicorum tuorum. V.3 Tecum principatus die ortus tui in splendore sanctitatis [Messias igitur 2* Pro hac opinione attende ad v.5.20 et ad ea quae dicimus in tractatu De sacra Scriptura n.126. 25 De toto hoc psalmo vide quae dicimus in tractatu De sacra Scriptura n.126. 2« Cf. et D 2133. Recenter studebat huic psalmo Etofxo Nacar, Rey y Sacerdote. Sal­ mo rto: EstBibI s (1946) 281-302. 408 M.NICOLAI·’, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II iam propter suam originem est rex]: ante luciferum (ergo ante mundi con­ stitutionem] tamquam rorem [LXX: «ex utero»; i.e. ex natura divina] genui te [Ergo indicatur generatio divina et aeterna personae Messiae. Hic textus est proinde eminenter dogmaticus; restat tamen dubium cur hic praecise versus non allegetur in N.T. ad probandam divinitatem Messiae, cum to­ tiens citentur v.i et 4.—TM ita habet: «Populus tuus promptitudines (promp­ tissimus erit) in die exercitus tui (in die quo exercitus congregabis) in splen­ doribus sanctis; (sicut) ex utero aurorae (profluit ros copiosus), ita tibi ros iuventutis tuae (armatae, quae veniet ad te)».—Sed praeferenda lectio LXX, quae legi potest cum iisdem scilicet litteris hebraicis, sed diversa vocalisatione ac TM]. In secunda parte (v.4) celebratur sacerdotalis dignitas Messiae: luravit Dominus et non paenitebit eum [decreto igitur stabili et immutabili decernit quod sequitur]: «Tu es sacerdos in aeternum [ex interpretatione christiana hoc est: a) quia Christus vivit in aetemum; b) quia effectus unius sacrificii in cruce manet in aeternum (Hebr 7,23-25; 10,14); c) Qu‘a ipse Christus, sacerdos principalis, per ministros et vicarios suos repraesentabit suum sacrificium usque in finem mundi] secundum ordinem Melchisedec» (i.e. ad similitudinem Melchisedec (cf. Gen 14,18s): a) quia Melchisedec erat si­ mul rex et sacerdos, sicut Messias; b) quia Melchisedec iuxta nominis significationem erat «rex justitiae», et erat rex Salem (pacis): ita et Christus (Hebr 7,2); c) Melchisedec exhibetur in Scriptura sine genealogia et sine initio et fine dierum (Hebr 7,3): ita et Christus nemini successit et nemo ei succedit, sed habet sempiternum sacerdotium (manet sacerdos principa­ lis, alii sacerdotes christiani sunt vicarii et ministri); d) Melchisedec obtulit sacrificium panis et vini: ita et Christus; hanc similitudinem extulit traditio christiana 27.] In v.5.6: bellum Messiae contra inimicos, etiam reges, quos conteret et devincet. V.7 De torrente in via bibet [aliqui: de torrente tribulationis et passionis], propterea extollet caput [cf. Phil 2,8-11]. 611. Vaticinia ex Isaia-8. Is 2,1-4. V.i Verbum [i.e. res] quod vidit Isaias, filius Amos super luda et lerusalem [quoniam idem oraculom apud Mich 4,1·:5 iisdem fere verbis invenitur, et Michaeas coaetaneus est Isaiae, quaestio movetur dispu­ tata num Isaias e Michaea sumpserit oraculum, an e converso; vel etiam ex fonte communi]. V.2. Et erit in novissimis diebus [frequens allusio ad tempo­ ra messianica, quae repraesentant ultimam oeconomiam sa­ lutis] praeparatus [i.e. firmiter constitutus] mons domus Do­ mini [i.e. mons Moria, in quo templum Domini, symbolum 27 Addi etiam potest haec similitudo: sicut Melchisedec ut superior benedixit Abrahae ct successoribus eius, sacerdotibus Levi ; ita ct sacerdotium Christi praestat sacerdotio levitico aaronitico. De traditione Patrum circa Melchisedec, R.Galdos, Mclquisedec en la patristica: EstEcl 19 (1945) 221-246. 2 8 Cf. I.Knabenbauer, Commentarius in Isaiam Prophetam 2 v. (Parisiis 1887): 2.“ ed. a F.Zorell (Parisiis 1923); J.Fischer, Das Buch Isaias 2 t. (Bonn 1937-1939); A.Condamin, Le livre d'Isaïe (Paris 1905). De valore vaticiniorum auac leguntur in Isaia et passim in Scriptura, cf. Responsa Commis­ sionis Biblicae (28 iunii 1908): D 2115SS; EB 291SS [287SS]. Ι··3 C-3 Λ·3· vaticinia V.T. TH-35 N.610-613 409 luturae Ecclesiae] in vertice montium et elevabitur super colles [sc. non materialiter supra Tabor et Carmelum, sed metapho­ rice propter conspicuitatem sublimem quam habebit regnum messianicum, ut sit vere visibile et possint gentes venire] et fluent ad eum omnes gentes, v.3 et ibunt populi multi [indicatur universalitas futuri regni, quod erit centrum unicum legitimi cultus] et dicent: Venite et ascendamus ad montem Domini et ad domum Dei lacob, et docebit nos vias suas [indicatur character doctrinalis magisterii, qui futurus est in regno Messiae] et ambulabimus in semitis eius, quia de Sion exibit lex et verbum Domini de lerusalem [haec ratio exhibetur a propheta cur gen­ tes ascendant ambulentque in semitis Domini; effertur igitur lex divina ut proditura e lerusalem, simul etiam et verbum Domini]. V.4 Et iudicabit gentes [erit igitur regnum universale] et arguet populos multos [i.e. dictabit leges eritque arbiter]; et conflabunt gladios suos in vo­ meres et lanceas suas in falces [describitur pax futura, in qua instrumenta belli in instrumenta agriculturae, aratra falcesque, convertentur; eadem pax describitur in sequenti sententia]: Non levabit gens contra gentem gladium nec exercebuntur ultra ad praelium. 612. Is 4,2-6. V.2 In die illa erit germen Domini in magnificentia et gloria [hoc germen Domini, sc. quod Dominus germinare faciet, vel quod germinabit ex Deo, non designat materialem et physicam abundantiam terrae, neque salutem generatim procuratam a Domino; sed indicat aliquem determinatum, qui contradistinguitur postea ab «his qui salvati fuerint de Israel», pro quibus est magnificentia et gloria], et fructus terrae sublimis [hoc idem significat ac «germen Domini», sed aliter, quasi etiam originem ex terra, quoad naturam humanam illius, indicaretur], et exsultatio his qui salvati fuerint ex Israel [sc. iis quibus non eveniet punitio divina praenuntiata in Israel]. V.3-6 describitur sanctitas et protectio quae erunt in regno messianico. 613. Is 7,14.152 9. Commoto corde domus David et regis ludae, Achaz, propter duos reges Syriae et Israelis, qui ascendunt in lerusalem ad praeliandum contra eam (7,1s). Dominus per Isaiam vult firmare animum Achaz, praedicens «non stabit et non erit istud» (v.3-9); Dominus insuper signum benigne paratus est dare (v.ios). Sed Achaz diffidens simulat nolle se tentare Dominum (v.i2); quare Isaias insurgit contra iniuriam illatam Deo (v.13) et profert oraculum: V.14 Propter hoc [i.e. quia tu recusas petere signum] dabit Dominus ipse vobis [domui David] signum : Ecce virgo concipiet et pariet filium [TM ha'almah, cum articulo: haec puella innupta * 30—quae determinato 29' Cf. EB 74 (59]; Pius VI anno 1779 damnavit opinionem hoc vaticinium de divino Em­ manuel is ortu ex virgine non esse messianicum. 30 Aquila in sua versione habet νεδνις, adolescentula, pro παρθένος, virgo; quam interpretationem facile iudaei secuti sunt, quod ipsis faveret: cf. A.Vaccari, Instit. biblicae i I.3 n.133· 410 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II modo designatur indicando personam singularem—et quae sine interventu viri inducitur concipiens, vere virgo, et virgo pariens, siquidem conceptio­ nis et partus miraculum et signum indicantur, est Beata Mater Emmanuelis; cf. pro pristina interpretatione iudaeorum Mt 1,22s et targum] et voca­ bitur nomen eius Emmanuel [i.e. «nobiscum Deus». Hic Emmanuel est ipse Messias, quia ei soli conveniunt quae de Emmanuele in hoc libro dicuntur; sc. terra luda, quae est terra lahveh, dicitur terra Emmanuelis (8,8), et nomina quae ei aptantur (9,6s) tantum Messiae et regi divino convenire possunt; et pro interpretatione facta a iudaeis de Messia cf. et Mt 1,22s]: v.15 butyrum et mei comedet [escas pauperum; vel sic poetice describitur infantia Salvatoris] ut sciat reprobare malum et eligere bonum [i.e. donec ve­ niat ad annos discretionis; vel, vita peracta in paupertate, ita sciet Emma­ nuel reprobare malum et eligere bonum; cf. Hebr 5,8]. Ergo nativitas miraculosa Emmanuelis est signum volun­ tatis Dei, qui vult salvare ludam. Viso autem per prophetam Emmanuele Salvatore ut praesente, perspectiva prophetica hanc visionem coniungit cum circumstantiis praesentibus: v.16 quia antequam sciat puer reprobare malum et eligere bonum [i.e. ve­ niat ad annos discretionis] derelinquetur terra, quam tu detesta­ ris a facie duorum regum suorum [i.e. vel «desolabitur terra quam detestaris (Ephraim et Syria)», vel «antequam ille puer infantiam agat, desolabitur terra ludae, pro qua tu curas ducis a facie horum regum»]. Sequitur descriptio punitionis ludae per Assyrios (v. 17-25); sed salva­ tio erit per Emmanuclem (8,8-10; 9,1-7). 614. Is 9,1-7. V.i Primo tempore [i.e. antea, olim] alleviata est [levis facta est et ignobilis] terra Zabulon et terra Nephtali, sed nunc, et novissimo aggravata est [i.e. gravis facta est et glorificata] via maris [Galilaeae vel Mediterranei], trans Iordanem [Peraea], Galilaea gentium [cf. Mt 4,12-16]. Describitur postea effectus illuminationis, multiplicationis gentis, et etiam laetitiae (quam magnificavit; ita contextus pos­ tulat) atque iubilationis propter bona messianica (v.3). lugum enim onerosum et virgam applicandam super humeros luda et baculum dominatoris confregit Dominus (v.4) sicut in die Madiam (ludie 7). V.5 Quia omnis violenta praedatio [facta] cum tumultu [cessabit; TM: «omnis calceus strepitosus militis»] et vestimentum [i.e. pallium] mixtum sanguine erit in combus­ tionem et cibus ignis. V.6 Parvulus enim natus est nobis et filius datus est nobis [in perfecto prophetico; cf. Lc 2,11], et factus est principatus super humerum eius, et vocabitur nomen eius admirabilis consi­ liarius, Deus fortis, Pater futuri saeculi [i.e. aeternus], Princeps pacis. V.7 Multiplicabitur eius imperium [i.e. dilatabitur] et pa­ cis non erit finis; super solium David et super regnum eius se- L-3 c-3 α·3· vaticinia v.t. τη·35 n.6i3-6i6 411 debit [recole vaticinium Nathan, n.595s], ut confirmet illud et corroboret in iudicio et iustitia amodo et usque in sempiternum [ecce bona messianica pacis et sanctitatis in regno sempiterno. Hae qualitates regni, et praesertim nomina quibus antea rex designatus est, nequeunt nisi Messiae convenire. Cf. Lc 1, 32.33]. Zelus Domini exercituum faciet hoc. Prosequitur (c.9,8—10,34) descriptio atque minatio poenarum quas luent Israel et Assyria. Sed erunt in bonum luda. Et in bonum omnium, erit Messias: 615. Is 11,1-10. V.i Et egredietur virga [surculus] de radice lesse [i.e. de trunco lesse sepulto in terra post excisam arborem, quasi de familia David oblivioni tradita], et flos [i.e. propago, renuevo, eadem virga sive surculus, qui de radice lesse procedit: sic propter parallelismum] de radice eius ascen­ det, v.2 et requiescet super eum spiritus Domini [iuxta A.Vaccari hoc est donum centrale seu fundamentale datum Messiae, sicut scapus in candelabro septem brachiorum 31], spiritus sapientiae et intellectus [dona speculativa], spiritus consilii et fortitudinis [dona practice], spiritus scientiae et pietatis; v.3 et reple­ bit eum spiritus timoris Domini [haec dona spectant directe ad Deum per eius cognitionem et reverentiam.—Animadverte non inveniri in TM donum «pietatis»; quare numerus septenarius donorum non inveniretur in TM, nisi sumas modum quo rem considerat A.Vaccari, supra propositum. Quod si TM habendus esset originalis in hac re, et numerus septenarius donorum desideraretur, non immerito commendaretur explicatio a Knabenbauer, iuxta quem verba TM yir'at lahveh non exhaurirentur per «timorem Domini», et insuper «pietas» in iis includeretur]. In sequentibus describitur perfecta iustitia et potentia et fidelitas huius regis Messiae (v-3b-s); allegorice quoque indicatur pax quae erit in hoc regno (v.6-9). Et prosequitur v.io In die illa radix lesse [i.e. ille surculus de quo antea fuit sermo] qui stat in signum populorum [quasi vexillum pro populis], ipsum gentes deprecabuntur [seu quaerent; nota universalitatem regni], et erit sepulchrum eius [i.e. mansio eius ubi habitat] gloriosum. Liberatio et colligatio reliquiarum Israel depingitur in sequentibus ver­ sibus (v.11-16). Et post haec canticum laudationis, quod dicet in die illa: Cum enim Deus iratus fuisset, conversus est furor illius (c.12,1); ideo fidu­ cialiter aget populus Domini (v.2) et hauriet aquas de fontibus Salvatoris (v.3; cf. Io 4,13s; 7,37-39), et haec omnia nuntiabit in universa terra (v.4-6). 616. Is 28,16. In capite 28 oraculum profertur, ubi vae contra Sama­ riam, cuius modum agendi imitantur cives lerusalem; et innituntur menda­ cio in eoque spem collocant. Sed est alius in quo spem collocare oportebit: v.i6 Idcirco haec dicit Dominus Deus: Ecce ego mittam in fundamentis Sion lapidem [iri fundamento novae theocratiae quae orietur ex Sion], lapidem probatum [i.e. electum, aptum ad hoc], angularem [basis et unio et norma directiva totius aedificii], praetiosum [cuius natura longe superior est ceteris aedificii membris], in fundamento fundatum [i.e. immobilem, praebens cer­ tam stabilitatem]; qui crediderit [in eum] non festinet [i.e. non trepidabit]. 31 Cf. Spiritus septiformis ex Is 11,2: VerDom 11 (1931) I29-I33- 412 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II 617. Is 35,1-10. Descriptae vastationi terrae Edom (34, 517) opponitur repente liberatio et exsultatio quae erit in Israel. Poetice haec describuntur (35,155)... V.4... Deus ipse veniet et salvabit vos. V.5 Tunc aperientur oculi caecorum, et aures surdorum patebunt; v.6 tunc saliet sicut cervus claudus, et aperta erit lingua mutorum [cf. Mt 11,4s]. 618. Is4O,iss. Iam in hoc initio partis consolatoriae, quae deinceps erit in prophetia Isaiae, exhortatio est ad fiduciam: V.i Consolamini, consolamini, popule meus... est enim finis ma­ litiae pro lerusalem, v.2... suscepit de manu Domini duplicia [duplices poenas, per hyperbolem dictum] pro omnibus peccatis suis. Et erit v.3 Vox clamantis in deserto: parate viam Domini [cf. Mt 3,3; Mc 1,3; Lc 3,4-6; Io 1,23; ubi vaticinium applica­ tur loanni Baptistae]... v.5 et revelabitur gloria Domini et vide­ bit omnis caro pariter quod os Domini locutum est... 619. Vaticinia de servo lahveh: Is 42,iss. Servus lahveh inducitur, qui Salvator erit Israel: V.i Ecce servus meus, suscipiam [i.e. protegam] eum, electus meus, complacuit sibi in illo anima mea, dedi spiritum meum super eum, iudicium gentibus proferet [i.e. legem iustam dicta­ bit etiam nationibus, sive dominatum et regnum exercebit in nationibus]. V.2 Non clamabit (Vg neque accipiet personam) nec audietur vox eius foris [i.e. modestia notus erit]. V.3 Cala­ mum quassatum non conteret et linum fumigans non exstinguet [afflictis et peccatoribus auxilio erit; cf. Mt 12,18-21 ], in veritate educet iudicium [i.e. in realitate faciet iudicium]. V.4 Non erit tristis neque turbulentus [i.e. non infirmabitur in suo animo, nec perturbabitur; TM «non languescet nec confringetur»] donec ponat in terra iudicium [illam sc. legem iustam et regnum suum, de quibus antea]; et legem eius insulae [regiones remotiores] exspectabunt. 620. Is 49,iss. V.i Audite, insulae [regiones remotae ct maritimae], et attendite populi de longe [ergo res, quae nunc dicenda erit, non mere par­ ticularis, sed universalis est]: Dominus ab utero vocavit me [proponitur elec­ tio facta a Deo de hoc servo qui loquitur], de ventre matris meae recordatus est nominis mei [i.e. naturae meae et muneris mei; ergo habet vocationem valde electam ct determinatam et efficacem, quasi a Deo, ut exprimitur in sequentibus] v.2 et posuit os meum [verbum meum] quasi gladium acutum [cf. Is 11,4; Hebr 4,12], in umbra manus suae protexit me [quasi gladius qui sub protectione sinistrae manus absconditur; ideo in securitate et refrigerio I...; c.3 λ.3. vaticinia v.T. TH.35 N.617-620 413 constitutus est], et posuit me sicut sagittam electam [ΓΜ «nitidam», tersam, qua eminus ferit, sicut gladius cominus sternit; cf. Ps 44,4.6], in pharetra sua abscondit me [ergo educetur cum Domino placuerit]; v.3 et dixit mihi: Servus meus es tu [ergo agitur de servo lahveh], Israel [si hoc verbum per­ tineat ad textum originalem, non agitur de toto populo, quia postea, v.5.6, dicitur hic populus esse congregandus; sed datur Capiti nomen totius cor­ poris, praesertim cum sit nomen personae singularis, lacob, et hic novus «Israel» oratione etiam et patientia sit «pugnator Dei»], quia in te gloriabor [TM «in te me gloriosum exhibebo»]. Proposita sua electione tam sublimi, servus lahveh dolet quod suus labor frustra fuerit: V.4 Et ego dixi: In vacuum laboravi, sine causa et vane fortitu­ dinem meam consumpsi [cf. Io 12,37 pertinaciam posteriorem iudaeorum...]; ergo iudicium meum cum Domino, et opus meum cum Deo meo [TM «attamen ius meum est penes Dominum, et opus meum penes Deum meum»]. V.5 Et nunc dicit Dominus formans me ex utero servum sibi, ut reducam lacob ad eum [nunc proponetur id quod Dominus dicet ad solandum et ad ostendendam efficaciam actionis illius qui vocatione tam nobili vocatus est ut reducat lacob] et Israel non congregabitur [et Israel non vult aggre­ gari? -vel, quasi interrogando et admirando: qui enim fieri potest contra­ rium, sc. quod Israel non congregetur? - vel legendo 'S ipsi, pro s'? non; Israel ipsi congregabitur. Ideo] et glorificatus sum in oculis Domini et Deus meus factus est fortitudo mea. V.6 Et dixit [Dominus mc consolans]: Parum est ut sis mihi servus ad suscitandas tribus lacob et faeces Israel [residuos; TM servatos Israel] con­ vertendas; [et ei proponitur gloria multo amplior, quae erit'ex suo labore] ecce dedi te in lucem gentium ut sis salus mea usque ad extremum terrae [ergo agitur .de aliqua salute universali et spirituali, ab eo qui erit lux mundi (cf. Lc 2.32; Io 8,12), reducens gentes universas ex ignorantia et peccatis; id quod de nullo propheta, praeter Messiam, dici potest]. V.7 Haec dicit Dominus redemptor Israel sanctus eius ad contemptibilem animam [i.e. cum recentioribus: ad eum qui ex animo a multis contemnitur], ad abominatam gentem [i.e. ad eum qui genti est abominationi], ad servum do­ minorum [qui—ex interpretatione Christiana—egrediens ex populo sub domina­ tione posito adeo fuit humiliatus, ut staret coram Anna, Caipha, Pilato, He­ rode...]: Reges videbunt et consurgent principes et adorabunt propter Dominum, quia fidelis est. et sanctum Israel qui elegit te [sic contraponitur gloria quae erit ex humiliatione]. V.8 Haec dicit Dominus [proponendo sc. quaedam magis particularia de exaltatione servi lahveh]: In tempore placito exaudivi te [unde aliqua commendatio et oratio facta a servo lahveh ad Dominum, quae est exaudita; cf. Io I7,iss; Hebr 5,7] et in die salutis auxiliatus sum tui [cf. Is 50,7; 49,7] et servavi te et dedi te in foedus populi [sc. in novum foedus instaurandum inter Deum et populum, quia vetus est violatum, cuius violationis signum est in ipsa iam abductione populi in exsilium. Circa novum foedus cf. 1er 31,31 ; Os 2,18; Mal 3,1] ut suscitares terram et possideres hereditates dissipatas [sic terra vastata denuo erigitur, et hereditates derelictae iterum distribuuntur, sc. meliore sorte et conditione omnia innovantur], v.9 ut diceres his qui vincti sunt: Exite, et his qui in tenebris: Revelamini [iis sc. qui opprimuntur carcere et gemunt in obscuritate. Sequitur descriptio poetica prosperitatis futurae]: Super vias pascentur et in omnibus planis pascua eorum [i.e. ubique, etiam in clivis antea nudis, pascua invenient neque habebunt molestos itineris labores]. V. 10 Non esurient neque sitient, et non percutiet eos aestus et sol, quia miserator eorum reget eos et ad fontes aquarum potabit eos [melius: «portabit» cum TM, LXX; cf. Apoc 7,17.—Sic Dominus pastor describitur 414 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II dementia plenus atque sollicitudine. Eadem sollicitudo apparet in sequen­ tibus]: V.ii Et ponam omnes montes meos in viam [erunt sc. aspera in vias planas] et semitae meae exaltabuntur [altae fient et erunt faciles et conspicuae, ut nullus erret]. V.I2 Ecce isti de longe venient et ecce illi ab aquilone [a Septentrione] et mari [ab Occidente] et isti de terra australi [ita S.Hieronymus interpre­ tando hebr. sinim, quod mons Sinai sit in meridie; sed alii malunt interpre­ tari, ex contextu, de regione remotiore, et contraponunt occidenti de quo antea, ita ut rem intelligant de regione orientali, sc. Sinarum]. V.13 Laudate, caeli, et exsulta, terra, iubilate montes laudem, quia con­ solatus est Dominus populum suum et pauperum suorum miserebitur [sic omnes creaturae exsultant laude propter consolationem factam per servum lahveh]. Sequitur consolatio pro Sion c.49,14-26 quae intime connectitur cum gloria et opere Messiae. Hoc solatium protenditur usque ad c.50,3 In sequentibus proponuntur qualitates servi lahveh: 621. Is 50,4-11. Servus lahveh (de eo enim agitur aperte v.6, qui nequit Isaias esse) proponit suam oboedientiam, per quam Deus (conquestus v.2 quod nemo audiret) possit salvare: V.4 Dominus dedit mihi linguam eruditam [TM «linguam discipulorum», ut audiat quasi discipulus, et sic edoceatur a Domino; cf. Is 11,2; 49,2], ut sciam sustentare eum qui lassus est verbo [ergo id erit opus Messiae]; erigit mane, mane erigit mihi aurem, ut audiam quasi magistrum [ergo Dominus quovis mane ei loquitur, et doctrina, quam hic servus profert, est eius qui misit illum; cf. Io 7,16.46; 8,26.40; 12,50; 14,24; 15.15]· V.5 Dominus Deus aperuit mihi aurem [edocuit me], ego autem non con­ tradico, retrorsum non abii [quia quae placita sunt ei, facit semper; cf. Io 8,29; 14,31... Adeo est oboediens ut ostendat magnam fortitudinem, prout os­ tenditur in sequentibus]. V.6 Corpus meum dedi percudentibus et genas meas vellentibus [sc. barbam depilantibus]; faciem meam non averti ab increpantibus et conspuentibus in me [quasi in locum despectissimum qui ad hoc eligitur, et contumelia extrema (cf. lob 30,10); cf. Ps 21,7; 68,8.—Pro impletione in lesu Nazareno cf. Mt 27,30; Mc 14,65; Lc 18,32; 22,64; 1° 18,22]. V.7 Dominus Deus auxiliator meus, ideo non sum confusus, ideo posui faciem meam ut petram durissimam [TM «silicem».—Haec etiam dicuntur a servo lahveh, utpote cohaerentia cum praecedentibus (c.49,1.2.6.8) de pro­ misso auxilio divino] et scio quoniam non confundar [cf. Io 16,33 ubi Iesus dicitur obtinere victoriam de mundo.—Ideo prosequitur:] V.8 luxta est qui iustificat me [suscipit defensionem iustam mei], quis contradicet mihi? [cf. Io 8,46]. Stemus simul, quis est adversarius meus? accedat ad me. V.9 Ecce Dominus Deus auxiliator meus, quis est qui condemnet me? [plena igitur secu­ ritate et confidentia constitutus est in Domino]. Ecce omnes quasi vestimen­ tum conterentur, tinea [parvum sane instrumentum] comedet eos. Sequitur exhortatio ad similem fiduciam: V.io Quis ex vobis timens Do­ minum, audiens vocem serui sui? Qui ambulavit in tenebris, et non est lumen ei, [hic] speret in nomine Domini et innitatur super Deum suum. E contra minatio sequitur pro adversariis: V.ii Ecce vos omnes accen­ dentes ignem accinti flammis [i.e. TM malleolis sive sagittis ardentibus op­ pugnantes, lingua et impietate], ambulate in lumine ignis vestri et in flammis quas succenditis [ironice dictum, quia haec vertentur contra eos]: de manu mea factum est hoc vobis, [scilicet] in doloribus dormietis. In c.51—52,12 Dominus solatur Sion spe salvationis; in capite autem 52,i3ss iterum est sermo de servo lahveh. L.3 C-3 λ.3· VATICINIA v.T. TH.35 N.620-623 415 622. Is 52,135s. Iterum redit sermo ad servum Domini, de quo antea (49,1-13; 50,4-11), ita ut magis distincte eius humiliationem et, propter hanc, eius exaltationem proponat Isaias. V.13 Ecce intelliget [sapiens erit (cf. 1er 23,5), cum habeat spiritum Domini (cf. Is 11,2; 42,1), et ideo sapienter aget; licet stultitia crucis res agatur] servus meus [idem sc. de quo antea 49,1-13; 50,4-11], exaltabitur et elevabitur et sublimis erit valde. V.14 Sicut obstupuerunt super te [i.e. super populum Israel, quem Deus alloquitur; vel super servum lahveh, legendo «super eum»] multi [videntes humilitatem et afflictionem populi], sic inglo­ rius erit inter viros aspectus eius [sc. servi Domini] et forma eius inter filios hominum [ita afflictio et ignominia populi Israel est imago afflictionis servi Domini; sed postea surget in gloria]. V.15 Iste [TM, LXX: «sic»] adsperget gentes multas [aspersione qua expiantur et mundantur et consecrantur, iuxta sensum vocis passim in Lev et Num unice adhibitum (si hanc lectionem sequimur TM). Haec autem aspersio sacrificialis unice a sacerdote fiebat; unde servus Domini designatur sic ut sacerdos, et innuitur initiaturus foedus novum, amplius vetere praecedenti cum Moyses aspersit populum (Ex 24,8); quippe qui aspergat non unum populum, sed gentes multas (cf. Hebr 9,11-22; 12,24). Pretio enim sanguinis sui Messias saepe describitur in Novo Testamento ut redimens, expians et mundans omnes homines 32], super ipsum continebunt [compriment prae stupore et reverentia] reges os suum, quia quibus non est narratum de eo viderunt [quia sc. viderunt quod non est eis narratum], et qui non audierunt contemplati sunt [cf. Rom 15,21]. 623. Is 53,iss. At vero, nuntiata illa futura exaltatione, difficile erit credere humiliationem servi Domini 33, nisi Dei potentia in ea agnoscatur. Ideo propheta ait: V.i Quis credidit auditui [nuntio] nostro? [ergo pauci id credent], et brachium Domini [eius sc. potentia quae in hoc ostenditur et ad hoc creden­ dum est necessaria] cui revelatum est? [cui innotescit?; sine dubio de iudaeis id dicit, quia antea reges dicebantur super ipsum continere os suum...]. V.2 Et ascendet sicut virgultum coram eo [crescet sicut surculus ex trunco abscondito (cf. Is n,l) et humili, coram Domino] et sicut radix de terra sitienti [de terra sc. arida et pariter humili, nimirum de populo humiliato et oppresso; alii intelligunt de terra foecunda non pluvia aut labore humano, scilicet de Virgine Matre: sed hoc videtur non ad humiliationem, sed ad gloriam spectare]. Non est species ei neque decor, et vidimus eum, et non erat aspectus et desideravimus eum [scilicet, non erat ei forma aspectabilis ut eum desideraremus; alii: non erat ei decor ut eum aspiceremus, et non erat aspectus ut eum desideraremus]; v.3 despectum et novissimum [vilissimum] virorum, virum dolorum et scientem [bene expertum] infirmitatem [vulnera et tormenta], et quasi absconditus vultus eius et despectus [quasi omnes faciem 33 Cf. Mt 20,28; 26,28; Mc 14.24; Lc 22,20; Act 20,28; Rom 3,25: 5.9; · Cor >1.25; Eph 1,7; 2,13; Coi 1,14.20; Hebr 9,12.14; 12,24: 13,12.20; t Petr 1,2.10; 1 Io 1,7; 5.6... 3 3 In hoc capite evidentissime apparet servum lahveh non esse meram idealizationem, quia de eo praedicuntur res omnino reales; neque esse populum Israel, ut contendunt quidam acatholici: innocentia enim quae de eo praedicatur (v.6) et expiatio iniquitatum gentium quae ab eo fit, haec nequeunt populo Israel applicari; qui et contradistinguitur ab hoc servo: c.49,s: so.to; 53.8.—Item servus lahveh nequit esse complexus bonorum Israelitarum, quia etiam hi. lique maxime, sunt populus Israel, et servus lahveh contradistinguitur a populo Israel; quin et ab hisce fidelibus contradistinguitur aperte (50,10). Praeterea hisce fidelibus praedicatio prophetica praenuntiabat bona, non expiationem peccatorum. Ideo servus lahveh, praeter­ missis etiam aliis gratuitis commentis, est tantum persona realis: Messias. Sic senserunt SS.Patres ex traditione accepta atque ex verbis N.T. (Mt 12,17; Lc 22,37; 1 Petr 2,21-25); sic catholici omnes, sic antiqui iudaei. Ideo in uno lesu Nazareno, qui etiam aliunde Messias probatur, haec praedicta, apprime impleta videmus. 416 M.NtCOI.AU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II ab eo avertant cum horrore; alii: quasi abscondens vultum prae pudore], unde nec reputavimus eum [sc. populus Israel non aestimavimus eum]. V.4 Vere languores nostros ipse tulit [sc. hic profecto (cum emphasi) dolo­ res nostros seu castigationes nostras, quas nos meruimus, in se assumpsit (melius quam abstulit; sic ex parallelismo cum sequenti sententia), et con­ sequenter etiam abstulit sequelas peccati, infirmitates; cf. Mt 8,17; i Petr 2,24] et dolores nostros ipse portavit [sc. cum onere; ergo servus Do­ mini praestabit satisfactionem vicariam pro nobis], et nos putavimus eum quasi leprosum [sc. plaga divinitus inflicta] et percussum a Deo et humiliatum [propter eius iniquitates, cum tamen pateretur pro nobis]. V.5 Ipse autem vulneratus [TM transfossus] est propter iniquitates nostras, attritus est propter scelera nostra [sic diversis modis, usque quatuor, repetitur eadem sententia], disciplina [castigatio] pacis nostrae super eum, et livore eius [TM: vibicibus vel livoribus] sanati sumus [cf. 1 Petr 2,24]. Et dans rationem de nostris iniquitatibus: V.6 Omnes nos quasi oves erra­ vimus, unusquisque in viam suam declinavit [sequens proprias concupiscen­ tias aberrando a recto tramite], et posuit Dominus in eo iniquitatem omnium nostrum. Ipse vero libere et voluntarie haec omnia patiebatur: V.7 Oblatus est [sacrificio et immolatione, vel sistendo se et offerendo se deprehendentibus et iudicibus] quia ipse voluit [cf. Io 18,4-11; TM habet: «oppressus est et ipse se submisit», seu tulit patienter] et non aperuit os suum, sicut ovis ad occisionem ducetur [TM «sicut agnus ad occisionem ducitur»] et, quasi agnus coram tondente se, obmutescet et non aperiet os suum [TM: «quasi ovis coram tonsoribus suis obmutescit et non aperuit os suum»].- -Atque in hoc sum­ mum exemplar mansuetudinis et patientiae Messiae effertur; cf. Is 50,5 et quae evangelistae de silentio lesu in sua passione commendaverunt ; Mt 26, 63; 27,14; Mc 14,61; 15,5; Lc 23,9. V.8 De angustia ei de iudicio sublatus est [nimirum propter oppressionem et propter iudicium iniquum (causaliter) sublatus est e vita; sicuti statim dicetur: quia abscissus est de terra viventium]. Generationem eius quis enar­ rabit? [Non est constans explicatio huius sententiae. Praeter illos qui hic corrigunt TM inducendo diversam lectionem (viam eius, mortem eius, do­ lorem eius), multi recentiores intelligunt-generationem (γιννϋ) de complexu coaevorum, quasi admirans vates malitiam et crudelitatem eorum. Inter alias interpretationes eminent: 1) «quis enumeravit semen illius longaevum?» (cf. v.io; Ps 21,31; 71,17); 2) quae commendatur ex SS.Patribus et antiquis: «quis enarrabit generationem eius vel aeternam in sinu Patris—vel (iuxta alios) temporalem in sinu B.Virginis Matris, et eius nativitatem—vel ge­ nerationem gloriosam per eius resurrectionem? ; * cf. diversas explicationes ad Ps 2,7; supra n.598], quia abscissus est [morte igitur violenta] de terra viventium; propter scelus populi mei percussi eum [TM percussio ei]. V.9 Et dabit impios pro sepultura et divitem pro morte sua [S.Hieronymus ita explicat: «pro eius sepultura sive morte obtinebit gentes (impios) et po­ pulum iudaicum (divitem) in acquisitionem». Verum TM ita habet: et dant cum impiis sepulcrum eius, et [i.e. attamenj cum divite post mortem eius; in quo apparet futura voluntas dandi sepulturam Messiae cum sceleratis, atta­ men sepultus fuit in sepulcro divitis; cf. Mt 27,57.60] 34 eo quod [TM «et tamen»] iniquitatem non fecerit nec inventus est dolus in ore eius [ergo etiam ex hoc apparet et elucet evidenter hunc servum lahveh non esse populum Is­ rael, qui certe iniquitatem fecerat. Cf. et 1 Petr 2,22]. 34 Recenter de re eait J.M.GoszAlez Rviz, L’n 225-232· 1-3 C-3 a.3. vaticinia v.T. th.35 N.623-625 417 624. Praemium servi lahveh. Is 53,toss. V.io Et Dominus vo­ luit [TM complacuit Domino] conterere eum in infirmitate [sine dubio propter bona quae inde oriunda essent, et propter glorificationem et commendatio­ nem sapientiae et virtutis Dei, quae sunt in passione servi lahveh]. Si posuerit pro peccato animam suam [i.e. si se in sacrificium piaculare pro delicto posuerit; cf. 2 Cor 5,21; Hebr 9,14; 1 Io 2,2] videbit semen [i.e. vi­ debit posteros suos, qui inde vitam obtinebunt] longaevum [TM «prolon­ gabit dies», i.e. vitam habebit perennem (cf. Apoc 1,18), quam et in posteros suos propagabit] et voluntas Domini [id sc. quod est beneplacitum Domino, redemptio et reinstauratio generis humani] in manu eius dirigetur [ope sc. illius recta ibunt]. V. 1 r Pro eo quod laboravit anima eius [propter labores exantlatos vel loco laborum] videbit [fructus sc. obtentos] et saturabitur [gaudio nimirum ex parta victoria et ex effectibus beatitudinis pro se et pro aliis]. In scientia sua [sc. per cognitionem quam ipse possidet et communicat; cf. Is 11,2; 42,6s; 49,2.8s; 50,4] iustificabit ipse iustus servus meus multos [siquidem—ex dicto lesu—-«haec est vita aeterna ut cognoscant Te solum Deum verum et quem misisti lesum Christum» (Io 17,3); «ut sit ipse iustus ct iustificans eum qui est ex fide lesu Christi» (Rom 3,26); hinc etiam iustificabit per communicationem scientiae de se ipso] et iniquitates eorum ipse portabit. V. 12 Ideo dispertiam ei plurimos [cf. Ps 2,8: dabo tibi gentes in heredita­ tem...] et fortium dividet spolia [ut victor post praelium], pro eo quod tra­ didit in mortem animam suam et cum sceleratis reputatus est [cf. Mc 15,28; Lc 22,37; Io 18,30] et ipse peccata multorum tulit et pro transgressoribus roga­ vit [cf. Lc 23,34]. Sic hisce quatuor membris compendium totius passionis habetur. 625. Fructus ex passione servi lahveh. Is 54ss. Post illa priora, uberius postea (c.54...) proponuntur fructus reportati, vere eminentes, ex humiliatione et ex doloribus servi lahveh: Nova Sion innumeros habebit filios et—ad illam dicitur—semen tuum gentes hereditabit (v. 1-3). Nihil timen­ dum in posterum, quia «dominabitur tui qui fecit te» «et in misericordia sempi­ terna misertus sum tui, dixit redemptor tuus Dominus» (v.4-10). Securitas novae Sion (v. 11-17) et universalitas bonorum quae continebit proponuntur (c.55,iss); quia c.55,5 Ecce gentem quam nesciebas vocabis, et gentes quae te non cognoverunt ad te current propter Dominum Deum tuutn et Sanctum Israel, quia glorificavit te. Post comminationes ad populum, iterum gloria lerusalem illustratur (c.6o): quia super illam orietur Dominus et gloria eius in ea videbitur (60,2); V.3 Et ambulabunt gentes in lumine tuo—dicitur ei—et reges in splendore ortus tui [nota iterum in hoc et in sequentibus universalitatem regni descripti]. Atque idem servus lahveh, de quo antea tam mira praedicata sunt, nunc (c.61) inducitur annuntians opus redemptionis suae: c.61,1 Spiritus Domini super me [antea de eodem servo: Is 11,2; 42,1] eo quod unxerit Dominus me [notum est (cf. n.384) ungi solere in V.T. reges, sacerdotes, prophetas]; ad annuntiandum [sc. TM laetum nuntium] mansuetis [i.e. afflictis] misit me [ideo pauperes evangelizari erat signum messianicum cf. Mt 11,5], ut mederer contritis corde et praedicarem captivis indulgentiam et clausis apertionem, v.2 ut praedicarem annum placabilem Domino [propter allatam expiatio­ nem culpae] et diem ultionis Deo nostro [pro iis qui perseverant inimici ]... Pro interpretatione messianica huius loci ex sensu iudaeorum. atque pro applicatione ad lesum Nazarenum, recole etiam verba lesu in synagoga Tcologia I 14 418 M.NICOLAI', DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Nazarethana: «quia hodie impleta est haec scriptura in auribus vestris» (Lc 4,21). ... ut consolarer omnes gentes, quod et in sequentibus amplificatur, simul etiam et de instauratione novae theocratiae agitur (v.4-9). V.9 Et scient in gentibus semen eorum et germen eorum in medio populorum [nota catholicitatem regni futuri, et in sequentibus etiam sanctitatem bono­ rum in eo:] Omnes qui viderint eos cognoscent illos, quia isti sunt semen cui be­ nedixit Dominus. Ideo Jerusalem gaudens gaudebit in Domino et Dominus Deus germinabit iustitiam et laudem coram universis gentibus (v.io.ii). Gloria Jerusalem et salus iterum ponderantur (c.62). Salvator illius venit (v.n). Atque imago Messiae victoris describitur: c.63,1 Quis est iste qui venit de Edom [de inimicis Israel, edomitae], tinctis vestibus de Basra, iste formosus in stola sua gradiens in multitudine fortitudinis suae? — Respondet vero Messias: Ego qui loquor iustitiam et propugnator sum ad salvandum. Fortitudo illius, a quo uno victoria obtenta est, pulcherrime in sequentibus extollitur (v.2-6). 626. Ergo ex vaticiniis Isaiae tam multa tamque mira de Messia praedicuntur, ut fere dixeris omnes illius qualitates et praerogativas, integram paene eius vitam, tam patientem quam gloriosam, in iis vaticiniis contineri... 627. Michaeas 5,2.3 3S*. Hic propheta, temporis regum loathan, Achaz et Ezechiae, et coaetaneus Isaiae, nuntiat in prima parte suae prophe­ tiae (1,1 —3,12) adventum Domini punituri Israel propter peccata, et ideo «Sion quasi ager arabitur et lerusalem quasi acervus lapidum erit, et mons templi in excelsa silvarum» (3,12) [agitur proinde de eversione urbis et tem­ pli; sed non videtur post adventum Christi].—Huic punitioni contraponitur exaltatio futura montis domus Domini in novissimo dierum (cf. Is 2,1-4), pax quoque et liberatio ab hostibus per regem et consiliarium futurum (4,1-13). De hoc dominatore in Israel sunt verba sequentia: 628. c.5,2 El lu, Bethlehem Ephrata [Ephrataeorum] parvulus- [sc. po­ pulus] es in millibus luda [inter oppida quae chiliadem recensent in luda]: at vero ex te mihi egredietur [originem ducet] qui sit dominator in Israel, et egres­ sus eius ab initio [sc. ab antiquo], α diebus aeternitatis [i.e. antiquissimis; cum autem aliunde constet hunc Messiam esse Deum, merito locum de eius ori­ gine aeterna sensu proprio interpretamur, melius quam de eius origine ex familia antiqua, davidica]. V.3 Propter hoc [sc. quia Messias oriturus est ex loco obscuro] dabit eos [Israelites sc. dabit comprimendos; cf. 5,1] usque ad tempus in quo parturiens pariet [cf. Is 7,14], et reliquiae fratrum eius convertentur ad filios Israel [ergo fratres Messiae, secundum gentem, olim dispersi, revertentur ad verum Is­ rael]. Descripto tandem iudicio Domini cum populo suo (6.1-16), paenitentia et pulchrae populi precationes describuntur (7,1-20). 629. Vaticinia leremiae -16. leremias propheta in anno quarto loakim filii losiae, regis luda, scripsit, mandante Domino et ope discipuli Baruch, 35 I.Knabenbauer, Gininientaiius in Prophetas Minores 1 (Parisiis 1886); A.van HoonaLes douze petits prophètes (Paris 1008); J.Lippl-J.Theis, Die zwolf kleinen Prophctcn t.i (Bonn 1937); A.Clamek, Michie: DTC 10,1652-1668. 30 I.Knabenbauer, Commentarius in lercmiam Prophetam (Parisiis 1889); A.Condamin, Le livre de Jérémie3 (Paris 1936); F.Nôtscher, Das Buch Jeremias (Bonn 1034)., cker. I.. 3 C.;, Λ. J. VATICINIA V.T. TH.35 N.625-631 419 verba quae Dominus ei locutus fuerat adversus Israel et ludam et adversus omnes gentes (1er 36,1-4); quod quidem volumen scriptum et lectum fuerat coram populo, atque a rege in ignem commissum (36,5-26). Sed iterum mandante Domino et ope Baruch scripti sunt «ex ore leremiae omnes ser­ mones libri quem combussit loakim rex luda igni; et insuper additi sunt sermones multo plures quam antea fuerant» (36,27-32). Inter haec oracula divina, ad resipiscentiam luda ordinata, inveniuntur aliqua consolatoria, quae tempora messianica spectant. Itaque, post reprehensionem factam pastoribus [i.e. regibus] qui disper­ dunt et dilacerànt gregem pascuae Domini (1er 23,1s), Dominus promittit instaurationem sui populi, se congregaturum reliquias sui gregis de omnibus terris post dispersionem eisque daturum bonos pastores (V.3S): Sic reinstauratio in terra Israel post captivitatem praedicta videtur, simul cum alia reinstauratione universali, cuius illa figura fuit. Praesertim vero loquitur Dominus de egregio pastore:V.5 Ecce dies ve­ niunt, dicit Dominus, et suscitabo David germen iustum [Messias erit e semine David; cf. 2 Rfeg 7,i4ss; Is 11,1... Cf. Zach 3,8; 6,12 ubi nomen germen, Oriens, Messiae proprium applicatur]; et regnabit rex et sapiens erit et faciet indicium et iustitiam in terra. V.6 In diebus illis salvabitur luda et Israel habi­ tabit confidenter [Messias ergo erit rex, et iustitia atque pax erunt proprieta­ tes sui regni], et hoc est nomen quod vocabunt eum: Dominus iustus noster [quidam antiquiores, ut Maldonado, Mariana..., videbant hic expressam divinitatem Méssiae, quod ei incommunicabile nomen lahveh tribueretur; at recentiores multi, ut Knabenbauer, Condamin, hoc nomen compositum «lahveh nostra iustitia» ita interpretantur ut in diebus Messiae accidat ut. «opere et dono illius, lahveh sit nostra iustitia»; hinc opus iustificationis et sanctificationis per futurum Messiam exprimitur; atque adeo regnum eius spirituale]. Propter quod non tantum mirabilia in eductione de Aegypto, sed et nova mirabilia per novam reinstaurationem apparebunt (v.7s). De reinstauratione iterum sermo est c.30,1 31,30; atque de bonis messianicis futuris. Et futurus Messias. utpote germen ex David, David vo­ catur; quare dicit Dominus: c.30,9 sed servient Domino Deo suo et David regi suo, quem suscitabo eis. Dum sermo prosequitur de bonis futuris, legimus illud: c.31,22... Quia creavit Dominus novum super terram, femina circumdabit virum. Hoc autem et S.Hieronymus, et alii, ut Knabenbauer, de conceptione virginali Messiae in utero B.Virginis Matris intellectum volunt37. Atque dum iterum sermo recurrit de instauratione novi foederis et de bonis messianicis futuris, repetitur (33,14-16) pristinum vaticinium (23,5s). 630. Messianitas textuum praecedentium, sicut in universum a cap.30 ad 33, videtur iam constare ex contextu, attentis aliis quae de regno messianico aliunde scimus. Propheta describit instaurationem theocratiae Israelis post exsilium; haec autem vel est regnum messianicum, vel ex Dei inten­ tione tendit in regnum messianicum, estque figura illius. 631. Vaticinia Ezechielis 38. Ezechiel prophetavit tempore captivi­ tatis in terra Chaldaeorum (Ez 1,1-3); et symbolis atque visionibus propo­ suit populo comminationes Domini in ludam (c.3-24). 37 S.Hieronymus, In lercmiam 1.6 c.31 : ML 24,914s; I.Knabenbauer, Comment, in terem. 386. De hac re tractavit G.E.Closen, S.I., «Femina circumdabit virum»; VerDom 16 (1036) 205-304. • 38 I.Knabenbauer, Commentarius in Ezechielrm Prophetam (Parisiis 1S90): P.Heinisch, Das Buch Ezechiel (Bonn 1923). 420 M.NICOLAf, HI REVELATIONE CHRISTIANA. II Inter haec calamitas luelae describitur allegoria gladii «occisionis magnae» (21,1-27); atque regnum - ut dicitur (v.25-27)—ibit in perditionem: c.21,27 Iniquitatem, iniquitatem. iniquitatem ponant eam [TM: «eversionem, eversio­ nem, eversionem ponam illud»] et hoc' non factum est [sc. regnum non erit, non destruetur] donec veniret [venit] cuius est iudicium [ius ad regnum; reg­ num] et tradam ei [Messias antea saepe praenuntiatus ut rex (Gen 49.10; Ps 2,71,109; Is 11,4...) habebit ut sibi proprium regnum eique debebitur; cf. supra et vaticinium iacobaeum n.585]. Post has igitur comminationes in luda (c.3-24), atque etiam post oracula adversus gentes (c.25-32). consolationem etiam quae erit per futuram reinstaurationem lerusalem exponit propheta (c.33-39). Inter diversas Domini promissiones elucet in c.34 promissio de bono pastore suscitando. Mala allata per malos pastores qui pascebant semetipsos ponderantur (34,1-10); ideo Dominus ait se ipsum requisiturum et visitaturum oves (v. 10-12): c.34, ’1 ■·■ Ecce ego ipse requiram ores meas et visitabo eas: v.12 sicut visitat pastor gregem suum in die quando fuerit in medio ovium suarum dissi­ patarum. Officia boni, mitis atque solliciti pastoris divini amplificantur, reducen­ tis oves de dispersione (v. 13-22), atque idem Dominus ait: v.23 et suscitabo super eas pastorem unum qui pascat eas, servum meum David [Messias scilicet, rex de domo David (2 Reg 7.14SS; 23,5 hebr.; Is 9,7; 11.1; Mich 5,2; 1er 23,5: 30,9; 33.>5; Os 3,5). Hic erit unus qui re vera rex et pastor, a quo salus pe­ tenda et in quo spes collocanda]; ipse pascet eas [oves] et ipse erit eis in pas­ torem; v.24 ego autem Dominus ero eis in Deum, et servus meus David princeps in medio eorum [in quo benevolentia lahveh in illas oves, atque munus pastoris proprium Messiae designatur; cf. Io 10,14 ubi lesus Nazarenus vocat se pastorem illum bonum]: ego Dominus locutus sum [verba quae ad solemnitatem vaticinii referunt]. V.25 Et faciam cum eis pactum pacis el cessare jaciam bestias pessimas de terra, el qui habitant in deserto securi dormient in saltibus [haec ad bona pacis et prosperitatis spectant, quae sunt bona messianica (cf. Ps 71; Is 9,6s...), sicuti et illa quae in sequentibus, v.26ss. continentur...]. Nova promissio circa restitutionem Israel ex dispersione proponitur in cap.37 allegoriis de dispersis ossibus vivificatis et de unione lignorum in unum. Salvator futurus iterum describitur: c.37,24 et servus meus David rex super eos et pastor unus erit omnium eonim. Atque, sicuti David iterum appa­ ret typus Messiae, ita et lerusalem atque restitutio populi in urbem est typus novi regni messianici instaurandi. Reliqua bona messianica, sanctificationis et pacis (bona scilicet summo­ pere spiritualia) in v.24-28 referuntur; iis nimirum qui sanctificationem operabuntur et Messiae regi subicientur. Perpetuitas quoque regni Messiae praenuntiatur: v.25... e* David servus meus princeps eorum in perpetuum [cf. Lc 1,33]. 632. Vaticinium Danielis 9,24-27 Daniel propheta, post pulchram deprecationem ut Deus propter semetipsum 39 Sequor, ut plurimum, egregium commentarium P.Iosephi Linder, S.I., Commentarius in librum Daniel (Parisiis 1939) 352-425· Alia scripta de hac re: J.M.SolX, S.I., La profecia de Daniel (Barcelona 1919): F.Ogara, El libro de Daniel en lecciones sacras (Madrid 1921); P.Cabai.lero Sanchez, C.M.. La profecia de las setenta semanas de Daniel y los destinas del pueblo iudio (Madrid 1946); J. Goetts berger, Das Buch Daniel (Bonn 1928); F.Borgonginj Duca, Le LXX Settimanr
  • I REVELATIONE CHRISTIANA. II ARTICULUS I De doctrina Iesu Nazareni Thesis 36. Interna excellentia doctrinae christianae con­ firmat eius revelationem divinam. De revelatione6 1.2 s.2; Lercher, Theolog. fundamentalis (1927) n.226-235; Munvera religione 343-353; Otticer, Theolog. fundament. 1,608-628; Dorsch, Theolog. fundament, i2 3,732-742; Pinard de la Boullaye, Confer, de Notre Dame (1934) V; A.M. Weiss. Apologia del cristianismo tom.4.5 (Barcelona 1905, 1906); J.Balmes, El protestantismo comparado con el catolicismo en sus relationes con la civilization europea (a. 1841-1844); I.Soueen, L'esthétique du dogme chrétien (Paris 1898); J.Zaragüeta, El cristianismo como doctrina de vida y como vida (Madrid 1939)· Tromp. cunill, De 648. Hoc argumentum apologeticum apud Patres solemne fuit 2; atque’ theologi saec.XVI et XVII sunt eo usi, agentes de fide divina 3. Saeculo transacto, tempore praesertim influxus romantismi, multi in criteriis huiusmodi sunt immorati. Illa evolverunt, inter alios, J.Balmes, Donoso Cortes, Chateaubriand, Lacordaire, Monsabré. P.Félix, A.M.Weiss... 4; sicut etiam recentiores bene multi, ut Karl Adam 56aliique. Neque mirum, cum hoc argumentum, vigore intellectuali et calore propositum, maxime aptum sit ad animos disponendos erga religionem catholicam, cuius pulchritudo, cuius sanctitas et puritas doctrinalis, cuius utilitas pro individuo, pro familia et pro societate universa, cuius valores pro vita, eminenter inde collucent6. 649. Adversarii videntur nominandi illi rationalistae qui contendebant dari oppositionem inter scientiam et fidem (cf. D 1797) aut non expedire ut homo per doctrinam revelatam edo­ ceretur de Deo cultuque ei exhibendo (D 1807). 650. Doctrina Ecclesiae. Valor huius argumenti indi­ catur in litteris Pu IX «Qui pluribus» (D 1638), ubi eius vis effertur una cum aliis argumentis quae dari possunt in favorem fidei catholicae: «Haec scilicet fides vitae magistra, salutis index, ... divini sui auctoris et consummatoris Christi lesu ... sapien­ tia... confirmata, supernae doctrinae luce undique refulgens ac 2 Testimoma collegit Tromp, De revelatione6 1.2 s.2 n.2 (p.20$s\ 3 Vide supra, in Schemate historico Apologeticae, Introductio in Theologiam n.77. 4 Vide supra, Introductio in Theologiam 0.82-85. 5 Das Wesen des Katholizismus12 (Düsseldorf 1949); versio hispana2 (Buenos Aires 1940). 6 Cf. n. 154-159· Atque adversarii bene multi ex ceteris religionibus id optime sentiunt, atque argumenti efficaciam fatentur, dum tendunt promovere et extollere excellentiam pro­ priae religionis comparando illam cum christianismo ut termino comparationis superiore, absque ullo dubio. T-3 C-4 A.I. DOCÏRINA issu. th.36 N.64S-653 431 caelestium divitiarum ditata thesauris, ... salutares proferens Christi leges... omnes populos, gentes, nationes, utcumque immanitate barbaras ac indole, moribus, legibus, institutis di­ versas, divinae cognitionis lumine illustravit, atque suavissimo ipsius Christi iugo subiecit, annuntians omnibus pacem, an­ nuntians bona» (D 1638). 651. Valor theseos. In encvclica praecedenti non dici­ tur utrum argumentum seorsim sumptum evincat cum certitu­ dine credibilitatem fidei catholicae. Ex probationibus infra fa­ ciendis nobis videtur hoc argumentum moraliter certo esse effi­ cax ad comprobationem revelationis christianae 7. 652. Probatio. In doctrina Christiana invenitur 1) veri­ tas comprobata sive conformitas absoluta cum sana ratione; 2) sublimitas ac perfectio complementaria religionis naturalis; 3) aptitude singularis ut satisfaciat iustis aspirationibus individui, familiae et societatis. Atqui inventio horum omnium, adaequate sumptorum, non explicatur per meram industriam et per solum ingenium ho­ minum. Ergo doctrina Christiana habita est per interventum supernaturalem, confirmantem divinam legationem et testimonium sui auctoris Christi. 653. Prob. maiorem. 1) In doctrina Christiana in­ venitur VERITAS COMPROBATA. Quoad veritates ordinis naturalis. Omnia quae in religione Christiana de Deo, de actibus humanis, de mundo et de psychologia humana asseruntur, concordant omnino cum religione naturali, nimirum cum ethica naturali et cum theologia na­ turali, atque cum ceteris disciplinis naturalibus; quin et ratione 7 Auctores de valore huius theseos non uno modo loquuntur. Sic Lercher, Theolog. fun­ dam. (1927) n.226, dicit suadere; Ottiger, Theolog. fundam. 1,620, dicit «istam Christi doctri­ nam divinam suam originem valde prohabiliter saltem indicare»; Muncunill, De vera religione 346: «Ex ipsa doctrina Christiana eius veritas valde suadetur»; Dieckmann, Dc revelatione n.768: argumentum ex sapientia lesu, seorsim ab eius sanctitate, «aliquibus non videtur eun­ dem gradum certitudinis praebere», sicut «argumentum fortius, vere moraliter certum», ex sanctitate lesu; Tromp, De revelatione6 209 dicit: examen doctrinae lesu eius divinam originem suadet, et 217: «Doctrina Christi pro omni anima, quae sincere quaerit bonum, sanctum et verum, stupendum est miraculum ordinis intellectualis et moralis»; Dorsch, Theolog. fundam. 13» 739 : «argumentatio cum in se considerata tum sub providentia divina spectata ad certi­ tudinem nos adducere incipit... demum cum plena certitudine ad supernaturalitatem atque divi­ nitatem eiusdem doctrinae agnoscendam perveniemus», nimirum si spectatur doctrina tam excellens et modus quo proponitur tam extraordinarius, ex simplicitate, efficacia et «certi­ tudine ex miraculorum approbatione summa». Lercher-Schlagenhaufen, Theolog. fundam. n.227 ait: «doctrina Ecclesiae in se spectata non est miraculum morale; ex comparatione tamen cum aliis doctrinis religiosis posset probari quod sit miraculum morale; sed haec via nimis difficilis videtur...» ♦32 M.NicOIAf, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II demonstrantur vera omnino esse in Philosophia christiana, ubi doctrinae oppositae errores esse ostenduntur 8. 654. In omnibus veritatibus, tam naturalibus quam in mysteriis suprarationalibus, invenitur conformitas absoluta cum sana ratione: nulla est oppositio inter scientiam et fidem. Et nemo est qui hodie loquatur de duplici veritate mutuo oppo­ sita, alia in plano naturali, alia in plano supernatural! 9; aut qui timeat serio dari talem oppositionem, cum ex antiquis et recentibus impugnationibus fidei ex campo scientifico, semper fides triumphaverit invicta. «Inanis autem huius contradictio­ nis species inde potissimum oritur, quod vel fidei dogmata ad mentem Ecclesiae intellecta et exposita non fuerint vel opinio­ num commenta pro rationis effatis habeantur» (D 1797). 655. Mysteria vero, non modo nequeunt ostendi repugna­ re cum ratione, sed et inter se harmonice connectuntur ad syste­ ma unum completum, omnium ingenio accommodatum, sim­ plex ac simul profundissimum: adeo ut ipsi pueri et rudiores de symbolo edocti magna promptitudine de gravissimis valeant respondere quaestionibus, melius et certius quam philosophi ethnici qui in arena instabili conclusiones aedificaverunt suas. Theologi autem speculari valent internam dogmatis harmo­ niam, obtinentes fructuosissimam mysteriorum intelligentiam (D 1796). Atque haec omnia (considera v.gr. mysterium Sanctissimae Trinitatis, ubi tot sunt connexiones adeo subli­ mes et concordantes) merito dixeris non potuisse esse fructum inventionis humanae. 656. Quodsi, ut pulchre ait Suarez !0, ubi est admixtio falsitatis, signum est doctrinam illam non esse ex Deo: in reli­ gione catholica, ubi nulla falsitas demonstratur, signum est, etiam de aliis quae de Deo demonstrari nequeunt, recte in illa sentiri de eo. 657. 2) In doctrina Christiana invenitur sublime REDGiONis naturalis. Hoc accidit in primis in iis quaestionibus, quas, etsi rationi perviae sunt, tamen non­ nisi dificillime ratio individui inveniret; cum ex alia parte ab omnibus habentibus doctrinam christianam expedite, firma cercomplementum 8 De exsistentia et munere Philosophiae christianae egit J.Iriarte, S.I., La realidad de un pensamiento filosôfico cristiann: RazFe 125 (1942) 533-544; La fey la razôn que filosofa: RazFe 127 (1943) 35-47· 9 Cf. D 738 (Concilium Lateranense V). 10 De fide d.4 5.3 n.2. L-3 c-4 A.1. bQCTKix* 1ESÜ. TH.jô x.653-658__________ 433 titudine et nullo admixto errore cognosci possint (D 1786). Sed praesertim hoc est ponderandum, cum doctrina Christiana det solutionem simplicem et securam ad multas quaestiones, quas sibi ponit Philosophia «quomodo Deus colendus sit, [quomodo sacrificium faciendum]; num et quomodo peccatorum remissio a Deo obtineri queat; unde sint tot mala physica et moralia in mundo; num morte irrevocabiliter finiatur tempus probationis; num sint spiritus puri creati, qui fatis hominum sese intermis­ ceant; num et qualis sit finis historiae generis humani; num sit futura resurrectio carnis; num homines, nunc in rebus prosperis et adversis inter se conversantes, post obitum in alia vita rur­ sus se inveniant et videant. Ad has aliasque quaestiones fides christiana incunctanter dat responsa, quae a ratione ut appro­ batione digna agnosci debeant»11. 658. Sublimitas auteni doctrinalis religionis christianae magnopere elucet considerando quomodo extrema opposita mi­ rifice coniungantur simplici, secura ac congruenti connexione. Sic inter veritates de Deo : Deus origo omnium, Deus finis omnium. Deus immutabilis, at in se vivens. Deus unicus, sed in personis trinus, vita foecundissima vivens per intellectionem et amorem. Deus transcendens, sed intime praesens homini atque inhabitans. Deus hominem servum sibi devinciens, at simul hominem filium adoptans. Deus sese glorificans, at simul hominem beatificans, per creationem et per adoptionem. Deus iuste puniens, sed mi­ sericorditer redimens. Deus infinite sanctus, iustissime iratus peccatis ho­ minum, at condigne sibi satisfactionem excogitans: vere iustitia et pax oscu­ latae sunt (Ps 84,11). Deus dominator hominum, sed etiam Deus-homo, primogenitus in multis fratribus (Rom 8,29). Inter veritates de Christo: Christus perfectus Deus, Christus perfectus homo. Deus aeternus, in tempore nascens. In forma Dei est, et semetipsum exinanivit formam servi accipiens (Phil 2,6s). Rex omnium et omnia in ipso constant; et factus est oboediens usque ad mortem (Coi 1,17; Phil 2,8). Et cum esset dives, egenus factus est, ut illius inopia nos divites essemus (2 Cor 8,9). «Foeno iacere pertulit; praesepe non abhorruit; et lacte modico pastus est, per quem nec ales esurit» >2. Moriens in cruce, at triumphans per cru­ cem. Traditus, desolatus; at omnes universos redimens et populum acquisi­ tionis sibi coniungens. Eius Mater: filia Adami, at sine peccato Adami. Mater et simul Virgo. Mater dolorosissima, at beatam illam dicent omnes generationes (Lc 1,48). Mortua, sed non vidit corruptionem sepulcri, in caelos assumpta. Mater Dei et Mater hominum: facies illius plena est gratiarum. Regnum Christi est sociale et externum, at primario internum: non est de hoc mundo (Io 18,36). Est universale, at singulis populis mirifice aptabile. Est eschatologicum, sed non mere eschatologicum, habens stadium terrenum. Patitur persecutiones, at triumphat. Est monarchicum, sed ex ■ > Lercher, Thcolog. Jundam. (1927) n.229. 12 Hymnus ad laudes Nativitatis Domini. 434 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. 11 plebe omnia sunt membra Christi et sunt, vel saltem possunt esse, consor­ tes divinae naturae. Ideale perfectionis christianae : ut homo vivat, moriatur sibi, abneget se­ metipsum; ut resurgat cum Christo, moriatur cum Christo; relinquat se, ut inveniat se,—Inter multas curas, quasi sine cura transeat; non more tor­ pentis, sed praerogativa quadam liberae mentis, nulli creaturae inordinata affectione adhaerendo 1314 . -Si actioni traditur, sit contemplativus in actio­ ne >4; si contemplationi incumbit, zelo animarum aestuet.—Sit puer in sim­ plicitate et puritate; sit senex in prudentia et consilio: simplices sicut colum­ bae, prudentes sicut serpentes (Mt io,i6).—Sit industrius in agendo, et simul docilis patiatur regi a Spiritu. Faciat quae sunt in se, sed diffidat de se et speret in Eo qui est supra se.—Sit servus Dei, et simul filius Dei. Amet Deum in omnibus, unice timeat offendere Deum in aliquo. 65 9. 3) In doctrina Christiana est aptitudo ut sa­ tisfiat iustis optatis hominum, a) Pro individuo. Id testan­ tur in primis multi homines ex omni genere et conditione, qui affirmant se in hac religione satisfactionem et pacem ineffabi­ lem invenisse; atque id historia conversionum abunde ostendit l5. Insuper «homo angitur multis problematibus et aporiis, har­ monice in doctrina Christi solutis; puta: problema passionis et humanae miseriae; malitiae moralis et pugnae internae; in­ aequalitatis et iniustitiae socialis; mortis et vitae aeternae; se­ parationis ab amicis et sanguine iunctis; discordiae populorum et nationum». «In homine vivunt multa et sancta desideria in Christianismo impleta. Desiderium amoris impletur communicatione supernatural! Dei, nativitate Christi, maternitate immaculatae Virginis; desiderium cognitionis Dei inti­ mioris revelatione mysteriorum; desiderium certitudinis religiosae et moralis visibili Dei magisterio et imperio, desiderium beatitudinis conformitate Dei hac in terra, visione beatifica in caelis; desiderium idealis exemplo Christi pueri et hominis perfecti, exemplo Mariae matris et virginis; desiderium activitatis et contemplationis vita religiosa activa et mystica; desiderium me­ diatoris et adiutorii moralis persona Christi et auxilio sacramentali; deside­ rium pulchri liturgia, arte christiana pulcherrima simul et castissima, tamdem aliquando visione Dei beatifica; desiderium vitae et perennitatis vita im­ mortali et gloria caelesti»I6. Hisce vero dubiis, hisce desideriis occurritur in christia­ nismo non per fluctuantes opiniones hominum, sed ex certissi­ ma revelatione Dei mirifice secura, quae rationabilis omnino atque credibilis et acceptanda demonstratur. Hinc firmitas in 13 Imitat. Christi I.3 c.26 n.i. 14 Ex imagine Sancti Ignatii a Hieronymo Nadal, S.I., In examen annotationes: Monum. Hist. S.I., Epist. Nadal 4,651. 15 pro historia conversionum, cf. S. Lamping, O.F.M., Menschen dic zur Kirche kamen (München 1935); versio hispana: Hombres que vuelven a la Iglesia (Madrid 1945); item conferri possunt Th.Mainage, O.P., La Psychologie de la conversion (Paris 1915); M.Nicolau, Valores teolôgicos en la psicologla de la conversion (Granada 1943). 16 Tromp, De revelatione6 215· L.3 C-4 A.I. DOCTRINA IESU. TH.36 N.658-661 435 assensu et firmitas principiorum vitae moralis, quae habentur per fidem. Ex hoc cognitio exemplaris sublimis, Christi, B.Vir­ ginis...; ex hoc impulsio ad virtutes etiam heroicas. Inde autem spes et erectio animi in confidentia, securitas remissionis pecca­ torum et auxilii divini per gratiam et sacramenta. Inde tandem exercitium amicitiae Dei et fruitio illius communicationis... ut inde homo regrediatur ad annuntiandam pacem, ad annun­ tianda bona... Atque haec pax, hi thesauri, qui in cruce maxime cognoscun­ tur, non tetrica mundi fuga, sed intima hilaritate atque jucun­ ditate componi omnino possunt (cf. Phil 4,4-9). Neque id tan­ tum divitibus, aut doctioribus; quin immo pauperibus et humi­ libus atque simplicibus maxime conveniunt et destinantur. 660. b) Pro familia praebet doctrina Christiana exem­ plum Familiae Nazarethanae «divinitus constitutae, in qua omnes homines absolutissimum domesticae societatis, omnisque virtutis ac sanctitatis intuerentur exemplar...». In ea ha­ bent normam actionis patresfamilias, in ea matres, in ea filii, in ea qui nobiles nati sunt, in ea operarii et ii omnes qui fami­ liarium angustiis ac tenuiore conditione tam acriter irritan­ tur... *7.—Contra peccata egoismi coniugalis atque ineducationis filiorum, item contra tyrannidem herorum relate ad ser­ vos et operarios, praebet religio christiana purissimam atque altissimam doctrinam 17 18. 661. c) Pro societate autem civili atque politica, doctrina christiana summa securitate indicat radices profundissimas cur perturbationibus agitetur res publica nec inter se quiescant aut pacem habeant nationes l9; eo quod authentico, atque in Deo fundato, iure internationali posthabito, et sinceritate pu­ blica derelicta, ea quae sua sunt materialia ac temporalia im­ moderate conquirant populi eorumque rectores, neque de spiri­ tualibus et fini ultimo consentaneis occupentur, sive in re poli­ tica internationali sive in re publica et sociali cuiuscumque nationis; quo fit ut, recto ordine amisso, neque pax, quae ex ordine affulget, adesse possit. 17 Leo XIII, Breve «Neminem fugit» (12 iunii 1892), in lectione secundi Nocturni Breviari pro festo Sanctae Familiae. « 18 Vide encyclicas circa haec problemata respective «Casti connubii» (31 decembris 1930). •Divini illius Magistri» (31 decembris 1929), «Quadragesimo anno* (15 maii 1931)·. . i’ Cf. Encyclicam Pu XII «Summi Pontificatus» (20 octobris 1939) circa spirituales, so­ ciales et politicas necessitates temporis hodierni; itemque alias frequentes allocutiones Pon­ tificis. Pro iusta autem concordia inter iura status et individui, quam tuetur doctrina catholica, cf. praesertim Leo XIII, «Immortale Dei» (2 novembres 1885); «Libertas· (20 iunii 1888); et Pu XI «Mit brennender Sorge· (14 martii 1937)· 436 M.NICOLAI.·, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Pro omnibus autem, tam pro individuis quam pro familiis atque nationibus,, valent verba Magistri Divini: Venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos (Mt 11,28). 662. d) Cultura autem, quae est nobilis aspiratio indivi­ dui et societatis, fovetur splendide, historia teste, per religio­ nem christianam. Et «tantum abest, ut Ecclesia humanarum artium et disciplinarum culturae obsistat, ut hanc multis mo­ dis iuvet atque promoveat. Non enim commoda ab iis ad ho­ minum vitam dimanantia aut ignorat aut despicit; fatetur immo eas, quemadmodum a Deo scientiarum Domino pro­ fectae sunt, ita, si rite pertractentur, ad Deum iuvante eius gratia perducere...» (D 1799). 663. Ex dictis igitur constat omnino interna excellentia doctrinae christianae eiusque sublimitas transcendens, tam in comparatione aliarum religionum (transcendentia relativa) quam in se ipsa considerata (transcendentia absoluta). 664. Prob. minorem. Talis doctrina, adaequate SUMPTA, NON POTUIT INVENIRI PER SOLUM INGENIUM AUT IN­ DUSTRIAM humanam. Etenim ex historia generis humani constat id habere moralem impotentiam ut inveniat, sine revelatione divina, in praesenti conditione qua versatur, congruam co­ gnitionem religionis naturalis, multo minus cognitionem reli­ gionis adeo sublimis et purae et sibi adaptatae 20. Congruum quoque est credere talem complexum doctrinae, totalem, non potuisse oriri ex aliquo individuo etiam magni ingenii; hoc enim ex iudicio prudenti efformato ex historia est etiam moraliter impossibile, licet impossibilitate morali lata, ut videtur (cf. n.78). Quod si quis consideret auctorem huius doctrinae fuisse lesum, qui litteras non didicit (Io 7,15) nec scholas rabbinorum frequentavit, tunc maxime concludet disproportionem inter effectum et causas pure naturales; atque probabilitate maxima, quin et certitudine morali apparebit interventus Dei supernaturalis in favorem huius doctrinae. 665. Iesus enim non recepit haec ex iudaismo; sed doctri­ nae iudaicae multa addidit; multa quoque perfecit ex doctrina et ex vaticiniis V.T. vel illustrando illa vel explicando; et qui­ dem certitudine summa et tamquam potestatem habens (cf. n.459s). Iesus multo minus accepit haec ex aliis religioni20 Vide thesim in theoria de revelatione, n.?6ss. L-3 C-4 A.i. doctrina IESU. TH.36 K.66i-666 437 bus aut ex philosophia tunc vigente, quae evidentissime non habebant neque nunc habent tantam sublimitatem aut puri­ tatem. Ergo debuit illa accipere ex interventu supernatural! Dei; quare et dicere potuit: Mea doctrina non est mea, sed eius qui misit me (Io 7,16) 21. 666. Obiectiones. 1. Religio Christiana non satisfacit iustis aspi­ rationibus mentis, quia in ea non intelligitur, sed creditur. Nego antec.; dist. rationem additani. In ea non intelligitur, sed creditur: in statu termini, nego; in statu viae, subdist. : quoad omnes veritates, nego; quoad mysteria, iterum subdist.: non intelligitur quid sibi velint et aliqua­ tenus quomodo cohaereant inter se, nego; non plene intelliguntur quoad ra­ tiones internas, iterum subdist. : ita ut hoc sit obsequium rationabile et valde conveniens, ut in statu probationis possimus Deo loquenti subicere intellec­ tum nostrum, cone.; ita ut hoc sit aliquid irrationabile, nego. 2. Doctrina Christiana repraesentat evolutionem naturalem ex statu im­ perfectiore ad statum perfectiorem. Nego antec. Evolutio enim naturalis, i.e. spectatis legibus historicis quae in evolutione generis humani animadvertuntur, in re religiosa est depravatio in peius, non evolutio in melius. Cf. n.18. Praeterea Christus Dominus non frequentavit scholas rabbinicas, ergo nec potuit doctrinam rabbinorum, praeter illam popularem iudaicam, evol­ vere; huic autem tot tamque mira addidit atque tam sublimiter explicavit, ut id nequeat cogitari prudenter mera evolutio naturalis. 3. Praesens doctrina Christiana non est nisi evolutio doctrinae imper­ fectioris quae erat tempore Christi. Resp. Ita dicunt modernistae. Sed adverte Christum praedicasse doctri­ nam fixam et dogmaticam, ut supra exposuimus (n.422), neque hodiernam doctrinam religionis catholicae ab illa pristina doctrina discrepare, aut illi et doctrinae apostolorum, legatorum lesu, quidquam substantialiter addere, cum progressus dogmaticus obiectivus in christianismo sit exclusus (vide de hac re thesim in tractatu de Ecclesia). Ergo tantum evolutio potuit esse in nostra cognitione pleniore et magis explicita pristinae praedicationis apostolicae. 4. Doctrina Christiana nimis severa est nec ideo aptatur exigentiis cor­ dis humani. Resp. Doctrina Christiana non gratis severa, sed purissima et sublimis est, omnino congrua ethicae naturali et tendentiis nobilioribus hominis. Atque hoc in doctrina religiosa merito est exspectandum; non ut conniveat passio­ nibus inferioribus et foveat depravationem cordis, non sublimationem ten­ dendarum. 5. Doctrina christiana parvi pendet affectus naturales patriae et fami­ liae, non multum aestimat res temporales industriae et mercaturae, bellicas laudes contemnit; verbo, docet orare: fac nos terrena cuncta despicere... Ergo doctrina christiana non fovet culturam et progressum. Resp. Doctrina christiana docet haec omnia non ut finem in se conside­ rare, quod verissimum est, sed omnia subordinanda esse fini ultimo altiori supernatural!; hunc finem amandum prae ceteris, alia nonnisi rationem me­ diorum habere, quibus utendum tantum quantum. Neque infitiari debemus 2* Hoc argumentum uberius evolvit Ottioer, Theolog. fundam. 1,620-628. Item quoad independentiam doctrinae Christianae relate ad alias religiones, cf. Pinard de la Boullaye, Confér. de Notre-Dame (1934) V.VI; Grandmaison, Jésus Christ 2 1.6 P-535SS; Dieckmann. De revelatione 0.779-782. 438 M.NICOl.AU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II aliquando finem altiorem obtineri per sacrificium rei vilioris. Omnia autem docet aestimanda esse in Deo et propter Deum.—Ceterum quid religio Chris­ tiana praestiterit pro institutione familiari et patria populorum, quid eius monachi et missionarii pro institutionibus etiam temporalibus, quid ordi­ nes militares et populi ab infidelibus expugnati gloriose nimis in bello gesse­ runt... historia docet. 667. Scholion 1. Valor huius criterii. Hoc critérium internum, ex examine doctrinae lesu, non est tantum negativum (quod obtineret, si doctrina tantum esset conformis cum reli­ gione naturali et cum veritate); sed est etiam critérium posi­ tivum, quia positive concludit doctrinam habitam fuisse per interventum Dei. Sed non est critérium primarium, quia non modo expedito et omnibus accommodato rem demonstrat, siquidem postulat longiora studia, et per Theologiam totam et per comparationem cum doctrinis ceterarum religionum evolvi possit indefinite.—Habet tamen valorem maximum, ut dispositivum ad considerationem ceterorum criteriorum, et ut confirmatorium. 668. Scholion 2. In quo differt argumentum immanentisticum, REIECTUM N. 138-Ι4Ο, AB HOC EXAMINE INTERNO DOCTRINAE, IN QUANTUM EST APTA SATISFACERE ASPIRATIONIBUS CORDIS. In primis iuxta immanentistas critérium immanentisticum solum, sine auxilio aliorum, potest inservire et sufficit ad demonstrandum factum reve­ lationis divinae. Hic autem consideratio aspirationum cordis et pariter aptitudinis doctrinae ad illas satisfaciendas, non unice adhibetur ut argumentum, sed praeterea considerantur veritas et sublimitas doctrinae. Neque exclu­ duntur alia argumenta et aliae probationes. Insuper iuxta immanentistas examen tendentiarum cordis quasi fit in recto, et quasi in obliquo examinatur doctrina quae eis respondet; hic vero hoc examen tendentiarum fit in obliquo, in recto autem examinatur ipsa doc­ trina, ex qua concluditur ad interventum miraculosum Dei. Unde metho­ dus traditionalis ex miraculis non negligitur. L-3 C..| A.2. SANCTITAS EX DOCTRINA. TH-37 N. 666-671 439 ARTICULUS II De opere Iesu Nazareni Thesis 37. Fructus sanctitatis ex doctrina Christiana di­ manantes probant eius revelationem divinam. OrriOER, Theolog, fundam. 1.869-877; Hurter, Compendium Theolog. i>> (1903) th.10 P 98-IO2; Müller, De vera religione * th.44 p.566-593; Dorsch, Theolog. fundam. P,787-800: Lercher, Theolog. fundam. (1927) n.236-240; Fr Luis de Granada, Inlroducciôn del stmbolo de la fe p 2 c.10 (cd. Cuervo) Obras t.6 p.82-90; A.Ehrhard, Die Kirche dm Mdrtyrer (Mün­ chen 1932) 338-352. 669. Post critérium internum in examine ipsius doctrinae in se, venit etiam ut critérium internum, examen doctrinae prout aliquos fructus seu effectus producit in iis qui illam acceptaverunt. Hi fructus sanctitatis, de quibus agendum erit, non considerantur nunc ut impletio prophetiarum Christi (Io 4,23; Mt 13,33), sed ut miraculum mo­ rale, i.e. ut factum superans leges psychologicas quibus mores hominum eorumque activitas reguntur. Sic habebimus validum critérium pro legatione et pro religione lesu comprobandis; et quamquam haec criteria interna generatim non sunt pri­ maria, nihil impedit quominus aliquando, sc. cum miraculum externum ma­ nifeste se prodit, per accidens (ut dicebamus n.i$7,b) primaria et sufficientia habeantur. In hoc miraculo comprobando adest vis praesentis argumenti in favorem doctrinae et religionis Christianae, nimirum catholicae; atque in hoc discri­ minatur a demonstratione religionis catholicae per notam sanctitatis recognos­ cendam (in tractatu de Ecclesia); ibi enim non ad miraculum appellatur, sed contra novatores saeculi XVI ostenditur Ecclesiae verae convenire debere notam sanctitatis (aliasque unitatis, catholicitatis et apostolicitatis), quae tan­ tum in Romana Ecclesia reperiuntur. 670. Adversarii nominari debent qui emendationem mo­ rum, et foecunditatem bonorum inductam per doctrinam Chris­ tianam, naturaliter contendunt explicare. 671. Doctrina Ecclesiae. Concilium Vaticanum con­ siderat Ecclesiae «eximiam sanctitatem et inexhaustam in omnibus bonis foecunditatem» ut motivum credibilitatis et testimonium suae legationis (D 1794); sed, ut videtur, tale motivum, de quo loquitur Vaticanum, constituitur ex propagatione, sanc­ titate, foecunditate, stabilitate et unitate Ecclesiae simul sump­ tis, videlicet ex facto Ecclesiae 1. 1 Hoc erat argumentum propositum a Cardinali Dechamps, quod fuit acceptatum in Con­ cilio Vaticano. Emendatio 71, proposita ad schema praevium, continebat verba illa: «ob suam nempe admirabilem propagationem, eximiam sanctitatem et inexhaustam in omnibus bonis 440 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Et Pius IX, recensens motiva credibilitatis fidei meminit quo­ modo haec fides «vitae magistra, salutis index, vitiorum omnium expultrix ac virtutum foecunda parens et altrix... tot Sanctorum gloria vel maxime clara et insignis... idolorum profligata falla­ cia... omnes populos... divinae cognitionis lumine illustravit, at­ que suavissimo ipsius Christi iugo subiecit...» (D 1638). Patres saepius appellaverunt ad hoc argumentum (cf. R ad Indicem theologicum, in fine, n.ags; et infra n.6755s). 672. Valor theologicus. Haec thesis simul sumpta cum illis de propagatione, unitate et stabilitate Ecclesiae, ex Vati­ cano (D 1794) considerari debet argumentum irrefragabile et continet saltem doctrinam catholicam. Saltem, inquam, si cui­ piam non omnino certo videretur constare de intentione defi­ niendi in Vaticano rationes cur Ecclesia per se ipsa sit mag­ num et perpetuum motivum credibilitatis (cf. n.65 in nota). Si vero thesis singillatim consideretur, eius valor theologicus non satis liquet (ex D 1794 1638); sed est apologetice certa. 673. Probatio. Ex doctrina christiana eximii fructus sanctitatis et magna emendatio morum dimanaverunt a) in indi­ viduis, b) in societate domestica, c) in societate civili. Atqui hoc arguit causam proportionatam—supernaturalem—quae a Deo nequit praestari ad confirmandam doctrinam quae falso diceretur revelata. Ergo fructus sanctitatis dimanantes ex doctrina christiana probant eius revelationem divinam. Prob. maiorem, a) Emendatio morum: in indi­ Considerentur in primis vitia paganorum illius tem­ poris seu terminus a quo illa mutatio inducta est. De corruptione morum in paganismo loquuntur scriptores christiani. Legatur quid S.Paulus dicat (Rom 1,21-32) de vitiis nefan­ dis eorum qui, dicentes se esse sapientes, stulti facti sunt 2; ibi quoque (v.29-31) texuit catalogum peccatorum apud paganos; sicuti et postea similiter, dicens aliquos ex Corinthiis ita fuisse ante eorum conversionem: 1 Cor 6,9-11. 674. viduis. i) foecunditatcm, ob catholicam unitatem iuvictamque stabilitatem» tamquam addenda ad illud: «Ecclesia per sc ipsa magnum quoddam et perpetuum est motivum credibilitatis...»— Hanc emendationem deputat io de fide censuit admittendam «ut pulchram expositionem motivi credibilitatis quod in Ecclesia continetur» (CL 7,161.180). 2 De vitiis paganorum scribunt historici. Nominatim de paederastia, cf. Io. Doellinger, Heidenthum und ludenthum (Regensburg 1857) I.9, 1,2 η.323s; et 1.9,11,4 n.86ss(apud graccos et romanos); versio gallica: Paganisme et judaïsme (Bruxelles 1858) t.4,36ss.86ss. 1-3 C-4 A.2. SANCTITAS EX DOCTKINA.TH.37 N.67I-674 441 Patres quoque in hac re, utpote in re evidentissima, frequentiores opponunt vitia gentilica virtutibus Christianorum, ut Tertullianus3, Cyprianus4, Minucius Felix5, Augus­ tinus6. Si placet, audiatur unus Eusebius Caesariensis, re­ censens crimina pristina gentilia diversis in locis: «... ex quo ipsius doctrinae [Servatoris nostri] per universum orbem diffusae verbis et concionibus hominum aures afflari coepere, continuo fac­ tum sit, ut qui ferini prius ac barbari nationum omnium mores fuerant, iidem lenioribus et humanioribus institutis mansuescerent. Itaque nec Persae, qui semel eius disciplinae nomen dederunt, nuptias amplius cum matribus ineunt. Nec Scythae, quod in eorum quoque regionem Christi sermo pénétra­ nt, humana iam came pascuntur; nec alia barbarorum genera incesto filia­ rum ac sororum concubitu polluuntur; nec ad mares furioso libidinis aestu mares ipsi rapiuntur, nec ceteras, quae naturae leges violant, corporis vo­ luptates persequuntur, nec canibus atque volucribus necessariorum ac pro­ pinquorum suorum cadavera, quibus id quondam in more fuerat, obiciunt; nec senio iam confectis, ut antea, laqueos iniiciunt; nec sibi amicissimorum carne post obitum antiquo ritu saginantur; nec maiorum instituto daemoni­ bus tamquam diis homines immolant, nec sibi carissimos iugulant falsa pie­ tatis opinione delusi. Haec nimirum illa sunt, aliaque id genus propemodum infinita, quibus infesta quondam hominum vita habebatur... [Sequitur quid Massagetae, quid Derbices, quid Tibareni, quid Hircani, Caspii, Bactrii quo­ que fecissent immoralia]»7. Sed non tantum christiani, utpote adversarii; ipsi quoque pagani evidentissimam morum relaxationem agnoscunt: Sic Tacitus, narrans quid Romae temporibus Neronis circa mores esset: «Ceterum abolitos paulatim patrios mores, funditus everti per accitam las­ civiam, ut quod unquam corrumpi et corrumpere queat, in urbe visatur, degeneretque studiis externis iuventus, gymnasia et otia et turpes amores exercendo, principe et senatu auctoribus, qui non modo licentiam vitiis per­ miserint, sed vim adhibeant»8. Ita fuit, ea potissimum de causa quod luxus atque divitiae, ex politica prosperitate manantes, corruptionem induxerunt. Ut Iuvenalis notavit: «Nunc patimur longae pacis mala. Saevior armis—-Luxuria incubuit, victum­ que ulciscitur orbem; —Nullum crimen abest, facinusque libidinis, ex quo— Paupertas romana perit...—Prima peregrinos obscena pecunia mores—Intu­ lit, et turpi fregerunt saecula luxu—Divitiae molles...» 9. Atque Seneca: «Omnia sceleribus ac vitiis plena sunt: plus committitur quam quod possit coercitione sanari. Certatur ingenti quodam nequitiae certamine: maior quotidie peccandi cupiditas, minor verecundia est. Expulso melioris aequiorisque respectu, quocumque visum est, libido se impingit. Nec furtiva iam scelera sunt: praeter oculos eunt; adeoque in publicum missa 3 ■* 5 « r » Apolog. 9.15.46: ML i,366ss.412Ss.s66ss. Epist. i,6ss: ML 4,2o8ss. Octav. 28 : ML 3,3405$. De civitate Dei 4,23: ML 41,1299$. Praepar. evangel. 1,4: MG 21,40s. Cf. de his profanis Tanquerey, Synopsi:· Theolng. fundum.22 n.484. Uberius apud Dofllinc.hr, O.C., et apud historiographos. » Satir. 6,292-300. 442 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II nequitia est, et in omnium pectoribus evaluit, ut innocentia non rara, sed nulla sit» '°. 675. 2) De termino ad quem conversio facta est testantur in primis scriptores ecclesiastici, qui non tam fiducialiter ad has virtutes Christianorum appellassent, nisi manifestissimae essent, adeo ut etiam in propria causa fidem facerent. Act 4,32 testantur de concordia et paupertate voluntaria Christianorum primae ecclesiae. S.Paulus extollit bona allata christianis per conversionem: i Cor 6,11; Eph 2,1-10. Inter ceteros scriptores ecclesiasticos audiatur in primis compendio quod Epistola ad Diognetum (saec.II) continet, per pulchras antitheses extollendo virtutes Christianorum: «Christiani... patrias habitant proprias, sed tamquam inquilini; omnia cum aliis habent communia tamquam cives, et omnia patiuntur tamquam peregrini; omnis peregrina regio eorum est patria, et omnis patria peregri­ na. Uxores ducunt ut omnes, liberos procreant; sed non abiciunt fetus. Men­ sam communem habent, non lectum. In carne sunt, sed non secundum car­ nem vivunt. In terra degunt, sed in caelo civitatem suam habent. Obsequun­ tur legibus constitutis, et suo vitae genere superant leges. Amant omnes, et omnes eos persequuntur. Ignorantur et condemnantur; morte afficiuntur, et vivificantur. Mendici sunt, et ditant multos; omnibus rebus indigent, et omnia illis redundant. Dedecorantur, et inter dedecora afficiuntur gloria; fama eorum laceratur, et iustitiae eorum testimonium perhibetur. Objur­ gantur et benedicunt; contumeliose tractantur, et honorem deferunt. Cum bonum faciunt, tamquam improbi puniuntur; dum puniuntur gaudent, tamquam vivificentur; adversus eos tamquam alienigenas iudaei bellum ge­ runt, et graeci eos persequuntur; et osores eorum causam inimicitiarum dicere nequeunt. Atque ut semel omnia complectar, quod est in corpore ani­ ma, hoc sunt in mundo christiani. Anima dispersa est per omnia corporis membra, et christiani per mundi civitates. Habitat quidem anima in corpo­ re, sed non est e corpore; sic et christiani in mundo habitant, sed e mundo non sunt...» >·. S.Iustinus quoque eandem morum mirabilem mutationem extollit: «Qui olim stupris gaudebamus, nunc castimoniam unice amplectimur; qui magicis etiam artibus utebamur, bono et ingenito nos consecravimus Deo; qui pecuniarum et possessionum vias omnibus antiquiores habebamus, nunc etiam ea quae possidemus in commune conferimus et cum indigenti­ bus quibusque communicamus; qui mutuis odiis et caedibus pugnabamus et cum iis qui tribules nostri non essent communem focum ob diversa insti­ tuta non habebamus, nunc, postquam Christus apparuit, convictores sumus, et pro inimicis oramus...»,2. 10 De ira 2,8 *1 Epist. ad Diognelum c.gs: MG 2,1173-1176: R 97. 12 Apolog. 1,(4: R i 18. Cf. ct ibid., c.15: R 119. L.3 C-4 Λ-2. SANCTITAS EX DOCTRINA. TH.37 N.674-678 443 676. Item multa alia testimonia induci possent, quae alii scriptores tradiderunt, ut S.Clemens Romanus 13, Athena­ goras 14, Tertullianus 1S, Minucius Felix 16, Lactantius >7, S.Cyprianus 18, S.Augustinus l9. 677. Similiter ex profanis, ut Plinius Minor, qui scribens ad Traianum dabat causam cur christiani convenirent ante lucem: «carmen Christo quasi deo dicere secum invicem, seque sacramento non in scelus aliquod obstringere, sed ne furta, ne latrocinia, ne adulteria committerent, ne fidem fallerent, ne depositum appellati abnegarent» 20. Lucianus quoque, agens de morte Peregrini, narrat Christianorum caritatem 21. Itemque Iulianus Apostata; cum enim «existimaret Christianorum religionem ex vita et mo­ ribus eorum qui illam sectarentur maxime commendari», volens similem effectum obtinere, scripsit ad Arsacium, gentilem sacerdotem Galatiae, cur non attenderent «quid Christianorum religio potissimum auxerit: humanitas scilicet in peregrinos, et in sepeliendis mortuis sollicita diligentia, et simu­ lata [1] morum gravitas. Quorum singula vere a nobis exercenda esse existi­ mo... Turpe enim fuerit ex Iudaeis quidem neminem mendicare; impios vero Galilaeos, praeter suos pauperes, etiam nostros alere...»22. 678. 3) Inter virtutes peculiares, quae in illis tenebris corruptionis emicuerunt, quaeque ut olim ignotae splendebant luce fulgidiore, numerari possunt: amor proximorum in fraterni­ tate et in dilectione inimicorum, amor Dei, castitas et virginitas... De hisce virtutibus peculiaria documenta atque manifesta­ tiones singulares induci possunt. De caritate Christianorum scribebat S.Augustinus: «Caritas praecipue custoditur; caritati victus, caritati sermo, caritati habitus, caritati vultus aptatur; coitur in unam conspiraturque caritatem: hanc violare tamquam Deum nefas ducitur; huic si quid resistit, expugnatur atque eicitur; hanc si quid offendit, unum diem durare non sinitur. Sciunt ita commendatam esse a Christo et Apostolis, ut si haec una desit, inania; si haec adsit, plena sint omnia» 23. De fraternitate inter christianos in operibus misericordiae 13 Epist. i ad Car c. 1.2.45: MG 1,208-212.320. 14 Legatio pro Christianis n 11.12: MG 6,912-916. 15 Apolog. 44: ML 1,560-563. 16 Octav. 31 : ML 3,349-353· Et alibi, c.38: «... philosophorum supercilia contemnimus, quos corruptores et adulteros novimus et tyrannos: et semper adversus sua vitia facundos. Nos non habitu sapientiam, sed mente, praeferimus. Non eloquimur magna, sed vivimus. Gloriamur nos consecutos, quod illi summa intentione quaesiverunt nec invenire potuerunt· (ML 3,372s). 17 Instil. divin. 3,26: ML 6,431-433. 18 Epist. 60,3: ML 4,371s; Epist. 61,2: ML 4,373s. 19 De moribus Ecclesiae catholicae c.30-33 (belle): ML 32,13365s. 20 Epist. I.1096: Kch 30. 2* Ludani opera ed. Dindorf (Didot) (Parisiis 1840) n.i2s p.691. 22 Apud Zozomenon, Hist. eccles. 5.26: MG 67,1261-1264. 22 De moribus Ecclesiae catholicae c.33 n.73: ML 32,1341. Atque Tertullianus haec: ♦Sed eiusmodi vel maxime dilectionis operat o notam nobis inurit penes quosdam. Vide, inquiunt, ut invicem se diligant...» fApolog. 39: ML 1,534.) 444 M.Nicoi.u·, ni: revelatione Christiana, ii • exercendis, in eleemosynis comparandis et distribuendis, in hospitalitate sectanda, in communitatibus etiam remotis auxi­ liandis, in relationibus vere fraternis fovendis... scribunt his­ torici remque vere mirandam quis proclamet 24. 679. De dilectione inimicorum recte observabat Athenagoras: «Quaenam sunt igitur illa placita, in quibus enutrimur? Dico vobis : Diligite inimicos ves­ tros, benedicite maledicentibus, orate pro persequentibus vos, ut sitis filii Patris vestri, qui in caelis est... (Mt 5,44). Per vos hoc loco mihi liceat ut, apud reges philosophos causam dicenti, in sermonem magno clamore exaudiendum li­ berius erumpere. Quinam enim ex iis qui syllogismos resolvunt et ambigue dicta dissolvunt, et voces unde dicta sint explanant; vel ex iis qui homonyma et synonyma, ac praedicamenta et axiomata, et quid sit subiectum, quid praedicatum docent, atque his et aliis eiusmodi sermonibus beatum audi­ torem facturos pollicentur; quinam, inquam, ex eis ita puri et insontes vi­ vunt, ut inimicos non modo non oderint, sed etiam diligant, ac iis qui priores maledixerunt, non modo non maledicant, quod tamen moderatissimum vi­ deretur. sed etiam benedicant ac pro iis precentur qui ipsorum vitae insi­ diantur?... Apud nos autem reperietis imperitos homines et opifices et anus, si minus verbis praestare possint eam, quae ex doctrina nostra percipitur, utilitatem, at factis eam, quae ex animi inductione proficiscitur, demonstra­ re. Neque enim verba declamitant, sed recte facta exhibent; percudentem non repercutere, rapienti litem non scribere, petentibus dare, proximum ut seipsum diligere» 25. 680. Talis autem amor proximi, id quod sublimius est, oriebatur ex amore Dei. Amor Dei adeo erat ignotus apud gentiles, ut Aristoteles scripserit: «Alienum namque fuerit, si quispiam dixerit se amare lovem»26. Item Cotta apud Ciceronem: «Num quis, quod bonus vir esset, gratias diis egit unquam» 2728 . Illa vero quae christiani, ex hoc purissimo amore praestiterunt, testantur martyres effuso sanguine, de quibus postea dicturi sumus (n.74oss), siquidem martyrium ut imitatio Christi, ut unio cum Christo, ut ideale perfectionis concipiebatur 2S. Testantur quoque virgines, de quibus iam est dicendum. 681. Virginitas atque castitas magno pretio apud Christia­ nos semper sunt habitae. Recte dicebat Tertullianus: «Nam, et proxime, ad lenonem damnando christianam, potius quam 24 Cf. Harnack, Dic Mission und Ausbreitung des Christenlums4 (Leipzig 1924) 1 1.2; P. Batiffol, La Iglesia primitiva y el catolicismo (venio ex gall ico a Ph.Robies Dégano, Fri burgo de Brisg. 1912) c i, III, p.238. 25 Legatio pro Christianis 2 : MG 6,912s. 26 Magn. Mural. 2.11,6. 27 De natura deorum 3.36. 28 Cf. M.Viller-K.Rahner, Aszese und Mystik in der Vdterzeil (Freiburg im Breis­ gau 1939) c. 2; J.Maooz, El amor u Jesucristo en la Iglesia de los mdrtires: EstEc 12 (1933) 313344- I..3 C-4 Λ.2. SANCTITAS EX DOCTRINA. TH.37 N.678-682 445 ad leonem, confessi estis labem pudicitiae apud nos atrociorem omni poena et omni morte reputari» 29. In virginitate visum est quasi ideale et quasi status perfec­ tionis 3 °.—Triumphum per christianismum reportatum ex pas­ sione universaliore et vehementi, atque adeo mediis in illecebris saeculi, quod quidem pergit et hodie verificari, lux est in tene­ bris, puritas maxima in medio nationis pravae et perversae... 682. 4) Nec vero cogitandum est haec omnia pristina fuisse atque remota tantum, minime autem hodierna et coaetanea. Nam historia integra Ecclesiae romanae et catholicae nullo non tem­ pore ostendit praeclarissima exempla sanctitatis. Cogita monachismum longe lateque per Ecclesiam diffusum31; cogita sacerdotium catholicum celibatui addictum, ut quaerant Deum partem suam atque hereditatem suam, in iisque quae sunt Christi et Ecclesiae insistant; cogita ordines militares qui for­ titer et pie rem ecclesiasticam gerebant; cogita ordines mendi­ cantes qui exemplo paupertatis praedicationem confovebant; cogita ceteros ordines religiosos in diversa munera et opera mi­ sericordiae distributos, sive curae infirmorum, sive educationis pauperum et rudium, sive aliorum laborum pro Dei gloria in patria vel in exteris regionibus, atqùe adeô in missionibus, leprocomiis... versantes. Quin etiam adde congregationes religio­ sas, adde instituta saecularia...: haec omnia vigentem vim sanctificatricem Ecclesiae ac doctrinae consiliorum evangelicae os­ tendent. .. Adde viros et virgines contemplationi quoque et paenitentiae incumbentes, pauperibus et derelictis inservientes, zelum animarum vel etiam in remotis oris terrae cogitantes... Adde laicos hierarchico apostolatui collaborantes in abnegatione et labore... Et ex omni genere et conditione vide sanctos canonizatos, etiam recenti tempore ex temporibus recentioribus... 32. Haec qui secum reputet, sanctitatem mirificam et prorsus extraordinariam ex doctrina Christi dimanantem profecto fa­ tebitur. 29 Apolog. 50: ML 1.603. 30 Cf. M.Viller-K.Rahner. Aszese und Mystik in der Vaterzcit c.3; et pulchra quae habet F.Vizmanos, S.I., Las virgenes cristianas de la Iglesia primitiva (Madrid 1949) per totum librum; pro valorc autem apologetico ex hoc facto virginitatis tam late extensum, cf. speciatim p. 47-84. JI Cf. M.Viller-K.Rahner, A'zcse und Mystik in der Vaterzeit c.5-8. 32 Cf. C.Kempf, S.T., Die Heiligkcit der Kirche im 19. Jahrhundert (et versio ex 7.· editione germana) (Einsiedeln 1927) ubi ostenditur multitudo sanctorum, beatorum et servorum Dei... Sanctitas charismatica. in quantum est indicium ordinarium alius sanctitatis moralis, semper adfuit ct adest in Ecclesia. Cf. de hac re thesim de Ecclesia et Batiffol, o. c., c.i ΠΙ, p.21S. 446 M.NICOLAI', DE REIEI.ATIONE CHRISTIANA. II b) Emendatio morum in societate domestica 33. De filiis, terminus a quo mutatio est facta constat ex dictis antiquorum. Sic Aristoteles statuebat: «Abolendis autem alendisque fetibus esto lex, ut nihil alatur mancum et debile. Prop­ ter multitudinem autem liberorum (quosdam) fetus abolere oportet, nisi gentis instituta id prohibeant: definitum enim oportet procreandorum liberorum numerum. Quod si quibus fuerit aliquid praeterea genitum, abortionem facere conveniet, antequam sensus et vita foetui accesserit» 34. Quod et Lycurgus induxit apud Graecos. Apud Romanos vero Lex duodecim tabularum habebat: «Pater insignem ad deformitatem puerum cito necato»35. Atque Seneca: «Portentosos fetus exstinguimus, liberos quo­ que, si debiles monstruosique editi sint, mergimus: non ira, sed ratio est, a sanis inutilia secernere»36. 683. 684. Terminus vero ad quem conversio facta est per chris­ tianismum, praeluditur ex dictis lesu circa diligentiam et exem­ plum quibus filiifamilias tractandi sunt. Atque lesus exemplum dedit singulare: Mc 10,14; Mt 18,5-15... et parall. Qua autem abnegatione sororum et religiosorum Ecclesia catholica pueris educandis, in regionibus catholicorum et in missionibus, incum­ bat; qua vero sollicitudine ea quae ad educationem baptizatorum spectant Ecclesia catholica invigilet; qua demum efficacia etiam in tenera aetate maturae sanctitatis gratia conspiciatur apud catholicos: sine ullo'negotio quispiam monstrabit. 685. Circa uxores vero firmior perpetuitas vinculo matri­ moniali per christianismum est data, polygamia est ablata, sicque dignitati mulieris copiosius est provisum., Quoad servos autem nota est pristina macula ethnicorum. Religio vero christiana primum rem temperare; humanitatem in tractandis servis, liberationem eorum per dominos consulere; tandem servitutem exstinguere 37. Hodie famuli consideran­ tur ut pars familiae. 33 Cf. Tanquerey, Synopsis Theolog. fundam. 22 n.485. 34 Politic. 7,14,10. 33 Tab.IV. 36 De ira 1,1 $. 37 Historiam servitutis et quomodo Ecclesia illam paulatim aboluit, amplissime tractat P.Allard, Esclavage: DAFC 1,1457-1522. Eiusdem auctoris, Los esclavos cristianos, versio ex 4.® editione gallica (Madrid). De influxu Ecclesiae in «quaestione sociali» nota est Encyclica Leonis XIII, · Rerum nova­ rum· (i 5 maii 1891); et Pu XI. •Quadragesimo anno· (15 mai i 1931). Et cf. Pius XI: A AS 29 (1937) 84.193. 1-3 C-4 Λ.2. sanctitas ex doctrina. TH.37 N.683-687 447 Ecclesia ad sacerdotium, quin et ad supremum pontificatum (S.Callixtum), pristinos servos evexit; laborem vero manualem nobilitavit. 686. c) De emendatione morum in societate civili. Notum est quomodo religio christiana civitati civili abundantius profuit 38; item quomodo promovit libertatem genuinam subdi­ torum contra tyrannidem et despotismum; quomodo caritatem induxit contra crudelitatem hominum sine misericordia qui in ludis et circensibus de hominibus spectaculum desumebant; quomodo verum atque genuinum ius gentium, sane internatio­ nale, fundamentum in doctrina atque philosophia christianis desumpsit, adversus barbaras relationes; quomodo etiam Eccle­ sia opera beneficentiae atque opera socialia promovere nunquam destitit... 687. Prob. minorem. Haec omnia supponunt auxi­ lium Dei superans communem cursum naturae, auxilium supernaturale. Enimvero philosophia et ceterae religiones ta­ lia tam sublimia nunquam praestiterunt. Neque mirum. Nam si auxilium supernaturale requiritur in praesenti providentia pro magna saltem multitudine ad cognitionem congruam religionis naturalis, multo magis huiusmodi auxilium requiretur ad praxim religionis naturalis; multoque magis ad praxim tam subli­ mem, quae fuit et est in numero tam amplo eorum qui doctri­ nam christianam sunt amplexi. In qua praxi sublimi doctrinae christianae et in fructibus sanctitatis per eam productis considera aequilibrium et harmo­ niam in sociandis virtutibus diversis et quodammodo inter se op­ positis. Quod sane sublimius est ac difficilius: quomodo scili­ cet austeritas vitae coniungeretur cum hilaritate, prudentia cum simplicitate, oboedientia cum dignitate, humilitas cum magnanimitate, firmitas cum suavitate, bonitas cum efficaci­ tate... Huiusmodi fructus sanctitatis, non obstantibus desideriis et conatibus 39, minime inveniuntur ubi doctrina christiana non colitur (quando enim philosophia aut ceterae religiones fruc­ tus tam sublimes praestiterunt?). Hinc merito arguimus ad ·'8 De hac re Leo Xlll. «Imnun iule Dei» (2 novembres 1885). i 9 Notum est illud Medeae in Metamorph. I.7 v. 18-21 : «Si possem, sanior essem, sed trahit invitam nova vis, aliudque cupido, mens aliud suadet. Video meliora proboque, deteriora sequor...» 448 M.NICOLAU, UK REVELATIONE CHRISTIANA. II impotentiam moralem magnae multitudinis sibi relictae ut ad hanc sanctitatem perveniat40. Quin etiam consideratio unius tantum virtutis christianae, ut est castitas et virginitas tot hominum atque mulierum, qui quasi exercitus triumphantium se ipsi atque mundum positum in maligno vicerunt et continuo devincunt, ut sacrificium per­ petuum amore quodam ideali amplecterentur, certe non ex so­ lis viribus naturalibus explicari valebit. Ergo si tales fructus sanctitatis alicubi reperiantur, ibi sup­ ponendum est auxilium supernaturale Dei. Hoc autem auxi­ lium nequit praestari in confirmationem doctrinae quae falso diceretur revelata. Merito ergo Origenes: «Quis dixerit decep­ tione effici ut emendetur vita et malitia quotidie magis ac ma­ gis minuatur?»41; atque iterum: «Divinitatis [Christi] testes sunt tot ecclesiae hominum, qui a vitiorum colluvie aversi, Conditori se totos addicunt, et in omnibus illi placere stu­ dent» 42. 688. Obiectiones. i. Sunt qui negent factum sanctitatis in religione catholica, praesertim in quibusdam individuis vel societatibus, vel in ali­ quibus temporibus. Trans, nunc: Neque habemus defendendum Ecclesiam esse sanctam, id quod fiet postea (in alio tractatu); sed explicandum factum alicuius sancti­ tatis, quae arguit auxilium supernaturale. Respondeo quoque cum Tertulliano: ii qui male agunt, agunt non se­ cundum doctrinam christianam, sed contra praecepta christiana. Et «necesse est in corpore, quantum velis integro aut puro, ut naevus aliquis effruti­ cet, aut verrucula exsurgat, aut lentigo sordescat. Caelum ipsum serenitas tam colata purgat, ut non alicuius nubeculae flocculo resignetur...»43. 2. Factum alicuius sanctitatis non arguit auxilium supernaturale, v.gr. ex virginitate multorum; nam ethnici etiam habuerunt virgines vestales. Resp. «Ne opponantur virginibus christianis virgines vestales; nam 1) hae fuerunt paucae (primum 4, dein 6), illae innumerae; 2) harum virginitas fuit honoribus et commodis compensata, illarum vero iniuriis et martyrio ex­ posita; 3) harum virginitas non fuit perpetua; poterant post certum exactum' tempus (post annum 30) inire matrimonium; illarum fuit perpetua; 4) harum virginitas fuit coacta ac poenis custodita, illarum vero plane spontanea omnique seductioni exposita» 44. Atque illis sex, oppone sodes exercitum tot sacerdotum et religiosorum, viros et feminas, qui voluntariam atque perpetuam castitatem servant... Revera, etiam in singulis individuis, mutatio fit per auxilium supernaturale gratiae internae. Sed ad hanc appellare ordinarie non possumus, quia apologctice nescimus cius exsistentiam; ergo tantum ad illam recurrere pro apologetica licet, quantum externe se prodat auxilium divinum supernaturale. Sed hoc ordinarie pro magna multitudine fit manifestum, non si de singulis individuis agitur. 41 Contra Celsum 2,50: MG 11,876 C. 42 Contra Celsum 1,47: MG 11,748 B. cf. etiam de tota hac re verba Eph 2,1 -to. 43 Tertullianus, Adversus nationes 1,5: ML 1,635. 44 Con,r«-nd»unt Theolog. dogmat. 1 « > n.87,3 P-99- Cf. et F.Vizmanos, Las vfrgencs ensttanas 68-84. Ι.·3 C-4 Α.2. PROPAGATIO RELIGIOSIS. TH.38 N.687-6go 449 Thesis 38. Admirabilis propagatio religionis christianae confirmat eius originem divinam. S.Th., Contra gentes 1,6; Wilmers, De vera religione 1.4 C.2 a.2; Ottiger, Theolog. fun­ dam. 1,850-869; Müller, De vera religione th.43; Dorsch, Theolog. fundam. i3,773-787i Tromp, De revelatione6 1.2 prop.9; Garrigou-Lagrange, De revelatione5 2.256-264; Dieck­ mann, De Ecclesia 2.611-617; Muncunill, De vera religione n.518-534; J.Riviere, La propa­ gation du Christianisme dans les trois premiers siècles (Paris 1907;; Pinard de la Boullaye, Conférences de Notre-Dame (1932) V. 689. Haec propagatio hic non intelligitur a) ut adimpletio prophetia­ rum Christi ■; nec bj ut testimonium magnae multitudinis circa facta his­ torica, cuius ratio sufficiens nequeat esse nisi ipsa obiectiva veritas rerum quas attestantur; sed c) consideratur ut miraculum morale, quatenus sine mediis naturalibus proportionalis datur factum superans leges morum psy­ chologicas, quibus regitur activitas hominum. Ac praesertim tria priora saecu­ la consideramus, usque ad pacem Constantini (anno 314), quia obstacula tunc vigentia et paene carentia iuvaminis externi humani evidentius osten­ dunt necessitatem auxilii divini supernaturalis. Hoc argumentum classicum et solemne est apud apologetas pristinos, qui tria momenta quae in eo sunt consideraverunt, nimirum prophetiae im­ pletae, testimonii veritatis, et miraculi 2. Hoc critérium, quale nos nunc desumimus, ad probandam divinam le­ gationem lesu, videtur cohaerere cum criteria interno doctrinae per examen ef­ fectuum illius, quod nuper erat in consideratione fructuum sanctitatis per ipsam doctrinam productorum; haec videlicet admirabilis propagatio doc­ trinae christianae, eius nimirum acceptatio theorica et practica, ut modus qui­ dam concipi potest fructuum et effectuum qui per ipsam doctrinam sunt orti. 690. Adversarii sunt rationalistae, qui hoc factum ex­ traordinariae diffusionis, quod luce clarius negari non potest, naturaliter contendunt explicare. Ita E.Gibbon, Lecky, C.B aur... 3, et sequentes: Renan, Harnack. F. E.Renan affirmat potius mirandum esse quod religio chris­ tiana tanto tempore et non antea vicerit imperium romanum 4. Harnack diffusionem contendebat explicare per diversa elementa huius doctrinae religiosae, scilicet, a) per monotheismum; b) per bonum nuntium sive per evangelium lesu, evangelium amoris et beneficentiae; c) per multi­ formes aspectus quibus illa religio considerari poterat; d) per eius miram adaptationis capacitatem. Ita erat religio pro simplicibus et rudibus simplex; pro sapientibus intellectualis et admiranda; pro omnibus benevolentia et 1 Cf. Mt8.ii; 13,32; 28,18-20; lo 12.32... 2 Dc hoc argumento apud Patres, cf. Tromp, De revelatione6 1.2 prop.9 praenot. n.2 (ρ·33θ). Vide sis S.Chrysostomum, Quod Christus sit Deus n.i2ss: MG 48,8295s. In genere de propagatione Evangelii decursu temporum omnium agit A.Brou, Propaga­ tion de Γ Evangile: DAFC 4.362-386. 3 E.Gibbon, The history of the Decline and Fall of the Roman empire t.2 (Paris 1840) c.15 ; Wilmers, n.499 p.506. Lecky, History of European Morals t.i c.3 p.386s; Tanquerey 22, 307; F.C.Baur, Das Christentum und die Kirche dcr drci ersten christlichcn Jahrhundertc 449; Wilmers, 0.508.517, p-515-5254 Cf. Les apôtre* c.t9 p.366ss; Marc-Aurèle c.25 P-585 : Wilmers, 0.515-528. Teologfa I 15 450 M.NICOLAU, III REVELATIONE CHRISTIANA. II caritate omnes attrahens... Hinc deducere vult christianismum fuisse syncretismum qui omnes vires mundi et praeparationem factam per alias religiones in commodum proprium adhibuerit: ita, deserendo nationalismum iudaicum, populos diversissimos ad se attrahebat; ita elementa cultus ex ceteris religio­ nibus, ita philosophiam hcllenicam sibi appropriavit 5*... Problema igitur non est ponendum: quomodo christianismus tot graecos et romanos corPWiisicrit ut numerosior et potentior religio fieret; sed alio modo: quomodo stSW efformavit et evolvit ut religio fieret universalis atque exclusive; idque scthent historia dogmatum et cultus, nec tantum historia missionum illius tempori»..® ' 691. Doctrina Ecclesiae. Concilium Vaticanum consi­ derat «admirabilem propagationem» Ecclesiae ut magnum et perpetuum motivum credibilitatis (D 1794); sed, ut videtur, tale motivum conflatur ex propagatione, sanctitate, foecunditate, stabilitate, unitate Ecclesiae, simul sumptis; videlicet ex facto Ecclesiae 7. Pius IX, pulchram enumerationem instituens argumento­ rum quibus probatur christianam fidem Dei opus esse, hoc habet: «Haec fides... maiores in dies... vires acquirens, universum or­ bem terra marique, a solis ortu usque ad occasum, uno Crucis vexillo pervasit...» (D 1638). 692. Valor theologicus. Si thesis haec sumitur una cum aliis de sanctitate et stabilitate... Ecclesiae, est saltem doctrina catholica 8. Thesis vero singillatim sumpta est apologetice certa et vene­ rabilis in traditione apologetica. 693. Probatio. Religio Christiana propagata est a) mag­ na diffusione geographica, simul et numerica; b) in omni classi so­ ciali, c) celerrime, d) inter gravissima obstacula. Atqui hoc arguit causam proportionatam supernaturalem, quae nequit praestari a Deo in confirmationem religionis falso revelatae. Ergo admirabilis propagatio religionis christianae confir­ mat eius originem divinam. 694. numerica Prob. maior: a) .Diffusio geographica simul et 9. Tempore apostolorum, Ex Act constat diffusio re- 5 Die Mission und Ausbreitung des Christentums4 (Leipzig 1924) t-2 1-4 c.4 (Ergebnisse) p.957; U 1-2 Schlussbctrachtung 324-33»· f Ibid., t,i 1.3 ScMussbetrachtun· 527. Cf. L.de Grandmaison, L'expansion du Christia* nisme d'après M.Harnack: Et 96 (1903) 300-3.29.45»-476. 1 Cf. quae supra diximus n.671. » Cf. quae dicimus in 11.672, agentes de valore theologico. 9 Uberius de hac diffusione agit H.Leclerq, Expansion du Christianisme: DACL 5,9781014. De numero Christianorum ad initium saeculi IV tractat L.Hertling, S.I., Die ZaH der Christen zu Bcyinn des vierten Jahrhunderts: ^katb'J'b 58 (1934) 243-253 _____ 1-3 C..| A. Î. PROPAGATIO RELIGIONIS. TH.jS x.6go-695 451 ligionis christianae lerosolymis et per Samariam, Damascum, Antiochiam, ubi primum cognominati sunt discipuli christiani (Act 11,26); item per Asiam...; et narrantur itinera S.Pauli, ita ut dicere posset: ab lerusalem per circuitum usque ad Illy­ ricum repleverim evangelium Christi (Rom 15,19). Et scribens ad Romanos aiebat: Fides vestra annuntiatur in universo mundo... (Rom 1,8; cf. eandem sententiam Coi 1,6.23) iisdemque Ro­ manis propositum pandit proficiscendi in Hispaniam (Rom 15, 28) ibique praedicandi. Ipse quoque scribebat litteras ad com­ munitates christianas geographice valde remotas, nimirum ad Romanos, Corinthios, Galatas, Ephesios, Philippenses, Colossen­ ses, Thessalonicenses; item ad Titum episcopum in insula Cre­ ta; atque etiam meminit communitatum in Macedonia et in Achaia (1 Thess 1,7s). S.Petrus vero scribebat «electis advenis Ponti, Galatiae, Cappadociae, Asiae et Bithyniae» (1 Petr 1,1). S.loannes «septem ecclesiis quae sunt in Asia» dirigebat Apocalypsim, scilicet «Epheso, et Smyrnae, et Pergamo, et Thyatirae, et Sardis, et Philadelphiae, et Laodiciae» (Apoc 1, 4.11). Dispersio apostolorum constat ex Historia Eusebii: «Thomas, sicut nobis traditum est, sortitus est Parthos, Matthaeus Aethio­ piam, Bartholomaeus Indiam citeriorem, Andreas Scythiam, loannes Asiam, unde apud Ephesum commoratus est et de­ functus. Petrus Pontum, Galatiam, Bithyniam, Cappadociam ceterasque confines provincias...» IO*. Cum hac diffusione geographica aderat eximium incremen­ tum numericum: Ita lerosolymis erant initio 120 (Act 1,15), 3.000 (Act 2,41), 5.000 virorum (Act 4,4); postea augebatur etiam nu­ merus virorum et mulierum credentium in Domino (Act 5,14) ... Et seniores dicebant Paulo: «Vides, frater, quot millia (graece μυριάδες) sunt in iudaeis qui crediderunt» (Act 21,20). Romae vero erat «ingens multitudo» Christianorum, de qua loquitur Tacitus, ubi de martyriis tempore Neronis H; atque ut ait S.Clemens Romanus, Petro et Paulo «sancte vitam in­ stituentibus magna electorum multitudo aggregata est, qui supliciis multis et tormentis, propter zelum passi, exemplar opti­ mum inter nos exstiterunt» 12. 695. Tempore subapostolico (saeculo II) apparet magna difusio ex modo loquendi auctorum: i° Hist. eccles. 3,1: Kch 428. Cf. Hist. eccles. 5,10,3: R 660. > 1 «igitur primum correpti qui fatebantur, deinde indicio eorum multitudo ingens haud proinde m crimine incendii quam odio humani generis convicti sunt...» (Annal. 15.44: Kch 34), 12 Epist. 1 ad Cor 6.1: R 11. 452 ΛΙ.NICOLAI', m REVELATIONE CHRISTIANA. II Sic in Bythinia circa a.m-113 maxima pars erat Christiana, cum Plinius Traianum consuleret de christiania «maxime prop­ ter periclitantium numerum. Multi enim omnis aetatis, omnis ordinis, utriusque sexus etiam vocantur in periculum et voca­ buntur. Neque civitates tantum,' sed vicos etiam atque agros superstitionis istius contagio pervagata est...»1?. Jn Epistola ad Diognetum (saeculo II) compendio dicebatur: «Quod est in corpore anima, hoc sunt in mundo christiani...» 14. S.Iustinus anno c.155, affirmabat: «Neminem esse qui nos in lesum per totuni orbem terrarum credentes exterreat et in servitutem redigat, in promptu est...» I?. Atque iterum, applicando Christianis prophetiam Malachiae, de omni loco quo offerenda sit oblatio munda (Mal 1,11): «Nullum enim omnino genus est sive barbarorum, sive Graecorum, sive quolibet nomine appellen­ tur, vel hamaxobiorum qui in plaustris degunt, vel nomadum qui domibus carent, vel scenitarum qui pecora pascentes habitant in tentoriis, nullum, inquam, eiusmodi genus est, in quo non per nomen crucifixi lesu preces et gratiarum actiones Patri et Creatori universorum fiant...» 16. Atque S.Irenaeus extollebat eodem saeculo unitatem piaedicationis et traditionis Ecclesiae in toto mundo: «Nam etsi in mundo loquelae dissimiles sunt, sed tamen virtus traditionis una et eadem est. Et neque hae quae in Germania sunt fundatae ecclesiae aliter credunt, aut aliter tradunt; neque hae quae in Hiberis sunt, neque hae quae in Celtis, neque hae quae in Orien­ te, neque hae quae in Aegypto, neque hae quae in Lybia, neque hae quae in medio mundi constitutae: sed sicut sol, creatura Dei, in universo mundo unus et idem est, sic et lumen, praedicatio veritatis, ubique lucet, et illuminat omnes homines qui volunt ad cognitionem veritatis venire...» 17. Ex Actisvero martyrii Carpi, Papyli, Agathonices (probabiliter inter a.161180), Papylus interrogatur: «Proconsul dixit: Liberosne habes? Papylus re­ spondit: Et quidem multos per Deum. Unus tum aliquis e vulgo clamavit et dixit: Secundum fidem suam Christianam se dicit multos liberos habere... Proconsul dixit: Quare mentiris ac dicis te liberos habere? Papylus dixit Visne cognoscere me non mentiri, sed vera dicere? In omni provincia et urbe sunt mihi liberi per Deum...» ,s. Ex controversia demum ad finem saeculi II de tempore Paschatis celebrandi constat fuisse 5 synodos provinciales l9. Tertullianus denique, anno 197, in Apologetico scribere eloquenter poterat: «Hesterni sumus et orbem iam et vestra omnia implevimus, urbes, insula, castella, municipia, conciliabula, castra ipsa, tribus, decurias, pala­ tium, senatum, forum: sola vobis reliquimus templa. Possumus dinumerare exercitus vestros: unius provinciae plures erimus. Cui bello non idonei, non prompti fuissemus, etiam impares copiis...? ... Procul dubio expavissetis ad solitudinem vestram, ad silentium rerum et stuporem quemdam quasi >’ 14 15 >» >’ •3 >» Epistularum liber 10,06: Kch 30: cf.supra n.380, 1. Epist. ad Diognetum 6,1 : R 97: Kch 07: supra n.675. Dialog, cum Tryphone (post a.150-155) 110: R 144. Ibid., 117.0: Kch 50· Adversus haereres 1,10.2· R 102: Kch 104s. Cf. ibid., 1,10.1 : R 101 Kch 83s. Cf. Kch 91 -101. L.3 C.4 Λ.2. PROPAGATIO RELIGIONIS. TH.38 N.695-696 453 mortui orbis; quaesissetis quibus imperaretis. Plures hostes quam cives vo­ bis remansissent» 20. Atque idem Tertullianus: «... et sunt tanti [christiani], quanti et denotamur. Obsessam vociferantur civitatem, in agris, in castellis, in insulis Christianos...» 21. 696. Saeculo III, idem Tertullianus, scribens Adversus iudaeos (anno '200-206), commemorabat praedicationem apostolorum, ita ut in universa terra exierit sonus eorum, et usque ad ultimos terrae verba eorum (Ps 18,5; cf. Rom 10,18), atque «ut iam Getulorum varietates et Maurorum multi fines, Hispaniarum omnes termini et Galliarum diversae nationes et Britannorum inaccessa Romanis loca, Christo vero subdita, et Sarmatarum et Dacorum et Germanorum et Scytharum et abditarum multarum gentium, et provin­ ciarum et insularum multarum nobis ignotarum» in Christum credidissent 22. Atque anno 212 in Africa maior pars erat christiana: «Tanta hominum multitudo, pars paene maior civitatis cuiusque, in silentio et modestia agi­ mus...» 23. Rem item mirabilem Origeni videbatur, scribenti ad dimidium saecu­ li III, Contra Celsum : «An lesus suam disseminare doctrinam volens, sine Deo potuit paucis his annis tantum perficere, ut in multis huiusce nostri orbis locis multos Graecos et barbaros, multos sapientes et ignaros ad suam doctrinam alliceret et ita persuaderet, ut quod de alia religione nunquam auditum est, ad mortem certare pro christianismo quam illum eiurare mallent?...» 24. Magnam diffusionem christianismi in saeculo III probat ipse Harnack, qui, tamquam conclusiones sui studii, distin­ guit pro initio saeculi IV, diversas categorias regionum in ex­ tensione christianizationis: 1) Regiones ubi religio christiana fere dimidium populationis habebat et maiorem extensionem atque influxum: tales tota Asia minor, paucissimis ex­ ceptis; Thracia, Armenia, Cyprus probabiliter, Edessa. 2) Regiones ubi notabilis pars civium erat christiana, atque influxum exer­ cebat in directione et in vita culturali communitatis, simul et aliis religionibus optime opponi poterat; Antiochia et Coelesyria, Alexandria cum Aegypto et Thebaida, Roma et partes aliquae Italiae meridionalis et centralis, Africa proconsularis et Numidia (nisi pertineant ad primam categoriam), Hispania meridionalis, ora Achaiae, Thessaliae, Macedoniae atque insulae; item ma­ ritima Galliae cum valle Rhodani. 3) Provinciae in quibus christianismus parum, quantum novimus, pro­ pagatus fuerat: Palaestina in agris, Phoenicia, Arabia, aliquae partes Mesopo­ tamiae; partes interiores Achaiae, Thessaliae, Macedoniae; Epirus, Darda­ nia, Dalmatia, Moesia, Pannonia; partes septentrionales et interiores Italiae centralis, atque Italia superior orientalis; Gallia meridionalis, et regiones prope vias Romanorum atque in magnis urbibus eorum usque ad Belgium, Germaniam et Rhetiam; Mauritania et Tripolitania; partes aliquae Hispa­ niae, non pertinentes ad categoriam praecedentem. 20 Apolog. 37: R 279. 21 Apolog. 1 : Kch 165s. 22 Adversus iudaeos 7,4-7: Kch 207. 23 Ad Scapulam 2: R 369. 24 Contra Celsum (anno 248) 1,26: R 5:6. De numero clericorum in Ecclesia Romana ad dimidium saeculi, cf. Eusebius, Hist, eccles. 6,43,rtss: Kch 255. Atque de statu Ecclesiae ante persecutionem Diocletiani (a.303) idem Eusebius, Hist, eccles. 8 t : Kch 444. M.NICOLAI , III 454 REVELATIONE CHRISTIANA. II 4) Ad quartam categoriam pertinent illae regiones in quibus, quantum notum est [ex investigatione tutissima et minimali], pauci erant christiani: ita urbes Philisteae, orae septentrionales Maris Nigri; occidentalis pars Ita­ liae superioris; Gallia septentrionalis et centralis; Belgium, Germania. Rhetia, exceptis quae ex his veniunt in categoria tertia.—Item extra provincias romanas Persia, India, Scythia; et Persia quidem occidentalis probabiliter ad tertiam categoriam accensenda est25. 697. b) Diffusio socialis. Iam supra Tertullianus, Origenes... rem suis testimoniis indicaverunt. In specie vero memorantur aulici iam a S.Paulo: Salutant vos omnes sancti, maxime autem qui de Caesaris domo sunt (Phil 4,22); atque ad Rom (i6,ioss) multos recenset nobiles. Memorantur Acilius Glabrio et Flavius Clemens 26, cuius uxor Domitilla et ipsa consanguinea erat Domitiani 27. Memorantur et alii, ut Carpophorus, vir fidelis e familia Caesaris, cuius servus, Callixtus, postea fuit Pontifex28. Pauperes, sine dubio multi, fuerunt evangelizati; sed etiam divites et nobiles, praeter illos supra citatos, proconsul Ser­ gius Paulus (Act 13,7-12); atque ex iudaeis «multa turba sacer­ dotum» (Act 6,7), ut Crispus (Act 18,8); item Apollo (Act 18, 24ss)... Ex graecis Dionysius Areopagita (Act 17,34),.. Item Pomponia Graeciha 29 multique alii·, ut inscriptiones funera­ riae in coemeterio Callixti satis indicant 3,). Inter milites recensentur, praeter Cornelium (Act 10,iss), Legio fulminatrix 31, Marinus centurio 32,· Nereus et Achil­ leus 3-\ Marcellus, Maximilianus, Theodorus, martyres Sebastae 40, lulianus, Sebastianus... Nec defuerunt sapientes, ut Dionysius Areopagita, Clemens Romanus, Quadratus, Aristides, lustinus, Athenagoras, Irenaeus, Tertullianus... omnesque apologetae. Ideo S.Hieronymus scri­ bere potuit: «Discant ergo Celsus, Porphyrius, lulianus, rabidi adversus Christum canes, discant eorum sectatores (qui pu­ tant Ecclesiam nullos philosophos et eloquentes, nullos ha­ buisse doctores) quanti et quales viri eam fundaverint, exstru­ xerint et adornaverint; et desinant fidem nostram rusticae tan­ tum simplicitatis arguere, suamque potius imperitiam agnos­ cant» 34. 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 Die Mission und Ausbreitung des Christentums4 t.2 i.4 c.4 (Ergebnisse) 949-953· Suetonius, Vito Domitiani 10,2: 15,1: Kch 43s. Dio Cassius, Histnria Romano 67,14: Kch 226. Cf. Hippolytus Romanus, Philosophumena 9,12: Kch 228. Cf. Tacitus, Annal. 13,32: Kch 32. Cf. P.Allard, Histoire des persécutions 191; Dorsch, 777. Cf. Tertullianus, Apolog. 5,8-12: Kch 177. Cf. Eusebius, Hist. eccles. 7,15 : Kch 441. Cf. Epigramma Damasi: Kch 585. De viris illustribus Prolog.· ML 23,634· L-3 C-4 A.2. PROPAGATIO RELIGIONIS. ΤΗ·38 X.696-699 455 698. c) Haec omnia celerrime seu brevi tempore. Quod constat ex iam citatis testimoniis pluribus, ut Origenis 35, et ex tota historia christiana primaeva. Ideo et celebratur ab apologetis, dum recurrunt ad hoc nostrum argumentum prae­ sens. Sic Arnobius (mortuus c.a.327) celebrabat hocce credibilitatis motivum: «Nonne vel haec saltem vobis fidem faciunt argumenta credendi, quod iam per omnes terras in tam brevi temporis spatio immensi nominis huius sacra­ menta diffusa sunt; quod nulla iam natio est tam barbari moris et mansue­ tudinem nesciens, quae non eius amore versa molliverit asperitatem suam et in placidos sensus assumpta tranquillitate migraverit; quod tam magnis ingeniis praediti oratores, grammatici, rhetores, consulti iuris ac medici, philosophiae etiam secreta rimantes magisteria haec expetunt, spretis quibus antea fidebant?» 36. Quare et S.Hieronymus, exsultans, triumphum Christianum canebat: «Solitudinem patitur et in urbe gentilitas. Dii quondam nationum cum bu­ bonibus et noctuis in solis culminibus remanserunt. Vexilla militum, crucis insignia sunt. Regum purpuras et ardentes diadematum gemmas, patibuli salutaris pictura condecorat. Iam Aegyptius Serapis factus est Christianus. Mamas Gazae luget inclusus, et eversionem templi iugiter pertimescit. De India, Perside, Aethiopia, monachorum quotidie turbas suscipimus. Depo­ suit pharetras Armenius, Hunni discunt Psalterium, Scythiae frigora fervent calore fidei: Getularum rutilus et flavus exercitus, Ecclesiarum circumfert tentoria; et ideo forsitan contra nos aequa pugnant acie, quia pari religione confidunt» 37. 699. d) Inter gravissima obstacula. Obstacula erant ex parte doctrinae, ex parte evangelizantium, ex parte evangelizatorum, et ex parte medii seu atmosphaerae in qua prae­ dicatio evolvebatur. Auctor doctrinae: iudaeus («despectissima pars servientium», Tacitus 38), et supplicio crucis affectus, ignominiosissimo, «et nomen ipsum crucis absit non modo a corpore civium romanorum, sed etiam a cogitatione, oculis, auribus..,»39; et ideo «iudaeis quidem scandalum, gentibus autem stultitia» (i Cor 23)· 1. Doctrina theoretica: hic crucifixus adorandus ut Deus; alia et potissima capita doctrinae, mysteria superantia captum ra­ tionis; doctrina exclusivista. Non raro haereses et divisiones inter modos doctrinam proponendi. Doctrina practica: ardua, repugnans cupiditatibus; vitiis perpetuo esse resistendum; voluptates deserendas; castitatem 35 Contra Celsum 1,26: R 516; supra n.696. 36 Adversus nationes (c.305) 2,5: R 621. 37 Epist. 107 (ad Laetam) n.2: ML 22.870. 38 Hist. 5,8. Difficultates christianismo provenientes ex iudaeis ct quid de eis sentirent romani, collegit Wilmers, p.507-509. 30 Cicero, Pro Rabirio 5,16. 456 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II colendam; iniuriis condonandum; inimicos diligendos; honores spernendos...; a solemnibus et spectaculis ludisque esse abs­ tinendum. Evangelizantes: obscuri, timidi, iudaei exosi, rudes maxima apostolorum pars. Evangelizati: Iudaei exspectabant Messiam politicum, nationalisticum; abhorrebant a communitate cum gentibus; tena­ citer adhaerebant praescriptis caeremonialibus cultus et reli­ gionis Moysis; calumniis adversus lesum impediebantur quam maxime; ideo et synagogae iudaeorum appellatae sunt a Ter­ tulliano «fontes persecutionum»40. Ethnici vero debebant amplecti legem difficilem, puritatem matrimonii, castitatem etiam internam, dilectionem inimico­ rum, martyrium... quae omnia ipsis peculiariter erant difficilia. Medium sociale erat maxime adversum: imperatores neces­ sario inimici et christianis infensi, siquidem e summa digni­ tate et e supremo pontificatu eici debebant; imperium, magistratura... contraria, quandoquidem in, religione innitebantur, quae a christiana impetebatur; inde a tempore Neronis religio christiana invisa ut crimen sociale atque prohibita. Sacerdotes avari et cupidi, necessario novae religioni adversarii. Populus inde, ex opinione primatum sibi gregariam animadversionem efformans, christianis infensissimus. Ideo existimabant «omnis publicae cladis, omnis popularis incommodi christianos esse in causa. Si Tiberis ascendit in moenia, si Nilus non ascendit in arva, si caelum stetit, si terra movit, si fames, si lues, statim christianos ad leonem»41. Tota cultura: si apud barbaros eorum feritas in difficulta­ tem fuit christianismo, apud excultos et sapientes eorum philo­ sophia erat incommodo; neque enim philosophi fuerunt primi conversi. Immutanda fuit omnino cultura: iurisprudentia, ars, religio, philosophia... atque oeconomia saepe (cf. Act 19,235s). Syncretismus vigens, et gnosticismus ceteraeque sectae phi­ losophicae, ingens obstaculum pro religione exclusivista4243 ; magnum quoque periculum pro dogmate et pro institutionibus novae religionis, ne deficeret in sua puritate et interna vi 4J. 40 Advers. Gnosticos scorpiace io: ML 2,166. 41 Tertullianus, Apolog. 40: ML 1,542 s. 42 Religionem Christianam esse exclusivistam magnum est iam signum veritatis illius: nam veritas est exclusive. Sed unica religio exclusivista est religio catholica. Ergo ipsa est vera. 43 Cf. de modo praedicationis christianismi Batiffol, La Iglesia primitiva y el catolicismo c.2 P-478S. L.3 C-4 Λ.2. PROPAGATIO RELIGIONIS. TH.38 N.699-702 457 700. Prob, minor. Haec propagatio postulat causam PROPORTiONATAM, sc. supernaturAlem 44 Etenim causae proportionatae quae explicent talem propagationem, aut sunt ex­ ternae doctrinae aut internae doctrinae. Sed neutrae possunt esse naturales. Ergo requiruntur causae proportionatae super­ naturales. Causae enim externae naturales, ut essent illae quae cogitari possunt, synagogae dispersae per mundum romanum, unitas linguae (etsi constat interpretibus opus fuisse 4S), unitas impe­ rii... haec communes erant, et etiam pro adversariis inservie­ bant, et valde apta erant ad persecutionem Christianorum. Aliae causae externae, ut eloquentia, arma, nobilitas et di­ vitiae, quae certe saepe multum valent ad persuadendum; item nûmerus et organizatio, potentia...: haec multo potiora erant in adversariis. Ergo huiusmodi causae, sicuti etiam philosophia vigens et contemptus superstitionis gentilicae aliaeque quae excogitari possunt, certe non dant rationem sufficientem illius propaga­ tionis: sunt quidem causae favorabiles pro praedicatione aut occasiones illius propagationis, vel etiam ad summum causae disponentes, minime vero et adaequate causae efficientes illius acceptationis. 701. Sed neque causae internae doctrinae, ut esset eius su­ blimitas, harmonia cum ratione, satisfactio tendentiarum su­ periorum, valent explicare acceptationem illius. Sic enim non explicatur pro tot conversis—tam brevi tempore; si quae ratio­ nes allegatae speciem pro paucis conversis habere videantur, certe non dant rationem sufficientem acceptationis illius reli­ gionis—habentis mysteria firmiter et constanter credenda—et quoad doctrinam practicam exigentis legem difficilem—cum praevisione martyrii. Acceptatio ergo constans doctrinae tam repug­ nantis passionibus, celerrima et apud multos certe est contra leges psychologicas quibus regitur activitas hominum. Ergo opus est recurrere ad interventum supernaturalem Dei, extra­ ordinarium, qui nequit ab eo praestari in confirmationem doc­ trinae quae falso diceretur revelata. 702. Neque dixeris illam acceptationem explicari per mi­ racula concomitantia praedicationem primaevam. Si enim tenes vera illa miracula, tunc iam admittis opus supernaturale con44 Pulchre et oratorie hoc argumentum extollit Fr.Luis de Leon, De los nombres de Cristo 1.2 § i fBrazoJ versus finem: ed. Rivadcncira (Madrid 1872) 121-123. 45 Vide supra n.Ï78ss, de Sancto Marco interprete Petri. 458 M.NICOl.Ai:, I>l REVELATIONE CHRISTIANA. II firmans divinam religionem lesu; sin autem falsa esse affirmes, tunc certe non intelligitur quomodo mundus illam religionem sine signis credibilibus admiserit, et prodigium grande debes explicare46. Sed, etiam miraculis suppositis, non datur in hac re sufficiens ratio acceptationis per fidem doctrinae theoretice et practice adeo repugnantis cupiditatibus hominum47. Ideo S.Augustinus ad hoc argumentum Ecclesiae praesentis appellabat: «Me attendite, vobis dicit Ecclesia, me attendite, quam videtis, etiamsi vi­ dere nolitis. Qui enim temporibus illis in iudaea terra fideles fuerunt, ex Vir­ gine nativitatem mirabilem, ac passionem, resurrectionem, ascensionem Christi, omnia divina dicta eius et facta praesentes praesentia'didicerunt. Haec vos non vidistis, propterea credere recusatis. Ergo haec adspicite, in haec intendite, haec quae cernitis cogitate, quae vobis non praeterita narran­ tur, nec futura praenuntiantur, sed praesentia demonstrantur. An vobis ina­ ne vel leve videtur et nullum vel parvum putatis esse miraculum divinum, quod in nomine unius crucifixi universum genus currit humanum?''48. 703. Scholion. In quo consistebat auxilium extraor­ dinarium, SUPERNATURALE, A DEO PRAESTITUM IN PROPAGATIO­ NEM christianismi 49. In primis providentia Dei supernaturalis ordinabat circumstantias favorabiles ad praedicationem et adiuncta mundi externa ut conferrent (etsi inadaequate tan­ tum) ad illam propagationem. Praeterea diversa facta supernaturalia in se immediate ordinabantur ad confirmationem ser­ monis: talia erant conversio mirabilis apostolorum, nominatim Pauli, charismata ipsis et primaevis christianis concessa, excellen­ tia doctrinae vere ut miraculum intellectuale, alia signa et virtu­ tes et miracula ab apostolis et christianis patrata; in christianis bene multis et praesertim in martyribus virtus heroica et con­ stans; omnes virtutes christianae, nominatim in caritate mutua et in exemplis ad aedificationem. Sed praeter haec, requirebatur gratia interna supernaturalis pro fide amplectenda, nimirum pro ipso actu fidei et pro praece­ denti imperio voluntatis libero, atque pro iudiciiscredibilitatiset credenditatis saltem proxime ultimis. Haec ex Theologia dog­ matica constant. Quod si hoc auxilium pro fide est necessarium, multo ma­ gis erit pro exercitio practice fervidae vitae religiosae. 46 Cf. S.Augustinus, De civitate Dei 22,5: ML 41,75635; supra n.570. S.Th., 1 CG 6. 47 Insuper, dogmatice procedendo, animadverte fidem haberi, etiam supposita certa cognitione credibilitatis, per liberum imperium voluntatis; quod quidem, sicut iudicia ultima credibilitatis et credenditatis, habetur per gratiam elevantem supematuralem. 48 De fide rerum quae non videntur 4,7: R 1614. Cf. eiusdem S.Augustini, De vera reli­ gione 3: ML 34.123-125. 49 De rc agunt MCi.ler, th.43 n.35; Tromp6, 343-346; Lercher-Schlagenhaufen n.246. * L.3 C.4 Λ.2. PROPAGATIO RELIGIONIS. TH.38 N.702-704 459 704. Obiectiones. I. Haec mira propagatio explicari potest per zelum apostolorum, nominatim per fervorem Pauli. Dist. antec. Ita explicari potest formalis acceptatio talis doctrinae, nego; ita explicari potest praedicatio doctrinae, subdist. : quasi haec sit causa totalis, nego antec.; ut causa partialis, iterum subdist. : ut causa naturalis, nego; ut causa supernaturalis, conc. Praedicatores enim apostolici erant initio pauci, postea certe multi; sed hic zelus ardens sine commodis humanis, immo mul­ tis cum incommodis apud multos, hic zelus, inquam, pro hac religione pro­ movenda, naturalis non est. 2. Haec propagatio explicatur per favorem imperatorum, nominatim per favorem Constantini. Dist. antec. In tribus primis saeculis, e quibus potissimum arguimus, nego; in aliis saeculis, subdist. : ut causa partialis interdum (non semper) fa­ vens praedicationi, conc.; ut causa explicans acceptationem religionis, nego. 3. Haec acceptatio explicatur per pruritum credendi et amorem su­ perstitionis. Nego. Erant enim tunc temporis multi sceptici, athei...; nec facile quis credit religioni adversanti passionibus. 4. Res explicatur eo quod haec religio magis conformetur cum verita­ tibus rationalibus. Nego. Nam, etsi verum sit religionem Christianam habere sublimem conformitatem cum ratione, cum aspirationibus cordis..., sed aliud est rem ali­ quam theoretice considerare, et aliud acceptare id quod, cum sit difficilius, deducendum est in praxim: «Video meliora proboque; deteriora sequor» 50. 5. Dispersio iudaeorum et unitas imperii romani explicat propagatio­ nem hanc. Resp. Diffusio christianismi inter iudaeos non fuit facilis; et praeterea christiani iam ab anno c.64 distinguebantur a iudaeis. Ceterum tam disper­ sio iudaeorum quam unitas imperii romani explicant, ad summum, ut dic­ tum est. occasiones vel causas favorabiles pro praedicatione, minime vero dant rationem sufficientem acceptationis huius religionis apud tot Christia­ nos tam brevi tempore. 6. Hierarchia et organizatio imperii romani fuit causa exemplaris organizationis et propagationis christianismi, quae inde debet explicari. Dist. antec. In accidentalibus, trans.; in essentialibus, nego; probatur enim haec esse a Christo et iam lerosolymis et in Asia viguisse. 7. Unitas Dei, quae praedicabatur, favit propagationi. Dist. antec. Apud aliquos sani iudicii, ut causa favorabilis, conc.; apud multos, nego; nam oberat polytheismus vigens. 8. Mutua caritas primorum Christianorum explicat illam propaga­ tionem. Dist. antec. Ut occasio considerandi illam religionem, pro aliquibus sa­ nioris cordis atque iudicii, conc.; ut causa sufficiens illam acceptandi, nego; siquidem haec religio non tantum actus caritatis et amoris vult acceptandos, sed etiam exercendos, et postulat totalem abnegationem sui et naturaliter non acceptatur. 9. Sanctitas primorum Christianorum simul cum caritate et beneficen­ tia mutua et erga pauperes explicat propagationem. Dist. antec. Ut occasio religionem considerandi et amandi, vel etiam ut causa favorabilis partialis, trans.; ut explicatio adaequata, nego. Nota insu­ per illam sanctitatem non fuisse naturalem, ut ex thesi praecedenti constat, neque etiam illam tam miram caritatem mutuam et beneficentiam. Praeterea. 5® Cf quae supra dicimus, n 687 460 M.NICOLAI), DE REVELATIONE CHRISTIANA. II etiam suppositis exemplis sanctioribus, natura humana non movetur efficaci­ ter ad virtutem sine auxilio divino. . 10. Spes redemptionis ex iniustitia et ex peccatis simul cum spe felici­ tatis aeternae explicat illam propagationem. Resp. Illa spes redemptionis et illa spes aeternae felicitatis, quae adsunt in corde humano, iam antea notae fuerant, ut constat ex scriptoribus et phi­ losophis antiquis, nec tamen compotes fuerunt tantam multitudinem effica­ citer ad se attrahendi. Insuper illae spes in specifico sensu religionis Chris­ tianae non poterant naturaliter tot indoctis persuaderi, nisi certissime con­ staret de auctoritate illius religionis; ad summum pauci philosophi possent naturaliter ad approximationem aliquam doctrinae christianae adduci; sed hi nullam habuissent auctoritatem ut illam toti mundo imponerent creden­ dam et affirmandam. 11. Syncretismus tunc vigens et modus agendi syncretistice, sc. assimilando elementa ex omni religione et omnes tendentias favorabiles, faverunt diffusioni novae religionis et diffusionem explicant. Resp. Syncretismus vigens non favit, sed potius oberat religioni adeo exclusivae, cuius erant principia unitatis et integritatis: Unus Dominus, una fides, unum baptisma, unus Deus.... (Eph 4,5s); et christiani praecavere debe­ bant ne desererent quod ipsis traditum erat: Videte ne quis vos decipiat per philosophiam, et inanem fallaciam secundum traditionem hominum, secundum elementa mundi, et non secundum Christum (Coi 2,8); atque iterum: Itaque, fratres, state; et tenete traditiones quas didicistis, sive per sermonem, sive per epistolam nostram (2 Thess 2,15). Nota insuper hanc religionem Christianam prohibitam fuisse ut crimen iam a tempore Neronis; syncretismum vero omnes reformatores religiosos fecisse aequalis auctoritatis et permisisse observantiam praxis antiquae51. Quod si analogiae rituales dantur inter religiones antiquas et christianam, primum probe dignoscendum est ubi inveniatur analogatum principale; dein notare iuvat huiusmodi analogias non esse univocas, sed specie differre, ni­ mirum ex diversa intentione diversoque dogmate quibus informantur 52* . 12. Omnes causae praecedentes (ex difficultatibus propositis) simul sumptae dant rationem sufficientem huius mirae propagationis. Nego. Etenim si causae singulae nihil ponderis habent ut dent rationem sufficientem acceptationis constantis huius religionis, neque omnes simul id explicabunt. Et animadverte multo potentiora fuisse obstacula ex parte doc­ trinae et ex parte evangelizantium et evangelizatorum, atque ex parte medii socialis et culturae... (ut constat ex probatione), quam illa omnia quae favere poterant. 13. Mahomedismus et aliae sectae, ut Buddismus, Protestantismus, Arianismus, Mithracismus... celerrime quoque propagata sunt. Dist. antec. Mediis et modo supernaturalibus, nego; mediis naturalibus, conc. Ideo propagatio non est mirabilis sicut in christianismo. Mahomedismus propagatus fuit vi armorum—et promittendo temporalia emolumenta—et indulgendo passionibus55. Buddismus obtinuit favorem principum ut systema philosophicum; insu­ per nullum fere fixum dogma habet. Sustulit quoque differentiam classium, contra doctrinam brahmanismi. Promittit felicitatem in abstinentia laboris 51 Cf. Pinard db LA Boullaye, L’étude comparée des religions t.i4 § 28 p.53. 52 Cf. Pinard de la Boullaye, Conférences de Notre-Dame (1934) V nota 13; eiusdem L'étude comparée des religions t.t4 § 40 (p.70-72) 5 St (p.88s) § 52 (p.90). De mysteriis ct de syncrétisme vide Tromp6, Excursus, 388-417; atque eiusdem copiosam bibliographiam. ibid.. 480-492. Nota praesertim pro hisce*quaestionibus K-Prümm. Der christliche Glaube und dic altheidnische Wetl 2 t. (Leipzig 1935). Cf. Contra Gentes 1.6: Müller, th-43 n.39-42 L-3 C-4 Λ.2. CONVERSIONES. N.704-705 461 «t tand:m nirwana... Atque tempore labente divisus est in plures sectas valde diversas, magis quam christianae inter se54. Protestantismus obtinuit ab initio favorem principum temporalium eorumque commendationem, siquidem cuius regio, eius et religio; nec habet illud corpus doctrinae compactum et exclusivum, sicut habet religio catholica.— Propagatus vero fuit ex politica et cupiditatibus principum, ex ignorantia populi et ex calumniis contra Ecclesiam5556 ; quibus adde et corruptionem morum apud multos ecclesiasticos et monachos. Arianismus obtinuit favorem principum. Quodsi Hieronymus dicit: «In­ gemuit totus orbis, et Arianum se esse miratus est»5e, nihil aliud vult dicere, et quidem per hyperbolem, quam multos episcopos fraude inductos fuisse ad subscribendam formulam cui sensus haereticus suberat. Mithracismus non potest dici adeo propagatus, siquidem tantum milites et magistratus romani, non populus neque regiones hellenisticae illum exer­ cuerunt. Ratio vero cur illi eum admittebant erat, praeter dispersionem mi­ litum in Oriente, et mercatorum orientalium, favor imperatorum simul cum indole religionis adaptata virtutibus et vitiis militaribus57. 14. Sicut cpmmunismus actualis, ita et communismus primitivae Eccle­ siae inter pauperes (Act 4,34;. 1 Cor 1,20.26) naturaliter propagatus. Dist. antec. Communismus primitivae Ecclesiae naturaliter propagatus est inter divites qui relinquebant suas possessiones, nego; propagatus est inter pauperes et plebem, ita ut hi exspectarent mortificationem passionum et martyrium, non praecise commoda temporalia sicut communistae hodier­ ni, subdist. : et hoc naturaliter fiebat, nego; supematuraliter fiebat, conc. Doctrinae aliquae (cogita communismum, et saeculo transacto alias doc­ trinas politicas et sociales) celerrime aliquando propagantur, quia spectato medio sociali, atmosphaeram, quam vocant, propitiam inveniunt; favent in­ super, ut plurimum, multis, eorum scilicet cupiditatibus, praeiudiciis, alicui denique sectae aut classi... Hinc excipiuntur cum ardore et quasi scintilla electrica currunt; quibus adde non semper media omni ex parte licita adhibe­ ri... donec labente tempore reflexio et consideratio crisim instituunt doctrinae eiusque defectus animadvertuntur.—Nihil omnino de his in religione Chris­ tiana propaganda, sed contraria obtinent. 705. De conversionibus ut argumentum apologeticum. Conver­ sionem intelligimus non meram mutationem ad vitam meliorem per trans­ formationem partialem internam vitae moralis aut psychicae, v.gr. per emen­ dationem alicuius vitii (cogita fumandi, bibendi...) aut per accessum ad meliorem ideologiam politicam, etc.; conversionem intelligimus, si verbo abuti nolumus, illam transformationem profundam et radicalem totius vitae moralis circa nucleum novum, tamquam mutationem quae commovet inte­ grum hominem. Ita loquimur de conversione Sancti Pauli, Sancti Augusti­ ni, Sancti Ignatii... Conversiones si authenticae sunt, dignoscuntur in amplitudine transfor­ mationis factae, quae coniungitur cum profunditate earum in vita psychica; unde facile sequitur permanentia mutationis factae. 54 Cf. auctores supra citatos n.469: breviter Muller, ibid., η.46. 55 Cf. dictum historiographi germani A.Menzel agentis de propagatione protestantismi : «Den grôssten Tei! an seiner Vcrbrcitung hatte die Politik, Habgier und Gewalt der Fursten, die Unwissenheit des Volkes und die Verleumdungen der alien Kirchc durch die Führer der Bewegung» (Neucre Geschichte der Deutschen 2,86). Atque acute Fridericus II (Mémoires de Brandcnbourg): «Si on veut réduire les causes du progrès de la reforme à des principes sim­ ples, on verra qu’en Allemagne ce fut l’ouvrage de l’intérêt, en Angleterre celui de l’amour, et en France celui de la nouvauté». Ex Muller, 565. 56 Dialog, contra Lucifrifinos iq: ML 23,181. ST Cf- A-d’Ales Mithra (la religion de): DAFC 3 578-591 ; TrÔMP6. 346:. ’ 462 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Conversiones possunt esse conversiones ad fidem, cum novum substratum intellectuale, sc. fidei, accedit ad complexum psychologicum; conversiones ad vitam moraliter bonam, sive ad caritatem, cum mutatio fit e vita peccaminosa atque vitiosa; denique conversiones ad perfectionem, sive ad caritatem fer­ ventem. Ratione modi quo fiunt et iuxta id quod primario apparet ut causa moti­ va, conversiones possunt esse intellectuales eaeque vel discursivae vel intuitivae, prout ope discursus vel intuitionis repentinae maxime evenerint; item volitivae aut affectivae, si primario apparent opus voluntatis aut affectus58. Sunt etiam aliae divisiones conversionum, prout sit causa vel occasio, quàe apparenter primarias habet partes in transformatione peracta. Sic con­ versiones erunt exogenae vel endogenae, prout id quod movit ad conversio­ nem sit extrinsecum vel intrinsecum individuo converso. Item lentae aut rapidae; pathologicae aut norznales... 5^. 706. De earum valore apologetico. Conversiones quae decursu saeculorum in Ecclesia catholica factae sunt, nominatim rapidissima propagatio chistianismi primis tribus saecu­ lis, atque mutatio morum tam profunda inducta per religionem christianam, sine ullo dubio sunt validissima argumenta apolo­ getica, uti vidimus. Sunt enim miracula moralia, et quidem exterhe se prodentia, et modo accommodato omnibus. Ergo et sunt criteria primaria. 707. Quaeritur de valore conversionum prout sunt expe­ rientiae religiosae internae in individuis. Multi enim conversi dicuntur sentire in se quasi dualismum: scilicet, praeter pro­ priam activitatem, vim aliam internam, quae illos movet ad ingrediendam Ecclesiam...; in quo tandem pacem inveniunt. Hinc Th.Mainage voluit invenire novum argumentum, apologe­ ticum, quod non supponeret demonstrationem facti revela­ tionis, neque appellaret ad miraculum proprie tale, sed consis­ teret in examinanda hac nova vi, secreta et interna, quae im­ pellit conversos, quin confundatur cum eorum activitate pro­ pria, erga religionem catholicam. Hinc enim facile conclude­ retur ad causalitatem divinam huius elementi novi transcen­ dentis... 60 708. Si haec experientia religiosa consideratur prout est in singulis individuis, non collective in omnibus, non negabimus immo affirmabimus dari casus conversionis, in quibus facta 58 Cf. de his M.Nicolau, S.I.. Valores teolôgicos cn la psicologia de la conversion (Gra­ nada 1943) 4ss. 59 Divisiones ct tytwlogiam conversionum considerat L.Penido, La conscience religieuse. Essai systématique suivi d'illustrations (Pans 1935) 4i-n5· Cf. M.Nicolau, o.c., p.7-ï4· In genere de conVersionc ciusque probematibus agunt H.Pinard de la Boullaye, SJ.» artic. Conversion: DictSpir.t. 2,2224-2265; D.Grasso, S.I., in diversis artic.: Civ Catt 104(1953)· 60 Th.Mainage, La Psychologie de la conversion, Leçons données a l’institut Catholique de Paris (Paris 1915) 368 1 .3 c 4 Λ.2. CONVERSIONES. N.705-7ÏÔ 463 est experientia ititerna vere extraordinaria atque adeo miraculosa, ubi lux fuit tam fulgida atque impulsus tam praepotens,· ut pro eo qui haec experitur nullum maneat dubium de veri­ tate rei de qua agitur, aut de origine divina huius motionis. Ita, v.gr. in conversione S.Pauli aliorumque. Sed haec evidentia immediate est pro eo qui talia experitur. Pro ceteris in tantum •evincet, in quantum ipsis constet de scientia et de veraci­ tate testis narrantis, i.e., si constat illum non duci illusione aut fraude. Ut plurimum autem haec non certo constare pot­ erunt multis, et ideo huiusmodi experientiae neque constituent criteriologiam validam quae certo et expedite possit omnibus accommodari. 709. Neque negabimus valorem experientiae religiosae quasi ordinariae, scilicet ex motionibus divinis quasi ordina­ riis in iis qui vitae vacant spirituali, per consolationes et deso­ lationes, atque per discretionem variorum spirituum61. In his enim, sin minus ex conscientia immediata, certe ex reflexione antecedentium, concomitantium et subsequentium actuum psychicorum, poterit quis, debitis adhibitis cautelis, venire ad notitiam originis divinae rei quam experitur et tendentiae ad quam movetur. Sed haec postulant considerationem et spiri­ tuale magisterium, ne quis illusioni succumbat. Ideo nec cri­ térium pro omnibus inservire potest ut primarium. 710. Age iam, quid si experientiae considerantur non singulae in indi­ viduis, sed collective in multis conversis, prout credunt experiri actionem im­ pellentem erga religionem catholicam? Inter has omnes conversiones sunt quidem aliquae, bene probatae, omni­ no extraordinariae, quae nullo modo explicari possunt in aliqua hypothesi naturali; sed in his a ratione miraculi non praescinditur, ut patet. Diversae hypotheses quae fieri possunt ad explicandum naturaliter omnes •conversiones et illam activitatem internam transcendentem, quam conversi existimant experiri; v.gr., quod dicatur provenire ex proprio labore intel­ lectuali conversi, aut ex eius voluntate, aut ex eius sentimentis, aut ex atmosphaera qua involvitur, aut ex aegrotatione mentali, aut ex subconscientia...; singulae hae hypotheses certe non inservient ut omnes conversiones expli­ cent 62; nimirum in singulis hypothesibus semper erunt casus qui in ea non explicentur, sed contra praetergrediantur illam hypothesim. Ut autem hoc argumentum valeret in Apologetica, opus esset (nostro quidem iudicio) ut in multitudine conversionum bene comprobatarum quoad hanc experientiam internam moventem ad religionem catholicam, non modo non possent explicari in aliqua hypothesi causalitatis naturalis, sed in nulla ■earum; ita ut, agnita transcendentia horum factorum, ipsi inimici Ecclesiae cogerentur actionem divinam fateri. Atque opus quoque esset discrimen 61 De his, cf. Exercitia spiritualia S.Ignath, Regulae ad discernendos spiritus et ad •eFgendum; Exercitia n.t7$s.3l6s.329ss. *2 Ita ostendit Th.Mainage in septem primis lectionibus sui libri. 464 M.NICOLAI-, DE REVELATIONE CHRISTIANA. Π indicare inter has appellationes Conversorum catholicorum ad proprias in­ ternas experientias (quas nos dogmatice scimus provenire ex gratia divina) et similes appellationes heterodoxorum ad phaenomena quae ipsi dicant experiri. Ergo hoc argumentum non caret difficultate63. Thesis 39. Invicta stabilitas in catholica unitate religionis christianae confirmat eius originem divinam. Hurter, Compendium" th.18 n.83; Wilmers, De religione rete ala n.649-652; Müller, De vera religione th.45; Dorsch, Theolog. fundam.i3,800-807; Muncunill, De vera religione n.553-566; Van Noort, De vera religione2 (1907) n.123-127; Dîeckmann. De Ecclesia 1 n.618623: Perrone, De vera religione n.391-410. 711. Notiones. Stabilitas dicit permanentiam sive con­ servationem alicuius rei. Invicta autem hic dicitur connotando difficultates et impugnationes, tam externas quam internas, quas religio christiana passa est. Haec stabilitas sive conservatio ita asseveratur, non qualiscumque in dissolutione aut disgregatione qualibet vel in evolutione multiformi, sed intelligitur in catholica unitate, scilicet: cum haec religio comprehenderit plures homines, na­ tiones, tempora... diversa (ideoque catholica sit), conservatur tamen una et eadem in sua essentia interna. Argumentum non ita fit, ut consideretur prophetia im­ pleta h sed miraculum morale quod in tali stabilitate inve­ nitur 2. 712. Adversarii in genere numerandi sunt protestantes et schismatici, qui iactitant mutationem factam fuisse in Eccle­ sia catholica; atque, inter protestantes liberales, Harnack, pro quo Ecclesia actualis non eadem est atque primaeva. 713. Doctrina Ecclesiae proponitur in Concilio Vaticano cum adducitur argumentum ex facto Ecclesiae: «... ob catho­ licam unitatem invictamque stabilitatem» (D 1794). Etiam indicatur a Pio IX in Encyclica «Qui pluribus» inter alia argumenta pro fide catholica, quae «maiores in dies ex crudelissimis ipsis persecutioni­ bus vires acquirens, universum orbem terra marique a solis ortu usque ad occasum, uno Crucis vexillo pervasit... triumphatisque cuiusque generis 03 Cf. M.Nicolau, V'dlores teolôgicos en la pstcologîa de la conversion 25-29· 1 Cf. Ps 88,34-38; Dan 2,44; Le 1,32s; Mt 16,18; 28,18-20... 2 Propagat o christianismi ut miraculum morale maxime elucet in propagatione facta tribus primis saeculis; sed conservatio huius religionis ut miraculum morale tunc potius elucet, si non ad prima saecula restringitur consideratio, sed dilatatur ad saecula viginti Avi­ bus tot persecutiones et procellas sustinuit. L.3 C.4 Λ.2. STABILIS religio. TH.39 N.710-716 465 hostibus, omnes populos, gentes, nationes, utcumque immanitate barbaras ac indole, moribus, legibus, institutis diversas, divinae cognitionis lumine illustravit...» (D 1638). 714. Valor theologicus. Si thesis sumitur cum praece­ dentibus, ad quas alludit Concilium Vaticanum, est saltem doctrina catholica; sumpta vero singillatim invenitur apud Pa­ tres 3 et certa videtur, ut argumentum apologeticum (cf. n.ôyis. 691s). 715. Probatio. Religio Christi stabilis perseveravit a) ea­ dem per viginti iam saecula, b) in toto quidem mundo magna diffusione, c) non obstantibus gravissimis procellis externis, d) et difficultatibus internis. Atqui haec postulant causam extraordinariam non natura­ lem, sed supernaturalem, quae nequit a Deo praestari in con­ firmationem religionis quae falso diceretur revelata. Ergo invicta stabilitas religionis christianae in catholica uni­ tate confirmat eius originem divinam. 716. Prob. maior, a) Religio christiana eadem per viginti iam saecula perseveravit. Haec identitas religionis actualis, cum ea quae erat in initio, magni momenti est pro argumento stabiliendo; quia talis identitas sive unitas tam raro invenitur, aut vix invenitur, in rebus humanis, quae quidem natura sua labiles sunt. Religio vero christiana eadem est atque in initio quoad res substantiales, nimirum: 1) In doctrina, quae in libris apostolorum in eorumque praedicatione, item in symbolis et in declarationibus concilio­ rum et in definitionibus Summorum Pontificum proposita est. Quod nunc credimus, hoc crediderunt pristini; quod hic cre­ dimus, hoc et in extremo mundo creditur, a diversissimis mundi incolis. 2) In fine sanctificationis et in mediis ad eam obtinendam: 3 Sic iam Chrysostomus: «Nihil Ecclesiae par est. Ne mihi commemores muros et arma: muri enim tempore deteruntur, Ecclesia vero nunquam senescit. Muros barbari demoliuntur. Ecclesiam ne daemones quidem vincunt. Quod haec non sint jactantia verba, res ipsae testan­ tur. Quot Ecclesiam oppugnarunt, ipsique perierunt? Ecclesia vero caelos transcendit. Talis est Ecclesiae magnitudo: vincit impugnata; insidiis appetita superat; contumeliis affecta splendidior evadit; vulnera excipit, nec ulceribus cadit; agitata fluctibus non demergitur; procellis impetita naufragium non patitur; iactatur nec prosternitur; pugilatu certat, nec vincitur. Cur ergo bellum permisit? Ut illa splendidius trophaeum erigeret.. » (Homitia de capto Eutropio: MG 52,397s). Idem Chrysostoj.îus evolvit ideam triumphi Ecclesiae ex per­ secutionibus: Quod Christus sit Deus n. 12-15: MG 48,829-835· S.Augustinus loquitur de stabilitate fundamenti Ecclesiae: In Ps 103 scrm.2 n.5 : ML 37» 1353· Iam antea S.Hippolytus pulcherrime utitur comparatione navis fluctibus iactatae: Demonstratio de Christo et Antichrist© n.59: MG 10,777-7^0. 466 M.NlCOLAt', 1>E REVELATIONE CHRISTIANA. II eodem scilicet sacrificio, iisdem septem sacramentis, iisdem ritibus substantialibus. 3) /n regimine et hierarchica organizatione, scilicet apud Primatum Romanum, cui omnes subduntur, et apud episcopos qui monarchice praesunt ecclesiis particularibus. .717. b) In TOTO QUIDEM MUNDO MAGNA DIFFUSIONE. Neque enim illa unitas et identitas, de qua antea, in una tan­ tum regione aut apud paucos tantum homines selectos inve­ nitur; sed ideo mirabilior apparet, si consideretur penetratio socialis in omnem classem, idque in omni mundi plaga, eaque numerositate ut hodie plus minus 410.000.000 fidelium re­ censeat. 718. c) Non obstantibus gravissimis procellis exter­ Hostes externi aperti causabant has procellas: Cogita tempus persecutionum a iudaeis et ab ethnicis tribus primis saeculis, ut clarius elucebit cum agamus de martyribus (th.40). Cogita ex Historia ecclesiastica conatus luliani ut restitueret pristinam superstitionem; verum incassum, ut ipse moriens —uti fertur—dixerit: Vicisti Galilaee!—Cogita conatus bar­ barorum contra religionem in occupatione imperii romani. Cogita conatus islamitarum contra christianos in Asia, in Afri­ ca, in Hispania et in Europa occidentali, in Europa orientali et in occupatione Constantinopoleos et per mare Mediterra­ neum... At simul cum his diruptionibus novae gentes atque nationes, eaeque postea florentes vel florentissimae, aperie­ bantur evangelio: gentes nimirum anglicae, germanicae, slavicae... atque transmarinae in America, in India, in laponia...; recenter in Africa centrali et meridionali; in missionibus de­ nique per universum integrum... 2) Caesaropapistnus magnus Ecclesiae hostis fuit, inten­ dens ut religio principibus eorumque commodis subordinaretur: Ita, ut paucos inter hos principes memoremus, Fridericus Barbarrossa, Henricus IV, Napoleo I, Iosephus II... Atque cum hac principum politica errores accedentes, ut gallicanismus, iosephinismus... 3) Societates secretae quarum influxus in gubernatione sta­ tuum adeo magnus fuit, ut propugnarent purum naturalismum et, per separationem Ecclesiae et status, novum paga­ nismum... Atque legibus allatis contra educationem religio­ sam, contra matrimonium canonicum et sanctitatem familiae, contra ministros Ecclesiae eorumque libertatem, totis viribus conati sunt religionem debellare. nis. i) I..3 C..| A.2. STABILIS RELIGIO. TH.39 X.716-72O 467 4) Cogita arma quibus isti adversarii sunt usi vel etiam utuntur, ut fines consequantur suos: potentiam scilicet et vim, pecuniam, fraudes, calumnias, seductiones, secretas machina­ tiones, falsam scientiam..., maxime inter arma recentia: typographiam 4. Adde mysterium odii in Christum eiusque religionem, de quo statim dicemus (n.727). 5) Accedunt impugnationes ex parte scientiae, ex falsa uti­ que scientia: ex gnosticismo, manichaeismo, pelagianismo...; ex averroismo, ex pantheismo medii aevi...; ex humanismo temporis renascentiae; ex encyclopedismo et erroribus adiunctis...; ex rationalismo et scepticismo...; ex idealismo et ex falsis doctrinis socialibus, oeconomicis, politicis... d) Inter gravissimas difficultates internas. Erant enim haereses internae atque divisiones: arianismus, nestorianismus, monophysitismus, monotheletismus... Item diuturna scissio Orientalium; exsilium Avenionense et prolongata confusio et difficultas agnoscendi legitimum Eccle­ siae pastorem supremum... Postea protestantismus violentus cum favore principum in Germania, Gallia, Anglia... 2) Fuerunt quoque inclinationes corruptae naturae, contra quas religio tota debuit et debet continuo pugnare; quibus accedit aliquando pastores suo muneri sanctificationis non pares fuisse; et, vel dormientes vel semetipsos pascentes, gre­ gem dilapidarunt aut dilapidari permiserunt. Non raro scan­ dala, etiam publica; disciplina corrupta aliquibus temporibus; item mores ex mollitie, ut v.gr. tempore renascentiae, vel hodiernis temporibus cum progressu culturae materialis et technicae. At continuo, etiam tempore maioris corruptionis, quae est vis sanctificativa religionis christianae, sancti et re­ formatores exstiterunt et exsistunt... 719. 1) 720. Prob. minor. Haec omnia postulant causam ex­ traordinariam, supernaturalem 5. Etenim ordinarie institu­ tiones humanae, si quam stabilitatem adipiscuntur, conservan­ tur vel armis et vi sive coactione, quibus extorquent submissio­ nem; vel voluptatibus connivendo aut illas promittendo, vel pecuniis aliisque..., aliquamdiu (certe non diu) eloquentia... At hisce mediis non utitur religio christiana; sed per abnega4 «In sola Gallia ab anno 1817 ad annum 1824, omissis 600.000 voluminibus bibliothecae saeculi XVIII, iam numerabantur 2.741.400 volumina impressa operum Voltaire, Rousseau, Helvetii, Diderot, etc.; anno 1827 numerabantur 5.000.000». Ioannes Perrone, S.I., Prae­ lectiones theologicae i (Parisiis 1897); De vera religione η.395 p.103. 5 De hoc argumento, cf. oratorie Luis de Granada, Ο·Ρ., Introducciôn del dmteto de la fe 2 * p. C-8· ed. Cuervo t 6 p.ôsss. 468 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II tionem, per eloquentiam non humanam... triumphat in Christo lesu. Adde et hoc: Etiamsi institutiones humanae talibus mediis obtinuerint aliquam conservationem, non diu illam retinent. Imperia, etiam florentissima, corruunt; aliae societates humanae senes­ cunt et evanescunt...; accommodationibus non modo colorem pristinum, sed constitutionem primitivam deperdunt... et mutantur. Systemata philo­ sophica invicem succedunt et dilabuntur... Persecutores transeunt eorumque potentia evanescit...; adeo ut quis, de iis quos vidimus Ecclesiae hostibus, dicere potuerit: «Vidi impium superexaltatum et elevatum sicut cedros Li­ bani; et transivi, et ecce non erat; et quaesivi eum, et non est inventus locus eius» (Ps 36,35s). Quodsi aliquas societates in Asia videris diu sustineri sive imperia..., illa immutabilitas non ea est stabilitas vitalis, sed dixeris esse immutabilitatem cadaverum momificatorum. 721. At religio Christiana, et quidem prout illam in catholicismo agnovimus (de qua facimus argumentum) immutata manet per viginti iam saecula in fine, in mediis sanctificationis, in doctrina, in organizatione et hierarchia, in serie ininterrupta Romanorum Pontificum 6; quod adeo est mirum et extraordi­ narium praeterea, cum tot nationes, culturae, gentes, mores... constituant difficultatem pro unitate, et debeant se submittere 6 Pulchre etiam protestons Thomas B.Macaulay scribebat de stabilitate Ecclesiae Roma­ nae: «There is not, and there never was on this earth, a work of human policy so well de­ serving of examination as the Roman Catholic Church. The history of that Church joins toge­ ther the two great ages of human civilization. No other institution is left standing which carries the mind back to the times when the smoke of sacrifice rose from the Pantheon, and when camelopards and tigers bounded in the Flavian amphitheatre. The proudest royal houses are but of yesterday, when compared with the line of the Supreme Pontiffs. That line we trace back in an unbroken series from the Pope who crowned Napoleon in the nineteenth century to the Pope who crowned Pepin in the eighth: and far beyond the time of Pepin the august dinasty extends, till it is lost in the twilight of fable fl]. The republic of Venice came next in antiquity. But the republic of Venice was modern, when compared with the Papacy; and the republic of Venice is gone, and the Papacy remains. The Papacy remains, not in decay, not a mere antique, but full of life, and youthful vigour. The Catholic Church is still sending forth to the farthest ends of the world missionaries as zealous as those who landed in Kent with Augustin, and still confront ng hostile kings, with the same spirit, with which she confronted Attila. The number of her children is greater than in any former age. Her acquisitions in the New World have more than compensated her for what she has lost in the Old... Nor do we see any sign, which indicates that the term of her long dominion is approaching. She saw the commencement of all the governments and of all the ecclesiastical establishments that now exist in the world; and we feel no assurance that she is not destined to see the end of them all. She was great and respected before the Saxon had set foot on Britain, before the Frank had passed the Rhine, when Grecian eloquence still flourished in Antioch, when idols were still worshipped in the temple of Mecca. And she may still exist in undiminished vigour when some traveller from New-Zealand shall, in the midst of a vast solitude, take his stand on a broken arch of London Bridge to sketch the ruins of St.Paul's. We often hear it said that the world is constantly becoming more and more enlightened, and that his enlightening must be favorable to Protestantism, and unfavourable to Catholi­ cism. We wish that we 1 Protestantes] could think so. But we see great reason to doubt whether this be a well-founded expectation...» Critical and Historical Essays (Von Ranke, October 1840), cd. B.Tauchnitz (Leipzig 1850) 4,98s. De machinationibus luliani, ut specimine malitiae et industriae adversus Christianos, vide ‘S.Gbegorivm Nazianzenum. Contra Julianum 1 c. 57-112: MG 35.580-640. L.3 C.4 A.2. STABILIS RELIGIO. TH.39 N.720-723 469 ad eandem doctrinam... et ad eandem organizationem..., et ad eundem pastorem..., et in hac institutione submissio de­ beatur etiam pro internis rebus et particularibus... Ex persecutionibus vero religio christiana reviviscit eadem et reflorescit; adeo ut ei applicari possit: «succisa virescit»; et aliud; «salus ex inimicis nostris» (cf. Lc 1,71) 7. Nec tantum immutata et vegetior, etiam foecundior in dies ex persecutionibus et procellis apparet, ut merito de ea non senectutem, non fatigationem, sed iuvenilem aetatem una cum maturitate continuo miremur: novos sanctos, nova opera, no­ vas missiones, novam amplioremque diffusionem... 722. Quae cum ita sint, constat omnino stabilitatem in­ victam religionis christianae in unitate stricta simul et catholice diffusa, esse factum extra ordinem communem naturae, ad quod requiritur interventus Dei extraordinarius, qui nequit praestari in favorem religionis quae falso diceretur revelata 8. 723. Obiectiones. i. Religio christiana usa est brachio saeculari ad conservationem sui. Resp. Hoc auxilium illi defuit in plurimis adiunctis, iisque difficillimis, nominatim tempore persecutionum primis saeculis, et postea successive di­ versis in locis, dixeris per integram eius historiam.—Sed etiam hoc auxilio supposito, quaeritur explicatio adaequata cur religio hoc auxilium obtinuerit et talem influxum exercuerit apud principes et gubernia, quae ipsam iuverunt. 2. Ecclesia evolutioni subiçitur nec manet una eadem. Dist. antec. In accidentalibus, conc.; in substantialibus, nego. Atque ipsi adversarii fatentur Ecclesiam hodiernam esse eandem ac tempore S.Clementis Romani (ad finem saeculi I), quin et tempore S. Pauli. Et etiamsi si quis dicat Ecclesiam tantum a saeculo III manere eandem: hoc est etiam expli­ candum, quomodo tanto tempore inter tot procellas mansit eadem et una. 3. Ecclesia servavit unitatem eo quod absciderit membra protestantia et dissidentia. Resp. Verum id quidem est. Sed adhuc restat explicandum quomodo, etiam tot et plurimis dissidentibus, eamque impugnantibus, mansit tamen religio non mere nationalis, sed universalis et una. 4. Hoc explicatur propter organizationem et constitutionem socialem Ecclesiae, nominatim per principium auctoritatis. Resp. Sed adhuc desideratur explicatio naturalis cur potuerit habere talem' organizationem, et conservare illam, cum tot sint passiones internae homi­ num ambientes libertatem, et tot sint et fuerint expugnationes externae illam organizationem impetentes. 5. Etiam mahomedismus et buddismus conservantur diu naturaliter. 7 Pulchre S.Hilarius: *Hoc enim Ecclesiae proprium est, ut tunc vincat cum laeditur, tunc intelligatur cum arguitur, tunc obtineat cum deseritur» (De Trinitate 7,4: ML 10,202). 8 Ideo et originem habere dicenda est ab illo apud quem non est transmutatio nec vicissitu­ dinis obumbratio (lac t.i7>: qui ct Petro dixit· super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam. et portae in/cri non praevalebunt advcrsuscam (Mt t6,:8); et iterum discipuhs: Eccc ego vobiscum sum omnibus diebus. uSque ad consummationem saeculi (Mt 28,20). 470 M.NICOLAU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Resp. Non arguimus ex mera conservatione, neque ex diuturna conserva­ tione, sed ex modo quo religio christiana conservata est; scilicet unitate catho­ lica et stabilitate invicta non obstantibus difficultatibus internis et expugna­ tionibus externis. Ex alia parte notum est quomodo mahomedismus et buddismus ceteraeque celeriter propagatae religiones mediis plane naturalibus usae fuerint. Cf. n.704,13.14. 6. Etiam iudaismus vehementer expugnatus et per orbem dispersus adhuc pergit conservari. Dist. antec. Atque hoc respondet apprime vaticiniis in favorem religionis christianae editis (cf. n.512-520.535-539), quae proinde confirmatur ex hac adimpletione, conc.; hoc indicat auxilium speciale Dei in favorem religionis iudaicae, quasi confirmans illam, nego. Et nota iudaismum conservari ut po­ pulum; sed ut religionem amisisse templum in quo ipsos adorare oportebat, item sacerdotes (etsi habeant rabbinos), item sacrificium, item praecepta ritualia et caeremonialia legis mosaicae ipsis evasisse impossibilia. Iam vero haec pertinentia ad religionem sat substantialia sunt, adeo ut religio illa nequeat dici conservari in elementis essentialibus 9. 7. Si religio christiana auxilio Dei speciali stabilis consistit et consistet, non opus erit ut christiani illam propugnent tempore persecutionum, neque leges civiles et gubemia illam protegant. Resp. 1) Suum quisque faciat officium. Neque enim illud auxilium Dei speciale excludit, immo supponit, gratias Dei iuvantes ut officia Christiano­ rum erga religionem socialia et publica adimpleantur; atque haec adimpletio subicitur divinae providentiae curanti protectionem pro religione. 2) Illud auxilium speciale pro religione christiana non affirmatur pro religione ut hic vel illic stabilis provehatur, sed in universum; unde prospe­ ritas religionis in hac vel in illa mundi plaga potest conditionari ad cooperatio­ nem hominum in religione promovenda et defendenda. 724. Scholion. De mysterio amoris et odii in le­ sum 10. 1) Factum amoris in Iesum. De ceteris hominibus historia et vita praestantibus habemus memoriam, habemus admirationem...; de lesu habemus amorem, sensu quidem vero, verissimo, immo plenissimo. Homines contenti sunt si a paucis amentur, ipsis praesen­ tibus et viventibus; a futuris extraneis, non cognatis, multoque magis ab universo mundo non postulant amorem post propriam mortem. Iesus vero hunc amorem postulavit fecitque se centrum universale omnium cordium 11. Atque hunc amorem excandescentem et extremum Iesus de facto est consecutus. Amatus est enim vehementer, ut omittamus Mariam Magdalenam, loannem Evangelistam 12 et Petrum Apostolum I314 , ab ardentissimo Paulo Apostolo W, ab Ignatio Martyre et ab ecclesia tota martyrum cupien9 Vide supra n.53588. 10 De re tractant Hurter, Compendium11 n.88; Müller, De vera religione th.46; Dorsch, Theolog. fundam. 13 807-810; Lercher-Schlagenhaufen, Theolog. fundam. n.250. 11 Cf. Mt 10,37; 16,24s; Lc 14.26; Io 12,32; 14,15.21-24; 15.10; Ι7»3·2Ο·26. 12 i Io 1,1-3; 2,is; 4.16...; Apoc 22,20. 13 i Petr 2,3.21-25. 14 Rom 8,35-39: 1 Cor 16,22; Eph 3.8-19; Phil 1,21 1-3 C-4 A.2. AMOR El ODU M IN 1F.SCM. N.723-72.Ç 471 tium vitam, sanguinem, facultates... pro eius amore effundere15* ; amatus est fortiter a discipulis ipsi fideliter et fortiter servientibus eiusque regnum dilatantibus ultra fines; amatus est a virginibus innumeris, ab Agnete, a Cae­ cilia (lege earum officium >6), a Telesia a lesu, a Magdalena de Pazzis, a Margarita Maria de Alacoque, a Teresia a lesu Infante17...; a iuvenibus, a senibus, a doctis, ab indoctis et rudibus... >819 . Prodigia amoris in lesum fusius quidem et in infinitum narrari possunt; sed neque est opus, cum res sit evidentissima pro scopo nostro. Et tamen: ‘Nec lingua valet dicere, nec littera exprimere: expertus potest credere quid sit lesum diligere...» 19. Hic vero amor non ex morbosa sive infirma dispositione oriri censendus est, maxime apud eximios lesu amatores, cum effectus habeat fortes, pacificantes, in multo robore ad magna aggredienda... 725. Cur hic amor?—In hoc amore explicando plura ar­ gumenta apologetica confici possunt. Atque in primis postulasse lesum talem amorem, cum cer­ tissime non fuerit amens (cf. n.456ss), signum est eum esse non tantum Legatum Dei, sed etiam Deum (cf. n.435, c). Nemo enim cordatus se audet constituere centrum universale omnium cordium. Dein in hoc facto amoris datur adimpletio vaticinii emissi a lesu 20. Tandem ratio sufficiens huius amoris non invenitur nisi in facto aliquo praeter communem cursum naturae, confirmante re­ ligionem in qua talis amor invenitur: Etenim homines amant loco praesentes vel coaetaneos, ce­ teros loco distantes vel iam defunctos minuunt tandem cer­ tissime in amore. Iesus vero post eius mortem potissimum amatur. Homines amant cognatos, amicos... invicem et limitibus restrictis. Iesus vero amatur universaliter. Homines amant praesertim propter commoda obtenta vel obtinenda, praesertim ubi sensibilia haec sunt. Iesus autem postulat abnegationem propriam et mortem, nec maxime sensibilia bona sed insensibilia promittit et praestat. 15 Cf. J.Madoz, S.I., El amor a Jesucristo en la Iglesia de los mdrtires: EstEcI 12 (1933) 313-344. In antiphonis et responsoriis officii Sanctae Annetis; pulcherrima invenies exprimentia eius in Deum et in lesum amorem; ut v.gr. «Cuius pulchritudinem sol et luna mirantur, ipsi soli servo fidem·... «Ecce quod concupivi iam video; quod speravi iam teneo: ipsi sum iuncta in caelis, quem in terris posita tota devotione dilexi»... 17 Lege v.gr. ex Sancta Teresia a Iesu Infante, Histoire d’une âme àrrite par eHe-m^me c.ii et 12. 18 Valde eloquenter et uberius de hac re tota disserit Fr. Luis de Leôn, De los nombres de Cristo 1.3 § 3 (Amado): cd. Rivadencira p.189-197. 19 Rhythmus in festo Sanctissimi Nominis. lesu, ad vesperas. Lege integrum carmen per totum festum distributum, est enim expressio pulcherrima amoris in lesum. 20 Io 12,32; Lc 12,49; Io 17.20-26... 472 M.NICOl.AU, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II Amor humanus decrescit, etsi perpetuus promittatur, «non raro paucis diebus arescit vel in odium convertitur; Amor autem Christi continuo potius crescit, atque speciem aeterni praebet» 21. Ergo amor in lesum tantus—tenerrimus—universalis—con­ stans—et heroicus est supernaturalis et postulans peculiare auxilium divinum. 726. Quod et confirmatur considerando fructus productos ex hoc aniore, miros et optimos et nobilissimos... Item considerando effectus mirabiles pro­ venientes ex hoc amore in anima 22. Ergo hic amor erat et est bonus, et confor­ mis et respondens suo obiecto, ut vero. Ergo Christus erat Deus; quia secus ex amore vitiato, falso et perverso, fructus orti essent boni et optimi, in vera sapientia et sanctitate. Quod esset contra principium causalitatis et contra ordinem providentiae divinae 2·’. 727. 2) De odio contra lesum eiusque religionem. Mysterium odii dici solet 24, quia re vera non intelligitur cur ita procedant homines, et aegre aut vix solis legibus naturalibus psychologicis explicari valet2S. Hoc enim odium a) est iniustum nec habet rationem sufficientem; re vera gratis odio habuerunt et habent lesum, qui pertransiit benefaciendo (Act 10, 38). Similiter odium in Ecclesiam, quae opus lesu prosequitur, et bona at­ tulit innumera pro vita privata et publica hominum, pro scientia et cultura, pro arte, pro miseris et derelictis... b) Hoc odium est perpetuum atque implacabile; cum etiam monstra generis humani, ut Nero aliique romani imperatores..., post mortem despiciantur. c) Hoc odium est singulare. Non enim dirigitur contra alios fundatores religionum, ut Budda, Mahomet... d) Hoc odium est efficax et intensum, scilicet non tantum theoretics quadam et platonica displicentia atque aversione continetur, sed machina­ tionibus et industriis omnimodis conatur effectum obtinere. 728. Quid ex hoc odio eruatur. In primis datur adimpletio prophetia­ rum 26, Christusque fit in signum cui contradicatur (Lc 2,34). Dein, cum effec­ tus huius odii non sint boni, sed pravi, nec ducant ad perfectionem moralem et ad sanctitatem, sicut amor Christi, ducant vero ad corruptionem moralem et ruinam populorum et individuorum: signum est hoc odium non esse con­ forme ordini obiectivo rerum, seu re vera Christum non odio, sed amore dignum esse. Auctores vero huius odii non sunt homines virtuosi aut sancti, sed contra sunt homines corrupti, superbi et voluptatibus dediti. Quoniam vero Ecs 21 Müller, th.46 n.8. 22 Lege v.gr. De imitatione Christi I.3 c.s: De mirabili effectu divini amoris... 23 Cf. Müller, th.46 n.to. 24 Müller, th.46 n.tt-16; Lercher-Schlacenhaüfen, Theolog. fundam, n.250... 25 Stentrup, Apolog. th.32, vult concludere ex hoc odio perpetuo, universali et furiali, ad causam extra hominem, in eo nempe principio quod vero ac bono, qua tali, contrarium est et adversatur Deo omnique ei quod a Deo originem habet. Müller, th.46 n.16 opponit inde naturaliter diaboli exsistentiam posse demonstrari, et praeterea illud odium satis proba­ biliter psychologice explicari [ex vitiis et passionibus hominum, quia Christus eiusque Eccle­ sia hisce resistunt casque debellant efficaciterl. Sed concludit Mulier, quod et nos libenter admittimus: ’Ceterum concedi potest, supposita diaboli exsistentia eiusque hominum insec­ tatione ex revelatione praesertim cognita, odium illud ex eius instigatione quoque partim expli­ cari, si tamen causae eiusdem supra productae non excludantur». 20 Mt s,ne> 10,173e; Le 2,34s; 21,173; Io 15,t8ss; t Petr 2,73... L.3 c-4 a.2Î martyres, th.40 x-725-731 473 clesia hisce passionibus resistit et restitit, hinc apparet cur odio habeatur. Dis­ crimen autem in eo quod religio catholica odio habeatur, ceterae vero reli­ giones non: signum est ceteras religiones vel passionibus indulgere vel sal­ tem eas non efficaciter debellare. Thesis 40. Martyrium tot Christianorum probat originem divinam revelationis christianae. S.Th., 2.2 q.124: Orness, Theolog. fundam. 1,877-902: Tromp, De revelatione6 1.2 prop.10; Wilmers, De religione revelata I.4 c.2 a.3; Müller, De vera religione th.42; MunDe vera religione 0.541-552: Paul Allard, Dix leçons sur le martyre6 (Paris 1921) versio hispana2 El martirio (Madrid 1943); eiusdem auctoris artic. Martyre: DAFC 3,331-492. cunill, 729. Hoc novum critérium ad confirmandam divinam revelationem doctrinae per lesum propositae videtur reduci posse ad critérium internum ut examen doctrinae in effectibus productis, quatenus martyrium est fructus doctrinae confortantis usque ad sanguinis effusionem. 730. Notio martyrii h Martyr dicit testem. Discipuli lesu debebant esse testes illius (Lc 24,48; Act 1,8.22; 2,32...). Cum christiani ob religionem suam accusarentur, generatim in­ terrogabantur; et ipsi respondebant dando testimonium pro lesu eiusque doctrina. Propter hoc testimonium apostoli multique alii fuerunt occisi, sicque attestabantur non modo verbis, sed etiam factis, scilicet morte. Hoc erat et est testimonium per­ fectum. Quid attestantur martyres?—Martyres erant et sunt testes veritatum Chris­ tianarum quas profitentur, nimirum testes veritatum fidei et factorum omnium, quae ipsa fides supponat, sive haec facta ipsi viderint (testes immediati et testimonium stricte historicum), sive mere audierint aut acceperint (testes mediati), sive de iis persuasionem quomodocumque habeant. 731. Conditiones martyrii. Martyrium de quo agimus, et de quo in Theologia agitur 2 est a) perpessio voluntaria, b) supplicii mortalis, c) patienter et firmiter tolerati, d) propter odium fidei vel legis christianae. a) Est perpessio voluntaria, siquidem est actus virtutis, ad quem voluntarietas requiritur. Haec voluntarietas debet esse saltem habitualis, ex dispositione scilicet habitualiter concepta J De conceptu et evolutione sensus in voce martyrii egit E.Hocedez, S.I., Le concepi dc martyr: NouvRevTh 55 (1928) 81-99198-208. Item D.Ruiz Bueno, Actas 'de los rndrtires (Madrid 1951), Introducciôn general, p.3-67; et nominatim apud S.Cyprianum E.L.Hummel, The concept of martyrdom according St.Cyprian of Cartage (Washington 1946). 2 Haec notio iterum recurret in tractatu de baptismo, ubi dicetur cur martyrium suppleat baptismum, nimirum, quia ex privilegio stabiliter constituto iustificat quasi ex opere operato, et delet omnem reatum culpae et poenae; iuxta illud Domini: Qui perdiderit animam suam propter mc, inveniet eam (Mt 10,39; 16.25).—De martyrio, maxime in aspectu theologico ct canonico, agit R.Hedde, Martyre: DTC 10,220-223. Item de conditionibus martyrii tractat Benedictus XIV, De servorum Dei beatificat ione et canonizatione I.3 c.i 1-20. 474 M.NICOI ΛΓ, DE REVELATIONE CHRISTIANA. II mortem perferendi in testimonium Christi; ideo qui vel inopi­ nato vel in somno talia pateretur, censeretur martyr. Sed vo­ luntaria perpessio melius apparet et constat, si detur facultas deliberandi aut sese liberandi per negationem fidei. In infantibus, in quibus nequit dari haec ratio voluntarii, pot­ est dari tamen verum martyrium, ut accidit in Innocentibus ab Herode occisis. 732. b) Supplicii mortalis, ut testimonium sit perfectum et re maxime pretiosa, scilicet vita, comprobatum. Sed mors immediate seu in ipsis tormentis sequi potest, vel mediate consequenter ad tormenta; ita possunt esse martyres qui non effuso sanguine decesserunt, sed tantum consequenter ad vul­ nera, dolores, immanitatem... ex tormentis. Si tantum passio­ nem sustinebant, et mors non sequebatur, confessores dicuntur (cf. Mt 10,32). 733· c) Patienter et firmiter tolerati, i.e. inspirata patien­ tia (cf. n.746), ad similitudinem Christi, qui ut agnus passus est (cf. Is 53,7); non igitur reluctando et contradicendot neque ut stolidus quis, aut stoicus, aut temerarius, qui per excessum audaciae et incuriae videretur vitam contemnere... Martyrium pertinet formaliter ad actum et ad virtutem fortitudinis, quia fortitudo est motivum illius per modum virtutis elicientis, sed ad illud «inclinat quidem caritas sicut primum et principale motivum, per modum virtutis imperantis... Et inde est quod martyrium est actus caritatis ut imperantis, fortitudinis autem ut elicientis. Inde etiam est quod utramque virtutem manifes­ tat. Quod autem sit meritorium, hoc habet ex caritate, sicut et quilibet virtutis actus. Et ideo sine caritate non valet» 3. Haec ex doctrina Sancti Thomae aliorumque, licet non omnium, theologorum. Requiritur ex his ad martyrium status gratiae et caritas quomodoiibet pro­ curata. Et ipsum «martyrium inter ceteros actus humanos est perfectius se­ cundum suum genus, quasi maximae caritatis signum», quandoquidem in martyrio homo dat id quod inter bona praesentis vitae maxime amat, ipsam vitam; et acceptat id quod maxime odit, ipsam mortem, et praecipue cum doloribus corporalium tormentorum... ·*. 734. d) Propter odium fidei vel legis christianae, in iis qui supplicii sunt causa, saltem moralis, iubentes, suadentes... Et licet a persecutoribus alia motiva simulentur (v.gr. ratio poli­ tica), — vel formula aliqua iuridica praetextetur (v.gr. crimen laesae maiestatis imperatoris, vel superstitio magiae...) —vel 3 S.Th., 2.2 q.124 n.2 ad 2 4 S.Th , 2.2 <|.I24 « 3 v. I. 3 C..| Λ.2. MARTYRES. TH.40 X.731-/30 475 etiamsi habeatur aliud motivum remotum (v.gr. cupiditas divi­ tiarum...): semper tamen motivum proximum persecutoris debet esse hoc odium fidei. Fidem vero profitemur vel explicite in ore, vel etiam implicite in opere, cum quis tenet et non vult deserere legem christianam. Ideo et sunt martyres qui moriuntur prop­ ter observantiam virtutis et legis (v.gr. Santa Maria Goretti, S.Ioannes Nepomucenus...)5; semper tamen professio fidei ex­ plicite vel implicite debet adesse. Non ergo est martyr, si quis occiditur propter opiniones philosophicas vel propter motiva politica. Sed potest esse causa martyrii defensio alicuius veritatis scientiarum, ne quis dicat mendacium, «in quantum mendacium est divinae legi contrarium»; atque etiam defensio boni reipublicae, «quia bonum humanum potest effici divinum, ut si referatur in Deum»6. Haeretici possunt haberi martyres coram Deo, si motivum occisionis eorum est odium verae fidei christianae, quam par­ tialiter retinent; et debent praeterea bona fide in suis specificis erroribus versari et gratiam et caritatem habere, si sequimur doctrinam Sancti Thomae de martyrio, superius (n. 733) expo­ sitam. Sed Ecclesia eos non colit ut martyres, quia extra unio­ nem sunt mortui 7. 735· Apposite S.Augustinus conditiones veri martyrii comprehen­ dit: «... ipsi martyres huius fidei martyres, id est, huius fidei testes fuerunt, huic fidei testimonium perhibentes mundum inimicissimum et crudelissi­ mum pertulerunt; eumque non repugnando, sed moriendo vicerunt...·8. 736. Status quaestionis. Martyrium, sive haec constan­ tia et fortitudo in testimonio dando pro fide, potest considerari 1) ut adimpletio prophetiarum Christi de persecutionibus dis­ cipulorum et de assistentia divina in illis (Mt 10,17SS; Lc 2i,i2ss; Io 16,2.13; Act 1,8); 2) potest considerari sicut hic illud considerabimus, ut miraculum morale patratum a Deo in 5 Sic ait S.Thomas: »... omnium virtutum opera, secundum quod referuntur in Deum, sunt quaedam protestationes fidei, per quam nobis innotescit quod Deus huiusmodi opera a nobis requirit, et nos pro eis remunerat: et secundum hoc possunt esse martyrii causa» (2.2 q.124 a.5 c). Cf. etiam Suàrez, Defensio fidei catholicae 1.6 c.n praesertim n. 10-15: Opera (Vives) 24,72-2ss. 6 «S.Th., 2.2 q.124 a.5 ad 2 et 3. 7 Cf. S.Cyprianus: «Esse martyr non potest qui in Ecclesia non est; ad regnum pervenire non poterit qui eam quae regnatura est derelinquit...» (De unitate Ecclesiae 14: ML 4.526). Idem Cyprianus: «Neque enim persequitur et impugnat Christi adversarius nisi castra et milites Christi. Haereticas prostratos semel et ipsos suos factos, contemnit et praeterit; cos quaerit deicere, quos videt stare» (Epist. 58 [alias 61], ad Lucium Papam: ML 3.1005)· In idem S.Augustinus, Epist. 108 n.9 et n.14: ML 33.410.413; In Ps 14, 2,13: «Martyres non facit poena, sed causa»: R 1465. Uberius de catholicisme martyrum Suarez, Defensio fidei catholicae l.i c.20: Opera 24, 99-102. Item Benedictus XIV, De servorum Dei beatificatione... 3 c.i9s; P.Ai.lard, Martyre: DAFC 3.337-342. 8 De civitate Dei 22,9: ML 41,771. 476 Μ.NICOLAI', DE REVELATIONE CHRISTIANA. II confirmationem doctrinae Christi; 3) considerari item potest ut testimonium validissimum persuasionis multorum de veritate doctrinae christianae, datum quidem in facie mortis; secundum hunc etiam aspectum considerabitur a nobis (n.759). Sic habe­ bimus ex hoc ultimo argumentum logicum pro credibilitate fac­ torum historicorum quae supponuntur in religione Christiana et, in genere, pro veritate huius religionis; sicut ex considera­ tione miraculi moralis, quod est in martyrio tot Christianorum, habebimus argumentum divinum 910 *. 737. Adversarii. Henricus Dodwell inter Dissertatio­ nes Cyprianicas scripsit «De paucitate martyrum» (Oxford 1684) contendendo numerum eorum non ita magnum fuisse; cuius doctrina iam refutata fuit a Th.Ruinart in sua editione Actorum martyrum 1 °. Postea Eduardus Gibbon (saeculo XVIII) et Ernestus Havet (saeculo XIX) idem affirmaverunt. Et recenter (1951), minimum numerum martyrum affirmans, H.Grégoire n. Theodorus Mommsen et Harnack dixerunt interfectos esse ob motiva politica; sic hi auctores non distinguunt inter veram causam martyrii et formulam iuridicam 12. G.Boissier agnoscit quidem magnum numerum martyrum sed ait testimonium eorum esse signum subiectivae convictio­ nis eorum, non obiectivae veritatis religionis 13. 738. Doctrina Ecclesiae. Pius IX enumerans diversa motiva credibilitatis dixit probari, aut saltem confirmari cum aliis argumentis, Christianam fidem Dei opus esse «tot martyrum constantia» (D 1638). 9 Martyrium potest etiam considerari ascetice prout est imitatio Christi et unio cum Christo patiente per crucem; et ideo haberi potest, sicuti antiquitus habebatur, tanquam «ideale» perfçctionis practicum; cui poterat per crucem quotidianam suffici. Cf. Viller-Rahner. Aszese und Mystik in der Vdterzeit c.2 p.29-40; ibi quoque copiosa bibliographia moderna de martyrio. Lyrice et oratorie disseruit dc martyrio Chateaubriand, Les Martyrs. 10 Theodoricus Ruinart, O.S.B., Acta primorum martyrum sincera et selecta (Parisiis 1689; Amstelodami 1713). Versio hispana: Las actas verdaderas de los martires 3 t. (Madrid 1844) *1 E.Gibbon, The decline and fall of the Roman empire (1776) c.16: DTC 16,237; DACL 10,2476· Ernest Havet, Le christianisme et ses origines (Paris 1884) c.4: DTC 10.237; DACL 10,2477. H.Grégoire, Les persécutions dans l'empire romain, fasci. 1 in «Mémoires de ΓAca­ démie Royale de Belgique», p. 161-163; cf. E.de Moreau, S.I. : NouvRevTh 73 (1951) 814s (H.Grégoire dicit ante saeculum IV nonnulla tantum centena, in saeculo autem IV summum 2.500 vel 3.000 fuisse martyrum); et E.Griffe, Les persécutions dans l'Empire romain de Né­ ron à Dèce: BullLittEccl 53 (1952) 129-160. 12 Cf. C.A.Kneller, liât der romische Staat das Christentum verfolgt?: Stimm 55 (1898) 1-12.122-131; eiusdem auctoris Theodor Mommsen über die Christenvervolgungen. ibid, p.276291 ; item Die Mdrtyrer und das romische Recht ibid., 349-367; cf. DAFC 3,375. A Harnack. Die Mission und Ausbreitung des Christentums4 1.3 c.5 p.501-504. 13 Cf. Gaston Boissier, La fin du paganisme (Paris 1891) 1. Appendice, 399-459; Tromp, De revelatione6 |,2 prop. 10 praenot. n.8 c. 1-3 C.4 A.2. MARTYRES. TH.40 N. 736-740 477 Inter argumenta allata ex Concilio Vaticano (D 1794) mar­ tyrium tot Christianorum implicite continetur in invicta sta­ bilitate Ecclesiae l4; sed ibi non fit argumentum diversum. 739. Valor theseos. Haec thesis traditionalis et solemnis est in litteratura patristica 15 et apud auctores. Est enim apologetice certa. Probatur 1. Martyrium ut miraculum morale. Factum martyrii multorum in Ecclesia catholica abunde con­ stat, tam in primis temporibus, quam in aliis recentioribus. Atqui hoc arguit auxilium Dei extraordinarium, miraculum morale, quod nequit a Deo praestari in favorem falsae doctrinae. Ergo martyrium tot christianorum probat originem divinam revelationis christianae. 740. Prob. maior. A) Factum martyrii multorum abunde 16; in primis durantibus persecutionibus duodecim ab anno 64 (sub Nerone) ad annum 363 (sub luliano Apostata) 17. constat a) Martyrum fuit multitudo magna in omni provincia ro­ mani imperii; etsi mathematice nequeat determinari 18. In primis libri sacri praebent indicia persecutionum diversa­ rum, praesertim ex parte iudaeorum: Act 6,8ss (de Stephano); 8,iss (persecutio magna in ecclesia lerosolymis); 12,2 (occisio lacobi...); cf. 14,18; 21,30s. Item 1 Petr 4,i2ss (... communi­ cantes Christi passionibus...); Apoc 20,4 (vidi... animas de­ collatorum propter testimonium lesu...). i4 Explicite dicebatur in explicatione primi schematis Constitutionis de doctrina catholica adnot. ip, II: «in martyriorum modo ac multitudine», ut argumentum; CL 7,532 d. is Cf. R 11 144 243 279 285 516 640 1465; Tromp, De revelatione6 1.2 prop. 10 praenot. n.6s; Ottiger, 894-897. i* Pro historia martyriorum in persecutionibus tam romana quam persica, donatistica et ariana, item tempore reformationis et revolutionis gallicae, et apud mahumetanos ’ et schisma­ ticos, atque in missionibus, cf. P.Allard, Martyre: D/\FC 3,342-492. Item Luis de Granada, Introduction del simbolo de la fc p.2 c. 19-23. Breviter Martyre: DTC 10,233-246; Christenveruolgungen: LTK 2,912-917. De Actibus martyriorum, cf. Bollandistas, Acta Sanctorum; Th.Ruinart, Acta primorum martyrum sincera et selecta... (supra nota 10); J.Zameza, La Roma pagana y el Cristianismo (Roma 1941); D.Ruiz Bueno, Actas de los mdrtires. Texto bilingue (Madrid 1950·. 17 De his primaevis persecutionibus romanis, cf. P.Allard, Histoire des persecutions4 3 v. (Paris 1911-1924); eiusdem, Le christianisme et Γ empire romain de Néron d Théodoset0 (Pa­ ris 1925); praeter articulum eiusdem Martyre: DAFC 3,342-375· Item A.Ehrhard, Die Kirche der Mdrtyrer (München 1932) p.8-121. 1* Computum conatur facere L.Hertling, S.I., Die Zahl der Mdrtyrer bis 313: Greg 25 (1944) 103-129; dicit: adesse c. millia nomina nobis nota, et inquirendo pro ratione numeri ecclesiarum quae persecutionem passae sunt, numerus «verisimiliter est longe inferior numero 200.000»; non parum esset, si fuissent 100.000 (p.128). Obiectiones contra determinationes statisticas proponit E.de Moreau, S.I., Le nombre des martyrs des persécutions romaines: NouvRevTh 73 Subsidiarie accedunt : Granderath, Th., S.I., Constitutiones dogmaticae sacrosancti oecumenici Con­ cilii Vaticani (1892). Grabmann, M., Die Lehre des hl. Thomas von der Kirche (1903). 21. 2) Ut optimi ratione praesertim methodi et eruditionis : Dieckmann, H., S.I., De Ecclesia (1925). D'Herbigny, M., S.I., Theologica de Ecclesia (1927). 22. 3) Ut qui sat ample et solide totam materiam tractant: Mazzella, C., Card., S.I., De Religione et Ecclesia (1892). Pesch, Ch., S.I., Institutiones propaedeuticae (1894). Wilmers, G., S.I., De Christi Ecclesia (1897). Segna, F„ Card., De Ecclesia Christi (1900). De San, L., S.I., Tractatus de Ecclesia (1906). Groot, J.V. de, O.P., Summa Apologetica de Ecclesia (1906). Muncunill, J., S.I., Tractatus de Christi Ecclesia (1914). Schultes, R.M., O.P., De Ecclesia Catholica (1925). Billot, L., Card., S.I., De Ecclesia Christi (1927). Dorsch, Ae., S.I., Institutiones Theologiae Fundamentalis. II. De Eccle­ sia (1928). Vellico, A., O.F.M., De Ecclesia Christi (1940). Zapelena, T., S.I., De Ecclesia Christi, I (1950), II (1954)· I.SALAVF.RRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ili 506 23. 4) Ut qui magis succinte ad usum scholarum rem evolvunt : Van Noort, G., Tractatus de Ecclesia Christi (1909). Reinhold, G., Theologia fundamentalis (1915). Felder, H., O.M.C., Apologetica. II De Ecclesia Christi (1923). Bainvel, J.V., S.I., De Ecclesia Christi (1925); Id., De Magisterio vivo et Traditione (1905). Zubizarreta, V., O.Carm., Theologia fundamentalis (1925). Michelitsch, A., Elementa Apologeticae (1925). Guibert, J. de, S.I., De Christi Ecclesia (1928). Tanquerey, A., De vera Religione et Ecclesia24 (1937). Lercher, L., Schlagenhaufen, F., S.I., Institutiones Theologiae. I3 (1939). Stolz, A., O.S.B., De Ecclesia (1939). Cotter, A.C., S.I., Theologiafundamentalis (1940). Parente, P.. Theologia fundamentalis (1946). Calcagno, F.X., S.I., Theologia fundamentalis (1948). Hervé, J.M., De Revelatione. De Ecclesia (1949). Baisi, C., De Revelatione. De Ecclesia. De verbo Dei (1949). Denis, L., S.I., De vera religione. De Ecclesia Christi (1950). 24. 5) Ut qui linguis vernaculis conferri possunt : Bruders, H., S.I., Die Verfassung der Kirche (1904). Dublanchy, E., DTC: Eglise (1911). Briere, Y. de la, S.I., DAFC: Église (1914). Dunin-Borkowski, St.v., S.I., Die Kirche als Stiftung Jesu (1923). Poulpiquet, A., O.P., L'Eglise Catholique (1923). Brunsmann, J., S.V.D., Kirche und Gottesglaube (1926). Medebielle, A., DBS 2: Eglise (1934). Jacquemet, G., Tu es Petrus: Encyclopédie sur la Papauté (1934). Colomer, L., O.F.M., La Iglesia catolica (1934). Lippert, P., S.I., Die Kirche Christi (1935). Koster, L., S.I., Die Kirche unseres Glaubens (1938). Journet, Ch., L'Eglise du Verbe Incarné: I. Hiérarchie apostolique (1941); II. Sa struture interne et sa unité catholique (1951). Algermissen, C., La chiesa e le chiese (1944). Siri, G., La chiesa (1944). Tyszkiewicz, S., S.I., La sainteté de l’Eglise christoconforme (1945). Bardy, G., La théologie de l’Eglise: I. De Saint Clément de Rome à Saint Irénée (1945); II. De Saint Irénée au concile de Nicée (1947). Kerkvoorde, A., O.S.B., Le Mystère de l’Eglise (1946). Jugie, Μ., A.A., Oil se trouve le Christianisme intégrale (1947). Philips, G., La sainte Eglise Catholique (1947). Cerfaux, L., La Théologie de l’Eglise suivant saint Paul (1948). Aigrain, R., Ecclesia, Encyclopédie (1948). Montcheuil, Y. de, S.I., Aspects de l’Eglise (1949). Brinktrine, J., Existenz der Offenbarung: Die Kirche (1949). Corbishley, Th., Roman Catholicism (1950). Congar, Y.M.-J., O.P., Vraie et fausse réforme dans l’Eglise (1950); Id., Es­ quisses du Mystère de l’Eglise (1953); Id., Jalons pour une Théologie du Laïcat (1953). Lubac, H. de, S.I., Méditation sur l’Eglise (1953)· INTRODUCTIO METHODICO-B1BLIOGRAPHICA. N.23-28 507 Semmelroth, O., S.I., Die Kirche ais Ursakrament (1953). Beni-Cipriani, A.-S., La vera Chiesa (1953). Garcîa Martînez, F., Naturaleza juridica y derechos de la Iglesia (1954). Lang, A., Fundamentaltheologie (1954). Beauduin, L., O.S.B. (Etudes offerts à), L'Eglise et les Eglises: 1054-1954 (1954)· Marie et l’Eglise, 3 vol. (opera plurium auctorum): Etudes Mariales (19511953)· Coathalem, H., S.I., Le parallélisme entre la S. Vierge et l’Eglise (1954). Riedmann, A., Die Wahrheit überdie Kirche Jesu (1955). 25. 6) Ut fontium collectiones commendari possunt: Rauschen, G., Textus antenicaeni ad Primatum Romanum spectantes (1914). Mirbt, C., Quellen zur Geschichte des Papsttums (1924). Madoz, J., S.I., I La Iglesia: Fuentes y Documentes (1935). Il El Primado: Fuentes y Documentas (1936). Giles, E., Documents illustrating Papal authority (1952). 26. Acatholicorum sententias de Ecclesia exponunt : 1) Orientalium Separatorum : Gordillo, Μ., S.I., Compendium Theologiae Orientalis (1939). Spacil, Th., S.I., Doctrina Orientis separati de Ecclesia : OrCh 1 (1923) 33-72; 2 (1924) 37-132. Jugie, M., A.A., Theol. dogmat. Christianorum Orientalium. IV. Theologia Graeco-Russorum de Ecclesia (1931). V. Theol. Nestorianorum et Monophysitarum (1935). Heiler, F., Urkirche und Ostkirche (1937). Tyszkiewicz, S., S.I., Doctrinae de Ecclesia theologorum russorum (1937). 27. 2) Protestantium et Rationalistarum : Dîeckmann, H., S.I., De Ecclesia 0.543-571.385-387.1353. D'Herbigny, M., S.I., Theol. de Ecclesia n.35. Linton, Ο., Das Problem der Urkirche in der neuere Forschung (1932). Braun, F.M., O.P., Aspects nouveaux du problème de l’Eglise (1942). Algermissen, C., La chiesa e le chiese (1944). Cullmann, O., S.Pierre, Disciple-Apôtre-Martyr (1952). 28. 3) Modemistarum: Pius X, Encyclica «Pascendi», Decretum «Lamentabili» (1907): D 2001-2109. Riviere, J., Qui rédigea l'Encycl. «Pascendi»: BulLitEccl 47 (1946) 143-161, 242s. Praecipuus Encycl. redactor videtur fuisse J.Lemius, O.M.I. Heiner, F.X., Der neue Syllabus (1908), Die Massregeln Pius X gegen den Modernismus (1910). Rossa, E., S.I., L’Encyclica «Pascendi» (1909). Carbone, C., De modernistarum doctrinis (1909). Vermeersch, A., S.I., De Modernisme (1910). 508 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill Mausbach, J., Der Eid wider den Modernismus und die katholische Wissenschaft (1911). Bessmer, J., Philosophie und Théologie des Modernismus (1912). Modernisme: DAFC 3 (1916) 591-695; DTC 10 (1929) 2009-2047. Riviere, J., Le modernisme dans Γ Eglise Catholique (1929). Lagrange, M.J., O.P., Loisy et le Modernisme (1932). Reinhard, W., Modernismus : LTK7 (1935) 249-254. Fabro, C., Modernisme: EciclCatt 8 (1952) 1188-1196. Lilley, A.L., Modernism: EncRelEth 8 (1930) 763-769 (aestimatio Protes­ tandum). 4) Oecumenistarum vel Panchristianorum placita : Congar, Y.M.-J., O.P., Chrétiens désunis (1937). Etudes oecuméniques du Conseil oecuménique des Eglises: Désordre de l'homme et dessein de Dieu (Documents de ΓAssemblée d’Amsterdam, 1948) 5 vol. (1949)· Karrer, O., Um die Einheit der Christen: Ein Gesprâch mit E.Brunner, O.Cullmann, H. v. Campenhausen (1953). Hanahoe, E.F., Catholic Ecumenisme (1953). 29. Sententiae de Ecclesia. Acatholicorum placita praeci­ pua circa Ecclesiae naturam. 1) Orientales dissidentes divinam Ecclesiae institutionem hierarchicam agnoscunt. A doctrina catholica dissentiunt prae­ sertim eo quod negent monarchicam Ecclesiae constitutionem seu Primatum iurisdictionis et infallibilitatis, atque tantum honoris Primatum Sedi Romanae concedunt. 2) Gallicani divinam institutionem Ecclesiae eiusque iuridici Primatus admittunt. Attamen primatialem potestatem coarctant, eam subordinantes Concilio Oecumenico, vel potiores tantum partes non totam ei iurisdictionis plenitudinem tribuentes, atque affirmantes Sanctae Sedis decreta non esse irreformabilia nisi Ecclesiae universae consensus accesserit. 3) Protestantes priores, tenentes Christum Ecclesiam insti­ tuisse, negant Eum determinatam constitutionem ipsi dedisse, vel saltem renuunt admittere Primatum, et Ecclesiae auctori­ tatem ad authentice interpretandos revelationis fontes minime agnoscunt. 4) Rationalisfae, supernaturalem ordinem negantes, con­ cedunt quidem a Christo motum quemdam religiosum ortum habuisse; sed Ecclesiam tenent ex causis naturalibus natam esse inter Christi sequaces, atque sub influxu idearum reli­ giosarum illius aetatis fuisse rationabiliter, iuxta generales le­ ges, evolutam. Forma autem Ecclesiae externa nullatenus a Christo est. Similia propugnant Naturalistae. INTRODUCTIO METHODICO-BIBLIOGRAPHICA. N.28-33 509 5) Modernistae sic rem explicant: Christus, cum finem mundi imminere sentiret, nec cogitare potuit in Ecclesia con­ denda; quae tamen ab ipso mediate instituta dicitur, quatenus nihil aliud Ecclesia est quam partus conscientiae collectivae illorum, quibus Christus suam fidem seu experientiam reli­ giosam communicavit. Ab hac ergo conscientia collectiva, vi legis permanentiae vitalis, necessario profluerunt Ecclesiae organizatio et auctoritas, atque ab eadem conscientia, vi legis evolutionis vitalis, Ecclesia ad diversas aetatum condiciones adaptari debet. 30. Catholica doctrina tenet, Christum lesum divina auc­ toritate instituisse Ecclesiam ut societatem religiosam, exter­ nam et visibilem, hierarchicam, monarchicam, perenniter du­ raturam; eam ditasse Magisterio et quidem infallibili, ut esset authentica verbi revelati custos et magistra; ipsi denique de­ disse naturam finemque assignasse ordinis supernaturalis, ut hominum esset domus sanctitatis et salutis arca. Haec vera Christi Ecclesia est sancta catholica apostolica et una Romana Ecclesia (D 1782). 3X. Quaestio praevia. Cum catholicam hanc doctrinam probare intendat tractatus de Ecclesia, haec oritur praevia quaestio: Ad hoc conclu­ dendum, sufficitne praesupponere Christum fuisse merum Legatum divi­ num, an ulterius probasse requiratur eum fuisse revera Filium Dei? Auctores catholici communiter sufficere tenent, praesupponere Chris­ tum fuisse verum Dei Legatum. Multi tamen fatentur, plures in hoc tractatu evolvi quaestiones, de intima praesertim natura et indole Ecclesiae, quae plene intelligi nequeunt nisi probata praesupponatur Christi divinitas; fon­ tes vero, ex quibus arguimus, divinitatem Christi velut fundamentum insti­ tutionis Ecclesiae efferunt; quare, concludunt, etsi stricte necessarium non sit, tamen melius esset antea Christi divinitatem probare, cum ad pleniorem et firmiorem stabiliendum totius tractationis fundamentum, tum etiam ob maiorem fidelitatem erga ipsos fontes. Merus enim Propheta, etiam si sit summus, nequit ita loqui ut semetipsum ponat in eodem plano seseque plane aequiparet ipsi Deo, prout fontes testantur saepe Christum fecisse (Mt 5,43s; i°>37-39i 16,18.19; 25,31-40; 28,18-20). 32. Neque obstat divinitatem Christi esse mysterium stricte dictum et dogma fidei, quod propterea dogmatice probari debet. Nam merito proba­ tur dogmatice in tractatibus de Trinitate ct de Verbo Incarnato; sed valde utile est etiam apologetice statuere veritatem testimonii, quod de sua divi­ nitate Christus dedit, quia cum sit veritas summi momenti, oportet, ut omni quo possit modo demonstretur. .33· Divinitatem Christi apologetice probari posse, verbis satis explicitis enuntiavit Leo XIII, in Encyclica «Satis cognitum», cum scripsit: «lesus Christus divinitatem divinamque Legationem suam miraculorum virtute com­ probat» (ASS 28,716), et in Encycl. •Prouidentissimus», inquiens: «Ex libris 510 i.salaverri, de ecclesia christi. iii sacrae Scripturae tanquam ex antiquitatis probatissimis testibus, Christi Do­ mini divinitas et legatio... in tuto apertoque collocentur» (EB ιοί). Quare nos iure supponere possumus, tamquam quaestionem praeviam ad nostrum tractatum, in praecedenti tractatione De Christo Legato divino apologetice demonstratam veritatem testimonii, quod lesus de divina sua filiatione naturali nobis dedit. Ceterum, apologeticam divinitatis Christi demonstrationem reperimus etiam apud egregios quamplurimos recentiores de sacra Theologia scriptores, quorum sectari exempla non dedignamur 16. Tractatus partitio 34. Ex tractatu de Legato divino constat, Christum triplici messianico munere insignitum esse, Regis videlicet, Magistri, Sacerdotis; unde merito semetipsum definivit dicens: Ego sum via, veritas et vita (Io 14,6)17. Ex fontibus autem huius nostri tractatus, prout videbimus, immediate eruitur, in Ecclesia, «ex ipso divini Redemptoris mandato munera Christi Regis, Doctoris, Sacerdotis, perennia fieri»; atque ideo ipse Dominus Ecclesiae «triplicem potestatem impertiit, regendi nempe, docendi et sanctificandi», eamque «pri­ mariam legem statuit totius Ecclesiae» 18. Quapropter tractatum de Ecclesia in tres libros dividere sta­ tuimus, qui triplici commemorato Christi et Ecclesiae muneri respondeant: Lib. I: Christus Rex instituit Ecclesiam potestate regendi praeditam. Lib. II: Christus Magister contulit Ecclesiae munus docendi. Lib. III: Christus Sacerdos auxit Ecclesiam potestate sancti­ ficandi. 16 H.Dieckmann, De revelatione Christiana ass. 12 n.668; H.van Laak, Instit. Theologiae fundamentalis tr.3 n.68-165; Id., Repetitorium, de Revelatione prop.4 p.105; G.Wilmers, De Religione revelata prop.40 n.397; R.Garrigou-Lagrange, De Revelatione 1.2 c.2 a.3; H.Fel­ der, Apologetica pars.i s.2 diss.i c.2; I.Ottiger, Theologia fundamentalis 1 § 43 p.707; A.C.Cotter, Theologia fundamentalis th. 15 ad 23; P.Parente, Theologia fundamentalis Apo­ logetica c.3 § 2; C.Baisi, De Revelatione Christiana c.6 th. 10; in hoc vol. De Revel. Christ, th.30. 17 Doctrinam Catholicam de triplici hoc Christi munere vide pulchre et breviter expositam in Catechismo Romano CR). Ed. Desclée: Catechismus Concilii Tridentini ad Parochos (1890) p.i, Symboli a.2 n.6-8. Ait S.Leo I: Christus est nobis «Via conversationis sanctae. Veritas doctrinae divinae, et Vita beatitudinis sempiternae» (Serm. 72,1: ML 54,390; cf. De imitatione Christi I.3 0.56); I.Gomâ, Jesucristo Redentor, c.5-7: Rey-Sacerdote-Maestro, p.133-240; M.Meinertz, Théologie des N.T. (1950) I p.79.172-175. 18 Pius XII, Encycl. «Mystici Corporis»: AAS 35 (1943) 200,209. Nuperrime, iterum et aperte triplicem potestatem Ecclesiae distinguebat Pius XII, cum in Allocutione *Si diligis» ad totius orbis Cardinales et Episcopos locutus est de Magisterii potestate, atque simul pro­ misit se acturum, et de facto egit, de duabus aliis potestatibus in sequenti ad omnium Eccle­ siarum Pastores Allocutione •Magnificate Dominum», diebus 31 maii et 2 novembris anni 1954: AAS 46 (1954) 3I48s.666ss. I LIBER De Ecclesiae constitutione sociali CAPUT I De institutione Ecclesiae hierarchicae ARTICULUS I Christus Rex praedicavit Regnum Dei Thesis I. lesus Christus praedicavit Regnum universale, non solum eschatologicum, spirituale et internum, sed etiam in terris exsistens, visibile et externum. 35· S.Th., 1.2 q.108 a.is; In Io 18,33-37; Suârez, In 3 q.22 d.47s; Dieckmann, De Eccles. th.4-8; D’Herbigny, De Eccles. th.4, cf. n.249-251; Lercher, th.26; Zapelena, th.i ad 3; Schultes, De Eccles. a.6; Cotter, Theol. fund. th.25; I.de la Briere: DAFC i,i222ss; J.A.Onate, El Reino de Dios: EstBibl 3 (1944) 343-382.496-522; 4 (1945) 15-34-163-196. 421-446; 5 (1946) ιοί-no; L.Cerfaux, L’Eglise et le Règne de Dieu d'après saint Paul: Re­ cueil L.Cerfaux (1954) H p.365-387· 36. Nexus. In tractatu praecedenti ostensum est, lesum a Nazareth, de quo loquuntur Evangelia, missum a Deo esse ut Messiam seu Christum, quem prophetae praenuntiaverant, atque eundem lesum attestatum esse, verum se esse Dei Fi­ lium. Praesupponimus etiam probatum in praecedenti tracta­ tu, lesum Christum annuntiatum, missum, natum, proclama­ tum et agnitum esse ut verum Regem. Merito autem iam nunc incipimus nostrum tractatum ab investigatione ipsius Regni, quia id fuit quod primum, inde ab initio suae praedicationis, lesus hominibus proposuit: Coepit lesus praedicare et dicere: paenitentiam agite, appropinquavit enim Regnum caelorum (Mt 4,17). 512 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 37. Notiones. Rex et Regnum intelliguntur in sensu Scripturae 1. Rex est illa persona physica, quae non ex deputatione civium, sed iure proprio regit aliquam hominum so­ cietatem publicam. Regnum est civium societas a Rege gubernata. Regnum Dei, occurrit 50 vicibus in tribus Evang. Synop­ ticis (14 ap. Mc, 32 ap. Lc, 4 ap. Mt): est Regnum a Deo po­ sitiva voluntate conditum. Regnum caelorum, occurrit 32 vicibus et quidem solum apud Matthaeum, ad designandum Regnum illud supraterrenum quod Deus per Christum condere decrevit. Regnum Dei et Regnum caelorum sunt duae denominationes, quae ad eandem prorsus rem significandam adhibentur, prout liquido e locis parallelis colligitur (Mt 5,3 et Lc 6,20; Mt 13,11 et Mc 4,11 et Lc 8,10, etc.). S.Matthaeus praefert tamen de­ nominationem Regni caelorum, fortasse ut sese magis accom­ modaret rationi loquendi iudaeorum, quibus praesertim suum Evangelium destinavit; iudaei enim abstinere solebant a profe­ rendo ineffabili Dei nomine illudque substituebant nomine cae­ li, metonymia ipsis valde familiari2. 38. Universale est Regnum omnibus hominibus des­ tinatum, ad quod nempe omnes idem ius et officium pertinendi habent. Universalitas ergo iuris et obligationis est absoluta. De hac agimus, nam de universalitate facti cum de catholicitate agemus. Eschatologicum est regnum ultimum (έσχατα = ul­ tima). Eschatologicum relative est postrema Regni Dei, post patriarchalem et mosaicam, in hac vita oeconomia, nempe messianica, utpote quam, ex voluntate Dei, nulla alia salutis oeco­ nomia his in terris succedet. Eschatologicum absolute Regnum est definitivus Regni Dei status inchoandus cum fide mundi et in aeternum duraturus. Spirituale et internum est illud Regnum cuius finis, bona et officia sunt praesertim spiritualia et interna. In terris exsistens est Regnum quod stabiliter in condi­ cionibus huius vitae hominum terrestris evolvitur. 1 Cf. F.Zorell, Novi Testament. Lexicon graecum (Βασιλεία, Βασιλεύς) ; Dieckmann, De Ecclesia η. 23-29; D’Herbigny, De Ecclesia n.43. ThWbNT I 0-562-595. 2 H.Dieckmann, De Ecclesia n.23ss; D’Herbigny. De Ecclesia n.43; Si.m0n-Dor.wo, Nov. Testamentum 1 n.268; P.Joüon, L'Evangile, in Mt 3,2. L.I C.I A.I. REGNUM A CHRISTO PRAEDICATUM. TH.I N.37-41 513 Visibile et externum est Regnum importans aliquam sen­ sibus perceptibilem et actibus externis apparentem hominum organizationem seu societatem, cuius natura nondum a nobis definiri potest in hac thesi. 39. Status quaestionis. Asserimus Christum, titulo Re­ gis insignitum, praedicasse quidem Regnum universale, uni­ versalitate absoluta iuris et obligationis, et absolute eschatolo­ gicum, quod praesertim ac primario est spirituale et internum; attamen non mere et exclusive eschatologicum, spirituale et internum est Regnum a Christo praedicatum; sed etiam in ter­ ris exsistens, visibile et externum. Hoc Christi Regnum esse etiam relative eschatologicum, probabimus in thesi de Ecclesiae perennitate, th.7. 40. Adversarii 3. 1) Contra universalismum: Rationa­ listae critici, moti illis Christi verbis: Non sum missus nisi ad oves quae perierunt domus Israel (Mt 15,24), tenent, universa­ lismum fuisse inventionem martyris Stephani, hellenistarum et S.Pauli, contra mentem Christi et doctrinam aliorum Aposto­ lorum, quam primitiva Ecclesia Hierosolymitana fideliter re­ tinebat (Act 6,8ss; n.içss; Gal 1-2). Harnack admittit uni­ versalismum obiectivum seu virtualem doctrinae Christi, qua­ tenus praecipua Evangelii eius idea, colendi Deum ut Patrem, natura sua apta est ut evolvatur in organizationem universa­ lem; negat autem Christum cogitasse de universalismo, in du­ bium revocans genuinitatem historicam dictorum Domini uni­ versalismum significantium. Alii, ut Holtzmann, dicunt lesum paulatim ad aliqualem universalismum asserendum pervenisse solum in secunda suae vitae periodo. Posterius autem Meyer et Weinel easdem respective Harnacki et Holtzmanni theo­ rias secuti sunt4. 41. 2) Propugnant merum Eschatologismum absolutum Eschatologistae, ut Baldensperger, I.Weiss, Gloege et A.Schweitzer, quorum doctrinam in substantialibus sequuti sunt postea Modernistae, ut Loisy, Tyrrell, Schnitzer, qui­ bus nostris diebus adnumerantur Heiler, Bultmann, Go3 M.Meinertz, Jesus und dic Heidcnmission (1908). Sententias varias colligit earumque auctores recenset. Cf. Zapelena, D’Herbigny, Diecksîann, locis in bibliographie citatis. 4 A.Harnack, Die Mission und Ausbreitung des Christentums (1924): E.Meyer, Ursprung und Anjdnge des Christentums (1924); H.J.Holtzmann, Lchrbuch der neutestam. Théologie (1897); HÀVeinel, Biblische Théologie des Neuen Testaments (1928;. Tcologia I 17 514 l.SAIAVI.RRI, DE ECCLESIA CHRISTI. lit GUEL cum aliis 5. Eschatologistae urgent Christi verba quibus annuntiavit: Sunt quidam de hic stantibus qui non gustabunt mortem, donec videant Filium hominis venientem in Regno suo, et illa: Amodo videbitis Filium hominis sedentem a dextris virtutis Dei et venientem in nubibus caeli (Mt 16,28; 26,64). Ex his ver­ bis et aliis similibus (Mt 10,23; 24,34) deducunt, lesum profes­ sum fuisse errorem de proxima illius Regni messianici insti­ tutione, quod cum fine mundi iamiam adventurum putabatur; unde concludunt, alienum fuisse a Christi mente Regnum su­ per terram in condicionibus huius temporis statuere (D 2052). 42. 3) Regnum a Christo praedicatum esse mere spiri­ tuale et internum defendunt plures Rationalistae, dicentes, lesum habuisse sensum religiosum valde evolutum, quo multo per­ fectius aliis filialem sui internam relationem ad Deum ut Pa­ trem sentiret, et ideo diceret: Nemo novit Filium nisi Pater, ne­ que Patrem quis novit nisi Filius (Mt 11,27). Auditores autem hortabatur dicens: Regnum Dei intra vos est (Lc 17,21); quare excitati exemplo et actione Christi similem internam ideam filiationis erga Deum Patrem persenserunt. 43. Regnum igitur a lesu fundatum constituitur ab iis, in quibus est haec mere spiritualis et interna sensus religiosi conscientia divinae filiationis. Societas vero temporalis et ex­ terna posterius nata est a primitivo christianismo conficta, eo quod Christi sequaces, separati primo a Synagoga actione Sancti Pauli, ac deinde ex multiplici influxu iudaismi alexandrini et hellenismi ideas sumentes, atque imperii romani organizationem aemulantes, visibilem sibi et externam societatem efformaverunt. Praecipui huius theoriae propugnatores fue­ runt Sabatier et Harnack, recentius vero Barth, qui tenet, Regnum Dei, quod in Christo apparuit, non esse communita­ tem vel coetum credentium in Christo; sed esse congregatio­ nem duorum vel trium in nomine Christi (Mt 18,20), quae constituitur mero illo eventu, quo fit ut actio vitalis Domini viventis interne percipiatur a conscientia aliquorum hominum, qui eo ipso evadunt Regnum Dei seu Ecclesiam, quae ideo nihil • W.Baldensperger, Das Sclbstbcuusstsein Jesu* (1903): 1 .Weiss, Dic Predigi Jcsu rom Reiche Gottes (1900): A.Schweitzer, Geschichtc der Lcben-Jesu-Forschung (1913); A.Loisy, L'Evangile et ΓEglise (1902); Autour d'un petit livre (1903): Schnitzer, i. Hat Jesus das Papsttum gestiftct? 2. Das Papsltum eine Stiftung Jesus? (1910). Cf. F.M. Braun, Nuovi aspetti del problema della Chiesa Ü943) 108-136; G.Tyrrell, Christianity at the Cross-Roads (1910); G.Gloege, Reich Gottes und Kirche im Neuen Testament (1029); F.Heiler, Urkircheund Oslhirche (1937) 34*47: R.Bultmann, Théologie des N.T. (1948) § 1-6; M.Goguel, Les pre­ miers temps dc ΓEglise (1949) p. 14s. 1.1 C.I A.l. REGNUM A CHRISTO PRAEDICATUM. TH.I N.41-46 515 aliud est nisi «Congregatio vivens lesu Christi, Domini viven­ tis» 6. 44. Doctrina Ecclesiae. Thesis quoad omnes suas par­ tes, dici potest doctrina de fide divina et catholica, quia forma­ liter in Scriptura continetur et ab ordinario et universali Eccle­ siae Magisterio ut credenda proponitur (D 1792). Eschatologistarum errorem damnavit Pius X decreto «La­ mentabili» (D 2033 2052). Regni mere spiritualis et mere interni doctrinas reiicit Pius X Encycl. «Pascendi» (D 2088 2091). Pius XI in Encycl. «Quas primas», quae lota agit de Christo Rege eiusque Regno, aperte docet Regni Christi universalitatem, eiusque naturam dicit esse praecipue quidem spiritualem, sed simul etiam triplici potestate, legislativa nempe, iudiciali et executiva praeditam, et quidem prb hominibus adhuc in hoc mundo viventibus exercendam (D 2194-2196). Ceterum Legis­ latoris munus iam Conc. Tridentinum Christo vindicaverat (D 831). 45. Valor dogmaticus. Thesis est ergo de fide divina et catholica, ob rationem allatam initio numeri 44. 46. Probatio. i.a pars: Iesus praedicavit Regnum. Saepe ac praesertim in ipso suae praedicationis initio: Exin­ de coepit Iesus praedicare et dicere: Paenitentiam agite, appro­ pinquavit enim Regnum caelorum... Et circuibat Iesus totam Ga­ lilaeam, docens in Synagogis eorum et praedicans Evangelium Regni (Mt 4,17.23; cf. 5,3.10; 6,10). Cum autem hoc Evange­ lium Regni proponit in parabolis, saepissime incipit his verbis: Simile est Regnum caelorum... (Mt 13,24.31.33.44.45.47; 18,23; 20,1; 22,2; 25,1; cf. Mt 13,19.38.41.43; 24,14). Recte igitur S.Thomas: «Cum Christus statim in principio evangelicae prae­ dicationis dixerit: Appropinquavit Regnum caelorum (Mt 4,17), stultissimum est dicere, quod Evangelium Christi non sit Evan­ gelium Regni»7. 6 A.Harnack, Lehrhuch der Dogmengeschichte 1 (1909); Das Wesen des Christenlums (1920): Entstehung der christl. Théologie u. des kirchl. Dogmas (1927); Λ.Sabatier, Esquisse d'une philosophie de la religion (1897); Les religions d'autorité et la religion de l’esprit (1904); K. Barth, Die Théologie und die Kirche (1928): lu., L’Eglise, congrégation vivante de Jésus-Christ, le Seigneur vivant: Désordre dc l’homme et dessein de Dieu 1 (1949) 95-107· In hoc Barth affinis est Tertulliano mon tanistae: De exhort, cast. η, De pudic. 21 : ML 2,922.1026. 516 I.SALA VERRI, 47. DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 2.a pars: Iesus praedicavit Regnum universale. N.B. Cum Rationalistae asserant universalismum induc­ tum esse a S.Paulo, ideo oportet hoc assertum independenter ab hoc Apostolo probare. Scopus argumenti, quod sequitur, est ostendere, contra Rationalistas, universalismi ideam non esse alienam a Christi mente. a) Iesus praedicavit Regnum Dei, quod in V.T. annun­ tiatum est. Atqui Regnum Dei in V.T. annuntiatum est uni­ versale. Ergo Iesus praedicavit Regnum universale. Mai. patet ex tractatu praecedenti, th.27, in quo probatum est, lesum fuisse Messiam a Prophetis praenuntiatum. Cf. Mt 11,13; Lc 16,16; De Revel. christiana th.27, schol. 48. Min. probatur: Gen 12,3; 18,18; 22,18; 26,4; 28,14; cf. Gal 3,16. Ait Deus ad Abraham: Benedicentur in te (vel) in semine tuo universae cognationes (vel) omnes nationes (vel) omnes gentes terrae. Ps 2,8: Dabo tibi gentes hereditatem tuam et possessionem tuam terminos terrae. Ps 46,2.3.8.9: Omnes gen­ tes plaudite manibus, quoniam Dominus Rex magnus super om­ nem terram... regnavit super gentes. In specie, Ps 71, ut messianicus agnitus tam a iudaeis quam a Patribus et exegetis christianis, effert universalitatem Regni Messiae: «1. Deus iudicium tuum Regi da... 2. gubernet populum tuum cum iustitia et humiles tuos cum aequitate... 8. et domina­ bitur a mare usque ad mare et a flumine usque ad terminos ter­ rae... ii. et adorabunt eum omnes Reges, omnes gentes servient ei... 18. et benedicentur in ipso omnes tribus terrae (ut in citatis ex Genesi)... 20. et replebitur gloria eius omnis terra». Consonant his ea quae de Regno Messiae annuntiant reli qui Prophetae, ut Is 2,2-4; cf. Mich 4,1-3: et fluent ad eum om­ nes gentes... et iudicabit gentes et arguet populos8. Dan 2,35.44: Lapis... implevit universam terram... Regnum Dei comminuet et consumet universa regna. Dan 7,13-14.27: Ecce cum nubibus caeli quasi filius hominis... et dedit ei Regnum et omnes populi... ipsi servient (cf. Mt 26,64). Mal 1,11: Ab ortu solis usque ad occasum magnum est nomen meum in gentibus, et in omni loco sacrificatur et offertur nomini meo oblatio munda. Ideo iure Simeon appella­ vit lesum: Lumen ad revelationem gentium (Lc 2,32). 7 1.2 q.106 a.4 ad 4. J* Cf. Leonem XIII. 'Salis cognitum», ubi universalis horum locorum sensus effertur (ASS 28,7131. Psalmorum explicationem vide ap. L.Pirot, Lu sainte Bible 5 (1937;. L.I C.I Λ.I. REGNUM Λ CHRISTO PRAEDICATUM. TH.l N.47-51 517 Ex hoc argumento patet, ideam universalismi clare efferri in sacris V.T. li­ bris, inde a Genesi usque ad postremum Prophetarum; unde certo, contra Rationalistes, tenendum est, ideam universalismi non potuisse esse alienam a Christi mente et iudaeorum auditorum eius. Immo et haec universalismi idea subiacebat proselytismo illi, quem iudaei tempore Christi exercebant et de quo Iesus: Vae vobis, inquit. Scribae et Pharisaei hypocritae, quin circuitis mare et aridam ut faciatis unum proselytum (Mt 23,15). 49. b) Regnum a lesu praedicatum in eius consumma­ tione erit universale. Ergo consequenter etiam in eius praepa­ ratione in terris. Antec. probatur ex iudicio finali: Mt 25,31-46. Nam Reg­ num Christi in consummatione erit inchoandum iudicio uni­ versali, in quo sententia dabitur a Christo Rege iuxta legem Christi, et ob servitia Christo praestita. Ergo obligatio ad observandam legem Christi in terris de­ buit esse pariter universalis, iuxta gradum promulgationis eius, tam ante, quam post Christi adventum. 50. c) Ex testimoniis explicitis: 1) Quia Christus mandat Apostolis praedicationem sui Evangelii universalem in monte Galilaeae: Euntes ergo docete omnes gentes. Euntes in mundum universum praedicate Evange­ lium omni creaturae: Mt 28,18; Mc 16,15. W ipsum memorat ante Ascensionem Lc 24,48: Praedicari in nomine eius paenitentiam et remissionem peccatorum in omnes gentes, incipienti­ bus ab lerosplyma. 2) Quia Christus praenuntiat praedicationis universalita­ tem: Mt 5,13: Apostoli sunt lux mundi; Mt 8,11: ab Oriente et Occidente multi venient; Mt 24,14: Praedicabitur Evangelium Regni in universo orbe omnibus gentibus; Mt 26,13: Evangelium praedicatum ubicumque in toto mundo; Act 1,8: eritis mihi testes usque ad ultimum terrae. 51. 3) Quia Christus indolem universalem Regni Dei de­ finivit dum eius naturam explicabat in parabolis: Sinapis, Mt 13,31: arbor magna maior omnibus sui generis; Zizaniorum Mt 13,36: ager, in quo seminatur, est mundus, messis vero con­ summatio saeculi est; Sagenae, Mt 13,47: ex omni genere pis­ cium bonorum et malorum congregantis, in fine mundi sepa­ randorum; Vineae, Mt 21,43: Regnum Dei dabitur genti facienti fructus eius; Nuptiarum, Mt 22,8: quoscumque inveneritis vocate ad nuptias... congregaverunt omnes quos invenerunt. 518 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 52. 3·“ pars: Iesus praedicavit Regnum eschatologicum quidem, sed etiam in terris exsistens. A) Regnum Eschatologicum: a) Quia annuntiatur in Sermone montano, Mt 5,12, merces in caelo; b) Quia dicitur in parabolis Zizaniorum et Sagenae, Mt 13,39.49, messem et collectionem in consummatione saeculi factum iri; c) Quia triumphus et retributio Regis Regni Dei fient in Judicio finali, Mt 25,31-34, cum Filius hominis in nubibus veniet post mundi finem, Mt 24,29-31 910 . De indole eschatologica Regni a Christo praedicati ambigi nequit. Immo concedi debet, omnem Regni Dei praedicationem ordinari ad hoc, ut homines disponantur ad assequendum, ut mercedem, Regnum Christi eschatologicum. 53. B) Regnum Dei in terris exsistens: a) Ex testimo­ niis explicitis: 1) Quia Christus dicit Regnum Dei iam adesse inter illos ad quos alloquitur: Mt 12,21-28; Lc 17,20-21: Pervenit in vos regnum Dei. Regnum Dei intra vos est. 2) Quia Christus de illo loquitur tamquam de re prae­ senti: A diebus Ioan. Baptistae usque nunc Regnum Caelorum vim patitur et violenti rapiunt illud (βιάζεται καί βιασταί άρπά ζουσιν αύτήν): Mt 11,12-24· α) βιάζεται si est in voce media (Lc 16,16). tunc sensus est: R.C. vim suant exserit qua sibi viam fortiter aperiat, et violenti dicuntur homines qui vim exserunt ut illo potiantur (Simôn-Dorado). e) βιάζεται si est in voce passiva, tunc duplici sensu reddi potest: γ) Sensu amicali significat, R.C. avide et magna cum contentione appe­ titur. et violentisunt homines fervidi qui quasi per vim illud obtinere nituntur. 0) Sensu inimico significat, R.C. vi persecutionum impugnatur, et vio­ lenti sunt persecutores qui Regnum diripere et vastare satagunt: hic sensus melius congruit textui, contextui et locis similibus: Mt 21,32; 23,13 (Knabenbauer) *°. ί) Ascetica sed non adeo litteralis interpretatio: R.C. magno conatu obti­ nendum est et solum qui sibimetipsis vim inferunt illo potiuntur: Affinis est interpretationibus S Qu^ operatur virtutes in vobis... ex auditu fidei. no. Scholion. Missio, quam Christus Apostolis tradidit, est illa quam ipse habuit ut homo. Mentitas missionis Christi et Apostolorum, quam aperte docent Leo ΧΠ1 et Pius Xll (nn.97 105 1298-1303), intelligitur de Legatione ac potestate messianica, quam Christus habuit ut homo. Hanc, iuxta communem theolo­ gorum doctrinam cum S.Thoma, potuit Christus aliis hominibus commu­ nicare. ut illam ministerialiter exercerent sub potestate excellentiae seu mi­ nisterii principalis, quam Christus habuit ut homo, et sub potestate auctori­ tatis seu principalis agentis, quam Christus habuit ut Deus et quam nulli creaturae communicare potuit. S.Tir. 3 q.64 a.3 et 4; cf. 3 q.7 a.7; q.12 a.3; 4 CG 74; J.Salaverri, El derecho en el misterio de la Iglesia : RevEspT 14 (19S4) 263-267. m. Obiectiones 1 °. 1. Legatio Christi, utpote exigens personam infinitae dignitatis, incommunicabilis est. Ergo Christus suam Legationem Apostolis non commisit. Dist. antec. Quoad actum redimendi et propria auctoritate condendi re­ ligionem, conc. antec.; quoad actus applicandi fructus redemptionis et aucto­ ritate vicaria continuandi opus Christi, nego antec. Pariter distinguitur cons. 2. Urgebis: Applicatio et continuatio redemptionis fiunt tandem per potestatem infundendi divinam gratiam. Atqui talis potestas solius Christi est. Ergo dari nequeunt aliorum actus aut potestas ad applicandum et con­ tinuandum Christi opus. Dist. min. Potestas auctoritatis quae Christo competit ratione divinitatis, et potestas excellentiae quae Eidem competit ratione humanitatis substan­ tialiter unitae divinitati, solius Christi sunt, conc.; potestas ministerialis per participationem nequit a Christo aliis communicari, nego. Parit. dist. cons. Dari nequeunt aliorum actus aut potestas auctoritatis et excellentiae, conc.; per ministerialem participationem, nego. Rationem et doctrinam huius solutionis vide apud S.Thomam 3 q.64 a.3 et 4; cf. J.Salaverri, La potestad de Magisterio: EstEcl 29 (1955) 172, 183SS. 112. 3. Mt 5,17: Christus «non venit solvere Legem sed adimplero. Ergo nullam habuit novam legationem quam Apostolis committeret. Resp. cum S.Thoma: Dist. antec. Non venit Veterem Legem simplici­ ter abolere, sed eam complere et perficere, conc. antec.; non venit loco illius Novam Legem statuere, sed Veterem Legem mere observare, nego antec. Pariter dist. cons. Christus non haberet novam legationem quam Apostolis committeret, si non venisset ad statuendam Novam Legem sed mere ad 10 Cf. H.Dieckmann, De Ecclesia n.258.270; S.Th., 1.2 q.107 a.i et 2. 536 I.SAI.AVI RR1, DE ECCLESIA CHRISTI. HI observandam Veterem, conc. cons.; si venit ad statuendam Novam Legem qua compleret et perficeret Veterem Legem, nego cons. 11. Lex nova non intendit simpliciter abolere Veterem Legem, sed illam complere et perficere. Lex Vetus erat figurativa et promissiva Novae, et ideo Nova Lege Lex Vetus completa est, quemadmodum complentur figurae ve­ ritate et promissum impletione. Lex Vetus erat imperfecta et obiecto prae­ ceptorum et virtute ad ea implenda. Lex Nova illam perfecit ratione obiecti, quatenus statuit12 «cohibere non solum manum, sed etiam animum»; et etiam ratione virtutis quatenus impertivit gratiam internam, quae dat vires ad Le­ gem observandam (D 712). n 3. 4. Mt 19,28 Christus confert Apostolis potestatem iudicandi tantum duodecim tribus Israel. Ergo non dedit eis suam missionem et po­ testatem, quae erat universalis. Dist. antec. Duodecim tribus Israel intelliguntur spiritualiter omnes he­ redes promissionum Israel, conc.; intelliguntur ii tantum qui sunt camaliter Israelitae, nego. Cf. Rom 9,6-8: «Non qui filii camis hi filii Dei; sed qui filii sunt promissionis aestimantur in semine Israel». 5. In Apoc 7,4-9 duodecim tribus carnaliter israelitae aperte distinguun­ tur a reliquis. Ergo duodecim tribus Israel intelligendae sunt de iis qui sunt carnaliter israelitae. Dist. antec. Distinguuntur a reliquis ratione prioritatis electionis divinae, conc.; ratione iudicii quo ad fruitionem praemii admittendae sunt, nego. 114. 6. Act 1,17.21-22: Ex iis qui nobiscum sunt congregati... a baptis­ mate loannis usque in diem qua assumptus est a nobis, testem resurrectionis no­ biscum fieri unum. : S.Paulo deerant hae essentiales Apostolatus notae. Ergo non fuit verus et proprie dictus Apostolus. Dist. antec. Hae notae requiruntur ut quis sit unus de Duodecim, conc. antec.; ut quis sit verus et proprie dictus Apostolus, nego antec. 7. i Cor 15,9: Minimus Apostolorum, qui non sum dignus vocari Aposto­ lus: S.Paulus inferiorem se aliis Apostolis dicit. Dist. Hoc humiliter dicit habita ratione suorum demeritorum, conc.; ra­ tione potestatis propriae Apostolorum, nego. 115. 8. Gal 2,2; Contuli cum illis Evangelium... ne forte in vacuum cur­ rerem aut cucurrissem. Unde S.Hieronymus (Epist. 111,8): «Paulus non ha­ buit securitatem praedicandi Evangelium, nisi Petri et Apostolorum fuisset sententia roboratus». Ergo putabat se auctoritate inferiorem caeteris Apo­ stolis. Dist. antec. Paulus Evangelium suum contulit cum aliis Apostolis ut constaret illud esse intra Ecclesiae unitatem et ad faciliorem reddendam eius acceptationem, seu ne defectus huius collationis offendiculum esset illis, quibus praedicaverat vel praedicaturus erat illud, conc. antec.; ad obtinen­ dam ab aliis Apostolis auctoritatem seu ob timorem ne verum esset eius a Christo acceptum Evangelium, nego antec. 116. 9. Act 13,2s: Orantes, imponentesque Saulo manus, dimiserunt eum : Paulus a Prophetis et Doctoribus Ecclesiae antiochenae suam missio­ nem accepit. Ergo deerat ei immediata Christi missio. * 1 Cf. H.Dîeckmann, De Ecclesia th.7: «Secundum Evangelia Christus oeconomiam V.T. abrogatum iri indicavit eique novum ordinem religiosum sustituit» (n.166-301). Cf. supra n.84-87: S.Th., 1.2 q.107 a.3. *2 S.Th.. 13 q.107 a.t ad 2. I..I C.I A.3. POTESTATES APOSTOLORUM. TH.3 N.II2-I2O 537 Dist. antec. Paulus tunc accipit episcopalem ordinationem vel valedictionis benedictionem, conc. antec.; accepit tunc missionem Apostolatus, nego antec. Nam dixit illis Spiritus Sanctus: segregate mihi Saulum... in opus, ad quod assumpsi eum (Act 13,2). ARTICULUS III Christus tradidit Apostolis potestatem socialem Thesis 3. Christus tradidit Apostolis regendi, docendi et sanctificandi potestatem, cui ut sese submitterent homi­ nes obligavit: unde auctor est societatis hierarchicae, quam Ecclesiam appellavit. X17. S.Th., 3 q.72 a.2 ad i; In r Cor 12,28; In Ephes 4,11; SuXrez, Defensio fidei I.3 c.6-8; Franzelin, th.9; Palmieri, Proleg. 2 et 12; Ottiger, th.2; Dîeckmann, n.313-342; D’Herbigny, n.102-149; Dorsch, p.84; Schultes, p.99; Lercher, th.27; Zapelena, th.7; Cotter, th.25-27; Straub, th.2; Bainvel, th.i; Wilmers, th.x et 4. • 118. Nexus. In thesi praecedenti probavimus, Christum Apostolis commisisse suam divinam Legationem continuan­ dam. Nunc quaerimus quaenam sint in specie potestates, quae sub hac commissa Legatione concessae intelliguntur, et quae­ nam obligationes inde hominibus oriantur. 119. Notiones. Potestas est vis moralis, quae fons fa­ cultatum, iurium et obligationum inter homines esse intelligitur. Potestas regendi est ius dirigendi et obligandi membra alicuius coetus humani, ut in communem finem conspirent. Potestas docendi est ius tradendi aliquam doctrinam ita ut ad eam amplectendam teneantur illi quibus traditur. Potestas sanctificandi est ius Deo dedicandi vel cum Deo uniendi alios, mediante aliquo religioso ritu. 120. Societas est unio moralis et stabilis plurium suis actibus conspirantium in bonum commune. Auctoritas socialis est vis moralis obligandi societatis mem­ bra ad unionem inter se et conspirationem in communem finem. Varia potest esse societatis indoles ratione subiecti aucto­ ritatem tenentis: hierarchica vel democratica, monarchica, aristocratica, oligarchica, theocratica, patriarchalis, etc. 538 1.SM.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. HI Hae omnes denominationes, vi vocis ipsius, significant di­ versas regiminis formas, quae a subiecto tenente supremam auctoritatem specificantur. 121. Monarchica (μόνος-άρχή = unius principatus) est illa societas, in qua supremam potestatem tenet una persona physica. Democratica (δημό$-κράτο$ = populi imperium) est illa societas, in qua supremam auctoritatem tenet populus. Pari ratione definiri possunt reliquae regiminis formae omnes. Unde: Hierarchica (ίερά-άρχή = sacer principatus) erit illa societas, in qua supremam auctoritatem tenet persona sacra. Dicitur sacra persona tenens auctoritatem in societate hie­ rarchica, praesertim quia positive a Deo sive immediate sive mediate ad tale munus designata est. 12 2. Omnis quidem socialis potestas est a Deo, iuxta illud S.Pauli: non est... potestas nisi a Deo (Rom 13,1). Sed designatio subiecti auctoritatem tenentis potest esse vel a Deo vel a membris societatis. Cum Deus positive designat subiectum tenens potestatem, tunc persona sive physica sive moralis a Deo designata vere minister Dei est et merito sacra dici debet, utpote divinitus tali muneri positive dicata. Vi huius divinae designationis subiectum potestatis obtinet iura propria, quibus alia societatis membra carent; atque inde oritur hierarchica inaequalitas, quae iuxta Patres Conc.Vati­ cani explicanda est, «non ideo tantum, quia fidelium alii clerici sunt alii laici; sed propterea maxime, quod in Ecclesia est potes­ tas divinitus instituta, qua alii praediti sunt alii destituuntur» ·. In participatione potestatis diversitas graduum dari potest; unde gradus hierarchici ortum habent. Haec graduum hierarchicorum varietas appellatur etiam, praesertim a iuristis, sacra hierarchic (CIC can. 108s). 123. Adversarii1 2. 1) Hierarchicam Ecclesiae forma ni di­ vinitus institutam esse negant: a) Marsilius Patavinus, qui ecclesiasticam potestatem ab auctoritate civili derivat (cf. D 495-499); b) Protestantes, qui tenentes Ecclesiam esse vel sancto­ rum vel praedestinatorum communitatem, deducunt nullam 1 Schema I Constit. .539·55·; II, cn.1.13: Msi 53,308.316. >0 Msi 51,552; 53,316 Cf. l’ivs XII, 'Ad Sinorum gentem·: .XAS 47 (1955) 9· 542 1.S\I.AVI KKI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 132. Probatio. I. Christus tradidit Apostolis docen­ di, sanctificandi et regendi potestatem. 1) In genere: Christus tradidit Apostolis suam ipsam divi­ nam Legationem. Atqui Legatio Christi importabat potesta­ tem propheticam, sacerdotalem et regiam. Ergo Christus tra­ didit Apostolis potestatem docendi, sanctificandi et regendi. Mai. constat ex thesi praecedenti. Min. probata est in trac­ tatu de Christo Legato divino. Conferre potes Ps 2,6-8; Ps 109,4; Deut 18,18-19. Conci, patet. 133. 2) In specie: a) Triplex potestas, ex Mt 28,18: μαθητεύσατε βαπτίζοντες διδάσκοντες τηρεϊν: facite discipu­ los—baptizate- docete servare. Habita ratione significationis discipuli in Evangeliis, necnon mandati tertii membri instruendi eos de modo observandi mandata a Christo, iure intelligendus est textus allatus, non solum de potestate docendi et sanctifi­ candi, sed etiam de potestate regendi, quemadmodum illum S.Hieronymus optime explicat, dum ait: «iussit Apostolis ut primum docerent universas gentes, deinde fidei intingerent sacramento, et post fidem et baptisma, quae essent observanda praeciperent» 1 134. b) Potestas docendi: Mt 10,7.27: praedicate super tecta; Mc 3,14; 16,15; praedicate Evangelium omni creaturae. c) Potestas sanctificandi: baptismo Io 3,5; eucharistia Io 6,52.54; Lc 22,19; i Cor 11,24; paenitentia Io 20,22. d) Potestas regendi: Mt 18,18: quaecumque alligaveritis su­ per terram, erunt ligata et in caelo: et quaecumque solveritis super terram, erunt soluta et in caelo. Haec verba diriguntur ad Apo­ stolos, ut patet ex Me 9,333s. In illis agitur de potestate sociali, quia.de ea totum caput 18 tractat. Nam toto hoc capite sermo est de munere pastorali: vv. 1-14, de ratione attrahendi homines ad Ecclesiam, illosque fidelibus adnumerandi; vv. 15-20, de ratione corrigendi et puniendi fideles delinquentes; vv. 21-35, de ratione magnanimiter recipiendi paenitentes. *35· Verba ipsa ligare-solvere respondent verbis aramaicis ΙΕΧ-Κζίν quae si contraposite dicantur et ad homines re11 /n Mt I.4 c.28 v.20: ML 26,220. P.Joüon, L’Evangile de N.S.J-Ch. In Mt 28,18s. Ad sensum textus melius percipiendum considera illum ad lucem vaticinii messianici Dan 7,13s. ad quod Christus coram tribunal iudaeorum provocavit in favorem suae messianitatis Mt 26,63s. In utroque textu exhibentur potestatis plenitudo, universalitas et perennitas, quas Daniel annuntiat et Christus sibi attribuit. 1..1 C.I Λ.3, POTESTATES APOSTOLORUM. TH.3 N.I3M36 543 ferantur, significant impositionem vel relaxationem vinculi iuridici vel socialis. Etiam in hoc sensu adhibentur in Evangeliis Mt 5,17 non veni solvere legem; Io 5,18 solvebat sabbatum. Igitur apud Mt 18,18 verba ligare-solvere significant veram potestatem socialem, et quidem tanta amplitudine praeditam ut talis potestas extendatur ad quaecumque, et tanta virtute ut eius decreta rata habeantur ab ipso Deo: erunt ligata-soluta in caelis; quam tamen potestatem auctores dupliciter interpre­ tantur: alii de auctoritate legifera aliquid directe prohibendi vel permittendi; alii vero de auctoritate doctrinali declarandi iuxta legem, prohibitum esse aliquid vel permissum. Atqui in utraque interpretatione verba de quibus agimus important potestatem regendi. Ergo per verba Mt 18,18 Christus tradidit Apostolis potestatem regendi. Mai. probatur ex exegetis in Mt 16,19; 18,18. Consentiunt in hoc cum catholicis critici, ut Strack-Billerbeck et Buechsel apud Kittel: «Verbis δέειν et λύειν (Mt 16,19; 18,18) subiacent sine ullo dubio verba aramaica rabbinorum hasar et chera. Usualis significatio huius rabbinicae expressionis est etiam sine ullo dubio, haec: sententia doctrinali declarare aliquid prohibitum vel permissum, seu obligatio­ nem aliquam imponere vel auferre. Praeterea, ex Mt 18,17 et ex fere unanimi interpretatione Patrum, in specie significat etiam, excommunionem infligere vel auferre, seu a communitate excludere vel in eam iterum admitterem Exempla usus Rabbinorum plura citat Strack (p.739-741 ), ut hoc: «Rabbi lechonias, circa annum 70, ante lectiones suas sic orabat: Placeat tibi lahveh, Deus meus et Deus Patrum meorum, ut nunquam eveniat collegis meis nec mihi, quod audeamus prohibere (ligare ----- δέειν) id quod est permissum (solutum — λελνμένον) vel permittere (solvere = λύειν) id quod est prohibitum (ligatum δεδεμένον)» 136. Min. probatur. Nam in prima interpretatione verba evidenter significant potestatem regendi, quae ad aliquid ho­ minibus auctoritative prohibendum vel permittendum reduci potest. In secunda vero interpretatione verba significant auc­ toritatem decernendi circa liceitatem humanarum actionum, iuxta Christi legem, quam Apostoli ab eo traditam acceperunt. Haec autem auctoritativa circa liceitatem decisio, quippe quae ab ipso Deo rata habeatur, est revera summa planeque sui i uris neque ullam in terris sibi superiorem habet. Ergo necessa­ rio importat veram potestatem socialem ad decernendum «quodcumque», iuxta legem a Christo traditam l?. 12 Strack-Billerreck, Kommentar zum N.T. aus Talmud und Midrasch. I. Das Evang. nach Matthaus p-738-747: Buechsel, ap. Kittel, Theol. Wôrt. zum N.T. 2 (1950) p-59s; cf. D.Buzy, ap. Pîrot, S.Bib’c 0, Eu. s. S.Matthieu p.aiçs; Karl Adam, Gesammelte Aufsaetze. I. Zum ausserkanonischen und kanonischen Sprachgcbrauch uon Binden und Loesen (1936) 17-S2; G.Lambert, Lier-Délier: RcvBib (1945) 91-103. 13 Léo ΧΙΠ, "Satis cognitum». ASS 28,727; Knabenbauer, In Mt 16.19; Lagrange, 544 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 137. II. Christus homines obligavit ut sese submitte­ rent potestati Apostolis datae. Mc i6,i6 qui crediderit salvus erit, qui vero non crediderit condemnabitur; ergo sub discrimine salutis assentiendum est doctrinae, quam Apostoli praedicaverint. Mt 10,32 qui confitebitur me et ego confitebor eum: qui negaverit me et ego negabo eum; Mt 10,40 qui recipit vos, me recipit, et qui me recipit, recipit eum qui me misit. Cf. Io 13,20. Lc 10,16 qui vos audit me audit, qui vos spernit me spernit. Unde ex iis quae praecedunt constat nobis, Christum im­ mediate instituisse in coetu discipulorum suorum auctorita­ tem socialem, eiusque subiectum designasse in Apostolis, ho­ mines vero obligasse ad sese Apostolis submittendum. Ergo immediate instituit societatem hierarchicam omnibus homini­ bus obligatoriam. 138. Confirmatio ex ratione agendi Apostolorum. A) Apostoli sibi vindicant et exercent potestatem a Christo acceptam docendi, sanctificandi et regendi, illamque miraculis confirmant. Ergo eam revera a Christo acceperant. Antec. prob. 1) in genere: a) ex Actibus Apostolorum. Act 1-12 est nar­ ratio exercitii triplicis potestatis Duodecim Apostolorum et miraculorum quibus Deus hanc apostolicam potestatem confirmat. Act 13-28 est narratio exercitii potestatis et miraculorum S.Pauli. b) Ex epistolis S.Pauli, quae agunt de S.Pauli ministerio docendi, sanc­ tificandi et regendi ecclesias, necnon de miraculis, quibus Deus S.Pauli Apostolatum confirmabat. Antec. prob. 2) in specie: Apostoli sibi vindicant et exercent a) potestatem docendi: Duodecim: Mc 16,19-20; Act 5,12-42; S.Paulus: Rom 1,1-15; 10,8-15; 15.16-19; b) potestatem sanctificandi : Duodecim: Act 2,14.37-42; S.Paulus: 2 Cor 5,17-21; 12,12; c) potestatem regendi: Duodecim: legiferam, Act 15,1-16,5; iudicialem, Act 5,1-11; S.Paulus: legiferam, 1 Cor 11,2.17-34; iudicialem, 1 Cor 5,1-13; executivam, 2 Cor 13,1-4,10. 139. B. Apostolorum potestates non conferuntur nisi hierarchice et non nisi a hierarchis exercentur. Ergo ordo hierarchicus Ecclesiae Christo auctori tribuendus. a) Hierarchice conferuntur : In designando ludae successore (Act 1,1626); in constituendo, agnoscendo et confirmando Apostolatu Sancti Pauli (Gal 1,1.12.18; 2,2.7-9); in designandis Ecclesiarum presbyteris (Act 14,23); in ordinandis Diaconis (Act 6,1-6). b) A hierarchis exercentur: In cogenda et gubernanda primitiva com­ munitate (Act 2,37-43); >n constituendis vel confirmandis aliis Ecclesiis SaEvangile selon S.Mi 16,19; A.Medebielle, Eglise: DBS 2,579-383; J.Schmid, Das Evang. nach Math 16,19 (1952); J.M.Bover, El Evangelio de Sun Mateo (1946). I..1 C.1 Λ·3· POTESTATES APOSTOLORUM. TH.3 X.I37-I43 545 mariae (Act 8,2-25) et Antiochiae (Act 11,20-26); in vigilantia supra Eccle­ sias constitutas (Act 9,31; 15.36); in admittendis ad Ecclesiam gentilibus (Act 10,1-48; cf. 1,8); in decidenda gravissima judaizantium quaestione (Act 15,1-31). 140. Confirmatur assertum contra Protestantes: Inde ab Ecclesiae saeculo primo usque ad saeculum XVI, omnes christiani indubitanter et unanimiter tenuerunt, Ecclesiam institutam esse a Christo in forma societatis hierarchicae. Atqui testimonium universale, tam antiquum, constans et unanime nequit non esse verum. Ergo revera Christus instituit Ecclesiam in forma societatis hierarchicae. Mai. Hoc docuerunt inde a saeculo I Clemens Rom. ,(f ca.96) (R 19-21); ne.cnon Ignatius Antioch, (f ca.107) (R 44.48s.65). Deinceps omnes christiani tam catholici quam schismatici idem omnino senserunt. 141. Mtn. Tale testimonium nequit non esse verum, nam a) constat de testium scientia ex eorum antiquitate et scriptis, b) dubitari nequit de veracitate .testimonii, quia nisi a Christo revera instituta esset Ecclesia hierarchica, non teneretur ab omnibus christianis tam unanimi consensu per sexdecim saecula, iuxta illud rationis naturalis evidens effatum: «Quod apud multos unum invenitur, non est erratum, sed traditum» I4. 142. III. Christus societatem, quam instituit, appel­ lavit Ecclesiam 15. Christum indidisse nomen Ecclesiae societati a se institu­ tae negant solummodo illi, qui ad hoc tenendum obligantur ex doctrinis quas sustinent de Ecclesia: Eschatologistae nempe, quia nolunt admittere Christum voluisse instituere in condicio­ nibus huius temporis societatem religiosam; Spiritualistae, quia censent Christum solummodo inchoasse motum quemdam reli­ giosum mere internum; Critici Rationalistae, quia ortum Eccle­ siae attribuunt sequacibus Christi, qui causis mere naturalibus moti, sibi societatem aliquam formaverunt, quam a Christo institutam esse autumabant. 143. I) ‘Εκκλησία est vox aptissima ad designandam societatem, quam Christus instituit. a) Ex etymologica vocis significatione et ex profano usu: ’Εκκλησία enim derivatur ab έκκαλεϊν, quod significat vocare. Adhibetur ad significandam convocationem per praeconem factam, non quorumlibet, sed civium, ad de­ liberandum de rebus civitatis. Importat ergo conceptum socialem electionis et vocationis, qui societati a Christo fundatae apprime congruit. 14 Tertullianus, De praescriptioifc haereticorum n.28: ML 2,40. 15 F.Zorell, Novi Testamenti lexicon; K.L.Schmidt ap. Kittel, Theol. Wocrtcrb. z. N.T. 3 p.528-37: Dieckmann, De Ecclesia n.336; P.Batiffol, L'Eglise naissante et le cathol. 87: M.d'Herbingny, Theol. de Ecclesia n.29; W.Koester, Die Idee dcr Kirche p.1-7; A.MedeniELLE. Eglise: DBS: Thés. ling, latin. «Ecclesia» s (1931) 32-40. Nota -primum Antiochiae discipuli cognominati sunt Christiani» Act 11,26. Teoloxhi I 18 546 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 144. b) Ex usu Veteris Testamenti auditoribus Christi valde noto, Semper ac Εκκλησία occurrit in translatione graeca Veteris Testamenti, cuius hebraicus textus originalis prostat, est versio vocis Snp quod sane, TT salva una exceptione, evenit 72 vicibus. Iam vero, vox Kahal in Vetere Tes­ tamento invenitur 132 vicibus et signifiait in genere contionem hominum quorumcumque. Attamen cum agitur de ethnicis vel perditis hominibus tunc in graecum vertitur per voces δχλο$ vel συναγωγή, cum autem sermo est de coadunatione bonorum vel de coetu religioso, tunc, salvis una alterave exceptionibus, semper vox Kahal redditur voce 'Εκκλησία. Vox autem ~~ll' in V.T. vertitur semper voce συναγωγή. In his vero locis 'Εκκλησία ex contextu significat fere semper convocatio­ nem populi electi ob finem religiosum, et quidem sensu universali, ad de­ signandum nempe universum populum theocraticum Israel. Exhibet ergo in suo conceptu notas electionis, universalitatis et coadunationis ob finem religiosum, quae optime consonant societati religiosae, quam Christus in­ stituit. 145. c) Ex usu iudaeorum, qui erant Christo coaetanei. Ab his enim voces 'Εκκλησία et συναγωγή adhibebantur in eodem fere sensu, quem ex libris Veteris Testamenti eruimus. Discrimen vero inter utramque vocem animadvertit Schiirer esse in eo quod συναγωγή designaret potius commu­ nitates locales, 'Εκκλησία vero universalem praesertim societatem illorum, quos Deus ad salutem vocavit, seu universum populum electum Israel 16. Unde apud iudaeos vox Εκκλησία significabat imprimis coetum electo­ rum, quos vocavit Deus ad se vera sua religione colendum in hac vita. Ergo erat vox aptissima ad designandam societatem religiosam quam Christus instituerat. 146. II) ’Εκκλησία est vox quam Christus adhibuit ad designandam societatem quam instituit, licet in correspondent! voce sermonis aramaici. a) Constat vocem ’Εκκλησία referendam esse ad ipsum Christum, ex Mt 16,18; 18,17. Nam genuinitas horum locorum litteraria iam a nemine iure negari potest, post tot criticas tex­ tus editiones; genuinitas vero historica negatur tantum ob ratio­ nes a priori criticorum rationalistarum, eschatologistarum et spiritualistarum. Atqui horum systematum supposita iam in thesibus, quae praecedunt, de errore convicimus. Ergo vox ipsa ad Christum auctorem referenda est, cum nulla sufficiens affe­ ratur ratio, propter quam ipsi Domino abiudicanda sit. 147. b) Id ipsum confirmat usus vocis in Novo Testa­ mento. Nam in Novi Testamenti libris vox ’Εκκλησία occur­ rit 112 vicibus, et quidem 3 in Evangelio S.Matthaei, 23 in Actibus Apostolorum, 63 apud S.Paulum, 20 in Apocalypsi, 6 in aliis Apostolorum Epistolis. Iam vero ab auctoribus Novi Testamenti vox ’Εκκλησία fere exclusive usurpatur ad desig16 E.Schurer, Gcschichtc des uidischcn Volkes 2,505; Strack-Biluerbeck, Das Ευαηχ· nach Mat th. 733a. I-1 C.1 A.3. POTESTATES APOSTOLORUM. TH .3 Χ.144-150 547 nandos coetus Christianorum, vox vero συναγωγή reservatur ad significandos religiosos coetus iudaeorum. Hic autem con­ stans usus optime explicatur ex supposito quod ipse Christus societatem a se institutam appellaverit Ecclesiam, quemad­ modum de facto S.Matthaeus (16,18; 18,17) attestatur revera evenisse. Hoc autem ulterius confirmatur ex usu vocis iam in primitiva ecclesia hierosolymitana (Act 5,11; 8,1-3; 9,31; 5). 12,1- 148. c) Ignoramus sane vocem ipsam aramaicam, qua Christus usus est, quia originalis textus aramaicus S.Matthaei est deperditus. Attamen quia vox Quehala in sermone aràmaico strictius respondet voci hebraicae Kahal, merito suppo­ nendum est eam, potius quam Kenischta, esse a Christo-adhi­ bitam *7. 149. d) Sensus quem habet vox ’Εκκλησία in sacra Scrip­ tura est revera multiplex, quemadmodum ex iis quae praece­ dunt iam satis patet, praecipui autem hi sunt qui sequuntur: 1) Ecclesia dicitur, sensu amplissimo, complexus illorum, quorum Christus est reparator, gratiae auctor et gloriae lar­ gitor. Sic S.Paulus (Coi 1,18). Sub hoc conceptu comprehen­ duntur Ecclesia triumphans in caelis, patiens in purgatorio et militans in terris. 150. 2) Ecclesiae militantis, iuxta sacram Scripturam, tri­ plicem stadium cum S.Gregorio Magno distinguere possumus, ubi ait: «Sancti ante Legem, sancti sub Lege, sancti sub gratia, omnes hi perficientes Corpus Domini, in membris sunt Eccle­ siae constituti» 17 18. a) Populus electus ante Legem dicitur Ecclesia in deserto Sin, cum erat in via ad montem Sinai ubi data est Lex: Num 20,4: Cur eduxisti Ecclesiam Domini in solitudinem? (Act 7,38). b) Populus iudaicus sub Lege appellatur Ecclesia perfecto iam Salomonis templo: 3 Reg 8,22: Stetit Salomon ante altare Domini in conspectu Ecclesiae Israel. c) Societas Christianorum hierarchica, nominatur Ecclesia et quidem hic est usus maxime proprius Scripturarum Novi 17 Cf. H.Dieckmann, De Ecclesia n.340; Th.Zahn, Das Evattg. Matth. (1905)540; K.L.Schmidt, ap. Kittel, Thcol. Woerterb. z. N.T. 3 p.52Qs praefert kenischta. 18 S.Gregorius M., Epist. I.5 n.18 ad loannem Constantinopolitanum Episcopum: ML 77,740 (R 2295); Catech. Cone. Trident. De Symb. a.9 n.7-917· 548 I.SAI.AVERKI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill Testamenti, sive dicatur universaliter (Act 20,28), sive parti­ culariter de ecclesiis localibus (Act 15,41) 19. 151. Scholion i. De momento temporis quo Ecclesia instituta est. Probavimus Christum instituisse Ecclesiam. Si quaeratur in quo momento hoc Christus fecerit, respondemus cum Pio XII: «Divinus Redemptor mys­ tici Ecclesiae templi aedificationem tum inchoavit, cum condonando sua tradidit praecepta, tum consummavit, cum clarificatus a cruce pependit; ac tum denique manifestavit promulgavitque cum adspectabili modo Paraclitum Spiritum in discipulos misit» («Mystici Corporis»: AAS 35.204). Circa momentum et actum quibus Christus proprie Ecclesiam instituit diverse opinantur catholici auctores, varie aestimantes diversos actus quibus inde ab initio vitae publicae Christus Ecclesiae institutionem revera inten­ debat ’°. 152. Iuxta doctrinam Pu XII (AAS 35,204.211), Ecclesiae aedificatio in cruce consummata est, quatenus Ecclesia est Christi Capitis Corpus Mys­ ticum: seu quatenus est «Christus ipse opus suum redemptionis generis hu1 Q Vocis ’Εκκλησία in N.T. sensus particularis cl localis censebatur esse primarius ct an­ tiquior a inultis, praesertim acatholicis: sic etiam ab aliquibus catholicis ut a P. Batiffol. L'Eglise naissant (1927) 90 et W.Koester. Die Idee drr Kirehe beim Ap.Paulus (.1928) 15. Ab aliis· vero tenetur contrarium, quoti nobis etiam verius videtur, nempe sensum vocis universalem apud christianos usu priorem fuisse, qui omnium Christi fidelium coetum appellabant «Ecclesiam Dei», quemadmodum e*iam sensu universali «Kahal lahveh» signi­ ficabat in V.T. universum Dei populum: sic H.Dieckmann. De Ecclesia n.342,8.39is; A.J.Ma­ son. Conceptions of the Church, ap. Essays on the early History of the Church, edit. H.B.Swete (IQ21' 5-9: K.L.Schmidt, Die Kirehe des Urchristentums. Fcstgabe f. A.Deismann (1927’’ 263-270; In.. ‘Εκκλησία Theol. Worth z. N.T. 502-539. Cf. O.Linton, Das Problem dcr Urkirche (1932Ί p.438-145; H.de J-ubag, Catholicisme. Les aspects sociaux du Dogme (1938) p.28-33; F.M.Braun, Nuoui aspetti del problema della Chiesa (1943) 38-45· M.Meinertz, Théologie des N.T. (i950) 2 p.158. 20 Sententiae circa momentum et actum quibus proprie Christus Ecclesiam instituit. i.a Christus Ecclesiam tunc proprie instituit cum Petro Primatum et Apostolis potestates post resurrectionem contulit : SuXrez, De fide d.9 s.2 n.6: Legrand, apud Migne, Cursus 4 p.4is; Place: Msi 51,753; J.Kleutgen: Msi 53.309; in tractatibus de Ecclesia: Franzelin, nos; Palmieri, 2-8: Mendive, 127s: Crosta, n.324; Wilmers, n.25: De San, n.28-33; Van Laak, Tract. dogmat. 206; Billot, q.i § 1; Straub, n.294; Muncunill, n.28 et 225; ZuBizARRETA, n.348; Ottiger, 2241 Lercher (1927) n.2?o: De Gvibert, n.67: Van Noort . n.io; Schultes, 50; Holzmeister: VerDorn 7 (1927) 164. 2. · Christus Ecclesiam tunc proprie et plene instituit, cum Spiritum S. die Pentecostes misit: In tractatibus de Ecclesia: De Groot, q.2 a.4 n.2: Hurter, 223.228; Bainvel, 37: Caruel. 250; Pesch, Comp. 1 n.211; D’Hebbigny, n.54: Hervé (1949) n.279; Dieckmann. n.246: Goupil, 12; Egger, 399-402: Journet, 20-22. Zapelena (1050) th.5; Murillo, Jesu· cristo y la Iglesia pars 2 t.i p.UQs: De la Taille, Mysterium fidei 332; Mersch, Lc Corps Mystique 1 p.50; G.de Brogue, L'Eglise nouvelle Eve: NouvRevTh 67 (1945) 9$s« 3. · Ecdesiam proprie et plene natam esse in Cruce, tenent, in tractibus de Ecclesia: Mazzella, n.427, cf. tamen n.444; Tanquerey, n.35; Michelitsch, § 164; Lercher. Institut. Theol. 4,! (1945) n.39; i.Anger. La doctrine du Corps Mystique (1929) 235: S.Tromp. Corpus Christi quod est Ecclesia (1937) 33-36.104-105; In. (1946) p.41.115; M.Teixeira Leite, O Carpo Mistico (1944) 214: F.Grivec, Skrivnostno telo Jczusa Kristus-Okroznica PP.Pija XII (1944) 84: W.Bertram . s. De origine Ecclesiae: PerCanMot 35 (1946) 241-255: Id., Die Eigennatur des Kirchenrechts: Greg 27 (1946) 543: Riedmann (1955) 45-52. 4·“ «Vere et perfecte Christus Ecclesiam instituit, cum in ultima coena sacrificium crucis quodammodo anticipans vinum convertit in sanguinem suum, dicens: Hic est calix Novum Testamentum in sanguine meo» (Lc 22,20); E.Dorsch, De Ecclesia 6is. 5.· Ex acatholicis tenent Ecclesiam esse in ultima coena institutam, Kattenbusch, Der Quellort der Kirchcnidec, Festgabc für Harnack (1921) 169, et Wendland, Die Eschatologie des Retches Cottes bel Jesus (1931) 146s. Censent Ecclesiam plene institutam esse die Pente­ costes, Bonhoeffer. Sanctorum Communio: NeuStGeschThK 26 (1930) 81, et Heilf.r, Urkirche und Ostkirchc (1937) 63. Indolem fontium non permittere momentum temporis determinare, in quo Christus Ecclesiam instituerit, opinatur K.L.Schmidt, Die Kirehe des Urchristentums, Fcstgabe für A.Deissmann (1927) 296; Id., ap. Kittel, Theol. Woertcrb. z. N.T. 3.525 cf. O.Linton, Das Problem der Urkirche (1932) 178; L.Leuba, I 'institution et l’événement (1950) p.90s. I..I C.I A.3. POTESTATES APOSTOLORUM. TH.3 N.15O-154 549 mani, quod quidem semel in ara crucis perfecerat, bis in terris misericorditer continuans» (Msi 51,750). Consummata igitur in cruce dicenda esse videtur Ecclesia, non solum considerata absolute et prout est supernaturalis Dei domus supra Christum ut fundamentum primarium principale et proprium aedificata, vel prout est corpus morale Christo ut Capiti primario principali et proprio unitum atque ideo a Spiritu Christi animatum et vivificatum; sed etiam quatenus Ecclesia est definitiva salutis oeconomia socialis quam per modum Testamenti per se ipse Christus tunc constituit, «cum credendi et vivendi normam tradidit, sacrificium et sacramenta instituit, pastorale munus et hierarchicam potes­ tatem disposuit», tunc vero formaliter et simpliciter consummavit cum ulti­ mam Testatoris voluntatem immutabili lege. Ipse sua morte sancivit (cf. Msi 5Γ.552; 53.3I5-3I7; Hebr 9,15-17; 10,9-14). 153· Posterius idem Pius XII, in Encycl. «Mediator Dei», eandem doc­ trinam confirmavit scribens: «Christus Ecclesiam suam columnam veritatis ac gratiae dispensatricem constituit, suoque crucis sacrificio fundavit, con­ secravit et aeternaliter stabilivit» (AAS 39 [1947] 527). Nihilominus cense­ mus nihil obstare quominus concedamus, ipsum Christum, post suam a mortuis resurrectionem, Ecclesiae aedificationem eatenus revera perfecisse, quatenus ut Testamenti in cruce consummati exsecutor Ipse suae redemptio­ nis fructus applicare incepit; aliquorum forte sacramentorum institutionem complevit, alia Ecclesiae socialia lineamenta determinavit, aliqua munerum et officiorum subiecta designavit, promissa denique Spiritus Sancti dona vi­ sibiliter effudit. 154. Scholion 2. In quo differant conceptus Regni Dei et Ecclesiae. Ecclesiae conceptus inadaequate coincidit cum conceptu Regni Dei. Etenim Regnum Dei est oeconomia salutis supernaturalis positive a Deo revelante condita, quae annuntiabatur in Vetere Testamento et a Christo constituta est in Regno Messianico. Hoc Regnum duplici stadio constat, alio viae seu praeparationis in condicionibus huius vitae exsis­ tenti, alio patriae seu consummationis in altera vita aeterna­ liter duraturo. Ecclesia vero, sensu stricto, est Regnum Dei in condicio­ nibus huius vitae exsistens et quidem prout socialiter de facto a Christo constitutum est 2I. 21 Cf. H.Dieckmann, De Ecclesia 0.27-29.855$. !2iss.238ss. L.Cerfaux, L'Eglise el le Règne de Dieu: Recueil L.Cerfaux (1954) II P-365-387. De relatione inter Ecclesiam et Regnum Dei, Rationaiistae et Eschatologistac priores tenebant, Christum de duratura socie­ tate condenda non cogitasse, sed solum intendisse Regnum, vel mere spirituale et inter­ num (Schleiermacher, Ritschl. Sabatier, Hamack), vel solum in fine mundi condendum ij.Weiss, Scheweitzer, Loisy, Schnitzer;. Hodierni vero, ut K.Barth, G.Gloege, H.D.Wendland, K.L.Schmidt, affirmant, non solum Regnum Dei, sed etiam Ecclesiam habere Christum auctorem, attamen in eius mente Regnum non est nisi transcendens et triumphans, dum e contra Ecclesia est solum temporalis et militans, ac proinde inter Regnum et Ecclesiam abso­ lutam distinctionem et contrapositionem statuunt, quamvis concedant Ecclesiam ordinari ad Regnum tamquam instrumentum Dei in qua vis Regni efficaciter agit: K.Barth, Die Kirche lesu Christi (1934); Ip·. Credo (1935); G.Gloege, Reich Gottcs und Kirche im N.T. (1929); H.D.Wendland. Die Eschatologie des Reiches Gottes (1931); K.L.Schmidt, RoyaumeEglise: RevHistPhRe 18 (1938) 145-173· Cf. F.M.Braun, Nuovi aspetti del problema della Chiesa (1943) 151-158. De Rationalistis et Eschatologistis prioribus, cf. th.i. 550 t.SAl.AVI KKI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 155. Scholion 3. Varius sensus vocis Ecclesiae. S.Thomas vocem . Ecclesiae vario sensu adhibet 2223 a) Sensu latissimo Ecclesiam appellat «corpus eorum qui ad gloriam di­ vinae fruitionis ordinantur; et sic corpus Ecclesiae non solum consistit ex hominibus, sed etiam ex angelis». b) Sensu lato «corpus Ecclesiae constituitur ex iis, quorum Christus est Salvator, id est, ex hominibus qui fuerunt a principio mundi usque ad finem ipsius». c) Sensu minus lato distinguit Ecclesiam «secundum statum patriae» quam appellat «triumphantem» et quam definit «congregationem comprehen­ dentium», ab Ecclesia «secundum statum viae», quam appellat «militantem» et quam definit «congregationem fidelium». 156. d) Sensu slricto, qui ad Ecclesiam militantem actu pertinent in duas clases dispescuntur: alia eorum qui caritate, alia vero illorum qui sola fide Christo uniuntur; et quia «antiqui Patres ferebantur in Christum per fidem et dilectionem eandem, qua et nos iri ipsum ferimur», ideo etiam ipsi «pertinebant ad idem corpus Ecclesiae ad quod nos pertinemus». Hinc patet sensus quo S.Thomas militantem Ecclesiam definit «congregationem fide­ lium» tam Veteris quam Novi Testamenti, et cur asserat «fidem informem esse communem omnibus membris Ecclesiae». 157. e) Sensu strictissimo Ecclesiam intelligit eam quae inde a Christo et ab Apostolis incepit. Talis est illa quae «per Apostolos Ecclesia plantata est», et quae post eorum mortem, perdurat, nam «eadem est numero Ecclesia quae fuit tempore Apostolorum et quae nunc est; quia eadem fides et eadem sacramenta, eadem auctoritas, eadem professio». 158. F.Suârez pari ratione distinguit Ecclesiam, quam definit ut S.T110«congregationem fidelium», qui in Christum crediderunt inde ab Ada­ mo usque ad mundi finem, ab Ecclesia «secundum peculiarem modum quem ex Christi Domini institutione vendicat», quae prout nunc est, fuit a Christo Domino instituta», et quidem «a principio suae praedicationis Christus coepit illius iacere fundamenta, non tamen omnino absolvit aedificium usque ad tempus fere ascensionis, cum dixit Petro: Pasce oves meas». In Catechismo Conc. Tridentini: «qui ab Adam fuerunt, quive futuri sunt, quandiu mundus exstabit, veram fidem profitentes, ad eandem Ecclesiam pertinent» 23. mas 159. Obiectiones 24. 1. 1 Petr 2,5: Omnes fideles pariter sacerdo­ tes: Sacerdotium sanctum. Dist. Sensu lato, quatenus baptismo et confirmatione assimilantur aeter­ no Sacerdoti et offerre debent hostias spirituales ut membra corporis Eccle­ siae, conc.; sensu stricto seu potestate hierarchica praediti, nego. 2. i Tim 2,5 Unus enim Deus, unus et Mediator Dei et hominum homo Christus lesus: Christus mediator unicus excludit hierarchiam. 22 S.Thomas de vocis Ecclesiae sensu: a) latissimo, 3 q.8 a.4; b) lato, 3 q.8 a.3; c) minus Lito, 3 q.8 a.4 ad 2: 4 CG 76; d) strido, 3 q.8 a.3 ct ad 3: 2.2 q.4 a.5 ad 4: cf. S. August., Enor, in Ps 90,2,1: ML 37,1159 (l< 1479); e) strictissimo, t Sent, d.16 q.t a.2 et ad 4; Quadi. 12 q.13 a.19., 23 F.Suahkz, Dr /ide d.9 s.2; Catechismus Conc. Tridentini pars 1 a.9 n.17. Cf. etiam SuArez, De Jide d.12 s.4 n.22; Y.Congar, Ecclesia ah Alvi: Festschrift fur K.Adam (1952) p.79-108. 24 Cf. Τ.ΖΛΡΚΙ.ΚΝΛ, De Ecclesia th.4 ct 7. I..1 C.I Λ.3. rOTESTArl-S APOSTOLORUM. TH.3 N.155-160 551 Dist. Ut mediator necessarius, principalis et causa meritoria, conc.; ut libere a Deo institutus, ministerialis et instrumentaliter applicans merita redemptionis, nego. 3. Nec Deus, causa principalis, neque effectus, gratia sanctificans, ulla patiuntur humana instrumenta. Dist. Necessaria, conc.; libere a Deo statuta et divinitus elevata ad ef­ fectus in virtute causae principalis producendos, nego. 160. 4. Lc 22,25. Omnis dominatus excluditur: Reges gentium do­ minantur eorum, et qui potestatem habent super eos benefici vocantur. Vos autem non sic. Dist. Abusivus, conc.; ordinatus, nego. 5. Act 15,6,22s. Potestas ferendi leges universales videtur tribui uni­ versae Ecclesiae: Placuit Apostolis et Senioribus cum omni Ecclesia. Dist. Sub auctoritate hierarchica Apostolorum, conc.; ita ut in hoc de­ cidendo parilis esset omnium potestas, nego. 6. 2 Cor 2,6-10. Ipsa communitas potestatem exercebat et decidebat: Sufficit illi obiurgatio haec quae fit a pluribus. Cui autem aliquid donastis, et ego. Dist. Auctoritate accepta a S.Paulo ad exequendum eius mandatum, conc.; auctoritate propria ad imponendum novum mandatum, nego. Cf. i Cor 5, 3-’3· 7. Mt 20,23: Christus non habebat facultatem concedendi munera vel potestates in suo Regno. Ergo nullas potestates potuit suis Apostolis tradere. Dist. antec. Christus non habebat facultatem concedendi potestates ad arbitrium hominum et independenter a voluntate Patris, conc.; ad suum arbitrium iuxta Patris voluntatem, nego. 8. i Cor 12,11: In Ecclesia omnia operatur unus atque idem Spiritus di­ videns singulis prout vult. Ergo excluduntur et superfluae sunt quaelibet aliae potestates hominum. Dist. antec. Ut causa prima, primaria vel principalis, quae per ministerialem participationem adhibere dignatur causas secundas, secundarias vel instrumentales, conc.; ut causa unica, nego 25. 25 Cf. S.Th., De vent, q.i 1 a.i ; 1 q.22 a.3; 3 q-6a a.3 et 4; J.Salaverri, EI Derecho en el misterio de la Iglesia: RevEspT 14 (1954) 263-267· 552 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill CAPUT II De institutione Ecclesiae monarchicae ARTICULUS I Christus S.Petro promittit iurisdictionis primatum Thesis 4. Iesus immediate et directe S.Petro Primatum iurisdictionis seu supremam potestatem in universam Ecclesiam promisit. i6x. S.Th., 2.2 q.i a.10; q.n a.2 ad 3; 3 q.8 a.6; 4 CG 76; In Mt. 16,17-19; S.Bellarminus, Controv. 3 l.i c.1-13; F.SuXrez, De triplici virtute theologica d.5 s.8 n.i; Defensio fidei L3c.io-ii:Th.Granderath, Const. Dogm. Conc. Vatie. 120; I.Ottiger, 2 p.61-212; A.Straub, i th.35; D.Palmieri. th is p.292; L.Billot, i p.528; J.V.de Groot, q.14 p.492; M.d'Herbigny, th.15; H.Dieckmann, th.13s; E.Dorsch, th.6; J.Muncunill, n.39; R.Schultes, c.6 a.42; T.Zapelena, i th.8; A.C.Cotter, th.28; L.Lercher, th.29; DTG 13,247-262; DBS 2,245-590; Real EncyKlassAI tWiss 19.1335-1361; M.Meinertz, Theol. des N.T. (1950) I 69-79; J Ludwig, Die Primatworte Mt 16,18s. in der altkirchlichen Exegese (1952); O.Karrer, Uin dic Einheit der Christen: Die Petrusfrage (1953); O.Cullmann, Saint Pierre (1952). 162. Nexus, i.0 In thesi praecedenti probavimus Chris­ tum instituisse Ecclesiam societatem hierarchicam et in ea Apostolorum Collegium constituisse socialis potestatis subiectum. 2. ° Nunc quaerimus utrum ex Christi institutione Ecclesia hierarchica sit societas oligarchica, in qua supremam potesta­ tem collegium aequalium obtineat, an monarchica, in qua so­ cialem potestatem supremam teneat una persona physica. 3.0 Respondet thesis, dum asserit, Christum in Ecclesia: a) monarchicum regimen in specie determinasse, b) et ut subiectum supremae potestatis socialis personam S.Petri in in­ dividuo designasse. 163. Notiones. Primatus vi vocis est titulus quo quis dicitur primus in aliqua re. Primatu honoris quis dicitur pri­ mus honore (Decanus in Cardinalium Collegio). Primatu di­ rectionis quis dicitur primus directione seu mera consulendi monendique, non iubendi, facultate praeditus 1 (Praeses in Senatu). Primatu dominationis quis dicitur primus potestate dominativa (Paterfamilias). Primatu iurisdictionis quis di­ citur primus iure auctoritatis in societate -perfecta. 1 D 1505; Leo XJII. Satis cognitum: ASS 28.726. I..I C.2 Λ.Ι. PROMISSIO PRIMATUS. TH.4 N.161-166 553 Iurisdictio enim est auctoritas in societate perfecta. Socie­ tas vero perfecta dicitur illa, cuius finis est bonum hominis in genere suo supremum et quae ad illum obtinendum sufficien­ tia media re vel iure possidet; quae propterea neque est pars alius societatis neque alii directe subordinata. 164. Verba «immediate et directe» intelleguntur prout illa Conc. Vaticanum explicavit (D 1822 in fine), et iuxta ani­ madversiones eiusdem Concilii: «Verba immediate et directe sunt contra Richerianos, qui Petro eiusque successoribus po­ testatem dumtaxat ministerialem adscribunt, itemque dicunt, institutum divinitus Primatum neque fuisse Petro immediate tributum, neque ad eum directum, sed ad Ecclesiam uti ad proprium subiectum, cuius nomine Petrus illum accepit»2. Unde, immediate Petro Primatum promitti, significat, pro­ missionem Primatus a Christo fieri immediate ipsi Petro, non mediantibus Apostolis nec mediante Ecclesia; directe Prima­ tum Petro promitti, significat, verba quibus Petro fit promissio, exprimere directe ipsum Primatum, non aliam praerogativam, ex qua forte sequeretur vel in qua contineretur Primatus. Dicimus, explicationis gratia, Primatum iurisdic­ quia id quod stricte in hac thesi probare sufficit est, Christum Petro promisisse supremam potestatem in societate a se statuta. Hanc supremam potestatem socialem esse in specie potestatem iurisdictionis, necessario se­ quetur ex thesi, in qua probandum nobis postea est, Eccle­ siam esse societatem perfectam, cuius propria est iurisdictio­ nis potestas, ut ex notionibus constat. 165. tionis seu supremam potestatem, 166. Adversarii. Primatum S.Petri negant ante saecu­ lum XIX et deinceps: 1) Orientales schismatici. Eum quidem agnoverunt omnes usque ad saeculum XII, etiam Photius illum agnovit, quamvis polemice aliquoties mimis recte de illo locutus sit. Primatum Petri posterius inficiati sunt aliqui pauci orientales inde a me­ dio saeculo XII, communius a saeculo XIV, inde tandem a saeculo XVI usque ad nostros dies schismatici orientales fere omnes S.Petri Primatum admittere renuunt 3. 2 Msi 51,599 In primum schema Constitutionis de Ecclesia, animadversio 26. 3 MJugie, Theol. dogrnat. Christianorum Orientalium 4 (1931) 320-350; 5 (i935) 42-46 (doctrina Nestorianorum), 389-394 (doctrina Monophysitarum); M.Gordillo, Compend. Theologiae Orientalis (1939) c.3; cf. S.Zânkow, Das orthodoxe Christentum des Ostens (1928) 135-139; Ch.Papadopoulos, Το Πρωτειον του Έπισκ *Ρωμη$ (1930); cf. OrCh 18 (1930) 63; F.Heiler, Urkirche and Ostkirche (1937) 220-224. 554 LSAI.AVI RKI, 1JE ECCLESIA CHRISTI. Ill Saeculo XIV et XV Marsilius Patavinus, Hus et Winegaverunt etiam S.Petri Primatum (D 496 633 673). 3) Inde a saeculo XVI Protestantes generatim, qui sequuti sunt eorum duces Luther et Calvin (D 765s)4. 4) Saeculo XVII Gallicani cum E.Richer et lansenistae cum Barcos, saeculo autem XVIII Febronius et Pistorienses (D 1091 1500 1503 cum nota). 2) cleff 167. 5) Saeculis XIX et XX Rationalistae et Modernistae omnes, qui ut negationem Primatus S.Petri verisimilem reddant, ad tres praesertim theorias recurrunt. A) Theoria interpolationis (Resch, Soltau, Goguel, Har­ nack aliique plurimi), quae genuinitatem litterariam praesertim Mt 16,18 omnino negat, seu asserit S.Matthaeum minime scrip­ sisse pericopam Primatus, sed eam posterius alia manu esse Evangelio interpolatam. B) Theoria idealizationis seu historico-formalis (LoiDell, Bultmann et alii quamplurimi), quae agnoscit qui­ dem et defendit genuinitatem litterariam textus S.Matthaei, sed negat prorsus historicam eiusdem textus genuinitatem, asserens, talia verba non fuisse a Christo prolata neque eorum sensum esse Christo adscribendum, sed in illis S.Matthaeum mere ideam exhibere, quam sibi de S.Petro Ecclesia primitiva efformavit. Haec theoria praevaluit inter criticos primis deceniis saeculi XX, at postea fuit fere ab omnibus derelicta. Inde tamen ab anno 1941 renovata est praesertim a Bultmann et Kuemmel, quos secutus est Haller, atque nostris diebus in­ ter acatholicos plures habet fautores pluresque contradictores 5. 168. sy, C) Theoria interpretationis (Seeberg, Sohm, BilWendland aliique innumeri, qui sententias Protes­ tandum priorum aliquatenus modificatas proponunt), quae ge­ nuinitatem litterariam et historicam textus agnoscit, sed verba Domini «super hanc petram» vario modo explicat ita ut signi- 169. lerbeck, 4 Luther, Responsio ad librum Ambrosii Cathar ini ed. Weimar, 7,709.719 : «Verbum Christi Mt 16 ad nullam personam pertinere, sed ad solam Ecclesiam in spiritu aedificatam super Petram Christum. Hic locus Matthaei non nisi de piis aedificatis in Spiritu Sancto loquitur nec Petram nisi Christum habet neque Ecclesiam nisi totam, Catholicam eamque Sanctam, in qua et ipse Pe4rus tamquam membrum coaedificatur super eandem Petram Christum». 5 R.Bultmann, Die Frage nach der Echtheit von Mt 16,17-19: TheolBlat (1941) 265-310; W.G.Kuemmel, Kirchenbegriff und Geschichtsbeivusstsein in der Urgemeinde: SymbBiblUpsal (1943); Jo.Haller, Das Papsttum I (1950) 4-6.472-475; A.Oepke, Der Herrnspruch ueberdie Kirche Mt 16,17-19 in der neuesten Forschung: StudTheol 2 (1950) 110-165: Oepke defendit historicitatem, sed ex 34 auctoribus quos recenset, media fere pars illam impugnant (p.m); cf. O.Cullmann, Saint Pierre (1952) p.isiss; J.Hamer, Une orientation de la pensée protes­ tante: RevNouv 17 (1953) 639-650; W.G.Kuemmel, Jesus und die Anfdnge der Kirche: Stud Theol 7 (1953) 1-27. L.I C.2 Λ.I. PROMISSIO PRIMATUS. TH..| X.I06-I7I 555 licent, vel super Christum quem confessus est Petrus, vel su­ per omnes pariter Apostolos, quorum nomine respondit Petrus, vel super fidem Petri et omnium fidelium, qui pariter ac Pe­ trus in Christum credent, lesum suam Ecclesiam esse aedifica­ turum 6. 170. Doctrina Ecclesiae. Occasione defendendi vel de­ finiendi Romani Pontificis Primatum, indirecte etiam S.Petri Primatum propugnaverunt: Saeculo IX, tempore Photii, S.Nicolaus I scribens ad Im­ peratorem Michaelem (D 332). Saeculo XI, in epistola ad ipsum Michaelem Cerularium, S.Leo IX (D 351 353). Saeculo XIV, in litteris ad Catholicon Armenorum, Clemens VI (D 570c). Saeculo XV, occasione unionis Orientalium, Conc. Florentinum (D 694). In Florentino nullam fuisse quaestionem de Petri Pri­ matu animadvertit lugie, 4,333. 171. Concilium denique Vaticanum (a. 1870) explicite ac di­ recte definivit, Primatum fuisse directe et immediate S.Petro a Christo promissum, et quidem verbis Domini apud Mt 16, 17-19 (D 1822). Errores autem qui hac Vaticani definitione ex­ cluduntur, Relator in eodem Concilio Episcopus Pictaviensis declaravit, dicens: «Doctrina Primatus S.Petri duplici praeser­ tim errori opponitur. 1.° Errori haereticorum et schismaticorum, qui vel negapt absolute et simpliciter divinam Primatus iurisdictionem fuisse a Christo, institutam, vel primariam auctori­ tatem et centrum totius Ecclesiae reponunt in suprema sacro­ sancta Synodo. Et 2.0 errori novatorum istorum Richerianorum et aliorum, qui volunt Primatum, immo quodlibet iurisdictionis munus primo immediate et essentialiter Ecclesiae a Christo fuisse traditum, et per hanc Petro, ut suo ministro, delatum fuisse»7. Leo XIII in Encyclica «Sutis cognitum» ulterius accuratam textus Mt 16, 17-19 exegesim facit: «lesus Christus summum rectorem Ecclesiae Petrum dedit... Sane insigne illud promissum beato Petro fecit, praeterea nemini: Tu es Petrus et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam (Mt 16,18). Quo ex oraculo liquet, Dei voluntate iussuque Ecclesiam in b.Petro, velut aedes in fundamento consistere./ Igitur Petri est sustinere Ecclesiam tuerique non solubili compage connexam ac firmam. Tantum vero explere munus qui possit sine potestate iubendi, vetandi, indicandi, quae vere proprieque iuris« Cf. F.Heilek, Das Worl vnm Kircltcnbau auf Petrus: Urkirche und Ostkirche (1937) 48-61; F.M.Braun, Nuovi aspetti dei problema della Chiesa (1943) 80-96; R.Baumann, Des Petra. Bekenntnis und Schliissel (1950); O.CuLLMANN, Saint Pierre (1952) 139-214; O.Karrer, Die Petrusfrage (1953)· ’ Ludovicus Pie in Congregatione generali quinquagesima, die 13 maii 1870: Mst 52,30. 556 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill dictio dicitur?... Illud praeterea lesus adnexuit: Et tibi dabo claves Regni caelorum... Expressam non modo aedificii, sed etiam Regni imaginem gerit Ecclesia: ceteroqui insigne usitatum imperii claves esse, nemo nescit. Qua­ propter claves Regni caelorum cum lesus dare Petro pollicetur, potestatem et ius in Ecclesiam pollicetur daturum... Concinunt caetera: Quodcumque ligaveris super terram erit ligatum et in caelis, et quodcumque solveris super ter­ ram erit solutum et in caelis. Ligandi solvendique translata locutio ius feren­ darum legum, item iudicandi vindicandique designat potestatem. Quae qui­ dem potestas tantae amplitudinis virtutisque dicitur fore, ut quaelibet decreta eius rata sit habiturus Deus. Itaque summa est planeque sui iuris, quippe quae nullam habet in terris superiorem gradu, Ecclesiamque totam et quae sunt Ecclesiae commissa, universa complectitur» (ASS 28,726s). Haec de Constitutione Ecclesiae doctrina «assensum per se postulat» (Pius XII, En­ cycl. «Humani generis·): AAS 42,568). 172. Valor dogmaticus. Thesis est de fide divina de­ finita in Conc. Florent, et Vatic. (D 694 1822). Probatio triplici gressu fit ita ut respondeat triplici theoriae adversariorum recentiorum, de quibus fuit sermo supra, sub 5). Igitur defendenda nobis est primo genuinitas litteraria textus S.Matthaei, deinde eiusdem textus genuinitas historica, et de­ nique statuenda est vera verborum Domini interpretatio. 173. i. Genuinitas litteraria Mt 16,18 vindicatur. A) Dicunt A.Resch et J.Schnitzer, verba Mt 16,18: Et ego dico tibi, quia tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam, et portae inferi non praevalebunt adversus eam, esse interpolata versus finem saeculi II, quia ab auctoribus non citantur usque ad Tertullianum et Originem, initio saeculi III. J.Grill ulterius asserere ausus est, interpolationem esse fac­ tam Romae, circa annum 190, tempore Papae Victoris. W.Soltau vero, agnoscens textum notum fuisse S.Iustino, interpola­ tionem dicit esse factam paulo ante annum 130 8. 174. B) Dicit A.Harnack, sola verba, et super hanc pe­ tram aedificabo Ecclesiam meam (Mt 16,18), esse interpolata ca. annum 120, tempore videlicet imperatoris Hadriani (117138). Ratio praecipua, quam affert, est, quia in Diatessaron seu Harmonia Evangeliorum Tatiani (ca.170) (opus est deperditum cuius imperfectam notitiam habemus ex operibus S.Ephraem), legebatur: «Tu es Petrus, et portae inferi te non vincent», qui­ bus Petro promittebatur immortalitas. Postquam autem Pe­ trus mortuus est, ut hic error corrigeretur, interpolata sunt 8 A.Resch, Aussercanonische Paral'eltexte zu den Evangelien: TU io (1896;; J.Schnitzer, Hat Jesus das Paosttum gestiftet? Das Papsttum eine Stiftum Jesu? (1910); J.Grill, Der Primat des Petrus (1004); W.Soltau, Warm ist Matth 16,17-19 eingeschoben: ThStKrit 89 (1916) 233-237; M.Gogukl, Trois études sur la pensée religieuse du christianisme primitif (1931); Jésus et ΓEglise: RcvHistPhRc! 13 (i933) 224; W.G.Kümmel, Die Eschatologie der Evang. (1936). I..I C.2 A.I. PROMISSIO PRIMATUS. TH.4 N.I7I-176 557 verba «et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam». In sequentibus vero loco te scriptum est eam 9. 175. Contra has interpolationis theorias admittenda est ge­ nuinitas litteraria textus Mt 16,18 10. A. 1) Quia adest in omnibus codicibus et versionibus an­ tiquissimis, prout invicte demonstraverunt omnes criticae edi­ tiones tam a catholicis quam ab acatholicis factae. In codice Syro-sinaitico deest quidem integrum folium, in quo inveniri deberet hic noster textus; sed ut tale folium esset integre scrip­ tum, ex calculo facto numeri et mensurae linearum et littera­ rum, concluditur necessario debere in eo includi Mt 16,17-19. Hoc ipsum confirmatur, quia textus noster adest in versione syriaca, saeculo II facta et in codice saeculi V transcripta, quem edidit Cureton, et inde Codex Syro-Curetonianus est appella­ tus. Textus Curetonianus adeo convenit cum textu Syro-sinaitico ut habendi sint duae recensiones eiusdem originalis saecu­ li II; et ideo in Syro-sinaitico non potuit deesse Mt 16,17-19. 176. 2) Quia ab antiquitatis christianae auctoribus vel tex­ tus citatur vel ad eum allusiones fiunt. Sic ab Evangelia hebraeorum, vel anno 70, iuxta Harnack, vel ca. annum 100 iuxta La­ grange, vel saltem ante annum 135 iuxta alios auctores, edito. Sic in Odis Salomonis ante annum 150. Sic etiam a Pastore Hermae et S.Iustino ca. annum 150, a S.Irenaeo ca. annum 180, a Tertulliano et Origine ca. annum 200; quorum Origenes eru­ ditissimus, studiosissimus et diligentissimus textuum Scriptu­ rae conquisitor, optimos sine dubio et antiquissimos sacrorum librorum codices novit, praesertim in magnis Bibliothecis Alexandriae et Caesareae Palestinae; eius ergo indubium testimo­ nium pro unanimi nostri textus traditione definitivum valorem habet11. 9 A.Harnack, Tatian's Diatessaron... bei Ephraem Syrus: ZKG 4 (1881) 471-505; Id., Der Spruch über Petrus ais den Felsen der Kirche: SitzBPAkadWiss (1918) p.637-654· 10 Cf. H.Dieckmann, De Ecclesia n.345-357; M.d'Herbigny, Theologica de Ecclesia n.170-174 et 378 nota 1; A.Medebielle, Eglise: DBS 545-585; L.de Grandma i son, Jésus Christ 2 (1929) 63-65; S.Rosadini, Instit. introd. in libros Novi Testamenti (1938) 1 n.129; J.Knabenbauer-/\.Merk, Commentarius in Evang. secundum Matth 2 (1922) 576s; P.Batiffol, L’Eglise naissante (1927) 93-113; K.L.Schmidt, ap. Kittel, Theol. Woertb. z. N.T. 3 (1950) 523-S27· 11 Evang. Hebr., ap. TU 5,3,1-42; cf. Lagrange, L'Evang. selon les Hébr: RevBib! 31 (1922) 161-181.321-349; Odae Salom. 22,12, ap. Lietzmann, Kleine Texte 64 .Pastor Hermae, Vis 3>2-7; Sim 9, ap. Funk, PP.Apost. 1 434-448.576-634; cf. L.Fonck, Tu es Petrus: Bibl 1 (1920) 262; Iustini Dial. 100,106: MG 6,709.724; Irenaeus, Adv. haer. 3,13,2; 18,4; 21,8; 24,2: MG 7,912.934.953.967; Tertull., De praescr. 22,4; De pudic. 21 (infra n.226). Ori­ genes, JnExod. hom.5,4; In Rom. 5,10 (infra n.234); Id., InMt 16,13-201.12 n.9-xs: MGJ13 993-1020, ubi lectiones variantes versus 20 discutit (1016s), variantes autem versuum 13-19. quos commentatur, nullas memorat. 558 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 177· 3) Quia textus exhibet colorem semiticum, quem una­ nimiter agnoscunt critici sive catholici sive acatholici, verbis illis: «Beatus, — Bar Jona, — caro et sanguis, — portae infe­ ri, — ligare solvere»; — atque adhibet locutiones Evangelii S.Matthaei proprias, ut sunt illae: «Regnum caelorum, — Pater qui in caelis est». Ludus verborum, ττέτρος - -πέτρα, nequit esse originis graecae, sed denotat aramaicam originem, KephaKepha. Circumlocutio, quae fit adhibendo vocem passivam, erit ligatum, erit solutum, cum nomine loci caelorum, ad de­ signandum Deum, ita ut devitetur pronuntiatio nominis inneffabilis Dei, typice semitica est. Unde merito concludi debet textum non fuisse interpolatum versioni graecae, ut acatholici asserunt, sed ipsi primitivo textui aramaico esse adscribendum 12. 4) Quia interpolatio, seu falsatio, facta tanta sagacitate ratione formae (color aramaicus), tanta audacia ratione ma­ teriae (divina Christi Filiatio, Ecclesiae fundatio et eius Pri­ matus), tanto tamque universali successu ut nullum contradic­ tionis vestigium remaneret, est sane omnino inverosimilis. 178. B. 1) Circa explicationem a Harnack factam ulterius dicendum est: a) absurdum est asserere S.Matthaeum scripsisse anno 70, ut tenet Har­ nack, verba «portae inferi te non vincent», significantia immortalitatem Pe­ tri, cum Petrus mortuus iam fuisset, iuxta ipsum Harnack anno 64. b) Falsum est concludere, ex duabus liberis citationibus S.Ephraem, Tatianum non exhibere nisi textum, quem Hamack dicit, cum ex pluribus aliis citationibus vel allusionibus ipsius S.Ephrem et Aphraates, aequo iure concludere liceat, eos in Tatiano legisse integrum nostrum textum. S.Ephrem in Isaiam 62,2 ait: «Et vocaberis nomine novo Ecclesia sancta, quod nomen os Domini imponet dicens: super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam et vectes inferi non superabunt eam». Et in Evangelii concordantis exposi­ tione, paulo post verba, ex quibus suam Harnack hypothesim derivat, per­ git ipse S.Ephrem: «Dominus, cum Ecclesiam suam aedificaret, aedificavit turrim, cuius fundamenta, omnia, quae erant superaedificanda, portare pos­ sent... Tu es petra, illa petra, quam erexit, ut Satanas in eam offenderet. E contra Satanas hanc petram Domino opponere voluit, ut in eam offende­ ret, cum Petrus ad Dominum diceret: absit a te Domine...» 13. In his ma­ nifeste apparet vera paraphrasis ad textum nostrum Mt 16,18. Denique in versione arabica saeculi XI operis Tatiani, et in latina eiusdem retracta­ tione anni 540 integer textus Mt 16,13-20 continetur >4. 12 Cf. H.L.Strack-P.Billerreck, Das Evans;, nach Matth. crldutcrt aus Talmud und Midrasch (1922); K.L.Schmhit, J.Jeremias, ap. Kittel, Theol. Woertb. z. N.T. 3 (1950) 523-527·749-75·: J.Huby, L'Evangile (1954) 114. 12 S.Ephraem Syrus, Evangelii concordantis expositio ex vers, armeniaca translata a J.B.Ancher, cd. G.Moesinger (1876) c.14 p.tS3s; S.Ephraem, Sermones in Hcbdom. sanctam 2 n.4; 4 n.i ; ad Nocturnum Dorn. Resurrect, n.2: ed. T.J.Lamy, 1,374.412.531 : Io.. Comment, in Isaiam 62,2: ed. Lamy 2,186; Aphraates, Demonstrationes 7,15: ed. Graffin-Parisot, Patrologia syriaca 1,335. ·« Hennecke, Neutestamentliche Apocriphen 72-75: A.Ciasca, Tatiani Evangeliorum Har­ moniae arabice cum translatione latina (1888) 42; Victor Ep. Capuan, Interpretatio evangeicae Harmoniae: ML 68,299: Haec versio continetur in Vulgatae codice Fuldensi, saeculi VI, L.I C.2 A.I. PKOM1SSIO PRIMATUS. TH.) N.I77-1S1 559 179. c) lure ergo harnackiana theoria fuit ab omnibus derelicta, adeo ut E.Nestle, qui in apparatu critico suae Novi Testamenti editionis anni 1923 notavit: Tatianum legere «portae inferi non te vincent», iam in omnibus posterioribus editionibus talem notam omiserit. Immo ipsemet Harnack, tribus annis ante suam mortem, anno 1927 scribebat: In Mt 16,18 «dubium est, utrum vox Ecclesia originalis sit, vel posterius interpolata»; ergo reliqua omnia verba iam ut genuina admittebat1S. 180. 2) Argumentum ex silentio Mc 8,29 et Lc 9,20, quod acatholici urgent, nimis probat; ergo nihil probat. Probaret enim non esse genuinos integros tres versus 17, 18 et 19. quod sane tales auctores asserere non audent. Ut autem argumentum ex silentio aliquid probaret, deberet ostendi Marcum et Lucam non potuisse abstinere a scribendo id ipsum quod Matthaeus scrip­ sit. Similes omissiones Mt 14,28-31; 17,24-27, occurrunt ap. Mc 6,50; 9,33. Praeterea longe inverosimilior est interpolatio in Matthaeum, quam omis­ sio apud Marcum et Lucam. Ambo mutationem nominis Simonis narrant (Mc 3,16; Lc 6,14), explicationem vero omittunt, vel quia eam supponunt notam vel quia, cum de re agatur valde honorifica Petro, potuit omitti a S.Marco, qui in suo Evangelio praedicationem S.Petri refert; sanctus vero Lucas a S.Marco pendere potest,6. Denique S.Matthaeus, ideo quia Evan­ gelium scribebat pro iudaeis, oportebat ut afferret verba quibus Christus Ecclesiam instituit ut in locum Synagogae succederet; hoc autem Mc et Lc lec­ toribus suis tradere non cogebantur. Nuperrime Graber argumentis positivis confirmavit explicationem quae tenet, Matthaeum nullam difficultatem habuisse in narranda promissione Primatus, quia scribebat antequam inciperent persecutiones contra Apo­ stolos. Marcus autem scribebat postquam Petrus anno 43 fuerat a Rege Agrip­ pa incarceratus et ab angelo liberatus, et quidem pro Romanis, qui si lege­ rent promissionem clavium Regni et potestatis ligandi ac solvendi Petro fac­ tam, sine dubio eum oppugnarent; quare oportebat de hoc silere ob pruden­ tiae motiva, ne auctoritates Status adversus Ecclesiam excitarentur. Lucas autem debuit etiam de hoc silere propter easdem causas et quia in hoc pen­ det a redactione Marci >7. 181. 2) Genuinitas historica Mt 16,16-19 vindicatur (D 2154). Theoria idealizationis seu historico-formalis (Formgeschichte), concedit textum quidem a S.Matthaeo esse scriptum, sed cura eiusdem Victoris scripto, et edito a Ranke (1868). Cf. Vaccari, Instil. biblic. I.3 n.49; Cornely-Merk, Introd. in Script, compendium (1929) n.108; O.Bardenhewer, Geschichte der altkirch. Literatur 1,253-260. 15 Explicationem a Hamack confictam reiecerunt acatholici H.Windisch: ThLitZg 44 (1919) 197: E.Meyer, Ursprung und Anfiingedes Christentums 1 (1921) 112; F.Kattenbusch, Der Quellort der Kirchenidee: Festgabe A. v. Hamack (1921) 165-168; R.Seeberg, Dogmengeschichte 1 (1922) 100; Th.Zahn, Das Evangelium des Matthaus (1922) Exkurs p.7253s. Catholici vero unanimiter cius falsitatem demonstraverunt: L.Fonck, Tu es Petrus: Bibi 1 (1920) 240-264; P.Schepens: RechScRel (1920) 269-302; J.Sickenberger, Eine neue Deutung der Primatsstelle: ThRev 19 (1920) 1-7; C.A.Kneller, Ueber die ursprunglichc Form von Matth 16,18: ZkathTh 44 (1920) 147-169; S.Euringer, Der locus classicus des Primates Mt 16, 18 und der Diatessarontext des hl.Ephram: Festgabe f. A. Ehrhard (1922) 141-179; H.Dieck­ mann, Neure Ansichten über die Echtheit der Primatsstelle: Bibi 4 (1923) 189-200; P.Batif­ fol, L’Eglise naissante (1927) Excursus A. Valeur de Mt 16,18-19 Ρ·95-ιΐ3· A.Harnack, Christus praesens-Vicarius Christi: SitzBPAkadWiss (22-12-1927) ed. 1928 p.4i5ss: «An der Stelle (Mt 16,18) ist noch immer zweifelhaft, ob die Kirche ursprunglich ist ob sie nichtspàter eingeschoben ist». 16 Cf. infra, n.235; Zapelena, De Ecclesia 1 (1950) p.216; Simôn-Dorado, Nov. Test. I (1947) η.75.77-94; Lagrange, Evang, selon S.Marc introd. p.CXII. 17 R.Graber, Petrus dcr Fcls (1949) 16-36. 560 t.SAI \V| RKI, 1>E ECCLESIA CHRISTI. Ill asserit in eo exhiberi, non mentem Christi neque eius verba, sed id quod Matthaeus et Ecclesia primitiva cogitabat de Petro et eius relatione ad Ecclesiam (Gemeindetheologie). Huius theoriae praesupposita et explicandi ratio describuntur in En­ cyclica «Pascendi» (D 2096-2100)18. A. In genere, haec theoria asserit, inde a morte Christi us­ que ad conversionem S.Pauli, intra quinque vel septem annos, in ecclesia hierosolymitana ideis eschatologicis imbuta, Aposto­ los discipulosque Christi aliosque eorum sequaces, vi evolutio­ nis sentimentalis religiosae, quae ideas religiosas aliunde desu­ mit et sibi defigurando transfigurat, doctrinam Christi et de Christo in Evangeliis contentam confixisse, atque simplicissima facta historica vitae lesu innumeris figmentis mythicis invol­ visse (Loisy, Bultmann, Kuemmel) 19. 182. B) In specie, inter alia figmenta recensetur Mt 16, 16-19, ubi Petro singularis primatia tribuitur. Huius fictionis fundamentum stat in eo quod Petrus fuerit primus visionarius Christi resurrecti (1 Cor 15,5; Lc 24,34) et primus praedicator resurrectionis eius (Act 2,14-36; 3,12.26; 4,8-12; 5,29-32). Dein­ de, additae sunt aliae notae défigurantes et transformantes imaginem Petri, depromptae vel ex litteratura iudaica, iuxta Goetz, vel ex popularibus aliarum religionum imagirtibus, iuxta Dell, vel ex ipsis locorum palaestinensium adiunctis, iuxta Hart et Immisch, vel ex imaginibus quibus iudaei depin­ gebant Regnum eschatologicum, iuxta Bultmann 20. 183. Contra has idealizationis theorias tenenda est genui­ nitas historica Mt 16,16-19. Nam supposita litteraria textus genuinitate, standum est pro historica genuinitate in auctore probo, veraci et fide digno, nisi contrarium certo probetur. Atqui idealizationis theoriae contrarium minime probant. Ergo tenenda est historica genuinitas Mt 16,16-19. Maior est evidens. 184. Minor ergo probatur. A) In genere, idealizationis theoria est absurda. is Cf. H.Dieckmann, De Ecclesia n.347-349.358-361 ; J.Huby, L'Evangile (1954) 89-93· i’ A.Loisy, Les Evangiles synoptiques 2 (1908) in Mt 16,13-19; R.Bultmann, Die Frage nach dem messianischer Bewusstsein Jesu und das Petrus-Bekenntniss.: ZNTWiss 19 (1920) 165-174; Id·. Die Gcschichtc der sypnotischen Tradition (1931); Id., Theol. des N.T. (1948) § 6-8; cf. ea quae citavimus in nota 5; W.G.Kuemmel, Jesus und die Anfange der Kirche: StudTheol 7 (i953) 1-27. 20 K.G.Goetz, Petrus als Gr Under und Oberhaupt der Kirche (1927); Dell, Matthaus 16,17-19: ZNTWiss 15 (1914) 1-49; 17 (1916) 27-32; J.HLA.Hart, Cephas and Christ: JThSt 9 (1908) 14-41; O.Immlsch. Matthaus 16,18: ZNTWiss 17 (1916) 18-26; R.Bultmann, Theol. des N.T. (1948) § 6-8; Id., Weissagung und Erfüllung: StudTheol 2 (i949) 21-44· 1..Î C.3 Λ.I. PROMISSIO PRIMATUS. TH.4 N.181-185 561 1) Quia est aprioristica et erroneo praeiudicio innixa; supponit enim a priori impossibilem esse omnem supernaturalem ordinem, et praeiudicata opinione negat divinam Christi legationem et auctoritatem. 2) Quia contradicit indoli essentiali Evangeliorum et Ecclesiae primaevae, quae adeo est narrativa et traditionalis ut nihil prorsus vellet admittere nisi quod ab oculatis testibus fuerat traditum. Si evidens haec indoles historica Evangelio­ rum et Ecclesiae primaevae negetur, iam a fortiori de omni certitudine historica dubitandum esset. 3) Quia est impossibilis, nam fieri sine miraculo nullo modo potuit ut tam brevi tempore, tam sublimes doctrinae, ab hominibus rudibus, coram tot immediatis et ingenuis rerum testibus, sine contradictionis vestigiis, confingi et imponi po­ tuerint. 185. B) In specie, impossibilis est confictio Mt 16,16-19. 1) Propter eius momentum; nam in tali textu agitur de Christi messianitate et divinitate, de Ecclesiae fundamento et origine, de Petro Apostolorum Primo, de facto denique cuius omnes Apostoli testes oculati fuerunt; quis credat talem et tantam fictionem praevalere potuisse tacentibus et consen­ tientibus Petro, aliis Apostolis, discipulisque omnibus? 2) Propter eius originem et finem; nam in hypothesi auc­ torum theoriae idealizationis, confictio haec orta fuisset in Ecclesia democratica et universalismo adversa, quemadmodum ipsi hierosolymitanam ecclesiam describunt, et finis fictionis esset extollere supra alios Apostolos unum Petrum ut caput monarchicum et fundamentum Ecclesiae universae. 3) Quia rationes in quibus fundatur, ab hodiernis criticis repertae sunt inanes 21. Immo argumenta theoriae idealizatio­ nis retorqueri possunt ad evertendum eius fundamentum, quod est Regnum pure eschatologicum. Nam theoria asserit: a) Christum non potuisse loqui de Ecclesia nisi postquam iam Ecclesia exsistebat; ergo concludit: Christum non potuisse promittere se aedificaturum Ecclesiam. Si verum esset suppositum, arguo a pari, Christum non potuis­ se loqui de Regno mere eschatologico nisi postquam tale RegRationes, quibus innititur theoria idealizationis ad negandam historicam genuinitatem Mt 16,17-19 repertae sunt inanes a K.L.Schmidt, Die Kirche des Urchristentums (1927) 201; Id., ’Εκκλησία in Theologisches Woterbuch zum Neuen Testament 3,2265s; O.Linton, Das Problem der Urkirche (1932) i8oss. Cf. F.M.Braun, Ntiovi aspetti dei problema della Chiesa (1943) 875s; A.Oepçe, Der Hcrrnspruch Uber die Kirche: StudTheol 2 (1950) 110-165; O.Cullmann, Saint Pierre p.l43~i0x« 562 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. HI num iam exsistebat; ergo concludo: Christum non potuisse praedicare Regnum mere eschatologicum. Eadem theoria asserit: b) Matthaeum non referre mentem et verba Christi de Petro et de Ecclesia, sed mentem et verba ipsius Evangelistae et Ecclesiae falso credentium fuisse verba et mentem ipsius Christi. In eodem supposito, arguo a pari, Mat­ thaeum non referre mentem et verba Christi de Regno mere eschatologico, sed mentem et verba ipsius Evangelistae et Ec­ clesiae falso credentium fuisse mentem et verba ipsius Christi. Ergo contra ipsam theoriam eius principia et supposita retor­ queri possunt. 186. 3. Vera verborum Domini interpretatio, quibus probanda est iam promissio Primatus ex Mt 16,13-19 22. Probo. Apud Mt 16,13-19 Christus sub triplici metaphora praerogativam insignem, in universam Ecclesiam, immediate S.Petro promisit. Atqui sub hac triplici metaphora Christus directe significavit supremam potestatem socialem. Ergo Chris­ tus supremam potestatem socialem in universam Ecclesiam immediate et directe S.Petro promisit. 187. Ad maiorem. Praerogativa promittitur: a) Insignis: quia exhibetur ut correspondens fidei Petri quae laudatur ut insignis; quia effertur ut radix indefectibilitatis; quia eius effectus caelos attingunt; et quia insignitur mutatione nominis Simonis, quod ter evenit in Scriptura: 1) Abrahamo (Gen 17,5), cum in praemium fidelitatis consti­ tuitur pater populi Dei ante Legem; 2) lacob (Gen 32,28; 35,9) cum in praemium fortitudinis cognominatur Israel et fit pater populi Deo contradicentis sub Lege; 3) Petro (Mt 16,18), cum in praemium fidei constituitur velut princeps populi Dei sub gratia. Hanc nominis mutationem iam tunc Christus annun­ tiavit, cum primum vidit et allocutus est Simonem, dicens: Tu es Simon filius loannis; tu vocaberis Kephas, quod interpre­ tatur Petrus (Io 1,42). 188. b) /11 universam Ecclesiam. Quia in Ecclesiam sine restrictione, tempore autem Christi vox «Ecclesia» habebat sen­ 22 Cf. A.Medebielle, Eglise: DBS 545-585. Ad singula textus verba cf. F.Zorell, Novi Testamenti Lexicon graccum; H.L.Strack-P.Billerbeck, DasEvang. nach Matthaeus 16,16-19; P.Batiffol, L’Eglise naissante (1927) 93-113; H.Bruders, Mt 16,19; 18,18; Io 20,22.23 in frühchristliche Auslegung: ZkathTh 34 (1910) 559ss; 35 ( 1911 ) 79SS.292SS.464SS.690SS. Leo XIII «Satis cognitum* explicat Mt 16,17-19 (ASS 28,7255s); J.Jeremias, Kittel, Theol. Woertb. z. N.T. 3,7495s; R.Baumann, Des Petrus Bekenntnis und Schlüssel (1950); Y.Congar, Es­ quisses du Mystère de Γ Eglise (i953) 123-127. 1 .1 C.2 Λ.I. PROMISSIO PRIMATUS. TH.4 N.185-I9O 563 sum universalem, qui est primarius vocix sensus (cf. n.145 et 150 nota 19). Quia in Ecclesiam meam, id est illius qui ex reve­ latione Patris a Petro agnitus est ut Messias et verus Dei Filius; ergo in Ecclesiam pariter universalem ac Kahal lehovah. Quia in Ecclesiam insuperabilem (non praevalebunt). Quia in Eccle­ siam cui commisit claves Regni caelorum universalis, seu quam ingredi omnes obligavit sub discrimine salutis, ut manet pro­ batum (cf. n.47-51.132-137). c) Immediate Petro; quia promissio fit ipsi personae Petri, nullo alio mediante, ut patet ex usu nominum et pronominum personalium, et ex contrapositionibus, quae immediationem os­ tendunt: «illi (Apostoli) dixerunt—respondens Simon»; «Petrus dixit: tu es Christus—Ego dico tibi, quia tu es Pe­ trus»; «Beatus es Simon Bar Iona—quia revelavit tibi Pater meus»; «Tu es Kepha et super hoc Kepha—(Ego) aedificabo Eccle­ siam meam». Ludus verborum denotat originem semiticam textus, ubi idem verbum Kepha bis eadem forma repetitum, evidenter ostendit fundamentum Ecclesiae, quae aedificatur, esse ipsam Simonis personam, ad quem verba diriguntur. Hic verbi ludus dispa­ ruit in versionibus graeca et latina. 189. Ad minorem: Sub triplici metaphora directe signi­ ficatur suprema potestas socialis: A) Sub Petrae metaphora significatur Petrum esse relate ad Ecclesiam id quod est relate ad domum fundamentum eius naturale, id est primum principium efficax unitatis et firmitatis eius. Atqui primum principium efficax unitatis et firmitatis in societate est eius suprema potestas. Ergo sub metaphora Petrae significatur suprema potestas socialis. Maior est vera quia exprimit concipiendi rationem ipsius Christi in libris Novi Testamenti expresam23. Nam 190. 1) Ecclesia est velut domus quae aedificatur, ut pa­ tet ex voce adhibita, non δομέω (aedifico), sed οίκοδομέω (do­ mum aedifico) (Mt 16,18); atque ideo S.Paulus Ecclesiam appellat «domum Dei» (1 Tim 3,15). 2) Petra est velut fundamentum naturale, supra quod exstruitur fundamentum artificiale (θεμέλιον), ad construen23 Cf. Murray, Dc Ecclesia, d.6 s.2 n.i; Billot, De Ecclesia q.13 § 1. 564 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill dam domum, ut patet ex Lc 6,48. (Respice textum originalem graecum.) 3) Fundamentalis petra est principium firmitatis totius domus et unitatis partium eius, ut constat ex Mt 7,24. Min. per se patet, ex natura rei. Ergo conclusio est vera. 191. B) Sub Clavium metaphora significatur, Petro pro­ mitti relate ad Regnum caelorum potestatem quae per traditio­ nem clavium datur. Atqui per traditionem clavium datur su­ prema potestas in rem cuius sunt claves. Ergo sub metaphora Clavium significatur suprema potestas. Ad mai. Per Claves caelorum significatur potestas quae in caelum tribuebatur divinitatibus, ut Schamasch in Babilonia, Dikae in Graecia, lano in Italia, Mithrae in cultu Mysteriorum Solis, etc. 24. Ad min. Per Clavium traditionem confertur suprema po­ testas: 1) Usu vulgari profano, traditione Clavium civitatis, regni, etc., datur suprema potestas in civitatem, regnum, etc. Sic Solyman rex tureorum re­ spondet legatis imperatoris Ferdinandi I: «Claves Hungariae suspendam in humero meo», id est Hungarian! obtinebo. Idem exprimit tabula in qua Ve­ lâzquez depinxit civitatis Bredae expugnationem anni 1626, ubi victor Am­ brosius de Spinola, in potestatis signum, accipit a duce neerlandico lustino de Nasau civitatis claves. 2) Usu graecorum et latinorum, apud quos appellantur Κλειδοϋχοι seu clavigeri sacerdotes, templorum potestatem habentes; immo divinitates ipsae aegyptiacae, graecae et romanae repraesentantur tenentes suis manibus cla­ ves in symbolum potestatum, quae ipsis attribuuntur, supra terram et mare, vel in civitates, vel in totum universum, vel in ipsum infernum 25. 3) Usu iudaeorum in litteratura extracanonica, ubi Princeps angelorum Michael appellatur ô κλειδοϋχο; τή$ βασιλεία; τών ούρανών, et ipse Deus describitur «tenens in sua manu claves locorum ubi animae habitant» 26. 192. 4) Usu biblico V.T. In Is 9,6s de Messia dicitur: factus est principatus super humerum eius: ... multiplicabitur eius imperium: ... super solium David et super regnum eius sede­ bit; ubi super humerum Messiae dicitur esse signum supre­ mae eius potestatis in regno davidico. Iam vero apud semitas, clavis, propter suam magnitudinem, super humerum porta­ batur et erat signum potestatis: et ideo in Apoc 3,7 dicitur de Messia, qui habet elavem David. Ergo in V.T. ipsa suprema Messiae potestas significabatur symbolo clavis. 24 Cf. J.Jeremîas, ap. Kittel, Theol. Wcertb. z. N.T. 3,743· 25 Cf. R.Vau.ois, ap. Daremberg-Saglio, Diet, des antiquités grec, et rom. 4,1247s; Kohl. ap. Paulys-Wissowa. Rcal-Encyclopaedie der klass. Altertumswis. 11,593-600. 26 J.Jeremîas ct Strack-Billerbeck, locis citatis in nota 22. L.I C.2 A.I. PROMISSIO PRIMATUS. TH.4 N.I9O-I93 565 Praeterea in Is 22,2oss Deus annuntiat se daturum Elia- ' chimo plenam potestatem in regno David his verbis: potes­ tatem tuam dabo in manu eius, et erit quasi pater habitantibus lerusalem et domui luda. Et dabo elavem domus David super humerum eius; et aperiet et non erit qui claudat, et claudet et non erit qui aperiat. Ergo in V.T. symbolo clavis significabatur potestas in regno David, et quidem suprema, quia dicitur esse irretractabilis 21. 5) Usu biblico N.T. Omnimodam certe regni davidici po­ testatem obtinet Christus, iuxta praeclaram annuntiationem quam fecit angelus (Le 1,32s). Symbolum autem potestatis huiusmodi aliud non datur nisi clavis: Sanctus et verus, qui habet elavem David, qui aperit et nemo claudit, claudit et nemo aperit (Apoc 3,7). Eodem symbolo clavium designatur suprema illa potestas quam in mortem et in infernum obtinuit Christus sua resurrectione, iuxta illud: Ego sum primus et novissimus, et vivus et fui mortuus, et ecce sum vivens in saecula saeculorum, et habeo claves mortis et inferni (Apoc 1,17s). Praeterea elavem Regni caelorum aliquo modo tenebant Le­ gisperiti, sed quia ea perperam usi sunt, ideo eos reicit Chris­ tus dicens: Vae vobis, Legisperitis, quia tulistis elavem scien­ tiae... et clauditis (κλείετε) Regnum caelorum ante homines; vos enim non intratis neque introeuntes sinitis intrare (Lc 11,52; Mt 23,13) 27 28. Haec ergo suprema Regni caelorum potestas, cuius sym­ bolum sunt claves et quae Christo competit, promittitur Petro apud Mt 16,19, et significatur symbolo traditionis clavium Regni caelorum. 193. C) Sub ligandi-solvendi metaphora significatur su­ prema potestas 29. N.B. 1) Potestas bifaria ligandi-solvendi apud semitas significare potest: a) vel auctoritatem prohibendi-permittendi, b) vel potestatem declarandi aliquid prohibitum permis­ sum prout in thesi praecedenti exposuimus, 0.13455. 2) Haec bifaria potestas apud Mt 16,19 est amplissima, quia extenditur ad «quodeumque», et est summa planeque sui iuris, quia utpote rati habita in caelis, de ea nemo potest appel­ lare ad aliam, quae illi sit in terris superior. 27 J.Knabenbauer-F.Zorell, Comment. in Is 9.6s; 22,20$$. 28 K.Adam, Gesammelte Aufsaetze (1936) p.jiss. 29 K.Adam, L.c. Sprachgebrauch von Binden und Loesen p. 17-52. 566 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 194. Prob. Sub ligandi-solvendi metaphora significatur potestas sive prohibendi-permittendi, sive declarandi prohibitum-permissum quodcumque, cum vi absolute obliganti. Atqui talis est suprema potestas socialis. Ergo sub metaphora ligandisolvendi significatur suprema potestas socialis in Ecclesiam uni Petro conferenda. (Cf. supra, 11.1358.) D) In syntesi. Iuxta triplicem metaphoram, 1) Ecclesia est: a) velut domus Dei aedificanda, b) velut regnum caelorum administrandum, c) velut religio vincula stringens vel relaxans in caelis. 2) Petrus in ea est: a) ut petra seu principium primum unitatis et firmitatis, b) ut claviger seu Vice-Rex cui omnium cura committitur, c) ut ligator-solutor seu arbiter plenipotentiarius ad decidendum. 195. 196. 3) Unde arguo: Uni Petro promittitur relate ad Ecclesiam quod futurus sit: a) talis aedificationis praecipuum fundamentum seu radix firmitatis et unitatis, b) talis regni claviger, seu oeconomus universalis, c) talis religionis arbiter summus ad absolute decidendum. Atqui societatis praecipuum fundamentum seu radix firmitatis et unitatis; oeconomus uni­ versorum; arbiter supremus ad decidendum est eiusdem so­ cietatis suprema potestas. Ergo sub triplici metaphora uni Petro promittitur suprema potestas in Ecclesia. Sic argumentum ex triplici metaphora coniunctim apparet esse apodicticum. 197. Scholion. Probatio Primatus ex Lc 22,32. Cum textu S.Matthaei, ex quo Primatus promissionem probabimus, realem parallelismum exhibet alius textus S.Lucae, ex quo merito probari etiam potest S.Petro competere Primatum in munere docendi. De eo agendum nobis est cum sermo erit de infallibilitate Primatus Ecclesiae. Sufficiat ergo hic pauca no­ tasse, quae sequuntur: Mt 16,18: Et ego dico libi. Quia tu es Petrus Et super hanc petram Aedificabo Ecclesiam meam. Lc 22,32: Ego autem rogavi pro te ut non deficiat fides tua : et tu aliquando conversus confirma fratres tuos. 198. Ex hoc reali parallelismo evidenter apparet, in utroque loco a Christo derivari Petro firmitatem, supra quam firma stet Ecclesia. Discri­ men in eo est quod textus S.Lucae loquatur in specie de firmitate in fide, textus vero S.Matthaei nullam restrictionem exhibet; sed in utroque par tribuitur S.Petro fundamenti munus. Atqui apud Mt 16,18 promittitur S.Pe­ tro potestas suprema relate ad Ecclesiam in genere. Ergo apud Lc 22,32 eidem S.Petro promittitur suprema potestas in specie relate ad Ecclesiae fidem 30. I..1. C.2 Λ.I. PROMISSIO PRIMATUS. TH.4 N.11)4-202 567 199. Obiectiones 30 31. I. Christus omnibus Apostolis promittit su­ premam potestatem. 1. Mt 16,15-17: Christo ab Apostolis quaerenti, Petrus pro eis respon­ det; ergo Christi promissio fit Petro, sed pro omnibus Apostolis. Dist. antec. Petrus secundum fidem sibi propriam respondet tacentibus aliis, conc.; secundum fidem Apostolorum et nomine ipsorum respondet, nego. Pariter distincto consequenti, negatur consequentia. 2. Atqui Petrus secundum fidem Apostolorum et inde nomine ipso­ rum respondet. Mt 14,33: Apostoli iam antea exhibuerant eandem fidem in Christi divinitatem. Ergo secundum fidem et nomine Apostolorum re­ spondet. Dist. antec. Apostoli iam antea exhibuerant eandem fidem ex Christi miraculis ortam, conc. antec.; ex singulari quadam revelatione habitam, nego antec. Pariter dist. cons. Petrus respondet secundum Apostolorum fidem, sed ex singulari ulterius revelatione habitam, conc. cons.; solum ex Christi mi­ raculis ortam, nego cons. 200. 3. Atqui promissio Primatus non est soli Petro facta. Ergo stat diff. Mt 18,1: Apostoli postea disputabant dicentes quis eorum esset maior. Atqui non disputavissent de hoc si promissio Primatus soli Petro esset facta. Ergo promissio Primatus non est soli Petro facta. Dist. mai. Apostoli disputabant vel quia promissionem non intellexerant vel quia ambibant Primatum, conc. mai.; disputabant quia promissio non esset Petro facta, nego mai. Contradistincta minore, negatur cons. et consequen­ tia. Apostolos Primatum ambiisse ex Mt 20,21 constat. 4. Atqui eadem promissio omnibus Apostolis est facta. Ergo stat diff. Mt 18,18: Omnibus Apostolis promittit Christus supremam potestatem. Ergo eadem Primatus promissio omnibus Apostolis est facta. Dist. antec. Apostolis ut Collegio cum Petro et sub Petro, conc. antec.; pariter ac Petro, nego antec. 201. 5. Atqui omnes Apostoli potestate pares sunt Petro. Ergo stat, diff. Eph. 2,20: Apostoli pariter ac Petrus sunt Ecclesiae fundamentum. Ergo omnes Apostoli potestate pares sunt Petro. Dist. antec. Ratione Apostolatus seu qua primi post Christum Ecclesiae aedificatores (θεμέλιοι), conc. antec.; ratione Primatus seu qua vice Christi velut Ecclesiae fundamentum naturale (πέτρα), nego antec. Pariter dist. cons. Ratione Apostolatus, conc. cons.; ratione Primatus, nego cons. 202. 6. Atqui Apostolatus est in Ecclesia supremus potestatis gradus. Ergo stat diff. Eph 4,11: Apostolatus recensetur supra alios potestatis gradus. Ergo Apostolatus est in Ecclesia supremus potestatis gradus. Dist. antec. Positive supra illos qui citantur, conc. antec.; exclusive seu excludens omnem alium gradum, nego antec. Pariter distinguo cons. Eorum graduum qui citantur, conc. cons.; omnium graduum absolute, nego cons. 7. Atqui Apostolatus est supremus potestatis gradus exclusive et abso­ lute. Ergo stat diff. 30 Cf. M.d'Herbigny, De Ecclesia n.183; O.Cullmann, Saint Pierre (1952) P.164SS; Cf. Pium XII. Allacut. «Quaest'ora·: ΛΛ8 46 (1954) .109· 31 Cf. H.van Laak, Instit. Theol. Fundani. 4 De Ecclesia l.i n.6-18.80-88; J.V.ds Groot, Summa apotog. de Ecclesia q.14 a.i P.503SS. 568 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill i Cor 12,28: Expresse effertur primum potestatis gradum esse Apostolatum. Ergo est etiam supremus et absolutus. Dist. antec. Inter gradus charismaticos qui recensentur, conc. antec.; inter gradus potestatis hierarchicae, subdist. : ut Collegium cum Primatu et sub Primatu Petri, conc.; excluso Petri Primatu, nego. 203. II. Promissio Primatus nequit dirigi immediate personae Petri. 8. Mt 16,17 et 23: Si laus Christi et inde promissio dirigeretur imme­ diate Petro, Christus simul eum appellaret «beatum» et «satanam». Atqui hoc repugnat. Ergo promissio non dirigitur immediate personae Petri. Dist. mai. Sub diverso respectu, conc. mai.; sub eodem respectu, nego mai. Contradistincta min., nego cons. 9. Atqui promissio dirigi nequit personae Petri. Ergo stat diff. S.Th., 2.2 q.174 a.6 et Catena in Mt 16, t8: Promissio debet intelligi de fide quam confessus est Petrus. Ergo dirigi nequit personae Petri. Dist. antec. Debet intelligi de fide Petri, ut de occasione promissionis libere factae, vel ut de forma dispositiva subiecti, cui promissio dirigitur, conc. antec.; debet intelligi de nuda fide Petri ut de subiecto cui promissio directe et immediate fit, nego antec. 204. 10. Atqui promissio nequit intelligi directa Petro. Ergo stat, diff. S.August. (Retract. 1,21,1): Debet intelligi de Christo. Ergo nequit in­ telligi de Petro. Dist. antec. Litteraliter «tu es Kepha et super hoc Kepha» potest intelligi de Christo, nego antec.; theologice potest intelligi de Christo, subdist. : tam­ quam de Ecclesiae fundamento iure proprio et principali, non excluso Pe­ tro, conc.; excluso Petro ut fundamento secundario iure vicario, nego. ii. Atqui debet intelligi de solo Christo. Ergo stat diff. Io 2,19: «Templum hoc» debet intelligi de solo corpore Christi; a pari «super hanc petram» intelligi debet de sola persona Christi. Negatur paritas. Disparitas constat, quia in contextu «templum hoc» potest intelligi de corpore Christi et expresse (2,21) significatum est debere de corpore eius intelligi; «super hanc petram» vero litteraliter nequit intelligi de persona Christi, nam dicitur, tu es petra et super hanc petram, et nullibi significatum est debere intelligi de Christi persona. 205. 12. Atqui debet omnino de persona Christi intelligi. Ergo stat diff. i Cor 3,11: Aliud fundamentum Ecclesiae non est nisi Christus. Ergo... Dist. antec. Fundamentum positum ab Apostolis (θεμέλιον) aliud non est nisi doctrina Christi et de Christo, conc. antec.; fundamentum positum a Christo (πέτρα) aliud non est nisi Christus, nego antec. 13. Atqui fundamentum a Christo positum aliud non est nisi Christus. Ergo stat diff. Eph 2,20: Vos Gentes... iam non estis hospites et advenae; sed estis cives sanctorum et domestici Dei, superaedificati super fundamentum Apostolorum et Prophetarum ipso summo angulari lapidi Christo lesu. Ergo Christus est summus angularis lapis Ecclesiae, ideoque unicum eius fundamentum. Dist. cons. Christus est velut lapis qui ponitur in angulo aedificii ad continendos et uniendos duos parietes Gentium et Iudaeorum hucusque divisos, conc. Ideo Christus est unicum Ecclesiae fundamentum, subdist. : primarium et iure proprio, conc.; excludens secundarium et vicarium fundamentum, nego. 206. 14. Atqui fundamentum naturale (πέτρα) omni ratione est solus Christus. Ergo stat diff. L.I C.2 Λ.2. COLLATIO TRIMATUS. TH.5 N.202-211 569 i Cor 10,4: Petra autem erat Christus. Ergo... Dist. antec. Christus dicitur petra quatenus erat fons gratiarum, quae ante eius adventum dabantur propter fidem et spem in Christum venturum, conc. antec.; quatenus ita erat fundamentum naturale ut excluderet omnem aliam rationem fundandi, nego antec. 207. 15. Cum Simon esset indole infirmus non potuit a Christo com­ parari petrae. Ergo verba Mt 16,18 non sunt a Christo prolata. Dist. antec. Non potuit Simon comparari petrae ratione psychologicae eius indolis, conc. antec.; ratione virtutis et potestatis quas ei Christus confer­ re intendebat, nego antec. 16. Si verba Mt 16,17-19 a Christo dicta essent, Petrus habuisset supra Apostolos et supra Paulum auctoritatem, quam fontes testantur Petrum de facto non obtinuisse. Ergo verba Mt 16,17-19 Christi non sunt. Dist. antec. Fontes testantur Petrum de facto non obtinuisse auctorita­ tem supra Apostolos ratione solius Apostolatus, conc. antec.; ratione Prima­ tus, nego antec. In Evangeliis enim, in Actibus Apostolorum et in epistola S.Pauli ad Galatas tot tamque singulares praerogativae agnoscuntur S.Petro competere, ut earum convergentia explicari nequeat nisi S.Petri Primatus admittatur 32. ARTICULUS Christus S.Petro Primatum II contulit Thesis 5. Post suam a mortuis resurrectionem Christus Dominus Primatum iurisdictionis in universam Eccle­ siam directe et immediate S.Petro contulit. 208. Cf. auctores in thesi praecedenti allegatos. Praeterea S.Th., In lo 21,15-28; S.Bel1 arminus, Controv. 3 l.r c. 14-28; A.Straub, th.ss; D.Palmieri, th.3-6; M.d’Herbigny, th.16; H.Dieckmann, th.14 n.372; A.Medebielle, In Io 21; Eglise: DBS 590-596; N.Cavatassi, De munere ^Pastoris * in N.T.: VerbDom 29 (1951) 215-227.275-285· DTC 13,259-262. 209. Nexus. Post thesim de promisso Primatu, ordinem doctrinae a Concilio Vaticano adhibitum sequentes (cf. D 1822), eiusdem Primatus collationem in specie demonstramus. 210. Notiones ad hanc thesim requisitae necnon senten­ tiae thesi adversae sunt eaedem quae iam in thesi praecedenti explicatae manent, n. 163-166, iis exceptis quae ad ipsum tex­ tum Mt 16, 16-19 referuntur. 211. Doctrina Ecclesiae et valor dogmaticus. Thesis est de fide divina definita in Conc.Vaticano (D 1822s) ubi ex­ presse est definitum collationem Primatus S.Petro fuisse a Do32 Cf. M.d’Herbigny, De Ecclesia th ï4· Vide infra nn.270-276. 570 LSALAVERRf, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill mino factam verbis apud Io 21,15-17. Cf. praeterea Encycl. Pu IX «Quod, nunquam» (D 1842). Leo XIII in Encycl. «Salis cognitum» ulterius explicat textum Io 21,15-17, dum ait: ‘Christus Dominus, post anastasim suam, cum ter a Petro, num se diligeret plus quam caeteri, quaesiisset, praecipientis in modum ei, Pasce, ait, agnos meos..., pasce oves meas. Nimirum quotquot essent in ovili suo fu­ turi, omnes illi velut Pastori committit. Illa vero sunt pastoris officia et par­ tes, gregi se praebere ducem, eundemque sospitare salubritate pabulorum, prohibendo pericula, cavendo insidias, tutando a vi: brevi, regendo guber­ nando. Cum igitur Petrus est gregi Christianorum Pastor impositus, potesta­ tem accepit gubernandi omnes homines, quorum saluti lesus Christus pro­ fuso sanguine prospexerat». Pius XII similiter in Encycl. «Mystici Corporis» docet: «Norunt omnes, Christum Dominum, postquam per hoc mortale iter pusillum gregem (Lc 12, 32) per se Ipse perspicibili modo rexisset, mox hunc mundum relicturum ac rediturum ad Patrem, totius ab sc conditae societatis adspectabile regimen Apostolorum Principi commisisse. Siquidem, ut sapientissimus erat, consti­ tutum ab se sociale Ecclesiae corpus nequaquam sine conspicuo capite re­ linquere poterat» >. , 212. Probatio. i.° Ut conclusio thesis praecedentis probatur in genere Christum aliquando Primatum Petro con­ tulisse 1 2. Nam ex tractatu de Legato divino scimus Christum esse Le­ gatum Dei et verum Dei Filium. Iam vero praecedenti thesi probavimus Christum promisisse Petro Primatum, et quidem promissione absoluta nulli condicioni alligata, ut ex verbis promissionis patet (Mt 16,18s). Atqui promissio a Legato di­ vino et ab ipso Dei Filio absolute sine ulla condicione facta non potuit non aliquando certissime impleri. Ergo Christus aliquando Primatum Petro certissime contulit. Min. constat, quia Legatus divinus verba Dei loquitur (Io 3,34); verus autem Dei Filius est omnino Fidelis et Verax (Apoc 19,11). Atqui verbum Dei absolute affirmatum a Filio Dei, qui omnino Fidelis et Verax est, non potest non aliquando certissime impleri. Ergo promissio Primatus a Legato divino et ab ipso Dei Filio absolute sine ulla condicione Petro facta non potuit non aliquando certissime impleri. 213. Probatio. 2.0 Ex verbis Io 21,15 -17. Notanda circa textum Io 21,1-25. a) In Evangelio S.Ioannis duplex habetur conclusio: alia Io 20,30s, alia vero ad finem ultimi capitis, Io 21,24s. Hinc aliqui acatholici dixerunt, integrum caput 21 a S.Ioanne non esse scrip­ tum, sed paulo post eius mortem ab eius discipulis esse additum. 1 Leo ΧΠΙ: ASS 28,727«: Pius XII: AAS 35,210. 2 Cf. A.Stkaub, De Ecclesia 11.154: J.Muncunill, De Ecclesia n.46. L.l C.2 Λ.2. COLLATIO I’RIMVU'S. TH.5 X.211-21.5 571 Cim hoc caput 21 adsit in omnibus codicibus et versionibus, in cczd essentialia concordet cum reliquis Evangelii loannis capitibus, ab omnibus semper agnitum fuerit ut genuinum eiusdem Evangelii a put; maxima propterea criticorum pars censet nullam esse rationem ut de eius genuinitate merito dubitari possit. c) Concedi quidem cum pluribus criticis potest, hoc 21 caput esse velut appendicem ab eodem tamen S.Ioanne, ut styli proprietas comprobat, pos­ terius additam, sive ad narrationem de Primatus collatione tradendam, ut censet Toletus, sive ad falsam aliquorum opinionem de ipsius loannis immor­ talitate corrigendam, ut Patritius opinatur (Io 21,23). Styli differentiae, quas nuper Boismard notavit, accidentales et parvi ponderis nobis esse vi­ dentur 3. bj 214. d) Lagrange autumat discipulos loannis solam postremam con­ clusionem addidisse (Io 21,24s), et eosdem ad finem capitis praecedentis transtulisse aliam conclusionem (Io 20,30s), quam S.Ioannes scripserat ad finem sui Evangelii post Io 21,23. Haec autem hypothesis, cum omni careat fundamento in traditione textus, videtur non esse admittenda4. Critice ergo certo constat caput 21 esse vel ab ipso S.Ioanne scriptum vel saltem ut partem Evangelii eius semper in Ecclesia inde ab initio agni­ tum. Solus tamen ultimus Evangelii versus (Io 21,25) 'n dubium aliquo modo vocari potest, quia traditionis suffragium pro eo unanime non est. e) R.Graber nuperrime minime dubitat de genuinitate capitis 21, et bene ostendit scriptum fuisse praesertim ad narrandum factum historicum collationis Primatus. F.Segarra bene genuinitatem tenet, et scopum narran­ di traditionem Primatus agnoscit. Circa occasionem concretam, quam unus­ quisque horum auctorum adinvenit et proponit, ut inducentem hagiographum ad hoc caput addendum, dicimus eam esse hypothesim quandam, quae tamen positivis argumentis confirmari non videtur 5. 215. Caput 21 S.Ioannis, ad scopum nostrum quod atti­ net, bene dividi potest in quatuor partes: 1) Io 21,1-8, exhibet praeparationem mentium Apostolorum per miraculosum pis­ catum, quo Petro praesertim in memoriam revocatus est ille alius huic simillimus piscatus, post quem lesus vocavit Petrum ad definitivam sui assectationem (Lc 5,1-10). 2) Io 21,9-14, ostendit rationem qua Christus Apostolo­ rum corda praeparavit dilectionis signis in convivio a se parato exhibitis, quibus se indubie ipsis manifestavit ut bonus Ma­ gister. 3) Io 21,15-17, narrat ipsa verba, quibus «Bonus Pastor», . Christus, Apostolo Petro confert curam pascendi universum suum gregem. Nota modestiam, qua respondet Petrus, in oppo­ 3 F.Toletus, In S.Ioan. Evangelium 21,1; F.X.Patritiî, Comment, in Io 2t,i. Cf. E.B. Allo, Saint Jean, L'Apocalypse 1,20 (1933) 27s; E.Boismard, O.P., Le chapitre 21 de St.Jean: RevBibl 54 (1947) 473-501 tentavit ostendere stylum non esse loannis, sed potius Clementis Romani. Posterius vero dependentiam Clementis a loannc agnovit; Id., Clément de Rome et VEvang. de Jean: RevBibl 55 (1948) 376-87· 4 M.Lagrange, Evangile selon St. Jean (1927) 5>9-534· 5 F.Segarra, La doble conclusiôn del Evangelio de S.Juan: EstEcI 9 (1930) 32-47: R.Graher. Petrus der Fels (1950) 37-48. Cf. K.Horn, Abfassungszeit Geschichtlichkeit und Zweck von Evany. Jah. Kap. 21 (1904). 572 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill sitione ad eius arrogantiam ante quam Christum negaret (Mt 26,31-35). 4) Io 21,18s, refert vaticinium, quo Dominus Petro annun­ tiavit martyrium, quod Petrus patietur ad similitudinem Boni Pastoris, qui animam suam dat pro ovibus suis (Io 10,11). 216. Comparanti textum Io 21,15-17 cum textu Mt 16, 15-19 innotescit, Christum Dominum Petro fidem professo promisisse Primatum, atque eidem amorem exhibenti eundem Primatum contulisse, «ut doceret, quem elevandus in caelum amoris sui nobis velut Vicarium relinquebat»6. 217. Probatio. Post resurrectionem suam Christus im­ mediate S.Petro contulit curam pascendi suum gregem, apud Io 21,15-17. Atqui pascere gregem Christi directe significat fideles Christi in Ecclesia coadunatos regere potestate sociali et quidem suprema. Ergo post suam a mortuis resurrectionem Christus potestatem supremam in universam Ecclesiam directe et immediate S.Petro contulit. 218. Ad mai. Dicimus 1) Immediate S.Petro contulit, quia Christus ad ipsam Petri personam verba dirigit, et id quod verbis significatur ipsi Petro ut proprio subiecto nullo alio mediante, confertur; prout patet ex locutionibus: Simoni Petro, Simon loannis (ter), plus his, diligis?—amo (ter, quo indubia fit allusio ad trinam personalem Petri negationem), pasce (ter), dico tibi, cingebas te, alius te cinget et ducet quo tu non vis. No­ mina ergo et pronomina personalia multiplicantur; allusiones praeterea maxime personales fiunt, quae omnia evidenter immediationem Christum inter et Petrum denotant. Allusio ad trinam negationem est summe personalis. •Nam, ait S.Augustinus, quare ter interrogat amantem, nisi ut compun­ gat ter negantem?» Et alibi: «Redditur negationi trinae trina confessio, ne minus amori lingua serviat quam timori. Sit amoris officium pascere domi­ nicum gregem, si fuit timoris indicium negare Pastorem». Trina repetitio significat etiam solemnitatem collationis iuris 7. 2x9. 2) Dicimus: Curam pascendi suum gregem, quia expresse Dominus mandat: Pasce agnos meos, pasce oves meas 6 S.Ambrosius, In Lucam l.io n.175: ML 15,1848. ? S.Augustinus, Serm. 285 n.3: ML 38,1295; In Io tr.123 c.21 n.5: ML 35,1967; Serm. 53 n.I : ML 38,1179. Formula ter repetita ap. Io 21,15-17» significat solemnitatem, quam Christus intendit in actu constituendi Petrum sui Vicarium. Nam formula ter repetita coram testibus late diffusa est per totum Orientem, et adhibetur ad solemniter conferendum oretenus ali­ quod ius valore absoluto firmatum: P.Gaechter, Das dreifache 'Pasce oves meas*: ZkathTh 69 (1947) 328-344- L.I C.2 Λ.2. COLl.AUO I'KIMATUS. TH.5 N.215-281 573 βόσκε τά άρυία μου ποίμαινε τά πρόβατα μοΰ. «Pasce agnos meos, ait S.Thomas, id est, fideles meos a me Agno (lo 1,29) agnos vocatos: ut sic non possit dici christianus, qui dicit se non esse sub cura istius pastoris, scilicet Petri»8. 220. Ad min. Dicimus 1) Gregem Christi directe signi­ ficare fideles Christi; quod quidem constat nobis ex ipsa Do­ mini explicatione in parabola Boni Pastoris, ubi oves lesu di­ cuntur esse: a) illi qui agnoscunt et sequuntur Christum et quidem in eum credentes: Ego sum Pastor bonus et cognosco meas et cognoscunt me meae... Vos non creditis, quia non estis ex ovibus meis. Oves meae vocem meam audiunt, et ego cognosco eas, et sequuntur me (Io 10,14.26s): b) illi quos in aeternum salvandos per suam mortem venit Christus: Ego veni ut vitam habeant et abundantius habeant... et animam meam pono pro ovibus meis. ...et ego vitam aeternam do eis, et non peribunt in aeternum (lo 10,9s.15.28). 2) Dicimus significare fideles in Ecclesia coadunatos: a) quia dicuntur constituere unum ovile et quidem clausum: Qui non intrat per ostium in ovile ovium, sed ascendit aliunde, ille fur est et latro. Qui autem intrat per ostium pastor est ovium... Et alias oves habeo quae non sunt ex hoc ovili: et illas oportet me adducere, et vocem meam audient, et fiet unus grex (ποίμνη) et unus pastor (Io io,is.i6); b) quia propterea ab Apostolis dicuntur fideles efformare Christi gregem, qui quidem grex Ecclesia appellatur. Seniores ergo, qui in vobis sunt, obsecro, consenior...: pascite qui in vobis est gregem Dei... Et cum appa­ ruerit Princeps pastorum (άρχιποιμήν) percipietis immarcescibi­ lem gloriae coronam (1 Petr 5,1-4); Attendite vobis et universo gregi, in quo vos Spiritus Sanctus posuit episcopos pascere (ποιμαίνειν) Ecclesiam Dei, quam acquisivit sanguine suo (Act 20,28). 221. 3) Dicimus pascere idem esse ac regere potestate sociali, quae quidem in Ecclesia, prout iam probatum manet, est potestas triplex: docendi, regendi et sanctificandi fideles. Ac sane haec triplex potestas satis indicatur in parabola Boni Pastoris: a) Docendi (Io 10,3.16.26s) «vocem meam audiunt et credunt»; b) Regendi, sive oves ducendo (Io 10,4s.27), sive eas defendendo (Io 10,11-15); c) Sanctificandi (Io 10,9s.28) vitam aeternam do eis et non peribunt in aeternum 9. 8 S.Th., In Io 21,16. Vide commentaria Fiujon, Knadenuauer, Sjmon-Dorado, In lo io. · 574 L.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 222. 4) Dicimus pascere idem esse ac regere potestate suprema, et quidem regali. Nam i.° De potestate suprema et regali auditores Christi sine dubio intelligebant imagines pascendi: quia a) in Veteri Testamento imago adhibebatur in hoc sensu, ut in 2 Reg 5,1-3: Venerunt universae tribus Israel ad David in Hebron, dicentes: Ecce nos os tuum et caro tua sumus... Dixit autem Dominus ad te: Tu pasces populum meum Israel, et tu eris dux super Israel. Ve­ nerunt quoque et seniores Israel ad regem in Hebron... unxeruntque David in regem super Israel; quia b) frequenter in libris V.T. populus Dei appellatur grex et oves Domini, atque ipse Deus dicitur esse pastor populi sui. 2. Ac praesertim quia imagine gregis annuntiaverunt · Prophaetae Regnum Messianicum, et Messiam Regem ima­ gine pastqris, ut in 1er 23,1-8, quod latius explicatur in Ez 34; etenim in hoc capite Ezechielis vox ττρόβοΓτα occurrit vicies et quater, ττοιμήν decies et sexies, βόσκω et ττοιμαίνω ter et de­ cies occurrunt et adhibentur ut synonimae quia respondent eidem voci hebraicae ■'’** 7. Iam vero in Ez 34 multis modis lamentatur Dominus eo quod «gregem suum» et «oves suas» non bene «pascant» constituti pro illis «pastores»; quare Do­ minus, Salvabo, inquit, gregem meum... Ego pascam oves meas... et suscitabo super eas pastorem unum, qui -pascat eas, servum meum David: ipse pascet eas et ipse erit eis in pastorem, Ez 34, 2-5.9-11.15-16.22-24.29-31 10· In his autem locis voces «pas­ tor» et «pascere» aperte significant potestatem supremam et quidem regalem Regis Messiae in Regno messianico. 223. Hoc ipsum confirmatur ex Novo Testamento. Nam apud Mt 2,1-6, Magi quaerunt: Ubi est qui natus est Rex Judaeo­ rum? Ipsi autem iudaei, Scribae nempe et Principes Sacerdo­ tum responderunt: Nascetur in Bethlehem, quia Propheta Micheas annuntiaverat: Ex Bethlehem egredietur qui sit domi­ nator in Israel... et stabit et pascet (ποιμανεί) in fortitudine Domini (Mich 5,2-4). Ergo exercitium potestatis messianicae, Regis Israel propriae, intelligebatur significata verbo «pascere». 224. Ex iis iam necessario infertur, potestatem socialem, de qua sermo est apud Io 21,15-17, non posse intelligi nisi de potestate suprema et regali in Regno messianico. Quod sit suprema haec potestas, quae Petro committitur in grege seu 10 Vide supra. De revelatione nn.629-631 cum Commentariis in notis inibi citatis. Adde L.Dennefeld in 1er 23 et in Ez 34: ap. L.Pirot, La S.Bible t.7 (1947) 308 et 574. Ad Ez 34.23, nota fuisse scriptum ante annum 572 ante Ch., David vero mortuum esse circa annum 970 ante ■ Ch.; unde patet referri ad Filium David, id est as Messiam. I..I C.2 Λ.2. COLIATIO PRIMATUS. TH.5 N.222-227 575 Regno Christi, evincitur etiam ex ipso tenore verborum quibus confertur. Nam a) potestas quae confertur est singularissima, utpote tripliciter a Domino inculcata et triplici summi amoris professioni correspondens; singularitas autem in potestate so­ ciali solum supremo eius gradui pertinet; et h) potestas quae Petro datur est universalissima, ad omnes videlicet sese ex­ tendens quotquot Christi oves dici valeant, ergo et ad ipsos Apostolos extenditur, qui ab ipso Christo dicti sunt eius oves: Dicit illis lesus: Omnes vos scandalum patiemini in me in ista nocte; scriptum est enim, percutiam Pastorem et dispergentur oves gregis; postquam autem surrexero praecedam vos in Galilaeam (Mt 23,31s). Ergo tandem officium pascendi oves Christi quod Petro committitur est potestas regendi suprema et regalis in grege seu Regno Christi» 11. 225. Scholion 1. quitatis suffragio. Confirmatur S.Petri· Primatus christianae anti­ Animadvertendum in primis est, SS.Patres, postquam Arii haeresis appa­ ruit, magis attendisse ad confessionem divinitatis Christi, quam ad Eccle­ siae fundationem, cum explicarent Mt 16,15-19. Ipsi tamen minime exclu­ dunt sensum litteralem promissionis Primatus a Christo Petro tunc factae, velut in praemium fidei, quam Petrus professus est12* . 226. 1) Testimonia Patrum latinorum. Tertullianus (ca.200) De praescriptione: «Latuit aliquid Petrum aedi­ ficandae Ecclesiae petram dictum, claves caelorum consecutum, et solvendi ct ligandi in caelis et in terris potestatem» (K I94 *s). Id. (ca.220) De pudici­ tia: postquam montanista est factus: «Sed habet, inquis, potestatem Ecclesia delicta donandi. De tua nunc sententia quaero, unde hoc ius Ecclesiae usur­ pes. Si quia dixerit Petro Dominus: «Super hanc petram aedificabo Eccle­ siam meam; tibi dedi claves regni caelestis»; vel: «Quaecumque alligaveris vel solveris in terra, erunt alligata et soluta in caelis»; idcirco praesumis et ad te derivasse solvendi et alligandi potestatem, id est ad omnem Ecclesiam Petri propinquam? Qualis es, evertens atque commutans manifestam Do­ mini intentionem personaliter hoc Petro conferentem? «Super te, inquit, aedificabo Ecclesiam meam, et dabo tibi claves, non Ecclesiae» (R 387) >3. ' 227. S.Cyprianus (ca.250) De cath. Eccles. unitate: «Dominus ad Pe­ trum: «Ego tibi dico, inquit, quia tu es Petrus», etc. Super unum aedificat Ecclesiam. (Eidem post resurrectionem suam dicit: «Pasce oves meas» et illi pascendas oves mandat.) Et quamvis Apostolis omnibus post resurrectionem suam parem potestatem tribuat (Io 20,21-23), tamen ut unitatem manifes­ taret, unitatis eiusdem originem ab uno incipientem sua auctoritate dispo­ suit (et unam cathedram constituit). Hoc erant utique et ceteri Apostoli quod fuit Petrus, pari consortio praediti et honoris et potestatis, sed exordium ab 11 Cf. F.Zorell, Novi Testamenti Lexicon ubi etiant invenies minimum sensus discrimen inter voces βόσκω et ττοιμαίνω. 12 Cf. I.Ottiger, Theologia fundanumtalis 2 p. 145-200. 11 Tertullianus, De praescriptione haereticorum c.22: ML 2.34; cf. De monogamia 8,6: ML 2,039: De pudicitia c.21 : ML 2,1024. 576 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill unitate proficiscitur ut Ecclesia Christi una monstretur. (Et Primatus Petro datur ut cathedra una monstretur)» (R 555). Epistula 43: «Deus unus est et Christus unus et una Ecclesia et cathedra una super Petrum Domini voce fundatam» (R 573)14. 228. S.Hilarius (ca.360) In Ps: «Petrus cui superius claves regni caelo­ rum dederat, supra quem Ecclesiam aedificaturus erat adversus quam por­ tae inferi nihil praevalerent, qui quae in terris solvisset vel ligasset, ea in caelis vel soluta persisterent vel ligata... Tanta enim ei religio fuit pro hu­ mani generis salute patiendi, ut Petrum primum Filii Dei confessorem, Ec­ clesiae fundamentum, caelestis regni ianitorem et in terreno iudicio iudicem caeli, Satanae convicio nuncuparet» >5. Marius Victorinus (ca.365) In Epist. ad Gal: «Si in Petro fundamen­ tum Ecclesiae positum est, ut in Evangelio dictum; cui revelata erant omnia Paulus scivit videre se debere Petrum, quasi eum cui tanta auctoritas a Christo data esset, non ut ab eo aliquid disceret» >6. 229. S.Optatus Milevitanus (ca.370) contra Parmenian. : «Negare non potes scire te in urbe Roma Petro primo cathedram episcopalem esse collatam, in qua sederit omnium Apostolorum caput Petrus, unde et Cephas est appellatus, in qua una cathedra unitas ab omnibus servaretur... Ergo cathedram unicam, quae est prima de dotibus, sedit prior Petrus» (R 1242). «Bono unitatis beatus Petrus... et praeferri Apostolis omnibus meruit, et claves regni caelorum, communicandas caeteris, solus accepit... Potuit uti­ que caput Apostolorum ita se gubernare, ut nihil incurreret quod doleret: sed ideo in uno peccato eius multa videntur errata, ut posset ostendi bono unitatis ortinia debere Deo servari» I7. 230. Ambrosiaster (ca.375): «Prior secutus est Andreas Salvatorem quam Petrus: et tamen Primatum non accepit Andreas, sed Petrus» 18*. S. Ambrosius (ca.390) Expos. Evangel. s.Lucae : «Contristatur Petrus quia et tertio interrogatur: «Amas me». Is enim interrogatur de quo dubitatur, sed Dominus non dubitat, qui interrogat non ut disceret, sed ut doceret quem elevandus in caelum amoris sui nobis velut Vicarium relinquebat. Petrus testificatur affectum et ideo quia solus profitetur ex omnibus, omnibus an­ tefertur: maior enim omnibus caritas». Id.. Enar. in 12 Ps: «Ipse est Petrus cui dixit: «Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam». Ubi ergo Petrus, ibi Ecclesia; ubi Ecclesia, ibi nulla mors, sed vita aeterna» (R 1261) ”. 231. S.Hieronymus: «Super Petrum fundatur Ecclesia: licet id ipsum in alio loco super omnes Apostolos fiat, et cuncti claves regni caelorum ac­ cipiant, et ex aequo super eos Ecclesiae fortitudo solidetur, tamen propterea inter duodecim unus eligitur ut capite constituto, schismatis tollatur occasio» (R 1379) 20. 14 S.Cyprianus, De catholicae Ecclesiae unitate c.4: ML 4,498; CSEL 3,1,212. Cf K 266: T.Zapelena. De Ecclesia I (1050) 313-343: cf. Greg 15 (1934) 500; 16 (11)35) 196. Episto­ lae. 43.5: ML (Ep.40) 4.336; CSEL 3.2,594. 15 S.Hilarius, In Ps 131 n.4: ML 9,730; CSEL 22.663. 16 Marius Victorinus, In epist. ad Gal 1.18: ML 8.1155. 17 S.Opt.Milevitanus, Contra Parmenianum Donatistam 2.2: 7,3: ML 11,947.1087; CSEL 26,36,171s. *» Ambrosiaster, In 2 Cor 12.it : ML 17,332. 1» S.Ambrosius, Expositio Evangelii secundum Lucam t.io n.175: MI. 15,1848; Enarra­ tiones in 12 Psalmos in Ps 40,30: ML 14,1082. 20 S.Hieronymus, Adivrsus lovinianum 1,26: ML 23,247. L.I C.2 A.2. COLLATIO PRIMATUS. TH.5 N.227-235 577 232. S.Augustinus (ca.400) De baptismo: «Magnum quidem meri­ tum novimus Cypriani episcopi et martyris; sed numquid maius quam Pe­ tri Apostoli et martyris? De quo idem Cyprianus in epistola ad Quintum ita loquitur. Nam neque Petrus, inquit, quem primum Dominus elegit et super quem aedificavit Ecclesiam suam... Ecce ubi commemorat Cypria­ nus, quod etiam nos in Scripturis sanctis didicimus, Apostolum Petrum, in quo Primatus Apostolorum tam excellenti gratia praeeminet, aliter quam veritas postulabat de circumcisione agere solitum, a posteriore Apostolo Paulo esse correctum... Quis enim nescit illum Apostolatus principatum cuilibet episcopatui praeferendum? Sed etsi distat cathedrarum gratia, una est tamen martyrum gloria». Contra Faustum: «Quid ergo incongruum si Petrus post hoc peccatum factus est Pastor Ecclesiae, sicut Moyses post per­ cussum aegyptium factus est rector Synagogae?» 21. 233. S.Leo Magnus (ca.450) Sermo 3: «Soliditas illius fidei, quae in Apostolorum principe est laudata, perpetua est; et sicut permanet quod in Christo Petrus credidit, ita permanet quod in Petro Christus instituit., sicut evangelica lectione reseratum est (Mt 16,16-19). Manet ergo dispositio ve­ ritatis, et beatus Petrus in accepta fortitudine petrae perseverans, suscepta Ecclesiae gubernacula non reliquit. Sic enim prae caeteris est ordinatus, ut dum Petra dicitur, dum fundamentum pronuntiatur, dum regni caelorum ianitor constituitur, dum ligandorum solvendorumque arbiter, mansura etiam in caelis iudiciorum suorum definitione, praeficitur, qualis ipsi cum Christo esset societas, per ipsa appellationum eius mysteria nosceremus... Hoc obtinuit illa confessio, quae a Deo Patre apostolico inspirata cordi, om­ nia humanarum opinionum incerta transcendit, et firmitatem petrae, quae nullis impulsionibus quateretur accepit». Sermo 4: «De toto mundo unus Pe­ trus eligitur, qui et universarum gentium vocationi et omnibus Apostolis cunctisque Ecclesiae Patribus praeponatur; ut quamvis in populo Dei mul­ ti sacerdotes sint multique pastores, omnes tamen proprie regat Petrus, quos principaliter regit et Christus. Magnum et mirabile, dilectissimi, huic viro consortium potentiae suae tribuit divina dignatio; et si quid cum eo com­ mune caeteris voluit esse principibus, numqaum nisi per ipsum dedit quid­ quid aliis non negavit» (R 2191) 22. 234. 2) Testimonia Patrum orientalium. Clemens Alexandrinus (ca.200), Quis dives salvetur: «Cum haec audisset beatus ille Petrus, electus ille, eximius ille, primus ille discipulorum, pro quo uno et se ipso Salvator tributum pendit; sermonem confestim rapuit vim­ que eius comprehendit» (R 436) 2324 . Origenes (ca.240) In Exodum: «Vide magno illi Ecclesiae fundamento et petrae solidissimae, super quam Christus fundavit Ecclesiam, quid dica­ tur a Domino: Modice, inquit, fidei, quare dubitasti?» (R 489). Id., In Ro­ manos: «Petro cum summa rerum de pascendis ovibus traderetur, et super ipsum velut super terram fundaretur Ecclesia, nullius alterius ab eo virtutis confessio nisi caritatis exigitur» 235. Eusebius Caesariensis (ca.305) Hist. Eccles.: «Benigna et cle­ mentissime Dei providentia fortissimum et maximum inter Apostolos Pe­ trum et virtutis merito reliquorum omnium principem et patronum Romam 21 S.Augustinus, De baptismo 2,1,2: ML 43,126s; Contra Faustum Manichaeum 22,70: ML 42.445· 22 S.Leo M., Sermones 3 c.2s; 4 c.2: ML 54.t4ss.149. 23 Clemens Alex., Quis dives salvetur 21,3: MG 9,625; GChS 3,173. 24 Origenes, In Exodum homil. 5,4: MG 12.329; In Romanos comment. s,io:MG 14,1035. Teolosla I 578 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. ΠΙ adversus illam generis humani labem ac pestem perducit» (K 425). Id., Demonstr. Evangel. : «Petri familiaris ac discipulus Marcus, in commentarium retulisse eiusdem de rebus gestis lesu, narrationes memoratur... Non interfuit Marcus iis quae a Christo dicta sunt: ac ne Petrus quidem, quae ad ipsum et de ipso dicta sunt ab lesu, proprio testimonio proferre aequum putavit. Quae autem illa sint, quae videlicet ad ipsum Petrum dicta sunt, Matthaeus his indicat verbis (Mt 16,15-19). Cum haec tam multa dicta sint Petro ab lesu, Marcus nihil horum commemorans, propterea quod ne Pe­ trus quidem, ut verisimile est, talia in suis narrationibus enuntiavit... Haec sane Petrus merito tacenda iudicavit: quare etiam Marcus ea praeteriit. Quae autem ad negationem suam pertinebant, in omnes homines protulit ac publi­ cavit quoniam post illam flevit amare (Mc 14,66-72). Marcus quidem haec scribit, ac Petrus haec de se ipso testificatur: omnia enim quae apud Marcum leguntur, narrationum sermonumque Petri dicuntur esse commentaria... Si hoc Evangelistis fingendi propositum fuit, ut mendaciis suum Praecepto­ rem ornarent... cur posteris indicarunt, quod et tristis fuerit, et taedio af­ fectus, et animo turbatus? aut quod ipsi illum deseruerint atque abierint? aut quod qui omnibus ipsis praepositus fuerat Apostolus illius et discipulus Petrus, nullis nec tormentis nec tyrannicis minis, ter illum abiuraverit?» 25 236. Aphraates (ca.340): «Simoni discipulorum principi, cum ne­ gando dixisset: Quia nescio hominem; subiit paenitentia, magnamque vim lacrymarum profudit; et suscepit eum Dominus, posuit eum in fundamen­ tum, vocavitque eum Petram, Ecclesiae aedificationem» 26. S.Cyrillus Hierosolymitanus (ca.350): «Petrus Apostolorum sum­ mus et princeps coram vili ancillula ter Dominum negavit, sed paenitudine tactus flevit amare, ... atque idcirco non solum negationis huius veniam accepit, verum etiam apostolicam dignitatem sibi conservatam retinuit» (R 810)2λ 237. S.Ephraem (ca.360) Sermones: «Simon, discipule mi, ego te consti­ tui fundamentum Ecclesiae sanctae. Petram vocavi te antea, quia tu susti­ nebis omnia aedificia; tu es inspector eorum, qui mihi aedificant Ecclesiam in terra; si quid reprobum aedificare velint, tu fundamentum reprimas eos; tu es caput fontis a quo hauritur doctrina mea, tu es caput discipulorum meo­ rum; per te omnes gentes potabo; tui est suavitas illa vivifica quam largior; te elegi ut sis in mea institutione velut primogenitus et heres efficiaris thesau­ rorum meorum; claves regni mei dedi tibi. Ecce principem te constituit su­ per omnes meos thesauros» (R 706). Id., In Mt 16,13-28: «Vos autem quid dicitis de me quod sim? Simon, caput et princeps, locutus est: Tu es Chris­ tus Flius Dei vivi. Et respondit: Beatus es, Simon. Et portae inferi te non vincent, id est, quod non destrueretur fides. Quod enim Dominus aedificat, quis potest destruere?... Dominus cum Ecclesiam suam aedificaret, aedifica­ vit turrim, cuius fundamenta omnia, quae erant superaedificanda, portare possent... Tu es petra, illa petra, quam erexit, ut Satanas in eam offenderet. E contra Satanas hanc petram Domino opponere voluit, ut in eam offende­ ret, cum Petrus ad Dominum diceret: Absit Domine» 28. 28 Eusebius Caesariensis, Historia ecclesiastica 2,14,5s: MG 20,171s; GChS Eus. 2,138. Demonstratio evangelica 3,5: MG 22,2165.220. 26 Aphraates, Demonstrationes 7,15: edit. Graffin-Parisot, Patrologia syriaca 1,335. 27 S.Cyrillus Hierosolymitanus, Catecheses 2,19: MG 33,408. 28 S.Ephraem Syrus, Sermones in hebdomadam sanctam 4,1: edit. Lamy 1,412. Evangelii concordantis expositio (ex versione armeniaca in latinum translata ab I.B.Ancher), edit. G.Moesincer c.14 P.153S. Addi possunt ex eodem S.Ephraem, Sermo 2 in hebdom. sanctam L.I C.2 A.2. COLLATIO PRIMATUS. TH.5 N.235-24I 579 238. S.Epiphanius (ca.37s): «Andreas prior in Dominum incidit... Postea vero initium est a Petro factum. Tunc enim et ipse fratri suo praeivit. Deus quis sit primo loco dignus intelligit. Quare Petrum discipulorum suo­ rum principem elegit» 29. 239. S.Basilius (ca.375): «Porro talis ac tanti iudicii exactor, tantaeque Dei in peccantem irae minister beatus ille Petrus, omnibus discipulis praelatus, cui soli maiora data quam aliis sunt testimonia, qui praedicatus est beatus, cui claves regni caelorum concreditae sunt» 30. S.Gregorius Naziancenus (ca.380): «Vides quemadmodum ex Christi discipulis, magnis utique omnibus et excelsis atque electione dignis, hic Pe­ tra vocetur, atque Ecclesiae fundamenta in fidem suam accipiat, ille impen­ sius ametur, et supra pectus lesu requiescat (Πέτρα καλείται καί τού; Θεμελίου; τη; ’Εκκλησία; πιστεύεται) 31. S.Gregorius Nyssenus (ca.385): «Celebratur Petri memoria, qui Apo­ stolorum est caput et una cum ipso caetera membra Ecclesiae glorificantur, Dei vero Ecclesia solidatur. Hic enim iuxta praerogativam sibi a Domino concessam firma ac solidissima petra est, super quam Salvator Ecclesiam fundavit» 32. 240. Didymus Alexandrinus (ca.390): «Petrus ille inter Apostolos choryphaeus (κορυφαίο;)... ille Apostolorum princeps (ό ίξαρχο;)... ille qui inter Apostolos tenet principatum (τά προτεΐα). Id., «Petrus beatus dic­ tus est ab eo, qui solus beatus Dominus est. Ecclesiae super hanc petram aedificatae sunt... traditae sunt ipsi claves caelorum... Potestatem praeter­ ea accepit, aut potius omnes etiam per eum acceperunt, non reiciendi lap­ sos, sed recipiendi eos, si resipiscant» 33. 241. S.Ioannes Chrysostomus (ca.395): In illud: Hoc scitote: «Petrus chori illius coryphaeus, os Apostolorum omnium, caput illius familiae, or­ bis totius praefectus, fundamentum Ecclesiae, ardens Christi amator». In S.Ignat. : «quem toti orbi terrarum Christus praefecit, cui claves caelorum dedit, cuius arbitrio et potestati cuncta permisit». Id., In Mt 16,18-19: «Et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam, id est super fidem con­ fessionis. Hinc declarat multos esse credituros, eiusque sensum erigit, et pastorem ipsum constituit... Ego autem dabo tibi claves regni caelorum... quae uni Deo sunt propria, nempe peccata solvere. Ecclesiam in tanto fluc­ tuum concursu immotam reddere, hominemque piscatorem totoim pugnante orbe petra firmiorem facere, haec se illi daturum pollicetur in universo ter­ rarum orbe... Pater revelationem Filii Petro dedit; Filius vero et Patris et sui ipsius cognitionem per totum orbem illi disseminare commisit, ac mor­ tali homini omnem in caelo potestatem dedit, dum claves illi tradidit, qui Ecclesiam per totum orbem terrarum extendit, et caelis firmiorem monstra­ vit». Id., In Io 21,15-18: «Dicit Iesus Simoni Petro: Simon lonae, diligis me plus his?... Pasce oves meas. Et cur aliis praetermissis, de his hunc alloqui­ tur? Eximius erat inter Apostolos, os discipulorum et coetus illius caput. n.4; Sermo ad Nocturnum Dom. Resurrectionis n.a; Commentarium in Isaiam 54,17! 62,2: edit. T.J.Lamv, 1,374.531: 2,156.186. N.B. R 706 accuratius quam Lamy vertit, sed minus recte ponit: «aedificabunt». 2» S.Epiphanius, Adversus haercses 51,14,17: MG 41,913.92t. 30 S.Basilius, De iudicio Dei 7: MG 31,672. 31 S.Gregorius Nazianc., Orationes 32,18: MG 36,193. 32 S.Gregorius Nyssenus, Oratio 2 de S.Stephano: MG 46.733. 33 Dioymus Alex., De Trinitate 1,27; In Actus Apostolorum 10,10: De Trinitate 2,10; 1,30: MG 39,408.1677.640.417. 580 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill Ideo Paulus prae aliis hunc visurus venit. Simul ostendens ei, oportere dein­ ceps fidere, quasi abolita negatione, fratrum ei committit praefecturam (τήν προστασίαν)... Dicit autem: Si amas me, fratrum praefecturam suscipe, et ferventem illum amorem, quem semper exhibuisti, et de quo exultabas, nunc ostende, animamque illam, quam te pro me daturum esse dicebas, da pro ovibus meis» 34. 242. Macarius Magnes (ca.400). In Mt i6,i8s: «Dignum gratia tua cognomen accipe et esto Petrus, petram inexpugnabilem toti mundo mons­ trans non vacillantem; mentem enim et sententiam accepisti invincibilem... Eum qui dixerat: Tu es Christus Filius Dei vivi, ad ipsum dignitatis cacu­ men sublimavit, cum superni regni clavium et aulae, custodem eum reddidit. Decebat enim eum qui cognoverat Regem in throno cum maiestate sedentem, claudendi et aperiendi potestatem accipere, ut venientibus interpretaretur tanquam sciens virtutem potentis, et eos qui beati conspectus capaces non essent, excluderet» 35. 243. S.Cyrillus Alexandrinus (ca.428) In Io 1,42: «Et [Christus] Simonem eum non iam vocari patitur, eum sibi pro sua potestate iam tunc ut suum vindicans, sed congrua similitudine Petrum a petra vocari placuit, puta super quem fundaturus erat suam Ecclesiam» 36. 244. Scholion 2. Testimonium virtuale ex Archaeologiae monumentis 37. Numerus relativus repraesentationum personarum in mo­ numentis archaeologicis iam praeeminentiam S.Petri indicat: nam, exceptis picturis quibus Iesus exhibetur ut bonus Pastor, quae sunt innumerae, figura Christi apud Garrucci occurrit 440 vicibus. Sequitur primo loco post Christum figura S.Petri 212 vicibus; dein S.Paulus 47 vicibus; dein Collegium Aposto­ lorum, in quo etiam est Petrus, 30 vicibus; Moyses 37 vicibus; Daniel 11; Elias 6. Praeter 212 vices iam citatas, Petrus re­ praesentatur sub imagine Moysis ca.ioo vicibus. Ergo Petrus in N.L. est velut Moyses in V.L. In monumentis Archaeologicis Petrus optime discernitur ex forma barbae et capillorum. Unus Petrus saepe occurrit, inde a fine saeculi II, cum clavibus, Petrus ut magister repraesen­ tatur vel sedens supra petram et volumen legens, vel inde a saec.IV, sedens in cathedra et docens. Ergo clara apparet primaria Petri. 34 S.Ioan.Chrysostom. , In illud: Hoc scitote 4: MG 56,275; In S.Ignatium martyrem 4: MG 50,591 ; In Mt 16,188, homil.54,2: MG 58,534; In Io 21,15-18, homil.88,1: MG 59»478s 33 Macarius Magnes, Apocriticus 3,27: edit. C.Blondel, i i 5» 117· 36 S.Cyrillus Alex., In Io Evangel. 2: MG 73,220. 37 R.Garrucci, Storia dell'Arte Cristiana nei primi otto secoli della chiesa v.i-6 (1872-1880). Cf. S.Scaglia, O.C.R., S.Petri Primatus et praerogativae ex Archacologiae testimoniis (1910); H.Dieckmann, De Ecclesia (1925) n.505; Besson, Saint Pierre (1928); G.Wilpert, La fede della Chiesa nascente secondo : monumenti dell’arte antica (1938) c.6 S.Pietro p. 146-216; Esplo· razioni sotto la Confessione di S.Pietro (1951) 2 tavole 7 et 8. L.I C.2 A.2. COLLATIO PRIMATUS. TH.5 N.24I-248 581 245. Frequentissimae sunt illae imagines, quibus Petrus Moysi assimilatur: Alia, in qua Dominus iuvenis, volumen tenens sinistra manu et dextera imperans, porrigit zonam vo­ luminis evolutam Petro, in qua saepe legitur Lex vel Dei Lex vel Dominus legem dat (ca.30 vicibus). Alia, in qua, ut alter Moyses, Petrus petram virga percutit et fluunt aquae, ex quibus saepe bibunt milites romani (ca.ioo vicibus); inde ab initio saeculi II, incipit apparere haec repraesentatio, et invenitur Romae, Pisis, Mediolani, Arelate, Avenione, Narbonae, Massi­ liae, Matriti, Asturigae, Geronae, Caesaraugustae, etc. Ali­ quoties repraesentatur Petrus portans ovem ad similitudinem boni Pastoris. Sic Petrus exhibetur ut locum Christi tenens seu ut Christi Vicarius. 246. Obiectiones. Munere pascendi apud Io 21,15 non est datus Petro Primatus. i. C.Weizsaecker: «Incredibile est in Evangelio loannis extolli Apo­ stolum, qui ipsi loanni praeeat praecisse ratione amoris: «diligis me plus his». Ergo vel textus non est genuinus, vel cum eo non significatur praeeminen­ tia Petri supra loannem» 38. Nego antec., prae oculis habita evangelica Petri et loannis historia. De cons. i.° nego ex ratione allata, posse in dubium vocari genuinitatem textus contra indubiam traditionem textualem. 2.° In textu non significatur praeemi­ nentia Petri supra loannem in ipso amore, trans, cons.; non significatur prae­ eminentia in auctoritate liberaliter a Christo Petro amanti collata, nego cons, 247. 2. Atqui verba non significant praeeminentiam Petri in auc­ toritate. Ergo stat diff. Io 21,15: Verba significant trinam ratificationem Apostolatus trina negatione amissi. Ergo non significant Primatum Dist. antec. Apostolatus cum primatiali praerogativa uni Petro prae aliis data, conc. antec.; solius Apostolatus sine Primatu, nego antec. 3. Atqui verba nullam primatialem praerogativam significant. Ergo stat diff. Verbis nulla obediendi obligatio aliis imponitur. Ergo Primatum non significant verba Io 21,15-17. Dist. antec. Nulla obligatio imponitur signate, conc. antec.; exercite, nego antec. 4. Atqui neque exercite potuit aliqua obligatio imponi erga Petrum. Ergo stat diff. «Nam in Ecclesia Dei auctoritas suprema soli Christo, viventi et prae­ senti ibi ubi sunt duo vel tres congregati in nomine eius (Mt 18,20), competere omnino potest» 39. Ergo neque exercite potuit aliqua obligatio erga Petrum imponi. Dist. antec. In Ecclesia Dei auctoritas suprema soli Christo praesenti in ea competere potest iure primario ac proprio et ad principaliter producen­ dos effectus supematurales, conc. antec.; iure secundario ac vicario et ad ministerialiter efficiendos fructus supematurales, nego antec. 248. 5. Atqu‘ verba significant solum Apostolatum. Ergo stat diff. 38 C.Weizsaecker, Das Apostnllche Zeitalter (1902) 532. 39 C.T.Craig, L'Eglise du N.T. Etudes oecuméniques. Désordre de l'homme et dessein de Dieu (1949) I P-52S. 582 i.salaverri, de ecclesia christi. hi Verbum pascere solum significat doctrinam et sacra cum quadam auc­ toritate ministrare. Atqui hoc est munus Apostolatus. Ergo... Dist. mai. Verbum pascere quod praedicari potest pariter de pluribus, conc. mai.; prout praedicatur de uno, cui committitur haec auctoritas supra omnes alios, nego mai. Contradistincta min., negatur cons. et consequentia. 6. Atqui verbum pascere in Ecclesia praedicari debet pariter de plu­ ribus. Ergo stat diff. Eph 4,11: In Ecclesia plures esse debent pastores. Ergo pascere tribui de­ bet pluribus. Dist. antec. Potestate subordinate, conc. antec.; potestate suprema, nego antec. 249. 7. Atqui Petri potestas erat subordinate aliis. Ergo stat diff. Act 8,14; 11,2: Petrus ab aliis mittitur et rationem sui aliis reddit. Ergo... Dist. antec. Mittitur auctoritative et reddit rationem quae auctoritative exigatur, nego antec.; mittitur consilio et reddit rationem informationis gra­ tia, conc. antec. 40. ARTICULUS III S.Petrus Christi Vicarius et Apostolorum Superior Thesis 6. Ratione Primatus S.Petrus est verus in terris Christi Vicarius, cui etiam reliqui Apostoli subditi erant. 250. S.Th., 4 CG 76; 2.2 q.88 a.12 ad 3; 3 q.8 a.6; De regim. prine. 1,14; /n epist. ad Gal 2,11; F.de Victoria, De potestate Ecclesiae; Éd.Getino, Bibliot. de Tomistas Espanoles 10, rel.2 q.2 n.9-11.26; S.Rob.Bellarm., De Rom. Pontif. 1 c.g; F.Suârez, De fide d.io s.i; G.Wilmers, n.95 prop.45 et 60; D.Palmieri, De Rom. Pont, th.6 et Proleg. § 17; C.Ma2ZELLa, th.37,5; De Groot, q.14 a.i; A.Straub, r1.23sss.713s; A.Michelitsch, § 217; M.d’Herbigny, th.14; E *4> orsch, p.iyoss; T.Zapelena, i p.230; Th.Granderath, Constit. Dogmat. 129-137; M.Maccarrone, Vicarius Christi. Storia dei titolo papale (1952). 251. Nexus. Postquam probavimus ipsum Christum im­ mediate contulisse Apostolis suas potestates et S.Petro Prima­ tum, quaerimus de relationibus, quas ratione Primatus habeat S.Petrus et ad Christum et ad Apostolos. Dicimus S.Petrum relate ad Christum esse verum eius in terris Vicarium, relate ad Apostolos esse verum eorum superiorem. 252. Notiones. Primatus est suprema potestas in univer­ sam Ecclesiam. Haec potestas non est delegata, seu mere com­ missa personae, sed est ordinaria, quia ex ipsa Christi insti­ tutione adnexa est stabiliter muneri Primatus in perpetuum erecto, prout independenter ab hac thesi probandum est thesi 7-a 40 Difficultates thesis, quae sequitur, de Christi in terris Vicario, urgeri etiam possunt contra hanc thesim. Praeterea cf. T.Zapelena, De Ecclesia th.8 Obiectiones. L.I C.2 Λ·3· VICARIUS CHRISTI. TH.6 N.248-255 583 Potestas vero ordinaria potest esse vel propria vel vicaria. Propria est illa potestas ordinaria, quae nomine et iure proprio a subiecto exercetur. Vicaria vero illa dicitur, quae vice et iure alterius, cuius est propria, a subiecto exercetur. 253· Iuxta haec, Vicarius Christi dicitur S.Petrus ra­ tione Primatus, quia primatialem potestatem exercet, non no­ mine et iure proprio, sed vice et iure Christi. Verus autem Christi Vicarius appellatur, non mere exsistimatus, quia po­ testas S.Petro data iure vicario, vere est illa ipsa quam Christus in terris habuit iure proprio. 254. Apostoli sunt illi discipuli, quos Christus Apostolos nominavit (Lc 6,13), qui cum S.Petro constituunt Collegium Duodecim. Eis S.Paulus aequo nomine ac iure adiungendus est, ut probavimus (th.2). Eorum potestates distingui possunt in ordinarias et extraor­ dinarias. Ordinariae sunt illae, quae ex Christi institutione adnexae sunt stabiliter eorum pascendi muneri in perpetuum erecto; hae reduci possunt ad triplicem docendi, sanctificandi et regendi potestatem erga fideles eis commissos. Extraordi­ nariae sunt illae potestates, quas pro condicionibus extraor­ dinariis primae plantationis Ecclesiarum concessit Christus Apostolis ad tempus vitae eorum; non sunt ergo neque ordi­ nariae, seu adnexae ipso iure muneri stabili, neque delegatae a S.Petro, de ordinariis ei cum munere Primatus concessis. 255. Extraordinariae istae Apostolorum potestates prae­ cipuae sunt: a) immediata et plena a Christo accepta missio et instructio (Mt 13,9-17; 28,19; Mc 4,34; Lc 24,44-49; Io 14,2526; 20,21; Act 1,3-8; Gal 1,11-18); b) universalis potestas docendi, sanctificandi et regendi, ubi saltem Christus nondum erat ab alio Apostolo praedicatus (Mt 18,18; 28,19; Mc 16,15; Act 1,8; Rom 15,20s); c) fundamenti praerogativa, qua omnis Christi Ecclesia necessario erat supra Apostolos aedificanda (Eph 2,20); d) infallibilitas personalis in doctrina (1 Thess 2, 13; Gal 1,6-9). Alia praeterea dona extraordinaria, quamvis accessoria, ad­ mittunt communiter auctores fuisse Apostolis concessa: talia sunt dona scientiae infusae, miraculorum, confirmationis in gratia, aliaque huiusmodiL Subditi S.Petro ratione Primatus dicuntur ii, qui vera > Cf. A.Straub, De Ecclesia, th.7 n.195-244. 584 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill subordination's obligatione erga primatialem S.Petri potesta­ tem tenentur. 256. Status quaestionis. Asserimus S.Petrum ratione Primatus 1) verum in terris Christi Vicarium esse; 2) proprium ipsorum Apostolorum Superiorem esse, non obstantibus eorum potestatibus ordinariis et extraordinariis a Christo acceptis. 257. Adversarii. Utramque theseos partem negant, ut patet, omnes qui S.Petri Primatum admittere renuunt. Nominatim vero adversatur utrique parti Marsilius Patavinus (D 496); necnon plures Orientales schismatici, prout constat ex eorum Litteris Encyclicis, anno 1848 datis, quas 33 Or­ thodoxi Episcopi subscripserunt refutantes argumenta, quibus Pius Papa IX, die 6 ianuarii 1848, Orientales ad unionem hor­ tabatur Litteris Encyclicis «In suprema Petri Apostoli Sede» 2. Vicarii Christi in terris auctoritatem S.Petro negant Wicleff, Luther, Febronius seu I.N.Hontheim et Pistorienses (D 617 765 1500 1503). 258. Parem omnino reliquis Apostolis S.Petrum esse af­ firmant: lansenista Barcos, omnimodam aequalitatem inter S.Pe­ trum et S.Paulum docens; quare haereticus est declaratus ab Innocentio X (D 1091); Schola Tubingensis, duce Baur, paritatem etiam inter S.Pe­ trum et S.Paulum defendit; inquirens enim in illam idearum contrapositionem, ex qua, iuxta principia hegeliana, ortus et evolutio historica Ecclesiae explicari debeant, invenit eam in Petrinismo, id est, in christianismo legali et nationali, cuius dux dicitur fuisse S.Petrus, et in Paulinismo, id est, in christianis­ mo a Lege libero et universali, cuius propugnator asseritur fuisse S.Paulus. Hinc S.Petri Primatus nihil aliud est quam illa primatia, quam prae reliquis Apostolis ei tribuit factio le­ galis et nationalis Ecclesiae primitivae; aequalis vero alia pri­ matia S.Paulo est attributa ab Ecclesiae primitivae liberali et universali factione 3. 259. Vetero-catholici cum Langen tenent nullam esse po­ testatem S.Petro collatam, quam ex Scriptura N.T. non possit 2 Pii IX Litterae Encyclicae «In suprema Petri Apostoli Sede» die 6 ianuarii 1848: Acta Pii IX 1,78-91. Synodus Constantinopolitana, a qua Latinorum doctrinae iterum damnantur, Litteris Encyclicis, mense maio 1848 datis: Msi 40.377-418, maxime 393-399S. 3 Cf. RGG «Baur», i (1909) 961s; (1927) 8i7ss; P.Jürg, De Barcos del duplice Primato (1941)· L.I C.2 A.3. VICARIUS CHRISTI. TH.6 Ν.255-20Ο 585 probari caeteris etiam Apostolis esse datam; quare S.Petrus ad summum primus inter pares Apostolos dicendus est. His si­ milia asserunt etiam plures Orthodoxi Orientales, quorum ali­ qui ulterius S.Andreae primatiam quamdam supra ipsum S.Petrum tribuunt4. 260. Doctrina Ecclesiae. Utraque pars theseos dicenda est infallibiliter definita a Ioanne XXII contra Marsilium Pa­ tavinum (D 496), a Conc.Florentino (D 694), in professione fidei tridentina (D 999) et a Conc.Vaticano (D 1826). Vicarii Christi titulum S.Petro eiusque successoribus saepis­ sime Ecclesiae Magisterium tribuit (D 551 570e 617 717 740a 765 1323 1473 1500 1503 1636c)5. Auctoritatem S.Petri supra reliquos Apostolos definitam ulterius invenies a Clemente VI in fidei professione Catho­ lico Armenorum proposita (D 57oc-e) et a Conc.Vaticano (D 1821 1823s 1832 1834); Leo XIII et Pius XII utriusque partis doctrinam aperte docent. a) Leo XIII in Encycl. tSatis cognitum», ex Mt i6,i8s; Io 2i,isss; Lc 22,32, concludit: «Hinc ipse Iesus certa quaedam nomina, magnarum indicia rerum, quae «sibi pôtestate sunt propria voluit esse Petro secum participatione communia» (Leo M., Serm. 4,2), nimirum ut ex communio­ ne titulorum appareret communio potestatis. Ita Ipse qui lapis est angularis, in quo omnis aedificatio constructa crescit in templum sanctum in Domino (Eph 2,21), Petrum velut lapidem statuit, quo fulta esse Ecclesia deberet... Rex idem Ecclesiae, qui habet elavent David, qui aperit et nemo claudit, claudit et nemo aperit (Apoc 3,7), traditis Petro clavibus, principem christianae reipublicae declaravit. Pariter Pastor maximus, qui se Ipse Pastorem bonum nun­ cupat (Io 10,11), agnis atque ovibus suis pastorem Petrum praeposuit... De­ mum qui confirmat in omni opere et sermone bono (2 Thess 2,16), mandavit Petro ut confirmaret fratres suos. Iure igitur Leo Magnus: «De toto mundo unus Petrus eligitur, qui et universarum gentium vocationi et omnibus Apo­ stolis cunctisque Ecclesiae patribus praeponatur; ut quamvis in populo Dei multi sacerdotes sint multique pastores, omnes tamen proprie regat Petrus, quos principaliter regit et Christus» (l.c.). Et iterum: «Christus Dominus, quod iam dictum satis, Petro eiusque successoribus tribuit ut essent Vicarii sui, atque eandem in Ecclesia perpetuo gererent potestatem, quam Ipsemet gesserat in vita mortali» (ASS 28,7285.736). b) Pius XII in Encycl. «Mystici Corporis», ait: «Norunt omnes, Chris­ tum Dominum... mox hunc mundum relicturum ac rediturum ad Patrem, totius ab se conditae societatis adspectabile regimen Apostolorum Principi commisisse... Neque ad rem eiusmodi inficiandam asseverari potest per statutum in Ecclesia iurisdictionis Primatum, mysticum eiusmodi Corpus ge4 Langen, Das vatikanische Dogma von dem Universal Episcopat und der Unfehlbarkeit des Papstes in scinem Verhàltnis zum Neuen Testament und der patristischen Excgese v.1-4 (1871-1876). Vetero-Catholicos semetipsos appellaverunt illi catholici qui, duce Dollinger, se submittere noluerunt decretis Conc.Vaticani definientis Primatum et infallibilitatem S.Petri eiusque successorum. Cf. M.d’Herbigny, De Ecclesia n.206,3. Sententias Orientalium vide apud MJugie, Theol. Dogm. Christ. Orientalium 4.340-347· 5 M-Maccarrone, Vicarius Christi. Storia dei titolo papale (1952). 586 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill mino instructum fuisse capite. Est enim Petrus, vi Primatus, nonnisi Christi Vicarius, atque adeo unum tantum primarium habetur huius Corporis Caput, nempe Christus: qui quidem arcana ratione Ecclesiam per sese gubernare non desinens, adspectabili tamen modo per eum, qui suum in terris personam gerit, eandem regit Ecclesiam» (AAS 35,210s). 261. Valor dogmaticus. Thesis est ergo de fide divina definita, quoad utramque eius partem, praesertim contra Marsilium Patavinum, necnon in Conciliis Florentino et Vaticano (D 496 694 1823-1827). 262. Prob. i.a pars: Ratione Primatus S.Petrus est ve­ rus in terris Christi Vicarius. Verus in terris Christi Vicarius est is, qui vice et iure Christi obtinet in terris illam ipsam potestatem, quam Christus ut homo in terris habuit iure proprio. Atqui ratione Primatus S.Petrus vice et iure Christi obtinet in terris illam ipsam po­ testatem, quam Christus ut homo in terris habuit iure proprio. Ergo ratione Primatus S.Petrus est verus in terris Christi Vi­ carius. Mai. patet ex ipsa definitione veri Vicarii Christi. 263. Min. probatur ex Mt i6,i8s: et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam..., et ex Io 21,16s: Pasce oves meas: Pasce agnos meos. Unde sic: Ratione Primatus S.Petrus in Ecclesia, non sua sed Christi, in grege, non suo, sed Christi, est velut Petra fundamentalis, Claviger universalis, Arbiter su­ premus, Pastor summus fidelium Christi. Ergo S.Petrus, non nomine et iure proprio, sed vice et iure Christi, obtinet in ter­ ris supremam Ecclesiae potestatem. Atqui talis potestas est illa ipsa quam Christus ut homo in terris nabuit iure proprio. Ergo ratione Primatus S.Petrus est verus in terris Christi Vicarius. 264. Min. postrema probatur. Christus ut homo iure pro­ prio et inalienabili fuit et manet: a) Omnium «Rex et Dominus» (Apoc 19,16),' b) Petra principalis. lapisque angularis, supra quem universa aedificatur Ecclesia (Mt 21,42-44; 1 Petr 2,4-8; Act 4,11; Eph 2,20-22; i Cor 10,4; 3,11); c) Claviger insupera­ bilis, quia habet elavem David: aperit et nemo claudit, claudit et nemo aperit (Apoc 3,7); d) Arbiter absolutus, quia Pater omne iudicium dedit Filio (Io 5,22); e) Pastor bonus, Princeps pasto­ rum et Pastor magnus ovium (Io 10,2.11.14; 1 Petr 5,4; Hebr 13, L.I C.2 A.3. VICARIUSCHRISTI. TH.6 N.260-268 587 20). Ergo potestas primatialis S.Petri est illa ipsa, quam Chris­ tus ut homo habuit iure proprio. 265. Confirmant et explicant doctrinam hanc de Vicario Christi in terris: Anonymus auctor (ca.260) scribens: «In nobis divina et paterna pietas apostolatus ducatum contulit et vicariam Domini sedem caelesti dignatione ordinavit et originem authentici apostolatus, super quem Christus fundavit Ecclesiam, in superiore nostro portamus» (Kch 310)s. S.Ambrosius (ca.387) dum ait: «Dominus interrogat «Amas me»?, non ut disceret, sed ut doceret, quem elevandus in caelum amoris sui nobis velut Vicarium relinquebat»7. 266. S.Augustinus (ca.410): «Dominus, inquit, Petro oves, non Petri, sed suas commendavit, ut non pasceret sibi, sed Domino. Christus est vere advocatus unus (1 Io 2,1) sicut et Pastor unus (Io 10,16). Ut Christus Pastor, Petrus non pastor? Imo et Petrus pastor. Nam si non pastor, quomodo ei dicitur, pasce oves meas? (Io 21,17). Sed tamen verus Pastor, qui pascit oves suas. Petro enim dictum est, non, pasce oves tuas; sed meas. Petrus ergo non in se, sed in corpore Pastoris est pastor. Nam ibi pascuntur oves Christi, ubi est unus grex et unus Pastor» 8. 267. S.Leo M. (ca.450) docens: «Quia tu es Petrus: id est, cum ego sim inviolabilis petra... ego fundamentum praeter quod nemo potest aliud ponere; tamen tu quoque petra es, quia mea virtute solidaris, ut quae mihi potestate sunt propria, sint tibi mecum participatione communia» 9. Innocentius III (ca.1200) notat: «Ut Petrus se unicum Christi Vicarium designaret, ad Dominum super aquas maris mirabiliter ambulantem, et ipse super aquas maris mirabiliter ambulavit». «Solum Petrum sustinuit sibi Do­ minus et in officio Vicarium et in magisterio successorem». «Et licet primum et praecipuum Ecclesiae fundamentum sit unigenitus Dei Filius Iesus Chris­ tus, secundum tamen et secundarium Ecclesiae fundamentum est Petrus»’°. 268. Igitur Christus Dominus, qui potestate et iure oroprio verissime de se dixit: Ego sum lux mundi (Io 8,12), prop­ ter potestatem Apostolis communicatam, verissime edam eis dicere potuit: Vos estis lux mundi (Mt 5,14). Ergo a pari, idem Christus, qui potestate inalienabili et iure proprio est Petra, Claviger, ludex et Pastor in sua Ecclesia, verissime etiam S.Petrum constituit Petram, Clavigerum, ludicem et Pastorem, per participationem suae potestatis et iure vicario, supra totam Ecclesiam et universum gregem fidelium Christi: Leo XIII ap. n.260. 6 Adversus Aleatores de Primatu c.i,2: ML 4,827: CSEL 3,02. 7 S.Ambrosius, Expositio Evang. S.Lucae l.io n.175: ML 15,1848. 8 S.Augustinus, Sermo 285 n.3.5.6: ML 38,1291. 9 S.Leo M.. Sermo 4: ML 54,150. 10 Innocentius III, ad Patriarcham Constantinopolitanum: Apostolicae Sedis Primatus: ML 214,759s. 588 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. ΙΠ 269. Prob. 2.a pars: Ratione Primatus etiam reliqui Apostoli S.Petro subditi erant. a) Ex Mt 16,16-19: Ratione Primatus S.Petrus est velut fundamentum, claviger et arbiter supremus, cui omnia, quae sunt Ecclesiae, subiecta sunt. Atqui reliqui Apostoli sunt Ecclesiae membra. Ergo ratione Primatus etiam reliqui Apo­ stoli S.Petro subiecti erant. b) Ex Io 21,15-18: Ratione Primatus S.Petrus est velut pastor unus, cui omnes Christi oves et agni subduntur. Atqui Apostoli sunt etiam de ovibus Christi (Mt 26,31; Io 10,9-11. 25-27). Ergo ratione Primatus etiam reliqui Apostoli S.Petro subdebantur. c) Ex Le 22,31s: Ratione Primatus S.Petrus accepit a Christo munus confirmandi etiam reliquos Apostolos. Atqui huic confirmandi muneri necessario respondet Apostolorum vera subordinationis obligatio erga S.Petrum. Ergo ratione Primatus etiam reliqui Apostoli S.Petro vere subordinati erant. 270. Confirmatur eadem 2.· pars, ex multiplici ratione, qua in N.T. vel exhibetur vel supponitur vel insinuatur S.Petri praefectura supra reliquos Apostolos n. a) S.Petrus semper primus recensetur, et agnoscitur «ut primus» inter Apostolos (Mc 3,16; Lc 6,14; Act 1,13, S.Petrus primo loco citatur). Mt 10,2 Primus (-rrpôxros) Simon, qui dicitur Petrus. Mc 1,36 Simon et qui cum illo erant; Lc 9,32 Petrus et qui cum illo erant: huius locutionis vim inferre potes ex Act 5,17 Princeps Sacerdotum et qui cum illo erant. Act 2,14 Stans autem Petrus cum Undecim : huic similes locutiones habes in Act 2,37 et 5,29. 271. b) S.Petrus primas gerit partes inter Apostolos, dum gravissima negotia dirigit ac dirimit: i.° In electione Apostoli, qui succedat in locum traditoris ludae, S.Petrus non immerito censendus est agere vice Christi (Act 1,15-17; 21-26). 2° In dirimenda controversia summi momenti, utrum gentibus ad salutem necessariae declarandae essent circumcisio et obser­ vatio Legis mosaicae necne (Act 15,1.5), S.Petri sententia peremptoria et definitiva fuit (Act 15,6-12). c) S.Petrus primum tenet locum inter Apostolos in exercitio potestatum a Christo acceptarum: in praedicatione mortis et resurrectionis Christi (Act 2,14; 3,12; 4,8; 5,29); in iudicio Ananiae et Simonis (Act 5,1; 8,20); in admissione gentium ad Ecclesiam sine ullo iudaico onere (Act 10-11; ■1 Hoc argumentum iam abunde explanavit in epistola nuper citata, Mpostolicae Sedis Primatus», Innocentius III: ML 214,758-765. Vl.Soloviev, La Russie et l’Eglise universelle (1889) 154, adversus Orientales, qui contra auctoritatem SS.Patrum et Theologorum renuunt admittere, S.Petri Primatum in N.T. his­ toria contineri, urget haec statistics data: Ex Christi discipulis, in Evangeliis et Actibus Apostolorum, S.Petrus memoratur 171 vicibus, S.Ioannes 46 vicibus; reliqui vero rarius occurrunt; P.C.Ceulemans, In Mt 10,2. L.I C.2 Α·3· VICARIUS CHRISTI. TH.6 N. 269-276 589 cf. Act 15,7); in miraculis, quibus Deus S.Petri praedicationem et aucto­ ritatem confirmavit (Act 3,iss; 5,i2ss; 9,34.40) I2. 272. Confirmatur ulterius eadem 2.· pars ex S.Paulo, qui auctoritatem S.Petri supra se satis clare agnoscit13. a) Ex Gal 1.18s: Post annos tres veni lerosolymam videre (ίστορήσαι = in­ visere) Petrum... alium autem Apostolorum vidi neminem. Ratio huius visita­ tionis alia non est nisi summa S.Petri auctoritas, ut recte notavit Marius Victorious: «Si in Petro Ecclesiae fundamentum positum est, ut in Evangelio dictum; cui revelata erant omnia Paulus scivit videre se debere Petrum, quasi eum cui tanta auctoritas a Christo data esset, non ut ab eo aliquid disceret» 14*. 273. Consentit S.Io.Chrysostomus: «Cum nihil opus haberet Petro... tamen ascendit velut ad maiorem et seniorem, non ut disceret aliquid ab illo. Ut viderem, inquit, Petrum ascendi. Non dixit ISelv, id est, ut cerne­ rem Petrum, sed Ισ-τορήσαι, id est, ut viderem et cognoscerem, quo modo loqui solent qui magnas et splendidas urbes invisunt cognoscendi gratia. Adeo iudicabat operae pretium esse tantummodo videre virum... neque enim ob ullum alium Apostolorum narrat se ascendisse lerosolymam, sed propter hunc solum» ls. 274. b) Ex Gal 2,7s: Creditum est mihi Evangelium praeputii sicut (καβώ?) et Petro circumcisionis (qui enim operatus est Petro in apostolatum circumcisionis, operatus est mihi inter gentes). S.Paulus solius S.Petri apostolatui suum exaequat (καβώ$), licet cunctis Duodecim Apostolis idem aposto­ latus concreditus sit; quia tam ipse quam iudaizantes, ad quos se refert, unum S.Petrum agnoscebant esse universo apostolatui praepositum seu Ec­ clesiae Primatem 16. 275. c) Ex Gal 2,11-21: Cum autem venisset Cephas Antiochiam, in faciem ei restiti, quia reprehensibilis (graec. part. perf. reprehensus) erat, eo quod non recte ambularet (όρθοττοδοϋσιν) ad veritatem Evangelii : non eo quod erraverit, sed eo quod agendi rationem veritati non omnino accommodave­ rit. Tanta erat auctoritas S.Petri ut cum legalium observantiam «simularet», post se traheret omnes, etiam ipsum Bamabam, in eandem simulationem. Sanctus vero Paulus eum reprehendens, non provocat, ut poterat, ad de­ cretum hierosolymitanum (Act 15,28s), sed ad ipsius S.Petri sententiam; quae utrique Apostolo eadem erat, nam secus S.Paulus ex ea non argueret pro se scribens ad Galatas, auctoritas vero Petri maior agnita ab omnibus erat. 276. S.Paulus denique pro magno effert se in faciem S.Petro resti­ tisse, quod sane magnum non esset nisi S.Petrum se superiorem esse agnos­ ceret, quemadmodum recte notavit S.Io.Chrysostomus: «Petrum (Aposto­ lorum primum, cui fuerant oves a Christo creditae) illum esse de quo haec omnia dicit... manifestum est. Quod enim se in faciem restitisse illi dicit ac pro magno illud habet, nihil aliud indicat, nisi se dignitatem minime re­ veritum esse personae: porro de altero quopiam si dixisset, se in faciem illi 12 Plura de hoc argumento vide apud D'Herbicny, De Ecclesia th. 14: O.Cullmann, S.Pierre. p.19-22. 13 Cf. D’Herbicny, De Ecclesia n.162. 14 Mar.Victorinus, In epist. aii Gal r.18: ML 8,1155. 13 S.Io.Chrysostomus, In epist. ad Gal 1,18; MG 61,631s. 16 Cf. R.Cornely, Comment, in epist. ad Gal 2,7s. 590 I.SAT.A VERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill restitisse, nequaquam hoc pro magno habuisset. Praeterea si quisquam alius Petrus fuisset, non tantum valuisset eius mutatio, ut caeteros etiam iudaeos attraheret... tantum subtrahebat et segregabat se: atque illa subtractio et segregatio caeteros omnes discipulos attrahere potuit propter personae digni­ tatem» 17. 277. Scholion. De ratione conciliandi potestates extraordinarias a Chris­ to Apostolis datas cum eorum subordinations S.Petro ratione Primatus. Propter difficultatem huius rei pauci aliqui auctores negant Christum tradidisse Apostolis potestates, quas diximus extraordinarias, universalem praesertim iurisdictionem, dicentes, ampliorem, praeter ordinariam quam habebant, iurisdictionem ipsis delegatione tacita vel expressa a Primate fuisse datam. Pro hac sententia citari solent, ex antiquioribus Turriscremata et lacobatius; ex recentioribus illam propugnant Billot et Michelitsch 18. Longe communior est sententia illorum qui tenent Christum Aposto­ lis contulisse etiam extraordinariam iurisdictionem universalem, ubi sal­ tem Evangelium nondum erat ab alio Apostolo praedicatum (Rom 15,20s). Ita opinantur inter alios Victoria, S.Rob.Bellarminus, Suarez, Franzelin, Mazzella, Passaglia, Palmieri, Pesch, De Groot, Straub, Wilmers, Dieck­ mann, Dorsch, Journet19. 278. Supposita ergo extraordinaria etiam Apostolorum jurisdictione universali, apte eorum potestas conciliari potest cum eorum subordinatiône S.Petro debita ratione Primatus, iuxta hoc assertum: Apostoli, etsi ratione Apostolatus pares erant S.Petro, tamen ratione Primatus ipsi S.Petro subditi erant, et quidem non solum indirecte, sed etiam directe. 1) Indirecte quidem, quatenus universi fructus laborum et potestatum Apostolorum submitti debebant supremae unius S.Petri auctoritati, ita ut ipse solus esset visibile Fundamentum, Claviger, Arbiter et Pastor summus universorum in Ecclesia. 279. 2) Directe etiam, et sane tam in actu primo, quam in actu se­ cundo: a) In actu primo, seu considerata potestate in se ipsa, maior erat S.Pe­ tri potestas, tam extensive quam intensive. Extensive, quia S.Petrus sub se habebat etiam ipsos Apostolos et ecclesias omnes ab ipsis singulis ubique terrarum fundatas. Intensive et quidem tam erga Apostolos quam erga reliquos fideles: solus enim S.Petrus poterat auctoritative dirigere et diri­ mere ipsorum Apostolorum negotia, necnon corrigere ea, quae forte minus recte ab ipsis circa ecclesiarum disciplinam disposita essent; reliquos vero fideles poterat auctoritative solus S.Petrus, sive ligare lege, quae a nullo alio Apostolo solvi posset, sive liberare a lege disciplinari a quocumque alio Apostolo lata. b) In actu secundo, seu exercitio potestatis, quam diximus in actu primo S.Petrum habere supra ipsos Apostolos, vi cuius officium a Christo S.Petro 17 S.Io.Chrysostomus, Homil. in illud: tin faciem ei restiti» n.15: MG 51.383s. 18 Io.de Turrecremata (Torquemada), Summa de Ecclesia 1.2 c.54; Jacobatius, De Con­ cilio l.îo a.7; Dom Grea, De ΓEglise, 1.2 c.io; L.Billot, De Ecclesia th.26 § 2; A.Michelitsch, Apologetica sive Theol. fundam. § 217; Bouché, DDC «Apostolat», I 685-689· 19 F.de Victoria, De potestate Ecclesiae rei.2 q.2 n.ios.26; S.Rob.Bellarminus, De Rom.Pontifice l.i c.9; F.Suàrez, De fide d.10 s.i n.12; C.Mazzella, De Religione et Ecclesia n.880-887; J.B.Franzelin, De Traditione, th.5; C.Passaglia, De Ecclesia I.3 c.9; D.Palmieri, De Rom^Pontificc th.6; Ch.Pesch, Praelectiones 1 n.279s; D.Groot, De Ecclesia q.14 a.i et 4; A.Straub, De Ecclesia n.238ss; G.Wilmers, De Christi Ecclesia n.i79s; H.Dieckmann, De Ecclesia n.458; E.Dorsch, De Ecclesia p.170-173; C.Journet, L’Eglise du Verbe Incarné 1,135-167. L.I C.2 Λ·3· VICARIUS CHRISTI. TH.6 N.276-283 591 fuit commissum pascendi, confirmandi, solvendi vel ligandi (si opus esset) ipsos Apostolos, tam singillatim quam collective sumptos, qui S.Petro prae­ cipienti obedire tenebantur. 280. Obiectiones. i. Apostoli habebant a Christo acceptas mis­ sionem amplissimam (Io 20,21), potestatem universalem (Mt 28,19), fa­ cultatem decernendi et iudicandi supremam (Mt 18,18). Ergo nulli supe­ riori hominis potestati subdi poterant. Dist. antec. Apostoli ut Collegium cuius Caput erat Petrus, conc. antec.; Apostoli singillatim, subdist. : cum Petro et sub Petro, conc.; independenter a Petro, nego. Ad rem Innocentius III: «Quod si omnibus etiam Apostolis simul dictum esse reperias, non tamen aliis sine ipso (Petro), sed ipsi sine aliis attributam esse cognosces ligandi et solvendi a Domino facultatem; ut quod non alii sine ipso, ipse sine aliis posset ex privilegio sibi collate a Domino et concessa plenitudine potestatis» 20. 281. 2. Ex Gal i,8s. S.Paulus nullam supra se alicuius creaturae po­ testatem agnoscit. Ergo neque S.Petrum. Dist. antec. Nullam creaturae potestatem, quae annuntiare possit Evan­ gelium contrarium Evangelio sibi a Christo revelato, conc. antec.; nullam homini a Christo datam potestatem, cui ipse subesse debeat, nego antec. Contra Doctrinam Apostolorum (Act 15.10s.28), iudaizantes propugna­ bant, praeter baptismum et legem Christi esse ad salutem necessariam cir­ cumcisionem et legem Moysis (Act 15,1.5). Adversus eos S.Paulus ad Ga­ latas scribit: «licet nos aut angelus de caelo evangelizet vobis praeter quam quod evangelizavimus vobis, anathema sit» (Gal i,8s). 282. 3. Ex Gal 2,7-9. S. Paulus auctoritate se dicit aequalem S.Petro. Ergo negat ei potestatem a Christo datam, cui ipse subesse debeat. Dist. antec. S.Paulus se dicit aequalem S.Petro ratione Apostolatus, conc. antec.; excludens S.Petri Primatum, nego antec. S.Paulus eodem loco asserit auctoritatem S.Petri restringi ad iudaeos. Ergo excludit universalem eius Primatum. Dist. antec. S.Paulus asserit auctoritatem apostolatus, quem ipse de facto exercuit inter gentes, parem esse auctoritate apostolatus, quem S.Petrus de facto exercuit inter iudaeos, quia pariter uterque de facto et fructibus et miraculis divinitus comprobatus, conc. antec.; S.Paulus asserit auctoritatem S.Petri de iure restringi ad solos iudaeos, nego antec. S.Paulus respicit ad illam laborum apostolicorum distributionem, quae de facto tunc temporis erat, qua, non exclusive, sed praesertim, iudaeos S.Petrus, gentes vero S.Paulus evangelizabant; quamvis S.Petrus etiam gen­ tibus (Act 15,7.14), atque S.Paulus iudaeis primis (Act 13.14ss.46ss) Evan­ gelium obtulerant. 283. 4. Ex Gal 2,11. S. Paulus coram gentibus reprehendit S.Petrum. Ergo supponit eius auctoritatem non extendi ad gentes. Dist. antec. Reprehendit corrigens fraterne, conc. antec.; auctoritative, nego antec. 5. Ex Gal 2,14. S.Paulus corrigit S.Petrum in doctrina. Atqui correctio in doctrina nequit non esse auctoritativa. Ergo S.Paulus corrigit S.Petrum auctoritative ut subditum. 20 Innocentius III: ML 214,760. Cf. ea quae ample de hac re disputata sunt in Conc.Vaticano, apud Granderath, Constitutiones dogmaticae 129-137. 592 I.SALA VERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill Dist. mai. S.Paulus corrigit S.Petrum de errore in doctrina, nego mai.; corrigit S.Petrum de ratione agendi, eo quod minus accommodata esset veritati doctrinae, subdist. : extrinsece seu ratione illorum qui illa agendi ratione induci poterant in doctrinae errorem, conc.; intrinsece seu ratione ipsius doctrinae veritatis, nego. 284. Ipsa doctrinae veritas, ab omnibus tenenda, haec erat: Christianis, praeter Christi legem, non esse ad salutem necessariam legis mosaicae obser­ vantiam, sed liberum esse illam observare iis qui vellent21, Ergo de facto illam observare, non poterat dici prohibitum intrinsece, seu ratione ipsius veritatis doctrinae; extrinsece tamen seu ratione scandali, si nempe simplices christiani ex illius observatione concluderent ex adiunctis, licet falso, esse necessariam, prohibita esse poterat ad ruinam pusillorum vitandam, iuxta ipsius S.Pauli doctrinam de esu carnium idolis immolatarum (1 Cor 8,4-13); et sic ipse Paulus Timotheum comitem assumens circumcidit eum propter ludaeos (Act 16,3). Recte ergo Tertullianus, «utique, inquit, conversationis fuit vitium, non praedicationis» (De praescriptione 23: R 294). CAPUT III De perpetuitate Ecclesiae ARTICULUS Ecclesiae Hierarchiae et I Primatus perennitas Thesis 7. Ecclesia prout a Christo instituta est, et in ea nominatim Hierarchia et Primatus, ex Christi volun­ tate perennes erunt. 285. S.Th., 1.2 q.106 a.4; 4 CG 74; SuXrez, De fide d.5 s.8 n.i; I.B.Franzelin, th.n; D.Palmieri. Proleg. de Ecclesia th 8; De San, pars 3 c.i; G.Wilmers, th.10-13; I.Ottiger, th.8; QMazzella, th.32; H.Dieckmann, th.15; M.d’Herbïgny, th.5; L.Lercher, th.31; A.C.Cotter, th.26; T.Zapelena, th.6 pars 2; A.Straub, th. i 2-i 4. 286. Nexus. Probavimus Christum instituisse Ecclesiam ut hominum societatem religiosam, hierarchicam et monarchicam. Nunc asserimus eam esse usque ad saeculorum finem duraturam, et quidem ita ut neque in essentialibus deficere possit neque ab alia salutis oeconomia substitui, quemadmo­ dum Synagogam substituit Christi Ecclesia. Id affirmat thesis, non de particularibus Ecclesiis, sed de Ecclesia universali. 21 Vivente Christo «simul currebant Lex et Evangelium»; inde a passione usque ad divul­ gationem Evangelii Lex erat mortua, sed non mortifera, et ideo ludaei «poterant legalia licite observare» (Pius XII, •Mystici Corporis·'. AAS 35,205s; S.Th., 1.2 q.103 a.4 ad 1). \\ L.I C.3 A.I. PERENNITAS ECCLESIAE. ΤΗ·7 N.283-289 593 287. Notiones. Ecclesia intellegitur, non prout in hoc vel alio particulari loco exsistens, sed prout in terris in univer­ sum exstat. Prout a Christo instituta est, seu ut alii dicere malunt, in essentialibus: id est, ut societas religiosa, omnibus homini­ bus destinata, atque munere docendi, sanctificandi et regendi praedita. Hierarchia est principatus sacer, tum quia munus ipsum a Deo positive determinatum est, tum quia subiectum illud exercens iure divinitus positive statuto designatur, quemadmo­ dum explicatum manet in th. 3. Primatus est suprema potestas hierarchica Ecclesiae, quae ab una physica persona iure divino exercetur, prout declaratum est in th.4 et 5. 288. Perennitas est perduratio in exsistentia. Duplex distinguitur: alia absoluta et relativa alia. Absoluta est ea quae ab omni condicione independens est. Relativa ea est, quae ab aliqua condicione dependet. Cum Ecclesia sit hominum socie­ tas, perennitas eius necessario saltem ab hac condicione pendebit, quoadusque nempe homines in terris exsistant. Perennitas iterum duplex distinguitur: a) Perennitas con­ tingens seu facti est factum perdurationis in exsistentia alicuius rei, quae tamen semper desinere esse potest, b) Perennitas ne­ cessaria seu iuris est necessitas perdurandi in exsistentia orta ex causa quae rei defectionem reddit impossibilem. Haec ergo iuris perennitas idem est ac simplex rei indefectibilitas, quae potest esse interna vel externa, prout procedat ex causa interna seu ex rei natura, vel ex causa externa oriatur, ut puta ex efficaci Dei assistentia h 289. Status quaestionis. Asserimus Ecclesiae universalis eiusque Hierarchiae et Primatus perennitatem necessariam seu indefectibilitatem, ex causa quidem externa seu ex efficaci Dei assistentia; attamen non absolutam, sed relativam indefecti­ bilitatem, quoadusque nempe homines in terris exsistant. Momentum huius theseos patet ex eo quod statuat firmum fundamentum ex quo a falsis discerni possint vera Christi Ecclesia eiusque legitimus primas etiam nunc exsistentes. 1 Cf. T.Zapelena, De Ecclesia th.6 pars 2.· 594 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 290. Adversarii quamplurimi in Conc.Vaticano recensiti sunt2, quos tamen ad duas classes reducere possumus. 1) Pessimistarum, qui tenent vel Ecclesiam iam eorum tempore defecisse, vel saltem defectibilem esse. Tales sunt sae­ culis IV et V Donatistae, qui ideo christianos catholicos rebap­ tizabant (D 486), ac propterea nervose contra eos S. Augustinus, «Christus, aiebat, est qui baptizat» 3. His similia saeculo XIV docuerunt Fraticelli (D 485s 489). Sociniani vero, ca.1590, contendebant perennitatem Eccle­ siae divinitus promissam esse tantum defectibilem seu ab homi­ num libertate dependentem. Protestantes autem inde a saeculo XVI contendunt Ecclesiam visibilem in pluribus essentialibus esse corruptam maxime per Romanum Primatum4. Tandem Pistorienses, saeculo XVIII exeunte, putaverunt Ecclesiam defecisse in doctrina circa graviores veritates fidei et morum (D 1501). 291. 2) Illuministarum innumerae sectae exspectantes novam et perfectiorem revelationis oeconomiam. Saeculo III Manichaei et Montanistae tenuerunt novam revelationem, fac­ tam esse Maneti et Montano eorum haeresiarchis, atque asseruerunt Manetem et Montanum esse organa Spiritus Sanc­ ti vel Paracletum ipsum quem Christus promisit (Io 14,16.26). Sectae Montani ad finem vitae suae adhaesit etiam Tertul­ lianus 5. Musulmani, inde a medio saeculo septimo, legunt in Co­ rano (Sura 61,6): «lesus filius Mariae populo dicebat: ego sum Dei Apostolus ad vos missus ut confirmem Pentateuchum vo­ bis datum ante meum adventum, et ut annuntiem Apostolum venturum post me, cuius nomen erit Ahmed». Ineunte saeculo XIII mortui sunt in Italia Abbas Ioachim et in Gallia Almarichus de Bena, qui post revelationem Pa­ tris in V.T., quam repraesentavit S.Petrus, et post revelatio­ nem Filii in N.T., quam propugnavit S.Paulus, annuntiave­ runt adventum «Evangelii aeterni» a Spiritu Sancto revelati, quod in Apocalysi praenuntiaverat S.Ioannes. Horum doctrinas perfecit Petrus Ioannes Olivi (f 1298) qui auctor classicus «Spiritualium» agnitus est6. 2 Msi 5LS42.55S-S74-578. 3 S.Augustinus, Epist. 8q n.g: ML 33.312; Id., Contra cpist. Parmcniani 1,2,3: 7; lud 6,12-16; Is 41,10-16; 43,1-5; 1er 1,4-8.183; 15,20; 30,10s; 42,11; 46,28; Mt 28,20; Ac 18,9s). Alios textus, circiter centum, vide apud Holzmeister 11 12. 301. b) Ad textum Io 14.16s.26 nota verba: «Alium Paraclitum dabit vobis, ut maneat vobiscum in aeternum, Spiritum veritatis, qui apud vos manebit... ille vos docebit omnia et suggeret vobis omnia, quaecumque dixi vobis»; in quibus palam Christus donum Paracliti, cum Apostolis infallibiliter manentis in aeternum atque docentis eos et suggerentis eis omnia, 11 S.Th., 1.2 q.106 a.4. 12 F.Zorell, Novi Testamenti Lexicon graccum ίδου; D.Palmieri, Proleg. de Ecclesia th.8 p.23; U.Holzmeister, Dominus tecum: VerbDom 23 (1943) 232-237.257-262. L.I C-3 A.I. PERENNITAS ECCLESIAE. TH.7 N.299-303 599 ut absolute futurum annuntiat. Ad verba autem 'Paraclitum» et «in nomine meo» merito Knabenbauer: «significant, inquit, eum, qui ad auxilium voca­ tur, patrocinium alicuius rei suscipit, adiutor, defensor exsistit, patronus, advocatus» (i Io 2.1): «potentissimum opitulatorem mitti Spiritum Sanctum ad opus Christi perficiendum» (Mt 10,20; Lc 12,12) *3. 302. c) His praemissis, iam fit probatio, qua ostenditur Ecclesiae perennitas iuris. Iuxta absolutum Christi promissum, Apostoli exercentes munera eis collata, ad finem usque mundi infallibiliter firmandi sunt assistentia Christi et Spiritus Paracliti et quidem efficaci. Atqui Apostoli exercentes munera eis a Christo collata usque ad mundi finem constituunt Ecclesiam. Ergo Ecclesia ad finem usque mundi infallibiliter firmanda est assistentia Dei et quidem efficaci. Mai. patet ex explicatione textuum, quam innuimus. Et­ enim Christi promissum versari circa Dei assistentiam usque ad finem mundi duraturam, exhibetur in ipso verborum Christi tenore. Eam assistentiam esse efficacem, eruimus ex eo quod illam promittat Christus ut absolute futuram et infallibiliter cum eventu coniunctam, prout in explicatione textuum nota­ vimus. Praeterea non agitur de promissa mercede, quae humanarum actionum merita supponat vel ab eis dependeat; sed potius de salutis oeconomia a Deo absolute et independenter ab hominum meritis statuta. Neque absoluto Dei decreto hominum libertas obstare potest, cum sciamus Deum, salva creatu­ rarum libertate, efficaciter obtinere posse ea quae absolute fieri velit14. 303. 3. Ecclesia vel a morte vel saltem ab adversis potes­ tatibus non est superanda, iuxta absolutum Christi promissum (Mt 16,18). a) Ad textum: Mt verba Portae inferi (πύλαι άδου) signi­ ficare possunt vel potentiam mortis vel adversas diaboli po­ testates. In V.T. Portae inferi et Portae mortis (ττνλαι θανάτου) ut synonima saepe adhibentur (cf. Is 38,10; Sap 16,13; lob 38,17; Ps 9,15; 106,18). Hunc esse solum locutionis sensum tenet J.Schmid. In N.T. Portae inferi adversas diaboli potestates possunt significare (cf. Mt 7,24; 12,26; 13,39; Eph 6,12-16). Has adver­ sas potestates potius supponere videntur verba non praevalebunt (ου κατισχύσουσιν). Haec est interpretatio Leonis XIII (cf. n.294). Utrumque sensum includi censet M. Meinertz. Ergo Portae inferi significare possunt vel mortem vel po13 I.Knabenbauer, Comment, in Evang. Io 14.16.17.26. 14 Cf. G.Wilmers, De Ecclesia n.41 ad finem. 600 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill testates adversas, non in abstracto, sed in concreto, illas nempe quae describuntur in Evangeliis, seu quae contra Ecclesiam pugnant, neque unquam ab ea impetenda cessabunt (cf. Mt 5,nss.44ss; 10,16-31; Io 15,20). b) Ad textum: Mt verba adversus eam intelligi possunt vel adversus Ecclesiam vel adversus petram vel adversus pe­ tram et Ecclesiam simul. Ad rem Origenes: «non praevale­ bunt, inquit, adversus eam: quam autem eam? An petram su­ per quam Christus aedificavit Ecclesiam, an Ecclesiam? Am­ bigua enim est locutio. An quasi unam eandemque rem pe­ tram et Ecclesiam? Hoc ego verum esse exsistimo» 15. 304. c) His positis, iam duce Leone XIII, in Encycl. «Satis cognitum» (ASS 28,727), fit argumentum tam in supposito quod «eam» referamus ad Ecclesiam, quam si supponamus «eam» referri ad petram. Si «eam» referamus ad Ecclesiam, dicimus: Iuxta absolutum Christi promissum, adversus Ecclesiam non praevalebunt vel mors vel potestates adversae. Atqui hoc significat nunquam fore ut fulta Petro Ecclesia vel deficiat vel succumbat. Ergo iuxta absolutum Christi promissum Ecclesia vel a morte vel ab adversis potestatibus non est unquam superanda. Mai. et min. patent ex analysi textus et ex explicatione eius praemissa. Si «eam» referamus ad Petram, tunc in textu debet intellegi de petra reduplicative qua fundamentum Ecclesiae; quo posito dicimus: Iuxta absolutum Christi promissum, Petra nunquam desinet esse Ecclesiae fundamentum, non obstantibus quibus­ cumque vel mortis vel adversarum potestatum impugnatio­ nibus. Ergo Ecclesia vel a morte vel ab adversis potestatibus nunquam est superanda. Antec. et cons, ex praemissis expli­ cationibus patent. 305. B) Eadem pars *1. probari etiam potest argumento quod pro­ ponit Leo XIII in Encycl. «Satis cognitum» (ASS 28,712), ex quo Ecclesiae perennitas necessaria infertur, et quidem hoc modo: Missio Christi est ut omnes homines salventur per ipsum et non nisi per ipsum, prout aperte constat ex Io 3,13-18; Act 4,12: 1 Tim 2,3-6. Atqui Christus suam ipsam missionem tradidit Ecclesiae, prout clare patet ex Io 17,6-8.14.17-19; 20 21; Me 16,15s; ut iam probavimus in th.2 et 3. Ergo 15 Origenes, Comment, in Ml L12 n.ii: GOhS-jo.i; MG 13.1004. Cf. I.Knabenbauer, Comment, in Mt 16,18; T.Zapelena, De Ecclesia th.6 scholion 2. De portis inferi. S.Th., In Symbolum c.t2: «Diabolus, inquit, principaliter conatur ad destructionem Ecclesiae, sed non praevalpt, quia Dominus dixit: Et portae inferi non praevalebunt adversus eam (Mt 16.19). quasi dicat: Bellabunt adversum te, sed non praevalebunt·. J.Schmio. Das Evang. nach Matth. (1952) 198. tenet «portas inferi· significare mortem. M.Meinertz, Theol. des N.T. I (1950) 75· L.I C.3 Λ.I. PERENNITAS ECCLESIAE. TH.7 N.303-307 601 missio Ecclesiae est ut omnes homines salventur per ipsam et non nisi per ipsam. Atqui ut omnes possint salvari solum per Ecclesiam, necesse est ut Ecclesia sit perenniter usque ad finem saeculorum duratura. Ergo Ecclesia est perenniter usque ad finem saeculorum necessario duratura 16. 306. Pars 2.a: rennis erit. Hierarchia in Ecclesia necessario pe­ Ut Hierarchia in Ecclesia perennis sit, requiruntur duo: i.0 Ut perenne sit ipsum munus hierarchicum, id est, ut triplex potestas docendi, sanctificandi et regendi, a Christo instituta, in Ecclesia perennis sit. 2. ° Ut perennis etiam sit modus hie­ rarchicus constitutionis subiecti muneris, id est, ut muneris subiectum, non a communitate fidelium neque a saecularibus potestatibus, sed a Deo vel saltem a hierarchis iure divinitus dato constituatur. Atqui utrumque in Ecclesia necessario pe­ renne erit. Ergo Hierarchia in Ecclesia necessario perennis erit. Mai. patet ex ipsa notione potestatis hierarchicae explicata in· th. 3. Min. probanda est quoad utramque eius partem. 1) In Ecclesia ipsum hierarchicum munus necessario pe­ renne erit, quia iuxta absolutum Christi promissum, potestates ab ipso institutae, sub efficaci assistentia Christi et Spiritus Paracliti in Ecclesia perenniter exercendae sunt, et quidem in aeternum, usque ad consummationem saeculi et donec veniat Do­ minus ad iudicandum homines, prout in parte praecedenti ex­ plicatum manet (Mt 28,18-20; Io 14,16.26; 1 Cor 11,24.26). 307. 2) In Ecclesia etiam modus hierarchicus constitu­ tionis subiecti muneris necessario perennis erit. Nam quod di­ vinitus a Christo vel iure divinitus dato ab Apostolis in Eccle­ sia institutum est, id necessario perenne erit. Atqui divinitus a Christo vel iure divinitus dato ab Apostolis in Ecclesia in­ stitutum est ut subiectum muneris modo hierarchico consti­ tuatur. Ergo in Ecclesia modus hierarchicus constitutionis subiecti muneris necessario perennis erit. Mai. patet: Quia ius divinum a nemine mutari potest; Eccle­ sia autem plene a Christo fundata est cum Apostolis, quibus Dominus totam suam missionem tradidit, prout ex thesi 3.“ de institutione Ecclesiae constat. Ulterius confirmari potest ex Eph 2,20; 3,5; Apoc 21,14: Superaedificati super fundamen­ 16 In Conc.Vaticano aliquibus Patribus hoc argumentum inefficax videbatur: Mst 51, 808S.812. Testimonia SS.Patrum de perennitate Ecclesiae vide ap. A.Straub, De Ecclesia, n.397-399. 602 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill tum Apostolorum et Prophetarum, ipso summo angulari lapide Ch.° lesu. Mysterium Christi, quod aliis generationibus non est agnitum, sicut nunc revelatum est sanctis Apostolis eius. Murus Civitatis habens fundamenta duodecim, et in ipsis duodecim no­ mina duodecim Apostolorum Agni. Unde quidquid ab Apo­ stolis est, Ecclesiae deesse nequit, utpote ipsius fundamentum. 308. Min. probatur, A. Ex testimonio Christi. Divinitus a Christo in Ecclesia institutum est ut subiectum muneris modo hierarchico constituatur, quia potestatis eccle­ siasticae primum subiectum hierarchice ab ipso Christo imme­ diate constitutum est, prout abunde patet ex thesibus de insti­ tutione Collegii Apostolorum et apostolici Primatus, atque ut expresse attestantur Apostolorum Principes Petrus et Paulus (Act 10,40-42; 2 Cor 5,18-20). 309. Min. probatur, B. Ex testimonio Apostolorum. Iure divinitus dato ab Apostolis in Ecclesia institutum est ut subiectum muneris modo hierarchico constituatur. Etenim S.Paulus I 1) modo hierarchico: Act 14,23; 1 Tim 4,11-14; Tit 1,5s 1 > docet [ 2) et iuredivino: Act 20,28; 2 Tim 1,6-9.14; Tit 1,7 J ab Apostolis in Ecclesia subiectum muneris constitui: 1) Modo hierarchico, quia in locis citatis constitutio alicuius subiecti in aliquo munere expresse dicitur a hierarchis fieri. 2) Iure divi­ nitus dato: a) quia in Act 20,28, illi qui fuerant ab Apostolis in munere constituti, dicuntur a Spiritu Sancto positi; b) quia in 2 Tim 1,6-9, Per illam manuum impositionem, qua Apo­ stoli alios in munere constituebant, dabatur gratia Dei et acci­ piebatur ille Spiritus virtutis quem Deus donabat; c) quia de­ nique in Tit 1,7, illi qui a hierarchis in munere constituuntur, appellantur Dei dispensatores (οίκονόμοι), id est, quos Deus suae familiae et domus velut administratores elegit17. 310. Min. probatur, C. Ex testimonio Ecclesiae antiquae. Divinitus a Christo vel iure divinitus dato ab Apostolis in Eccle­ sia institutum est ut subiectum muneris modo hierarchico constituatur. Hoc assertum ex unanimi SS.Patrum testimonio abundantissime probari potest18. Sufficiat nobis aliqua me­ morare antiquissima et praeclara testimonia. *7 Cf. I.Knabenbauer et alios commentatores in Scripturae verba quae citantur. 18 Cf. A.Straub, De Ecclesia th. 13. I..I C.3 Λ.I. PERENNITAS ECCI.ESIAE. ΤΠ.7 N-3O7-3I2 603 S.Clemens Romanus (ca.96) aperte hanc doctrinam pro­ pugnat (R 19 20 21). S.Ignatius Mart, in suis epistolis (ca.107): «quemcumque, inquit, Paterfamilias mitti ad gubernandam familiam suam, hunc ita accipere debemus ut illum ipsum qui mittit. Mani­ festum igitur est, quod Episcopum respicere oporteat ut ipsum Dominum»; atque ideo fideles hortatur ut sint «uniti cum Episcopo et presbyteris et diaconis iuxta sententiam Christi designatis, quos secundum propriam voluntatem suam firma­ vit in stabilitate per Sanctum suum Spiritum»19. Iuxta haec tam clara S.Ignatii asserta, iam plene intelligi etiam possunt aliae non minus apertae eiusden S.Patris sententiae (R 44 48 49 65 etc.; cf. etiam S.Irenaeum: R 237). 311. Pars 3.a Primatus in Ecclesia perenni ex volun­ tate Christi necessario perennis erit. N.B. Argumenta sup­ ponunt iam probatam Ecclesiae perennitatem, prout illam in parte i.a demonstravimus. Probatur 1) ex natura Primatus. Ex Christi voluntate Pri­ matus est Ecclesiae perennis fundamentum (Mt 16,18). Atqui Ecclesia non potest esse perennis nisi etiam perenne sit eius fundamentum, prout patet. Ergo Primatus in Ecclesia perenni necessario perennis erit. Prob. 2) ex universalitate Primatus. Ex Christi voluntate Primatus est munus pascendi universum gregem fidelium Christi (Io 21,15-17). Ergo tandiu durabit quandiu exsistet grex pascendus. Atqui grex Christi, id est Ecclesia, necessario perennis erit, prout probavimus i.a parte (cf. etiam si vis 2 Cor 5,14s; i Tim 2,4; 4,10). Ergo etiam Primatus in Ecclesia perenni ex voluntate Christi necessario perennis erit. 312. Prob. 3) ex fine Primatus. Ex voluntate Christi finis Primatus est idem qui proprius est supremae auctoritatis socialis, id est, efficere et conservare Ecclesiae unitatem (cf. Io 10,16 et fiet unum ovile unus Pastor) 20. Atqui Ecclesiae unitas necessario perennis erit, quia enixe et efficaci Christi oratione a Deo petita (Io 17,11.20s). Ergo Primatus in Ecclesia perenni ex voluntate Christi necessario perennis erit. Conf. 4) ex Leone I, qui in Conc.Ephesino per suum Le­ gatum: «Petrus, inquit, ad hoc usque tempus et semper in suis successoribus vivit et iudicium exercet» (D 112). Praecia>9 F.X.Funk, Patres Apostolici 1,210.265. 20 Cf. Conc.Vatic. D 1821; Pium IX, D 1686; Leonem XIII, ASS 28,733s. 604 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill re S.Thomas: «potestas, ait, Christi discipulis data est ad Ecclesiae aedificationem... Tandiu igitur oportet eam perpe­ tuari quandiu necesse est aedificari Ecclesiam. Hoc autem est... usque ad saeculi finem» 2I. 313. Scholion 1. Ph>r>s anetote» afferunt argumentum ex vaticiniis V.T. ad probandam Ecclesiae perennitatem 2223 . M.d’Herbigny censet argu­ mento hoc perennitatem tantum suaden; Dorsch adnotat se in proponendo tali argumento methodum dogmaticam adhibere; Van Laak illud affert so­ lum in tractatu dogmatico 23; plures denique auctores illud simpliciter omit­ tunt 24. De valore ergo apologetico argumenti ex V.T. non apud omnes constat. Vide illud apud Lercher et Zapelena 2S. 314. Scholion 2. Millennarismi seu chiliasmi exspectatio. Millennarismum crasiorem seu Regnum Millennarium rerum sensibilium deliciis cumulatum propugnaverunt, inde a saec.I exeunte Cerinthus, inde vero ab ultimo tertio saec.II Montanus et montanistae 26. Huius Millennarismi in­ signes impugnatores fuerunt, initio saec.III romanus presbyter Caius, intra eundem vero saeculum alexandrini Origenes et Dionysius 2728 *. Ducti· tamen, praesertim Apoc 20,1-10, plures ecclesiastici scriptores antiqui terrestrem quemdam Millennarismum admiserunt, quos inter recensetur S.Iustinus, qui tamen «multos, inquit, eosque ex illo Christianorum genere, quod piam et puram sequitur sententiam, id non agnoscere tibi significavi» 28. Poste­ rius vero S.Hieronymus Millennarismi commenta impugnans, ait: «quae, licet non sequamur, tamen damnare non possumus, quia multi ecclesiasti­ corum virorum et martyres ista dixerunt» 29. 315. Ex his ergo testimoniis S.Iustini, ca.155, et S.Hieronymi, ca.420, constat plures quidem ecclesiasticos auctores Millennarismum semper im­ pugnavisse, sed non paucos etiam illum admisisse Porro Millennarismum quemdam tenuerunt, saec.I exeunte, auctor epistolae Barnabae 30; saeculo II Papias (R 658), S.Iustinus3I, S.Irenaeus (R 260); saec.III Tertullianus (R 338), S.Hippolytus32, Nepos Episcopus alexandrinus33, Commodia2> S.Th.. 4 CG 74· 22 Franzelin, 66; Palmieri, 22: De Groot, 271; Mazzella, n.747: Wilmers, n.41; Muncunill. n.277; Straub, 0.391; De San. n.217; Van Noort, n.21; Pesch, Praelect. 1 n.313; In., Compend. 1 n.22i; Felder, 25;De Guibert, n.90; Brunsmann, no; Specht, 320; Paris. 119; Schill, 286; Tournely, 1,255: Lercher, n.308. 23 M.d’Herbigny, De Ecclesia n.56; E.Dorsch, De Ecclesia 65; Van Laak, De Ecclesia tract, dogm. 251. 24 Van Laak, Repetitorium 210; Ottiger, 274-358; Dieckmann, n.378: Schultes, 277; Michelitsch, n.177; Gutberlet. 45; Zubizarreta. n.470; Dublanchy omittit argumentum ex V.T. tam in tractatu apologetico quam in dogmatico de Ecclesia; Eglise: DTC 2117.2145. 23 Lercher, ed.i n.327; ed.4 n.308; Zapelena (1950) p.158. 2» Cf. Eusebius, Hist, eccles. 3.28; 5.3-16-19; 7,25: MG 20,273s.437.465-481.697. Cf. J.Tixeront, Hist, des Dogm. 1 c.4 § 7; I.B.Franzelin, De divina Traditione th.16; Id., De Ecclesia, th.19 Scholion; G.Bardy, Millénarisme: DTC 10,1760. 27 Origenes, De Principiis 1.2 c.n : MG 11,241-248. Cf. Euseb., Hist. eccl. 3,28; 7,24-25; MG 20,2738.692-704· 28 S.Iustinus, Dialog, cum Triph. n.8os: MG 6,664-669. Cf. C.Morrondo, Estudios Biblico-Milenarios (Jaén 1922) (Millennarismum spiritualem propugnat). 2’ S.Hieronymus, Comment, in 1er 19,10; ML 24,802 (R 1407). 30 S. Barnabas, Epist. 15,4-9; F.X.Funk, PP.Apostolici 1.83-85. 33 S.Iustinus, l.c., in nota 27. 32 S.Hippolytus, Comment, in Dan 4,23; ed. Bonwetsch-Achelis: GChS 1,240. 23 Cf. Eusebius, Hist, eccles. 7,24: MG 20.292s (R 2226). L.I C.3 A.I. PERENNITAS ECCLESIAE. ΤΗ·7 Ν·312-319 605 nus 34* , Victorinus Petavionensis 3ï; saec.IV S.Methodius Olympus 36, Lac­ tantius (R 647), Apollinaris Laodicenus 37, Ambrosiaster 38, et S. Ambro­ sius? 39; tandem saec.V Sulpicius Severus40, S.Augustinus iunior (R 1521), qui tamen hanc posterius retractavit sententiam atque explicationem Apoc 20, 1-6 proposuit, quae deinde communis evasit (R 1768 1769). Haec de Millennarismo christiano aetate SS.Patrum sufficiant41. 316. Inde a medio saec.V rari tantum aliqui auctores inter catholicos recensentur, qui valde mitigatum quemdam Millennarismum defenderent vel illum saltem benevolenter respicerent, ut exempli causa nostris diebus M.Chasles et illi quos ipse citat42. Huiusmodi Millennarismum Ecclesia nondum definitive damnavit. Tamen iam S.C.S.Officii anno 1941 declara­ vit: «Millennarismum mitigatum tuto doceri non posse» (D 2296). 317. Protestantes priores ab hoc sane errore immunes fuerunt. Sed inter illuministicas Protestantium sectas plures numerantur quae Schatologismum et Millennarismum propugnant: sic dicta Communitas NeoApostolica, Mormones, Adventistae, Ruselliani seu Millennaristi, Anabaptistae, et aliae43. ludaei exspectabant felicem quemdam Regnum Messianicum Millennarium, quorum commenta influxum videntur exercuisse in Millennaristas Christianos44. 318. Obiectiones 45. i. Perennitas Ecclesiae pendet a libera Dei voluntate, qui decernere potest aliam salutis oeconomiam quae substituat Ecclesiam. Ergo Ecclesiae perennitas nequit dici necessaria. Dist. antec. Deus libera sua voluntate decernere potuit aliam salutis oeco­ nomiam quae substitueret Ecclesiam, antecedenter ad decretum quo libere statuit Ecclesiam non esse substituendam ab alia oeconomia, conc. antec.; con­ sequenter ad tale decretum Dei, nego antec. 319. 2. Perennitas Ecclesiae pendet a libera hominum cooperatione (Rom 11,22). Atqui libera hominum cooperatio defectibilis est. Ergo Ec­ clesia defectibilis est. Dist. mai. Perennitas Ecclesiae pendet a libera hominum cooperatione sub efficaci Dei providentia, conc. mai.; ab efficaci Dei providentia indepen­ dent!, nego mai. Contradict. min. Libera hominum cooperatio defectibilis est in singulis sibi succedentibus eius actibus, conc. min.; in omnibus simul 34 Commodianus, Instruet. 1.2 c.3 et 39: CSEL 15 p.63 et no. 33 Victorini Comment, in Apoc 20: cd Haussleiter: CSEL 49,138-144. Cf. S.HieronyDe viris illustr. 18: ML 23,615. 36 S.Methodius, Convivium 10 virginum 9,5: MG 18.189. 37 Cf. S.Basilium, Epist. 263 n.4: MG 32.980. 38 Ambrosiaster, Comment, in i Cor 15.52: ML 17,268. 39 S.Ambrosius, Enarrat, in Ps t n.54: ML 14,948. 413 Sulpicius Sev., Dialog. 2.14: CSEL 1,197: cf. ML 20,211. 41 G.Bardy, MiilAuirisme: DTC 10,1760-1763; F.Alcaniz, Ecclesia Patristica et Millennarismus (1933) (favet Millennaristno). 42 M.Chasles, Celui qui revient (1936) 237-249: J.Ramos, Summa Isagogico-Exegetica in lib. N.T. (Romae 1940) v.2,340-377. 43 Cf. C.Algermissen, La Chiesa e le Chiese (1944) 679-692.731. 44 De Millennarismo Reuni Messianici a iudaeis adinvento et de cius influxu in Millenna­ rismum Christianorum, cf. H.Lesetre, Millénarisme: DB 4,1090-1097: E.B.Allo, L'Apoca­ lypse (1933) in Apoc 20,1-10 p.307-329; A.Gelin, Apocalypse (1936) in Apoc 20,1-6: apud L.Pirop, La S.Bible 1.12,656-658; A.Piolanti, De Novissimis (1947) brevem conspectum historicum et bibliographiam exhibet p.118-122; G.Bardy, Millénaristes: DTC 10,1759-63; J.Bonsirven, L’Apocalypse (Verbum salutis 16) (1951) 287-299: J.F.Sagüés, De novissimis: SThS 4 (1953) n.324-334· 43 Cf. T.Zapelbna, De Ecclesia th.6; Van Laak, Repetitorium(i92i)2i4-2i7.228.254-26s. mum, 606 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill eius actibus, subdist. : si ab efficaci Dei providentia independens esset, conc.; sub efficaci Dei assistentia, qui salva hominum libertate facillime potest finem praestitutum obtinere, nego. 320. 3. Rom 6,9: Mors illi ultra non dominabitur significat de Christo, post resurrectionem a mortuis, mortem supra illum dominium non esse habituram. A pari Mt 16,18: Et portae inferi non praevalebunt adversus eam significat de Petro, post eius a mortuis resurrectionem, mortem non esse contra eum praevalituram. Ergo his verbis nihil dicitur de Ecclesiae peren­ nitate. Nego paritatem antecedentis et interpretationem Mt 16,18, quia in hoc loco non est sermo de morte et resurrectione Petri. 321. 4. Mt 16,18 solum significat perennitatem resistentiae, id est. Ecclesiam non esse a potestatibus adversis superandam et opprimendam; sed non significat perennitatem exsistentiae, id est, Ecclesiam non esse a Deo substituendam alia salutis oeconomia. Ergo Mt 16,18 non probat Ec­ clesiam esse usque ad finem saeculorum duraturam ■«. Dist. antec. Mt 16,18 significat solum perennitatem resistentiae si «por­ tas inferi» interpretemur de morte, nego àntec.; si «portas inferi» interprete­ mur de potestatibus inimicis, subdist.: si Mt 16,18 sumatur in abstracto separatim a contextu proximo et remoto Evangelii S.Matthaei, trans.; si su­ matur in concreto seu in contextu Evangelii S.Matthaei, ubi annuntiantur impugnationes quas Ecclesia indesinenter passura est usque ad saeculi finem, nego (cf. Mt 5,113.445; 10,16-39; 24,9-14; 1° 15,18-21; 16,1-4). 322. 5. Argumenta allata solum probant perennitatem facti. Ergo saltem Ecclesiae perennitas iuris non probatur. Dist. antec. Argumenta probant solum perennitatem facti in efficaci Dei assistentia fundatam, conc. antec.; probant perennitatem solum facti non fundatam in Dei assistentia, quae Ecclesiae defectionem reddat impossibi­ lem, nego antec. 323. 6. Promissio perennitatis, in efficaci Dei assistentia fundatae. Veteri Testamento est a Deo facta (Ps 104,8-10; 110,5-9; Is 49.I4-I6)· Atqui tamen Vetus Test, substantialiter transformatum est in aliam meliorem oeco­ nomiam. Ergo promissio perennitatis in efficaci Dei assistentia fundatae im­ possibilem non reddit saltem substantialem Ecclesiae transformationem in aliam meliorem oeconomiam. Dist. mai. Promissio perennitatis est a Deo facta Veteri Test, ratione Novi Test., cuius Vetus Test, erat praeparatio et typus, conc. mai.; ratione sui ipsius, nego mai. Nam ratione sui ipsius Vetus Test., utpote praeparatio et typus Novi Test., essentialiter erat quid caducum prout ostensum est th.i, n.84-87. Conc. min. Pariter dist. cons. Promissio perennitatis impossibilem non reddit substantialem Ecclesiae transformationem in aliam meliorem oeconomiam, si promissio esset Ecclesiae facta, non ratione sui, sed ratione alterius temporalis oeconomiae, cuius Ecclesia esset praeparatio et typus, conc. cons.; si promissio est Ecclesiae facta ratione sui et in ordine solum ad Ecclesiam triumphantem in caelis, cuius Ecclesia militans dici potest prae­ paratio et typus, nego cons. 324. 7. Lc 18,8: Filius hominis veniens, putas inveniet fidem in terra? Ergo Ecclesia desinet esse ante mundi finem. « Cf. H.Dieckmann, De Ecclesia n.380. I.. I C.3 A.T. PERENNITAS ECCLESIAE. ΤΗ·7 N.319-329 607 Dist. antec. Verbis allatis sermo est de defectu fidei theologicae et con­ sequenter de defectu Ecclesiae, nego antec.; sermo est de defectu fiduciae, quae orationem comitari debet, subdist. : sermo est de magna diminutione fiduciae, conc.; sermo est de totali eius defectu, nego. Haec indeterminata annuntiatio, in forma interrogationis facta, determinari debet iuxta positiva ipsius Christi asserta: Mt 24,10-13,24 47. 325. 8. Apoc 13,3-8 praenuntiatur Ecclesiam totaliter defecturam esse48. Dist. Loco citato praefigurantur tempora Romani Imperii aliaque huiusmodi, in quibus fideles Christi magnis persecutionibus impetentur et magna hominum pars vitam a vero Dei cultu aversam ducet, conc.; praefiguratur totalis Ecclesiae Christi defectio, nego. 326. 9. Apoc 20,1-6. Post oeconomiam Christianam et ante finale iudicium annuntiatur intermedia quaedam felix oeconomia millennaria, in qua iusti regnabunt cum Christo mille annis. Ergo Ecclesia ad finale usque iudicium non est duratura. Resp. Millennaria oeconomia, quae annuntiatur, nihil aliud est quam ipsa Ecclesia militans, iuxta explicationem S.Augustini, quam ut veriorem catholici auctores communissime proponunt, contra illam aliam quam ali­ qui SS.Patres ct ipse S.Augustinus prius sequuti fuerant (R 1768 1769; cf. R 1521 et Index theologicus, n.604)49. 327. 10. S.Paulus (1 Tim 3,7), S.Clemens Romanus (R 21), S.Cyprianus (R 588) testantur subiectum muneris democratice constitutum esse. Ergo modus hierarchicus constitutionis subiecti muneris non est perennis. Dist. antec. Auctores citati testantur exquisitum fuisse testimonium fide­ lium de vita et moribus illius qui erat in munere constituendus, conc. antec.; testantur aliquem in munere constitutum fuisse ab ipsis fidelibus, nego antec. 328. n. Dedecet Dei sapientiam, societatem religiosam universa­ lem in manu unius hominis deponere, et societatem hominum sub una invariabili regiminis forma constituere. Ergo Deus non statuit ut in Ecclesia Primatus esset perennis. Dist. antec. Dedecet Dei sapientiam societatem religiosam universalem in manu unius hominis suis humanis viribus relicti deponere, et societatem hominum constituere sub una invariabili regiminis forma quam nescit ap­ tam et accomodatam esse variis temporum adiunctis, conc. antec.; dedecet Dei sapientiam societatem religiosam universalem in manu unius hominis efficaci divina asistentia adiuti deponere, et societatem hominum consti­ tuere sub una invariabili regiminis forma, quam praevidit aptam et accommo­ datam esse variis temporum adiunctis, nego antec. 329. 12. Primatus est renumeratio fidei personalis Petri et privi­ legium Apostolatus personalis Petri. Atqui remuneratio personalis et pri­ vilegium personae concessum moriuntur cum persona. Ergo Primatus Petro commissus non est perennis so. ■” Cf. Van Laak, De Ecclesia tractatus dogmaticus 269, ubi variae interpretationes in Lc 18,8 recensentur. 48 Cf. E.B.Allo, L'Apocalypse (1933) in Apoc 13,3-8. 49 Cf. in hanc thesim, scholion 2 n.314-317. 80 Hac ratione arguebant, Luther, De potestate Papac: cd. Weimar, t.2 p.191-197; Cal­ vin, Harmonia euangelica in Mt 16,19; Corpus Reformatorum 73 p.477. Pariter nostris diebus O.Cullmann, Saint Pierre (1952I 192-214, cf. infra n.458. 608 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill Dist. mai. Est remuneratio quaedam ac privilegium personae Petri eum prae aliis electum a Christo esse primum ad munus primatus exercendum, conc. mai.; ipsum Primatus munus est mere remuneratio et privilegium per­ sonae Petri, nego mai. ARTICULUS II Episcopi Apostolorum successores Thesis 8. Apostolis in ordinario eorum munere iure di­ vino succedunt Episcopi, quorum singuli Ecclesiis par­ ticularibus singulis praesunt. 330. S.Th., 2.2 q.184 a.6 ad r: q.185 a.t-8; 3 q.72 a.ir; F.SuArez. De fide d.o s.q n.io; Defensio fidei I.3 c.n n.12; c.12 n.9; I.4 c.io n.6; D.Petavius, De ecclesiastica Hierarchia: Dogmata theologica (1870) v.8 p.97-405; A.Michiels, Evêques: DAFC 1,1750-1786: F.Prat, Evêques: DTC 5,1656-1701; L Marchal, Evêques: DBS 2 (1934) 1297-1333; G.Wilmers, th.50-53; D.Palmîeri, Proleg. de Ecclesia th.17; L.Billot, q.15; J.Muncunill, n.547; M.d’Herbigny, n.357; H.Dieckmann, n.457; Ae.Dorsch. p.94; L.Lercher, th.32: T.Zapelena, th. 14; E.Ruffini, La Gerarchia della Chiesa (Roma 1921); A.Michiels, L’origine de VEpiscopat (1900); J.Colson, L’Evêque dans les communités primitives (1951); A.M.Vellico, De Ecclesia c.i q.2. 331. Nexus. Probavimus Hierarchiam in Ecclesia esse perennem. Ulterius iam nunc quaerimus, quodam sit subiectum quod hierarchicam potestatem in Ecclesia post Apostolos obtineat. 332. Notiones. Apostoli sunt illi Duodecim Christi dis­ cipuli, quibuscum Dominus Collegium instituit. MunUs Apostolorum in genere est complexus omnium potestatum, quae in Ecclesiae bonum ipsis a Christo concessae sunt. Ordinarium eorum munus est complexus potestatum do­ cendi, sanctificandi, regendi, quae ipsa institutione stabiliter annexae sunt officio stabili. Extraordinarium munus est complexus potestatum, quae pro extraodinariis contingentibus causis vel adiunctis alicui con­ ceduntur. Delegatum munus est complexus potestatum, quae com­ mittuntur personae, ex iis quae in aliquo ordinario munere comprehenduntur. 333· Ordinarium ergo munus differt ab extraordinario, quia ordinarium pro omnibus communiter contingentibus, ex­ traordinarium vero pro aliquibus extraordinarie contingentibus causis vel adiunctis conceduntur. I..I C.3 A.2. SUCCESSORES APOSTOLORUM. TH.8 N.329'335 θθθ Ordinarium autem munus differt a delegato, quia ordina­ rium adnexum est officio, delegatum vero commissum est per­ sonae i. Munus ulterius esse potest proprium vel vicarium, prout a subiecto exerceatur nomine et iure proprio, vel nomine et iure alterius personae, cuius munus sit proprium 1 2. 334. Iure divino succedere intelligimus eo sensu quo a Conc.Vaticano est intellectum, id est, «ex ipsius Christi Domini institutione» (D 1825)3. Hoc autem duo praesertim importat: 1) obiective, ut munus ipsum a Deo positive sit institutum; 2) subiective, ut persona munus obiens, illud obtinuerit iuxta legem ad illud conferendum divinitus positive statutam. Unde tale munus non solum est in se ipso divinitus institutum, sed etiam est divinitus seu iuxta divinam legem positivam subiecto collatum; quare qui munus obtinet, illud possidet et exercet relate ad homines ut sibi proprium, non ut locum vel vices tenens alterius personae humanae. Successio est continuatio unius personae post aliam in aliquo officio. Successio duplex distinguenda est, alia materia­ lis alia vero formalis: a) Successio materialis est mera tempora­ lis continuatio alicuius personae post aliam in aliquo munere, b) Successio formalis est plena suffectio alicuius personae in iura et obligationes alterius in aliquo munere, seu est subiecti substitutio sine ulla iuris mutatione in aliquo munere. 335. Episcopus etymologice ab Επισκέπτομαι idem est ac inspector seu praefectus. Haec vox in litteratura profana, in versione graeca sacrae Scripturae V.T. et in inspiratis libris N.T. denotat saltem munus stabiliter concreditum praesertim circa res sacras 4. Episcopus in nostra thesi intelligitur ille, qui in aliqua par­ ticulari Ecclesia habet ut ordinariam potestatem docendi, sanctificandi, regendi in genere suo completam. Episcopi ergo potestas non est mere delegata vel extraordinaria vel vicaria alterius humanae personae, quamvis Episcopi «sub debita Rom. Pontificis auctoritate positi», non proprio, «sed Christi nomine suos greges pascant et regant»5. 1 Cf. Th.Granderath, Constitutiones Dogmaticae Conc. Vaticani pars 2, Const, de Eccle­ sia. c.2 n.2 p.221; L.Rodrigo, Praelectiones Theologico-morales (1944) 2 n.47-50. 2 Cf. th.6, De Christi in terris Vicario. 2 Cf. Th.Granderath, Lc.. p. 142-i 50. 4 U.Holzmeister, Si quis Episcopatum desiderat: Bibi 12 (1931) 41-69. 5 Pius XII, Encycl. •Mystici Corporis·: AAS 35,2ns, Tcologia I 20 610 T.SAI.AVERRT, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill Episcopi, qui singuli Ecclesiis particularibus singulis prae­ sunt, collegiale Episcopatum excludunt, ac propterea dici pos­ sunt Monarchic!, quamvis adiunctos habeant ut auxiliares vel coadiutores alios Episcopos. 336. Status quaestionis. Asserimus 1) iuris divini esse ut Apostolorum Collegio succedat et quidem formaliter Colle­ gium Episcoporum; 2) Episcopos singulos monarchice singulas gubernare Ecclesias potestate genere suo completa; monarchicam autem hanc Episcopatus indolem apte solum ex divina institutione explicari posse. 337. Adversarii. 1) Omnes qui vel contra debitam Episcopis obedientiam et libertatem reluctati sunt, vel aucto­ ritatis saecularis iura supra legitimam Ecclesiae et Episcopo­ rum potestatem extulerunt, vel saltem Episcopis auctoritate pares esse Presbyteros tenuerunt. Huiusmodi adversarii fue­ runt saec.IV Aerius (D 1509), saec.XIV Marsilius Prtavinus (D 498), saec.XV Wicleff et Hus (D 675), inde a saec.XVI Calvini sectatores et Protestantes presbyteriani (D 1509), saecu­ lo XVII E.Richer eiusque discipuli, ad quos aulici Pistorien­ ses saec.XVIII et XIX accesserunt (D 1509-1511). 338. 2) Inde a medio saec.XIX historico-critici, Rationalistae et Evolutionistae unanimes sunt, dum negant, omnem externam Ecclesiae organizationem et successionem ab Aposto­ lis, esse iuris divini, tenentes de essentia Ecclesiae tantummodo ex voluntate Christi ea esse, quae mere interna, spiritualia et religiosa sunt, caetera vero omnia iuris mere humani esse, utpote ab hominibus superaddita atque ex influxu variarum sive internarum sive externarum causarum orta. Episcopatus autem mere humanam originem sic explicant: 339. a) Usque ad annum 1880 dicebant: In prioribus S.Pauli epis­ tolis Ecclesiae particulares apparent deniocraticae (1 Cor 14,26-35); deinde ad imitationem iudaeorum et hellenorum, introductum est Consilium Pres­ byterorum, ut fidelium conventus ordinate dirigeret; Praeses huius Presbyterii maiorem in dies sibi auctoritatem tribuebat, suosque ministros seu Diaconos constituebat, atque ut Episcopus particularem Ecclesiam gubernabat. Sic Episcopatus primo apparet post medium saec.II. Tandem ex confoederatione particularium sic ordinatarum Ecclesiarum universalis Ecclesia nata est saec.III ineunte6. Cum haec theoria conciliari nequeat cum aperta doctrina epistolarum, quas S.lgnatius scripsit ca. annum 107, cumque explicitis testi­ 6 F.Schleiermacher, Der christliche Glattbe (1836) § 115; F.C.Baur, Ueber den Ursprung des Episcopats (1838); Î.B.Lîghtfoot, S.Paul’s Epistle to the Philippians (1878). Cf. O.LjnTon, Das Problem dcr Urkirche (1932) 3-67. I..I C.3 A.2. SUCCESSORES APOSTOLORUM. TH.S Ν·335'342 611 moniis contradicat epistolarum pastoralium, quas S.Paulus scripsit ante annum 67, eius patroni conati sunt ostendere has SS.Pauli et Ignatii epistolas non esse genuinas 7. Quod sane evincere nequiverunt; quare aliam exco­ gitaverunt theoriam, quae sequitur. 340. b) Post annum 1880 praecedentium theoriam immutavit Hatch tantum in eo quod supposuerit, fidelium communitates particulares, iam inde ab initio, duplicem dirigentium classem, ad similitudinem iudaeorum et hellenorum, instituisse, aliam Presbyterorum, quorum Collegio curam dis­ ciplinae, et iustitiae administrationem commiserunt, aliam vero Episcopi cum suis Diaconibus, quibus administrationem operum beneficentiae necnon uni­ tatem et ordinem cultus curanda tradiderunt. Ex hac primaeva mere minis­ terial! functione transitus paulatim factus est ad monarchicam Episcopi aucto­ ritatem in particularibus Ecclesiis, ex quarum foederatione universalis Eccle­ sia saec.III ineunte ortum habuit. Hanc theoriam amplexatus est Harnack eamque posterius, ductus testimoniis Didache (Kch 4.6), complevit. Nam dirigentium classibus, patriarchal! Presbyterorum et administrativae Epi­ scoporum. adiunxit classem spiritualem seu charismaticam, Apostolorum nem­ pe, Prophetarum et Doctorum, quae nulli particulari Ecclesiae circumscripta erat et dignitate aliis duabus particularium Ecclesiarum classibus praevale­ bat. Episcopi tamen auctoritas paulatim augescit adeo ut versus saec.II finem, plenam ubique potestatem obtineat .* 341. c) Interea Sohm, theoriae charismaticae praecipuus auctor, inni­ xus narratione S.Pauli (i Cor 14), statuit. Ecclesias non esse nisi fidelium eucharisticos conventus a charismaticis vel ab illis, quos charismatic! ad casum designabant, ordinatos et directos; ideam vero iuris et successionis ipsi Christianismi essentiae contradicere. Putavit Romae primo adinventum esse; saec.I exeunte, ius stabile et inamovibile Episcopatus; ineunte saec.II, Epi­ scopatum monarchicum; post medium saec.II, ius successionis episcopalis ab Apostolis deductae. Episcopatus ergo iuridicus, iuxta Sohm, Romae crea­ tus est et ab Episcopis Romanis in universis Christi Ecclesiis inductus est ’. 342. d) Hodierni Critici Rationalistae nihil novi addunt, sed ex theoriis praecedentibus singuli ea colligunt, quae sibi verisimilia videntur. Unanimiter asserunt, tus divinum et hierarchicam auctoritatem exclusive restringi ad tempora Aposto­ lorum et charismaticorum. Alii omnes Ecclesiarum ministri iuris mere humani sunt, utpote communitatum delegati ad reli­ giosum famulitium implendum. «Ecclesia Reformationis, ait Schmidt, iuxta sua principia nullam successionem apostolicam agnoscit, ideoque nulla ratione assentire potest illi Catholico­ rum asserto: Ministerium Ecclesiae esse, non solum a Christo institutum, sed etiam per succdssionem, seu modo a Christo ’ F.C.Baur, l.c., 61-73.148-185; Id., Dic Ignatianischen Briefe (1848); J.B.Lightfoot, The Apostolic Fathers 2, S. Ignatius (1885); H.J.Holtzmann, Die Pastoralbriefe (1880);' E.Kühl, Die Gemeindeordnung in den Pastoralbriefen (1885). 8 E.Hatch, The Organization of the early Christian Churches (1882); A.Harnack, Die Gescllschaftsvcrfassung der christlichen Kirchen (1883); Id., Die Lehre der Ztublf Apostel: TU 2 (1884). . 0 R.Sohm, Kirchcnrccht 1 (1892) 379-380; Id., Wcisen and Ursprung des Katholicismus (1909). Protestandum theorias adversas successioni collegit A.M.Javierre, Sucesiôn Aposldlica: Salesianum 16 (1954) 77-108. 612 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill statuto, transmissum». Barth autem ex sua de Ecclesia doctri­ na (n.127 d) logice infert: «Non esse in Ecclesia ullam Hierarchiam, neque officia seu munera ecclesiastica ulla. Systemata constitutionis episcopalis, presbyteralis, etc., magis nocent quam utilia sunt liberae praedicationi verbi Dei in libera ac vivente Congregatione Christi viventis, quae est Ecclesia». Goguel vero originem Episcopatus explicat modo valde affini doctrinae ab Harnack adinventae. Iuxta Cullmann, functio Apostolorum est eventus historicus fundationalis et unicus, qui successione proprie dicta transmitti nequit10. 343· 3) Saeculo XX adversantur etiam Eschatologistae et Modernistae. Eschatologistae ius divinum Episcopatus a limi­ ne removent, tenentes Christum non cogitasse nisi in immi­ nenti mundi fine. Modernistae vero successionem impossibilem esse autumant, cum doceant, omnia in Ecclesia ortum habere a religiosa conscientia, quae sponte suggerit ea, quae singulis aetatibus et temporum condicionibus magis accommodata sunt (D 2050 2091) 11. 344. Doctrina Ecclesiae. Iam inferri potest ex citatis adversariorum damnationibus; sed ulterius continetur praeser­ tim in Conc.Vaticano ses.4.“: Episcopatus implicite saltem do­ cetur esse iuris divini (D 1821). Explicite ulterius definitur Epi­ scopos esse successores Apostolorum ex divina institutione in ordinaria iurisdictionis potestate (D 1828). Definitur etiam sin­ gulos Episcopos veros esse singularum ecclesiarum pastores, sed non constat utrum hic monarchicus character de iure divino esse definiatur necne. Neque in CIC '329 clarius hoc habetur 12. 345. Conc.Tridentinum, agens de potestate sacerdotali (D 957) definivit, iuris divini esse Hierarchiam (D 966) atque ad eam praecipue pertinere Episcopos Apostolorum successo­ res (D 960). In CIC 108 legimus: «Ex divina institutione sacra hierarchia ratione ordinis, constat Episcopis, Presbyteris et 10 K.L.Schmidt, Le Ministère et les ministères dans Γ Eglise du N.T.: RêvHistPhRel î8 (1937) 315-336; G.Gloege, Reich Gottes und Kirche im N.T. (1929); H.D.Wendland. Die Eschatologie des Reiches Gottes (1931)· Cf. F.M.Braun, Nuovi aspetti dei problema della Chiesa (1943) 159-192; K.Barth, L'Eglise, Congrégation vivante de J.Ch. I.c.» n.127 p. 103s. 106; M.Goguel, Les premiers temps de (’Eglise (1949) Ρ.Τ22-124.165-173; O.Cullmann, S.Pierre (1952) 182-214. 11 Eschatologistarum doctrinam et patronos vide in th.t n.4i« 12 Cf. M.d’Herbigny, De Ecclesia n.358, de doctrina Conc.Tridentini et Vaticani. Ch.Journet, L’Eglise du Verbe Incarné 1 p.601-614, censet quod non recte loquantur aliqui de duplici Hierarchia; sed unam esse in Ecclesia Hierarchiam, quae ratione ordinis triplicem, ratione vero iurisdictionis duplicem iuris divini gradum habet (CIC 107-109). L.I C-3 Λ.2. SUCCESSORES APOSTOLORUM. TH.S N.342-347 613 Ministris; ratione iurisdictionis, Pontificatu supremo et Epi­ scopatu subordinato». Leo XIII in Encycl. «Satis cognitum» aperte eandem doctrinam docet: «Qui Petrum Ecclesiae fundamentum posuit, idem elegii duodecim... quos et Apostolos nominavit (Lc 6,13). Quomodo Petri auctoritatem in Romano Pon­ tifice perpetuam permanere necesse est, sic Episcopi, quod succedunt Apo­ stolis, horum potestatem ordinariam hereditate capiunt, ita ut intimam Eccle­ siae constitutionem ordo Episcoporum necessario attingat. Quamquam vero neque plenam neque universalem ii, neque summam obtinent auctoritatem, non tamen Vicarii Romanorum Pontificum putandi, quia potestatem gerunt sibi propriam, verissimeque populorum, quos gerunt, Antistites ordinarii dicuntur» (ASS 28,732). Lege praeterea D 1962. Pius XII in Encycl. «Mystici Corporis»: Ecclesiae particulares, «ex quibus una constat et componitur Catholica Ecclesia, et ipsae α Christo lesu proprii uniuscuiusque Episcopi voce potestateque reguntur. Quamobrem sacrorum Antistites..., ad propriam cuiusque Dioecesim quod spectat, utpote veri Pas­ tores assignatos sibi greges singuli singulos Christi nomine pascunt ac regunt (D 1828); id tamen dum faciunt non plane sui iuris sunt, sed sub debita Romani Pontificis auctoritate positi, quamvis ordinaria iurisdictionis potesta­ te fruantur, immediate sibi ab eodem Pontifice Summo impertita. Qua­ propter, ut Apostolorum ex divina institutione successores, a populo vene­ randi sunt» (AAS 35,2iis). Et in Allocut. «St diligis»: AAS 46 (1954) 314. 346. Valor dogmaticus. Pars I definita est in Conciliis Tridentino et Vaticano (D 960 966 1828), in quibus definitur, Episcopos particularium Ecclesiarum esse iure divino Aposto­ lorum successores. Pars II, in qua tenemus, ex divina institu­ tione esse ut singulis Ecclesiis Episcopi singuli praeficiantur, est conclusio certa in theologia, iuxta probationem secundae partis. 347. Pars i.a: Apostolis in ordinario eorum munere iure divino succedunt Episcopi. Prob. x) ut conclusio praecedentis thesis. Nam hierarchia, in Apostolis instituta, ex voluntate Christi seu iure divino, est perennis. Ergo semper exstiterunt qui iure divino Apostolis in ordinario eorum munere plene succede­ rent. Atqui soli Episcopi de facto semper Apostolis in ordina­ rio eorum munere plene successerunt. Ergo Apostolis in ordi­ nario eorum munere iure divino succedunt Episcopi. Antec. et conclusio prima constant ex praecedenti thesi, qua probavimus hierarchiae perennitatem ex Christi institutione seu iure divino. Minor ennuntiat factum, quod ex Ecclesiae historia mani­ 614 l.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill feste patet. Idem vero factum comprobant ea quae in proba­ tionem secundae partis afferenda sunt. 348. Prob. 2) ex Christi verbis. Nam Christus commisit iisdem Apostolis ordinarium mu­ nus docendi, sanctificandi, regendi, et quidem perenniter usque ad consummationem saeculi (Mt 28,20), universaliter omnes gen­ tes (Mt 28,18; Mc 16,15), ubique locorum usque ad ultimum terrae (Act 1,8). Atqui talem missionem non potuit Christus tradere solis personaliter Apostolis, utpote qui morituri erant (Io 21,19). Ergo eam contulit Apostolis eisdem moraliter et iuridice, id est eorum etiam successoribus sine ulla iuris muta­ tione. Atqui soli Episcopi sub Romano Pontifice semper sibi vindicaverunt et de facto plene exercuerunt ordinarium Apo­ stolorum munus ex successione ab eis acceptum. Ergo ex Christi verbis deducitur Episcopos esse iure divino successores Aposto­ lorum in ordinario eorum munere. 349. Prob. 3) ex pastoralibus S.Pauli epistolis. Adnota id quod de his epistolis S.Thomas recte animadvertit: «Earum materia est ad instructionem rectorum populi fidelis, in quo quidam prae­ feruntur in spiritualibus, sicut Praelati Ecclesiarum». Et in specie de t.11 ad Tim. ait: «Est haec epistola quasi pastoralis regula, quam Apostolus tradit Timotheo, instruens de omnibus, quae spectant ad regimen Praelatorum» (In i Tini prol. et c. 1 lect.2). His in epistolis S.Timotheus Ephesi et S.Titus Cretae exhibentur: a) lo­ cum ipsum S.Pauli tenentes vel saltem post eius mortem obtenturi, β) in illarum Ecclesiarum totalem curam supra omnes alios fideles, y) et quidem positi cum auctoritate divinitus accepta. Atqui tales appellamus Episcopos successores Apostolorum in ordinario eorum munere et quidem iure divi­ no. Ergo ex his S.Pauli epistolis deducimus esse Episcopos Apostolorum successores in ordinario eorum munere et quidem iure divino. Min. ex ipsis notionibus patet. 350. Mai. probatur per partes. a) Locum ipsum S.Pauli tenentes exhibentur Timotheus et Titus; nam ait Apostolus: Haec tibi scribo sperans me ad te venire cito : si autem tardavero, ut scias quomodo oporteat te in domo Dei conversari, quae est Ecclesia Dei vivi. Et postquam eum de pluribus speciatim instruxit, addit: Testor coram Deo... ut haec custodias sine praeiudicio, nihil faciens in alteram partem declinando (1 Tim 3,14s; 5,21). Immo potestatem ipsam constituendi presbyteros Eccle­ siarum eis confert, dicens: Ut constituas per civitates presbyteros, sicut et ego disposui tibi (Tit 1.5; 1 Tim 5,22; 2 Tim 2,2). Ergo Apostolus Timotheo et Tito commendat ut locum suum in Ecclesiis simpliciter teneant, nihil aliud facientes quam quod eis ab ipso praescribitur, et quidem cum suprema po- I..I C.,3 A.2. SUCCESSORES APOSTOLORUM. TH.S N.347*351 615 testate constituendi presbyteros Ecclesiarum, quod maxime proprium Apo­ stolorum officium erat (Act 14,22s). Timotheo et Tito haec ab Apostolo commendantur, vel tanquam pasto­ ribus ordinariis et propriis illarum Ecclesiarum, vel saltem tanquam pastoribus qui post Pauli mortem in ordinario eius munere successuri sunt. Nam eos in­ struit sciens se esse morti proximum seu tempus resolutionis suae instare (2 Tim 4,5-8), circa ea quae erant observanda usque ad adventum Domini (t Tim 6,14), et in specie circa rationem qua perenniter de suis successori­ bus constituendis curare debebant (2 Tim 2,2; Tit 1,5). 351. p) Exhibentur positi in totalem curam Ecclesiarum Ephesi et Cre­ tae. Nam eis commendat curam doctrinae, cultus, regiminis illarum Eccle­ siarum, et quidem cum auctoritate supra omnes alios fideles: Cura doctrinae commendatur his verbis: Praecipe haec et doce... Attende lectioni, exhortationi et doctrinae... insta in illis... Haec proponens fratribus bonus eris minister Christi lesu, enutritus verbis fidei et bonae doctrinae, quam assecutus es (1 Tim 4,6.11.13.16). Similia commendat iterum (1 Tim 6,3.20; 2 Tim 3,14-17), atque denique addit: Testificor coram Deo et lesu Christo, qui iudicaturus est vivos et mortuos, per adventum ipsius et Regnum eius: prae­ dica verbum, insta opportune et importune, argue, obsecra, increpa in omni patientia et doctrina (2 Tim 4,1s). Haec ad Timotheum. Tito autem eandem curam committit dicens: Tu autem loquere quae decent sanam doctrinam... Haec loquere et exhortare cum omni imperio (Tit 2,1.73.15). Praedicatio vero doctrinae considerabatur tanquam opus maxime proprium ipsorum Apo­ stolorum (Act 6,2ss; i Cor 1,17; 1 Tim 2,7; 2 Tim 1,11). Cura cultus. Nam accurate praescribit Apostolus rationem peragendi orationes in Ecclesia, quam Timotheo commendat, dum ait: Obsecro igitur primum omnium fieri obsecrationes, orationes, postulationes, gratiarum actiones pro omnibus hominibus: pro regibus et omnibus, qui in sublimitate sunt... hoc enim bonum est et acceptum coram Salvatore nostro Deo, qui omnes homines vult salvos fieri... Volo ergo viros orare in omni loco, levantes puras manus sine ira et disceptatione. Similiter et mulieres in habitu ornato, cum vere­ cundia et sobrietate ornantes se... promittentes pietatem per opera bona (1 Tim 2,1-10). Cura regiminis supra omnes alios fideles. Ac quidem supra praepositos Ecclesiarum; nam Timotheum et Titum accuratissime instruit de indole et condicionibus, quas exigere debent ab iis qui ordinandi sunt Episcopi, Presbyteri et Diaconi (1 Tim 3,1-10; 2 Tim 2,2; Tit 1,5-9). Immo ad eos ait pertinere causas illorum in iudicio examinare atque illos, si deliquerint, auctoritative corrigere: Qui bene praesunt Presbyteri, duplici honore digni ha­ beantur: maxime qui laborant in verbo et doctrina... Adversus Presbyterum accusationem noli recipere, nisi sub duobus aut tribus testibus. Peccantes coram omnibus argue, ut et celeri timorem habeant (1 Tim 5,17-20; cf. Tit 1,10-14). Supra ceteros omnes fideles. Quia nominatim Timotheo et Tito commen­ dat singillatim seniores, iuvenes, iuvenculas, viduas, adolescentiores et ser­ vos (1 Tim 5,1-16; Tit 2,2-10; 3.is), atque monet quomodo delinquentes, errantes et haeretici corripiendi et etiam excommunicandi sint (2 Tim 3,1-9; Tit 1,10-14; 3>9-ii)· Universalitatem denique et plenitudinem huius potestatis urget dicens: Praecipe haec et doce: nemo adolescendam tuam contemnat. Sunt enim multi inobedientes, vaniloqui et seductores, docentes quae non oportet turpis lucri gra­ tia, quos oportet redargui... increpa illos dure ut sani sint in fide. Haec loquere et exhortare et argue cum omni imperio. Nemo te contemnat (1 Tim 4,1 is; Tit 1,10-13; 2>I5)· Unde patet Timotheum et Titum exhiberi positos a 616 I.SALAVEKRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill S.Paulo in totalem Ecclesiarum curam, in doctrina, in cultu et in regimine, cum plenitudine potestatis supra omnes alios fideles. 352. y) Exhibentur tandem positi cum auctoritate divinitus accepta. Nam potestatem acceperunt per manuum impositionem, cui annexa erat collatio gratiae et virtutis ad pastorale munus adimplendum (2 Tim 1,6-9. 13s; cf. i Tim 4,14). Munus autem in cuius collatione datur gratia non pot­ est conferri nisi cum auctoritate divinitus accepta. Praeterea illi, quos S.Pau­ lus constituerat per singulas Ecclesias Presbyteros (Act 14,23), censebantur a Spiritu Sancto positi, etsi non totalis, sed solum partialis potestas in Eccle­ sias ipsis traderetur, iuxta illa S.Pauli verba: Attendite vobis et universo gregi, in quo vos Spiritus Sanctus posuit Episcopos regere Ecclesiam Dei (Act 20,28). Ergo potiore iure idem tenendum est de Timotheo et Tito et de Episcopis proprie dictis, quibus non pars tantum potestatis, sed totalis ac plena Eccle­ siarum cura est demandata, prout Ecclesiae magisterium haec S.Pauli verba intellexit I3. 353. Prob. 4) Ex testimoniis S.Clementis et S.Ignatii I4. a) S.Clemens Romanus (ca.96), assumit velut principium, cuncta in Ecclesia fieri debere secundum Dei ordinationem, qui «ubi etiam et a quibus officia sacra celebrari vult, ipse ex­ celsissima sua voluntate definivit» (Cor 40,1-3; R 19). Deinde comparat divinitus ordinatam V.T. hierarchiam cum hierarchia N.T., et affirmat, in Ecclesia Christum a Patre, Apostolos a Christo, Episcopos ab Apostolis, ordinatione divinitus dispo­ sita, esse stabiliter constitutos (R 20 21). Ergo S.Clemens docet Episcopos esse iure divino continuatores Apostolorum, quod sane ad minimum intelligendum est de Episcopis stricte dictis, seu de illis qui ut ordinariam obtinent de facto potestatem Apostolorum genere suo completam. 354. b) S.Ignatius (ca.107) cum loquitur de Episcopis eos intelligit sensu sctricto, seu illos qui in Ecclesiis habent plenam potestatem supra omnes alios, tam fideles simplices quam Diaconos et Presbyteros (R 48 56 65). Iam vero aperte docet, Episcopum locum Dei tenere atque a Deo esse missum (R 44); unde concludit: «Manifestum est quod Episcopum respicere oporteat ut ipsum Deum, eique oboedire, siquidem Iesus Christus revera ad fideles per Episcopum loquitur» 13 Ita saltem primario et a fortiori de stricte dictis Episcopis intellexerunt verba Act 20,28 Concilia Tridentinum et Vaticanum (D 960 1828). Haud dissimili ratione catholicum Magis­ terium eadem verba intelligit: Caelestinus I (ML 50.507), Pius IX (D 1842), et Leo XIII in Encycticis «Sapientiae christianae», «Divinum illud munus», «Depuis le jour», «Graves de com­ muni» (D 1936c): ASS 22 (1890) 391s; 29 (1897) 650; 32 (1899) 207; 33 (1901) 388. Bened. XV, «Ad Beatissimi»: AAS 6 (1914) 579. Pius XII, Discorso nella S.Rom. Rota 29 oct. 1947, En­ cycl. «Mediator Dei», et Constit. «Munificentissimus Deus», et Litt, decret. «Quos Spiritus Sanc­ tus», ct Epist. «Cum Augustus»; AAS 39 (1947) 497.547: 42 (1950) 756; 44 (1952) 345: 46 (1954) 459· 14 Edit. F.X.Iunk. PP.Apostolici, 1. De valore testimonii Clementis ct Ignatii cf. H.Dieckmann, De Ecclesia n.467-470. I..I Ç-3 A.2. SUCCESSORES APOSTOLORUM. TH.8 N.35I-356 617 (Eph 6,is). Ergo S.Ignatius tenet posse dici de Episcopis id ipsum quod Christus dicebat de Apostolis: Qui recipit vos me .recipit: qui vos audit me audit (Mt 10,40; Lc 10,16); igitur im­ plicite agnoscit eos pollere tali auctoritate divinitus accepta, seu iure divino. 355· Prob. 5 ex S.Irenaeo et Tertulliano. Nam S.Irenaeus (ca.180) et Tertullianus (ca.200) docent Episcopos esse Apostolorum successores formali successione. Atqui Apostolorum successores successione formali sunt eorum iure divino successores. Ergo S.Irenaeus et Tertullianus docent Episcopos esse Apostolorum successores iure divino. Min. patet, quia successio formalis est subiecti substitutio in aliquo munere sine ulla iuris mutatione. Ergo cum Apostoli haberent suum munus iure divino, etiam eorum successores formali successione eodem iure divino suum munus obtineant necesse est. Mai. prob, a) S.Irenaeus aperte docet: «Si recondita mysteria scissent Apostoli, quae seorsim et latenter a reliquis perfectos docebant, his (Episcopis) vel maxime traderent ea, quibus etiam ipsas Ecclesias committebant. Valde enim per­ fectos et irreprehensibiles in omnibus eos volebant esse, quos et successores relinquebant, suum ipsorum locum magisterii tra­ dentes» (Kch 124). Quae verba apte intelligi nequeunt nisi su­ mantur de formali successione. b) Tertullianus vero haec asserit: «Ecclesiae exhibent quos ab Apostolis in Episcopatum constitutos apostolici seminis traduces habeant». Et ideo Episcopis et eos, qui cum Episcopis Apostolorum successoribus consentiunt, appellat Apostolorum heredes, dicens: «Mea est possessio; olim possideo; habeo origi­ nes firmas ab ipsis auctoribus quorum fuit res. Ego sum heres Apostolorum. Sicut caverunt testamento suo, sicut fidei commi­ serunt, sicut adiuraverunt, ita teneo» (R 296 298). Haec idea successionis hereditariae necessario importat conceptum suc­ cessionis formalis. 356. Pars 2.a: Ex divina institutione Episcopi singuli Ecclesiis particularibus singulis praeficiuntur. Probatio. Inde a tempore Apostolorum singulis Eccle­ siis particularibus praeerant Episcopi singuli, a medio autem saec.II omnes Ecclesiae habebant Episcopos monarchicos. At- 618 I.SALAVERRI. DE ECCLESIA CHRISTI. Ill qui hoc factum historicum non nisi ex divina institutione ex­ plicari potest. Ergo ex divina institutione seu iure divino Episcopi singuli Ecclesiis particularibus singulis praeficiuntur. Mai. nudum historicum factum ennuntiat, quod ergo his­ torice est probandum. Hoc autem indicamus fieri per gressus, incipientes a testimoniis saeculi tertii exeuntis atque retro ad Apostolorum usque aetatem ascendentes. Probe nota, in mai. duo asseri: primum, inde a tempore Apostolorum historice constat exstitisse Ecclesias aliquas, quibus singulis praeerant Episcopi singuli; secundum, inde a medio saec.II historice constat omnes Ecclesias regi ab Episcopis monarchicis. 357. Ad mai. 1) Eusebius Caesariensis, cuius aucto­ ritas relate ad historiam trium priorum Christianismi saeculo­ rum ab omnibus agnoscitur esse magna, in sua Historia Ec­ clesiastica, ineunte saeculo IV edita, i.° completos exhibet Episcoporum catalogos, qui monarchice inde ab Apostolis suc­ cesserunt in regimine Ecclesiarum Romae, Alexandriae, Antio­ chiae et Hierosolymae; aliunde vero plura Episcoporum monarchicorum nomina colligit Ecclesiarum Corinthi, Ephesi, Caesareae, Athenarum, Cretae, Cappadociae, Hierapolis, Smyr­ nae, Laodiciae et Lugduni; 2.° Episcopos in tota sua Historia Eusebius non memorat nisi monarchicos. Atqui hoc testimonium ex saeculo III exeunte, bene ad medium saec.II reduci potest, cum ex critica editione Histo­ riae eius constet, Eusebium notitias de his Episcopis fideliter retulisse, quas mutuatus est ex Iulio Africano (ca.235), ex S.Irenaeo (ca.180) et ex Hegesippo (ca.160). Ergo Eusebius attestatur: i.° inde ab Apostolis exstitisse Ecclesias quibus singulis praeerant Episcopi singuli; 2. ° inde' a medio saeculo II in Ecclesiis Episcopos non fuisse nisi mo­ narchicos 15. 358. Ad mai. 2) Ex concordi attestatione Tertulliani, S.Irenaei et Hegesippi. a) Tertullianus (ca.200), adversarios redarguens et ex invicto argumento eos convincere intendens, asserit, apostolicas Ecclesias exhibere ordines suorum Episco­ porum per successiones inde ab Apostolis procedentes. Ut apostolicas autem memorat Ecclesias Smyrnae, Romae, Co­ rinthi, Thesalonicae, Ephesi, Philippi (R 296s). 15 C.H.Turner, Apostolic Succession: edit. H.B.Swete, Essays on the early History of tha Church (1921J 93-214; E.Caspar, Die diteste rômische Bischofsliste (1926); J.Salaverri, Le sucesiôn apostôlica en la ^Historia eclesidstica» de Eusebio Cesariense: Greg .14 (1933) 219-247. Critica editio Historiae Euscbii: E.Schwartz: GChS, Eusebius 2,1-3. I..I C.3 Λ.2. SUCCESSOR ES APOSTOLORUM. TH.S X.356-359 619 b) S.Irenaeus (ca.180), ut de falsitate adversarios pe­ remptorie coarguat, attestatur se posse in omni Ecclesia annu­ merare Episcopos Apostolorum successores, sed brevitatis gra­ tia solum describit Episcoporum Romanorum successionem, inde a S.Petro usque ad Eleutherum (ca.180), in qua monarchica successionis indoles manifesta est. Concludi ergo potest, successiones aliarum Ecclesiarum, quas S.Irenaeus novit, eius­ dem indolis esse; memorat autem plures Ecclesias Germaniae, Hiberiae, Celtarum (in Gallia), Orientis, Aegypti, Libyae et «medii mundi» (R 209-211; K 124-126). c) Hegesippus (ca.160) refert se plurimos adiisse Episco­ pos, ad comprobandum utrum fideliter ubique traditio ab Apostolis accepta conservaretur necne; atque affirmat se Ro­ mae confecisse Episcoporum catalogum usque ad Anicetum (155-166), quem deinde auxit usque ad Eleutherum (ca.180), concludens: «In singulis autem Episcoporum successionibus et per singulas urbes eadem manent, quae per legem ac prophetas et a Domino ipso praedicata sunt» (R 188). d) Ergo Tertullianus, S.Irenaeus et Hegesippus concor­ dant attestantes: i.° singulis Ecclesiis inde ab Apostolis prae­ fuisse singulos Episcopos; 2. ° non memorant nisi monarchicos Episcopos. Unde medio saeculo II Ecclesiarum Episcopi ubi­ que erant monarchic!. 359. Ad mai. 3) Confirmatio ulterior probationis mai. (sub 1-2). Occasione controversiarum de die Paschalis et de haeresi Montani, plures no­ titiae relictae sunt de aliis monarchicis Episcopis plurium aliarum Ecclesia­ rum tam occidentalium quam orientalium (Kch 91-101). a) Romanus Episcopus Victor (ca.190), cum maiori Ecclesiarum nu­ mero, Pascha celebrabat prima Dominica die, quae occurrebat post diem 14 mensis Nisam. Polycrates vero Episcopus Ephesinus cum Ecclesiis Asiae proconsularis tenebat, Christum mortuum esse die 14 mensis Nisam et ideo Pascha celebrabat die 16 eiusdem mensis, quamvis in Dominicam diem non incideret. Ad dubia solvenda et uniformitatem obtinendam, plura celebrata sunt Episcoporum Concilia, quorum decreta, teste Eusebio, exstabant circa annum 300 ex Romano, Palaestinensi, Edessano, Pontico, Corinthiaco, et Lugdunensi. Polycrates vero in suae sententiae favorem provocabat ad a|x>stolicam traditionem Ecclesiarum Ephesi, Smyrnae, Eumeniae, Laodiciae et Sardis. Iam vero omnes Episcopi, qui his conciliis interfuerunt, exhibentur ut Apostolorum successores, quibus proprium erat officium custodiendi traditiones ab Apostolis acceptas, atque non nisi singuli pro singulis Eccle­ siis recensentur. b) Adversus Montanum, qui in Phrygia novam sibi a Spiritu Sancto factam revelationem praedicavit, convenerunt (ca.160) ex Ecclesiis Phrygiae Episcopi Hierapolis, Hieropolis, Comanae, Apameae et Antiochiae; ex Ec1« E.B.Allo, L'Apocalypse (1921) excurs-3 p.17. Cf. F.Zorell. N.T. Lexicon grueeum άγγελοί, άστήρ. Kittel. Theol. Worth, z. N.T. 1 p.Sss; Strack-Billerbeck, Kommcntar z. N.T. aus Talmud u. Ntidrasch 2 p.791· 620 I.SAI.AVEKRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill clesiis Thratiae Episcopi Debelti et Anchialis. Omnes hi Episcopi exhiben­ tur ut monarchici et ut Apostolorum successores (cf. Kch 218 bis). 360. Ad mai. 4) Testimonium discipuli Apostolorum. S.Ignatius (ca.107) scripsit septem epistolas ad Ecclesias Ro­ mae, Antiochiae, Ephesi, Magnesiae, Trallis, Philadelphiae et Smyrnae, in quibus Episcopatum monarchicum ab Apostolis procedentem adeo clare docet, ut ideo acatholici pluries frustra tentaverint probare eius epistolas non esse genuinas (R 38-67). 361. Ad mai. 5) Testimonium apostolicum. S.Ioannes Apostolus (ca.96) includit in Apocalypsi (c.i-3) septem episto­ las ad «Stellas» vel «Angelos» particularium Ecclesiarum Ephesi, Smyrnae, Pergami, Tyatirae, Sardis, Philadelphiae et Laodiciae. Iam vero Angeli ad quos epistolae diriguntur: a) non possunt significare angelos earum Ecclesiarum protectores, ut cum Origine plures graeci opinati sunt, quia laude vel repre­ hensione digni dicuntur propter facta hominum propria, quae ipsis tribuuntur; b) nequeunt esse Ecclesiarum personificationes, quia ab Ecclesiis expresse contradistinguuntur, tam in sym­ bolis quam in symbolorum explicatione (Apoc 1,12.16.20). Remanet ergo tertia interpretatio, quam cum S.Augustino latini Patres et exegetae communissime tenent dicentes, «An­ gelos» esse Ecclesiarum, quae recensentur, praepositos 16. Nam sicut in textu «Candelabra» repraesentant particulares aliquas Ecclesias, quae nominantur, pari ratione «Stellae» seu «Angeli» repraesentare debent particulare aliquid proprium illarum Ecclesiarum. Atqui ea quae in epistolis commendantur, sunt officia propria praepositorum seu Episcoporum (cf. Apoc 2, 29). 18Ergo «Angeli» repraesentant Ecclesiarum Episcopos. 362. Haec autem conclusio confirmari potest ex usu Scripturae, in qua Sacerdotes, Doctores, Prophetae, Apostoli et alii iisdem symbolis designan­ tur. Stellae: Simon, Sacerdos, quasi stella in templo Dei (Eccli 50,1.6.7); Qui ad iuslitiam erudiunt multos, quasi stellae in perpetuas aeternitates (Dan 12,3). Angeli : Sacerdos angelus Domini exercituum est (Mal 2,7); Ecce mitto angelum meum (Mal 3,1 = Mt 11,10); Apostoli apcllantur angeli (Gal 4,14; 1 Tim 3, 16); alii humani nuntii angeli appellati sunt (Lc 7,24; 9,52; lac 2,25; Ag 1, 13). Iam vero «Angeli» seu Episcopi, de quibus in septem epistolis S.Ioannis sermo est, manifeste exhibentur ut monarchic!, quia singulis singularum Ecclesiarum totalis cura commissa supponitur. Ergo inde ab Apostolis noti sunt in Ecclesiis Episcopi monarchic!. 363. Ad mai. 6) Ex Actibus Apostolorum. Ibi clare sa­ tis apparet, S.Iacobum Hierosolymis esse Episcopum, cui to­ talis cura illius Ecclesiae commissa erat. Nam S.Petrus a carcere I..I C-3 A.2. SUCCESSORES APOSTOLORUM. TH.8 N. 359-366 621 miraculose liberatus (ca.43), curam habet ut sua liberatio lacobo notificetur (Act 12,17). Postea (ca.50) in Concilio Apostolorum quaestione legalium a Petro decisa, lacobus, ad vitandam offen­ sionem fidelium ex iudaeis conversorum, quibus vel maxime Hierosolymitana Ecclesia constabat, proponit decretum de ab­ stinentia, quod ubique promulgetur (Act 15,13-21). Denique cum Paulus ascendisset Hierosolymam (ca.58), introivit ad lacobum, quocum omnes collecti erant presbyteri; lacobus autem, ad cavendam turbationem fidelium illius Ecclesiae, iniunxit S. Paulo ut se sanctificaret in templo; quod sane Paulus oboe­ diens perfecit (Act 21,15-26). Ex iis indiciis non immerito in­ ferri solet, lacobum Hierosolymis monarchicum Episcopum fuisse. 364. Ad mai. 7) Ex S.Paulo. Nam in suis epistolis pastoralibus exhibet nobis Timotheum Ephesi et Titum Cretae positos in totalem curam pastoralem illarum Ecclesiarum, cum plena auctoritate supra omnes alios fideles, et quidem unusquis­ que in una Ecclesia, prout in priore parte explicatum manet. Atqui tales appellamus Episcopos monarchicos. Ergo etiam S.Paulus nobis exhibet duo saltem exempla monarchicorum Episcoporum, qui hoc munus ut ordinarium et proprium vel iam obtinuerunt vel saltem post Apostoli mortem obtenturi sunt, iuxta explicationem datam in praecedenti parte. 365. Min. (n.356). Hoc factum historicum non nisi ex di­ vina institutione explicari potest. Nam explicandum est vel ex naturali evolutione libera, vel ex divina institutione. Atqui 1) naturalis evolutio libera tale factum explicare nequit, atque historico fundamento caret; 2) divina vero institutio optime factum explicat, et a fontibus postulatur. Ergo tale factum non nisi ex divina institutione explicari potest. Cum maior completam exhibeat disiunctionem theoriarum, quae ad factum explicandum proponuntur, probanda solum remanet minor per partes. 366. 1) Naturalis evolutio libera nequit explicare tale fac­ tum. A) Quia repugnat physice, psychologice et historice, a) Repugnat physice, quod naturalis libera evolutio in locis adeo disitis et variis, tam brevi temporis spatio et ubique locorum ad eundem effectum sua natura ducat, b) Repugnat psycholo­ gice, tam psychologia individuorum quam psychologia sociali: etenim innatae individuorum ambitioni repugnat ut organiza- 622 I.SAl.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill tio, initio democratica, ubique ab unius praevalentia absorbea­ tur ut fiat monarchical repugnat insuper sociali Ecclesiae in­ doli, ut tam magna mutatio in ea fiat, in qua velut primarium et immutabile axioma ab omnibus hoc tenebatur: «Nihil est admittendum nisi quod ab Apostolis traditum est» (cf. Lc 1,2; i Cor 15,11.58; Phil 4,9; 1 Tim 6,20; 2 Tim 1,12). c) Repugnat tandem historice, quod tam profunda extensaque mutatio ubi­ que in omni Ecclesia fiat, nullis de ea remanentibus historicis vestigiis certis.. 367. B) Naturalis evolutio libera historico fundamento caret, a) Pro­ vocant quidem ad Librum Pontificalem (Kch 1003s), cuius testimonium con­ firmant ex Tertulliano (R 296); unde concludunt. Episcopatum Romanum inde ab initio fuisse collegialem, utpote simul administratum a S.Petro et ab Episcopis Lino, Cieto et Clemente. Attamen hoc testimonium explicari bene potest eo quod S.Petrus revera ordinaverit Episcopos SS.Linum, Cletum et Clementem, eosque primo adhibuerit ut sui auxiliares in Romana Ecclesia pascenda; Tertullianus autem contra suos adversarios hoc vel maxime in­ culcare intendit, in romana Ecclesia Clementem fuisse S.Petro immediate notum. Quod si Liber Pontificalis aliud significare intendat, responderi potest, cum esse ex saeculo VI (526-530), et contra eius testimonium clariora exstare testimonia S.Augustini ex saec.V ineunte (R 1418), Optati Milevitani ex fine saec.IV (Kch 584), Poematis anonymi ex eodem tempore (R 897). S.Epiphanii ex medio saec.IV (R 1092), Catalogi Liberiani ca. idem tempus (Kch 545), Eusebii ex saec.III exeunte, et antiquiorum aliorum testium us­ que ad ipsos Apostolos, quos in nostra probatione retulimus >7. 368. b) Provocant ad silentium S.Clementis ad Corinthios scribens (R 25-27), S.Polycarpi ad Philippenses (R 73), S.Ignatii ad Romanos (R 5255). Attamen contra genuina, positiva et aperta testimonia, quae attulimus, nihil tale silentium evincit; non enim ostendi potest hos auctores necessario debuisse nominare Episcopum illarum Ecclesiarum, haec vero omissio ex­ plicari potest vel ex scopo ab auctoribus intento, vel ex aliis contingentibus hominum adiunctis, vel etiam eo quod forte tunc illae Ecclesiae orbatae es­ sent pastore, vel quod propter persecutiones oportuerit Episcopi nomen celare. c) Provocant ad Ecclesiam aegyptiacam in qua plures simul videntur dari Episcopi (R 1357). Quod si ita esset, concedi debet illam Ecclesiam non esse tunc recte ac perfecte ordinatam. Attamen re accuratius inspecta, de­ tegitur inter eos esse unum proprie dictum Episcopum, cuius reliqui non erant nisi Vicarii vel auxiliares 1S. Ergo iure concludere possumus, natura­ lem evolutionem liberam historico fundamento carere. 369. 2) Divina institutio Episcopatus monarchici optime factum explicat et a fontibus postulatur. A) Quod optime fac­ tum explicet ab omnibus conceditur et facile patet. Nam si 17 Cf. M.D’Herbigny, De Ecclesia n.368,4,A. 18 Cf. M.d’Herbigny, De Ecclesia n.370. Cf. P.Batiffol, Eludes d’hist. et de Theol. posi­ tive (1926) excurs. Λ 267-280.. I..I C.3 Λ.2. SUCCESSORIS Apb.STOl.ORUM. TH.S Ν'.366-371 623 Christus positive statuit ut Episcopi particularium Ecclesiarum essent monarchici, cum ulterius constet in Ecclesia necessario esse perennia ea omnia quae in illa sunt a Christo positive in­ stituta, facile intelligitur cur de facto Episcopi inde ab initio alicubi et a medio saeculo II iam ubique appareant monarchic!. 370. B) A fontibus postulatur. Nam in epistolis, quas no­ bis transmisit S.Ionannes (Apoc 1-3), exhibetur Christus ipse dextera sua manu tenens, in directa et immediata dependentia a semetipso, septem stellas seu Episcopos, atque positive sin­ gulis illis septem Episcopis iniungens munus et obligationem habendi totalem curam singularum septem Ecclesiarum, adeo ut unusquisque sit coram Christo plene responsabilis de vi­ gore vel infirmitate vitae christianae uniuscuiusque Eccle­ siae 19. Ergo etsi antea, dum adhuc in terris viverent reliqui Apostoli, divina institutio Episcopatus monarchic! nondum appareat, tamen inde a saeculo primo exeunte, per hanc reve­ lationem S.loanni factam, iam patet esse ex Christi institutio­ ne ut singulis illis Ecclesiis praesint Episcopi monarchic!. Atqui S.Ignatius, ab ineunte saeculo secundo, ac deinceps cum S.Irenaeo universalis Ecclesiae traditio semper intellexit, Episcopos qui ex Christi institutione singulis Ecclesiis praesunt non esse nisi monarchicos. Ergo a fontibus postulatur ut sin­ gulis Ecclesiis ex positiva Christi institutione praesint Episcopi singuli seu monarchic!. 371. Scholion 1. De usu vocum Episcopus et Presbyter 20. Episcopus, vi vocis, idem est ac inspector. Usu profano hoc nomine designabantur illi, qui aliquo munere praeerant. In libris V.T. Episcopus appellatur praeposi­ tus in rebus sive profanis sive sacris. Presbyter, vi vocis, idem est ac senior. Usu profano Presbyteri appellan­ tur membra collegii, cui aliquod munus demandabatur. Tale collegium di­ citur Senatus. In libris V.T. Presbyteri appellantur illi, qui collegialiter prae­ erant populo vel civitati in rebus sive profanis sive sacris. 19 Cf. J.Colson, L'Evêque dans les communautés primitives (1951) c.6 p.81-90. 20 S.Th.. 2.2 q.184 a.6 ad 1; D.Petavius, De ecclesiastica I lierarchia, Dogmata theologica (1867) V.7 P.407SS; v.8 p.97-405; A.Michiels, L’origine de ΓEpiscopat (1900); Id., Evêques: 1 )AFC 1,1750-1786; E. Bruders, Die Verfassung dcr Kirche (1904); F.Prat, Evêques: DTC 5, 1656-1701 ; E.Ruffini, La Gerarchia della Chiesa (1921); P.Batiffol, La Hiérarchie primitive: Etudes d’histoire et de Théologie positive (1926) 225-266; M.d’Herbigny, De Ecclesia (1928) 11.3623; U.HoLZMEiSTÇft, Si quis Episcopatum desiderat: Bibi 12 (1931) 41769; L.Marchai., Evêques: DBS 1297-1333; V.Cavalla, Episcopi e Presbiteri nella Chiesa primitiva: ScuoCatt 64 (1936) 235-256; G.M.Perrella, Spiritus Saucius posuit Episcopos (Act 20,28): DivThom (Pi) 14 (1937) 172-176; T.Zapelena, De Presbyteris-Episcopis ephesinis in Conc.Tridentino: Mise Com 1 (1942) 11-24; Ch.Claereboets, In quo vos Spiritus Sanctus posuit Episcopos (Act 20,28): Bibi 24 (1943) 370-387; J.M.Bover, Ijos Presbiteros-Obispos de Efeso: Teologia de S.Pablo (1946) I.7 c.2 p.534-539; cf. L.Turrado, Carâcter jerdrquico de Tito, Timoteo, Silas, Lucas y otros compancros de S.Pablo: CiencTom 71 (1946) 82-105; Beyer, ap. Kittel, Theol.Woertb. z. N.T. (19SO) 2,604-619· 624 J.S.AI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 372. In libris N.T. i.° Presbyter appellatur praepositus localis, sive sit Episcopus proprie dictus, sive merus sacerdos Episcopo subditus. In hoc auctores conveniunt. 2.0 Episcopi nomine quis designetur, auctores non conveniunt atque in duas praesertim sententias abeunt2', a) Episcopi nomen in N.T. ut synonimutn nominis Presbyteri adhiberi, ideoque eo designari tam Episcopum pro­ prie dictum quam merum sacerdotem Episcopo subditum, tenent commu­ nissime auctores cum S.Thoma; ex recentioribus in tractatibus De Ecclesia, De Groot, Pesch, Wilmers, Felder, Muncunill, D’Herbigny, Dieckmann, Dorsch, Vellico, alii, quibus accedunt suis monographiis Michiels, Bruders, Batiffol, Prat, Ruffini, Holzmeister, Marchai, alii. Pro hac sententia ab eius patronis citantur, ex Patribus latinis, Ambrosiaster, S.Hieronymus, Pela­ gius, S.Isidorus, S.Beda; ex graecis, S.Chrysostomus, Theodoretus, Oecumenius, Theophylactus 21 22. 373. b) Nomine Episcopi designari in N.T. tantum Episcopos proprie dictos, praesertim in Act 20,28, tenent Petavius, Perrone, Franzelin, Knabenbauer, Felten, Belser, Lercher (ed.1927), Bover, alii. Pro hac sententia citantur S. Irenaeus, S.Epiphanius, Silvius, Estius, Patrizi, alii; atque in eius favorem adducuntur Conc.Tridentinum et Vaticanum, necnon alia ecclesias­ tici Magisterii argumenta 23. Quamvis in libris N.T. nondum determinata reperiantur nomina, quibus designabantur, tenendum tamen est munera ipsa Episcopi et Presbyteri aeta­ te iam apostolica accurate distingui. Primo apud S.Ignatium Antioche­ num (ca.107) solerti cura distincta reperiuntur etiam nomina, adeo ut apud ipsum vox Episcopi reservata semper sit Episcopo proprie dicto, voce au­ tem Presbyteri sacerdotes designentur qui Episcopo plene subordinati ex­ hibentur. 374. Scholion 2. De origine a Deo mediata vel immediata iurisdictionis Episcoporum. Quaestio haec in Conciliis Tridentino et Vaticano agitata qui­ dem est, sed minime decisa. lurisdictionem Episcopis singulis immediate a Deo dari tenuerunt cum Victoria et VAzquez plures auctores; immediate non a Deo sed mediante Romano Pontifice jurisdictionem Episcopis tribui com­ munissime tenent catholici auctores cum S.Thoma, S.Bonaventura, S.Roberto Bellarmino et Suarezio. Hanc sententiam positive docet Pius XII in Encycl. «Mystici Corporis», cum ait: «Episcopi ad propriam cuiusque Dioecesim quod spectat... non plene sui iuris sunt, sed sub debita Romani Ponti­ ficis auctoritate positi, quamvis ordinaria iurisdictionis potestate fruantur, immediate sibi ab eodem Pontifice Summo impertita» 24. Hanc sententiam omnino praeferendam esse censemus. 21 H.van Laak, institutiones Theologiae fundamentalis de Ecclesia th.45, varias auctorum sententias accuratius discernit, casque ad sex reducit, quarum argumenta praecipua difficul­ tatesque recenset. Cf. F.C.Ceulemans, In Act. appendix. 22 Cf. auctores quos citavimus in nota 20. A.M.Vellico, De Ecclesia p.229-242; D.Petavius, Dogmata theologica (1867) v.7 p.409; Io.Perrone, Praelect. v.8 n.104. 23 J.B.Franzelin, Theses de Ecclesia (1887) th.16. Ch.Pesch, Praelectiones 1 n.339-343. hanc sententiam dicit esse probabilem. I.Knabenbauer, Feltem et Belser eam defendunt in suis Comment. in Act 20,28. L.Lercher in ed. praeparata a F.Schlagenhaufen (1939) n.326, praecipuas memorat sententias, sed quamnam praeferat, minime manifestat. Ex Ma­ gisterio catholico aliqua pro hac sententia in testimonium adducta sunt argumenta in nota 13. J.M.Bover, Teologia de S.Pablo (1946) S34-539. T.Zapelena, De Ecclesia 2 (1954) 55-71. 24 Pius XII. «Mystici Corporis»: AAS 35 (1943) 211 s; et «Ad Sinorum gentem»: AAS 47 (t9S5) 9: «iurisdictionis potestas Episcopis ex divino provenit iure, at non nisi per Petri Suc­ cessorem·. Cf. C.Mazzella, DeRelig. et Ecclesia n. 1001-1015; Ch.Pesch, Praelec. 1, n.370s. L.l C-3 A.2. SUCCESSORES APOSTOLORUM. TH.8 N.372'379 625 373. Objectiones. I. S.Paulus non instruit Timotheum et Titum tamquam Episcopos in ordinario Apostolorum munere successores. Ergo ex S.Paulo in epistolis pastoralibus nihil eruitur. Dist. antec. S.Paulus non instruit Timotheum et Titum tamquam Episco­ pos, qui iam in ordinario Apostolorum munere successerunt, trans. antec.; non instruit eos ut sciant, qua ratione in Ecclesia procedere debeant, qui post S.Pauli mortem in ordinario eius munere successuri sint, nego. Nam eos instruit cum iam sciat se esse morti proximum (2 Tim 4,5-8), circa ea quae in Ecclesia usque ad adventum Domini observanda sunt (1 Tim 6,14), et de ratione qua in Ecclesia de successoribus constituendis curandum sit (2 Tim 2,2; Tit 1,5). Ergo eos instruit saltem, tamquam qui eius successores futuri sint. 376. 2. In Scriptura Episcopi exhibentur ut Presbyteris aequales (Act 20,17.28; Phil 1,1.2; Tit 1,5-7). Dist. assertum. Exhibentur aequales nomine, ita ut Episcopi appellentur etiam Presbyteri ac vicissim, trans.; exhibentur aequales munere, subdist. : inadaequate, conc.; adaequate, nego. 377· 3· S.Hieronymus docet Episcopos et Presbyteros esse prorsus aequales. Nam in Comment, ad Tit et in Epist.146 (R 1357 1371) haec docet2S: a) «Idem est Presbyter, qui et Episcopus», quod probat ex Tit 1,5-7; Phil 1,1-2; Act 20,17.28; i Petr 5,1-2; Hebr 13,17, concludens: «Haec ut ostenderemus apud veteres eosdem fuisse Presbyteros quos et Episcopos». b) In initio «communi Presbyterorum consilio Ecclesiae gubernaban­ tur». «Postea unus electus est qui ceteris praeponeretur in schismatis reme­ dium». «Paulatim vero ut dissensionum plantaria evellerentur ad unum om­ nis sollicitudo est delata». c) «In toto orbe decretum est ut unus de Presbyteris electus superpo­ neretur ceteris, ad quem omnis Ecclesiae cura pertineret, ut schismatum semina tollerentur». «Sicut ergo Presbyteri sciunt, se ex Ecclesiae consue­ tudine ei, qui sibi praepositus fuerit, esse subiectos, ita Episcopi noverint se magis consuetudine quam dispositionis dominicae veritate Presbyteris esse maiores, et in commune debere Ecclesiam regere». d) Episcopi et Presbyteri «omnes Apostolorum successores sunt». 378. Unde S.Hieronymus tenere videtur: a) ex Scriptura Episcopum aequalem esse Presbytero; b) primitus Ecclesias Presbyterorum collegio regi, postea vero unum ex eis, ad cavenda schismata, in praepositum electum esse; c) Episcopum, non iure divino, sed Ecclesiae decreto et consuetudine, Presbyte­ ris esse maiorem; d) Episcopos et Presbyteros pariter esse Apostolorum suc­ cessores. 379. Resp. Idem S.Hieronymus etiam haec docet26. Rationes utriusque sententiae breviter colligit et bibliographice illustrat A.M.Vellico. De Ecclesia (1940) p.580-87. Vide etiam T.Zapelena, De Ecclesia 2 (1954) 105-115: J LaINBZ, Disputationes tridentinae, t.t De origine iurisdictionis Episcoporum. 25 S.Hieronymi sententias, quae difficultatem facessunt, eodem ordine, quo in testimo­ nium adducuntur. invenies: a) Comment, in Tit 1,5: R 1371, adde ML 26,562-563: Epist. 146 ad Evang. 1 : R 1357, adde ML 22,1192-1193. b) In Tit t,;: R 1371, adde ML 26,56; Epist. 146: R 1357· c) In Tit 1,5; R 1371. adde ML 26,563. d) Epist. 146 ad Evang. 1 : ML 22,1194. 26 S.Hieronymi alias prae oculis habendas sententias, eodem ordine, quo illas citamus vide: a) In Tit 1,5: ML 26,563. b) Epist. 146 in Evang. 1: R 1357; In Tit 1,5: ML 26,562. c) In Tit 1,5: ML 26,562: Epist. 146: R 1357; Dialog, contra Lucifer. 9: R 1359. d) Epist. 41 ad Marcellam 3: ML 22,476: Dialog, contra Lucifer. 9: R 1359, adde ML 23.164. 626 I.SAI AVERRI, BE ECCLESIA CHRISTI. Ill a) «Eosdem Episcopos illo tempore quos et Presbyteros appellabant : aliud aetatis, aliud est nomen officii». b) «Ne quis contentiose in una Ecclesia plures Episcopos fuisse con­ tendat». «Certe in una civitate plures, ut nuncupantur (Phil 1,1-2), Episcopi esse non poterant». c) «Episcopi habent constituendi Presbyteros per urbes singulas po­ testatem». «Quid facit, excepta ordinatione, Episcopus quod Presbyter non faciat?» «Non quidem abnuo hanc esse Ecclesiarum consuetudinem, ut ad eos, qui per Presbyteros et Diaconos baptizati sunt, Episcopus ad invocatio­ nem Sancti Spiritus manum impositurus excurrat». d) «Apud nos Apostolorum locum Episcopi tenent : apud eos (Monlanistas) Episcopus tertius est... quod apud nos primum, apud illos novis­ simum est». «Quod si quaeris, quare in Ecclesia baptizatus, nisi per manus Episcopi non accipiat Spiritum Sanctum, disce hanc observationem ex ea auctoritate descendere, quod post ascensum Domini Spiritus Sanctus ad Apostolos descendit». «Ecclesiae salus in Summi Sacerdotis dignitate pendet; cui si non exsors quaedam et ab omnibus eminens detur potestas, tot in Ecclesiis efficientur schismata quot sacerdotes». 380. Unde S.Hieronymus etiam tenet: a) In libris N.T. Episcopos appellari etiam Presbyteros et vicissim; l>) in una Ecclesia iam S.Pauli tem­ pore non nisi unum posse esse Episcopum; c) solius Episcopi esse potesta­ tem ordinandi Presbyteros, eosque per singulas urbes constituendi, atque etiam Episcopo reservari confirmationem' eorum quos Presbyteri baptizaverant; d) Apostolorum successores simpliciter et pleno iure Episcopos esse. Igitur iam informa ad id quod obicitur, responderi potest: S.Hieronymus ex Scriptura infert Episcopum aequalem esse Presbytero et solum decreto et consuetudine Ecclesiae ei maiorem esse; id est, aequalem nomine et maio­ rem in accidentalibus muneris, conc.; aequalem iure divino in essentialibus muneris, subdist. : quoad facultatem consecrandi corpus et sanguinem Do­ mini et sacrificium eucharisticum offerendi, conc.; quoad ordinariam do­ cendi. sanctificandi et regendi potestatem ab Apostolis acceptam, nego. 381. S.Hieronymus in Epist.146 scopum quem intendit, patefacit di­ cens: «Audio quemdam in tantam erupisse vecordiam, ut Diaconos Presby­ teris anteferret». Scopum vero in Comment. ad Tit 1,5-7 declarat dum ait: «Audiant Episcopi, qui Apostoli lege contempta, ecclesiasticum gradum non merito voluerint alicui defferre, sed gratia, contra Christum (eos) facere, qui qualis in Ecclesia Presbyter constituendus sit per Apostolum suum exse­ cutus est». Scopus ergo a S.Hieronymo intentus est Presbyterorum dignita­ tem contra Diaconorum audaciam tueri, et Episcopos hortari ut Presbyte­ ros dignos consecrarent; ideo Presbyteratum extollit, eum quantum potest Episcopis aequiparando, ratione praesertim potestatis in Eucharistiam, prout manifeste infertur ex his ipsius S.Hieronymi verbis: «Apostolus perspicue docet eosdem esse Presbyteros quos Episcopos... ad quorum preces Christi corpus sanguisque conficitur» (R 1357). Ceterum fatendum est S.Hieronymum controversiae aestu ductum non parum exaggerasse 27. 382. 4. Iuxta C.ULLMANN, Apostolatus N.T. est officium singulare et unicum, a solo lesu immediate suis Apostolis commissum, ut annuntia­ rent vitam, doctrinam et resurrectionem Christi tanquam testes oculati vi­ 27 De sententia S.Hieronymi, cf, H.van Laak, Repetitorium 281-288; P.Batiffol. Dis­ cussion d'un texte de S.Jérôme: Etud. (I.hist, cl de Théol. positive (1926) p.267-280; T.Zavelena, De Ecclesia 2 (1954) p.71-94. I..1 C.3 Λ.3. SUCCESSORES APOSTOLORUM. TH.8 X.379-382 627 tae historicae et resurrectionis eius. /\tqui tale officium non nisi personali­ ter ipsi Apostoli exsequi potuerunt; atque exsequuti sunt orali praedica­ tione, quae definitive semel pro semper consignata mansit in libris N.T. Er­ go Episcopi dici non possunt Apostolorum successores sensu stricto, seu «continuatores eiusdem functionis apostolicae», quae totaliter diversa est a functione quam utcumque Episcopi exercere possunt -8. Dist. mai. Notio Apostolatus a Cullmann data est inadaequata quatenus respicit tantum extraordinaria aliqua Apostolorum officia, dona et opera, conc.; est adaequata includens etiam ordinarias et essentiales Apostolorum potestates et functiones, nego. Transmissa min. dist. pariter cons. Nequeunt Episcopi dici Apostolorum successores sensu stricto in eorum extraordinariis donis, officiis et functio­ nibus, conc.; in eorum ordinariis et essentialibus potestatibus et functioni­ bus, nego. Iuxta fontes, extraordinaria Apostolorum officia dona et opera solis per­ sonaliter ipsis a Christo commissa, recensentur praesertim haec: a) imme­ diata a Christo electio, missio et plena instructio ut essent testes oculati vi­ tae, doctrinae et resurrectionis Christi; b) Donum miraculorum quo suum testimonium divinitus confirmarent; c) Personalis infallibilitas et visibilis supra ipsos effussio charismatum Spiritus Sancti die Pentecostes, qua induti «virtute ex alto» fidenter aggrederentur et perficerent opus iaciendi funda­ menta totius Ecclesiae; d) Immediata Christi vel Spiritus Sancti revelatio vel inspiratio, a) ad constituendum integrum fidei depositum quod Christus ho­ minibus attulit, seu verbum Dei traditum et scriptum, β) ad statuenda media sanctificationis a Christo pro hominibus instituta, y) ad ordinanda essentialia munera gubernationis Ecclesiae a Christo disposita. Iuxta fontes, ordinariae et essentiales Apostolorum potestates ct func­ tiones sunt: a) Magisterium ad sancte custodiendum, integre transmitten­ dum et fideliter exponendum fidei depositum semel pro semper ab ipsis Apostolis constitutum; b) Sacerdotium ad vere offerendum sacrificium et ef­ ficaciter ministranda salutis media semel pro semper a Christo ipsis Aposto­ lis commissa; c) Regimen ad gubernandum fidelium gregem et ad hierarchice ordinandos in hunc finem Episcopos, Presbyteros et Ministros, iuxta statu­ tum quod semel pro semper ipsi Apostoli a Christo acceperunt. Iam vero, iuxta expressum Domini mandatum (quod in opere Cullmann non videmus citatum) has ordinarias potestates et functiones Apostoli sub divina assistentia exercere debebunt usque ad consummationem saeculi (Mt 28,20; Io 14,16; i Cor 11,26). Atqui eas Apostoli exercere non poterunt perenniter, neque suis personis quia morituri sunt, neque per sola N.T. sCripta, quae referunt quidem potestates fuisse Ecclesiae datas, sed eas nec con­ ferre necque efficaciter exercere possunt. Ergo semper erunt in Ecclesia qui nomine et iure Apostolorum docendi officium habeant, sacrificium eucharislicum offerant, baptismum et alia salutis media administrent, regentes, sacer-8 O.Cullmann, S.Pierre Disciple-Apôtrc-Martyr (1952) p.193-200. Theoriam Cull­ mann crisi subieccrunt plures. non solum catholici sed etiam acatholici. Cf. inter alios: O.Kakrer, Um dic Einhcit der Christen, Die Petrusfrage, ein Gesprach mit... O.Cullmann (1953); Ch. Journet, Primauté de Pierre dans la perspective protestante ct catholique (1953): G.Vodopivec, EuntDoc 6 (1953) 81-109: L.Cerfaux, RechScRcI 41 (1953) 182-202; J.Danieloi· Etud 276 (1953) 206-219: Id., DieuViv 24 (1953) 107-11.6: P.Nober, VerbDom 31 (>953) 45-48; P.Gaechter, ZkathTh 75 (1953) 331-337: P.Bonnard, RevThPh 3 (1953) 3T-34: G.Dejaifve, NouvRevTh 85 (1953) 365-79; W.Bulst, Schol 28 (1953) 264-67; M.Meinertz. ZtsMisswRelw 37 (1953) 235-39; EM.Braun, RevThom 53 <1953) 389-403: P.Be­ noit. RevBibl 60 (1953) 565-79; A.Vôctl, MünchThZts 5 (1954) 1-47; j.Hamer. RevNouv 19 (1954) 92-97; E.Mollaso. RevHistPhilRel 34 (1954) 1-29; F.X.Murphy. IrEccRec 81 (1954) 436-43: A.M.Javierre, Sucesién Aposlàlica: Salesianum 16 (1954) 80-108; O.Karrer, Apostolische Nachfolgc und Primat: ZkathTh 77 (1955) 129-168. 628 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill dotes et magistros Ecclesiarum designent, qui perenniter observantiam om­ nium «quaecumque mandavit Christus» a fidelibus exigant. Hos autem ap­ pellamus Episcopos successores iure divino Apostolorum in eorum munere or­ dinario magisterii, sacerdotii et regiminis Ecclesiae. ARTICULUS III Romanus Pontifex in Primatu successor Thesis 9. In Primatu perenni iure divino Romanus Pon­ tifex est S.Petri successor. 383. S.Th., 2.2 q.i a.io; Suppi, q.40 a.6; 4 CG 76; cf. De pot. q.io a.3 ad 13; S.Bonaventura, Quaest. disp. de perfect, evangel, paupert. q.4 a.3; Suarez, De fide d.io s.2s; Defensio fidei I.3 0.13 *18; S.Rob.Bellarm., Controv. 3 1.2 0.12-31; Franzelin, th.i x; Palmieri, th.8s; Wilmers, th.39-41: Van Laak, Instit. Theol. fundam., De Ecclesia n.97-113: Id.. Repetitorium, De Ecclesia th.6-8; De Groot, q.15 a.4; Straub, th.15: Ottiger, 2 p.599-817; Billot, th.28; Muncunill, 0.356-392; Schultes, a.47; D’Hf.rbigny, th.24 11.281-313; Dieckmann, th.21 n.507-542; G.Glez, Primauté: DTG 13.247-344; Lercher, fh.33; Cotter, th.30; Zapelena, th. 10; J.Madoz, El Primado: Fuentes y documentas (1936); E.Giles, Documents illustrating Papal authority (1952); I.de Torquemada, Oratio synodalis de Primatu, edit. E.Candal, Conc. Florent. S.B.. vol.4 fasc.2 (1954)· 384. Nexus. Demonstratum a nobis est (th.7) Prima­ tum in Ecclesia esse iure divino perennem. In hac thesi ulte­ rius quaerimus, quaenam sit persona quae de facto hunc Pri­ matum iure divino obtineat. 385. Notiones. Primatus est universae Ecclesiae supre­ ma potestas monarchica, perenniter duratura, quam Christus instituit et S.Petro contulit (cf. th.5). Iure divino statutum intelligimus illud, quod «ex Christi ipsius institutione» ortum et valorem habet (cf. D 1825). Perennis est potestas quae perpetuo usque ad consumma­ tionem saeculi est duratura, prout explicatum est in thesi de perennitate (th.7). 386. S.Petri successor Romanus Pontifex esse intelligi­ tur, non mere materialiter, sed etiam formaliter, id est, substitutor personae S.Petri in omni potestate ordinario muneri Pri­ matus annexa, sine ulla iuris mutatione. Quare, adimpleta con­ dicione legitimae electionis eiusdemque acceptationis, Roma­ nus Pontifex ipsomet iure divino eandem supremam iurisdictionis potestatem' obtinet, qua ipse Christus S.Petrum plene I..I c.3 A.3. PRIMATUS ROMANI PONTIFICIS. TH.9 N.382-39O 629 constituit sui in terris Vicarium sive supremum universae Ecclesiae visibile caput (cf. CIC 109 219). 387. Romanus Pontifex est legitimus romanae dioecesis Episcopus. In thesi autem intelligitur, non reduplicative, seu qua et quatenus est Romanus Episcopus, sed specificative, seu qui legitimus dioecesis Romanae Episcopus est. Nam iuxta Conc. Vaticanum, duo in hac re probe sunt distinguenda: 1) Lex per­ petuae successionis in Primatu, et 2) Condicio successionis in eodem perenni Primatu. Lex perpetuae successionis est positi­ va ordinatio, qua Christus formaliter statuit, ut S.Petrus per­ petuo habeat successores in Primatu. Condicio successionis est factum Romani Episcopatus, quo evenit ut successor in Pri­ matu non sit nisi Romanus Episcopus. Iam vero lex successionis est ex iure divino perennis; condicio autem successionis, iuxta va­ rias catholicorum sententias, est vel ex iure divino, vel ex iure humano-ecclesiastico, vel ex iure ecclesiastico-apostolico, secun­ dum naturam iuris quo S.Petrus de facto coniunxit successio­ nem in Primatu cum Romano Episcopatu ·. 388. Status quaestionis. In thesi abstrahimus a natura iuris, quo successio in Primatu connexa est cum Romano Epi­ scopatu, et defendimus id ipsum quod in Conc. Vaticano sollem­ ni iudicio definitum est (D 1825). 389. Adversarii contra hanc thesim innumeri sunt. 1) Omnes acatholici sive christiani dicantur sive christianum nomen renuant, unanimes Romanum Primatum reiciunt. 2) Etiam huic thesi adversantur omnes quos ut adversa­ rios recensuimus in thesibus de Primatu S.Petri (th.4 et 5) necnon in thesi, quae huic immediate praecedit, de hierarchica Apostolorum successione. 39°· 3) Qui hierarchicam indolem Ecclesiae a Christo in­ stitutam admittere nolunt: Marsilius Patavinus (D 496-498), Wicleff (D 588617 621), Hus (D 635 653-655; cf. D 674), Luther (D 765), lansenistae (D 1319), Febroniani (D 1500), Pistorienses (D 1502-1503). Accedunt Protestantes omnes, necnon ii qui auctoritati Status Ecclesiam eiusque caput subdi autumant. 4) Qui monarcjiicam Ecclesiae constitutionem agnoscere re­ nuunt, ut sunt Anglicani, Protestantes Episcopaliani vel Presby1 Msi 51.600; 52,10.31.1100.1115.xx 18. Cf. Th.Granderath, Consi. Dogm. Conc.Vaticani X37-X49. 630 T.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill teriani, quibus accedunt sic dicti Vetero-Catholici, seu ii qui 1 nollentes amplecti Conc.Vaticani definitionem de Romani Pon- ‘ tificis Primatu, sese cum Dollinger ab Ecclesia Romana sepa- 1 raverunt, clamantes: «Los von Rom» 2. 391. 5) Adversantur speciatim huic thesi Schismatici Orientales, qui post medium saec.IX cum Photio urbem constantinopolitanam proclamaverunt secundam Romam, medio saec.XI cum Michaele Cerulario separationem ab Ecclesia Romana perfecerunt, et post Constantinopolim a Tureis cap­ tam, anno 1453, Sedem Patriarchalem Orthodoxae Russorum Ecclesiae pronuntiaverunt tertiam Romam; supremam autem iurisdictionem Patriarchae Russorum conferri significabant anno 1917 per ritum quo ei tradebant «Baculum Pastoralem Sancti Petri». Orientalium de Primatu doctrina et difficultates, quibus catholicorum argumenta enervare satagunt, collectae sunt in Encyclica Synodi Constantinopolitanae anni 1848, quam 33 Orthodoxi Episcopi subscripserunt, respondentes Encyclicae Pu IX eiusdem anni, «In suprema Petri Apostoli Sede», qua eos Summus Pontifex hortabatur, ut ad Catholicae Ecclesiae uni­ tatem redire festinarent 3. Accedunt nunc non minus adversi omnes Panchristianismi seu Oecumenismi propugnatores, ut Heiler, Aulen, Tomkins, Visser’t Hoorr, et alii, qui plenum Ecclesiarum autonomismum tuentur et non nisi ad quamdam earum foederationem adspirare possunt. In specie Barth: «Gubernatio, inquit, Ec­ clesiae proprie et exclusive pertinet ad Christum Dominum; et ideo systema Papale, in maiori adhuc gradu quam Episcopale, nocet liberae praedicationi verbi in libera Congregatione Christi viventis, quae est Ecclesia.» Similiter Craig: «Christus, ait, Ipse solus est Ecclesiae supremus dux, Ipse solus pos­ sidet ius eam gubernandi». Cullmann vero negat ipsam possibilitatem suc­ cessionis S.Petri4. 392. 6) Sensismus evolutionista, quem Modernistae se­ quuntur, tenet Ecclesiam eiusque Primatum nihil aliud esse 2 Cf. M.n’HERBîGNY, De Ecclesia n.206,3· 3 Cf. M.Jugie, Theol. Dogm. Christianorum Orientalium 4 p.362-423; Id., DTC 13,344391 ; Th.Spâcïl, Conceptus ct doctrina de Ecclesia iuxta Th'eologiam Orientis separati: OrGh 2 (1924) 57-72; M.d'Herbigny. De Eccles, n.283. Msi 4O,377-4«8 exhibet Encyclicam a 33 Episcopis Orientalibus subscriptam contra Primatum; inter alia: «Romana, inquit. Ecclesia non habet nisi praecedentiam inter fratres in universa Ecclesia: hoc est, obtinet honorem Romano Episcopo concessum ratione antiquitatis et splendoris Civitatis Reginae; sed minime ab Apostolis derivatur Vicarietas Christi et ius universalis Pastoris, quae ipse sibi attribuit* (Msr 40,399). Cf. St.Zankow, Das Orthodoxe Christentum /1928) 68.84.90.91.138.139. L.Beauduin, L'Eglise et les Eglises, t054-1954. 4 Fr.Heiler, Altkirchliche Autonomie und Piipstlicher Zentralismus (1941). .Aliorum Oecumenistarum, qui citantur, sententias vide ap. Etudes Oecuméniques: Documents de Γ Assemblée d'Amsterdam, 1. L'Eglise universel Ü949) p.23.53.106.197-263. O.Cullm . âxn, Saint Pierre (1052) 195-200. I.) C.j Λ.3. PRIMATUS ROMANI PONTIFICIS. TH.Ç N.390-395 631 quam partum conscientiae collectivae, qui legi vitalis evolu­ tionis subiacet. Sicut ergo sensus religiosus, mere politicis con­ dicionibus excitatus et allectus, exeunte saeculo II, Primatui in Ecclesia ortum dedit, ita etiam nostris diebus ad formam democraticam impellit. Sensui vero religioso haec postulanti necessario obsecundandum est, nisi velimus in hominum conscientiis intestinum excitare bellum ac fovere (Pius X, Decr. «Lamentabili» et Encycl. «Pascendi» [D 2053-2058 2091 2094]). 393. 7) Rationalistae historico-critici, inde ab initio nos­ tri saeculi, ius divinum Primatus, lege strictae successionis ex S.Petro derivati, prorsus respuunt, atque factum mere hu­ manum assignare satagunt, ex quo Primatus Romanus natu­ raliter ortus ostendatur. A.Harnack ortum universalis Prima­ tus Romani Episcopi praesertim attribuit influxui ipsius Urbis Romae, quae cum centrum reale et caput iuridicum Romani Imperii esset, causa fuit quae induxit paulatim ad agnoscen­ dum tantae Urbis Episcopum ut caput iuridicum universae Ecclesiae. Haec autem agnitio iam satis in historia apparet tempore Victoris I (ca.190). Similia nostris diebus tenet etiam M.Goguel. 394. E.Caspar Primatus Romani theoriam attribuit Tertulliano et S.Cypriano, tenens nullum de hac re historicum vestigium certum ante eos reperiri. R.Sohm putat, in edicto Callixti (ca.220), Romanum Episcopum primo sibi attribuisse auctoritatem et successionem S.Petri. J.Turmel cen­ set auctorem Primatialis potestatis esse Imperatorem Gratianum, cum anno 378 decrevit ut iudicium de aliis Episcopis Romano Episcopo reservaretur, atque imperiali auctoritate praecepit ut decreta disciplinaria Romani Praesu­ lis ab omnibus rata haberentur. B.I.Kidd asserit, ante S.Leonem Magnum admitti in Ecclesia realem quemdam mere directionis Primatum, qui tandem per ipsum S.Leonem (ca.450) verus iurisdictionis Primatus factus est. ΠατταΕόπουλοί denique opinatur, Primatum verae iurisdictionis in Ecclesiam tan­ dem saeculo IX per pseudoisidoriana decreta inductum esse. Porro alii alias adinvenire satagunt humanas causas, quibus verisimiliter ortum Primatus attribuere valeant, hoc uno omnes scopo ducti ut veram eius divinam origi­ nem denegent5. 395. Doctrina Ecclesiae. Doctrina de Primatu Romani Pontificis sollemni iudicio ab Ecclesia definita est in Conciliis 5 A.Harnack, Dogmengeschichle (1009) 1,480-496; Id., Das Wesen des Christentums (1920) 157; M.Goguel, Les premiers temps de ΓEglise (1949) 218-225; E.Caspar, Primatus Petri (1927); Id., Geschichte des Papsttums (1930); R.Sohm, Kirchenrecht (1923) ï,379s; J.Turmel, Histoire des Dogmes: 3. La Papauté (1933); B.I.Kidd, The Roman Primacy to A.D. 461 (1936); K.Guggisberg, Matthaus 16,18-19 in der Kirchengeschichte: ZKG 54 (1935) 276-300; Παπα­ δοπούλας, Το Προτειον του 'Επισκόπου 'Κώμης (1930). Cf. M.Gordïllo, Un libro reciente: OrChr 22 (1931) 180-191 ; H.Pierke, L'union de [Orient avec Rome: OrChr i8 (1930)· 632 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill praesertim Lugdunensi II, Florentino et Vaticano (D 466 694 1824-1827). a) In Conc.Lugdunensi, anno 1274, de unione Graecorum, definitum est factum Primatus: «summum et plenum Prima­ tum»; ius divinum Primatus: «quem se ab ipso Domino in beato Petro recepit»; successio in Primatu: «in Apostolorum Principe, cuius Romanus Pontifex est successor» (D 466). 396. b) In Conc.Florentino, anno 1493, de Orientalium unione, in decreto pro Graecis, definitum etiam est: «Romanum Pontificem in universum orbem tenere Primatum»; vi succes­ sionis: «et ipsum Pontificem Romanum successorem esse beati Petri principis Apostolorum»; et quidem iure divino: «et ipsi in beato Petro pascendi... universalem Ecclesiam a D.N.I. Christo plenam potestatem traditam esse» (D 694). Postrema huius definitionis verba: «quemadmodum etiam in gestis oecumenicorum Conciliorum continetur», aliqui Gallicani inter­ pretabantur sensu restrictivo, ut si diceret: «secundum illam mensuram quae ei in Conciliis concessa est»; sed haec arbi­ traria interpretatio a Patribus Concilii Vaticani reiecta est6. 397. c) In Conc.Vaticano doctrina Primatus iurisdictionis, iure divino, ex successione Romani Pontificis in locum S.Petri, de fide divina definita est (D 1825). Ad huius definitionis ple­ nam intelligentiam, oportet eam comparare cum schemate Pa­ tribus Concilii prius proposito: Primum Canonis schema Canon reformatus et definitus «Si quis dixerit, non esse ex ipsius Christi Domini institutione, ut b.Petrus in Primatu super universam Ec­ clesiam habeat perpetuos successo­ res; aut Romanum Pontificem non esse iure divino b.Petri in eodem Pri­ matu successorem: A.s.» (Msi 51, 5S2). «Si quis dixerit, non esse ex ipsius Christi Domini institutione, seu iure divino, ut b.Petrus in Primatu super universam Ecclesiam habeat perpe­ tuos successores; aut Romanum Pontificem non esse b.Petri in eodem Primatu successorem: A.s.» (Msi 52, 1332). 398. Ut patet, tantum mutatus est locus vocum iure di­ vino. Mutatio facta est iuxta sententias Patrum et secundum emendationem a Papp-Szilagyi Magno-Varadinensi, ritus rumeni, propositam; quia, ut Relator de fide declaravit, «si relin1-156. Cf. J.Haller, Das Papsttum i (1950) 1-47.470s: vide J.M.Sarabia, Una nuevateoria sobre elorigen del Primado: Greg 17 (1936) 596-604; H.E.Feine, Kirchliche Rechtsgeschichte, I. Bd. Die katholische Kirche (1950) 48-56.256-258. 6 Th.Granderath, Constit.'Dogmat. Conc.Vaticani 150-154. Cf. n.474. I.. I C-3 Λ.3. PRIMATUS ROMANI PONTIFICIS. TH.9 N.395-401 633 quantur verba iure divino ut stant (in i.° schemate), posset videri configi assertum eorum, qui factum Petri tantum hu­ manum fuisse dicunt; sic acceptat emendationem Deputatio de fiden7. Ergo mutatio facta est ne lectores putarent a Concilio definiri, factam a S.Petro connexionem Primatus cum Sede Romana esse iure divino. 399. Hanc doctrinam, tam aperte in Concilio Vaticano sollemni iudicio sancitam, recentiores Romani Pontifices vindicare non desinunt ut Leo XIII in Encycl. «Sapientiae christianae» (D 1936 a, c) et in Encycl. «Satis cognitum» (ASS 28,729-732). Ac nostris etiam diebus Pius XII in Encycl. «Mystici Cor­ poris»: «Quoniam vero sociale eiusmodi Christi Corpus ex Conditoris sui vo­ luntate adspectabile esse debet..., omnino necessarium est, ut in oculis omnium conspicuum adsit supremum Caput, a quo mutua invicem adiutrix omnium opera ad propositum assequendum finem efficienter dirigatur: lesu Christi dicimus in terris Vicarium... Ita divinus Redemptor Petro eiusque successoribus mandavit, ut suam in terris gerentes personam perspicibilem quoque christianae reipublicae moderationem agerent» (AAS 35,227, cf.2io.s) Valor dogmaticus. Thesis est ergo de fide divina sollem­ niter definita, praesertim in Conc.Vaticano. 400. Probatio. In Primatu perenni iure divino semper aliquis esse debet patens S.Petri successor. Atqui nisi Romanus Pontifex sit nemo esset. Ergo in Primatu perenni iure divino Romanus Pontifex est S.Petri successor. Mai. patet: a) Semper aliquis esse debet, quia Primatus est perennis, b) Patens esse debet, quia Primatus est suprema potestas praedita munere docendi, sanctificandi et regendi ho­ mines in communibus huius mundi condicionibus exsistentes et in societate ecclesiastica visibili coadunatos (cf. Pium XII, n.399). Min. est probanda. Solus Romanus Pontifex semper sibi vindicavit Primatum et ab Ecclesia est ut S.Petri successor agnitus. Ergo nisi Romanus Pontifex sit, nemo esset S.Petri in Primatu successor. 401. Antecedens. 1) Romanus Pontifex sibi vindica­ vit Primatum: A) exercite; B) signate. A) Exercite semper ac suam auctoritatem supra alios Epi­ scopos vel supra universam Ecclesiam exercuit, quod sane innu­ meris omnium temporum documentis probari potest, prout in Regestis Pontificum Romanorum recensentur8. 7 F.M.Zinelli, Episcopus Tarvisinus: Msi 52,1115· 8 Ph.Jaffe, Regesta Pontificum Romanorum 1 (1885); G.Rauschen Textus antenicacni ad Primatum Romanum spectantes: Florilegium Patristicum 9 (1Q14); J.Madoz, El Primado Romano: Fuentes y Documentes (1936). Cf. A.M.Stickler, De Primatu romano historia col­ lectionum Iuris Canonici illustrato: MonitEccl 79 (i954) 409-425· 634 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill Exempli gratia: S.Clemens Romanus (ca.96) in componendo schismate Corinthiaco (D 41). S.Stephanus (ca.257) in quaestione de rebaptismo (D 46-47 cum nota). S.Iulius I (a.341) in epistola ad Antiochenos (D 57 a). S.Siricius (a.385) in epistola ad Himerium Ep. Tarraconensem (D 87). S.Innocentius I (a.417) in epistola ad Ep.Africanos (D 100; cf. etiam R 2014). 402. B) Signate, seu verbis expressis, inde praesertim a saeculo V, Rom.Pontifex sibi vindicat Primatum. Exempli causa: S.Zosimus (a.418) ad Episcopos Africae, approbans eorum doctrinam contrariam haeresi pelagianorum (D 109). S.Bonifacius I (a.422) ad Rufum et caeteros Episcopos Macedoniae (D 5000s). S.Caelestinus I (a.431) ad Episcopos euntes ad Conc.Ejhesinum (R 2018). S.Leo M. (a.446) ad Episcopos Viennae et Thesalonicae (Kch 891-896). S.Gelasius I (a.495), agens de Sedium Patriarchalium primatia (D 163). S.Hormisdas (a.517), celebri sua formula subscripta ab Episcopis Orientis. Pelagius I (a.560) ad quemdam Episcopum schismaticum scribens (D 230). Hadrianus I (a.785) ad Patriarcham Tarasium et ad Conc.Nicaenum II (D 298). S.Nicolaus I (a.865) ad Imperatorem Michaelem contra Photium (D 332-333)· S.Leo IX (a. 1053) adversus schismaticum Michaelem Cerularium (D 35>-353)· Clemens VI (a. 1351) ad Consolatorem Catholicon Armenorum (D 570 d-h). Benedictus XIV (a.1743) professio hdei Orientalibus praescripta (D 1473). Pius IX (a.1864) adversus naturalismum et communismum (D 1698). Longe plura recenseri poterant testimonia, quibus Romani Pontifices sibi, exercite vel signate, Primatum vindicant. Quae­ dam citavimus ex iis quae in Enchiridio collecta sunt. Eis addi potest Benedictus XV (a.1917) in Codice luris Canonici, in quo praeclare Romanus Primatus vindicatur (CIC 218,219), nec non Pius VII (a. 1801), qui Litt. Apost. «Qui Christi Do­ mini vices», omnes simul Galliae Episcopos omni iurisdictione privavit (BR [Τ] 35,215-228). 403. Antec. 2) Romani Pontificis Primatus est ab Ec­ clesia agnitus: A) theoretice; B) practice. I.. I C-3 A.3. PRIMATUS ROMANI PONTIFICIS. TH.Ç N.40I-405 635 A) Theoretice. S.Ignatius Mart. Antiochenus (ca.107) in epistola ad Romanos, Ecclesiam Romanam salutat, eam magnificentissimis epitetis prae aliis extollens, quibus singula­ rem eius praeeminentiam implicite agnoscit (R 52). Haec sa­ lutatio non solum sollemnitate, sed etiam formae novitate, lon­ ge superat alias salutationes, quibus ipse S.Ignatius reliquas Ephesi, Magnesiae," Trallium, Philadelphiae, Smyrnae, Eccle­ sias laudat 9. Praeeminentiam Romanae Ecclesiae S.Ignatius praesertim exprimit, dum ait: «Quae praesidet in loco regionis Romanorum... praeposita caritati, Chris­ ti legem habens, Patris nomine insignita». Duae imprimis sententiae expli­ candae sunt, quae sermone graeco hae sunt: προκάθηται tv τόπω χωρίου 'Ρω­ μαίων, et προκαθήμενη τής αγάπης. 404. In harum sentent iarum interpretatione duplex praesertim distin­ guitur tendentia: 1.» Eorum, vel maxime acatholicorum, qui sensum verbi προκαθήσθαι latius interpretantur, vocem vero αγάπη strictius; unde conclu­ dunt, S.Ignatium tantummodo testari. Ecclesiam Romanam eminere in vir­ tute vel operibus caritatis. Hanc interpretationem propugnaverunt Zahn, Lightfoot et essentialiter etiam Harnack 1o. 2.s Eorum generatim catholi­ corum, qui verbum προκαθήσθαι interpretantur stricte, vocem vero αγάπη la­ tius; unde inferunt S.Ignatium attestari, Romanam Ecclesiam regere coetum caritatis, id est universam Christi Ecclesiam. Pro hac interpretatione con­ ferri possunt, Funk, Wilmers, Chapmann, Zapelena, alii ". 405. Igitur sententiae ita interpretandae sunt, ut quam fidelissime reddant sensum ab ipso S.Ignatio intentum, quem, ut nobis videtur, bene enodavit J.Thielen >2. Quare a) προκαθήσθαι vi nativa verbi, usu profano ac sacro, et apud ipsum S.Ignatium, locis citatis, habet suam propriam signi­ ficationem: significat nempe praesidere, regimen tenere, ut in epistola ad Mag­ nesios (R 44) «Episcopo praesidente προκαθημένου loco Dei», b) ’Αγάπη vox est, quae apud S.Ignatium, intra propriam vocis significationem, pleniorem tamen sensum induit. Sub ea enim S.Ignatius comprehendit omne id quod ad vitam Christianam pertinet, et quidem sub omni eius adspectu sive sociali, sive doctrinali, sive spirituali, sive religioso in cultu praesertim eucharis­ tico exhibito. Ünde patet voce αγάπη S.Ignatium intelligere etiam coetum fidelium, quem ulterius expresse significat in epistolis ad Tral 3,2; 13,1; ad Rom 9,3; ad 1’hilad 11,2 *2. c) Notandum est προκαθήσθαι construi cum » F.X.Funk. Patres Aposlolici 1,212-313. 1« Th.Zahs, lunatius von Antiochien (1873); Id., Patrum Apostolicorum opera: Ignatii epistolae (1876): J.B.Lichfoot, Apostolic Fathers: S.Ignatius (1885); A.Harnack, Das Zeugnis des Ignatius über das Ansehen der romischen Gemeinde: SitzBPAkadWiss (1896) ιηι-131. 11 J.Ghap.man, S.Ignace et Γ Eglise Romaine: RevBén 15 (1896) 385-400: F.X.Funk, Kirchengeschichlliche Abhandlungen und Untersuchugen 1 (1897) 1-12; Van Laak, Instit. Theol. Fundam. De Ecclesia (1911) 11.108-113; I.Otticbk. De Ecclesia p.626-630; G.Wilmers, De Ecclesia n.123; T.Zapelena, De Ecclesia th. 10 (1950) p.287-294. 12 J.Thielen,Worrarig in der Liebe. Eine Untersucliung über προκαθήμενη τής αγάπης: ThGI 19 (1927) 701-709: Pius XII, Solenne udienza dei Parrochi di Roma: «S.Ignazio alia Chiesa di Roma dava già il titolo di προκαθήμενη της αγαπης: espressione in oui, Ira l’altro, si manifesta un riconoscimento onorcvole c nobile della carità di lei, vale a dire che essa *ha il primato (anche) nell'amore» (LOsservatore Romano 7 febr. 1940). 1» F.X.Funk, Patres Apostolici 1 p.244.250.262.274. 636 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill genitivo vocis significantis vel locum vel coetum in quem regimen exercetur, secus significare absolute et indeterminate regere. 406. Unde a) S.Ignatius sententia προκάθηται έν τόπω χωρίου ‘Ρωμαίων significat Ecclesiam Romanam «Praesidere in loco regionis Romanorum». Id est, Ecclesia Romana praesidet absolute et indeterminate sine limitatione loci quia iv τόττω designat locum, non in quein, quia non est in genitivo, sed ex quo vel in quo regimen exercet. 407. Unde b) S.Ignatius sententia ττροκαβημένη τής άγάπης significat Ecclesiam Romanam «praepositam esse caritati, seu regere universam Christia­ norum vitam», non solum socialem et iuridicam, sed etiam doctrinalem, sacramentalem, liturgicam, etc. Id est Ecclesia Romana regit simpliciter et sine ulla limitatione fideles Christi. 408. Atqui c) S.Ignatius expresse asserit, Ecclesiam sine Episcopo non dari (R 49 65). Ergo concludendum est eum hanc potestatem Romano Epi­ scopo tribuere. Tamen regimen absolute et indeterminate asserit de Ecclesia Romana, quia talis ac tanta auctoritas Romano Episcopo competit, non ra­ tione Episcopatus, sed ratione successionis S.Petri in Sede Apostolica, cuius est Episcopus (cf. R 54). 409. Confirmatur S.Ignatium docere primatialem Romani Episcopi auctoritatem: a) quia dicit eum «Christi legem habere» (R 52); hoc autem consonat cum primitivis Christianorum monumentis, in quibus collatio Pri­ matus significatur figura Christi legem S.Petro dantis, b) Quia Ecclesiae Romanae competere agnoscit potestatem «docendi, praecipiendi, regendi» alias Ecclesias (R 53 55). c) Quia Ecclesiam Romanam dicit «Patris nomi­ ne insignitam», hoc autem indicat, in stylo S.Ignatii, eam summa praeemi­ nentia insignitam esse. Conclusio: Ergo in iis, quae scribit S.Ignatius, implicita continetur agnitio Primatus Romani Episcopi, quia sine ulla locorum et personarum limitatione asserit, Romanam Eccle­ siam universae Christianorum vitae regimen tenere. 410. 2) S.Irenaeus (ca. 180) attestatur, supremam Eccle­ siae auctoritatem Romanae Sedi competere ratione doctrinae. Atqui in Christi Ecclesia una est suprema auctoritas sub omni ratione. Ergo S.Irenaeus implicite attestatur supremam Eccle­ siae auctoritatem Romanae Sedi competere sub omni ratione. Mai. probatur, quia S.Irenaeus tenet ut axioma, consen­ sum universae Ecclesiae in doctrina suprema auctoritate pollere (R 209 210). Atqui ulterius asserit, consensum universae Eccle­ siae necessario aequivalere testimonio solius Romanae Ecclesiae (R 210 213). Ergo S.Irenaeus attestatur, supremam Ecclesiae auctoritatem Romanae Sedi competere ratione doctrinae. 411. Necessitatem, quam asserimus in minori, S.Irenaeus exprimit his verbis: «Ad Romanam enim Ecclesiam, propter potentiorem principalita- L.I C-3 A.3. PRIMATUS ROMANI PONTIFICIS. TH.9 N.405-414 637 tem, necesse est omnem convenire Ecclesiam» (R 210). Iam vero talis neces­ sitas, iuxta varias auctorum sententias, intelligi potest vel moralis vel logica; Si S.Irenaeus affirmat necessitatem moralem, tunc tenet universam Eccle­ siam moraliter obligari ad assentiendum Romanae Ecclesiae; si autem affir­ mat necessitatem logicam, tunc tenet, ex Romanae Ecclesiae doctrina logica necessitate inferri eandem esse universae Ecclesiae doctrinam, quod fieri nequit nisi supponatur auctoritatem Romanae Ecclesiae parem esse aucto­ ritati universae Ecclesiae. Ergo in primo casu formaliter in altero aequivalenter attestatur S.Irenaeus auctoritatem Romanae Sedis esse supremam 14. 412. 3) Tertullianus (ca.210) agnoscit in genere sin­ gularem Romanae Ecclesiae eminentiam et plenitudinem (R 297). Ulterius fatetur sententiam a Romano Episcopo la­ tam, ab universa Ecclesia agnosci (Kch 218 bis). Tandem iam Montanista factus, sibi persuadere conatur, Primatum in universam Ecclesiam esse personale privilegium soli S.Petro a Christo concessum (R 387). 413. 4) S.Cyprianus (ca.252) Ecclesiae unitatem contra schismaticos propugnans, «una inquit Ecclesia et Cathedra una super Petrum Domini voce fundata», atque sedem Romanam appellat «Petri Cathedram et Ecclesiam principalem, unde uni­ tas sacerdotalis exorta est» (R 573-575 580). Huic parem terminologiam adhibet S.Cyprianus in tractatu De Ecclesiae uni­ tate (R 555). In accurate determinanda doctrina S.Cypriani de Primatu Romano non consentiunt auctores. Dici saltem potest, eum theoretice profiteri, Romanum Episcopum, propter Petri successionem, esse unitatis originem et centrum. De potestatis primatialis plenitudine non videtur attigisse totam vim; sem­ per autem praesupponit et docet, Romanae Sedi praerogativam e S.Petro derivatam competere, quae nulli alii Sedi attribui potest, vi cuius catholica unitas, ita ex Romano Episcopo pendet, ut non nisi per ipsum, ex ipso et cum ipso obtineri possit15. 414. 5) Anonymus adversus aleatores (ca.260) clare Prima­ tus ideam exhibet: «Nobis, inquit, divina et paterna pietas Apostolatus ducatum contulit et vicariam Domini Sedem caelesti dignatione ordinavit et originem authentici Apostolatus, super quem Christus fundavit Ecclesiam, in superiore nostro porta­ mus, accepta simul potestate solvendi et ligandi» (Kch 310). 14 Cf. H.Diecksîann, De Ecclesia 0.7545.771 ; D.van de Eynde, Les normes de renseigne­ ment chrétien (1933) 165-187; T.Zapelena, De Ecclesia, Le., p.295-308. 15 M.d’Herbigny, De Ecclesia n.300; J.Chapman, Studies on the early Papacy: St.Cyprian on the Church (1928) c.2; P.Batiffol, Cathedra Petri (1938) 135-150; T.Zapelena, De Eccle­ sia I (1950) 313-343; E.Caspar, Gcschichte des Papsttums 1 (1930) 72-79, exaggerat cum tenet, S.Cyprianum theoriae Primatus Romani inventorem esse; P.Batiffol, L'Eglise naissante et le Catholicisme (1927) c.8 excur.E p.440-447; O.Perler, Le «De unitate» de S.Cypricn interprété par S.Augustin: Augustinus Magister (1954) 835*858- 638 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 6) S.Optatus Milevitanus in Africa et Prudentius in Hispania (ca.370) eandem doctrinam profitentur. S.Optat. (R 1242). Prudentius vero scribit: «Da, Christe, Romanis tuis,—Sit christiana ut civitas:—Per quam dedisti ut caete­ ris—Mens una sacrorum foret.—Confoederentur omnia—Huic inde membra in symbolum». Et alibi: «Una fides vigeat prisco quae condita templo est, -Quam Paulus retinet, quamque cathedra Petri» 1(’. 415. 7) S.Hieronymus (ca.376) interrogatus circa quaes­ tionem dé antiocheno schismate, in quo S.Basilius defendebat Meletii partes, contra vero S.Athanasius Paulin! iura propug­ nabat, respondet in epistola ad Papam Damasum: «Ego, inquit, Cathedrae Petri communione consocior. Super illam petram aedificatam Ecclesiam scio. Quicumque extra hanc domum agnum comederit profanus est... Non novi Vitalem, Meletium respuo, ignoro Paulinum. Quicumque tecum non colligit, spargit» (R 1346). Conferri etiam possunt testimonia S.Ambro­ sii (R 1261) et S.Augustini (R 1507). 416. B) Practice agnitus Primatus. 1) In Oecttmenicis Conciliis: a) In Conc.Ephcsino, de causa Nestorii, sub Caelestino I (a.431; D 112). b) In Conc. Chalcedonensi, contra Monophysitas, sub Leone I Magno (a.451; D 143 nota 3 et 149)16 17. c) In Conc.Lateranensi IV, in causa Waldensium et Albigensium, sub Innocentio III (a.1215; D 436). d) In Conc.Lugdunensi II, de unione Graecorum, sub Gregorio X (a. 1272; D 466). e) In Conc.Florentino, de unione Orientalium, sub Eugenio IV (a. 1439; D 694). f) In Conc. Lateranense V, de moribus et disciplina in Ecclesia instaurandis, sub Leone X (a. 1516; D 740) 18. g) In Conc. Vaticano, de fide catholica et de Ecclesia, sub Pio IX (a.1870; D 1824-1826). 16 Prudentii testimonium, apud Z.GarcIa-Villada, Historia eclesiastica de Espana ι,ϊ.* p.22T. Alia cx Hispana Ecclesia testimonia, apud A.C.Vega, El Primado Romano en la Iglesia espanola desde sus origenes hasta el siglo VII; necnon apud J.Madoz, El Primado Romano en Espana cn el siglo isidoriano: ambo in RevEspT 2 (1942) 63-99229-255. 1 7 Cf. M.d’Herbigny, De Ecclesia n.286-293 et 308, ubi ample exponuntur argumenta desumpta cx Conciliis Ephesino et Chalcedonense. Pius XII, «Sempiternus Rex»; AAS 43 (i951) 631SS: «Romani Pontificis Primatus e gravissima fidei christologica controversia aperte eluxit· (l.c.. 626). A.Grillmeier-H.Bacht, Das Konzil von Chalkedon 2 vol. (1951-1953). i » Conc.Tridentinum Primatum Romani Pontificis tota sua agendi ratione aperte praesupponit, prout tenet Ph.Alonso-Bârcena, El Primado Romano en ei Conc. de Trento: RazFc 131 (1945) 397-428. Cf. H.Grisar, Die Frage des Pâpst lichen Primats auf dem Tridentinum: ZkathTh 8 (1884) 453*507: G.Glez, Pirmauté: DTC 13.319-327. I.. I C-3 Λ.3. PRIMATUS ROMANI PONTIFICIS. TH.Ç) N.4I4-4I9 639 417. 2) Occasione controversiarum de diversis quaestio­ nibus: a) In Corinthiaco schismate (ca.96), S.Clemens Romanus primatiali auctoritate submissionem iniungit. Nam supersti­ tibus loanne Apostolo et discipulis S.Pauli, Corinthiacae Eccle­ siae fundatoris, S.Clemens ad Apostolicam ecclesiam scribit, et quidem non rogatus, sed officio motus, acriter reprehen­ dens, oboedientiam iniungens, eamque exigens per legatos quos mittit (D 41; R 25 27 29). Atqui S.Dionysius Corinthia­ cus (ca.170) et Clemens Alexandrinus (ca.200) attestantur, epistolam a S.Clemente esse scriptam, Ecclesiam vero Co­ rinthiacam oboedientiam praestitisse, adeo ut magna venera­ tione eadem epistola frequenter in ecclesia legeretur, fere ut si sacra Scriptura esset. Ergo apostolica Ecclesia Corinthiaca practice agnovit primatialem auctoritatem Romani Episcopi ,y. b) In controversia de die Paschatis (ca.190), S.Vic­ Romanus Episcopus Concilia indixit ut ab Ecclesiis ce­ lebrarentur. Ex Conciliorum actis novit Pascha fere ubique celebrari iuxta romanum morem, id est, prima dominica die quae occurrit post diem 14 mensis Nisam, secundum traditio­ nem ab Apostolis acceptam. Attamen didicit solas Asiae Eccle­ sias Pascha celebrare duobus diebus post 14 diem mensis Ni­ sam, iuxta traditionem quam dicebant a S.loanne Apostolo acceptam. Iis cognitis S.Victor decernit ut universa Ecclesia Pascha celebraret iuxta romanum morem, atque Asiae Eccle­ sias aliter sentientes «ab unitate Ecclesiae alienas esse pronun­ tiat» (Kch 97 100). Atqui nemo tunc S.Victori hoc ius primatialiter decernendi denegavit, quamvis aliqui, ut S.Irenaeus, eum ab hoc decreto exequendo dissuaderent. Ergo practice tunc primatialis auctoritas Romani Episcopi agnoscebatur 19 20. 418. tor 419. c) In quaestione de rebaptizandis haereticis (ca.257) S.Stephanus Romanus Episcopus auctoritate primatiali quid esset tenendum decrevit. Nam Carthagine sub Agrippino (ca.220), Caesareae Cappadociae sub Firmiliano (ca.230), et tandem sub S.Cypriano Carthagine (ca.255-256), quinque Epi­ scoporum Concilia celebrata sunt, quorum tribus postremis prae­ fuit S.Cyprianus. Quinque haec Concilia baptisma haeretico­ rum invalidum declaraverunt. Quare S.Cyprianus definitivam postulat a S.Stephano Romano Episcopo conciliaris sententiae con19 Cf. T.Zapelena, De Ecclesia I (1950) 279-287, ubi etiam interpretatio testimonii S.CIcmentis refutatur, quam proposuit R.van Cauwklaert in RevHistEccl 31 (1931) 267-305. 30 Cf. H,Dieckmann, De Ecclesia n.524, circa controversiam dc die Paschatis. 640 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill firmationem. S. vero Sthephanus auctoritative respondet: «Nihil innovetur, nisi quod traditum est» (D 46). In eodem sensu scripsit ad Episcopum Firmilianum, eique reluctanti excommunione comminatur (D 47 nota; Kch 309). Atqui S.Stephani sententiam omnes tandem sequuti sunt, quamvis initio, propter practices difficultates, eius exsecutio aliquatenus impediretur. Ergo primatialis S.Stephani auctoritas practice agnita est. 420. d) In appellatione ad Romanum Episcopum contra synodorum sententiam. Basilides Episcopus ab hispanorum Episcoporum synodo de Sede Asturicensi depositus est (ca.256). S.Stephanus Romanus Episcopus Basilidis recursum accipit et eum «reponi iubet in Episcopatu de quo fuerat depositus». Tunc hispani Episcopi ad S.Cyprianum accurrunt, non senten­ tiam petentes, sed solum ut eis esset «vel solatio vel auxilio». S.Cyprianus respondet, sententiae Stephani executionem esse differendam, donec Romanus Episcopus de factorum veritate plenius cognitor fieret. Unde patet agnitam fuisse Romani Pontificis auctoritatem ad decernendum etiam contra synodalem sententiam Episcoporum aliarum provinciarum 21. 421. e) In controversia Ariana (a.325-381) plura Primatus Romani in­ dicia patefiunt, quae si simul sumantur cum difficillimis illis rerum et per­ sonarum adiunctis, validum sane ac certe probativum argumentum subpeditant. In r.° Concilio oecumenico, Nicaeno I (a.325), S.Silvester I praeest per suos legatos, quamvis Episcopi ultra 300, coadunati ad decernendum de causa Arii, fere omnes essent orientales. In hoc Concilio arianos «anathema­ tizavit Catholica Ecclesia» (D 54), quo eius oecumenicitas aperte significatur. Ad S.Iulium I (ca-34t) utraque contendentium pars appellavit. Ponti­ fex vero, causa cognita, sententiam conc. Antiocheni cassavit, S.Athanasium ab arianorum accusationibus absolvit decretis editis in Conciliis Ro­ mano et Sardicensi (a.341 et 343), in quibus sibi etiam reservavit Episcopo­ rum causas decidendas (D 57 a-e). 422. S.Liberius, innumeris vexationibus ab Imperatore Constantio et ab Arianis afflictus, tandem post mortem Imperatoris (a.361) ab exilio redux, arianam formulam Constantinopoli editam (a.360), auctoritative damnat, et (a.366) 59 Episcopos abiurantes absolvit et recipit. S.Damasus (a.369) semiarianum Concilium Riminense (a.359) condem­ nat, atque fidei formulam promulgat ab omnibus Orientis Episcopis sub­ scribendam, quam subscribentes Episcopi, S.Damasi auctoritatem Primatus agnoscunt. Imperator Theodosius (a.380) Edictum de fide catholica in fa­ vorem S.Damasi promulgat (Kch 828). 423. In 2° Concilio oecumenico, Constanlinopolitano I (a.381), Orien­ tis Episcopi formulam fidei, adversus Arianos in Concilio Nicaeno I (a.325) 21 S.Cyprianus, Epist. 67: CSEL 3,2.°.735; ML 3,1057. Cf. Z-GarcIa-Villada, l.c., P.2I5SS. t.l C.3 Α·3· PRIMATUS ROMANI PONTIFICIS. TH.g N.419-426 641 editam, sollemniter profitentur, eamque contra Macedonianos perficiunt (D 85 86). Hac ratione sub S.Damaso finita tandem est quaestio ab Ario inchoata, cuius occasione practica agnitio Primatus Romani Episcopi pa­ tefacta est 22. 424. f) In controversia Priscilliana (a.380-447) Primatialis Romani Episcopi auctoritas, ab hispanis Episcopis practice agnita, facile ostendi potest. S.Damasus (a.380) Episcopis hispanis et Priscilliano ad eum recurren­ tibus respondet, neminem ut reum licere condemnare, qui non fuerit in iudicio prius auditus. Utraque pars agnovit S.Damasi auctoritatem ad hoc decernendum, quamvis plures hispani Episcopi putarent hoc non esse necesse. S.Siricius (a.396), Priscillianismo revirescente, ad Episcopos Caesaraugustani Concilii, efficaciora ab eo remedia postulantes, respondet accura­ tius determinando condiciones abiurationis et absolutionis Priscillianistarum. 425. S.Innocentius I (a.404) Episcoporum recursum ad eum contra Priscillianistas iuxta S.Siricii formam reconciliatos, reficit, priorem S.Siricii sententiam confirmat et eos, qui se subiicere renuant auctoritative damnat. S.Leo I (a.447) Episcopis contra Priscillianistas ubique pullulantes ad eum recurrentibus, respondet: Sexdecim articulis Priscillianismum condem­ nat, atque praecipit ut, coactis in Hispania Episcoporum Conciliis, formulam a se missam Episcopi omnes subscribant. Mandatis S. Leonis oboedientes Episcopi practice Romani Pontificis Primatum agnoscunt 23. 426. g) In quaestionibus de disciplina Ecclesiae Tarraco­ nensis, S.Siricius (a.385), ut successor S.Petri in Romana Sede; quaesitis ab Himerio Tarraconense Episcopo propositis S.Da­ maso, S.Siricii praedecessori, auctoritative respondet, et plura, quae ad reformationem et disciplinam Ecclesiarum Hispaniae pertinebant, cum auctoritate decernit et ordinat (D 87-90). Ex iis, quae praecedunt, iam concludere possumus: Romani Episcopi Primatum, occasione controversiarum de diversis quaestionibus, practice et aperte esse ab Ecclesia agnitum 24. 22 Simili ratione argui posset ex controversiis Meletiana, Pelagiana et Nestoriana: cf. M.d’Herbigny, De Ecclesia n.305-308. 23 Cf. Z.Garcîa-Villada, Hist. Edes. de Espana 1,1.* p.224-228. 24 H.Scott. The eastern Churches and the Papacy (1928) 350s, licet anglicanus, totius operis conclusionem exprimit dicens: «Inde saltem ab anno 180 usque ad 891 universa Ecclesia una­ nimiter credidit, Christum S.Petro contulisse supra reliquos Apostolos auctoritatem eandem quam Romani Pontifices obtinent, ut veri S.Petri successores». Fr.Heiler, Urkirche und Ostkirche (1937) 220-223, Romanum auctoritatis primatum probat ex Conciliis, Patribus et Liturgiis. Nuperrime protestanticus R.Baumann, Des Petrus Bekenntniss und Schluessel (1950). agnoscit, Christum apud Mt 16,17-19 constituisse Petrum suae Ecclesiae fundamentalem petram, huiusque officium perduraturum in Petri successoribus usque ad consummationem saeculorum. Fatetur Romanum Pontificem iure tenere claves Petro in perpetuum collates iuxta Evangelia. Conclûdit: Evangelium valet pro omni tempore; sumusne nos evangelici in hac re Evangclio oboedientes necne? (ΡΡ·34·36·39·48.ΙΟ5.Ι43.Ι54-Ι57·Ι77·228). Cf. D.Grasso: CivCatt (1951,4) 637-650. Valde etiam accedit ad agnitionem conclusionum Histo­ riae auctorum catholicorum, de Primatu Romani Pontificis, historicus anglicanus T.GJalland, The Church and the Papacy (London 1944). Teologia I 21 a. 1439 Conc.Florentinum (D 694). a. 1516 Conc.Lateranense V (D 740). a. 1870 Conc.Vaticanum (D 1824-26). iure divino a. 1272 Conc.Lugdunense II (D 466). Romanus P ontifex a. 1351 Clemens VI (D 570 d-h). a. 1743 Benedictus XIV (D 1473). a. 1864 Pius IX (D 1698). S c h o lio n i. a. 1053 S.Leo IX (D 351-353). 4Z7· a.396 a.404 a.447 a.385 sub S.Siricio. sub S.Innocentio I. sub S.Leone I Magno. de discip’ina Tarraconensi. P rimatum E clesiae 642 L.I C-3 A.3'. PRIMATUS ROMANI PONTIFICIS. TH.9 N.427-43I 643 428. Scholion 2. Primatus probatio independens a facto et a iure Ro­ mani Petri Episcopatus. Notandum imprimis est, demonstrationem Prima­ tus Romani Pontificis, quam adhibuimus, independentem prorsus esse tum a facto romanae commorationis S.Petri, tum a iure quo S.Petrus Primatum cum Romano Episcopatu coniunxit. Hanc probandi rationem iam S.Robertus Bellarmino excoluit et adhibuit, cuius doctrinam Pius XI commendavit scribens: «Eximia autem laus est S.Roberti, quod iura privilegiaque Summo Pontifici divinitus collata... et invicte probavit et eruditissime contra adver­ sarios tuitus est. Talis propterea ad nostra usque tempora apparuit Romani Pontificis auctoritatis defensor, ut scriptis eiusdem sententiisque Patres etiam Concilii Vaticani quam maxime uterentur». Et re quidem vera Vati­ canum Concilium hanc demonstrandi Primatum rationem commendavit, et in eo Patres, S.Bellarmini auctoritate innixi, saepe inculcaverunt, quaestio­ nem successionis in Primatu independentem esse a facto et a iure Romani S.Petri Episcopatus 2S. 429. obiit. Scholion 3. S.Petrus Romae commoratus est et martyrium Cf. H.Dieckmann, De Ecclesia n.484-496; H.Lietzmann, Petrus und Paulus in Rom (1927); Id., Petrus romischer Mdrtyrer (1936); A.St.Barnes, The martyrdom ofSt.Paul (1933); O.Marucchl Pietro e Paolo a Roma (1934) ; Ü.Holzmeister, Comment. in epist. i Petr (1937); B.Altaner. War Petrus in Rom?: ThRcv 36 (1937) 177-188; E.Metzner, Die Petrus Tradition und ihre neuesten Cegner (1937); C.Alcermissen, La Chiesa e le Chiese (1944) 160; LercherSchlagenhaufen (194S) th.34; Esplorazioni sotto la Confessione di S.Pietro (1951) I p.2 c.2: La memoria apostolica, p.119-144; E.Kirschbaum: StZt 144 (1949) 292-303; 150 (1952) 321-332.401-410; O.Cullmann, Saint Pierre (1952)· 430. Romana S.Petri commoratio eiusque in Urbe martyrium sunt facta quae ad Ecclesiasticam Historiam spectant. Haec facta negaverunt, cum pluribus antiquioribus Protestantibus, praesertim auctores scholae historicocriticae tubingensis (Baur, Strauss, Zeller, alii). Recentius, saeculo nempe XX, etiam ab acatholicis communiter haec facta admissa sunt (Hilgenfeld, Weizsàcker, Hamack, Lietzman, Caspar, alii). Tamen ultimis deceniis ali­ qui acatholici iterum negantem sententiam propugnaverunt (Bauer, Haller, Heussi, alii) 26. 431. Testimonia praecipua, quibus historice demonstratur romana S.Pe­ tri commoratio, recenseri solent haec, quae sequuntur: S.Petrus: i Petr 5,13; cf. Apoc 14,8; 16,19; 17,5.9; Coi 4.10; Philem 24. S.Marcus, discipulus S.Pe­ tri (1 Petr 5,13), qui Romae ca.60-63 commoratus est (Coi 4,10; Philem 24), a Romanis enixe rogatus scripsit suum Evangelium, iuxta praedicationem, quam viva voce a S.Petro audierant Romani, prout attestatur Papias (Kch 426s; cf. R 652). S.Clemens (ca.96) Cor 5,4 (R 11). S.Ignatius (ca.107) Rom 4,3 (R 54). S.Dionysius Corinthiacus (ca.170) (Kch 60). Gaius pres­ byter (ca.200) (Kch 137 138). S.Irenaeus (ca.200) (R 208 210). Clemens Alexandrinus (ca.210) (R 439). Tertullianus (ca.220) (R 297.341; Kch 216). Origenes (ca.250) (Kch 428). Ex his testimoniis S.Petri martyrium referunt S.Clemens, S.Dionysius, Gaius presbyter, Tertullianus et Ori­ genes. 25 Pius XI, Litt. Apost. tProvidentissimus Deus»; AAS 23 (1931) 435-436; S.Rob.BellarMiNO, Controv. 3 1.2 c.12; Msi 51.552.969.972; 52,10.31.1097.1115.1118.1307. 26 Cf. Ch.Pesh, Praelectiones dogmaticae 1 11.465-476; B.Altaner, War Petrus in Rom?: ThRev 36 (1937) I77ss; E.Kirschbaum, Die Ausgrabungen unter der Peterkirche in Rom: StZt 144 (1949) 292-303; Das Petrusgrab: StZt 150 (1952) 321-332,401-410. T.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 644 432. Hoc autem testimonium confirmant innumera archaeologica mo­ numenta, quae Romae exhibent S.Petrum Evangelium praedicantem ro­ manis, seu facientem virga sua ut e petra scaturiant aquae, quas romani hauriunt. Mortuum autem Romae esse S.Petrum demonstrant ea quae nu­ per ad Catacumbas prope basilicam S.Sebastiani in via Appia reperta sunt; ex quibus archaeologi concludunt, inibi ante annum 258 sepulta reperiri corpora vel memoriam celebrari Sanctorum Petri et Pauli. Supersunt enim bis cen­ ties in parietibus exarata Apostolorum nomina et invocationes, quibus eorum memoriam in illo loco peregrinantes fideles honoraverunt27. Primitivi vero sepulcri S. Petri exsistentia in Vaticano nuperrime comprobata esse videtur peritorum indagationibus quibus detectum est «Tropaeum» Petri de quo loquitur Gaius (Kch 138): Esplorazioni sotto la Confessione di S.Pietro (1951) I p.119-144. 433. Scholion 4. Romanus S.Petri Episcopatus. I.Ottiger, De Ecclesia th. 16 p.574-594; A.Straub, De Ecclesia th. 15 0.511-541 : H.Dieck­ mann, De Ecclesia th.20 n.497-506; P.Batiffol, Cathedra Petri (1938), Natale Petri de Cathe­ dra 399-404. Romrtnutn S.Petri Episcopatum unanimes negant omnes acatholici inde a medio saec.XIX, prout facile infertur ex iis quae diximus in th.8 de Episco­ pis Apostolorum successoribus. Ex eis Lightfoot, Hamack et Caspar sunt qui graviores adversus Romanum S.Petri Episcopatum difficultates pro­ tulerunt 28. 434. Concilium Vaticanum supponere videtur factum Romani S.Petri Episcopatus, sed de eo expresse non egit (cf. D 1824). Iam vero scimus: 1) S.Petrum esse Apostolum, seu missionis Christi immediatum continuatorem; 2) eundem S.Petrum esse Primatem, seu in universa Ecclesia unicum Christi Vicarium supremum; 3) Romae degisse ibique Evangelium praedi­ casse. Ex hoc 3) non immediate sequitur eum fuisse Romanum Episcopum, seu sibi reservasse administrationem particularis Romanae Ecclesiae; nec ratione Apostolatus, quia etiam S.Paulus Apostolus Romae commoratus est et Evangelium Romanis praedicavit, quin tamen Romanus Episcopus proprie dicatur; nec ratione Primatus, quia etiam Papae Avenionenses Primatum ha­ bebant, quin tamen eo ipso semper sibi reservaverint Avenionensem Episco­ patum 29. 435. Romanus ergo S.Petri Episcopatus est factum, quod argumentis positivis probari debet. Probatur autem praesertim ex catalogis Episcopo­ rum Romanorum, qui ad nos usque pervenerunt. Hegesippus (ca.160: R 188); S.Irenaeus (ca.180: R 2tos; cf. Kch 117 126); Tertullianus (ca.200: R 296); Hippolytus (ca.220: Dieckmann n.503); S.Cyprianus (ca.252: R 575 580); Eusebius Caesariensis (ca.300: Kch 421); Catalogus Laberianus (a.354; Kch 545); Poema adv.Marcionem (ca.365: R 897); Optatus Milevitanus (ca.370: R 1242); S.Epiphanius (ca.375: R 1092); S.Hieronymus (ca.377: R 1346); S.Augustinus (ca.400: R 1418); S.Petrus Chrysologus (ca.449: R 2178); cf. Liber Pontificalis (ca.530: Kch 1003s). 27 Cf. H.Dieckmann, De Ecclesia n.494-495; H.Lietzmann, Petrus und Paulus in Rom (1927) c.ro p.145-168; In., Petrus rômischer Mdrtyrer (1936). 28 I.B.Lichtfoot, The Apostolic Fathers 1 (1890) soiss; A.Harnack, Geschichte der altchristliche Literatur: Chronologie (1904) 1,7035s; E.Caspar, Die dlteste romische Bischofsliste (1926). 29 Cf. C.Eubel, Hierarchia catholica medii aeui (1913) 123, Avinionen nota 10. !.. i c.3 A.3. primatus romani pontificis, th.g N.432-441 645 436. Ex iis testimoniis Romanum Episcopum dicunt fuisse S.Petrum expresse, sive formaliter sive aequivalenter, S.Cyprianus, Poema adv. Marcionem, S.Epiphanius, Eusebius, Catalogus Liberianus, Optatus Milevitanus, S.Hieronymus, S.Augustinus, S.Petrus Chrysologus, Liber Pontificalis. S.Hie­ ronymus alibi ait: «Clemens quartus post Petrum Romae Episcopus siqui­ dem secundus Linus»; unde primus Episcopus Petrus 30. Caetera dicenda sunt implicita testimonia Hegesippi nempe, S.Irenaei, Tertulliani, Hippoly­ ti; quamvis S.Irenaeus in uno loco ait S.Hyginium nonum Episcopum fuisse, quod supponit S.Petrum fuisse primum (Kch 117), alibi autem eundem Hyginium appellat octavum Episcopum (Kch 126). 437· Verum est antiquissimos catalogos S.Petrum Episcopis Romanis non adnumerasse, scribentes primum Episcopum post S.Petrum fuisse Li­ num; sed hoc non negat S.Petrum fuisse Episcopum, cum successio ab ipso initium sumat; hoc solum vult significare S.Petrum quodammodo supra aliorum ordinem esse, eo quod ipse fuerit Romanae Cathedrae fundator, Primas et Apostolus. Urgent adversarii testimonia antiqua efferre S.Petrum et S.Paulum pari­ ter fundatores Romanae Ecclesiae, atque inde pariter Episcopos habendos esse, ut expresse Epiphanius: «Petrus, ait, et Paulus Apostoli pariter atque Episcopi fuerunt Romae primi» (R 1092). Ad hoc dici debet, reliqua omnia quae attulimus testimonia successionem cathedrae Episcopatus a S.Petro deducere, S. vero Epiphanium voluisse, loco citato, inculcare originem apostolicam romanae successionis, vocem autem Episcopi non adhibuisse in sensu technico, sed etimologico. Tertullianus autem qui accurate et iuridice loquitur, solum S.Petrum commemorat dicens: «Romanorum Clementem a Petro ordinatum» (R 296). 438. Romanus denique S.Petri Episcopatus comprobari potest ex archacologicis monumentis, ex quibus apparet, S.Petrum haberi ut verum Cathedrae Romanae Episcopum, eiusque relationem ad particularem Ro­ manam Ecclesiam esse omnino peculiarem, qua S.Paulus non gaudet3132 . 439. Scholion 5. De natura iuris quo S.Petrus Primatum cum Romano Episcopatu coniunxit. S.Th., 3 q.35 a.7 ad 3; SuArez, De fide d.10 s.3 n.to; Defensio fidei I.3 0.13 η.11; S.R.Bellarmino, De Romano Pontifice 1.2 c.12; 1.4 c.4; Franzelin, th.12 p.200-220; I.Ottiger, De Ecclesia 864-870; D.Palmieri, De Rom. Pontifice th.10: I.Muncunill, De Ecclesia n.393-399; J.Hollweck, Der apostoliche Stuhl und Rom. Eine Untersuchung über die rechtliche Natur der Verbindung des Primates mit der Sedes Romana (1895). 440. 1) In hac materia erronea est et a nullo catholico sustineri potest sententia Tamburini, Febronh et Nuytzi, qui tenent connexionem Prima­ tus cum Sede Romana iuris esse adeo mere humani, ut etiam independenter ab auctoritate Summi Pontificis mutari possit. Hanc opinionem expresse damna­ vit Pius IX (D 1735). 441. 2) Triplex est sententia in hac re, de qua libere Catholici dispu­ tant. In Conc.Vaticani Actis describitur hoc modo 3Z: «Notum est sententias illas ad tres recenseri. 1.» Tenet, Petrum ex iussione Christi iunxisse Prima­ 30 S.Hieronymus, De viris illustribus 0.15: ML 23,663. 31 Cf. H.Dieckmann, De Ecclesia n.505. 32 Msi 52,1268.1307. 646 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill tum Sedi Romanae; proinde concludit, neque ipsum Rom.Pontificem posse seiungere Primatum ab Episcopatu Romano: haec sententia est, post Caietanum, Melchioris Cani, Gregorii de Valentia, aliorumque gravissimorum theologorum 33. 2. * Tenet, Primatum adnexum esse Sedi Romanae ture eccle­ siastico; quare concludit, unum ab altera, iustis de causis, separari posse a Summo Pontifice: hanc sequuntur Soto, BAnez, aliique 34. 442. 3-a Denique est eorum, qui tenent, Romanum Pontificem succe­ dere Petro, quoad Primatum ex iure divino, quoad Romanam Cathedram ex iure ecclesiastico; sed quia Petrus ipse Primatum cum Romano Episcopatu simul gessit, quasi unum alteri ita inseruit, ut unus idemque esset et Episcopus Romanus et universae Ecclesiae Primas... adeoque Episcopatum Romanum habendum esse solum ut condicionem ad successionem iure divino in Prima­ tu; ex hoc facto Petri inferunt. Primatum et Episcopatum Romanum insepa­ rabiles omnino evasisse : hanc sententiam ex aliis theologis collegit exponitque cl. Perronius 35. Hanc eandem sententiam in eodem Concilio proponebat Relator L.Pie, Episcopus Pictaviensis, dum aiebat: «Ex facto autem Petri pendet quod successor b.Petri nominatim sit Rom.Episcopus; et hoc quidem exsistit ex iure illo humano, quod melius tamen et verius ius ecclesiasticoapostolicum nominatur» 36. 443· 3) Vaticanum tamen Concilium voluit omnino ab hac quaestione decidenda abstrahere; ideo expresse declaravit: «Animadvertitur, distinguen­ dum esse inter ius, quo Petrus habet generatim successores, quodque est ex institutione divina, et inter ius, quo Petrus habet successores nominatim in Sede Romana, quodque ex facto Petri repetitur: quare dicitur illud iuris esse divini, hoc autem satius ex divina ordinatione». Atque ideo etiam Archiepiscopo Granatensi petenti, ut connexio Primatus cum Romana Sede definiretur esse de iure divino, responsum est: «Reverendissimus Pater docte et pie locutus est, sed in Constitutione Dogmatica non omnis pia sententia potest inseri» 37. 444. Igitur ex Vaticani Concilii decretis formaliter nihil concludi potest in favorem alicuius ex tribus sententiis, quae inter catholicos controvertuntur. Non ex verbis: «Petrus, qui ad hoc usque tempus et semper in suis suc­ cessoribus, Episcopis sanctae Romanae Sedis, ab ipso fundatae... vivit et praesidet» (D 1824); quia, prout declaratum est, aperte dicitur Romana Se­ des ab ipso Petro, non a Christo neque ex Christi voluntate, fundata. Neque argui potest ex illis: «Unde quicumque in hac Cathedra Petro succedit...» (D 1824); quia expresse adnotatum est: «Dicitur, quicumque succedit: quo-* 33 Caietanus, De potestate Papae C.13S; M.Cano, De locis 1.6 c.4 c.8 ad 10: G.de Va­ lentia, De analysi fidei I.7C.12; Id.. De fide q.i punct.7 § 38; Suàrez, De fide d.io s.3 n.io; S.Rob.Bellarmino, De Rom. Pontifice I.4 c.4: Tanner, De fide d.i q.4 dub.4; C.Mazzella. De Ecclesia d.5 a.2 § 5: D.Palmieri, De Rom. Pontifice th.9s; De Groot, De Ecclesia q.is R.S; A.Straub, De Ecclesia th.16 n.548-575: I.Otticer, De Ecclesia p.864-870; L.Billot, De Ecclesia q.14 th.28; G.Wilmers, De Ecclesia n.i45s; I.MuNCUNTLL, De Ecclesia n.3932,399: M.d’Herbigny, De Ecclesia n.319; R.Schultes, De Ecclesia a.48 n.5; L.Lercher, De Eccle­ sia (1927) n.374-378; (1945) n.364-368. 34 D.Soto, In 4 Sent, d.24 q.2 a.5: D.BAnez, Comment. in 2.2 q.i a. 10 (Salmanticae 1584/ 322-325; Ballerini, De potestate Ecclesiae p.2 c.8; I.Mendive, De principiis Theologiae tr.2 diss.i c.3 a.3. 33 J.Perrone. Tract, de locis theol. p.t s.2 c.2 th.3 n.572-602: Io.A Sto.Thoma, Cuts. Theol. De auct. S.Pontif. a.4 n.9: I.B.Franzelin, De Ecclesia th.12 p.200-220; T.Zarelena, De Ecclesia 1 (1950) 385-387 qui ait: «Haec videtur esse sententia communior inter recentes auctores». 36 Mst 52,31. Eandem sententiam videtur tenere Benedictus XIV, De Synodo dioccesana 1.2 c.t n.l. 37 Msi 52,10.720. Cf. Th.Granderath, Constit. dogmat. Conc. Vaticani p.137-149. I..I C.3 Λ.3. PRIMATUS ROMANI PONTIFICIS. TH.9 Ν.44Ι-448 647 modocumque succedat, sive de iure divino in prima sententia, sive de iure ecclesiastico in secunda sententia, sive de iure mixto in tertia sententia»3839 . 445. 4) In hac difficili quaestione duo extrema nobis videntur esse vitanda: i.° Ne Sedi Romanae privilegia iuris divini facile attribuantur, qui­ bus fortasse coarctetur potestas, quae Summo Pontifici iure divino competit, ut formali S.Petri in Primatu successori. 2.° Ne Summo Pontifici potestas separandi Primatum a Sede Romana inconsulte concedatur, cum antiqua, constans et unanimis Ecclesiae traditio inseparabilitatem videatur profiteri. Quare merito ac prudenter Benedictus XIV: «Quamvis, inquit, possit in aliquo sensu dici, supremam Ecclesiae monarchiam iure tantum humano esse annexam Sedi Romanae, quia nimirum utriusque unio ortum habuit ex facto Petri; attamen non videtur posse sustineri illorum opinio, qui asse­ runt, praefatam annexionem ita esse de iure humano, ut possit ab Ecclesia dissolvi et una ab altera separari». Leo autem XIII hanc rationem addere non dubitavit: «Unam enim Romanam Urbem delegit sibique sacravit Iesus Christus. Hic Sedem Vicarii sui stare iussit in perpetuitate temporum» 3». 446. 5) Coniunctionem ergo Primatus cum Romana Sede specialissi­ mo saltem divino ductui attribuendam esse significant qui dicunt, eam a S.Pe­ tro esse factam vel «Christi dispensatione mirabili» (Gelasius I), vel «ex reve­ latione divina» (Innocentius III), vel «divino iussu» (Hadrianus I), vel «non sine speciali Dei numine» (Leo XIII)4041 . 447. 6) Coniunctio perpetua Primatus cum Romano Episcopatu exi­ git quidem ut ille, qui Primatum obtinet, de iure sit proprius Romanae Ecclesiae Episcopus; non tamen importat obligationem residentiae in Urbe, neque arguit impossibile esse ut materialiter Roma penitus destruatur >. * 448. Obiectiones 42. 1. Successor S.Petri in Primatu est velut fun­ damentum, sine quo Ecclesia exsistere nequit. Atqui sine Romano Pontifice, Sede vacante, Ecclesia exsistit. Ergo Romanus Pontifex non est successor S.Petri in Primatu. Dist. mai. Successor S.Petri in Primatu est velut fundamentum primarium, principale et iure proprio, sine quo Ecclesia exsistere nequit, nego mai.; est velut fundamentum secundarium, ministeriale et iure vicario, sine quo Eccle4 sia exsistere nequit, subdist. : sine quo et sine eius exigentia simul cum actuali potestate ab eo pro Sedis vacantis tempore disposita, Ecclesia exsistere ne31 Msi 52,10.1307. 39 Benedictus XIV, De Synodo dioecesana 1.2 c.i n.i : Opera omnia (Prati 1844) t.11 p.19; Leo XIII: ASS 31 (1899) 645. 40 Gelasius I: Msi 8,76; Innocentius III: ML 214.761; Hadrianus I: Msi 12,1057; Leo XIII: ASS 20 (1887) 15. Cf. Msi 52,31. 41 Modus servandus in electione novi Summi Pontificis denuo statutus est a Pio XII, Const. Apost. «Vocantis Apostolicae Sedis*: AAS 38 (1946) 65. Romano Pontifici videtur non posse denegari ius designandi suum successorem : cf. A.Straub, De Ecclesia n.596. Cf. L.Ler­ cher, De Ecclesia (1945) n.370-373, apud quem tanguntur aliae quaestiones, de ratione qua Summus Pontifex a munere decidere potest et de eius distinctione a Sede Apostolica. Ad dubium: Utrum Rom.Pontifex, ut persona privata, incidere possit in manifestam haeresim necne, in Conc.Vaticano dictum est: «Haec, providentiae supernatural! confisi, satis proba: biliter existimamus nunquam eventura. At Deus in necessariis non deest; ac proinde, si Ipse permitteret tantum malum, non deerunt media ad providendum· (Msi 52.1109.) Cf. J.Balmes, El protestantismo comparadocon el catolicismo c.56; E.Dublanchv: DTC 7,1714-1717. 42 Schismaticorum argumenta contra Romanum Primatum videri possunt in Encyclica a 33 Orientalibus Episcopis subscripta a. 1848 (Msi 40,377-418)· Cf. etiam M.Juoie, Theologia Orientalium 4,408-423· Praecipuas obiectiones vide apud. T.Zapelena, Dc Ecclesia (1950) 376-384· 648 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill quit, conc.; sine quo, sed cum eius exigentia simul cum actuali potestate ab eo pro Sedis vacantis tempore disposita, Ecclesia exsistere nequit, nego43. 449. 2. Romanus Pontifex non constituitur, ut constitutus est S.Pe­ trus, directe et immediate a Christo in Primatu. Ergo Romanus Pontifex non est S.Petri formalis successor eodem divino iure in Primatu. Dist. antec. Romanus Pontifex non constituitur in Primatu directe et immediate a Christo eadem personalis designationis condicione, conc. antec.; non constituitur in Primatu directe et immediate a Christo eadem (ege insti­ tutionis et successionis, nego antec. Pariter dist. cons. 450. 3. Solus Christus potest esse Caput Corporis Christi Mystici, quod est Ecclesia. Ergo Romanus Pontifex nequit esse caput seu Primas Ecclesiae. Dist. antec. Solus Christus potest esse Caput Ecclesiae quatenus princi­ paliter et propria virtute influit internam gratiae vitam, conc. antec.; nequit dari cum Christo et sub Christo aliud Caput Ecclesiae terrestris, quod ministerialiter et vicaria Christi potestate pascat Ecclesiam, nego antec. Pariter dist. cons.44 451. 4. In Regno sanctitatis, quod est Ecclesia, Caput solum potest esse Sanctum. Ergo Romanus Pontifex, qui est homo peccator, non est Ca­ put Ecclesiae. Dist. antec. In Regno sanctitatis ex solis sanctis, quod est Ecclesia trium­ phans, Caput solum potest esse Sanctum, conc. antec.; in Regno sanctitatis ad quod etiam pertinent peccatores sanctificandi, quod est Ecclesia mili­ tans, subdist. : Caput debet esse Sanctum, conc.; Caput nequit esse nisi sit sanctum, seu Caput solum potest esse Sanctum, nego. Parit. dist. cons. Roma­ nus Pontifex non est Caput Ecclesiae triumphantis, conc. cons.; militantis, nego cons. 452. 5. Testimonia in favorem Primatus tribus primis saeculis rario­ ra et minus clara sunt. Ergo efficacem probationem non suppetunt. Dist. antec. Testimonia trium priorum saeculorum non sunt tam fre­ quentia et explicita ut ea quae post saeculum III prolata sunt, conc. antec.; non sunt sufficientia ad probandum, subdist. : si singillatim sumantur et si non praesupponatur probata Primatus perennitas, trans.; secus, nego. Tes­ timonia trium priorum saeculorum ideo etiam rariora esse agnoscendum est, quia quamplurima illorum temporum scripta Christianorum deperdita et deleta sunt, prout abunde comprobat Historia Ecclesiastica Eusebii Caesa­ riensis 45. Praeterea tunc temporis non fuit necesse directe agere de hac re et hanc praerogativam tueri, quia nondum aliae Ecclesiae sibi illam usur­ pare tentaverant. 453. 6. Inde a medio saeculo IX ac praesertim post medium saecu­ lum XVI, Romani Pontificis Primatum negavit magna Christianorum pars. Schismatici nempe Orientales et Protestantes. Ergo agnitio Primatus dubia est. Dist. antec. Et hoc negantium testimonium dogmatice aliquid valet, utpo­ te testimonium separatorum ab Ecclesiae unitate, nego antec.; historice ali­ quid valet, subdist.: si esset firmatum suffragio testimoniorum octo priorum 43 Λ.Μ.Ιαννοττα, Di Ecclesia et Primatu vacante Sede Apostolica (1919). 44 S.Tu., 3 q.8 a.6. 43 Cf. O.Baroenhewer, Geschichte der altkirchliche Literatus v.i. L.I C.3 A.3. PRIMATUS ROMANI PONTIFICIS. TH.9 N.448-457 649 saeculorum, trans.; si est, prout revera accidit, contrarium antiquo et unani­ mi affirmantium octo priorum saeculorum testimonio, nego 46. 454. 7. In Conc.Nicaeno I, cn.6: «Antiqua consuetudo servetur per Aegyptum, Libyam et Pentapolim, ita ut Alexandrinus Episcopus horum omnium habeat potestatem; quia et Urbis Romae Episcopo parilis mos est» (Kch 406). Ergo potestas singularis Romani Episcopi est ei Ecclesiae con­ suetudine concessa. Dist. antec. In canone citato sermo est de honoribus et privilegiis Sedium Patriarchalium qua talium, conc. antec.; sermo est de potestate Primatis, nego antec.47 455. 8. In Conc.Constantinopolitano I, cn.3: «Verumtamen Constantinopolitanus Episcopus habeat honoris Primatum post Romanum Episco­ pum, propterea quod Urbs ipsa sit iunior Roma» (Kch 648). Ergo non ratio­ ne successionis S.Petri, sed ratione eminentiae Urbis Romae, Primatus Ro­ mani Episcopi agnoscebatur. Dist. antec. In canone allato agitur de Primatu iurisdictionis, nego antec.; de praecedentia honoris, subdist. : de honoris praecedentia quam sibi attribui volebat Episcopus Constantinopolitanus prae Alexandrino Episcopo, conc.; prae Romano Episcopo, nego. Caeterum canon hic 3 definitivam approbatio­ nem non obtinuit48. 456. 9. In Conc.Chalcedonense, cn.28. «Canonem (3 Conc.Constantinop. I), qui nuper lectus est, 150 Dei amantissimorum Episcoporum agnos­ centes, eadem quoque et nos decernimus ac statuimus de privilegiis sanctis­ simae Ecclesiae Constantinopolis, Novae Romae. Etenim antiquae Romae throno, quod Urbs illa imperaret, iure Patres privilegia tribuerunt. Et eadem consideratione moti 150 Dei amantissimi Episcopi sanctissimo Novae Ro­ mae throno aequalia privilegia tribuerunt, recte iudicantes. Urbem quae et Imperio et senatu honorata sit, et aequalibus cum antiquissima Regina Ro­ ma privilegiis fruatur, etiam in rebus ecclesiasticis, non secus ac illam, extolli ac magnifieri, secundam post illam exsistentem» (Kch 943). Ergo iure ae­ quales definiuntur Episcopi Romanus et Constantinopolitanus; eorum iura potiora, non ex Christi institutione, sed ex mera Patrum concessione ortum habere dicuntur; ratio praeeminendae Romani Episcopi, non ex S.Petri suc­ cessione, sed ex eminentia Urbis Romae deducitur. Unde aperte negatur, Romanum Episcopum habere Primatum, iure divino, ex S.Petri successione. 457. Resp. 1) Ex ipso canonis 28 textu patet: a) non agi de potestate iurisdictionis, sed de honore et privilegiis; b) non vindicari honorem supra Romam, sed post Romam, supra Alexandriana et Antiochiam; c) non esse sermonem de potestate iure divino instituta, sed de privilegiis iure ecclesias­ tico Sedibus Patriarchalibus concessis (cf. Kch 943,3-4). Resp. 2) Ex ipsius canonis 28 historia constat: a) hunc canonem non esse a Concilio, praesidentibus Papae Legatis, confectum, sed ab Episcopis Constantinopoli affectis, absentibus Alexandrinis, Antiochenis et Papae Le­ gatis; b) Legatos Papae additioni huius Canonis aperte contradixisse in pos­ trema Synodi sessione (Msi 7,453); c) Episcopos Constantinopolitanos eni46 P.H.Scorr, The eastern Churches and the Papacy (1928). Recenter hic anglicanus anetor demonstravit. Ecclesiam octo priorum sacculorum unanimiter agnovisse Romanum Primatum. Pariter anglicanus T.G.Jalland, The Church and the Papacy (1944). 47 C.Silva-Tarouca. Ecclesia in Imperio Romano-Byzantino (1933) 64. 4’ Difficultatum ex Conciliis Nicaeno I, Constantinopolitano I ct Chalccdonensc explica­ tionem vide apud T.Zapelena, De Ecclesia l.c. in nota 42. 650 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill xe rogasse Papam, ut Canonem, ab eius Legatis reiectum, confirmaret (ML 54,956-984); d) Papam Leonem Magnum efficaciter reiecisse Constantinopolitanorum petitionem, et quidem ita ut non sua, sed Ecclesiarum Alexan­ drinae et Antiochenae iura defenderet (Kch 898-901)49. Unde ex tenore et ex historia canonis 28 Concilii Chalcedonensis, non solum nihil contra Romanum Primatum asseritur, sed etiam egregie com­ probari potest, eundem Primatum fuisse tunc ab Ecclesia Orientali aperte agnitum. 458. 10. Sed obiicit Cullmann: Primatus est prioritas in ipso Apostolatu, qua Petrus fuit primus Apostolorum qui vidit lesum post resurrectio­ nem, primus qui post resurrectionem confirmatus est a lesu in Apostolatu, primus Apostolorum qui praedicavit Christi resurrectionem Atqui talis prioritas nequit successione transmitti. Ergo in Primatu Petrus nequit ha­ bere successores. Dist. mai. Primatus est sola prioritas chronologica in lunctione meri Apostolatus Petri, nego; est munus ultra ipsum Apostolatum quo Petrus constitutus est supremus Pastor totius Ecclesiae, subdist.; et hoc munus est ordinarium, commissum quidem Petro tanquam primo muneris subiecto, sed statutum perenniter tanquam constitutivum essentiale perennis Eccle­ siae, conc.; et hoc munus est extraordinarium datum intuitu personae Simonis Petri et pro solis adiunctis extraordinariis primae plantationis Ecclesiae, nego. Contradist. min. Prioritas pure chronologica in exercitio Apostolatus Petri et in eius designatione tanquam primi subiecti in munere Primatus, successione transmitti nequit, conc.; munus ordinarium Primatus statutum perenniter tanquam constitutivum essentiale perennis Ecclesiae, successio­ ne transmitti nequit, nego. Verum conceptum Primatus Cullmann non videtur attingere, putans Primatum nihil esse aliud quam meram praerogativam honoris vel directio­ nis personaliter Petro concessam, vi cuius Petrus solum erat primus inter pares Apostolos ratione prioritatis cuiusdam chronologicae in exercitio Apostolatus 5°. 11. Sed instat Cullmann: Esse petram fundamentalem ad perenniter sustentandum et in sua unitate conservandum aedificium obtinetur eo ipso quod aliqua petra ab architecto designatur et ponitur in fundamentis aedi­ ficii. Ergo esse petram fundamentalem ad perenniter sustinendam et in sua unitate conservandam Ecclesiam obtinuit Christus eo ipso quod personam Petri designavit et posuit in fundamentis Ecclesiae. Atqui designari et poni personam Petri in fundamentis perennis Ecclesiae successione transmitti ne­ quit. Ergo esse petram fundamentalem ad perenniter sustinendam et in sua unitate conservandam Ecclesiam successione transmitti nequit Dist. antec. In aedificiis materialibus in quibus petra designata et po­ sita ab architecto natura sua iam possidet perennitatem et virtutem ad ma­ terialiter sustinendum et in sua unitate conservandum aedificium, conc.; in aedificiis socialibus in quibus persona designata et posita tanquam petra 4ÿ S.Leo I, Epistolae de hac re: ML 54.901-1009. M.d’Herbigny, Dc Ecclesia η.286-293, clare explicat argumentum quod in favorem Primatus Romani tit ex Conc.Chalcedonense. De canone 28 agit in n.292. Hanc resp. vide ap. Pium XII. «Sempiternus Rex·; AAS 43 (1951) 632. Cf. supra, n.416 nota 17. A.Grillmeier-H.Bacht, Das Konzil t»n Chalkedon (19511953). 50 O.Cullmann, Saint Pierre, Disciple-Apôtre-Martyr (1952) p.195-200. 51 O.Cullmann, t.c. p.183-19'· Cf. Karrer, Journet. Cerfaux, Vodopivec, aliique auctores citati n.382 nota 28. L.I C-3 A.4. VIS ET RATIO TRIMATUS. TH.IO N.457-461 651 caret se ipsa perennitate et indiget investiri potestate ad socialiter sustinen­ dum et in sua unitate conservandum aedificium, nego. Pariter distinguo conseq. Si persona Simonis se ipsa haberet perennita­ tem et potestatem quae requiruntur ad perenniter sustinendam et in sua unitate sociali conservandam Ecclesiam, conc.; secus, nego. Dist. min. Si ratio designationis et positionis in fundamentis Ecclesiae esset mere personalis et transitoria, conc.; si talis ratio est potestas quae necessario exsistere semper debet in Ecclesia et quae perenniter ab aliqua persona possidenda et exercenda est, nego. Pariter dist. secundum cons. Quoad ea quae sunt transitoria et propria ipsius personae subiecti designati, conc.; quoad ea quae sunt perennia et propria muneris intuitu Ecclesiae constituti et in perpetuum erecti, nego. Probe animadvertendum est personam Simonis esse petram fundamen­ talem visibilis Ecclesiae, non ratione personae ipsius, sed ratione potestatum quibus a Christo persona Petri investita est. Hae autem potestates datae quidem sunt personae Simonis, attamen non intuitu personae sed intuitu Ecclesiae et ut Ecclesia subsisteret, prout patet ex Mt i6,i7ss. Ergo in perenni Ecclesia perenniter exsistant necesse est. Atqui potestates sociales exsistere nequeunt nisi in personis a quibus exerceantur. Ergo Petrus habebit semper successores in Primatu, quamvis in verbis Mt i6,i7ss allusio explicita ad illos forte non fiat. Cf. quae diximus n.382. ( ARTICULUS IV De VI ET RATIONE PRIMATUS Thesis 10. Primatialis potestas Summi Pontificis est uni­ versalis, ordinaria, immediata, vere episcopalis, supre­ ma ac plena, atque eius iudicio aliud in terris superius non est. 459 S.Th., Contra impugnantes Dei cultum ct religionem c.4 (in cd. romana Opusc. 19); D.Palmieri, DeRom. Pontif. th.12-17: A.Straub, De Ecclesia n.7ii-755; I.Muncunill, De Ecclesia n.404-417; Van Laak, Repetitorium 301-314; Id., Instit. Theol. Fundam. De Ecclesia th.35-42; R.Schultes, De Ecclesia c.6 a.48; M.d’Herbigny, n.375; De Guibert, Dc Ecclesia n.279; L.Lercher (1945) th.47; Th.Granderath, Constit. Dogmat. Conc. Vaticani 150-165! 220-230; P.Ballerini, De vi et ratione Primatus: Mig.. Theol. Curs. III 899-1168. 460. Nexus. Hucusque rationem procedendi Concilii Vaticani sequuti sumus (D 1821-1825); Ideo doctrinam explica­ vimus: 1) de institutione Primatus, 2) de eius perpetuitate in Romano Episcopo. Restat ergo ut exponamus 3) ipsius Prima­ tus naturam, iuxta idem Conc.Vaticanum (D 1826-1831). 461. Notiones. In hac Concilii Vaticani doctrina notio­ nes assumimus, quae in eodem Concilio explicatae sunt, prout eas explanavit Granderath in locis citatis J. 1 Th.Granderath, Constitui. Dogmat. Conc.Vaticani p.220-230. 652 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill Primatialis potestas est potestas suprema iurisdictionis, de qua locuti sumus in thesibus de institutione et perpetuitate Primatus. 462. Universalis intelligitur tam ratione personarum quam ratione obiectorum. Ratione personarum universalis est illa potestas, quae extenditur ad omnes Ecclesiae tam simplices fideles quam pastores, sive singillatim sive collective sumantur. Ratione obiectorum universalis est illa potestas quae ad omnes Ecclesiae causas protenditur. 463. Orpinaria dicitur prout opponitur tam extraor­ dinariae quam delegatae. Ordinaria, prout opponitur extraor­ dinariae, est ea potestas quae, non solum per exceptionem in certis quibusdam casibus vel adiunctis, sed continuo in qui­ busque casibus et adiunctis semper exerceri potest. Prout oppo­ nitur delegatae, potestas ordinaria est ea quae sive ex institu­ tione sive ex iure adnexa est muneri in perpetuum erecto, atque ideo alicui competit ratione muneris; dum e contra dele­ gata est ea quae commissa est personae atque iure vel nomine alterius exercetur. 464. Immediata esse potest dupliciter: virtute nempe et gradu. Immediata virtute est ea potestas, quae exerceri potest, sine adhibito medio necessario, erga omnes sive personas sive causas ad quas extenditur. Immediata gradu dicitur illa potes­ tas quae infimum subordinatarum potestatum gradum tenet. 465. Episcopalis est potestas vere pastoralis, munere do­ cendi, sanctificandi et regendi completa, et quidem ordinaria et immediata virtute. Opponitur potestati mere propriae Me­ tropolitani, quae restrictum quoddam ius est inspectionis cum aliqua in certis casibus extraordinaria iurisdictione coniunctum. Igitur Romanus Pontifex, eo quod eius potestas vere Epi­ scopalis sit, potest in omni dioecesi et erga omnes Christi fideles ea omnia peragere, quae Episcopus quilibet in sua propria dioecesi, ut proprius eius pastor, agere valet. 466. Suprema dici potest potestas dupliciter: positive nempe et exclusive. Suprema positive in Ecclesia ea potestas est, quae nulli Ecclesiae potestati subdita est. Suprema exclu­ sive est ea potestas quae aliam non solum superiorem, sed etiam aequalem potestatem excludit. In Concilio Vaticano I..I C-3 Λ·4· VIS ET RATIO PRIMATUS. TH.IO N.461-471 653 edocta est Romani Pontificis potestas suprema, non exclusive, sed positive; ideoque Concilium Oecumenicum, sub Romano Pontifice eius capite, agnosci potest obtinere supremam po­ testatem, non superiorem, sed aequalem potestati Papae, a qua ratione subiecti solum inadaequate differt. Cf. CIC 228. 467. Plena appellatur potestas dupliciter: extensive nem­ pe et intensive. Plena extensive est ea potestas quae in causis ecclesiasticis omnibus, non solum in rebus fidei et morum, sed etiam in omnibus aliis, quae ad disciplinam et regimen Eccle­ siae pertinent, exseri potest. Intensive plena ea potestas est, quae non solum potiores partes, sed omnes jurisdictionis partes importat. Haec autem plenitudo asseritur non exclusiva, sed positiva, prout in praecedenti notione explicatum est. 468. Iudicium supremum id est, ad quod in quacumque Ecclesiae causa et a quocumque fideli recurri potest, neque alius in terris auctoritatis iudicio retractari vel subdi potest. 469. Status quaestionis. Asserimus Potestatem Prima­ tus Romani Pontificis esse: universalem, tam ratione persona­ rum quam ratione obiectorum; ordinariam, quatenus opposi­ tam tam extraordinariae quam delegatae; immediatam, non ta­ men gradu, sed certe virtute; episcopalem, seu pastoralem genere suo completam et quidem ordinariam et immediatam; supremam, non tamen exclusive, sed positive; plenam tam extensive quam intensive. Cum iudicii iure universalis, su­ premi, irretractabilis, a nemine iudicandi. 470. Adversarii. 1) Schismatici Orientales inde a Phomedio saec.IX, ac praesertim inde a Michaele Cerulamedio saec.XI, quorum errores reiecerunt Nicolaus I, anno 865, et Leo IX, anno 1053 (D 330 333 352 353). 2) Canonistae plures intra saecula X ad XV, qui tenebant, in quibusdam saltem causis vel adiunctis supra Papam esse auctoritatem Concilii universalis, praesertim ad Papam iudicandum de haeresi vel de schismate. tio, rio, 471. 3) Post avignonensem Papae commorationem (1309-1377), occasione praesertim Schismatis Occidentalis (1378-1417), doctores maxime parisiensis Universitatis doctrinam excoluerunt de auctoritate generalis Concilii supra Papam, quorum praecipui recensentur Conradus von Gelnhausen, 654 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. HI Henricus von d’Ailly, alii 2. Langenstein, Ioannes Gerson, Petrus 4) Doctrina de Concilio supra Papam praevaluit inter Theo­ logos et Canonistas Conciliorum Pisani (1409) et Constantiensis, quod sessione V, anno 1415, actione praesertim loannis Gerson et Cardinalis Petri d’Ailly, declaravit Papam teneri oboedire Concilio. Id ipsum postea, anno 1434, renovavit Con­ cilium Basileense. Hae autem declarationes Summi Pontificis confirmationem non obtinuerunt (D 657 nota 2, 740) 3. 472. 5) Hinc Gallicanismus ortus est, cuius primitiva forma adest in Pragmatica Caroli VII, anni 1438, quem vero magis evolvit Pithou atque rigide propugnavit Edmundus Richerius (D 1502 1503 cum nota)4. Gallicanismi mitior for­ ma adest in quatuor articulis «Declarationis Cleri» anni 1682 (D 1323-1324). Sub hac mitiori forma Gallicanismi errorem propugnaverunt plures, ut Launoy, Bossuet, Tournely, Van Espen, alii5. 6) Inde etiam profluerunt errores lansenistarum (D 1319)» necnon Febronii, Eybel, Tamburini, Pistoriensium, etc. (D 1500 1503 cum nota). Hos auctores nominatim intendit reiicere Concilium Vaticanum 6. 473. Doctrina Ecclesiae. A Magisterio ecclesiastico nostrae theseos doctrina definita est: 1) anno 1274, cum Canonis­ tarum sententia de Conciliarismo praevalebat, in Concilio Lug­ dunensi II (D 466); 2) anno 1351, ante Schisma Occidentale, a Papa avignonense Clemente VI (D 570 c-g); 3) anno 1439, post Concilia Constantiense et Basileense atque nuper orto Gallicanismo, in Concilio Florentino (D 694); 4) anno denique 2 C.von Gelnhausen (t 1390), Epistola concordiae; H.von Langenstein (t 1397), Episto­ lae pacis; I.Gerson, Quomodo et an liceat a Summo Pontifice appellare seu eius declinare fudi· cium (1418): ed. Dupin, 2,303; P.d’Aîlly (t 1420), Tractatus de Ecclesiae, Concilii generalis, Romani Pontificis et Cardinalium potestate 2,4: Opera Gersonis ed. Dupin, 2,958. Cf. V.MarTin, Comment s'est formée la doctrine de la supériorité du Concile sur le Pape: RevScRel 17 (J937) 121-143.261-289.405-427; M.Grabmann, Geschichte der katholischen Théologie (1933) n2-117; H.X.Arquillière, L'appel au Concile sous Philippe le Bel et la genèse des théories conciliaires: RevQHist 89 (1911) 23-55; A.G.Martimort, Le Gallicanisme de Bossuet (1953) 36-41. Cf. J.Salaverri, El Derecho en el misterio de la Iglesia: RevEspT 14 (1954) 215s. 3 Msi 27,590; 29,91.409. Cf. I.de Guibert, De Ecclesia n.300; Ae.Dorsch, De Eccle­ sia 347S. 4 Pithou, Les libertés de l'Eglise Gallicane (1594); E.Rjcher, De ecclesiastica et politica potestate (1612). 5 Cf. I.de Guibert, De Ecclesia n.279; H.van Laak, Instit. Theol. Fundam. De Ecclesia th.37; Bossuet fuit auctor quatuor articulorum: DTC 4,197-201; DHGE 9,1378-82; A.G.Martimort, l.c. nota 2. 6 Febronius, De statu Ecclesiae (1763); Eybel, Was ist der Papst (1782); Tamburini. Vera idea della S.Sede (1784); D 1500 nota r. Cf. Th.Granderath, Consnt. Dogmat. Conc. Vaticani 220-230; H.van Laak, Instit. Theol. Fundam. De Ecclesia th.39. L.I C-3 Λ·4· VIS ET RATIO PRIMATUS. TH.10 N.47I-476 655 1870, contra Gallicanismum omnis generis et contra auctores saeculi XVIII et XIX gallicanismum vel iansenianismum sa­ pientes, in Concilio Vaticano (D 1827 1830 1831). 474. In Concilio Vaticano aliqui Patres, Gallicanisme mi­ tiori infecti, tenebant, postrema verba definitionis Concilii Florentini (D 694) interpretanda esse ita ut significent, Papae competere potestatem secundum modum et mensuram, quibus eam Concilia generalia determinaverint. Idem propugnabat Dollinger durante Vaticani celebratione. Ad hoc asserendum recurrebant ad textum graecum, aeque ac latinum authenticum, in quo legebatur: καθ’ ον τρόττον καί έν τοϊ$ ιτρακτικοϊς των οικουμενικών συνόδων διαλαμβάνεται. Hanc autem Gallicano­ rum interpretationem reiecit Concilium Vaticanum, sensumque verborum Florentini Concilii authentice declaravit'1. 475. Ad accuratius intelligendam Concilii Vaticani definitionem, no­ tare oportet, aliquos Patres Gallicanisme faventes enixe tentasse, etiam per recursum tam personalem quam in scriptis ad Summum Pontificem, ut in definitione deleretur saltem illa sententia: «aut eum habere tantum potiores partes, non vero totam plenitudinem supremae potestatis» (D 1831), ne ex­ presse damnaretur mitior Gallicanismus. Attamen nihil obtinuerunt78. Con­ tra illos autem qui putabant, tam ampla Papae potestate diminui jurisdictio­ nem Episcoporum propriam, definitum est, plenitudine papalis auctoritatis nihil detrahi de ordinaria et immediata Episcoporum propria potestate (D 1828). 476. Denique declaratum est, a Concilio non tangi senten­ tias libere inter theologos disputatas: 1) circa subiectum su­ premae ac plenae potestatis in Ecclesia, utrum unus sit Roma­ nus Pontifex, an corpus morale Episcoporum sub Romano Pon­ tifice aliud sit etiam subiectum supremae potestatis, inadaequate solum a Romano Pontifice distinctum; 2) circa modum quo iurisdictio Episcopis conferatur, utrum mediante Summo Pontifice, an a Deo immediate, licet plene Romano Pontifici subordinata 9. Post vaticanam definitionem Leo XIII eandem doctrinam vindicavit explanavitque in sua Encycl. «Satis cognitum» (ASS 28,734-737), et Pius XII, «Ad Sinarum gentem» (AAS 47 [1955] 9)· 7 Cf. H.van Laak, Lc., th.35; Th.Granderath, Lc., 150-154: I.Dôllinger, Allgemeine Zeitung (21-1-1870); cf. CivCat (1870) ser.7 9»397-4Oo; Hefele-Leclercq, Hist, des Conc. 7,1032-1051. . .... _ , 8 Cf. Th.Granderath, Lc., 160-164. Pius IX eodem die 16 iuli! per Subsecretanurn Concilii eis respondet, se totum negotium Congregationi Gener, relinquere, sententia defi­ nitiva sibi reservata (l.c., 164). 9 Cf. Th.Granderath, Lc., 1645-2235.2295. 656 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISH. ΠΙ 477· Valor dogmaticus. Doctrina theseos est ergo de fide definita praesertim in Conciliis Lugdunense II, Florentino et Vaticano (D 466 694 1826-1831). 478. Probatio. 1) Argumento generali. Summus Ponti­ fex est vere et plene Christi Vicarius, seu «eandem in Ecclesia perpetuo gerit potestatem, quam ipsemet gessit in vita mor­ tali». Atqui potestas Christi fuit universalis, ordinaria, imme­ diata, vere episcopalis, suprema ac plena, atque eius iudicio aliud in terris superius non fuit. Ergo primatialis potestas Sum­ mi Pontificis est universalis, ordinaria, immediata, vere epi­ scopalis, suprema ac plena, atque eius iudicio aliud in terris su­ perius non est. Mai. constat ex th. 6, qua probavimus Christum constituisse suum in terris Vicarium; eam expresse docent Clemens VI et Leo XIII (D 570e; ASS 28,736). Denuo etiam Pius XII (AAS 35.204-210s.216.227). Min. patet ex ipsa notione potestatis quae asseritur, secun­ dum singula quae ei adscribuntur attributa, si comparetur cum propria Christi potestate. 479. 2) Singillatim attributa potestatis Summi Pontifi­ cis, quae in thesi asseruntur, eruuntur ex analyst potestatis a Christo ei collatae. A. Summi Pontificis potestas est universalis: a) ratione per­ sonarum singillatim sumptarum, quia extenditur ad universas oves gregis Christi, de quarum numero singuli sunt, tam fideles quam pastores (Io 21,15; Io 10,9-11); b) ratione personarum collective sumptarum, quia extenditur ad omnes Ecclesiae par­ tes, sicut fundamenti efficacia ad omnes aedificationis par­ tes etiam collective sumptas, protenditur (Mt 16,18); c) ratione obtectorum, quia eius ligandi et solvendi auctoritas extenditur ad quaecumque Ecclesiae negotia (Mt 16,19). 480. B. Summi Pontificis potestas est ordinaria: a) prout opponitur extraordinariae, quia continuo ac semper in quibus­ cumque casibus vel adiunctis exerceri potest (Mt 16,19); b) prout opponitur delegatae, quia ex ipsius Christi institutione adnexa est muneri in perpetuum erecto, atque ideo Romano Pontifici competit ratione muneris fundandi Ecclesiam et pas­ cendi gregem fidelium Christi (Mt 16,18; Io 21,15-17). 481. C. Summi Pontificis potestas est immediata virtute, quia erga omnes sive personas sive causas ad quas extenditur I..I C-3 A.4· VIS ET RATIO PRIMATUS. TH.10 N.477-485 657 exerceri potest sine medio quod necessario adhiberi debeat (Mt 16,19; Ιο 21,16-17). 482. D. Summi Pontificis potestas est vere episcopalis, quia est vere pastoralis, munere docendi, sanctificandi et regendi completa, necnoh ordinaria et immediata virtute (Mt 16,19; Io 21,15-17; cf. Io 10,9-11). Episcopalem esse Summi Ponti­ ficis potestatem infertur etiam ex eo quod sit universalis ra­ tione obiectorum necnon ordinaria et immediata, ut constat ex A, B, C. 483. E. Summi Pontificis potestas est suprema positive, seu nulli alii Ecclesiae potestati subdita, quia est veluti funda­ mentum naturale omnis alius Ecclesiae potestatis (Mt 16,18); quia est universalissima ratione personarum tam singillatim quam collective sumptarum (supra A, a-b); quia ea Romanus Pontifex constituitur unicus supremus Christi Vicarius (Mt 16,18s; Io 21,15-17). Ex his rationibus concluditur etiam, aliud subiectum supremae potestatis in Ecclesia dari non posse, cuius Romanus Pontifex non sit fundamentum et caput. 484. F. Summi Pontificis potestas est plena: a) extensive, quia est universalis tam ratione obiectorum quam ratione per­ sonarum; b) intensive, quia utpote propria Clavigeri Regni cae­ lorum simpliciter, nulla ratione restringi potest ad potiores partes, sed omnes potestatis partes necessario importat (Mt 16,19). Plenam esse Romani Pontificis potestatem patefit, quia ulterius compleri nulla ratione potest: non ratione subdi­ torum, quia universalis est relate ad personas; non ratione obiec­ torum, quia universalis est relate ad causas; non ratione medii adhibendi, quia est immediata; non ratione efficaciae vel vir­ tutis, quia est suprema; non ratione modi eam habendi, quia est ordinaria et propria, atque solum ipsius Christi vicaria. 485. G. Summi Pontificis iudicio aliud in terris superius non est, quia utpote potestatis universalis, ad Romani Pontificis judicium in quacumque Ecclesiae causa et a quocumque fideli recurri potest, et quia utpote a Deo ratum habitum, Romani Pontificis iudicium, quo ligando vel solvendo quaecumque causae decidantur, nullius in terris auctoritatis iudicio retrac­ tari vel subdi potest (Mt 16,19). |658 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 486. Obiectiones 1011 . 1. S.Cyprianus: «Episcopatus unus est, cuius a singulis in solidum pars tenetur» (R 556). Ergo nec Romano Pontifici tota potestatis plenitudo, sed tantum potior eius pars competit. Dist. antec. Episcopatus unus est, quatenus Episcoporum Collegium unitatem habet, cuius unitatis ratio est suprema successoris S. Petri potestas, conc. antec.; episcopatus unus est, quatenus singuli Episcopi pares sint po­ testate, ita ut S.Petri successor non obtineat supremam et plenam supra om­ nes alios potestatem, nego antec. Abstrahimus a quaestione, utrum ipse S.Cy­ prianus perfecte intellexerit totam vim et rationem Primatus necne ** . 487. 2. S.Gregorius I, recusavit titulum Episcopi universalis seu oecumenici. Ergo Romani Pontificis potestas nequit dici universalis. Dist. antec. S.Gregorius magnus recusavit hunc titulum, intellectum in sensu exclusive quo sibi eum attribuebat loannes Constantinopolitanus, conc. antec.; negavit hunc titulum competere successori S.Petri in Primatu, nego antec. 12 488. 3. Inconveniens est ut duo constituantur cum potestate episco­ pali, ordinaria et immediata supra eandem fidelium plebem. Ergo neganda est Romano Episcopo potestas episcopalis, ordinaria et immediata supra Ecclesias particulares, quae a proprio Episcopo gubernantur. Dist. antec. Inconveniens esset si duo inter se independentes super ean­ dem plebem constituerentur, conc. antec.; inconveniens esset ut duo, quo­ rum alter alteri subordinetur, super eandem plebem constituerentur, nego antec. «Secundum hoc super eandem plebem immediate sunt et sacerdos parochialis et Episcopus et Papa» 13. 489. 4. Concilium Constantinopolitanum III, anni 681, iudicavit et damnavit Papam Honorium. Ergo practice agnovit Papam esse sub Concilio. Dist. antec. Conc.Constantinopolitanum III iudicavit et damnavit Pa­ pam actu tenentem supremam auctoritatem, nego antec.; post eius mortem, quae evenit anno 638, subdist. : damnavit Papam ut supremam auctoritatem exercentem seu ex cathedra definientem, nego; minori auctoritate ordinaria ad Sergium respondentem, iterum subdist. : Concilium a Papa non approba­ tum damnavit Honorium, trans.; Concilium a Papa approbatum damnavit Honorium, iterum subdist. : damnavit Honorium de errore in doctrina, nego; de negligentia in haeresi compescenda, conc. (cf. D 251-253; Kch 1082-1089). 490. 5. Concilium Constantiense (1414-1418), sessione IV et V, de­ claravit ipsum immediate a Deo habere potestatem, cui etiam Papa oboedire tenebatur. Ergo Constantiense Concilium definivit Papam subdi generali Concilio. Dist. antec. Hoc declaravit decreto a Romano Pontifice confirmato, nego antec.; decreto a Papa non confirmato, subdist.: declaravit Papam dubium. 10 Cf. H.van Laak, Instit. De Ecclesia th.35-42: Difficultates; I.de Guibert, Dc Ecclesia n.282; I.Muncunill, De Ecclesia 0.412-417; T.Zapelena, De Ecclesia (1950) p.390; C.Caruel, De Ecclesia (manuscriptum) (1892) 588-609. 11 Cf. T.Zapelena, l.c.. 343; I.de Guibert, l.c., n.282. 12 Teste S.Gregorio Epistolarum I.5 epist. 18, «loannes, despectis fratribus, Episcopus appetebat solus vocari». Ideo titulum «universalis» S.Greg. nolebat adhibere «ne si sibi in Pon­ tificatus gradu gloriam singularitatis arriperet, hanc omnibus fratribus denegasse videretur» (ML 77.738.740; D 1828). Cf. C.Mazzella, De Rei. et Ecclesia n.975; S.Tromp, Corpus Christi quod est Ecclesia P.124S. 13 S.Th., Suppi, q.8 a.5 ad 3; 4 d.17 a.4 q.4 ad 3. Cf. Leonem XIII, Encycl. «Satiscogni­ tum»: ASS 28,737· I..I. CONCI.. VERA ECCLESIA EST ROM. CATHOL. TH.II N.486-494 659 de quo agebatur, teneri ad acceptandam illius Concilii solutionem, conc.; de­ claravit Papam certo legitimum subdi debere generali Concilio, nego (D 657 nota)14. CONCLUSIO Sola Romano-Catholica est vera Christi Ecclesia Thesis ii. Ex demonstratis divina institutione et perpe­ tuitate Ecclesiae, Hierarchiae et Primatus infertur: so­ lam Romano-Catholicam esse veram Christi Ecclesiam 491. Suârez, Defensio fidei l.i c.7 n.10; R.Cercia, De Ecclesia vera Christi v.x s.3 lec.8 ct 14; s.4 lec.4; A Straub, De Ecclesia n.1439-1441 ; L.Billot, th.9; M.d’Herbigny, n. 177.2; 222,1; 265.281.313,1; I.de Guibert, n.145; L.Lercher, th.3ia n.3is;T«ZAPELENA(i95o)384. 492. Nexus. Probavimus: i) Christum instituisse suam Ecclesiam hierarchicam et monarchicam; 2) Ecclesiam a Christo institutam cum sua Hierarchia et Primatu esse perpetuo du­ raturam; 3) Romanum Pontificem esse S.Petri in Primatu suc­ cessorem. Quaerimus nunc, utrum ex iis iam deduci possit necne, quaenam ex pluribus confessionibus, quae sese veram Christi Ecclesiam appellant, revera sit legitima Christi Ecclesia. 493. Notiones. Romano-Catholica est ea Ecclesia, quae per orbem diffusa Romanum Pontificem agnoscit esse praedi­ tum suprema iurisdictionis potestate supra universam Christi Ecclesiam. Veram Christi Ecclesiam dicimus eam, quam revera Christus voluit, in oppositione ad omnes alias, quae licet sese Christianas appellent, falso tamen hoc sibi nomen attribuunt· 494. Adversarii. 1) In genere adversantur omnes qui quoquomodo negant Romano-Catholicam esse veram Christi Ecclesiam. 2) Illi Protestantes omnes, qui non agnoscunt in Ecclesia Christi perpetuitatem Hierarchiae. 3) Anglicani et Schismatici Orientales, qui quamvis Hierarchiam Ecclesiae admittant, negant tamen supremum iuris­ dictionis Primatum. 14 Ampliorem harùm obiectionum explicationem atque aliarum difficultatum solutionem invenies apud auctores, quos citavimus nota io. Cf. etiam infra, n.651-657. 660 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 4) Propugnatores theoriae trium ramorum, seu Ecclesiae tripartitae (D 1685). 5) Hodierni Panchristianismi defensores (D 2199) .* 495. Doctrina Ecclesiae. Assertum theseos implicite saltem docent Pelagius I (D 230), Pelagius II (D 247), Pius IX (D 1686). 496. Valor theologicus. Igitur doctrina theseos est con­ clusio ex thesibus praecedentibus deducta tamquam theologice certa; ex Ecclesiae autem Magisterio est saltem doctrina ca­ tholica. 497. Probatio. Ecclesia Christi est perennis. Ergo et nunc exsistit, atque necessario est aliqua ex eis, quae se Christia­ nas appellant, id est, vel protestantica, vel anglicana, vel schismatica orientalis, vel catholica, vel confoederatio harum om­ nium confessionum. Atqui Ecclesia Christi nequit esse protestantica, neque anglicana, neque schismatica orientalis, neque confoederatio omnium Christianarum confessionum. Nam in Ecclesia Christi perpetuo duratura, numquam deesse potest Primatus. Atqui neque protestantica, neque anglicana, neque schismatica orientalis, neque omnium Christianorum confoe­ deratio verum iurisdictionis Primatum agnoscunt. Ergo uni­ ca christiana confessio, quae vera Christi Ecclesia esse potest, est Romano-Catholica, utpote quae sola verum iurisdictionis Primatum tenet, cui omnes Christi fideles subditos esse debere agnoscit. 498. Scholion. Nota Romanitatis. Conclusio, quae praecedit, independens est ab ulteriore quaestione: utrum haec probatio veritatis Ecclesiae, ex exsistentia et agnitione in ea Primatus perpetui, dici proprie debeat pro­ batio ex Nota Romanitatis necne 12. Certum quidem est verum iurisdictionis Primatum esse proprietatem Ecclesiae Christi characteristicam et necessa­ riam; unde immediate concludi potest, veram Christi Ecclesiam esse non posse eam, quae Primatum non habeat3. 499. In hoc sensu non immerito aliqui auctores loquuntur de Primatu tamquam de nota characteristica ac sufficienti ad veram Christi Ecclesiam a falsis discernendam, eamque esse dicunt, «communionem cum successore 1 Pius XI, in Encycl. 'Mortalium animos·: AAS 20 (1928) 5-16, Panchristianismi falsa conamina reiicit. Eorum placita vide in Etudes Oecuméniques: Documents de l'Assemblée d'Amsterdam, s vol. (1949). 2 R.Schultbs, De Ecclesia a. 18 n.8, dubia quae movet inefficacis sunt. 3 D.Palmieri, De Romano Pontifice (1902) Appendix p.757; Corollarium p.77t. I—I. CONCL. VERA ECCLESIA EST ROM. CATHOL. TH.II *.494-500 661 Petri» (Straub). Ab aliis autem haec distinctiva proprietas appellatur vel «Petreitatis nota» (D’Herbigny), vel «Nota Romanitatis» (De Guibert)*. 500. Unde in vera Christi Ecclesia Petra non solum est ontologica uni­ tatis et stabilitatis ratio, sed etiam ratio logica dignoscibilitatis verae Ecclesiae a falsis, iuxta pulcherrima haec S.Ambrosii verba: «Ipse est Petrus cui dixit: Tu es Petrus et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam. Ubi ergo Pe­ trus, ibi Ecclesia» (R 1261). Pariter sentire censendi sunt, S.Irenaeus (R 210), S.Cyprianus (Kch 266 cum nota 5), S.Optatus'Milevitanus (R 1242), S.Hieronymus (R 1346), S.Augustinus (R 1580). * A.Stravb, De Ecclesia n.1439; M.d'Herbicny, De Ecclesia n. 222,1: 281,1: 313,1; I.de Guibekt, De Ecclesia n.i4S. De Ecclesiae Magisterio eiusque fontibus CAPUT I De divina Magisterii institutione ARTICULUS UNICUS Magisterium, a Christo in Apostolis institutum Thesis 12. Christus Dominus instituit in Apostolis Magis­ terium authenticum, perpetuo duraturun et infallibile. 501. S.Th., 3 q.i 2 a.3; q.42 a. 1-4; De ver. q.n a.i; SuArez, De fide d.5 s.2 et 5; In 3 q.42 d.30: De Ch.° Doctore; S.Rob.Bellarmino, De controv. 1 I.3 et 4: 3 1-4Î M.Cano, De locis I.4; LB.Franzelin, De divina Traditione et Scriptura (1896); D.Palmieri; Proleg. de Ecclesia § 21-47; J.V.Bainvel, De Magisterio vivo et Traditione (1905); Cl.Schrader. De theologico testium fonte (1878); Vacant, Le magistère ordinaire de VEglise et ses organes (1887); H.Dieckmann, De Ecclesia t.2, De Ecclesiae Magisterio (1925); Ph.Alonso BArcena, De Ecclesiae Magisterio de divina Traditione (i945)· In specie pro hac thesi, cf. De Groot, q.8 a.3 et q.io a.i ; D’Herbigny, th.i 1 ; Otticer, th.i; Dorsch, th.i6s; Muncunill, n.286; Van Laak, Repetitorium, De Ecclesia th.i8s; Schultes, a.32; Lercher, th.28; Zapelena, th. i6 >. e 502. Nexus. In libro primo probavimus, Christum ut Regem instituisse in Apostolis suum Regnum, seu societatem hominum, potestate regendi, docendi et sanctificandi praedi­ tam, quam suam appellavit Ecclesiam. Nunc in libro secundo videbimus, eundem Christum Magistrum statuisse in sua Ecclesia infallibile Magisterium, de cuius institutione agit haec thesis. 503. Notiones. Magisterium in genere est institutio ad alios erudiendos. Duplex distingui solet: Magisterium docens et attestans. Introductionem histonco-bibliographicam in tractatum dc Magisterio vide apud J.y.Bainvel, De Magisterio vivo (1905) n.1-8. Cf. J.Salaverri, La potestad de Magisterio eclesidstico y asenttmiento que le es debido: EstEcl 29 (1955) 155-195. L.2 C.T A.I. MAGISTERII INSTITUTIO. TH.12 N.50I-506 663 Magisterium docens est illud quod ordinatur ad gignendam in audientibus scientiam, ob argumenta quibus doctrina vel facta proposita demonstrantur. Magisterium attestans est illud quod ordinatur ad obtinendum assensum ob Magistri aucto­ ritatem, seu ob eius scientiam et veracitatem. 504. Magisterium authenticum (ab αύ3εντία = aucto­ ritas) est munus tradendi doctrinam a legitima auctoritate in­ stitutum. Importat ergo in magistro potestatem et officium tra­ dendi doctrinam; in discipulis vero obligationem et ius ad instructionem accipiendam. Magisterium esse potest authen­ ticum dupliciter: late dictum et stricte dictum. Magisterium authenticum late dictum est illud quod se ipso vim non habet ad exigendum a discipulo assensum intellectus. Tale est, exempli causa, magisterium alicuius professoris in Universitate. Magisterium authenticum stricte dictum est illud quod talem se ipso vim habet ad doctrinam imponendam, ut discipuli eo ipso teneantur ad assensum intellectus prae­ standum, ob auctoritatem legati Dei qua magister utitur. 505. Magisterium infallibile est illud quod summum auctoritatis gradum obtinet. Infallibilitas enim est, in genere, immunitas ab errore, quae distingui solet duplex: a) Infallibili­ tas facti, seu mera inerrantia, est simplex factum immunitatis ab errore, b) Infallibilitas iuris est impossibilitas errandi, quae dupliciter dari potest: alia extrinseca, cuius causa est subiecto externa, ut assistentia Spiritus Sancti; alia intrinseca, cuius causa est subiecto interna; quae vicissim duplicis generis esse dicitur: altera essentialis, cuius causa est ipsa rei essentia, prout est infallibilitas Dei; altera vero accidentalis, cuius causa est interna qualitas accidentalis rei, qualis est infallibilitas auctoriç a Deo inspirati 2. 506. Infallibilitatis assistentia distinguitur a revelatione et ab inspira­ tione: a) Revelatio, seu locutio Dei attestans, est actio solius Dei intrinsece hominis intellectum illustrans, vi cuius homo passive recipit veritatem ali­ quo modo novam, b) Inspiratio, seu motio Dei ad veritatem exprimendam, est actio principaliter Dei intrinsece hominem movens, vi cuius homo, ut Dei instrumentum, veritatem, quam vult Deus, exprimit, sive ore (inspir. prophetica) sive scripto (inspir. biblica). c) Assistentia infallibilitatis, seu praeservatio ab errore, est vigilantia Dei per se ab extrinseco hominem diri­ gens, ut homo, tamquam causa principalis, sine errore proponat Verbum Dei, sive revelatum sive inspiratum. Igitur Deus Revelatione loquitur, Inspiratione prodit, Assistentia custo­ dit verbum Dei, seu Deus est Revelatione communicator, Inspiratione auc2 Huiusmodi etiam dici potest scientia per se infusa. 664 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. ΠΙ tor, Assistentia custos verbi Dei. Homo vero sub Revelatione passive audit, sub Inspiratione instrumentaliter exprimit, sub Assistentia principaliter de­ clarat verbum Dei. Haec triplicis charismatis discrimina illustrari possunt ab exemplo ex Act 4,12, ubi habetur assertum, quod simul est et revelatum et inspiratum et infallibiliter praedicatum 3. 507. Magisterium dividi tandem solet in scriptum et vi­ vum. Mere scriptum magisterium est quod auctor quilibet suis scriptis exercet etiam post suam mortem. Tale est, exempli causa, magisterium quod etiam nunc suis operibus Aristoteles exercet. Vivum dicitur magisterium quod vitalibus et consciis hominum actibus exercetur, sive ope utatur magister scriptis sive non. Hoc vivum magisterium dividi ultra potest in traditionale et non traditionale seu inventivum. Non traditionale seu inventivum dicitur magisterium quod obiective novas semper veritates addere vel philosophando adinvenire potest. Traditio­ nale vero est magisterium quod obiective clausum veritatum depositum custodire, declarare, explicare et tueri tantummodo debet4. 508. Status quaestionis. In thesi praesertim affirmamus, Christum instituisse in Apostolis Magisterium authenticum, authentia stricte dicta; perenniter duraturum, quoadusque duret Ecclesia; infallibile infallibilitate iuris, ex causa extrinseca seu ex assistentia divina. Hoc sane Magisterium esse intelligendum vivum et traditionale, ex thesibus de subiecto et obiecto huius Magisterii patebit. 509. Adversarii. In antiquitate, inde a fine aetatis apostolicae usque ad medium saeculum III, Gnostici doctrinam suam anteponebant auctoritati doctrinali Apostolorum; quare nervose contra eos S.Irenaeus asserebat: «Gnosis vera est Apo­ stolorum doctrina» (R 204 242). Circa annum vero 140 in specie Marcion, qui suo iudicio ac crisi subiecit ipsas Scrip­ turas, atque teste S.Irenaeo, «semetipsum esse veraciorem, quam sunt Apostoli, suasit discipulis suis» (R 195). Initio saeculi tertii Tertullianus iam montanista asseruit: «Paraclitus erit so­ lus a Christo Magister et dicendus et verendus». Et iuxta ipsum potestatem habet «Ecclesia Spiritus per spiritualem hominem, non Ecclesia numerus Episcoporum» (ML 2,890.1026); ideo merito appellatus est «pater spiritualismi Protestantium». 3 Cf. S.Tromp, De sacrae Scripturae inspiratione (i94S) 95-97; R.Schultes, De Ecclesia (1925) 286 nota 2 et 534 coroll.i. 4 Cf. Van Laak. Repetitarium, De Ecclesia pars 2, De infallibilitate, assertio 2; T.Zapelena, De Ecclesia 2 (1954) th. 16. L.2 C.I A.I. MAGISTERII INSTITUTIO. THÎI2 N.gOÔ-glS 665 51 o. Inde a saeculo XVI his similia docuerunt Protestan­ tes. Nam admittentes doctrinalem auctoritatem solius sacrae Scripturae iudicio individual! intellectae omne authenticum et a fortiori infallibile Magisterium Ecclesiae prorsus reiecerunt (cf. D 769 783 786 1788). In hoc Protestantes sequuntur doctrinam Wicleff, qui saeculo XIV exeunte docuit: «Veritas, quae in Scriptura non est, nusquam est» (De civili do­ minio, 1,44). Eadem nostris diebus docent alii, ut Barth, qui die 5 ian. 1947, disserens in quodam oecumenico Conventu theologorum in Genf, dixit: Officium et missio Ecclesiae est «dicere universo mundo, omnino impossibile esse ut detur aliud revelatum vel sensu stricto auctoritativum Dei verbum, aut alia absolute obligans divini regiminis forma, praeter solam sacram Scripturam»3. 511. Inde a medio saeculo XIX thesi nostrae adversantur vel maxime Rationalistae, tenentes, supra rationem nullum ve­ ritatis fontem aut critérium posse admitti. Rationalistis proxime accedunt Semirationalistae, qui quamvis divinam revelationem admittant, tamen hominum magisterii auctoritatem supra ra­ tionem agnoscere renuunt, prout ex damnationibus Hermes, Guenter et Frohschammer eruitur (D 1619 1656 1668). Modernistae, denique, docent, unicum veritatis religiosae fontem et critérium esse conscientiam seu religiosum sensum (D 2093). 512. Doctrina Ecclesiae. Concilium Vaticanum sal­ tem implicite definivit: a) Magisterium in Apostolis esse di­ vinitus institutum (D 1793 1798); b) hoc Magisterium esse vere authenticum seu auctoritativum, sive ad interpretandas Scripturas (D 1788), sive ad proponendas fidelibus veritates fide divina et catholica credendas (D 1792), sive ad iudicandum de veritatibus scientificis vel philosophicis quae necessa­ riam connexionem cum fidei deposito habeant (D 1797 1798); c) Magisterium a Christo institutum perenniter fore duraturum (D 1821 1837); d) idem Ecclesiae Magisterium praerogativa infallibilitatis pollere (D 1800 1839); e) Magisterium denique traditionale esse, seu institutum, non ut nova doceat, sed ut acceptum veritatum depositum custodiat, tueatur et declaret (D 1836). 513. In eodem Conc. Vaticano, explicita nostrae doctrinae definitio prae­ parabatur. In schemate i.°, cn.7: «Si quis dixerit, eandem Christi Ecclesiam 5 K.Barth, Die Schrift und die Kirche: Die Auctoritat und Bedeutung der Bibd; cf. DivThom (Fr) 29 <1951) 322· De sententiis Protcstantium, cf. J.de Guibert, De Eccle­ sia n.208.329. 666 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. HI posse offundi tenebris, aut infici malis, quibus a salutari fidei morumque veritate aberret... A.s.»; et cn.9: «Si quis dixerit. Ecclesiae infallibilitatem ad ea tantum restringi, quae divina revelatione continentur... A.s.». In reforma­ to vero schemate 2.°, cn.9: «Si quis dixerit, Christi Ecclesiam sive credendo sive docendo a vera fide deficere posse, aut certe in aliis nullis, quam in iis, quae per se ipsa in verbo Dei continentur, ab errore immunem esse, A.s.»6. Eandem doctrinam paulo post Conc.Vaticanum vindicabat Leo XIII in Encycl. «Sapientiae christianae» (D 1936c), et in Encycl. «Satis cognitum» (D 1957 1958). Pius vero XI Christum Magistrum praedicat et Ecclesiae eius Magiste­ rium infallibile aperte docet in Encycl. «Divini illius Magistri» (D 2204). 514. Pius XII doctrinam de Christo Magistro pulchre ex ipsa sacra Scriptura eruit, cum in Encycl. «Mystici Corporis» ait: «Universam Ecclesiam suam illuminat Christus... Veniens a Deo Magister ut testimonium perhiberet veritati (Io 3,2; 18,37), primaevam Apostolorum Ecclesiam ita sua luce illus­ travit, ut Apostolorum Princeps exclamaret: Domine, ad quem ibimus? verba vitae aeternae habes (Io 6,68); Evangelistis e caelo ita adfuit, ut tamquam membra Christi illud operati sint, quod veluti dictante Capite cognoverunt. Atque etiam hodie nobis, hoc in terrestri exilio commorantibus, est auctor fidei, sicut in patria consummator. Ipse est qui in fideles lumen fidei infundit; Ipse qui Pastores et Doctores, imprimisque suum in terris Vicarium, super­ nis scientiae, intellectus, sapientiaeque donis divinitus ditat, ut fidei thesau­ rum fideliter adservent, strenue defendant, pie diligenterque explicent atque corroborent; Ipse denique est, qui, etsi non visus, Ecclesiae Conciliis prae­ sidet atque praelucet» (AAS 35 [1943] 216). 'Et in Encycl. «Humani generis» idem Pius XII authenticitatem seu aucto­ ritatem Magisterii mirifice extollit, dicens: «Sacrum Magisterium, in rebus fidei et morum, cuilibet theologo proxima et universalis veritatis norma esse debet, utpote cui Christus Dominus totum depositum fidei—Sacras nempe Litteras ac divinam traditionem—et custodiendum et tuendum et interpre­ tandum concredidit... Una cum sacris eiusmodi fontibus Deus Ecclesiae suae Magisterium vivum dedit, ad ea quoque illustranda et enucleanda, quae in fidei deposito non nisi obscure ac velut implicite continentur. Quod quidem depositum nec singulis christifidelibus nec ipsis thelogis di­ vinus Redemptor concredidit authentice interpretandum, sed soli Ecclesiae Magisterio» (AAS 42 [1950] 567-569). Contra propugnatores Theologiae laicalts autonomae, idem Pius XII docet: «Verumtamen haec contra retinenda sunt: nunquam nempe fuit neque est neque unquam erit in Ecclesia legiti­ mum laicorum magisterium, quod a Deo auctoritati, ductui et vigilantiae sa­ cri Magisterii fuerit subtractum» (Allocutio «Si diligis»: AAS 46 [1954] 317). Cf. etiam Encycl. «Ad Sinarum gentem»: AAS 47 (1955) 10-11. 515. Valor dogmaticus. Magisterium Ecclesiae esse in Apostolis divinitus institutum, auctoritativum, perpetuo du­ raturum, infallibile et traditionale, est saltem implicite a Conc. Vaticano sollemni iudicio definitum locis citatis n.512. 516. Prob. i. Christum tamquam Magistrum authenticum 6 Conc.Vaticanum Schema i: Msi 51.552; cf. c.ç: Msi 51,542; Schema 2: Msi 53,316; cf. c.7: Msi 53,312-314. I..2 C.I Λ.I. MAGISTERII INSTITUTIO. TH.12 Ν·5Ι3-5>9 667 missum et agnitum esse, praesupponimus abunde probatum in tractatu de Christo Legato divino: th.28 et 29. In Evangeliis Christus appellatur Didaskalos quadragies, Rabbi duodecies, dum hi tituli aliis personis raro tribuuntur: semel Baptistae (Lc 3,12), semel Nicodaemo (Io 3,10) et ter Scribis et Pharisaeis (Lc 3,46; 6,40; Mt 10,24s). Ex analyst horum locorum, in quibus sermo est de Christo ut Magistro, infertur magisterium eius esse, quoad formam, similem, quoad rem autem omnino superiorem magisterio aliorum, sive auc­ toritate qua docet sive adhaesione quam postulat. Immo Christi magisterium apparet esse superius ipso magisterio Moysis et Prophetarum (cf. Mt 7,29; 23,8-10; Io 1,17s; 13,13-15). Unde ex hoc patet Christum tanquam magistrum authenticum mis­ sum et agnitum esse7. 517. Prob. 2. Christus in Apostolis instituit Magisterium authenticum et infallibile. Nam Christus tradidit Apostolis suam ipsam missionem seu divinam legationem quam habuit ut homo. Atqui Christus ut homo a Deo missus est ut Magister authenticus et infallibilis. Ergo Christus instituit in Apostolis Magisterium authenticum et infallibile. Mai. probata est in thesi 2. Ad eius probationem sufficiat nunc in memoriam revocare testimonia ex Io 17,18; 20,21; Mt 10,40; Lc 10,16; Mt 28,18-20. Haec autem testimonia iam in th. 2 explanata sunt. 518. Min. a) Christum missum esse ut Magistrum au­ thenticum, patet ex 1. b) Doctrinalem Christi auctoritatem esse infallibilem, constat: 1) quia ipse Christus effert ut absolute verum suum tes­ timonium et exigit ut ei fides absoluta, etiam sub discrimine salutis, praebeatur (Io 3,11-19); 2) quia docet, suam divini Legati auctoritatem doctrinalem reduci ad ipsum Deum (Io 7, 15-18). Id ipsum attestatur ulterius S.Ioannes vel Evangelista vel Baptista (Io 3,31-36), ubi docet utrumque, quod ex ore Christi sub 1 et 2 retulimus. 519. Prob. 3. Christum in Apostolis instituisse Magiste­ rium perpetuo duraturum. Nam Magisterio in Apostolis insti­ tuto absolute promisit Christus assistentiam sui omnibus diebus usque ad consummationem saeculi (Mt 28,20), necnon assisten7 Cf. Rbngstorf, Didaskalos TheolWotb z.N.T. 2,154*160; J.Salaverri, La potestad dei Magisterio eclesidstico: EstEcl 29 (iQSS) 170-172· 668 l.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill tiam «Paracliti Spiritus veritatis ut maneret cum eis in aeter­ num», id est adiutoris et protectoris, qui eos «deduceret in omnem veritatem» et quidem perpetuo seu numquam eos re­ licturus (Io 14,16s; 16,12s): Alium Paraclitum dabit vobis, ut maneat vobiscum in aeternum, Spiritum veritatis... apud vos ma­ nebit, et in vobis erit. 520. Prob. 4. Christus in Apostolis instituit Magisterium infallibile 8. a) Ex Mt 28,18-20: Et ecce ego vobiscum sum, cf. Act 18, 10. Cum haec sollemnis promissio divina fit alicui in Scriptura, pro adimplendo aliquo munere vel opere quodam exequendo quod committitur, significat praesidium vel adiutorium abso­ lute a Deo promissum et efficax, seu cui indefectibiliter respon­ det effectus. Atqui praesidium vel adiutorium Dei absolute promissum et efficax ad ipsam Christi doctrinam docendam effectum suum certo et infallibiliter obtinebit. Ergo sub as­ sistentia Christi, Apostoli eorumque successores «usque ad con­ summationem saeculi» certo et infallibiliter docebunt ipsam Christi doctrinam. Vide quae diximus n.300. 521. Mai. probari potest ex adiutorii promissionibus pro munere vel opere adimplendo factis a Deo Moysi (Ex 3,11-17), losue (los 1,5.9; 3»?)> leremiae (1er 1,8.18.19), quae exhibentur ut efficaces, seu quibus indefectibiliter respondet effectus. Eun­ dem efficaciae sensum verbis «Deum esse cum aliquo» tribue­ bat Angelus in Annuntiatione (Lc 1,28-36) nec non Nicodaemus (Io 3,2). Ergo sollemnis promissio, a Christo facta Aposto­ lis apud Mt 28,18-20, pro adimplendo munere docendi ipsam Christi doctrinam, significat praesidium vel adiutorium abso­ lute a Deo promissum et efficax, seu cui indefectibiliter re­ spondebit effectus. Min. patet, quia adiutorium Dei absolutum et efficax, certo et infallibiliter effectum intentum obtinere debet; nam secus de impotentia ipse Deus arguendus esset, quod repugnat. 522. b) Ex Io 14.16s.26; 15,26; 16,12s; Act 1,8: Iuxta hoc Christi absolutum promissum, Apostoli a Spiritu veritatis, velut a Magistro, continuo docebuntur et rite addiscent uni­ versam Christi doctrinam, eamque ipsi tali auxilio adiuti et roborati, perpetuo ac fideliter propagabunt usque ad ultimum 8 Cf. praesertim H.Dieckmann, n.686-689; I.Ottiger, 2,8-17; F.Zorell, N.T. Lexicon graecum μετά ct καί. Vide quae diximus n.300. Cf. U.Holzmeister, Dominus tecum: Verb Dom 23 (1943) 232-37.257-62. L.2 C.I Λ.I. MAGISTERII INSTITUTIO. TH.12 N.519-526 669 terrae. Atqui Magisterium tam efficaci Dei assistentia praesti­ tum nequit non esse infallibile. Ergo Christus instituit in Apo­ stolis Magisterium infallibile. Vide quae scripsimus n.301. 523. Mai. exhibet ea quae explicite in locis citatis conti­ nentur. Min. patet, quia si Magisterium tam efficaci Dei assis­ tentia praestitum errare posset, eius error iure ipsi Deo adscribi deberet, prout apposite docet Leo XIII: «Si falsum esse ullo modo posset [quod tale Magisterium docet] erroris in ho­ mine ipse esset auctor Deus, quod aperte repugnat» (ASS 28, 721). Hoc ipsum confirmari potest ex S.Pauli doctrina, cum effert assistentiam ipsi a Spiritu Sancto efficaciter in docendo praestitam (1 Cor 2,10-16). 524. c) Ex Mc 16,16; Mt 10,14.15.40; Lc 10,10-16: Quamvis S.Lucas in loco citato referri videatur ad 72 discipu­ los, idem et a fortiori valet de 12 Apostolis, ut patet ex compa­ ratione cum S.Matthaeo in loco etiam citato, et quia ratio est eadem, nempe missio a Christo accepta. Unde fit argumentum: Locis allegatis Mc, Mt et Lc, Christus, sub discrimine salutis aeternae, absolute obligavit homines ad praebendum intellec­ tualem assensum absolute certum Magisterio Apostolorum. Atqui talis obligatio nequit a Deo imponi nisi erga Magisterium infallibile. Ergo Magisterium a Christo in Apostolis institutum est infallibile. 525. Cum mai. pateat ex lectione textuum, quos citavimus, probanda est min. Nam nisi Magisterium esset infallibile, obli­ gatio ad ei praestandum assensum intellectualem absolute cer­ tum esset irrita, utpote de re impossibili. Atqui obligatio irrita seu de re impossibili a Deo sapienti et iusto imponi nequit. Ergo talis obligatio nequit a Deo imponi nisi erga Magisterium infallibile. Ad mai. Obligatio ad assensum intellectualem absolut6 certum erga Magisterium fallibile esset irrita seu de re impossibili: nam intellectus, ut potentia necessaria, nequit praebere suum assensum absolute certum nisi ob motivum excludens pos­ sibilitatem erroris, id est, nisi ob evidentiam obiecti vel ob infallibilitatem testimonii 910 . 526. Confirm. 5. Apostolos esse infallibiles ex eorum dictis et factis. 9 Cf. praesertim D.Palmteri, De Rom. Pontif. prolegomena § 25,III. 10 Cf. A.Straub, De Ecclesia n.211-219; H.Dieckmann, n.65 2-666.691-693· 670 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill Nam Apostoli sibi attribuunt auctoritatem infallibilem et praedicationem suam miraculis confirmant. Ergo Apostoli erant revera infallibiles. Antec. i) Apostoli sibi attribuunt infallibilitatem praesertim, quia no­ mine Dei et divina assistentia adiuti et roborati testantur se loqui: sic 12 Apostoli: Act 4,8-14; 5,32; 15,28; sic etiam S.Paulus: Rom 15,18; 2 Cor 13,3. 2) Apostoli praedicationem suam miraculis confirmant: sic in genere Apostoli: Mc 16,20; sic 12 Apostoli: Act 3,1-16; 5,12-16; sic etiam S.Paulus: Act 19,8-12; 2 Cor 12,11.12. 527. Scholion. Apostoli in rebus fidei et morum erant personaliter sin­ guli infallibiles 10. Ratio huius asserti praecipua est, quia S.Paulus, ratione suae personalis et immediatae a Christo acceptae missionis, sibi personali­ ter attribuit infallibilitatem, approbantibus aliis Apostolis Deoque miraculis confirmante. Atqui Apostolatus S.Pauli par erat omnino Apostolatui reli­ quorum Apostolorum. Ergo singuli Apostoli in rebus fidei et morum erant personaliter infallibiles. 528. Niai, abundantissime probari posset ex fontibus. Sufficiat aliqua notare, a) Ratio infallibilitatis personalis S.Pauli est efficax assistentia Dei (Act 18,10) nec non immediata et personalis a Christo accepta missio: Gal 1, 1.12.16; 2 Cor 11,5-23; r Thess 2,4.7. b) S.Paulus sibi attribuit infallibilita­ tem personalem: Gal 1,6-12; 2 Cor 11,3s; 1 Thess 2,13. c) S.Pauli praedica­ tionem approbant reliqui Apostoli: Gal 2,6-10; 2 Petr 3,15s. d) Deus mira­ culis S.Pauli praedicationem et Apostolatum confirmavit: Gal. 3,5; 2 Cor 12, 12; i Thess 1,5. Min. iam a nobis probata est th.2. De aliis extraordinariis et personalibus Apostolorum donis confer quae scripsimus n.277-279 et 382 n. 529. Obiectiones 11 l2. i. Probatio desumpta ex Io 14,16s.26; 15,26; 16,12s inefficax est. Nam promissiones Apostolis in ultima coena a Christo factae referuntur ad solos Apostolos, non autem ad eorum successores: cf. Io 14,25.28-30; 15,27; 16,5s. Atqui huiusmodi sunt illae, quibus Christus Apostolis promisit assistentiam Spiritus Sancti. Ergo assistentia infallibili­ tatis refertur ad solos Apostolos, non autem ad eorum successores. Dist. mai. Promissiones Apostolis factae intuitu personarum referuntur ad solos Apostolos, conc. mai.; promissiones Apostolis factae ratione mu­ neris perpetui in ipsis a Christo instituti, referuntur ad solos Apostolos, non autem ad eorum successores, nego mai. Contradist. min. Promissio assisten­ dae Spiritus Sancti facta est Apostolis ratione muneris docendi perpetui in ipsis a Christo instituti, conc. min.; facta est solum intuitu personarum ipso­ rum Apostolorum, nego min. Et sub datis distinctionibus, negatur cons. et consequentia. 530. 2. Assistentia Spiritus Sancti promittitur dependens a condi­ cione st diligitis me (Io 14,15). Ergo non est absoluta, sed deficiente condicio­ ne deficere potest. Dist. antec. Assistentia S.Spiritus promittitur dependens a condicione certo et infallibiliter impleta vel implenda, conc. antec.; a condicione non impleta vel cuius impletio deficere potest, nego antec. Promissio fit, ut patet ex textuum lectione, absolute; condicio autem, de qua Io 14,15, si vera con­ 11 De aliis extraordinariis Apostolorum donis, cf. Λ.Straub, th.7: L.Lercher, n.28ss. 12 Cf. L.de San, De Ecclesia 0.239-252; D.Palmieri, |x., § 39; I.Muncunill, n.299-307. L.2 C.I A.I. MAGISTERII INSTITUTIO. TH.12 N.526-535 671 dicio dici debeat, exhibetur vel iam impleta vel infallibiliter implenda, prout constat ex Io 14,19s; 15,33.9.14-16.195; 16,22.27. 531. 3. Argumentum desumptum ex Mc 16,16 nimis probat. Ergo nihil probat. Ad antec. Argumentum allatum probaret etiam, iudicium ul­ timo practicum conscientiae esse infallibile, in hunc modum: Deus sub dis­ crimine salutis obligat hominem ad sequendum iudicium ultimo practi­ cum conscientiae. Atqui talis obligatio nequit imponi nisi erga iudicium infallibile. Ergo iudicium ultimo practicum conscientiae est infallibile. Iam vero haec conclusio est falsa. Ergo etiam conclusio nostri argumenti. Nego antec. et nego probari iudicium ultimo practicum conscientiae esse infallibile, ex disparitate quam patefacit distinctio quae sequitur: Dist. niai. Deus sub discrimine salutis obligat hominem ad sequendum iudicium ulti­ mo practicum conscientiae, ut critérium rectitudinis, conc. mai.; ut crité­ rium veritatis, seu ad intellectualiter assentiendum tali iudicio ut vero, nego mai. Conc. min. Pariter dist. cons. Iudicium ultimo practicum conscientiae est infallibile, ut critérium rectitudinis, conc. cons.; ut critérium veritatis, nego cons. Igitur qui sequitur iudicium ultimo practicum conscientiae, in­ fallibiliter recte procedit, quamvis erret; qui vero intellectualiter assentitur iudicio definitivo Magisterii Ecclesiae, infallibiliter non errat. 532. 4. Ex Mt 23,10: Nolite vocari Rabbi: unus est enim Magister vester. Nec vocemini Magistri: quia Magister vester unus est Christus. Ergo ipse Christus negavit Apostolos dici posse Magistros. Dist. antec. Nolite vocari Rabbi, nec vocemini Magistri, inordinate, conc. antec.; ordinate, subdist.: Magister vester unus est Christus, principaliter et interne, conc.; ministerialiter et externe excluduntur alii Magistri, nego. Sub datis distinctionibus, negatur cons. et consequentia. 533· 5· Ex Is 54,13; cf. Io 6,44-45. De oeconomia messianica dicitur: Ponam universos filios tuos doctos a Domino. Ergo superfluum est omne ho­ minum Magisterium. Dist. antec. Dicitur ipsum Dominum esse hominum Magistrum de Ec­ clesia caelesti, trans, antec.; de Ecclesia terrestri, subdist.: dicitur ipsum Do­ minum esse hominum Magistrum assertive, conc.; exclusive, nego. 534. 6. Ex 1er 31,33s; cf. Hebr 10,16; 2 Cor 3,3. De Novo Foedere dicitur: Dabo legem meam in visceribus eorum, et in corde eorum scribam eam. Et non docebit ultra vir proximum suum, et vir fratrem suum, dicens: Cognosce Dominum : omnes enim cognoscent me a minimo eorum usque ad maximum. Ergo in Ecclesia excluditur omne Magisterium hominum. Dist. antec. In Ecclesia non docebit ultra solus homo, conc. antec.; non docebit ullus homo, subdist. : in Ecclesia caelesti, trans.; in Ecclesia terres­ tri, iterum subdist. : non docebit ullus homo principaliter et interne, conc.; ministerialiter et externe, nego. 535. 7. Ex i Io 2,205.27: Vos unctionem habetis a Sancto et nostis omnia. Et non necesse habetis ut aliquis doceat vos. Ergo fidelibus superfluum est omne Magisterium ministeriale et externum. Dist. antec. Fideles non necesse habent ut eos doceat aliquis ex seducto­ ribus (1 Io 2,26), conc. antec.; non necesse habent ut eos doceant, qui in Ecclesia potestatem magisterii obtinent, nego antec. Fideles enim hac ipsa epistola docet ipse S.Ioannes, prout acute animadvertit iam S.Augustinus (ML 35,2005). 672 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 536. 8. Ex I Cor 2,15: Spiritualis iudicat omnia, et ipse a nemine iudicatur. Ergo Magisterium saltem pro omnibus fidelibus superfluum est. Dist. antec. Spiritualis, seu qui Spiritus Sancti assistentia praeditus Magis­ terii Ecclesiae supremam potestatem tenet, iudicat omnia et ipse a nemine indicatur, conc. antec.; spiritualis, seu qui Spiritu Sancto regeneratus inter Christi fideles numeratur, iudicat omnia et ipse a nemine iudicatur, subdist. : homo spiritualis, quatenus contrapositus homini animali vel carnali, iudicat omnia, ipse vero a nemine animali vel carnali iudicatur,· conc.; homo spiri­ tualis, quatenus Christi fidelis etsi gratia sanctificante et Spiritu Sancto inha­ bitante ornatus, iudicat omnia et ipse a nemine iudicatur, nego. luxta modum loquendi S.Pauli, spiritualis est homo vivens in gratia, qui criterio superna­ tural! regitur; animalis est homo vivens secundum naturam, qui rationis naturalis criterio ducitur; carnalis denique est homo vivens sub concupis­ centia rebelli, qui ductum eius inordinatum sequitur 13. 537. 9. Apostoli saepe erraverunt. Ergo non erant personaliter in­ fallibiles. Dist. antec. In rebus extra ambitum fidei et morum vel in doctrina non certo revelata, trans.; in rebus fidei vel morum vel in doctrina certo revelata, nego. Sic potest concedi S.Paulum erravisse, cum asseruit se non amplius visurum faciem eorum, quibus valedicebat Mileti (Act 20,25; cf· 1 Tim 1,3; 2 Tim 4,20); attamen ibi non est sermo de re fidei et morum neque de doc­ trina certo revelata. 538. 10. Apostoli persuasum habuerunt Dominum ad iudicium finale proxime venturum. Atqui adventus Domini ad iudicium finale est veritas revelata et nondum evenit. Ergo Apostoli erraverunt in re revelata 14. Dist. mai. Apostoli persuasum habuerunt Dominum ad iudicium finale derto venturum, conc. mai.; proxime venturum, subdist. : Apostoli persua­ sum habuerunt Dominum ad iudicium finale venturum tempore incerto quod tamen poterat esse proximum, conc.; quod futurum erat proximum, iterum subdist.: Apostoli fortasse desideraverunt ut adventus Domini ad iudicium finale futurus esset proximus, trans.; Apostoli iudicio certo as­ seruerunt adventum Domini ad iudicium finale proxime futurum esse, nego. Contradist. min. Est veritas revelata, Dominum ad iudicium finale certo venturum, conc. min.; proxime venturum, subdist..· est veritas revelata Do­ minum ad iudicium finale venturum tempore incerto, quod potest esse pro­ ximum, conc.; quod futurum est proximum, iterum subdist. : est veritas re­ velata Apostolos fortasse desideravisse ut adventus Domini ad iudicium finale futurus esset proximus, trans.; est veritas revelata Apostolos iudicio certo asseruisse, adventum Domini ad iudicium finale proxime futurum esse, nego. Et nego cons. et consequentiam. 539. Ratio harum distinctionum; a) Dominus ad iudicium certo ventu­ rus est: i Thess 4,15-17; i Cor 15,51-52; 1 Petr 4,5-7; 1 Io 2,18. b) Domini adventus tempore incerto, quod tamen poterit esse proximum: 1 Thess 5,1-6; Mt 24,36-44; 2 Petr 3,3-13,15. c) Apostoli fortasse desideraverunt proximum Christi adventum: 2 Cor 5,1-10; Phil 1,23; Apoc 22,20. d) Apostoli non po­ tuerunt asserere neque asseruerunt iudicio certo, adventum Domini ad finale iudicium proxime esse futurum: Mt 24,36-44; Act 1,7; 1 Thess 5,1-6; 2 Thess 2,1-6; 2 Petr 3,3-13; Io 21,22-23. e) cf. D 2179-2181. 1 ’ Cf. S.Th.. In S.Pauli epistolas commentaria. In 1 Cor C.2 lect.3. 14 Cf. praesertim H.Dîeckmann, n.694-706; I.Otticer, 2,35-44· L.2 C.2 Λ.I. INFALLIBH.ITAS EPISCOPORUM. TH.13 N.536-542 673 CAPUT II De perenni subtecto Magisterii infallibilis ARTICULUS Episcoporum I infallibilitas Thesis 13. Episcopi, Apostolorum successores, infallibiles sunt, quando concordes sub Romano Pontifice doctri­ nam definitive tenendam fidelibus imponunt, sive in Concilio sive extra Concilium. 540. S.Th., 2.2 q.i a.9; q.5 a.3; Quodl. 9 a. 16; Suarez, Dejided.5 s.7; S.R.Bellarmino, De Conciliis 1.2 c.2-12; Wilmers, th.65-70; Palmieri, Prolegomena de Ecclesia § 27-28; Straub, th.24; D’Herbigny, η.392-393; Dîeckmann, th.27; Dorsch, 2,328-347; Zapelena, 2 (1954) th. 17; Lercher, th.49. 541. Nexus. Thesi praecedenti probavimus Christum instituisse in Ecclesia Magisterium authenticum, infallibile et perpetuo duraturum. Nunc iam quaerimus, quodnam sit huius infallibilis Magisterii subiectum. Scientes ex th.8, Episcopos esse iure divino successores Apostolorum in eorum ordinario munere, concludimus in hac thesi, Collegium Episcoporum esse Magisterii infallibilis subiectum .* 542. Notiones. Conceptum infallibilitatis eiusque divi­ siones vide th.12. Episcopi sunt qui sacram potestatem genere suo plenam in Ecclesia obtinent. Possunt esse vel titulares vel residentiales. Episcopi titulares sunt qui, ut ordinariam, solam potestatem Ordinis habent. Episcopi residentiales sunt Ecclesiarum parti­ cularium praepositi, qui munus ordinarium pascendi aliquem fidelium gregem obtinent, cum potestate docendi, sanctificandi 1 De iis qui in Ecclesia missionem vel munus docendi habent: CIC 1323.1326-28; Const. Apost. Pu XI «Deus scientiarum· a.2is; Pius XII, «Si diligis»: AAS 46 (1954) 3’3-318. Tcologia l 22 674 1.SAI.AVI KRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill et regendi genere suo plena. Apostolorum successores dicuntur Episcopi residentiales, ut patet ex th.8. 543. Concordes dicimus Episcopos, qui in tradenda doc­ trina consentiunt inter se, non solum materialiter, sed etiam formaliter, seu ita ut de eorum consensu sive explicite sive sal­ tem implicite conscii sint. Sub Romano Pontifice docent Episcopi, qui affectu debi­ tae subordinationis erga eum moti, aliquam doctrinam suis fidelibus proponunt, ita ut saltem implicite conscii sint se adhaerere eidem doctrinae, quam etiam Romanus Pontifex do­ cet. Requiritur ergo, praeter subordinationem, consensus, qui potest esse explicitus, sed sufficit ut sit tacitus. Definitive tenendam doctrinam docent Episcopi, qui summo suae auctoritatis gradu ad assensum irrevocabilem fide­ les obligant. 544. Modus exercendi magisterium alius est extraordina­ rius alius vero ordinarius. Extraordinarius est modus quo ma­ gisterium exercent Episcopi coadunati in Concilio sub Romano Pontifice. Ordinarius vero modus est quo Episcopi, in commu­ nione cum Romano Pontifice perseverantes, magisterium exer­ cent per orbem dispersi in suis Dioecesibus. 545. Concilium est conventus Episcoporum legitime con­ gregatus ad deliberandum et decernendum de rebus ecclesias­ ticis. Potest esse Particulare et Universale. Particulare est Con­ cilium, quod partem tantum Collegii Episcoporum repraesen­ tat. Universale est Concilium, quod omnium Episcoporum Col­ legium comprehendit. Concilium Particulare appellatur Provin­ ciale aut Plenarium si unius aut aliquarum tantum provinciarum ecclesiasticarum Episcopis constat. Appellatur Nationale aut Regionale si omnes alicuius nationis aut regionis Episcopi in eo coadunantur. 546. Concilium Universale potest esse vel Generale vel Oecumenicum. Generale est Concilium quod coalescit ex Epi­ scopis omnium particularium Ecclesiarum. Oecumenicum dici­ tur Concilium Generale quod ulterius a Supremo Ecclesiae Capite, Romano Pontifice, est receptum et confirmatum. Ad i..2 c.2 λ.i. infai.i.iiiii.itas ij’iscoporum. th.13 n.543-548 675 Oecumenicum Concilium requiritur et sufficit ut sub Romano Pontifice Episcopi residentiales conveniant omnes, non physi­ ce, sed moraliter, ita ut merito universam Ecclesiam docentem repraesentare censeantur 2. Modi igitur exercendi Magisterium oecumenicum, ordina­ rius, seu extra Concilium, et extraordinarius, seu in Concilio, essentialiter conveniunt in eo, quod uterque est actus univer­ sae Ecclesiae docentis sub Romano Pontifice; accidentaliter differunt in eo, quod modus extraordinarius localem ulterius Episcoporum coadunationem importet. 547. Status quaestionis. Infallibilitatem tribuimus Epi­ scopis, non omnibus, sed residentialibus; non singulis, sed ut Collegium constituentibus et locum Collegii Apostolorum te­ nentibus; non a Capite independentibus, sed Romano Ponti­ fici oboedientibus et cum eo consentientibus; non actu quoli­ bet docentibus, sed formaliter inter se et cum eorum Capite consentientibus; non auctoritatem quamlibet exercentibus, sed ad assensum omnino firmum et irrevocabilem omnes fideles obligantibus. Modus autem quo suam infallibilitatem exercent Episcopi potest esse vel ordinarius, seu extra Concilium dis­ persi per orbem, vel extraordinarius, seu in Concilio Oecumenico coadunati. 548. Adversarii. Praeter eos, quos in praecedenti th. 12 recensuimus, 1) Luther expresse doctrinam nostrae theseos negat (D 767-770; cf. D 657-661). 2) lansenistae autem Doctoris particularis auctoritatem in­ fallibili Ecclesiae auctoritati anteponebant (D 1320). Pistorien­ ses adversantur quatenus, praeter Episcopos, statuunt, alios etiam esse fidei iudices, atque synodo dioecesanae decisivam auctoritatem tribuunt (D 1510 1511). 3) Accedunt Legistae et Regalistae tenentes, definitiones Ecclesiae valore destitui, nisi a civili potestate, locum populi tenente, sancitae fuerint; neque verentur asserere Oecumenica Concilia in rebus fidei et morum definiendis erravisse (D 1723). 4) Orientales Schismatici eatenus nobis adversantur, qua­ tenus subiectum infallibilitatis tenent esse Collegium aequa2 CIC 222-292. S. Thomas ait: «Patres in Conciliis congregati nihil statuere possunt nisi auctoritate Romani Pontificis interveniente, sine qua etiam nec Concilium congregari potest» (Contra impugnantes Dei cultum p.2.· c.2$: edit. Vivès t.29 p.35)· 676 I.SALAVERRI, nF, ECCLESIA CHRISTI. Ill lium sine Capite Romano Pontifice vel alio quolibet supremo Capite 3. 5) Oecumenistae seu Panchristiani hodierni independentiam omnimo­ dam Ecclesiarum propugnant, et quamvis suum «Concilium Oecumenicum Ecclesiarum» habeant, attamen expresse inculcant, hoc eorum Con­ cilium nullam potestatem legislativam aut iudicialem possidere, cui singu­ lae Ecclesiae subiiciantur; Ecclesiae enim, aiunt, omnimodam suam retinent libertatem ad acceptandas vel reiiciendas decisiones «Concilii Oecumenici Ecclesiarum»4. 549. Doctrina Ecclesiae. 1) Ecclesiae docentis infallibili­ tas in genere definitur implicite in Conc.Vaticano: «Fidei doc­ trina est Christi Sponsae tradita, fideliter custodienda et infallibiliter declaranda» (D 1800); «ea infallibilitate, qua divinus Redemptor Ecclesiam suam in definienda doctrina de fide vel moribus instructam esse voluit» (D 1839). His in locis «definire» et «declarare» Ecclesiae docenti evidenter competit (cf. D 1781 1836); ergo in eis infallibilitas de Ecclesia docente praedicatur. Ideo Episcopus Gasser, nomine Deputationis de fide, haec verba in Conc. Vaticano explicans, aiebat: «Nemine diffitente haereti­ cum est Ecclesiae infallibilitatem in definiendis fidei dogmati­ bus negare» 5. 550. 2) Infallibilitas Episcoporum in Concilio Oecumenico definitur: a) Implicite, eo quod ipsa Concilia summa auctoritate om­ nibus fidelibus imponant doctrinam tenendam vel credendam atque hanc obligationem urgeant damnando sub anathemate eos qui aliter senserint vel crediderint: cf. Conc.Nicaenum I (D 54); Conc.Florentinum (D 691); Conc.Tridentinum (D 792a 810 873a 882 910 929a 1000); Conc.Vaticanum (D 1781 1821). b) Explicite, eo quod summa doctrinalis auctoritas Con­ ciliorum Oecumenicorum aperte definiatur vel catholice do­ ceatur. In Conc.Constantinopolitano II definita est auctoritas summa quatuor priorum Conciliorum Oecumenicorum (D 212); S.Gregorius I quatuor Concilia comparat cum Evangeliis (R 2291); Leo IX in Symbolo Firmiter septem priora Oecumenica Concilia auctoritate aequiparavit ipsis Evangeliis (D 3 MJugie, Théo!. dogma t. christ. Orientalium 4, Dc Ecclesia (1931) 484-525; N4si 40, 405407. 4 Minutes and reports of the Third Meeting of the Central Committee of the World Coun­ cil of Churches (Toronto [Canada] July 9-15 1950), p.85.89; cf. Jrenikon 24 (1951) 38S.44. s Msi 52.1227. 1.2 C.2 Λ.I. INFALLIBILITAS EPISCOPORUM. TH.13 N.549-553 677 349); Pius IX in Syllabo condemnavit asserentes Oecumenica Concilia in rebus fidei vel morum definiendis erravisse (D 1723)6. 551. 3) Infallibilitas Magisterii ordinarii, seu extra Con­ cilia, et extraordinarii seu in Conciliis Oecumenicis, implicite definita est in Conc. Vaticano (D 1792). Hic locus, ex declaratione facta nomine Deputationis fidei in eodem Concilio ab Episcopo Martin, intelligendus est iuxta Litteras Apostolicas «Tuas libenter» Pii IX (D 1683 «Namque etiamsi...»), intacta tamen relicta quaestione de infallibilitate Summi Pontificis, quam in hoc loco PP.Vaticani nec directe neque indirecte attingere voluerunt7. 552. Huius definitionis sensum, nomine Deputationis fidei, explicuit Archiepiscopus Simor: «Paragraphus, inquit, Porro fide divina dirigitur con­ tra illos, qui dicunt, illud solum credendum esse, quod Concilium defini­ vit, et non etiam illud, quod Ecclesia docens dispersa unanimi consensu tam­ quam divinitus revelatum praedicat et docet». Eiusdem definitionis sensum ulterius determinavit Episcopus Martin, nomine eiusdem Deputationis fidei, dicens: «Ratio quare vox universali apponitur, haec est, ut scilicet ne quis putet nos loqui hoc loco de Magisterio infallibili S.Sedis Apostolicae. Nam nullatenus ea fuit intentio Deputationis, quaestionem de infallibilitate Sum­ mi Pontificis sive directe sive indirecte tangere. Hoc igitur verbum «univer­ sali» idem fere significat, quod Sanctissimus Pater in suis Litteris Apostolicis expressit, nempe Magisterium totius Ecclesiae per orbem dispersae». Atque ex eisdem Pii IX Litteris desumpta sunt verba tamquam divinitus revelata, quae ideo in definitione inclusa sunt, «ne scilicet opiniones, quae per scholas catholicas traduntur, etiamsi certae, inserantur doctrinae fidei; nam si dicitur, Ecclesiam aliquid docere tamquam divinitus revelatum, non est possibile esse solummodo opiniones Scholae» 8. Hanc Vaticani interpre­ tationem mirifice comprobat Pius XII 9. 553. Valor dogmaticus. Thesis est ergo de fide impli­ cite definita, praesertim in Conc.Vaticano, quoad utramque partem, quoad Magisterium nempe tam ordinarium quam ex­ traordinarium. 6 S.Gregorius, I.M., quatuor priora Oecumenica Concilia aequiparat quatuor Evangeliorum libris (R 2291). Septem priora Oecumenica Concilia fuerunt: Nicaenum I, a.325; Constantinopolitanum I, a.381; Ephesinum, a.431; Chalcedonense, a.451; Constantinopolitanum II, a.553; Constantinopolitanum III, a.681; Nicaenum II, a.787. Auctoritas infallibilis horum septem Conciliorum agnoscitur etiam ab Orientalibus a Romana Ecclesia separatis, ut constat ex Litteris Encyclicis synodi Constantinopolitanae, a 33 Episcopis Orthodoxis subscriptis anno 1848: Msi 40,395. Cf. F.Heiler, Urkirche und Ostkirche (1937) 188. 7 Msi 51,224.322. De Summi Pontificis infallibilitate agendum erat et de facto actum est in sessione sequenti, id est sess.IV (D 1832-1840). 8 Msi 51,47.322. Litteras Pii IX, ad quas Ep.Martin alludit, vide D 1683. Cf. Vacant, Eludes théologiques sur les Constitutions du Conc. du Vatican. La Constit. «Dei Filius» t.2 § 4 La foi catholique et le Magistère de l'Eglise p.82-123. 9 Constit. Apost. «Munificentissimus Deus», qua Assumptionis dogma definitum est: AAS 42 (1950) 756S.769. 678 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 554. Probatur 1) Utraque pars, de Magisterio nem­ pe ordinario et extraordinario, per modum unius. Episcopi infallibiles sunt quando docent ut formales successores Collegii infallibilis Apostolorum. Atqui Episcopi, docentes in condi­ cionibus, quas assignat thesis, docent ut formales successores Collegii infallibilis Apostolorum. Ergo Episcopi, Apostolorum successores, infallibiles sunt, quando concordes sub Romano Pontifice doctrinam definitive tenendam fidelibus imponunt. 555. Mai. patet: a) Ex ipso conceptu successionis formalis, quae est subiecti substitutio absque ulla iuris mutatione; ergo Episcopi docentes ut formales successores Collegii infallibilis, necessario docere debent eodem iure, id est infallibiliter. b) Ex causa infallibilitatis, nam ut successores Apostolorum, Episcopi gaudent assistentia infallibilitatis in docendo, quam Christus absolute promisit Apostolis perpetuo duraturam, in eorum nempe successoribus (Mt 28,18; Io 14,16.26; 16,12.13; cf. th.12 n.519-523). Ergo Episcopi docentes ut formales successores Apostolorum, summo auctoritatis gradu, magisterium exer­ cent sub assistentia infallibilitatis, id est infallibiliter. 556. Min. In condicionibus, quas assignat thesis, Episco­ pi docent a) ut Collegium, quia concordes sub Romano Ponti­ fice, b) summo auctoritatis doctrinalis gradu, quia definitive docent, c) obligatione imposita sub salutis discrimine, quia doctrinam omnino tenendam imponunt, d) universum fide­ lium gregem, quia Episcopi omnes residentiales sunt qui do­ cent. Ergo Episcopi, docentes in condicionibus quas assignat thesis, docent ut Collegium eadem, summa, peremptoria, uni­ versali potestate Apostolis a Christo data, docent nempe ut formales successores Collegii infallibilis Apostolorum. 557. Atqui condiciones, quas assignat thesis, aeque bene verificantur tam in Concilio Oecumenico, quam extra Conci­ lium. Ergo in condicionibus, quas assignat thesis, Episcopi infallibiles sunt, quando docent tam modo extraordinario seu in Concilio Oecumenico, quam modo ordinario seu extra Con­ cilium per orbem dispersi. 558. Antec. A. Condiciones theseos verificantur in Concilio Oecumenico 10 : 0 Cf. infra, n.573-581, Scholion 1, Dc Concilio Oecumenico. 1-2 C.2 Λ.I. 1X1 ΛΙ.Ι.ΠΙΙΙ.ITAS I l’ISCOl’ORUM. TH.13 N.554-560 679 a) Concordes in eo docent, quia consensus Episcoporum inter se et cum Capite Romano Pontifice est id quod primo ac per se intenditur obtinendum in Concilio, secus nullum de­ cretum datur. b) Sub Romano Pontifice in Concilio docent Episcopi, quia approbatio et definitiva confirmatio Summi Pontificis adeo essentialis et necessaria est, ut sine ea nihil prorsus a Concilio decerni possit; Concilium enim est essentialiter et necessario Corpus Episcoporum sub Capite Summo Pontifice, et sine hoc Capite neque Concilii Oecumenici decretum neque ipsum hoc Concilium concipi potest (cf. notam 2). 559. c) Doctrinam definiunt, quia proprium hoc est Con­ cilii Oecumenici, decreta definitiva condere, quibus statuitur doctrina tenenda vel credenda, et anathemate damnare eos qui sententiam contrariam teneant vel credant. d) Doctrinam tenendam imponunt, quia Concilium suis de­ cretis ad assensum omnino firmum et irrevocabilem fideles obligat, et quidem sub salutis discrimine, prout explicite ipsis Concilii Oecumenici decretis cavetur. e) Universos fideles docent, quia Concilium, utpote Uni­ versale et Oecumenicum, universam Ecclesiam docentem re­ praesentat et ad universum fidelium gregem sua decreta dirigit. Ergo in Oecumenico Concilio manifeste verificantur con­ diciones quas nostra thesis enuntiat. 560. Antec. B. Condiciones theseos verificantur etiam extra Concilium in universali et ordinario Episcoporum Ma­ gisterio. a) Concordes Episcopos omnes docere, et quidem ita ut etiam formalis consensus eorum detur, constare bene potest ex communicatione ipsorum Episcoporum inter se et maxime cum Romano Pontifice. b) Sub Romano Pontifice Episcopos per orbem dispersos docere, patet ex eorum communione et communicatione cum Summo Pontifice, atque ex professione debitae subordinationis et oboedientiae erga eum. c) Doctrinam definitive ab Episcopis doceri, et d) eam omnino tenendam imponere, constare facile potest ex formulis, quibus et doctrinae gravitatem commendant et obligationem ad firmum et irrevocabilem assensum, urgent. e) Ad universos fideles Episcopos dirigi, patet, quia ex sup- 680 T.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill posito, est Magisterium consentiens omnium moraliter Episco­ porum Ecclesiae. Ergo etiam in Magisterio ordinario Episcoporum per or­ bem dispersorum verificantur condiciones, quas nostra thesis assignat. 561. Probatur 2) Infallibilitas Magisterii ordinarii Episcoporum extra Concilium Oecumenicum docentium. Nam Christus dum Apostolos in mundum universum ad prae­ dicandum Evangelium misit, simul assistentiam infallibilitatis usque ad consummationem saeculi duraturam promisit, atque talem in docendo auctoritatem eis contulit, ut omnes homines ad assensum praestandum sub discrimine salutis obligarentur (Mt 28,18-20; Mc 16,15). Atqui hae sunt dotes Magisterii ordinarii et infallibilis Apostolorum eorumque successorum per orbem dispersorum. Ergo Magisterium ordinarium Episcopo­ rum per orbem dispersorum est infallibile. 562. Confirmatur 3) haec ultima conclusio. Nam Chris­ tus tribuit perenniter Collegio Apostolorum infallibilitatem sine ulla locali restrictione et pro ordinaria fidelium directione. Atqui haec non obtinerent si Episcoporum Collegium esset in­ fallibile solum in Concilio Oecumenico. Ergo Episcoporum Collegium est etiam infallibile extra Concilium, seu quando supremum Magisterium ordinario modo exercet. Mai. patet per se et ex Mt 28,18-20; Mc 16,15. 563. Min. facile probatur, quia Concilium Oecumenicum est medium adeo extraordinarium et difficile, ut raro et saepe longo interiecto temporis spatio celebrari possit: Sic enim I Oecumenicum (Nicaenum I) habitum est anno 325. Inter IV Oecumen. (Chalcedonense anni 451) et V Oecumen. (Constantinopolitanum II anni 553) intersunt 102 anni. Inter V et VI Oecumen. (Constantinopolitana II et III annorum 553 et 680) intersunt 127 anni. Inter VI Oecumen. (Constantinopolitanum III anni 680) et VII Occumen. (Nicaenum II anni 787) intersunt 107 anni. Inter VIII Oecumen. (Constantinopolitanum IV anni 870) et IX Oecu­ men. (Lateranense I anni 1123) intersunt 253 anni. Inter XIX Oecumen. (Tridentinum anni 1563) et XX Oecumen. (Va­ ticanum anni 1870) intersunt 307 anni U. 11 Cf. infra, n.582, Scholion 2, Concilia Oecumenica. L.2 C.2 Λ.I. INFAl.I.Ilill.l TVS ll’ISCOPORUM. TH.13 X.561-568 681 564. Probatur 4) Ex i Tim 3,15: Ut scias quomodo oporteat te in domo Dei conversari, quae est Ecclesia Dei vivi, columna et firmamentum ve­ ritatis ’Εκκλησίαjleoü ζών-ros, στύλο; καί έδραίωμα τη; άληθεΐα; 1213 *. 565. Iam vero: a) Haec verba a Catholicis semper, et usque ad saecu­ lum XVI ab omnibus Christianis intelliguntur dicta de Ecclesia universali; b) Conc.Tridentinum, Gregorius XVI, Patres in Conc.Vaticano eadem verba intellexerunt etiam dicta de Ecclesia universali ad significandam eius ab errore immunitatem c) Protestantes vero ab hac communi Christiano­ rum textus interpretatione recesserunt: atque eorum aliqui verba referunt ad ea quae sequuntur, in quibus sermo est de Incarnationis mysterio, ita ut S.Paulus dicat, Incarnationis mysterium esse columnam et firmamentum veritatis; alii vero eadem verba arbitrantur referenda esse vel ad Timotheum vel ad particularem Ephesiorum Ecclesiam. 566. In contrarium dicendum est: a) Ea verba non posse referri ad ea quae sequuntur, nam hoc prohibet antiqua unanimis interpretatio, necnon traditionalis textus punctuatio, quam Protestantes inconsulto mutare cogun­ tur, adversus sinceram textus traditionem a maioribus acceptam; b) ad Ti­ motheum vero eadem verba S.Paulus apte referre non potest, hoc enim nec patitur naturalis textus sensus, nec consonat cum iis quae ipse S.Paulus de Timotheo dicit, cum illum potius describat indole debilem atque egentem ut a S.Paulo instruatur et confirmetur, quare non potest eum simul appel­ lare columnam et firmamentum veritatis (cf. 1 Tim 4,11-16; 2 Tim 1,6-9; 2,1-7; 4,i-s); c) de particulari denique Ephesiorum Ecclesia intelligi ne­ queunt haec S.Pauli verba, quia apud eum vox «Ecclesia Dei» adhibetur ad significandam Ecclesiam universalem, et quia de illa particulari Ecclesia non potest S.Paulus apte dicere absolute eam esse columnam et firmamentum veritatis, prout patet ex sollicitudine qua Apostolus curat Timotheum in­ struere de ratione eam gubernandi et firmandi '4. 567. His positis, arguimus: Ecclesia dicitur a S.Paulo absolute colum­ na et firmamentum veritatis. Atqui hoc necessario implicat infallibilitatem. Ergo Ecclesia dicitur a S.Paulo implicite infallibilis. Atqui Ecclesia nequit vere dici infallibilis nisi ii, qui in ea munus hierarchicum docendi habent, seu Episcopi, in condicionibus quas assignat thesis, infallibiles sint. Ergo Episcopi docentes in condicionibus quas assignat thesis sunt infallibiles. 568. Min. subsumpta declaratur: Nam Episcopi, ut Apostolorum suc­ cessores, hierarchicum eorum docendi munus habent, cui fideles oboedire tenentur; iam vero si Episcopi docentes in condicionibus summae auctori­ tatis, quas assignat thesis, errare possent, tunc universa fidelium Ecclesia vel eos errantes sequeretur vel non: si primum, Ecclesia non esset firmata in veritate nec proinde dici posset firmamentum veritatis; si secundum, Ec12 Cf. in 1 Tim 3,15 commentatores, exempli gratia, S.T1IOMAM, Knabenbauer, N4.Sai.es, Pirot-Bardy. Vide etiam F.Zorei.i., N.T. Lexicon graecum: στυλό; έδραίωμα άλήόεια. 13 Conc.Tridenliman: D 874: Patres in Conc.Vaticano: Msi 53,313: Gregorius XVI: D 1617; Pius XI: D 2204: Pius XII, «Munificentissimus Dens»; AAS 42 (1950) 767. Pius IX ait: «Catholica Ecclesia, quae a Sancto semper edocta Spiritu columna est et firmamentum veri­ tatis»; Bulla «Ineffabilis Deus»: CL 6,836 c. 14 Cf. th.3, in qua ostendimus denominationem «Ecclesiae Dei» adhiberi in N.T. sensu universali; F.M.Braun, Nuoui aspetti dei problema delta Chiesa (1943) 38-45: K.L.Schmidt, Die Kirche des Urchristentums: Festgabc für Adolf Deissmann (1927) p.259-319· Pro sensu universali huius denominationis apud S.Paulum, cf. 1 Cor T,t ; 10,32; 11,22; 75,19; 2 Cor 1,1; Gal 1,13; Eph 3,xo; i Thess t,t; 2,14; 2 Thess 1,1.4; 1 Tim 3.5·25· 682 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill clesia deficeret ab unitate et subordinatione hierarchica, nec proinde dici posset simpliciter columna et firmamentum, utpote labilis et defectibilis. Ergo Ecclesia nequit vere dici infallibilis nisi Episcopi, in condicionibus quas assignat thesis, infallibiles sint. 569. Confirmatur 5) auctoritate SS.Patrum. S.Ignatius M. Ephes 3,2: «Anteverti vos admonere ut uniamini in sen­ tentia Dei. Etenim Iesus Christus inseparabilis nostra vita, sententia Patris est, ut et Episcopi, per tractus terrae constituti, in sententia lesu Christi sunt. Unde decet vos in Episcopi sententiam concurrere, quod et facitis» 15. 570. S.Irenaeus docet: a) Summum revelatae veritatis critérium esse Episcoporum consensum (R 242); b) Episcoporum autem consensum neces­ sario cum Romani Pontificis sententia concordare (R 209-210). Tertullianus tenet: a) Critérium revelatae veritatis esse Episcopo­ rum consentientem sententiam (R 293 295); h) Romanam vero Ecclesiam «totam doctrinam» Apostolorum custodire (R 297). Origenes: «Illa sola, inquit, credenda est veritas, quae in nullo ab ec­ clesiastica praedicatione, per successionis ordinem ab Apostolis tradita, discordat» (R 443). 571. S.Ambrosius: «A Concilio, ait, Nicaeno me nec mors nec gladius poterit separare» (R 1250). S.Augustinus: «Illa autem, quae non scripta sed tradita custodimus, quae quidem toto terrarum orbe servantur, datur intellegi vel ab ipsis Apo­ stolis vel plenariis Conciliis, quorum est in Ecclesia saluberrima auctoritas, commendata ac statuta retineri» (R 1419). Et alibi: «Ipsa est Ecclesia sancta, Ecclesia una, Ecclesia vera, Ecclesia catholica, contra omnes haereses pug­ nans; pugnare potest, expugnari tamen non potest. Haereses omnes de illa exierunt, tamquam sarmenta inutilia de vite praecisa; ipsa autem manet in radice sua, in vite sua, in caritate sua» (R 1535). 572. S.Leo M.: «De custodiendis sanctorum Patrum statutis, quae in synodo Nicaena inviolabilibus sunt fixa decretis, observantiam Vestrae Sanc­ titatis admoneo» (R 2185). Haec scribebat ad Episcopos Conc.Chalcedonensis. S.Gregorius M.: «Sicut sancti Evangelii quatuor libros, sic quatuor Con­ cilia suscipere et venerari me fateor, ... quia universali sunt consensu consti­ tuta. Quisquis ergo aliud sapit, anathema sit» (R 2291). 573. Scholion 1. De Concilio Oecumenico 15 l6. 1) Ius vigens exprimitur in CIC cn.222-229, ubi praesertim statuun­ tur partes, quae in Concilio Oecumenico competunt eius Ca­ piti, Romano Pontifici; definiuntur officia propria membrorum Concilii; et accurate determinatur suprema Concilii Oecumenici auctoritas eiusque relatio ad Summi Pontificis primatialem potestatem. 15 F.X.Funk, Patres Apostolic! 1,216; cf. R 38. i» Cf. H.Dikckmann, n.733-741; Ae.Dorsch, 291; L.Lercher, n.468-473; F.X.WernzP.Vidal, Ius Canonicum t.2 11.455-463; H.van Laak, Repctitorium p.jst-by.' 1 .2 c.2 VI. INFALT.IJIH.ITAS I I’lSCOl’OKCM. TH.13 X.569-578 683 574. 2) Fundamentum theologicum Concilii Oecumenici est divina institutio Collegii Apostolorum. Christus enim instituit Apostolorum Collegium ut Corpus Capitatum, con­ stans scilicet Capite S.Petro et membris Apostolis, ad opus suum in terris potestative continuandum. Munus suum Apo­ stoli sub Petro exercebant, vel ordinario modo per orbem di­ spersi, vel extraordinario modo coadunati, in Concilio videlicet Hierosolimitano: Act 15,6-35. 575· 3) Ratio iuris seu potestatis Concilii Oecumenici est formalis successio. Collegio enim Apostolorum formaliter succedit Collegium Episcoporum, quod ideo est etiam Corpus Capitatum, constans nempe Capite Romano Pontifice succes­ sore S.Petri, et membris Episcopis successoribus Apostolorum. Munus suum exercent Episcopi sub Romano Pontifice, vel ordinario modo per orbem dispersi, vel extraordinario modo in Concilio Oecumenico coadunati. Duo ergo ex divina institu­ tione essentialia sunt in Collegio et consequenter in Concilio: Primum est Caput, quod est successor S.Petri in Primatu; alterum est Corpus, quod constituunt Episcopi Apostolorum successores, et quidem de iure, physice omnes, de facto, moraliter omnes. 576. 4) Notio: Concilium Oecumcnicum est ergo conventus legiti­ mus omnium Episcoporum sub Romano Pontifice congregatus ad delibe­ randum et decernendum de rebus ecclesiasticis. Episcopi, qui proprio iure in Concilium conveniunt, sunt residentiales seu Apostolorum successores, omnes vel physice vel moraliter convenire debent prout conventio vel de iure vel de facto sumatur. Brevius: Concilium Oecumenicum est corpus hierarchicum Episcoporum Ecclesiae sub Primate coactum (cf. D 340). 577· 5) Convocatio Concilii Oecumenici exigit: a) ratione Capitis, ut ius convocandi ad solum Romanum Pontificem pertinere agnoscatur (D 740); b) ratione Cx>rporis, ut convocatio extendatur ad omnes Episcopos ordina­ rios Ecclesiarum pastores in communione cum Summo Pontifice exsisten­ tes. Ex iure ecclesiastico alii praeterea convocari poterunt, sed non iure pro­ prio (D 1510). 578. 6) Celebratio Concilii Oecumenici postulat: a) ex parte Capitis, ut ius praesidendi ac dirigendi Concilium ad solum Romanum Pontificem pertinere agnoscatur (D 149); b) ex parte Corporis, ut Episcopi tali numero et ex tot mundi partibus conveniant, ut secundum moralem aestimationem universum Episcoporum Collegium repraesentare censeantur. Haec moralis aestimatio ad lucem factorum efformanda est '7. 1’ Cf. H.Dieckmank, n.733-736. 684 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 579· 7) Confirmatio Concilii Oecumenici requirit: a) ex parte Capitis, ut Summus Pontifex definitive eius decreta confirmet et quidem actu formali sive antecedente sive concomitante sive consequente; b) ex parte Corporis, ut Episcopi in Concilio coadunati moraliter omnes consentiant saltem cum Summo Pontifice decreta confirmante. 580. 8) De facto, Concilium in quo clarius patuit oecumenicitas fuit sine dubio Vaticanum. In eo enim sub directione Summi Pontificis, ex 1.050 Episcopis, qui de iure interesse potuerunt, interfuerunt 747; ex 11 Patriar­ chis adfuerunt 10; ex 11 Primatibus adfuerunt 10; ex 127 Archiepiscopis sessioni III interfuerunt 107, quorum 53 ex Europa, 23 ex Oriente graeco, 16 ex America. In eadem III sessione, ex 529 Episcopis votum dederunt 456, quorum 297 ex Europa, 73 ex America, 13 ex Asia occidentali, 33 ex Asia orientali, 13 ex Australia et Occeania, 9 ex Africa. Aliorum Oecumenicorum Conciliorum data vide in Scholio sequenti, n.582. 581. 9) Concilia Generalia appellantur ea quae ratione Corporis, seu ratione numeri et significationis Episcoporum, universum Collegii eorum Corpus moraliter repraesentant, sed quorum decretis deest Capitis, seu Ro­ mani Pontificis confirmatio. Talia censentur Concilium Sardicense in Illyrico anno 347 habitum, Concilium Pisanum anni 1409, Concilium Basileense anno­ rum 1431-1434.1437.1443. 10) Concilia particularia sunt conventus plurium Episcoporum, legi­ time coacti, ad decernendum de rebus ecclesiasticis. Requiritur a) ut Episcopi sint plures; ergo synodi dioecesanae, decimo quoque anno ab unoquoque Episcopo cum suo clero celebrandae, non sunt Concilia, quia unicus in eis est legislator et iudex Ordinarius illius loci seu Dioecesis (CIC 356-62). Concilium Provinciale est si ad unam provinciam, Plenarium vero dicitur si ad duas vel plures provincias ecclesiasticas Episcopi pertineant. Requiritur b) ut Episcoporum conventus sit legitime coactus, id est iuxta condiciones quae a iure requiruntur, quarum praecipuae sunt, ut convocatio et praesidentia ad Conc.Provinciale per Metropolitam, ad plenarium vero per Legatum Summi Pontificis exsequantur, atque ut a S.Sede Concilii Acta ante promulgationem approbentur (CIC 281-91). Ideoque neque Conferentiae, quae dicuntur, Episcoporum plurium provinciarum, neque coadunatio­ nes Episcoporum eiusdem provinciae, quinto quoque anno convocandae (CIC 292), Concilia sunt. Requiritur c) ut decreta sint de rebus ecclesiasticis. Circa res enim mere profanas, Concilia ut talia auctoritatem non habent; de rebus vero ecclesias­ ticis «decreta Concilii plenarii et provincialis promulgata obligant in suo cuiusque territorio universo» (CIC 291 § 2), et quidem obligatione respon­ dente auctoritati episcopali. Itaque subditi Episcoporum, qui in Conciliis huiusmodi aliquid praescripserunt, tenentur erga decreta disciplinaria, ad oboedientiam religiosam, erga decreta doctrinalia, quamvis fallibilia, ad assen­ sum intellectus (CIC 1326). Approbatione autem Congregationis Concilii de se non plus eis auctoritatis accrescit, nisi fuerint speciali modo ad actus ipsius Summi Pontificis evecta, ut fuerunt exempli gratia Concilia Mileuitanum II (a.416) et Carthaginense XVI (a.418) a Papa Zosimo necnon Arausicanum II (a.529) a Bonifacio II confirmata (D 101-108 174-200)ls. N.B. Ad sequentem n.582: Data quae afferimus in hoc paradigmate, 18 Cf. H.Dieckmann, De Ecclesia 0.7163. Plura de obligatione assensus erga decreta au­ thentica, etsi tallibilia, vide infra n.674-76. 1-2 C.2 Λ.I. IXFAIXIBII.ITAS EPISCOPORUM. TH.I3 N.579-581 685 sunt vel certa vel saltem probabiliora. Cf. Hefele-Leclercq, Histoire des Conciles i p.1-124; J.Forget, Conciles: DTC; H.Kilber, Theologia Wirceburgensis, 1 De principiis theologicis, d.2 c.2 p. 162-230. Seriem omnium Conciliorum, tam generalium quam particularium, secundum chronologicum ordinem Harduini, usque ad medium fere saeculum XVIII, habes apud KlI.BER, I.C., p.145-162. Significatio abbreviationum: Ab. = Abbas; ca. = circa; Card. = Cardi­ nalis; ctra. = contra; Dc. = Diaconus, Ep. = Episcopus; Eps. = Episcopi; Ip. = Imperator vel Imperatrix; Oc. = Occidentales; Or. — Orientales; Pb. = Presbyter; Pbs. = Presbyteri; plur. = plures; Pr. = Praelati. | ’ ya 582. Concilium Anno Convocavit Scholion 2. M CON (ILIA oecumenica Celebratum sub Papa Confirmatum Egit praesertim Interfuerunt - r. Nicaenum I 325 (Constantinus I Silvestre J, qui praes, per Hosium Ep. Vi 1 Silvestre l tum et Vincentium Pbs. ca.318 Ep- θΓ· 2. Constantin. I 381 Theodosius 1 Damaso, qui non interfuit. ca.,86 Ep- Or- solum De divinitate Spir. Sti. ctra. Macedon. 3· Ephesinum 431 Theodosius 11 Gaelestino 1, qui praes, per Archadium ■ \('aelestino 1 Proiectum Eps., Philip. Pb. ca.250 Ερ· θΓ· De una persona in Christo ctra. Nestorium, et de gratia ctra. Pelagium. 4. Chalcedonen. 4SI Pulcheria Ip. Leone I, qui praes, per Paschasium et Lu­ 1 Leone I centium Eps. Bonifac. Pb. ca.6oo Ep Or. et Pr. De distinctione duarum in Christo natura­ rum ctra. Eutichem monophysitam. 5. Constantin II 553 lustinian. I Vigilio, qui renuit intéresse. 6 Constantin. HI 680 Constantin. IV Agathone, qui misit Theodorum ct Get· b Leone II, a.682 gium Pbs. loannem De. 7. Nicaenum II 787 Irene Ip. Hadriano I, qui misit Petrum Pb. et Pt *l< Hadriano I vel post a.866 ca. 390 Ep- Of· ct Er. trum Ab. De cultu imaginum ctra. Iconoclastas. 8. Constantin. IV 870 Basilius Ip. Hadriano 11, qui misit Donatum ct Sti |il< Hadriano 11 phanum Eps.fcMarinum De. ca. 102 Ep. Of· De regula fidei contra varios errores ct de Photii depositione. >123 Callistus II Callisto 11. et ab eo directum. 300 Pr. Oc. De Investitura, disciplina, moribus. ' '39 Innocent- II Innocent. Il, ct per suos legatos direct. ■ iil> Innocent. // ca. 1.000 Pr· Oc. De disciplina, moribus, ctra. schismata. "79 Alexandre HI Alexand. III, et a suis legatis direct. uh Alexandro III 300 Ep. Oc. 400 Pi· De Papae electione et ctra. Albigenses seu Catharos. >2·5 Innocent. Ill Innocent. Ill, et a suis legatis direct. uh Innocent. Ill 412 Ep. Oc. 388 Pr. De moribus et disciplina, et ctra. Waldens. Albigen. ct Ab. loachim. 1245 Innocent. IV Innocent. IV, ct a suis legatis direct. lib Innocent. IV 140 Ep. Oc. plur. Pr. De disciplina et deposit. Frideric. II. "74 Gregorius X Gregorio X, et a suis legatis direct. . Gregorio X 500 Ep. 57° Pr· De unione Graec. (vocati Thom. et Bonav.). «3U Clemens V (Avig.) Clemente V, et a suis legatis direct. * Clemen te V 114 vel 300? Oc. De disciplina, suppres. Templariorum, ctra. Beguar. et Béguin, et P. 1. Olivi. ’414-1418 Scgismund. Ip. Gregorio XII et Martino V. u Martino V 32 Card. 183 Ep. too Ab. 35° Pr· Dc auferendo schismate occidentali et de erroribus Wiclef et Huss. *438-1445 Eugenius IV Eugenio IV, et ab eo vel a suis legatis dn ub Eugenio IV rectum. ISO Ep. Oc. plures Ep. Or. De unione Orientalium. Unionis formulam subscripserunt Epi. 115 Oc. 33 Or. 1512-1517 Iulius II Iulio 11 et Leone X, et a suis legatis dire turn. μ LeoneX 115 Ep. Oc. De Ecclesiae reformatione et Regum pace, ct ctra. Nco-Aristotelicos. 1545-1563 Paulus III Paulo III, Iulio III, Pio IV, et per coru legatos directum. Il Pio IV initio 70 Ep., dein 252 ad summum sess. ultima. De dogmate ctra. Protestantes, et de disci­ plina et reformatione Ecclesiae. Pius IX Pio IX, et ab eius legatis directum. ■ Pio IX 747 Ep. ex 5 mundi partibus.· De fide et de Ecclesia ctra. Rationalistas, semirational, et Gallicanos. 9. Latcran. I 10. Lateran. II ii. Latcran. Ill X2. Latcran. IV 13. Lugdun. I 14. Lugdun. 11 15. Viennense 16. Constantien. 17. Florentinum 18. Latcran. V 19. Tridentinum 20. Vaticanum 1870 u l 382 vel post 490 » Vigilio vd a Gregorio I, ca. 150 Ep· θΓ· ' n.59I. | Callisto II ca.t74 Ep· E>r De consubstantialitate Verbi ctra. Arium. De origenismo et de tribus capitulis Theo­ dori. Theodoreti et Ibae. De duabus in Christo voluntatibus ctra. Monotheletas et Monoergetas. 688 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 583. Scholion 3. Magisterii ordinarii infallibilis exer­ citium frequentissimum est. Inde ab initio Ecclesiae usque ad ipsum nostrum tempus eo usi sunt Episcopi ad praescribenda Symbola fidei ante susceptionem Baptismi ab adultis profiten­ da; ad urgendam gravem obligationem professionis verae fidei suis gregibus; ad coercendos et refutandos graves errores in rebus fidei et morum qui saepe temporum decursu occurrunt; ad declarandam et urgendam gravem obligationem qua fide­ les tenentur amplecti sollemnes definitiones Summorum Pon­ tificum et Conciliorum Oecumenicorum; uno verbo ad custo­ diendas, proponendas et declarandas suis fidelibus res fidei et morum, quae necessariae censentur ad communem eorum in­ structionem moralem et religiosam. De difficilioribus vero rebus fidei vel morum, de quibus graviores controversiae inter Chris­ tianos agitantur, infallibile iudicium proferre proprium est Magisterii extraordinarii, quod fit sollemni iudicio sive Conci­ lii Oecumenici sive Romani Pontificis ex cathedra loquentis I9. 584. Obiectiones 20. t. Singuli Episcopi sunt fallibiles. Ergo etiam consensus omnium sub Romano Pontifice fallibilis est. Conc. antec. Dist. cons. Consensus omnium Episcoporum sub Romano Pontifice esset fallibilis si non accederet divina infallibilitatis assistentia tali consensui promissa, conc.; si accedit divina infallibilitatis assistentia tali con­ sensui promissa, nego.· Et sub data distinctione, nego consequentiam. 2. Episcopi omnes, sub Romano Pontifice, divina etiam assistentia mu­ niti, libere agunt in consentiendo. Ergo consentire possunt in errore. Dist. antec. Episcopi omnes, sub Romano Pontifice, divina eJam assis­ tentia muniti libere agunt in consentiendo, libertate contradictionis, conc.; libertate contrarietatis, subdist. : ita tamen ut sub efficaci Dei assistentia libe­ re quidem, sed indefectibiliter consentiant in veritate, conc.; ita vero ut sub efficaci Dei assistentia consequenter possint in errore consentire, nego. Sub data distinctione, nego cons. et consequentiam. Hic liber quidem, sed simul indefectibilis, sub efficaci Dei assistentia, in veritate consensus explicari pot­ est vario modo, iuxta varia theologorum systhemata, ad conciliandam homi­ nis libertatem cum efficaci Dei gratia, adinventa. 585. 3. Iudicium Ecclesiae docentis pendet a praevia inquisitione veritatis. Atqui in praevia inquisitione veritatis Ecclesia docens falli potest. Ergo etiam iudicium Ecclesiae docentis fallibile est. Dist. mai. Iudicium Ecclesiae docentis pendet a praevia inquisitione ve­ ritatis, tamquam a condicione sine qua tale iudicium licite emitti nequit, conc.; tamquam a condicione sine qua tale iudicium valide emitti nequit, nego. Trans, min. et pariter dist. cons. Indicium Ecclesiae docentis fallibile esset, si a praevia veritatis inquisitione penderet tamquam a condicione, sine qua valide emitti non posset, conc. cons.; si a praevia veritatis inquisitione pendet solum tamquam a condicione, sine qua licite emitti non potest, nego. *’ V.Bainvel, De Magisterio n.ioi; J.Bellamy. La Theol. cathol. au XlX’siêcte p.233-42: A.Vacant, Etudes theol. sur les Const, du Conc. du Vatic. 2 n.621-764; H.van Laak, Repetitorium p.446-53.534-36. 20 I.Mvncunill, n.299.307; Ph.Alonso Barcena, De Magisterio th.s. I..2 C.2 A.I. INFALLIBILI TAS EPISCOPORUM. TH.I3 X. 583-589 689 Cum Ecclesiae Magisterium sit a Christo statutum ad custodiendum et declarandum fidei depositum, Ecclesia docens gravissimam, habet obliga­ tionem inquirendi diligenter, quid in fontibus revelationis contineatur, an­ tequam iudicium definitive tenendum fidelibus imponat. Quod si ab hac obligatione deficeret, illicite certo ageret; iudicium tamen suum valorem ha­ beret et infallibile esset, in virtute assistentiae efficacis Dei absolute promis­ sae, vi cuius iudicium Magisterii definitivum infallibile est. 586. 4. Magisterium infallibile posset obligare fideles ad assensum internum intellectuale. Atqui Ecclesia nequit obligare fideles ad actus in­ ternos. Ergo in Ecclesia nequit dari Magisterium infallibile. Conc. mai. Dist. min. Ecclesia nequit obligare fideles ad actus internos, potestate docendi, nego min.; potestate regendi, subdist. : indirecte, nego; di­ recte, iterum subdist.: potestate quae sit propria, trans.; potestate Dei vica­ ria, nego. Et sub datis distinctionibus, nego cons. et consequentiam. 587. 5. Post universam Apostolorum praedicationem et post inspi­ rata N.T. scripta ab Apostolis Ecclesiae tradita, nulla est necessitas Magis­ terii infallibilis. Ergo post mortem omnium Apostolorum non datur in Ec­ clesia infallibile Magisterium. Dist. antec. Post Apostolorum praedicationem et post inspirata N.T. scripta, nulla esset necessitas Magisterii infallibilis, si eius finis esset per­ ficere vel complere vel augere revelationis depositum, ab Apostolis accep­ tum, conc.; si eius finis est depositum revelationis ab Apostolis acceptum custodire vel declarare vel explicare, nego. Pariter dist. cons. Post mortem omnium Apostolorum non datur in Ecclesia infallibile Magisterium, ad per­ ficiendum vel complendum vel augendum revelationis depositum ab Apo­ stolis acceptum, conc·; ad custodiendum vel declarandunj vel explicandum revelationis depositum ab Apostolis acceptum, nego. Et nego consequentiam. 588. 6. S.Gregorius Nazianzenus 21; «Ego, inquit, hoc animo sum, ut omnem Episcoporum conventum fugiam, quoniam nullius Concilii finem laetum et faustum vidi, nec quod depulsionem malorum, potius, quam ac­ cessionem et incrementum habuerint. Semper enim sunt contentiones et dominandi cupiditates». Ergo videtur non agnoscere auctoritatem infallibi­ lem Concilii. Conc. antec. et dist. cons. S.Gregorius loquitur de Conciliis particula­ ribus, conc. cons.; loquitur de unico Concilio, quod ut Oecumenicum agnos­ cebatur, quando hanc epistolam, ca.381, scribebat, subdist.: conqueritur de abusibus, qui ex humana fragilitate, propter «contentiones et dominandi cu­ piditates», etiam in Oecumenicis Conciliis occurrere possunt, conc.; dubi­ tat de infallibilitate Concilii Oecumenici Nicaeni I, nego. 589. 7. S.Augustinus, ca.40022: «Quis nesciat, inquit, ipsa Con­ cilia, quai per singulas regiones vel provincias fiunt, plenariorum Conci­ liorum auctoritati, quae fiunt ex universo orbe christiano, sine ullis ambagi­ bus cedere; ipsaque plenaria saepe priora posterioribus emendari, cum ali­ quo experimento rerum aperitur, quod clasum erat, et cognoscitur, quod latebat?» Ergo S.Augustinus, non solum particularia, sed etiam plenaria Concilia esse errori obnoxia, quem emendare oporteat, tenebat. Conc. antec. et dist. cons. S. Augustinus tenebat Concilia particularia esse fallibilia, conc. cons.; S.Augustinus tenebat, duo sola Concilia Oecumenica, 21 S.Gregorius Naz., Epist. 130 ad Procopium ca.381 : MG 37,225. 22 S.Augustinus, De Baptismo 2,3.4: ML 43,128; CSEL 51,178. 690 1.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI, til Nicaenum I et Constantinopolitanum I, habita ante annum 400, quo haec scribebat, emendationi esse obnoxia, subdist. : S.Augustinus tenebat Conci­ liorum Oecumenicorum decreta obnoxia esse declarationi et explicationi pos­ teriorum Conciliorum, conc.; obnoxia esse correctioni ab errore, nego. 590. 8. Concilium Constantiense definivit: «Potestati Concilii oboe­ dire tenetur quilibet, cuiuscumque status vel dignitatis, etiamsi Papalis exsis­ tat» (D 657 nota 2). Ergo Conc.Constantiense erravit. Dist. antec. Conc.Constantiense definivit, Papam dubie legitimum vel ut persona privata errantem teneri oboedire Concilio, trans, antec.; defini­ vit Papam indubie legitimum ve) ex cathedra docentem esse simpliciter subordinatum Concilio, subdist. : hoc definivit Conc.Constantiense ut Conc. Oecumenicum seu ut a Summo Pontifice confirmatum, nego; hoc definivit ut Concilium mere Generale, trans. N.B. In obiectionibus, quae afferri possunt ex Conciliis contra subiectum infallibilitatis, bene attendenda sunt adiuncta historica atque accurate ani­ madvertenda sunt tria: primum utrum subiectum definiens revera sit Conc. Oecumenicum seu a Summo Pontifice confirmatum, necne; secundum, utrum obiectum definitionis sit materia de fide vel moribus necne; tertium utrum forma decernendi sit indicium revera definitorium necne. Etenim actus in­ fallibilis non datur nisi certo concurrant haec tria: subiectum nempe, obiec­ tum et forma, quae requiruntur 23. ARTICULUS II Infallibilitas Summi Pontificis Thesis 14. Romanus Pontifex, cum ex cathedra loquitur, ea infallibilitate pollet, qua divinus Redemptor Eccle­ siam suam instructam esse voluit ( Conc. Vatic. D 1839). 591. S.Th., 2.2 q.i a.io; De pot. q.io a.4 ad 13; S.Bellarm., De Rom. Pontif. 4 c.1-14; Suarez, De fide d.5 s.8; Cano, De Locis 6 c.1-8; J.Sâenz de Aguirre, Auctoritas infallibilis Cathedrae S.Petri (1683); Thirsus Gonzalez, De Infallibilitate Romani Pontificis (1689); Palmieri, th.25-36; Straub, n.970; Dieckmann, n.748; D’Herbjgny, n.394; Billot, th.3132; Muncunill, n.443; Wilmers, n.228; De Groot, q.16 3.5s; Schultes, 3.49s; De Guibert, n.299; Lercher, n.483; Zapelena, th.18; Dorsch, th.21. De doctrina Conc.Vatic., cf. Th.Granderath, Constitutiones Conc. Vatic. 165-200.230-234; P.Ballerini, De infallibilitate pontificia: Mig., Theol. Curs. ΙΠ 1168-1264. 592. Nexus. Probavimus Collegium Episcoporum ut for­ maliter succedens Collegio Apostolorum praerogativa infalli­ bilitatis gaudere. Nunc ulterius quaerimus, utrum Romanus Pontifex ut formalis successor S.Petri in Primatu supra uni­ versam Ecclesiam, eadem infallibilitatis praerogativa polleat necne. Thesi respondemus affirmative. 593. Notiones. Romanus Pontifex. Haec denominatio sumitur eo sensu, quo in Conc.Vaticano contra Gallicanos a 2 3 Obicctioncs ex historia contra Concilia vide ap. H.van Laak, Repetitorium p.367-74· I..2 C.2 Λ.2. INFALLIBILI I AS SUMMI PONTIFICIS. TH.I.| N.59I-594 691 Relatore fidei explicata est: intelligitur nempe, non Sedes, sed persona in Sede Petri sedens; et quidem non solum com­ plexive universa series sedentium, sed etiam singillatim seu unaquaeque persona legitime sedentium in Petri Sede. Non autem ut privata persona, sed ut persona publica sumitur, et quidem non ut Episcopus Ecclesiae particularis Urbis Ro­ mae neque ut Patriarcha Occidentalis Ecclesiae, sed redu­ plicative qua successor S.Petri in Primatu supra universam Chris­ ti Ecclesiam: D 1832 1837 1838 *. 594. Alias theseos notiones explicatas habemus in ipsa Conc.Vaticani definitione: D 1839. Cum ex cathedra lo­ quitur: Haec scholastica locutio ex cyprianica praesertim «Cathedrae Petri» notione deducta est. Eam primi, ut videtur, adhibuerunt et quidem aequivalenter M.Cano, formaliter vero F.Suarez. In ipso Conc.Vaticani decreto inserta est, quia plures Concilii Patres et nominatim Archiepiscopus Granatensis id expresse petiverunt 12. Ex cathedra loqui, iuxta Vaticanum (D 1839), importat ut Romanus Pontifex doceat aliquid sub quadruplici neces­ saria condicione: qua Magister nempe universalis, supremus, de­ finiens et in re fidei vel morum. 1) Munere fungens universalis Pastoris et Doctoris omnium fidelium; 2) Auctoritatem in Apostolo Petro sibi datam supremo gradu exercens; 3) Doctrinam de fide vel moribus universae Christi Ecclesiae proponens; 4) Et quidem tenendam definiens, id est, ad absolutum mentis assensum omnes obligans atque ultima et irrevocabili sententia rem decidens 3. 1 Cf. Msi 52,21-22.1212-13. 2 S.Cyprianus, Epist. 43-55-59: R 573 575.58ο; M.Cano, De Locis 1.6 c.7; F.Suârez, De Fide d.5 s.8 n.4; Defensio fidei l.i c.5; De Religione tr.io I.3 c.4 n.5; Conc. Va tie.: Msi 52,829. 1126.1128.1130-32.1134· ϊϊ39· 114°· 1143 1145-48. n S3-1166.1167.1169. n 78. n 79· 1182.1183. 1193.1194.1222.1225. Cf. L.Godefroy, Ex Cathedra: DTC 5.1731; P-Batiffol, Cathedra Petri (1938). 3 Archiep. Granatensis proponebat ut diceretur «definit ac decernit», quia, prout aiebat: «Romanus Pontifex non solum infallibilis est dum definit, seu definitivam sententiam pronun­ tiat in quaestionibus inter fideles exortis; sed etiam cum ex proprio motu decernit ac proponit omnibus Christi fidelibus illas fidei vel morum doctrinas, quas ipse Ecclesiae bono... necessa­ rias esse in Domino judicaverit» (Msi 52,1296). Huic aliisque similia obicicntibus respondit Relator Episcopus Gasser nomine Dcputationis fidei vocem definit explicans: «Verbum istud, inquit, non debet sumi in sensu forensi, ut solummodo significet finem impositum contro­ versiae, quae de haeresi et de doctrina... agitata fuit; sed vox definit significat, quod Papa suam sententiam circa doctrinam, quae est de rebus fidei et morum, directe et terminative proferat, ita ut iam unusquisque fidelium... certo sciat a Romano Pontifice hanc vel illam doctrinam haberi haereticam, haeresi proximam, certam vel erroneam, etc.» (Msi 52,13x6). 692 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. HI Ea INFALLIBILI! ATE POLLET, QUA CHRISTUS SUAM Ecclesiam. Hac locutione asserimus id ipsum quod directe ac per se contra Gallicanos Conc.Vaticanum definire intendit, nempe, omnimodam esse aequalitatem inter infalli­ bilitatem Pontificis et Ecclesiae infallibilitatem; eadem enim asseritur infallibilitas: 1) natura, seu immunitas ab errore, non solum facti, sed etiam iuris (D 1836 «Quocirca totius...»); 2) causa, seu ratione divinae assistentiae errandi impos­ sibilitas (D 1836 «Neque enim Petri...»); 3) valore, seu «ex sese, non autem ex consensu Ecclesiae, irreformabilis» sive definitivum valorem obtinens (D 1839); 4) obiecto, cuius ambitum Patres in Vaticano per hanc phrasim explicaverunt ita ut videlicet, in obiecto generice enun­ tiato per verba, «doctrinam de fide vel moribus», clare expri­ meretur «infallibilitatem Pontificis ad eundem omnino am­ bitum veritatum extendi, nec minus nec magis late patere, quam patet infallibilitas Ecclesiae», prout a Relatore fidei ex­ presse declaratum est4. 595. instruxit 596. Adversarii. 1) In genere sunt omnes qui vel Prima­ tum Romani Pontificis vel Ecclesiae infallibilitatem negant. 2) In specie adversantur imprimis fautores vel propug­ natores theoriae Conciliarismi seu auctoritatis Concilii generalis supra Papam. Tales fuerunt a) inde a saeculo IX plures Canonistae tenentes Concilium Generale, non solum licite declarare sed etiam auctoritative iudicare Papam haereticum posse 5. b) Saeculis XIV et XV non solum Canonistae sed etiam plurimi Theologi auctoritatem simpliciter Concilii Generalis supra Papam defenderunt. Haec doctrina invaluit praesertim in Universitate Parisiensi tempore Schismatis Occidentalis (1378-1417). Eam prae aliis propugnaverunt Parisiis Henricus de Hassia (senior), Ioannes Gerson et Petrus d’Ailly; in Universitate vero Heidelberg Conradus a Gelnhausen. Actione praecipue Cardinalis Petri d’Ailly edita est in Conc. Constantiensi declaratio de auctoritate Concilii supra Papam (D 657 cum nota). In Conciliis etiam Pisano (1409) et Basi4 V.Gasser, Episcopus Brixinensis: Msi 52,1226-27; Franzelin, De traditione p.iogs. 3 V.Martin, Comment s'eit formée la doctrine de la supériorité du Concile sur le Pape: RevScRel 17 (1937) 121-43.261-89.405-27; Id., Les origines du Gallicanisme (1939)· Theologi concedunt Concilium generale licite declarare posse Papam haereticum, si hic casus sit pos­ sibilis, non autem eum auctoritative deponere utpote Concilio Superiorem, nisi aperte consti­ terit eum esse Papam dubium: cf. SuXrez, De Fide d.io s.6; E.Dublanchy, DTC 73714· 1-2 C.2 A.2. INFALLIBILITAS SUMMI PONTIFICIS. TH.14 N.595-598 693 leensi (1431) Conciliarismi doctrina velut axioma agnita est6. c) Inde saltem a medio saeculo XV haec doctrina de auctoritate Concilii Generalis supra Papam devenit specificum quoddam Gallicanismi elementum 7. 597· 3) Saeculo XVII, praeter lansenistas (D 1319), inter adversarios recensere debemus praesertim Galhcanismum, et quidem a) Gallicani rigidiores, qui Romano Pontifici solam auc­ toritatem capitis ministerialis Ecclesiae concedendam esse te­ nuerunt. Sic Richer, quem deinde secuti sunt praesertim Febroniani et Pistorienses (D 1500 «Quo magis...»; 1503 cum nota). b) Gallicani mitiores, exeunte saeculo XVII, qui in rebus fidei dixerunt, «praecipuas tantum Summi Pontificis esse par­ tes, nec tamen eius iudicium irreformabile esse nisi Ecclesiae consensus accesserit» (D 1325). Hanc «Declarationis Cleri gallicani» doctrinam defenderunt etiam viri insignes, ut Launoy et Bossuet praecipuus articulorum redactor, eamque etiam suam fecit Synodus Pistoriensis (D 1598 1599 1322 cum nota)8. c) Tempore Concilii Vaticani Gallicanorum mitiorum doctrinam propugnaverunt plures eruditi viri, ut Doellinger, Langen, Reusch, Maret, Michaud, Schulte, Gladstone, alii, quorum aliqui, invito sane Doellinger, schismaticam et haereticam constituerunt novam sectam, Vetero-Catholicorum appellatam, utpote ab iis efformatam, qui novae Vaticani defi­ nitioni sese submittere renuerunt 910 . 598. 4) Orientales Schismatici nihil ardentius vehementiusque negant, quam Papae infallibilitatem, asserentes, hoc dogmate Vaticani Concilii murum separationis insuperabilem inter eos et Catholicos ab Ecclesia Romana exstructum esse atque dicentes infallibilitatem Papae essentiae ipsi Orthodoxae Ecclesiae contradicere °. * 5) Oecumenistae hodierni a limine excludunt infallibili­ tatem Papae, quia omnimodam individualem libertatem doc­ 6 Cf. De Guibert, n.300; Dorsch, P.347S; M.Grabmann, Geschichte der katholischen Théologie 112-17: P.Ballerini, De potest. Sum. Pontif. et Conc.: Mig., Theol. Curs. III 12671390; H.X.Arquillière, L'appel au Concile sous Philippe le Bel: RevQHist 89 (1911) 23-55; J.Sai.averri, El Derecho en cl misterio de la Iglesia: RevEspT 14 (1954) 215s. Cf. supra η·47>· 7 V.Martin, Le.: RevScRel 17 (1937) 405-27; A.M.Vellico, De Ecclesia p.26-29· 8 C.CoNSTANTiN, Declaration de 1682: DTC 4,197-201; E.Levesque, Bossuet: DHGE 9,1378-82. Cf. A.G.Martimort. Le Gallicanisme de Bossuet (1953)· 9 Cf. D’Herbigny, n 206,3: A.M. Vellico, De Ecclesia p.45-4910 Cf. Encyclic. 33 Orientalium Episcoporum anni 1848: Msi 40,391-95-399-4O3-4O7; JuGiE, 4.490; Spâcil: OrCh 2 (1924) 84-86; Zankow, Das Orthodoxe Christentum (1928) 138s; Heiler, Urkirche und Ostkirchc (1937) 148. 694 T.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill trinalem coram solo Deo tamquam principium fundamentale et inconcussum statuunt 1112 . 599. Doctrina Ecclesiae. Concilium Vaticanum expres­ se hanc thesim definivit ut fidei dogma, ses.4 c.4: D 1832-1840. Aliorum Conciliorum definitiones, eorum praesertim «in quibus Oriens cum Occidente in unionem conveniebat», ab eodem Vaticano citantur, nempe Constantinopolitanum IV de causa Photii agens: D 1833 et 171 cum nota; Lugdunense II de unione Graecorum tractans: D 1834 et 466; Florentinum, quod de Orientalium unione egit: D 1835 et 694. Vaticani definitionem clare explicabat in eodem Concilio Episcopus Gas­ Relator nomine Deputationis fidei, dum aiebat: «In ista definitione agi­ tur 1.° de subiecto infallibilitatis, quale est Romanus Pontifex, utique qua Pontifex, qua persona publica in relatione ad Ecclesiam universam; 2° con­ tinetur actus, seu qualitas et condicio actus infallibilis pontificiae definitio­ nis... cum loquitur ex cathedra, id est (ut explicavimus) et quidem requi­ ritur intentio manifesta definiendi... 3.” de principio seu causa efficaci in­ fallibilitatis, quod est tutela Christi et assistentia Spiritus Sancti; 4.° de oblec­ to infallibilitatis, quod sub unica quidem propositione enuntiatur, ita tamen ut sub duplici notione, alia generica alia vero specifica explicetur: sub notione nencrica per verba «in definienda doctrina de fide vel moribus», sub notione specifica per verba «ea infallibilitate pollere, qua divinus Redemptor Eccle­ siam suam instructam esse voluit» ,2. ser, 600. Haec quatuor iam in notionibus breviter explicavimus. In spe­ cie de obiecto infallibilitatis ample tractavit in Concilio Relator fidei et a nobis in propria huius rei thesi agendum est. Perspicuitatis gratia sufficiat pro nunc ex Relatoris explicationibus excerpere pauca. Iuxta eum, inten­ tio Concilii fuit definire, «infallibilitatem sive in tota Ecclesia docente sive in ipso Summo Pontifice per se spectetur, ad eundem omnino ambitum ve­ ritatum extendi; adeoque de obiecto infallibilitatis Romani Pontificis omnino idem credendum esse, quod creditur de obiecto infallibilitatis Ecclesiae». Iam vero, iuxta eundem Relatorem, constat esse veritatem revelatam, infal­ libilitatem Ecclesiae extendi ad dogmata fidei definienda; constat autem esse saltem theologice certam infallibilitatem Ecclesiae in definiendis aliis veri­ tatibus «quae licet in se revelatae non sint, requiruntur tamen ad ipsum de­ positum revelationis integre custodiendum, rite explicandum et efficaciter definiendum». Unde in virtute huius definitionis Vaticani, idem omnino tenendum est de infallibilitate Pontificis quod tenetur de Eccle­ siae infallibilitate, eam nempe esse dogma fidei in definiendis 11 Etudes Oecuméniques du Conseil Oecuménique des Eglises: Désordre de l'homme cl dessein de Dieu 4 (1949) 360-64; Minutes and reports of the World Council of Churches (july 1950) 89. Quam radicaliter excludat Barth infallibilitatem Papac, vide ap. Journet, L'Eglise du Verbe incarné 2 (1951) p.i 158 nota 2. 12 Msi 52.1225.1316. 1..2 C.2 ΐΜΛΐ.ι.ιΐ',ιι 11 \s St'MMI lONTnicis. th.14 N.599-604 695 veritatibus revelatis, esse vero saltem theologice certam in reli­ quis veritatibus, cum fidei deposito connexis, definiendis 13. 601. Definitionem Vaticani attingere Gallicanos etiam mitiores patet ex factis. 1) Die 13 iulii anni 1870 definitionis textus propositus est praeviae Patrum suffragationi. Aderant Patres 601. Responderunt: «placet» 451; «pla­ cet iuxta modum» 62; «non placet» 88. 2) Die 16 iulii Archiepiscopus Parisiensis et Episcopus Aurelianensis epistolas ad Pium IX scripserunt, pos­ tulantes: a) «ut expungerentur haec verba: aut eum habere tantum potiores partes, non vero totam plenitudinem huius supremae potestatis»; b) «ut post verba: munere fungens, adderentur haec alia: et testimonio Ecclesiarum in­ nixus». Papa vero per Subsecretarium Concilii eodem die 16 respondit eis, Se totum hoc negotium Generali Congregationi relinquere, sententia tamen definitiva Sibi reservata. Ex iis patet eos sententiam mitioris Gallicariismi a damnatione liberare intendisse. 3) Die 17 iulii Cardinalis Archiepiscopus Pragensis ad Pium IX epistolam misit subscriptam a 2 Cardinalibus, 9 Archiepiscopis, 44 Episcopis, in qua suffragium «non placet» confirmabant, et aiebant: ne coram Papa suffragium negativum demus, «a sessione diei 18 abesse constituimus», quod revera impleveruntw. His non obstantibus, die 18 iulii anni 1870, habita est sessio Concilii IV. Aderant Patres 535, ex quibus responde­ runt: «placet» 533, «non placet» 2. Quare infallibilitas Romani Pontificis vere morali Patrum unanimitate definita est, etiam contra postulata eorum qui Gallicanismum mitiorem salvare conati sunt. Illi vero 55 Patres, qui epistolam diei 17 subscrip­ serant, posterius in scriptis explicitum suum assensum et sub­ missionem Romano Pontifici exhibueruntI5. 602. Valor dogmaticus. Thesis est de fide divina de­ finita. 603. Probatio 1) Velut conclusio thesis praecedentis, qua probata, iam methodice ex ea arguere possumus. Ex thesi praecedenti scimus Concilium Oecumenicum esse infallibile cum sollemni iudicio aliquid proponit tamquam fidei dogma ab omnibus tenendum. Atqui Concilium Vaticanum sollemni iudicio thesim nostram proponit tamquam fidei dogma ab omnibus tenendum. Ergo thesis nostra est infallibiliter vera. 604. Prob. 2) Argumento quod Vaticanum indicat his verbis: «Ipso Apostolico Primatu... supremam quoque Magisterii potestatem comprehendi» (D 1832). a) In genere ex Mt 16,18s; Io 21,15-17. Romanus Pontifex ut Fundamentum, ut Claviger, ut Pastor universalis, ex vo13 Msi 52,1226s. Cf. Dieckmann. n.765-70; I.B.Franzelin, De traditione (1896) p.no. 14 Msi 52,1243.1321-28.1334-35. Th.Granderath, Constit. Dogmat. Conc.Vatie, p.164. 15 Msi 52,1334s; 53,935- 6S6 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill luntate Christi obtinet in Ecclesia supremam potestatem. Ergo obtinere debet in gradu supremo quidquid potestatis est in Ecclesia; nam secus eius potestas non esset suprema. Atqui gradus supremus potestatis doctrinalis, quae est in Ecclesia, est infallibilitas. Ergo Romanus Pontifex ut Fundamentum, ut Claviger, ut Pastor universalis obtinet in Ecclesia infallibilitatem. Min. probata est th. 12. Conci, ergo patet. 605. b) In specie ex Mt 16,18. Romanus Pontifex, ratio­ ne Primatus, est principium efficax unitatis et firmitatis in Ecclesia societate essentialiter doctrinali. Atqui principium efficax unitatis et firmitatis in societate essentialiter doctrinali debet esse infallibile. Ergo Romanus Pontifex, ratione Prima­ tus, seu cum ex cathedra loquitur, est infallibilis. Mai. patet ex thesibus de institutione Ecclesiae, Primatus et Magisterii. Min. ex sola eius analysi constat; quia si Romanus Ponti­ fex cum ex cathedra docet posset errare, tunc cum eo errante vel Ecclesia universa consentiret vel non: si primum, Eccle­ siam non firmaret in veritate, seu non esset eius principium efficax firmitatis; si secundum, Ecclesia separaretur a suo fun­ damento et capite, quod ideo non esset eius principium efficax unitatis; haec autem ex Christi promissione aperte repugnant. 606. c) In specie ex Mt 16,19. Romanus Pontifex, ratione Primatus, habet in Ecclesia societate essentialiter doctrinali, munus supremum ligandi vel solvendi quodcumque, ergo etiam in doctrina, cuius actus rati a Deo habentur in caelis. Atqui munus supremum decidendi in doctrina, cuius actus rati a Deo habentur in caelis, nequit non esse infallibile. Ergo Romanus Pontifex, ratione Primatus, seu cum ex cathedra loquitur, est infallibilis. Min. constat, quia si falli posset, tunc ipse Deus errorem ratum habere censendus esset, quod omnino repugnat. 607. Prob. 3) Argumento quod Vaticanum affert, seu ex promissione Christi apud Lc 22,32: D 1836, quamvis constat Concilium non intendisse «authentice declarare» sensum huius textus 16. Apud Lc 22,31-32 sermo est de praerogativa primatiali in Petro instituta. Nam ex contextu apparet: 16 Vide eiusdem loci interpretationem Magisterii ecclesiastici: D 246 351 387, ac praeser­ tim Leonis XIII: ASS 28,728. Concilium non intendisse authentice interpretari Lc 22,32, vide in nota 17; J.Lainez, Disputationes tridcntinae I p.99 n.73. I..2 C.2 Λ.2. INFAU.IBII.ITAS SUMMI PONTIFICIS. TH.I4 X.605-608 697 a) Lc 22,24, Apostolos tunc disputasse inquirentes, quis inter eos es­ set maior; bj Lc 22,25-28, Christum eos monuisse, auctoritatem in Ecclesia non esse ambiendam, sed cum humilitate exercendam. Attamen supponit inter eos aliquem esse maiorem, quia dicit: qui maior est in robis et qui praecessor est, et quia ipsis proponit exemplum sui in exercenda summa potestate; c) Lc 22,29-30, Christum promisisse Apostolis eximiam praeeminen­ dam in Regno suo caelesti, cuius spe et comparatione non est magni habenda quaelibet terrena potestas; d) Le 22,31s, Christum soli Petro commisisse praerogativam firmandi in fide fratres, ad quod obtinendum, vi orationis Christi, Petro promittitur fidem eius non esse defecturam. 608. Quibus suppositis, arguimus: In virtute orationis suae, Christus promittit soli Petro indefectibilitatem in fide, ad hoc ut Petrus confirmet fratres suos. Atqui talis promissio: a) est absoluta et efficax; b) importat infallibilitatem; c) fit Petro ut supremo Ecclesiae Capiti. Ergo apud Le 22,31s, Christus promittit supremo Ecclesiae Capiti infallibilitatem. Mai. patet ex textus expositione antea facta. Min. a) est promissio absoluta et efficax, quia nulli condi­ cioni alligatur et quia effertur tamquam cum effectu coniuncta. b) Importat infallibilitatem, quia absoluta indefectibilitas in fide, et simpliciter efficax ad confirmandos fratres vir­ tus intelligi nequeunt nisi supposita infallibilitate. c) Promissio fit Petro ut supremo Ecclesiae Capiti, ergo pro semper non tantum pro Christi passionis tempore; quia fit ei qui inter Apostolos supponitur esse «maior et praeces­ sor» ad confirmandos ipsos Apostolos, et quia ex parallelismo inter Lc 22,31.32 et Mt 16,18 confirmatur, apud Lucam agi de parte muneris supremi, quod Christus Petro apud Mat­ thaeum promiserat. Nam in utroque loco exhibentur idem pe­ riculum, eadem principalis virtus Christi, eadem vicaria vis Petri, par denique effectus sequutus seu victoria de periculo; Lc 22,31.32 Mt 16,18 Idem periculum «Portae inferi adversae» «Satanas expetens ut cribret» Eadem principalis virtus Christi «Et Ego dico tibi» «Ego rogavi pro te» Eadem vicaria vis Petri «Quia tu es Petrus» «Ut non deficiat fides tua» Par effectus sequutus «Super hanc petram aedi«Et tu aliquando conversus ficabo Ecclesiam meam» confirma fratres tuos» Ex hac comparatione patet, sermonem esse apud Le 22,31s de parte muneris supremi, seu de confirmandis fidelibus in fide, 698 I.SAI.AVERRI, HE ECCLESIA CHRISTI. Ill quae in totali ac perenni munere supremo, seu in officio funda­ menti totius Ecclesiae continetur apud Mt 16,18 17. 609. Prob. 4) Argumento quod Conc.Vaticanum in­ dicat his verbis: «Haec Sancta Sedes semper tenuit, perpetuus Ecclesiae usus comprobat, ipsaque Oecumenica Concilia de­ claraverunt». A. In genere hoc argumentum ad hoc reduci potest. In tota Ecclesiae et litteraturae ecclesiasticae historia Sedes Roma­ na, ut primatialis S.Petri Sedes, et in ea Summus Pontifex, tamquam Petri successor, apparet evidenter agnitus: a) velut centrum unitatis in fide et ut fidei critérium; b) velut appellationum etiam in doctrina supremum et ultimum tribunal; c) velut decisionum definitivarum et irrevocabilium altissimus fons; d) velut absolutionum ab accusationibus etiam in doc­ trina, summa auctoritas; e) velut ipsorum Oecumenicorum Conciliorum necessa­ ria et definitiva confirmatio. Haec autem, quae abunde com­ probari possent ex doctrinalibus sententiis Summorum Ponti­ ficum omnium temporum, manifeste ostendunt, Romanum Pontificem agnitum semper fuisse velut verticem vel apicem auctoritatis doctrinalis Ecclesiae infallibilis, quod sane neces­ sario importat agnitam ipsius Pontificis infallibilitatem 18. 610. B. In specie, iuxta Vaticanum, infallibilitatem Sum­ mi Pontificis 1) «Haec Sancta Sedes semper tenuit»: D 1832. Iulius I, a.341: «Consuetudo est ut primum Nobis scribatur et hinc quod iustum est decernatur»: D 57a. Damasus I, a.372: Contra Synodum .Ariminensem 400 Episcoporum scribit: «Romani Episcopi ante omnes fuit expetenda sententia» : ML 13,349. ♦ 611. Anastasius I, ca.400, extollens orthodoxiam Patrum et nomi­ natim Liberii Papae contra Arianos: «Integram fidem Apostolis traditam locatamque a maioribus toto orbe victrix retinebat Italia»: D 93. Innocentius I, a.417, ad Episcopos Afros: «Patres non humana sed di­ vina decrevere sententia, ut quidquid, quamvis de disiunctis remotisque 17 Cf. Knabenbauer, in Le 22,31s: D’Herbigny, η.183. Patri petenti «ut verba Christi: Ego rogata' pio te etc., authentice declararentur a Concilio·, respondet Relator Ep.Gasser : •Huiusmodi authentica declaratio non potuit intendi, et si intenta fuisset, utique etiam dis­ ceptatio hac de re in Concilio agenda fuisset* (Msi 52,1222). 18 Hoc argumentum plenius evolvunt Pai.mieri, th.25.2, et Straub, 11.978-07. Pressius apud Lercher, n.488-91. Eiusdem generalis argumenti explanatio dici possunt ea quae se­ quuntur sub B.. 1..2 C.2 À.2. I NFAI.l.Illl l.l I'.ts SUMMI PONTIFICIS. TH.I.j X.609-61 | 699 provinciis ageretur, non prius ducerent liniendum, nisi ad huius Sedis noti­ tiam perveniret, ut tota huius auctoritate, iusta quae fuerit pronuntiatio fir­ maretur»: D ico. Zosimus, a.418, ad Episcopos Africanos: «Cum tantae auctoritatis Petrus caput sit... cuius locum nos regere ipsius quoque potestatem nominis obti­ nere non latet vos... cum tantum Nobis esset auctoritatis, ut nullus de Nostra possit retractare sententia»; D 109. Bonifacius I, a.422: «Ad Synodum [Cprinthi]... talia scripta direximus, quibus universi fratres intelligant, ... de Nostro non esse iudicio retractan­ dum. Numquam enim licuit de eo rursus, quod semel statutum est ab Apostolica Sede, tractari»: D 110. Simplicius, a.476, ad Imperatorem: «Perstat in successoribus suis haec et eadem Apostolicae norma doctrinae, cui Dominus curam totius ovilis iniunxit, cui se usque in finem saeculi minime defuturum, cui portas inferi nunquam praevalituras esse promisit, cuius sententia quae ligarentur in ter­ ris, solvi testatus est non posse nec in caelo»: D 160. Gelasius I, a.495: «Suscipit epistolam beati Leonis Papae ad Flavia­ num... de cuius textu quispiam si usque ad unum iota disputaverit, et non eam in omnibus venerabiliter receperit, A.S.»: D 165. 612. Hormisdas, a.517: «Prima salus est rectae fidei regulam custodire et a constitutis Patrum nullatenus deviare. Et quia non potest D.N.I.Christi praetermitti sententia dicentis: «Tu es Petrus et super hanc Petram aedi­ ficabo Ecclesiam meam»... in Sede Apostolica citra maculam semper est catholica servata religio... in qua est integra et verax christianae religionis et perfecta soliditas»: D 171s. Pelagius II, 3.585: «Nostis in Evangelio Dominum proclamantem: Si­ mon, Simon, ecce Satanas expetivit vos, ut cribraret sicut triticum: ego autem rogavi pro te Patrem, ut non deficiat fides tua; et tu conversus con­ firma fratres tuos. Considerate, carissimi, quia Veritas mentiri non potuit nec fides Petri in aeternum quassari poterit vel mutari»: D 246, ubi praeter Le 22,31s, citantur in confirmationem eiusdem etiam lo 21,15-17; Mt i6,t8s. Nicolaus I, a.865, ad Michaelem Imperatorem: «Prima Sedes non judi­ catur a quoquam... ubi est maior auctoritas, iudicium inferiorum est defe­ rendum. ad dissolvendum scilicet vel ad roborandum: patet profecto Sedis Apostolicae, cuius auctoritate maior non est. iudicium a nemine fore re­ tractandum, neque cuiquam de eius licet iudicare iudicio»: D 330 333. 613. Leo IX. a. 1053. ad Michaelem Cerularium: «Sancta Ecclesia super petram, id est Christum, et super Petrum vel Cepham... aedificata, quia inferi portis, disputationibus scilicet haereticorum... nullatenus fore supe­ randa; sic pollicetur ipsa Veritas, per quam sunt vera quaecumque sunt vera: Portae inferi non praevalebunt adversus eam. Cuius promissionis effectum se precibus impetrasse a Patre idem Filius protestatur, dicendo ad Petrum: Simon, ecce Satanas, etc. Erit ergo quisquam tantae dementiae, qui oratio­ nem illius cuius velle est posse, audeat in aliquo vacuam putare? Nonne a Sede Principis Apostolorum, Romana videlicet Ecclesia, tam per eundem Petrum quam per successores suos, reprobata et convicta atque expugnata sunt omnium haereticorum commenta, et fratrum corda in fide Petri, quae hactenus nec defecit nec usque in finem deficiet, sunt confirmata?»: D 351 614. Innocentius II, a. 11 40: «Nos itaque, qui in Cathedra S.Petri, cui a Domino dictum est: Et tu aliquando conversus confirma fratres tuos, licet indigni, residere conspicimur... Petri [Abaelardi] dogmata sanctorum cano- 700 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill num auctoritate cum suo auctore damnavimus, eique tamquam haeretico perpetuum silentium imposuimus»: D 387. Clemens VI, a. 1351, ad Consolatorem. Catholicon Armenorum: «Si credidisti et adhuc credis, solum Romanum Pontificem, dubiis emergen­ tibus circa fidem catholicam, posse per determinationem authenticam, cui sit inviolabiliter adhaerendum, finem imponere, et esse verum et catholicum quidquid ipse auctoritate clavium sibi traditarum a Christo determinat esse verum, et quod determinat esse falsum et haereticum, sic censendum»: D 57oq. 615. Posteriorum testimonia Pontificum Romanorum innumera sunt. Eorum et S.Sedis mentem exhibet CIC cn.1323 § i: «Fide divina et catholica ea omnia credenda sunt quae verbo Dei scripto vel tradito continentur et ab Ecclesia sive sollemni iudicio sive ordinario et universali Magisterio tam­ quam divinitus revelata credenda proponuntur». Huic principio ex Conc. Vaticano deprompto (D 1792), CIC adiungit § 2: «Sollemne huiusmodi indi­ cium pronuntiare proprium est tum Oecumenici Concilii tum Romani Pon­ tificis ex cathedra loquentis». Ex iis, quae attulimus iam satis constat, Sanctam Sedem semper tenuisse Summi Pontificis infallibilitatem Iy. 616. 2) Eandem infallibilitatem perpetuus Ecclesiae usus comprobat: D 1832. <1 ) Theoretice. S.Ignatius M., ca.107, ad Rom 3,1: «nemini unquam invi­ distis, alios docuistis. Ego vero illa quoque firma esse volo, quae docetis et praecipitis»; R 53. Haec agnoscit discipulus et successor Apostolorum in Ecclesia apostolica Antiochiae. S.Irenaeus, ca.190, adv. Haer. 3,3,2: «A Petro et Paulo Romae funda­ tae et constitutae Ecclesiae, eam quam habet ab Apostolis traditionem et annuntiatam hominibus fidem... indicantes, confundimus omnes eos, qui quoquo modo... praeter quam oportet colligunt. Ad hanc enim Ecclesiam, propter potentiorem principalitatem, necesse est omnem convenire Eccle­ siam... in qua semper... conservata est ea quae est ab Apostolis traditio». Id. 3,4,1: «Tantae igitur ostensiones cum sint, non oportet adhuc quaerere apud alios veritatem, quam facile est ab Ecclesia sumere; cum Apostoli, quasi in depositorium dives, plenissime in eam contulerint omnia quae sint veritatis»: R 210 213 (cf. supra n.4ios). 617. Tertullianus, ca.200, de praescript. 22: «Solent dicere, non om­ nia Apostolos scisse, ... Christum reprehensioni subicientes, qui aut minus instructos aut parum simplices Apostolos miserit. Quis igitur integrae men­ tis credere potest aliquid eos ignorasse, quos Magistros Dominus dedit...? Latuit aliquid Petrum, aedificandae Ecclesiae petram dictum, claves Regni 1 ’ Ad id ipsum probandum valent etiam ea quae postea afferimus sub 2,b. I..2 C-2 A.2. INFALLIBII.ITAS SUMMI PONTIFICIS. TH.14 N.615-619 701 caelorum consecutum et solvendi et alligandi in caelis et in terris potesta­ tem?» 2n. Animadverte rationem, qua Tertullianus movetur ad tantam auctori­ tatem doctrinalem Petro agnoscendam, esse munus Primatis. Ideo conten­ tionem cum Paulo (Gal 2,11) interpretatur in l.c. 23: «Si reprehensus est Petrus..., utique conversationis fuit vitium, non praedicationis»; R 294. E in eodem loco, n.36, ait: «Si Italiae adiaces, habes Romam, unde nobis qtioque auctoritas praesto est. Ita quam felix Ecclesia, cui totam doctrinam Apo­ stoli cum sanguine suo profuderunt: ubi Petrus passioni dominicae adaequa­ tur, ubi Paulus loannis exitu coronatur, ubi Apostolus loannes posteaquam in oleum igneum demersus nihil passus est, in insulam relegatur»: R 297. S.Cyprianus, a.252, ad Papam Cornelium: «Navigare audent [haere­ tici] et ad Petri Cathedram atque ad Ecclesiam principalem, unde unitas sacerdotalis exorta est... nec cogitare eos esse Romanos, quorum fides Apo­ stolo praedicante laudata est, ad quos perfidia habere non possit accessum»: R 580. 618. S.Hieronymus, ca.376, ad Papam Damasum: «Ego Cathedram Petri et fidem apostolico ore laudatam censui consulendam... Ego nullum primum nisi Christum sequens, Beatitudini tuae, id est Cathedrae Petri communione consocior. Super illam petram aedificatam Ecclesiam scio. Quicumque extra hanc domum agnum comederit, profanus est... Quicum­ que tecum non colligit, spargit»: R 1346; ML 22,355s. Idem Hieronymus attestatur usum Ecclesiae universae recurrendi ad Sanctam Sedem, ad obti­ nendam confirmationem synodorum; in epistola enim 123, ca.406, scripsit: «Ante annos plurimos, cum in chartis ecclesiasticis iuvarem Damasum Ro­ manae Urbis Episcopum, et Orientis atque Occidentis synodicis consulta­ tionibus responderem» 20 21. Prudentius, ca.370: «Da, Christe, Romanis tuis,—Sit christiana ut Ci­ vitas:—Per quam dedisti ut caeteris- Mens una sacrorum foret.—Confoe­ derentur omnia -Hinc inde membra in symbolum». «Una fides vigeat, pris­ co quae condita templo est,—Quam Paulus retinet, quamque Cathedra Petri» 22. Bachiarius, ca.400: Ex pluribus haeresibus, quae de Roma pullularunt, «nulla earum Cathedram Petri, hoc est, Sedem fidei aut tenere potuit aut movere»: ML 20,1023. S.Augustinus, 3.417, Serin. 131,10,10: «De hac causa [Pelagianorum] duo Concilia missa sunt ad Sedem Apostolicam: inde etiam rescripta ve­ nerunt. Causa finita est: utinam aliquando finiatur error!»: R 1507. Id., a.420, Contra duas epist. Pelagianorum, 2,3,5: «Litteris beatae memoriae Papae Innocenti! de hac re dubitatio tota sublata est»; R 1892. 619. S.Cyrillus Alexandrinus, a.429, ad Caelestinum I in causa Nestorii: «Sed quoniam Deus hisce in rebus vigilantiam a nobis exigit et longa Ecclesiarum consuetudo suadet, ut huiusmodi res cum Sanctitate tua communicentur, scribo... Opus est autem ut tuae pietatis super hac re sen­ tentia, tum Macedoniae Episcopis, tum omnibus Orientis Antistitibus ma­ nifesta fiat» 23. S.Petrus Chrysologus, ca.449, episi. ad Eutichem : «In omnibus horta20 ML 2.34; Kch 194L 21 CSEL 56 p.82: ML 22,1052. 22 Hymnus 2 v.433-38: Hymnus n 9.30-31: ML 60,322.535; cf. Z.GarcIa-Vh.lada, Historia eclesidstica de Espana t,i.· p.22i. 2 3 S.Cyrillus: MG 77,79.86. 702 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. ΠΙ mur te, frater honorabilis, ut his quae a Beatissimo Papa Romanae civitatis scripta sunt, obedienter attendas; quoniam Beatus Petrus, qui in propria Sede et vivit et praesidet, praestat quaerentibus fidei veritatem. Nos enim pro studio pacis et fidei, extra consensum romanae civitatis Episcopi, cau­ sas fidei audire non possumus»; R 2178. Theoooretus Cyrensis, 3.499, ad Leonem I: «Ad Apostolicam Sedem Vestram accurrimus, ut Ecclesiarum ulceribus remedium a Vobis accipia­ mus. Vobis enim convenit in omnibus habere primatum (Διά πάντα γάρ υμών τά πρωτεύειν άρμόττει)... Apostolieae Vestrae Sedis exspecto senten­ tiam, et oro atque obtestor Sanctitatem Vestram ut mihi ad rectum et iustum tribunal invocanti opem ferat, iubeatque ad Vos venire, et doctrinam meam apostolicis vestigiis inhaerentem ostendere... Ante omnia ut a Vobis docear oro an me oporteat in hac iniusta depositione acquiescere, an non; Vestram enim sententiam exspecto»; ML 54,847.851. 620. b) Practice «Ecclesiae usus comprobat ipso Primatu supremam Magisterii potestatem comprehendi»; D 1832. In quaestione montanismi, ca.178 in Ponto et Asia florentis, cum Ecclesia Lugdunensis ad Papam Eleutherum accurrit ut remedium provideat, cuius successor Victor 1 Montanistas auctoritative damnat, prout ex ipso Tertulliani testimonio infer­ tur: Kch 218 bis. Agnoscunt ergo ad Papam pertinere damna fidei cuiusvis Ecclesiae resarcire. In lite de rebaptismate haereticorum, ca.257, cum Papa Stephanus contra sententiam quinque Conciliorum, quatuor Car­ thagine et unum Cappadociae celebratorum, et contra opinio­ nem ipsius S.Cypriani auctoritative decidit, Baptismum in haeresi vel ab haereticis rite collatum non esse iterandum, di­ cens: «Nihil innovetur, nisi quod traditum est»: D 46. 621. In controversia Ariana, a.325-381, cum Romani Pon­ tifices inde a Silvestre I usque ad Damasum I rectam Concilii Nicaeni I fidem defendunt, et factiones Arianorum et SemiArianorum etiam favore Imperatorum gaudentes, condem­ nant 24. In causa Priscilianistarum, a.380-447, inde a Damaso I us­ que ad Leonem I, Romani Pontifices condiciones pro condem­ natione vel absolutione Priscilianistarum statuunt, atque de doctrina tamquam supremi iudices fidei definitive decidunt 25. 622. In Acaciana dissensione, a.476-550, Papa Simplicius, a.476, monet Aeacium Constantinopolitanum Patriarcham, ut caveat a Monophysismo et symbolum Chalcedonense amplec­ tatur (D 159). Felix III, immediatus Simplicii successor, Aca24 Cf. ea quae dicimus in th.9 n.42is. 25 Cf. ea quae dicta sunt in th.9 0.424s. I.2 C.2 Λ.2. INI \1.1 Hill HAS sl'MMI PONTIFICIS. TH.1.| N.620625 703 cium sese submittere renuentem excommunicat a.483, unde ortum est sic dictum Acacianum schisma (a.484-519). Papa Hormisdas, a.517, proponit Acacianis fidei regulam profiten­ dam, in qua clare exprimebatur suprema Romani Pontificis auctoritas doctrinalis: D 171 cum nota et 172. Hormisdae for­ mulam subscribunt Imperator lustinianus I, tres Patriarchae Constantinopolitani Aeacii successores, videlicet, Ioannes II (518-20), Epiphanius (520-36) et Menna (536-52), necnon 2.000 circiter alii Episcopi. Postea vero eandem fidei regulam Hor­ misdae amplectuntur Patres tam latini quam graeci in Conci­ lio Constantinopolitano IV, a.870. Unde manifeste apparet ab Ecclesiae usu practice comprobata suprema Romani Pontificis auctoritas doctrinalis 26_ 623. c) Exercite usus Ecclesiae idem formaliter comprobat, exercitio nempe infallibilitatis in Decretis Summorum Pontificum, quae ex materia, forma, fine et circumstantiis historice constat esse definitiones infallibiles. Silva-Tarouca, qui accuratas de hac re investigationes historicas perfecit. 20 saltem veras Romanorum Pontificum definitiones ex cathedra, inde a tem­ poribus Damasi a.380 usque ad tempora Hadriani II a.870, ante inceptum nempe schisma Photianum, pronuntiatas esse autumat atque earum histori­ cam veritatem demonstrare satagit 27. En harum 20 definitionum seriem. 624. i." Tomus Damasi, a.380, in quo Arii, Eunomii, Macedonii, Photini, Apollinaris haereses damnantur, dogma vero catholicum singulis his haereticis oppositum, definitur: D 58-82. 2.“ Tractoria Zosimi «ad totius orbis Episcopos» a.418 scripta, qua Pe­ lagii haeresis condemnatur, dogma vero catholicum de gratia definitur. Huius epistolae verae Encyclicae solum fragmenta supersunt: D 109a 134s. 3-a Caelestini definitio, qua in synodo Romana a.430 haeresis Nestorii damnatur atque sententia profertur, quam deinde synodus Ephesina a.431 amplectitur et execution! mandat 28. 625. 4.“ Leonis I damnatio errorum Priscilianistarum, a.447, per epis­ tolam ad Turibium asturicensem Episcopum missam: ML 54,677. 5.11 Leonis l definitio dogmatis duarum naturarum et unius personae in Christo, atque damnatio contrariae haeresis Eutychii, in epistola ad Fla­ vianum a.449; quam sane definitionem deinde a.451 synodus Chalcedonensis amplexata est: ML 54,755. 6.a Leonis 1 damnatio Nestorianismi et Eutichianismi in epistola ad Imperatorem Leonem I, a.458, in qua verum de Christo dogma definit: ML 54.1155· 26 Hergenrof.ther-Carmona, Historia de la Iglesia 2 n.155-63; K.Kirch, Lcitfaden der Kirchengeschichtc 1, Das christlichc Altertum (1923) 141s. 27 C.Silva-Tarouca, Institutiones Historiae Ecclesiasticae in usum auditorum (Pontificiae Universitatis Gregorianac): Pars 2. Ecclesia in Imperio Romano-Byzantino (saec.IV-Xl) fasc.i (Romae 1933) 86-190. Haec 20 Summorum Pontificum decreta tamquam veras defini­ tiones eorum infallibiles adducimus tantum freti auctoritate P.Silva-Tarouca. Cf. J.Sala­ verri. Valor de las' Enciclicas a la lui de la «Humani generis*: MiscCom 17 (iQ5<) i35-’72· 28 Huius decreti supersunt tantum fragmenta apud Arnobium, Conflictu 2,13: ML 53, 289; Kch 790. 704 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 626. 7.· Gelasii I Papae (a.492-496) epistola dogmatica adversus Monophysismum mitigatum, seu «tractatus adversus Eutychem et Nestorium» 29. 8. “ Gelasii I professio fidei christologicae, qua Episcopos Illyrici edocet «sub qua fide vivendum sit»: CSEL 35 n.81. 9. “. Regula fidei, quam a.517 Papa Hormisdas Orientalibus subscriben­ dam praescripsit: D 171 172 cum nota. 10. “ Papae Hormisdae epistola ad Imperatorem Justinum, a.521, in qua definiuntur proprietates trium divinarum Personarum atque personae et substantiae in Christo D.N.: CSEL 35 n.236. 627. 11.» Agapiti Papae fidei formula christologica Imperatori Jus­ tiniano et Mennae Patriarchae proposita, et ab eis subscripta a.536: CSEL 35 n.Sqs. 12. » Agapitus Papa sollemniter approbat fidei formulam ab Impera­ tore Justiniano exhibitam atque omnes contradicentes excommunicat a.536: CSEL 35 n.91. 13. ’ Vigilii Papae «Constitutum de tribus Capitulis», a.553: CSEL 35 η·®3· 14·“ Pelagii I Papae professio fidei ad Childebertum I Francorum Re­ gem, a.557: ML 69,408-410. 15. ’ Pelagii I Papae professio fidei «universo populo Dei» a.555-561: ML 69,399-400. 16. “ Gregarii I Papae professio fidei ad Patriarchas Constantinopolita­ num, Alexandrinum. Antiochenum, Hierosolymitanum a.591 missam30. 628. 17.» Martini I Papae Encyclica «Catholicae Ecclesiae universae», in qua promulgat decreta synodi Lateranensis anni 649, quibus omnes hae­ reses, ac praesertim Monotheletismus damnantur, atque Ecthesis Heraclii et Typus Constantis Imperatorum reficiuntur 31. 18.“ Agathonis Papae epistola dogmatica ad Imperatorem Constantinum Pogonatum, a.680, in qua fidei formulam proponit, errorem Monotheletarum damnat, et catholicam fidem definit. Hanc Papae definitionem Conc. Constantinopolitanum III, a.680-681, fideliter suscepit: D 288s. 629. 19.“ Nicolai I Papae in synodo Romana anni 863 definitio de sacris venerandis imaginibus, cn.6: ML 119,855. 20.“ Formula fidei ab Hadriano II Papa omnibus Episcopis in Conc. Constantinopolitano IV anni 870 ad subscribendum proposita, in qua omnes haeretici, praesertim iconomachi et Photius damnantur: ML 129,36. His definitionibus exercite et formaliter infallibilitas Romani Pontificis usu Ecclesiae comprobata perhibetur. 630· 3) Ipso Apostolico Primatu infallibilitatem com­ prehendi ipsa Oecumenica Concilia declaraverunt: D 1832. Conc.Ephesinum, a.431, postquam definitionem Caelestini accepit, assensum etiam praebuit Legato Romani Pontificis di­ centi: 29 Huiusmodi textus desideratur apud Migne; invenitur autem apud Thiel, Epistolae Romanorum Pontificum 1,543. 30 ML 77.478; cf. ML 77.1327-29. 31 D. 254-274: ML 87,119; Kch 1070.1080. I..2 C.2 A.2. INFALLIBILITAS SUMMI PONTIFICIS. TH.14 N.626-634 705 «Nulli dubium immo saeculis omnibus notum est, quod sanctus beatissimusque Petrus Apostolorum Princeps et caput, fideique columna, et Ec­ clesiae Catholicae fundamentum, a D.N.I.Christo... claves regni accepit... qui ad hoc usque tempus et semper in suis successoribus vivit et iudicium exercet»; D 112. 631. Conc.Chalcedonense, a.451, Leonis I epistolam dog­ maticam ad Flavianum suscepit, in qua doctrina fidei de In­ carnatione Verbi definiebatur, ita ut post epistolae lectionem Patres Concilii acclamare non dubitaverint: «Haec Patrum fides, haec Apostolorum fides. Omnes ita credimus; ortho­ doxi ita credunt; anathema ei qui non ita credit: Petrus per Leonem ita locutus est1) (cf. D 143 cum nota). Postea vero in epistola ad Leonem I idem Conci­ lium aiebat: Circa 520 Episcopis in Concilio coadunatis «tu tamquam caput membris praepositus eras per eos qui tuam continent vicem, rectum consi­ lium demonstrans»: D 149 32. 632. Conc.Constantinopolitanum III, a.680, epistolam dog­ maticam Papae Agathonis, in qua doctrina de duabus in Christo voluntatibus definiebatur, «fideliter suscipiens et expansis ma­ nibus amplectens» (D 289), plane ulterius declaravit: «Summus nobiscum concertabat Apostolorum Princeps; illius enim imi­ tatorem et Sedis successorem habuimus fautorem et divini sacramenti illus­ trantem per litteras. Confessionem a Deo scriptam illa Romana antiqua civitas obtulit... et per Agathonem Petrus loquebatur»: D 288 cum nota. Ulterius autem hoc ipsum Concilium practice agnovit Romani Pontificis infallibilitatem, quae aperte in eadem epistola docebatur his verbis: «Re­ demptoris annitente praesidio, haec Apostolica eius Ecclesia nunquam a via veritatis in qualibet erroris parte deflexa est»: ML 87,1168. 633. Conc.Constantinopolitanum IV, 3.870, in quo de Photii erroribus actum est, acceptavit fidei formulam ab Hadria­ no II propositam, quae concordat cum Regula fidei Papae Hor­ misdae et docet Romani Pontificis infallibilitatem: D 171-172 1833. Imperator Basilius ad Romani Pontificis Legatos dixit: «Ego quidem ut magistram ecclesiasticorum negotiorum Sedem Apostolicam p>r meos legatos adii et ideo vestram praesentiam praestolatus sum, ut vestro decreto et solertia Ecclesia nostra remedia sanitatis reciperet et nos non nostris motibus sed vestrae sententiae pareremus» 33. 634. Conc.Lateranense IV, a. 1215, declarans: «Romana Ecclesia disponente Domino super omnes alias ordinariae po­ testatis obtinet Principatum, utpote mater universorum Christi fidelium et magistra»: D 433 436.* 32 Pius XII, Encycl. «Sempiternus Rex·: A AS 43 (1951) 631-33; Msi 6.971 et 6.155. 3 3 Silva-Tarouca, I.C., 55-59. Teologia I 23 706 I.SAI.AVERRI, T>E ECCLESIA CHRISTI. III Conc. Lugdunense II, a. 1274, in quo etiam appellata est «sa­ crosancta Romana Ecclesia, mater omnium fidelium et magis­ tra», ulterius in professione fidei Graecis ad unionem proposita, aperte infallibilitatem Romani Pontificis includit: D 460 466 1834. 635. Conc.Florentinum, a.1439, de unione Orientalium agens, hanc eandem doctrinam clare definivit dicens: «Ponti­ ficem Romanum successorem esse beati Petri et verum Christi Vicarium, totiusque Ecclesiae caput et omnium Christianorum Patrem ac Doctorem exsistere»: D 694 1835. Conc.Tridentinum, a. 1564, quamvis' de Romani Pontificis Primatu et infallibilitate explicite non egit, agnitionem tamen Primatus in tota agendi ratione indubitanter supponebat, in­ fallibilitatem vero implicite saltem asserebat in sessionibus 7.®, 14.8 et 22.a, necnon in Professione fidei Tridentina, dum pro­ fitendum iniungebat: «Sanctam, Catholicam et Apostolicam Romanam Ecclesiam omnium Ecclesiarum matrem et magis­ tram agnosco»: D 859 910 946 999 34. 636. Scholion. I. Estne unum an duplex subiectum infallibilitatis? Quaeritur de subiecto immediato infallibilitatis activae in rebus fidei et morum definiendis. Quaestio est inter auctores controversa. I.° Ut omnino certa tria in hac re tenenda sunt: 1) Romanus Pontifex, ut persona publica supremi Pastoris et Doctoris universae Ecclesiae, est infallibilis. 2) Episcopi, ut Collegium universae Ecclesiae docentis, sub Ro­ mano Pontifice consentientes in proponenda doctrina tamquam ab omnibus tenenda vel credenda, sunt infallibiles. 3) Collegium Episcoporum, ut in­ fallibilitatis subiectum, non est adaequate distinctum a Romano Pontifice, quia ut tale sit Collegium, necessario et essentialiter includere debet suum caput, quod ex Christi institutione est successor S.Petri in Primatu. Haec tria sunt quae in thesibus, quae praecedunt, demonstravimus. 637· 2- Quaestio disputata haec est: Utrum Collegium Episcoporum cum Papa et sub Papa ex una parte, et ex alia parte ipse Papa ut persona publica sintne duo subiecta immediata infallibilitatis inadaequate distincta; an subiectum immediatum omnis infallibilitatis Ecclesiae sit solus Romanus Pontifex, quo mediante infallibilitas ad Episcoporum corpus derivatur velut a capite in membra? 638. 3. Sententiae auctorum : 1) Tenent unum esse immediatum infalli­ bilitatis subiectum Romanum Pontificem Palmieri, Billot, Straub, Wilmers, De Groot, Muncunill, Michelitsch, Zapelena, Lercher. Dublanchy, aliique quamplurimi. 2) Defendunt duo esse immediata subiectd infallibilitatis in­ adaequate distincta Cercia, Pesch, Mazzella, Kleutgen, Franzelin, Schneeman, Hurter, Scheeben, Spacil, Bainvel, Dorsch, De Guibert, Maroto, Stolz, Zubizarreta, Ruffino, aliique plurimi. 3) Abstinent a quaestione decidenda,4 i4 Cf. Ai.onso-Barcena, El Primadu Romano en el Concilio de Trento: RazFe El Concilio de Trento (1045) 397-pS. I..3 C.2 A.2. INEAl.I.IBII.l FAS SUMMI PONTIFICIS. TH.I.) N.63.1-641 707 D'Herbigny, Schultes, Felder, De San, Van Laak, Van Noort, Vellico, Dieckmann, hic tamen postremus magis in sententiam unius subiecti in­ fallibilitatis se inclinare declarat -,5. 639. 4.0 In Concilio Vaticano utraque sententia libere fuit prolata. Relator enim de fide, Episcopus Gasser, in Congregatione Generali die 11 iulii anni 1870, animadvertit: «-Decreta de fide etiam a Concilio Generali edita, infallibilia non sunt nisi fuerint confirmata a Papa. Causa huius rei non est ea, quae ex hoc ambone aliquoties, dolens dico, indicata fuit, scili­ cet, ac si omnis infallibilitas Ecclesiae sit sita in solo Papa et a Papa derive­ tur'in Eccftsiam et illi communicetur... Quomodo vero infallibilitas possit communicari? Hoc non intelligo». Unde Gasser tenebat duplex esse infalli­ bilitatis subiectum (cf. Msi 52,1216). In eodem Concilio Vaticano, in Congregatione Generali die 16 iulii, duo­ bus nempe diebus antequam in sollemni sessione IV Constitutio dogmatica prima de Ecclesia promulgaretur, alius fidei Relator, Episcopus ZinellI, post memoratam duplicem auctorum sententiam circa infallibilitatis subiec­ tum, nomine Deputationis fidei declarabat: ««Non est, inquit, hic locus de hac re aliquid omnino statuendum proferre, sed tantum aperte est declaran­ dum... nullo modo agi de hac quaestione, neque anathema dici illis qui alterutram sententiam sustinent» (Msi 52,1314). 640. 5.° Utraque ergo sententia etiam post Vaticanum Concilium libere sustineri potest. Meo sane indicio sententia tenens unum esse infalli­ bilitatis subiectum defendi potest melius argumentis speculativis, sententiae vero de duplici infallibilitatis subiecto argumenta potius positiva favent. Qui tenent unicum esse infallibilitatis subiectum, affirmant, solius Petri fidem absolute firmam a Christo praedicari, atque ideo Conciliorum de­ creta non nisi ex confirmatione successoris Petri absolutum obtinere valo­ rem. Ulterius autem spéculantes in naturam supremae potestatis unici in terris Christi Vicarii, atque urgentes sensum metaphorarum, petrae, clavi­ geri, pastoris omnium et confirmatoris fratrum probabiliter deducunt, hoc supremum munus in Ecclesia natura sua exigere ut non nisi eo mediante ipsa infallibilitas aliis tribuatur (cf. Mt 16.r8; Io 21,15; Lc 22,32)36. 641. Qui defendunt duplex esse infallibilitatis subiectum inadaequate di­ stinctum, urgent imprimis duplicem esse infallibilitatis promissionem directe et immediate a Christo factam, aliam personae Petri, aliâm vero personae morali Collegii Apostolorum 37. Unde concludunt, tenendum esse utramque promissionem suum effectum aeque immediate sortiri, ne sensus verborum Christi ad Apostolos enervari videatur. Ulterius autem arguunt, sententiam duplicis infallibilitatis subiecti magis consentaneam esse sensui Ecclesiae et modo traditional! concipiendi hanc rem, prout clarius in dies historia Con­ ciliorum Oecumenicorum patefacit. Opponunt denique sententiam unius infallibilitatis subiecti Orientales bona fide errantes vel maxime ab optata cum catholicis unione avertere, utpote quae neque facile cum historicis 15 Cf. Dieckmann, 11,7435; Granderath. Constitutiones dogmaticae Conc. Vaticani 188-90; Van Laak. Repclitorium (1921) 612-624; Maroto. Instil. fur. Can. n.349; G.Ruffino, Gli organi delta ifallibilitd: Salesianum 16 (1954) 39-76. 16 Palmieri, th.26; Straub, n.1060; Lercher. th.51; Dublanchy: DTC 7,1697; Zapei.ena: Greg ro (1929) 300-305. ” Promissio Petro: Mt l6,18s; Lc 22,32; promissio Collegio Apostolorum : Mt 18.18; 28 18-20; Mc 16,18; Io 14.16.17.26; 20,21; cf. Mt 10.40; Lc 10,16. 708 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill factis conciliatur, neque sufficienter explicat quare Episcopi in Conciliis Oecumenicis non meri consiliarii, sed veri iudices fidei dici possint 3ti. 642. 6.° Supposita duplici Christi promissione, infallibilitas tota quan­ ta pendet a divina assistentia. Atqui Dei assistentia aeque immediate attingere videtur, et Papam ex cathedra loquentem, et Concilium consentiens cum Papa in dogmate definiendo. Ergo posita duplici promissione, pronum est etiam duplex subiectum infallibilitatis inadaequate distinctum admittere -,9. Ra­ tione igitur ipsius immediationis assistentiae Dei, eadem etiam dicenda est infallibilitas Papae ac infallibilitas Ecclesiae docentis, prout ex sequenti analysi patere videtur, consideratis actu, causa, assistentia et sensit definitionis infallibilis utriusque suhiecti. 643. Actus pontificiae infallibilitatis est sollemne iudicium personae Pa­ pae ex cathedra loquentis. Causa huius infallibilitatis est assistentia Dei. qui sua providentia obtinet ut Summus Pontifex recte concipiat et apte ex­ primat veritatem fidei vel morum quam ex cathedra definit. Assistentia ergo Dei immediate attingere debet solam Papae personam et ad solum eius actum indicandi ex cathedra terminari. Sensus igitur doctrinae sic definitae hau­ riendus est ex verbis a Papa adhibitis et ex intentione ab ipso Pontifice in definiendo habita. 644. Actus Conciliaris infallibilitatis est consensus membrorum corporis capitati ad invicem et cum Capite in sollemni iudicio quo doctrinam definiunt. Ipse actus consensus qua talis essentialiter exigit ut eius subiectum variis physicis personis constet, Papa videlicet et Episcopis. Causa huius infalli­ bilitatis est assistentia Dei, qui sua providentia obtinet ut Episcopi consen­ tiant ad invicem et cum Papa in recte concipienda et apte exprimenda veri­ tate fidei vel morum quam conciliariter definiunt. Assistentia ergo Dei immediate attingere debet et Papam et Episcopos consentientes in iudicando, et ad sollemne eorum iudicium terminari; quamvis diverso modo, prout terminus in quo assistentia recipitur exigit; assistentia enim immediate ter­ minatur et ad Papam ut Caput et ad Episcopos ut membra corporis, quia in consentienti definitione tam Papa ut Caput quam Episcopi ut membra, tamquam veri iudices, suum proprium actum habent. Sensus igitur doctrinae a Concilio definitae erui debet ex verbis et intentione non solum Papae, sed etiam Episcoporum, quibus detegi valeat eorum consensus in doctrina quam sollemniter definiunt. 645. Scholion 2. Estne unus an duplex modus quo Papa infallibi­ litatem exercet? 4θ /n Concilii Vaticani Constitutione de fide catholica 38 Franzelin, De Traditione (1896) 109; Pesch, Institutiones 1 n.459; Dorsch, 387; Stolz, De Ecclesia (1939) 43; cf. Goemans, ap. RevScPhTh 31 (1947) 273; G.Ruffino, Lc., nota 35. 39 Relator Episcopus Zinelli, nomine Deputationis fidei, in Conc.Vaticano, ex duplici immediata Christi promissione, alia Collegio cum suo Capite, alia soli Petro facta, concludebat in genere duplex esse in Ecclesia subiectum supremae potestatis, dicens: «Admittimus vere plenam et supremam potestatem exsistere in summo Pontifice veluti Capite, et eandem vere plenam et supremam potestatem esse etiam in Capite cum membris coniuncto, scilicet in Pontifice cum Episcopis». Atque ulterius, ex eo quod haec duo supremae potestatis subiecta non sint ad invicem adaequate distincta, quia Episcopi nullo modo sine Capite supremam potestatem obtinere possunt, recte concludit, nullam inter utrumque subiectum possibilem esse collisionem (Mst 52,1109-10); Granderath, Constit. Dogmat. Conc. Vaticani. 223s nota i. Idem in Vaticano tenuit J.Kleutgen: Msi 53.321s.325. Cf. CIC 218, 228. 40 Vacant, Le Magistère ordinaire (1887); Dublanchy: DTC 7,1705; Bellamy, La Théologie cathol. au XIX9 siècle (1904) p.233-242; Bainvel, De Magisterio (1905) n.iot; Choupin, Valeur des décisions doctrinales du Saint-Siège (1928) p. 15-37; J.Salaverrj, Valor 1.2 C.2 A.2. INFALLIBILITAS SUMMI PONTIFICIS. TH.14 N.641-648 709 definitum est: «Fide divina et catholica ea omnia credenda sunt, quae in Ver­ bo Dei scripto vel tradito continentur et ab Ecclesia sive sollemni iudicio sive ordinario et universali Magisterio tamquam divinitus revelata creden­ da proponuntur»: D 1792. Ex hac Vaticani definitione infertur, Ecclesiam docentem seu Colle­ gium Episcoporum sub Papa constitutum, duplici modo infallibilitatem exer­ cere posse, alio extraordinario et alio ordinario: modo extraordinario, quando in Oecumenico Concilio aliquid sollemni iudicio definit; modo ordinario. quando dispersi per orbem Episcopi aliquam doctrinam ut omnino tenen­ dam omnibus fidelibus proponunt. 646. Quaestio nunc haec est: Quotuplici modo Romanus Pontifex suam infallibilitatem exercet? i.° Certum est eum infallibilitatem exercere modo extraordinario seu cum aliquid ex Cathedra sollemni iudicio definit. Nam Cod. lur. Can. 1323, postquam § I transcripsit definitionem Vaticani nuper a nobis numero praecedenti citatam, ulterius addit § 2: •'Sollemne huiusmodi iudicium pronuntiare proprium est tum Oecumenici Concilii tum Romani Pontificis ex cathedra loquentis». 647. Quaeritur ergo ulterius, utrum Summus Pontifex suam infallibi­ litatem exerceat etiam modo ordinario necne? Huic quaestioni nobis vide­ tur respondendum 2° affirmative. Nam iuxta Conc.Vaticanum, Romanus Pontifex «ea infallibilitate pollet qua Divinus Redemptor Ecclesiam suam instructam esse voluit»; D 1839. Hac sententia Patres supponunt principium generale contra generalem quem damnare intendunt, errorem Gallicanorum tenentium, «Papam esse inferiorem Ecclesia in fidei quoque quaestionibus»: cf. Msi 49,673; 52,1230. Ergo, iuxta Vaticanum, Papa nullo modo est in­ ferior Ecclesia in potestate docendi. Atqui Ecclesia instructa est infallibili­ tate quam exercet modis extraordinario et ordinario: D 1792. Ergo iisdem modis Romano Pontifici concedendum est suam infallibilitatem exercere (cf. Msi 52,1193). Insuper, Summus Pontifex habet in Ecclesia «totam plenitudinem su­ premae potestatis»: D 1831. Ergo illam habere debet omni modo quo supre­ ma potestas detur in Ecclesia. Atqui suprema potestas infallibilitatis datur in Ecclesia duplici modo, extraordinario nempe et ordinario. Ergo Summus Pontifex habet potestatem infallibilitatis modo etiam ordinario. Secus enim concludendum esset, supremam potestatem infallibilitatis, saltem in modo quo exercetur, esse in Romano Pontifice magis restrictam quam in Ecclesia; quod sane admitti nequit, cum Summus Pontifex in Ecclesia habeat sine ulla limitatione «totam plenitudinem supremae potestatis»: D 183t. 648. Praeterea, Romanus Pontifex, ad suam infallibilitatem exercen­ dam in rebus fidei vel morum, de quibus inter auctores non est controversia, non requiritur ut adhibeat formam illam extraordinariam et sollemnem, quae propria est sollemnis indicii ex cathedra; sed sufficit ei quaelibet alia forma ordinaria et communis, quibus utitur ad universam Ecclesiam do­ cendam, dummodo suam intentionem infallibiliter docendi expresse pate­ faciat41. de las Enciclicas a la luz de la «Humani generis·: MiscCom 17 (1952) 152-161 : ubi fusius de hac quaestione tracto: J.Beumer. Sind pdpstliche Enzykliken unfehlbar?: ThGl 42 (1952) 26a· 69: B.Brinkmann, Gibt es unfehlbare Acusserungen des 'Magisterium Ordinarium· des Papstes?: Schol 28 (1953) 202-21: P.Nau, L'autorité doctrinale des Encycliques: PensCath (1950) 15,47-63: 16,42-59: (1951) 19,63-84· «1 Cf. Muncunill. Dc Ecclesia n.446 et 477: Franzelin, De traditione p.nos; P.Nad, Lc., 19,74-81. 710 I.SAI.AVER RI, DE ECCLESIA CHRISTI. HI Hunc autem modum ordinarium infallibiliter docendi Romanus Pontifex adhibet, quando in rebus fidei vel morum suo ordinario et universali Magis­ terio doctrinam tamquam credendam vel omnino tenendam proponit. Hoc modo censeri potest infallibiliter a Papa propositum antiquum Symbolum Romanum 42. Igitur ex certa et manifesta intentione obligandi omnes fide­ les ad absolutum assensum, inferri potest infallibile Magisterii ordinarii exercitium, pari omnino ratione, sive sit Pontificis sive sit Ecclesiae, prout n.583 declaravimus. 649. Corollarium. Si infallibilitatem Pontificis referamus ad Eccle­ siae infallibilitatem, Concilium Vaticanum definivit in genere esse eandem, non numerice sed comparative tantum: D 1839. Iuxta ea vero quae in hac thesi explicavimus, est eadem imprimis natura, causa, valore et obiecto, ut constat ex theseos notionibus; est ulterius etiam eadem immediatione sub­ iecti, prout ex Scholio 1 eruitur; est denique eadem quoque ex duplici modo, ordinario nempe et extraordinario, quo exerceri potest, quemadmodum ex ■Scholio 2 concludere licet. 650. Obiectiones *·'. Ad solvendas difficultates, quae contra infalli­ bilitatem Summi Pontificis ex Historia deduci solent, bene ad tria praeser­ tim attendendum est: 1) Ad factum ipsum, utrum nempe historice certum sit necne; 2) Ad subiectum infallibilitatis, utrum ne detur revera definitio ex cathedra, iuxta illud principium: «Definita dogmatice res nulla intelligitur, nisi id manifeste constiterit»: CIC 1323 § 3; 3) Ad obiectum, utrum videlicet doctrina sit de fide vel moribus necne. i. Papa Liberius (352-66) formulae fidei arianae vel semiarianae sub­ scripsit44. Ergo erravit in fide. 1) Factum historice probabilius est fabulosum, vel saltem de eo minime certo constat45. 2) Subiectum, Papa nempe Liberius, si forte subscripsit, eius subscriptio vi extorta fuit, ac proinde dici nequit «motu proprio et ex pleni­ tudine potestatis» emanata; unde neque appellari potest definitio ex cathe­ dra46. 3) Obiectum seu formula subscripta neque ariana neque semiariana neque simpliciter erronea dici potest, sed sensu orthodoxo bene interpre­ tari potest47. Unde ex Papa Liberio nihil contra Summi Pontificis infallibi­ litatem concludi potest. 65 1. 2. Papa Vigilius (540-55) sic dicta Tria Capitula prius condem­ navit suo primo /udicato a.548; deinde condemnationem revocavit suo Con­ stituto a.553; denuo condemnavit secundo ludicato a.554. Ergo vel in uno vel in altero casu erravit. Sic dicta Tria Capitula haec sunt: a) Theodori 4- Vacant. La Constitution 'Dei Filius» (1895) t.2 n.650-657; J.ue Ghellinck. Patristique et Moyen Age: t.t, Les recherches sur les origines du Symbole (1946). 43 Dieckmann, n.773: D’Herbicny, n.305,3; 396,3; Pesch, Compendium 1 11.323-26; lu., Institutiones 1 n.515-18; Muncjjnill, n.458-76.497; Dorsch, th.21 § 8-9; Silva-Tarouca, Le., 90-183. quaestiones historicas accurate tractavit. Solutiones dogmaticae in respectivis Theologiae tractatibus quaerendae sunt. Cf. H.van Laak, Kepetitorium p.488-505. 44 S.Athanasius: Kch 417; S.Hilarius: Kch 564; cf. 560-568; S.Hieronymus: Kch 630; Sozomenus: Kch 924-25. 43 S.Ambrosius: Kch 597; Rufinus: Kch 715; S.Liberii epistolae genuinae: Kch 550559: S.Anastasius I. D 93; Silva-Tarouca, l.c., 90-95. Quatuor epistolas Liberio attributas iKch 560-569) spurias esse comprobat earum aritmia: cf. F.pi Capua. II ritmo prosaico nolle letters dei Papi 1 (1937) 236-247. 46 S.Athanasius, Historia Arianoruni: Kch 417; Palmieri. De Rom. Ponlif. th.31 ad finem; Muncunh.l, De Ecclesia 11.478. 47 Socrates, Historia eccles. 4.12: Kch 855-859: Muncunill, De Ecclesia n.46s: Pesch, Institutiones 1 n.515; A.d’Ales: DAFC 2,1842-51: E.Amann: DTC. 9,631-659. I..2 C.2 A.2. INI AI.I.IBILITAS SUMMI PONTIFICIS. TH.14 N.648-653 711 Mopsuesteni persona et scripta; b) Theodoreti Cyrensis scripta; c) Ibae Edessani epistola ad Marim persam. 652. 1) Facta historice haec constant: a) Vigilius, ab Imperatore lustiniano a.546 Constantinopolim adductus atque circumventus, suo ludicato a.548 videtur damnasse Tria Capitula, prout illa Imperator, decreto a.544, praedamnaverat. Huius Judicati textus deperditus est, et ideo sensum et limites damnationis eius ignoramus, b) Idem Vigilius, territus schismatum periculis, quae suum ludicatum suscitavit, contra Imperatoris voluntatem, 14 maii 553, suum Constitutum promulgavit, quo primum «ludicatum» re­ vocavit, theses haereticas tamquam ex Theodori et Theodoreti scriptis de­ promptas damnavit, personas vero eorum et epistolam Ibae, utpote quae in Chalcedonensi Concilio damnatae non fuerant, neque tunc damnandas esse edixit, c) Historice minime constat Vigilium auctorem esse secundi ludicati, quo a.554 plene confirmatur «Trium Capitulorum» damnatio, quam die 2 iunii anni 553 a Conc.Constantinopolitano II Imperator lustinianus obti­ nuit48. 2) Subiectum definiens ex cathedra nequit dici Vigilius propter suum primum ludicatum, quia ab Imperatore coactus et circumventus necessaria independentia ad infallibiliter iudicandum caruit; neque propter secundum ludicatum, quia vel Vigilii non est vel saltem eodem coactionis vicio inficitur. Constitutum autem mature confectum et libere a Vigilio promulgatum, vere definitio eius ex cathedra dici potest4°. 3) Obiectum definitionis infallibilis in Constituto sunt tantum propo­ sitiones Vigilio oblatae tamquam ex Theodori et Theodoreti scriptis de­ promptae, necnon quinque anathematismi quibus doctrina Nestorii et Eutychis damnatur. Reliqua vero sunt praecepta disciplinaria, vel iudicia prudentialia circa opportunitatem damnandi a.553 personam Theodori, qui a.428 in pace Ecclesiae defunctus erat, et epistolam Ibae, quam a.451 Conc. Chalcedonense non damnaverat. Opportunitas autem valde dubia erat ob pericula schismatis Ecclesiarum praesertim Africae. Ergo Papa Vigilius mi­ nime sibi contradixit definiendo ex cathedra, quod semel suo Constituto fecit. 653. 3. Conc.Constantinopolitanum II a.553 Tria Capitula ad pla­ citum Imperatoris Justiniani, contra Vigilii Constitutum, condemnavit. Ergo duae sunt definitiones infallibiles quae sibi invicem contradicunt50. 1) Factum historice constat Episcopos nempe Constantinopoli coadu­ natos a.553 Tria Capitula ad placitum Imperatoris condemnasse, renuente et contradicente Papa Vigilio. 2) Subiectum infallibilitatis devenisse hoc Con­ cilium non constat nisi anno 591 per confirmationem S.Gregorii M. (ML 77, 478). 3) Obiectum seu doctrina fidei vel morum a Concilio et a Vigilii Consti­ tuto definita eadem est. Discrimen tantum in eo est quod ultra Vigilii defini­ tionem, Concilium addit damnationem epistolae Ibae et personae Theodori, ab hac autem ulteriore damnatione Vigilius ob bonas rationes abstinendum potius esse censebat. Ergo nulla adest iudiciorum qua infallibilium contra­ dictio, sed ad summum progressus tum in definitione dogmatis, tum in pru­ dential! opportunitatis et decentiae iudicio. 48 Silva-Tarouga. l.c., 165-79; cf. E.Amann, Trois Chapitres: DTC 15,1868-1924, quam­ vis hic auctor non satis accurate et critice discernit a genuinis spuria vel dubia, quae in hoc negotio miscentur, documenta. Vigilii Constitutum: CSEL 35 n.83 p.230-320: ML 69,67-114; J.Chapman, Studies on the early Papacy p.228-36. 50 Damnatio Conc.Constunlinopoh'tani If: D 224-27. 712 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 654. 4. Papa Honorius (625-38) docuit in Christo esse unam volun­ tatem: D 251-53. Ergo erravit in fide. 1) Factum sufficienter ex historia constat51. 2) Subtectum definitionis ex cathedra nequit in hoc casu dici Honorius, quia clare manifestat se nec quaestionis gravitatem animadvertisse: D 251. 3) Obtectum definitionis, si forte definitio ex cathedra dici deberet, non videtur esse error in fide, nam ex contextu patet Honorium loqui de voluntate Christi, non physice una, sed moraliter una, ex perfecta concordia duarum Filii Dei naturalium volunta­ tum: D 251. Unde in forma: Dist. antec. Honorius docuit ex cathedra unam esse in Christo voluntatem, nego antec.; docuit inferiori auctoritatis gradu, subdist. : docuit in Christo esse voluntatem moraliter unam, conc.; physice unam, nego. 655. 5. Conc.Constantinopolitanum III a.68o damnavit Papam Ho­ norium ut haereticum: Kch 1082-84. Ergo Honorius erravit in fide docendo unam esse in Christo naturalem vel physicam voluntatem. 1) Factum: historice constat corpus Episcoporum intendisse damnare Honorium ut haereticum una cum aliis haereticis Monotheletis. 2) Subiec­ tum definitionis infallibilis dici nequit tale Episcoporum corpus, quia ei deest essentialis et necessaria confirmatio Capitis seu Papae. 3) Obiectum defini­ tionis Concilii a Papa confirmati non fuit damnatio Honorii de haeresi (D 253) sed de negligentia in haeresi repellenda: Kch 1085-88 52. Unde in forma: Dist. antec. Conc.Constantinopolitanum III ut corpus sine eius essentiali Capite tentavit Honorium damnare tamquam haereticum, trans, antec.; ut Corpus Capitatum seu ut Concilium a Papa confirmatum, subdist.: damna­ vit Honorium de negligentia in haeresi monotheleta compescenda, conc.; de errore in fide seu de haeresi monotheleta, nego. 656. 6. Ea quae obici solent contra loannem XXII, circa visionem beatificam; contra Sixtum V, circa authentiam Vulgatae; contra Urba­ num VIII, circa quaestionem Galilei, et alia huiusmodi, aperte constat his in casibus non agi de definitione ex cathedra 53. 657. Appendix. Utrum Papa ut persona privata cadere possit tn haeresim necne? De hac quaestione disputant Theologi. Nobis «magis pium et probabilius videtur» tenendum, Deum sua Providentia curaturum «ne un­ quam Papa haereticus sit». Hanc enim sententiam, quam tenuerunt Bellarmino et SuArez, etiam in Conc.Vaticano Episcopus Zinelli, Relator fidei, laudavit, dicens: «Haec, Providentiae supernaturali confisi, satis probabiliter exsistimamus nunquam eventura. At Deus in necessariis non deest; ac proin­ de, si Ipse permitteret tantum malum, non deerur? media ad providendum»54. si Silva-Tarouca, i.e., 180-83; E. Amann. Honorius I: DTC 7,93-132. ss Pesch, Compendium 1 n.326,3; Muncunill, De Ecclesia 11.466-73 3» D'Herbignv, n.396,3; Pesch, Compendium 1 n.326. Solutionem harum difficultatum cx parte obiecti seu doctrinae, quae in eis agitatur, ulterius explicatam invenies in respectivis tractatibus dogmaticae Theologiae. 54 Conc.Vaticanum: Msi 52,1109; S.Bei.i.armino, De Rom. Pontifice I.4 c.6; Suarez, Dc Fide d.to s.6 n.11 Cf. Palmieri (1902) th.32 schol.i p-7o8-to; Straüb, n.1068; Michet.iTSCH, § 237,9; Dorsch, 406-408; H.van Laak, Repetitarium p.506-509; E.Dublanchy: DTC 7,1714-17; J.Salaverri, El Derecho en el misterio de !a Iglesia: RcvEspT 14 (1954) 215s. I..2 C.2 A.J. DECRETA DOCTRINALIA S. SEDIS. TH.15 N.654-660 ARTICULUS 713 III Sanctae Sedis Magisterium mere authenticum Thesis 15. Decretis doctrinalibus Sanctae Sedis a Summo Pontifice authentice approbatis debetur mentis assen­ sus internus et religiosus. 658. SuArez, De Fide d.5 s.6 n.8; Franzblin, De Traditione (1896) th. 12 princip.7 p.i 18-41: Wilmers, th.72; Df. Groot, q.x6 a.8; Palmieri, th.32 schol.2; Straub, n.96369; Muncunill, n.511-19: Van Laak, Repetitorium (1921) th.21 p.509-21: Schultes, a.67 n.5; Dieckmann, th.29 n.775-92: Lercher, th.52 n.498-502: L.Choupin, S.I., Valeur des décisions doctrinales et disciplinaires du Saint Siège (1929) 50-95; J.Salaverri, Valor de las enciclicas a la luz de la «Humani generis»: MiscCom 17 (1952) 135-172; Id., La potestad de Magisterio eclesidstico y asentimiento que le. es debido: EstEcï 29 (1955) 155-195· 659. Nexus. Ex thesi de infallibilitate Romani Ponti­ ficis infertur, ei deberi assensum mentis absolutum cum ex ca­ thedra loquitur vel cum manifeste constat se intendere fideles ad talem obligare assensum. Nunc ulterius quaeritur: Quinam mentis assensus decretis Summi Pontificis praestandus sit, cum doceat gradu non attingente infallibilitatem, seu gradu supre­ mae suae doctrinalis auctoritatis non summo? 660. Notiones. Sanctae Sedis nomine veniunt, non solum Romanus Pontifex, sed etiam Congregationes, Tribunalia, Officia, per quae idem Summus Pontifex negotia Ecclesiae uni­ versae expedire solet (CIC 7, cf. 246-264). Duae praecipue in hac thesi notiones definiendae sunt: 1) Quaenam sint decreta de quibus agimus; 2) Qualis sit assen­ sus mentis qui eis debeatur. 1) Decreta, de quibus agimus, in genere sunt sententiae a Romano Pontifice editae, ut Doctore authentico, universali et supremo quidem, sed auctoritatis gradu non attingente in­ fallibilitatem. Ex forma haec decreta duplicis iterum sunt classis: a) For­ malia sunt ea,· quorum ipse Summus Pontifex exhibetur esse auctor, ut generatim sunt eius Litterae Encyclicae. b) Virtualia dicuntur ea decreta quae vi auctoritatis legitime a Summo Pon­ tifice participatae eduntur, ut in genere sunt decreta Congre­ gationum Romanarum (CIC cn.246-57). Ex obiecto haec decreta duplicis sunt generis: a) Disciplina­ ria sunt ea decreta, quorum obiectum est aliquod disciplinae praescriptum observandum, b) Doctrinalia sunt ea decreta, 714 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill quorum obiectum est aliqua doctrina magisterialiter fidelibus proposita. In thesi agimus de doctrinalibus. Ex fine his decretis intento duplex denuo eorum qualitas distinguitur: a) Directa sunt ea quibus doctrina proponitur ut eam fideles teneant ut veram vel falsam, b) Indirecta vero di­ cuntur ea quibus Ecclesia «doctrinam fidei vel morum tutari» intendit; in his ergo doctrina proponitur habenda ut tuta vel non tuta. 661. Decreta doctrinalia tam directa quam indirecta edi possunt et de facto saepe edita sunt praesertim a sacra Con­ gregatione S.Officii, vi auctoritatis a Summo Pontifice ipsi com­ municatae. Vis et ratio decretorum directorum satis iam ex no­ tionibus patent. Decretorum vero indirectorum vis et natura accuratius est explicanda. Vis horum decretorum ex eorum fine eruitur, qui est in Congregatione S.Officii tutari doctrinam fidei et morum: CIC cn.247 § I, seu declarare aliquam doctrinam esse vel tutam vel non tutam. Haec notio accuratius explican­ da est. 662. «Quoad rem de qua nunc agimus, inquit Franzelin, Magiste­ rium agit auctoritate quidem pascendi sibi divinitus commissa, non tamen tota eius intensione, si ita loqui fas est, neque ultimatim definiendo verita­ tem, sed quantum necessarium aut opportunum et sufficiens visum fuerit ad securitatem doctrinae; quam possumus forte dicere auctoritatem provi­ dentiae doctrinalis... Auctoritas inferior providentiae doctrinalis, ut eam ap­ pellavimus, non quidem independens, sed cum dependentia a Pontifice, communicabilis est, et ab ipso Pontifice communicatur maiore vel minori exten­ sione quibusdam SS.Congregationibus Cardinalium... existimamus huius­ modi iudicia etiam citra definitionem ex Cathedra posse esse ita comparata, ut postulent obedientiam, quae includat mentis obsequium, non quidem ut cre­ datur doctrina infallibiliter vera aut falsa; sed ut iudicetur doctrinam in tali iudicio contenta, esse securam, et nobis non quidem ex moiivo divinae fidei, attamen ex motivo sacrae auctoritatis, cuius munus indubitatum est prospi­ cere sanitati et securitati doctrinae, mentis obsequio amplectendam ac con­ trariam reficiendam»1. 663. Consentit Billot dicens: «Fit distinctio inter decreta quibus ve­ ritas speculativa infallibiliter definitur, et decreta quibus securitati doctri­ nae prospicitur, quin deveniatur ad formales definitiones... Edere decretum quo non speculativa veritas definitur, sed securitati doctrinae prospicitur, nihil enim aliud est quam decernere authentice, aliquam doctrinam esse tutam, id est consonam regulae fidei, ea saltem probabilitate quae sufficiat ut quis possit illam amplecti; vel e contra, aliquam doctrinam non esse tu­ tam, seu esse discordem a regula fidei, idque iterum tali saltem probabi­ litate, quae non habeat adiunctam sufficientem probabilitatem de oppo­ sito... ita quando Sacrae Congregationes declarant doctrinam quandam tuto 1 Fraxzelin, De divina Traditione (1896) th.12 p.119-22. Vide optimam elucubrationem F.Huerth, Tuto doceri non potest: Schol s (1930) 260-67. 1-2 C.2 A.3. DECRETA DOCTRINALIA S. SEDIS. ΓΗ.Ι5 N.660-665 715 tradi non posse (id est non tutam), tenemur iudicare doctrinam hanc esse, non dico in se erroneam aut falsam aut si quid aliud eiusmodi, sed simplici­ ter non tutam, eique tamquam non tutae amplius non adhaerere. Et si decla­ rent doctrinam aliam tuto negari non posse (id est tutam), tenemur iudicare doctrinam hanc esse, non solum tutam, verum etiam ut tutam (et non dico ut in se certam praecise vi decisionis) sequendam atque amplectendam. Sed in rigore loquendo, id quodyiunc tutum non est, praesertim in sensu com­ posito decisionis, potest postea evadere tutum, si forte auctoritas competens, re iterum discusa et novis perpensis rationibus, aliam decisionem ediderit... Nequidem proprie et formaliter dici posset decisio posterior reformare prae­ cedentem, quoniam reformationi locus non est... Etenim illud quod nunc non est tutum, attento praesenti statu rationum, potest postea fieri tutum, novis rationibus accedentibus; et ideo decisio declarans tutum id quod prius tuto teneri non posse fuerat edictum, non est stricte loquendo reformatio sententiae, sed nova declaratio non contraria priori» Hanc eandem expli­ cationem amplectuntur Dieckmann et Choupin 3. 664. Iuxta hanc doctrinam, finis ergo decretorum indi­ rectorum Congregationis S.Officii est declarare ac proponere aliquam doctrinam tamquam tutam vel non tutam. Hoc autem stricte significat: a) Positive seu tutam esse eam doctrinam, quae teneri possit sine periculo fidei vel morum, b) Negative seu non tutam esse eam doctrinam, quae non possit teneri sine periculo fidei vel morum. Iudicium ergo quod tale decretum profert non respicit formaliter ipsam veritatem vel falsitatem alicuius doctrinae in se ipsa inspectae; sed eius proprie relatio­ nem ad doctrinam fidei vel morum secure tenendam. Ideoque dari potest doctrina quae in statu praesenti scientiae iudicari debeat non tuta, quae tamen progrediente scientia valeat postea censeri tuta, ac vice versa. Haec de decretis indirectis. Decreta vero doctrinalia directa, ut diximus, ipsam doctri­ nam ut veram vel falsam habendam proponunt; unde, ad mo­ dum exempli, in Litteris Encyclicis doctrinalibus, quae ad uni­ versum catholicum orbem diriguntur, doctrina quae in illis as­ sertive et principaliter docetur, merito a theologis proponitur tenenda simpliciter tamquam doctrina catholica. 665. Decreta virtualia ut dici valeant Sanctae Sedis decre­ ta, necesse est ut a Summo Pontifice approbentur. Haec autem approbatio dupliciter fieri solet: a) forma communi, qua signi­ ficatur tantum decreta esse legitima, authentica et promulgan­ da; sed hac approbatione non aequiparantur formalibus Sum­ mi Pontificis decretis; b) forma specifica, qua expresse edicitur, Summum Pontificem talia decreta sua facere et veluti formalia 2 Billot, De Ecclesia (1927) lh.19 p.445-47. 3 Dieckmann, n.787-89; L Choupin, Valeur des décisions doctrinales du Saint Siège (1929) 83-86: «In his adiunctis et in praesenti scientiae statu, prudens est et securum adhaerere *huic thesi ut vprae vel aliam relinquere ut erroneam» (cf. id., p.91). 716 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill eius decreta habenda esse. Dicuntur autem solum authentice approbata, quia quamvis in forma specifica approbata fuerint, supponimus tamen ea non infallibiliter, sed gradu auctoritatis inferiore definitione ex cathedra approbata esse. 666. 2) Assensus qui his Sanctae Sedis decretis est prae­ standus, debet esse: a) Mentis obsequium, ideoque non sufficit conformismus practicus eorum qui, etiam mente contraria tali obsequio, practice tamen non secus agunt ac si illud exhibe­ rent; b) Actus iudicii intellectualis, et ideo non sufficit obsequio­ sum silentium oris eorum· qui mere abstinent a manifestando iu­ dicio contrario quod habent; c) Internus quo quis positive ad­ haeret propositioni Magisterii vereque sentit id ipsum quod magister sentit, ideoque ncn sufficit obsequiosum silentium men­ tis eorum qui mere abstinent ab efformando iudicio diverso; d) Certus, etsi non certitudine absoluta quae possibilitatem oppo­ siti excludit quaeque soli infallibili decreto est debita, sed vera certitudine relativa quae probabilitatem vel formidinem oppo­ siti excludit, ac condicionata, sub hac nempe condicione, nisi Ecclesia pari vel superiori auctoritate aliud decreverit. Talis assensus appellatur religiosus, quia est praestitus ob motivum religionis seu ob reverentiam debitam Deo qui sacra et hierarchica Ecclesiae auctoritate fideles gubernat. 667. Status quaestionis. Asserimus in thesi, decretis doc­ trinalibus Sanctae Sedis, a Summo Pontifice vel formaliter edi­ tis vel in forma specifica approbatis, etsi gradum infallibilitatis non attingentibus, assensum mentis deberi internum et reli­ giosum, necnon certum saltem relative et condicionate, prout in notionibus explicatum est. De aliis decretis doctrinalibus, quae decreta virtualia appellavimus, idem consequenter, servata tamen debita proportione, asserendum est. 668. Adversarii. 1) In genere adversantur omnes qui negant doctrinalem Summi Pontificis auctoritatem, vel admit­ tere renuunt eam esse universalem et supremam, de quibus sermo fuit in thesi de infallibilitate Pontificis. 2) lansenistae tenentes ad summum sufficere silentium, quod appellant obsequiosum, erga omnia decreta lata circa facta dogmatica et circa propositionem quamlibet, quae extra ambitum depositi revelationis cadat: D 1350. 3) Semirationalistae propugnantes omnimodam Philoso­ phiae independentiam a fide, obligationem assentiendi restrin­ L.2 C.2 Α·3· DECRETA DOCTRINALIA S. SEDIS. TH.I5 >1.665-671 717 gunt ad ea tantummodo decreta, quibus fidei dogmata infalli­ biliter definita sunt: D 1683 1722. 4) Modernistae, qui cum propugnent sensum religiosum fontem esse omnis religiosae obligationis, negant Ecclesiae po­ testatem exigendi ullum internum mentis assensum: D 2007. 5) Hodierni «rerum novarum studiosi, qui ad neglegendum, ac vel etiam ad despiciendum facile transeunt ipsum Magisterium Ecclesiae... Hoc enim Magisterium ab ipsis tamquam progressionis sufflamen ac scientiae obex exhibetur; ab acatholicis vero quibusdam iam veluti iniustum frenum con­ sideratur quo excultiores aliqui theologi a disciplina sua innovanda deti­ neantur... Officium quo fideles tenentur illos quoque fugere errores, qui ad haeresim plus minusve accedant, ideoque etiam Constitutiones et Decreta servare, quibus pravae huiusmodi opiniones a S.Sede proscriptae et prohi­ bitae sunt (D 1820), nonnunquam ita ignoratur ac si non habeatur»4. 669. Doctrina Ecclesiae. Constat ex Pio IX in Epistola «Tuas libenter» contra Semirationalismum; D 1683-84, et in En­ cyclica «Quanta cura» contra Naturalismum: D 1698. Implicite continetur in monito a Conc. Vaticano edito: D 1820. Explicite urgetur obligatio assensus interni a Pio X contra Modernistas in Decreto «Lamentabili»: D 2007s. Cf. Motu proprio «Praestan­ tia Scripturae»: D 2113s et Declarat. S.Off.: D 2198. Nuperri­ me doctrinam theseos clare docet Pius XII, Encycl. «Humani generis» in qua legimus: «Neque putandum est, ea quae in Encyclicis Litteris proponuntur, as­ sensum per se non postulare, cum in iis Pontifices supremam sui Magisterii potestatem non exerceant. Magisterio enim ordinario haec docentur, de quo illud etiam valet: Qui vos audit me audit (Lc 10,16); ac plerumque quae in Encyclicis Litteris proponuntur et inculcantur, iam aliunde ad doctrinam catholicam pertinent. Quod si Summi Pontifices in actis suis de re hactenus controversa data opera sententiam ferunt, omnibus patet rem illam, secun­ dum mentem ac voluntatem eorumdem Pontificum, quaestionem liberae inter theologos disceptationis iam haberi non posse» 5. 670. Valor dogmaticus. Thesis ergo est de doctrina ca­ tholica et defendi potest tamquam theologice certa. 671. Probatio. Sancta Sedes i.° ius habet ad exigendum assensum internum et religiosum decretis doctrinalibus forma­ liter a Summo Pontifice approbatis, et 2. ° de facto exigit talem assensum. Atqui omni iuri correlata obligatio necessario re­ spondet et exactioni iuris obligationis praestatio debetur. Ergo 4 Pius XII, Encycl. «Humani generis·: AAS 42 (1950) 567. s Pius XII, l.c., 568: cf. J.Salaverri, Valor de las Enciclicas a la luz de la «Humani gene­ ris»; MiscCom 17 (1952) 135*172; J.C.Fenton, The ·Ηυτηαηί generis» and the Holy Father’i ordinary Magisterium: AmerEcclRcv 125 (195O 53-62. 718 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill decretis Sanctae Sedis a Summo Pontifice authentice appro­ batis debetur mentis assensus internus et religiosus. 672. Antec. probatur 1.° Sancta Sedes ius habet ad exigen­ dum talem assensum decretis authenticis, qualis correspondet potestati doctrinali qua eduntur, et qualis necessarius est ad eiusdem potestatis finem obtinendum. Atqui assensus internus et religiosus correspondet potestati doctrinali qua decreta au­ thentica eduntur, et necessarius est ad eiusdem potestatis finem obtinendum. Ergo Sancta Sedes ius habet ad exigendum assen­ sum internum et religiosum decretis doctrinalibus a Summo Pontifice authentice approbatis. Ad. min. a) Potestati docendi qua decreta authentica eduntur correspondet assensus mentis internus, quia vera auc­ toritate doctrinali decernuntur; correspondet etiam assensus re­ ligiosus, quia potestas qua decreta authentica eduntur est vere sacra sub divina assistentia exercita. Ad. min. b) Assensus internus et religiosus necessarius est ad eiusdem potestatis finem obtinendum. Nam potestatis doctrinalis, qua decreta authentica eduntur, finis est fideles ita certo ac secure ducere ad amplectendam et firmiter tenendam doctrinam fidei et morum, ut etiam a periculis errandi in doctri­ na fidei et morum avertantur. Iam vero sine obligatione ad in­ ternum assensum, mens fidelium libere divagaretur per doctri­ nas incertas et non tutas, ideoque vel certo erraret in doctrinis attingentibus fidei depositum, vel saltem periculis errandi in doctrina fidei et morum continuo subiaceret, atque de facto, supposita humana fragilitate, saepe etiam a doctrina fidei vel morum aberraret. Ergo ob motivum religiosum cavendi a pe­ riculis fidei et morum, assensus internus decretis authentice approbatis necessarius est ad finem potestatis doctrinalis Ec­ clesiae obtinendum. 673. Antec. probatur 2. ° Sancta Sedes de facto exigit assen­ sum internum et religiosum decretis doctrinalibus a Summo Pontifice authentice approbatis, a) In genere hoc patet ex Conc. Vaticano: D 1820, et ex praescripto CIC 1324, quo urgetur idem Vaticani decretum, b) De obligatione praestandi assensum etiam erga Congregationes Romanas constat ex Pio IX in Epistola «Tuas libenter»: D 1684, et implicite saltem in Encyclica «Quan­ ta cura»: D 1698s. c) Sanctam Sedem exigere assensum internum, ostenditur ex Leone XIII in Encyclica «Immortale Dei»: D 1880, ex Pio X in Decreto «Lamentabili»: D 2007. d) Assensus, quem 1..2 C.2 Α·3· DECRETA DOCTRINALIA S. SEDIS. TH.15 N.67I-675 719 Sancta Sedes exigit, est religiosus seu ob motivum religionis praebendus, eruitur ex eo quod sub gravi cùlpa oboedientia decretis authenticis exigatur: D 2113 2146; «ad religionem autem, inquit S.Thomas, pertinet exhibere reverentiam Deo, in quantum est primum principium creationis et gubernatio­ nis rerum»67, oboedientia vero nostra talibus decretis exhibe­ mus reverentiam Deo in quantum est primum principium gu­ bernationis supernaturalis fidelium. 674. Scholion 1. Dc natura assensus praestandi decretis, de quibus agit thesis, iuxta auctorum sententias. Cum intellectus sit potentia necessaria et ad assensum absolutum non moveatur nisi vel obiecti evidentia vel testi­ monii infallibilitate, quaerunt auctores, qualis sit natura assensus qui de­ beatur decretis doctrinalibus quae gradum auctoritatis infallibilem non at­ tingant? Consentiunt omnes respondentes, assensum debitum non esse abso­ lute vel metaphysice certum, quod tantummodo debetur decretis infalli­ bilibus. In determinanda ulterius natura talis assensus, 1) respondent eum esse nioraliter certum sive formaliter sive aequivalenter, Franzelin, Palmieri, Pesch, Billot, De Groot, Hurter, Hettinger, Scheeben, Muncunill, Schultes, Dieckmann, Al.-Barcena, alii 7. 2) Dicunt praeterea eum esse condicionatuni, Choupin, Wilmers, Straub, Maroto, Lercher, alii8. 3) Eum appellat opinativum, quod sane non videtur aliis sufficere, Schiffini 9. Nostram sententiam de hac re iam in statu quaestionis patefecimus. 675. Cum asseramus, debitum decretis authenticis assensum esse tan­ tummodo nioraliter certum et condicionatum, evenire potest ut aliquando suspendi valeat. Unde quaerimus, quibus in condicionibus talem assensum suspendere liceat? Respondet Straub: Decretis, de quibus agimus, «per se convenit assensus, qui dici possit implicite vel interpretative condicionatus, quatenus Ecclesiae filius sciens decretum non esse peremptorium, ita est dispositus, ut assensum retinere minime vellet, si quando Ecclesia per sen­ tentiam infallibilem aliter iudicaret, vel ipse rem veritati repugnare deprehen­ deret. Enimvero potest fieri per accidens ut edictum alicui appareat sive certo falsum sive rationi tam solidae oppositum, ut vis rationis huius pondere auctoritatis sacrae neutiquam elidatur. Age, quoniam rationabile obsequium deposcitur, si accidat illud, licebit dissentire, sin alterum, licebit dubitare sive etiam sententiam ab edicto sacro discrepantem adhuc probabilem existimare; nec tamen pro reverentia auctoritatis sacrae fas erit publice contradicere...; sed silentium servandum est, quod obsequiosum vocant, vel difficultas tribu­ nali sacro modeste exponenda es»·, vel ad tribunal altius iudiciumque infal6 S.Th., 2.2 q.81 a.3. 7 Franzelin, l.c.; Palmieri (1902) th.32 schol.2 p.7ios; Pesch, Praelectiones 1 n.521: Billot, l.c.; De Groot, q.16 a.8; Scheeben, Handbuch d.k.Dopmatik 1 (1873) p.250; Hurter. Compendium 1 (1909) 535; Hettinger-Weber, Lehrbuch der Fundamentattheologie (1913) 735s: Muncunill, n.515; Schultes, a.67,5; Dieckmann, n.779.791; Alonso-Bàrcena, De Ecclesiae Magisterio (1945) th.8 p.83. 8 Choupin, l.c., 82-92; Wilmers, n.241; Straub, n.968; Lercher, n.499; Ph.Maroto, Inst. lur. Can. 1 (1919) 418 «Suppositis his adiunctis et hoc scientiae statu, prudens est et securum tenere hoc ut verum· (Choupin, l.c.). ’ S.Schiefini, De virtutibus infusis (1904) 215. Cf. Dieckmann, n.779.791. CnouBtN te­ net assensum debere esse certum certitudine morali large intellecta, quae theoretic* non pst certitudo stricta, sed practice ei aequivalet, etsi eam «magnam probabilitatem» dicat (l.c., 83-93). 720 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill libile recurrendum...». Tamen «quisque videat, ne praeoccupatus amore opi­ nionis suae se ipse libere, decipiat, rationem duram Domino scrutatori cordium redditurus»1 n. Hanc doctrinam amplectitur suamque facit Schultes 10 11. 676. Choupin vero censet, i.° si seriae dubitandi rationes appareant, licere quidem in eas inquirere, privatim tamen minime vero publice, ne auctoritati Congregationis derogetur; quod si rationes contra decretum omnino praevalere videantur, rem oportere ad ipsam sacram Congregationem debita cum reverentia referre; assensum tamen interim suspendere nondum lice­ re. 2.0 Si vero rationes contra decretum omnino sint evidentes, quod Chou­ pin fieri vix posse censet, tunc obligat tantum silentium quod obsequiosum appellant12. Nobis tamen videtur, neque in hoc 2.0 casu merum silentium obsequiosum sufficere; quia etsi decretum fallibile sit et graves rationes ipsi opponantur, non minus tamen iudicium theologorum falli et difficultatibus infirmari pot­ est. Ideo censemus, etiam tunc standum esse sacrae Congregationis decreto, saltem ut probabili, donec vel ipsa Congregatio vel altius tribunal de ea re aliud decreverit. 677. Scholion 2. De obiecto proprio assensus. Aliqui auctores ut Choupin et Journet videntur tenere, Summum Pontificem in huiusmodi decretis non intendere doctrinam proponere ut veram vel falsam, ut certam vel erroneam, sed tantum ut tutam vel non tutam; ideoque videntur negare illa decreta, quae in notionibus appellavimus directa (n.660.664)1314 . Cum Palmieri, De Groot et aliis, nobis videtur, decreta, de quibus agit thesis, aliqua proponere doctrinam mere ut tutam vel non tutam (D 2183-85), alia vero doctrinam proponunt simpliciter ut veram vel falsam, ut certam vel erroneam (D 491SS). Iam vero assensus mentis, qui exigitur, natura sua postu­ lat ut fideles interna mente teneant id ipsum quod Summus Pontifex simpli­ citer enuntiat, et directe affirment id ipsum quod Ipse asserit. Ergo cum decre­ ta enuntiant aliquam doctrinam esse tutam vel non tutam, tenendum et af­ firmandum est eam sic esse, tutam vel non tutam; attamen cum doctrinam proponunt ut certam vel erroneam, ut veram vel falsam, tunc tenendum et affirmandum nobis est, eam revera esse certam vel erroneam, veram vel fal­ sam, prout illam praecise decreta enuntiant, iuxta claram Leonis XIII men­ tem ■·*. 678. Obiectiones. 1. Ecclesia nequit obligare ad actus internos. Ergo nequit exigere internum mentis assensum decretis circa veritates non revelatas. Dist. antec. Ecclesia nequit obligare ad actus internos potestate docendi, nego antec.; potestate regendi, subdist. : potestate Dei vicaria, nego; potes­ tate sociali Ecclesiae propria, iterum subdist. : si actus sint mixti, nego; si ac­ tus sint mere interni, iterum subdist.: directe, trans.; indirecte, nego. Pariter distincto cons., negatur consequentia. Ecclesia internum mentis assensum et quidem super omnia firmum de facto 10 Straub, De Ecclesia n.ç68s. 11 Schultes, De Ecclesia a.67,5,4,C. 12 Choupin, i.e., 88-92. Idem sentit F.Diekamp, Katholische Dogmatik 1 (1923) 56. Cf. Dieckmann, n.792,9. 13 Choupin, Lc., p.53-55.83-95; Ch.Journet, L'Eglise du Verbe Incarné I p.418-428. 14 D.Palmeri, De Ram.Pontif. th.32 schol.2; De Groot, Summa de Ecclesia q.16 a.8: Pesch, Praelect. 1 n.521; J.Salaverri, Lc., in nota 5 p.165-168; Leo XIII, Encycl. «Immor­ tale Dei·: «Oportet Apostolicae Scdis stare iudicio, et quod ipsa senserit, idem sentire sin­ gulos» (D 1880); J.Salaverri. La potestad del Magisterio y asentimiento que le es debido: EstEcl 29 (1955) 155-195· ' I..2 C.2 Λ.3. DECRETA DOCTRINALIA S. SEDIS. TH.15 N.675-681 721 exigit erga decreta lata circa facta dogmatica stricte dicta, seu circa sensum orthodoxum vel heterodoxum auctoris qua auctoris alicuius textus humani, prout in thesi 17 declaratur: D 1350. Ergo a pari potest etiam assensum men­ tis exigere simpliciter firmum suis decretis, quia in eodem genere qui maiora idem et minora potestls. De Ecclesiae potestate propria vel vicaria, directa vel indirecta in actus internos, conferre potes probatos auctores 15 1617 . 679. 2. Decreta Conciliorum provincialium a Summo Pontifice ap­ probata redduntur infallibilia. Ergo a pari, decreta Sanctae Sedis ab eodem Summo Pontifice approbata fiunt etiam infallibilia. Dist. antec. A Summo Pontifice approbata in forma communi, nego an­ tec.; in forma specifica, subdist. : cum expressa manifestatione intentionis infallibiliter decernendi, conc.; sine tali intentione manifeste expressa, nego. Pariter distincto cons., negatur consequentia tT. 680. 3. Liberii subscriptio symboli sirmiensis. Vigilii damnatio «trium Capitulorum», Honorii doctrina de una Christi voluntate, etsi non sint de­ finitiones ex cathedra, attamen videntur certo esse decreta a Summis Pon­ tificibus authentice approbata. Atqui eis non debetur internus mentis assen­ sus. Ergo non omnibus decretis a Summis Pontificibus authentice approba­ tis internus mentis assensus debetur. Suppositis iis, quae in praecedenti thesi diximus de tribus huiusmodi factis, ulterius nunc ad difficultatem respondemus. Trans, mai. Dist. min. Talibus decretis non debetur internus mentis assensus postquam ab ipsa Sancta Sede posterius haec decreta completa vel reformata sunt, conc. min.; eis non debebatur internus mentis assensus antequam ab ipsa Sancta Sede ulterius completa et reformata fuerint, subdist. : non debebatur internus men­ tis assensus absolute certus et irreformabilis, conc.; moraliter certus et condicionatus, iterum subdist.; non debebatur internus mentis assensus mora­ liter certus et condicionatus iis decretis eo sensu intellectis, quo ea adversa­ rii perperam interpretantur, conc.; illo vero sensu quem habent et in quo edita fuerunt, nego. De vero sensu quo haec Liberii, Vigilii et Honorii facta merito intelligenda sunt, agitur in Historia Ecclesiae et in tractatu dogma­ tico de Verbo Incarnato *8. 681. 4. Decretis loannis XXII de visione beatifica et Sixti V de authentia Vulgatae nec moraliter certus assensus debetur. Ergo stat dif­ ficultas. Negatur suppositum antecedentis, seu ea, qua proferuntur, dici, posse decreta a Summo Pontifice authentice approbata. Nam loannes XXII tan­ tummodo dubitanter et ut doctor privatus opinionem quandam proponebat, Sixti vero V Constitutio promulgata non fuit19. 15 Cf. Straub, l.c., n.967. 16 L.Rodrigo, Praelectiones theologico-morales Comillenses 2, Tractatus de Legibus (1944) n.96-102; Straub, n.665-81 ; G.Michiels, Normae gener. lur. Can. 1 (1949) p.262-278. 17 De duplici auctoritatis gradu intra eandem speciem approbationis «in forma specifica», cf.WlLMERS, n.240; Muncunill, n.517. 18 Circa haec facta, quae Liberio, Vigilio, Honorio attribuuntur, confer omnino ea quae scripsimus in praecedenti thesi, obiect.1-5. 1» D'Herbigny, Theol. de Ecclesia, n.396,2,C; Pesch, Compendium 1 n.326,8-9: X.le Ba­ chelet, Bellarmin et la Bible Sixto.Clementine (1911); A.Merk, Bibet und Bulle Sixtus V: Schol 2 (1927) 515-40; A.Vaccari, Instit.bibl. 1,3 n.124; cf. supra tr.2 n.213. De damnatione doctrinae de anlipodis, quae tribuitur Papae Zachariae (714-52), cf. S.Au­ gust.. De civitate Dei, l.io c.9: ML 41,487, nota a); D'Herbigny, η·396,2,Β· 722 I.SAI.AVERKI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 682. 5. Saltem decreto Congregationis contra doctrinam Galilei sub Urbano VIII promulgato nullus mentis assensus debetur. Ergo stat difficultas. Dist. antec. Decretum contra doctrinam Galilei fuit a Summo Ponti­ fice in forma specifica approbato, nego antec.; in forma communi, subdist. : tali decreto non debebatur mentis assensus postquam progrediente scientia iam patuit, doctrinam Galilei defendi posse sine periculo errandi in doctri­ na fidei et morum, conc.; non debebatur mentis assensus condicionatus in illo imperfecto stadio scientiae, quando decretum latum est, nego. 683. Cum decretum est datum, Protestantes systema Copemici dam­ naverant, constanterque obiciebant, Ecclesiam Catholicam defecisse a doc­ trina de inerrantia Scripturae, utpote quae doctrinas Copemici et Galilei permitteret, quae cum inerrantia Scripturae conciliari non possent. Iam vero, iuxta scientiae statum ante medium saeculum XVII, nondum apparebat qua ratione cum inerrantia Scripturae systema Galilei componi posset; ideo me­ rito tunc Sacra Congregatio, ad tutandam doctrinam de inerrantia Sacrae Scripturae, edixit: «Sententiamo e dichiariamo che tu, Galileo sudetto, per le cose dedotte in processo e da te confessate come sopra. ti sei reso a questo S.Off.° vehementemente sospetto d'heresia, cioè d’haver tenuto e creduto dottrina falsa e contraria alie Sacre e divine Scritture, ch’il sole sia centro della terra e che non si muova da oriente ad occidente, e che la terra si muova e non sia centro dei mondo, e che si possa tener e difendere per probabile un’opinione dopo esser stata dichiarata e diffinita per contraria alia Sacra Scrittura». Ergo tota ratio condemnationis fuit necessitas, in illis adiunctis ineluc­ tabilis, praeservandi fideles a gravi periculo dubitandi de inerrantia Scriptu­ rae. quacum nondum apparebat conciliari posse opiniones Galilei, quae tunc acriter controvertebantur. Decreto autem in hoc sensu, qui est pro­ prius et strictus eius sensus, prestandus a fidelibus erat mentis assensus moraliter certus, relativus et condicionatus, donec videlicet progressu scien­ tiae appareret iam disparuisse periculum deficiendi in doctrina fidei de inerrantia Sacrae Scripturae 20. 20 Textum sententiae contra Galileum vide ap. Le opere di Galileo, ediz. nazionale, vol.19 (1938) p.405; M.d’Herbigny, n.i38,3,B; n-396,2,D; De Vregille, Galilée: DAFC 2,147-92; Vacandard, Galilée: DTC 6,1058-94: Sanchez Navarro Neumann, San Roberto Belarmino y el primer proceso de Galileo Galilei: Ibérica, 36 (1931) 359-66.376-81.392-97: H. del’Epinois, Galilée, son procès, sa condamnation: RevQtHist 3 (1867) 68-171 ; Vacandard, Etudes de critique et d’histoire religieuse i (1913) 293-393; L.Choupin, Valeur des decisions du Saint Siège (1928) p.159-86; L.Pastor, Historia de los Papas t.25 p.226-39; t.28 p.287-304: A.Gemelli, Scienza e Fede nelVuomo Galilei, et O.Giacchi, Consideration sui due processi contro Galileo: Pubblicazioni dell’Universita Cattolica di Milano, ser.5 vol.20, Nel terzo Centenario di Galileo (1942) p. 1-27.383-406. L.2 C-3 A.I. OBIECTUM PRIM. INTALI.IBILITATIS. TH.16 X.682-687 723 CAPUT III De obiecto Magisterii infallibilis ARTICULUS I De obiecto primario infallibilitatis Thesis 16. Obiectum primarium et directum Magisterii infallibilis sunt veritates per se revelatae. O84. S.Th., i q.36 a.2 ad 2: 2.2 q.i a.6 ad 1 ; a. 10; q.za.s; q.u a*2; Suarez, De fide d.a 8.8 n.4-7; Wilmers, th.73s; Palmieri, § 25.26.29; De Groot, q.9 a.i; Pesch, Praclec. I. th.47; Id.. Compend. I th.40; Straub, th.24; MuNcunill, η.445; Schultes, a.33; Bainvel, De Éccl. th.27; Michelitsch; § 24» ; Zubizarreta. I n-493-97; D'Herbigny, th.38; Dorsch, p.409-13; De Guibert, th.37; Zapelena, 2 th. 19; Alonso Bârcena, th.9; Calcagno, I.4 c.3 a.I. 685. Nexus. In praecedentibus thesibus egimus de in­ fallibilis Magisterii institutione deque eius subiecto. Nunc iam logice quaerimus: quodnam sit eiusdem infallibilitatis obiec­ tum. Et quidem in hoc articulo agimus de obiecto primario. 686. Notiones. Apud auctores varietas quoad modum, in hac re proponenda, occurrit. Nos praecipuas tantum notio­ nes iuxta communem doctrinam explicabimus. i. In abstracto. Obiectum infallibilitatis in genere sunt omnes veritates, quae ab Ecclesiae Magisterio infallibiliter do­ ceri possunt. Duplex hoc generale obiectùm distinguitur: a) Directum et primarium est illud, quod ratione sui et propter se ab actu in­ fallibili attingitur, b) Indirectum et secundarium est illud, quod ratione alterius et propter aliud, id est propter obiectum pri­ marium, ab actu infallibili attingitur. 687. 2. In concreto. Obiectum infallibilitatis, generice enuntiatum, est «doctrina de fide vel moribus ad aedificationem Ecclesiae pertinens» (D 786 1839), prout in thesi de Summi Pontificis infallibilitate explicatum est .* Iam vero, iuxta S.Thomam, «ad fidem, inquit, aliquid per1 V.Gasser, Relator fulci: Msi 52,i226.t295 »3t6; Granderath, Const, dogmat. Conc. Vatie. 54-61. Cf. supra n.599»· m I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill tinet dupliciter: uno modo directe et principaliter, sicut articuli fidei; alio modo indirecte et secundario, sicut ea ex quibus se­ quitur corruptio alicuius articuli fidei» 2. Duplex inde distin­ guitur etiam infallibilitatis obiectum: aliud directum et prima­ rium, quod sunt veritates formaliter revelatae, sicut articuli fidei; aliud indirectum et secundarium, quod sunt veritates quae virtualiter revelatae appellantur, seu quae cum formaliter re­ velatis sunt necessario connexae. 688. 3. Obiectum directum, seu veritates formaliter reve­ latae sunt illae, quas ipsa locutione attestante Deus manifestare intendit, iuxta indolem humanae loquelae et vi significationis ipsorum terminorum quos adhibet. Dupliciter eas Deus reve­ lare consuevit: a) Explicite revelatae sunt illae, quae diserte in fontibus revelationis continentur, b) Implicite revelatae sunt illae, quae vel in solis explicite revelatis ex mera earum analysi inclusae deteguntur, vel ex solis explicite revelatis immediate de­ ducuntur. Per se revelatae sunt veritates formaliter revelatae, quas propter earum momentum soteriologicum, praecipue Deus re­ velare intendit; seu, ut apposite S.Thomas: «per se ad fidem pertinent illa, quae directe nos ordinant ad vitam aeternam», huiusmodi sunt praesertim articuli fidei qui in symbolis pro­ poni solent. Per accidens revelatae sunt veritates formaliter revela' tae, quas propter mere externam vel contingentem earum co­ haerentiam cum per se revelatis, etiam Deus revelare inten­ dit: huiusmodi veritates plurimae sunt in Scripturis, ut exempli causa Mt 13,1-2; 2 Tim 4,9-21 3. 689. «Depositum Fidei» stricte dictum est complexus omnium veritatum a Deo per se revelatarum, sive explicite sive implicite, quae ab Apostolis acceptae, sancte custodiendae et fideliter exponendae ab Ecclesia sunt: D 1675 1836. Denomi­ natio haec iam a S.Paulo adhibita (1 Tim 6,20; 2 Tim 1,14), et a S.ViNCENTio Lerinense explicata (R 2173); tandem au­ thentice a Conc.Vaticano declarata est: D 18004. 690. Status quaestionis. In thesi asserimus, veritates per se et formaliter, sive explicite sive implicite revelatas, quae 2 S.Th., 2.2 q.ri a.2; cf. i q.32 a.4; in 1 Cor 11,19 lect.4· 2 S.Th., 2.2 q.i a.6 ad 1 ; q.2 a.5. Cf. M.Cano, De locis 1.12 c.3 concl.3. 4 Cf. Da Guibert, n.327; Pesch, Praelectiones 1 n.531; Lercher. i n.503; Dorsch, p.4ns; Franzelin, De Traditione th.12 schol.i prine.2 p.112-13. L.2 C-3 A.I· OBIECTUM PRIM. INFAI.LIBILITATIS. TH.IÔ N.687-69J Τ3Λ fidei depositum constituunt, obiectum primarium esse ini,il libilitatis. 691. Adversarii, i) In genere adversantur omnes qui negant sive revelationem sive infallibilitatem. Huiusmodi sunt praesertim Rationalistae, qui tenent, ultra rationem hominis, nullam aliam auctoritatem doctrinalem sive revelantem sive infallibiliter declarantem posse agnosci; necnon Naturalisai· qui non agnoscunt nisi ea quae ad ordinem mere naturalem pertinent. De his iam in thesibus de infallibilitate egimus. 2) In specie adversarii sunt Protestantes, qui nullam aliam auctoritatem infallibilem admittere volunt nisi solam et nudam Scripturam, ut nostris diebus K.Barth: «Officium, ait, et missio Ecclesiae est annuntiare universo mundo, omnino impossibile esse ut detur aliud revelatum vel sensu stricto auctoritativum Dei verbum, aut alia absolute obligans divini regiminis forma, praeter solam sacram Scripturam». Ac pariter E.Brunner: «Nulla, inquit, ecclesiastica definitio de fide est infallibilis, sed semper comprobationi et revisioni essentialiter subiecta est»5. 692. Doctrina Ecclesiae. Obiectum Magisterii Eccle­ siae dicitur in genere esse «doctrinam de fide vel moribus». Quid in universum sub hac denominatione comprehendatur, explicari potest verbis Leonis XIII in Encyclica «Sapientiae christianae»: «Quae divinis, inquit, oraculis continentur ea Deum partim attingunt, partim ipsum hominem itemque res ad sempiternam hominis salutem ne­ cessarias. Iam vero de utroque genere, nimirum et quid credere oporteat et quid agere, ab Ecclesia iure divino praecipitur, atque in Ecclesia a Pontifice Maximo. Quamobrem indicare posse Pontifex pro auctoritate debet quid eloquia divina contineant, quae cum eis doctrinae concordent quae discrepent: eademque ratione ostendere quae honesta sint quae turpia, quid agere quid fugere, salutis adipiscendae causa, necesse sit: aliter enim neque eloquiorum Dei certus interpres, nec dux ad vivendum tutus ille esse homini posset». Hinc patet quae sint res fidei, quae morum 6. Pius XII in Encycl. «Humani generis» apertissime docet, obiectum Magis­ terii proprium esse ipsum «Fidei depositum», dum ait: «Sacrum Magisterium, in rebus fidei et morum, cuilibet theologo proxima et universalis veritatis norma esse debet, utpote cui Christus Dominus totum depositum Fidei —Sacras nempe Litteras ac divinam Traditionem—et custodiendum et tuen­ dum et interpretandum concredidit... Una enim cum sacris divinae reve­ lationis fontibus Deus Ecclesiae suae Magisterium vivum dedit, ad ea quoque illustranda et enucleanda, quae in Fidei deposito non nisi obscurere ac velut s K.Barth, Die Schrift und die Kirche: Die Autnritdt und Bedeutung der Bibet (1947) 8; E.Brunner. Offenbarung und Vemunft (1941) 129: cf. DivTh (Fr) 29 (1951) 319-322. 6 Leo ΧΙΠ, Encycl. «Sapientiae Christianae»: ASS 22 (1890) 395; Msi 52,1295; Franzelin, Theses de Ecclesia th.5 p.54 nota 1. 726 1.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill implicite continentur. Quod quidem depositum nec singulis christifidelibus nec ipsis theologis divinus Redemptor concredidit authentice interpretan­ dum, sed soli Ecclesiae Magisterio... Quod quidem Magisterium a Christo Domino institutum est, ut veritates divinitus revelatas custodiat atque in­ terpretetur» 7. 693. Infallibilitatem Ecclesiae circa primarium obiectum eruimus: 1) ex decretis Conc.Vaticani; 2) ex definitione Pon­ tificiae infallibilitatis; 3) ex definitionibus ulterioribus, quae de hac re a Conc.Vaticano praeparabantur. r) Obiectum infallibilitatis esse veritates per se revelatas, est a Conc.Vaticano definitum: D 1792 1800 1836. 2) Thesis de obiecto directo et primario infallibilitatis, implicite continetur in definitione infallibilitatis pontificiae, cum eius obiectum esse Concilium dicat «doctrinam de fide vel moribus»: D 1839. Nam Relator Episcopus Gasser, nomine Deputationis fidei, definitionem Patribus Concilii explicans, aiebat: <4n ista definitione agitur 4.' de obiecto infallibilitatis, quae promissa est ad custodiendum et evolvendum integrum depositum fidei. Hinc universim facile patet, obiectum infallibilitatis esse doctrinam de fide vel moribus. Iam in eo ipso verbo Dei continetur etiam indubitanter infallibilitatem extendi saltem ad ea, quae per se depositum fidei constituunt, ad dogmata nimirum fidei definienda, et quod eodem re­ dit, ad haereses condemnandas... Praesens definitio obiectum infallibilita­ tis solum generice enuntiat, cum dicit, illud nempe esse doctrinam de fide vel moribus... In hoc obiecto, ita generice enuntiato, infallibilitas Pontificis nec minus nec magis late patet, quam patet infallibilitas Ecclesiae in suis defini­ tionibus doctrinae de fide et moribus. Unde sicut nemine diffitente haere­ ticum est Ecclesiae infallibilitatem in definiendis fidei dogmatibus negare ita in huius decreti Vaticani vim non minus haereticum erit negare Summi Pontificis infallibilitatem in definitionibus dogmatum fidei»89 . Unde ipsius «decreti Vaticani vi» est formaliter implicite definitum, infallibilitatis obiectum esse veritates per se revelatas, quae ipsum fidei depositum constituunt. 3) In decretis Conc. Vaticani, quae praeparabantur, doctrina theseos di­ recte et explicite definiebatur; unde thesis est definitioni proxima. /n Schemate I c.g: «Obiectum infallibilitatis tantum patere docemus, quan­ tum fidei patet depositum, et eius custodiendi officium postulat; adeoque praero­ gativam infallibilitatis ambitu suo complecti tum universum Dei verbum re­ velatum, tum id omne quod licet in se revelatum non sit, est tamen eiusmodi, sine quo illud tuto conservari, certo proponi, aut valide defendi non possit» ’. Consentit Schema reformatum, c.7: «Licet ecclesiasticum Magisterium proprie et maxime in ipso verbo Dei scripto et tradito versetur; nihilominus ad 7 Pius XII, Encycl. ‘Humani generis·: AAS 42 (1950) 567.569.563. et Encvcl. 'Ad Sinarum gentem*·. AAS 47 (1955) 10-n. 8 V.Gasser, in Conc.Vaticano: Msi 52,1225.1226.1227. 9 Msi 51.543. I..2 C-3 Λ.I. OBIECTUM PRIM. INFALLIBILITATIS. TH.16 N.692-696 727 ea quoque omnia porrigatur necesse est, de quibus, nisi sententia feratur illa divini depositi custodia exerceri non potest» 10. 694. Valor dogmaticus. cite definita in Conc.Vaticano. Thesis est de fide divina impli­ 695. Probatio. Obiectum primarium infallibilitatis sunt veritates per se revelatae, a) Prob. ex efficaci Dei assistentia ab­ solute promissa apud Mt 28,20 et Io 14,25s; 16,12-15. Obiectum primarium infallibilitatis sunt illae veritates, quas Christus pri­ mo ac per se praecepit Apostolis ut sub efficaci Dei assistentia absolute promissa perenniter docerentur. Atqui veritates, quas Christus primo ac per se praecepit Apostolis ut sub efficaci Dei assistentia absolute promissa perenniter docerentur, sunt veri­ tates per se revelatae. Ergo obiectum primarium infallibilitatis sunt veritates per se revelatae. Mai. patet ex cognita vi assistentiae a Deo praestitae, prout in thesi de institutione Magisterii infallibilis explicatum est n.506-507. Min. vero evidens est ex tota oeconomia revelationis a Christo instituta, necnon ex formali et explicito Christi man­ dato praedicandi ipsam Christi doctrinam: Mt 10,27; 28,20; l.c 24,44-49; Io 14,25s; i6,i2ss. b) Prob. ex obligatione imposita fide accipiendi ea quae Apostoli praedicaverint: Mc 16,15-16. Obiectum primarium infallibilitatis sunt veritates quas Christus primo ac per se praecepit Apostolis praedicare, ut ab omnibus sub discrimine aeternae salutis crederentur. Atqui huiusmodi veritates sub discrimine aeternae salutis ab omnibus credendae, sunt ve­ ritates per se revelatae. Ergo obiectum primarium infallibi­ litatis sunt veritates per se revelatae. Mai. patet ex eo quod talis absoluta obligatio fidei non pos­ set imponi nisi erga veritates infallibiliter propositas, prout ex­ plicatum est n.525. Min. est evidens ex terminis et ex indole ac fine ipsius re­ velationis. 696. c) Prob. tamquam conclusio quae immediate et ne­ cessario deducitur ex ipsa Ecclesiae infallibilitate iam probata. Ecclesia infallibilis est. Ergo necessario scire debet, ac proinde de facto scit, ad quas veritates eius infallibilitas extendatur. Atqui Ecclesia theoretice et practice sibi attribuit infallibili10 Msi 53,313· 728 I.SAl.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill tatem in definiendis veritatibus per se revelatis. Ergo obiectum infallibilitatis Ecclesiae sunt veritates per se revelatae. Prima conclusio patet, quia secus Ecclesiae infallibilitas esset praerogativa, quae numquam ad actum reduci posset; hoc autem eo vel maxime repugnat, quod infallibilitas sit facul­ tas eminenter practica. Min. probatur quoad singula. Primo, theoretice. Ecclesia sibi attribuit infallibilitatem in definiendis veritatibus per se revelatis maxime in Conc.Vaticano: D 1800 «fidei doctrina, quam Deus revelavit, est tamquam divinum depositum, fide­ liter custodienda et infallibiliter declaranda»; D 1836 «Spiritus Sanctus pro­ missus est, ut eo assistente, traditam per Apostolos revelationem seu fidei depositum sancte custodirent et fideliter exponerent» Petri successores; D 1839 Ecclesia «infallibilitate pollet in definienda doctrina de fide vel moribus», prout supra explicatum est cum doctrinam Ecclesiae exposuimus n.693. Min. probatur secundo, practice. Ecclesia sibi attribuit in­ fallibilitatem in definiendis veritatibus per se revelatis, praeser­ tim cum fidei Symbola definit, quae veritates per se revelatas magni momenti continent: talia sunt Nicaenum D 54, Constantinopolitanum D 86, Tridentinum D 994-1000. Accedit defini­ tio Conc.Chalcedonensis D 148, addens ad finem: «alteram fidem nulli licere proferre...». In definitionibus vero Assumptionis, Immaculatae Conceptionis et Infallibilitatis pontificiae explicite asseritur, definitiones has versari circa obiectum per se reve­ latum: D 1641 Immaculatae «doctrinam esse a Deo revelatam atque idcirco credendam»; D 1839 Romanum Pontificem esse infallibilem «divinitus revelatum dogma esse definimus»; Assump­ tionem «definimus divinitus revelatum dogma esse»11. 697. Obiectiones *2. 1. Ea quae ipsius Dei testimonio affirmata sunt, nullam ulterius firmitatem ex infallibili definitione obtinere possunt. Ergo inutilis est definitio veritatum per se revelatarum. Dist. antec. Quoad se vel intrinsece, conc.; quoad nos vel extrinsece, nego. Veritas enim revelata quoad se vel intrinsece gaudet firmitate qua maior dari nequit, utpote quae in ipsius primae veritatis scientia et veracitate fun­ datur. Attamen quoad nos et extrinsece saepe accidit ut non sufficienter pateat vel factum vel sensus revelationis; et tunc necesse est ut nobis infalli­ biliter aperiantur, ad actum fidei supra fundamentum infallibile stabiliendum. 2. Infallibilitatis finis est fides. Atqui fides necessaria est tantum circa praecipua revelata. Ergo infallibilitas necessaria est tantum circa praeci­ puas veritates revelatas. Dist. mai. Infallibilitatis finis est fides, qua sive explicite sive implicite integrum fidei depositum credatur, conc. mai.; quae tantum amplectatur ve11 Pius XII, Const. Apost. «Munificentissimus Deus»: AAS 42 (1950) 770. D 3033. »2 Cf. De San, De Ecclesia n.239; De Groot, De Ecclesia q.g a.i. L.2 C-3 A.2. OBIECTUM SECUND. JNEAI.LIBILITATIS. TH.17 N.696-700 729 ritates explicite ut necessarias ad salutem credendas, nego mai. Contra­ dist. min. Nego cons. et consequent. 3. Si Ecclesia infallibilis est circa per se revelata, actu infallibili poterit nova condere dogmata. Atqui hoc post Apostolos impossibile est. Ergo Ecclesia circa per se revelata infallibilis non est. Dist. mai. Ecclesia actu infallibili, id est sola assistentia fundato, poterit dogmata constituere plane nova, nego; poterit dogmata proponere nova. subdist. : nova quoad nos, id est declarando vel explicando nobis ea quae in fidei deposito ab Apostolis accepto continentur, conc.; nova quoad se, id est inducendo alia, quae obiective in tali deposito non contineantur, nego. Contradist. min., etc. 4. Per dogmata nova quoad nos inducitur in Ecclesiam alteritas circa veritates per se credendas. Atqui talis alteritas admitti nequit. Ergo... Dist. mai. Inducitur alteritas circa veritates per se necessario et saltem implicite credendas, nego; circa veritates explicite credendas, subdist. : in­ ducitur alteritas ita ut Ecclesia credere debeat contraria eis quae antea cre­ debat, nego; ita ut credere debeat distinctius ea quae antea confuse credebat, conc. Contradist. min., nego cons, et consequent. 5. Saltem admitti deberet diversitas circa per se credenda. Atqui talis diversitas pugnat cum axiomate, quod eadem semper fuit fides Ecclesiae *· 5. Ergo... Dist. mai. Admitti deberet diversitas obiectiva credendorum, nego; di­ versitas subiectiva, subdist. : modalis et gradualis, seu in modo et gradu assentiendi iisdem veritatibus fidei, conc.; substantialis, seu in ipsa natura assensus fidei praestandi, nego. Contradist. min. Nego cons, et consequent. ARTICULUS De II obiecto secundario infallibilitatis Thesis 17. Obiectum infallibilitatis secundarium vel indi­ rectum sunt veritates aliae quae cum revelatis neces­ sario connexae sunt. 698. S.Tu.. 1 q.i a.6 ad 2: q.32 a.4; 2.2 q.11 a.z; Quod!. 9 a.16; Suarez, Dcfide d.5 s.8 n.8s; De Relig. tr.7 1.2 c.17 n.17-23; tr io 1-3 c.4 n.5-11; Wilmers, th.74-78; Palmieri. § 40; Hurter, i n.273-79,507; De Groot, q.9 a.2-6; Pesch, Praei, th.48-51; Id., Compend. 1 th.41-43; Straub, th.25; Muncunill, 0.482-510; Dieckmann, th.3t; Schultes, a.34-38: Michelitsch, § 242; Bainvel, Dc Eccl. th.28-30; Zubizarreta, 1 n.498-511; Lee­ cher, i th.53; Dorsch, p.413-36; De Guibert, th.38; Zarelena, th.19; Alonso BArcena, th.10-14; Calcagno, I.4 c.3 a.2. 699. Nexus. Egimus in praecedenti thesi de infallibili­ tatis obiecto primario vel directo; restat ergo ut in hac thesi exponamus, quodnam sit eiusdem infallibilitatis obiectum se­ cundarium vel indirectum. 700. Notiones. Obiectum secundarium vel indirectum in­ fallibilitatis est illud, quod non propter se nec ratione sui, sed 13 Cf. S.Th.. 1.2 q.103 a.4; 107 a.i ad 1; a.3 ad t; 3 q.8 a.3 ad 3; q.70 a.i. 730 J.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill propter aliud et ratione alterius obiecti, nempe primarii, ab actu infallibili attingitur. Hoc secundarium vel indirectum infallibilitatis obiectum constituunt omnes veritates, quae licet in se revelatae non sint, necessariam tamen cum revelatis connexionem habent, et ideo cum revelatis connexae vel etiam virtualiter revelatae appellari solent. Ea vero, «quibus res fidei et morum neque directe ne­ que indirecte attinguntur, Ecclesia liberae peritorum discepta­ tioni permittit», ut monet Pius XII. Talia esse possunt, iuxta Pium XI, «ea quae artis sunt (technica), ad quae neque mediis aptis est instructa neque officio praedita Ecclesia». Veritates virtualiter revelatae sunt illae quae cum formaliter revelatis ita connectuntur, ut per legitimam et necessariam consequentiam, mediante alia veritate naturaliter certa, ex illis deducuntur. Connexae necessario cum revelatis dicuntur ideo, quia earum infallibilis certitudo nobis omnino necessaria cen­ setur «ad fidei depositum integre custodiendum, rite explican­ dum et efficaciter definiendum. Hae veritates in se revelatae non sunt, neque per se ad depositum fidei, sed tamen ad eius custodiam spectant» ■. Huiusmodi veritates cum revelatis necessario connexae, ad tria praesertim genera reduci solent, quae sunt: A. Veritates speculativae sive consequenter sive praesuppositive cum reve­ latis logice connexae; B. Facta dogmatica sive simpliciter talia sive praesertim doctrinalia; C. Decreta dispositiva de disciplina in genere, et in specie de canonizatione Sanctorum et de Ordi­ num religiosorum approbatione, quae cum revelatis finaliter connexa dicuntur, quia valde conferunt ad obtinendum revela­ tionis finem qui est animarum sanctificatio. 701. A. Veritates speculativae cum revelatis connexae sunt illae, ex quarum negatione logice et metaphysica neces­ sitate sequatur veritatis revelatae negatio. Huiusmodi verita­ tum connexio cum revelatis duplex esse potest: a) praesuppositiva, seu earum veritatum quae praesupponuntur ante revela­ tionem et fidem; talis est exempli gratia haec: homo lumine rationis res suprasensibiles certo cognoscere potest; huiusmodi veritates appellantur praeambula fidei 12. b) Consecutiva, seu earum veritatum quae certo et neces­ 1 Msi 52,1226.1295; Pius XII, 'Humani generis»'. AAS 42 (1950) 572: Pius XI, 'Quadra­ gesimo anno»; AAS 23 (i93>) 190. Cf. Franzelin, De Traditione th. 12 schcl.i princ.3-5 p.i 13-16. 2 S.Th.: «Deum esse ct alia huiusmodi, quae per rationem naturalem nota possunt esse de Deo, non sunt articuli fidei, sed praeambula ad articulos: sic enim fides praesupponit co­ gnitionem naturalem, sicut gratia naturam» (1 q.2 a.2 ad 1). Hurter, i n.273-79-507- I..2 C-3 Λ.2. OBIECTUM SECUND. INEAl.l.lBILITATIS. TH.i; N.7OO-/O2 731 sario consequantur, metaphysica necessitate, ex una praemissa revelata et ex alia naturaliter omnino certa. Veritates hac ratio­ ne deductae appellantur Conclusiones theologicae. Ut verae con­ clusiones theologicae sint, necesse est ut ex revelatis eruantur syllogismo vere deductivo, seu syllogismo qui in conclusione contineat novum conceptum in praemissa revelata non conten­ tum. Hoc autem evenit cum conclusio legitime deducitur ex praemissa universali (mai.) naturaliter certa, et ex praemissa particulari (min.) revelata. Conclusionis theologicae naturam vide in aliquo exemplo. Ponamus syllo­ gismum: Ens rationale capax est scientiae (mai.). Atqui homo est ens ratio­ nale (min.). Ergo homo capax est scientiae (conci.). Si supponamus maiorem esse naturaliter certam, minorem vero revelatam, habemus conclusionem vere theologicam, quia in ea continetur novus conceptus: capax scientiae, qui in praemissa revelata non continetur. Si vero supponamus maiorem esse revelatam, minorem vero naturaliter certam, non eruimus conclusionem vere theologicam, sed veritatem implicite revelatam in maiori; quia in con­ clusione affirmatur capacitas scientiae de aliquo ente rationali, id est de homine, quae iam in maiore revelata affirmabatur de omni ente rationali. Sit exemplum verae conclusionis theologicae: Ea quae plane identica sunt, seiuncta subsistere nequeunt (mai. naturaliter certa); atqui in Eucharistia species panis et vini seiunctae a propria substantia subsistunt (min. revela­ ta); ergo species panis et vini non plane identificantur cum propria substan­ tia fconci. theologica). Hae proprie dictae conclusiones theologicae, hac ratione connexae cum revelatis, sunt quae stricto sensu appellantur veritates virtudliter revelatae ·'. 702. B. Facta dogmatica possunt esse vel formaliter re­ velata, ut Ecclesiae divina institutio, Christi resurrectio, etc., vel cum revelatis necessario connexa, seu quae nisi teneantur, revelatio ipsa' custodiri aut proponi nequeat. Loquimur tantum de his, seu de factis cum revelatione connexis. Haec autem du­ plicis sunt generis: a) alia sunt simpliciter talia, velut Concilii Tridentini legitimitas, sine qua certitudo dogmatum ab illo de­ finitorum in dubium vocaretur; b) alia vero sunt doctrinalia, velut sensus orthodoxus vel heterodoxus alicuius textus humani. De factis dogmatibus doctrinalibus praesertim agimus. In eis duplex quaestio distingui solet: alia iuris et alia facti, a) Quaestio iuris: Num scilicet aliquis humanus textus in se ipso spectatus certum quendam orthodoxum vel heterodoxum sensum obiec­ tive exhibeat necne, b) Quaestio facti: Num praeterea humanus auctor tali textu certum quendam sensum exprimere intenderit necne. Hinc factum dogmaticum sensu technico est sensus ortho­ doxus vel heterodoxus, quem auctor humanus, qua auctor, suo ■* Cf. Wjlmers, n.260-62. 732 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill textu exprimere intendit. In eo ergo attendi vel maxime debet ad sensum auctoris qua talis. Sensus auctoris qua auctoris, a) non est sensus mere subiectivus, qui ab humano auctore mere arbitrarie aliquo textu intendi possit; b) neque est sensus mere obiectivus, qui verbis materia­ liter in se sumptis utcumque significari possit; c.) sed est sen­ sus obiectivo-subiectivus, videlicet is, qui et obvia verborum sen­ tentiarumque significatione exprimitur, et ex adiunctis, in quibus verba prolata vel scripta sunt, certo concluditur, eum esse revera sensum ab auctore de facto intentum 45. 703. C. Decreta dispositiva cum revelatis finaliter con­ nexa sunt leges universales a suprema Ecclesiae auctoritate latae ad fidelium vitam in Ecclesiae finem rite ordinandam. Haec decreta non sunt leges divinae, sed ecclesiasticae, quae dicuntur finaliter cum revelatis esse connexa, quia ordinantur ad hoc ut fideles salutem supernaturalem assequantur, iuxta modum a Deo positiva revelatione statutum. Directe quidem ad potestatem regiminis spectant, cuius proprium est universa­ lia praescripta condere, urgere et vindicare; indirecte tamen ad potestatem docendi pertinent, quatenus quaedam doctrinae prin­ cipia praesupponunt, quae errori obnoxia in Ecclesia esse ne­ queunt, qualia sunt, verbi causa, a) Ecclesiam potestate pollere ad ea omnia praescribenda, b) observationem praescriptorum universalium Ecclesiae esse consectaneam doctrinae fidei et morum atque idoneam ad finem Ecclesiae assequendum. De­ creta haec in Iure Canonico praesertim collecta sunt. 704. 1) Decreta disciplinaria in genere sunt: sive a) iuridica, quae ad determinanda, urgenda et vindicanda iura et offi­ cia fidelium ordinata sunt; sive b) liturgica, quae ad ordinan­ dum divinum cultum et sacrorum administrationem sunt prae­ scripta; sive c) magistralia, quae ad promovendam ecclesiasti­ cam instructionem et ad evangelicae doctrinae praedicationem moderandam disposita sunts. 705. 2) Canonizationes Sanctorum sunt decreta definitiva potestatis ecclesiasticae universalis, quibus servi Dei sollem­ niter declarantur sancti, sanctorum catalogo adscribuntur atque fidelibus totius Ecclesiae colendi et imitandi proponuntur. Bea4 Dîeckmann, n.834-36. 5 Decreta disciplinaria: a) luridica: C1C 1-486.1409-1998.2142-2414; b) Liturgica: CIC 726-1321; c) Magistralia: CIC 1322-1408. In Conc.Tridentino decreta liturgica: D 626 856 878 879 888 889 93 i 935 941 943 952 954 956 984-88. L.2 C.3 A.2. OBIECTUM SECUND. INFALLIBILITATIS. TH.17 N.702-708 733 tificationes servorum Dei sunt etiam decreta potestatis eccle­ siasticae universalis, sed quae supremum et definitivum aucto­ ritatis gradum non obtinent6. 706. 3) Ordinum Religiosorum approbationes sunt decre­ ta potestatis ecclesiasticae supremae, quibus vivendi ratio iuxta certam Regulam definitive commendatur ut apta ad perfectio­ nem secundum consilia evangelica assequendam. Non agimus ergo de Religionibus iuris dioecesani seu auctoritate Episcopo­ rum particularium approbatis, sed de Religionibus iuris Pon­ tificii, et quidem de illis quae a Sancta Sede, non solum de­ cretum laudis, sed etiam definitivam approbationem obtinue­ runt 7. 707. Status quaestionis. Tenemus, infallibilitatis obiec­ tum, secundarium quidem vel indirectum, esse omnes veritates, quae cum per se revelatis necessario sunt connexae, quales sunt: 1) veritates speculativae logice cum revelatis connexae; 2) facta dogmatica praesertim doctrinalia; 3) decreta discipli­ naria in genere; 4) edictum sollemne canonizationis Sanctorum; 5) definitiva et suprema Ordinum Religiosorum approbatio. 708. Adversarii. 1) In genere adversantur omnes qui negant sive revelationem sive infallibilitatem. Huiusmodi sunt praesertim Rationalistae et Natuialistae. Accedunt etiam Pro­ testantes, prout in praecedenti thesi relati sunt, n.691. 2) Contra hanc thesim, de obiecto nempe secundario vel indirecto infallibilitatis, adversantur: a) Semirationalistae, ut Guenther et Frohschammer, tenentes, veritates philosophi­ cas independentes omnino esse a quacumque alia doctrinali auctoritate. Cf. Pu IX, Breve «Eximiam tuam»; Epist. «Gravis­ simas inter»; «Syllabum»: D 1656 1674-76 1703-04 1710-14. b) Modernistae, asserentes, «nullo sub respectu ad Eccle­ siam pertinere iudicium ferre de assertionibus disciplinarum humanarum»; D 2005; atque docentes veritatem mutabilem esse et relativam, adeo ut verum esse possit critico vel philoso­ pho id quod credenti sit error et vice versa: D 2023 2058 2084. c) lansenistae, negantes cadere posse sub Ecclesiae defini­ tione facta dogmatica doctrinalia sensu technico intellecta: D 1098 1350. Pistorienses, nollentes admittere ut definitiva Ecclesiae decreta disciplinaria cum fide vel moribus connexa, 0 CIC 1999-2141 ; F.Spedalieri, De Ecclesiae infallibilitate in Canonis. Sanctorum (1949). 7 CIC 487-681; lege praesertim CIC 487.488, x.°-3.°; 593· 734 I.SAI.AV1.RRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill affirmantes talia decreta posse esse noxia et in errorem indu­ centia, repudiantes modum vivendi Religiosorum a Summis Pontificibus definitive approbatum: D 1578 1580-92. d) Hodierni novitatum amatores, quorum sententias Pius XII in En­ cycl. «Humani generis» exponit dicens: «Theologis ac Philosophis catholicis opinationes plus minusve a recto itinere aberrantes neque ignorare neque neglegere licet... Attamen constat Nobis non deesse hodie, qui rebus novis plus aequo studentes, ... sacri Magisterii moderationi se subducere conten­ dant, ideoque in eo versentur periculo ne sensim sine sensu ab ipsa veritate divinitus revelata discedant». «Accedit quod, ut autumant, hodiernae etiam Philosophiae notionibus dogma exprimi possit, sive Immanentisini sive Idealismi sive Exsistentialismi aliusve systematis. Quod idcirco etiam fieri posse ac debere audaciores quidam affirmant, quia fidei mysteria nunquam notio­ nibus adaequate veris significari posse contendunt, sed tantum notionibus approximat ivis, ut aiunt, ac semper mutabilibus, quibus veritas aliquatenus quidem indicetur, sed necessario quoque deformetur. Neque absurdum esse putant, sed necesse omnino esse ut Theologia pro variis Philosophiis, novas antiquis substituat notiones, ita ut diversis quidem modis, ac vel etiam aliqua ratione oppositis, idem tamen, ut aiunt, valentibus, easdem divinas veritates humanitus reddat» 8. 709. Doctrina Ecclesiae. Pius XII in eodem loco, de his novitatum studiosis ait: «Patet autem ex iis quae dicimus, huiusmodi molimina non tantum ducere ad Relativistnum dog­ maticum, quem vocant, sed illum iam reapse continere... «Liquet etiam Ecclesiam non cuilibet systemati philosophico, brevi tem­ poris spatio vigenti, devinciri posse... Non enim veritas omnisque eius philo­ sophica declaratio in dies mutari possunt, cum potissimum agatur de prin­ cipiis humanae menti per se notis, vel de sententiis illis, quae tum saeculo­ rum sapientia, tum etiam divinae revelationis consensu ac fulcimine innitun­ tur... [Aiunt] quamlibet Philosophiam cum dogmate catholico componi posse; quod quidem falsum omnino esse, cum praesertim de commentis illis agatur, quae vel Immanentismum vocant, vel Idealismum, vel Materialismum sive historicum sive dialecticum, ac vel etiam Exsistentialismum sive atheismum profitentem, sive saltem valori ratiocinii metaphysici adversan­ tem, catholicus nemo in dubium revocare potest... Magisterii profecto est, ex divina institutione, non solum veritatis divinitus revelatae depositum cus­ todire et interpretari sed ipsis etiam philosophicis disciplinis invigilare, ne quid detrimenti ex placitis non rectis catholica patiantur dogmata». Unde concludit: «Episcopis ac Religiosarum Sodalitatum Moderatoribus, gravissi­ me eorum onerata conscientia, praecipimus, ut quam diligentissime curent, ne in scholis, in coetibus, in scriptis quibuslibet opiniones huiusmodi pro­ ferantur, neve clericis vel christifidelibus quovis modo tradantur» °. 710. Conc. Vaticanum doctrinam theseos proponit: 1) in suis decretis; 2) in definitione pontificiae infallibilitatis; 3) in definitionibus ulterioribus quas praeparabat. « AAS 42 (1950) 563.564.566. Cf. n.735s. 9 AAS 42 (!Q5O) 566.572.574-575-577· I..2 C-3 Λ. 2. OBIECTUM SECUND. IN E ALLI BI LITATIS. TH.I7 N.708-7XI 735 i. Ex Vaticani decretis infertur, thesim nostram in genere esse saltem theologice certam, ex affirmata a Concilio omnimoda obligatione adhaerendi sententiae ab Ecclesiae latae circa has veritates cum revelatis connexas: D 1798 1817. Theologus Vaticani P.Kleutgen, sese ad hanc Concilii doctrinam re­ ferens, ulterius asserebat: «Esse autem Ecclesiae et ius et officium de con­ clusionibus Philosophiae aliarumque disciplinarum iudicare... in Constitu­ tione prima de Fide definitum est»10. 711. 2. Ex Vaticani definitione pontificiae infallibilitatis infertur, thesim nostram esse theologice certam, eo quod Con­ cilium asserat, Pontificem definientem «doctrinam tenendam, ea infallibilitate pollere, qua Christus Ecclesiam suam instructam esse voluit»: D 1839. Nam idem Relator fidei cum id ipsum in Concilio explicavit, dixit: «Cum dogmatibus revelatis veritates aliae magis vel minus stricte cohae­ rent, quae licet in se revelatae non sint, requiruntur tamen ad ipsum deposi­ tum revelationis integre custodiendum, rite explicandum et efficaciter defi­ niendum... Huiusmodi veritates non quidem per se ad depositum fidei, sed tamen ad custodiam depositi fidei spectant. Hinc omnes omnino catholici theologi consentiunt, Ecclesiam in huiusmodi veritatum definitione esse in­ fallibilem. Sed opinionum diversitas versatur unice circa gradum certitudinis: utrum scilicet infallibilitas in hisce veritatibus proponendis debeat censeri dogma fidei, an solum theologice certa... Patribus Deputationis unanimi con­ sensione visum fuit hanc quaestionem nunc saltem non definiendam, sed re­ linquendam esse in eo statu in quo est; ita ut definiatur de obiecto infallibili­ tatis Romani Pontificis omnino idem credendum esse, quod creditur de obiec­ to infallibilitatis in definitionibus Ecclesiae... In illis ergo in quibus theolo­ gice quidem certum est, non tamen hactenus certum de fide est, Ecclesiam esse infallibilem, etiam infallibilitas Pontificis hoc decreto sacri Concilii non definitur tamquam de fide credenda. Qua vero certitudine theologica constat haec alia obiecta comprehendi intra ambitum infallibilitatis qua pollet Ec­ clesia, eadem certitudine tenendum est ac erit, ad haec etiam obiecta extendi infallibilitatem in definitionibus editis a Romano Pontifice» 11. Unde ex definitione vaticana infallibilitatis pontificiae erui­ tur esse doctrinam saltem theologice certam, obiectum infallibi­ litatis esse etiam veritates cum revelatis certo ac necessario connexas; quod Patres in Concilio deducebant ex definitionis formula, in qua Concilium obiectum infallibilitatis «circum­ scribit et determinat per comparationem cum infallibilitate in definitionibus Ecclesiae» '2, et etiam quia retinuit verba tenen­ dam definit, contra eos qui volebant ut poneretur fide divina tenendam definit, ideo solum ne Concilium videretur ambitum ’° J.Kleutgen, Annotationes ad schema II de Ecclesia: Msi 53,325. 11 V.Gasser, Lc.: Msi 52,1226s. 12 Msi 52,1226.1316-1317; Franzelin, Dc Traditione th.i2schol.i prine.1 corull.l-2. 736 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill infallibilitatis restringere ad solas veritates per se revelatas: D 1839 I3. 712. 3) In decretis Conc. Vaticani, qpae praeparabantur, doctrina theseos directe et explicite definiebatur; unde thesis est definitioni proxima. In schemate I cn.9: «Si quis dixerit, Ecclesiae infallibilitatem ad ea tan­ tum restringi, quae divina revelatione continentur, neque ad alias etiam ve­ ritates extendi quae necessario requiruntur, ut revelationis depositum inte­ grum custodiatur; anath. sit» 14. Consentit Schema reformatum, cn.9: «Si quis duxerit, Christi Ecclesiam a vera fide deficere posse, aut certe in aliis nullis, quam in iis, quae per se ipsa in verbo Dei continentur, ab errore immunem esse; anath. sit»15. 713. Valor dogmaticus. Doctrina theseos est saltem theologice certa et definitioni proxima ex eodem Conc.Vaticano. 714. Probatio. Obiectum infallibilitatis sunt etiam veri­ tates certo ac necessario cum revelatis connexae. Praenota. Cum asserimus, Ecclesiam esse infallibilem in huiusmodi ve­ ritatibus definiendis, consequenter affirmamus. Ecclesiam posse exigere a fidelibus assensum absolute certum et irrevocabile, quo has veritates post Ec­ clesiae definitionem teneant. Nihil tamen dicimus de qualitate huius assen­ sus: utrum nempe sit assensus fidei divinae formaliter vel virtualiter, imme­ diate vel mediate, elicite vel imperate; an sufficiat assensus fidei ecclesias­ ticae vel religiosae, prout alii tenent, vel assensus absolutae «certitudinis theologicae», prout Relator in Conc.Vaticano loquebatur '6. Haec ulterius determinare ad tractatum de Fide pertinet17. 715. Prob. argumento generali. Quod finis Magisterii infallibilis exigit, et Ecclesia infallibilis sibi vindicat, id re­ vera Ecclesiae competit. Atqui finis Magisterii infallibilis exigit et Ecclesia infallibilis sibi vindicat infallibilitatem circa veritates connexas cum revelatis, quas in statu quaestionis re­ censuimus. Ergo Ecclesiae competit infallibilitas circa verita­ tes connexas cum revelatis. Mai. a) Quod finis Magisterii infallibilis exigit id Ecclesiae competit; quia secus potestas Magisterii esset nulla, utpote quae suum finem attingere non valeret. Mai. b) Quod Ecclesia infallibilis sibi vindicat id ei revera competit; quia vi infallibilitatis, Ecclesia necessario scire debet 13 Msi 51,701-702; 53,251.281-82; 52.3.7: 53.255-56.282-83; 53,275: 52,1241.1334. Cf. J.Salaverri: EstEcl 22 (1948) 220-224. 14 Msi 51,543·552. 15 Mst 53,313-316. 16 Msi 52.1316-17: Hurter. Theol. 1 n.499; Palmieri, De Ecclesia § 40 n.5. 17 Franzblin, De Traditione th.12 schoi.t princ.4 coroll.4; prine.7 coroll.3; Van Noort, De Fide n.246-50; Lennerz. De virtut. theol. (1930) 91 ; Schultes, De Ecclesia a.67; Lbrcher, n.616; Vellico, De Ecclesia 425s; GarcIa, Excmus.D.Fidelis: MiscCom 6 (1946) 9-45. L.2 C-3 A.2. OBIECTUM SECUND. INFALLIBILITATIS. TH.I7 N.7H-717 737 ac proinde de facto scit, ad quas veritates eius infallibilitas extendatur, nam secus Ecclesiae infallibilitas esset potestas sine obiecto certo circa quod exerceri valeret, ac proinde numquam posset reduci ad actum: quod repugnat. Min. Probanda est quoad singula. 716. i) Quoad veritates speculativas logice ac necessario cum revelatis connexas. A. Finis Magisterii infallibilis exigit in­ fallibilitatem circa huiusmodi veritates. Nam finis Magisterii infallibilis exigit ea quae necessaria sunt ad fidei depositum fide­ liter custodiendum et infallibiliter declarandum. Atqui ad hunc finem necessaria est infallibilitas circa veritates logice ac ne­ cessario connexas cum revelatis, quales sunt conclusiones theo­ logicae et fidei praeambula. Ergo finis Magisterii infallibilis exi­ git infallibilitatem circa veritates logice et necessario cum reve­ latis connexas. Mai. patet quia Magisterii infalliblis finis est fidelis custo­ dia et infallibilis declaratio depositi fidei: D 1800 1836; cf. i Tim 6,20. Min. constat, quia si veritates logice et necessario connexae cum revelatis, quales sunt praeambula fidei et conclusiones theo­ logicae, possent negari vel in dubium revocari, logice et neces­ sario negari vel in dubium revocari deberet aliqua veritas reve­ lata, quemadmodum ex notionibus patet. Praeambula fidei in­ fallibiliter definibilia sunt, non qua praeambula, sed qua cum revelatis connexa. 717. B. Ecclesia sibi vindicat infallibilitatem circa veri­ tates huiusmodi connexas, a) Theoretice: Pius IX, a. 1862, in Epistola «Gravissimas inter» contra Frohschammer, qui omnimo­ dam Philosophiae independentiam a fide immerito propugna­ bat: D 1674-76. Conc.Vaticanum idem vindicat contra Rationalistas et Semirationalistas: D 1798 1817. Pius X eadem Eccle­ siae iura defendit contra Modernistas in Decreto «Lamentabili»: D 2005 2007 2024. Denuo Pius XII, Encycl. «Humani generis», aperte docet, veritates huiusmodi obiectum esse Magisterii Ecclesiae 18. b) Practice: Conc.Lateranense V, a.1513, definivit contra «philosophantes» praecipuas animae humanae proprietates, at­ que in genere edixit: «Omnem assertionem veritati illuminatae fidei contrariam omnino falsam esse definimus»: D 738; quam *8 AAS 42 (1950) 575. Gf. supra notis 8 ct 9. Tcologfa l 24 738 I.SAI.AVERRI, DF. ECCLESIA CHRISTI. Ill quidem definitionem Conc. Vaticanum iterum confirmavit: D 1797. Addi possent aliae practicae Ecclesiae decisiones, quibus definitivum iudicium tulit de propositionibus philosophicis, ut exempli gratia, errores Nicolai de Ultricuria: D 553-570, cf. no­ tam i ad D 553. 718. 2) Quoad facta dogmatica doctrinalia sensu tech­ nico intellecta, nam de aliis factis dogmaticis proprie non est quaestio controversa 19. A. Finis Magisterii infallibilis exigit infallibilitatem circa haec facta dogmatica. Nam finis Magisterii infallibilis exigit ea quae necessaria sunt ad secure dirigendos fideles in recta fidei professione et in contrariis erroribus vitandis. Atqui ad hoc necessaria est infallibilitas in definiendo sensu orthodoxo vel heterodoxo auctoris qua auctoris alicuius textus dogmatici. Ergo finis Magisterii infallibilis exigit infallibilitatem circa facta dogmatica doctrinalia sensu technico intellecta. Mai. patet, quia finis practicus Magisterii est obtinere ut fideles ab erroribus in fide caveant, revelationem probe intelli­ gent, et fidem catholicam rite profiteantur: cf. D 1800 1798. Min. constat, quia si sensus orthodoxus vel heterodoxus alicuius textus humani infallibiliter definiri non posset, nemo peremptorie cogi posset ad certam fidei formulam profitendam, nemo efficaciter cohiberi posset ab erroribus in fide admitten­ dis et diffundendis, nulla denique praesto esset Ecclesiae om­ nino tuta via ad infundendam et conservandam veram fidem in animis fidelium; sapienter enim S.Thomas animadvertit: «Per verba quae quis loquitur suam fidem profitetur, et ideo si sit inordinata locutio circa ea quae sunt fidei sequi potest ex hoc corruptio fidei» 20. 719. B. Ecclesia sibi vindicat infallibilitatem quoad facta dogmatica doctrinalia sensu technico intellecta, a) Theoretice, prout abunde constat ex historia damnationis quinque propo­ sitionum Jansenii. Cornelius Iansenius, mortuus anno 1638, reliquit librum scriptum, cui titulus Augustinus. Hic liber in lucem editus est post auctoris mortem a. 1640, ac paulo post, a. 1642, ab Urbano VIII prohibitus est. Post longas circa huius libri doctrinam controversias, Innocentius X, a. 1653, quinque propositiones ex libro lansenii depromptas declaravit haereti­ cas: D 1092-1096. 19 A.G1TS, La foi dcclés. aux faits dogmatiques (1940); J.Carreyre, Jansénisme: DTC 8, 318-529· 2« S.Th., 2.2 q.n a.2 ad 2. I..2 Ç.3 A.2. OBIECTUM SECUND. INFALLIBILITATIS. TH.17. N.717-72I 739 lansenistae reclamaverunt dicenj.es: quinque eas propositio­ nes esse quidem damnabiles, attamen easdem minime esse damnatas in sensu quo illas lansenius in suo libro proposuit; quare Alexander VII, a. 1656, edixit, «quinque illas propo­ sitiones ex libro Cornelii lansenii excerptas ac in sensu ab eodem Cornelio intento damnatas fuisse, declaramus et de­ finimus»; D 1098 cum nota. Cum nondum lansenistae suum errorem deponere vellent, idem Alexander VII, a. 1665, iniunxit lansenistis ut formularium submissionis sub iureiurando subscriberent: D 1099. lansenistae nondum acquieve­ runt, quare Innocentius XII, annis 1694 et 1696, declaravit, formulam submissionis ab Alexandro VII praescriptam ab omnibus debere in sensu obvio intelligi, ac simul de novo con­ firmavit decreta contra iansenismum lata ab Innocentio X et Alexandro VII: D 1099 cum nota 3· 720. lansenistae tunc ad effugium accurrerunt asseren­ tes: damnationi propositionum lansenii non assensum inter­ num, sed solum obsequiosum silentium esse praestandum. Quare tandem Clemens XI, a.1705, decreta de hac re ab Innocentio X et Alexandro VII data confirmavit, atque obligationem impo­ suit interius obsequendi damnationi quinque propositionum lansenii iuxta «sensum quem illarum verba prae se ferunt»: D 1350. Igitur ex hoc longo sexaginta annorum processu aper­ tissime patet, Ecclesiam sibi theoretice vindicasse infallibili­ tatem ad damnandas lansenii quinque propositiones «in sensu ab eodem auctore intento, quem illarum verba prae se ferunt»: D 1098 1350. Ergo Ecclesia sibi in hac causa vindicavit infalli­ bilitatem quoad facta dogmatica doctrinalia sensu technico intellecta 21. 721. b) Practice Ecclesia sibi vindicat infallibilitatem circa eadem dogmatica facta semper ac scripta aliqua et eorum auctores definitive damnat. Sic, exempli gratia, Conc.Constantinopolitanum II, a.553, damnavit «impium Theodorum (mor­ tuum a.428) et impia eius conscripta»: D 225. Innocentius II, a. 1140, de Petro Abaelardo, mortuo a. 1142, edixit: «capitula et universa ipsius Petri dogmata cum suo auctore tamquam haeretico damnavimus»; D 387. Conc.Constantiense, a.1418, circa loannem Wicleff, mor­ tuum a.1384, et loannem Hus, mortuum a.1415, proposuit Wicleffitis et Hussitis interrogationem septimam: «Utrum cre­ 21 Cf. Bullarium Rom. 21.234s. Dieckmann, n.836-39; Schultes, a.35; A.de BecdelieDAFC 2,1153-92. vre: 740 USAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill dat, quod condemnationes Io. Wicleff et Io.Hus factae de per­ sonis eorum, libris et documentis... fuerint rite et iuste factae, et a quolibet catholico pro talibus tenendae et firmiter asse­ rendae»; et octavam: «Utrum credat, teneat, asserat, Io. Wi­ cleff et lo.Hus... fuisse haereticos et pfo haereticis nominan­ dos ac deputandos, et libros et doctrinas eorum fuisse et esse perversos»: D 659s. Pius IX, a. 1862, iudicavit de sensu heterodoxo operum in lucem editorum Iacobi Frohschammer, mortui a. 1839, edi­ cens, sententias, quas idem Frohschammer asseruit, alienas omnino esse a catholicae Ecclesiae doctrina, easque reiciendas, reprobandas et omnino damnandas esse: D 1667 1669 1673 1675. Leo XIII, a. 1887, «approbavit, confirmavit atque ab omnibus servari mandavit» decretum Sancti Officii, quo pro­ positiones Antonii de Rosmini «in proprio auctoris sensu re­ probandas ac proscribendas esse iudicavit»: D 1930a. 722. 3) Quoad decreta disciplinaria in genere, quae cum revelatis finaliter connexa sunt. A. Finis Magisterii infalli­ bilis exigit infallibilitatem circa huiusmodi decreta. Nam finis Magisterii infallibilis exigit ea quae necessaria sint ad fidelium vitam sine errore in Ecclesiae finem ordinandam. Atqui ad fidelium vitam sine errore in Ecclesiae finem ordinandam ne­ cessaria est infallibiiitas circa decreta disciplinaria cum revela­ tis finaliter connexa. Ergo finis Magisterii infallibilis exigit in­ fallibilitatem circa decreta disciplinaria in genere, quae cum revelatis finaliter connexa sunt. Mai. patet, quia finis Magisterii infallibilis tandem ad hoc ordinari debet, ut fideles sine errore ad finem Ecclesiae asse­ quendum dirigantur. Min. constat ex ipsa definitione decretorum disciplinarium in genere, quae cum revelatis finaliter et necessario connexa sunt, n.703. 723. B. Ecclesia sibi vindicat infallibilitatem circa huius­ modi decreta. a) Circa decreta disciplinaria in genere constat id quod asserimus, ex Pio VI in Constitutione «Auctorem fidei», a. 1794, qua errores synodi Pistoriensis damnavit: D 1578. b) In specie, circa decreta liturgica Ecclesiam sibi vindicare infallibilitatem, constat ex lege communionis eucharisticae sub una tantum specie a Conciliis Constantiense et Tridentino sol­ lemniter lata: D 626 ad finem 668 931-935. Id ipsum abunde L.2 C.3 Λ.2. OBIECTUM SECUND. 1NFAL1.1BILITATIS. TH.17 N.72I-725 741 confirmari potest ex aliis decretis, quibus Conc.Tridentinum sollemniter confirmavit ritus et caerimonias, quae in Sacra­ mentorum administratione et Missarum celebratione adhiben­ tur: D 856 879 889 942 943 954. 724. 4) Quoad decreta sollemnis Canonizationis Sanc­ torum a. A. Finis Magisterii infallibilis exigit infallibilitatem circa huiusmodi decreta. Nam finis Magisterii infallibilis exigit ea quae necessaria sunt ad fideles dirigendos sine errore ad salutem per rectum cultum et imitationem exemplorum virtu­ tum Christianarum. Atqui ad talem scopum necessaria est infallibilitas circa decreta Canonizationis Sanctorum. Ergo finis Ma­ gisterii infallibilis exigit infallibilitatem circa decreta sollemnis Canonizationis Sanctorum. Mai. patet ex supposita Ecclesiae potestate sanctificandi ad quam immediate ordinantur aliae eiusdem Ecclesiae po­ testates. Min. constat, quia sollemnibus decretis Canonizationis Sanctorum Ecclesia non solum tolerat et permittit, sed etiam commendat et praecipit universo fidelium gregi, colendos esse aliquos determinatos Sanctos quos canonizat, eosdemque pro­ ponit tamquam virtutum exempla imitatione digna. Atqui mera erroris possibilitas in tam sollemni iudicio, omnem fide­ lium tolleret fiduciam et universum Sanctorum cultum fun­ damento destitueret; quia accidere poterat ut Ecclesia sollem­ niter proponeret omnibus et praeciperet perpetuo colendos et imitandos homines damnatos et pravos. Ergo ad fideles diri­ gendos sine errore ad salutem per rectum cultum et imitatio­ nem exemplorum virtutum Christianarum, necessaria est infallibilitas circa sollemnia decreta Canonizationis Sanctorum. 725. B. Ecclesia sibi vindicat infallibilitatem circa sollem­ nia decreta Canonizationis Sanctorum. Nam Ecclesia sibi exer­ cite vindicat infallibilitatem circa ea decreta quae sollemni iudi­ cio definit. Atqui Ecclesia sollemni iudicio definit decreta Ca­ nonizationis Sanctorum. Ergo Ecclesia sibi vindicat infallibili­ tatem circa decreta Canonizationis Sanctorum. Mai. patet, quia sollemne iudicium est forma maxime propria definitionis infallibilis, ut scimus ex Conc.Vaticano: D 1792 et ex CIC 1323 § 2. Min. probari potest ex formulis, quibus decreta Canoniza»'Cf. infra n.1230-35; Hurter, Theol. 1 n.279. 742 I.SAI.AVT.RRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill tionum exprimuntur. Exempli causa, Benedictus XIII, a.1726, edicebat: «Ad honorem sanctae et individuae Trinitatis, fidei catholicae exalta­ tionem et christiani nominis incrementum, auctoritate omnipotentis Dei Patris, Filii et Spiritus Sancti, et BB.Apostolorum Petri et Pauli ac Nostra, de venerabilium fratrum Nostrorum S.R.E.Cardinalium... consilio et una­ nimi consensu, B.Ioannem a Cruce... Sanctum esse definivimus, Sanctorum Confessorum non Pontificum canoni adscribendum decrevimus, prout prae­ sentium tenore definimus, decernimus et adscribimus, eumdemque per uni­ versos Christi fideles tamquam vere Sanctum honorari mandavimus et man­ damus... ab universa Ecclesia». Eadem formula, eodem anno, idem Pontifex canonizavit etiam Sanctos Aloysium Gonzaga et Stanislaum de Kostka 22. Consentit cum hac formula ea quae nostris diebus adhibere solet Pius XII, ut die 22 iunii a.1947: «Ad honorem Sanctae et Individuae Tri­ nitatis, ad exaltationem Fidei Catholicae et Christianae Religionis augmen­ tum, auctoritate Domini Nostri lesu Christi, BB.Apostolorum Petri et Pauli ac Nostra; matura deliberatione praehabita et divina ope saepius implorata, ac de Venerabilium Fratrum Nostrorum S.R.E.Cardinalium. ...consilio; BB.Ioannem de Britto Martyrem, losephum Cafasso et Bernardinum Realino Confessores, Sanctos esse decernimus et definimus ac Sanctorum Ca­ talogo adscribimus; statuentes ab Ecclesia Universali illorum memoriam... pia devotione recoli debere. In nomine Pa t tris et Fi t lit et Spiritus t Sancti. Arnen» 23. Hanc esse sententiam infallibilem aliquoties expressis verbis Pontifices declaraverunt. Ut Pius XI: «superno lumine iterum ferventiusque implora­ to, infallibilem Nos, uti Catholicae Ecclesiae supremus Magister, senten­ tiam in haec verba protulimus: Ad honorem etc.». Et alibi: «Nos. ex Cathe­ dra divi Petri, uti supremus universalis Christi Ecclesiae Magister, infal­ libilem hisce verbis sententiam sollemniter pronuntiavimus: Ad honorem etc.». Necnon Pius XII: «Nos universalis Catholicae Ecclesiae Magister, ex Cathe­ dra una super Petrum Domini voce fundata, falli nesciam hanc sententiam sollemniter hisce pronunciavimus verbis: Ad honorem etc.». Et alibi: «Nos... in Cathedra sedentes, inerranti Petri Magisterio fungentes, sollemniter pro­ nunciavimus: Ad honorem etc.» 24. 726. De gradu certitudinis, qua tenendum est Ecclesiam esse infallibi­ lem in Sanctorum Canonizatione, insignium auctorum sententias referre oportet. S.Thomas: «Canonizatio, inquit, Sanctorum medium est inter haec duo (inter ea nempe quae ad fidem et ea quae ad particularia facta pertinent); quia tamen honor, quem Sanctis exhibemus, quaedam professio fidei est, qua Sanctorum gloriam credimus, pie credendum est, quod nec etiam in his iudicium Ecclesiae errare possit» 2S. F.SuArez: «Quamvis non sit de fide, censeo esse satis certam, et contra­ riam esse impiam ac temerariam»26. Benedictus XIV refert, paucos veteres negasse infallibilitatem Eccle­ siae circa decreta Canonizationis Sanctorum. Ipse vero cum communi sen­ tentia tenet: «Si non haereticum, temerarium tamen, scandalum toti Eccle22 Benedictus XIII: Bullar. Roman. ed.Taurinen. 22 (1871) 482.486.480. 23 Pius XII: AAS 30 (1047) 209.249.281,329.377· 24 Pius XI: AAS 2S (1933) 425-426: 26 (1934) 539s; Pius XII: AAS 33 (1941) 105; 41 (1949) 137· 25 S.Th., Quodl. 9 a.16. 26 SuArez, De Fide d.5 s.8 n.8. L.2 C-3 A.2. OBIECTUM SECUND. INFALLIBILITATIS. TH.17 N.725-729 743 siae afferentem, ... sapientem haeresim... assertorem erroneae propositionis... dicemus eum, qui auderet asserere, Pontificem in hac aut illa Canonizatione errasse, hunc aut illum Sanctum ab eo canonizatum non esse cultu duliae colendum» 2728 . Nunc autem hanc doctrinam omnes tenent saltem ut theologice certam. Immo, iuxta apertam Pii XI et XII mentem, dici potest implicite definita. ηζη. 5) Decreta definitivae approbationis Ordinum Religiosorum. A. Finis Magisterii infallibilis exigit infallibilitatem circa haec decreta. Nam finis Magisterii infallibilis exigit ea quae necessaria sunt ad fideles dirigendos sine errore ad salutem per viam evangelicae perfectionis. Atqui ad hunc scopum necessa­ ria est infallibilitas circa decreta definitive approbantia Ordi­ nes Religiosorum. Ergo finis Magisterii infallibilis exigit infal­ libilitatem circa pontificia decreta definitive approbantia Or­ dines Religiosorum. Mai. patet, quia fideles dirigere ad salutem per viam evan­ gelicae perfectionis est una ex praecipuis rebus morum, ad quas in genere Magisterii infallibilitas extenditur. Min. constat etiam, quia pontificia decreta definitive appro­ bantia Ordines Religiosorum proponunt universae Ecclesiae stabilem vivendi rationem iuxta aliquam Regulam tamquam viam certam ad perfectionem evangelicam acquirendam. Vi autem infallibilitatis in rebus morum, repugnat ut Summus Pontifex definitive proponat universae Ecclesiae stabilem quam­ libet vivendi rationem'tamquam viam certam ad perfectionem, quae posset esse inepta vel contraria evangelicae perfectioni. 728. In argumento animadvertas, quaeso, agi de iudicio doctrinali, quo edicitur: talem vivendi rationem, in se ipsa inspectam, esse aptam ad evangelicam perfectionem acquirendam, quod iudicium nequit esse falsum. Non agitur de iudicio prudentiali, circa opportunitatem vel convenientiam, propter extrinseca rerum adiuncta, admittendi vel permittendi aliquem Or­ dinem Religiosum: hoc vero aliud iudicium fortasse non necessario sit in­ fallibile 28. 729. B. Ecclesia sibi vindicat infallibilitatem circa decre­ ta definitive approbantia Ordines Religiosorum, a) Constat ex Pio VI, qui in Const. «Auctorem fidei», damnavit systema Reli­ gionum eversivum, a Synodo Pistoriensi propositum, eo praeci­ 27 Benedictus XIV, De Cànoniz. Sanctorum l.i c.43 n.3; c.45 n.28. Cf. Dieckmann, F.Spedalieri, De Ecclesiae infallibilitate in Canoniz. Sanctorum (1949). 28 M.Cano, De locis I.5 C.5 ad-4: Aliqui dicunt eum loqui de hoc iudicio prudentiali, cum scribit: «Ordines vel probare vel refellere, quoniam non e scientia id solum, sed etiam e pru­ dentia pendet, non ad ea pertinet in quibus Summus Pontifex errare nequit». Cf. De Groot, q.9 a.9. Suarez vero Meichiorem Cano de errore accusat: De Fide d.5 s.8 n.9. d.Ssis; 744 I.SAL.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill se quod Ordines Religiosorum auctoritate S.Sedis et Concilio­ rum fuissent approbati: D 1582 1592. Hanc damnationem denuo contra Naturalismum confirmavit Pius IX, in Encycl. «Quanta cura»: D 1692. b) Ecclesiam exercite sibi vindicare infallibilitatem in huius­ modi decretis, patet ex sollemni iudicio quo Ordines Religioso­ rum approbat. Sic, exempli causa, Paulus V, a. 1606: «Motu proprio, inquit, et ex certa scientia ac mera deliberatione Nos­ tris, deque Apostolicae Potestatis plenitudine, laudabile dictae Societatis Institutum et Constitutiones... perpetuo approbamus et confirmamus, ac Nostrae et Sedis Apostolicae Auctoritatis robur adiicimus». Similiter alii octo Summi Pontifices eandem Societatem approbaverunt. Hoc autem sol­ lemne iudicium est forma propria decretorum infallibilium 29. 730. Obiectiones 3 °. 1. Principia rationis eorumque conclusiones, utpote quae praecedunt fidem et praesupponuntur a fide, nequeunt fidei iudicio subici, ideoque neque infallibiliter definiri. Atqui eiusmodi sunt prin­ cipia et conclusiones scientiarum. Ergo principia et conclusiones scientia­ rum nequeunt infallibiliter definiri. Dist. mai. Principia et conclusiones quae nullam connexionem cum re­ bus fidei et morum habeant, conc.; quae talem connexionem et quidem neces­ sariam habeant, subdist. : nequeunt subici iudicio fidei quo perficiantur, nego, quia gratia perficit naturam; nequeunt subici iudicio fidei quo corrigantur vel destruantur, iterum subdist. : quatenus genuina principia et legitimae con­ clusiones sunt nequeunt iudicio fidei corrigi vel destrui, conc.; quatenus, propter limitationem et fragilitatem humanam, a tali genuinitate et legitimitate deficiunt, nequeunt iudicio fidei corrigi vel destrui, nego. Conc. min.; pariter dist. cons. et nego consequent. 31 731. 2. Sine investigationis libertate nulla vera scientia. Atqui iudi­ cium infallibile circa principia et conclusiones scientiarum tollit investiga­ tionis libertatem. Ergo iudicium infallibile circa principia et conclusiones scientiarum destruit veram scientiam. Dist. mai. Sine libertate ad investigandum in propria scientiae principia et ad eruendas, iuxta aptam methodum, legitimas eiusdem scientiae conclu­ siones, nulla datur vera scientia, conc.; sine licentia ad assumenda principia falsa vel erronea et ad eruendas ex eis conclusiones etiam falsas vel erroneas, nulla datur vera scientia, nego. Contradist. min. Iudicium infallibile circa principia et conclusiones scientiarum, quae connectantur cum dogmate, tollit licentiam ad assumenda principia falsa vel erronea, utpote contraria principiis fidei, et ad deducendas conclusiones quae ex lumine fidei constat esse erroneas vel falsas, conc.; tollit veram libertatem ad adhibenda principia certa et ad eruendas legitimas scientiae conclusiones, nego (D 1674s). Saltem «progressionis sufflamen et scientiae obex est» quidquid inves­ tigationem scientificam subordinat ideis praeconceptis. Atqui definitiones infallibiles in rebus scientiarum investigationem scientificam subordinant 29 Constitutiones Soc.Iesu (Romae 1937) p.XXXIV-VIII, Auctoritatem decretorum, quibus Ordines approbantur, defendunt, contra Guii.ei.mum a Sancto Amore. S.Thomas, Opus­ culum, Contra impugnantes Dei cultum et religionem pars 3 c.21: ed. Vives (Paris) 29 p-3o; S.Bonaventura, De perfectione evangelica q.2 a.2: ed. Quaracchi, 2 p.iS3. Cf. De San, n.261.277; De Gkoot, q.g a.2-6; Dieckmann, n.851. 31 S.Th., In Boetium de Trin. q.2 a.3. L.2 C-3 A.2. OBIECTUM SFXUND. INFALLIBILITATIS. TH.X7 N.739-735 745 ideis praeconceptis. Ergo definitiones infallibiles in rebus scientiarum «pro­ gressionis sufflamen et scientiae obex sunt» 32. Dist. mai. Si tales ideae sint falsae vel erroneae, conc.; si tales ideae sint verae, certae et ab erroribus munientes, subdist. : si huiusmodi ideae sint forte divertentes vel alienae a proprio scientiae obiecto, conc.; si contra sint conducentes ad perfectius et sine erroribus assequendum proprium scien­ tiae obiectum, ut revera sunt omnes illae quae dicuntur connexae, nego. Contradist. min., nego cons, et consequent. 732. 3. Ad fidei depositum integrum custodiendum et declarandum sufficit infallibilitas circa per se revelata. Ergo non est necessaria infallibi­ litas circa connexa cum revelatis. Dist. antec. Ad fidei depositum integrum mere obiective custodiendum et declarandum, trans, antec.; ad fidei depositum integrum in mentibus fide­ lium vere custodiendum et efficaciter ita declarandum, ut ab eis rite intelligatur, sufficit infallibilitas circa per se revelata, nego antec. 733. 4. Ad fidei depositum in mentibus fidelium vere custodiendum et efficaciter declarandum, sufficit Magisterium mere authenticum circa con­ nexa cum revelatis. Ergo circa haec non requiritur infallibilitas. Nego suppositum: id est, Magisterium distingui in authenticum et in­ fallibile ex obiecto. Haec distinctio sumitur ex gradu auctoritatis, quo exer­ cetur, et ex correspondent! gradu firmitatis adhaesionis, quam fidelibus im­ ponit. Ergo si obiciens concedit conriexa cum revelatis esse obiectum Magis­ terii authentici, eo ipso negare nequit ea etiam esse obiectum Magisterii in­ fallibilis. Vel dist. antec. Generatim et in ordinariis rerum adiunctis, trans, an­ tec.; semper et in omni casu, subdist. : sufficit ad obtinendum silentium obse­ quiosum et assensum mere condicionatum, trans.; ad exigendum mentis in­ ternum et absolutum assensum, nego. 734. 5. Argumentum desumptum ex eo quod Ecclesia sibi vindicat infallibilitatem circa virtualiter revelata, supponit iam notum, infallibilita­ tem Ecclesiae extendi ad virtualiter revelata. Atqui huiusmodi supposita veritas est etiam virtualiter revelata. Ergo tale argumentum supponit id ipsum quod est probandum. a) Aliqui theologi ut Zapelena respondent: Negatur min., quia infal­ libilitatem Ecclesiae extendi ad virtualiter revelata est veritas formaliter sal­ tem implicite revelata in dogmate de ipsa infallibilitate et eius fine, ex qui­ bus per analysim deduci potest33. b) Dist. mai. Supponit iam notum Ecclesiae, infallibilitatem eius ex­ tendi ad virtualiter revelata, conc. mai.; supponit iam notum theologo de­ monstranti, infallibilitatem Ecclesiae extendi ad virtualiter revelata, nego mai. Trans, min. Dist. pariter cons. Tale argumentum supponeret id quod est pro­ bandum, si supponeret iam notum theologo, qui arguit, infallibilitatem Ec­ clesiae extendi ad virtualiter revelata, conc. cons.; si supponat id ipsum iam notum ipsi Ecclesiae, nego cons. 735. 6. Conclusiones theologicae proprie dictae, seu quae ex univer­ sali naturaliter certa et ex particulari revelata vere deducuntur, non sunt re­ vera connexae cum revelatis. Ergo nequeunt esse infallibilitatis obiectum. Prob. antec. Vera connexio supponit identificari conceptus revelationis 32 Cf. Pium XII, Encycl. tournant generis»; AAS 42 (1950) 567. 33 Cf. Zapblbna, 2 (1940) th.18 obi.3 p.IOS· 146 I.SAI.AVI.RRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill supernaturalis cum conceptibus rationis naturalis. Atqui haec identitas est impossibilis. Ergo conclusiones theologicae non sunt vere connexae cum revelatis, seu conclusiones theologicae proprie dictae dari nequeunt. Prob. mai. uno exemplo: Verbum procedit per intellectum (universalis naturaliter certa). Atqui Filius Dei est Verbum (particularis revelata). Ergo Filius procedit a Patre per intellectum (conclusio theologica proprie dicta). Haec conclusio ut sit vere connexa cum revelatis, seu ut sit vera con­ clusio theologica, supponere debet, conceptum verbi praemissae maioris identificari cum conceptu Verbi praemissae minoris, nam secus syllogismus constaret quatuor terminis. Atqui conceptus verbi rationis naturalis nequit identificari cum concept^ Verbi revelationis supernaturalis. Ergo conclusio non datur, quia semper huiusmodi syllogismi distingui possunt hoc modo: Verbum in creatis procedit per intellectum, conc.; Verbum in divinis pro­ cedit per intellectum, nego. Contradist. >nin. Filius Dei est Verbum creatum, nego; divinum, conc. Et sub datis distinctionibus nego cons. et consequen­ tiam Resp. distinguendo prob. antec. Vera connexio supponit conceptus reve­ lationis et rationis identificari necessario univoce, nego; saltem analogice, subdist. : vera analogia et quidem in revelatione fundata, conc.; analogia nec vera neque in revelatione fundata, nego. Explico: Conceptus verbi in exemplo allato identificantur quidem in praemissis mai. et min., attamen non univoce, sed analogice ac sane vera analogia et in reyelatione fundata. Hoc autem sufficit ad hoc ut vera conclu­ sio detur. Nam Deus revelans dixit hominibus, Filium suum esse Verbum (Io 1,14). Ergo ut prudens locutor intendit ut homines intelligerent notio­ nem verbi eis notam vere et proprie verificari de Filio suo, etsi liberam om­ nino ab imperfectionibus et limitibus quibus verificatur in rebus creatis. Unde in exemplo allato, syllogismus vere et proprie concludit in hunc mo­ dum: De ratione transcendenti verbi intellectu humano cogniti est proce­ dere per intellectum. Atqui Deus, ut prudens locutor, sese accommodans humano intellectui, hominibus revelavit, Filium suum esse Verbum. Ergo ratio transcendens processionis per intellectum Filio Dei vere convenit, licet modo non finito sed infinito. 736. 7. Conclusiones theologicae habent valorem mere relativum et evolutioni subiacent. Atqui propositiones huiusmodi nequeunt ab Ecclesia infallibiliter definiri. Ergo conclusiones theologicae non sunt obiectum in­ fallibilitatis. Prob. mai. Conclusiones theologicae pendent a valore alicuius systematis philosophici humani et a certo gradu evolutionis scientiae. Atqui hi mere relativi sunt et evolutioni subiacent. Ergo etiam conclusiones theologicae. Valorem mere relativum conclusionum theologicarum ostendunt, exem­ pli gratia, distinctione syllogismi antea allati de processione Verbi, hoc modo: Verbum procedit per intellectum iuxta systema Philosophiae Scholasticae et intra certum gradum evolutionis scientiae theologicae, conc.; iuxta omne possibile systema philosophicum et intra omnem possibilem gradum evo34 Ad hoc praecipue, reduci posse videtur argumén tatio. qua movetur ad negandam pos­ sibilitatem conclusionum theologicarum L.Charlier, Essai sur le problème théologique (1938). Cf. prohibitionem S.Officii et auctoris submissionem: AAS 34 (1942) 37.148. Vide Stegmüller-Kosteb; ThRev 38 (1939) 41-51: R.Gagnebet: RevThom 45 (1939) 108-145; Zapelena: Greg. 24 (1943) 23-47.287-326; 25 (1944) 38-73.247-282; M.Labourdette, La Théologie et ses sources: RevThom 46 (1946) 5-44. De hac re lege monita Pu XII in Allocutione ad Patres O.P.: AAS 38 (1946) 387s. Pro n.735s, cf. Pu XII Encycl. 'Humanigeneris·: AAS 42 (i960) 561-578· L.2 C-3 A.2. OBIECTUM SECUND. INFALLIBILITATIS. TH.17 N.735-737 747 lutionis scientiae theologicae, nego. Concessa min. pariter distinguunt cons. 35 Resp. Dist. mai. Conclusiones theologicae habent valorem relativum et evolutioni subiacent, quatenus, licet vere, tamen non comprehensive sed inadaequate proponunt veritates revelatas ac ptopterea indesinenter per­ fici poterunt, conc.; quatenus falso vel erronee proponunt veritates revelatas ac propterea indesinenter debeant obiective corrigi, nego. Contradist. min. Propositiones quae habent valorem relativum et evolutioni subiacent ne­ queunt ab Ecclesia infallibiliter definiri, si falso vel erronee proponant veri­ tates revelatas ac propterea obiective corrigi debeant, conc.; si vere quidem, licet non comprehensive sed inadaequate, proponant veritates revelatas ac propterea indesinenti perfectioni ulteriori subiaceant, nego. Haec solutio fundatur in principiis omnino certis, quibus, stante obiectiva immutabilitate depositi revelationis, progressus tamen in eius intelligentia, explicatione et propositione indesinenter haberi potest. Cf. n.754-761. 737. 8. Theologicae conclusiones infallibiliter definitae deberent as­ sensu fidei teneri. Atqui utpote non revelatae formaliter, theologicae con­ clusiones nequeunt assensu fidei teneri. Ergo neque infallibiliter definiri. Dist. mai. Conclusiones infallibiliter definitae debent assensu absolute certo teneri, conc., hoc enim est quod stricte postulat impossibilitas erroris iudicii infallibilis; talis assensus dici debet vel theologicus, vel fidei eccle­ siasticae, vel fidei divinae (immediatae aut mediatae, formalis aut virtualis), vel a divina fide elicitus aut imperatus, trans., de his enim disputant theologi in tractatu de fide. Contradist. min., nego cons. et consequentiam 36· 35 Ad hoc praesertim reduci posse videtur argumentatio auctorum huius obiectionis: J.Danielou, Les orientations présentes de la pensée religieuse: Et aprili 1946; Br.de Solaces, Pour l'honneur de la Théologie: BullLittEccl 48 (1947) 3-17-65-84: N.N., La Théologie et ses sources: RechScRel 33 (1946) 385-402. Vide M.Labourdette, La Théologie et ses sources: RevThom 46 (1946) 353-371:47 (1947) 5-19: Garrigou-Lagrange, La nouvelle Théologie où va-t-elle?: Ang 23 (1946) 126-145; 24 (1947) 124-133.210-214: A.Pereco, La Teologia nueva: CyF 5 (1949) 7-30. De hac re lege monita Pu XII in Allocutione ad Patres S.I.: AAS 38 (1946) 384s. ............................ 36 Cf. ea quae diximus n.714 ct in nota 17. Difbcultates historicae causae S.Io. Nepomuceni vide ap. P.David, Bohême: DHGE 444s; Dieckmann, n.8sis; Zapelena, 2 (1954) 349-52. Cf. J.V.Bainvel, De Magisterio n. 107 p.114: EncCal 6.574-576; P. dêVooght, Iéan dé Pomuk; Rev Hist-EccI 48 (1953) 777-795- 748 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI, ih CAPUT IV De fontibus Magisterii Ecclesiae ARTICULUS De fidei I deposito Thesis 18. Revelatio, obiectum fidei catholicae consti­ tuens, fuit cum Apostolis completa (D 2021). 738. S.Th., 2.2 q.i a.7; a. 10 ad i ct 2; q. 1743.6; Suarez, Def. Fidei l.i c.18; Franzelin, De Tradit, th.22; Wilmers, De Religione th. 122-124; De Groot, q.8 a.2; Bainvel, De Magislevio th.13; Muncunill, De locis n. 128-136; Schultes, 3.69; Dieckmann, th.30; Dorsch, p.760-64; De Guibert, th.44; Lercher, n.515; Cotter, th.37; /\l.-Barcena, th.15; R.Spiaztt, Hivelazione compiuta con la morte degli Apostoli: Lo sviluppo del Dogma (1953) p.24-57. 739. Nexus. Ex tractatu de Christo Legato divino con­ stat, Christum missum esse ad praedicandam aliquam revelatio­ nem, quam omnes homines amplecti deberent. In tractatu de Magisterio ecclesiastico demonstratum est, Christum instituisse in Ecclesia Magisterium infallibile ad suam divinam revelatio­ nem sancte custodiendam et fideliter declarandam. Nunc ulte­ rior duplex ponitur quaestio: i.a Haec divina revelatio estne aliquando completa? 2.a Ubinam deposita est? Primae quaes­ tioni respondet haec thesis. 740. Notiones. Revelatio est locutio attestans, qua Deus hominibus veritates manifestavit. Duplex in ea respectus praecipuus distingui solet, alius formalis et alius obiectivus. a) Revelatio formaliter est ipsa locutio Dei attestans. b) Reve­ latio obiective sunt veritates a Deo locutione attestante homini­ bus manifestatae. Revelatio ex destinatione duplex iterum distinguitur: a) Re­ velatio privata est ea quae personae et utilitati privatae desti­ nata est. b) Revelatio publica est ea quae a Deo societati et utili­ tati sociorum obligatorie amplectenda imponitur. Haec revela­ tio publica subdivitur iterum in particularem et universalem: a) Particularis est ea revelatio publica, quae alicui particulari populo destinata est, ut revelatio Mosaica Veteris Testamenti, β) Universalis est ea revelatio publica, quae omnibus omnium L.2 C-4 A.I. DEPOSITUM FIDEI. TH.lS K.738-744 749 populorum hominibus data est, ut revelatio Christiana Novi Testamenti. Haec christiana revelatio dicitur fuisse cum Aposto­ Hoc autem tripliciter intelligi potest: a) Perso­ naliter cum Apostolis completa esset revelatio, si tota quanta esset ipsis Apostolorum personis immediate facta, b) Temporaliter cum Apostolis completa diceretur revelatio, si tota quanta esset facta intra tempus quo Apostoli his in terris vixerunt, usque ad mortem nempe Apostoli loannis. c) Virtualiter cum Apostolis completa dicenda esset revelatio, si quaelibet revelata veritas, quamvis alicui alii ex fidelibus immediate esset facta eius reve­ latio, tamen ab aliquo ex Apostolis ut talis agnosci deberet. 741. lis completa. 742. Status quaestionis. In thesi agimus de Revelatione obiectiva, publica et universali, propterea dicimus: «Revelatio obiectum fidei catholicae constituens». Asserimus eam esse cum Apostolis completam, non necessario personaliter, sed saltem temporaliter et virtualiter, ita ut post mortem S.loannis Apo­ stoli iam nulla detur divina revelatio obiectiva, publica et uni­ versalis. 743. Adversarii. A. In genere sunt omnes, qui post mortem Apostolorum novam aliquam revelationem obiectivam publicam exspectant. Tales recensentur in antiquitate Montanistae: Kch 218 bis; medio aevo Fraticelli: D 489; posterius Illuministae aliique, de quibus egimus in thesi de perennitate Ecclesiae, n.290-92. B. In specie Rationalistae et Semirationalistae, ut Günther et Frohschammer, qui veritates omnes etiam maxime recondi­ tas, ope rationis naturalis ab homine detegi et evolvi posse tenent, atque ideo depositum revelationis clausum esse negant: sed potius illud dicunt esse «velut philosophicum aliquod in­ ventum, quod humanis modis perfici queat»: D 1636 1656 1673 1705 1800. C. Accedunt Modernistae, qui et ipsam revelationis no­ tionem pervertunt, atque eam radicaii evolutioni et continuae transformationi subiectam esse autumant: D 2020 2021 2054 2094 2145,4.° 744. nivit: Doctrina Ecclesiae. Conc.Tridentinum aperte defi­ 750 J.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill ♦Evangelium, quod Christus proprio ore primum promulgavit, deinde per suos Apostolos, tamquam fontem omnis et salutaris veritatis et morum disciplinae, omni creaturae praedicari iussit... contineri in libris scriptis et sine scripto traditionibus, quae ab ipsius Christi ore ab Apostolis acceptae, aut ab ipsis Apostolis Spiritu Sancto dictante quasi per manus traditae ad nos usque pervenerunt»: D 783. Conc.Vaticanum contra Rationalistas et Semirationalistas satis aperte nostram doctrinam vindicavit: D 1800 1818 1836. Pius IX Semirationalistarum praesertim doctrinam dam­ navit, Encyclica «Qui pluribus», Brevi «Eximiam tuam», Epistola «Gravissimas inter» et «Syllabo»: D 1636 1656 1673 1705. Ριυχ X Modernistarum commenta damnavit Decreto «La­ mentabili», Encyclica «Pascendi» et in «lureiurando» antimodernistico: D 2020 2021 2054 2094 2145,4. ° Pius XII, in Encycl. «Humani generis», ait: «Magisterio Christus Dominus totum depositum fidei, Sacras nempe Litteras ac divinam Traditionem, et custodiendum et tuendum et interpretandum concredidit»: AAS 42 (1950) 567.569. Et in Encycl. «Ad Sinarum gentem».: AAS qi (1955) 10-11. 745. Valor dogmaticus. Thesis nostra dici potest impli­ cite definita in Conc.Tridentino et Vaticano, locis citatis. 746. Probatio. Oeconomia revelationis a Christo in Apostolis instituta est definitiva et completa. Atqui intra eam, post mortem Apostolorum, exspectanda non est nova revelatio, quae sit fidei catholicae obiectum. Ergo revelatio, obiectum fidei catholicae constituens, fuit cum Apostolis completa. Ad mai. Haec praemissa patet 1.0 ex thesi de Ecclesiae pe­ rennitate, in qua probatum est, oeconomiam Ecclesiae a Chris­ to in Apostolis institutam a) esse perenniter usque ad finem saeculorum duraturam; ergo definitivam; b) eandem esse om­ nibus hominibus ita necessariam, ut in ea et non nisi per eam salvari omnes possint; ergo completam *. 747. Eadem mai. confirmatur 2.0 Gal 3,23-4,7, expresse contraponit oeconomiam mosaicam oeconomiae christianae sub hoc respectu de quo nunc agimus: etenim a) docet, oeconomiam revelationis mosaicae esse mere praeparatoriam, utpote quae data a Deo est ut homines duceret, tamquam paedagogus, ad Christum: Gal 3,23-24; eandem esse imperfectam et incom­ pletam, quia eam dicit esse propriam servitutis et infantiae : Gal 4,1 -3. b) Con­ tra vero oeconomiam revelationis christianae effert ut perfectam et completam libertate et filiatione: Gal 3,25-28; 4,4-6; et eandem exhibet ut definitivam, id est solum ordinatam ad aeternam Dei hereditatem: Gal 3,29; 4,7; Rom 8, 1 Cf. th.7. de Ecclesiae perennitate, n.298-305. L.2 C-4 A.I. DEPOSITUM FIDEI. TH.18 N.744-750 751 15-18. Ergo iuxta S.Paulum oeconomia revelationis a Christo in Apostolis instituta est definitiva et completa 2. 748. Ad min. Intra oeconomiam Christianam, post mor­ tem Apostolorum, exspectanda non est nova revelatio quae sit fidei catholicae obiectum; quia Christus revelationem fidei catholicae: i.° positive totam tradidit suis Apostolis; 2.° exclusive ita eam tradidit ut Apostolorum successores nihil novi revelatum acciperent. Ergo intra oeconomiam christianam, post mortem Apostolorum, exspectanda non est nova revelatio fidei catho­ licae. Prob. antec. i.° Positive totam Christus catholicam reve­ lationem tradidit suis Apostolis: a) Implicite, quia prout in th. 2 probatum est, Christus suis Apostolis positive tradidit totam suam missionem, cuius catholica revelatio, ut patet, pars essentialis est: Io 17,18-20; 20,21; Mt 28,18. b) Explicite, quia Christus sive per se ipsum sive per Spiritum Sanctum, totam suam doctrinam omnemque veritatem revelatam suis Apostolis positive tradidit: Io 14,24-26; 15,15; 16,12-15. 2.0 Exclusive ita totam suam revelationem Christus tra­ didit suis Apostolis ut eorum successores nihil novi revelatum acciperent: quia Apostoli fuerunt a Christo constituti testes in omnes gentes, non solum immediati, sed etiam exclusive reve­ lationis christianae; ergo eorum successores nihil novi revela­ tum accipere potuerunt. 749. A) Apostolos esse a Christo constitutos immediatos testes revelationis christianae, constat ex Lc 24,46-49; Act 1,8.22; 5,32; 10,37-43; 26,16; Io 17,20. B) Apostolos esse etiam a Christo constitutos exclusives testes revelationis christianae, probatur ex eo quod Apostolo­ rum successores tenerentur tradere ut revelata tantummodo ea quae ab Apostolis acceperant, prout infertur 1) ex doctrina S.Pauli et 2) ex persuasione seccessorum Apostolorum. 750. 1) Ex doctrina S.Pauli: a) Quia S.Paulus Aposto­ lorum traditionem appellat depositum, quod inculcat esse fide­ liter custodiendum: 1 Tim 6,20; 2 Tim 1,13-14; 2,2; 3,14; cf. R 2173. b) Quia apud Gal 1,1-9, S.Paulus tandem effert, ita unum esse Evangelium Christi Apostolis concreditum, ut necessario praesupponat, omnem doctrinam, quae cum Apostolorum 2 Cf. S.Th., ConinicMt. in epist. ad Gal 3,23-4,7» lect.8-9 et 1-3; R.Cornely, Cursus Scripturae, comment, in hunc locum epist. ad Gal; Ceulemans, in hunc locum. 752 I.SALAVERRI, DF. ECCLESIA CHRISTI. Ill Evangelic non sit consona, non posse haberi ut a Christo re­ velatam. c) Quia apud Eph 2,19-22, S.Paulus deducit conclusionem ex doctrina, quam in capitibus i et 2 exponit, de mysterio recapitulationis omnium in Christo: Eph 1,9-10; quo voluit Deus iudaeos et gentiles in unum novum hominem in Christo coadunare: Eph 2,12-16. Hoc igitur unitatis mysterium ex­ plicans gentibus, concludit: Ergo iam non estis hospites et ad­ venae; sed estis cives sanctorum et domestici Dei: superaedificati super fundamentum Apostolorum et Prophetarum, ipso summo angulari lapide Christo lesu: in quo omnis aedificatio constructa crescit in templum sanctum in Domino: Eph 2,19-21. Igitur iuxta S.Paulum, omnis christiana aedificatio fit supra funda­ mentum Apostolorum et Prophetarum, quod Christus tamquam lapis angularis in semetipso coadunavit. Atqui hoc non esset verum si successores Apostolorum tradere possent ut revela­ tum aliquid, quod ab Apostolis non acceperant. Ergo Aposto­ lorum successores tenentur tradere ut revelata tantummodo ea quae ab Apostolis acceperunt 3. 751. 2) Ex persuasione successorum Apostolorum idem confirmatur. Nam profitentur se ut revelata non nisi ea quae ab Apostolis acceperunt fideliter custodire et aliis tradere debere: Didache, versus finem saeculi I, vel ante 150. «Custodies quae accepisti, neque addens neque demens». Quaenam autem sint haec, ipse titulus operis ostendit: Doctrina duodecim Apostolorum: R is. Clemens Rom. circa finem saeculi I: «Apostoli nobis Evangelii praedica­ tores facti sunt a Domino lesu Christo, lesus Christus missus est a Deo. Christus igitur a Deo et Apostoli a Christo, et factum est utrumque ordinatim ex voluntate Dei»: R 20 4. Polycarpus, ca.no: «Relinquentes vanitatem multorum et falsas doc­ trinas, ad traditam nobis ab initio doctrinam revertamur»: R 74. Quaenam sit haec ab initio tradita doctrina, eruitur ex iis quae ipse Polycarpus in eadem epistola superius monet: «Absens (Paulus] vobis scripsit epistolas, in quas si intueamini, aedificari poteritis in fide, quae vobis est data»: R 72. Papias, ca.130: «Dicta seniorum exquirebam: quid Andreas, quid Petrus, quid Philippus, quid Thomas, quid lacobus, quid loannes, quid Matthaeus, quid caeteri Domini discipuli dicere soliti essent»: R 94. 3 Propter contextum capitum i ct 2, quorum velut conclusio immediata est Eph 2,19-22, praeferendam esse censemus interpretationem fere unanimem SS. Patrum el Exegetarum, qui tenent, Prophetas, quos in hoc loco memorat S.Paulus, esse Prophetas Veteris Testamenti. Contextu ergo nobis videtur excludi interpretatio paucorum antiquorum, ut Tertulliani et Pelagii, et aliquorum recentiorum, ut Caietani et Knabenbauer, qui putant S.PAulum loqui de iisdem charismaticis Novi Testamenti Prophetis, de quibus inferius sermo est Eph 4,1 r. Cf. S.Th., Comment, in epist. ad Eph 2,19-22. 4 Animadverte quam bene consonet hoc S.Clementis testimonium cum textu Tertul­ liani, quem inferius afferimus. « L.2 C-4 A.I. DEPOSITUM FIDEI. TH.lS N.750-753 753 ----------------——■ ■ ■ ---- -- - - - — ■ . ■■■. ------ -— ----» Iustinus, ca.155: «Quicumque persuasum Labuerint et crediderint vera esse quae a nobis docentur... eo ducuntur a nobis ubi aqua est, et eodem regenerationis modo regenerantur, quo et ipsi sumus regenerati, ... lavacrum in aqua tunc suscipiunt... Hanc autem huius rei rationem ab Apostolis ac­ cepimus»; R 126. 752. Irenaeus, ca.190: «Non oportet adhuc quarere apud alios veri­ tatem, quam facile est ab Ecclesia sumere; cum Apostoli, quasi in depositorium dives, plenissime in eam contulerint omnia quae sint veritatis, uti omnis, quicumque velit, sumat ex ea potum vitae. Haec est enim vitae in­ troitus; omnes autem reliqui fures sunt et latrones»; R 213. «Agnitio vera (Γνώσις άληΟή;) est Apostolorum doctrina... quae pervenit usque ad nos custoditione sine fictione Scripturarum tractatio plenissima, neque addita­ mentum neque ablationem recipiens; et lectio sine falsatione, et secundum Scripturas expositio legitima et diligens et sine periculo et sine blasphemia»; R 242. Tertullianus, ca.200: «Si Dominus lesus Christus Apostolos misit ad praedicandum, alios non esse recipiendos praedicatores, quam Christus instituit; quia «nec alius Patrem novit nisi Filius, et cui Filius revelavit» (Mt 11,27); neque aliis videtur revelasse Filius, quam Apostolis, quos misit ad praedicandum, utique quod illis revelavit... Constat proinde omnem doc­ trinam... veritati deputandam, sine dubio tenentem, quod Ecclesiae ab Apo­ stolis, Apostoli a Christo, Christus a Deo accepit. Reliquam vero omnem doctrinam de mendacio praeiudicandam, quae sapiat contra veritatem Ec­ clesiarum et Apostolorum et Christi et Dei... Communicamus cum Ecclesiis apostolicis, quod nulli doctrina diversa: hoc est testimonium veritatis»; R 293. «Veritas nobis adiudicetur, quicumque in ea regula incedimus, quam Ecclesia ab Apostolis, Apostoli a Christo, Christus a Deo tradidit... Ad haereticos merito dicendum est: Qui estis? quando et unde venistis? quid in meo agitis non mei... quid hic ad voluntatem vestram seminatis et pascitis? Mea est possessio; olim possideo; habeo origines firmas ab ipsis auctoribus, quorum fuit res. Ego sum heres Apostolorum. Sicut caverunt testamento suo, sicut fidei commiserunt, sicut adiuraverunt, ita teneo. Vos certe exheredaverunt semper et abdicaverunt ut extraneos, ut inimicos»; R 298. Origenes, ca.230: «Servetur ecclesiastica praedicatio per successionis ordinem ab Apostolis tradita et usque ad praesens in Ecclesiis permanens: illa sola credenda est veritas, quae in nullo ab ecclesiastica et apostolica tra­ ditione discordat»; R 443. 753· Testimonia SS.Patrum posteriora abundant. Conferri possunt, exempli gratia, Athanasius, ca.359: R 785; Grego­ rius Nyssenus, ca.390: R 1043; Ephiphanius, ca.377: R 1107; Chrysostomus, ca.391: R 1181; Augustinus, ca.400: R 1623; ViNCENTius Lerinensis, ca.434: R 2173s. Ergo successores Apostolorum persuasi erant, se ut reve­ lata tantummodo ea tradere potuisse, quae ab Apostolis acce­ pissent. 754 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 754. Scholion 1. Progressus dogmaticus, etiam stan­ te impossibilitate augendi obiectivam revelationem, mul­ tipliciter tamen dari potest et datur. Schultes, Introductio ad Historiam Dogmatum (1922); Marîn-Sola, La evoluciôn homo· génea del Dogma catôlico (1923); Pinard de la Bouu.aye, Dogme: DAFC 1 (1914) 1151-1184: E.Dublanchy, Dogme: DTC.4 (1920) 1606-1647; L.de Grandmaison, Le dogme chrétien (1928); Bainvel, De Magisterio η.126-163; De Guibert, n.398-414; Dieckmann, n.815-822. Cf. Lo Sviluppo del Dogma seconda la Dotlrina Callolica: Seconda settimana teologica nella Pont. Univ. Gregoriana (1953): M.Flick, Π problema de lo sviluppo del Dogma nella Teologia contemporanea p.5-23; R.Spiazzi, Rivelazione compiuta con la morte degli Apostoli p.24-57; G.Rambaldi, Immutabilité del Dogma e delle formule dogmatiche p.58-84; /X.Bea, Il progressa neirinterpretazione della Sacra Scrittura p.85-105; C.Baliç, Il senso cristiano e il progresso del Dogma p.106-134; G.Filocrassi, Trddizione divino-apostolica. e Magistero p.135-167; E.Dhanis, Révélation explicite el implicite p. 168-218; C.Boyer, Rclazione tra il progresso jilosofico, teologico, dogmatico p.219-233: Vide etiam in Greg 33 (1952) 5-182. 755. Progressus dogmaticus in genere definiri potest, pro­ fectus in dogmate per successiva incrementa. Dogma stricte est veritas revelata et ab Ecclesia omnibus ad credendum proposita: D 1792. Triplex ergo elementum in notione dogmatis ingreditur: alterum obiectivum, quod est ve­ ritas revelata; duplex aliud subiectivum, et quidem activum aliud, quod est Magisterium Ecclesiae proponens; tertium vero ma­ gis passivum, quod sunt fideles veritatem propositam fide di­ vina amplectentes. 756. Hinc progressus dogmaticus obiectivus esset profectus per successiva veritatum revelatarum incrementa. Talis qui­ dem obiectivus progressus factus sane est, prout aperte docet S.Paulus: Hebr 1,1. Sanctus vero Thomas huiusmodi progres­ sus triplex stadium optime distinguit: ante Legem mosaicam, sub Lege Moysi data, tempore denique gratiae 5. Hic progressus obectivus post mortem Apostolorum iam dari nequit, quia ut probavimus, revelatio cum Apostolorum morte clausa est: D 2021. Progressus vero subiectivus indesinenter dari potest et historice factus est, ex parte duplicis elementi subiectivi, quod in notione dogmatis ingreditur: 1) ex parte propositionis Magisterii Ecclesiae; 2) ex parte intelligentiae membrorum Eccle­ siae: D 18006. 757. 1) Progressum in Magisterii propositione bene indi­ cat Vincentius Lerinensis: R 2173, et fieri solet praesertim 3 S.Th., i q.57 a-S ad 3; 2.2 q.174 a.6; S.Gregorius I: R 23296 «Uterque doctrinae divinitus revelatae fons tot tantosque continet thesauros veritatis, ut nunquam reapse exhauriatur* (Pius XII, 5. 763. Obiectiones. 1. S.Paulo factae sunt revelationes publicae, quas reliqui Apostoli non acceperant. Atqui S.Paulus non erat inter Apostolos, qui ex Christi promissione accepturi erant omnem veritatem: Io 14,24-26; '5.15; 16,12-15. Etg° alii praeter Apostolos, qui ex Christi promissione accepturi erant omnem veritatem, novas revelationes accipere potuerunt. Dist. mai. Ut Apostolo et intra tempus apostolicum, conc. mai.; secus, nego mai. Conc. min. Dist. pariter cons. Si eundem Apostolatum habebant, conc.; si non erant Apostoli, subdist. : intra tempus apostolicum et ab Apo­ stolis acceptandae accipi potuerunt novae revelationes ab iis qui non erant Apostoli, conc.; extra tempus apostolicum et independenter ab acceptatione Apostolorum, nego. 2. Spiritus Sanctus non minus promissus est Apostolis auxiliator quam eorum successoribus: Io 14,16. Atqui Apostolis nova revelare potuit quae Christus non revelaverat: Io 14,26; 16,12-13. Ergo etiam Apostolorum suc­ cessoribus nova revelari poterunt. Dist. mai. Ut assistens ad custodiendum revelationis depositum, conc. mai.; ut inspirans vel loquens ad idem depositum augendum, nego niai. Contradist. min., nego cons. et consequentiam. 11 S.Irenaeus, Adv. haer. 3,1-2: MG 7.844. 12 Tertullianus, De praescript. c.22 : ML 2,34. 13 S.Epiphanius, Haer. 66 n.61 : MG 42,122. 14 S.Th., 1.2 q.106 a.4 et ad 2; 2.2 q.i a.7 ad 4: q.176 a.i ad 1. 15 F.Marîn-Sola, La evolution homogénea del Dogma catôlico n.57, exaggerare videtur, cum sua de evolutione dogmatis theoria coactus asserit: «Omnia dogmata, sive ea quae iam Ecclesia definivit sive ea quae in posterum definitura est, cognita fuerunt ab Apostolis, non solum mediate vel virtualiter vel implicite, sed etiam immediate et formaliter et explicite, scientia ipsis divinitus infusa». I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 758 764. 3. Sine novis revelationibus progressus dogmaticus dari nequit. Atqui progressus dogmaticus datur. Ergo etiam novae revelationes fiunt. Dist. mat. In revelatione quae obiectum fidei catholicae constituit, conc. mat.; in intelligentia, declaratione et propositione depositi revelati, nego mai. Contradist. min., nego cons. et consequentiam. 4. Progressus obiectivus ipsius revelationis in V.T. dabatur. Atqui N.T. non peioris sed potius melioris condicionis est quam V.T. Ergo pro­ gressus obiectivus ipsius revelationis in N.T. dari debet. Dist. mai. Ideo quia revelatio V.T. erat incompleta et ordinata ad plenam revelationem N.T., conc.; aliter, nego. Conc. min. Dist. pariter cons. Si re­ velatio N.T. esset incompleta et ordinata ad aliam revelationem, conc.; secus, nego. Et sub datis distinctionibus, nego consequentiam. 765. 5. Infallibili definitione fit ut fide credi debeat veritas quae ante definitionem credi non debebat. Atqui quod fide credi debet est revelatum. Ergo infallibili definitione fit nova revelatio. Dist. mai. Hoc fit quoad nos propter Magisterii infallibilis declarationem, qua nobis patefit revelatio quae antea nobis latebat., conc.; hoc fit quoad se eo quod infallibili definitione aliquid in se novum reveletur, nego. Conc. min. Dist. pariter cons. Quoad nos, conc.; quoad se, nego. 6. Infallibili definitione fiunt credendae veritates quae ante definitio­ nem erant tantum connexae cum revelatis. Ergo infallibili definitione fiunt novae revelationes. Dist. antec. Fide ecclesiastica quam aliqui admittunt, trans, antec.; fide di­ vina, subdist.; virtuali, mediata, indirecta vel imperata, trans.; fide divina formali, immediata, directa vel elicita, subdist.: si ante definitionem erant •tantum connexae cum revelatis non solum quoad nos sed etiam quoad se, nego; si ante definitionem erant tantum connexae cum revelatis, non autem quoad se, sed solum quoad nos, tunc definitione fiunt fide formali et elicita credendae, iterum subdist.: si infallibili definitione proponantur ut divinitus reve'a'ae seu ut credendae, conc.; secus, nego. Sub datis distinctionibus, nego cons. et consequentiam. 766. 7. ■ Infallibili definitione declarari potest sensus typicus alicuius textus Scripturae. Atqui hoc non videtur fieri posse sine nova revelatione. Ergo infallibilis definitio aequivalere videtur novae revelationi. Dist. mai. Ope veritatum depositi revelationis in Scriptura vel in Tradi­ tione contentae, conc.; secus, nego. Contradist. min. Sine nova revelatione quae tamen iam saltem implicite contineatur in Scriptura vel in Traditione, conc.; sine revelatione prorsus nova quae neque implicite in Scriptura vel in Traditione contineatur, nego. 8. Per assistentiam Dei definitio infallibilis Ecclesiae implicat aucto­ ritatem Dei. Atqui quod implicat auctoritatem Dei est saltem implicite re­ velatum. Ergo per assistentiam Dei id quod definitur infallibiliter dicendum est saltem implicite revelatum. Dist. mai. Implicat auctoritatem Dei assistentis Ecclesiam loquentem, conc.; implicat auctoritatem Dei loquentis locutione attestante, nego. Con­ tradist. min., nego cons. et consequentiam 16. Cf. Muncunill, De locis n.1335.146-149; Schultes, De Ecclesia a.69: Alonso-BArceMagisterio th. 15. na, De L.2 C-4 A.2. ni VINA TRADITIO. TH.19 N.7614-769 759 ARTICULUS II De revelationis fonte primario Thesis 19. Revelationis primarius fons est divina Aposto­ lorum traditio, quae antiquitate, plenitudine et suffi­ cientia ipsam sacram Scripturam antecellit. 767. S.Irenaeus, Adv. haer. (cf. R 191-262); Tertullianus, De praescript. haeret, (cf. R 288-300); Vinc.Lerinensis. Commonitorium (cf. R 2168-2175); S.Th., 2.2 q.5 a.3; 3 q.25 a.3 ad 4; M.Canus, De locis theologicis I.3 ; S.Rob.Bellarmino, De controversiis 1, controver­ sia i, De verbo Dei scripto et non scripto; SuArez, De fide d.5 s.4; Franzelin, De divina Tradi­ tione et Scriptura; De San, De divina Traditione et Scriptura; Muncunill, De locis theologicis; Bainvel, De Magisterio et Traditione; Ph.Alonso Bârcena, De Ecclesiae Magisterio, de divina Traditione (1945)· In tractatibus de Ecclesia, cf. Lercher, th.54; Dorsch, p.679; De Groot, q.19-21; Michelitsch, c.44; Schultes, c.8; Cotter, Theol. Fundam, th.38-40. Monographiae; A.Deneffe, Der Tradilionsbegriff (1931); Ranft, Der Ursprung des Tradilionsprinzips (1931); D.van den Eynde, Les normes de l’enseignement (1933); A.Michel, Tradi­ tion: DTC 15,1252-1350(1946); Zapelena, 2 (1954/ th.20; H.Bacht, Tradition und Sakrament: Schol 30 (1955) 1-32. 768. Nexus. Probavimus Ecclesiae Magisterium institu­ tum a Christo fuisse ad revelatam doctrinam fideliter custo­ diendam et infallibiliter declarandam (D 1800). In thesi vero praecedenti ostendimus hoc divinae revelationis depositum cum Apostolis esse clausum. Nunc autem quaerimus: Ubinam haec divina revelatio contineatur seu quinam sint fontes ex quibus hauriri possit. Opportune quidem agendum hic esset de utroque revelationis fonte, de Scriptura nempe ac de Traditione; attamen brevitatis gratia de sacra Scriptura non agimus, quia de ea in proprio tractatu fit sermo, ideoque in thesi tantummodo de Traditione loquimur. 769. Notiones. Fons revelationis, ad fontis aquae si­ militudinem, dicitur in genere depositum seu locus in quo con­ tinetur et ex quo hauriri potest divina revelatio. Traditio, graece ή παράδοσις, vi vocis significat cuiusvis rei transmissionem. Eadem vox etiam hoc vario sensu adhibetur in Scriptura In N.T. sensu quidem lato, sed tamen proprio, vox Traditio significat doc­ trinae Christi et Apostolorum transmissionem, seu continuatam divinae re­ velationis transmissionem in Ecclesia inde ab Apostolis (cf. Lc 1,2; 2 Thess 2, 1 F.Zorell, Novi Testamenti Lexicon Rraccum παράδοσις. De conceptu Traditionis apud theologos inde ab anno 1850, cf. O.Mueller, Zum Begriff der Tradition in der Théologie der letzten hundert Jahre: MucnchThSt 4 (1953) 164-186; C.Balic, II senso cristiano: Greg 33 (1952) 106-134· 760 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 15; 3,6; i Cor 15,1-11). Haec autem transmissio duplici via fit, iuxta illud S.Pauli: «tenete traditiones, quas didicistis, sive per sermonem sive per episto­ lam nostram» (2 Thess 2,15). Quare traditionis via est duplex: a) Scriptura divinitus inspirata, et b) Oralis praedicatio et fides Ecclesiae, seu medium aliud a sacra Scriptura distinctum. 770. Unde divina Traditio stricte dicta, prout a Sacra Scriptura contradistinguitur, definiri potest: Continuata divi­ nae revelationis inde ab Apostolis conservatio et transmissio orali praedicatione et fide Ecclesiae, seu medio a sacra Scriptura distincto: cf. 1 Cor 15,1.2.3.11.14: «Tradidi vobis quod et accepi: praedicavi vobis quod et accepistis, nisi frustra credidis­ tis: sic praedicamus et sic credidistis». Divinae Traditionis conservatio est a Deo, quia «eiusdem est aliquid constituere et constitutum conservare»: 2.2 q.79 a.i. 771. Haec stricte dicta Traditio, si comparetur cum Scrip­ tura, tripliciter appellari solet: a) Constitutiva dicitur ea cuius obiectum non est in Scriptura; b) Inhaesiva dicitur ea cuius obiectum explicite est in Scriptura; c) Declarativa appellatur ea cuius obiectum est tantum implicite in Scriptura. 772. Haec rursus stricte dicta Traditio, de qua solum agit thesis de revelationis fontibus, divina appellatur, quia pri­ mum auctorem et conservatorem habet ipsum Deum (cf. 1 Cor 7,10). Distinguitur a mere apostolica, seu ea quae primum auc­ torem habet aliquem Apostolum (cf. 1 Cor 7,12), necnon a tra­ ditione ecclesiastica, quae primum auctorem habet Ecclesiam (cf. D 879 995). 773. In hac divina stricte dicta Traditione sub actione conservativa ipsius Dei quadruplex elementum distingui pot­ est: a) Obiectum, quod traditur, id est divinae revelationis Depositum; b) Subiectum, quod tradit, id est Ecclesia Christi inde ab Apostolis; c) Actus, quibus traditur, id est oralis praedicatio et fides Ecclesiae; d) Effectus traditionis, id est monumenta praedicationis et fidei Ecclesiae. 774. A. Ratione obiecti Traditio dicitur obiectiva et solet distingui duplex: a) Dogmatica est ea cuius obiectum est veritas fide divina credenda; I..2 C-4 A.2. DIVINA TRADITIO. TH.IÇ N.769-777 761 b) Disciplinaris est ea cuius obiectum est divinum prae­ scriptum ab Ecclesiae membris perenniter observandum (cf. D 1827). 775. B. Ratione subiecti Traditio appellatur subiectiva. Subiecta autem seu Organa Traditionis dicuntur personae phy­ sicae vel morales, quae Traditionem obiectivam in Universa Ecclesia transmittunt. Duplicis speciei sunt: a) Organa Traditionis primaria seu authentica sunt personae physicae vel morales, quae munus in Ecclesia habent custodiendi et declarandi obiec­ tivam Traditionem: tales sunt Apostoli, Papa, Episcoporum Concilia, Epi­ scopi. b) Organa Traditionis secundaria sunt aliae personae, quae sub praece­ dentium vigilantia, obiectivam Traditionem in Ecclesia transmittunt: tales censentur Contionatores, Magistri, Doctores, Scriptores, Artis cultores, Fi­ deles omnes, quatenus de revelata religione tractant vel eam profitentur. 776. C. Ratione actuum, quibus transmittitur, Traditio appellatur activa, et est complexus actuum, quibus Traditionis Organa obiectivam Traditionem in Ecclesia transmittunt. Hi actus cum S.Paulo reduci possunt ad praedicationem et fidem Ecclesiae (i Cor 15,1.3.11). Traditio activa duplex est: a) Traditio activa constitutiva est praedicatio et fides uni­ versae Ecclesiae intra Apostolorum aetatem, sub actione Dei revelantis. b) Traditio activa conservativa est praedicatio et fides uni­ versae Ecclesiae aetatum quae post Apostolorum mortem suc­ cedunt, sub actione Dei revelationem conservantis. 777. D. Ratione effectuum Traditionis, Traditio appellari potest effectiva, quae est complexus monumentorum vel ope­ rum, quibus Traditionis Organa suis actibus obiectivam Tra­ ditionem transmissam posteris reliquerunt. Haec Traditionis monumenta duplicis generis sunt: a) Monumenta Traditionis primaria seu authentica sunt opera quae exstant authenticorum Traditionis Organorum qua talium. Huiusmodi sCmt acta vel scripta Apostolorum, Summorum Pontificum, Conciliorum et Epi­ scoporum. b) Monumenta traditionis secundaria sunt opera quae exstant sesundariorum Traditionis Organorum qua talium. Huiusmodi sunt acta vel scripta Sanctorum Patrum, Theologorum, Scriptorum ecclesiasticorum et fidelium, quae de rebus ad revelatam religionem pertinentibus agunt; necnon Artis christianae opera archaeologica, sculptorica, architectonica, pictorica, aliaque id genus, quibus praedicatio vel fides Ecclesiae exhibentur. 762 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 778. Fontem revelationis esse divinam Traditionem signi­ ficat ea conservari et transmitti in Ecclesia inde ab Apostolis veritates Deo attestante revelatas, ideoque in ea contineri verbum Dei traditum. Fons primarius dicitur divina Traditio, quia primo ac per se a Christo est ordinatus vel intentus ut divina sua revelatio continuo in Ecclesia transmittatur. 779. Fons igitur divinae revelationis publicae, si strictissi­ me loquamur, est ipsum fidei depositum seu verbum Dei, et quidem primario Traditum, secundario Scriptum. Notio pri­ migenia depositi fidei et notio derivata fontis revelationis sunt notiones correlativae, quae sub duplici aspectu respiciunt ean­ dem realitatem verbi Dei. Hinc Scriptura et Traditio, qua primigenii revelationis fontes, proprie definiri et ab Ecclesiae Magisterio accurate discerni possunt. a) Sacra Scriptura, seu verbum Dei scriptum, est depo­ situm veritatum Deo inspirante revelatarum, quae in sacris Veteris et Novi Testamenti libris continentur. b) Divina Traditio, seu verbum Dei traditum, est depo­ situm veritatum Deo attestante revelatarum, quae in continua Ecclesiae praedicatione et fide perenniter a Deo conservantur. c) Magisterium vero authenticum est doctrinalis Ecclesiae auctoritas, quae Deo assistente custodit, declarat et explicat verbum Dei vel revelationem in deposito fidei seu in utro­ que fonte contentam (D 1800 1836 3013 3014). Magisterium ergo, sensu stricto, cum formaliter sit verbum ministrorum Ecclesiae sola Dei assistentia munitum, dici proprie nequit ver­ bum Dei neque primigenius divinae revelationis fons; sed po­ tius est custos, interpres et explicator verbi Dei, quod ex fidei deposito tanquam de proprio fonte haurire necessario debet. Tale est Magisterium Apostolis ut ordinarium munus com­ missum et eorum successoribus formali successione trans­ missum. 780. Regulae fidei conceptus affinis est iis quae praece­ dunt, et ideo Scriptura et Traditio appellari consueverunt a Theologis Regula fidei remota, Ecclesiae vero Magisterium Re­ gula fidei proxima. Regula fidei theoretice est principium iuxta quod in univer­ sum determinatur quaenam sint veritates divinitus revelatae, quas omnes fideles credere et profiteri teneantur. a) Protestantes hoc veluti principium statuerunt: «Sacras Litteras solas unicam et certissimam fidei Regulam esse credi- 1..2 c-4 λ.2. divina traditio, th.19 N.778-783 763 mus, ad quam omnia dogmata exigere... oporteat» 2. Haec est protestantica fidei Regula. b) Catholici semper veluti principium amplexati sunt id quod Conc.Vaticanum definivit his verbis: «Fide divina et ca­ tholica ea omnia credenda sunt quae in verbo Dei scripto vel tradito continentur, et ab Ecclesia sive sollemni iudicio sive ordinario et universali Magisterio tamquam divinitus revelata credenda proponuntur» (D 1792). Haec est catholica fidei Re­ gula. In qua comprehenduntur ut fontes Scriptura et Traditio, et ut tales a Magisterio secernuntur. 781. Scriptura et Traditio sunt ergo Regula fidei remota et obiectiva, quia ex eis, veluti ex fontibus, Magisterium haurit ea quae fidelibus ut credenda proponit. Magisterium vero est Regula fidei proxima et activa, quia immediate ex eo fideles discere tenentur, quid credere debeant de iis quae in fontibus revelationis continentur, et quid tenere de iis quae cum revelatis veritatibus necessariam connexionem habeant (cf. D 1798 1800). 782. Status quaestionis. In thesi tenemus divinam Apostolorum Traditionem stricte dictam esse primarium reve­ lationis fontem; unde deducimus eas praecipuas proprietates quibus Traditio ut fons antecellit Scripturam. 783. Adversarii. 1) Traditionis principio adversabantur in genere Gnostici, contra quos S.Irenaeus et Tertullianus clas­ sicam de Traditione doctrinam invicte affirmaverunt 3. Contra Donatistas, qui renuebant admittere valorem baptismatis ab haereticis collati, S.Augustinus ad auctoritatem Traditionis pro­ vocat (R 1623 1631), et contra Pelagium asserentem: «quod non legimus (in Scriptura) nefas credamus», fontem fidei Tra­ ditionem esse affirmat4. 2) Orientales schismatici semper tenuerunt rectam doctrinam de utro­ que revelationis fonte. Solum in Ecclesia Russorum anno 1711 Procopovitch propugnavit sententiam Protestandum de «Scriptura sola fidei regula et veritatis christianae norma», eamque praevalere fecit, donec iterum, inde ab anno 1836, tamquam haereticam communiter reiecerunt5. » Declaratio Confessionis Augustanae, De Regula fidei i : Mùller-Kolde, Die symbolischen Bûcher der evang. luther. Kirchc 569. 3 S.Irenaeus, Adversus haereses: MG 7; Tertullianus, De praescriptione haereticorum: ML 2. « S.Augustinus, De natura ct gratia c.39: ML 44.269; G.Martil, La tradicidn en S.Agus­ tin (1943)· 3 M.Jugie, Theologia dogmatica Christianorum Orientalium dissidentium 1 p.642-52. 764 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 784. 3) Protestantes agnoverunt sane fontem fidei esse sacram Scripturam, sed Traditionem omnino accipere renue­ runt. Iam eorum praecursor Wicleff «Veritas, inquit, quae in Scriptura non est, nusquam est»6. In protestantica vero Con­ cordiae Formula n. 1 : «Credimus, inquiunt, unicam fidei Regu­ lam nullam omnino aliam esse quam prophetica et apostolica scripta cum Veteris tum Novi Testamenti». Atque huic similia asserta legimus etiam in protestanticis Confessionibus Augustana, Helvetica, Belgica, necnon in Articulis Anglicanis n.6 7. Similiter Calvin ait: «Vetus et Novum Testamentum pro unica fidei regula amplecti­ mur... atque adeo in genere repudio quidquid absque auctoritate Verbi Dei [scripti] introductum est» s. Consentiunt hodierni, ut Bartii, qui asserit, «omnino impossibile esse ut detur aliud revelatum vel sensu stricto auctoritativum Dei verbum, prae­ ter solani sacram Scripturam». Cullmann vero tenet, tempora Ecclesiae postapostolicae auctoritate differre et quidem essentialiter a temporibus apostolicis: ideo iuxta ipsum, Traditio ut divina fidei norma exstitit tantum tempore Apostolorum; post mortem autem Sti.loannis Apostoli unica divina fidei norma sunt apostolica scripta ». 785. 4) Naturalistae et Rationalistae, in genere, solam ra­ tionem unicum veritatis fontem esse tenent. Cf. Pu IX, Allocut. «Singulari quadam»; Breve «Eximiam tuam»; Epist. «Gravissimas inter» (D 1642 1643 1656 1668). 5) Modernistae denique omnia evolutivae mutationi et transformationi subiciunt, atque ipsum Traditionis conceptum pervertunt. Cf. Pn X Decretum «Lamentabili» et Encycl. «Pas­ cendi» (D 2009 2012 2019 2054 2058 2062 2083). 786. Doctrina Ecclesiae. Λ. De divina Apostolorum Traditione Concilium Tridentinum (D 783) sollemni iudicio definire intendit id quod primus eius Praeses, Cardinalis De Monte, die 26 februarii anni 1546 significavit: «Postquam, inquit, haec sancta Synodus recepit sacros libros, consen­ taneum videtur ad fidei fundamenta iacienda procedere, et ut simul cum sacris libris recipiantur traditiones et in uno eodemque decreto inserantur. Nam has traditiones aequalis esse auctoritatis, cuius et ipsi sacri libri sunt, fateri tenemur»10. « I.Wicleff, De civili dominio 1,44; H.B.Workman, John Wyclif. Λ study nf the mglish medieval Church (1926). 7 Müller-Kolde, Die symbolischen Bûcher 517-569; K.Müller, Die Bekenntnisschriften der reformirten Kirche 172.234506. Cf. J.de Guibert, De Ecclesia n.208-329; C.Algermissen, La Chiesa 700. 8 Io.Calvin, Tractatus theologici (Amstelodami 1667) p.gis. 9 K.Barth, Die Schrift und die Kirche (1947) 8; O.Cullmann, Die Tradition (1954). Cf. H.Bacht, Tradition und Sakrament: Schol 30 (1955) 1-32; cf. supra n.382.691. 1° CTr 1,493- I..2 C-4 A.2. DIVINA TRADITIO. ΤΗ.ΐρ N.784-/87 765 Hoc ipsum a Tridentino in sessione IV esse definitum aperte patet ex historia decreti. Id enim· Concilium statuere intendebat, Traditionem in materia fidei et morum, esse divinae revelationis fontem, et quidem eiusdem auctoritatis ac Scripturam, quia Traditio «ab eodem Spiritu Sancto, quo Scripturae, emanat». Idque manifeste edixit illis verbis «Synodus... omnes libros tam V. quam N.T.... necnon Traditiones ipsas... pari pietatis affectu ac reverentia suscipit et veneratur» (D 783), prout invicte Concilii acta de­ monstrant >*. 787. B. Traditionem esse primarium revelationis fontem eoque Scripturam indigere ad eius verum sensum interpretan­ dum, certo ex Tridentini doctrina concluditur (D 786 801; cf. 913) *l2. Concilium Vaticanum definitionem Tridentini renovavit (D 1787), atque ulterius ea quae Concilium Tridentinum, de criterio Traditionis ad genuinum sacrae Scripturae sensum hau­ riendum, docuerat, authentice clarius declaravit (D 1788). Pius X in «lureiurando» contra Modernisait errores, profiten­ dam mandavit doctrinam de Traditione tamquam revelationis fonte, atque Rationalistarum methodum in Scriptura interpre­ tanda reiciendam edixit (D 2145,4/ 2146s). Pius XII in Encycl. «Humani generis» apertissime docet: a) Scripturam et Traditionem esse duos revelationis fontes in quibus continetur totum fidei depositum; b) hoc fidei depositum integrum commissum esse, non singulis christifidelibus vel theologis, sed soli Ecclesiae Magisterio authentice interpre­ tandum; c) ideo sacrum Magisterium esse proximam et univer­ salem veritatum fidei normam seu regulam. Ex quibus etiam manifeste eruitur distinctio quae inter Magisterium et reve­ lationis fontes interest. Legamus ipsius Pontificis textum: «Hoc sacrum Magisterium, in rebus fidei et morum, cuilibet theologo proxima et universalis veritatis norma esse debet, utpote cui Christus Do­ minus totum depositum fidei—Sacras nempe Litteras ac divinam Traditio­ nem—et custodiendum et tuendum et interpretandum concredidit... Verum est theologis semper redeundum esse ad divinae revelationis fontes: eorum enim est indicare qua ratione ea quae a vivo Magisterio docentur, in Sacris Litteris et in divina Traditione, sive explicite sive implicite inveniantur... una enim cum sacris eiusmodi fontibus Deus Ecclesiae suae Magisterium vivum dedit, ad ea quoque illustranda et enucleanda, quae in fidei deposito. nonnisi obscure ac velut implicite continentur. Quod quidem depositum nec 1 ' Verba de «pari pietatis affectu· a Concilio adhibita in memoriam revocant assertum S.Basilu, De Spiritu.Sancto 27,66: «Ex asservatis in Ecclesia dogmatibus... alia quidem ha­ bemus e doctrina scripto prodita, alia vero nobis in mysterio tradita recepimus ex Traditione Apostolorum, quorum titraque vim eandem habent ad pietatem» (R 954). CTr 1,484-485. His­ toriam decreti eiusque proprium sensum vide apud J.Salaverri, La Tradiciôn valorada como fuente de revelacidn en el Concilio de Trento: EstEcl 20 (1946) 33-62. 12 Id ipsum confirmatur ex historia capitis 8 decreti de lustificatione Concilii Tridentini. Cf. EstEcl 20 (1946) 57-58. Qua ratione Vaticanum complevit in hac re Tridentinum, eruitur ex Fkanzelin: Msi 50.80: cf. V.Gassbr: CL 7.1435.146. 766 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill singulis christifidelibus nec ipsis theologis divinus Redemptor concredidit authentice interpretandum, sed soli Ecclesiae Magisterio» >3. 788. Valor dogmaticus. Primo Scripturam et Traditio­ nem esse duos veros divinae revelationis fontes pari auctoritate praeditos, est doctrina de fide divina sollemni iudicio in Conciliis praesertim Tridentino et Vaticano definita (D 783 1787). Secun­ dum, Traditionem esse primarium revelationis fontem, qui Scripturam antecellit, est doctrina implicite definita in iisdem Conciliis, aut saltem theologice certa, seu ex definitionibus eorundem Conciliorum certo deducta (D 786 1788). ' 789. Probatio I partis. Divina Apostolorum Traditio est primarius revelationis fons. Argumentum generale. Divina Apostolorum Traditio est continuata divinae revelationis inde ab Apostolis conservatio et transmissio orali praedicatione et fide Ecclesiae. Atqui fons revelationis primarius, seu primo ac per se a Christo ordinatus vel intentus, est continuata Evangelii conservatio et transmissio orali praedicatione et fide Ecclesiae. Ego fons revelationis pri­ marius est divina Apostolorum Traditio. Mai. est ipsa Traditionis definitio. 790. Min. probatur. 1) Ex ipsius Christi testimonio. Fons revelationis primarius est illud transmissionis Evangelii medium, quod Christus unicum adhibuit, et primo ac per se suis Apostolis adhibendum praescripsit. Atqui medium trans­ missionis Evangelii, quod Christus unicum adhibuit, et primo ac per se suis Apostolis adhibendum praescripsit, est conti­ nuata revelationis conservatio et transmissio orali praedica­ tione et fide Ecclesiae. Ergo fons revelationis primarius est continuata Evangelii conservatio et transmissio orali praedi­ catione et fide Ecclesiae. Mai. per se patet, nam est ipsa obiecti primarii definitio. Min. a) Oralem praedicationem esse medium transmis­ sionis Evangelii unicum quod ipse Christus adhibuit, patet ex tota historia evangelica. b) Oralem praedicationem, et consequentem fidem, esse medium conservationis et transmissionis Evangelii, quod Chris­ tus primo ac per se suis Apostolis adhibendum praescripsit, constat; quia de mandato scribendi Apostolis a Christo iniuncto nihil scit Ecclesia, de mandato autem orali praedicatione Con­ i’ Pius XII: AAS 43 (1950) 567SS; cf. ibid. 563: D 3013 3014. I..2 C-4 A.2. DIVINA TRADITIO. TH.19 N.787-792 767 servandi et transmittendi integram revelationem omnibus homi­ nibus, sub continua Spiritus Sancti assistentia, et cum obliga­ tione eam fide amplectendi, formale et expressum ipsius Christi praescriptum habemus: Mt 28,19.20; Mc 16,15-16; Io 14,16.26; 15,15.16.26; Act 1,8; 10,39-42. 791. Min. numeri 789 probatur 2) ex Apostolorum tes­ timonio. A. Ex ratione agendi Apostolorum. Fons revela­ tionis, primarius seu primo ac per se a Christo ordinatus vel intentus, illud transmissionis Evangelii medium sine dubio est, quod omnes Apostoli adhibuerunt ad integram Christi revela­ tionem hominibus transmittendam. Atqui medium quod omnes Apostoli adhibuerunt ad integram Christi revelationem homi­ nibus transmittendam, fuit non Scriptura, sed oralis praedica­ tio ac consequens audientium fides. Ergo fons revelationis pri­ marius est oralis Evangelii praedicatio et consequens audien­ tium fides. Mai. constat ex supposito, de quo dubitare minime licet, quod omnes Apostoli fideliter observaverint ea quae primo ac per se ipsis Christus ordinaverit, cum ab ipso Christo integram revelationem cum mandato eam omnibus hominibus trans­ mittendi acceperint. 792. Min. declaranda est per partes. a) Non omnes Apostoli adhibuerunt Scripturam ad Christi revelationem hominibus transmittendam, nam ex tredecim Apostolis, septem videlicet Andreas, Philippus, Bartholomaeus, Thomas, lacobus Zebedaei, Simon Cananaeus et Matthias, nihil nobis scriptum reliquerunt. b) Ex Apostolis, qui aliquid scripserunt, nullus integram revelationem scripto tradere intendit, sed potius occasione data et ut alicui particulari scopo satisfaciant, pauca scripto tradunt. Sic ergo Matthaeus scripsit Evangelium, loannes Evangelium, tres epistolas et Apocalypsim, lacobus Alphaei unam episto­ lam, Petrus duas epistolas, ludas unam epistolam, Paulus de­ nique quatuordecim epistolas. De singulari occasione et particu­ lari scopo quibus moti scripserunt, sermo est in introductione ad singulos Scripturae libros l4. Immo ipse S.loannes, qui omnium postremus scribebat, attestatur, esse et alia plura, quae non sunt scripta, atque particularem scopum, quo ad scribendum motus est, aperte manifestat (Io 20,30s; 21,25; i Io 5,13; 2 Io 12; 3 Io 13). 14 A.Merk, Introductionis in singulos Novi Testamenti libros compendium (1940); L.Pirot. La Sainte Bible t.9-12 (1935-1938); J.Huby, L'Evangile de N.SJ-Ch. (1954). 768 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill c) Nullus ex Apostolis scribendi munus sibi vindicat; officium vero praedicationis omnes exercuerunt (Mc 16,20; Act 1,8; 4,33; 9,20); immo Apostoli hoc praedicandi munus sibi ex obligatione implendum vindicaverunt (Act 2,32; 3,15; 4,18-20; 5,32; 10, 39-42; 13,31; 26,16-18; i Cor 9,16; i Tim 2,7 (eis ό [μαρτύριον] ετέθην έγώ) «praedicator et Apostolus, Doctor gentium in fide et veritate»; cf. 2 Tim 1,11. 793. B. Ex eo quod Apostoli primo ac per se ad praedica­ tionem oralem appellant. Fons revelationis primarius censendus est is, ad quem Apostoli primo ac per se appellant et ex quo praesertim fideles in recta fide confirmant. Atqui Apostoli pri­ mo ac per se ad oralem praedicationem appellant et ex ea praesertim fideles in recta fide confirmant. Ergo fons revelatio­ nis primarius est oralis praedicatio et quae ex ea consequitur Ecclesiae fides. Mai. per se patet. Min. probatur: a) Apostoli primo ac per se ad oralem prae­ dicationem appellant, nam S.Paulus in postrema quam scripsit epistola, cum suum discipulum ac successorem monet, non ad tredecim priores suas epistolas neque ad alia N.T. scripta, sed solum ad oralem praedicationem appellat (2 Tim 1,13; 2,2). b) Ipse S.Paulus fideles in recta fide confirmare intendit, non ex N.T. Scripturis, sed ex orali praedicatione (2 Thess 2,5.15; i Cor 7,17; 15,1-14; 2 Cor 1,18; Gal 1,8; Coi 2,6). 794. Min. numeri 789 confirmatur, 3) ex testimoniis Sanctorum Pa­ trum et scriptorum ecclesiasticorum. 'a) In hac re cum S.Pauli doctrina mirifice consentiunt SS.Irenaeus et Augustinus. Etenim S.Paulus, volens confirmare Corinthios in resurrectio­ nis fide, ad 'hanc veluti supremam rationem appellabat: «Sive enim ego sive illi (Apostoli), sic praedicamus et sic credidistis... Si autem Christus non re­ surrexit, inanis est ergo praedicatio nostra, inanis est et fides vestra» ( 1 Cor 15, 11-14). Unde S.Pauli argumentatio haec est: «Nos praedicavimus et vos cre­ didistis Christi resurrectionem. Atqui impossibile est ut praedicatio nostra et fides vestra inanes sint. Ergo verum est Christum resurrexisse» 1S. 795. Non aliter S.Irenaeus arguit cum scribit: «Hanc praedicationem cum acceperit, et hac fidem, quemadmodum praediximus, Ecclesia, et qui­ dem in universum mundum disseminata, diligenter custodit, quasi unam domum inhabitans; et similiter credit iis, videlicet quasi unam animam ha­ bens et unum cor, et consonanter haec praedicat et docet et tradit, quasi unum possidens os» (R 192). Talis est simpliciter praedicatio veritatis 16. Consonat S.Augustinus contra lulianum Eclanensem scribens: «Etsi 15 Cf. A.Merk, Traditionis momentum apud S.Paulum: VerDom 4 (1924) 332 et 362. 1« S.Irenaeus, Adversus haereses 1,10,2: MG 7,552. L.2 C-4 A.2. DE DIVINA TRADITIONE. TH.lg N.792-798 769 nulla, inquit, ratione indagetur, nullo sermone explicetur: verum tamen est quod antiquitus veraci fide catholica praedicatur et creditur per Ecclesiam totam» I7. Ergo iuxta S.Augustinum cum S.Irenaeo et S.Paulo, veritas ut revelata tenenda est ea quae fide catholica praedicatur et creditur per Eccle­ siam totam 18. 796. b) Id ipsum plurimis aliis SS.Patrum sententiis comprobari po­ test. Sufficiat conferre S.Clementem Romanum (R 20), S.Papiam (R 94), S.Irenaeum (R 212 213), Tertullianum (R 291 292 293 295 298), Origenem (R 443), S.Athanasium (R 785), S.Basilium (R 954), S.Gr.Nyssenum (R 1043), S.Epiphanium (R 1098), S.Chrysostomum (R 1213), S.Hierony­ mum (R 1358), S.Augustinum (R 1419 1623 1631 1899). S.Vincentium Lerinensem (R 2168 2169) 797. Probatio II partis. Traditio ut revelationis fons, antiquitate, plenitudine et sufficientia ipsam sacram Scrip­ turam antecellit. A. Antiquitate ille revelationis fons alium antecellit, qui tempore prior exstitit. Atqui divina Apostolorum Traditio, seu Apostolorum praedicatio et fides Ecclesiae, prior exstitit quam Scriptura N.T. Ergo antiquitate Traditio antecellit ipsam Scrip­ turam. Min. probatur, quia post Domini Ascensionem, 20 circiter annis exstitit Apostolorum praedicatio et fides in Ecclesia, ante annum 50, circa quem, iuxta probabiliorem sententiam, scriptus est primus N.T. liber S.Matthaei Evangelium 20. Id ipsum confirmant Scripturae testimonia, quae Traditionem iam antea exsistentem praesupponunt (Lc 1,1-4; 2 Thess 2,5.15; Gal 1,8). 798. B. Plenitudine ille revelationis fons antecellit, qui omnes veritates per se revelatas seu integrum fidei depositum continet. Atqui continuata Evangelii praedicatio et fides in Ecclesia continet omnes veritates per se revelatas, libri autem N,T. non eas omnes continent. Ergo plenitudine Traditio ipsam Scripturam antecellit. Mai. patet, quia de veritatibus per se revelatis agitur solum cum sermo est de revelationis deposito eiusque fontibus. Quam­ vis ergo ratione veritatum per accidens revelatarum plenior sit 17 S.Augustinus, Contra Julianum 6,511: ML 44,828. Cf. G.Martil, l.c. 18 Cf. quae scripsimus EstEcl 20 (1946) 60s. 19 Vide Rouet, Index theologicus, n.78-80. 20 Knabenbauer-Merk, Commentarius in Evangelium S.Matthaei (1922) introd.VII; D.Buzy, Evangile selon Saint Matthieu; L.Pirot, La Sainte Bible 9 (1934) introd.; S.Rosadini. Institutiones introductoriae in libros N.T. v.i (1938). Tcologia I 26 770 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill Scriptura, haec est quaedam per accidens plenitudo, non vera ac per se plenitudo de qua nunc quaerimus 21. Min. a) Continuatam Evangelii praedicationem et fidem in Ecclesia continere integrum fidei seu revelationis depositum,, ex ipsis notionibus constat, et confirmari potest ex Mt 28,19s;, Me 16,15s; quibus accedit S.Irenaei testimonium (R 213). 799. Min. b) Libros N.T. non continere omnes per se revelatas veritates, constat primo ex particulari scopo in illis scribendis ab hagiographis intento, prout superius explicatum manet. Constat secundo, quia plures citari possent per se revela­ tae veritates, quae in sacris Scripturis non reperiuntur, exem­ plo nobis sint pauca: parvulos baptizandos esse «Ecclesia ab Apostolis traditionem suscepit» (D 791; Origenes R 501); parvulis baptizatis neque in mortis periculo necessarium esse Eucharistiam ministrare, etsi Dominus dixerit, nisi manduca­ veritis carnem Filii hominis et biberitis eius sanguinem non habe­ bitis vitam in vobis (Io 6,53) D 933; non esse rebaptizandos eos qui ab haereticis fuerant valide baptizati «saluberrimam consuetudinem tenebat Ecclesia» (S.Augustinus, R 1623); lice­ re certis in casibus iurare, etsi Dominus asseruerit: Ego autem dico vobis, non iurare omnino (Mt 5,34-37); omnes et singulos N.T. libros esse divinitus inspiratos; quatuor Evangelia et non plura esse a Deo inspirata; septem esse solum Novae Le­ gis sacramenta22. Constat tertio ex testimoniis S.Irenaei, S.Basilii, S.Epiphanii, S.Chrysostomi, S.Augustini et alio­ rum (cf. R 213 954 1098 1213 1419 1623). 800. C. Sufficientia ille fons revelationis antecellit, qui non indiget alio fonte ut tali, neque ad suam divinam auctori­ tatem stabiliendam neque ad authenticum suum sensum ape­ riendum. Atqui Scriptura indiget Traditione ut revelationis fonte ad suam auctoritatem stabiliendam et sensum aperiendum, Traditio vero nullo alio fonte ut tali indiget. Ergo sufficientia, Apostolorum Traditio antecellit ipsam Scripturam. Min. a) Scriptura indiget Traditione ut revelationis fonte ad divinam suam auctoritatem stabiliendam. Nam factum in­ spirationis, ex quo divina Scripturae auctoritas dependet, est veritas per se revelata; ergo in revelationis fontibus contineri debet. Atqui factum inspirationis omnium et singulorum N.T. librorum non nisi ex divina Traditione constat, prout in thesi de 21 2.2 q.i a.6 ad i. 22 Cf. ea plura quae Concilium Tridentinum de cultu ct de Sacramentis corumque admi· nistrationc, Apostolorum Traditioni tribuit (D 800 881 908 940 942s). L.2 C-4 A.2. DE DIVINA TRADITIONE. TH.19 N.798-803 771 inspiratione probatur 23. Ergo Scriptura indiget Traditione ut revelationis fonte ad divinam suam auctoritatem stabiliendam. 801. Min. b) Scriptura indiget Traditione ut revela­ tionis fonte ad authenticum suum sensum in pluribus aperiendum. Nam Scriptura Magisterio Ecclesiae commissa est ut eam cus­ todiat et authentice declaret. Iam vero Magisterium Ecclesiae, ex solo analysi Scripturae et independenter a veritatibus in alio revelationis fonte contentis, poterit quidem in multis authen­ ticum Scripturae sensum aperire; in aliis vero plurimis, ut sunt praesertim sensus propheticus et typicus non raro a Deo in Scrip­ turis intenti, ipsum Ecclesiae Magisterium non videtur posse se ipso Scripturas declarare, nisi ope veritatum, quae' in alio revelationis fonte continentur. Ergo Scriptura indiget Tradi­ tione ut revelationis fonte ad authenticum suum sensum in pluribus aperiendum. 802. Min. c) Confirmatur es testimoniis SS.Patrum, qui vel supponunt vel asserunt necessariam esse Traditionem ad recte interpretandas Scripturas. Sic S.Irenaeus, Tertullia­ nus, Origenes, Eusebius, S.Augustinus, Vincentius Lerinensis et alii (cf. R 242 291 474 656 1581 2168). 803. Scholion 1. Argumentum Praescriptionis2*·. 1) Argumen­ tum Traditionis stricte dictum est illud quo ex Traditionis monumentis di­ recte probatur doctrinam fidei vel morum in Ecclesia fideliter transmitti inde ab Apostolis usque ad nos. Hoc autem argumentum conficere saepe difficile et nimis longum est, immo «aliquoties etiam impossibile evadit, quia desunt documenta quae usque ad ipsos Apostolos ascendant. Quando impossibilis est aut valde difficilis huiusmodi directa probatio recurri potest ad Prae­ scriptionem. 2) Argumentum Praescriptionis est illud quo ex Traditionis monumen­ tis indirecte deducitur doctrinam fidei vel morum esse ab Apostolis traditam. Principium in quo praescriptionis argumentum fundatur est hoc: Doctri­ na Apostolorum est quaedam legitima possessio solius Ecclesiae propria, cui Christus commisit suam doctrinam veluti aliquod depositum integre custo­ diendum et fideliter transmittendum 25. Iam vero legitimitas possessionis in iure probari potest dupliciter, vel do­ cumentis positivis fidem facientibus vel Praescriptione. Cum documenta 23 S.Tromp, De Sacrae Scripturae Inspiratione (1945) 25 scholion 1, De criterio inspira­ tionis: A.Merk, Institutiones Biblicac (1937) l-X. De Inspiratione, n.6-21.110-114. In Scrip­ tura, inquit, «habentur tantum vestigia doctrinae de inspiratione relate ad N.T.·; A.C.Cotter, Theologia Fundamentalis (1940) th.51: «Unicum critérium certum et universale inspira­ tionis biblicae est originarie revelatio publica, ac proinde pro nobis Traditio· (cf. IV,43-55). 24 Tertullianus, De praescriptione haereticorum: ML 2,10-87: A.et P.Walenburch, De Controversiis tr.7, de praescriptionibus catholicis: apud Micne, Theologiae Cursus 1 col.923940: I.Otticer: ZkathTh (1881) 7tss; Ch.Pesch, Praelectiones 1 n.4tis; Lercher, n.541: Cotter, 543s; D.van den Eynde, Les normes de l'enseignement chrétien 198-202. 25 «Dispici debet cui competat possessio Scripturarum, ne is admittatur ad eas cui nullo modo competit». «Ordo rerum desiderabat illud prius proponi, quod nunc solum disputan­ dum est: quibus competat fides ipsa· (Tertull., De praescr. c.15.19.21: R 293). I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 772 positiva desunt recurri potest ad Praescriptionem, quae est titulus iuris in diuturna ipsa possessione fundatus, quo legitimitas proprietatis rei probatur et quo alii ab actione circa eandem rem excluduntur. Tertullianus hanc iuridicam probandi rationem transtulit ad demons­ trandam apostolicitatem doctrinae, quae in Ecclesiae possessione est, argu­ mento quod appellatur Praescriptionis 26■ 804. 3) Duplex huiusmodi argumentum distinguitur, aliud nempe praescriptionis historicae seu apologeticae. aliud vero praescriptionis theolo­ gicae seu dogmaticae. Primum ad hoc reducitur: Hanc doctrinam diuturna possessione ut ab Apostolis acceptam universa habuit Ecclesia. Atqui «quod apud multos unum invenitur non est erratum, sed traditum» (Tertull., De praescr. n.28). Ergo haec doctrina revera fuit ab Apostolis tradita. Alterum Praescriptionis theologicae argumentum duplici iterum forma fit: a) Forma positiva ad hoc schema reduci potest: Hanc doctrinam diuturna possessione ut ab Apostolis acceptam universa Ecclesia habuit. Atqui uni­ versa Ecclesia vi infallibilitatis suae nequit diuturna possessione ut apostolicam habere doctrinam quae revera non sit ab Apostolis tradita. Ergo haec doctrina revera est ab Apostolis tradita, b) Forma negativa eiusdem argu­ menti: Haec doctrina est posterius adirtventa et contradicit illi quam prius diuturna possessione tamquam ab Apostolis acceptam universa Ecclesia te­ nuit. Ergo talis doctrina nequit esse ab Apostolis tradita 27. Recte notat Cotter conceptus praescriptionis in Iure et in argumento theologico non esse univocos sed analogos. Conveniunt quidem quia in utro­ que casu praescriptio versatur circa aliquam veram possessionem et quia do­ cumenta ad eam directe probandam deficiunt; differunt tamen praesertim, quia legitimitatem praescriptio legalis facit, praescriptio vero theologica so­ lum patefacit. 805. Scholion 2. Distinctio Magisterii a revelationis Fontibus28. Ex demonstrata thesi de Traditione concludimus, distinguendos probe esse primigenios revelationis divinae Fontes ab Ecclesiae Magisterio. Sub notione quidem generica fontis, quam dedimus n.769 clarum est Magiste­ rium Ecclesiae recte etiam appellari divinae revelationis fontem, quatenus pro obiecto habet veritates a Deo revelatas, ut vidimus thesi 16. In hoc sensu generico fontis, non solum Magisterium, sed etiam omnia quae appellavi­ mus Traditionis monumenta (n.777) dici vere possunt divinae revelationis fontes. Distinctio fit inter Fontes revelationis et Magisterium si sensu stricto et specifico sumantur (n.779). Tanquam divinae revelationis primigenii fon­ tes, si stricte et formaliter sumantur, Scriptura et Traditio ipsum Deum, sive V' Cf. Tertulliani tractatum de Praescriptione nota 19 citatum: apud R 288-300. Ele­ menta essentialia iam habentur apud Irenaeum, Adn. haereses: R 191-262; et in Demonstr. praedic, evangel.: R 263. Cf. A.C.Cotter, Theologia fundamentalis 544. 27 Forma positiva: Tertull.. l.c., 28: R 295. Forma negativa: Tertull., Le.. 29S.35: •Tam diu regnavit error quam diu haereses non erant?» «Ante haeresis quam vera doctrina? Sed enim in omnibus veritas imaginem antecedit: post rem similitudo succedit». Ubi tunc Marcion... ubi Valentinus...? Nam constat illos neque adeo olim fuisse et in Catholicam primo doctrinam credidisse apud Ecclesiam Romanensem». «Ita ex ipso ordine manifestatur, id esse dominicum et verum, quod sit prius traditum : id autem extraneum et falsum, quod sit posterius immissum». «Posterior nostra res non est, immo omnibus prior est: hoç erit testi­ monium veritatis ubique occupantis principatum». Ed. Rauschen, Florii. Patrist. IV. 28 J.Salaverri, l.c. in nota n; C11.Baumgartner, Tradition et Magistère: RechScRel 41 (1953) 161-187: J.Filograssl Traditio, Magisterium et Theologia apud De sanctissima Eucha­ ristia (1953) 7-68; C.Balic. II senso cristiam e il progresso del Dogma: Lo sviluppo dei Dogma (1953) 106-134. cf. n.754. L.2 C-4 A.2. DE DIVINA TRADITIONE. TH.IQ N.803-S07 773 inspirantem sive revelantem, auctorem proprie habent, ideoquc auctoritate formaliter divina prorsus aequiparandae sunt, prout eas Concilia Tridentinum et Vaticanum aequiperaverunt: D 783 1787. Atqui nemo identificat Scripturam divinitus inspiratam cum ecclesiastico Magisterio sola Dei as­ sistentia munito. Ergo neque cum eo identificanda est Traditio prout et quatenus revelationis fons est, seu prout ipsum Deum revelantem auctorem habet 29. Concilia Tridentinum et Vaticanum aperte distinguunt tam Scripturam quam Traditionem a Magisterio ecclesiastico, cum doceant Magisterium Ecclesiae, ad quodlibet definiendum, et_Scripturam et Traditionem praesupponere ut fontes, ex quibus hauriat ea quae definire vult, prout constat ex decretis Tridentini (D 843a 947 957 959) et Vaticani (D 1781 1792 1836), nec non ex annotationibus Deputationis fidei in eodem Concilio Vaticano: «Ad dogmaticam, inquit, definitionem necessarium ac sufficiens est, ut Patribus Concilii ex propriis divinae revelationis fontibus, scilicet ex Scriptura et Tra­ ditione, constet esse aliquam veritatem divinitus revelatam; proindeque Pa­ trum officium esse et munus hanc divini depositi veritatem pro suo charactere cum auctoritate declarare et proponere» (Msi 52,25). Eandem distinctionem pluries effert Pius XII in locis quos citavimus n.787: D 3013 3014. Cf. n.760. 806. Iuxta Concilium Vaticanum, Scriptura et Traditio sunt simplici­ ter verbum Dei scriptum et traditum, Magisterium vero es mere custos et de­ clarator verbi Dei scripti vel traditi (D 1781 1792s 1800 1836), Atque ideo Scriptura et Traditio sunt, et quidem se ipsis, Regula fidei quoad nos remota; Magisterium vero est, non tamen se ipso sed ratione verbi Dei quod continet vel declarat, Regula fidei quoad nos proxima. Denique Scriptura et Traditio, ut primigenii revelationis fontes, sunt verbum Dei scriptum et traditum (D 1781 1792). Atqui Scriptura non est proprie revelationis fons si active solum consideretur, quatenus nempe est formaliter actio scribendi, sed obiective quatenus est verbum Dei scriptum. Ergo a pari Traditio non est proprie revelationis fons si active solum inspiciatur, quatenus nempe est formaliter actio tradendi, sed obiective potius qua­ tenus est verbum Dei traditum 30. Depositum enim proprie dicitur esse non vas rem continens, sed potius res in vase contenta. 807. Obiectiones 31. t. Primarius revelationis fons nequit esse cor­ ruptioni obnoxius. Atqui Traditio natura sua est corruptioni obnoxia. Ergo primarius revelationis fons nequit esse Traditio. Conc. mai. Dist. min. Natura sua est corruptioni obnoxia Traditio hu­ mana, conc. min.; divina, subdist. ; si humanae custodiae et interpretationi relicta esset, conc.; si custodiae et interpretationi Magisterii infallibilis est commissa, nego. Dist. pariter cons. Primarius revelationis fons nequit esse 29 In hoc non recte senserunt D.Chenu, Une Ecole de théologie (1937), et L.Charlier, Essai sur le problème théologique (1938). quorum libri a S.Congr. S.Officii prohibiti sunt: AAS 34 (1942) 37: auctores vero ambo laudabiliter suam submissionem notificaverunt: AAS 34 (<942) 148. Cf. F.Stecmüller-M.D.Koster: ThRev 38 ( 1939) 4>-5i ; praesertim vero vide Τ.Ζλρεεενλ: Greg 24 (1943) 23-47.287-326; 25 (1944) 38-73.247-282; R.GagnebetcI M.Labourdette: RcvThom 45 (1939) 108-145; 46 (1946) 5-44· Distinctionem inter Magisterium ct revelationis fontes pluries effert Pius XII, Encycl. «Humani generis» (AAS 42 [1950] 561-578) lege tertus quos citavimus n.787, neque ad hanc fundamentalem distinctionem sufficienter attendit Τ.Ζλρεεενλ, De Ecclesia 2 (1954) p.275-283. 1° Minus accurate nobis videntur loqui auctores qui cum de Traditione tamquam revela­ tionis fonte tractant, eam ad vivum Ecclesiae Magisterium reducere videntur. Cf. Ch.PESCH, Praelect. 1 n.164; A.Deneffe, Der Tradilionsbegriff (1931); Τ.Ζλρεεενλ. Lc n.805. ’* Cf. L.Muncunill, Dc locis theol. n.115-119; I.Müller, De verbo Dei revelato th.a n.24-30; th.3 n.41-50. TPL I.SAI.AVERRI, DF. ECCLESIA CHRISTI. Ill Traditio humana, conc. cons.; divina, subdist. : humanae custodiae et inter­ pretationi relicta, conc.; custodiae et interpretationi Magisterii infallibilis commissa nego. 808. 2. Non est primarius revelationis fons is qui alio indiget. Atqui Traditio indiget Magisterio infallibili. Ergo Traditio non est primarius re­ velationis fons. Dist. mai. Non est primarius revelationis fons is qui alio indiget ut reve­ lationis fonte ad suam auctoritatem divinam stabiliendam, conc. mai.; qui alio indiget ut auctoritate doctrinali ad eum nobis custodiendum et infallibiliter declarandum, nego mai. Contradist. min. Traditio indiget infallibili Ma­ gisterio ut revelationis fonte ad suam divinam auctoritatem stabiliendam, nego; traditio indiget Magisterio ut doctrinali auctoritate ad eam nobis cus­ todiendam et infallibiliter declarandam, conc. 809. 3. Traditiones in N.T. aperte improbantur (Mt 15,3; Gal 1,14; 1 Petr 1,18). Ergo Traditio nequit esse primarius revelationis fons. Dist. antec. In N.T. improbantur traditiones divinae, nego antec.; tra­ ditiones humanae, subdist. : traditiones humanae impiae, pravae vel vanae improbantur, conc.; traditiones humanae Dei voluntati et Christi Evangelio consentaneae improbantur, nego. 810. 4. Libri sacrae Scripturae prorsus sufficiunt (Io 20,30s; 2 Tim 3, 16s). Ergo alius revelationis fons necessarius non est. Dist. antec. Libri sacrae Scripturae prorsus sufficiunt relative et positive seu in ordine ad finem in eis intentum, conc. antec.; absolute et exclusive ita ut iam non sit admittendus alius revelationis fons, nego antec. Dist. pariter cons. Alius revelationis fons necessarius non est absolute et sub omni respectu, nego cons.; relative seu in ordine ad illas veritates de quibus ope Magisterii sufficienter ex Scriptura nobis constat, subdist. ; et tamen alius ille fons admittendus est utpote a Deo ordinatus, conc.; et alius ille fons reiciendus est etsi a Deo superabundanter nobis datus, nego. 811. 5. Sacra Scriptura revelationis plenitudinem continet (Gal I,i8; Apoc 22,18). Ergo Traditio ratione plenitudinis Scripturam minime an­ tecellit. Dist. antec. Scriptura in locis citatis attestatur non esse quidquam huma­ num addendum revelationi a Deo nobis per Apostolos datae, neque licere ab ea quidquam detrahere, conc. antec.; Scriptura in locis citatis asserit in ea omnes veritates per se revelatas contineri, nego. 812. N.B. Ad solvendas difficultates, quae proponi possunt ex Patri­ bus, ad contextum est attendendum. Dicta Patrum, quae obici solent, alia sunt positiva alia vero exclusiva, quae tamen iuxta eorum mentem recte explicari possunt32. 1) Dicta Patrum, quibus positive efferunt sacrae Scripturae sufficien­ tiam et plenitudinem, intelliguntur generatim non absolute, sed relative, in ordine praesertim ad aliqua particularia vel praecipua dogmata declaranda. 2) Dicta Patrum, quibus exclusive ad Scripturam accurrendum esse pro­ clamare videntur, minime significant Traditionis negationem, sed genera­ tim excludere intendunt vel spurias seu apocryphas scripturas, vel vana humanae sapientiae argumenta, vel impias hominum traditiones; vel etiam polemice a Traditione praescindendum esse dicunt, eo quod adversarii, quos convincere satagunt, eam admittere renuant. 33 I.Müller, Lc., th.2 n.31-35. I..2 C-5 Λ.I. SS. PATRUM CONSENSUS. TH.20 N.807-815 775 CAPUT V De criteriis Traditionis ARTICULUS I Sancti Patres sunt Traditionis critérium Thesis 20. Sanctorum Patrum consensus in rebus fidei et morum divinae Traditionis est critérium certum. 813. Franzelin, De divina Traditione th.13-16; Muncunill, De locis n.153-169; C.Schrader, De theologico testium fonte th.28-31; Bainvel, De Magisterio vivo et Traditione th.10; J.V.de Groot, Summa Apologetica q.20; R.Schultes, a.71; Dorsch, th.51; Dieckmann, th.33; Lercher, th.55; De Guidert, th.41; Cotter, th.39; Al.-Bârcena, p.199-211; Fessler-Jungmann, Institutiones Patrologiae t.i c.i § 9-16 p.26-57; O.Bardenhewer, Ges­ chichte der altkirchlichen Literatur 1 § 2 p.34-46; B.Steidle, Patrologia § 4: Zapelena, De Ecclesia 2 (1954) th.21. 814. Nexus. Probavimus divinam Traditionem esse pri­ marium revelationis fontem. Diximus divinae huius Traditionis organa esse personas, quibus revelatio in Ecclesia transmittitur inde ab Apostolis continuo usque ad nos. Ostendimus actus, quibus Traditionis organa revelationem transmittunt, reduci posse, iuxta S.Paulum (i Cor 15,1s. n) *, ad praedicationem et fidem Ecclesiae. Iam vero haec praedicatio et fides permanentes aliquos effectus protulit, qui recta Traditionis monumenta ap­ pellantur, ex quibus iure deducere possumus, quid praedica­ verit et crediderit Ecclesia inde ab Apostolis usque ad nos. Inter haec Traditionis monumenta eminènt scripta Sanctorum Patrum. Unde quaerimus: Quid haec Sanctorum Patrum scripta conferant ad divinam Traditionem cognoscendam? 815. Notiones. Critérium Traditionis est norma, qua vera Traditio detegi et a falsis dignosci potest. a) Critérium primarium est illud quod primo ac per se statutum est ad hoc ut directe nos ducat ad revelationem tra­ ditam: Magisterium infallibile est critérium primarium, ad hoc divinitus statutum ut custodiat, explicet et definiat nobis reve­ lationem inde ab Apostolis in Ecclesia traditam. 1 Consentiunt S.Irenaeus, Adv. haeres. 1,10,2: MG 7.552, necnon S.Augustinus, Contra lulianum 6,5,11: ML 44,828.· 776 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill b) Critérium secundarium est illud quod, propter eius con­ nexionem cum criterio primario, indirecte nos ducit ad detegen­ dam revelationem inde ab Apostolis traditam. Inter haec se­ cundaria criteria eminent scripta Sanctorum Patrum. Criteria haec dicuntur certa vel probabilia, prout nos du­ cant certo vel tantum probabiliter ad dignoscendam revelatio­ nem inde ab Apostolis continuo in Ecclesia traditam. 816. Criteria secundaria ad dignoscendam revelationem continuo in Ecclesia traditam. i.° necessaria absolute non sunt, quia de se Magisterium authenticum plane sufficit in hunc finem divina assistentia munitum; 2.° uti­ lia tamen valde sunt ad hoc ut ipsum Magisterium authenticum facilius ac plenius fidei depositum declaret ac definiat; nam divina assistentia minime excludit humanam diligentiam in usu mediorum conducentium ad veritatis traditae agnitionem; 3.° necessaria ulterius quodammodo dici possunt ad hoc ut Theologi scientifice ac positive demonstrent, fidei depositum iugiter con­ servatum esse in Ecclesia ac fideliter transmissum inde ab Apostolis usque ad nos, necnon ad hoc praeterea ut subiectiva depositi revelationis cognitio profundior pleniorque obtineatur atque menti hominum facilior aptis formu­ lis reddatur. ( 817. Patres Ecclesiae vi vocis dicuntur illi, qui quoad Ecclesiae membra relationem habent similem ei quae interest inter patrem et filium, id est, qui fideles gignunt et alunt in Christo. Tales sunt 1) Apostoli, iuxta illud S.Pauli; «Nam si decem millia paedagogorum habeatis in Christo, sed non mul­ tos Patres. Nam in Christo lesu per Evangelium ego vos genui» (1 Cor 4,15). Inde Ecclesiae cognomen proprium est Apostolica a primis eius Patribus Apostolis mutuatum. 818. 2) Episcopi iure etiam Patres dici debent, quia ut Apostolorum successores, munus eorum gignendi et eruendi fideles in Christo, tamquam veri Patres, continuo exercent. Ideo S.Polycarpum Episcopum plebs Smyr­ nae acclamabat dicens: «Hic est Asiae praeceptor, Pater Christianorum». Clemens vero Alexandrinus in eodem sensu scribebat: «Patres eos dicimus, qui nos catechesi instituerunt». Immo usque ad tempora S.Augustini Pa­ tres appellabantur soli Episcopi, prout erui videtur ex innovatione quam agnoscit S.Augustinus cum connumerat inter Patres presbyterum S.Hieronymum anno 421 23 . 819. 3) Patres Ecclesiae sensu stricto, iuxta S.Vincentium de Lerins, sunt scriptores ecclesiastici, ut orthodoxi ab Ecclesia agniti, qui insignes sunt doctrina, sanctitate et antiquitate λ a) Scriptores ecclesiastici debent esse, quia hi soli Ecclesiam posterorum post suam mortem erudire possunt. 2 Martyrium Polycarpi 12,2: edit. Funk, Patres Apostoliti t.i p.329. Clemens Alexan­ Stromata 1,1: MG 8,690; S.Augustinus, Contra lulianum 2jo.33s.37: R 1898-1900. 3 S.Vincentius de Lerins, Commonitorium 28: R 2175. Cf. J.Madoz, EI concepto de la Tradition en S.Vicente de Lerins (1933) c.4 § 2; Id., El Conmon. de S.V.de Lerins (1935)· drinus, L.2 C-5 A.I. SS. PATRUM CONSENSUS. TH.20 N.815-82I 777 b) Ut orthodoxi ab Ecclesia agniti sint necesse est, quia secus non possent ut certi duces ad addiscendam revelationis doctrinam adhiberi et commendari. Haec autem Ecclesiae agnitio potest esse duplex: alia explicita, prout ea est quam de S.Augustino fecit Papa S.Caelestinus et Papa Gelasius de plu­ ribus Patribus in celebri suo Decreto (D 128 164 165); alia vero implicita, quae fit sive usu Magisterii authentici, sive communi praxi in Ecclesia, scientibus nec contradicentibus ordinariis pastoribus Ecclesiarum. 820. c) Doctrina insignes, saltem relative, sint oportet, quia adhibentur ad fidei depositum melius cognoscendum et clarius illustrandum. Errores si quos paucos incurrerint neque hi magni momenti fuerint, eminentiae huic doctrinae, quam requirimus, non obstant. Aliqui enim huiusmodi errores in omnibus fere Patribus, etiam explicite ab Ecclesia agnitis, detegi possunt. d) Sanctitate praestantes esse convenit, quia caeteris pa­ ribus, sanctitas multum confert et ad melius percipienda divina et ad ea (non quae sua cuiusque sunt) fidelius tradenda. e) Antiquitate tandem gaudere debent, saltem relative, prout ipsi Patris notioni congruere videtur. De facto Patrum Ecclesiae aetas finita censeri potest medio saeculo VIII: vide­ licet, pro Oriente, anno circiter 750 cum S.Ioanne Damasceno, pro Occidente autem, anno 735 cum S.Beda Venerabili 4. Propter has eorum insignes dotes Sancti Patres praesertim sunt illi viri qui, prout eos describit in sua Historia ecclesiastica Eusebius Caesariensis, «singulis aetatibus verbo et scriptis divini verbi ministri fuerunt, et quorum in scriptis doctrinae apostolicae traditio pervenit usque ad nos»5. 821. Sanctorum Patrum conceptus differt a notione: 1) Scriptorum Christianorum, qui dicuntur esse viri ad aliquam ex chris­ tianis confessionibus pertinentes, atque eruditione de rebus ad Christianis­ mum pertinentibus insignes. In his possunt dari, sed non requiruntur, in­ doles ecclesiastica, neque orthodoxia, neque sanctitas, neque antiquitas: tales appellari possunt, exempli gratia, Marcion, Harnack, alii. 2) Scriptorum ecclesiasticorum, qui sunt Ecclesiae viri eruditione de rebus christianis insignes. In his possunt dari, sed non requiruntur, ortho­ doxia ab Ecclesia agnita, neque sanctitas, neque antiquitas. Ut tales haben­ tur intra aetatem patristicam, Aristides, Tatianus, Athenagoras, Tertui.4 Varias sententias in hac rc vide apud Patrologias. Finem aetatis Patrum pro Oriente communiter ponunt in morte S.Ioannis Damasceni; pro Occidente vero plures eam finitam malunt anno 636 cum S.Isidoro Hispalensi, plurimi autem anno 604 cum S.Gregorio Magno. s Eusebius Caesariensis, Historia ecclesiastica 1,1,1; 3,37,4; 4,21; 5,22: MG 20,48.293. 377.489. Cf. J.Salaverri, El origen de la revelaciôn y los garantes de su conservaciôn en la Igle· sia segùn Eusebio de Cesarea: Grog 16 (1935) 349-373· 778 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill lianus, Clemens Alexandrinus, Origenes, Arnobius, Lactantius, sebius Caesariensis, Didymus Alexandrinus, Rufinus, alii. Eu­ 822. 3) Doctorum Ecclesiae: Hi sunt scriptores ecclesiastici, ab Eccle­ sia agniti ut insignes tam sanctitate vitae quam orthodoxia doctrinae, atque a Summo Pontifice titulo Doctorum expresse insigniti. In eis potest dari, sed non requiritur, antiquitas; attamen ut qtlis appellari possit Doctor Ecclesiae, praeter excellentiam doctrinae, sanctitatis et orthodoxiae, exigitur Ecclesiae explicita agnitio et tituli Doctoris collatio a Summo Pontifice. 823. Doctores Ecclesiae a Romanis Pontificibus declarati sunt 29: a Bonifacio VIII, a.1295, SS.Ambrosius, Augustinus, Hieronymus et Gre­ gorius Magnus; a Pio V, a.1567, S.Thomas Aquinas, a.1568, SS.Athanasius, Basilius, Ioannes Chrysostomus et Gregorius Nazianzenus; a Sixto V, a. 1588, S.Bonaventura; a Clemente IX, a 1720, S.Anselmus; ab Innocentia XIII, a.1722, S.Isidorus Hispalensis; a Benedicto XIII, a.1729, S.Petrus Chrysologus; a Benedicto XIV, a. 1754, S.Leo Magnus; a Leo­ ne XII, a.1828, S.Petrus Damiani; a Pio VIII, a.1830, S.Bernardus; a Pio IX, a.1851, S.Hilarius Pictaviensis, a.1871, S.Alphonsus Maria de Liguori, a.1877, S.Franciscus Salesius; a Leone XIII, a.1882, SS.Cyrillus Alexandrinus et Cyrillus Hierosolymitanus, a. i890, S.Ioannes Damas­ cenus, a. 1899, S.Beda Venerabilis; a Benedicto XV, a. 1920, S.Ephraem Syrus; a Pio XI, a. 1925, S.Petrus Canisius, a. 1926, S.Ioannes a Cruce, a.1931, S.Robertus Bellarmino, a.1932, S.Albertus Magnus; a Pio XII, a. 1946, S.Antonius Patavinus. Ex his 29 Doctoribus sunt 21 de Ecclesia Occidentis, 8 de Ecclesia Orientis; 14 e Clero saeculari, 15 e Clero regulari; 2 Romani Pontifices, 3 Cardinales et Episcopi. 15 Episcopi, 8 Presbyteri, i Diaconus (S.Ephraem). 824. Consensum Patrum requirimus obiectivum et certum, et quidem omnium non physice sed tantum moraliter. In rebus fidei et morum, seu in rebus ad revelationis depositum pertinentibus, nam Patres consentire possunt: 1) Ut Doctores privati vel ut testes mere historici, quod facile patebit, aut ex intentione, cum sententiam vel personalem vel libere controversam proponunt, aut ex obiecto, cum res de quibus agunt ad revelationis depositum non pertinent. De consensu in his rebus non agimus. 2) Ut Doctores authentici consentire possunt Patres, cum doctrinam aliquam suis gregibus tamquam necessario credendam vel tenendam auctoritative docent vel praedicant: hoc autem soli Episcopi inter Patres facere possunt. 3) Ut testes fidei consentire possunt Patres, cum attestantur doctrinam aliquam ab Ecclesia credi tamquam revelatam. 825. Status quaestionis. Ut Patrum consensus sit cer­ tum divinae Traditionis critérium requirimus ut loquantur de rebus fidei vel morum tamquam testes fidei vel tamquam doc­ tores authentici, et ut eorum consensus sit obiectivus, certus et moraliter unanimis. L.2 C-5 Λ.I. SS. PATRUM CONSENSUS. TH.20 N.82I-829 77fl 826. Adversarii, i) Per defectum adversantur: a) Pro­ testantes, quatenus tenent, unicum veritatis revelatae crité­ rium esse sacram Scripturam; b) Rationalistae et Modernistae, qui unicum veritatis religiosae critérium asserunt esse ratio­ nem naturalem vel sensum religiosum dictantem unicuique quid in rebus religionis sentiendum sit. De his adversariis iam satis actum est in thesi quae huic immediate praecedit. 2) Per excessum adversantur lansenistae, qui S.Augustini auctoritatem nimis exaggeraverunt: D 13206. 827. Doctrina Ecclesiae. 1) Practice consensus Sanc­ torum Patrum in Conciliis Oecumenicis adhibitus est, in rebus fidei et morum, tamquam certum et definitivum critérium.. Sic exempli gratia in Conc.Ephesino: D ma in fine, in Chalcedonensi: D 148, in Constantinopolitano III: D 291, in Nicae­ no II: D 303. Ex horum Conciliorum historia constat, plura in eis collata et adducta fuisse testimonia Sanctorum Patrum, quibus praesertim innixi Episcopi ad conciliares definitiones devenerunt: vestigium aliquod huius rationis procedendi sunt verba definitionum quae ad Patrum testimonia alludunt7. Con­ cilium Tridentinum saepe ad Sanctorum Patrum consensum provocat tamquam ad critérium ad dignoscendam veritatem in rebus fidei et morum: D 843a 947 959 983s. Accedunt defi­ nitiones Martini I (a.649) et Agathonis (a.68o): D 254-74 271 288 290 291. 2) Theoretice consensus Sanctorum Patrum, in rebus sal­ tem fidei et morum, effertur ut critérium certum ad interpre­ tandas sacras Scripturas a Conciliis Tridentino et Vaticano: D 786 894 995 1788. 828. Valor dogmaticus theseos. Doctrina quam enun­ tiat thesis dici potest implicite definita praesertim in Conciliis Chalcedonensi, Constantinopolitano III, Tridentino et Vaticano. 829. Probatio. Consensus Patrum in rebus fidei et mo­ rum adeo intime connectitur cum Ecclesia docente, ut error in consensu Patrum induceret errorem Ecclesiae Universae. Atqui Ecclesia Universa in rebus fidei et morum errare nequit. Ergo 6 Cf. Pius XI, Encycl. «Ad salutem»; AAS 22 (1930) 202-204. 7 Cf. J.Salaverri, EI argumento de Tradiciôn patristica en la antigua Iglesia: RevEspT 5 (i94S) 107-119; Io., La idea de Tradiciôn en la «Historia eclesiastica» de Eusebio: Gicr 13 (1932) 211-240. 780 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill consensus Patrum in rebus fidei et morum divinae Traditionis est critérium certum. Min. constat ex thesibus de Ecclesiae infallibilitate. 830. Mai. probatur: 1) Relate ad Ecclesiam intra aeta­ tem patristicam. a) De Sanctis Patribus ut testibus fidei: Consensus Patrum attestantium doctrinam aliquam ab Ecclesia credi tamquam revelatam, est testimonium adeo insigne scientia propter doc­ trinam, veracitate propter sanctitatem, extensione propter nu­ merum, et valore propter qualitatem testium, ut si esset fal­ sum, Ecclesia sciens et tacens nullo modo permittere illud posset. Atqui tale testimonium permanenter et palam in scrip­ tis datur sciente nec contradicente immo etiam assentiente Ecclesia. Ergo consensus Patrum attestantium doctrinam ali­ quam credi ab Ecclesia tamquam revelatam, adeo intime connectitur cum Ecclesia docente, ut error in consensu Patrum induceret errorem Ecclesiae universae. 831. b) De Sanctis Patribus ut Doctoribus authenticis: Consensus Patrum auctoritative docentium suos greges doc­ trinam aliquam tamquam necessario credendam vel tenendam, adeo magnum pondus obtinet propter eorum scientiam, sanc­ titatem et episcopale munus, ut si esset erroneus, reliqui Eccle­ siarum Pastores et maxime Summi Pontifices scientes et tacen­ tes permittere illum nullo modo possent. Atqui ut eorum epis­ tolare commercium demonstrat, reliqui Ecclesiarum Pastores hos Patres auctoritative docentes assidue consulebant et seque­ bantur in doctrina, immo et Summi Pontifices unionem et communicationem in doctrina cum talibus Patribus vel maxime fovebant. Ergo consensus Patrum auctoritative docentium suos greges doctrinam aliquam tamquam necessario credendam vel tenendam, adeo intime connectitur cum Ecclesia docente, ut error in consensu Patrum argueret errorem Ecclesiae universae. 832. Mai. probatur: 2) Relate ad Ecclesiam aetatum inde a'medio saeculo V usque ad saeculum XIX exeuntem. Consensum Sanctorum Patrum in rebus fidei vel morum diligenter exquisivit et secuta est Ecclesia inde a medio saecu­ lo V in Conciliis Oecumenicis coadunata, ad declarandam vel definiendam fidei vel morum doctrinam. Ergo consensus Pa­ trum in rebus fidei vel morum, adeo intime connectitur cum Ecclesia docente, ut error in consensu Patrum induceret erro­ rem Ecclesiae universae. L.2 C-5 A.I. SS. PATRUM CONSENSUS. TH.20 N.830-835 781 Antecedens patet ex iis quae supra diximus exponentes doctrinam Ecclesiae circa hanc thesim. Antecedens constat praeterea ex historia Conciliorum Oecumenicorum, in quibus adhibita est methodus definiendi ipsa dogmata «secundum Sanctorum Patrum Doctrinam», quae quidem methodus inde iam a Concilio Ephesino anni 431 diligenter exculta est8. Ideo S.Vincentius de Lerins, breviter referens id quod gestum est in Concilii Ephesini Actione i.a, merito ait: Ephesinae Synodi Episcopis «divinitus placuit, nihil aliud posteris cre­ dendum decernere, nisi quod sacrata sibique in Christo consen­ tiens Sanctorum Patrum tenuisset antiquitas» 9* . 833. Idem antecedens in specie probari mirifice potest insigni aliquo historiae antiquitatis facto, damnatione nempe Monotheletismi. Monotheletae enim annis 649 et 680 in Conciliis Lateranensi et Romano a Summis Pontificibus Martino I et Agathone reiecti sunt maxime propter innumera Sanctorum Patrum contra eos collecta testimonia (D 254-274 288). Postea vero, anno 681, in Concilio Constantinopolitano III iidem Mo­ notheletae damnati sunt praesertim etiam propter testimonia Sanctorum Patrum, quae S.Agatho Papa adiunxit epistolae dogmaticae per suos legatos ad Concilium missae et a Concilii Patribus unanimi plausu agnitae: D 288 290 291 °. * 834. Confirmari potest thesis argumento rationis ex indole ipsa talis consensus in se ipso considerati. Nam consensus in doctrina tot virorum in­ genio et sinceritate insignium, in diversissimis rerum et oppugnationum adiunctis, atque etiam saepe sub mortis discrimine praestitus, explicari non potest nisi ex ipsa veritate certo cognita, iuxta illud rationis naturalis prin­ cipium bene a Tertulliano his verbis expressum: «Quod apud multos unum invenitur, non est erratum, sed traditum» *>. Ergo Sanctorum Patrum con­ sensus in rebus fidei et morum divinae Traditionis est critérium certum. 835· Ipsi denique Sancti Patres in veritate theseos affirmanda nobiscum consentiunt. S.Basilius: «Patrum, inquit, vestigiis non insistere, neque sua sententia vocem illorum potiorem ducere, res est reprehensione digna ut plena arrogantiae»12. S.Augustinus: R 1898-1900. Theodoretus: R 2142. S.Vincentius de Lerîns: R 2168 ad finem et 2175 13. « Msi 4,1183· Cf. i.c.r RevEspT s (1945) nt-119. ’ S.Vincentius de LerIns, Commonitorium 33: ML 50,684s. Cf. J.Madoz, Lc., in nota 3 c.4. Plures auctores et cum illis nuperrime Zapelena, 2 (1954) p.zçt, haec verba tribuere consueverunt ipsi Concilio Ephesino; at falso, prout probavimus in EstEd 19 (1945) 381-386: Sentencia falsamente atribulda ai Concilio de Efeso. Cf. I.Harduini, Conciliorum collectio 1,1399-1422. •0 Cf. l.c.: RevEspT 5 (1945) 117-119. t> Tertullianus, De praescriptione 28: ML 2,47. 12 S.Basilius, Epist. 52,1 : MG 32,391. 11 Cf. J.Madoz, l.c., in nota 9; et G. MArtil, Lo tradiciin en S. Agustin (1943). 782 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 836. Scholion 1 *■. consensu Patrum. Condiciones requisitae pro vero argumento ex 1) Auctores saepe, praesertim in manualibus, arguunt solum ex aucto­ ritate potius quam ex consensu Patrum; afferunt enim aliqua Patrum frag­ menta, in quibus eadem asseritur doctrina, quam ipsi defendunt. Hoc autem nihil est aliud quam confirmare aliquam doctrinam ex auctoritate Patrum, qui citantur. 837. 2) Argumentum vero ex consensu Sanctorum Patrum tamquam ex criterio certo divinae Traditionis, longe difficilius est, sed ad hoc unum schema reduci potest. Sancti Patres hanc vel illam doctrinam certo docent. Atqui talis doctrina triplici condicione insignitur: A) est doctrina fidei vel morum, B) eam Patres docent tamquam testes fidei vel tamquam doctores authentici, C) eam tenent praeterea consensu moraliter unanimi. Ergo talis doctrina certo provenit ex divina Apostolorum Traditione. Singula haec in unoquoque casu sunt probanda ut verum habeatur argumentum ex consensu Patrum de quo agimus. 838. Maior, probanda est scientifica methodo positivo-historica; pro­ bari nempe debet hanc vel illam doctrinam certo doceri a singulis Patribus: a) ex textu eorum critice genuino, non spurio, integro, non mutilo vel interpola­ to, originali, non in aliam linguam verso nisi constet de versionis fidelitate; b) in contextu operum eorum pleno, non in solis fragmentis a contextu abscis­ sis; c) congruenter cum scopo et indole operum ad quae textus pertinent; d) iuxta varia singulorum Patrum praesupposita philosophica, historica et religiosa; e) secundum fidelem sensum quem termini et sententiae habent in ipsa Sanctorum Patrum mente. Haec sane probatio saepe praesupponi pot­ est ex toto vel ex parte iam facta ab editionibus criticis, a Patrologia, ab His­ toria Dogmatum, a Theologia sive positiva sive historica 14 15. 839. Minor etiam probanda est quoad singulas eius partes. A. Probandum est in primis doctrinam de qua agitur esse doctrinam fidei vel morum et quidem non mere obiective in se ipsa considerata, sed praesertim subiective in mente Sanctorum Patrum qui illam docent; in rebus enim profanis sive ad philosophiam, sive ad scientias naturales, sive ad ipsam historiam pertinentibus, auctoritas Patrum tantum valere censenda est, quantum valeat pondus rationum quibus sua asserta probent16. B. Probandum est deinde eandem doctrinam proponi a Patribus non ut privatis doctoribus, sed tamquam testibus fidei vel doctoribus authenticis, atque ideo non mere inquirendo, dubitando vel opinando, sed certo et in­ dubitanter tenendo; si enim opinando aut dubitanter aliquid docerent, quam­ vis a pluribus Patribus hoc fieret, prout evenit ante saeculum IV circa sen­ tentiam de Regno Millenario, tunc eorum doctrina censenda esset sententia libera de qua disputare liceret *7. 14 Cf. Pesch, Institutiones 1 0.581-587; De Groot. q.20a.3; Muncunill, De locis n.i68s; Bainvel, De Magisterio n.66-76; Schultes, a.61 § 7-9: Lercher, n.537-542. 15 Huius positivae methodi principia optime proponit D.Petavius, De theologicis dogma­ tibus (1644) t.i prologus. Petavium ut «eminentem virum* commendat Leo ΧΙΠ in Encycl. «Depuis le jour» ad Episcopos Galliae: ASS 32 ( 1899) 197. 16 M.Cano, De locis theologicis I.7 c.3 conci, t.4 >’ De Millenarismo, cLFranzelin, De divina Traditione th. 16. Vide nostram th.7 scho­ lion 2 0.314-317. Cf. J.SagÜes, SThS 4.6 n.324-334. I..2 C-5 A.I. SS. PATKUM CONSENSUS. TH.20 N.836-842 783 C. Probandus est denique consensus moraliter unanimis Patrum in eadem doctrina tenenda. Hoc autem fieri potest dupliciter: directe nempe et in­ directe. 840. 1) Directe perquirendo singulorum Patrum doctrinam, quae si consentiens reperiatur, tunc invictum et plenum suppeditat argumentum ex eorum unanimi consensu tamquam ex divinae Traditionis criterio certo. 2) Indirecte et quidem multiplici ratione: a) Demonstrando directe con­ sensum Patrum Occidentaliun, et inde concludendo indirecte consensum Pa­ trum etiam Orientalium; quia fieri nequit ut in rebus fidei et morum Patres Ecclesiae Orientis non consentiant cum Patribus Ecclesiae Occidentis, quae sub immediata Summi Pontificis vigilantia est. bj Probando directe consensum aliquorum insignium Orientis et Occidentis Patrum, verbi gratia, Athanasii, Hilarii, Basii.ii, Ambrosii, Chrysostomi, Hieronymi, Epiphanii et Augus­ tini, atque inde concludendo indirecte consensum omnium Patrum; quia, historia teste, in rebus fidei et morum ad hos tan insignes viros reliqui Ec­ clesiae Patres communiter accedebant, c) Ostendendo directe consensum . omnium alicuius aetatis Patrum, et inde concludendo indirecte consensum Pa­ trum reliquarum aetatum; quia propter Ecclesiae indefectibilitatem in rebus fidei et morum fieri nequit ut universa unius aetatis Ecclesia non consentiat cum Ecclesia universa priorum septem saeculorum, d) Demonstrando praeci­ puum aliquod Caput doctrinae ex uno alterove Patre, qui ab Ecclesia est agnitus tamquam dux et antesignanus in tali doctrina contra haereticos defendenda, prout sunt Athanasius contra Arianos, Augustinus contra Pelagianos, Cyrillus Alexandrinus contra Nestorianos, atque inde concludendo indirecte consensum ceterorum Patrum; quia, teste historia dogmatum, hos insignes in aliquo dogmate defendendo viros, reliqui Patres cum universa Ecclesia applaudebant. 841. 3) In interpretanda sacra Scriptura, ad hoc ut argumentum ex 'Consensu Patrum sit certum divinae Traditionis critérium, requiritur in pri­ mis ut certo constet, non solum quod in tali interpretatione consentiant Pa­ tres, sed etiam quod eam proponant tamquam sensum auctori sacro divini­ tus inspiratum; saepe enim Sancti Patres textui sacro tribuunt sensum mere congruentem scopo parenetico vel ascetico quem intendunt. Hoc autem praesupposito, argumentum ex consensu Patrum in interpretanda sacra Scriptu­ ra, ad hoc ut verum sit divinae Traditionis critérium, easdem condiciones induere debet, quas nuper assignavimus. Atque ideo, ex defectu nempe ali­ cuius ex memoratis condicionibus, probe explicatur, cur hodierni exegetae a Patrum consensu recedere possint in interpretatione quorundam textuum Scripturae: verbi gratia Gen 7,2.13.23, de extensione diluvii; Is 53,8, de na­ tivitate Christi; Hebr 6,4-6, de Baptismo 18. 842. Obiectiones 11. Auctoritas Patrum, iuxta argumentum, fundatur in auctoritate Ecclesiae; auctoritas vero Ecclesiae probatur ex aucto­ ritate Patrum. Ergo datur in probatione circulus vitiosus. Dist. antec. Auctoritas Patrum theologica vel dogmatica fundatur in auc­ toritate Ecclesiae; auctoritas vero Ecclesiae probatur ex auctoritate Patrum historica vel apologetica, conc. antec.; aliter, nego antec. Dist. pariter cons. Circulus vitiosus esset si auctoritas Patrum sumeretur sub eodem respectu, conc. cons.; si sumatur sub diverso respectu, nego cons. *· C. Pesch, Institution» 1 n.585-587; De Groot, q.20 a.3 n.2; Bainvel, De Magiste­ rio n.68; A.Bea, II progresso nell'interpretazione delta S.Scrittura: Greg33 (1952) 85-105. 784 LSALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 2. De auctoritate Patrum S.Augustinus ait: «Alios autem [auctores] ita lego ut, quantalibet sanctitate doctrinaque praepolleant, non ideo verum putem, quod ipsi ita senserunt»; Sanctus vero Thomas, «Sacra doctrina, in­ quit. utitur auctoritatibus aliorum doctorum Ecclesiae, quasi arguendo ex propriis, sed probabiliter». Ex quibus ita arguo: Auctoritas Patrum praebet argumentum mere suasorium vel solum probabile. Ergo Patrum consensus non est certum divinae Traditionis critérium * 20. Admitto testimonia et adnoto, in textibus allatis non esse sermonem de auctoritate dogmatica consensus Patrum, sed de auctoritate scientifica singu­ lorum vel paucorum Patrum. Unde dist. antec. Praebet argumentum mere suasorium vel solum probabile auctoritas scientifica singulorum vel paucorum Patrum, trans, antec.; auctoritas dogmatica consensus Patrum, nego antec. 843. 3. Patres ut homines fallibiles saepe erraverunt. Ergo ex eis nequit erui critérium certum. Dist. antec. Ut Doctores privati vel ut testes historici, conc. antec.; ut Doctores authentici vel ut testes dogmatici, subdist. : dissentientes, conc.; consentientes iuxta condiciones in thesi assignatas, nego; 4. Patres consentientes systema Ptolomaei aliasque huiusmodi doctri­ nas falsas tenuerunt. Ergo Patres etiam consentientes erraverunt. Dist. antec. Patres consentientes tenuerunt falsas doctrinas de rebus pro­ fanis, conc. antec.; de rebus fidei et morum, nego antec. 844. 5. Patres consentientes tenuerunt doctrinas falsas circa Millenarismum et circa dilationem visionis Dei animis iustis usque ad diem iudicii. Ergo Patres consentientes tenuerunt doctrinas falsas de rebus fidei et morum. Dist. antec. Consensus Patrum in talibus doctrinis fuit debitis condicio­ nibus praeditus, nego antec.; fuit debitis condicionibus destitutus, subdist. : et talis consensus versabatur circa sententiam quam Patres proponerent ut prorsus certam et ut ab omnibus fidelibus omnino tenendam, nego; ut solide probabilem quae tuto a fidelibus teneri possit, conc. De Millenarismo recole quae tractavimus numeris 314-317. De dilatione beatae visionis usque ad diem finalis iudicii, a) consensus dejicit, nam animas iustas et rite purgatas visione Dei frui sine dilatione, docuerunt S.Clemens Romanus, S.Ignatius, S.Polycarpus, S.Cyprianus, S.Basilius, S.Greg.Nazianzenus, S.Hieronymus, aliique 21; b) qui talem dilationem docuerunt, illam proponunt, non ut sententiam prorsus certam et ut omnino tenendam, sed ut probabilem et tutam, S.Ambrosius, S.Greg.Nyssenus, S.Augustinus, aliique 22. En S.Augustini verba in loco citato: «Quinam sint illi beatissimi, qui iam sunt in ea possessione, magna quaestio est. Et Angeli quidem sancti quod ibi sint, nulla quaestio est. Sed de sanctis hominibus iam defunctis, merito quaeritur. Iam enim corpore quidem corruptibili, quo anima aggrava­ tur, exuti sunt, sed adhuc exspectant etiam ipsi redemptionem corporis sui, et caro eorum requiescit in spe, nondum in futura incorruptione clarescit. I’ Io.Muncunill, Dc locis n. 162-164; Oe Groot, q.20 a.i ; Schultes, a.61 n.8; Cotter, th.39; Van Laak, Repetitorium (1921) 586-592. 20 S.Augustinus, Ad Hieronymum Epist. 82 c.i n.J:ML 33,277: S.Th., 1 q.1 a.8 ad 2. 21 S.Clemens Rom.. Epist. ad Cor. n.5-6 (edit. Funk, Patres Apostolici 1,104); S.Icnatius, Epist. ad Rom. n.4 (Funk, l.c,, 256); S.Polycarpus, Epist. ad Philip. n.9 (Funk, l.c., 306); S.Cyprianus, De mortalitate n.26; Ad Fortunatum c.13: ML 4,601.674; S.Basilius, Homil. de gratiar. actione n.3 et 7; Homil. in quadrag. Martyr, n.8: MG 31,226.234.522; S.Greg.NaziAN., Homil. VII in laudem Caesarii fratris n.21 : MG 35,782; S.Hieronymus, Ad Marcellam Epist. 23 n.3: ML 22,426. 22 S.Ambrosius, Ad Anatholium Epist. 15 n.4: ML 16,997; S.Grec.Nyssen., Oratio in funere Putcheriae: MG 46,870; S.Augustinus, Retractationes l.i c.14 n.2: ML 32.606; S.Bernardus, Epist. 374 n.2: ML 182,579. L-2 C-5 A.2. THEOLOGORUM CONSENSUS. TH.21 N.842-848 785 Sed utrum ad contemplandam cordis oculis veritatem, sicut dictum est, facie ad faciem, nihil ex hoc minus habeant, non hic locus est disputando inquirere». ARTICULUS II Theologorum consensus est etiam Traditionis critérium Thesis 21. Theologorum consensus in rebus fidei et mo­ rum est certum divinae Traditionis critérium. 845. Franzelin. De Traditione th.17; Pesch, Instit. 1 th.55; Id., Compend. 1 th.45; De Groot, q.21 a.i; Muncunill, De locis n. 170-176; Dorsch, p.748-753; Schultes, a.72; Djeckmann, n.88os; Bainvel, De Magisterio th.11 n.77-90; De Guibert, th.42; Lerch er, th.56; Cotter, th.40; Alonso-BArcena. De Ecclesiae Magisterio th. 19. 846. Nexus. In thesi praecedenti probavimus consen­ sum Sanctorum Patrum esse divinae Traditionis critérium, ex intimis relationibus quae intersunt inter talem consensum et Ecclesiae authenticum Magisterium. Cum historia constet similes quasdam relationes interesse etiam inter Ecclesiae Ma­ gisterium et Theologorum consensum, ideo hanc thesim sta­ tuimus. 847. Notiones. Quid sint critérium èt consensus, atque condiciones quibus ornari necnon materia fidei et morum circa quam versari debeant, iam nobis satis patent ex prae­ cedenti thesi. Nunc Theologi notio enucleanda. Theologi sunt viri qui rerum divinarum scientiam excolue­ runt, eam ex revelationis fontibus eruentes. Sub hac generali notione comprehenduntur acatholici et catholici Theologi. Acatholici dicuntur illi qui rerum divinarum scientiam ex fontibus revelationis eruere satagunt solis lumine rationis et criteriis philosophico-historicis ducti. Catholici Theologi sunt illi qui rerum divinarum scientiam ex fontibus revelationis eruunt methodo quidem scientifica philosophico-historica, attamen lu­ mine rationis fide illustratae et authentico Ecclesiae Magisterio ut supremo criterio adiuti. 848. Theologi Catholici, prout a nobis definiti sunt, in Theologiae historia ad tres Ecclesiae aetates pertinere dicun­ tur: i.a est aetas SS.Patrum, inde ab Ecclesiae initio usque ad S.Ioannem Damascenum medio saeculo VIII; 2.a est aetas me­ 786 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill dia, inde a S.Beda, ante medium saeculum VIII, usque ad ineuntem saeculum XVI; 3.11 est aetas nova, inde a Concilio Tridentino, ante medium saeculum XVI, usque ad nostra tempo­ ra. Intra triplicem unamquamque hanc aetatem merito recen­ setur florentissima 100 annorum periodus: in i.a post Concilium Nicaenum I, anno 325; in 2.“ post Concilium Lateranense IV, anno 1215; in 3.® post Concilium Tridentinum, anno 1563. In unaquaque hac splendoris periodo assignari etiam potest unus Theologus, qui singulari ratione inter alios eminuit: in i.a S.Au­ gustinus; in 2.a S.Thomas Aquinas; in 3.“, huc usque, FranCISCUS SuARESIUS *. 849. Theologi, sensu magis stricto sunt viri qui, post aeta­ tem Sanctorum Patrum fide illustrati et Ecclesiae Magisterio ducti, doctrinam sacram, scriptis praesertim libris, eminenter tractaverunt. Argumentum ex Theologis de facto sumitur ex eorum scriptis, quare de Theologis praesertim scriptoribus in hac thesi agendum est. 850. Theologi compilatores dicuntur illi, Monachi praesertim, qui inde a fine aetatis patristicae usque ad finem saeculi XI, opera SS.Patrum compen­ diose in unum corpus collecta redigebant, ut ea ab interitu in turbulentis me­ diae aetatis temporibus servarent. Tunc enim Monasteria in primis unicum fere scientiarum refugium devenerunt; deinde etiam Ecclesiae Cathédrales, maxime in locis ubi Carolus Magnus mandavit ut studia instituerentur. Ce­ lebriora inde a saeculo IX recensentur studia apud Tours, Orléans, Reims, Corbie, St.Gallus, Reichenau, Fulda, Cluny, Hildesheim, Paderborn, Bee, Paris 1 2. 851. Theologi scholastici dicuntur illi, qui inde a saeculo Xll doctrinam sacram ope Philosophiae in unum systema coordinate et rationis captui ma­ gis accommodare curaverunt. Appellantur Scholastici, quia haec ratio per­ scrutandi et tradendi sacram doctrinam nata et exculta est in scholis publicis mediae aetatis, auctoritate Ecclesiae ut plurimum erectis vel saltem sub eius iugi directione et vigilantia florentibus, et maxime in Universitatibus. Post Monachorum enim et Clericorum Studia natae sunt Universitates, quarum omnium antiquissimae, quasque aliae imitatae sunt, Parisiensis et Bononien­ sis habentur, utraque ab ecclesiasticis viris et in utilitatem doctrinae Eccle­ siae, inde ab exeunte saeculo XII, instituta et gubernata est: Parisiis praeser­ tim Theologia, Bononiae vero ius ecclesiasticum praecipue tradebatur. Ad harum imitationem, aliae saeculis XIII et XIV constitutae sunt Oxoniae, Salmanticae, Tolosae, Romae, Cantabrigae, Montis-Pessulani, Patavii, Palentiae, Ulyssiponae, Aureliae, Pisis, Vindobonae, Coloniae, Vallisoleti, Conimbricae, etc., etc. 3. 1 M.Grabmann, Geschichte der katholixhen'Theologie (1033) 14s. 2 K.Kirch, Leit/aden der Kirchengeschichte. Das Mittelalter § 139: D.Reichling, Dorn· und Klosterxhulen des Mittelaltcrs: Lcxikon der Pâdagogik 1.894-898; J.Salaverri, Vitalidad y actualidad perenne de la Iglesia en su misiori educadora : RevEspT 9 (1949) 223-264. 3 K.Bihlmeyer, Universit riten: Kirchl. Handlexikon 2,2507-2511: H.Schenkl, Universitdten: Lexikon der Pddagogik 5,309-311; I'.Pelster, Universitntcn.' LTK 10,405-408; E.Horn, Universitdtcn: REPT 20,266-282. 1.2 C-5 A.2. THEOLOGORUM CONSENSUS. TH.21 N.848-855 787 852. S.Isidorus Hispalensis et S.Ioannes Damascenus sunt Theologi exeuntis patristicae aetatis, qui ad usum scholarum conati sunt in syntesim reducere SS.Patrum sacram doctrinam. Isidori Libri tres Sententiarum et Damasceni Expositio fidei orthodoxae fuerunt praecipui libri textus ad Theo­ logiam addiscendam in Scholis ante medium saeculum XI, in Occidente Isi­ dori in Oriente autem Damasceni opus. Isidorus suas sententias collegit prae­ sertim ex S. Augustino, Damascenus autem ex S.Gregorio Nazianzeno 4*. 853. Medio saeculo XI S.Anselmus «divinitus excitatus videtur, ut exemplo, voce, scriptis, tutum iter ostenderet... duxque esset ac norma Doctoribus, qui post ipsum sacras litteras scholastica methodo tradiderunt, quo­ rum ipse praecursor merito est nuncupatus et habitus»s. S.Anselmus suis operibus praecipua dogmata ita pertractavit, ut facilius posterioribus red­ deret componere perfectum Theologiae Dogmaticae systema. 854. Saeculo XII usque ad medium saeculum XIII plures conati sunt hoc perfectum Theologiae systema obtinere, operibus quae duplici praeser­ tim titulo insigniebantur, videlicet Libri sententiarum et Summae. Ex genere Librorum sententiarum maiorem perfectionem attigerunt et maximum in posteros influxum exercuerunt Hugo a Sto.Victore (t 1141) opere De Sa­ cramentis christianae fidei et maxime Petrus Lombardus (f 1160) suis Sen­ tentiarum libris quatuor (1150-1152), quod sane celeberrimum opus suo aucto­ ri meruit titulum Magistri sententiarum atque a summis Theologis, usque ad exeuntem saeculum XVI praecipue, ad docendam Theologiam adhibitum et plurimis commentariis illustratum est6. 855. Ex genere Summarum longe inter alia eminuerunt opera Alexan­ Halensis (t 1245), Summa Theologiae in quatuor partes divisa, ac prae­ cipue Sti.Thomae Aquinatis (t 1274) Summa theologica (1267-1273) in tres partes divisa. Ea quae morte praeoccupatus scribere non potuit Angelicus de Paenitentia, Extrema unctione, Ordine, Matrimonio et Novissimis, adiecta ad modum supplementi videntur iuxta lecturam Reginaldi Pipernensis, anno 1280, ex Aquinatis Commentariis in P.Lombardum deprompta. In Sum­ ma S.Thomas mira sui ingenii virtute Philosophiam aristotelicam adhibere scivit ad aedificandum systema theologicum adeo perfectum, ut in eo sum­ mum concordiae fidem inter et rationem obtineatur, contra antinoniam ra­ tionis adversus fidem ab Averroes propugnatam; neque post tot saecula spes adhuc affulxit inveniendi aliud theologicum systema, quod eo perfectius dici valeat. Summae S.Thomae innumeri inter magnos Theologos, inde a saecu­ lo XVI, commentatores exstiterunt, quos inter eminent praesertim ex Ordine Praedicatorum Capreolus, Caietanus, Bânez, Ioannes a Sto.Thoma: ex dri 4 S.Isidorus, Libri tres sententiarum: ML 83,538-738; S.Ioannes Damascenus, De fide orthodoxa: ‘Έκδοσι$ άκριβή; τή$ όρθοδόξου ττίστεω;: MG 94.782.789-1228. In manuscriptis graecis opus Damasceni dividitur in tres libros. Post tempora P.Lombardi introducta est divisio in quatuor libros. Samuel Taius, Episcopus Caesaraugustanus, post S.Isidorum. eodem saeculo VII, Sententiarum libri quinque. Cf. Z.Garcia Villada, Hist, eelesidst. de Esvana t.2 p.2 c.17 § 3 p.217-223 et c.13 p.160-161 : M.Grabmann, Die Geschichte der scholastischen Methode 1,144-146; Id., Geschichte der kathol. Théologie 23. 3 Pius X, Encycl. «Communium rerunu: AAS 1 (1909) 377s. 6 H.a St.Victore, De sacramentis christianae fidei: ML 176.173-618; P.Lombardus, Sen­ tentiarum libri quatuor: ML 192,521-962. In opere Lombardi longe praevalent sententiae ex S.Augustino depromptae, adeo ut si in decem partes dividamus integrum opus, harum novem sint augustinianae : J.de Ghellinck, Mouvement théologique du ΧΠ· siècle (1914) 145-147: Id.. Pierre Lombard: DTC 12,1989: Grabmann, Gesch. der scholast. Methode 2,385-387. «Hugonis a S.Victore et A.Halensis systemata de facto nihil aliud sunt quam elaborationes materialium theologicorum a S.Augustino traditorum»: Grabmann, Gesch. der kathol. Théo­ logie 22. 788 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill Ordine Carmelitarum sic dicti Salmanticenses; ex Societate lesu Toletus, Valentia, Suârez, VXzquez 7. 856. Scholae, sic dictae, Theologicae ortae sunt post medium saecu­ lum ΧΙΠ, cum Theologia speculativa florere incepit. Earum diversitas non ex diversa agnitione dogmatis, sed ex varia veritatum revelatarum systema­ tica ordinatione ac praesertim ex diversa dogmatum rationali explicatione et coordinatione cum systematibus philosophicis ortum habuit. Scholae Theo­ logicae praecipuae, propter condicionem principalium Theologorum ad eas pertinentium, appellatae sunt Dominicana, Franciscana, Augustinensis, Carmelitana, lesuitica, etc.; propter nomen Theologi, qui in unaquaque princi­ patum obtinuit, dictae sunt Thomistica, Scotistica, Occhamistica, Suarecia-. na, etc. Hae Scholarum denominationes, quamvis characteristicae sint, ta­ men neque adaequatae neque exclusivae dici possunt; Schola enim quae lesuitica dicitur, vere et proprie Thomistica dici debet, et a Dominicana so­ lum quoad modum eatenus difert, quatenus ampliori eruditione exegeticopatristica pollens, doctrinam thomisticam magis fecundare et ulterius evol­ vere satagit, atque in iis, quae disputabilia sunt, maiore autonomia et opi­ nandi libertate utitur 8. 857. Ex hoc historico conspectu aperte constat: 1) Pro Theologis non requiri Antiquitatem, quam postulavimus pro SS.Patribus; immo Theologi aetate SS.Patrum posteriores sunt. 2) Nec requiri Sanctitatem, quamvis haec minime excludatur, cum plures inter Theologos revera Sancti sint. 3) Nec requiri illam Ecclesiae approbationem saltem communem quam SS.Pa­ tres obtinuerunt; licet tamen haec approbatio non excludatur, nam eorum plures, maxime illi qui Ecclesiae Doctores procla­ mati sunt, vera ecclesiastica approbatione ornantur. 4) Positive pro Theologis requiritur eminentia quaedam doctrinae in scriptis exhibita. 5) Etiam requiritur orthodoxia doctrinae ab Ecclesia eatenus saltem agnita quatenus eorum scripta in usu fidelium vel scholarum sunt, sciente neque improbante Ecclesiae Ma­ gisterio. 858. Status quaestionis. Ut Theologorum consensus sit certum divinae Traditionis critérium, requirimus ut sint Theo­ logi catholici stricte dicti, ut eminentia et orthodoxia doctrinae excellant, ut de rebus fidei vel morum scribant vel tamquam testes fidei Ecclesiae vel tamquam doctores, sin minus authen­ tici, saltem argumentis convincentibus sua asserta probantes, 7 M.Grabmann, Einfuhrung in die «Summa Theologiae» des hl. Thomas von Aquin (1928 8-49; Id., Gesch. der kathol. Theol. 63-66.75-84. Auctores qui disputant de genuinitâte Summae Hal ensis vide apud Grabmann, Gesch. der kathol. Theol. 296 § 4. Cf. Suermondt, De textu critico leonino Sum. theol. S.Th. Summa, ed. P.Caramello 1 p.V-XIV. » Scholarum theologicarum characteristicas notas vide apud M.Grabmann, Gesch. der kathol. Theol. 60-73.92-115; Id., Einführung in die «Summa» 45s. De libertate quam concedit Ecclesia adhaerendi cuilibet cx his Scholis, quae domicilii iure in Ecclesia potitae sunt, vide Pium XII, Alloc. «Animus Noster*: AAS 45 (1953) 684-687; cf. F.Pelster: EstEcl 27 (1953) 143-166; infra n.880-883· L.2 C-5 Λ.2. THEOLOGORUM CONSENSUS. TH.2I N.855~86l 789 ut eorum consensus sit obiectivus, moraliter unanimis et sententia certa expressus. 859. Adversarii. Rogerius Bacon, O.F.M. (12141294), Qui empirica methodo imbutus invenit quidem leges physicas luminicae reflexionis et refractionis, sed contra scho­ lasticam methodum acerbius invehebatur. Humanismi cultores, qui litteras artesque classicas plus iusto aestimantes, contra scholasticos, quos despectione «barbaros» appellabant eo quod styli formam negligerent, multa convicia dixerunt. Wicleff et Protestantes praecipui adversarii sunt, qui tot irrisoria contra Scholasticos cumulaverunt, ut ipsum «Scho­ lasticae» nomen devenerit apud eos synonimum scientiae va­ cuae, fallacis et inutilis. Exempli causa Melanchthon: «Theo­ logia, inquit, scholastica nihil est nisi vana, ficta, damnata, diabolica cavillatio et monachorum somnium» 9. Protestantes vero recentiores et Rationalistae, valorem historicum et scientificum Theologiae scholasticae melius perspicientes, has prae­ cedentium insectationes expressis verbis et acerbe improbant. lansenistae Theologiam scholasticam, utpote Philosophia rationali infectam, despiciunt, atque solam Theologiam posi­ tivam sive biblicam sive patristicam excolendam esse autumant, et S.Augustini auctoritatem exaggerant: D 1320. 860. Philosophi plus minus Francisci Bacon a Berusectatores, solam experimentalem methodum in scien­ tiis adhibendam esse tenent, atque ideo speculativam scholas­ ticae Theologiae methodum impugnant. Cartesiani vero Scho­ lasticam insectantur eo quod rationem cum fide conciliare curaverit, atque inde rationem coarctari posse supponeret. Pari ratione Kant, qui absolutum rationis purae primatum pro­ pugnavit 10. Semirationalistae vero et Modernistae absolutam et omnimodam independentiam ordinum revelationis supernaturalis et rationis naturalis affirmantes, ideo methodum scholasticam acriter insectantur, quia duplicem hunc ordinem miscuit et coordinare curavit. lamio 861. Doctrina Ecclesiae, i) Scholasticam in primis eiusque cultores Ecclesia contra impugnatores defendit. Contra Abbatem Ioachim, Conc.Lateranense IV (1215) D 431-432. Contra Wicleff et Hus, Conc.Constantiense (1418) D 609. 9 Cf. Dorsch. De Ecclesia 750; Felder, Demonstr. catholica 339. 10 Vi: mt: Bacon a Berulamio, 1561-1626; Descartes, 1596-1650; Kant, 1724-1804. 790 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill Contra Protestantes, Sixtus V (1588) scribens: Haeretici, qui «sacram Theologiam, quae Scholastica appellatur, hoc luctuoso saeculo oppugnant vehementissime, Nos summopere admonent ut eandem Theologiam, qua nihil Ecclesiae Dei fructuosius, omni studio retineamus, illustremus, pro­ pagemus... Quanto igitur magis hanc munitissiman scholasticae Theologiae arcem oppugnare et evertere conantur, tanto magis Nos decet hoc invictum fidei propugnaculum defendere et hereditatem Patrum Nostrorum conser­ vare et tueri, et acerrimos veritatis defensores meritis honoribus, quantum possumus, decorare»1112 . Contra Pistorienses, Pius VI ('«Auctorem fidei» 1794) D 1576 1579. Contra Bonnetty, traditionalistam, Pius IX (1855) D 1652. Contra Gunther, semirationalistam, Pius IX (1857) D 1657. Contra Modernistas Pius X («Pascendi» 1907) D 2104. Praeterea in eadem Encyclica: «Philosophiam, inquit, ac Theologiam scholasticam derident passim at­ que contemnunt [Modemistae]... certum est, studium novarum rerum cum odio scholasticae methodi coniungi semper; nullumque est indicium mani­ festius, quod quis Modernismi doctrinis favere incipiat, quam cum incipit scholasticam horrere methodum»,2. 2) Consensum Theologorum magni aestimat Ecclesia, eumque velut critérium theologicae veritatis adhibuit in Conc. Vien­ nensi (1312) D 480 in fine, cf. D 483. Pius vero IX disserte statuit (1863 «Tuas libenter») consensum Theologorum se­ quendum esse: D 1680 1683 1684 1713. Ex historia autem Conciliorum Tridentini et Vaticani constat in eis agnitum fuisse, ut certum veritatis fidei et morum critérium, unanimem Theo­ logorum vel Scholarum theologicarum consensum 13. 862. Valor dogmaticus. Ex disserta Pu IX commenda­ tione, doctrina theseos dici debet Doctrina Catholica. Ex prac­ tica ratione agendi in Conciliis Oecumenicis, ac praesertim in Tridentino et Vaticano, thesis est theologice certa. 863. Probatio. Theologorum consensus in rebus fidei et morum adeo intime connectitur cum Ecclesia docente, ut error in Theologorum consensu necessario induceret errorem Eccle­ siae universae. Atqui Ecclesia universa in rebus fidei et morum errare nequit. Ergo neque Theologorum consensus, atque ideo talis consensus est certum divinae Traditionis critérium. Min. constat ex thesibus de Ecclesiae infallibilitate. 11 Bullarium Romanum, ed. Taurinen. 8,1009-1010. 12 Pius X, Ençyd. «Pascendi»: ASS 40 (1907) 636. 13 H.Lennerz, Das Konzil wn Trient und theologische Schulmeinungen: Schol 4 (1929) 44-51; J.Salaverri, Autoridad dei P.Sudrez en el Conc.Vaticano: EstEcl 22 (1948) 61-82. L.2 C-5 Λ.2. THEOLOGORUM CONSENSUS. TH.21 N.861-865 791 864. Ad mai. Consensus Theologorum in rebus fidei et morum intelligitur ille quo, vel attestantur fidem Ecclesiae, vel sententia certa docent aliquam doctrinam tamquam de fide vel moribus esse ab omnibus tenendam. Huiusmodi Theologorum consensus intime connectitur cum Ecclesia docente et quidem multipliciter: a) Connexione originis, quia Ecclesia docens, id est Pon­ tifices, Episcopi, Sacerdotes, etc., inde a medio saeculo VIII, a magisterio Theologorum ut plurimum prodiit atque ab eodem semper didicit ea quae tamquam de fide vel moribus fidelibus proponenda sunt. b) Connexione moralis responsabilitatis, quia inde a saecu­ lo XII usque ad saec.XVI Ecclesia docens scholas omnes et magistros Theologiae instituit, direxit vel saltem eisdem ita invigilavit, ut in omnibus etiam Universitatibus Cancellarius Summum Pontificem repraesentabat cum munere curandi de orthodoxia doctrinae 14. c) Connexione causalitatis moralis, quia post Concilium Tridentinum Ecclesia docens Seminaria Clericorum ordinavit, in quibus sub directa et plena Episcoporum actione profes­ sores et alumni disciplinis theologicis operam dabant. d) Connexione influxus instrumentales, quia Ecclesia docens Theologos semper ut consultores et ut auxiliares adhibuit ad munus doctrinale exercendum, tam modo ordinario in Curiis Episcopalibus et Papalibus, quam modo extraordinario in Con­ ciliis sive particularibus sive generalibus sive oecumenicis. e) Connexione approbationis saltem implicitae, quia Eccle­ sia docens diligentissime curavit proscribere errores, praeser­ tim qui a Theologis in scriptis proponebantur, atque ideo post Concilium Tridentinum Summus Pontifex instituit Congrega­ tionem Indicis, quae de hac re curam praecipuam haberet; haec autem librorum invigilantia a Benedicto XV Congregationi S.Officii fuit ex toto commissa 15. 865. Huiusmodi invigilantiam continuam esse patet ex frequenti eius exercitio, quod abunde probari potest ex solis casibus a Denzinger citatis inde a medio saeculo XII usque ad Conc.Tridentinum : de Abaelardo, D 368; de Theologis parisiensibus, D 442; de Guilelmo a Sto.Amore, D 458; de Petro Ioanne de Olivi, D 480; de Ioanne de Polliaco, D 491; de Marsilio Patavino, D 495; de Eckardo, D 501; de Nicolao de Ui.tricuria, D 553; de Dionysio Foui lechat, D 575; de Ioanne Wicleff et Ioanne Hus, D 581 et 627; de Zanini de Solcia, D 717a; de Petro de Rivo, D 719; de Petro de Osma, D 724; de Martino Luther, D 741. Haec cura indesi­ 14 F.Pelster, Universitaten: LTK 10,405-408; H.Schenkl, Universitatem Lexikon det Pâdagogik 5,309-3II. 15 Wernz-Vidal, Ius Canonicum t.2 n.488: De S.Congr. S.Officii. 792 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill nenter usque ad nostra tempora perseverat, ut patet circa Semirationalistar Hermes et Frohschammer, D 1619 et 1666-67, et circa Modernistes in De­ creto «Lamentabili», D 2001. Propter talem ac tantam connexionem omnino infertur, errorem in consensu Theologorum circa res fidei vel morum neces­ sario inducere debuisse errorem Ecclesiae Universae. Ca. hodiernos cf. Hu­ mani generis. 866. Confirmatio a priori ex honesta aemulatione, quae viget inter Scholas theologicas, et quam merito cupiunt et lau­ dant Summi Pontifices, quia ad studiorum progressum mul­ tum confert: D 2192 16. Unde fit argumentum: Propter hones­ tam aemulationem, quae fervet maxime inter varias Theolo­ gorum Scholas, alii aliorum asserta accurate perpendunt neque ea facile admittunt nisi probe demonstrata repererint, praeser­ tim si circa res fidei vel morum versentur. Ergo unanimis Theo­ logorum consensus in rebus fidei et morum indubium esse di­ vinae Traditionis critérium censendus est. 867. Obiectiones 17. 1. Theologorum scientia est tantum relative vera et semper fallibilis. Ergo nequit esse certum divinae Traditionis cri­ térium. Prob. antec. Theologorum scientia deducitur ex deposito fidei median­ tibus principiis systematum humanorum. Atqui humana systemata sunt tan­ tum relative vera et semper fallibilia. Ergo etiam Theologorum scientia est tantum relative vera et semper fallibilis. Dist. mai. Theologorum scientia deducitur ex deposito fidei mediantibus systematum humanorum principiis absolute veris et omnino certis, conc. mai.; relative tantum veris et mere probabilibus, nego mai. Contradist. min. Hu­ mana systemata sunt tantum relative vera et semper fallibilia quoad aliquas conclusiones quae in omni humano systemate dantur relative tantum verae et mere probabiles, conc. min.; quoad eorum principia absolute vera et om­ nino certa, nego min. Ad ulteriorem huius solutionis explicationem, recole quae diximus n.736. 2. Theologorum scientia est cognitio veritatum fidei per quandam ana­ logiam cum veritatibus systematum humanorum. Atqui haec analoga cogni­ tio nequ't esse absolute vera et omnino certa. Ergo scientia Theologorum nequit dici cognitio absolute vera et omnino certa. Dist. mai. Theologorum scientia est cognitio veritatum fidei per quan­ dam cum veritatibus systematum humanorum analogiam veram et in ipsa revelatione fundatam, conc. mai.; per analogiam non veram vel in revela­ tione non fundatam, nego mai. Contradist. min. Veritatum fidei analoga cogni­ tio per analogiam non veram vel in revelatione non fundatam nequit esse absolute vera et omnino certa, trans, min.; per analogiam veram et in reve­ latione fundatam, subdist. : nequit esse propria, adaequata et comprehensiva cognitio, conc.; nequit esse absolute vera et omnino certa cognitio, quamvis sit analoga, inadaequata et abstractive, nego. Ad solutionis explicationem con­ fer quae diximus n.735. 16 Pius XI. Encycl. «Studiorum ducem»; AAS 15 (1923) 314; Pius ΧΠ, Sermo «Sollemnis conventus»; AAS 31 (1939) 247; Alloc «Animus Noster»; AAS 45 (1953) 684-687; cf. infra n.880-883. 17 Cf. De Groot, q.21 a.t; Van Laak, Repetltorium (1921) 605-611; Cotter, 537. L.2 C-5 A.2. THEOLOGORUM CONSENSUS. TH.21 N.865-870 793 868. 3. Praeter dogmata ab Ecclesia definita, scientia Theologorum constat elucubrationibus et subtilitatibus, quae limites probabilitatis non excedunt. Ergo standum est ut criterio definitionibus Ecclesiae, scientia vero Theologorum nequit haberi ut absolute vera et omnino certa cognitio. Dist. antec. Praeter dogmata definita, scientia Theologorum elucubra'ionibus mere probabilibus constat tantum, nego antec.; etiam, subdist.; circa res nondum plene exploratas et cum revelatis non necessario connexas, conc.; circa iam plene exploratas res et cum revelatis necessario connexas, nego. Dist. pariter cons. Nego consequentiam. 4. Theologi habent auctoritatem quam ipsi sibimetipsis attribuunt. At­ qui ipsi, ut homines, fallibiles sunt. Ergo eorum auctoritas nequit esse cer­ tum Traditionis critérium. Dist. niai. Theologi habent auctoritatem quam ipsi sibimetipsis singulis attribuunt, trans, mai., quam ipsi ipsorum consensui attribuunt, subdist. : eam probantes ex intima connexione talis consensus cum Magisterio Eccle­ siae, conc.; eam arbitrarie et sine probatione ipsorum consensui tribuentes, nego. Contradist. min. Theologi, ut homines, fallibiles sunt singuli, conc. min.; consentientes, subdist. : si independenter ab Ecclesia Magisterio doceant, conc.; si in connexione intima cum Ecclesiae Magisterio doceant, nego. 869. 5. Theologi consentientes erraverunt circa materiam Sacramenti Ordinis, circa sacramentalitatem Episcopatus et Ordinum Minorum, aliasque circa res huiusmodi, quas in connexione intima cum Ecclesiae Magis­ terio docuerunt. Ergo Theologi erraverunt etiam consentientes et in conne­ xione intima cum Ecclesiae Magisterio docentes. Dist.· antec. Theologi erraverunt consentientes lato sensu atque sententia probabili ve1 minus firma doctrinam propugnantes, conc. antec.; vere consen­ tientes atque sententia certa et firma doctrinam tenendam proponentes, nego antec. Dist. pariter cons. De sententiis Theologorum circa doctrinas quae citantur, confer tractatum de Sacramentis. 6. Unanimi et firmo consensui Theologorum unius aetatis non semel contradixit unanimis et firmus Theologorum consensus aetatum subsequentium. Ergo necessario aliquando Theologi vere et firmiter consentientes erraverunt. Dist. antec. Consensui late unanimi et minus firmo aut circa res non certas vel cum revelatis non necessario connexas, conc. antec.; consensui vere unanimi et omnino firmo aut circa res certo ac necessario cum revelatis con­ nexas contradixit consensus vere unanimis et omnino firmus aetatum subsequentium. nego antec. 870. 7. Inter Theologos, praeter dogmata ab Ecclesia definita, nulla est sententia cui alii Theologi non contradicant. Ergo inter eos, praeter dog­ mata ab Ecclesia definita, non datur consensus vere unanimis et omnino firmus. Dist. antec. Inter Theologos nulla est sententia cui alii non contradi­ cant Theologi plures, nego antec·; cui non contradicant unus alterve Theo­ logus, subdist.: et hic unius alteriusve dissensus officit consensui physice unanimi (quem non requirimus), conc.; officit consensui mobiliter unanimi (quem sufficere tenemus), nego. s 8. Cuilibet Theologo licet, veterum sententia relicta, nov. n propugna­ re. Ergo consensus vere moraliter unanimis semper deficere potest. Dist. antec. In rebus fidei et morum atque contra Theologorum consen­ sum vere moraliter unanimem et omnino firmum, nego antec.; aliter, sub- 794 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. ΠΙ dist. : si argumentis revera gravibus nova sententia fulciatur, trans.; secus nego. · 9. Theologi antiquiores pluribus saeculis distant a tempore Aposto­ lorum, quo clausa est christiana revelatio. Atqui testimonium quo magis a sua origine recedit eo in deterius vergit. Ergo Theologorum testimonium circa res revelatas nequit haberi pro certo Traditionis criterio. Conc. niai. Dist. min. Testimonium mere historicum quo magis a sua origine recedit eo in deterius vergit, trans, min.; testimonium dogmaticum, subdist. : independenter ab Ecclesiae Magisterio conceptum, trans.; in con­ nexione intima cum perenni et infallibili Ecclesiae Magisterio prolatum, nego. Lex degenerationis admitti potest in rebus mere humanis; in Ecclesiae autem rebus, quae ad eius substantiam eiusque dogmata pertinent, lex degenera­ tionis non datur, quia perennitate gaudent sub efficaci Dei assistentia quae talem degenerationem impossibilem reddit. 871. natis. Scholion. De auctoritate Sancti Thomae Aqui­ 10. a S.Thoma, De approbatione doctrinae divi Thomae (Curs, theol. ed. Vivès. 1 p 288; Berth 1ER, S.Thomas Aquinas Doctor Communis Ecclesiae 1 (1914); Kleutgen, Théologie det Vorzeit 4 n.54-60; Grabmann, Einführung in die Summa (1928) 135-148; A.d’Ales, Thomisme: DAFC 4.1667-1672; De Groot, Summa apolog. q.21 a.2; Bainvel, De Magisterio n.91 ; Felder, 2,340-345; Müller, De verbo revelato 171-176; Schultes, a.73; Dîeckmann, n.882891; Michelitsch, § 254; Dorsch, 754-756; Sadoc Szabo, Die Autoritat des hl.Thomas in der Théologie (1919); D’Herbigny, La théologie du révélé (1921) n.259-279: Lercher, n.546; Cotter, 539-541; Enchir.Cleric. Index rerum: «Thom.Aquin.» 916; DTC 15,618-761; I,M.RamIrez, De auctoritate doctrinali S.Thomae (1952); F.Pelster, La autoridad de Sto.Tomds: EstEcl 27 (1953) 143-166. 872. Loquimur de auctoritate S.Thomae in Theologia. Abstrahimus ergo ab omnibus illis rationibus et testimoniis, quae merito afferuntur ad demonstrandam Angelici Doctoris auctoritatem in Philosophia. In Theologia vero auctoritas S.Thomae est omnino singularis et maior, in genere, auctoritate alterius cuiuscumque Doctoris vel Theologi in Ecclesia Ca­ tholica. 1) S.Thomae theologica auctoritas quae appellatur intrin­ seca, est revera maxima. Intrinsecam dicimus auctoritatem eam quae ex intrinseco valore ipsius doctrinae oritur. Hanc optime significavit Leo XIII his verbis: «Inter Scholasticos Doctores, omnium princeps et magister, longe emi­ net Thomas Aquinas... rationem, ut par est, a fide apprime distinguens, utramque tamen amice consocians, utriusque tum iura conservavit tum digni­ tati consuluit, ita quidem ut ratio ad humanum fastigium Thomae pennis evecta, iam fere nequeat sublimius assurgere, neque fides a ratione fere pos­ sit plura aut validiora adiumenta praestolari, quam quae iam est per Thomam consecuta»18. 18 Leo XIII. Encycl. .Aeterni Patris·: Acta Leonis XIII ed. Desclée i (1879) ioos; EC 416s. De partibus quas in componenda hac Encycl. habuit Jos.Kleutgen, S.I.. cf. M.Grab­ Geschichte der Kathol. Théologie p.229, et F.Lakner, Kleutgen und die kircldiche Wissenschaft: ZkathTh 57 (1933) 161-214. Has Leonis XIII laudes iterum repetivit Pius XII in Allocut. «Animus Noster·: ΛΛ8 45 (1953) 685. mann, L.2 C-5 A.2. AUCTORITAS STI. THOMAE. SCHOLION. N.870-S75 7Ô5 873. 2) Angelici vero theologica auctoritas, quae dici­ tur extrinseca, etiam maxima est. Extrinsecam appellamus auc­ toritatem quae Angelico accedit ex communi agnitione culto­ rum eiusdem theologicae scientiae. Hanc memorat Leo XIII: «Doctissimi, inquit, homines, superioribus praesertim aetatibus, Theo­ logiae et philosophiae laude praestantissimis, conquisitis incredibili studio Thomae voluminibus immortalibus, angelicae sapientiae eius sese non tam excolendos, quam penitus innutriendos tradiderunt. Omnes prope condi­ tores et legiferos Ordinum iussisse constat sodales suos, doctrinis S.Tho­ mae studere et religiosius haerere... Atque hoc loco magna cum voluptate provolat animus ad celeberrimas illas, quae olim in Europa floruerunt, Aca­ demies et Scholas, Parisiensem nempe, Salmantinam, Complutensem, Duacenam, Tolosanam, Lovaniensem, Patavinam, Bononiensem, Neapolita­ nam, Conimbricensem, aliasque permultas. lamvero compertum est, in mag­ nis illis humanae sapientiae domiciliis, tamquam in suo regno, Thomam consedisse principem; atque omnium vel Doctorum vel Auditorum animos miro consensu in unius Angelici Doctoris magisterio et auctoritate conquie­ visse» ”, 874. 3) Auctoritas deriique S.Thoixiae, quae canonica appellari potest, maior est etiam auctoritate cuiuscumque alte­ rius Theologi catholici. Canonicam dicimus appellari posse auctoritatem, quae Angelico Doctori competit propter appro­ bationem explicitam, qua saepe Summi Pontifices eius doctri­ nam prae aliis commendaverunt. 1.° Ante Concilium Vaticanum, a) in genere plures Sum­ mi Pontifices suis laudibus S.Thomae doctrinam extulerunt, quorum praecipuos nominat Leo XIII in sua Encyclica «Aeterni Patris» 19 20. b) In specie, memoria digna est approbatio Ioannis XXII in Consistorio ante Canonizationem (a. 1318) et (a.1323) in ipsa Canonizationis Bulla S.Thomae 21. c) Magis adhuc specialis approbatio ea dicenda est, qua Pius V S.Tho­ mam universalis Ecclesiae Doctorem declaravit 22. 875. 2.0 Post Concilium Vaticanum approbationem sin­ gularem et specialissimam obtinuit Doctor Angelicus, a) In primis a Leone XIII, Encyclica «Aeterni Patris», in qua docetur: «Inter Scholasticos Doctores, omnium princeps et magister, longe emi­ net Thomas Aquinas; qui veteres doctores sacros quia summe veneratus est, 19 Leo XIII, l.c., 101 : EC 418. Cf. J.Maritain, El Doctor Angelico (1942) p.i57-i6r. 2θ Acta Leonis XIII cd. Desclée i (1879) 102: EC 419. 21 Ioannes XXII, Bulla canonizationis «Redemptionem»: Bullarium Romanum, ed. Taurinen. 4 (1323) 303; Sermo in Consistorio, apud Guil.de Thoco, Vita S.Thomae c. 13 n.81; Bollandus, Acta Sanctorum 7 (7 mart.) 680: EC 1174. Cf. Lercher, n.546. 22 Pius V, Bulla ‘Mirabilis Deus»: Bullar. Rom. ed. Taurinen. 7 (1567) 564· Inter eos qui praeparabant schemata pro futuro Conc.Vaticano, aliqui volebant ut Concilium commen­ daret S.Thomam; maior vero pars consuit hoc non expedire: Msi 49,690s. Cf. Msi 5r,281, 302s,320 796 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill ideo intellectum omnium quodammodo sortitus est. Illorum doctrinas, velut dispersa cuiusdam corporis membra, in unum Thomas collegit et coaugmentavit, miro ordine digessit et magnis incrementis ita adauxit, ut catholicae Ecclesiae singulare praesidium et decus iure meritoque habeatur... illud a se ipse impetravit, ut et superiorum temporum errores omnes unus debel­ lant, et ad profligandos qui perpetua vice in posterum exorituri sunt, arma invictissima suppeditant»23. . 876. b) Deinde a Pio X Motu proprio «Doctoris Ange­ lici», pro Italia et insulis adiacentibus, quo praecepit ut Summa Aquinatis tamquam liber textus adhiberetur: «Volumus, inquit, iubemus, praecipimus, ut qui magisterium sacrae Theologiae obtinent in Universalibus, magnis Lyceis, Collegiis, Seminariis, Institutis, quae habeant ex apostolico induito potestatem gradus academicos et Lauream in eadem disciplina conferendi, Summam theologicam S.Thomae, tamquam praelectionum suarum textum habeant et latino sermone explicent: in eoque sedulam ponant operam ut erga illam auditores optime afficiantur». Hoc ipsum posterius S.Congr. de Semin, et Stud. Universitatibus, sub Bene­ dicto XV, praescribebat Episcopis Italiae et Germaniae; Pius vero XI. in Encyclica «Studiorum ducem», idem decretum sine til'a restrictione confir­ mabat 24. c) Postea a Benedicto XV, praesertim cum in Cod. lur. Can. praescripsit lege universali Ecclesiae: Philosophiae rationalis et Theologiae studia et alumnorum in his disci­ plinis institutionem professores omnino pertractent ad Angelici Doctoris rationem, doctrinam et principia, eaque sancte teneant» (cn.1366 § 2). 877. d) Etiam a Pio XI, dum in Encyclica «Studiorum ducem» confirmavit Litteras Encyclicas «Aeterni Patris» Leo­ nis XIII et Decretum «Doctoris Angelici» Pu X: D 2191, atque dum in eadem Encyclica ulterius adiecit: «Nos vero, inquit, haec tanta divinissimo ingenio tributa praeconia sic probamus, ut non modo Angelicum, sed etiam Communem seu universalem Ecclesiae Doctorem appellandum putemus Thomam, cuius doctrinam, ut quam plurimis in omni genere litterarum monumentis testata est, suam Ecclesia fecerit». Idem vero Pontifex, in Constitutione Apostolica Deus scien­ tiarum Dominus a.zga, praescripsit: «Sacra Theologia methodo cum positiva tum scholastica tradenda est; ideo veritatibus fidei expositis et ex sacra Scriptura et Traditione demonstratis, earum veritatum natura et intima ratio 23 Lro XIII, Encycl. «Aeterni Patris*: Acta Leonis XIII ed. Desclèe i (1879) ioos: EC 416s. 24 Pius X Motu proprio «Doctoris Angelici·: AAS 6 (1914) 340; S.Cong. de Sem. et Stud. Univ, ad Episc. Italiae (920) et Germaniae (1921): EC 1107 et 1134; Pius XI, Encycl. «Stu­ diorum ducem·; ΛΛ5 15 (1923) 323. Iam Leo XIII, rion sane praeceperat, sed utique com­ mendaverat Galliae Episcopis Summam theologicam tamquam librum textus: Encycl. «Depuis le jour»: Acta Leonis XIII ed. Desclée 7 (1899) 293: EC 603. L.2 C-5 A.2. AUCTORITAS STI. THOMAE. SCHOLION. N.875-880 797 ad principia et doctrinam S.Thomae Aquinatis investigentur et illustren­ tur» 2S*. 878. e) Denique a Pio XII, qui in Sermone «Sollemnis conventus» edixit: «Ea est Aquinatis sapientia... quae ad dogmata fidei declaranda et de­ fendenda maxime aptetur; ea est quae grassantes primarios errores cuiusvis temporis efficienter valeat arcere et invicte debellare. Quapropter animum afferte plenum amoris et studii erga S.Thomam: totis viribus incumbite ut luculentam eius doctrinam intellectu perspiciatis: quidquid ad eam manifes­ to pertinet et tuta ratione ut praecipuum in ea habetur, libenter amplectimi­ ni.» Et in Encycl. «Humani generis» ait: «Ecclesia probe noscit Aquinatis doctrinam cum divina revelatione quasi quodam concentu consonare, atque ad fidei fundamenta in tuto collocanda efficacissimam esse» -«. 879. 4) De auctoritate ergo S.Thomae iuxta ea quae praecedunt, admitti possunt hae conclusiones, quas defendit R. Schultes: I. «Doctrina quaedam ex eo quod tenetur a S.Thoma, non est de fuie te' nenda neque materiahter. neque formaliter». II. «Doctrina S.Thomae non habet eam auctoritatem, ut tamquam theologice certa sit tenenda». III. «Doc­ trina S.Thomae in rebus fidei et morum luto teneri potest ac debet, assensu simplici, relicta etiam sententia opposita alterius Scholae vel Doctoris» Tuto teneri potest ac debet, utique, «quidquid ad doctrinam S. Thomae manifesto pertinet et tuta ratione praecipuum in ea habetur» (Pius XII), et nisi «cum exploratis posterioris aevi doctrinis minus cohaerens» reperiatur (Leo XIII) 27. 880. 5) Indolem auctoritatis, de qua loquimur, bene de­ finivit De Groot, asserens: «Romani Pontifices corpus doctrinae thomisticae prae ceteris doctrinis ut viam tutam directionemque ad veritatem assequendam commendant»28. Ideoque merito doctrinis theologicis Angelici Doctoris applicari potest illa nor­ ma, quae de approbatione thesium philosophicarum eiusdem 25 Pius XI, Encycl. ««Studiorum ducem*: AAS 15 (1923) 3’4 = EC 1174; Constit Apost. «Deus scientiarum»: AAS 23 (1931) 253. S.Cong. de Sem. et Stud. Univ, in Ordinationibus a. 18 § i praecipit ut a.29 Constit. «Deus scientiarum» «sancte servetur ad normam» Litt. Encycl. Leonis XIII «Aeterni Patris» et Pu XI «Studiorum ducem»: AAS 23 (1931) 268. 20 Pius XII, Sermo «Sollemnis conventus»: AAS 31 (i93*9) 246; «Hum. gen.»: AAS 42 (1950) 73» et in Allocut. «Animus Noster»: AAS 45 (1953) 685. 27 R.Schultes, O.P., De Ecclesia a.73; Pius XII, Sermo «Sollemnis conventus»: AAS 31 (1939) 246: Leo XIII, Encycl. «Aeterni Patris»: Acta Leonis XIίI ed. Desclée i (1879) 107. Utique iam teneri nequeunt ea quae contraria sint iis quae posterius vel a Magisterio eccle­ siastico definita sunt, vel communi Theologorum consensu ut certa tenentur, vel tamquam doctrinae progressu scientiarum iam exploratae haberi debent. Plures huiusmodi propositio­ nes, quae iam suo tempore controvertebantur, recenset Io.a S.Thoma, Tractatus de appro­ batione et auctoritate doctrinae D.Thomae d.2, de propositionibus erroneis quae in D.Thomam obiciuntur: Cursus theologicus ed. Vivès 1,336-382 2 8 De Groot, O P., Summa apolog. de Ecc.esia q.21 a.2 p.8i$ Quid proprie significet, approbare aliquam doctrinam ut tutam, explicavimus in th. 15. 798 T.SALA VERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. HI Doctoris edita est a S.Congr. de Semin, et Stud. Univ, et a Benedicto XV confirmata: «Proponantur, inquit, veluti tutae normae directivae». Quae sane norma ulterius ab eodem Ponti­ fice declarata est in epistola ad R.P.Wlod.Ledôchowski his verbis: «Recte Nos te sensisse arbitramur, quum eos putasti Angelico Doctori satis adhaerere, qui universas de Thomae doctrina theses perinde proponendas censeant, ac tutas ad dirigendum normas, nullo scilicet omnium amplectendarum the­ sium imposito officio» 2930 . 881. 6) lusta libertas et honesta aemulatio optandae et commendandae sunt. Etenim edoctus iis, quae in Concilio Va­ ticano discusa et definita sunt, Leo XIII Encyclicam «Aeterni Patris» scripsit, ut efficax aliquod remedium adversus pericula Rationalism! provideret. Pius vero X et Benedictus XV sua praescripta ediderunt adversus agnosticismum Modernismi. Haec autem, quae adversus inimicos fidei tam sapienter Pontifices praeceperunt vel commendaverunt, aliqui catholici, partium studio ducti, ad altercationem inter domesticos fidei praesertim detorserunt, autumantes Thomismum ut systema esse ita ab Ecclesia praescriptum, ut alia etiam catholicorum systemata de­ buerint censeri eo ipso exclusa et saltem implicite improbata. Hac exaggerata interpretatione immerito ac perperam honesta scholarum aemulatio, iusta investigationis libertas, et excellentes, quos illae produnt, scientiae progressus compesci potuerunt, contra mentem ipsius Leonis XIII, qui in ipsa Encyclica «Aeter­ ni Patris» aperte ait: «edicimus libenti gratoque animo excipiendum esse quidquid sapienter dictum, quidquid utiliter fuerit a quopiam inventum atque excogitatum». Et postquam omnes hortatus est ad quaerendam «auream S.Thomae sapientiajiv, pergit: «Sapientiam S.Thomae dicimus: si quid enim est a doctoribus scholasticis vel nimia subtilitate quaesitum, vel parum considerate traditum, si quid cum exploratis posterioris aevi doctrinis minus cohaerens, vel denique quoquo' modo non probabile, id nullo in pacto animo est aetati nostrae ad imitandum proponi» 29 Benedicti XV confirmatio decreti S.Cong. de Seni, et Stud. Univ.: AAS 8 (1916) 157. Eiusdem Pontificis approbatio nonnarum Wlodimiri Ledôchowski de doctrina S.Thomae amplectenda: EC 929. Cf. Dieckmann, n.887-890: F.Cavallera, Autour de S.Thomas: BullLittEccl (1917) 115-134· De significatione approbationis Benedicti XV, cf. F.Pelster, La autoridad de Sto.Tomds: EstEcl 27 (1953) >56-159· 30 Leo XIII, Encycl. «Aeterni Patris»: Acta Leonis XIII ed. Desclée i (1879) 107: EÇ 429. Benedictus XV. Encycl. «Ad Beatissimi»: AAS 6 (1914) 576-577, aperte conquestus est de huiusmodi altercationibus inter auctores catholicos atque iustam etiam libertatem tuitus est, scribens: «In rebus, de quibus salva fide et disciplina—cum Apostolicae Sedis iudicium non intercesserit—in utramque partem disputari potest, dicere quid sentiat idque defendere sane nemini non licet». Quod ex positiva commendatione Sti.Thomae nequeat concludi exc usio aliorum Doc­ torum, patet ex eo quod etiam S.Bonaventura pluries Summorum Pontificum laudibus com­ mendatus est: S. Bonaventurae, Opera theologica selecta, Quaracchi I (1934) p.XV-XXV. Cf. Y.Conoar: DTC 15.394-396. L.2 C-5 A.2. AUCTORITAS STI. THOMAE. SCHOLION. N.880-882 799 882. Quapropter merito Pius XI hanc domesticam catho­ licorum altercationem denique solvit iuxta plurisaecularem Ecclesiae traditionem, in favorem nempe iustae libertatis et honestae aemulationis, haud cunctanter edicens: ♦Inter amatores S.Thomae, quales omnes decet esse Ecclesiae filios qui in studiis optimis versantur, honestam illam quidem cupimus iusta in libertate aemulationem unde studia progrediuntur, intercedere, at obtrectationem nul­ lam, quae nec veritati suffragatur et unice ad dissolvenda valet vincula ca­ ritatis. Sanctum igitur unicuique eorum esto quod in Codice luris Canonici praecipitur (1366 § 2), atque ad hanc normam ita se omnes gerant ut eum ipsi suum vere possint appellare magistrum. At ne quid eo amplius alii ab aliis exigant, quam quod ab omnibus exigit omnium magistra et mater Eccle­ sia: neque enim in iis rebus, de quibus in scholis catholicis inter melioris notae auctores in contrarias partes disputari solet, quisquam prohibendus est eam sequi sententiam quae sibi verisimilior videatur»: D 2192. Libertatem eandem et aemulationem denuo Pius XII tuitus est, dicens: «Decessorum Nostrorum monita Nostra facimus, quibus veri nominis in scientia progressum et legitimam in studiis libertatem tueri voluerunt. Pro­ bamus prorsus ac commendamus novis disciplinarum inventis antiquam sa­ pientiam, ubi opus sit, aequari; ea de quibus bonae notae Angelici Doctoris interpretes disputare solent, libere agitari; nova vero subsidia ex historia deprompta in textibus Aquinatis plenius intelligendis adhiberi. Neque ullus privatus «se in Ecclesia pro magistro gerat»; nec «quid eo amplius alii ab aliis exigant, quam quod ab omnibus exigit omnium magis'ra et mater Ecclesia»; nec denique vana dissidia foveantur... Aemulatio enim in veritate quaeren­ da et propaganda per commendationem doctrinae S.Thomae non supprimi­ tur, sed excitatur potius ac tuto dirigitur» 31. Idem Pius XII, in sollemni Allocutione ad Universitatem Gregorianam, monuit, legem, qua CIC can. 1366 § 2 Sanctum Thomam ducem atque ma­ gistrum omnibus catholicis scholis praefecit, intelligendam esse sensu a Pio XI exposito verbis hoc ipso numero a nobis citatis. Ulterius autem Pius XII, iustam iterum libertatem commendans, addidit: «Quod vero ad studia vestra attinet, ne indistincte permisceantur doctri­ na catholica et veritates naturales illi cohaerentes et ab omnibus catholicis agnitae, cum eruditorum hominum conatibus ad eas explicandas itemque cum propriis elementis peculiaribusqye rationibus, quibus varia philosophi­ ca et theologica systemata, quae in Ecclesia inveniuntur, inter sese discrimi­ nantur... Nulla huiusmodi disciplina et ratio porta est, qua quis in Eccle­ siam ingrediatur; maioreque ratione nefas hanc est asserere unicam portam patere... Insignes vestri auctores et magistri pulchro consociarunt foedere fidelitatem, quam summo Doctor! continenter servabant, cum magni aesti­ manda libertate, quae doctrinarum pervestigationi debetur, a decessoribus Nostris, Leone scilicet XIII et iis qui in Petri Cathedra eum subsecuti sunt, 31 Ptvs XII, Sermo «Sollemnis conventus»; AAS 31 (1939) 247. qui etiam citat verba, quibus eandem libertatem tuiti sunt. Benedictus XV, Encycl. 'Ad Beatissimi», et Pius XI, Encycl. «Studiorum ducem·: AAS 6 (1914) 576 et AAS 15 (1923) 324; D 2:92. Cf. M.LaPOURDEtte, O.P. : RevThom 50 (1950) 43-44. I.SALA VERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 800 semper in tuto collocata. Unicuique igitur Professorum integrum sit, intra assignatos limites qui praetervehendi non sunt, alicui scholae adhaerere, quae in Ecclesia domicilii iure potita est, hac autem lege, ut veritates ab omnibus retinendas prorsus distinguat ab iis, quae lineamenta et elementa peculiaris sunt scholae, et in docendo haec discrimina notet, ut bene corda­ tum decet magistrum... ne scilicet vera genuinaque Ecclesiae doctrina cum variis ac propriis cuiusque scholae sententiis permisceatur; quae duo quidem semper inter se sunt apprime distinguenda» 32. 883.. 7) S.Thomae igitur doctrina specialissime quidem ab Ecclesia approbata est et inde specialissima etiam aucto­ ritate gaudet tamquam via tuta ad assequendam veritatem. Attamen: a) non ideo singula eius asserta censenda sunt ab Ecclesia sanciri ut vera; b) neque ideo aliorum Theologorum, quorum laus in Ecclesia est, asserta, quamvis Aquinatis assertis contraria sint, dici possunt ab Ecclesia ut falsa vel erronea ullo modo improbari; c) neque inde alia Theologorum systemata, praeter thomisticum, notanda sunt tamquam viae non tutae ad assequendam veritatem; d) immo iusta scientiae libertas et honesta scientificorum aemulatio, quas positive vult et commen­ dat Ecclesia, implicitam saltem important commendationem, ut intra normas, quas omnibus praescribit omnium magistra et mater Ecclesia, libere etiam et aemulanter varia catholicorum systemata excolantur et foveantur, ad fructus progressus scien­ tific! quam opimos obtinendos. EPILOG US De valore et censura propositionum in theologia 884. De theologico propositionum valore Io.de Torquemada, Summa de Ecclesia I.4 p.2 c.8-12; M.Cano, De locis I.12 c.6-10; F.Suârez, De fide d.19 s.2 n.1-24; B.Beraza, De virtutibus n.873-886; Montagnus, De cen­ suris seu notis theologicis et de sensu propositionum apud Migne, Cursus theologicus, 1,11111222: H.Quiluet, Censures doctrinales: DTC 2 2101-2113; Franzelin, De Traditione th.12 schol.2,- Bainvel, De Magisterio n.105. In tractatibus De Ecclesia: Wilmers, n.247; De Groot, q.io a.ss; Billot, q.io th.17 § 2; Muncunill, n.520-530; Michelitsch, § 244; D’Herbigny, 0.390s; Schultes, a.70; Dieckmann, n.892-896; De Guibert, n.352. Cf. J.SalaverRI, De valore et censura propositionum in Theologia: EstEcl 23 (1949) 170-188; S.Cartechini, De valore notarum theologicarum (1951); A.Lang; Der Bedeutungswandel der Dé­ griffé *fides» und *:haere$is MünchThZt 4 (1953) 133-146· 885. Praenotandum. Praesuppositis thesibus quas pro­ bavimus in tractatu de Magisterio Ecclesiastico, breviter agere intendimus de Notis valoris et censurae propositionum in Theo­ 32 Pius XII, Allocutio ·Animus Noster*, habita die 17 Octobris 1953, adstantibus Mode­ ratoribus, Professoribus, Alumnis et oiim Alumnis, qui convenerant ad celebrandum quartum expletum saeculum a Pontificia Gregoriana Universitate condita: AAS 45 (1953) 684-687. L.2 C-5 Λ.2. CENSURAE PROPOSITIONUM. N.882-8S7 801 logia, quae necessario et immediate deducuntur ex thesibus pro­ batis; et quidem praecipuas solum huiusmodi Notas explicare constituimus, eas nempe quas eruimus ex propositionum re­ latione ad Universale Ecclesiae Magisterium et ad ipsos divinae revelationis Fontes. Censurae theologicae iam media aetate adhibitae sunt a loanne XXII contra errores Fraticellorum, Marsilii Patavini et aliorum, necnon a Conc. Constantiensi contra Wicleff et Hus; posterius autem censurarum usus in Ecclesia frequens occurrit L 886. Notiones. Valor propositionum in Theologia est iudicium positive exprimens gradum certitudinis quae eis com­ petit ex ipsarum convenientia cum veritate, quam revelationis Fontes et universale Magisterium exhibent. Censura propositionum in Theologia est iudicium negative exprimens gradum falsitatis quae eis competit ex ipsarum aberratione a veritate, quam revelationis Fontes et universale Magisterium exhibent 1 2. Denominationes, quibus valor vel censura propositionum exprimuntur, variae sunt. Appellantur Notae, quia notificant theologicum momentum quod propositiones habent; dicuntur Qualificationes, quia qualitatem theolo­ gicam propositionum manifestant; nominantur Valores aut Censurae, quia exhibent categoriam aestimationis aut improbationis quas propositiones theo­ logice merentur. Ratio procedendi. Notas valoris et censurae propositio­ num in Theologia deducemus immediate ex probatis thesibus circa Fontes revelationis, qui verbum Dei scriptum vel traditum continent, et circa universale Magisterium, «cui custodiam in­ terpretationemque Deus eloquiorum suorum commisit» 3. In Notis et Censuris definiendis sequimur critérium strictae interpretatio­ nis illud quod ipsa Ecclesia nobis praescripsit his verbis: «Declarata seu defi­ nita dogmatice res nulla intelligitur, nisi id manifeste constiterit»: CIC can.1323 § 3· 887. i. De fide divina est propositio quae in Fontibus revelationis directe vel formaliter continetur. 1 Praecipuas Censuras ante Conc.Vaticanum adhibitas vide apud D 490 493 494 500 529 575 661 733 781 1080 1096 1288 1290 1321 1349 1451 1501-1583· Cf. J.Koch, Philosophische und theologische Irrtumslisten von 1270-1329. Ein Beitrag zur Entwickelung der theologischen Zensuren: Bibliothèque Thomiste XIV. Melanges Mandonnet 2 (1930) 305-329·. _ 2 Censura proprie significat indicium improbans: Ovidius, Remedia amoris v.361-362: «Nuper enim nostros quidem carpsere libellos, Quorum censura musa proterva mea est»; Cf. Velleius, Historiae 1.2 c.36; Gellius, Noctium Atticarum I.12 c.2. Pariter Tertullia­ nus, Adv. Marcionem l.i c.29: «Huiusmodi exorbitatio reprobanda est, secundum censuram Institutoris»: ML 2,307. Cf. Id., Apologeticum c.39: De came Christi c.4: ML 1,532; 2,804. 3 Cf. D 783 786 1788 1792 1800 1836. Leo XIII, Encycl. «Sapientiae christianae»: ASS 22 (1890) 394· Tcologia I 26 802 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill Nam ex thesi 19 constat nobis, veritates a Deo per Apostolos revelatas contineri in Fontibus revelationis, id est in sacra Scriptura et in divina Traditione (D 783). Atqui ex Vaticano scimus, «plenum revelanti Deo intellectus et voluntatis obse­ quium fide praestare tenemur, qua ab eo revelata vera esse cre­ dimus propter auctoritatem ipsius Dei revelantis» (D 1789). Unde immediate sequitur, eo ipso quod plane constet pro­ positionem aliquam directe vel formaliter in Fontibus revela­ tionis contineri, dicendam esse de fide divina. Contraria vero consequenter appellanda est error infide divina. Iam vero in Fontibus revelationis propositio directe vel formaliter conti­ neri potest dupliciter, videlicet explicite vel implicite. Explicite ea quae in Fontibus expressa reperiatur; implicite vero ea quae ex solis explicite revelatis immediate eruatur. Ex quibus concludimus, propositionem de fide divina posse esse duplicem, aliam de fide divina explicite, aliam vero de fide divina implicite. Utramque vero Theologi merito appellant simpliciter de fide divina. 888. 2. Theologice certa est propositio quae ex Fontibus revelationis deducitur, mediante alia veritate naturaliter certa, propria et stricta deductione. Nam ex thesi 17 scimus, dari propositiones quae formaliter vel directe in se revelatae non sunt, ac propterea «ad fidei de­ positum per se non spectant»4, quae tamen virtualiter reve­ latae dicuntur, quia ex formaliter revelatis vera et propria deductione concluduntur, mediantibus aliis veritatibus natura­ liter certis. Huiusmodi veritates, propter hanc theologicam et certam earum connexionem cum revelatis appellantur theologice certae. Contrariae vero consequenter appellandae sunt errores theologici. 889. 3. De fide in genere est propositio quae ad fidem pertinet, sive directe vel formaliter, sive indirecte vel virtua­ liter. Nam propositiones descriptae sub numeris 1 et 2 conve­ niunt in eo quod ad fidem spectent; quamvis specifice differant eo quod aliae directe vel formaliter, aliae vero indirecte vel virtualiter tantum ad fidem pertineant; quare secundum hanc genericam rationem, in qua conveniunt, inspectae, a Theologis dici consueverunt etiam in genere de fide, iuxta S.Thomae doctrinam: «Ad fidem, ait, aliquid pertinet dupliciter: uno modo directe et principali­ ter, sicut articuli fidei; alio modo indirecte et secundario, sicut ea ex quibus 4 Msi 52,1226. Cf. th.· 7 n.700.711. 1.2 C-5 A-2. CENSURAE PROPOSITIONUM. N.887-S9I 803 sequitur corruptio alicuius articuli. Et circa utruque potest esse haeresis eo modo quo et Fides»s. 890. Doctrina de fide vel moribus est frasis quam Patres Conc. Vaticani intellexerunt hoc sensu generico. Nam Relator Ep.GASSER, nomine Deputationis fidei definitionem infalli­ bilitatis pontificiae Patribus Concilii explicans, «Praesens, inquit, definitio obiectum infallibilitatis solum generice enuntiat, cum dicit, illud nempe esse doctrinam de fide vel moribus». In sequentibus vero explicat, quomodo «in hoc obiecto ita generice enuntiato» includantur, primo «veritates ad Fidei depositum pertinentes», deinde etiam illae, «quae licet in se revelatae non sint, requiruntur tamen ad ipsum depositum revelationis integre custodiendum, rite explicandum et efficaciter definiendum»56. Igitur propositiones, quae ita generice ad fidem spectant, quando Theologi ulterius determinare nolunt vel nequeunt, utrum illae ad Fidei depositum pertineant solum virtualiter et indirecte, an etiam formaliter et directe, eas appellare solent de fide in genere. Contrariae vero consequenter dici possunt errores circa fidem. 891. 4. Infallibiliter certa et consequenter de fide in ge­ nere est ea propositio quae ab universali Ecclesiae Magisterio docetur actu infallibili, sive sollemni iudicio Concilii vel Pa­ pae, sive universali et ordinario Magisterio. Nam ex thesibus 13 et 14 novimus, esse in Ecclesia Magis­ terium infallibile, quod ex suis definitionibus excludit ipsam erroris possibilitatem. Ex quo immediate sequitur, proposi­ tionem quae actu infallibili a Magisterio proponatur eo ipso esse infallibiliter certain. Contraria vero appellari iure potest error in doctrina infallibiliter certa. Iam vero ex thesi 16 constat nobis, ab Ecclesiae Magisterio infallibiliter non definiri nisi «doctrinam de fide vel moribus» seu de fide in genere (iuxta n.3); unde immediate concludimus, propositionem infallibiliter a Magisterio propositam dici de­ bere, consequenter, de fide in genere7. Et quia ab universali Magisterio definitur, appellatur etiam de fide catholica in genere. 5 S.Th., 2.2 q.i 1 a.2: i q.32 a.4. Consentiunt Theologi ut M.Cano: «Cum veritas, inquit Fidei bipartita sit, et haec ad Fidem mediate, illa immediate pertineat; necesse est duos gradus propositionum Fidei generales statim a principio collocare. Prior earum erit, quae Theologiae legitima principia sunt, hoc est, ea omnia quae Deus in sc ipsis Ecclesiae revelavit. Posterior vero gradus earum erit, quae ex prioribus illis necessario colliguntur; hoc enim genus conclu­ sionum, ut cum rebus Fidei colligatum, ad Fidem etiam spectat» (De locis I.12 c.6 initio). Marîn Sola, Evoluciôn homogenca del Dogma n.453ss. 6 Msi 52,1225-1227; cf. Msi 49,627. Lege etiam, D 1792 1797 1798 1820. Cf. ex th.16 n.692.^ 7 Consonat Vaticani Schema II dc Ecclesia: «quae a Rom.Pontifice ex cathedra loquente ab omnibus tenenda definiuntur, ea pro infallibiliter veris habenda sunt» (Msi 53,326ab). 804 I.SALAVERRI, t>E ECCLESIA CHRISTI. Ill 892. 5. Doctrina Catholica stride est ea quam univer­ sale Magisterium docet mere authentice, actu nempe doctri­ nalis verae auctoritatis, sed non excludente possibilitatem erroris. Nam iuxta thesim 15, est in Ecclesia Magisterium univer­ sale et authenticum, cui debetur assensus internus et religiosus, etsi non intendat auctoritatis actu infallibili aliquid definire: D 1684 1820; CIC 1323 § 3. Doctrina quae hoc minori auctori­ tatis gradu ab Ecclesia authentice docetur, quia ab universali Magisterio proponitur, appellari consuevit Doctrina Catholica stricte. Contraria vero dici potest error in Doctrina Catholica. 893. 6. Doctrina Catholica in genere est ea quae ab uni­ versali Magisterio docetur, sive infallibiliter sive mere au­ thentice. Nam propositiones descriptae sub numeris 4 et 5 conve­ niunt in eo quod ab universali Magisterio authentice doceantur, quamvis specifice differant in eo quod aliae infallibiliter aliae vero mere authentice proponantur; quare et secundum hanc genericam rationem, in qua conveniunt, iure dicuntur a Theo­ logis de Doctrina Catholica in genere, prout accurate iam Bânez: «Est aliud, inquit, fides catholica et aliud doctrina catholica. Sunt enim aliqua quae universaliter docentur in Ecclesia catholica, quae tamen non sunt catholica fides» 8. Igitur propositiones, quae ita generice ab universali Magis­ terio proponuntur, quando Theologi ulterius determinare no­ lunt vel nequeunt, utrum illae mere authentice an etiam infal­ libiliter doceantur, eas appellare solent de Doctrina Catholica in genere. Contrariae vero dici possunt in genere errores circa Doctrinam Catholicam. 894. 7. De fide divina et catholica in genere est propo­ sitio quae in Fontibus revelationis directe vel formaliter conti­ netur et ab Ecclesia infallibiliter ut credenda proponitur: D 1792. Nam ex thesi 16 scimus obiectum directum et primarium actus infallibilis Magisterii esse veritates directe vel formaliter revelatas. Unde propositio formaliter revelata et a Magisterio infallibiliter proposita duplicem respectum importat, alium ad Fontes revelationis, ex quo dicitur de fide divina (iuxta n.i), 8 D.BASez, In 2.2 q.11 a.2. Similiter Suarez: «Idem, ait, est Doctrina Catholica quod doctrina universalis» (De fuie d.3 s.io n.3). L.2 C-5 Λ.2. CENSURAE PROPOSITIONUM. N.892-S96 S05 alium ad universale Magisterium, ex quo dicitur de fide ca­ tholica (iuxta n.4). Quare merito huiusmodi propositio deno­ minata est de fide divina et catholica decreto Concilii Vaticani: «Fide divina et catholica ea omnia credenda sunt, quae in verbo Dei scripto vel tradito continentur et ab Ecclesia sive sollemni iudicio sive ordi­ nario et universali Magisterio tamquam divinitus revelata credenda propo­ nuntur»; D 1792; CIC 1323 § i 9. 895. Huiusmodi doctrina, utpote divinitus revelata, impo­ nitur ab Ecclesia ut credenda; et ideo appellatur Dogma fidei divinae, quemadmodum apposite docuit Pius IX in Epist. «Tuas libenter»: D 1683 1684. Contraria doctrina merito appellatur formaliter haeretica, iuxta apertum illud Ecclesiae edictum: Baptizatus, inquit, qui pertinaciter «aliquam ex veritatibus fide divina et catholica credendis denegat, aut de ea dubitat, haereticus est»; CIC 1325 § 2. Iam vero ex thesibus 13 et 14, et ex nuper citato Vaticani decreto, constat nobis. Magisterium Ecclesiae posse proponere infallibiliter doctrinam dupli­ citer: a) modo extraordinario, id est, sollemni iudicio sive Oecumenici Con­ cilii sive Summi Pontificis ex Cathedra loquentis, b) modo ordinario, id est, actu ordinarii et universalis per orbem dispersi Magisterii: D 1792 1683. Ex hoc duplici modo infallibilitatis exercendae immediate deducuntur duae aliae Notae, quae sequuntur, tamquam duae varietates sub Nota de fide di­ vina et catholica in genere comprehensae, quae accidentaliter tantum ad in­ vicem discriminantur, quia modi infallibilitatis exercendae, eas specificantes, accidentaliter tantum inter se differunt. 896. 8. De fide divina definita est doctrina formaliter revelata quae ab Ecclesia infallibiliter ut credenda proponitur sollemni iudicio Concilii Oecumenici vel Papae ex Cathedra loquentis. Nam ex thesibus 13 et 14 scimus, definitionem stricte dic­ tam effectum esse sollemnis iudicii infallibilis. Unde doctrina formaliter revelata sic proposita, dicitur de fide divina, quia est formaliter revelata (iuxta n.i), dicitur de fide definita, quia eam Ecclesia sollemni iudicio ut credendam proponit, definitione, sive Concilii sive Papae loquentis ex Cathedra, nam «Sollemne huiusmodi iudicium pronuntiare proprium est tum Oecume­ nici Concilii tum Romani Pontificis ex Cathedra loquentis»: CIC 1323 § 2 10. Iure ergo propositio, quae sollemni iudicio ut credenda pro­ ponitur, appellari consuevit de fide divina definita, et est Dogma 9 Huius decreti Vaticani explicationem ex Actis ipsius Concilii vide in th. 13 n.ssis. Idem assertum in CIC 1323 § is. 10 Annotationes Deputations Fidei ad Schema Constit. 6. Relator, nomine Deputations Fidei Ep.Gasser ei respondebat: «Idem, quamvis non verbis adeo expressis, iam reapse enuntiatur verbis: «Nunc autem sedentibus Nobiscum et indicantibus universi orbis Episcopis, in hanc Oecumenicam Synodum auctoritate Nostra in Spiritu Sancto congregatis, innixi Dei verbo scripto et tradito, prout ab Ecclesia Catholica sancte cus­ toditum et genuine expositum accepimus, ex hac Petri Cathedra in conspectu omnium, salutarem Christi doctrinam profiteri et declarare constituimus, ad­ versis erroribus potestate Nobis a Deo tradita proscriptis atque damnatis»; D 1781. «In his utique dicitur, inter doctrinam quae habetur in Capitibus Constitutionis de fide et doctrinam quae habetur in Canonibus, non aliam esse differentiam quam quae est inter positivam doctrinam de fide et negativam. Prima edicit quid sit de fide tenendum; altera vero quid sit de fide vitandum ct damnandum»17. 908. Theologi iam nunc unanimiter tenent non minus in Capitibus quam in Canonibus Conciliorum Tridentini et Vaticani sollemnes defini­ tiones contineri 18. Aliquod tamen discrimen inter Capita et Canones inter­ cedere agnoscunt. Certum enim est «Ecclesiam in Canonibus rationes non adducere, sed simpliciter errores verbis definitis condemnare. Rationes per­ 15 Acta Vaticani: Ms: 51,44. Id ipsum, data occasione, in Vaticano repetitum est : Msi s t, 20:5.379: 52,:22od. 16 Msi 51,394· Sane Denzinger in noveni prioribus Enchiridii editionibus, quas ipse para­ vit ab anno 1854 ad 1907, scripsit in Prologo: «Expositiones Canonum, v.gr. Capitula Tridcntini, parentheses, rationes additae, ut plurimum non. cadunt sub definitionem, maximae tamen sunt auctoritatis». C.Bannwart in Enchiridii editione X ad haec animadvertebat: «Hoc exem­ plum a clarissimo auctore minus apte electum esse ex ipsis verbis Tridentini satis apparet». Quare in recenlioribus editionibus prius illud assertum omissum probe est. 17 Acta Vatican·: Ms: 51.415; 52,1229. 18 T.Granderath, Constit. dogmat. sacrosancti Oecumen. Conc. Vaticani (1892) p.74 nota 1 ; J.Kleutcen, Theo;. der Voraeit (i860) t.i n.50; Scheeben, Dogmalik t.i n.562: Huarte, De Gratia n.126-129; Pesch, Praelec. t.i n.454; Io., Compend. t.t n.311. In tractatibus De Ecclesia: Tanquerey, n.966; Wilmers, n.221 ; De Groot, q.13 a.3; Bainvel, n. 133.7; Straub, n.832.1027: Billot, 432; Muncunill, n.605; Felder, 258 nota 3; Lercher, n.481; Schul­ tes, 461.626; Dieckmann, n.74S; Dorsch, 340; Zapelena, t.2 p.i8t; Stolz, 54; SchlaoenHAVEEN, n.480; CaLCAGNO, n.358. 812 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill tinent ad Doctrinam; condemnatio verbis concepta pertinet ad Canones»19. Quare in Capitibus, praeter ea quae assertive, directe et principaliter Ecclesia definit, continentur etiam «rationes quae adduntur» et probationes «quae ad explicandum et illustrandum adferuntur»; atque ideo non censentur sollem­ niter a Concilio definita «obiter vel incidenter dicta, quae indirecte enuntia­ ri solent, plerumque etiam argumenta allata ad probationem ipsius defini­ tivae sententiae: Haec licet gravem habeant auctoritatem, nondum tamen sunt definitiones infallibiles» 20. Reliqua vero Capitum asserta principalia et directa, quamvis doctrinam contineant longe ampliorem ea quae stricte Ca­ nonibus respondeat, omnia censenda sunt sollemniter definita, atque fideli­ ter interpretanda sunt tamquam vera Magisterii viventis effata, id est, iuxta illud optimum critérium, quod in ipso Vaticano est enuntiatum: «Decreta et Canones Concilii intelliguntur semper in sensu a Patribus in illis redigen­ dis intento»21. Igitur in Synodis Tridentina et Vaticana sollemnes definitiones factae sunt positive et directe in Capitibus Decretorum. Negative vero et indirecte sollem­ nes definitiones erui certo et immediate possunt e contrariis erroribus qui dam­ nantur in Canonibus. Quae diximus de Capitibus, censemus posse applicari ad Praeambula, propter summam diligentiam qua confecta sunt. Hoc tamen non omnimoda certitudine constat; nam Relator Archiep.SiMOR, nomine Deputationis fidei. ad Prooemium Constitutionis De Fide catholica (D 1781) in Conc. Vaticano animadvertebat: «Cum Prooemium, etsi Capitibus fidei et doctrinae Catho­ licae praemissum sit, tamen ad fidem, ad ipsam doctrinam minime pertineat, sponte intelligitur illud hac vel alia ratione concipi, his vel aliis verbis ex­ primi potuisse» (Msi 51,127). 909. Scholion 2. Vaticani distinctio inter credenda et tenenda. Vaticani decretis subiacet duplex suppositum: a) Doctrinam divinitus revelatam infallibiliter proponit fide divina credendam, b) Doctrinam vero cum revelatis necessario connexam infallibiliter proponit absolute tenendam 22· In iis quae dicimus nn.909-913 sequimur interpretationis critérium ab Ec­ clesia praescriptum his verbis: «Declarata seu definita dogmatice res nulla intelligitur, nisi id manifeste constiterit»; CIC can.1323 § 3. Credenda. Vox haec in proprio suo sensu occurrit in hac Vaticani definitione: «Porro fide divina et catholica ea omnia credenda sunt, quae in verbo Dei scripto vel tradito continentur, et ab Ecclesia sive solemni iudicio sive ordinario et universali Magisterio tamquam divinitus revelata cre­ denda proponuntur» (D 1792). Haec paragraphus introducta est instante Episcopo Ratisbonensi eo fine, ut in Constitutione de fide definiretur quod­ nam sit obiectum materiale fidei divinae ab omnibus profitendae 2J. Iuxta eam constat a Concilio proponi ut credenda ea omnia quae «divinitus revelata» sunt et in revelationis fontibus continentur. Ergo credenda sunt quae reve­ lata esse constet. 19 Relator, nomine Deputationis Fidei, in Vaticano: Msi 51,292. 20 S.R.Bellarmino, De Concil. et Ecclesia 1.2 c.12: I.B.Franzelin, De Traditione th.12 schol.t princ.i corol.5. Alia testimonia ap. Wilmers, De Ecclesia n.223,4: Van Laax, Repe­ titor. 454s. Cf. M.Cano, De locis 1.5 c.5 q.4. 21 A.Filippi, Episc.Aquilan: Msi 51,133. 22 Haec distinctio conclusio est necessaria vatieanae distinctionis obiecti primarii ct se­ cundarii infallibilitatis, de quibus in th.16 et 17. 2» Cf. supra n.552. Inde Ecclesia sumit definitionem haeretici: CIC 1323 1325. L.Garzend, L’Inquisition et l’Hérésic (1912) : A.Denefpe, Dogma: Wort und Begriff: Schol 6 (1931) 3X1-400.505-530; A.Lanc, Der Bcdcutungswandel der Begrifje «fides» und «hacresis»: Münch'IhZt 4 (1953) 133-146. L.2 C-5 A.2. DEFINITIONES TRIDENTINI ET VATICANI. N.908-910 813 Ad idem critérium Patres Vaticani respiciebant cum infallibilitatem Ro­ mani Pontificis tamquam «divinitus revelatum dogma» definire intendebant, secundum hanc normam ipsis praestitutam: «Ad dogmaticam infallibili­ tatis pontificiae definitionem necessarium ac sufficiens, est, ut Patribus Con­ cilii ex propriis divinae revelationis fontibus constet esse illam divinitus re­ velatam; proindeque Patrum officium est et munus hanc divini depositi ve­ ritatem pro suo charactere cum auctoritate declarare et proponere» 24. Optimam eiusdem criterii interpretationem habemus in Bulla «Mu­ nificentissimus Deus», in qua Pius XII hanc Vaticani doctrinam memorat eamque stricte applicat ad Assumptionis dogma sollemniter definiendum 2S. Ea quae ut credenda proponuntur, significantur verbis definitionis expli­ cite aut implicite, directe aut indirecte, aequivalenter aut consequenter, iuxta varia criteria quae a theologis communiter adhiberi solent. 910. Tenenda. Praeter credenda, Vaticanum intendit etiam infallibi­ liter proponere alia quae «proprie de fide non sunt». Commissio enim theolo­ gorum praesynodalis, cum ageret de materia includenda in Concilii decretis, statuit «ut in expositione doctrinae, praeter ea quae fidem respiciunt, indi­ centur et declarentur etiam veritates illae, quae etsi proprie de fide non sint, sunt tamen certae et indubiae, et ad Catholicae Ecclesiae doctrinam perti­ nent». Haec autem definienda proponebat ut tenenda tamquam «certa et indubia»; nam cum in decreto de Matrimonio diceretur: «nec deinceps audeat quisquam credere», unus ex consultoribus notavit: «Cum verbum credere in­ dicet actum fidei, et non omnia quae in Capitibus doctrinalibus continentur dogmata fidei sint, ideo pro verbo credere poni posset tenere»; ac sane ita factum est 26. Proprius vocis tenere sensus in Vaticano eruitur ex decreto in quo defini­ tum est, Romanum Pontificem esse infallibilem «cum ex Cathedra doctri­ nam de fide vel moribus tenendam definit» (D 1839). Episcopus Ratisbonensis, qui, ut vidimus, primus proposuit paragraphum circa credenda, fuit etiam praecipuus inter eos qui pugnaverunt ut in definitione infallibilitatis prae­ valeret vox tenendam. Iam formulam explicans ab ipso propositam, vim vocis enodabat dicens: «Dicitur, quid tenendum sit; haec enim phrasis expressa est ad verba primae Constitutionis de fide, in qua legitur c.3: quae ab Ec­ clesia... credenda proponuntur. Ibi agitur de fidei articulis; cum igitur sermo sit hic de obiecto, non divina fide credendo, sed infallibiliter tenendo, dici si­ militer potest: quod tenendum proponitur» 27. Vocis tenere sensus, in contrapositione ad vocem credere, patet ulterius ex iudicio contradictorio, in quo Concilium eam aliis vocibus praetulit. His­ toriam huius discussionis eiusque singulas vicissitudines novimus ex Actis diurnis ipsius Ep.Ratisbonensis, ex dissertatione quam de hac re scripsit Th.Granderath, ac praesertim ex ipsis Concilii Actis28. Ex his constat, aliquos Patres voluisse ut diceretur, Romanum Pontificem esse infallibilem cum ex Cathedra aliquid definit tamquam de fide divina credendum vel tam­ quam de fide tenendum; atque ideo hanc restrictivam formulam eligebant, quia putabant definiri non posse infallibilitatis obiectum esse aliud quam 24 Msi 52.24s. Lege de hac re normas primam ad tertiam ibidem. 25 AAS 42 (1950) 7565.770; cf. M.Labourdette et J.Nicolas, La définition de l’Assomp­ tion: RevThom 50 (1950) 249-267; P.Franquesa, El argumento de Tradiciôn segùn la Bula «Munificentissimus Deus»: EstMar 12 (1952) 67-96· 26 Commissio theologico-dogmatica praesynodalis: Msi 49,619-621; Methodus servanda: Msi 49.654s; Schema de Matrimonio: Msi 49.652; 53.719· 27 Duo Patres, qui in hoc primah partes egerunt, fuerunt Manning. Archiep.Westmonasterien, et Senestrey. Ep.Ratisbonen. Huius verba, quae citavimus: CL 7.1713·. 28 Ratisbonensis Acta: Msi 53.276-86; Th.Granderath, Constitutiones dogmaticae Con­ cilii Vaticani p.190-210. 814 I.SALAVERRT, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill quod a Concilio tamquam fidei divinae et catholicae obiectum iam defini­ tum erat (D 1792). Enixe alii contradixerunt, atque post diuturnam controversiam praeva­ luit formula eorum qui cum Ratisbonensi sustinebant, obiectum infallibi­ litatis esse in universum doctrinam, quae ex Cathedra proponeretur ut te­ nenda. Prior formula ideo reiecta est, quia infallibilitatis obiectum videbatur restringere ad solas veritates revelatas, quae proprium fidei divinae obiec­ tum sunt. Secunda vero formula ideo electa et sancita est, quia cum consta­ ret obiectum infallibilitatis latius patere quam fidei divinae obiectum, praefe­ renda erat formula amplior, quae non videretur excludere veritates cum re­ velatis connexas 29. Vox tenere in eodem sensu specifico et proprio adhibebatur et explicaba­ tur in definitione quae praeparabatur infallibilitatis circa connexa cum re­ velatis 30. Igitur dubium non est Vaticanum in suis constitutionibus distin­ guere intendisse veritates divinitus revelatas, quas definivit ut credendas, a veritatibus cum revelatis connexis, quas definivit ut tenendas. 911. Scholion 3. Canones Vaticani, damnantne solum haereses stricte dictas? Relate ad Tridentinum, quod PP.Vaticani tamquam exemplar sibi proposuerunt, P.Kleutgen in Adnotationibus ad Schema de Ecclesia scri­ bere non dubitavit: «In Canonibus Tridentini de Sma.Eucharistia et sacrif.Missae, necnon de Matrimonio, certe non pauca definiuntur, quae per se ipsa revelata dici nequeunt»31. Ad Vaticanum quod spectat, quaestio po­ nitur tantum circa Constitutionem de fide. In ea censet Favre, Canones, qui vel circa nuda praeambula fidei vel circa philosophicas doctrinas cum revelatis coniunctas versantur, melius explicari si sumantur ut definitiones quibus non haereses strictae, sed errores damnentur 32. Certum sane est, Commissionem praesynodalem hanc sibi normam, prae­ stitisse: «Proscribantur: i.° in Canonum articulis haereses tantum, 2,° in doc­ trinarum vero Capitibus etiam reliqui errores, qui damnatione digni haben­ tur». Attamen in redigendo schemate Constitutionis de fide ipsa Commissio divisionem in Capita et Canones dereliquit ideo, quia voluit «ut in singulis gradus censurarum perfecte respondeat gradibus errorum· 33. In discusione Patres petierunt ut «manente eadem doctrina et eadem erro­ rum condemnatione, schema quoad formam mutaretur» ita ut «primo doctri­ na Ecclesiae proponeretur, deinde autem adiungerentur Canones in quibus condemnarentur oppositi catholicae doctrinae errores·34. Ita sane peractum est, et ideo doctrinae, quae sub variis censuris in praecedenti schemate reicie2’ Msi 51,701s; 52,3 7 1241 1334: 53,251 255s 275 28iss; J.Salaverri, Autoridad de Suarez en el Conc.Vaticano: EstEcI 22 (1948) 220-24; cf. C.Damen, De submissione Encyclicis •Humani generis·: EuntDoc 3 (1951) 46s. Dissentimus a F.G.MartInez, Λ proposito de la Hamada «fe eclesidstica·: RevEspT 11 (1951) 241-53. 30 In schemate praeparato a P.Kleutgen: Mst 53,313.325s. 31 Msi 53,329. Theologus Tridentini M.Pérez Avala tenet, sub anathemate damnari contumaciam inobedientiae, non solum fidei et legi divinae, sed etiam sententiae et praecepto Ecclesiae: De divinis apostol. et eccles. Traditionibus (Parisiis 1549) p.3 a.5 ft.247-62. Aliquos Tridentini Canones esse contra errores. qui non sunt stricte haeretici, tenent Pesch, Praelect. t n.454; Scheeben, Dogmatik 1 0.562; R.Favre, Les condamnations avec anathema: BullLittEccl 47 (1946) 226-41; 48 (1947) 31-48; P.Fransen, Die Formel «si quis dixerit Ecclesiam errare·... des Trienter Konzils: Schol 25 (1950) 492-517; 26 (1951) 191-221. 32 R.Favre, l.c.: BullLittEccl 48 (1947) 46-48. 33 Mst 49,654; 50,59-119. Lege explicationem primi schematis ab cius praecipuo auctore Patre Franzelin coram deputatione fidei factam: Mst 50,319-335. . 34 Msi 50,126-312.319-28. Rationem qua schema reformatum est exponit Ep-MartIn, qui cum Archiep.Dechamps et Ep.Pie reformationem peregit, adiuvante P.Kleutgen: Mst 53,161-177: 51,38-40.-Idem fuse explicat Relator Archiep.Simor: Msi 51,43-45.66. L.2 C-5 Λ.2. DEFINITIONES TRIDENTINI ET VATICANI. N.9IO-9I2 815 bantur aliae ut haereticae aliae ut erroneae, in schemate reformato simplici­ ter, sine censurarum discrimine, sub anathemate damnantur, «manente eadem damnatione». 912. In discusione schematis reformati quamplurimas Patres emenda­ tiones contra Canones proposuerunt. Relator Ep-Gasser, nomine Deputatio­ ns fidei, occasione respondendi ad emendationes 28 et 29, solvit varia capita obiectionum quae contra Canones proposita fuerant. Aliqui reiciebant omnes Canones et proponebant «ut veteri forma anathe­ ma tismorum relicta, errores non personae damnarentur hac forma: Reicimus et damnamus eorum errores qui, 1.° unum verum Deum... creatorem ne­ gant...». Hoc reiectum est «quia in proposita formula introductiva non ad­ ditur sub quonam titulo sub quonam charactere damnantur haereses» 35. Id est, cum inter propositiones damnatas plures sint haereticae et in damnandis ipsis propositionibus exprimi soleant diversi gradus censurarum, non suf­ ficit specifica censura erroris, sed retinenda est generica forma anathematum, sub qua et haereses et errores damnari censentur. Alii, supponentes Canonibus non damnari nisi haereses stricte dictas, im­ pugnabant vel maxime Canones attinentes errores circa fidei praeambula et circa doctrinas philosophicas. His omnibus Relator Gasser respondet generatim, anathemata eiusmodi necessaria esse ad evertendum «perniciosissimum iudicium» eorum qui putant, «in rebus religiosis nihil certo teneri, sed solum­ modo exsistere opiniones plus minusve probabiles» (Msi 51,195). Sed insistebant dicentes, qui fidei praeambula negant sunt increduli, quos ergo anathemata minime afficiunt. Quibus Relator, etsi increduli sint, tamen sunt baptizati, adeoque ab Ecclesia iudicari possunt. Et addebat, eadem anathemata esse etiam contra illos, qui «sub specie veritatis credunt systemata philosophorum, quamvis pantheisticorum, posse componi cum ve­ ritate catholica» 36. Tunc urgebant alii, huiusmodi viros non esse anathemate damnandos, quia de Ecclesia optime meriti sunt et humiliter S.Sedis decretis se subiciunt. Quibus Relator: «Nego, ait, quod contra tales homines anathematismi ferantur; omnes enim anathematismi feruntur solummodo contra eos qui con­ tumaciter Ecclesiae contradicunt et contumaciter errorem ab Ecclesia reiectum defendunt» 37. At instabant alii: «Damnet fides haereticos fidei et ratio haereticos ratio­ nis... ne fides nimis tangat res philosophicas; nam Canones approbati sunt fides praeteritorum saeculorum, sunt regula salutis». Ad haec apposite Gas­ ser: «Ecclesia, uti nostis, non solum debet damnare haereses; sed etiam reicere et damnare errores, quantum concernunt utique doctrinam certam» 38. Si Relator fidei admisisset suppositum obicientium, Canonibus videlicet non esse damnandas nisi propositiones stricte haereticas, tunc responsio ad has omnes obiectiones simplicissima et efficaci: si na esset haec: Propositio­ nes sub anathemate damnatas esse omnes haereticas, ideoque Canones pro­ positos. ex ipso obicientium supposito, admittendos esse omnes. Hoc autem Gasser non respondit nisi relate ad duas emendationes, contra duos ex his Canonibus propositas, in quibus non meros errores contra fidei praeambula, sed haereses proprie dictas Synodus damnare intendebat 39. »5 Kenrick, Hefele, Fitzgerald, Schwarzenberg, alii: Msi 51,63.103.183.402s. Rela­ toris responsio: Msi 51,196. 3» Dubreil, Rivet. Place, aliique: Msi 51,10353.183.207.308.404; Gasser: Msi 51,195. 3’ Greith, Edler, alii: Msi 50.211: 51.403. Relator Gasser: Msi 51,195. 3« Dubreil. Simor, Marquerye. alii: Msi 51.1033s.403s; Gasser: Msi 51,196. 3’ Gandolfi, Ballerine Trevircnsis: Msi 51.90s.107ss.183s; Gasser: Msi 51,196.198. 816 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill Ex his liceat nobis probabiliter concludere, inter Canones Constitutionis de fide aliquos reperiri de quibus non manifeste constat conditos esse contra haereses stride dictas, eos nempe de quibus hoc in Concilio disceptatum est. Quomodo ergo discernendi a Canonibus stride haereticis? Ex doctrina Ca­ pitum correspondentium, nam «inter doctrinam quae habetur in Capitibus Constitutionis de fide et inter doctrinam quae habetur in Canonibus non alia est differentia, quam quae est inter positivam doctrinam de fide et negati­ vam» (Msi 51,415; 52,i229d). 913. Conclusio. Igitur Constitutionibus Vaticani subiacet distinctio in­ ter credenda et tenenda, quae fluit ut conclusio theseum 16 et 17 de duplici infallibilitatis obiecto. Hanc distinctionem invenimus iam expressam apud Vitoria: «Dico quod ad hoc quod aliqua propositio sit de fide requiritur quod Concilium determinet eam esse tenendam tamquam de fide. Ut quod Pur­ gatorium sit est determinatum a Conc.Florentino quod est Purgatorium et quod constat ex Scriptura sacra. Non tamen quidquid determinatur tam­ quam verum est de fide; sed quidquid determinatur tamquam de fide est cre­ dendum esse de fide. Hoc ergo requiritur» 40. Saepe tamen auctores ad hanc distinctionem non descendunt, et cum vident aliquam doctrinam ab Ecclesia definitam, eo ipso illam appellant de fide, hanc denominationem sumentes sensu generico, iuxta hanc S.Thomae sententiam: tAd fidem aliquid pertinet dupliciter: uno modo directe et prin­ cipaliter, sicut articuli fidei; alio modo indirecte et secundario, sicut ea ex quibus sequitur corruptio alicuius articuli. Et circa utraque potest esse haere­ sis eo modo quo et fides»41. In hoc sensu generico loquuntur communiter auctores, etiam illi de quibus in Vaticano P.Kleutgen aiebat: «Hi theologi dogma fidei dicunt, ut sententiam apostolica auctoritate definitam a sententia privati doctoris, non vero ut sententiam sub nota haeresis a sententia sub mi­ nori censura distinguant»42. 40 F.de Vitoria, In 2.2 q.i a.10 n.3,4.’: idem docet q.11 a.2 0.7,2’ 41 S.Th., i q.32 a.4; 2.2 q.11 a.2; In 1 Cor 11,19 lect.4. Eandem doctrinam proponunt: D.BAnez, In 2.2 q.11 a.2; G.de Valentia, In r q.32 a.4; dp.2 q.6 pt.3; F.Sylvius, In 2.2 q.11 a.2; M.Ca.no, De locis theologicis I.12 c.6; alii plures. Cf. MarIn-Sola, La evoluciôn homogénea del dogma, n.453ss. 42 Ios.Kleutgen, Annotationes in schema II de Ecclesia: Msi 53,329. Cf. J.B.Franzelin, De Traditione p.i24s; L.Garzend, L’Inquisition et l'Hérésie (1912); A.Deneffe, Dogma: Wort und Begriff: Schol 6 (1931) 381-400.505-530; A.Lanc, Der Bedeutungsuandel der Dé­ griffé rfides» und «haeresis»: MünchThZt 4 ( 1953) 133-146. LIBER III De natura supernatural! et de proprietatibus Ecclesiae CAPUT I De supernaturalitate et eminentia Ecclesiae De fine Ecclesiae Praenotandum. Cum iam in libro praecedenti probatae maneant theses de Magisterio ecclesiastico, necnon de eius Fontibus et Criteriis, iam in praesenti libro 3.0 methodum dogma­ ticam pleno iure adhibere possumus. Thesis 22. Finis Ecclesiae est supernaturalis hominum sanctificatio vel salus. 914. S.Th., cf. 3 q.8 a.3 ad 2; Franzelin, th.20; Wilmers, th.6-8; Straub, th.çs; Dï Groot, q.2 a.3; Van Laak, Repctitorium (1911) 209-230; Muncunill, n.101-104; D'Herbigny, n.48-53; Schultes, a.n; Michelitsch, § 178.180; Dieckmann, n.900-918; Dorsch, p. 504-511; Lercher, th.36; Zapelbna 2 (1954) th.22. 915. Nexus. In prima parte nostri tractatus probavimus, Christum instituisse Ecclesiam societatem hierarchicam et monarchicam, quae est Christi Regnum in terris. In secunda vero parte ostendimus, Christum instituisse in Ecclesia Magisterium authenticum et infallibile ad revelatam veritatem docendam. In tertia denique parte, relinquentes ad tractatum de Sacramen­ to Ordinis quaestiones de institutione Sacerdotii in Ecclesia ad S18 I.salaverri, de ecclesia christi. hi hominum sanctificationem, investigare intendimus intimam Ecclesiae naturam, quae eius muneri sanctificandi th. 3 pro­ bato in primis respondet E Cum autem constet societatis naturam ex eius/ine seu bono sociali vel maxime dignosci 12, ideo in hac prima tertiae partis thesi inquirimus in proprium Ecclesiae finem. 916. Notiones. Finis est id propter quod aliquid fit. Finis autem Ecclesiae tripliciter respici potest: a) ex parte Dei, et tunc Ecclesiae finis non est alius nisi Dei gloria; b) ex parte Christi, et tunc Ecclesiae finis est «salutiferum redemptionis opus perenne reddere» 3; c) ex parte membrorum Ecclesiae, et tunc Ecclesiae finis est supernaturale hominum bonum4. Agimus de fine Ecclesiae sub hoc tertio respectu, quatenus in­ quirimus in bonum sociale ad quod procurandum Ecclesia in­ stituta et nata est. Huiusmodi Ecclesiae finis duplex distinguitur: alius pro­ ximus et alius remotus, a) Finis proximus est ille quem Ecclesia immediate in terris obtinendum intendit, qui est supernaturalis sanctificatio vel salus prima seu inchoata in hac terrestri vita. b) Finis remotus est ille quem Ecclesia, mediante assecu­ tione finis proximi, tandem obtinendum intendit, qui est super­ naturalis sanctificatio vel salus secunda seu consummata in aeterna vita, seu in Regno eschatologico. 917. Sanctificatio vel salus hominis in genere consistit in eius recta ordinatione ad Deum ut ad eius principium et finem, seu in morali hominis unione cum Deo5. Huiusmodi vero unio cum Deo duplex distinguitur: a) Naturalis est ea quae resultat ex abstractiva Dei cognitione, quantum viribus natu­ rae divinitas vere cognosci potest, et ex proportionata conse­ quenti Dei dilectione; b) Supernaturalis est ea quae resultat ex cognitione Dei viribus supra naturam, id est, sive per fidem in via sive per visionem in patria, et ex proportionata conse­ quenti caritate in Deum. Haec supernaturalis salus dicitur prima seu inchoata, quae habetur per fidem et gratiam in hac terrestri vita; dicitur vero secunda seu consummata, quae habe­ tur per Dei visionem et caritatem in aeterna vita. 1 Christum Ecclesiae contulisse potestatem sanctificandi in genere, probavimus iam in J· 2 S.Th., 1.2 q.i a.3; 2.2 q.174 a-2. 3 Conc. Vaticani Constitui. De Ecclesia Christi: D 1821. 4 Cf. T.Zapelena, De Ecclesia 2 th.22. 5 2.2 q.8l a.8; 3 CG 130. L-3 C.I A.I. FINIS ECCLESIAE. TH.22 N.9I5-920 819 De interna natura et de variis gradibus supernaturalitatis sermo est in tractatibus de Gratia et de Deo elevante 6. Nobis sufficit pro nunc ut in genere loquamur de sanctificatione vel salute, quam hominibus Christus attulit, quamque homines obtinent, non per mere abstractivam Dei cognitionem ex rebus creatis sed per fidem ex divini Legati revelatione; neque per mere naturalem Dei amorem, sed per caritatem supernam cuius nobis exemplar exstitit ipsemet Filius Dei. Sanctificatio ergo et salus, de qua loquimur, im­ portat quidem munditiam a peccatis et unionem cum Deo, sed iuxta doctri­ nam et legem, quas Christus Legatus divinus et Dei Filius nobis tradidit7. 918. Status quaestionis. In thesi positive asserimus, fi­ nem Ecclesiae esse supernaturalem hominum sanctificationem et salutem inchoandam in terris atque consummandam in aeterna vita; praescindimus tamen a quaestione, utrum salus haec supernaturalis exclusive per Ecclesiam et in Ecclesia obti­ neri possit necne, quia de ulteriori hac doctrina tractabimus in thesi 28. 919. Adversarii. 1) Protestantes quamplurimi, prae­ sertim Calvinistae, qui tenent, Christum Ecclesiae contulisse nudum ministerium praedicandi Evangelium, sed negant mi­ nistris Ecclesiae omnem veram potestatem sanctificandi: cf. D 961. Pariter Lutherani docent, supernaturalem hominum sanctificationem vel salutem a Deo in singulis immediate perfici solum per fidem fiducialem, ergo non per potestatem sanctifi­ candi neque per salutis alia media a Christo instituta et Eccle­ siae Ministris commissa: cf. 750-753 819 822-824. 2) Naturalistae et Rationalistae omnes, qui supernaturalem ordinem et ea quae rationis lumina excedant, admittere re­ nuunt; ideoque omnia, quae in Fontibus revelationis supernaturalia apparent vel rationis vires excedunt, verisimiliter tamquam mere naturalia explicare tentant, vel tamquam pura figmenta respuunt. 3) Modernistae ad praecedentes proxime accedunt, conantes explicare per evolutionem mere naturalem originem huma­ nam omnium mediorum salutis, quae a Christo accepta in Ecclesia habentur: cf. Decretum «Lamentabili», D 2040-2050. 920. Doctrina Ecclesiae. Concilium Vaticanum implici­ te doctrinam nostram docet in introductione ad Constitutionem I de Ecclesia: D 1821. Pius IX, in Encyclica «Etsi multa luctuosa», explicite docet: «duplicem exsistere rerum ordinem simulque binas distinguendas esse potestates in terris, alteram natura­ 6 Cf. B.Beraza, De Deo elevante (1924)5.1 c.is. 7 Ps’Dionysius, De divinis nominibus c.12,2; 2.2 q.81 a.8: MG 3.970. 820 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill lem... alteram vero, cuius origo supra naturam est, quae praeest Civitati Dei, nimirum Ecclesiae Christi, ad pacem animarum et salutem aeternam divinitus instituta»: D 1841. Leo autem XIII non minus explicite, in Encycl. «Immortale Dei», ait: «Sicut Iesus Christus in terras venit ut homines vitam habeant et abundantius habeant (Io 10,10), eodem modo Ecclesia propo­ situm habet tamquam finem salutem animorum sempiternam» 8. Idem Pontifex sine cunctatione saepe eandem doctrinam docet in Encycl. «Satis cognitum»: D 1955 1959 (ASS 28,712.723s). Pius XI aperte omnino eandem doctrinam proponit in Encycl. «Divini illius Magistri»: D 2203, et in ipsis primis ver­ bis, quibus anno 1930 incepit Encyclicam «Ad salutem humani generis constitutae providenter Ecclesiae». Pius XII tandem eandem doctrinam docet in Encycl. «Mystici Corporis Christi» cum asserit: «Sicut aeterni Patris Filius ob sempiternam omnium nostrum salutem de caelo descendit, ita Corpus Ecclesiae condidit divino­ que Spiritu ditavit ad immortalium procurandam assequendamque anima­ rum beatitatem». «Christiana respublica ex Conditoris sui voluntate sociale exsistit perfectumque Corpus..., cuius altissimus finis est: continuata nem­ pe ipsius Corporis membrorum sanctificatio in gloriam Dei et Agni» (AAS 35, 222.226). In Conc. Vaticano praeparabatur haec ulterior explicita definitio: «Si quis dixerit, Ecclesiam Christi non esse societatem ad aeternam salutem conse­ quendam omnino necessariam... A. s.» In quo canone directe quidem de­ finitur Ecclesiae necessitas ad salutem; sed eo ipso praesupponitur aperte eius finem positive esse hanc salutem 9. 921. Valor dogmaticus. Thesis est Doctrina Catholica, definitioni proxima, ex memoratis Encyclicis et ex Conc.Vaticano. Dici etiam potest de fide divina, quia in Fontibus reve­ lationis reperitur formaliter contenta. 922. Probatur. 1) Ecclesia ad hoc instituta est ut con­ tinuaret ipsam Christi missionem. Atqui finis missionis Christi est supernaturalis hominum sanctificatio vel salus. Ergo finis Ecclesiae est supernaturalis hominum sanctificatio vel salus. Mai. abunde constat ex thesibus secunda et tertia, in quibus probavimus divinam Ecclesiae institutionem. Sufficiat ergo in memoriam revocare aliqua Evangeliorum testimonia tunc allata: Mt 28,18; Lc 10,16; Io 17,18; 20,21. Mai. Comprobatur ulterius, quia Christus Apostolis in Coena paschali mandavit ut id ipsum facerent donec Ipse veniret, 8 Leo XIII, Encycl. «hnmortalc Dei»: ASS 18,164. 9 Concilii Vaticani, De Ecclesia, Schema I cn.5,8 et 13; Schema II cn.6 et 15: Msi 51.55is; 53.316s.. L-3 C.I A.I. FINIS ECCLESIAE. TH.22 N.92O-924 821 quod tunc Dominus fecerat; Iesus autem tunc obtulit verbis de praesenti sacrificium sanguinis Novi Testamenti in pecca­ torum remissionem: Mt 26,26-28; Lc 22,19-20; 1 Cor 11,23-27 (D 938 949). Confirmatur denique eadem maior ex mente Apostolorum, qui semetipsos exhibent tamquam Ministros Christi et dispensatores mysteriorum Dei: 1 Cor 3,5; 4,1; 2 Cor 5, 18,20; in his autem conceptibus «ministri» et «ministerii» (διάκονος, ύττηρέτης, διακονία) S.Paulus aperte includit ideam contiriuationis et ministerialis participationis in opere ipsius Christi, ad cuius veluti nutum Apostoli non nisi Eius admi­ nistri sunt 10. Min. facile probatur ex sensu ipsius nominis lesu, Ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum: Mt 1,21; ex fine ob quem ipse Dominus aperte testatur se venisse quaerere et salvum facere quod perierat: Lc 19,10; ex disserta illa Patris missione, qua misit Deus Filium suum in mundum... ut salvetur mundus per Ipsum: Io 3,14-18; ex ratione manifesta, qua Chris­ tus patefecit propositum suum et voluntatem Patris dicens: descendi de caelo, non ut faciam voluntatem meam, sed volun­ tatem eius, qui misit me Patris... Haec est autem voluntas Patris mei, qui misit me, ut omnis, qui videt Filium et credit in eum, habeat vitam aeternam (Io 6,38-40). 923. Min. ulterius confirmatur ex dictis et scriptis Apos­ tolorum. Ex S.Petro: non est in alio aliquo salus: neque enim aliud nomen est sub caelo datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri (Act 4,12). Ex S.Paulo: misit Deus Filium suum... ut adoptionem filio­ rum reciperemus (Gal 4,4-7). Ex S. Ioan ne: In hoc apparuit Filius Dei, ut dissolvat opera diaboli. Et scitis qui ille apparuit, ut peccata nostra tolleret. Quoniam Filium suum unigenitum misit Deus in mundum pro­ pitiationem pro peccatis nostris, ut vivamus per eum (1 Io 3,1-8; 10). 4.9924. Probatur. 2) Finis munerum Ecclesiae est superna­ turalis hominum salus. Ergo finis Ecclesiae est eadem superna­ turalis hominum salus. a) Muneris docendi finis est salus. Nam praedicate, inquit, Evangelium omni creaturae; qui crediderit et baptizatus fuerit 10 Cf. F.Zoreu., Novi Testamenti lexicon graccum; cf. J.SxLAVEnm, El Derecho cn el Misterio de Ia Iglcsia: RcvEspT 14 (1954) 263-267. Vide S.Augustinvm, In Io 15.1 Ir. 80 0 2, et In t Io 2,27 tr. 3 n.13: ML 35,1839-2005. 822 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill salvus erit, qui vero non crediderit condemnabitur (Mc 16,15). Idem pulchre effert S.Paulus, cum docet, missionem docendi conferri ad praedicandum; praedicationem autem necessariam esse ut homines credant in Christum ipsumque confiteantur et nomen eius invocent; Christi vero confessionem et invocatio­ nem fieri ad salutem obtinendam. Ergo tandem finis missionis docendi est hominum salus (Rom 10,9-15). 925. b) Muneris regendi finis est hominum salus. Nam munus regendi in Ecclesia est continuatio ipsius muneris pas­ cendi Christi, ut constat ex textu quo S.Petro Primatus est collatus (Io 21,15-17). Atqui finis muneris pascendi Christi est supernaturalis hominum salus, quemadmodum ipse Dominus in parabola Boni Pastoris declaravit (Io 10,11.16.26-28). Ergo finis muneris regendi est supernaturalis hominum sanctificatio vel salus. Hoc ipsum probari etiam potest ex S.Paulo (1 Thess 8), 4,1ubi insistenter monet rationem agendi et praecepta fidelibus esse praescripta ideo, quia Haec est voluntas Dei, sanctificatio vestra (W.3S.7). 926. c) Muneris sanctificandi finem esse supernaturalem hominum sanctificationem et salutem, facile patet imprimis ex vero conceptu «ministerii», quod iuxta S. Paulum non redu­ citur ad nudam actionem praedicandi Evangelium, ut volunt Protestantes, sed praeterea importat potestatem vere efficiendi sanctificationem, non quidem principaliter et iure proprio, sed velut instrumentaliter et iure vicario, adeo ut ministri sint vere «Dei adiutores per quos Christus operetur salutem»; Rom 15,15s; i Cor 3,5-9; 4,1; 2 Cor 5,20. idem probatur ex fine muneris sanctificandi in singulis Sacramentis. In Baptismo finis est supernaturalis renascentia ex Spiritu Sancto (Io 3, 3-5); in Confirmatione finis est collatio doni Spiritus Sancti (Act 8, 14-17); in Eucharistia finis est participatio illius supernae et aeternae vitae qua fideles vivant propter Christum (Io 6,53-58); in Poenitentia finis est vera peccato­ rum remissio (Io 20,21-23); in Unctione finis est alleviare et salvare infirmum, atque eius peccata remittere (lac 5,14-15); in Ordine finis est gratiam et vir­ tutem conferre ad strenue adimplendum Evangelii ministerium (2 Tim 1. 6-9); in Matrimonio finis est gratiam tribuere, qua coniuges imitari valeant illam unionem et dilectionem mutuam, quibus Christus unitur Ecclesiae eamque diligit (Eph 5, 22-32). 927. Scholion 1. Ecclesia est societas supernaturalis. Probata hac thesi iam concludere possumus quaenam est Ecclesiae natura. Nam S.Thomas apposite docet: «dignitatem eorum quae sunt ad fidem praecipue conside­ rari ex fine», entia vero moralia «proprie speciem sortiri ex fine»11. Cum 11 1.2 q.i a.3; 2.2 q.174 a.a· I.. 3 C.I Λ.I. FINIS ECCLESIAE. TH.22 N.924-928 823 autem probatum sit Ecclesiae finem esse supernaturalem, logice ergo conclu­ dere possumus Ecclesiam esse societatem supernaturalem, prout aperte Leo XIII asseruit his verbis: «Ergo Ecclesia societas est ortu divina: fine, rebusque fini proxime admoventibus supernaturalis» (D 1959). Denuo Pius XI in Encyclica «Divini illius Magistri», supematuralitatem Ecclesiae edi­ xit scribens: «Tres numerantur societates necessariae, inter se distinctae... harum duae domestica nempe ac civilis consortio, naturalis ordinis; ac tertia. Ecclesia nimirum supernaturalis societas..., in qua homines, per baptisma­ tis lavacrum, divinae gratiae vitam ingrediuntur» (D 2203). Idem tandem Pius XII in Encyclica «Mystici Corporis» docere intendens: «Christiana, in­ quit, societas ad gradum evehitur, qui omnem naturae ordinem prorsus evincit» (AAS 35,223). Unde notiones entium socialium naturalium non nisi analogice de Ecclesia praedicari possunt. Ex hac eximia Ecclesiae dignitate ulterius infertur «supernaturalis amor» quo eam fideles prosequi tenentur >2. «Est enim Ecclesia civitas sancta Dei viventis, Deo ipso nata, eodemque auctore constituta: quae peregrinatur quidem in terris sed vocans homines et erudiens atque deducens ad sempi­ ternam in caelis felicitatem. Adamanda igitur patria est, unde vitae mortalis usuram accipimus: sed necesse est caritate Ecclesiam praestare, cui vitam animae debemus perpetuo mansuram» (D i936a-b). Unde merito nos admo­ net S.Augustinus: «Credamus, Fratres, quantum quisque amat Ecclesiam Christi tantum habet Spiritum Sanctum», qui «ceu fons gratiarum, dono­ rum atque charismatum omnium, pertetuo et intime Ecclesiam replet et in ea operatur»12 I3. 928. Scholion 2. De Ecclesia Matre nostra. S.Paulus, Gal 4,26, ait: «Illa, quae sursum est lerusalem, libera est, quae est Mater nostra (vel omnium nostrum)». Concilia autem Lateranense IV et Lugdunense II Eclesiam appellant «Matrem universorum Christi fidelium et magistram»: D 433 436 460. Pius XI loquitur de «supernaturali munere Matris Ecclesiae» (Encycl. «Divini illius Magistri» D 2204). Tandem Pius XII pulchre docet Ec­ clesiam esse Matrem nostram ratione triplicis muneris ordinarii sanctifican­ di, docendi, regendi, necnon ratione donorum et charismatum quibus sanc­ torum numerum multiplicat: «Utique absque ulla labe refulget pia Mater (Ecclesia), a) in sacramentis, quibus filios procreat et alit; b) in fide, quam nullo non tempore intaminatam servat; c) in legibus sanctissimis, quibus om­ nes iubet, consiliisque evangelicis quibus admonet; d) in caelestibus denique donis et charismatis, per quae innumera parit, inexhausta sua fecundidate, martyrum, virginum confessorumque agmina. Atque eidem vicio verti ne­ quit, si quaedam membra vel infirma vel saucia languescant, quorum no­ mine cotidie ipsa Deum deprecatur: Dimitte nobis debita nostra, quorumque spirituali curae, nulla interposita mora, materno, fortique animo incumbit». Quare merito ipse Pius XII ad perfectum Ecclesiae amorem hortatur om­ nes, dicens: «Antequam scribendi finem facimus, temperare Nobis non pos­ sumus quin iterum atque iterum adhortamur omnes, ut piam Matrem Ec­ clesiam studiosa actuosaque caritate diligant» (Encycl. «Mystici Corporis»: AAS 35,225,237-247). Haec Sancti Pauli et ecclesiastici Magisterii doctrina abunde continetur in monumentis Traditionis. Doctrinam SS.Patrum collegerunt, J.Madoz, Mater Ecclesia: EstEcI 16 (1942) 433-452; J.C.Plumpe, Mater Ecclesia, an inquiry in the concept of the Church as Mother in the early Christianity (1943); 12 Leo XIII, Encycl. «Sapientiae christianae»: D 19363-6. 13 S.Aug.» In Joan. 32,8,: ML 35.16453; Pius XII, ·Μγ5ί.Οοτρ.^, AAS 35 (1943) 223. 824 I.SALAV’ERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill S.Tromp, Corpus Christi quod est Ecclesia (1946) p.41-44. Doctrinam S.Augustini de hac re exponunt, P.Batiffol, Le Catholicisme de S.Augustin (1920) p.271-276; P.Rinetti, Sant'Agostino e l'Ecclesia Mater: Augustinus Magis­ ter (1954) p.827-834. Ampliorem inquisitionem usque ad annum 1000 nobis offert H.Rahner, Mater Ecclesia, Lobpreis der Kirche aus der ersten Jahrtausend (1944). Bonas doctrinae syntheses nobis praebent J.M.Bover, Ma­ ternité de Marie et de l’Eglise, apud H.du Manoir, Maria I (1949) 668-674; M.Philipon, Maternité spirituelle de Marie et de l.Eglise; EtudMar (1952) p.63-86; H.de Lubac, L'Eglise notre Mère: Etud 276 (1953) 3-19; Id., Mé­ ditation sur l’Eglise (1953) ch.7 p.183-212, Ecclesia Mater. 929. Scholion 3. Duplex est Ecclesiae finis. Omnes catholici Theologi consentientes docent, finem Ecclesiae supematuralem esse ho­ minum sanctificationem vel salutem. Aliqui tamen triplicem Ecclesiae finem distinguunt, proximum, nempe, quem in exercitio christianae religionis re­ ponunt, remotum, quem animorum sanctificationem in hac vita esse didunt, et ultimum, quem in aeternae felicitatis possessione consistere fatentur. Ita inter alios opinantur Wilmers et Van Laak, quibus alii contradicunt, ut Straub 14 *13. Nobis videtur praeferenda sententia quae magis cum ratione lo­ quendi Magisterii ecclesiastici consona apparet, prout in thesi nostra expli­ cata est. Exercitium enim christianae religionis, si praecisum ab animorum sanctificatione sumatur eamque excludens, dici proprie non potest sociale bonum specificans Ecclesiam; ac propterea non induit rationem finis, sed potius purum medium dicendum est. 930. Obiectiones 15. I. Unus enim Deus, unus et Mediator Dei et hominum homo Christus lesus, qui dedit redemptionem semetipsum pro omnibus (1 Tim 2,5). Unde arguitur: Unicus Mediator est Christus, quia Redemptor. Ergo nequeunt dari mediatores qui munus sanctificandi habeant, quia non sunt redemptores. Dist. antec. Unicus Mediator necessarius principalis et iure proprio est Christus utpote Redemptor, conc. antec.; unicus Mediator ita est Christus, ut excludat mediatores contingentes, ministeriales et iure participato praedi­ tos munere sanctificandi, nego, antec. Pariter cons, distincto, negatur conse­ quentia 16. 931. 2. Et alii quidem plures facti sunt sacerdotes, idcirco quod morte prohiberentur permanere: hic autem eo quod maneat in aeternum, sempiternum habet sacerdotium... semper vivens ad interpellandum pro nobis. Atque unam pro peccatis offerens hostiam, in sempiternum sedet in dextera Dei... Una enim oblatione consummavit in sempiternum sanctificatos (Hebr 7.23-25; 10,12-14). Ex quibus verbis fit obiectio: In contrapositione ad pluralitatem sacerdotum et sacrificiorum, S.Paulus docet unum esse in aeternum Sacerdotem, Chris­ tum, munere sanctificandi praeditum. Ergo S.Paulus excludit alios omnes munere sanctificandi praeditos. Dist. antec. In contrapositione ad pluralitem sacerdotum et sacrificiorum Veteris Legis, quae praenuntiabant et praefigurabant sacerdotium et sa­ crificium Christi, S.Paulus docet unum esse in aeternum Sacerdotem, Chris­ tum, munere sanctificandi praeditum, quo eius praenuntiatio et praefigu­ ratio adimpletae et consummatae sunt, conc. antec.; S.Paulus docet in Nova u Wilmers, De Ecclesia th.7s; Van Laak, Institutiones Theologiae fundamentalis, De Ecclesia 209; Straub, De Ecclesia n.33os. 13 Cf. Schultes, De Ecclesia 87s. Van Laak, Instil. De Ecclesia p.2l6s. » S.Th., Super I epist. S.Pauli ad Timotheum expositio c.2 lect.1. L.3 C.I A.I. FINIS ECCLESIAE. TH.22 N.928-934 825 Lege unum esse simpliciter et in aeternum sacerdotium munere sanctifican­ di praeditum, sUbdist. : S.Paulus docet in N.L. unum esse simpliciter et in aeternum Christi sacerdotium principale quo in cruce Christus propria vir­ tute pro peccatis omnium satisfecit omnesque nobis gratias meruit, conc.; S.Paulus docet in N.L. non esse sacerdotium ministeriale quo, virtute a Christo participata, nobis applicarentur fructus satisfactionis et meritorum Christi Redemptoris, nego. Pariter dist. cons. S.Paulus excludit alios omnes sacerdotes et eorum om­ nia sacrificia Veteris Legis, conc. cons.; Novae Legis, subdist. : sacerdotes principales et sacrificia cruenta, quibus propria virtute Deo satisfiat pro pec­ catis et gratiae mereantur, conc.; sacerdotes ministeriales et sacrificia in­ cruenta, quibus, virtute a Christo participata, nobis applicentur fructus sa­ tisfactionis et meritorum Christi, a S.Paulo excluduntur, nego 17. 932. 3. Salus supernaturalis semel pro semper morte Christi perfec­ ta et consummata est: Una enim oblatione consummavit in aeternum sanctificatos (Hebr 10,14). Ergo salus supernaturalis nequit esse finis per Eccle­ siam obtinendus. Dist. antec. Salus morte Christi consummata est obiective et in actu primo seu ex parte Christi, quatenus nempe Christus sua morte iam perfecte pro peccatis satisfecit et gratiam nobis meruit, conc. antec.; subiective et in actu secundo seu ex parte hominum, quatenus nempe hominibus iam fruc­ tus satisfactionis et meritorum Christi applicati fuerint, nego antec. Pariter distincto cons., negatur consequentia. 933. 4. Nequit esse medium ad finem sanctificationis id quod est sanctificationis fructus. Atqui Ecclesia est sanctificationis fructus. Ergo Ec­ clesia nequit esse medium ad finem sanctificationis. Dist. mai. Nequit esse sanctificationis medium id quod est eius fructus circa idem subiectum et sub eodem respectu, conc. mai.; circa diversum sub­ iectum vel sub diverso respectu, nego mai. Contradist. min. Sanctificationis fructus est Ecclesia triumphans, conc. min.; Ecclesia militans, subdist.; est sanctificationis fructus quatenus est societas supernaturalis ex sanctificatis coacta, conc.; quatenus est societas supematuralis instituta ad ministerialiter vel instrumentaliter causandam et augen­ dam sanctificationem, nego. Et sub datis distinctionibus, nego cons. et conse­ quentiam. 934. 5. Supernaturalis sanctificatio vel salus consistit tandem in infusione, conservatione et augmento donorum gratiae. Atqui haec necessario et immediate ab ipso Deo fiunt. Ergo nequeunt esse finis per Ecclesiam ob­ tinendus. Conc. mai. et dist. min. Infusio, conservatio et augmentum donorum gra­ tiae necessario et immediate fiunt a Deo tamquam a causa necessaria et prin­ cipali, conc. min.; necessario et immediate ita fiunt a Deo ut excludatur mi­ nisterialis vel instrumentalis Ecclesiae influxus libere ab ipso Deo disposi­ tus et adhibitus, nego min. Pariter dist. cons. Sanctificatio nequit esse finis obtinendus per Eccle­ siam, tamquam per causam necessariam et principalem, conc. cons.; tamquam per causam ministerialem seu instrumentalem libere a Deo dispositam et adhibitam, nego cons. Et sub datis distinctionibus, nego consequentiam. 17 S.Th., Super epist. S.Pauli ad Hebraeos expositio c.7 lect.4; c.ro lect.1. 826 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 93 5. 6. Medium inutile est illi qui iam finem obtinuit. Atqui qui est in gratia finem Ecclesiae iam obtinuit. Ergo illi qui est in gratia Ecclesia iam inutilis est. Dist. mai. Medium inutile est illi qui iam finem adaequate et perfecte obtinuit, conc. mai.; illi qui finem inadaequate vel imperfecte obtinuit, nego, moi. Contract, min. Qui est in gratia patriae finem Ecclesiae iam adaequate et perfecte obtinuit, conc. min.; qui est in gratia viae finem Ecclesiae iam adaequate et perfecte obtinuit, nego min. Et sub datis distinctionibus, nego cons. et consequentiam. ARTIC UL US II Ecclesiae perfectio et absoluta independents Thesis 23. Ecclesia est societas perfecta et absolute independens, cum plena potestate legislative, iudiciaria et coercitiva. 936. S.Th., 1.2 q.90 a.3 ad 3; De Regim. Prine, l.i c.i ; SuArez, Defens. Fidei I.3 c.5-9; Muncunill, n.309.418: Bainvel, 99127; De Groot, 131-389; Dorsch, 242.519; Ottiger, 50.227; Straub, n.613.1074; Billot, th.20; Pesch, Comp. 1,233; Schultes, 260.333; Pal­ mieri, i 13; D’Herbigny, η.75; Excm.G.Martinez, Credo S.Ecclesiam Cath. (1954). Cf. J.Salaverri, El Derecho Ptiblico Eclesidstico en la Semana de Teologia: EstEcl 29 (1955) 54-64. 937. Nexus. Probavimus Christum instituisse Ecclesiam ut veram societatem, cuius finis est salus hominum supernatu­ ralis. Cum autem ex fine societatis immediate eruatur eius perfectio socialis, ideo nunc quaerimus, utrum Ecclesia relate ad societatem civilem sit necne perfecta et independens, atque praedita regiminis potestate triplici societatis perfectae pro­ pria. 938. Notiones *. Societas est coniunctio moralis et sta­ bilis plurium in communem finem conspirantium. 1) Societas perfecta est illa quae habet ut finem bonum hominum in ordine suo plenum et supremum, et media re vel iure possidet ad suum finem obtinendum sufficientia: Ecclesia, Status, sunt perfectae societates. Societas imperfecta est illa quae, ratione finis, vel est pars alterius vel alteri societati subordinata, et ratione mediorum, ab altera societate dependet, quae sufficientia ad finem media illi praebeat: Provincia, Dioecesis, Ordo religiosus, Familia, sunt societates imperfectae. Societas completa est ea quae adaequatum homini bonum et corporis et animae directe procurat. Erit incompleta si bonum 1 I .Gonzalez Moral, Philosophia moralis (1945) n.920-925. I..3 C.I Λ.2. ECCLESIA SOCIETAS PERFECTA, th.23 Ν·935-9.|Ο 827 tantum vel spirituale vel temporale directe intendit. Com­ pleta = familia; incompleta — Ecclesia. 939. 2) Socïetas independens est ea cuius auctoritas alterius societatis auctoritati iure non subest. Dependentia duplex distinguitur: directa et indirecta. Directa est illa qua auctoritas ratione sui alii superiori auc­ toritati iure subdita est: Episcopus dioecesis, Gubernator pro­ vinciae. Indirecta est illa qua auctoritas, non ratione sui, sed solum ratione finis altioris, ad quem ulterius sui subditi ordinantur, alii auctoritati altioris societatis subest: Pater familias relate ad auctoritatem Status; auctoritas Status relate ad Ecclesiam. Absolute independens est illa societas, cuius suprema auctoritas auctoritati alterius societatis nec directe neque indi­ recte subordinatur. Aliqui auctores catholici hodierni in' quaestionem vocant ipsum conceptum potestatis indirectae et in eius negationem inclinant, tenentes, Ecclesiam et Statum non esse sibi invicem proprie subiecta neque indirecte, quia sunt so­ cietates independentes et simpliciter perfectae, adeoque supremae in proprio quaeque ordine. Iuxta eos vera doctrina de indirecta subordinatione Status erga Ecclesiam non intelligit sublectionem sensu vero et proprio, sed inten­ dit tantummodo statuere et applicare normam practicam praevalentiae iuxta ordinem finium, quam Status servare teneatur, non eo quod subordinates sit neque indirecte Ecclesiae, sed quia obligatus est a Deo ut suum proprium finem ordinate procuret2. 940. 3) Probavimus potestatem regiminis Ecclesiae com­ petere. Iam vero in societate perfecta potestati regendi triplex functio assignatur: legislativa, iudicialis, coercitiva. Eandem triplicem asserimus Ecclesiae competere. Legislativa est potestas ferendi leges, id est potestas im­ ponendi ordinationes stabiles, quae membra societatis perfectae obligent, pro efficaci finis socialis assecutione 3. Iudiciaria est potestas decidendi cum auctoritate de legum sensu nec non de litibus civium qua talium et de transgres­ sionibus legum. 2 Glez, Pouvoir du Pape en matière temporelle.· DTC 12,2750-2772; Ch.Journet, L'Eglise du Verbe Incamé, 1 (1941) 301s; J.Lecler, S.J., L'Eglise et la souveraineté de l’Etat (1946) c.5, Les théories du pouvoir indirect, p.96-113; L.Bender, O.P.; Ius publicum ecclesiasticum (1948) 125; A.Stickler, Magistri Gratiani sententia de potestate Ecclesiae in Statum: Apol 21 (1948) 71-77; W.Onclin; EphThLov 25 (i949) 176,181; cf. O.Robleda, Sobre el poder directo e indirecto de la Iglesia: SalTer 39 ( 1951) 365-372: L.R.Sotillo, Algunas notas sobre la potestad indirecta de la Iglesia: MiscCom 16 (1951) 3I-343 1.2 q.90 3.4: «Definitio legis: quae nihil est aliud quam quaedam rationis ordinatio ad tonum commune, ab eo qui curam habet communitatis promulgata». L.Rodrigo, Praelectiones theologico-morales. 2. Do legibus (1944) n.3-62. 828 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill Coercitiva vel coACTivA est potestas cogendi subditos ad legum observantiam per exactionem poenarum, transgres­ soribus legum impositarum. Poenae intelliguntur, non paenitentiae, sed invitis inflictae, saltem spirituales, vel etiam tempo­ rales, prout iudicio supremae auctoritatis necessariae vide­ buntur. 941. Adversarii. 1) Nationalistae exaggerati omnium temporum, qui aequam Ecclesiae independentiam vel negant aut saltem minuunt (cf. Gal 5,17). 2) Imperatorum intromissiones in rebus Ecclesiae suppo­ nunt eos practice non agnovisse plenam Ecclesiae independen­ tiam. Sic saeculo IV Constantinus eiusque successores in causis Donatistarum et Arianorum; saec.V Theodosius II et eius successores in controversiis Nestoriana et Eutichiana; saec.VI lustinianus suis decretis de rebus ad disciplinam et ad doctri­ nam Ecclesiae spectantibus; saec.VII Constantinus IV in causa Monotheletarum; saec.VIII Leo Isauricus et eius successores in lucta de cultu imaginum; saec.IX Michael III favorem Photio praestans (D 333)45 . 942. 3) Schismatici Orientales, qui sic dictum Byzantinismum separatum propugnantes, practice Ecclesiam Impe­ ratori subiecerunt. Hinc postea ortus Caesaro-papismus, qui in Russia, inde a Petro Magno (a. 1700), auctoritatem omnem religiosam et civilem Imperatori attribuebats. 4) Praecursores: a) Gallicanismi, saec.XIII exeunte et ineunte XIV seu legistae galli sub Philippo IV Pulchro, et Marsilius Patavinus (D 469 cum nota; 495 497 499). b) Protestantisme, saec.XIV exeunte et ineunte XV, Wiclef et Hus, presbyteri (D 592 596 635 681-683). 943· S) Protestantes inde a saec.XVI. In Germania prac­ tice invaluit axioma illud: «Cuius regio eius et religio»; Luther autem in libro De Captiv. Babilonica scribebat: «christianis nihil ullo iure legum imponi potest». In Anglia vero inter articu­ los fidei anglicanae, inde ab anno 1552, includitur etiam hic: «Rex Angliae est supremum caput in terris, post Christum, Ecclesiae Anglicanae»6. 4 C.Silva-Tarouca, Institutiones Historiae ecclesiasticae pars 2, Ecclesia in Imperio Ro­ mano- Byzantino (1933) c.i, De Imperatore et Ecclesia. 5 M.Jugie, Theologia graeco-russorum 4, De Ecclesia, c.9 p.598-639. 0 Articuli Anglicani 21.35*36»; K.Müller, Die Bekenntnisschriften der reformirten Kirche 513519s. L-3 C.I A.2. FÏCLES1A SOCIETAS PERFECTA. TH.23 N.940-946 829 6) Gallicani rigidiores inde a saec.XVII qui duce Richerio conati sunt ita Ecclesiam accommodare, ut fini supremo splen­ doris nationalis inserviret. Accedunt Gallicani mitiores suis articulis cleri gallicani (D 1322 1324)7. 944. 7) losephinistae, a losepho II Imperatore (1765-90), qui tenent, Statui competere auctoritatem supremam in omnia quae in bonum communem civium conferunt. Accedunt, fa­ vente Leopoldo II, fratre et successore losephi II, Pistorienses (D 1504s). 8) Liberalismus separationem inter Ecclesiam et Statum propugnat et immunitatem libertatemque Ecclesiae negat. Inde per Rationalismum inductus Laicismus absolutus necnon Statismus Socialistarum et Communistarum (D 1697 17193.1724s). Pius XI a. 1937 improbavit hodiernum Statismum Communistarum Encyclicis «Divini Redemptoris» et «Firmissimam constan­ tiam» et Socialistarum Nationalium Germanorum Encyclica «Mit brennender Sorge» (AAS 29 [1937] 65.145.189). Accedunt Modernistae (D 2092s), necnon Panchristiani vo­ lentes Ecclesiam Christi partem facere cuiusdam amplioris confoederationis omnium Christianorum, et Romanum Pon­ tificem decisionibus supremi Consilii foederalis obligatum vo­ lunt atque aliis Ecclesiarum principibus aequiparatum. 945. Doctrina Ecclesiae. Contra Photium, Conc.Constantinopl. VI a.870: D 340; cf. D 333. Contra Gallicanos, Bonif. VIII «Unam Sanctam», a.1302: D 469, necnon contra Mars. Patav. Ioannes XXII (D 495 497). et contra Gflllicanorum sequaces, Pistorienses, Pius VI «Aucto­ rem fidei»: D 1504s rectam doctrinam defendunt. Contra Protestantes priores, Conc.Trident, ses. 23, a.1563: D 960 967, definivit plenam independentiam ecclesiasticae Hierarchiae ab alia humana potestate. Contra liberales, laicistas et statistas, Pius IX, post medium saec.XIX: D 1696-98; lege in «Syllabo» propositiones 19s 28 39 41-45 49 Si-55: D 1719SS. 946. Contra eosdem, Leo XIII pluribus Encyclicis, prae­ sertim «Diuturnum», «Immortale Dei», «Libertas», «Sapientiae christianae», «Rerum novarum», a 1881-91. Lege ex «Immortale Dei» D 1867 1869. Praeterea «Christus, inquit, Apostolis suis libera mandata dedit in sacra, adiuncta tum ferendarum legum, 7 Cf. M.d'Herbicny, De Ecclesia n.76. .830 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill veri nominis facultate, tum gemina, quae hinc consequitur indicandi puniendique potestate. Hanc vero auctoritatem in se ipsa absolutam planeque sui iuris... Ecclesia sibi asserere itemque publice exercere nunquam desiit»89 . 10 Benedictus XV, a. 1917, dum promulgat CIC, «Providentissima, inquit Mater Ecclesia, ita a conditore Christo constituta [est], ut omnibus instructa esset notis, quae cuilibet perfectae societati congruunt» (Constit. «Providentissima» in initio CIC). Pius XI dum Panchristianos reicit a. 1928; et dum inter se comparat societates domesticam, civilem et ecclesiasticam, a. 1929: D 2203 ». Leo XIII Encycl. «Satis cognitum»; Ecclesiam ait «in sacris Litteris passim videmus vocabulis societatis perfectae nuncupatam» (ASS 28,724). Pius XII Encycl. «Mystici Corporis»; «Ecclesia, inquit, perfecta genere suo societas haberi debet». Huius asserti ratio est quia «divinus Redemptor con­ ditum ab se hominum coetum, perfectam voluit genere suo societatem con­ stitutam, ac iuridicis omnibus socialibusque elementis instructam» (AAS 35, 222.224). 'In schemate reformato Constitutionis de Ecclesia in Conc. Vaticano, a.1870: a) Cn.12 «Si quis dixerit potestatem regiminis in Ecclesia esse tantum directivam, non vero legislativam, judiciariam et coercitivam, A.s.». b) Cn.13 «Si quis dixerit Ecclesiam non esse tamquam perfectam societatem sui iuris, sed civili potestati sublectam, A.S.». Eadem doctrina continebatur in sche­ mate primo eiusdem Constitutionis de Ecclesia, c.3 et 10, necnon cn.io et 12 '°. 947. Stat, quaest. Intendimus probare ea quae positive asserimus in thesi. Abstrahimus ab ulteriori quaestione inter catholicos hodiernos agitata circa potestatem indirectam Eccle­ siae supra Statum. 948. Valor dogmaticus. De fide catholica est thesis, quia ab universali ordinario magisterio ut tenenda proponitur. 949. fectam. Probatur. 1) Ecclesiam esse societatem per­ Ecclesia habet ut finem salutem hominum supernaturalem et ut media obiectiva quidem legem evangelicam, doctrinam fidei et morum et divina mysteria, subiectiva vero potestates hierarchicas docendi, sanctificandi et regendi homines. Atqui talis finis est bonum hominum in ordine suo plenum et supremum, media autem sunt plene in Ecclesiae potestate 8 Leo XIII: ASS 18 (1885) X65. Vide eiusdem Summi Pontificis Encycl icas: ♦Diuturnum*: ASS 14 (1881) 1-14: »Immortale Dei»: ASS 18 (1885) 161-180; » Libertas»: ASS 20(1888) S93-613; 'Sapientiae christianae»: ASS 22 (1890) 385-404; »Rerum novarum»: ASS 23 (1891) 641-670. 9 Pius XI, Encycl. 'Mortalium animbs»: AAS 20 (1928) 1-16. 10 Conc. Vaticani Constitutio de Ecclesia: Schema reformatum: Msi 53,316s! Schema pri­ mum: Msi 5I.54O.543-552. L.3 C.I ^.2. ECCLESIA SOCIETAS PERTECTA. TH.33 ^.946-951 831 et ad finem obtinendum plane sufficiunt. Ergo Ecclesia est societas perfecta. Conclusio patet ex data definitione societatis perfectae. Maior iam est probata in thesibus de institutione et fine Ecclesiae. Ad min. i) Salus hominum supernaturalis est bonum eorum plenum et supremum, quia nec plenius nec altius bonum dari potest. 2) M^dia sunt plene in Ecclesiae potestate, quia directe, immediate et exclusive fuerunt Ecclesiae divinitus collata: Mt i6,i8s; 18,17s; 28,18s. 3) Haec media ad finem obtinendum plane sufficiunt, quia ea sola ad Ecclesiae finem fuerunt divinitus instituta et divina assistentia usque ad consummationem saeculi munita: Mt 28,19; Io 14,16s.26. 950. Probatur. 2) lute independentem. Ecclesiam esse societatem abso­ A. Absolute independens est illa societas, cuius suprema auctoritas, nec ratione sui nec ratione finis altioris, alteri sociali auctoritati subest. Atqui suprema Ecclesiae auctoritas, nec ratione sui nec ratione finis altioris, alteri sociali auctoritati subest. Ergo Ecclesia est societas absolute independens. Maior patet ex notione societatis absolute independentis. Ad min. Suprema' Ecclesiae auctoritas alteri sociali auctori­ tati non subest: a) ratione sui, quia est iuris positive divini, Dei assistentia munita, hierarchica et universalissima: Mt 16, 18s; 28,18s; Io 14,15s; b) nec ratione finis, quia non datur so­ cialis finis altior fine Ecclesiae. 951. B) Societas, quae tam in fieri quam in facto esse absolute independens est a societate civili, etiam iure indepen­ dens absolute dicenda est. Atqui Ecclesia tam in fieri quam in facto esse absolute independens est a societate civili. Ergo etiam iure absolute independens dicenda est. Maior patet, quia dependentia unius personae moralis ab alia fundatur vel eo quod ab ea facta sit vel eo quod in esse ab ea pendeat. Ad min. Ecclesia absolute independens est a societate civili: a) in fieri 1) quia divinitus instituta est omnino independenter ab auctoritate civili, ut constat ex thesibus de institu­ tione Ecclesiae et Primatus, et 2) quia Ecclesia propaganda 832 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill est, ex Christi mandato, non solum independenter, sed etiam contradicente potestate civili: Mt 10,17-28; b) in facto esse 1) quia Apostoli de facto Ecclesiam plan­ taverunt adeo contradicente auctoritate civili ut ideo martyres occubuerint (cf. Act 12,1-24; necnon Act 4,5-31; 5,17-42, ubi referuntur contradictiones principum iudaeorum); 2) quia Apostolorum successores Ecclesiam propagaverunt, non ob­ stantibus gravissimis persecutionibus trium priorum saeculo­ rum; et 3) quia inde a saeculo IV, Patres indesinenter pro­ pugnaverunt Ecclesiae absolutam independentiam adversus intromissiones Imperatorum 1112 . 952. Probatur. 3) Ecclesiae potestatem esse legislativam, iudiciariam et coercitivam. A. Christus dedit Apostolis pro Ecclesia potestatem mo­ ralem ligandi et solvendi amplissimam et supremam, quae etiam sese extendit ad iudicandum et puniendum reos. Atqui talis potestas in societate perfecta est vera potestas iurisdictionis legislativa, iudicialis et coercitiva. Ergo Ecclesia veram ha­ bet potestatem iurisdictionis legislativam, iudiciariam et coer­ citivam. Minor patet ex notionibus potestatum societatis perfectae. 953. Ad mai. 1) Probatio desumitur ex Mt 16,19; 18, 16-18 12. a) Christum dedisse locis citatis potestatem moralem, constat ex thesibus de promissione Primatus et de institutione Collegii Apostolorum, ubi probatum est agi in eis de vera po­ testate sociali; b) hanc potestatem datam esse pro Ecclesia, patet ex thesibus de perennitate Hierarchiae et Primatus; c) eam esse amplissimam et supremam dicitur verbis «quodcumque ligaveris-solveris» et «erit ligatum-solutum in caelis»: Mt 16,19; 18,18; d) extendi ad iudicandum et puniendum reos continetur verbis «si non audierit eos (testes) dic Ecclesiae» et «sit sicut ethnicus et publicanus»: Mt 18,17. 954. Ad mai. 2) Confirmatio desumitur ex praxi Apos­ tolorum: 2 Thess 3,4.6.14, ubi v.4 et 6 habemus exercitium potestatis legislativae, versu autem 14 clare supponuntur po11 Cf. M.d’Herbigny, De Ecclesia n.79, ubi aliqua Patrum praeclara testimonia liber­ tatem Ecclesiae vindicantia transcribuntur. 12 Cf. I.Knabenbauer, Comment, in Evang. Mt 16,19; 18,16-18; cf. n. 13453.1933. L-3 C.I A.2. PERFECTIO ET INDEPENDENT!* ECCL. TH.23 N.951-957 833 testates iudiciaria et coercitiva. Pariter in I Tim 5,9-12 de potestate legislativa, versu autem 19s de iudiciaria et coer­ citiva agitur. Praeterea de potestatibus iudiciaria et coercitiva sermo est in 1 Cor 4,19-5,13; 2 Cor 13,1-3.10; exercitium autem potestatis legislativae habetur in Act 15,22-29; 16,4. 955. B) Ecclesiae semper agnita est potestas iurisdictionis legislativa iudiciaria et coercitiva, quam semper sibi attribuit et exercuit in suos. Ergo Ecclesiae revera competit talis po­ testas. Antecedens abunde constat ex historia legislationis eccle­ siasticae, inde a Condi.Apostolorum (Act 15,6s) usque ad Co­ dicem Iuris Canonid anno 1917 promulgatum. Sufficiat in memoriam revocare Regesta, Bidlaria et Acta Pontificum Ro­ manorum; Collectiones Conciliorum, quarum amplissima a Man­ si 53 voluminibus edita est; editiones Decretalium et legum canonicarum, quae in Praefatione ad CIC recensentur. Ex his evidentissime probatur, Ecclesiam abunde exercuisse potes­ tatem legislativam, iudiciariam et coercitivam, et hanc potes­ tatem semper fuisse universaliter agnitam. In CIC agitur de potestate legislativa I.1-3 cn.1-1551; de iudiciaria I.4 cn.1552-2194; de coercitiva I.5 cn.2195-2414. 956. C. Ecclesia est societas hominum perfecta et independens. Atqui societati hominum perfectae et independent! necessario competit potestas iurisdictionis legislativa, iudiciaria et coercitiva. Ergo Ecclesia habet potes­ tatem legislativam, iudiciariam et coercitivam. Prob. min. Inter homines, experientia teste, dantur indolis varietas, vo­ luntatis inconstantia et passionum aestus, quae contrarie opponuntur neces­ sariae omnium cooperationi ut communis finis efficaciter obtineatur. Ergo societati perfectae et independent! necessaria est vis aliqua vel virtus effica­ citer uniens, firmans, et compescens cives ita ut omnes in communem finem tendant eumque assequantur. Haec autem vis hominibus consentanea non est alia nisi potestas legislativa, iudiciaria et coercitiva. Potestas enim legis­ lativa omnium in finem tendentias unit, quatenus apta ad finem proponit media ab omnibus obligatorie adhibenda; potestas autem iudiciaria incon­ stantes omnes firmat, quatenus dubia et lites civium circa legum obligationes auctoritative dirimit; potestas denique coercitiva passionum aestus compes­ cit, quatenus congruentibus poenis omnes cives a legum transgressione effi­ caciter cohibet. Ergo societati hominum perfectae et independent! necessario competit potestas iurisdictionis legislativa, iudiciaria et coercitiva. 957. Obiectiones13. 1. Societas imperfecta est illa quae ratione finis est pars alterius societatis. Atqui bonum religionis, qui est finis Ecclesiae, pars est prosperitatis publicae, qui est finis Status. Ergo Ecclesia ratione finis societas imperfecta est. 13 Cf. Pesch, Compendium t.T n.236; Müncvnill, De Ecclesia 0.317.426.437; Ds Groot, De Ecclesia 136.394.400.404.410. Vide etiam J.Donat, Ethica specialis (1941) 0.427-429. Tcologla I 27 834 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill Conc. mai. Dist. min. Bonum religionis pars est prosperitatis publicae in ordine mere naturali, conc. min.; in ordine supernatural!, nego min. 2. Ordo supernaturalis non destruit sed perficit ordinem naturae. Atqui in ordine naturae bonum religionis est pars prosperitatis publicae. Ergo a fortiori in ordine supernatural!. Dist. mai. Ordo supernaturalis ordinem naturae non destruit sed perficit ita ut etiam in pluribus eum positive modificet, conc. mai.; ita ut eum positive nullatenus modificet, nego mai. Concessa min., pariter distingue cons. In re enim de qua agimus ordo naturalis modificatus est ita ut bonum religionis supernaturalis positive commiserit Deus curae potestatis hierarchicae inde­ pendents a potestate civili. 958. 3. Societas perfecta non est illa quae proprio territorio caret. Atqui Ecclesia proprio territorio caret. Ergo Ecclesia non est societas per­ fecta. Dist. mai. Societas perfecta non est illa quae caret territorio proprio in quo suam peculiarem iurisdictionem exerceat, conc. mai.; quae caret proprio territorio in quo dominium civile obtineat, subdist. : non est perfecta societas naturalis vel civilis, conc.; supernaturalis et ecclesiastica, nego. Contradistincta min., negatur cons. et consequentia. Territorium enim in quo Ecclesia pleno iure suam hierarchicam potestatem et iurisdictionem exercere potest et debet, est totus mundus, iuxta illud Christi mandatum: Euntes in mundum universum... (Mc 16,15): Cf. Mt 28,18; Act 1,8. 959. 4. Iuxta S.Optatum: «Non est Respublica in Ecclesia, sed Eccle­ sia in Republica est, id est, in Imperio Romano». Atqui societas quae est in Republica non est ab ea independens. Ergo Ecclesia ab Statu independens non est. Admitto verba S.Optati, sed ad eorum intelligentiam respiciendus est contextus: Donatus, inquit, «meditabatur, contra praecepta Apostoli Pauli, potestatibus et Regibus iniuriam facere, pro quibus, si Apostolum audiret, cotidie rogare debuerat; sic enim docet beatus Apostolus Paulus: Rogate pro Regibus et potestatibus, ut quietam et tranquillam vitam cum ipsis agamus (1 Tim 2,2). Non enim Respublica est in Ecclesia, sed Ecclesia in Republi­ ca, id est, in Imperio Romano, ... ubi et sacerdotia sancta sunt et pudicitia et virginitas, quae in barbaris gentibus non sunt, et, si essent, tuta esse non possent» M. Dist. mai. Iuxta contextum, S.Optatus vult dicere, non est Respublica, quae in Ecclesia securitatem et commoda temporalia inveniat, sed e contra est Ecclesia quae in Republica, id est, in Imperio Romano, securitatem et commoda temporalia inveniat, conc. mai.; vult significare Ecclesiam esse partem Reipublicae, quae ab ea dependeat, nego mai. Contradistincta min., negatur cons. et consequentia. 960. 5. Ecclesia bonis temporalibus indiget. Atqui bona temporalia sub potestate Status sunt. Ergo Ecclesia ratione mediorum est ab Statu de­ pendens. Dist. mai. Ecclesia indiget bonis temporalibus sive privatorum sive Status, · conc. mai.; praecise bonis Status, subdist. : tamquam mediis absolute necessa­ riis ad suum finem supernaturalem obtinendum, nego; tamquam mediis con­ venientibus ut fideles finem Ecclesiae assequantur, iterum subdist. : et ad talia media ius habent fideles, ut cives Status, et Ecclesia, ut civium associatio 14 S.Optatus Milbvitanvs, De schismate Donati 3,3: ML 11,999; edit. C.Ziwsa: CSEL 26,74· 1-3 C.I A.2. PERFECTIO ET INDEPENDENT!* ECCE. TH.23 N.957-964 835 legitimo possidendi iure praedita, conc.; et ad talia media ab Statu exigenda iure carent fideles et Ecclesia, nego. Contradistincta min., nego cons. et con­ sequentiam. 1 961. 6. Christus mandavit: Nolite possidere aurum neque argentum neque pecuniam: Mt 10,9; cf. Mc 6,8; Lc 9,3; 10,4. Unde sic: Christus posi­ tive prohibuit possidere quidquam. Ergo Ecclesia omni iure possidendi caret. Admitto textum et explico. Christi monitum refertur solum ad breve tempus illius missionis praeviae Apostolorum, de qua sermo est apud Mt Io, 5-15. Accipi etiam potest tamquam merum perfectionis consilium, de quo sermo est apud Lc 18,22; Mt 19,21; Mc 10,21. Apostoli enim aliqua possi­ debant, ut constat ex Io 4,8; 16,6; Le 22,35s; 1 Cor 9,14. His positis, ad obiectionem respondeo. Dist. antec. Christus positive prohibuit possidere quidquam Apostolis ad breve tempus, conc. antec.; omnibus et stabiliter, subdist. : per modum consilii perfectionis id commendavit, conc.; per modum praecepti id prohi­ buit, nego. 962. 7. Ecclesia suam libertatem immunem tueri non potest. Ergo non est absolute independens. Dist. antec. Ecclesia suam libertatem tueri non potest immunem a per­ secutionibus, conc. antec.; immunem a vera dependentia, nego. 8. Duae societates perfectae et independentes supra eosdem subditos perpetuus fons discordiarum sunt. Atqui Deus pacis nequit concipi parens discordiarum. Ergo Deus non potuit instituere Ecclesiam societatem perfec­ tam et ab Statu independentem. Dist. mai. Duae societates eiusdem ordinis et potestatis, conc. mai.; di­ versi ordinis et potestatis, subdist. mai. : sunt discordiarum fons per se, nego; per accidens seu propter deficientias intellectuales et morales hominum, conc. Concessa min., pariter distinguitur cons. et negatur consequentia,. Contra potestates Ecclesiae. 9. Christus aperte improbavit «mandata hominum». Atqui decreta potestatis legislativae ecclesiasticae sunt man­ data hominum. Ergo Christus improbavit potestatem legislativam Ecclesiae. Dist. mat. Christus aperte improbavit «mandata hominum, quae irtita facerent praecepta Dei»: Mt 15,9; Mc 7,7-13, conc. mai.; quae consona es­ sent cum lege divina, nego mai. Contradistincta min., negatur cons. et conse­ quentia. 963. 10. Sicut in Vet.Test. praeceptum erat ne aliquid Legi addere­ tur: Deut 4,2; 12,32; sic etiam in Nov.Test. per os Pauli praescriptum est ut «bonum depositum custodiatur»: 1 Tim 6,20; 2 Tim 1,14. Ergo exclusa est potestas leges condendi post eas quas ab Apostolis accepit Ecclesia. Conc. antec. Dist. cons. In utroque Testamento exclusa est potestas leges ferendi contrarias vel minus consentaneas legi divinae, conc. cons.; leges con­ sentaneas legi divinae et quae iuvarent ad meliorem eiusdem observantiam, nego cons. Et sub data distinctione consequentis, negatur consequentia. 964. ii. Potestatis legislativae obiectum sunt res externae. Atqui res externae non subsunt Ecclesiae potestati. Ergo potestas legislative non est in Ecclesia. Trans, mat. quia ad tractatum De Legibus pertinet determinare casus, si qui sint, in quibus Ecclesia posset actus internos praecipere vel prohibere. Dist. min. Quae nullam connexionem habeant cum rebus fidei, cultus et 836 I.SALAVbKRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill morum, conc. min.; quae veram connexionem habeant cum rebus fidei, cul­ tus et morum, nego min. Talia enim sunt professio et propagatio fidei, cul­ tus liturgicus cum sacrificio et sacramentis, fidelium mores, etc. 12. lac 4,12: Unus, inquit, est legislator el iudex. Ergo excluduntur ab Ecclesia potestates legislativa et iudicialis. Dist. antec. Absolute, principaliter et iure proprio unus Christus est legislator et iudex, conc. antec.; relative, ministerialiter et iure vicario; nego antec. Pariter distincto cons., negatur consequentia. 965. 13. Apud Mt 18,15-18 sermo est de correctione fraterna. Ergo inde non probatur potestas iudicialis Ecclesiae. Dist. antec. Sermo est de correctione fraterna versibus 15s, cuius tamen occasione effertur etiam versibus 17s potestas iudicialis, conc. antec.; sermo est tantum de correctione fraterna, nego antec. 14. Idem Mt 18,15-18 agit de Ecclesia particulari alicuius loci. Ergo non agit de potestate iudiciali Ecclesiae universalis. Dist. antec. Agunt de Ecclesia particulari versus 15s, conc. antec.; agunt de Ecclesia particulari versus 17s, in quibus potestas ligandi et solvendi am­ plissima et suprema effertur, subdist.: agunt de Ecclesia particulari simpli­ citer et primario, nego; secundum quid et secundario, iterum subdist. : agunt de Ecclesia particulari tamquam participi potestatis quae asseritur de Ec­ clesia universali versu 18, conc.; de Ecclesia particulari sine ullo respectu ad potestatem assertam de Ecclesia universali, nego. 966. 15. Lex christiana non est lex timoris, sed caritatis. Atqui po­ testas coercitiva non amore sed timore movet. Ergo potestas coercitiva non est christiana. Dist. mai. In stadio consummationis in patria ubi iam homines labiles non sunt, conc. mai.; in stadio probationis in via ubi adversis illecebris al­ lecti homines labiles sunt, subdist.: lex christiana est lex caritatis positive, principaliter et primario, conc.; exclusive, accesorie et secundario, nego. Nam et sanctus iustitiae Dei timor salutaris valde in hac vita est. 16. Potestatis coercitivae Ecclesiae finis est poenis invitos delinquentes corrigere ita ut voluntarie Deo subdantur. Atqui poena invitos nullos cor­ rigit ita ut voluntarie subdantur. Ergo potestas coercitiva Ecclesiae inutilis est. Dist. mai. Talis est finis poenarum qua exemplarium, nego mai.; qua me­ dicinalium, subdist. mai. : saltem indirecte et mediate obtinendus, conc.; praecise directe et immediate obtinendus, nego. Contradistincta min. negatur cons. et consequentia. 967. 17. Tandem potestatis coercitivae Ecclesiae scopus saltem est coercere subditos ab iniquitate. Atqui saepe omnino constat contumaces et induratos nullis poenis ab iniquitate coerceri. Ergo saltem quoad hos potes­ tate coercitiva caret Ecclesia. Dist. mai. Vel medicinaliter subditos delinquentes ut resipiscant vel exemplariter alios ne deliquant, coercere, conc. mai.; solum subditos delinquentes, nego moi. Concessa min.. pariter distingue cons. et nega consequentiam. 18. Le 9,54s: Discipuli eius lacobus et loannes dixerunt: Domine, vis dicimus ut ignis descendat de caelo el consumat illos. Et conversus increpavit illos, dicens: Nescitis cuius spiritus estis. Filius hominis non venit animas per­ dere sed salvare. His verbis Christus docuit poenas corporales esse contrarias spiritui Evangelii. Ergo Ecclesia caret potestate coercitiva saltem ad infligen­ das poenas corporales. L.j C.I Λ.2. PERFECTIO ET INDEI'ENDENTIA ECCI.· TH.23 ^964 971 837 Dist. antec. Contrarium est spiritui Evangelii poenas infligere iis qui Ec­ clesiae subditi nondum sunt, conc. antec.; subditis Ecclesiae, subdist. : poenas immoderatas vel inopportunas vel inutiles, conc.; moderatas vel opportunas ve) utiles, nego. Pariter distincto cons., negatur consequentia. 968. 19. S.Ambrosius: «Lacrymae, inquit, meae arma sunt; talia enim munimenta sunt sacerdotis. Aliter nec debeo nec possum resistere.» Et S.Io.Chrysostomus ait: «Christianis minime omnium licet delicta peccantium vi emendare» 15. Unde sic: Sancti Patres potestatem infligendi poenas corpo­ rales vel Ecclesiae negant vel ei illicitam esse asserunt. Ergo talis potestas Ecclesiae non est attribuenda. Textus allatos explico: S.Ambrosius asserit se non debere nec posse vi armata resistere Auxentio, qui exercitibus suis res Ecclesiae inique invade­ bat; S.Chrysostomus vero docet, morbos animi non sanari sola vi, sed potius voluntaria medicinae spiritualis susceptione. Quibus positis sic respondeo. Dist. antec. Sancti Patres potestatem infligendi poenas corporales Eccle­ siae negant; relate ad non-baptizatos vel ad vi extorquendam fidelium con­ versionem vel ad res mere terrenas procurandas; illicitam vero Ecclesiae esse asserunt si poenae sint immoderatae aut inopportunae aut plane inutiles, conc. antec.; aliter, nego antec. 969. 20. Qui vi materiali caret poenas corporales exigere nequit. At­ qui Ecclesia vi materiali caret. Ergo Ecclesia poenas corporales exigere ne­ quit. . Dist. mai. Per se ipsum, conc. mai.; per aliorum ministerium, nego mai. Concessa min. et pariter distincto cons., negatur consequentia. '21. Ad finem Ecclesiae obtinendum sufficiunt et efficaciores sunt'poe­ nae externae morales et spirituales. Ergo poenae corporales necessariae non sunt. Dist. antec. Ut plurimum et saepe, conc. antec.; in omnibus casibus et semper, nego, antec. Pariter distincto cons., negatur consequentia. 970. 22. Potestas imponendi poenas corporales est inhumana et ad saevam crudelitatem ducit. Ergo Ecclesiae potius nocua dicenda est. Dist. antec. Per se et natura sua, nego antec.; per accidens et ex adiunctis, subdist. : est inhumana et ad crudelitatem inducens ex improbando hominum abusu, conc. ; ex aequo et legitimo eius usu, nego. Circa inhumanitatem, quae non raro obicitur Ecclesiae ob abusus tri­ bunalis Inquisitionis, probe distinguendum est inter abusus veros, et fictos quos inimici Ecclesiae innumeros confixerunt. In veris autem abusibus ite­ rum distinguendi sunt illi, quorum responsabilitas est tribunalis ecclesiasti­ ci qua talis, ab illis de quibus responsabile est tribunal qua civile. Quae qui­ dem si accurate distinguantur, Ecclesiae iustitia etiam in tribunali Inquisi­ tionis, facile immunis ab inhumanitatis et crudelitatis crimine patefiet16. 971. 23. Potestas coercitiva societatis perfectae secum fert ius in­ fligendi etiam poenam capitalem. Atqui hoc iure Ecclesia caret. Ergo caret etiam potestate coercitiva. Duplex responsio: I.® cum illis qui negant Ecclesiae ius puniendi poena capitis: Dist. mai. In societate cuius finis est prosperitas temporalis, conc. mai.; 15 S.Ambrosius, Sermo contra Auxentium n.2: ML 16,1050; S.Ioan.Chrysostomus, De Sacerdotio 1.2 n.3: MG 48,634. *» B.Llorca, Historia eclesidstica § 117 et 139; J.Guiraud, Inquisition: DAFC 2,823-890; E.Vacandam», Inquisition: DTC 7,2016-2068. 838 J.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill in societate cuius finis est salus sempiterna, nego mai. Contradistincta min., negatur cons. et consequentia. 2.a responsio cum illis qui concedunt Ecclesiae ius puniendi poena ca­ pitis: Dist. mai. Potestas coercitiva societatis perfectae secum fert ius punien­ di poena capitali, decernenda tamen et exsecutioni mandanda saltem per ministerium eorum qui vi polleant, conc. mai.; decernenda et exsecutioni mandanda immediate per se ipsam, nego. mai. Contradist. min. Ecclesia iure caret decernendi et exsecutioni mandandi poenam capitis immediate per se ipsam, conc. min.; per ministerium brachii saecularis qui vi polleat, nego min. '7. CAPUT II De Corpore Christi Mystico, quod est Ecclesia, et de eius membris ARTIC U LU S I Ecclesia est Corpus Christi Mysticum Thesis 24. Ecclesia est Christi Capitis Corpus Mysticum, cuius quasi-anima est Spiritus Sanctus; unde merito ap­ pellatur Domus filiorum Dei Patris. 972. Pius XII, Encycl. «Mystici Corporis Christi»: AAS 35 (1943) 193-248; S.Th., 3 q.8; 3 d.13 q.2 a.2; De ver. q.29 a.4 et 5; Toletus, In 3 q.8; SuArez, In 3 q.8; D.Petavius, De Incarnatione I.12 c.17; H.Hurter, De Ecclesia Corpore Christi Mystico: SS.Patrum Opuscula t.27: I.B.Franzelin, th.18; D.Palmieri, Proleg. De Ecclesia th.n; G. Wilmers, th.14-19; A.Straub, th.io; Ae.Dorsch, th.zss; M.d’Herbigny, th.7 et 30; 1.Muncunill, n. 105-112; H,Dieckmann, 0.925-948; L.Lercher, t.i n.383-396; t.4 n.1-48: S.Tromp, Litterae Encyçlicae de Mystico lesu Christi Corpore: Textus et Documenta Ser.theol. 26 (1943); Id., De Spiritu Sancto anima Corporis Mystici, Testimonia selecta e Patribus graecis et latinis: Textus et Documenta Ser.theol. 1 et 7 (1932); Id., Corpus Christi quod est Ecclesia (1946); E. Mersch, Le Corps Mystique du Christ: Etudes de théologie historique 2 v. (1936); Id., Morale et Corps Mystique (1937); Id., La Théologie du Corps Mystique 2 v. (1944)· Ex Commentato­ ribus doctrinae S.Pauli: F.Prat, La Théologie de S.Paul 1 (1934) 359-37°; 2 (1933) 341-362; W.Koester, Die Idee der Kirche beim Apostel Paulus (1928) 22-63; A.Wikenhauser, Die Kirche ais der mystiche Leib Christi nach dem Apostel Paulus (1940); L.Cerfaux, La Théol. de ΓEglise s. S.Paul (1942); J.M.Bover, Teologia de San Pablo (1946) 1.7 c.4; W.Goossens, L’Eglise Corps du Christ d’après St.Paul (1949); T.Soiron, Die Kirche a Is der Leib Chi. (1951). Monographias dc Mystico Christi Corpore variis linguis vernaculis scripserunt: H.Lang (1929); J.Anger (1934); C.Feckes (1934) ; F.Sheen (1935); E.Mura (1936); D.Haugg (1937); F. Jürgensmeier (1938); L.Deimel (1940); M.Teixeira-Leite (1944); F.Grivec (i94^)· Accedunt tractationes speciales : E.Ei.orduy, El Cuerpo mistico de Cristo en Sudrez: RevEspT 3 (1943) 347-397-443-474; A.M.Landgraf, Die Lehre vom geheimnisvollen Leib Christi in den frilhcn Paulinenkommentaren und in der Frûhscholastik: DivThom (Fr) 24 (1946) 217-248. 393-428; 25 (1947) 365-436; 26 (1948) 160-180.291-323.39S-434; F.Grivec, Skrivnostno telo Jezusa Kristus-Okroznica PP.Pija XII (1944); K.Rahner, Die Zugehbrigkeit zur Kirche nach der Lehre der Encyklika Pius XII «Mystici Corporis»; ZkathTh 69 (1947) 129-188; C.Feckes, Die Kirche ais Herrenleib: Darlegungen zur Encyk. «Mystici Corporis» (1949); A.Mitterer, Ceheimnisvoller Leib Christi nach St.Thomas und nach Pius XII (1950); H.de Lubac, Corpus Mysticum (1949); E.Sauras, El Cuerpo mistico de Cristo (1952); M.Meinertz, Theol. des N.T. 2 p. 155-184; T.Zapelena, De Ecclesia 2 (1954) 331-597· 17 Cf. Ioan.Muncunill et auctores quos ipse citat in De Ecclesia n.442· L.3 C.2 Λ.I. CORPUS CHRISTI MYSTICUM. TH.24 N.97I-974 839 973. Nexus. Probavimus finem Ecclesiae esse supernaturalem hominum sanctificationem et salutem, quae tandem in unione cum Deo consistit. Nunc autem ulterius inquirere vo­ lumus in naturam huius unionis cum Deo Trino, quae in Eccle­ sia fit iam inde ab incorporatione et regeneratione per Baptis­ mum «in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti» (Mt 28,19); ex ea enim plenius cognosci potest supernaturalis ipsa Ecclesiae indolis. 974. Notiones. Ecclesia est supernaturalis hominum societas a Christo instituta atque in terris militans, de qua. hu­ cusque tractavimus. Abstrahimus ergo ab Ecclesia patienti in purgatorio et triumphanti in caelis. Corpus intelligitur, ad similitudinem humani corporis, ut quid visibile et unum, atque ex variis organis coalescens. Metaphorica quidem denominatio est, sed haec mataphora est a Spiritu Sancto in sacris Scripturis inspirata et sensu pleno donata. Tripliciter dici potest hominum Corpus: Physicum est illud cuius varia membra subsistunt subsistentia, non singulorum membrorum, sed totius corporei organismi propria: hac ra­ tione exsistit Christi corpus in caelo et in Eucharistia. Morale est corpus, cuius membrorum unitas solum ab extrinseco ori­ tur, ab uno videlicet fine intento atque a communi membrorum cooperatione in eundem finem. Mysticum est corpus sane non physicum, sed morale, cuius tamen a fine intento unitas ulterius perficitur ab interno supernaturali principio, quod realiter in omnia corporis membra vitam influit mysteriis plenam. Pium XII audiamus: «Ecclesiam esse Corpus saepe sacra eloquia praedi­ cant (Coi 1,18). Quod si Corpus est Ecclesia, unum quiddam et indivisum sit oportet (Rom 12,5). Nec solummodo unum quiddam et indivisum esse debet, sed aliquid etiam concretum et perspicibile (Leo XIII: ASS 28,710). At Corpus multitudinem quoque membrorum exigit, quae ita inter se connectantur, ut mutuo sibi auxilio veniant... Ac praeterea, sicut in natura rerum non ex qualibet membrorurwcongerie constituitur corpus, sed organis, uti aiunt, instructum sit oportet, quae non eundem actum habeant, ac sint apto ordine composita: ita Ecclesia ea maxime de causa Corpus dicenda est, quod recta consentaneaque coalescit partium temperatione coagmentatio­ neque, ac diversis est sibique invicem congruentibus membris instructa (Rom 12,4).» «Per vocem Mysticum sociale Ecclesiae Corpus, cuius Christus Caput est ac moderator, internosci potest a physico Eius Corpore, quod e Deipara Virgine natum nunc ad Patris dexteram sedet...; ac discerni item potest, quod ob hodiernos errores maioris momenti est, a naturali quovis corpore sive physico, sive, ut aiunt, morali. Dum enim in naturali corpore unitatis 840 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. ΙΠ principium ita partes iungit, ut propria, quam vocant subsistentia singulae prorsus careant; contra in mystico Corpore mutuae conjunctionis vis, etiam­ si intima, membra ita inter se copulat, ut singula omnino fruantur persona propria... Quod si mysticum comparemus cum morali, ut aiunt, corpore, aliquid summi momenti inter utrumque summaeque'gravitatis interest. In hoc enim, quod morale vocant, nihil aliud est unitatis principium, nisi finis communis, communisque in eundem finem per socialem auctoritatem conspi­ ratio; dum in mystico de quo agimus Corpore conspirationi huic internum aliud adiungitur principium..’., divinus nempe Spiritus» 1. 975. Caput Mystici Corporis Christus dicitur, quia re­ late ad Ecclesiae corpus Christus eas agit partes, quas homi­ nis caput gerit relate ad naturale suum corpus: id est, motum interne influit et externe omnes corporis actus gubernat 12. • Christi Corpus dicitur Ecclesia praesertim quia Christus est eius Conditor et Caput, consequenter etiam quia Ecclesiae est sustentator et Salvator. 976. Spiritus Sanctus intelligitur in thesi tertia Sanctis­ simae Trinitatis Persona. Anima humana est primum ac radi­ cale principium unitatis et vitae humani corporis. Distinguitur a potentiis, quae sunt principia proxima quibus anima operatur, et ab effectibus quos anima eiusque potentiae producunt. In Corpore Christi Mystico dici possunt potentiae et effectus vi­ tales gratia sanctificans, virtutum habitus et alia supernaturalia dona. Quasi-Anima appellatur Spiritus Sanctus, quia in Corpore Christi Mystico anima proprie dici non potest, quatenus Spiri­ tus Sanctus nequit substantialiter Corpori Mystico uniri; ana­ logice vero anima appellatur, ex similitudine ad humani cor­ poris animam, quatenus nempe Spiritus Sanctus efficienter et quasi-formaliter in Ecclesia peragit vitae effectus similes iis, quos anima hominis operatur in humano corpore. 977. Verba theseos unde merito denotant, tertiam par­ tem ex duabus praecedentibus velut conclusionem deduci. Domus intelligitur sensu, noft materiali de aedificio, sed formali, id est, velut familia, iuxta illud Domini: non sum missus nisi ad oves quae perierunt domus Israel (Mt 15,24), et illud S.Lucae: eo quod esset de domo et familia David (Lc 2,4); Filii Dei intelliguntur ii, qui adoptivam filiationem divi­ nam assecuti sunt saltem per Baptismi regenerationem (Io 1, 12.13; 3.5)· 1 Cf. Pius XII, Encycl. «Mystici Corporis»; AAS 35.199s.221s. 2 Cf. S.Th., 3 q.8 a.6. 1-3 C-2 Λ.I. CORPUS CHRISTI MYSTICUM. TH.24 N.974-979 841 978. Status quaestionis. Thesis, prout ex eius tenore constat, tres habet partes, quibus singulis exhibentur unitatis relationes membrorum Ecclesiae ad singulas divinas personas. Ecclesiae enim membra in Mystico hoc Corpore uniuntur: a) Christo Dei Filio, ut membra Capiti; b) Spiritui Sancto, ut corpus eius animae; c) Deo Patri, ut filii Patrifamilias. 979. Adversarii. Praecipui indicantur a Pio XII in En­ cycl. «Mystici Corporis», i) Recensentur Schismatici Orienta­ les, qui adeo premunt Christum esse unum Ecclesiae Caput, ut excludant Christi in terris Vicarium. Pium XII audi: «Norunt omnes Christum Dominum... totius ab se con­ ditae societatis adspectabile regimen Apostolorum Principi commisisse. Ne­ que ad rem eiusmodi infitiandam asseverari potest per statutum in Ecclesia iurisdictionis Primatum, mysticum eiusmodi Corpus gemino instructum fuisse capite. Est enim Petrus vi Primatus, nonnisi Christi Vicarius, atque adeo unum tantum primarium habetur huius Corporis Caput, nempe Chris­ tus» (AAS 35,210s) 3 (cf. D 468). 2) Protestantes, qui fidem in Christum retinent quidem, sed tres errorum classes propugnant: a) alii asserentes Mysti­ cum Christi Corpus esse, non Ecclesiam visibilem, sed invi­ sibilem, sive eam quam lutherani definiunt congregationem iustorum, sive eam quam calviniani appellant congregationem praedestinatorum; b) alii prorsus secernentes Ecclesiam iuridicam a charismatica, tenent solam Ecclesiam charismaticam esse a Christo ortam, ideoque eam solam posse Mysticum Christi Corpus dici; c) alii adhaerentes theoriae Ecclesiae tripartitae vel aliis huic affinibus, unitatem et unicitatem organicam Mystici Corporis propriam destruunt. Pius XII scribit: «Omnino patet gravi eos in errore versari, qui ad arbi­ trium suum quasi latentem minimeque conspicuam fingant Ecclesiam: itemque qui eam perinde habeant atque institutum quoddam humanum cum certa quadam disciplinae temperatione extemisque ritibus, at sine supernae vitae communicatione... Funestum etiam eorum errorem dolemus atque improbamus, qui commentitiam Ecclesiam sibi somniant, utpote societatem quandam caritate alitam ac formatam, cui quidem—non sine despicientia— aliam opponunt, quam iuridicam vocant. At perperam omnino eiusmodi distinctionem inducunt.» Prius autem scripserat: «A divina veritate ii aber­ rant, qui Ecclesiam ita effingunt, ut neque attingi neque videri possit, sitque tantum pneumaticum aliquid, ut aiunt, quo multae Christianorum com­ munitates, licet fide ab se invicem seiunctae, inter se tamen haud adspectabili nexu coniungantur» (AAS 35,223s et 199s)4. » Cf. M.Jugie, 4, De Ecclesia 414; S.Zankow, Das Orthodoxe Christentum (1928) 68. S.Th. Contra impugnantes Dei cultum c.4: Edit. Vives, t. 29, p.34. 4 Cf. Pius XI, Encycl. 'Mortalium animos*. Agit in ea de ratione qua Ecclesiarum unio obtineri possit: AAS 20 (1928) 1-16. Pius XII, Sermo: «Perperam secernitur Ecclesia iuridica ab Ecclesia caritatis: sed illa Ecclesia iure fundata, cuius caput Pontifex est, eadem est Eccle- 842 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 980. 3) Integram nostram thesim negant ulterius: a) Ra­ tionalistae eo quod perabsurdum reputent quidquid humani ingenii vires evincat atque transcendat; b) Naturalistae qui in Christi Ecclesia nihil aliud nisi vincula mere iuridica et socialia cernere volunt; c) Evolutionistae qui doctrinam Corpo­ ris Mystici dicunt esse a S.Paulo adinventam atque ab hellenistis sive philosophis sive gnosticis mutuatam et ad Ecclesiae primitivae indigentias accommodatam. Pius XII ait: «Dum enim ex una parte commentitius perdurat Rationalismus, qui perabsurdum reputat, quidquid transcendat atque evincat hu­ mani ingenii vires, dumque eidem comitatur naturalismus vulgaris, qui in Ecclesia Christi nihil aliud nisi vincula mere iuridica et socialia videre vult; ex altera parte falsus subrepit Mysticismus, qui immobiles limites removere conatur inter creatas res et Creatorem» (AAS 35,197)s. 981. 4) Inter catholicos certo in hac re errant: a) qui exaggeratum quendam mysticismum propugnant, «quandoquidem divinum Redemptorem et Ecclesiae membra in physicam unam personam coire et coalescere dicunt, non satis considerantes S.Paulum translata tantummodo verborum signi­ ficatione hac in re fuisse locutum»; b) qui insanum quietismum inducunt, «quo spiritualem omnem Chris­ tianorum vitam, eorumque ad virtutem progressus, divini Spiritus actioni unice attribuunt, ea nempe seclusa quae a nobis praestari debet socia ac veluti adiutrice opera»; c) qui fallaci liturgismi notione innixi, vel inferunt «non tanti esse fa­ ciendam frequentem admissorum venialium, ut aiunt, confessionem, cum praestet potius generalis illa confessio, quam singulis diebus Sponsa Christi cum filiis suis sibi in uno mystico Corpore coniunctis, per sacerdotes faciat ad altare Dei accessuros», vel insinuare conantur «supplicationes ad Deum privatim admotas parvi esse faciendas, cum publicae potius, Ecclesiae no­ mine adhibitae, reapse valeant, quippe quae a mystico proficiscantur lesu Christi Corpore», vel dicunt, preces nostras «non ad ipsam lesu Christi per­ sonam, sed ad Deum potius, vel ad aeternum Patrem per Christum esse dirigendas, cum Servator noster, prout mystici sui Corporis Caput, mediator Dei et hominum (1 Tim 2,5) solummodo sit habendus» (AAS 35,234-236)*6. 982. Doctrina Ecclesiae. Prima pars, qua dicimus Ec­ clesiam esse Corpus, cuius Caput est Christus, docetur a Bo­ nifacio VIII in Bulla «Unam Sanctam», ubi etiam effertur a sia Christi, Ecclesia caritatis, universaque Christianorum Familia» (AAS 31 [1939] 250; cf. 248); cf. J.M.Alonso, Juridismo y Caridad: XII ScmEspaft de Teologia (1953) 451-541»’ J.Salaverri, El Derecho en el Misterio de la Iglesia: RevEspT 14 (1954) 207-273. s Cf. F.Heiler, Urkirche und Ostkirche (1937) 6735. 6 Ob falsum mysticismum a S.Officio prohibitus est liber C.Pelz, Der Christ ais Christus: AAS 32 (1940) 502; submissionem vide AAS 33 (1941) 24· Contra Quietismum, cf. Pius XII, Allocutione: AAS 33 (194O 498-501. Cum S.Paulus loquitur de Ecclesia ut de Christi corpore, aj alii locutionem intelligunt, iuxta theoriam realistico-somaticam, de reali praesentia Christi resurrecti in sua Ecclesia (sic Kastner, Haugg, Pelz), b) alii dicunt esse locutionem pure metaphoricam, qua designan­ tur elementa visibilia Ecclesiae ut societatis (sic Deimel, Koster. Holzer), c) alii tenent esse quidem locutionem metaphoricam, quae tamen realitatem miram et supernam significat et continet (sic Wikenhauser, Feckes, Casel, Mitterer, Loosen, Adam, aliique). Vide has theorias ap. T.Soiron, Die Kirche ais der Leib Christi nach der Lehre des hl.Paulus (1951) 9-52. L-3 C.2 A.I. CORPUS CHRISTI MYSTICUM. TH. 24 N.980-985 843 Capite Christo non excludi in Corpore Mystico Christi Vica­ rium (D 468). Accedit doctrina Conc.Tridentini, ses.13 de Eucharistia, ubi haec prima pars docetur (D 875). Et in eiusdem Tridentini Catechismo: «Unus est Ecclesiae rector ac gu­ bernator, invisibilis quidem, Christus, quem aeternus Pater dedit Caput su­ per omnem Ecclesiam quae est Corpus eius» (Eph 1,22). Quia «veluti Corpus cum Sancto Capite Christo Domino, totius sanctitatis fonte conjungitur» (p.i a.9 n.11.13). 983. Secundam partem expresse docuit Leo XIII in En­ cycl. «Divinum illud munus»; «Divinus, inquit, Spiritus in aeter­ no sanctitatis lumine a Patre et a Verbo procedens, amor idem et donum... plenam sui copiam effudit in Christum in eiusque Corpus Mysticum quae est Ecclesia». «Porro Ecclesiam opus esse plane divinum, alio nullo argumento praeclarius constat quam charismatum, quibus illa undique ornatur, splendore et gloria; auctore nimirum et datore Spiritu Sancto. Atque hoc affirmare sufficiat, quod cum Christus Caput sit Ecclesiae, Spiritus Sanctus sit eius anima: Quod est in corpore nostro anima, id est Spiritus Sanctus in Corpore Christi, quod est Ecclesia» 7. Atque iam in Catechismo Conc.Tridentini : «Unus idemque est Spiritus, qui fidelibus gratiam, perinde atque anima corporeis membris vitam, im­ pertitur. .. Quemadmodum enim humanum corpus multis constat membris, eaque ab una anima aluntur, quae oculis visum, auribus auditum et aliis sensibus diversas vires subministrat: ita Corpus Christi mysticum, quod est Ecclesia, ex multis fidelibus compositum est» (p.i a.9 n.12). 984. Tertiam partem docet Pius XI in Encycl. «Divini illius Magistri»: «Ecclesia, inquimus, magna illa Christi familia» (D 2217). In Liturgia vero appellatur Ecclesia «Familia Dei» in Canone: «Hanc igitur oblationem servitutis nostrae, sed et cunctae familiae tuae», et in Orationibus divini Officii Dom. I Quadrag., Dom. Passionis, Tridui Sacri, etc. In Catechismo vero Concilii Tridentini, docetur doctrina duarum priorum theseos partium; de tertia autem parte: «Domus, inquit, Eccle­ sia idcirco appellatur, quia est veluti una familia, quam unus Paterfamilias moderatur». Pius XII: «Ecclesia est universa Chris­ tianorum Familia» 8. 985. Pius XII, «ut universalis Ecclesiae Magister, universo christiano gregi doctrinam proponit de Mystico lesu Christi Corpore deque fidelium 7 Leo XIII, Encycl. «Divinum illud»: ASS 29 (1897) 650.674. 8 Pius XII, cf. notam 4. Cdtec/iismus Concilii Tridentini, edit. Desclée (1890), pars i, De Symbolo fidei, a.9, Credo sanctam Ecclesiam catholicam, n.4.11.12.13. 844 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill in eodem Corpore cum divino Redemptore coniunctione», per Encyclicas Litteras: «Mystici Corporis Christi» (AAS 35,198.237). Haec ergo Encyclica vere dogmatica dicenda est, et in ea agitur praesertim de Ecclesia prout Iris in terris exsistit, videlicet «ea praesertim enucleando edisserendoque quae ad militantem pertinent Ecclesiam» (l.c. 193). Vide praecipue quam clare in ea proponatur: 1) Ecclesiam verum esse Corpus (l.c. 199s; lege supra n. 974); 2) Ecclesiam esse Christi Corpus: «Vidimus, inquit, ita constitutam esse Ecclesiam, ut corpori adsimulari queat; superest in praesens ut enucleate accurateque explanemus, quibus de causis eadem non qualecumque corpus, sed lesu Christi Corpus praedicanda sit. Quod quidem ex eo eruitur quod Dominus noster mystici huius Corporis est Conditor, Caput, Sustentator, Servator» (l.c. 204). Haec singula ample explanat (l.c. 204-221). 3) «Mysticum» esse Ecclesiae-Corpus ulterius explicat (l.c. 221-225), quorum praecipua attulimus n.974, eaque magis patebunt ex iis quae de Ani­ ma Ecclesiae docet. 4) Caput Corporis mystici esse Christum accurate declarat: «Hoc, ait, mysticum Corpus, quod est Ecclesia, Christi nomine insigniri, ex eo evin­ citur, quod Ipse eiusdem Caput reapse sit ab omnibus habendus (Coi 1,18; 2,19; Eph 4,16)». Probat autem Christum esse Eclesiae Caput, a) ratione excellentiae, b) ratione gubernationis, c) ratione necessitudinis cum membris, d) ratione conformitatis, e) ratione plenitudinis, f) ratione influxus (l.c. 208216). In specie, ratione gubernationis : «Christus, inquit, Ecclesiam regit atque gubernat; proptereaque hac quoque de causa Capiti adsimulari debet. Si­ quidem, quemadmodum a capite, utpote potioribus dotibus praedito, omnia membra, quibus superponitur ut consulat, natura ipsa diriguntur, ita divi­ nus Redemptor universae Christianorum reipublicae clavum tenet eiusque gubernacula moderatur» (l.c. 209). Ratione influxus : «Peculiari quodam modo evincitur Christum Dominum mystici sui Corporis Caput esse asseveran­ dum, hac ratione: Sicut scilicet nervi in omnes nostri corporis artus e capite diffunduntur, iisdemque sentiendi seseque movendi facultatem impertiunt; ita Servator noster vim virtutemque suam in Ecclesiam immittit... Ex quo profluit in Ecclesiae Corpus omnis lux, qua credentes divinitus illustrantur, omnisque gratia, qua sancti fiunt sicut Ipse sanctus est... Atque idcirco membris singulas gratias secundum mensuram donationis Christi (Eph 4,7), eligit, determinat, distribuit. Ex quo consequitur ut a divino Redemptore, tamquam ex capitali fonte vim hauriens, totum Corpus compactum et connexum per omnem iuncturam subministrationis, secundum operationem in mensuram uniuscuiusque membri, augmentum Corporis faciat in aedificationem sui in ca­ ritate» (Eph 4,16; Coi 2,19) (l.c. 215SS). 5) Animam mystici Corporis esse Spiritum Sanctum docet his verbis: «Divinum Ecclesiae a Christo datum vitae virtutisque principium... nihil aliud est nisi Paraclitus Spiritus. Huic autem Christi Spiritui tamquam non adspectabili principio id quoque attribuendum est, ut omnes Corporis partes tam inter sese, quam cum excelso Capite suo coniungantur, totus in Capite cum sit, totus in singulis membris... Ille est, qui caelesti vitae halitu in omnibus Corporis partibus cuiusvis est habendus actionis vitalis ac reapse salutaris principium». Unde concludit cum Leone XIII: «Hoc affirmare sufficiat, quod cum Christus Caput sit Ecclesiae, Spiritus Sanctus sit eius Anima» (l.c. 218-220; cf. n.983): D 2289. 6) Familiam Dei constituere fideles in Corpore mystico coadunatos, inferri potest ex Ρπ XII doctrina, qua fideles dicuntur «fratres secundum carnem effecti Filii Dei Unigeniti», «consortes divinae naturae», «conformesque imagini Filii Dei», quo vere «filii Dei fiunt» (l.c. 198.214). 1-3 C.2 A.I. CORPUS CHRISTI MYSTICUM. TH.24 N.985-988 845 986. Valor dogmaticus. Thesis ergo est quoad très par­ tes doctrina catholica, ex universali Magisterio Summorum Pontificum in Encyclicis quas citavimus. De fide divina dici etiam potest, quia in Sacra Scriptura directe continetur. 987. Probatio. Pars. i.a i) Ecclesiam esse Christi Corpus aperte docetur a S.Paulo in i Cor 12,4-30: a) Unitati Corporis non obstat manifesta visibilisque diversitas donorum, ministeriorum, operationum, quia ab uno Deo Trino omnia procedunt (1 Cor 12,4-11): b) Ecclesiae Corpus ex diversis et variis organis constat ad similitudinem humani corporis (1 Cor 12, 14-26); c) Ecclesia est ergo Christi Corpus humano corpori simile (1 Cor 12,125.27). Optime S.Thomas (in 1 Cor 12,12) «Cum dicit ita et Christus, ponitur adaptatio similitudinis di­ cens: Ita et Christus, scilicet est unus, secundum illud: Unus Dominus Noster lesus Christus per quem omnia (1 Cor 8,6). Et tamen multa et diversa habet membra, scilicet omnes fideles, secundum illud: Multi unum corpus sumus in Christo, singuli autem alter alterius membra (Rom 12,5)». Ad illa verba: Ita et Christus et vos estis Corpus Christi, confer S.Io. Chrysostomum: «Subiunxit, inquit, ita et Christus: Et cum oportuisset di­ cere, ita et Ecclesia, hoc enim consequens erat: hoc quidem non dixit, sed illius loco Christum ponit, in altum extollens orationem... Hoc autem vult significare: Ita et Christi corpus quod est Ecclesia. Sicut enim et corpus et caput, unus sunt homo, ita et Ecclesiam et Christum unum esse dixit; ideo Christum pro Ecclesia posuit». Adde ex Glossa ordinaria : «Caput, inquit, et Corpus dicitur Christus, propter ineffabilem unitatem Capitis et membro­ rum». Vide etiam S. Augustinum: «Totus, inquit, Christus Caput et Corpus est. Caput Unigenitus Dei Filius, et Corpus eius Ecclesia, sponsus et spon­ sa, duo in carne una» 9. Unde ex hoc loco S.Pauli manifeste patet Ecclesiam esse Corpus Christi, id est, quid visibile et unum quidem, sed ex variis organis coalescens, atque ad Christum pertinens; quod sane ad humani corporis similitudinem intelligendum est, prout illud ipse Apostolus effert. 988. 2) Ecclesia est Corpus Christi Mysticum: id est, corpus quidem morale, cuius tamen moralis unitas perfici­ tur ulterius atque elevatur ab interno principio supernaturali. Hoc etiam ostendi potest ex citato S.Pauli testimonio in x Cor 12, 4-11. Sed ulterius probari potest ex Eph 4,1-8: a) Ibi 9 S.Io.Chrysostomus, In t Cor 12,12, hom.30: MG 61,250; Walafridi Strabonis (t 849) Glossa Ordinaria: ML 114,541; S.Augustinus, Epist. contra Donatistas (De unitnte Ecclesiae) c.4 n.7: ML 43.395- Cf. in hunc locum R.Cornf.ly, Comment.; L.Cerfaux, l.c. n.972 p.206. 846 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill S.Paulus loquitur de unione morali et de virtutibus quae ad eam maxime conferunt (Eph 4,1-3); bj transit deinde S.Apos­ tolus ad declarandum internum ac supernaturale principium illam moralem unionem perficiens (Eph 4,4-8). Confer in hunc locum S.Augustinum: «Multis, inquit, membris constitutum est corpus, et vegetat membra omnia unus Spiritus... Officia membrorum dispartita sunt, sed Spiritus continet omnia»1011 . 989. 3) Caput Mystici Corporis est Christus, a quo vires vitales profluunt, quibus Ecclesiae membra uniuntur et eorum operationes’ moderantur, a) Christum esse Caput in­ fertur ex Eph 1,22s, ubi effertur, Christum a Deo Patre consti­ tutum esse super omnia Caput Ecclesiae; Ecclesia autem dicitur esse Christi plenitudo (-πλήρωμα), quod dupliciter intelligi pot­ est; vel active, id est, Ecclesia est id quod Christum complet, dum nempe ei, ut Capiti, membra praebet; vel passive, id est, Ecclesia est id quod a Christo completur, vita nempe et donis quae ab eo, ut Capite, in membra derivantur. Videndus omnino est textus graecus n. Assertum de Christo Capite habetur etiam in Coi 1,18-20. b) A Christo vires vitales derivari, quibus Ecclesiae mem­ bra uniuntur et eorum operationes moderantur, deducitur expresse ex Eph 4,15-16, nec non ex Coi 2,19, prout a Pio XII in Encycl. «Mystici Corporis» explicatur (AAS 35,217; n.985,4). c) Id ipsum confirmari potest ex Io 15,1-5, ad quem intelligendum locum confer Pium XII, «Mystici Corporis», aliasque eiusdem textus declarationes ecclesiastici Magisterii (l.c. 216; D 105 135 138 180 197 200b 809), nec non S.Augus­ tinum: «Iste, inquit, locus evangelicus, ubi se dicit Dominus vitem et discipulos suos palmites; secundum hoc dicit quod est Caput Ecclesiae nosque membra eius, mediator Dei et homi­ num homo Christus lesus»12. 990. 4) Ecclesia est Corpus Christi et quidem sensu pleno, quia ut data opera explicat Pius XII (AAS 35,204-221) Christus est «mystici huius Corporis Conditor, Caput, Susten­ tator, Servator». Hoc autem iam ex probatis inferri potest, sed aperte continetur apud S.Paulum, Eph 5,23-30: «Christus Caput S.Augustinus, In epist ad Eph 4,4, sermo 268 n.2: ML 38,1232; S.Hieronymus, In epist. ad Eph 1.2 c.4 v.4: ML 26,494s: «Quod autem ait: Unum corpus et unus Spiritus, simpliciter unum corpus Christi intelligitur, quae est Ecclesia... et unus Spiritus Sanctus; unus quippe largitor et sanctificator est omnium». 11 Cf. I.Knabenbauer, Comment, in epist. ad Eph 1,22s. Pius XII, «Mystici Corporis» p.230. 12 S.Augustinus, In Ioan. Tract. 80,1; Ιο ι$,τ-3: ML 35.1839- L-3 C.2 A.I. CORPUS CHRISTI MYSTICUM. TH.24 N.988-990 847 est Ecclesiae: Ipse Salvator corporis eius... Christus dilexit Ecclesiam et seipsum tradidit pro ea, ut illam sanctificaret, ut exhiberet ipse sibi gloriosam Ecclesiam..., quam nutrit et fovet». Praeterea Ecclesia dicitur Corpus Christi, quia, ut memorat Pius XII, «divinus Redemptor cum sociali suo Corpore unam dumtaxat constituit mysticam personam». Hoc autem ipse Pontifex confirmans auctoritate Bellarmini, ait: «haec Cor­ poris Christi nominatio non ex eo solummodo explicanda est, quod Christus mystici sui Corporis Caput est dicendus, sed ex eo etiam quod ita Ecclesiam sustinet et ita in Ecclesia quodammodo vivit, ut ipsa quasi altera Christi persona exsis­ tat». Hanc doctrinam docuerunt S.Augustinus: «Christus lo­ quitur, quia in membris Christi Christus... Et ut noveritis, quia unus dicitur Christus Caput et Corpus suum, ipse dicit cum de coniugio loqueretur: Erunt duo in carne una (Mt 19,5). Fit ergo tanquam ex duobus una quaedam persona, ex Capite et Corpore, ex sponso et sponsa... Loquatur ergo Christus, quia in Christo loquitur Ecclesia et in Ecclesia loquitur Chris­ tus, et Corpus in Capite et Caput in Corpore». S. Gregorius: «Redemptor noster unam se personam cum sua Ecclesia, quam assumpsit, exhibuit (Eph 4,15; Coi 1,24). Christum et Ecclesia unam esse personam crebro iam diximus; illum videlicet huius Corporis Caput, hanc autem illius Capitis Corpus. Ideo Chris­ tum et Ecclesiam unam personam credimus». S.Thomas: «Tota Ecclesia, quae est mysticum Corpus Christi, computatur quasi una persona cum suo Capite, quod est Christus» 13. Haec autem personae unitas, quae intelligenda est non physica sed mystica iuxta monitum Pu XII (AAS 35,218), erui­ tur ex voce illa qua Dominus persecutorem Ecclesiae incre­ pavit dicens: «Saule, Saule, cur me persequeris?» (Act 9,4); nec non ex S.Paulo, cum nihil aliud adiiciens, «Christum» Ecclesiam vocat (1 Cor 12,12) et cum ad Galatas scribens iuxta originalem graecum ait: «Quicumque enim in Christum baptizati estis, Christum induistis... omnes enim vos unus estis in Christo lesu» (3,26-28). 13 Pius XII, Encycl. «Mystici Corporis»: AAS 35 (1943) 2713,226,230s; cf. S.Tromp, Lit­ terae Encyclicae, Textus et Documenta, n.26, §§ 52,67,78; S.R.Bellarmino, Dc Rom. Pon­ tifice, l.i c.9 3.· obi.; De Conc. 1.2 c.19. S.Augustinus, Enar. in Ps 30, serm.i, n.4; cf. Enar. in Ps 56, n.i et 127, n.3: ML 36,232, 662 et 37.1679. S.Gregorius M., Moral. Praef., c.6 n.14; I.19 c.14 n.2; I.23 c.i n.i; I.35 c.14 n.24; In septem Ps. paenit. Ps 101.1: ML 75.525; 76,110,251,762; 79,602. S.Th. 3 q-49 a.i. Cf. Journet, L'Eglise du Verbe incarné, 2 (1951) 126-135. 848 I.SALAVF.RRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 991. Pars 2.a Spiritus Sanctus est quasi-Anima Cor­ poris Christi Mystici. Anima humana est relate ad corpus hominis: 1) eius prin­ cipium informans, 2) eius principium unitatis et activitatis, 3) eius principium vitale. Atqui relate ad Mysticum Christi Cor­ pus Spiritus Sanctus est 1) eius principium quasi-informans, 2) eius quasi-principium unitatis et activitatis, 3) eius quasiprincipium vitale. Ergo Spiritus Sanctus est quasi-Anima Cor­ poris Christi Mystici. Prob. min. 1) Spiritus Sanctus est principium quasi-informans Corporis Christi Mystici. Nam anima humana, ut principium informans, est substantia spiritualis, exsistens definitive in corpore, sed intrinsece independens ab eo tam in esse quam in operatione, atque humanum corpus elevans ad ordinem viventis vita rationali. Atqui Spiritus Sanctus est substantia spiritualis, exsistens quasi-definitive in. Corpore Christi Mys­ tico, sed absolute independens ab eo tam in esse quam in ope­ ratione, atque Mysticum Corpus elevans ad ordinem viventis vita supernaturali. Ergo Spiritus Sanctus est principium quasiinformans Corporis Christi Mystici. Mai. patet ex Psychologia. Ad min. a) Spiritum Sanctum esse substantiam spiritualem et absolute independentem a Corpore Mystico tam in esse quam in operatione, constat ex eo quod sit spiritus et actus purissimus. b) Spiritum Sanctum exsistere quasi-definitive in Corpore Christi Mystico, deduci potest ex S.Paulo; etenim x Cor 3,9.16. 17 docet Apostolus Spiritum Sanctum exsistere velut in suo templo in toto corpore Ecclesiae; idem vero Apostolus in 1 Cor 6, 15.19 monstrat Spiritum Sanctum exsistere etiam totum in sin­ gulis Ecclesiae membris. Ergo S.Paulus nos docet Spiritum Sanctum esse in Ecclesia velut totum in toto et totum in singu­ lis eius partibus, id est velut definitive. c) Spiritum Sanctum elevare Mysticum Corpus ad or­ dinem viventis vita supernaturali probabimus ostendentes eum esse velut principium vitale Ecclesiae n.993. 992. Prob. min. principalis. 2) Spiritus Sanctus est quasiprincipium unitatis et activitatis Corporis Christi Mystici. A) Spiritus enim Sanctus effertur ut primum principium unitatis in‘Ecclesia apud .S.Paulum 1 Cor 12,12-13. B) Spiritus Sanctus exhibetur ut primum principium ac­ tivitatis: a) Capitis qua talis: dum illud efformat in Christi L.3 C.2 Λ.I. CORPUS CHRISTI MYSTICUM. TH.24 N.991-993 &4Ô Incarnatione (Lc 1,35); dum illud manifestat, constituit et ducit in Evangelii praedicationem (Lc 3,22; 4,1.14.16-21); dum illud assistit in redemptrice oblatione crucis (Hebr 9,13-15)14. Iam vero per Incarnationem Filius Dei fit Caput corporis hominum, per Evangelii praedicationem Christus colligit Ec­ clesiae Corpus, per oblationem tandem Crucis munus Capitis Ecclesiae plenissime exercuit 1S. b) Corporis qua talis est etiam Spiritus Sanctus primum activitatis principium. Nam activitas Corporis Ecclesiae qua talis triplex est: doctrinalis, sanctificationis effectiva et regalis. Iam vero Spiritus Sanctus effertur ut primum principium acti­ vitatis sive doctrinalis (Io 16,12-15); sive sanctitatis effectivae, tam in regeneratione per baptismum quam in restauratione per paenitentiam (Io 3,5; Io 20,22s); sive regalis (Le 24,48s; Act 1,1-8; 20,28) 16. 993. Prob. min. principalis. 3) Spiritus Sanctus est quasiprincipium vitale Corporis Christi Mystici. Nam anima huma­ na, ut principium vitale, est primum ac radicale principium a quo profluit vita specifice humana, id est, vita rationalis. Atqui in Corpore Christi Mystico Spiritus Sanctus est primum et radicale quasi-principium, a quo profluit eius vita specifice christiana, id est, vita supernaturalis. Ergo Spiritus Sanctus est quasi-principium vitale Corporis Christi Mystici. Min. prob. a) A Spiritu Sancto tamquam a primo et radi­ cal! principio profluit vita supernaturalis gratiae hominem Deo gratum facientis, ut aperte patet ex S.Paulo: Rom 8, 17. 5.6.9b) A Spiritu Sancto tamquam a primo et radicali principio profluit vita supernaturalis donorum gratis datorum, ut testatur etiam S.Paulus: 1 Cor 12,3-11. c) Hinc nimirum Spiritui Sancto merito universi vitae spiritualis et supernatu­ ralis fructus ab eodem S.Paulo attribuuntur: Gal 5,16-25. Ideo apposite Ecclesia credere mandat «in Spiritum Sanctum, Do­ minum et vivificantem» (D 86)17. 14 Leo XIII, Encycl. «Divinum illud»: ASS 29 (1897) 647-649· S.Ambrosius, De Spiritu Sancto, l.i c.8 n.qSs: ML 16,728; S.Th., In Hebr 9, lect.3; S.Basilius ait: «omnis actio Ser­ vatoris nostri praesente Spiritu peragebatur», De Spiritu Sancto c.16 n.39: MG 32,14°· 15 Prus XII, Encycl. «Mystici Corporis»; AAS 35.206. 14 Leo XIII, Encycl. «Divinum illud·: ASS 29 (1897) 649s. 17 Cf. Y.Congar, Le Saint-Esprit et le Corps apostolique, réalisateurs de l'oeuvre du Christ: Esquisses du Mystère de Γ Eglise (i953) 129-179· Spiritus Sanctus dicitur anima, ut movens ad bonum (Beumer), vel ut inhabitans, imperfecte titulo fidei et spei in peccatoribus, perfecte titulo caritatis in iustis (Liegé): RevScPhTh 38 (1954) 736; Ch.Journet, L'Eglise du Verbe incarné (per efficientiam et inhabitationem) 2,537-547· 850 I.SALAVF.RRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 994. Pars 3.11 rum Dei Patris. Ecclesia est Domus velut Familia filio­ Prob. 1) Ut praecedentium partium conclusio. Nam ex probatis infertur, Deum Patrem vere esse Conditorem et Vivi­ ficatorem Ecclesiae velut Familiae filiorum Dei. a) Conditor est, quia Filium suum Unigenitum, quem ab aeterno generat, misit in hunc mundum, ut homines credentes in eum filii Dei fierent atque ut tales in unum coetum coadunarentur, cui Ca­ put constituit ipsum suum Unigenitum Filium (cf. Io 1,11-14; Eph 1,22; Rom 8,29). b) Vivificator est, quia Spiritum Sanctum, quem ab aeterno cum Filio spirat, in tempore misit in hunc mundum, ut Spiritus amoris substantialis Patris et Filii vivi­ ficaret velut anima coetum filiorum Dei (cf. Io 14,15-17; Rom 8,9.15-17). Ergo ex eo quod Deus Pater constituerit Filium suum Unigenitum Caput coetus Filiorum Dei, atque ex eo quod de­ derit Spiritum amoris substantialis Patris et Filii, ut vivificaret tamquam anima eundem Filiorum Dei coetum seu Ecclesiam, merito concludere possumus, Ecclesiam esse Domum velut Familiam filiorum Dei Patris. 995· Prob. 2) Ex testimoniis Scripturae, a) Ecclesia a S.Paulo appellatur Domus Dei vivi et quidem in sensu formali, ut Familia (1 Tim 3,15; cf. 3,5 et contextum capitum 1-3); atque ideo ipse S.Paulus fideles appellat etiam domesticos Dei in eodem formali sensu seu de familia Dei (Eph 2,19) 18. b) Ecclesia describitur ut Familia Domus Dei, in qua Christus est Filius in propria Domu, Moyses vero famulus eius­ dem Domus, nos autem eandem hanc Domum constituimus (Hebr 3,1-6), et quidem non ut famuli solum, sed ut fratres ipsius Primogeniti (Rom 8,28-30). c) Paterfamilias Ecclesiae est Deus Pater, tum quia ex eo omnis Paternitas in caelis et in terra nominatur (Eph 3,15), tum etiam quia, ut verus Patriarcha, homines in Christo Filio suo benedixit, in ipso eos elegit et tandem in suo Unigenito eosdem praedestinavit in adoptionem Filiorum Dei (Eph 1,3-6). Unde merito. Christus nos docuit Deum orare dicentes: Pater noster, atque monuit: Patrem, inquit, nolite vocare vobis super terram; unus est enim Pater vester qui in caelis est (Mt 6,9:23,9). ” I.Knabenbauer, Comment, in epist. ad Eph 2,19 et 1 Tim 3,15. L-3 c.2 λ.i. corpus christi mysticum, th.24 N.994*999 851 996. Conclusio theseos haec est: A. Ecclesia est Domus Dei Patris: Deus Pater in ea est velut Paterfamilias in Domu sua, cuius filii sumus nos; B. Ecclesia est Corpus Christi Mysticum: Deus Filius in ea est velut Caput Corporis, cuius membra sumus nos; C. Ecclesia est Templum Spiritus Sancti: Deus Spiritus Sanctus in ea est velut Anima vivificans, de cuius vita participes sumus nos. D. In hac unione cum Deo Trino consistit tandem supernaturalis vita regeneratorum per Baptismum in nomen Pa­ tris et Filii et Spiritus Sancti, iuxta illud Christi mandatum: Baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti (Mt 28,19). 997. Scholion i. Doctrina S.Thomae de Corpore Christi Mystico continetur praesertim in 3 q.8; De ver. q.29 a.4 et 5; 3 d. 13 q.2 a.2; Expos, in epist. S.Pauli: Rom 8,28-30 lect 6:12,4-5 lect.2; 1 Cor 12,4-30 lect.1-3; Eph 1,22-23 lect.8; 2,19 lect.6; 4,15-16 lect.5; Coi 1,18-20.24-28 lect.5-6; Hebr 3,1-6 lect.i; Opusc. in Symbolum, c.12 19. 1) De Christo Capite Mystici Corporis (3 q.8 a.1,3 et 6). Λ. Christus ut homo est Ecclesiae Caput (3 q.8 a.i). De ratione Capitis sunt: a) sublimitas; b) perfectio; c) virtus influendi in membra. In Christo autem a) sublimitas habetur ex propinquitate ad Deum et ex consequenti praeeminentia relate ad nos; b) perfectio adest ex gratiarum et donorum absoluta plenitudine; c) virtus constat ex eo quod de Christi plenitudine dona et gratiae in omnes derivantur. Notandum autem est Christum ut hominem instrumentaliter, ut Deum vero auctoritative dona et gratias in Mystici sui Corporis membra influere (3 q.8 a.i ad 1) 20. 998. B. Christi Capitis membra (3 q.8 a.3). Membra Christi capitis sunt omnes homines secundum varios tamen gradus. Primo quidem actu sunt membra, a) qui visione beata Deo uniun­ tur, b) qui caritate Deo adhaerent, c) qui saltem fide in Deum credunt. Secundo solum potentia membra sunt, dj infideles qui aliquando credituri sunt, e) infideles qui nunquam ad fidem pervenient. Tertio nec quidem po­ tentia sunt membra, f) qui aeterna damnatione a Deo aversati sunt. Notan­ dum ergo est, iuxta hanc doctrinam, Ecclesiam latiori sensu sumi; et ideo S.Thomas: «Patres, inquit, ferebantur in Christum per fidem et dilectionem eandem, qua et nos in ipsum feriniur; et ita Patres antiqui (id est V.T.) per­ tinebant ad idem Corpus Ecclesiae, ad quod nos pertinemus» (3 q.8 a.3 ad 3). 999. C. Solus Christus proprie et simpliciter est Ecclesiae Caput (3 q.8 a.6). Proprie et simpliciter ratio Capitis in solo Christo impletur, quia solus Christus virtute interne influit in membra, propria auctoritate ea gubernat, atque omnes omnium temporum, quotquot Ecclesiae membra sunt, sua ac­ to Cf. M.Grabmann, Die Lehre des hl.Thomas v.A. von der Kirche (1003); Τη.Κλβγγβι ι, Zur Lehre des hl.Thomas v.A. vorn Corpus Christi Mysticum (1931); Y.Congar, L'idée de l'Eglise chez S.Thomas: Esquisse» du mystère de l'Eglise (1953) 59-91. 20 De ratione Christi Capitis, cf. etiam S.Th., ad Eph 1,23 lect.8. 852 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill tione attingit. Aliis ratio capitis solum per participationem et secundum quid convenit, quatenus sola externa gubernatione et auctoritate vicaria a Christo accepta dici possunt capita, non tamen adeo ut eorum subditi membra eorum appellari possint. 1000. 2) De habitudine Christi Capitis ad eius membra fusius agit S.Thomas, De ver. q.29 a.4 et ad Eph 4,16 lect.5. 3) De membrorum unione plura videri possunt 3 d.13 q.2 a.2 sol.2 et ad 1; ubi etiam de quasi-Anima Mystici Corporis, quae est Spiritus Sanctus. In Symbolum autem, c. 12: «Anima, inquit, quae hoc Corpus Ecclesiae vivi­ ficat, est Spiritus Sanctus». 4) Ecclesiam esse Domum velut Familiam filiorum Dei Patris docetur etiam a S.Thoma praesertim ad Eph 2,19 lect.6; ad Hebr 3,1-6 lect.i 21. 1001. Scholion 2, ticano. Doctrina de Corpore Mystico in Conc.Va­ De hac re nihil definitivum a Concilio propositum habemus. Tantum­ modo exstat Schema Patribus propositum, exstant etiam plures animadver­ siones a Patribus Concilii scripto traditas circa hanc rem, exstat denique Schema reformatum a P.Kleutgen iuxta Patrum emendationes, quod ta­ men Patribus Concilii non fuit propositum. Propter coactam ab extrinseco Ctjncilii suspensionem, Patres pervenire non potuerunt ad publicam de hac doctrina discussionem. 1002. Schema I Constitutionis «De Ecclesia» in suo primo capite sta­ tuebat, Ecclesiam esse Corpus Christi Mysticum, tamquam notionem prodromam, ex qua reliqua de Ecclesia doctrina erueretur: «Caput I. Ecclesiam esse Corpus Christi Mysticum. Unigenitus Dei Filius... in similitudinem ho­ minum factus (Phil 2,7) visibilis apparuit in assumpta nostri corporis forma, ut terreni homines atque carnales novum hominem induentes, qui secun­ dum Deum creatus est in iustitia et sanctitate veritatis (Eph 4,24), Corpus efformarent Mysticum, cuius Ipse exsisteret Caput. Ad hanc vero Mystici Corporis unionem efficiendam, Christus Dominus sacrum regenerationis et renovationis instituit lavacrum, quo filii hominum tot nominibus inter se divisi, maxime vero peccatis dilapsi, ab omni culparum sorde mundati mem­ bra essent ad invicem, suoque divino Capiti fide, spe, et caritate coniuncti, uno eius Spiritu omnes vivificarentur, ac caelestium gratiarum et charisma­ tum dona cumulate reciperent. Atque haec est, quae, ut fidelium mentibus obiciatur alteque defixa haereat, satis nunquam commendari potest, prae­ cellens Ecclesiae species, cuius Caput est Christus (Coi 1,18), ex quo totum Corpus compactum, et connexum per omnem iuncturam subministrationis, secundum operationem in'mensuram uniuscuiusque membri, augmentum Corporis facit in aedificationem sui in caritate (Eph 4,16)» 22. 1003. Deputatio Fidei, in Annotationibus ad hoc Schema, explicabat momentum huius doctrinae et opportunitatem ac convenientiam eam defi­ niendi, his verbis: «Ad describendam Ecclesiae naturam secundum veram et catholicam doctrinam, statuitur primo loco, illam esse Corpus Christi Mysticum, eo quod 1) in sacris Litteris Ecclesia Christi nullo alio schemate 21 A,Mitterer, O.c. n.972 opponit doctrinam S.Thomae doctrinae Encyclicae «Mystici Corporis·; contrarium sentit ChJournet: BullThom 8 (1952) 363-373. Sententiam Mitterer videtur sequi T.Zapblbna, De Ecclesia 2 (1954) 372-378. 22 Msi 51.539- L-3 C.2 A.I. CORPUS CHRISTI MYSTICUM, TH.24 N.ÇX)9-1OO5 853 frequentius, accuratius et dissertius proponitur; 2) quod eodem schemate continetur ipsa intima Ecclesiae essentia, et praestantissima, id est, divina eiusdem species ac vis, a qua veluti a parte potiori ac nobiliori descriptionis ducitur initium; accedit 3) ratio polemica, scilicet, ut statim a principio excludatur vulgata apud Novatores tam recentiores... quam vetustiores exceptio, quasi per Catholicos tota Ecclesiae veritas revocaretur ad externa et sensibilia tantum... Apparet insuper 4) nisi illa interna Ecclesiae species habeatur ob oculos, constitui aestimarique, ut par est, de iis non posse, quae ad ipsam externam eiusdem faciem spectant; et notum est omnibus 5) ipsam in primis esse Mystici Corporis speciem, quae nunc inter homines adeo car­ nales ac mundanos aut penitus ignoratur, aut, uti oportet, non attenditur; quare illa videbatur ante omnia in animis fidelium excitanda» 23. 1004. Patrum Concilii iudicium de hoc Schemate notum est nobis testimonio Patris Kleutgen, Theologi vaticani, qui in Annotationibus ad Schema II Constitutionis «De Ecclesia» haec ait: «Multis Reverendissimis Pa­ tribus in priore Schemate displicuit, definitionem Ecclesiae symbolicam, qua Corpus Christi dicitur, tamquam caput doctrinae et fundamentum eorum, quae sequuntur, proponi.» Ideo in Schemate II expositio in hac po­ tius alia Ecclesiae notione fundatur: «Est igitur Ecclesia coetus fidelium Christi, atque vera societas, quavis tamen humana societate longe augus­ tior, atque ideo Dei Civitas et Regnum caelorum merito appellata»24. Atta­ men ut idem Theologus adnotat: «Ad excludendum vero quidquid meri humani vel profani hoc nomen societatis suggerere posset, mox subjungun­ tur nomina Ecclesiae magis propria et biblica, atque horum explicatione os­ tenditur Ecclesiae indoles plane divina et supernaturalis origine, fine, me­ diis. Quae eo etiam spectant, ut occurratur calumniae, a Catholicis in de­ scribenda Ecclesia ea, quae sunt interna et spiritualia, negligi... Hoc igitur mutatum est, ita tamen ut nomen illud Ecclesiae [Corpus Christi] singula­ riter commemoretur, propterea quod in ipsa etiam Scriptura caeteris fre­ quentius et expressius usurpatur, et valde idoneum est ad Ecclesiae proprie­ tates significandas» 25. 1005. In Schemate Π, iuxta haec criteria, doctrina de Corpore Christi Mystico non proponitur ut fundamentum ex quo reliqua eruantur, sed adiungitur tamquam pars revera praecipua ad intimam Ecclesiae naturam penitus cognoscendam, in hunc modum: «Scriptura... Ecclesiam non modo Regnum vocat, sed domui quoque spirituali, templo sancto et ovili assimilât, prae­ cipue autem Corpus esse docet, cuius Caput quidem Christus, membra vero fideles sint. Itaque veluti vivi Corporis membra fideles Christi inter se iunctos et copulatos esse oportet, testante Apostolo: Sicut corpus unum est et membra habet multa, omnia autem membra corporis cum sint multa, unum tamen corpus sunt; ita et Christus. Etenim in uno Spiritu omnes nos in unum Corpus baptizati sumus (1 Cor 12,12)»26. Hoc II Schema neque est Concilio propositum neque a Deputatione Fidei approbatum; attamen iuvat ad concludendum, Concilium Vati­ canum certo cogitasse de definienda doctrina quae tenet Ecclesiam esse Christi Capitis Corpus Mysticum 27. Msi 51,553. 24 Msi 53.309. 25 Mst 53.309· 26 Msi 53,309· 27 E.Mersch, Le Corps Mystique du Christ (1933) 2,326-332; J.Madoz, La [glesia Cuerpo mistico de Cristo segùn el primer rsquema ‘De Ecclesia· en el Concilio Vaticano: RcvEspT 3 (1943) 159-181. 854 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill xoo6. Scholion 3. Identitas Corporis Mystici et Ecclesiae hierarchicae. De conceptu Corporis Mystici comparato cum conceptu Ecclesiae visibilis, aliqui Concilii Vaticani Patres animadverterunt hos conceptus non esse aequandos, atque in specie Archiep.DuPANLOUP asseruit: «Corpus Mys­ ticum Christi latius patet quam Corpus visibile Ecclesiae et comprehendit in totali sua extensione omnes iustos etiam eos qui (sine sua culpa) extra com­ munionem Ecclesiae versarentur»2S. Haec autem doctrina non videtur consonare cum illa quam proponebant Schemata Concilii Vaticani, atque post Encyclicas «Satis cognitum» Leo­ nis XIII et «Mystici Corporis» Pu XII, iam sustineri non potest. Verum sane est, Corpus Christi reduplicative qua Mysticum non esse Ecclesiam Christi reduplicative qua visibilem, quia ratio qua Corpus Christi denominatur prae­ cise Mysticum non sunt ea quae in Ecclesia praecise visibilia sunt, sed ea quae in Ecclesia supernaturalem eius vitam constituunt. Attamen si con­ ceptus tantum specificative sumantur, dicendum sane est. Mysticum Christi Corpus esse simpliciter visibilem Christi Catholicam Ecclesiam. Nam doctri­ na de Corpore Christi Mystico desumpta praesertim est ex S. Paulo. «Me­ taphora autem Corporis paulina non plane verificatur neque in unione illa, quae unice est vi Incarnationis, neque in Ecclesia inde ab Abel, neque in Ecclesia quae mere in sanctis vel in praedestinatis est, neque in Ecclesia exclusive discente: sed solummodo in Ecclesia Catholica hierarchica docente simul et discente. Est enim, ad mentem Pauli, Christi Corpus illa organizatio visibilis hierarchica, qualis erat tempore Doctoris gentium» 28 29. 1007. Inter catholicos, inde ab anno 1914, exsistunt aliqui, qui irenismo ducti, distinguunt plane Corpus mysticum ab Ecclesia hierarchica, eo praesertim fine ut concedant, Christianos acatholico^ bona fide errantes revera pertinere ad Corpus mysticum, ideoque salvari, licet Ecclesiae ca­ tholicae membra proprie non sint 30. Hac doctrina, possibilem putant sibi reddi additum ad Panchristianos Oecumenismum foventes, qui ad salutem obtinendam tenent necessariam et sufficientem esse internam animi unio­ nem cum Christo, minimeque requiri uniformitatem doctrinae vel vitae vel organizationis externae; sed potius indifferens esse pertinere ad quamlibet ex Christianis sectis 31. Post Encyclicam «Mystici Corporis», catholici communissime amplectun­ tur traditionalem doctrinam de identitate Corporis Christi mystici et Ec­ clesiae Catholicae Romanae, quam nos semper propugnavimus 32. Aliqui tamen opinantur, Pium XII identitate, quam docet, solummodo intendisse Panchristianorum indifferentismum proscribere, minime vero prohibuisse tenere ampliorem illum et traditionalem Corporis mystici con28 Msi 51.785s. OecumCTiislae affirmant: «Ecclesiae, quamvis non sint membra eiusdem corporis visibilis, pertinent tamen ad idem Corpus Mysticum» et asserunt hoc teneri etiam ab Ecclesia Romana. Cf. VVdHd Council of Churches, Minutes and reports of the Central Committee, IV,3 (9-15 jul. 1950) p.87. Cf. Irenikon 24 (1951) 42. 29 S.Tromp, Corpus Christi quod est Ecclesia (1946) 167-186. Τ.Ζλρει.ενα, De Ecclesia, 2 (1954) 3S9-388. 39 Cf. E.Przywara, Corpus Christi Mysticum: ZAszMyst 15 (1940) 197-2:5; L.Bouver, Ou en est la théologie du Corps mystique: RevScRel 22 (1948) 313-333. 31 G.Aulén, L'Eglise a la lumière du N.T., et C.T.Craic, L'Eglise du N.T.: ambo ap. Etudes Oecuméniques, Desordre de l’homme et dessein de Dieu v.I (1949) p.23-58. Lcqc notam 28. 32 Tromp, Bover, Feckes, Mitterer, l.c., n.972: F.Amiot. L’enseignement de St.Paul (1946): P.Parente, Theol. Fundam. (1947) 148-154: J.Bonsirven, L'Evangile de Paul (1948). Et in articulis ephemeridum: L.Malevez: NouvRevTh 67 (1945) 993-1015; D.C.Lialine: Irenik 20(1947) 34-54; H.Bleinstein: GeistLeb2o(i947) 234-238: A.Chavasse: NouvRevTh 70 (1948) 690-702; J.Brinktrine: ThGl (1948) 299; A.Liegé: RevScPhTh 32 (1948) 351-357: J.Beumer: ThGl 39 (>949) 259; 44 (1954) 321-338; H.Holstein; Et 267 (1950) 241-252; Strotmann: Iren 25 (1952) 249-262. 1-3 C.2 A.I. CORPUS CHRISTI MYSTICUM. TH.24 K.IO06-IO08 855 ceptum, iuxta quem omnes iustificati, etiamsi non sint pleno sensu visibilis Ecclesiae membra, vere tamen ad Corpus Christi mysticum pertinere dicun­ tur. Morel vero, doctrinam P.Tromp ex professo impugnans, censet. Pium XII docere, Corpus mysticum in sensu eminenti vel perfecto acceptum identificari cum Ecclesia Catholica Romana. Ipse autem, innixus praeser­ tim doctrinis Mersch et Cerfaux, tenet Corpus mysticum proprie et simpli­ citer dictum esse complexum omnium qui habitualiter uniti sunt cum Christo per solam fidem supernaturalem, etiamsi baptismo careant vel ad quamlibet aliam sectam pertineant33*. Haec, quae post Encyclicam «Mystici Corporis» censebamus sustineri non posse, nunc vero putamus doctrinae catholicae adversari, post Encyclicam «Humani generis» quae docet: «Quidam censent se non devinciri doctrina paucis ante annis in Encyclicis Nostris Litteris exposita, ac fontibus revela­ tionis innixa, quae quidem docet. Corpus Christi mysticum et Ecclesiam Catholicam Romanam unum idemque esse» 3*. Idem supponit cum in En­ cycl. «Sempiternus Rex» ait: «Multi in orientalibus plagis ab unitate Mystici Corporis Christi... misere abscesserunt» (AAS 43 [1951] 640s). 1008. Scholion 4. De Anima mystici Corporis. Spiritum Sanctum diximus non Animam, sed quasi-Animam Corporis Christi Mystici. Non dicitur proprie anima: 1) quia non est substantia incompleta quae Mystico Corpori substantialiter uniatur ut eius proprie dicta forma, et 2) consequen­ ter, quia vitae effectus Corporis Mystici non causât formaliter, sed solum efficienter et quasi-formaliter. Tamen gratia sanctificans et alia interiora supernaturalia dona multo minus dici possunt Anima Mystici Corporis. Nam 1) non sunt quid substan­ tiale neque definitive in Corpore Mystico exsistunt, 2) nec sunt intrinsece independentia ab animabus fidelium, 3) nec sunt unum principium, ac proin­ de unitatis ratio e$se nequeunt, 4) nec sunt primum ac radicale actuum Cor­ poris principium, sed potius effectus qui in eo ab alio producuntur et augen­ tur, 5) nec sunt principium simpliciter actuum Corporis qua talis, cum ac­ tus potestatum docendi, sanctificandi et regendi valide a ministris gratia carentibus exerceantur. Quapropter, cum agatur de definiendo substantiali, uno, primo ac radicali vitae et omnium actuum Corporis principio, nequit dici id esse gratiam sanctificatem et alia interna supernaturalia dona, quae non sunt nisi vitales effectus vel principia proxima quibus Spiritus Sanctus, velut Anima, in Ecclesiae Corpore operatur, ut animadvertit Pius XII 3S. Si autem comparatio ac similitudo sub alio respectu sumatur, quatenus nempe in homine, ad corpus ea pertinent omnia quae sensibus percipi pos­ sunt, ad animam vero ea quae de se insensibilia sunt; tunc quidem ea omnia, quae in Mystico Christi Corpore sensibus immediate percipi nequeunt, eius anima appellari possent, atque ideo ad animam Ecclesiae dicendum esset pertinere, non solum gratiam sanctificantem et alia interna supernaturalia dona, sed etiam ipsas tres divinas personas, quatenus divina virtute iugiter in Ecclesia operantur et in iustorum animis praecipue inhabitant. Sub hoc alio respectu quaestionem accipere videntur plures ii auctores, qui ut Wil33 Cf. Rahner, Mersch, Cerfaux, Goossens, Le., n.972; V.Morel, Le Corps mystique du Christ et l’Eglise Catholique Romaine: NouvRevTh 70 (1948) 703-726. Nothomb: Ircn 25 (1952) 226-248. Cf. notam 25. 3« Pius XII, «Humani generis»; AAS 42 (1950) 571· Cf. M.Labovrdettb, Les enseigne­ ments de l’Encyclique «Humani generis».· RevThom 50 (1950) 51; J.Vodopivec, Ecclesia Ca­ tholica Romana Corpus Christi Mysticum: Euntes docete 4 (1951) 76-95; Ch.Journet, L'Eglise du Verbe Incamé 2 (ro51) 53-55.59». 80-83. 33 M.d'Herbicny, De Ecclesia th.30; E.Dorsch, De Ecclesia th.26; Pius XII : AAS 35,220. β56 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill Palmieri, De San et alii, tenent, animam Mystici Corporis esse gra­ tias et dona supematuralia creata 36. mers, 1009. Singulariter opinatur in hac re C.Journet, qui duas asserit esse in Mystico Christi Corpore animas: aliam increatam, Spiritum Sanctum: aliam vero creatam, gratiam nempe sanctificantem et alia eam comitantia creata dona 37. Verum quidem est homini in justificatione, non solum gra­ tiam et dona creata infundi, sed etiam increatum donum Spiritus Sancti do­ nari (D 799s). Tamen censemus gratiam sanctificantem, et dona creata eiim comitantia, non posse dici Ecclesiae animam in sensu quo loquimur, propter rationes nuper memoratas (n.1008). Nec placet asserere duas esse Mystici Corporis animas; cum enim, iuxta S. Paulum, Ecclesia dicatur Corpus ad similitudinem humani corporis, in ea duae animae distinguendae non sunt, quia neque in humano corpore duas animas distinguere licet (D 1655 cum nota). Dona creata gratiae non apte dici possunt principium vitale, sed potius sunt vita ipsa, quam Spiritus Sanctus, tamquam vitae principium, membris corporis communicat, iuxta claram doctrinam Catechismi Tridentini : «Unus idemque est Spiritus, qui fidelibus gratiam, perinde atque anima corporeis membris vitam, impertitur» (p.i a.9 n.12). 1010. Scholion 5. Christi mysticum. De habitudine S.Mariae Virginis ad Corpus A. Doctrina Magisterii Ecclesiae. Praesertim in epilogo Bullae (Ineffabilis Deus», Pu IX Acta 1 (1854) 617s; in Encycl. 'Ad diem illum» Pii X Acta 1 (1904) 150-161: in epilogo Encycl. «Mystici Corporis» Pu XII: AAS 35 (1943) 247s. Cf. S.Tromp, Text.Docum., Ser.Theol., 26, Lit.Encycl. Annotationes § io8s; J.M.Bover, La Mariologla en ia Encycl. «Mystici Corporis», ap.Soteriologia mariana (1946) 495-520; J.Dillersberger, Die Stellung Marias in der Heilsordnung nach «Mystici Corporis» (1947); C.Feckes, Die Kirche ais Herrenleib, Erlauterung zur Enzykl. «Mystici Corporis» (1949) 169-173; H.nu Manoire, Maria, 1 (1949) 552-556.573-601.604-607. B. Doctrina Scripturae. F.M.Braun. Marie et l’Eglise d’après l'Ecriture: EtudMar (1952) 7-21; A.Bea-A.Merk, Marienbild des A. und N. Bundes, ap.P.STRAETER, Maria in der Offenbarung (1952) 23-84. C. Doctrina SS.Patrum. H.Holstein, A.Mueller, H.Barré, ap.Marieet l’Eglise: EtudMar (1951) 11-143; I.Ortiz de Urbina, H.Rahner, ap.P.STRAETER, l.c. 85-1181.37-182; G.Montague: AmerEcclRev 123 (1950) 331-337; A.Mueller, Ecclesia-Maria (1951); H.Rahner, Mana und die Kirche (1951); H.de Lubac, L'Eglise et la Vierge Marie, ap.Méditation sur l’Eglise (1953) 241-285; H.Coathalen, Le parallélisme entre la S. Vierge et l’Eglise dans la tradition latine jusqu'à la fin du XIIe siècle: AnalGreg 74 (1954). Cf. H.Lennerz, Maria-Ecclesia : Qreg 35 (1954) 90-98. »» Cf. Compendio della dottrina cristiana, prescritto da Pio X aile Diocesi della provincia di Roma (1905) 119: «In che consiste l’anima della Chiesa? L’anima della Chiesa consiste in ciô che essa ha d’intemo e spirituale, cioè la fede, la speranza, la carità, i doni della grazia e dello Spirito Santo e tutti i celesti tesori che le sono derivati per meriti di Cristo Redentore e dei Santi». G.Wilmers, De Ecclesia th.iôs; D.Palmieri, Proleg. de Ecclesia th.11; De San, De Ecclesia 0.3675; Van Noort. De Ecclesia 0.74s; A.Michelitsch, Theol. Fundam. § 199. 37 C-Journet, L'Eglise du Verbe Incarné 1 (1941) 425.61-64. 625-630.6405; 2 (1951) $65579. 603-705. Idem opinatur E.Sauras, El Cuerpo mistico de Cristo (1952) 820-44. L-3 C.2 A.I. CORPUS CHRISTI MYSTICUM, TH.24 n.ioo8-ioiq 857 D. Testimonia Liturgiae. G.Frenaud, Liturgies latines du VIIe au XIe siècle: EtudMar (1951) 39-58; H.Engberding, Ph.Oppenheim, Oestliche und lateinische Liturgie, ap.P.STRAETER, l.c. 119-136.183-267. E. Doctrina Theologorum, a) Medii aevi: I.Riudor: EstEcl 25 (1951) 181-218; A.Piolanti: EuntDoc 4 (1951) 324-338; M.Mueller, ap.P.STRAETER, l.c. 268-316. b) Recentiorum Theologorum: M.J.Scheeben, Dogmatik 3 p.455-629; J.B.Terrien, La Mère de Dieu p.2 1.8 c.1-3; J.Anger, L'Eglise, société martale, ou Marie, mère du Corps mystique, ap.La doctrine du Corps mystique, p.3 c.3; J.V.Bainvel, De habitudine Mariam inter et Ecclesiam, ap.De Ecclesia, p.97s; L.Colomer, La Virgen tipo, Madré y corazôn de la Iglesia, ap.La Iglesia, p.2 1.2 c.2; C.Feckes, Maria und die Kirche, ap.Das Mysterium der hl. Kirche, p.264-275; F.Jürgensmeier, Die Gottesmutter in der Frômigkeit des Corpus Mysticum, ap.Der mystische Leib Christi, p.326-338; H.Rondet, La Vierge dans le Corps mystique: EtudMar (1937) 195-232; O.Semmelroth, Maria Urbild der Kirche (1950); Ch.Journet, La Vierge au coeur de l’Eglise, ap.L’Eglise du Verbe Incarné, 2 (1951) 382-453; J.Lécuyer, R.Laurentin, M.Philipon, ap.Marie et l’Eglise: Etud­ Mar (1952) 23-86, J. Beumer, C.Feckes, P.Straeter, A.Stolz, ap.P.STRAETER, Maria in der Glaubenswissenschaft (1952); S.Tromp, Die Sendung Martens und dos Geheimnis der Kirche: ThGl 43 (1953) 401-410; E.Sauras, El Cuerpo mistico (1952) p.486-525; R.Lauréntin, A.M.Henri, J.Bonnefoy, C.Dillenschneider, Th.Koehler, M.J.Nicolas: ap. EtudMar (1953) 2-170. F. Locus quem occupat Maria in Corpore Çhristi mystico. Mariam esse Caput secundarium Ecclesiae, tenet, cum paucis, A.Fer­ nandez: CiencTom 38 (1928) 122-158. b) Mariam esse collum Ecclesiae, de­ fendit, cum pluribus medio saeculo XVII anterioribus, G.M.Roschini, Mariologia 2 (1948) 349-367. c) Mariam esse velut cor maternum Ecclesiae, pro­ pugnant, cum aliquibus medii aevi, plures recentiores, ut Scheeben, Ter­ rien, Arintero, Hugon, Aguilar, Mura, Feckes, Gillet, Musger, Garcîa-Garcés, McCarty, A.Luis, in locis citatis a Roschini, ρ·349·358, quibus adde Colomer et Tromp locis citatis sub E. d) Contrarius est usui in Theologia metaphorarum (colli, cordis, etc.) quae non sint revelatae, ta­ men cum Bover (l.c. p.91.248) approbat doctrinam de capitalitate secun­ daria Mariae, quamvis censeat non oportere eam appellare caput. Sauras (l.c). 1. Maria typus et exemplar Ecclesiae atque gratiarum Christi Mediatrix. Deus Pater elegit et praedestinavit Mariam uti immaculatam et gratia plenam, ut in ea et ex ea formaretur Caput Corporis mystici et Unigenitus Patris secundum carnem; quo ipso eam proposuit ut typum Ecclesiae «sine macula aut ruga», et exemplum eorum in quibus formaretur Christus (Gal 4,19), membrorum nempe Corporis mystici et fratrum Unigeniti in domo vel familia Dei Patris. Unde, quia Pater disposuit ut mediante Maria daretur nobis fons ipse gratiarum Christus Dominus, ideo merito concludi­ tur, Mariam constitutam esse a Deo Mediatricem omnium gratiarum, quae membris Corporis mystici derivantur a Christo Capite. 2. Maria Mater Corporis mystici et omnium hominum Corredemptrix (D 1978a.). Dei Filius, consentiente Maria (Lc 1,45). incarnatus est in ea et ex ea na­ tus, ut per naturam de Maria assumptam esset hominum Salvator et mysti­ ci Corporis Caput. Ergo in Virginis utero una sibi et carnem Christus as­ sumpsit et mysticum simul Corpus adiunxit. Unde et Mariae filii mystice a) «58 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill dicimur, et ipsa nostrum spiritalis Mater est. Iuxta Crucem vero Maria, caritate qua in Deum flagrabat, pro voluntatis et dolorum Matris cum Filio perpetua coniunctione, Eum Deo Patri pro nobis obtulit, una cum mater­ norum iurium matemique amoris sui holocausto. Unde particeps passio­ num Redemptoris ac socia, meruit hominum fieri Corredemptrix. 3. Maria Regina mundi et omnium gratiarum Dispensatrix in Corpore mystico. Spiritus Sanctus supernis suis muneribus ac donis cumulavit Mariam effecitque eam omnis sanctitatis templum, ut ex ea nasceretur Sanctus Rex saeculorum et gloriae, Christus; quo ipso Maria constituta est a Deo caeli terraeque Regina et Mater misericordiae, ut thesauros promeritorum Filii sui et gratiarum divini Spiritus materno veluti iure administraret. Unde Ma­ ria, divino Spiritu repleta, adstat Regina a dextris Regis in excelsis, cuncto­ rum hominum fidissima· auxiliatrix, princeps largiendarum gratiarum mi­ nistra universorumque divini Spiritus munerum Dispensatrix, materno veluti amore vigilans assiduaque prece contendens ut uberrimae divitiae merito­ rum Capitis et inexhausta gratiarum fluenta Animae Corporis mystici in omnia eius membra iugiter effundantur (cf. Pios IX, X et XII, 1. c. sub A). 1011. Obiectiones. 1. Spiritus Sanctus nequit dici substantialis forma Mystici Corporis. Ergo neque eius anima. Dist. antec. Spiritus Sanctus nequit dici substantia spiritualis, velut de­ finitive exsistens in Mystico Corpore, qui efficienter et quasi-formaliter in eo causet vitam, ad similitudinem vitae quam in humano corpore formaliter causât anima, nego antec.; Spiritus Sanctus nequit dici substantia incom­ pleta, quae Corpori Mystico substantialiter uniatur ut in eo formaliter causet vitam, sicut anima in humano corpore, subdist. : et talis forma exigi debet pro physico corpore, quod talis informationis capax sit, conc.; et talis forma exigi potest pro morali corpore, ut est Ecclesia, quod talis informationis capax non est, nego. 2. Repugnat actui puro ut concipiatur velut in compositionem veniens. Atqui ut Anima Corporis Mystici Spiritus Sanctus concipitur velut in com­ positionem veniens. Ergo repugnat ut Spiritus Sanctus dicatur Ecclesiae anima. Dist. mai. Repugnat ut Spiritus Sanctus concipiatur velut in composi­ tionem veniens naturalem, conc. mai.; supernaturalem, subdist. : quae in Actu puro mutationem exigat, repugnat, conc.; quae solum in termino mu­ tationem exigat, repugnat, nego. Contradistincta min., negatur cons. et con­ sequentia. 1012. 3. Illud non est primum ac radicale vitae principium in Ec­ clesia, quod iam aliud praesupponit. Atqui Spiritus Sanctus in Ecclesia praesupponit gratiam sanctificantem ut fundamentum relationis praesentiae eius in anima iusta. Ergo Spiritus Sanctus non est primum ac radicale vitae prin­ cipium in Ecclesia. Dist. mai. Si aliud praesupponit in eodem causalitatis ordine, conc. mai.; si aliud praesupponit in diverso causalitatis ordine, nego mai. Contradist. min. Spiritus Sanctus praesupponit gratiam sanctificantem in ordine causalitatis formalis, seu tamquam fundamentum relationis praesentiae eius ut passive ab anima iusta possessi, conc. min.; in ordine causalitatis efficientis, seu tam­ quam fundamentum relationis praesentiae eius ut active animam iustam vivificantis, nego min. 1013. 4. «Quod vitae principium est singulorum, id etiam totius Ecclesiae, quippe quae constat e singulis sibi iunctis, Atqui singulis gratia L-3 C.2 A.2. MEMBRA ECCLESIAE. TH.25 N.IOIO-IOI7 859 sanctificans vitae supernaturalis est principium» 38. Ergo gratia sanctificans est totius Ecclesiae vitae supernaturalis principium. Trans, mai. Dist. min. Singulis gratia sanctificans vitae supernaturalis est principium accidentale, multiplex, proximum et formale, trans, min.; substantiale, unum, primum et efficiens, nego min. Pariter dist. cons. Gratia sanctificans est totius Ecclesiae vitae supernaturalis principium accidentale, multiplex, proximum et formale, trans, cons.; substantiale, unum, primum et efficiens, nego cons. 1014. 5. Definiendum vel maxime esset quodnam sit formale prin­ cipium Corporis Ecclesiae. Atqui formale principium Corporis Ecclesiae est gratia sanctificans. Ergo gratia est Corporis Ecclesiae Anima. Dist. mai. Definiendum esset quodnam sit quasi-formale principium Corporis Ecclesiae, conc. mat.; quodnam sit proprie formale principium Cor­ poris Ecclesiae, subdist. : si morale Ecclesiae corpus talis informationis capax esset, trans.; si morale Ecclesiae Corpus talis informationis incapax sit, nego. Contradist. min. Formale principium esset gratia sanctificans, si morale Ec­ clesiae Corpus capax esset propriae informationis, trans, min.; si talis infor­ mationis incapax sit, nego min. 1015. 6. Auctoritas est anima corporis socialis. Atqui Ecclesia est verum corpus sociale. Ergo anima Ecclesiae est auctoritas. Dist. mai. Auctoritas est anima corporis socialis naturalis, trans, mai.; supernaturalis, subdist. : si m eo esse sociale separari posset ab esse super­ natural!, trans.; si in eo esse sociale separari nequeat ab esse supernatural!, nego. Contradist. min. Ecclesia est verum corpus sociale mere naturale, n?go; supernaturale, subdist. : in quo esse sociale separari nequit ab esse supematurali, conc.; in quo esse sociale separari possit ab esse supernatural!, nego 39. ARTICULUS II De ratione qua membra Ecclesiae constituuntur Thesis 25. Baptismus, et quidem validus, requiritur et sufficit ad constituenda Corporis Ecclesiae membra. 1016. S.Th. 3 q.8 a.3; q.70 a.i; Suârez, Dc fide, d.9 s.i; Bellarmino, De Eccl. milit. I.3 c.2-3; Cano, De locis, 1.4 c.2-3; Franzelin, th.22-23; Wilmers, th.107-108; Tanquerey. i n.892-906; De San, n.345-359: Van LaAk, Repetit. (1911) p.185-197; Straub, th.31-32; Muncunill, n.615-636; Billot, th.io; D’Herbigny, th.33; Bainvel, th.19; Dieckmann, n.958-960; Dorsch, p.485-487; De Guibert, th.21; S.Fraghi, De membris Ecclesiae (1937); Stolz (1939) p.27-34; Vellico (1940) th.14; Journet, 2 (1951) 1056-1081 ; Sauras, El Cuerpo Mistico (1952) 581-609; Zapelena, 2 (1954) 341-358; L.Rodrigo, De Legibus, n.138-163. 1017. Nexus. Probavimus Ecclesiam esse societatem perfectam et ad modum corporis humani constitutam. Iam vero in omni societate perfecta eius cives constituuntur et 38 G.Wilmers, De Ecclesia n.51. 39 D.Palmieri, De Rom. Pontif. Prolegom. de Ecclesia th.n. Eum refutat M.d’Herbigny, De Ecclesia th.30. 860 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill dignoscuntur ut tales aliqua visibili norma; unde nunc quaeri­ mus, quodnam sit elementum visibile praecipuum, quo mem­ bra Corporis Ecclesiae constituantur talia. 1018. Notiones. Membri notio probe distinguenda est a notionibus subditi et mere obligati ad Ecclesiam. Obligatus ad aliquid est ille, cui competens potestas aliquam obligationem imponit antecedenter ad omne sociale vinculum: sic, exempli gratia, omnes homines obligati sunt ad Deum colendum. Sub­ ditus dicitur ille, qui subiacet potestati sociali alterius. Membrum appellatur illud, quod alicui corpori organico tanquam pars integralis unitum est. 1019. Iam si ad Ecclesiam has notiones transferimus, haec habemus quae sequuntur: a) Obligati ad Ecclesiam sunt illi quibus Christus obligationem imposuit sese adnumerandi suae Ecclesiae; tales sunt omnes homines viatores, prout infer­ tur ex thesi 3.a b) Subditi Ecclesiae sunt illi qui potestati sociali Eccle­ siae subiacent; prout haec subiectio magis vel minus perfecta sit, ratio etiam subditi magis vel minus perfecte dari potest. Subditi igitur Ecclesiae censentur ii omnes, quibus Baptis­ mus collatus est, quamvis sint haeretici vel schismatici vel excommunicat! vitandi, iuxta ea quae statuit CIC 87 L c) Membra Ecclesiae sunt illi qui tamquam pars integralis uniti sunt Corpori Ecclesiae; prout haec unio magis vel minus plena sit, ratio etiam membri magis vel minus plene datur: Membra Ecclesiae censemus esse omnes valide baptizatos, in quibus unionis vincula cum Ecclesia non fuerint rupta aut haeresi aut schismate aut excommunione, prout in hac thesi explicamus et probare intendimus 1 2. 1020. Corpus Ecclesiae est omne illud quod ad eam pertinet quatenus est. hominum visibilis societas. Corporis Ecclesiae membrum aliquis esse potest dupliciter, videlicet aut re aut tantum voto 3. Membrum re est ille qui vinculo reali et visibili cum corpore Ecclesiae unitus est. Membrum autem voto ille est qui propter eius bonam voluntatem (= Votum) 1 CIC 87: «Baptismate homo constituitur in Ecclesia Christi persona cum omnibus Chris­ tianorum iuribus et officiis, nisi, ad iura quod attinet, obstet obex, ecclesiasticae communionis vinculum impediens, vel lata ab Ecclesia censura». Cf. G.Michiels, Normae general. lur. Can. i (1949) 348. 2 Circa discrimina conceptuum membri et subditi confer A.Straub, De Ecclesia 0.1265; H.van Laak, Repetitorium (1911) 188; L.Rodrigo, De Legibus n.120. 3 Cf. S.Th., 3 q.68 a.2.3. L.3 C.2 A.2. ΜΙ.ΜΙΙΚΛ IlCLF-SIAE. ΤΗ.25 Ν. 1017'1023 861 particeps a Deo fit de vita quae propria est Corporis Ecclesiae, prout in thesi de necessitate Ecclesiae explicatur (th.27). Constituere membrum Ecclesiae est efficere ut homo viator realiter induat veram et propriam rationem membri corporis Ecclesiae. 1021. Baptizatus est ille qui Sacramentum Baptismi a Christo institutum accepit. Requirimus ergo Baptismum quem appellant fluminis seu aquae; ac propterea non sufficiunt nec Baptismus qui dicitur sanguinis seu martyrii, nec Baptismus qui vocatur flaminis seu caritatis, quamvis agnoscamus caritate et martyrio gratiam sanctificantem semper obtineri, «inquantum utrumque supplet vicem baptismi aquae»4. Baptismi sacramentum suscipi potest tripliciter, nempe rite, valide et fructuose. Baptismus rite collatus est ille cui nihil deest ex elementis sensi­ bilibus quibus necessario perficiendus est ritus quo confertur. Validus est Baptismus rite collatus cum intentione necessaria suscipientis et ministri. Fructuosus est Baptismus validus qui confertur subiecto apte disposito ad eius fructum seu gratiam suscipiendam. Distinguentes igitur haec tria: ritum sensibilem, intentionem requisitam et dispositionem suscipientis, pro Baptismo rite collate sufficit primum, pro valido requiruntur et sufficiunt duo priora, pro Baptismo denique fructuoso tria haec requiruntur; adeoque hae Baptis­ mi varietates inadaequate tantum ad invicem distinguuntur. 1022. Adversarii in genere sunt omnes qui vel formaliter vel aequivalenter negant aliquod visibile elementum requiri ad veram constituendam Ecclesiam. Tertullianus montanista, qui ut veram non agnoscebat nisi «Ecclesiam Spiritus per spiritualem hominem»5, verus inspirator fuit errorum quos propugnaverunt aetate media Cathari, Waldenses, Albigenses, Fraticelli, aliaeque sectae «Spi­ ritualium» dictae, quae Christi fideles, non aliqua re visibili, sed solis internis donis Spiritus vera Ecclesiae membra consti­ tui tenebant6. Wicleff ex iisdem principiis suam doctrinam derivavit, ex quo suam fere integram Ecclesiologiam desumpsit Hus7, qui tenuit sola Dei praedestinatione membra Ecclesiae constitui (D 627-632, 647). 1023. Luther autem et Calvin, cum in doctrinis de Eccle­ sia manifeste dependeant a Wicleff et Hus; inde merito appella­ tus est Tertullianus «pater Spiritualism! Protestantium Occi­ 4 5 6 7 Cf. S.Th., 3 q.66 a.4.11. Tertullianus. De pudic. 21; De virginibus velandis, 1: ML 2,8893.1024s. D 424 473 485 486 488. Cf. L.Loserth, Hus: RealEncyclProtThK 8,472*489. 862 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill dentis»8. Protestantes tan lutherani quam calviniani negant ullam rem visibilem requiri ad Ecclesiae membra constituenda. Luthe­ rani, quia tenent Ecclesiam nihil esse aliud quam «congregatio­ nem iustorum invisibilem et spiritualem, sola fide perceptibilem»; Calviniani vero quia propugnant «Ecclesiam esse societatem fidelium praedestinatorum, uni Deo cognitam, qui solus novit quos elegit» 9. Recentius adversantur etiam Sabatier, Harnack, Barth, aliique quamplurimi, tenentes, Ecclesiam effici solummodo ex illis qui christianum sensum internum filiationis erga Deum Patrem in animis suis sentiunt, vel supernam aliquam mo­ tionem immediate a Deo acceptam percipiunt, ut fiant «con­ gregatio vivens Christi Domini viventis». De his egimus supra n.42-43 10. 1024. Sententiae Theologorum. Plura particularia sunt in hac re, de quibus catholici Theologi disputant, in praecipuis autem omnibus communiter consentiunt cum S.Thomae doc­ trina. S.Thomas et Suarezius loquuntur de Ecclesia sensu lato intellecta et sensu stricto. Ecclesiam sensu lato definiunt «con­ gregationem fidelium, qui fuerunt a principio mundi usque ad finem ipsius». Ecclesiam vero sensu stricto intelligunt eorum coetum qui per Baptismum tamquam per Sacramentum Fidei incorporantur Christo, prout in Scholio 2 videri potest infra n.1039-1041. 1025. Probe quidem notandum est, distinctionem Ecclesiae sensu lato sumptae ab ea quae dicitur sensu stricto, nullo modo importare distinctio­ nem duarum Ecclesiarum coexsistentium; sed tantummodo significare, du­ plicem exstitisse eiusdem Ecclesiae stadium, atque duplicem etiam nunc posse dari modum pertinendi ad idem numero Corpus Ecclesiae, alium, iuxta terminologiam S.Thomae, mentaliter vel voto, alium vero corporaliter vel re, prout patebit ex iis quae dicemus in Scholio 2 n.1039, et iam breviter indi­ cata manent supra, n.155-158 n. Iam vero cum in thesi nostra quaeramus, quinam sint qui re pertineant ' ad Corpus Ecclesiae, quam Christus in Apostolis instituit, merito praescin­ dimus ab iis quae auctores speculantur circa rationem genericam sub qua illi etiam, qui in praeparationis Ecclesiae stadio crediderunt in Christum ventu­ rum, possent dici ad eandem Christi Ecclesiam pertinere. s F.Heiler. Altchristliche Autonomie und pâpstlicher Zentralismus (1041) p.iï. 9 Luther, Responsio ad lib. A.Catharini (1951) EcLWeimar, 7, p.299; Calvin, Catichis· mus Ecclesiae genevensis, Ed. K.Müller, p.tas. 10 De adversariis huius theseos plura videre potes inferius, nn.1072-1075,1128, et in elucubratione nostra, El Derecho en cl Misterio de la Iglesia: RevEspT 14 (1954) 211-238. 11 Cf. ea quae scripsimus de multiplici sensu quem vox Ecclesia habet, supra n.t49s. 155-158. Vide G.Wilmers, De Ecclesia n.386; M.d’Herbigny, De Ecclesia n.353. I.Urban hanc veluti viam mediam ad Christianorum unionem proposuit: «Statuta distinctione inter conceptum Ecclesiae, quatenus est Corpus sociale et quatenus est Corpus mysticum Christi, nihil nos prohibet quominus Orientales, quamvis sub respectu sociali a nobis separentur, membra mystici Corporis Christi dicamus, eosque sub hoc respectu ut fratres in Christo amplectamur· (Acta I Conventus Velrhradensis' [1908] 25). L-3 C.2 A.2. MEMBRA ECCLESIAE. ΤΗ.25 Ν.ΙΟ23-ΙΟ28 863 1026. Theologi vero, qui extra statum quaestionis nostrae non va­ gantur, adeoque quaerunt de membris Ecclesiae sensu stricto intellectae, id est, de membris illius Ecclesiae quae et quatenus a Christo in Apostolis instituta est, circa particularia puncta dissentiunt, praesertim circa indolem Baptismi qui requiritur. Membra Corporis Ecclesiae re esse omnes et solos baptizatos, dici potest sententia vere unanimis, iuxta ea quae praecedunt. a) Baptismum sufficere rite collatum, etsi invalidum ob intentionis de­ fectum, tenent cum Bellarmino, Kilber, Straub, Pesch, alii 1213 . b) Baptismum requiri validum, defendunt Franzelin, Palmieri, Wil­ mers, Van Laak, Billot, Bainvel, Muncunill, Dorsch, Schultes, Tanquerey, Zapelena, Fraghi, Stolz, Calcagno, Hervé, aliique multi13. 1027. Status quaestionis. Agimus de Ecclesia sensu stricto, seu de illa quae et quatenus a Christo instituta est. Quaerimus de iis qui pertineant ad eius Corpus, seu ad Eccle­ siam quae et quatenus visibilis hominum societas est. Inquiri­ mus denique quinam ad Corpus Ecclesiae re pertineant, id est non tantum putative, sed effective; nec tantum voto, sed re. Thesis constat duabus partibus. In i.a tenemus omnes et solos baptizatos esse Ecclesiae membra, seu Baptismum de se sufficere ac requiri ad re consti­ tuenda Ecclesiae Christi membra. In 2.a defendimus Baptismum requiri validum, sed abs­ trahimus ab ulteriori disquisitione, utrum nempe Baptismus requiratur reduplicative qua validus necne, tenentes eum re­ quiri saltem specificative validum. 1028. Doctrina Ecclesiae. Pars i.a: a) Omnes baptiza­ tos esse Ecclesiae membra, seu Baptismum de se sufficere ad membra corporis Ecclesiae constituenda, docetur a Conc.Flo­ rentino in decreto pro Armenis: D 696; idem vero implicite definitur in Conc.Tridentino, cum aperte definiat, baptizatos omnes, vi Baptismatis ipsius et antecedenter ad baptizatorum voluntatem, ad universam Christi legem servandam omnino 12 S.R.Bellarmino, De Ecclesia militanti I.3 c.io; H.Kilber, De principiis theolog. apud Wirceburgenses, t.i n.93; C.Maezella, De Ecclesia n.595; A.Straub, De Ecclesia n.1304; Ch.Pesch, Praelect. 1 n.329; Id., Compendium 1 n.231; L.Lercher, Instit. theol. 1 (1927) n.419. 13 I.B.Franzelin, Theses de Ecclesia th.22 n.3; D.Palmieri, De Rom. Pont. Proleg. de Ecclesia § 11 n.7; G.Wilmers, De Ecclesia n.390; H.van Laak, Repetitorium (1911) 186; L.Billot, De Ecclesia th. 10 § 3; A.Tanquerey, Synop. theol. 1 n.898; J.V.Bainvel, De Ecclesia n.58; G.van Noort, De Ecclesia n.152; I.Muncunill, De Ecclesia n.621 ; V.Zubizarreta, Theol. Fundam, n.393; Ae.Dorsch, De Ecclesia 487; A.Michelitsch, Theol. Fundam. § 200; R.Schultes, De Ecclesia a.i2; J.de Guibert, De Ecclesia 0.182; T.Zapelena, De Ecclesia. 2 P.389S; M.d’Herbigny, De Ecclesia th.33; Lercher-Schlagenhaufen, Instit. theol. 1 n.412; A.Stolz, De Ecclesia 29; S.Fraghi, De membris Ecclesiae 67; A.M.Vellico, De Eccle­ sia th.14 p.536; P.Parente, Theol. Fundam. 171; F.X.Galcagno, Theol. Fundam, n.287; J.M.Hervé, Manuale Theolog. t.i n.448. 864 Ï.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. ΓΗ teneri: D 863s 870, cumque addat, Baptismate ipsos parvulos inter fideles computari: D 869; ratio autem horum est ea, quam ipsum Tridentinum adducit, definiens: «in Ecclesiam per Baptismi ianuam ingredi» seu «lavacro Baptismi Christi Corporis membra effici»: D 895. Hinc merito Ecclesia sua lege statuit: «Baptismate homo constituitur in Ecclesia Christi per­ sona cum omnibus Christianorum iuribus et officiis» (CIC 87). b) Solos baptizatos esse Ecclesiae membra, seu Baptis­ mum de se requiri ad membra Corporis Ecclesiae constituenda, implicite definitur in Conc.Tridentino: D 895, ubi asserit, non baptizatos extra Ecclesiam esse, ac proinde Ecclesiae non esse de illis iudicare. Hinc etiam CIC 12: «Legibus, inquit, eccle­ siasticis non tenentur qui Baptismum non receperunt». Vati­ canum in i.° schemate Constitutionis «De Ecclesia», c.i, scri­ bebat: «Ad Mystici Corporis unionem efficiendam, Christus Dominus sacrum regenerationis et renovationis instituit lava­ crum, quo filii hominum... membra essent ad invicem suoque divino Capiti... coniuncti» 1415 . 1029. tradidit: Pius XII in Encyclica «Mystici Corporis», aperte haec «Sicut autem humanum corpus propriis instrumentis ornatum cernitur, quibus vitae, sanitati, ac sui ipsius singulorumque membrorum incremento consulat: sic humani generis Servator... Corpori suo Mystico mirum in mo­ dum prospexit, illud sacramentis ditando... Siquidem per lustralis aquae lavacrum non modo qui sunt mortali huic vitae nati, ex peccati morte re­ nascuntur et Ecclesiae constituuntur membra, sed spirituali etiam characte­ re insigniti capaces aptique fiunt ad caetera suscipienda munera sacra...» «In Ecclesiae autem membris reapse ii soli annumerandi sunt, qui regene­ rationis lavacrum receperunt veramque fidem profitentur» '5. 1030. Valor dogmaticus doctrinae nostrae. Pars i.8 Om­ nes et solos baptizatos esse Ecclesiae membra, est implicite de­ finitum in Conc.Tridentino. Pars. 2.8 Baptismum autem requiri validum, est conclusio certa in Theologia, vel saltem probabilior. 1031. Probatio. Pars i.8: Membra Corporis Eccle­ siae re sunt omnes et soli baptizati. a) Omnes: 1 Cor 12,12s: Sicut enim corpus unum est ei membra habet multa, omnia autem membra corporis cum sint multa, unum tamen corpus sunt: ita et Christus [mysticus nem­ pe seu Ecclesia]. Etenim in uno Spiritu omnes nos in unum 14 Msi 51,539. Considera integrum de hac re schematis textum. 15 Pius XII, Encycl. 'Mystici Corporis»: AAS 35 (1943) 20ts. D.2286. I..3 C.2 A.2. MEMBRA ECCLESIAE. TH.25 N.IO28-IO32 865 Corpus baptizati sumus. Gal 3,27-28: Quicumque enim in Christum (graece) baptizati estis, Christum induistis. Non est ludaeus neque Graecus... Omnes enim vos unum estis in Christo lesu. Coi 2,11-12 S.Paulus Circumcisioni comparat Baptismum, cui excellentiorem vim tribuit. Atqui ludaei Circumcisione incorporabantur populo electo. Ergo a fortiori Christiani Bap­ tismo incorporantur Ecclesiae. b) Soli: Io 3,5: Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu Sancto, non potest introire in Regnum Dei. Mt 28,19: Euntes ergo facite discipulos omnes homines, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti: vertimus attendentes ad vim textus graeci. Act 2,41: Qui ergo receperunt sermonem Petri baptizati sunt, et appositae sunt in die illa animae circiter tria millia. 1032. c) Sensum Ecclesiae in hac re bene exprimunt formulae quae in administratione Baptismi adhibentur. Rituale Romanum : «Da quaesumus, Domine, electo nostro, ut... renovetur fonte Baptismatis et inter Ecclesiae tuae membra numeretur» 16. Manuale Toletanum : «Consignamur divino cha­ ractere, tamquam oves Christi, atque Christo per Baptismum, tamquam membra Capiti copulamur atque connectimur»I7. Liturgia Mozarabica : ♦Quicumque in Christo baptizantur, induant Christum, ut qui in nomine Trinae Maiestatis baptizati fuerint... in numero fidelium mereantur adscribi» >8. In Ecclesia Gallicana: «Quicumque in Christo baptizabuntur, induant Christum... gratias Domino referamus, quod augere dignatus est Ecclesiae suae congregationem per caros nostros qui modo baptizati sunt» 19. In Eccle­ sia Antiochena : «Digni fiant superna regeneratione per aquam et Spiritum: ad hoc ut sint oves veri Pastoris obsignatae signaculo Spiritus tui Sancti, et honorabilia membra in Corpore Sanctae tuae Ecclesiae» 20. In Ecclesiis Constantinopolitana, Alexandrina, Coptica, Aethyopica et Graecorum: «Ut efformetur Christus in regenerando isto, qui per me, abiectum et miserum, Baptisma regenerationis suscipit. Aedifica eum super fundamentum Apos­ tolorum et Prophetarum... et complanta et insere ipsum ceu veritatis ger­ men in tua Sancta, Catholica et Apostolica Ecclesia»2l. In Ecclesiis Hiero­ solymitana et Syrorum: «Qui baptizantur, eos perfice et domesticos Christi tui eos constitue expurgans eos sacro tuo lavacro». «Signatur N. oleo laetitiae ut inseratur in bonam olivam in Apostolica Ecclesia». «Signatur N. agnus spiritualis in grege Christi in nomine P. et F. et S. S.» 22. Rituale Romanum tit.2 c.4, ordo Baptismi adultorum, n.3. 17 Manuale Toletanum, Appendix ad Rituale Romanum, tit.a c.1 § 55. 1 « Liturgia Mozarabica, Missale mixtum pars 1 : ML 85,465 s. Sententia illa: Qui in Christo baptizati estis Christum induistis (Gal 3,27), occurrit etiam in Officio Baptismi Ecclesiae Armenorum: J.A.Assemani, Codex Liturgicus 2.201.209. >’ Ordo Baptismi in Ecclesia Gallicana: J.A.Assemani, Codex Liturgicus Ecclesiae univer­ sae 2.385.43. Cf. similes Ordines Ecclesiarum particularium Pictaviensis in Gallia et Laudiensis in Italia: Assemani, 2.61.78. 20 Ordo Ecclesiae Antiochenae Syrorum: Assemani, 1,220. 21 Ordo Baptismi Ecclesiarum Constantinopolitanac et Graecorum, necnon Alexandrinae, Copticae et Aethyopicae: Assemani. 2,132,134.162. Ordo similis Ecclesiae Antiochenae Syrorum: Assemani, 1,230. 22 Ordo Ritualis Syrorum et Ecclesiae Hierosolymitanae; Ordo Baptismi Ecclesiae Antio­ chenae et Hierosolymitanae Syrorum, necnon Philoxeni Mahugcnsis Episcopi: Assemani, 2,223.232.28s.3O7· Cf. Assemani, 1,240.255. Tcologia I 28 866 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill Ordo Severi Antiocheni: «Qui ad s.Baptisma praeparatus est... connu­ mera eum tuis spiritualibus sanctisque ovibus»... «effinge et forma Christum tuum in hoc, qui regenerandus est per meam tenuitatem»... «oleo ungitur iste simplex agnus, et connumeratur inter filios Patris caelestis»... «Bapti­ zatur N. ut sit agnus in grege Christi in nomine P. et F. et S. S.» 23 ■ Ordo S.Iacobi Syrorum Maronitarum : «Suscipe, Domine, agnos qui ad Baptismum accessere, eosque in grege tuo cum agnis filiis dexterae coniunge. Aperi portas tuas, s.Ecclesia, et suscipe simplices agnos, qui hodie ad Baptismum advenerunt»... «Pastor bone, qui Trinitatis signaculo oves tuas obsignasti... signetur agnus simplex gregis tui, et per signaculum tuum connumeretur cum tuis ovibus tuusque sit, et custodiatur ab omnibus malis»... «Obsigne­ tur N. agnus in grege christiano, oleo vivo divinae unctionis in nomine P. et F. et S. S.»... «Ego te baptizo N. agnum in grege Christi in nomine P. et F. et S. S.» 24. In Ordine Ecclesiae Armenorum : «Fiat corpus et membrum Eccle­ siae tuae Sanctae» 25. In Ordine Ritualis Syrorum, Ecclesiae Hierosolymitanae et Severi Antiocheni : «Expande alas tuas, Sancta Ecclesia, et simplicem agnum suscipe, quem Spiritus Sanctus genuit ex aquis Baptismatis»... «Salve novus agnus, filius ex Baptismo genitus, quem ex aquis genui in nomine Trini­ tatis» 26. Iuxta haec Liturgiarum testimonia, ad membra Ecclesiae constituenda Baptismus sufficit, quia homines dicuntur ipso Baptismate de Ecclesia fieri; Baptismus requiritur, quia sine ipso non censentur de Ecclesia esse. 1033. d) Confirmatur eadem doctrina auctoritate SS.Patrum: S.Irenaeus: «Sicut de arido tritico massa una fieri non potest sine humo­ re, neque unus panis; ita nec nos multi unum fieri in Christo lesu potera­ mus, sine aqua quae de caelo est» (R 220). Tertullianus: «Nos pisciculi secundum Ίχθύν nostrum lesum Chris­ tum in aqua nascimur, nec aliter quam in aqua permanendo salvi sumus» (R 302). S. Methodius: «Ecclesia velut fervet turgetque et parturit, donec forme­ tur in nobis genitus Christus; quo nimirum quisque sanctorum, qua ratione Christi particeps est, Christus nascitur... Tamquam Christi evaserint per commercium Spiritus, qui in Christum baptizati sunt, suas hic Ecclesia con­ ferente partes ad eorum in Verbo effigiem et transformationem» (R 613). S.Ioannes Chrysostomus: «Cives Ecclesiae... non tantum sunt liberi sed et sancti, non tantum sancti sed et iusti, non solum iusti sed et filii, non solum filii sed et heredes, non solum heredes sed et fratres Christi, nec tan­ tum fratres Christi sed et coheredes, non solum coheredes sed et membra, non tantum membra sed et templum, non tantum templum sed et organa Spiritus. Vides quot sunt Baptismatis largitates... Hac de causa etiam infan­ tes baptizamus... ut iis addatur sanctitas, iustitia, adoptio, hereditas, fra­ ternitas Christi ut eius membra sint» (R 1228). S.Augustinus: «Christum imitantur sancti eius ad sequendam iustitiam. Sed praeter hanc imitationem gratia eius illuminationem iustificationemque nostram etiam intrinsecus operatur... Hac enim gratia baptizatos quoque 23 Ordo syriacus Severi Patriarchae Antiocheni: Assemani, 2.268.277.297-299. 24 Ordo Ritualis Syrorum Maronitarum S.Iacobi Sarugensis Episcopi: Assemani, 2,315s. 332.347s.350. .............................. 25 Ordo Ecclesiae Armenorum: Assemani, t.172. His stmtha plura in Ordine Baptismi Ecclesiae Antiochenae Syrorum: Assemani, 1,2225.226. 26 Pulchra haec formula saepe occurrit: Assemani, 2,225.237.243.300. L.3 C.2 A.2. MEMBRA ECCLESIAE.' TH.25 Ν.Κ>3·2-ΙΟ35 867 parvulos suo inserit Corpori, qui certe imitari aliquem nondum valent» (R I7IS)·. Idem in Epist. 265, n.4: «Quoscumque legimus in Corpore Christi, quod est Ecclesia, pertinere ad Regnum caelorum, non nisi baptizatos intelligere debemus» (ML 33,1087). S.Fulgentius: «Arbitror... tunc unumquemque fidelium corporis san­ guinisque dominici participem fieri, quando in Baptismate membrum Cor­ poris Christi efficitur, nec alienari ab illo panis calicisve consortio, etiamsi antequam panem illum comedat et calicem bibat, de hoc saeculo in unitate Corporis Christi constitutus abscedat» (R 2237). 1034. Pars 2.a Requiritur Baptismus validus. Baptismus qui requiritur ad re constituenda Corporis Ecclesiae membra est Baptismus validus. Nam 1) Baptismus etsi rite collatus, si sit invalidus non sufficit, quia in thesi quaerimus, quo homines membra Corporis Eccle­ siae constituantur re, id est non tantum putative et apparenter, sed etiam effective et realiter. Atqui Baptismo invalido etsi rite collate homines con­ stitui possunt Ecclesiae membra tantum putative et apparenter, non vero effective et realiter. Ergo baptismus etsi rite collatus, si sit invalidus non sufficit ad re constituenda Corporis Ecclesiae membra. 2) Baptismus validus requiritur, quia ad membra Corporis Ecclesiae constituenda re, id est effective et realiter, Baptismus ille requiritur quo homines reddantur capaces participandi bona socialia Ecclesiae specifica et praecipua, qualia sunt Sacramenta. Atqui tantum Baptismo valido homines redduntur capaces participandi talia bona socialia Ecclesiae, id est Sacra­ menta. Ergo Baptismus validus requiritur ad re constituenda Corporis Eccle­ siae membra. 3) Baptismus validus requiritur, quia ad membra Corporis Ecclesiae re constituenda requiritur, iuxta Scripturam et sensum Ecclesiae, ille Baptis­ mus, quo revera fiat illa regeneratio vel renascentia, qua homines vere Christo uniantur eique ut Capiti Corporis Ecclesiae incorporentur. Atqui solo Bap­ tismo valido revera fit illa regeneratio vel renascentia, qua homines vere Christo uniuntur eique ut Capiti Corporis Ecclesiae incorporantur. Ergo Baptismus validus requiritur ad re constituenda Corporis Ecclesiae membra. 1035. Scholion 1. Quid minimum requiratur ut homo sit Ecclesiae mem­ brum. Triplex est praecipua responsio ad hoc quaesitum etiam inter Theolo­ gos catholicos qui tenent, membrum Ecclesiae esse hominem baptizatum qui non sit manifeste haereticus aut schismaticus aut perfecte excommunicatus. Prima sententia plurium cum Bei.larmino respondet: Ecclesia est so­ cietas hominum visibilis et iuridica, plane uti civilis societas. Atqui societa­ tis hominum visibilis et iuridicae membrum est ille in quo tantum externae condiciones implentur quae de iure requiruntur. Ergo minimum quod re­ quiritur et sufficit ad constituendum Ecclesiae membrum est Baptismus rite collatus, quamvis ob intentionis defectum sit invalidus, ideoque characterem animae internum et invisibile non imprimat. Reponunt alii: Ecclesia est societas visibilis et iuridica quidem, attamen hominum renatorum (Io 3,5); quemadmodum igitur ut quis esse possit cives societatis civilis praerequiritur eius naturalis nativitas, ita etiam ut quis esse possit cives Ecclesiae praerequiritur eius supernaturalis renascentia. Haec autem Baptismate invalido non confertur vere et realiter; ac proinde Baptis­ mate mere rite collato homo tantum apparenter et putative fit Ecclesiae 868 I.SALAVERRI, 'DE ECCLESIA CHRISTI. Ill membrum, prout ipse Bellarminus concedit scribens: «Posset etiam respon deri, et melius, eos qui non sunt baptizati et tamen habentur pro baptizatis, esse de Ecclesia secundum apparentiam exteriorem tantum, id est, putative, non vere» 27. 1036. Secunda sententia plurimorum Theologorum cum Billot re­ spondet: Ecclesia est societas hominum regeneratorum. Atqui haec superna regeneratio non datur nisi in Baptismo valido, quo regenerationis character imprimitur. Ergo minimum quod requiritur et sufficit ad constituendum Ecclesiae membrum est Baptisma validum quo character animae impri­ matur. Obiciunt alii: Character qui Baptismo calido confertur non sufficit ad constituendum Ecclesiae membrum, quia proprie non est principium vi­ tae spiritualis, et quia characterem susceptum retinent indelebilem damnati, qui tamen neque in potentia sunt Ecclesiae membra 28. 1037. Tertia sententia non paucorum cum Suârez respondet: Eccle­ sia est societas fidelium, eorum nempe qui Christo Capiti uniuntur per ac­ tum aliquem vitae spiritualis. Atqui minimum, quod requiritur et sufficit ut talis societatis membrum aliquo vitae spiritualis actu Christo Capiti unia­ tur est fides. Ergo minimum quod requiritur et sufficit ad constituendum Ecclesiae membrum est fides. Observant alii: Fides ut actus vitae spiritualis requiri potest ad haben­ dum membrum Corporis Ecclesiae viventis qua viventis aliquali vita in­ terna et supernaturali, sed non ad constituendum membrum Corporis Ec­ clesiae visibilis qua talis, de quo nunc proprie quaeritur. 1038. Igitur minimum, quod sufficit ad constituendum Ecclesiae mem­ brum, est:· In.I.a sententia, ut putative membrum sit, adeoque ius habeat quo extrinsece reputetur de Ecclesia, quamvis revera incapax sit participandi de vita interna Corporis Ecclesiae. In 2.a sententia, ut materialiter membrum sit, adeoque ius habeat quo intrinsece reputetur de Ecclesia, ita ut revera capax sit participandi de vita interna Corporis Ecclesiae. In J.a sententia, ut formaliter membrum sit, adeoque ius habeat quo effective reputetur de Ecclesia, ita ut de facto participet de aliquali vita interna Corporis Ecclesiae. Aliis verbis, ad rationem membri Ecclesiae sufficit: In i.a, ut sit velut palmes non inhaerens, sed mere adhaerens viti; In 2.", ut sit velut palmes inhaerens viti, quamvis iam sit aridus; In 3.“, ut sit velut palmes inhaerens viti, et de aliquali eius succo fruens. 1039. Scholion 2. Mens Theologorum de Ecclesia sensu lato et sensu stricto. S.Thomas loquitur de Ecclesia duplici hoc sensu intellecta. 1) De Ecclesia in sensu lato haec praesertim docet 27 *29: a) «Corpus Ecclesiae constituitur ex hominibus, qui fuerunt a principio mundi usque ad finem ipsius.» b) «Patres antiqui pertinebant ad idem Corpus Ecclesiae ad quod nos pertinemus, quia ferebantur in Christum per fidem et dilectionem eandem, qua et nos in Ipsum ferimur.» 27 R.Bf.llarmiso, De Ecclesia milit. I.3 c.10, obic. quarto, resp. ad primum: ed. Vivés, 2.343· Cf. I.3 c.z. 2’ Suàrez, De Fide d.9 s.1 n.22; Bellarsuno, De Ecclesia milit. 1.3 c.4. S.Th.: a) 3 q.8 a.3: W 3 q-8a,3 ad 3;c> 3 q.8 a.3 ad 2; d) 2.29.43.5 ad 4; e; 2.2 q.t a.9 ad 3: f) 3 q.8 a.4 ad 2. De Ecclesia sensu lato vide etiam S.August., Enarrat, in Psal 90,2.1 i R 1479) et De calech. rud. c.3 n.6; c.19 n.33: ML 37.1159: 40,313-335: De Civ. Dei 18.51,2: X4L 41,614. Cf. Catechismuni Conc.Tridentini, In Symb. a.9 n.14: Y.Congar, Ecclesia ab Abel: Festschritf fur K.Adam (1952) p.79-108. L.3 C.2 A.2. MEMBRA ECCLESIAE. TH.25 N.IO35-I0.|O 869 c) «Peccatores non sunt membra Christi... nisi forte imperfecte per fidem informem, quae unit Christo secundum quid et non simpliciter.» d) «Fides informis est communis omnibus membris Ecclesiae.» e) «Ecclesia per fidem unitur.» f) «Ecclesia secundum statum viae est congregatio fidelium.» 2) De Ecclesia in sensu stricto S. Thomas haec tenet 30: a) «Post adventum etiam Christi homines per fidem Christo incor­ porantur; sed alio signo manifestatur fides rei iam praesentis. Ad hoc autem datur Baptismus, ut aliquis per ipsum regeneratus incorporetur Christo factus membrum ipsius.» b) «Per Baptismum homines Christo incorporantur.» Hoc est velut aliquod principium, quod ut tale saepe S.Thomas assumit ad arguendum. c) «Baptismus ordinatur ad quandam spiritualem regenerationem, qua homo sit membrum Christi.» d) «Si aliqui nunc sanctificarentur in utero, necesse est eos baptizari, ut per susceptionem characteris Christo configurarentur et aliis membris Christi conformarentur.» e) «Adulti prius credentes in Christum sunt ei incorporati mentaliter; sed postmodum cum baptizantur incorporantur ei quodammodo corpora­ liter, scilicet per visibile sacramentum, sine cuius proposito nec mentali­ ter incorporari potuissent.» Baptismi votum vel explicitum vel implicitum esse necessarium aperte docet S.Thomas. 1040. SuArez similiter loquitur de Ecclesia sensu lato et sensu stricto. De Ecclesia in sensu lato praecipua eius asserta haec sunt 31 : a) «Ecclesia produci incepit in Adamo et Eva... Pars materialis cor­ poris Ecclesiae sunt homines viatores... licet non omnes, ut de paganis li­ quet.» b) «Eadem est Ecclesia ante et post Christum... quia unitas fidei in omni Ecclesiae statu eadem perseveravit.» c) «Ante iustificationem potest homo esse unitus cum Christo, sed im­ perfecte et ut membrum mortuum», per fidem nempe et spem. d) «Omnes qui fidem habent Ecclesiae membra sunt, qui vero ea carent extra Ecclesiam sunt.» e) «Fides est forma quae unit Ecclesiae membra.» f) «Ecclesia est congregatio fidelium, seu corpus morale ex hominibus veram fidem Christi profitentibus compositum.» 2) De Ecclesia in sensu stricto haec Sudrez praesertim docet 32: a) «De Ecclesia secundum eum statum integrum, quem ex Christi institutione habet loquitur Conc.Florentinum cum vocat Baptismum spiri­ tualem ianuam, per ipsum enim membra Christi ac de corpore efficimur Ec­ clesiae» (D 696). «Nullus est intra hanc Ecclesiam nisi baptizatus.» b) «Per Baptismum efficimur membra Christi et Ecclesiae et capaces aliorum sacramentorum.» «Baptizatus est Christo et Ecclesiae incorporatus.» 1) S.Th. : a) 3 q.68 a.i c et ad 1 ; b) 3 q.68 a.4; a.5 c ct ad 1 : q.69 a.2 c et ad 1; c) 3 q.62 a.2;q.69 a.6; d) 3 q.68 a.i ad 3; e) 3 9-69 a.5 ad 1 ; a.4 ad 2. Cf. 1 q.117 a.2 ad 1. 31 F.Suàrez: a) De Fide d.9 s.2 n.3; s.i n.3 et 5; W De Fide d.9 s.i n.18; s.4 n.6; c) In 3 q.69 d.28 s-3 n.12; dj De Fide d.9 s.i n.5: e) De Fide d.9 s.i n.18 et 24; f) De Fide d.9 s.i n.3; s.2 n.3. De Ecclesia ab Abel, cf. Concar, l.c. nota 29, et S.Tromp, Corpus Christi quod est Ecclesia (1946) 122-128. 32 F.SuArez: a) De Fide d.9 s.i n.19 cf. n.17; d.12 s.4 n.22; b) In 3 d.26 s.2 n.8; d.27 s.i n.8; d.ti s.i n.7; c) In 3 d.26 s.2 n.4; d.27 s.3 n.7: d) In 3 d.34 s.i n.2; e) In 3 d.27 s.2 n.7.9s Certum ergo est Suârez requirere Baptismum ad hoc ut homo sit membrum Corporis Eccle­ siae quam Christus instituit: De Fide d.12 s.4 n.22. De ortu Ecclesiae eiusque membris quid actum fuerit in Vaticano, cf. J.Bevmer, EkMesiologische Frage auf den Vatican: MünchThZt s (•954) 336-345· 370 J.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. ΠΙ «Baptismo datum est ut ianua ad ingrediendum Christi Ecclesiam et parti­ cipanda alia eius sacramenta.» Haec et similia exprimunt aliquod velut prin­ cipium ex quo saepissime arguit Suârez. c) «Baptismus facit hominem membrum Christi.» «Solus Baptismus est regeneratio in Christo et ianua ingrediendi Ecclesiam; et sicut Ecclesia una est, ita unus est regenerationis modus.» d) «Per characterem baptismalem consignatur homo ut sit Ecclesiae membrum et capax sacramentorum.» e) «Sola fides non sufficit catechumeno ad gratiam consequendam, nec contritio illi sufficeret nisi votum Baptismi includeret.» «Baptismus est om­ nibus necessarius, quia omnes indigent incorporari Christo eiusque characte­ re consignari.» Ulterius Suarez probat Baptismi votum vel exphcitum vel implicitum esse adultis necessarium: «Aliqui dicunt, propositionem illam: Extra Ecclesiam non est salus, intelligendam esse de generali Ecclesia, prout fuit semper, et non de sola Ecclesia, prout specialiter est a Christo instituta; sed non placet responsio... Melius ergo respondendum: nemo salvari potest nisi hanc Christi Ecclesiam vel in re vel in voto saltem et desiderio ingre­ diatur. .. Estque manifestum, quia nullus est in re ipsa intra hanc Ecclesiam nisi baptizatus sit, et tamen salvari potest; quia sicut illi sufficit votum baptis­ mi, ita etiam votum ingrediendi Ecclesiam.» 1041. M.Cano intelligi bene potest iuxta hanc distinctionem Ecclesiae latiori sensu vel restrictiori sumptae, cum scribit: «Intelligendum est Ec­ clesiam dupliciter posse dici. Primum eam, quam fidelium omnium ab initio mundi usque in finem congregatio conficit, quomodo D.Thomas de Ec­ clesia loquitur 3 q.8 a.3, illique omnes, qui esse nunc eandem Ecclesiam dicunt, quae fuit in populo iudaeorum. In quem sensum Catechumeni sunt membra Ecclesiae verissima, non Baptismi sacramento, sed fide, quae omni tempore populum Dei ab infidelium coetibus discriminavit. Deinde et ea Ecclesia dicitur, quae in Christi nomine per Baptismum cogitur, qui et fidei sacramentum est, et proprie Ecclesiae membra partesque facit. Huius Ec­ clesiae nec Catechumeni partes sunt, et illi omnes sunt partes, qui a Baptis­ mo Christi characterem habent». De Ecclesia sensu lato loquitur etiam Molina 33. 1042. Obiectiones 34. i. Ante Baptisma multi habent fidem. Atqui fide pertinent ad Ecclesiam, quae est societas fidelium. Ergo Baptisma non requiritur ad constituendum Ecclesiae membrum. Conc. mai. Dist. min. Qui habent fidem et quidem caritate perfectam pertinent ad Ecclesiam voto, conc. min.; pertinent ad Ecclesiam re. subdist.: pertinent re ad Ecclesiam sensu lato, trans.; sensu stricto, ad eam nempe Ecclesiam quae a Christo in Apostolis instituta est, nego. Pariter dist. cons. Baptisma re susceptum non requiritur ad constituendum Ecclesiae mem­ brum voto, conc. cons.; ad constituendum Ecclesiae membrum re, subdist. : Ecclesiae sensu lato, trans. ; sensu stricto, nego. 2. Instas: Saltem catechumeni pertinent ad Ecclesiam. Ergo saltem pro eis Baptisma non requiritur. Dist. antec. Catechumeni pertinent ad Ecclesiam ut eius membra, nego antec.; ut Ecclesiae subiecti, subdist. : tamquam subditi in quos Ecclesia iurisdictionem habeat, nego; ut ad Ecclesiam obligati, et quia voluntarie se M.Cano, De locis I.4 c.2 resp. ad obiect; L.Molina, Concordia, p.3 q.i4a.i3 d. 46 n.18, Ed. Jo.Rabeneck (1953) P283. 14 Kilber, n.gt; De San, n.367-374; Van Laak, 187-193; Dorsch, 492-494: De θυ*· Bert, η. 190. L-3 C.2 A.2. MEMBRA ECCLESIAE, TH.25 N.I040-I044 871 submittunt condicionibus requisitis ad Baptismum Ecclesiae suscipiendum, conc. Pariter dist. cons. Baptisma non est necessarium catechumenis ut cate­ chumeni sint, conc. cons.; ut subditi et membra Ecclesiae sint, nego cons. 1043. 3. «Eadem est Ecclesia ante et post Christum» (Suârez, De fide, d.9 s.i n.18). Atqui ante Christum natum Ecclesiae membra constitue­ bantur sola fide. Ergo non Baptismo sed sola fide membra Ecclesiae consti­ tuuntur. Dist. mai. Ecclesia sensu latiori seu spiritualiter intellecta, de complexu nempe omnium divinitus evocatorum ad aliqualem unionem cum Christo sive venturo sive qui iam advenit, trans. Ecclesia visibilis sensu stricto in­ tellecta «secundum eum statum integrum quem ex Christi institutione ha­ bet» (Suârez, l.c., n.19), nego. Contradistincta minore, nego consequens et consequentiam. 4. Non solum spiritualiter, sed etiam visibiliter «ad idem corpus Ec­ clesiae Patres antiqui (V.T.) pertinebant ad quod nos pertinemus» (S.Th. 3 q.8 a.3 ad 3). Atqui ad Ecclesiae corpus Patres antiqui pertinebant per so­ lam fidem. Ergo Baptismus non requiritur ad constituenda corporis Eccle­ siae membra. Dist. mai. Ad idem corpus Ecclesiae sensu latiori intellectum de iis «qui ferebantur in Christum per fidem et dilectionem eandem, qua et nos in Ipsum ferimur» (S.Th., l.c.), trans. Sensu strictiori intellectum de sociali coetu supernatural! et visibili a Christo in Apostolis instituto, ut «Ipsi in­ corporemur quodammodo corporaliter per visibile sacramentum» (S.Th. 3 q.69 a.5 ad 1), nego. Contradist. min., nego consequens et consqam. 5. Iuxta S.Paulum, corpus Ecclesiae et mysticum Christi Corpus adae­ quate inter se convertuntur (1 Cor 12,27; Eph 1,22s.; 4,4; 5,25-30). Ergo cor­ poris Ecclesiae membra sunt iidem qui sunt membra Corporis mystici. At­ qui iuxta S.Paulum (Eph 4,15s; Col 2,19) membra mystici Corporis sunt ii omnes qui cum Christo uniuntur aliquali gratia interna, id est, saltem gra­ tia fidei, quam in eos ut Caput influit Christus. Ergo corporis Ecclesiae mem­ bra sunt ii omnes qui saltem fidem internam habent, etsi Baptismum non receperint. Concessis antecedente et primo consequente, dist. min. Membra mysti­ ci Corporis sunt ii omnes qui cum Christo uniuntur aliquali gratia per visi­ biles sacramentorum et ministrorum Ecclesiae «iuncturas subministratio­ nis» collata, prout Paulus effert (Eph 4,11-16), conc. Per nudam gratiam internam fidei, nego. 1044. 6. Baptismus ut validus est invisibilis. Ergo Baptismus ut validus non requiritur ad constituendum Ecclesiae visibilis membrum. Dist. antec. Baptismus reduplicative qua validus est invisibilis, trans, antec.; Baptismus specificative qui validus est invisibilis, subdist. ; inadaequate, conc.; adaequate, nego. 7. Instabis: Quod Baptisma, rite collatum infanti, sit specificative va­ lidum, pendet tantum ab intentione Ministri. Atqui intentio Ministri est adaequate invisibilis. Ergo et Baptisma infantis specificative validum est adaequate invisibile. Conc. mai. Dist. min. Intentio Ministri est adaequate invisibilis in Baptis­ mo rite collate sed invalido, conc. min.; in Baptismo rite collate et valido, subdist. : intentio Ministri est adaequate invisibilis per accidens et immediate, trans.; per se et mediate, nego. In Baptismo rite et valide collate, intentio Ministri in conferendo ritu, qui significat id quod efficit, ita per se includitur in ipsa actione humana coi- 872 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill lationis ritus, ut in virtute eiusdem intentionis ipse ritus externus ponatur; unde ipsa Ministri intentio per se et mediate visibilis est in ipso ritu actione humana posito; quemadmodum mens loquentis per se et mediate fit sensi­ bilis in loquela, quamvis per accidens et immediate sit invisibilis. In utroque autem casu visibilitas per se et mediata sufficit. «In verbis, quae proferun­ tur, exprimitur intentio Ecclesiae, quae sufficit, nisi contrarium exterius exprimatur» (S.Th., 3 q.64 a.8 ad 2). In Baptismo autem rite sed invalide collate, invaliditas pendet tantum ab intentione restrictiva, qua Minister positive impedire intendit ne signum sensibile efficiat id quod per se significat. Haec autem restrictiva intentio est adaequate invisibilis, et non nisi per exceptionem datur. A R TIC UL US III Causae quae baptizatum ab Ecclesiae corpore separant Thesis 26. Haereticus, apostata et schismaticus ipso fac­ to; excommunicatus vero legitima auctoritate ab Ec­ clesiae corpore separantur. 1045. S.Rob.Bellarmino, De Eccl.milit. I.3 c.4-6; Franzelin, th.22-23; Wilmers, th.in-114; De San, n.338-344, 360-374; Straub, th.33-34; Muncunill, n.637-653; Billot, th.11-12; D’Herbigny, th.32; Dieckmann, η.960-961; Dorsch, p.488-499; De Guibert, th.21; S.Fraghi, De membris Ecclesiae (1937); Stolz, p.27-34; Vellico, th. 14; Journet, 2, p.1056-1081 ; Sauras, El Cucrpo mistico p.616-631 ; Zapelena, 2 (1954) 389-397; LRahner, Die Zugehoiigkeit zur Kirche nach der Encycl. «Mystici Corporis»: ZkathTh 69 (1947) 129-188. 1046. Nexus. In praecedenti thesi vidimus Baptismum membra corporis Ecclesiae constituere. Iam vero, Baptismus characterem animae indelebilem imprimit neque proinde ite­ rari potest; unde quaeritur, utrum etiam ratio membri Eccle­ siae sit inamissibilis, an aliquae dentur causae quibus baptizati ab Ecclesiae corpore separari possint. Huic quaestioni respon­ det haec thesis. 1047. Notiones. Membri notio iam in praecedenti thesi explicata est. Haereticus est ille qui post receptum Baptismum pertina­ citer aliquam ex veritatibus fide divina et catholica credendis denegat aut de ea dubitat. Apostata vero appellatur ille qui post receptum Baptismum pertinaciter a fide christiana totaliter recedit ’. Divisiones quae sequuntur de haeretico eaedem valent omnino de apostata. Haereticus materialis est ille qui veritatem fide divina et catholica credendam denegat quidem, sed ex ignorantia in1 S.Th., 2.2 q.u a.2 ad 3: CIC 1325 § 2. Ι.·3 C.2 A.3. SEPARATI AB ECCLESIA. TH.20 N.I044-IO49 873 vincibili vel ex errore bona fide accepto. Bona fides in errante est iudicium prudens quo errans censet se non errare, sed contra, veritati adhaerere. Haereticus formalis est ille qui ve­ ritatem credendam denegat ex ignorantia vincibili vel ex errore mala vel dubia fide accepto. Haereticus manifestus est ille cuius error aut dubium in fide, nulla tergiversatione celari potest. Occultus autem dicitur ille cuius error aut dubium in fide sufficienter celatus manet. Haereticus publicus est ille qui alicui ex sectis haereticis aperte adhaeret. Privatus autem ille est qui nulli ex sectis hae­ reticis aperte adhaeret. De apostata eaedem divisiones et definitiones fieri possunt. 1048. Schismaticus est ille qui post receptum Baptismum subesse renuit Summo Pontifici aut cum membris Ecclesiae ei subiectis communicare recusat 2. Schismaticus potest etiam esse materialis aut formalis, occultus aut manifestus, privatus aut publicus. Huiusmodi autem varietatum definitiones eaedem sunt quas nuper de haereticis dedimus, supposito tamen con­ ceptu schismatici in locum conceptus haeretici. 1049. Excommunicatio est censura seu poena qua homo baptizatus delinquens et contumax excluditur a communione fidelium, donec a contumacia recedens absolvatur. Appellari potest formalis, quae attingit hominem revera delinquentem et contumacem. Dici vero potest mere materialis, quae fertur in subiectum quod per invincibilem errorem censetur delin­ quens et contumax quin tale revera sit. Potest esse totalis vel partialis prout excommunicatum a fidelium communione ex­ cludat in omnibus vel solum in aliquibus bonis quae sub Eccle­ siae iurisdictione cadunt. Bona autem supernaturalia interna, veluti gratia sanctificans et virtutes infusae, censura ipsa non auferuntur. Vitandus dicitur excommunicatus qui nominatim a Sede Apostolica exclusus est a communione fidelium, atque vel ab ipso iure vel publico decreto sententiave nominatim de­ nuntiatus est vitandus 3. Excommunicationem perfectam dicimus illam qua Sedes Apostolica proprie intendit hominem delinquentem et contu­ macem ab ipso Ecclesiae corpore separare. Ergo praeter pri­ vationem bonorum spiritualium quae sub Ecclesiae iurisdic­ tione cadunt, excommunicatio perfecta ut propriam et charac2 S.Th., 2.2 q.39 a.i; CIC 1325 § 2. 3 CIC 2241 2257 2258 2343 § 1 n.i ; S.Th., 4 d.18 q.2; Suarez, De censuris in communi, d.8 s.i n.177; F.X.Wernz, Ius Decretalium 6 n.145» 179-197· 874 Ï.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. ΙΠ teristicam sui rationem importat hanc intentionem manifestam separandi ab Ecclesiae corpore. Sed quia praevalens Ecclesiae intentio est «excommunicationem ad medelam et non ad inte­ ritum inducere»4, ideo si per contritionem ad gratiam et cari­ tatem excommunicatus redierit, ipso facto excommunicatio eius desinit esse perfecta, quamvis iuridice revera maneat ex­ communicatus vitandus nec licite valeat participare de fidelium communione donec absolvatur 5. 1050. Ab unione cum Ecclesia consulto dicimus sepa­ rari huiusmodi haereticos, apostatas, schismaticos et excommunicatos; quo significare volumus, haeresim, apostasiam, schisma et excommunicationem esse velut obices mere impe­ dientes unionem. Quare ipsis ablatis, Baptismus, efficacia qua de se pollet ad homines Ecclesiae incorporandos, ipse sufficit ad unionem iterum instaurandam. 1051. Adversarii. In specie negant haereticos et schisma­ ticos excludi ab Ecclesiae Corpore schismatici et protestantes omnes qui adhaerent theoriae trium ramorum Ecclesiae, vel doctrinas proprias Panchristianorum propugnant. Hi enim ad summum Baptismi necessitatem agnoscunt; in reliquis autem tenent, nullas condiciones ad pertinendum ad Ecclesiam esse statuendas, quibus ullo modo impediatur iusta libertas et aequale ius Ecclesiarum, quae semetipsas Christianas merito appellant: «Ecclesia est una, scripsit Zankow, et comprehendit omnes qui in Christo baptizati sunt; septa vero Ecclesiarum usque ad caelum non perveniunt»6. Accedunt Irenistae, quo­ rum sententiam explicavimus n.1007. 1052. Sententiae Theologorum. Circa particularia punc­ ta ulterioresque quaestiones, quae in hac re occurrunt relate ad baptizatorum separationem ab Ecclesia, Theologi catholici varias propugnant sententias, quarum praecipuas, informatio­ nis gratia, recensemus. 1) Membra corporis Ecclesiae non esse haereticos formales et manifestos, dici bene potest sententiam esse unanimem inter catholicos. 4 S.Th., Suppi, q.23 a.i; 4 d.18 q.2 a.4 soî.T. 5 Iuxta S.Thomam, excommunicatio minor dicitur illa qua fideles «separantur tantum a participatione Sacramentorum»; maior vero appellatur illa qua baptizati separantur «et a participatione Sacramentorum et a communione fidelium»: S.Th., 4 d.18 q.2 a. 1 sol.i. 6 S.Zankow, Das Orthodoxe Christentum 75s: Hoc dictum «Die Scheidewànde unter den Kirchen reichen nicht bis zum Himmel hinauf», attribuit Theologo ac Metropolitae Moskoviensi Philareto. Cf. F.Heiler, Urkirche und Ostkirche 227. Cf. Etudes oecuméniques, Désordre de l'homme et dessein de Dieu v.#-5 (i949)· De Panchrisiianis plura vide n.H26s. L-3 C.2 Λ.3. SEPARATI AB ECCLESIA. TH.26 N.IO49-IO55 8T5 a) Haereticos formales, sed occultos, non esse Ecclesiae membra, de­ fendunt aliqui auctores, ut SuXrez, Molina, Billuart, Franzelin, Michelitsch, Stolz, Fraghi, Journet, Zapelena, aliique pauci. Communior vero est sententia contraria 7. b) Haereticos mere materiales, etsi manifestos, esse Ecclesiae membra, propugnant Franzelin, De Groot, D'Herbigny, Caperan, Terrien, aliique pauci. Sententia vero contraria communior est8. 1053. 2) Membra corporis Ecclesiae non esse schismaticos formales et manifestos, est sententia fere uninamis inter catholicos 9. a) Schismaticos formales, sed occultos, esse Ecclesiae membra, ab aucto­ ribus catholicis communiter conceditur. b) Schismaticos mere materiales et manifestos esse Ecclesiae membra, tenent auctores qui idem defendunt de haereticis mere materialibus et ma­ nifestis. 1054. 3) Membra corporis Ecclesiae non esse eos qui excommunica­ tione perfecta ab Ecclesia excommunicat! sunt, sententia est communis inter catholicos. a) Ecclesiam velle quidem punire excommunicatione membra delin­ quentia, attamen de facto non intendere a corpore Ecclesiae separare excommunicatos, quamvis eos declaret vitandos, tenent D’Herbigny, Dieckmann, Spacil, Sauras, cum BAnez, Valentia, SuArez et Guarnieri >°. b) Excommunicates partiali excommunione esse Ecclesiae membra, est sententia communis inter Theologos, qui etiam communiter tenent, haere­ ticos et schismaticos mere materiales et occultos membra esse corporis Ec­ clesiae. 1055. Status quaestionis. Agimus de Ecclesia sensu stricto, seu de illa quae et quatenus a Christo instituta est, et 7 Haereticos occultos excludunt ab Ecclesia: I.de Turrecremata, Summo de Ecclesia I. 4 pars 2 c.rS,3.“ via; F.Suàrez, De Fide d.9 s.t n.5.13.18; L.Molina, Concordia, p.3 q.t4 a.13 d.46 n.t8; C.R.Billuart, De regulis fidei dis.3 a.2 § 4; l.B. Franzelin, th.23; A.Michelitsch, § 202; S.Fracui. 90; A.Stolz, 32: Journet, 2, 1064; Zapelena. 2,389. Haereticos occultos includunt in Ecclesia: M.Cano, De locis 1.4 c.6 ad 12; Bellarmino, De Ecclesia militante I.3 c.io; Kïlber. n.93; Mazzella, n.605: Palmieri, § 11 n.6; Van Laak, .190; De San, n.35S-358; Wilmers, n.399: Pesch. Praei. 1 n.329: Tanquerey, n.903; Straub, n.1285; Billot, th.ti p.296: Muncunill, n.648; Felder. 45; Zubizarreta, n.397; D’Herbigny, n.350; Schultes, a.12; Dieckmann, n.961; Vellico, 543; Parente, 171; Hervé, n.453. 8 Haereticos materiales, etsi manifestos, includunt in Ecclesia: Franzelin, th.23; J. V.de Groot, De Ecclesia q.3 a.3; D'Herbigny, n.355: L.Caperan, Le problème du salut des infidèles (1912); J.B.Terrien. La grâce et la gloire 1 (1901) 33°. Haereticos manifestos etiam materiales excludunt de Ecclesia: De San, n.359: Billot, th.11 p.296; Straub, n.ias4; Muncunill, n.653; Van Noort. n.153; Zubizarreta. n.397; Michelitsch, § 201; Dorsch, 495; Lercher, n.407; Dieckmann, n.961; De Guibert, n.187: Fraghl 85; Stolz, 31; Vellico, 540. ’ Haereticos et schismaticos formales ct manifestos excludunt pariter de Ecclesia: Kilber, n.90; Franzelin, th.22: Van Laak. 189.191 ; Van Noort. n.i53s; Mazella. n.600.607; Tanquerey, 0.9035; Wilmers, n.397.400; Zubizarreta, n.399.403; Billot, th.12; Straub, η. 1254.1268; Muncunill, 0.637.645; Michelitsch, § 201; D'Herbigny, th.32; Dieckmann, n.961; Schultes, a.12; De San, n.357s; Felder, 44: Lercher, n.407.410; Fraghi, 8i.iot; Stolz, 30.33; Vellico, 540.545; Parente, 171; Calcacno. n.288. 1 ° D.Bànez, In 2.2 q.i a.10: G.de Valentia, De Fide d.i q.i punct.7 § 14s; F.Suàrez, De Fide d.9 s.t n.5 et 14; A.F.Guarnieri, De Ecclesia militante, Capite et membris eius­ dem l.i c.9 (1694) 35-37; D'Herbigny, n.350,3: Dieckmann, n.960; T.Spacil, De membris Ecclesiae: «Bogoslovni Vcstnik· 6 (1926) 13; M.Pena, iPertenecen los excomulgados a la Iglesia?: RevEspT 5 (1945) 121-132. Ad hanc sententiam accedit A.Gommencinger, Bedeutet di Exkommunikation Verlust der Kirchcngliedschaft?: ZkathTh 73 (1951) 1-71, et E.Sauras, El Cuerpo mistico (1952) 629-631. 876 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. IIT de iis qui non mere putative, nec solum voto, sed re membra Ecclesiae per Baptismum semel constituti sunt. Thesim divi­ dimus in duas partes. In i.a dicimus: haereticos, apostatas et schismaticos formales et manifestos ipso facto ab Ecclesiae cor­ pore separari. In 2.8 parte tenemus: excommunicatos excom­ municatione totali, formali et perfecta, seu hac intentione legi­ time lata, ab Ecclesiae corpore etiam separari. Abstrahimus ergo ab ulterioribus quaestionibus, quae inter auctores catholicos disputantur, de haereticis, apostatis et schismaticis mere materialibus aut occultis; neque infitiamur Ecclesiae membra eos esse qui solum excommunicatione ma­ teriali, aut partiali, aut imperfecta puniti sunt. 1056. Doctrina Ecclesiae. Pars i.8 implicite definita est in Concilii Florentini decreto pro lacobitis: D 714. De hae­ reticis autem et apostatis doctrinam nostram deducimus etiam ex formula fidei «Clemens Trinitas», ex can.23 Concilii Latera­ nensis II, et ex Bulla Pu IX «Ineffabilis Deus»: D 18 367 1641. Pars 2.a, in qua tenemus, excommunicatos perfecta excom­ municatione, quam Summus Pontifex decernere potest, ab Ecclesiae corpore separari, docetur tanquam doctrina catholica a Pio XII in Encycl. «Mystici Corporis»: AAS 35 (1943) 202s. 1057. Integram hanc thesim nostram docent aperte Pius XII et Catechismus Concilii Tridentini ■.* Pius XII scribit: «In Ecclesiae autem membris reapse ii soli annume­ randi sunt, qui regenerationis lavacrum receperunt veramque fidem profiten­ tur, neque a Corporis compage semetipsos misere separarunt, vel ob gravis­ sima admissa a legitima auctoritate seiuncti sunt... Quamobrem qui fide vel regimine invicem dividuntur, in uno eiusmodi Corpore, atque uno eius di­ vino Spiritu vivere nequeunt... Neque existimandum est Ecclesiae Corpus, idcirco quod Christi nomine insigniatur, hoc etiam terrenae peregrinatio­ nis tempore, ex membris tantummodo sanctitate praestantibus constare, vel ex solo eorum coetu exsistere, qui a Deo sint ad sempiternam felicitatem praedestinati... Siquidem non omne admissum, etsi grave scelus, eiusmodi est ut—sicut schisma, vel haeresis, vel apostasia faciunt—suapte natura ho­ minem ab Ecclesiae Corpore separet». In Catechismo Concilii Tridentini legimus: «Tria tantummodo hominum genera ab Ecclesia excluduntur, primo in­ fideles, deinde haeretici et schismatici, postremo excommunicati: ethnici quidem, quod in Ecclesia nunquam fuerunt..., nec illius Sacramenti parti­ cipes in populi christiani societate facti sunt; haeretici vero atque schisma­ tici, quia ab Ecclesia desciverunt, neque enim illi magis ad Ecclesiam spec­ tant, quam transfugae ad exercitum pertineant, a quo defecerunt: non ne­ gandum tamen quin in Ecclesiae potestate sint, ut qui ab ea in iudicium vo­ centur, puniantur et anathemate damnentur. Postremo etiam excommuni11 Catechismiu Concilii Tridentini pars i de duodecim Symboli articulis, a.p, «Credo Sanctam Ecclesiam Catholicam·, n.8, quinam ab Ecclesia excluduntur; Pius ΧΠ, Encycl. •Mystici Corporis·: AAS 35 (1943) 201s. L-3 C.2 Λ.3. SEPARATI AB ECCLESIA. TH.26 N.IOSJ-IOÔO 877 cati quod Ecclesiae iudicio ab ea exclusi, ad illius communionem non per­ tineant, donec resipiscant. De caeteris autem quamvis improbis et sceleratis hominibus, adhuc eos in Ecclesia perseverare dubitandum non est». 1058. Valor dogmaticus. Prima pars, de haereticis, apostatis et schismaticis, est implicite definita, praesertim in Concilio Florentino: D 714. Secunda pars, de excommunicatis excommunicatione perfecta, est doctrina catholica, praesertim ex verbis Encyclicae Pu XII «Mystici Corporis», nuper a nobis citatis. 1059. Probatio. Pars i.a: Haeretici, schismatici non sunt Ecclesiae membra. apostatae et Probatur argumento communi. Membra Corporis Eccle­ siae visibilis re non sunt illi baptizati, qui formaliter et mani­ feste abruperunt sociale vinculum fidei vel regiminis a Christo ut essentiale in sua Ecclesia statutum. Atqui formales et mani­ festi haeretici, apostatae vel schismatici formaliter et manifeste abruperunt sociale vinculum fidei vel regiminis a Christo ut essentiale in sua Ecclesia statutum. Ergo haeretici, apostatae et schismatici formales et manifesti membra Corporis Ecclesiae visibilis re non sunt. Ad mai. a) Sociale vinculum fidei et regiminis est a Christo ut essentiale in sua Ecclesia statutum, quia necessario includi­ tur in potestatibus docendi et regendi, quas Christus ut es­ sentiales in Ecclesia statuit, prout in thesi 3 probatum est. Ad mai. b) Membra Corporis Ecclesiae visibilis re non sunt illi qui essentiale vinculum sociale formaliter et manifeste abruperunt, quia ex ipsa natura societatis hominum qua talis, illi desinunt esse membra corporis eius qui formaliter et mani­ feste essentiale aliquod vinculum sociale abrumpunt. Ad min. Formales et manifesti haeretici, apostatae et schis­ matici formaliter et manifeste abrupisse essentiale vinculum sociale fidei vel regiminis Ecclesiae, constat ex ipsis notionibus. Ideo non sunt de Ecclesia, quae est Congregatio fidelium, quia schismatici non sunt congregati et haeretici non sunt fideles. 1060. Confirmatur eadem doctrina auctoritate testimoniorum SS.Patrum. a) De haereticis. Tertullianus: «Si haeretici sunt, Christiani esse non possunt» (R 298). S.Hilarius: «Catholicus sum: nollo esse haereticus. Chris­ tianus sum, non Arianus». S.Hieronymus: «Haeretici in semetipsos senten­ tiam ferunt, suo arbitrio de Ecclesia recedentes». S.Augustinus: «Praecidi­ te vos a membris Ecclesiae, praecidite vos a Corpore eius. Sed quid adhuc dicam ut se ab Ecclesia segregent, cum hoc iam fecerint? Haeretici enim sunt; 878 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill iam foris sunt». Controversia de rebaptizandis haereticis, quae inde a medio saeculo III agitata est, supponebat ab omnibus agnitum, haereticos extra Ecclesiam esse 12. b) De schismaticis. S.Cyprianus: «Quod vero ad Novatiani personam pertinet... scias nos primo in loco nec curiosos esse debere quid ille doceat, cum foris doceat. Quisque ille est et qualiscumque est, Christianus non est qui in Christi Ecclesia non est... Qui nec fraternam caritatem nec ecclesias­ ticam unitatem tenuit, etiam quod prius fuerat amisit». S.Hieronymus: «In­ ter haeresim et schisma hoc esse arbitramur, quod haeresis perversum dog­ ma habeat; schisma propter episcopalem dissensionem ab Ecclesia separet... Caeterum nullum schisma non sibi aliquam confingit haeresim, ut recte ab Ecclesia recessisse videatur». S.Augustinus; «Haeretici et schismatici con­ gregationes suas ecclesias vocant. Sed haeretici de Deo falsa sentiendo ipsam fidem violant; schismatici autem discissionibus iniquis a fraterna caritate dissiliunt, quamvis ea credant quae credimus. Quapropter nec haeretici per­ tinent ad Ecclesiam catholicam, quoniam diligit Deum, nec schismatici, quoniam diligit proximum» (R 1562). S.Fulgentius: «Firmissime tene et nullatenus dubites, omnem extra Ecclesiam catholicam baptizatum parti­ cipem fieri non posse vitae aeternae, si ante finem vitae huius Catholicae non fuerit redditus atque incorporatus Ecclesiae. Firmissime tene et nulla­ tenus dubites, non solum omnes paganos, sed etiam omnes iudaeos et omnes haereticos atque schismaticos, qui extra Ecclesiam catholicam praesentem finiunt vitam, in ignem aeternum ituros» (R 2274 2275). Pelagius I: «Noli catholicam semper mentem aliqua schismaticorum communione polluere. Unum Christi Corpus, unam constat esse Ecclesiam... noster Salvator edo­ cuit: abscissum a vite palmitem nisi igni ad comburendum aptum esse non posse... Nec existimes illos vel esse vel dici Ecclesiam posse. Etenim cum, sicut diximus, Ecclesia una sit... nullam aliam esse constat nisi quae in apostolica est radice fundata»13. 1061. Ratio eandem doctrinam suadet; nam si haeretici et schismatici formales et manifesti Corporis Ecclesiae membra essent, actum esset de visibili Ecclesiae unitate et unicitate; quod repugnat. Ecclesia est congregatio fidelium: schismatici desinunt esse congregati, haeretici desinunt esse fideles. 1062. Probatur 2.a pars. Excommunicatos nempe excommunione perfecta non esse Corporis Ecclesiae membra. a) De iure. Ius est Ecclesiae faciendi ut excommunicati excommunione perfecta iam non sint Corporis Ecclesiae mem­ bra. Hoc deducimus e Mt 18,15-18. Nam ex contextu imme12 Tertullianus, De praescriptione n.37: ML 2.50: S.Htlarius, Ad Constantium Augus­ tum: ML 10,558; S.Hieronymus, In epist. ad Tit. c.3 v.io: ML 26,598; S.Augustinus, Sermo 181 : ML 38,981; De quaestione Baptismi haereticorum cf. D 46s cum notis, nccnon R 308 591 592a 593 600 1636 2273; S.Ambrosius, «Omnes quoque haereticos et schismaticos a Regno Dei et ab Ecclesia intellige separatos», in Lc.11,24, I.7, n.95: ML 15,1723. 13 S.Cyprianus, Epist. 55 ad Antonianum n.24: ed. Hartel: CSEL 3,642; S.Hierony­ mus, In epist. ad Tit. c.3 v.io: ML 26,598; S.Augustinus, De Fide et Symbolo c.io n.21: ML 40.193: S.Fulgentius, De Fide ad Petrum C.37S n.?8s: ML 65,703s; Pelagius I, Epist. ad Ioan. Patricium: ML 69,411. L.3 C.2 A.3· SEPARATI All ECCLESIA. TH.26 N.I060-I063 879 diato patet, in hoc loco praecipue agi de correctione fidelium delinquentium necnon de facultate Ecclesiae data separandi contumaces a communitate ecclesiastica per sententiam iudicialem 14. Unde sic arguo: Apud Mt 18,18, potestate ligandi et solvendi datum est Ecclesiae ius separandi peccatores contu­ maces a communitate ecclesiastica per sententiam iudicialem, vi cuius fiant sicut ethnici et publicani. Atqui huiusmodi sepa­ ratio est excommunicatio perfecta qua fit ut peccatores con­ tumaces iam non sint Corporis Ecclesiae membra. Ergo'ius est Ecclesiae faciendi ut excommunicati excommunione per­ fecta iam non sint Corporis Ecclesiae membra. Mai. eruitur ex ipso analysi textus Mt 18,18 in contextu versuum Mt i8, 15-17. Min. patet, quia si excommunicatione fit ut peccatores sint sicut ethnici et publicani, ergo aliis verbis fit ut iidem iam non sint Corporis Ecclesiae membra. Confirmatur eadem doctrina velut a priori. Nam Ecclesiae, quae vera et propria hominum societas est, negari nequit ius, quod omni hominum so­ cietati competit, plene videlicet eiciendi e Corpore sociali delinquentes, qui bono communi sociorum grave nocumentum afferunt. Hoc autem est ius excommunicandi eos excommunicatione perfecta, qua Ecclesia decernit de­ linquentes a suo Corpore separare. 1063. b) De facto. Excommunicatio perfecta de facto erit illa in cuius decreto aperte constet, Ecclesiam revera inten­ dere a suo Corpore excommunicatum separare. Nam prout ait S.Thomas, «Excommunicatio quaedam poena est et medicinale remedium» 15. Iam vero, qua poena supponit verum ligamen morale subsistens inter Ecclesiam et delinquentem; qua medi­ cinalis autem non proprie intendit mortem, sed potius sanatio­ nem delinquentis. Hanc indolem poenae medicinalis induit omnis excommunicatio iure vigenti statuta (cf. CIC 2257s. 2241). Certum quidem est excommunicationem quamlibet spi­ ritualibus Ecclesiae bonis delinquentem privare, et animam eius non externe dumtaxat, sed etiam interne obligare (D 763 1546). Attamen quia «Ecclesia excommunicationem ad mede­ lam et non ad interitum inducit» 16, ideo suapte natura non quaelibet excommunicatio ab ipso Ecclesiae Corpore separat. Separare autem de facto potest ex intentione Ecclesiae, secun­ dum ius quod ipsi ad hoc faciendum competere probavimus. De facto igitur probe videndum est, utrum Ecclesia excom­ municatione intendat peccatorem ab ipso suo Corpore eicere, u Strack-Billerbeck» Kommentar zum Neuen Testament aus Talmud und Midrasch I, Das Evang. nach Matth. i6,iq. Cf. th.3 0.1353. 1 s S.Th., Suppi, q.22 a.6 sed contra; cf. H. Dieckmann, De Ecclesia 0.960*. A.Gommenqinger, Bedeutet die Exkonimunikation Verlust der Kirchenglicdschaft?: ZkathTh 73 (1951) 1-71. 16 S.TH., Suppi, q.23 a.i; 4 d.18 q.2 a.4 sol.x. 880 T.SAL.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill an solummodo eum vel tamquam aegrotum sanare vel tam­ quam delinquentem punire ut a contumacia recedat. Excom­ municationem perfectam de facto decerni dicendum est, cum ex eius decreto aperte constet, Ecclesiam revera intendere a suo Corpore excommunicatum separare. De facto haec Ecclesiae intentio separandi excommunica­ tum ab ipso suo Corpore, saepe agnita est, prout testimonia quae sequuntur comprobant. S.Cyprianus: «Spiritali gladio superbi et contumaces necantur, dum de Ecclesia eiciuntur. Neque enim vivere foris possunt, cum Domus Dei una sit et nemini salus esse nisi in Ecclesia possit». Origenes: «Non solum per Apostolos suos Deus tradidit delinquentes in manus inimicorum, sed etiam per eos qui Ecclesiae praesident, et potestatem habent non solum solvendi sed et ligandi, traduntur peccatores in interitum camis, cum pro delictis suis a Christi Corpore separantur... et per Sacerdotes de Ecclesia pelluntur». S.Ambrosius: «Bonus itaque Doctor... venit in virga, quia a communione sacra convictum removit. Et bene dicitur tradi Satanae, qui separatur a Christi Corpore... Nam et sequestrare oportet graviter lapsum, ne modicum fermentum totam massam corrumpat». S. Gregorius: «Nihil vobis cum illo commune sit, sed a familiaritate et communione vestra per omnia segregan­ dus est. Nam... melius est de ovili dominico morbosam ovem eicere, quam unius vitio sanas amittere»17. 1064. De facto haec eadem intentio separandi excommu­ nicatum ab ipso Ecclesiae Corpore, videtur includi in formulis maximarum excommunicationum. Conc.Arausicantim I, anni 441: «Modus et forma excommunicationis... Ecclesiarum Dei violatores, auctoritate Dei et iudicio Sancti Spiritus, a gre­ mio Sanctae matris Ecclesiae et a consortio totius Christianitatis elimina­ mus, quousque resipiscant et Ecclesiae Dei satisfaciant». S.Gregorius VII: «Stephanum Ecclesiae invasorem et simoniacum... excommunicavimus et a gremio Sanctae Ecclesiae separavimus». «Silvium Ducem et populum Vene­ tiae... extra consortium membrorum Christi et Ecclesiae facti estis sectantes et recipientes eos qui pro suis sceleribus excommunicat! sunt». Pontificale Romanum: Citatis verbis Mt 18,8; 1 Cor 5,11-13; 2 Io ios, pergit: «Domini­ ca itaque atque Apostolica praecepta adimplentes, membrum putridum et insanabile, quod medicinam non recipit, ferro excommunicationis ab Eccle­ siae Corpore abscipdamus, ne tam pestifero morbo reliqua Corporis mem­ bra, veluti veneno inficiantur... Idcirco eum cum universis complicibus fau­ toribusque suis, iudicio Dei omnipotentis Patris et Filii et Spiritus Sancti, et beati Petri Principis Apostolorum, et omnium Sanctorum, necnon et me­ diocritatis Nostrae auctoritate et potestate ligandi et solvendi in caelo et in terra Nobis divinitus collata, a pretiosi Corporis et Sanguinis Domini per­ ceptione, et a societate omnium Christianorum separamus, et a limitibus sanctae matris Ecclesiae in caelo et in terra excludimus, et excommunicatum 17 S.Cyprianus, Epist. 4. ad Pomponium n.4: ed. Harte l: CSEL 3,477: Origenes, In lib. iudic. homil. 2 n.$: MG 12,961; S.Ambrosius, De Poenitentia l.i c.15 n.78s: ML 16,510: S.Gregorius I, Epist. 74 ad Eusebittm Thesalon- Episcopum: ML 77,1213s. >■■3 C-2 Α·3· SEPARATI AR ECCLESIA. TH.26 N.I063-I066 881 et anathematizatum esse decernimus; et damnatum cum diabolo et angelis eius et omnibus reprobis in ignem aeternum judicamus; donec a diaboli laqueis resipiscat, et ad emendationem et paenitentiam redeat, et Ecclesiae Dei, quam laesit, satisfaciat, tradentes eum Satanae in interitum camis, ut spiritus eius salvus fiat in die iudicii (r Cor 5.5)»1819 . Decreta explicita Summi Pontificis quibus nominatim fit excommunicatio. Pius X: «Supra nominatos Sacerdotes... auctoritate omnipotentis Dei excom­ municamus, anathematizamus atque ab Ecclesiae communione segregatos ac prorsus schismaticos habendos et a Catholicis universis vitandos esse praecipimus et solemniter declaramus». Sub Pio XI, Sacra Congregatio Sancti Officii, «de expresso Ssmi.Domni. Nostri Pii div. Prov. Pp. XI man­ dato, solemniter declarat atque edicit, praefatos Sacerdotes... nominatim ac personaliter excommunicatione mulctari, e gremio sanctae Dei Ecclesiae penitus eici, omnibus publice excommunicatorum plecti poenis, vitandos esse atque ab omnibus fidelibus vitari debere» 1«. 1065. Scholion. Ratio subditi differt a ratione membri Ecclesiae. Baptizatus manet semper Ecclesiae subditus, iuxta edictum CIC cn.87, prout concluditur ex S.Thomae doctrina: «Quia character baptismalis, quo quis populo Dei annumeratur, est indelebilis; ideo semper remanet bapti­ zatus aliquo modo de Ecclesia; et sic Ecclesia semper de ipso iudicare potest» 20. Attamen Corporis Ecclesiae membrum dici simpliciter nequit bap­ tizatus qui sit haereticus vel apostata vel scliismaticus vel excommunicatus, quemadmodum in thesi probatum est. Quare ratio subditi Ecclesiae differt a ratione membri Corporis Ecclesiae; adeoque merito concludere licet cum Heriberto Episcopo regiensi in Aemilia e saeculo XI: «Unum quippe Corpus est tota sancta universalis Ecclesia, sub Christo lesu, suo videlicet Capite, constituta... Et sicut est una anima, quae diversa corporis membra vivificat, ita totam simul Ecclesiam unus Spiritus Sanctus vegetat et illustrat... Istud est Corpus extra quod non vivificat Spiritus... De hoc Spiritu non vivit haereticus, non vivit schismaticus, non vivit excommunicatus; non enim sunt de Corpore. Ecclesia autem Spiritum vivificantem habet, quia Capiti suo Christo inseparabiliter adhaeret» 21. 1066. Obiectiones. 1. Haeretici, schismatici et excommunicat! qui­ libet iudicio Ecclesiae semper subiacent (CIC 87). Atqui iudicio Ecclesiae subiacent tantum ii qui intra Ecclesiam sunt (D 895). Ergo haeretici, schis­ matici et excommunicat! quilibet sunt Ecclesiae membra. Dist. mai. Iudicio Ecclesiae subiacent ideo quia semper Ecclesiae subditi manent, conc. mai.; ideo quia membra Ecclesiae sunt, nego mai. Contradist. min. Iudicio Ecclesiae subiacent tantum ii qui Ecclesiae subditi sunt, conc. min.; tantum ii qui Ecclesiae membra sunt, nego min. Omnes enim qui mem­ bra Ecclesiae sunt, etiam eiusdem Ecclesiae sunt subditi; sed non omnes Ecclesiae subditi eo ipso sunt eius membra. 2. Ex Mt 13,24-30 cum Mt 13,36-41; ex 2 Tim 2,20; ex 1 Cor 3,11-17; ex i Cor 15,12, et ex aliis Scripturae locis, aliqui, innixi in interpretationi1* Conc.Arausicanum I: Msi 6.441; S.Gregorius VII, Epist. 18 ad Canonicos anicienses: ML 148.472: Epist. 27 ad Domn. Silvium Ducem et populum Venetiae: ML 148,483: Ponti­ ficale Romanum, Ordo excommunicandi 3. Anathema seu solemnis excommunicatio pro gra­ vioribus culpis. 19 Pius X: AAS 3 (tqti) 54: Pius XI: AAS 14 (1922) 593· 20 S.Th., Suppi, q.22 a.6 ad 1. Cf. CIC 87. 2J S.Grbgorio I tribuebatur «Expositio in septem Psalmos paenitentiales» (ML 79,602), quae tamen auctorem habere videtur Heribertum. iuxta A.Mercati, L’au tore della •Expo­ sitio in septem Psalmos paenit.·: RevBén 31 (1914-1919) 250-257. Cf. O.Bardenhewer, Geschichte der altkirchlichen Literatur 5 (1932) 299· 882 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill bus aliquorum Sanctorum Patrum, inferre conantur, haereticos et schisma­ ticos, iuxta haec Scripturae testimonia, esse Corporis Ecclesiae membra. Tamen ex obvio textuum et contextuum sensu, in locis citatis, vel non agitur de haereticis et schismaticis formalibus et manifestis, vel non asseri­ tur eos esse praecise membra Ecclesiae prout ratio membri differt a ratione subditi Ecclesiae, vel non est sermo de Ecclesia sensu stricto prout est visi­ bile Corpus sociale. 1067. 3. Saltem durante sic dicto Schismate Occidentali (1378-1417), dabantur factiones vel sectae schismaticae, quae tamen plures ad eandem Christi Ecclesiam pertinebant. Ergo schisma non ipso facto ab Ecclesiae corpore separat. Resp. Nego suppositum, illud nempe fuisse schisma ab Ecclesiae Cor­ pore separans. Nam durantibus illis disceptationibus, quibus omnes cona­ bantur detegere, quisnam revera esset legitimus S.Petri successor ut ei omnes debitam praestarent oboedientiam, non dabatur schisma formale seu ex animo secessionis profluens, immo nec materiale proprie dictum schisma dabatur, prout latius explicamus in Scholio ad thesim 31, n. 1278-1283. 4. Schismaticus formalis et manifestus, qui non sit formaliter haereti­ cus, potest esse Christo unitus fide, spe informi, dolore attritionis et amori initiali. Atqui his principiis supematuralibus homo actu unitur Corpori Christi mystico. Ergo schismaticus formalis et manifestus non est ipso facto ab Ecclesiae corpore separatus. Conc. mai. Dist. min. Talibus principiis supematuralibus Corpori Chris­ ti mystico unitur homo in quo non sit abruptum aliquod ex tribus essentiali­ bus vinculis fidei, regiminis et sacrorum communionis, quibus membra ut talia uniuntur Capiti in Corpore mystico, conc. Homo in quo est abruptum aliquod ex tribus essentialibus vinculis quibus membra ut talia in Corpore mystico uniuntur, nego. Et sub his distinctionibus negatur consequens et consequentia. 5. Excommunicatus etiam vitandus, qui non sit formaliter haereticus vel schismaticus, potest esse perfecte Christo unitus etiam gratia et carita­ te 22. Atqui baptizatus qui sit perfecte Christo unitus etiam gratia et caritate, est actu membrum mystici Corporis seu Ecclesiae. Ergo excommunicatus etiam vitandus non est a Corpore Ecclesiae revera separatus. Dist. mai. Excommunicatus excommunicatione partiali, vel mere ma­ teriali, ve1 imperfecta potest esse perfecte Christo unitus gratia et caritate, conc.; excommunicatione totali, formali et perfecta, neg„. Concessa min. pariter distingui potest consequens et negatur consequentia. 22 Cf. E.Sauras, Ei Cuerpo mtstico (1952) 629-631. 1-3 C.2 Λ·4· FALSAE RATIONES MEMBRI ECCL. TH.27 Ν.Ι066-Ι07Ι 883 ARTICULUS IV Sanctitas et praedestinatio non sunt de ratione Ecclesiae membri Thesis 27. Neque omnes neque soli, sive praedestinati sive iusti, Corporis Ecclesiae membra sunt. 1068. R.Bellarmino, De Ecclesia militante I.3 c.7-9; F.SuArez, De Fide d.g s.i n.6-12; Billot, De Ecclesia th. 13; D'Herbigny, De Ecclesia η.346: Dorsch, De Ecclesia Ass.28s; De Guibert, De Ecclesia n.176; Lercher-Schlagenhaufen, th.39; A.Stolz, De Ecclesia c.3; Schultes, De Ecclesia a. 12; S.Fraghi, De membris Ecclesiae c.2. 1069. Nexus. Probavimus thesibus 25 et 26 homines Baptismo constitui Corporis Ecclesiae membra; attamen non ab­ solute membra sunt sed hypotetice, nisi nempe ipsi baptizati aut ex parte sui haeresi vel schismate a Corpore Ecclesiae semetipsos excludant, aut ex parte Ecclesiae excommunicatione per­ fecta excludantur. Nunc quaerimus, utrum ex parte Dei aliquid ulterius requiratur necne. Fideles optime a S.Petro appellati sunt genus electum, gens sancta (1 Petr 2,9), quod dictum perpe­ ram interpretati sunt Protestantes. Quare contra eos in thesi asserimus, praedestinationem et sanctitatem nec requiri nec sufficere ad constituenda Corporis Ecclesiae membra. 1070. Notiones. Praedestinati sunt illi qui inde ab aeterno a Deo praeordinati in aeternam salutem, eam aliquando de facto obtinebunt. Iusti sunt illi qui actu in statu gratiae sanctificantis reperiuntur. 1071. Status quaestionis. Non omnes sive praedestina­ ti sive iusti sunt Ecclesiae membra. Hoc i.° asserto dicimus, dari posse praedestinatos et iustos, qui tamem non sunt Cor­ poris Ecclesiae membra; ergo praedestinationem et iustitiam non sufficere ad constituenda Corporis Ecclesiae membra. Non soli sive praedestinati sive iusti sunt Ecclesiae mem­ bra. Hoc 2.0 asserto dicimus, posse dari non praedestinatos et peccatores, qui tamen sint Corporis Ecclesiae membra; ergo praedestinationem et iustitiam non requiri ad constituenda Corporis Ecclesiae membra. 884 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 1072. Adversarii. A. Praedestinatione sola constitui Ecclesiae membra, tenent: Ioannes Wicleff, asserens «prae­ scitum esse membrum diaboli»: D 588, et in suo tractatu De Ecclesia hanc thesim statuit: «Ecclesia secundum partem peregrinantem non habet aliquem praescitum partem sui, sicut non habet secundum partem triumphantem» Ioannes Hus eundem errorem docuit: «Unica est sancta universalis Ecclesia, quae est praedestinatorum universitas», et iterum: «Praescitus nunquam est pars sanctae Ecclesiae; et praedestinatus sem­ per manet membrum Ecclesiae»: D 627-629 631s.647. Calvin et Calvinistae: «Quid est Ecclesia? Corpus ac societas fidelium quos Deus ad vitam aeternam praedestinavit» 12. 1073. B. Sanctitatem vel iustitiam esse condicionem sine qua non sunt homines Corporis Ecclesiae membra, asseruerunt plures rigoristae et pessimistae inde a saeculo II. Montanistae ut veram Christi Ecclesiam solum agnoscebant suam «Ecclesiam Spiritus», quae membris integritate morali insignitis constabat; potestatem autem supra peccatores gravioribus delictis macu­ latos Ecclesiae denegabant: R 385-387. Saeculo III Novatiani semetipsos Catharos seu mundos appellabant, atque respue­ bant Ecclesiam illorum qui peccatores lapsos ad paenitentiam admittebant 3. Inde a saeculo IV Donatistae docuerunt, veram non esse «eam Ecclesiam quae nunc habet permixtos malos»: R 1714; et ideo S.Optatus Parmenianum donatistam redar­ guebat dicens: «Ecclesiam tu apud vos solos esse dixisti, quia vobis specialem sanctita­ tem de superbia vindicare contenditis, ut ubi vultis, ibi sit Ecclesia, et non sit ubi non vultis. Ergo ut in particula Africae, in angulo parvae regionis, apud vos esse possit; apud nos in alia parte Africae non erit?»4 Saeculo V similia tenuerunt Pelagiani, asserentes: «Vitam iustorum in hoc saeculo nullum omnino habere peccatum et ex his Ecclesiam Christi in hac mortalitate perfici... quasi non sit Christi Eccle­ sia, quae toto terrarum orbe clamat ad Deum: Dimitte nobis debita nostra»: R 1976. 1074. Medio aevo, saeculo nempe XIII Waldenses, catharismum Novatiani renovantes, administrationem sacramento1 J.Wicleff, De Ecclesia i : ed. Loserth (1886) 3. 2 J.Calvin, Catechismus Ecclesiae genevensis: ed. K.Müller, Die Bekenntnisschrtften der reformirten Kirche 125. 3 Eusebius, Historia Ecclesiastica 1.6 c.43: MG 20,616. 4 S.Optatus Milevitanus, De Schismate Donatistarum adversus Parmenianum 1.2 c.i: ML 11,941s; ed. C.Ziwsa: CSEL 26,32-33. t-3 C.2 Λ.4. FALSAE RATIONES MEMBRI ECCL. TH.27 N.TO72-IO76 885 rum solum a sanctis concedebant fieri posse, licet ordinem presbyteratus non haberent, et peccatoribus, etsi vere paenitentibus, communicare recusabant: D 424. Saeculo autem XIV Fraticelli Donatistarum errores de sanctitate membro­ rum Ecclesiae propagaverunt: D 485 486. Huiusmodi doctrinas amplexatus est saeculo XVI Luther scribens: «Sanctam Christianorum Ecclesiam Communionem Sanctorum fides no­ minat... hoc est, eiusmodi communio in qua non nisi Sancti versantur... Credo in terris esse quandam Sanctorum congregatiunculam et communio­ nem ex mere sanctis hominibus coactam, sub uno Capite Christo, per Spi­ ritum Sanctum convocatam, in una fide, eodem sensu et sententia, multi­ plicibus dotibus exornatam, in amore tamen unanimem et per omnia con­ cordem, sine sectis et schismatibus. Horum me quoque partem et mem­ brum esse constanter credo». His similia profitetur Confessio Augustana 5. 1075. Saeculo XVII exeunte, iansenista Paschasius Quesdocuit similia: nel «Ecclesia sive integer Christus incarnatum Verbum habet ut Caput, omnes vero Sanctos ut membra». «Nihil spatiosius Ecclesia Dei: quia omnes electi et iusti omnium saeculorum illam componunt»: D 1422-1428. Accedunt saeculo XVIII Pistorienses, qui ad Corpus Eccle­ siae tantum «perfectos adoratores in spiritu et veritate» perti­ nere docebant: D 1515. His adiunguntur nostris diebus ii quos in Encyclica «Mystici Corporis» gravi censura notavit Pius XII scribens: «Funestum etiam eorum errorem dolemus atque improbamus, qui com­ mentitiam Ecclesiam sibi somniant, utpote societatem quandam caritate ali­ tam ac formatam, cui quidem—non sine despicientia—aliam opponunt, quam iuridicam vocant. At perperam omnino eiusmodi distinctionem in­ ducunt» (AAS 35,224). 1076. Doctrina Ecclesiae. Iam erui potest ex verbis Pn XII nuper citatis, quibus addenda sunt ea quae in eadem Encyclica leguntur: «Neque existimandum est Ecclesiae Corpus, idcirco quod Christi nomine insigniatur, hoc etiam terrenae peregrinationis tempore, ex membris tan­ tummodo sanctitate praestantibus constare, vel ex solo eorum coetu exsis­ tere, qui a Deo sint ad sempiternam felicitatem praedestinati» (AAS 35,203). Conc.Vaticanum in Schemate i.° Constitutionis de Ecclesia proponebat: 5 Luther, Catechismus maior: ed. MCller-Kolbe, Symbolische Bûcher der evang. luther. Kirche 456s; Confessio Augustana a-7s; Apologia Confessionis Augustanae: ed. MDllerKolbe, Lc., 40,152. Cf. M.d’Herbigny, De Ecclesia n.6o. 886 I.SALAVF.RRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill «Visibile est totum Ecclesiae Corpus, ad quod non iusti tantum aut prae­ destinati pertinent, sed etiam peccatores, professione tamen fidei et commu­ nione cum eo coniuncti». Quae profecto doctrina graviori censura propone­ batur definienda in Schemate 2.0 Constitutionis de Ecclesia eiusdem Conc. Vaticani: «Longe a fide recta aberrant ii, qui contendunt, non esse Ecclesiam fidelium coetum externum, sed invisibilem societatem iustorum aut prae­ destinatorum». Huic manifestae capitum doctrinae accedit «cn. 4: Si quis dixerit, Ecclesiam cui factae sunt promissiones divinae, non esse coetum fidelium externum et visibilem, sed spiritualem societatem praedestinatorum vel iustorum soli Deo cognitam, A. S.» 6. 1077. Valor dogmaticus. Doctrina theseos, ex damna­ tionibus loannis Hus: D 627-629 631S.647, collato 661, Protes­ tandum: D 838, et Pistoriensium: D 1515, dici saltem debet theologice certa; ex praeparatis decretis Conc. Vaticani, est pro­ xima fidei definitae. 1078. Probatur 1) Argumento generali: Si omnes et soli sive praedestinati sive iusti essent Corporis Ecclesiae membra, Ecclesia esset nobis plane invisibilis. Atqui argumentis independentibus ab hac thesi probabimus Ecclesiam esse etiam distincte visibilem: th.28. Ergo nec omnes nec soli sive praedes­ tinati sive iusti sunt Corporis Ecclesiae membra. Mai. patet, quia omnimoda certitudine cognoscere non pos­ sumus quinam in Ecclesia sint praedestinati, quinam iusti, prout ex doctrina Conc.Tridentini eruitur: D 802 805s 825s. Ergo si soli praedestinati aut soli iusti essent Corporis Eccle­ siae membra, scire prorsus non possemus quinam sint Ecclesiae fideles, quinam vero eorum Pastores, ac proinde Ecclesia esset nobis plane invisibilis, neque ab ullis exigi poterat oboedientia tamquam a fidelibus, neque ulli ius regendi sibi attribuere possent tamquam Pastores. 1079. Probatur 2) Argumentis particularibus. A. Non omnes sive praedestinati sive iusti sunt Corporis Ecclesia mem­ bra. Nam Baptisma re susceptum requiritur ad hoc ut quis sit Corporis Ecclesiae membrum, prout probavimus in th.25. Atqui non omnes sive praedestinati sive iusti re susceperunt Baptisma. Ergo non omnes sive praedestinati sive iusti sunt Corporis Ecclesiae membra. Min. patet: a) De praedestinatis, quia tales sunt inde ab aeterno, Baptisma vero re suscipiunt in tempore; ergo ante susceptum Baptisma praedestinati non sunt Corporis Eccle­ siae membra. Min. patet: b) De iustis, quia ante Baptisma re 6 Conc.Vaticanum, Constitutio de Ecclesia Schema i c.4: Msi 5l.54i; Schema 2 c.5 et cn.4: Msi 53,3118.316. 1-3 C.2 A.4. l-AISAI RATIONES MEMBRI ECCL. TH.27 N.I076-I082 887 susceptum multi homines omni tempore assequi potuerunt adeoque sine duhio assequuti sunt iustitiam per actus caritatis vel perfectae contritionis, prout erui facile potest ex i Io 4,7.16; Rom 13,9s; Mt 22,37-40; cf. D 1031-1033 1070s. 1080. B. Non soli sive praedestinati sive iusti sunt Cor­ poris Ecclesiae membra. Nam Christus aperte docuit, intra suam Ecclesiam exsistere peccatores iustis mixtos, qui etiam in fine damnandi sunt, prout facile probari potest ex parabolis de sagena: Mt 13,47-50, de convivio nuptiali: Mt 22,2-14, et de virginibus: Mt 25,1-13; ergo intra Ecclesiae membra dantur etiam praesciti et peccatores; adeoque non soli sive praedesti­ nati sive iusti sunt Corporis Ecclesiae membra. 1081. C. In specie peccatores numerari intra Corporis Ecclesiae membra, necessario includitur in facto quo Christus Paenitentiae Sacramentum instituit ad peccata membrorum Ecclesiae remittenda, prout eruitur ex Io 20,23 et ex Conc.Tridentino: D 894s. Id ipsum aperte supponebat S.Paulus cum reprehendebat peccatores qui ad Ecclesiam pertinebant, ut constat ex 1 Cor 5,1-5.12. Idem praeterea suppositum patet ex Ecclesiae sensu, quae omni tempore sibi vindicavit ius impo­ nendi salutares paenitentias fidelibus peccatoribus eosque re­ conciliandi; hoc autem suum proprium ius Ecclesia enixe contra omnes impugnatores defendit et indesinenter exercuit. 1082. D. Indubiam mentem Ecclesiae de hac re haud cunctanter et cum omnimoda claritate expressit S.Grego­ rius I in homiletico commentario parabolae de convivio nup­ tiali, Mt 22,1-13: «Ipsa qualitate convivantium aperte ostenditur quia per has Regis nup­ tias praesens Ecclesia designatur, in qua cum bonis et mali conveniunt... Quousque namque hic vivimus, necesse est ut viam praesentis saeculi per­ mixti pergamus. Tunc autem discernimur cum pervenimus. Boni enim soli nusquam sunt nisi in caelo; et mali soli nusquam sunt nisi in inferno... In hac ergo Ecclesia nec mali sine bonis nec boni sine malis esse possunt... Terrere autem vos non debet quod in Ecclesia et multi mali et pauci sunt boni... quia in Ecclesia sancta quanto sanctiores quique sunt, tanto pau­ ciores... Generalis sententia subinfertur, qua dicitur: Multi enim sunt voca­ ti, pauci vero electi. Tremendum valde est quod audivimus. Ecce nos omnes iam vocati per fidem ad caelestis Regis nuptias venimus, incarnationis eius mysterium et credimus et confitemur, divini Verbi epulas sumimus; sed fu­ turo die iudicii Rex intraturus est. Quia vocati sumus, novimus; si sumus electi, nescimus»7. ’ S.Gregorius I, Homiliae in Evangelia 1.2 honul.38 n.7s 14: ML 76,1285-1290. 888 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 1083. Obiectiones 8. 1. Ex lo 10,27-28: Oves meae vocem meam audiunt: et ego cognosco eas, et sequuntur me: et ego vitam aeternam do eis; et non peribunt in aetemum, et non rapiet eas quisquam de manu mea. Inde obiectio : Oves Christi sunt membra Corporis Ecclesiae. Atqui oves Christi sunt ii quibus Christus dat vitam aeternam et qui non peribunt in aetemum. Ergo membra Corporis Ecclesiae sunt ii qui vitam aeternam obti­ nebunt et non peribunt in aetemum, id est, sunt praedestinati. Admitto textum et adnoto: In eo proprie oves Christi dicuntur esse ii qui vocem eius audiunt et eum sequuntur. Iis promittitur quidem vita aeter­ na, attamen non absolute, sed sub hac condicione, quam saepe ipsemet Chris­ tus expressit: Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit : Mt 10,22; 24,13. Ad obiectionem: Trans, mai. Dist. min. Oves Christi sunt ii qui vocem eius audiunt et sequuntur eum, et quibus Christus promittit vitam aeternam, si perseveraverint usque in finem in eius oboedientia et sequela, id 'est in eius Ecclesia, conc. min.; oves Christi sunt omnes et soli praedestinati quibus Christus ut absolute futuram promittat vitam aeternam, nego min. Pariter dist. cons. Membra Corporis Ecclesiae sunt omnes et soli praedestinati qui­ bus Christus promittat ut absolute futuram vitam aeternam, nego cons.; membra Corporis Ecclesiae sunt ii qui vocem Christi audiunt et sequuntur eum, et quibus Christus promittit vitam aeternam, si usque in finem perse­ veraverint in eius oboedientia et sequela, id est, in eius Ecclesia, conc. cons. 1084. 2. Ex Eph 5,23: Christies Caput est Ecclesiae: Ipse salvator Cor­ poris eius. Hinc obiciunt : Corpus Ecclesiae constituitur ab iis qui salutem aeternam obtinebunt. Atqui tales sunt soli praedestinati. Ergo Corpus Ecclesiae con­ stituitur solis praedestinatis. Admitto textum et adnoto: In eo Christus dicitur salvator Corporis Eccle­ siae, quatenus, ut eius Caput, exercet erga membra sui Corporis mystici salutiferas functiones similes iis quas caput hominis exercet in membra corporis humani; quod sane verum est etiam si aliqua membra perirent, non obstante influxu salutifero capitis. Ad difficultatem: Dist. mai. Corpus Ecclesiae constituitur ab iis qui Christo incorporati Baptismate influxum salutiferum accipiunt ab eo tam­ quam a Capite Corporis mystici, conc. mai.; Corpus Ecclesiae constituitur ab iis qui non sunt incorporati Christo Baptismate et solum propter votum implicitum pertinendi ad Ecclesiam, a Deo vitam aeternam obtinebunt, nego mai. Contradist. min. Soli praedestinati sunt illi qui inde ab aeterno a Deo praeordinati in aeternam salutem, eam de facto obtenturi sunt, conc. min.; soli praedestinati sunt illi qui Christo incorporati Baptismate influxum sa­ lutiferum accipiunt ab eo tamquam a Capite Corporis mystici, nego min. 1085. 3. Ex Hebr 3,6: Christus vero tamquam Filius in Domo sua: quae Domus sumus nos, si fiduciam et gloriam spei usque ad finem firmam reti­ neamus. Hinc arguunt; ad Domum Dei, seu ad Ecclesiam, pertinent ii qui usque in finem perseveraverint. Atqui tales sunt praedestinati. Ergo Ecclesia con­ stituitur solis praedestinatis. Dist. mai. Ad Ecclesiam pertinent baptizati quamdiu fideles maneant Christo et spem vitae aeternae retineant, conc. mai.; ad Ecclesiam pertinent etiam non baptizati, qui solum de facto vitam aeternam obtenturi sunt, nego mai. Contradistincta min., nego cons. et consequentiam. • Cf. I.Muncunill, De Ecclesia n.631-636; H.van Laak, Repelilorium (1911) 194-196. L.3 C.2 Α·5· NECESSITAS MEDII ECCLESIAE. TH.28 N.I083-I089 889 1086. 4. Ex Eph 5,25-27: Christus dilexit Ecclesiam, et seipsum tra­ didit pro ea, ut sanctificaret illam, mundans lavacro aquae in verbo vitae, ut exhiberet Ipse sibi gloriosam Ecclesiam, non habentem maculam aut rugam..., sed ut sit sancta et immaculata. Inde obiciunt: Ecclesia Christi est sancta et immaculata, non habens maculam nec rugam. Atqui ad talem Ecclesiam soli sancti pertinere possunt. Ergo membra Corporis Ecclesiae sunt soli sancti. Dist. mai. Ecclesia triumphans est absolute sancta et immaculata, conc. mai.; Ecclesia militans, subdist. : est absolute sancta ex parte Capitis et /tnimae, id est Christi et Spiritus Sancti, necnon ex parte eius divinarum insti­ tutionum, conc.; ex patte membrorum, iterum subdist. : quatenus hoc pendet a voluntate et intentione Christi, conc.; quatenus hoc pendet a cooperatione hominum, iterum subdist. : in multis membris, conc.; in omnibus eius mem­ bris, nego. Contradistincta min., negatur cons. et consequentia. ARTICULUS V Ecclesiae necessitas ad salutem Thesis 28. Ecclesia est omnibus necessaria ad aeternam salutem etiam medii necessitate. 1087. S.Th., 3 Q-73 a-3; 3 q-68 a.i et 2; S.R.Bellarmino, Controv. I.3, de Ecclesia c.3; Franzelin, th.24; Palmieri, p.15; Straub, n.345; D’Herbigny, n.85-91; Dorsch, 539; Zapelena, th.23; De Guibert, n.194; Muncunill, n.323; Schultes, 268; Bainvel, 89; Lercher, n.432; Dublanchy, Eglise: DTC 2155-75; Capéran, Le problème du salut des infidèles (i934); Journet, L’Eglise du Verbe Incarné 2 (1951) 1081-1114; Le salut hors de l’Eglise: LumVie 18 (1954). 1088. Nexus. Probavimus i.° in thesi 3.“, Ecclesiam Christi esse omnibus obligatoriam; 2.0 in thesi 22.a, Ecclesiae finem esse supernaturalem hominum salutem; 3.0 in thesi 27.a, non omnes nec solos sanctos esse Corporis Ecclesiae membra. Quare nunc ulterius inquirimus in naturam necessitatis per­ tinendi ad Ecclesiam ut salutem assequamur. Asserimus esse necessitatem non solum praecepti, sed etiam medii. 1089. Notiones. Ecclesia est illa societas visibilis a Christo instituta, de qua tractamus. Necessarium ad salutem est illud sine quo salus obtineri nequit. Necessarium necessitate praecepti, vi vocis, est illud quod requiritur ea ratione qua est necessaria impletio praecepti, ut finis obtineri possit. Necessitate praecepti ergo est necessarium ad salutem illud cuius culpabilis omissio impedit assecutionem salutis. Ergo id 890 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. ΙΠ quod impedit assecutionem salutis est culpa quam incurrit ille qui praeceptum transgreditur. Unde haec necessitas datur solum pro subiecto ad praecep­ tum adimplendum: i) capaci; ergo solum pro adulto, qui solus capax est incurrendi in culpam; 2) habili; ergo pro eo qui sciat illud praecipi et possit praeceptum implere; 3) responsabili; ergo pro eo qui iure non sit vel excusatus vel dispensatus. 1090. Necessarium necessitate medii, vi vocis, est id quod requiritur ea ratione qua est necessarius usus medii, a quo positive et necessario pendet assecutio finis. Necessitate medii ergo est necessarium ad salutem id a quo vel tamquam a causa vel tamquam a condicione sine qua non, pendet assecutio salutis h Unde haec medii necessitas datur pro omni subiecto; nec ab ea excusat: 1) incapacitas actus humani; ergo viget tam pro parvulis quam pro adultis: 2) inhabilitas; ergo ligat tam scien­ tem et potentem quam nescientem et impotentem adhibere tale medium; 3) irresponsabilitas; ergo urget tam eum qui cul­ pabiliter quam illum qui inculpabiliter omitteret usum medii. 1091. Igitur necessitate medii necessarium ad salutem est id quo, etiam inculpabiliter omisso, salus obtineri nequit. Haec est notio communiter admissa. Necessarium necessitate medii dicitur tale vel absolute seu in re, vel disiunctive, id est, vel in re vel in voto: 1) Necessarium in re est illud medium, quod nulla ratione suppleri potest; 2) Necessarium vel in re vel in voto est illud medium quod, cum in re haberi nequit, suppleri potest re vicaria (puta, cari­ tate vel martyrio) coniuncta cum voluntate adhibendi medium. Talis voluntas dicitur votum, quod potest haberi dupliciter: a) explicitum, ut voluntatis actus; b) implicitum, prout in ipso actu caritatis vel martyrii inclusum merito censetur. Baptisma flaminis et sanguinis «nominantur baptismata in quantum sup­ plent vicem baptismi aquae» (3 q.66 a.n). «Contritio supplet vicem baptismi» (3 q.68 a.3). 1 Plures Theologi tenent, de ratione medii necessarii ad aliquem effectum obtinendum esse, ut sit causa positive influens in talem effectum: ita Franzelin, th.24 p.432; Van Laak, Instit. Theol. Fundam., de Ecclesia 197; Bainvel, De Ecclesia 89; De Guibert, De Ecclesia n.194; Zapelena, De Ecclesia 2 (1940) th.22. Censent vero alii Theologi, medium necessarium ad salutem dici id quod vel per modum causae influit in salutem vel ut praevia condicio ad salutem, positive requiritur: ita Straub, De Ecclesia n.346: Dorsch, De Ecclesia 540; Lercher, n.432 quibus accedere etiam videtur Zapelena, l.c. Alii denique Theologi ab hac ulteriori determinatione abstrahunt: ita Palmieri, Prolegomena de Ecclesia §7: Ottiger, De Ecclesia 263: D’Herbigny, De Ecclesia η.86; Dieckmann, De Ecclesia n.956. De conceptu ne­ cessarii necessitate medii apud Scholasticos, cf. J.A.de Alda.ma, La necesidad dc medio en la Escoldstica postridentina: ArchTG 8 (1945) 57-84. L-3 C.2 A.5. NECESSITAS MEDII ECCLESIAE. TH.28 N.I089-I093 891 Denique necessitas medii oriri potest dupliciter: i) ex natura rei, si nexus, quo finis a· medio pendet, profluit ex ipsa rerum natura; 2) ex positiva institutione, si talis nexus statuitur volun­ tate eius, qui potestatem habet ad illum inducendum. 1092. Status quaestionis. Asserimus Ecclesiam esse om­ nibus necessariam ad salutem, necessitate non solum praecepti, sed etiam medii; attamen non ex natura rei, sed ex positiva Dei institutione; et quidem affirmamus necessitatem non in re, sed saltem in voto, quod non requirimus explicitum, sed suffi­ cere dicimus implicitum. 1093. Adversarii. 1) Indifferentismi religiosi defenso­ res, qui ad salutem sufficere dicunt rectitudinem moralem cum qualibet fide coniunctam (D 1646 1677). 2) Propugnatores Ecclesiae tripartitae (D 1685), qui tenent, aequo iure salvari posse tam Catholicos quam Schismaticos Orientales et Anglicanos. 3) Panchristianismi fautores (D 2199), qui salutem assequi aequa ratione posse autumant eos omnes qui ad quamlibet ex christianis confessionibus pertineant 2. Hos adversarios damnare intendebat Conc. Vaticanum, in quo citabatur ut talium errorum propugnator calvinianus qui­ dam saeculi XVII Iurieu 3. 4) Schismatici Orientales, qui non sunt infecti triplici prae­ cedentium errore citato, satis bene interpretantur illud effa­ tum: «Extra Ecclesiam non est salus» 4. Stricte ergo Schismatici qua tales non sunt adversarii. De interpretatione eiusdem effati apud varias confessiones protestanticas, confer D’Herbigny 5. 5) Irenistae hodierni, putantes doctrinam de Ecclesiae necessitate esse obicem ad fraternam omnium Christianorum unitatem instaurandam, di­ stinguunt Ecclesiam quatenus est Corpus sociale ab Ecclesia quatenus est Cor­ pus mysticum, et tenent, ad salutem obtinendam satis esse ut quis ad Corpus mysticum pertineat. Unde concludunt, alios Christianos, quamvis sub re­ spectu sociali a Catholicis separati sint, membra tamen Corporis mystici revera esse, nihilque prohibere quominus Catholici eos ut fratres in Christo amplectantur et cum illis veram quamdam Ecclesiarum unionem efficiant6. 2 Pius XI, Encycl. "Mortalium animos": AAS 20 (1928) 5-16. 3 Msi 53,312. P.Jürieu, Le vrai système de l'Eglise et la véritable analyse de ta foi (Dor­ drecht 1686) 54.79.141.561. Cf. Msi 51,566-568. 4 M.Jugie, Theol. Christ. Orient. 4, De Ecclesia 316-319. Contradicit tamen St.Zankow, Dos Orthodoxe Christentum des Ostens 77. 3 M.d'Herbicny, De Ecclesia n.89.2. 0 Cf. Acia 1 Conventus Vclehradensis tsss; G.Tincs. Les Notes de l'Eglise 340s; V.Morel. Le Corps mystique du Christ et l'Eglise Catholique Romaine: NouvRevTh 70 (1948) 703-726. Vide quae de huiusmodi Irmistis diximus supra n.too7, et n.1027 nota 8. De opinione M.Cani cf. F.Suàrez, De Eide d. 12 s.4 n.22. 892 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill Pius XII lamentatur quia «aliqui necessitatem pertinendi ad veram Eccle­ siam, ut sempiterna attingatur salus, ad vanam formulam reducunt» (D 3019) et ait: «Multi in orientalibus plagis ab unitate mystici Corporis Christi lon­ gam per saeculorum seriem misere abscesserunt» (AAS 43 [1951] 640s). 6) L. Feeney eiusque sectatores qui tenent ad salutem non sufficere votum, sed requiri esse re de Ecclesia 7. 1094. Doctrina Ecclesiae constat: Ex professione fidei Waldensibus praescripta sub Innoc. Ill, a.1208: D 423. «Extra unam, sanctam, Romanam, catholicam Ecclesiam neminem salvari credimus». Ex Conc.Lateran. IV, sub eodem Innoc. 3.1215, contra Albigenses: D 430. «Una est fidelium universalis Ecclesia, extra quam nullus omnino salvatur». Ex Bonifacio VIII in Bulla «Unam sanctam» a.1302: D 468. Lege omnino et animadverte classicam imaginem arcae Noe, qua apte significatur medii necessitas. Ex Conc.Florentino, sub Eugenio IV a. 1442, decretum pro lacobitis: D 714. «Neminem posse salvari nisi in Catholicae Ecclesiae gremio et unitate permanserit». Ex Pio IX contra indifferentismum: D 1647 1677 1717; ubi explicatur, qua ratione sufficiat ad salutem pertinere ad Eccle­ siam in voto illis, qui «praecepta Dei sedulo servantes Deo oboe­ dire parati sunt». In Concilii Vaticani schemate reformato de Ecclesia dice­ batur: «Fidei catholicae dogma esse definimus, extra unam Ecclesiam Christi nullam esse sperandam salutem». Hoc asser­ tum explicabatur de necessitate medii in voto. Et quamvis dictio necessitas medii, quae erat in primo schemate, suppressa est, tamen sensus idem retinebatur, prout ek annotationibus adiunctis constat8. Pius XII in Encyclica «Mystici Corporis» clare distinguit in­ ter eos, qui re Ecclesiae tanquam membra incorporantur, atque eos qui voto tantummodo Ecclesiae adhaerent. Agens enim de membris, quibus Corpus mysticum hisce in terris componitur, ait: «In Ecclesiae autem membris reapse ii soli adnumerandi sunt qui regenerationis lavacrum receperunt veramque fidem profitentur, neque a Corporis compage semetipsos misere separaverunt vel, ob gravissima admissa, a legitima auctori­ tate seiuncti sunt». Circa finem vero eiusdem Encyclicae, inter eos qui ad Ecclesiae Catholicae compagem re non pertinent, illos commemorat qui «inscio quodam desiderio ac voto ad mysti­ cum Redemptoris Corpus ordinentur», quos minime a salute 7 Cf. G.Puerto. Fuera de la Iglesia no hay salvaciôn: llustCler 46 (1953) 254-264. 8 Msi 53.312; cf. 51,541· P.Kleutgen relationem vide Msi 53.323· L-3 c.2 A.5· NECESSITAS MEDII ECCLESIAE. TH.28 N.IO93-IO94 893 aeterna excludit, attamen eos monet ut «ab eo statu se eripere studeant, in quo de sempiterna cuiusque propria salute securi esse non possunt», quandoquidem «tot tantisque caelestibus muneribus adiumentisque carent, quibus in Catholica solum­ modo Ecclesia frui licet». Quibus sane verbis tan eos reprobat qui omnes solo voto implicito Ecclesiae adhaerentes a salute aeterna excludunt, quam eos qui falso asserunt, homines in qualibet religione aequo modo salvari posse °. S.Officium denique, occasione damnationis Leonardi Fee­ ney, accurate explicavit hanc doctrinam: «inter ea, inquit, quae semper Ecclesia praedicavit et praedicare nunquam desinet, illud quoque infallibile effatum continetur, quo edocemur extra Ecclesiam nullam esse salutem. Est tamen hoc dogma intelligendum eo sensu, quo id intelligit Ecclesia ipsa. Non enim priva­ tis iudiciis explicanda dedit Salvator noster ea, quae in fidei deposito continentur, sed ecclesiastico Magisterio. Et primum quidem Ecclesia docet, hac in re agi de seve­ rissimo praecepto lesu Christi. Ipse enim expressis verbis Apostolis suis imposuit ut docerent omnes gentes servare omnia quaecumque Ipse mandaverat (Mt 28,19s). Inter man­ data autem Christi non minimum locum illud occupat quo baptismo iubemur incorporari in Corpus mysticum Christi, quod est Ecclesia, et adhaerere Christo Eiusque Vicario, per quem Ipse in terra modo visibili gubernat Ecclesiam. Quare nemo salvabitur qui, sciens Ecclesiam a Christo divinitus fuisse institutam, tamen Ecclesiae sese subiicere renuit vel Romano Pontifici, Christi in terris Vicario, denegat oboedientiam. Neque enim in praecepto tantummodo dedit Salvator ut omnes gentes intrarent Ecclesiam, sed statuit quoque Eccle­ siam medium esse salutis, sine quo nemo intrare valet Regnum gloriae caelestis. Infinita sua misericordia Deus voluit ut illo­ rum auxiliorum salutis quae divina solum institutione, non vero intrinseca necessitate, ad finem ultimum ordinantur, tunc quoque certis in adi unctis effectus ad salutem necessarii obtinere valeant, ubi voto solummodo vel desiderio adhibean­ tur. Quod in Sacrosancto Tridentino Concilio claris verbis enuntiatum videmus tum de sacramento regenerationis tum de sacramento paenitentiae (D 797.807). Idem autem suo modo dici debet de Ecclesia, quatenus generale ipsa auxilium salutis est. Quandoquidem ut quis aeternam obtineat salutem, non semper exigitur ut reapse ’ Prus XII. «Mystici Corporis·: AAS 3$ (1943) 202,243. Verborum Pii XII explicationem dumus, quam S.Officium dat in epistola qua reprobavit Lconardum Feeney: AmerEcclRev 127 (1952) 307-311; Of. J.C.Fbnton in eadem ephemeride p.450-461. 894 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill Ecclesiae tanquam membrum incorporetur, sed id saltem re­ quiritur, ut eidem voto et desiderio adhaereat. Hoc tamen vo­ tum non semper explicitum sit oportet, prout accidit in ca­ techumenis; sed ubi homo invincibili ignorantia laborat, Deus quoque implicitum votum acceptat, tali nomine nuncupatum, quia illud in ea bona animae dispositione continetur, qua homo voluntatem suam Dei voluntati conformem velit». Haec doc­ trina confirmatur ex verbis Pii XII, quae nuper attulimus, necnon ex citatis etiam epistolis Pii IX (D 1647 1677), atque additur: «Neque etiam putandum est quodcumque votum Eccle­ siae ingrediendae sufficere ut homo salvetur. Requiritur enim ut votum, quo quis ad Ecclesiam ordinetur, perfecta caritate informetur: nec votum implicitum effectum habere potest, nisi homo/idem habeat supernaturalem» (Heb 11,6; D 801) 10. 1095. Valor dogmaticus. Ex Ecclesiae documentis pa­ tet, dogma fidei esse necessitatem pertinendi ad veram Eccle­ siam. Necessitas medii, iuxta eadem documenta, est vel implicite definita vel saltem theologice certa. Nam documenta inculcant neminem extra Ecclesiam posse salvari (D 423 430); ergo neque infantes. Atqui infantes non subiacent necessitati praecepti; ergo docetur necessitas medii. 1096. Probatio. Pars i.a: Ecclesiam esse necessariam ad salutem necessitate medii. Necessitas medii in genere probatur. A. Baptismus omnibus necessarius est ad salutem necessi­ tate medii vel in re vel in voto. Atqui finis immediatus et ne­ cessarius baptismi est aggregare homines ad Ecclesiam. Ergo Ecclesia est omnibus necessaria necessitate medii vel in re vel in voto. Conclusio patet, quia si Baptismus est necessarius ad salutem, a fortiori necessarium ad saluterç dicendum est illud, propter quod immediate et necessario obtinendum ipse Baptis­ mus datur. Mai. prob. ex Io 3,5, Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu Sancto, non potest introire in Regnum Dei. Ubi 1) ser­ mo est de necessitate baptismi pro omnibus; ergo etiam pro parvulis; atqui parvulis necessitas praecepti induci nequit; ergo baptismus dicitur necessarius necessitate medii. 2) Apud Io 3,5 sermo est de renascentia spirituali; ergo ne­ cessaria pro vita supernaturali, velut naturalis generatio pro 10 S.Officii epistolam et commentarium vide in AmerEcclRev 127 (1952) 307-3n,450-461 ; SalTer 41 (i953) 22-26. L-3 C.2 A.5. NECESSITAS MEDII ECCLESIAE. TH.28 N.IO94-IO98 895 vita naturali; atqui haec est necessaria necessitate medii; ergo etiam illa. Quod ibi sermo sit de necessitate solum in voto patet ex interpretatione Conc.Tridentini textus Io 3,5: D 796; necnon ex iis quae statim dicemus n.noo. 1097. Min. prob. 1) Finis immediatus baptismi est aggre­ gare ad Ecclesiam, ut constat ex 1 Cor 12,13. Etenim in uno Spiritu omnes nos in unum corpus baptizati sumus, ubi ratio finis (el$) effertur: ήμεϊς ττάντες ε!$ εν σώμα έβατττίσθημεν (vide Conc. Trident.: D 895; lege etiam Conc.Florent.: D 696). 2) Fi­ nis necessarius baptismi est aggregatio ad Ecclesiam. Nam licet finis principalis baptismi sit gratiam conferre, tamen, ut in tractatu de sacramentis probatur, baptismus valide sus­ ceptus semper ac necessario characterem indelebilem confert et Ecclesiae aggregat, atque ideo iterari nequit (D 852). Atqui dari potest baptismus validus qui non conferat gratiam. Ergo finis necessarius baptismi non est gratiam conferre, sed aggre­ gare ad Ecclesiam 8. Min. postrema patet, quia dari potest baptismus rite et cum debita intentione collatus, ac proinde validus, sed subiecto non apte disposito ad accipiendam gratiam sanctificantem; ex quo evenit ut sit mere infructuosus (cf. n.1021). 1098. B. Ab salutem homini necessarium est necessitate medii pertinere ad Christum. Atqui nemo pertinet ad Christum nisi aggregetur ad Ecclesiam. Ergo ad salutem necessarium est necessitate medii pertinere ad Ecclesiam 9. Mai. prob. a) quia pertinere ad Christum per fidem est me­ dium indispensabile ad salutem, quae non nisi a Christo haberi potest: Io 3,14-18.36; Act 4,12; b) quia sicut per generationem ab Adamo venit peccatum originale, ita per iustitiam a Christo venit hominibus salus: Rom 5,12.15-18; c) quia Christus est unicus Mediator a quo redemptio et salus: 1 Tim 2,4-6. Min. prob. quia Ecclesia est locus in quo Cristus suum sa­ lutis opus perenniter exsequitur (D 1821): nam soli Ecclesiae Christus commisit suam missionem salutiferam: Io 17,18; 20,21; et quidem exercendam sub ipsius Christi assistentia: Mt 28,20; adeo ut par sit relatio salutis ad Christum et ad Ec­ clesiam; Lc 10,16: qui vos audit me audit: et qui vos spernit me spernit. Qui autem me spernit, spernit eum qui misit me. 8 Cf. Decretum S.Officii. D 1848; S.Th., 3 9-68 a.i ad 1 et 3: 4 d.6 q.i a.3 soti ct 3. 9 Hoc argumentum a Concilii Vaticani Theologis proponebatur in Schemate Constit. de Ecclesia c.6: Msi 5«.54« ; 53.312; cf. S.Th., 3 q-68 a.i ct ad 1. 896 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 1099. C. Ad salutem homini necessarium necessitate medii est uniri Christo et vitam Spiritus Sancti participare. Atqui hoc obtinent solum illi qui pertinent ad Corpus Christi Mysticum Spiritu Sancto vivificatum, quod est Ecclesia. Ergo homini necessarium est necessitate medii pertinere ad Eccle­ siam 10* . Mai. prob, a) ex Ιο 15,1-6, ubi necessitas unionis cum Christo effertur explicite; b) ex Gal 5,16-25, ubi necessitas participandi de vita Spiritus Sancti inculcatur. Min. constat a) ex thesi de Corpore Christi Mystico, quod est Ecclesia ipsa visibilis; b) ex Eph 5,23-29, ubi Christus exhibetur ut Salvator Corporis Ecclesiae, pro qua seipsum tradidit et quam unice ut suam sponsam diligit, nutrit et fovet n. 1100. Pars 2.a In specie, necessitatem medii pertinendi ad Ecclesiam esse, non absolutam, sed disiunctivam, id est, vel in re vel in voto saltem implicito, probamus. A. Ex argumento desumpto ex necessitate baptismi hoc solum probatum est, prout expresse adnotavimus. B. Alia argumenta intelligenda sunt etiam de necessitate medii vel in re vel in voto. Nam caritas vel contritio perfecta iustificat. Atqui in caritate perfecta implicite saltem continetur votum pertinendi ad Ecclesiam. Ergo necessitas medii perti­ nendi ad Ecclesiam non absoluta, sed disiunctiva, id est vel in re vel in voto implicito, intelligenda est. Mai. patet ex Mt 22,37-40; Io 14,21-24; Rom 13,8-10; i Cor 13,1-8; i Petr 4,8; 1 Io 4,73.16. Confer contra Baium D 1031-1033 1070s. Minor constat ex rei natura. Nam si caritas est perfecta, id est, amor Dei appretiative summus, sine dubio implicite continet sinceram voluntatem praestandi omnia quae Deus voluerit12. 1101. Pars 3.® Necessarium esse necessitate praecepti pertinere ad Ecclesiam. A. Necessarium est omnibus hominibus necessitate prae­ cepti assequi aeternam salutem. Ergo etiam sunt necessaria io Hoc argumentum iam adhibitum est a S.Augustino (R 1824). proponebatur etiam a Theologis in Concilio Vaticano: Msi 5I.54I: 53.312. n Cf. Conc. Vaticanum,Schema de Ecclesia: Msi 53.3*2; 12 De necessitate medii disiunctiva, in re vel in voto, vide explicationes Pu IX (D 1677) et Schematis de Ecclesia Conc. Vaticani: Msi 53,312.323; cf. supra n. 1094 1-3 C.2 Λ·5· NECESSITAS MEDII ECCLESIAE. TH.nS Χ.ΙΟ09-ΙΙ04 897 necessitate praecepti omnia ea quae requirantur ad salutem. Atqui pertinere ad Ecclesiam est necessarium ad salutem. Ergo etiam praeceptum. B. Praeceptum ingrediendi Ecclesiam et in ea perseveran­ di constat a) ex Lc 10,10-12.16, ubi de praecepto intrandi in Ecclesiam. b) Ex Mt 18,17s, ubi continetur praeceptum perseverandi in Ecclesia. c) Ex Me 16,15s, ubi praeceptum iniungitur sub discri­ mine salutis. 1102. Confirmatur tandem necessitas pertinendi ad Ecclesiam ex tes­ timoniis SS.Patrum. S.Ignatius (f 107) «quotquot redierint ad unitatem Ecclesiae, et hi Dei erunt... ne erretis, fratres mei: si quis schisma facientem sectatur, Regni divini hereditatem non consequitur» (R 56). S.Irenaeus (ca.180) «In Ecclesia posuit Deus... universam operationem Spiritus, cuius non sunt participes omnes qui non currunt ad Ecclesiam» (R 226). Origenes (ca.250) «Si vult aliquis salvari ad hanc domum veniat... extra hanc domum, id est extra Ecclesiam, nemo salvatur» (R 537). S.Cyprianus (a.25i) «Non perveniet ad Christi praemia qui reliquit Ec­ clesiam Christi. Habere non potest Deum Patrem qui Ecclesiam non habet matrem. Si potuit evadere quisque extra arcam Noe fuit, et qui extra Eccle­ siam foris fuerit evadit» (R 557). Id. (a.256) «Salus extra Ecclesiam non est» >3. Lactantius (ca.310) «Sola Catholica Ecclesia est quae verum cultum retinet. Hoc est templum Dei; quo si quis non intraverit vel a quo si quis exierit, a spe vitae et salutis alienus est» (R 637). 1103. S.Hieronymus (ca.378) «Quicumque extra hanc domum agnum comederit, profanus est. Si quis in arca Noe non fuerit, periet regnante di­ luvio» (R 1346). Comparatio cum arca Noe, quae deinceps saepe apud aucto­ res ecclesiasticos reperitur, adhibita iam est a S.Cypriano (R 557; cf. D 468)* 1415 S.Augustinus (ca.417) «Fiant fideles Corpus Christi, si volunt vivere de Spiritu Christi. De Spiritu Christi non vivit nisi Corpus Christi» (R 1824, cf. R 1478). Id. (ca.418) «Extra Catholicam Ecclesiam totum potest (homo) praeter salutem... nusquam nisi in Ecclesia Catholica salutem poterit in­ venire» (R 1858). S.Fulgentius, De fide (ca.530) «Firmissime tene, omnes... qui extra Ec­ clesiam Catholicam praesentem finiunt vitam, in ignem aeternum ituros» (R 2275 2273; inde definitio Conc.Florentini, D 714). 1104. Catechismus Conc.Tridentini, hanc traditionem et S.Thomae doctrinam colligens, ait: «Universalis etiam ob eam causam dicitur Ecclesia, quod omnes, qui salutem aeternam consequi cupiunt, eam tenere et amplecti debeant; non secus ac qui arcani, ne diluvio perirent, ingressi sunt». Pariter S.Thomas: «... unitas Corporis Mystici, sine qua non potest esse salus; nulli enim patet aditus salutis extra Ecclesiam, sicut neque in diluvio absque arca Noe, quae significat Ecclesiam» *5. ■ » S.Cyprianus, Epist. 73: ML 3.1169. 14 Arcae Noe similitudo innuitur in 1 Petr 3,20s; cf. S.Th., 3 q.73 a.3. 15 Catechismus Conc.Tniicnlini pars 1 a.ç n.17; S.Th., 3 q.73 a.3. Teologia I 2» 898 I.S.AI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 1105. Scholion. Infantes et adulti extra Ecclesiam diversimode a caelo privati. Igitur infantes, qui incapaces sunt eliciendi votum implicitum per­ tinendi ad Ecclesiam, si excepto casu martyrii, moriantur sine baptismo, a beatitudine supernaturali privantur; attamen non ideo dicendum est eos poenis inferni torqueri, quia sine personali peccato gravi decesserunt, prout in tractatu de praedestinatione et voluntate Dei salvifica explicatur. 1106. Adulti vero ratione plene compotes, qui sine baptismo et privati voto saltem implicito pertinendi ad Ecclesiam decesserunt, in praesenti gra­ tiae ordine, de facto, non sine sua culpa tali voto privantur et damnantur, prout docuit Pius IX (D 1677). Nam iuxta doctrinam S.Thomae: «Hoc ad divinam providentiam pertinet ut cuilibet provideat de neces­ sariis ad salutem, dummodo ex parte eius non impediatur. Si enim aliquis, in silvis vel inter bruta animalia nutritus, ductum naturalis rationis seque­ retur in appetitu boni et fuga mali, certissime est tenendum, quod ei Deus vel per internam inspirationem revelaret ea quae sunt ad credendum neces­ saria vel aliquem fidei praedicatorem ad eum dirigeret, sicut misit Petrum ad Cornelium» (Act. 10) I6. 1107. Obiectioncs 17. I. Iuxta thesim. omnes homines, qui de­ cedunt non pertinentes ad corpus Ecclesiae, damnantur. Atqui hoc dici nefas est. Ergo falsa thesis. Dist. mat. Omnes infantes, qui decedunt non pertinentes ad corpus Ecclesiae, a beata Dei visione privantur, quin tamen poenis inferni punian­ tur, conc. mai.; omnes adulti, qui decedunt non pertinentes ad corpus Ec­ clesiae, a beata Dei visione privantur et poenis inferni puniuntur, subdist. : si cum voto pertinendi ad corpus Ecclesiae decesserint, nego; si tali voto ca­ rentes decesserint, iterum subdist.: et hi tali voto privantur et damnantur propter personalem eorum aliquam culpam, conc.; absque personali eorum aliqua culpa, nego. Contradistincta min., negatur cons. et consequentia. 1108. 2. Extra Ecclesiam Catholicam fieri possunt et fiunt actus perfectae caritatis. Atqui actu perfectae caritatis homo iustificatur et salva­ tur. Ergo extra Ecclesiam Catholicam dari possunt et dantur iustificatio et salus. Conc. mai. Dist. min. Actu perfectae caritatis homo iustificatur et sal­ vatur, quatenus in tali actu, saltem virtualiter et implicite, votum pertinendi ad Ecclesiam includitur, conc. min.; sine tali voto, saltem virtuali et impli­ cito, homo iustificatur et salvatur, nego min. Pariter distincto cons., negatur consequentia. 1109. 3. Sectae haereticae et schismaticae habent vera Sacramenta, quibus gratiam conferunt. Ergo versantes bona fide in talibus sectis iustificantur et salvantur. Dist. antec. Sectae haereticae et schismaticae habent vera Sacramenta, quae, ut talia, re vel voto incorporant Catholicae Ecclesiae eos qui bona fide ea susceperint, conc. antec.; quae, ut talia, incorporant falsis sectis, subdist.: apparenter et mere materialiter, trans.; realiter et formaliter, nego. Pariter dist. cons. Versantes bona fide in falsis sectis gratia Sacramentorum iustificantur et salvantur, quatenus re vel voto Catholicae Ecclesiae realiter et formaliter incorporantur, conc. cons.; quatenus apparenter et mere materialiter falsis sectis videantur incorporari, nego cons. 16 S.TH., De writ. q.14 a.t 1 ad r. Recentiorum conamina salvandi infantes qui moriuntur sine baptismo, cf. W.A.van Roo, Infants dying without Baptism: Greg 35 (1954) 40O-473. 17 Cf. T.Zapelena, De Ecclesia 2 (194°) th.22. 1-3 C.2 Λ.5- NECESSITAS MEDII ECCLESIAE. TH.28 Χ.ΙΙΟ5-ΙΙΙ2 899 1110. 4- Puer baptizatus in secta acatholica iustificatur. Atqui baptis­ mate suscepto in secta acatholica puer non incorporatur Catholicae Eccle­ siae. Ergo extra Catholicam Ecclesiam datur iustificatio et salus. Conc. niai. Dist. min. Baptismate suscepto in secta acatholica puer non incorporatur Catholicae Ecclesiae, secundum externam apparientiam et vul­ garem existimationem, conc. min.; secundum internam realitatem et theolo­ gicam veritatem, nego min. Puer enim valide a quocumque baptizatus, re et veritate incorporatur plene Catholicae Ecclesiae; principaliter enim «Chris­ tus est qui baptizat»18, quamvis ministerialiter utatur acatholicis homini­ bus, baptizantibus cum intentione faciendi quod facit Catholica Ecclesia, prout in tractatu de Sacramentis demonstratur. 1111. 5. Adultus attritus et bona fide baptizatus in secta acatholi­ ca iustificatur. Atqui tamen nec voto nec re incorporatur Catholicae Eccle­ siae. Ergo extra Catholicam Ecclesiam est iustificatio et salus. Conc. mai. Dist. min. Adultus attritus et bona fide baptizatus in secta acatholica non incorporatur voto Catholicae Ecclesiae, eo quod sit solum attritus, trans, min.; non incorporatur re Catholicae Ecclesiae, subdist. : ap­ parenter et mere materialiter, conc.; realiter et formaliter, nego. In distinctio­ ne minoris dixi, transeat adultum mere attritum non incorporari voto Ca­ tholicae Ecclesiae, quia alii auctores tenent, attritionem cum baptismate va­ lide suscepto aequivalere voto, quod nos requirimus 19. Subdistinctionem addimus, quia secundum communem theologorum doctrinam, qui bona fide et cum sola attritione baptismum validum accipit in secta acatholica, fit qui­ dem schismaticus vel haereticus mere materialis, re autem et formaliter in­ corporatur Catholicae Ecclesiae, cum schisma et haeresis mere materiales a Corpore verae Ecclesiae non separent, prout ostenditur in th.26 de Ecclesiae membris. 11 r 2. 6. Ut explicatum est, pertinentia ad corpus Ecclesiae est ho­ mini necessaria ad salutem vel in re vel in voto. Atqui impletio praecepto­ rum est homini necessaria ad salutem vel in re vel in voto. Ergo pertinentia ad Ecclesiae corpus est homini necessaria ad salutem ut praeceptorum im­ pletio. Conc. mai. Dist. min. Impletio praeceptorum est necessaria ad salutem vel in re vel in voto, infanti, nego min.; adulto, subdist.: ei qui inculpabili­ ter non possit omittere impletionem praeceptorum, conc.; ei qui inculpabi­ liter possit omittere praeceptorum impletionem, nego. Et sub data distinctio­ ne, nego cons. et consequentiam. 18 S.Augustinus, Epist. 89 n.5: ML 33.312. 1 ’ T.Zapelena, I.c., obi.4. 900 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill ADNOTATIO De ratione qua homines pertineant ad Animam et ad Corpus Ecclesiae ii 13. De conceptibus Animae et Corporis Ecclesiae. Ae.Dorsch, De Ecclesia ass.26 p.447-458; M.d’Herbigny, De Ecclesia th.30-33 : LercherSchlagenhaufen, institut. i n.437; D.Palmieri, De Rom. Pontif., Prolegom. De Ecclesia § n n.1-3; G.Wilmers. De Ecclesia th.i6s; cf. n.392,2; R.Schultes, De Ecclesia a.12 n.7; A.Michelitsch, Theol. Fundam. § 198s; ChJournet, L’Eglise du Verbe Incarne 2,561-565.573-577. 954-958. 1114. Post ea quae tractavimus de Corpore Christi Mys­ tico, th.24, de necessitate, et quidem medii, pertinendi ad Ecclesiam, th.28, et de membris Corporis Ecclesiae, th.25 et 26, iuvat aliqua adnotare circa conceptus Animae et Corporis Ecclesiae. Duplex apud auctores recurrit non solum loquendi sed etiam concipiendi modus in hac re. Utramque explicandi ra­ tionem breviter proponemus et quidem sub uno eodemque schemate, ut utriusque discrimina clarius pateant. 1115. A. Primus modus. Cum S.Rob.Bellarmino te­ net: a) Corpus Ecclesiae esse «totam organizationem externam et visibilem quam Christus dedit Ecclesiae»; b) Animam vero Ecclesiae appellat «complexum donorum, virtutum et gratiarum vitae supernaturalis qua singuli fideles Deo et Christo conjunguntur»; c) Inde deducit, (Animam multo latius patere quam Corpus Ecclesiae»; d) Agnoscit quidem varios dari gradus quibus magis minusve perfecte quilibet ad Corpus vel ad Animam Ecclesiae pertinere possit; e) Infert, ad salutem necessarium esse perfecte pertinere ad Ecclesiae Animam; f) Tandem concludit, in articulo mortis, qui caritatem habent salvantur, etiam si extra Corpus Ecclesiae re exsistant; peccatores vero qui caritate carent damnantur, quamvis intra Corpus Ecclesiae re sint ’. 1 S.R.Bellarmino, De Ecclesia militante I.3 c.2. Cf. A.Michelitsch, Theol. Fundam. § 198s; E.Hugon, Hors de VEglise point de salut (1927) 305. 1-3 C-3 A.5· DE ANIMA ET CORPORE ECCLESIAE, NOTA. N. I I I· I 1 I ; i>01 1116. B. Secundus modus. Cum recentioribus prae­ sertim tenet: a) Corpus Ecclesiae esse societatem hominum Baptismate regeneratorum qui vinculis professionis fidei, subordinationis hierarchicae et communionis sacrorum cum ea uniuntur; b) Animam vero Ecclesiae appellat Spiritum Sanctum, quatenus ei attribuuntur functiones animae qua talis, quales sunt, informare et vivificare Corpus Ecclesiae, cuius vicissim proprium est esse ab eius anima informatum et vivificatum; c) Inde deducit, Animam latius non patere quam Corpus Ecclesiae; d) Agnoscit quidem varios dari gradus quibus magis vel minus perfecte in singulis haec activa et passiva informatio et vivificatio obtineri possit; e) Infer, ad salutem necessarium esse perfecte pertinere ad Corpus-animatum Ecclesiae aut re aut saltem voto; f) Tandem concludit, in articulo mortis, qui caritatem habent salvantur ideo quia ad Corpus-animatum Ecclesiae perfecte pertinent aut re aut saltem voto; peccatores vero qui caritate carent damnantur ideo quia ad Corpus-animatum Ecclesiae perfecte non pertinent nec re nec voto 2. 1117. Nobis praeferendus videtur secundus explicatio­ nis modus, quia magis consonat cum doctrina qua tenemus, Animam Corporis Christi Mystici esse Spiritum Sanctum, th.24, et quia melius excludit periculum distinguendi duas Ecclesias, alteram invisibilem, visibilem alteram. Ceterum nostra explicatio bene declarat omnia quae in hac re expli­ canda sunt. 1) Accurate declarat notionem Animae Corporis Ecclesiae. Nam Anima Corporis Ecclesiae eatenus est Spiritus Sanctus quatenus Corpus Ec­ clesiae velut informat et vivificat, seu primum ac radicale principium est universae vitae illius. Haec autem informatio et vivificatio plures sane gra­ dus admittere potest, quorum minimus est eorum, qui charactere baptismale insigniti, vincula externa fidei, oboedientiae et communionis manifeste rupta non habent; adeoque a Spiritu Sancto informante et vivificante accipiunt non solum illam, quam retinent, externam unionem cum Ecclesia vitamque eius socialem, sed etiam gratias actuales ad eandem unionem et vitam augendam et perficiendam. Quapropter omnes, qui actu Corporis Ecclesiae membra sunt, aliquem, quamvis imperfectum, influxum animicum Spiritus Sancti informan­ tis et vivificantis accipiunt, ideoque etiam actu, aliquo vero modo, ad Ani­ mam Ecclesiae pertinent Qui autem actu membra Corporis Ecclesiae non sunt, nullum influxum a Spiritu Sancto accipiunt, quatentes Spiritus Sanctus proprie est Anima informans et principium vivificans Ecclesiae Corpus; ideo2 Cf. Ae.Dorsch, Dc Ec< Inia ass.26 p.447-458. Cf. ChJournet, L'Eglise du Verbe incarné ( 1941) 38-52- In hoc auctore non placet distinctio duplicis Animae Ecclesiae; cf. D’l Ierbicnv, n.343; ChJournet, Coexleruivilé de l'dmc el du corps de I'Egtise: RevThom 49 (1949) 197-205. 002 I.SALAVERRI, DE HCCLESIA CHRISTI. ΙΠ que neque actu ad Ecclesiae Animam pertinere dicendi sunt. Atque inde intelligitur ratio qua asseramus, Animam qua talem non latius patere quam Cor­ pus qua tale Ecclesiae. 1118. 2) Probe agnoscit multiplicem influxum quem Spiritus Sanctus extra Ecclesiae Corpus exercet. Nam certum sane nobis videtur, eos, qui actu extra Corpus Ecclesiae sunt, nullum a Spiritu Sancto qua Corporis Ecclesiae Anima influxum accipere. Attamen non inde concludere licet, eos ab omni prorsus Spiritus Sancti influxu destitui. Etenim Sanctus Spiritus, «Dominus et vivificans», praeter functiones animicas permanenter informandi et iugiter vivificandi Corpus Ecclesiae, plures alias etiam extra illud exercet actiones, in ordine ad idem Ecclesiae Corpus restaurandum et vivificandum. Quapropter Spiritus Sanctus innumeris suis gratiis multipliciter et allicit baptizatos a Corpore Ecclesiae avulsos ut re­ deant ad unitatem et illuminat omnem hominem venientem in hunc mundun (Io 1,9) ut veritatem agnoscat et corpori Ecclesiae veraciter adunetur aut sal­ tem voto aut etiam re 3. Hae autem aliaeve huiusmodi actiones non sunt attribuendae Spiritui Sancto, quatenus ut Anima quasi-formaliter informat et principialiter vivificat Ecclesiae Corpus; sed quatenus ut Deus = Amor extra Corpus Ecclesiae in­ desinenter operatur, universali sua voluntate salvifica ductus, qua omnes ho­ mines vult salvos fieri et ad agnitionem veritatis venire : 1 Tim 2,4. CAPUT ili De proprietatibus et Notis verae Ecclesiae ARTICULUS I De Unicitate et Visibilitate Ecclesiae Thesis 29. Christus Ecclesiam suam instituit unicam et visibilem, et quidem ut veram a falsis discernibilem. XI19. F.SuArez, De fide d.9 s.4.8: Id., Defensio fidei l.i c.?s; Palmieri, De Rom. Pont. Proleg. de Ecclesia^ 10.48; Wilmers, n.29.35; Dorsch, 556.614; Pesch, Compend. 1 n.240.224; De Guibert, n.84.98; D’Herbigny, n.59; Schultes, a.17; Lercher, n.299; Zapelena, th.6. 1120. Nexus. Egimus de natura sociali et supernaturali Ecclesiae. Iam nunc de eiusdem Ecclesiae proprietatibus trac­ tare intendimus, de illis praesertim, quibus vera Christi Eccle­ sia a falsis discernatur. Incipimus autem ab illis quae logicum ceterarum fundamentum sunt, videlicet ab Ecclesiae unicitate et visibilitate. 3 Cf. Lercher-Schlagenhaufen. institutiones 1 n.437. Comparationem boni dissidentis cum catholico peccatore vide ap. Journet, L’Eglise du Verb.Incar. 2 677s. L-3 C-3 Λ.I. UNICITAS ET VISIBILITAS ECCL. TH.29 N.III7-II23 903 1121. Notiones. Proprietas est id quod alicui rei perti­ nere concipitur. Accidentalis est ea proprietas quae rei ad mo­ dum accidentis contingenter inhaeret. Essentialis autem ea est quae ex rei essentia resultat eique necessario inest. Haec essen­ tialis proprietas distinguitur in genericam, specificam et individualem, prout ex rei essentia generica, specifica vel indivi­ dual! dimanet. Proprietas constitutiva appellatur, quatenus in ordine ontologico pertinet ad ea quibus res in suo esse sive essentiali sive accidentali constituitur. Distinctiva vero appellatur ea pro­ prietas, quae ulterius induit rationem qua in ordine logico res ab aliis similibus discernatur. 1122. Unum proprie opponitur diviso, et est id quod est indivisum in se, seu quod intraneam divisionem excludit. Unicum proprie opponitur multiplici, et est id quod est numerice unum, vel' individuum, seu id quod omne aliud eiusdem speciei individuum excludit. In entibus moralibus, prout est Ecclesia, unitas ab unicitate facile distingui potest; ita, exem­ pli causa, Regnum aliquod individuum, etiam stante eius uni­ citate, potest tamen in se esse aut unum aut divisum, prout eius cives sub eodem regimine in eundem finem mutuo conspi­ rent vel non *. 1123. Visibile stricte est id quod aptum est ut per visum percipiatur. Visibile late est id quod aptum est ut per sensus percipiatur. Visibile adaequate est id cuius omnia elementa vi­ sibilia sunt. Visibile inadaequate est id cuius non omnia, sed aliqua tantum elementa visibilia sunt. Societas hominum, prout est Ecclesia, potest esse visibilis tripliciter: i) Materialiter qua hominibus constans, seu ratione elementi materialis, quod sunt homines visibiles; 2) Formaliter qua societas, seu ratione elementi formalis, quod est hominum unio et conspiratio in communem finem; 3) Distincte qua talis individua societas, seu ratione proprietatum individuantium, quae sunt proprietates distinctivae quibus haec numerice so­ cietas ab aliis similibus discernatur. Societas hominum visibilis potest esse vel manifesta vel occulta. Manifesta est ea societas cuius elementa visibilia ita patent ut a sensibus attingi physice possint. Occulta est ea visibilis societas cuius visibilia elementa ita ab obice quolibet obteguntur ut a sensibus percipi physice nequeant. 1 Cf. D.Palmieri, Proleg. de Ecclesia § 48. 904 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 1124. Status quaestionis. De Christi Ecclesia asserimus in thesi: 1) eam esse unicam; 2) eam esse etiam formaliter risi­ bilem, quamvis solum inadaequate et saltem late visibilem; 3) eam esse distincte visibilem, seu ut veram a falsis discerni­ bilem. 1125. Adversarii. 1) Contra unicitatem Ecclesiae. Non tantum unitatem, sed unicitatem etiam Ecclesiae negant Indifferentistae, Latitudinarii, Panchristiani, qui eatenus unicitatis Ecclesiae adversarii sunt quatenus tenent, plures dari Christia­ nas confessiones ad invicem regimine prorsus independentes, quae tamen pari iure Ecclesiae Christi sunt; quare iuxta eos Ecclesia Christi non est una numero seu individua, sed est complexus plurium individualium Ecclesiarum sub eadem spe­ cie Ecclesiae Christi comprehensarum 2. 1126. Ad particularia descendentes: a) Indifferentistae tenent, quavis in religione et in qualibet christiana confessione aequo iure Deo placere eique servire homines posse atque ab eo pari fiducia aeternam salutem sperare, ut ex Pu IX Allocu­ tione «Singulari quadam» et Encyclica «Quanto conficiamur moe­ rore» comprobari potest: D 1646 1677. b) Latitudinarii, quales fuerunt ex Anglicanis Palmer, ante conversionem, et Pusey, evolventes theoriam Ecclesiae trium ramorum, affirmant, tres Christianas confessiones, vide­ licet, Romano-Catholicam, Graeco-Orthodoxam, Anglo-Catholicam, etsi retenta earum in regimine plena independentia, esse tamen veluti tres ramos aequo iure pullulantes ex eodem chris­ tiano trunco et efformantes sic dictam Ecclesiam tripartitam, prout ex Epist. S.Officii «Apostolicae Sedi» patet: D 1685 1686. c) Accedunt Irenistae hodierni tenentes, catholicos, etsi ratione Corporis socialis ab aliis christianis separatos, posse tamen cum eis veram quandam unionem Ecclesiarum efficere, ratione Corporis mystici, cuius sunt membra, ut in n.1093 explicatum est. 1127. d) Panchristiani denique, seu Oecumenismi fautores, nostris diebus vel maxime adversantur doctrinae de Ecclesiae unicitate, tentantes constituere unionem quandam foederativam omnium Christianarum con­ fessionum, salva tamen uniuscuiusque earum independentia. Ad hanc foede­ rationem Ecclesiarum promovendam plures habiti sunt Congressus interna­ tionales, quorum praecipui hi sunt: anno 1910 in Edinburgh «Missionario2 D'Herbignv. De Ecclesia n.227,3; L.Marchal. Puséyisme: DTC 13,1363-1425: R.Aubert, Le S.Siège et l’union des Eglises (1947); lu. Problèmes de i‘Unité chrétienne, cum appendice de Congressu habito in Lund (X952). L-3 C-3 A.I. UX1C1TAS ET VISIBILITAS ECCL. TH.2Q Χ·ΙΙ«4-ΙΙ27 906 rum Congressus», in quo duplex praecipua factio apparuit sub hoc duplici lemmate: Vita et Actio atque Fides et Ordo; deinde anno 1925, in Stockholm sub lemmate Vita et Actio, tentaverunt obtinere Ecclesiarum collaborationem, praescindendo prorsus a quaestionibus dogmaticis et organizationis; an­ no autem 1927, in Lausanne sub lemmate Fides et Ordo, conati sunt adinvenire aliqua dogmata el principia organizationis in quibus omnes convenirent, ut supra ea aedificaretur Ecclesiarum foederatio. Postea anno 1937 duo alii Congressus habiti sunt, alius in Oxford sub lemmate Vita et Actio, alius vero in Edinburgh sub lemmate Fides et Ordo, quibus finitis, instituta est eodem anno 1937 communis factio sub lemmate Mundialis Conventio Ecclesiarum, ad coadunandos et dirigendos utriusque prioris tendentiae scopos: inde tandem anno 1948 in Amsterdam, iam sub lemmate Mundialis Conventio Ecclesiarum, habitus est fundationalis Congres­ sus, ad quem invitatae sunt Ecclesiae quae saltem crederent Christum esse Deum et Salvatorem hominum, quo praepararetur exoptata ominium Christi Ecclesiarum Confoederatio 34 5. Post publicationem Actorum et resolutionum Conventus amstelodamensis, anno 1949, Commissio permanens Consilii Oecumenici Ecclesiarum declarationem complementariam edidit in Toronto, mense iulio anni 1950, in qua aperte fatetur: «Divisiones quae dantur inter Ecclesias sunt in contra­ dictione cum ipsa natura Ecclesiae». Anno vero 1952 lemmatis Fides el Ordo sequaces, in suo Congressu habito in Lund, agnoverunt divisionem Eccle­ siarum componi nom posse cum unitate in Christo ■*. /n Evanston anno 1954 Mundialis Conventio Ecclesiarum suum secundum Congressum celebravit. Thema fuit: Christus, unica mundi spes. Unanimitas, ut ipsi fatentur, non est obtenta, quia diversimode inter ipsos concipiuntur adspectus eschatologicus et adspectus temporalis ipsius obiectl spei Christia­ nae; ac praesertim, quia protestantes liberales longe a conservativis distant in interpretandis Scripturae locis qui de spe in Christo agunt. Tamen enixe omnes tentaverunt pervenire ad unanimitatem in theoretice determinanda doctrina de spe in Christo, ut de ea practice testimonium efficax universo mundo darent. Etiam in Evanston actum est de gravi problemate agitato in Lund, ubi est quaesitum: «Possuntne dici in Christo unitae Ecclesiae quae sunt inter se divisae? Si negative: Quae unitas exsistere debet inter Ecclesias ut dici possint in Christo unitae?» Agnoverunt omnes divisionem esse pec­ catum Ecclesiarum et enixe inculcaverunt omnium obligationem tendendi ad discernendam et instaurandam unitatem quam Christus vult. In Evan­ ston multo magis quam unquam alibi Oecumenistae patefecerunt suam vo­ luntatem unitatis Ecclesiarum plene instaurandae s. 3 S.Zankow, Das Orthodoxe Christentum 75-79: F.Heiler. Urkirche und Oslkirche 14-19; A.Garmendia de Otaola, La Conferenda mondial Pan-Protestante para el ano 1948: RazFe 137 (1948) 340-347: cf.CivCatt (1948, 4. °) 441 ; F.M.Sanz, Las Conferendas de Lambeth y Amsterdam: RcvEspT 8 (1948) 677-694. De conventu habito in Amsterdam a die 22 augusti ad diem 4 Septembris anni 1948, amplam informationem reperies apud A.Jansen, La pre­ mière Assemblée du Conseil Oecuménique des Eglises: La Documentation Catholique 46 (1949) 541-567.665-700.735-746. Huius Conventus Acta, dissertationes et conclusiones vide apud Conseil Oecuménique des Eglises: Désordre de l'homme et dessein de Dieu. Documents de Γ Assem­ blée d'Amsterdam 5 v. (1949). A.Delmêe, De mot. oecumenica: Apol 23 (1050) 31-103. 4 Minutes and reports of the third Meeting of the Central Committee of the World Council of Churches, Toronto. July 9-15 (1950) p.85: Ircnik 24 (1951) 39; QDümont, La conférence de Lund: VieSpir 88 (1953) 98; Irenik 25 (1952) 309-406; M.Bévbnot: Istina (1954) 164-75. De Oecumenismo cf. Xll Semana Espanola de Teologla, El movimiento ccumenista (1953); E.F.Hanohoe, Catholic Ecumenism, Washington C.U. <1953). 5 Circa Evanston: C.Dumont, Versl’UnCh 0.65-66(1954) 73-90; Istina t (1954) 80-106, 132-158,311-329; D.C.Lialine: Irenik 27 (1954) 369-406; DocCath 51 (1954) 1313-1335: C.DvMONT-B.OuvtER: RcvNouv 19 11954) 7Ô-S7. Docamenta, ap.Istina 1 (1954) 107-128. 176-21S.530-362.441-509. Θ06 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 1128. 2) Contra visibilitatem Ecclesiae adversantur Pro­ testantes: a) Lutherani dicentes, veram Ecclesiam esse congre­ gationem iustorum: «Credo in terris esse quandam Sanctorum congregatiunculam et communionem ex mere sanctis homini­ bus coactam, sub uno Capite Christo, per Spiritum Sanctum convocatam», docuit Luther, quem sequitur Confessio Augus­ tana 6. Lutheranis accesserunt lansenista Quesnel necnon Pis­ torienses: D 1422-1428 1515. b) Calviniani tenentes, veram Ecclesiam esse congregationem solorum praedestinatorum: «Quid est Ecclesia? Corpus ac societas fidelium quos Deus ad vitam aeternam praedestinavit», sic Calvin; unde Scotorum Confessio infert: «Haec Ecclesia invisibilis est, uni Deo cognita, qui solus novit quos elegerit»7. Similia docuerat antea lo.Hus: D 627-632 647. c) Rationalistae recentiores, ut Sabatier et Harnack, qui negant a Christo procedere formam externam et socialem Ecclesiae, et affirmant Ecclesiam Christi constitui ab illis qui mere spiritualem et internam conscientiam divinae suae filiationis relate ad Deum ut Patrem sentiunt, formam vero externam et socialem Ecclesiae posterius ortam esse a primaevo Christianismo plane confictam8. 1129. Doctrina Ecclesiae. 1) Unicitatem prout ab uni­ tate distinctam docent Bonifacius VIII in Bulla «Unam Sanc­ tam» et Leo XIII in Encyclica «Satis cognitum»: D 468 1955s. Praeterea Pius XI in Encyclica «Mortalium animos» Panchristianorum doctrinas exponit ac reicit, et tandem docendo asserit: «Christianorum coniunctionem haud aliter fovere licet, quam fovendo dissidentium ad unam veram Christi Ecclesiam reditum... Cum enim Cor­ pus Christi mysticum, scilicet Ecclesia, unum sit (1 Cor 12,12), compactum et connexum (Eph 4,15), corporis eius physici instar, inepte stulteque dixeris mysticum Corpus ex membris disiunctis dissipatisque constare posse». Cf. recentem instructionem S.Officii de motione oecumenica 9. 1130. 2) Visibilitatem Ecclesiae Conc.Vaticanum impli­ cite definivit: D 1793 1794 1823. Eam Leo XIII explicite docet in Encyclica «Satis cognitum»: 6 Luther, Catechismus maior: ed. MÜLLER-Kolbe, Symbolische Bucher der evangel, lutherischen Kirche 456s; Confessio Augustana, a.7s; ed. Müller-Kolbe, l.c., 40· Cf. Wilmers* De Ecclesia n.36. Luther, Resp. ad lib. A.Catharini (1521): «Sicut Petra ista (Christus) sine peccato invisibilis et spiritualis est sola fide perceptibilis, ita necesse est Ecclesiam sine peccato invisibilem et spiritualem sola fide perceptibilem esse»: Ed.Weimar, t.7 p.209. 7 Calvin, Catechismus Ecclesiae genevensis: ed. Karl Müller, Die Bekenntnisschriften der reformirten Kirche 125. Petrus Jurieu, Calvinista, qui cum suis coaetaneis Bossuet et Fenelon acres polemicas sustinuit, tenebat, Protestantes devenisse ad negandam Ecclesiae visibilitatem, ut evadere possent illam Theologorum catholicorum difficultatem: Si Christi Ecclesia, urgebant, est visibilis, ubinam erat calviniana vel lutherana Ecclesia quae videri posset ante Lutherum et Calvinum? Cf. D’Herbicny, De Ecclesia n.60,2 cum nota 1. 8 Cf. ea quae de iis diximus th.i n.42s et th.3 n.i24-127. 9 Pius XI, Encycl. ^Mortalium animos·: AAS 20 (1928) 14s; Pius XU, Encycl. •Mystici Corporis· (AAS 35.202s). De motione oecumenica: S.Oftic. (AAS 42 (1950I 142-47)· L.3 C-3 A.I. UXICITAS ET VISIBILITAS ECCL. TH.29 N.XI28-II3I 907 «Ecclesia quidem, si extremum illud quod vult.Çcausaeque proximae sanctitatem efficientes spectentur, profecto est spiritualis: si vero eos con­ sideres, quibus cohaeret, resque ipsas quae ad spiritualia dona perducunt, externa est necessarioque conspicua... Externa sunt ordinaria et praecipua participandae instrumenta gratiae: Sacramenta dicimus, quae ab hominibus ad id nominatim lectis, certorum ope rituum, administrantur. lussit lesus Christus Apostolis perpetuisque Apostolorum successoribus, gentes ut edocerent ac regerent: iussit gentibus, ut illorum et doctrinam acciperent et potestati oboedienter subessent. Verum isthaec in christiana republica iurium atque officiorum vicissitudo non modo permanere, sed ne inchoari quidem potuisset nisi per interpretes ac nuntios rerum sensus. Quibus de causis Ecclesiam cum corpus, tum etiam corpus Christi tam crebro sacrae lit­ terae nominant (i Cor 12,27). Propter eam rem quod corpus est, oculis cer­ nitur Ecclesia» (ASS 28,709s). Similiter Pius XII in Encyclica «Mystici Corporis» (AAS 35,199s): «Quod si corpus est Ecclesia... non solummodo unum quiddam et indivisum esse debet, sed aliquid etiam concretum ac perspicibile... Quapropter a divina veritate ii aberrant, qui Ecclesiam ita effingunt, ut neque attingi neque vi­ deri possit, sitque tantum «pneumaticum» aliquid, ut aiunt, quo multae Chris­ tianorum communitates, licet fide ab se invicem seiunctae, inter se tamen haud adspectabili nexu coniungantur.» Pariter explicita est de visibilitate Ecclesiae Pu XI doc­ trina in Encyclica «Mortalum animos». Ait enim: «Ecclesiam vero suam instituit Christus Dominus societatem perfectam, natura quidem externam obiectamque sensibus, quae humani generis repa­ randi opus, unius capitis ductu (Mt 16,18s; Lc 22,32; Io 21,15-17), per vivae vocis Magisterium (Mc 16,15), perque Sacramentorum, caelestis gratiae fon­ tium, dispensationem (Io 3,5; 6,48-59; 20,22s; cf. Mt 18,18), in futurum tem­ pus persequeretur; quam-ob-rem et Regno (Mt 13) et domui (Mt 16,18) et ovili (Io 10,16) et gregi (Io 21,15-17) eam comparando similem affirmavit»1011 , n 31. 3) In Vaticano Concilio praeparata erat explicita definitio Unicitatis et Visibilitatis Ecclesiae. a) De Unicitate: in I Schemate, cn.4: «Si quis dixerit, veram Eclesiam non esse unum in se corpus, sed ex variis dissitisque christiani nominis so­ cietatibus constare, per easque diffusam esse; aut varias societates ad invi­ cem fidei professione dissidentes atque communione seiunctas, tamquam membra vel partes unam et universalem constituere Christi Ecclesiam: A.s.». Idem pressius in Schemate reformato, cn.5: «Si quis dixerit, sectas omnes vel aliquot, quae a Romana Ecclesia dissident, una cum hac, Christi Eccle­ siam universalem componere: A.s.» >>. b) De Visibilitate : in 1 Schemate, cn.3: «Si quis dixerit, divinarum pro­ missionum Ecclesiam non esse societatem externam ac conspicuam, sed to­ tam internam ac invisibilem: A.s.». Idem distinctius in Schemate reformato,· 10 Pius XI, l.c.. 8. 11 Conc. Vaticanum: Msi 51.551: 53,316. Hanc doctrinam fusius explicat idem Concilium in correspondentibus capitibus, I Schematis 5.0 et Schematis reformati 6.’: Msi 51,541; 53,3 us. 90S I.SALAVEKRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill en. 4: «Si quis dixerit, Ecclesiam, cui factae sunt promissiones divinae, non esse coetum fidelium externum et visibilem, sed spiritualem societatem prae­ destinatorum vel iustorum soli Deo cognitam: A.s.» 12. 1132. Valor dogmaticus theseos. Thesim integram te­ nemus, non solum ut doctrinam catholicam, ex Bulla Bonifacii VIII et ex Encyclicis Leonis XIII, Pu XI et Pu XII, quas citavimus, nec solum ut definitioni oecumenicae proximam ex citatis Concilii Vaticani Actis, sed etiam ut implicite definitam in eiusdem Vaticani decretis, a) Unicitas Ecclesiae implicite de­ finita est in definitione vaticana Primatus, quia in ea dicitur: «Ut... credentium multitudo universa in fidei et communionis unitate conservaretur... in Petro instituit perpetuum utriusque unitatis principium ac visibile fundamentum» (D 1821), et ulterius: «Credendum ab omnibus Christi fidelibus est... Pontificem Romanum verum Christi Vicarium totiusque Ec­ clesiae Caput et omnium Christianorum patrem ac doctorem exsistere», vel eundem «omnium Christianorum Pastoris et Doctoris munere fungi» (D 1826 1839). Iam vero haec uni­ citas supremae potestatis a Christo institutae simul cum omni­ moda universalitate subditorum eius, omnium videlicet Christia­ norum, includit unicitatem Ecclesiae et prorsus excludit legitimitatem quorumcumque coetuum Christianorum a Romano Pontifice independentium. b) Visibilitas autem Ecclesiae, non solum formalis, sed etiam distincta, implicite definita est a Conc. Vaticano, prout ex verborum tenore facile patet: D 1793s. 1133. Probatur 1) Unicitas Ecclesiae probatur argu­ mentis a Leone XIII in Encyclica «Satis cognitum» propositis: ASS 28,712. D 1955s. a) Ecclesia est pro omnibus hominibus unum singulare ovile sub unico Pastore Christo et sub unico Christi Vicario Petro Petrive successore, prout constat ex thesibus de Petri Primatu et de Petri in Primatu successore Romano Pontifice (th.5 et 9; cf. Io 3,14-18; 10,14-16; 21,15-17). Atqui tale ovile excludit omne aliud ab unico Pastore et eius unico Vicario independens, ut per se patet. Ergo Ecclesia Christi est unica. b) Ecclesia Christi est una singularis domus super unicam petram fundamentalem aedificata: Super hanc petram aedifi­ cabo Ecclesiam meam, ut constat ex thesi de promissione Pri-matus (th.4; cf. Mt 16,18s). Atqui talis individua domus ex­ cludit omnem aliam extra unicum hoc fundamentum exstruc­ tam, ut est manifestum. Ergo Ecclesia Christi est unica. 12 Conc.Vaticanum.· Msr 51,551; S3.316; et fusius in correspondentibus capitibus 4·* et 5.°: Nisi 51,540s; 53.3 *os. L-3 C-3 Λ.I. UNICITAS F.T VISIBILITAS ECCL. TH.29 N.II3I-II36 909 1134. c) Ecclesia est unum singulare Corpus Christi mysticum instar corporis Eius physici compactum, sub regi­ mine principali unici Capitis Christi, a Spiritu Sancto tamquam ab unica quasi-anima vivificatum, prout scimus ex thesi de Ecclesia Corpore Christi Mystico (th.24). Atqui tale mysticum Corpus instar physici corporis humani compactum, non pa­ titur membra autonoma quae viverent ad invicem separata, ut essent coetus christiani alii ab aliis seiuncti et independentes (cf. i Cor 12,20-27). Ergo Ecclesia quam voluit Christus est unica. Minor evidens est et nervose eam exprimit Pius XI verbis supra citatis (n.1129). 1135. d) Christus voluit ut Ecclesia sua esset societas monarchica simul ac omnibus prorsus hominibus obligatoria. Atqui talis societas nequit non esse unica. Ergo Christus voluit ut Ecclesia sua esset unica. Ad mai. Christus voluit primo ut Ecclesia sua esset societas monarchica id est ab unico eius in terris Vicario suprema ac plena potestate gubernata, prout pro­ bavimus thesibus 6.a et io.a; voluit secundo omnes homines obligatione constringere ad hanc suam societatem amplecten­ dam et quidem necessario necessitate medii ad salutem, ut probatum est in thesibus 3-a et 28.a Ad min. Talis societas nequit non esse unica: primo, quia utpote monarchica ab unico Christi Vicario gubernata, ne­ queunt dari alii coetus legitime christiani ab eius suprema auc­ toritate independentes, cum talis Christi Vicarius divinum man­ datum acceperit sibi subditos faciendi omnes homines; secundo, quia utpote omnibus hominibus obligatoria, nequeunt superesse homines pro aliis coetibus christianis confingendis ab unico Christi Vicario independentibus, cum omnes prorsus homines strictissime obligentur ut unico in terris Christi Vicario plene subdantur. Quare merito concludit Leo XIII: «Plane plus una ut esse posset Ecclesia, excedere terris et genus hominum fingere novum atque inauditum oporteret» (ASS 28,712). 1136. Probatur 2) Visibilitas formalis Ecclesiae argu­ mento probatur quod evolvitur in Schemate reformato Con­ cilii Vaticani ,3. Formaliter visibilis ea societas est, cuius socia13 Conc. Vaticani Schema reformatum de Ecclesia: «Longe a fide recta aberrant ii qui con­ tendunt, non esse Ecclesiam fidelium coetum externum, sed invisibilem societatem iustorum vel praedestinatorum. Cum enim in Ecclesia divinitus institutum sit Magisterium, quo quae corde credenda et ore confitenda sunt populis proponuntur; Ministerium etiam, quo ritibus sacris Deo cultus perhibetur et divina plebi mysteria.dispensantur; Regimen denique, quo fideles salutari disciplina continentur: ipsum Ecclesiae Corpus visibile sit necesse est; quippe quod eos omnes complectatur, qui eiusdem fidei eorundem Sacramentorum communione inter se coniuncti atque eidem Summo Capiti, id est Romano Pontifici subiccti sunt; etiamsi aliqui eorum nec iusti sint nec praedestinati, sed peccatores et reprobi fuerint»: Msi 53,310·. SIO T.SALAVERRT, TIE ECCLESIA CHRISTI. IIT lia vincula sunt visibilia. Atqui vincula socialia, quibus unio Ecclesiae et conspiratio in eius finem efficiuntur, sunt visibilia. Ergo Ecclesia est formaliter visibilis. Mai. patet ex ipsa notione visibilitatis formalis. Min. pro­ batur, nam vincula socialia, quibus unio Ecclesiae et conspi­ ratio in eius finem efficiuntur, sunt Magisterium authenticum, quo veritates fidei corde credendae et ore confitendae fidelibus proponuntur, Ministerium sacrum, quo sacris ritibus Deo cul­ tus perhibetur et sacramenta fidelibus dispensantur; Regimen sociale, quo fideles salutari disciplina in Ecclesiae finem ordi­ nantur et diriguntur. Atqui haec nequeunt non esse visibilia. Ergo vincula socialia, quibus unio Ecclesiae et conspiratio in eius finem efficiuntur, sunt visibilia. 1137. Probatur 3) Visibilitas distincta Ecclesiae, qua ut vera a falsis discernibilis est, probatur ut sequela theseon de Eccjesiae unicitate et necessitate. Nam Ecclesia Christi est societas unica atque omnibus hominibus obligatoria et neces­ saria. Atqui societas unica omnibus necessaria et obligatoria necesse est ut sit distincte visibilis seu ut vera a falsis discerni­ bilis. Ergo Ecclesia Christi est societas distincte visibilis seu ut vera a falsis discernibilis. Mai. constat, quoad Ecclesiae unicitatem ex probata iam prima huius thesis parte, quoad eius obligatorietatem et ne­ cessitatem ex thesibus 3.a et 28.“ iam probatis. Ad min. Quia si Ecclesia non esset distincte visibilis seu ut vera a falsis dis­ cernibilis, non posset omnibus imponi ut unica obligatoria et necessaria, cui sese omnes annumerarent. X138. Visibilitas non solum formalis sed etiam distincta probari etiam potest ex Is 2,2s: Et erit in novissimis diebus praeparatus mons domus Domini in vertice montium, et elevabitur super colles, et fluent ad eum omnes gentes. Et ibunt populi multi et dicent: Venite et ascendamus ad montem Domini et ad domum Dei lacob, et docebit nos vias suas et ambulabimus in semitis eius: quia de Sion exibit lex et verbum Domini de Jerusalem. Et iudicabit gentes et arguet populos multos; eadem apud Mich 4,1-3. Unde arguo: Leo ΧΠΙ in Encyclica «Satis cognitum» (ASS 28,713) cum SS.Augustino et Optato Milevitano docet, «Isaiam futura prospicientem sub specie montis vidisse ac praesignificavisse Ecclesiam unam quotquot essent ubique et quovis tempore mortales complexuram» 14. Ergo in verbis Isaiae revera habemus descriptam Christi Ecclesiam. Atqui montis templi symbolo Isaias videt et adumbrat Ecclesiam elevatam super omnes mon­ tes, insignem, longe lateque per orbem omnibus adeo conspicuam, ut gentes undique ad eam confluant et populi certatim ad eam accurrant. Ergo in 14 Optatus Mil^yttanus, Dr Schismate Donàthta^im I.3 n.2: ML 11,996s; S.Augus­ In epistolam S.loannis ad Parthos tr.x n.13: ML 35,1988. tinus, 1-3 C-3 A.I. UNICITAS ET VISIBILITAS ECCL. TH.39 N.I 136-114 I 911 verbis Isaiae Christi Ecclesia describitur non solum formaliter sed etiam distincte visibilis. Cons, primum patet ex thesibus de auctoritate doctrinali Romani Pon­ tificis (th. 14s), et quia ex Vaticano scimus eum esse Magistrum authenticum, «ut, Spiritu Sancto assistente, traditam per Apostolos Revelationem seu fidei depositum sancte custodiret et fideliter exponeret» (D 1836). Min. subsumpta et postremum cons, manifeste constant ex lectione ipsorum Isaiae verborum ls. 1139. Obiectiones. A. Contra unicitatem Ecclesiae. 1. Unicitati sociali non obstant factiones contrariae, de regimine contendentes et a potestatibus mutuo independentibus gubernatae. Atqui varii Christianorum coetus sunt factiones contrariae, de regimine Ecclesiae contendentes et a potestatibus mutuo independentibus gubernatae. Ergo varii Christianorum coetus non obstant unicitati sociali Ecclesiae. Dist. mai. Tales factiones non obstant unicitati sociali si tantum de facto, sed non de iure sint regimine independentes, trans, mai.; si non solum de facto, sed etiam de iure constitutae sint regimine independentes, nego mai. Contradist. min. Varii Christianorum coetus sunt factiones contrariae, et non solum de facto, sed etiam de iure constitutae regimine independentes, conc. min.; sunt factiones contrariae et tantum de facto, sed non de iure constitutae regimine independentes, nego min. Et sub datis distinctionibus, nego cons. et consequentiam. In distinctione maioris primo dixi, trans., quia nollo immorari in decidenda hac generali quaestione, quamvis revera Status, durantibus eorum bellis civilibus, et Ecclesia, durante sic dicto Schismate Occidentali, nobis videantur habuisse factiones tantum de facto, sed non de iure, independentes regimine, quae tamen non obstabant sociali unicitati Statuum vel Ecclesiae. 1140. 2. Unicitati Ecclesiae non obstant factiones mutuo dissentien­ tes in doctrina fidei vel morum, quae quidem semper in Ecclesia et etiam intra Romano-Catholicam Ecclesiam dantur. Atqui varii Christianorum coetus dissidentes sunt factiones mutuo dissentientes in doctrina fidei vel morum. Ergo varii Christianorum dissidentium coetus unicitati Eccle­ siae non obstant. Dist. mai. Unicitati Ecclesiae non obstant tales factiones dissidentes si agnoscant unicam supremam omnium Christianorum auctoritatem ad definitive decidendum circa doctrinas fidei vel morum, et si dissentiant solum in doctrinis nondum ab ea definitive decisis, conc. mai; si non agnos­ cant unicam supremam omnium Christianorum auctoritatem ad definitive decidendum circa doctrinas fidei vel morum, et si dissentiant in doctrinis iam ab ea definitive decisis, nego mai. Contradist. min. Coetus Christianorum dissidentium sunt factiones quae non agnoscunt unicam supremam Chris­ tianorum auctoritatem ad definitive decidendum in rebus fidei et morum, et dissentiunt in doctrinis iam ab ea definitive decisis, conc. min.; sunt fac­ tiones quae agnoscant unicam supremam omnium Christianorum auctori­ tatem ad definitive decidendum in rebus fidei et morum, et dissentiunt tantum in doctrinis nondum ab ea decisis, nego min. Et sub datis distinctio­ nibus, nego cons. et consequentiam. 1141. 3. Ecclesiae Christi finis specificus est sanctificatio sacramentalis fidelium. Atqui plures coetus Christianorum mutuo dissidentium suos 15 Ios.Knabenbauer, Cursus Scripturae, [n Isaiam 2,2s. Cf. T.Zapelena, De Ecclesia th.6 Alterum argumentum. 912 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill fideles sacramentaliter revera sanctificant. Ergo piures coetus Christiano­ rum dissidentium revera sunt Christi Ecclesiae eiusdem speciei. Dist. mai. Ecclesiae Christi finis specificus est sanctificatio sacramentalis fidelium, potestate sua propria a Christo unice Apostolis eorumque legi­ timis successoribus collata, conc. mai.; potestate quocumque modo mutuata tandem a potestate unice propria Apostolorum eorumque legitimorum suc­ cessorum, nego mai. Contradist. min. Piures coetus Christianorum dissiden­ tium suos fideles sacramentaliter sanctificant, potestate quocumque modo mutuata tandem a potestate unice propria Apostolorum eorumque legitimo­ rum successorum, conc. min.; potestate eorum propria per legitimam succes­ sionem ab Apostolis accepta, nego min. 1142. Etenim, ut scimus, ex Christi institutione in Eius Ecclesia potes­ tatem omnem, etiam sanctificandi, acceperunt ut propriam solummodo Pe­ trus, tamquam Christi Vicarius, et Apostolorum Collegium cum Petro et sub Petro a Christo constitutum, et quidem «in perpetuam salutem ac pe­ renne bonum Ecclesiae» (D 1824). Ergo eadem universa potestas pertinet ut propria solummodo legitimis successoribus Petri et aliorum Apostolorum, qui sunt Romanus Pontifex et Episcopi residentiales, Christi Vicario subditi atque cum eo pacem et communionem habentes, prout constat ex thesibus 3.®, 5.®, 6.®, 8.® et 9.® Cum autem potestas Ordinis conferatur sacramentaliter ex opere operato eiusque validae collatio et susceptio indépendantes sint a fide et probitate conferentis ct suscipientis eam (cf. CIC 2372); ideo coetus Christianorum dissidentium potestatem Ordinis valide obtinere pos­ sunt, mutuatam tandem quocumque modo, sive mediate sive immediate, ab aliquo qui eam habeat ut propriam; atque inde sequitur eos posse suos fideles sacramentaliter sanctificare si eis sacramenta rite conferant. Hanc tamen sanctificationem non ipsi proprie efficiunt, sed unica vera Christi Ecclesia eam per ipsos tamquam per suos ministros confert, quia potestas ipsa qua confertur, non est ipsorum propria, sed solummodo ut propria pertinet ad unicam veram Christi Ecclesiam 16. 1143. Obiectioncs. B. Contra visibilitatem Ecclesiae. 1. Obiectionum, quae contra Ecclesiae visibilitatem desumi solent ex Mt 13,44; Lc 17, 20; Io 4,23; Rom 14,17; i Cor 12,6.11, solutiones indicatas vide in thesi 1, n-79-83 17· 2. Ex t Petr 2,5, ubi Ecclesia appellatur Domus spiritualis, sacerdotium sanctum, offerre spirituales hostias, acceptabiles Deo per lesum Cliristum. Atqui domus spiritualis in qua offeruntur hostiae spirituales est invisibilis. Ergo Ecclesia est invisibilis. Dist. mai. Ecclesia appellatur «Domus spiritualis» ad offerendas «spiri­ tuales hostias» primario et principaliter spirituales, conc. mai.; exclusive spi­ rituales, nego mai. Nam ipse S.Petrus in 1 Petr 5,1-6 describit Ecclesiae functiones et officia hierarchica, quae non nisi visibilia esse possunt. Contradistincta min., negatur cons. et consequentia. 1144. 3. Ex Hebr 12,18-24, ubi ait: Non accessistis ad tractabilem montem, et accensibilem ignem... et tubae sonum, et vocem verborum, quam qui audierunt, excusaverunt se, ne eis fieret verbum... Sed accessistis ad Sion mon­ tem, et civitatem Dei viventis, Jerusalem caelestem, et multorum milium Ange­ lorum frequentiam... et spiritus iustorum perfectorum. Ex quibus ita arguunt: *<> Haec doctrina fudus traditur in tractatibus de Sacramentis. 17 Cf. Ae.Docsch, Dc Ecclesia 622-628; Io.Mvncusti l, De Ecclesia n.171-178; T.ZapeLBNA, th.6. L.3 C-3 A.I. UNICITAS ET VISIBILITAS ECCL. TH.29 N.I4II-II46 913 S.Paulus contrapositionem facit inter coetum populi electi Vet.Testamenti, et . Ecclesiam a Christo mediatore velut Novum Testamentum fundatam. Atqui coetus populi electi Vet.Testamenti effertur ut mons variis sensibus perceptibilis. Ergo Ecclesia Nov.Testamenti exhibetur ut invisibilis. Dist. mai. Contrapositio inter coetus utriusque Testamenti fit a S.Paulo praecise ratione visibilitatis unius et invisibilitatis alterius, nego mai.; con­ trapositio fit ratione diversi spiritus, timoris nempe ac servitutis in Vet.Testamento, amoris vero et perfectionis in Nov.Testamento, subdist. mai. : atque ita quidem ut relate ad Nov.Testamentum S.Paulus extollat positive ut praecipua et primaria ea quae in eo sunt spiritualia et superna, conc.; ita vero ut Apostolus excludat a Nov.Testamento ea quae in eo visibilia et temporalia sunt, nego. Transmissa min., pariter dist. cons. et nego consequen­ tiam. 1145. 4. Ecclesia est obiectum fidei divinae: «Credo Sanctam Eccle­ siam Catholicam»: D 6. Atqui fides divina est de obiectis quae non viden­ tur. Ergo Ecclesia est invisibilis. Tale est argumentum princeps Protes­ tandum. Dist. mai. Quatenus nobis cognoscibilis est propter auctoritatem ipsius Dei revelantis, conc. mai.; quatenus nobis externe perceptibilis est sensibus, nego mai. Contradist. min. Fides divina est de obiectis non naturali hominis perspicientia, sed supernatural! Dei revelatione cognitis, conc. min.; fides divina est de obiectis, quae naturali hominis perspicientia sub nullo re­ spectu cognoscibilia sunt, nego min. Et sub datis distinctionibus, nego cons. et consequentiam. Etenim obiectum fidei divinae est quidquid a Deo locutione attestante manifestatum est. Iam vero Deus locutione attestante manifestare potest res quae nulla naturali hominis perspicientia cognoscibiles sint, et tunc res huiusmodi solummodo fide divina cognosci possunt. Potest vero Deus locu­ tione attestante manifestare etiam res quae naturali hominis perspicientia co­ gnoscibiles sint, et tunc huiusmodi res duplici modo ab homine cognosci pos­ sunt, uno modo propter ipsam rerum veritatem naturali perspicientia cogni­ tam, alio modo propter auctoritatem ipsius Dei revelantis seu fide divina. In Ecclesia vero plura supernaturalia elementa sunt a Deo revelata quae non nisi fide divina cognosci possunt, quamplurima autem etiam sunt a Deo revelata quae sensibus et intellectu naturaliter percipi possunt. Haec pos­ trema elementa duplici modo cognoscibilia sunt, uno modo propter ipsam eorum veritatem naturaliter perspectam, alio modo fide divina ob auctorita­ tem Dei revelantis. Plura de ratione invisibilitatis actus fidei videbis in tractatu De Fide 1S. 1146. 5. Elementa formalia et distinctiva verae Ecclesiae sunt cha­ racter baptismalis, fides intellectualis, gratia sanctificans, aliaque huiusmodi. Atqui haec omnia sunt invisibilia. Ergo Ecclesia saltem formaliter et distinc­ te visibilis non est. Dist. mai. Ea quae enumerantur sunt elementa interna formalia et di­ stinctiva verae Ecclesiae quatenus Ecclesia est ens supernaturale, conc. mai.; sunt elementa externa formalia et distinctiva verae Ecclesiae quatenus Ec­ clesia est ens sociale, nego mat. Concessa min., pariter dist. cons. Ecclesia visibilis non est ratione elementorum internorum quibus formaliter consti­ tuitur in suo esse supernaturali, conc. cons.; ratione elementorum externo­ rum quibus formaliter constituitur in suo esse sociali, nego cons. 18 Cf. Dorsch, l.c., 622-626; Muncunill, l.c., n.i77. 914 1.SAI.AVERRI, TIE ECCLESIA CHRISTI. HI 1147. 6. Ecclesia maxime specificatur et discernitur ab omni alia societate ratione praecise elementorum internorum quibus formaliter con­ stituitur in suo esse supernaturali. Atqui, iuxta concessa, Ecclesia visibilis non est ratione talium elementorum internorum. Ergo Ecclesia discernibilis non est qua supematuraliter et specifice distincta ab omni alia societate. Conc. mai. Dist. min. Ratione elementorum internorum, quibus formaliter constituitur in suo esse supernaturali Ecclesia visibilis non est imme­ diate et directe, conc. min.; mediate et indirecte, nego min. Pariter dist. cons. Qua supematuraliter et specifice distincta ab omni alia societate Eccle­ sia discernibilis non est, immediate et directe, conc. cons.; mediate et indi­ recte, nego cons. Nam elementa interna et supernaturalia Ecclesiae immediate in se ipsis, et directe in formali supernaturalitatis ratione sensibilia quidem non sunt; attamen mediate ex eorum effectibus in vita sociali hominum, atque indirecte ex eorum cognoscibili et certo cognita connexione cum aliis visibilibus eiusdem Ecclesiae elementis, omnino sensibilia fiunt, quod sane sufficit prout ex notionibus theseos erui potest. ARTICULUS II Proprietates Ecclesiae quas profitemur in Symbolo Thesis 30. Unitas, Catholicitas, Apostolicitas, Sanctitas sunt Ecclesiae Christi proprietates necessariae. 1148. Catech. Canc.Trid., In Symbolum a.9 c.14-19; S.Th., In Symbol. c.12; Suarez, De fide d.9 s.5-7; Mazzella, th.27-31: Palmieri, Proleg. de Eccles. § 48-52; Van Laak, De Eccles. 238-293; De Groot, q.5 a. 1-5; Straub, th.31.35-37; Ottiger. th.9-12; Billot, q.2-6; De San, 11.110-123.142-158.172-184.190-197: Muncunill, n.179-230; Dorsch, th.38-43; Van Noort, De Eccles, n.ioi-122; Bainvel, De Eccles, th.3-10; De Guibert, th.n-14; Lercher, th.43; Zapelena, th.iis; Y.de la Briere, Eglise: DAFC 1,1277-1289; C.Algermissen, La Chiesa e le Chiese 42-61. · 1149. Nexus. Ex probatis divina institutione et peren­ nitate Ecclesiae cum Hierarchia et Primatu, iure concludeba­ mus veram Christi Ecclesiam esse solam Romano-Catholicam. Nunc autem post probatam visibilitatem distinctam Ecclesiae Christi, ulterius progredimur quaerentes, quaenam sint pro­ prietates, quibus vera Christi Ecclesia a falsis discernatur. 1150. Praenotandum. Doctrina de proprietatibus ve­ ram Christi Ecclesiam discernentibus, adumbrata quidem est a SS.Patribus, sed proprie exculta est inde a saeculo XVI. Ex SS.Patribus provocaverunt S.Irenaeus contra Gnosticos ad Apostolicitatem successionis, S.Cyprianus contra Novatianos ad Unitatem, S.Pacianus contra omnes haereticos ad Catholicitatem, S.Augustinus contra Manichaeos ad Sanctitatem L Con1 S. Irena eus, Adv. haeres. 3: R 209-13; S.Cyprianus, De cathol. Ecclesiae unitate: R 555-57." S.Pacianus, Epist. 1 c.4: R 1243; S.Augustinus, De moribus Ecclesiae l.i : ML 32, 1309-44. T...3 C-3 Λ..?, nnnos I CO . PROPRIETATES. TH.30 N.1147-1152 J15 tra Protestantes plures recensebantur proprietates ad veram discernendam Ecclesiam. Sic M.de Medina assignat decem, Sanderus duodecim, Bozius centum, S.Bellarminus quinde­ cim, quas tamen iam reduci posse ait ad quatuor quae in Sym­ bolo recitantur 2. Hic quaternarius Notarum numerus saecu­ lo XVI inchoatus et saeculo XVII evolutus, plene tandem statutus est saeculis XIX et XX (cf. D 1686) 3. Haec argumen­ tatio ex proprietatibus et Notis inde ab initio et semper adhi­ bita est sive ad illustrandos et confirmandos ipsos fideles ca­ tholicos, sive ad convincendos haereticos et schismaticos, qui tamen veram in Christum fidem retinebant; pro illis vero qui vera in Christum fide carent, efficax probatio non censetur. Hinc alia demonstratio ex miraculo morali Ecclesiae, ad omnes persuadendos de se efficax, inde a saeculo XIX exculta est et a Conc.Vaticano commendata (D 1794)4. 1151. Notiones. Proprietas est id quod alicui rei per­ tinere concipitur. Accidentalis est ea quae rei ad modum acci­ dentis contingenter inhaeret. Essentialis ea est quae ex rei essentia resultat eique necessario inest. Quia totum esse Ecclesiae ex positiva Christi voluntate pro­ fluit, ideo proprietates Ecclesiae necessariae eae sunt, quae ex Christi institutione ei inseparabiliter conveniunt, sive ex natura sive ex causis eius emanent. Plures assignari possent ex natura sociali et supernaturali et ex causis Ecclesiae deductae. Agimus tantum de quatuor quas in Symbolo profitemur. Has theologi omnes tam catholici quam schismatici orientales censent esse omnino necessarias et essentiales. 1152. Doctrina Ecclesiae. Eas quatuor esse proprieta­ tes Ecclesiae necessarias patet ex fide in Symbolis. Symbolum Apostolicum (s.II): D 2 6 9 11 (Sancta, Catholica, Una, Apostolica Ecclesia). Id. Nicaeno-Constantinopol. (381): D 86 (U.S.C.A.). Id. Leonis IX ad Antioch. (1053): D 347 (S.C.A.U.). Professio fidei Waldens. (1208): D 423 (Û.S.C.A.). Id. Conc.Lugdunen. (1274): D 464 (S.C.A.U.). 2 M.de Medina, De recta in Deum fide I.7 c.26; Sanderus, De visibili monarchia Eccle­ siae I.7 (1571) 237-40; Bozius, De signis Ecclesiae (1591); S.Bellarmino, Contorv. 4, I.4 De Notis Ecclesiae c.3-18. Cf. S.Th., In Symbolum, c.12: Ed. Vivés, 27 p.222. 3 Cf. De Guibert, n.107; Zapelena, th.i3 scholia 1 et 3 p.471 et 481; G.Thils, Les Notes de V Eglise (1937)· ■J Cf. Vacant, Etudes théologiques sur les Constit. du Vatican.n.700-720. De hac demonstra­ tionis via agemus in Excursus n. 1276s. Ô16 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill Bulla «Unam Sanctam». (1302): D 468 (U.S.C.A.). Symb. Conc.Trident. (1546-1564): D 782 994 (U.S.C.A.). Conc. Vaticanum (1870): D 1782 (S.C.A.R.); D 1794 (S.C.U.). In Schemate reformato de Ecclesia, in Vaticano cn.16: «S.q. negaverit, solam Ecclesiam Romanam veram esse Christi Ecclesiam, Unam, Sanctam, Catholicam et Apostolicam, A.S.» (Msi 53.317)· 1153. Valor dogmaticus. Igitur Ecclesiam esse necessa­ rio seu indefectibiliter Unam, Sanctam, Catholicam et Aposto­ licam, est Articulus Fidei divinae et catholicae ab omnibus pro­ fitendus. 1154. I. Unitas est Ecclesiae proprietas necessaria (cf. Leo XIII: D 1954). Notiones. Unitas est proprietas qua res est indivisa in se et divisa a qualibet alia. Unitas ergo excludit divisionem rei intraneam et non patitur ut res sit pars alicuius totius. Unitas socialis, de qua loquimur, est plurium conspiratio in finem, sub suprema sociali potestate. In Ecclesia distinguitur triplex: fidei, regiminis et cultus, seu «mentium, voluntatum et agendorum», ut ait Leo XIII in Encyclica «Satis cognitum»: D 1956. Unitas fidei est concursus mentium in eadem fidei profes­ sione, sub supremo Ecclesiae Magisterio. Unitas regiminis est conspiratio voluntatum in eundem finem socialem sub Ecclesiae suprema potestate regendi. Unitas cultus est convenientia in celebratione sacrificii et in usu sacramentorum et actuum liturgicorum, sub Ecclesiae suprema potestate sanctificandi. 1155. Ad hanc triplicem unitatem socialem requiritur et sufficit subiectio supremae potestati docendi, regendi et sanc­ tificandi a Christo institutae. Haec autem, si Primatum suppo­ nimus, erit monarchica, si vero a Primatu praescindimus, erit oligarchica, seu Collegium in Apostolis institutum, quod in Episcopis Apostolorum successoribus iugiter perdurat. Unitas iuris est potestas, a Christo Ecclesiae collata, auc­ toritative exigendi ab hominibus triplicem dictam unitatem. Unitas facti est eadem triplex unitas, ad quam homines obligantur, ab Ecclesiae membris de facto praestita. L-3 C-3 A.2. QUATUOR ECCL. PROPRIETATES. TH.30 X.tl.S I I 1’17 1156. - Adversarii, a) Unitatem regimini.··· nc.’.nit "inm qui se Christianos appellant et autonomiam sectarum indcpcndentium propugnant. Sic Orientales, maxime qui Ecclesias autocephalas agno.i mit, dicentes: «septa Ecclesiarum caelum non attingunt»s. Etiam Protestantes omnes et Anglicani, ex quorum prine ipiis natae sunt tot Ecclesiae nationales vel saltem sectae ihn tia nae independentes, quae unitatem regiminis universalis ad­ mittere renuunt. Hodierni latitudinarii, qui evolventes theoriam unitatis la­ tioris, a calvinista Iurieu anno 1686 propugnatam, adhaerent thesi Ecclesiae tripartitae, ab Anglicanis Pusey et Palmer ca.1865 explanatae, vel defendunt adhuc magis latam unita­ tem panchristianam (cf. D 1685 2199)6. Vide quae diximus supra th.29 n.i 127. 1157. b) Unitatem fidei et consequenter cultus negant Protestantes, Latitudinarii, Rationalistae et 'Modernistae. Lutherani et Calviniani priores theoretice hanc unitatem tenebant; sed ex eorum principio privatae interpretationis Scripturae, ortae sunt plures diversae confessiones. Hinc calvinista Iurieu defendit, unitatem fidei requiri solum circa articulos funda­ mentales Ί. Sed cum ab eis nulla agnoscatur auctoritas, quae definiat quinam sint tales articuli; ideo latitudinarii conse­ quenter iam unitatem in fidei professione non requirebant. Tandem Protestantes rationalistae, ut Sabatier et Harnack, contenti interna «religione spiritus», nullam omnino fidei pro­ fessionem exigunt. His accedunt Modernistae: D 2059. 1158. Probatur unitatem esse Ecclesiae proprietatem necessariam. A. Unitas Ecclesiae, ex Christi metaphoris: cf. Leo XIII: D 1956. Christus instituit Ecclesiam, societatem perennem, ut Reg­ num, ut Domum, ut unum Ovile, ut unum Corpus. Atqui so­ cietas perennis, a sapientissimo Architecto ad horum similitudi­ nem aedificata, necessario erit una. Ergo Unitas est Ecclesiae proprietas necessaria. 5 Fr.Grivec, Acta IV Conventus Velehradensis (1925) 61. hanc sententiam Platoni Kijovensi attribuit; cf. Fr.Heiler, 227; St.Zankow, 61 nota 30, ait cam attribui Philareto Moskoviensi; cf. etiam Fr.Grivec, Doctrina Byzantina de Primatu et Unitate Ecclesiae (1921) 57-64. 6 D’Herbigny, n.227,5. agit de latitudinariis anglicanis. De divisionibus Panchnstianorum Commissio permanens Concilii Oecumenici Ecclesiarum declaravit mense iulio 1950: «Divi­ siones quae dantur inter Ecclesias sunt in contradictione cum natura Ecclesiae»; Irenikon 24 (1951) 39· Idem agnoverunt Oecunienistae in Evanston anno 1954. cf. n. 1127. 7 P.Juri eu, Le vrai système de l’Eglise (1686). 818 t.SAI.AVIRRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill Mai. patet ex thesibus de institutione Ecclesiae et Prima­ tus et eorum perennitate. Min. Quia iuxta Christi doctrinam, si non esset una, neque esset perennis neque illa quam Ipse voluit. Ex Mt 12,25: Omne regnum divisum contra se, desolabitur. Ex Mt 12,25: Omnis civitas vel domus divisa contra se, non stabit. Ex Io 10,16: Alias oves oportet me adducere et fiet unum ovile et unus pastor. Ex i Cor 12,12: Corpus unum est... omnia autem membra corporis cum sint multa, unum tamen corpus sunt: ita et Christus. 1159. Unitas iuris, ex triplici Ecclesiae potestate a Christo instituta. Christus instituit in Collegio Apostolorum, perenni­ ter duraturam triplicem potestatem docendi, regendi et sanctificandi, et homines obligavit ut huic potestati sese submitte­ rent. Atqui in hoc consistit unitas iuris, de qua in notioni­ bus. Ergo Ecclesia necessario erit una, unitate iuris. Mai. patet ex thesi de institutione Ecclesiae: cf. Mt 28,18; Mc 16,15; Lc 10,10-16. Vide th.3 n.i 17-150. Min. constat: quia si Apostoli et eorum successores perenni­ ter ius et obligationem habent docendi, regendi et sanctificandi; fideles autem habent correlativam obligationem credendi, oboe­ diendi et sacramenta suscipiendi; inde sequitur in Ecclesia esse indefectibiliter unitatem iuris triplicem, fidei, regiminis et cultus. 1160. C. Unitas facti, ex sacerdotali Christi oratione: Io 17,1-26. Christus petivit a Patre sollemniter, instanter et ob suprema motiva, perfectam Ecclesiae unitatem. Atqui talis Christi oratio non potuit non esse efficax. Ergo Ecclesia neces­ sario est una unitate facti. Atqui haec unitas non esset perfecta nisi detur saltem in essentialibus. Ergo Ecclesia erit de facto una unitate fidei, regiminis et cultus, quae maxime essentialia in Ecclesia Christi sunt. Mai. a) Oratio Christi sollemnis ad Patrem: Io 17,1-5. b) Petitio unitatis pro Apostolis: motiva et instantia; Io 17, 19. c) Petitio unitatis pro Ecclesia: unitas perfecta, insis­ 6tentia: Io 17,20-26. 1161. D. Unitas facti et iuris, ex S.Paulo: Eph. 4,1-16. a) Unitas facti, ex fine vocationis fidelium: Eph. 4,1-6. Iuxta S.Paulum vocatio christiana ab omnibus vel maxime exigit uni­ tatem, tam externam corporis socialis, quam internam animo­ rum, quae sub uno Domino, una fide, uno baptismate, ducat 1-3 c-3 Λ·~· quatuor tea., proprietates, th.3o n.1158-1163 919 tandem ad plenam sublectionem Deo Patri. Ergo iuxta S.Paulum unitas facti est Ecclesiae proprietas necessaria. b) Unitas iuris, ex fine institutionis ministrorum Ecclesiae: Eph. 4,11-16. Iuxta S.Paulum Christus instituit Ecclesiae ministros ad aedificationem Corporis socialis, ad unitatem fidei et ad sancti­ ficationem fidelium, in perfecta subordinatione Christo ut Capiti. Ergo iuxta S.Paulum unitas iuris est Ecclesiae proprie­ tas necessaria. Nota, apud S.Paulum sufficienter significari unitatem tam iuris quam facti esse triplicem, scilicet, in fide, in regimine et in cultu, patet ex Eph 4,5: unus Dominus, una fides, unum baptisma; Eph 4,11: pastores et doctores ad consummationem sanctorum. Sacramentum unitatis esse Eucharistiam vide apud J.Salaverri, La Eucaristia, Sacramento de Union: EstEcl 26 (1952) 453-465· 1162. E. De unitate Ecclesiae testimonia Patrum. Didache (pt.ioo); R 6,4; S.Ignat. (ca.107): R 56; Hermas (ca.150): R 93; Hegesippus (ca.t8o): R 188; Irenaeus (ca.196): R 192 241 257; Tertullian. (ca.200): R 292 296; Clem.Alex. (ca.202): R 435; Cyprian, (a.251): R 555s 587: Hilarius (ca.358): R 865; Optat.Milev. (ca.370): R 1242. 1163. saria. II. Catholicitas est Ecclesiae proprietas neces­ Notiones. Catholicitas, etymologice καθ’ δλον, signifi­ cat universalitatem. Vox non occurrit formaliter, at certe virtualiter in Evange­ lio Mc 14,9: Ubicumque praedicatum fuerit Evangelium istud in universo mundo εις όλου τον κόσμον. Id. Mt 26,13. Ut epitheton Ecclesiae apparet primo apud S.Ignatium Antiochenum (t 107): Epist. ad Smirneos 8,2 (R 65,2): «ubi fuerit Christus Iesus, ibi Catholica est Ecclesia *. Et posterius (ca.157) in Martyrio S.Polycarpi, ex Ecclesia Smyrnae, 1 (R 77): «Ecclesia Dei, quae Smyrnae peregrinatur, omnibus ubique terrarum sanctae et Catholicae Ecclesiae paroeciis». Id. 8 (R 79). Etiam Antiochiae fideles i.° appellati sunt «Christiani» Act 11,26 s. 8 S.Paciani pulchrum memora dictum: «Christianus mihi nomen est, Catholicus vero cognomen: illud mc nuncupat, istud ostendit... Quare ab haeretico nomine noster populus hac appellatione dividitur, cum Catholicus nuncupatur»: R 1243· Cf. S.V.Lerinen.: R 2168. S.August.: R 1548 1580. De notione Catholicitatis, cf. A.G.\RCfAUiEGo. Katholike Ehhlesiu desde S.Ignacio hasta Origencs (1953); J.Salaverri, Ei dogma de la Catolicidad de la Iglesia y la Espiritualidad misionera: MisExtr n.12 (1953) 6-32. 9Ê0 l.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 1164. Catholicitas stricte est Ecclesiae unius lata diffusio per orbem cum membrorum multitudine conspicua. Importat duo: 1) velut fundamentale, est unitas; nam Eccle­ sia nequit dici per orbem diffundi nisi praesupponatur una; 2) velut formale, est lata diffusio cum membrorum multitudine conspicua. Catholicitas iuris est virtus seu ius et officium divinitus Ecclesiae datum aggregandi sibi ubique terrarum omnes ho­ mines. Tali iuri correlata est obligatio hominum sese ubique aggregandi Ecclesiae. Catholicitas facti est actualis magnus numerus membrorum Ecclesiae ubique terrarum. 1165. Catholicitas facti distinguitur multiplex: a) Esset physica si omnes homines ubique comprehende­ ret; b) est moralis si hominum multitudine et locorum diversi­ tate splendeat; c) Cath. moralis esset simultanea, si simul ad omnes et ubique diffusa esset; d) Cath. moralis est successiva, si tantum temporibus successivis ad omnes hommes et ubique pervenit. Cath. mor. simultanea: e) dicitur temporanea, gi per aliquod tempus est duratura; f) dicitur perpetua, si semel acquisita, est semper in essentialibus perduratura. Moralis Catholicitas facti: g) est absoluta ea quae Ecclesiae competit in se sine respectu ad alios coetus; h) est relativa ea maior catholicitas quae ei competit si comparetur cum aliis coetibus christianis. 1166. Status quaestionis Asserimus Ecclesiae Catholicitatem iuris plenam et perfectam; catholicitatem vero facti, non physicam, sed moralem, absolutam et relativam, simultaneam et perpetuam. 1167. Setentiae catholicorum de accidentalibus in hac re. a) Catholicitas facti asseritur: 1) inde ab aevo apostolico, a Murray, Billot, Van Laak, aliis: 2) inde a tempore S.Irenaei saec.II (R 192), a Bellarmino, SuArez, Mazzella, aliis; 3) dari iam saeculo III, a Hurter et aliis; 4) inde ab Imperio Constantini I, saec.IV, a Wilmers et aliis; 5) im­ perfecta aevo apostolico, perfecta a tempore S.Augustini, a Mendive 9. 1168. b) Catholicitas facti, ut proprietas necessaria, asseritur solum successiva a Driedo, M.Cano, Bellarmino. Ab aliis communissime tenetur simultanea 10. 9 1) P.Murray, De Ecclesia 2,62 ; L.Billot, De Ecclesia q.5 th.6 § 2 ; Van Laak, De eccle­ sia tractatus dogmaticus 262s. 2) S.Bellarmino, Controv. de Ecclesia 1.4 c.7; SuArez, Def. fidei l.r c.16 n.9, quem sequitur Mazzella, De Ecclesia n.698. 3) H.Hurter, Theol. compend. :,3OO. 4) G.Wilmers, th.92 n.329. 5) J.Mendive, Instil. Theol. 1 n.T4t. >ü Driedo, De Scripturis el Dogmatibus I.4 c.2; M.Cano, Dc locis I.4 c.6 resp. ad 13; S.Bellarmino, Dc Eccles. I.4 c.7. 1-3 C-3 A.2. QUATUOR ECCE. PROPRIETATES. TH.30 N.116.1-1171 921 c) Catholicitas facti non solum absoluta, sed etiam relativa seu in com­ paratione cum aliis sectis Christianis singillatim sumptis, asseritur communis­ sime, saltem ut probabilior sententia 11. d) Catholicitas facti asseritur perpetua, non necessario physice, sed so­ lum moraliter, ut probabilior sententia, a SuArez, Van Laak et Zapelena 12. 1169. Adversarii. 1) Omnes, qui veram Ecclesiae uni­ tatem non tenentes, fundamentum verae catholicitatis tollunt, de quibus in parte praecedenti fuit sermo. In specie Anglicani, Lutherani et Calviniani; fautores hodierni Panchristianismi, qui nomen Catholicitatis confoederationi omnium Christiana­ rum confessionum reservare volunt13. 2) Omnes tam protestantes quam anglicani et schisma­ tici, qui ex eorum principiis logice et de facto ducuntur, sive volentes sive nollentes, ad amplectendas ecclesias nationales autonomas. 3) Schismatici orientales quam plurimi qui genuinum ca­ tholicitatis conceptum iam non tenent. Etenim abstrahentes a catholicitate locali, eam reducunt ad universitatem illorum omnium qui iuxta eorum placita vel de facto pertinent, vel de iure pertinere debent ad Ecclesiam Christi 14. 1170. Valor dogmaticus. Cum Ecclesia tenemus tam­ quam de fide catholica catholicitatem iuris plenam et perfectam, necnon veram catholicitatem facti moralem. In reliquis, de quibus inter catholicos disputatur, nostram sententiam defen­ dimus ut probabiliorem. 1171. Probatur 1) Catholicitas iuris. Christus commisit uni Ecclesiae ius vel officium aggregandi sibi ubique omnes homines, cum obligatione hominum tali iuri vel officio correlata. Atqui in tali iure vel officio cum obliga­ tione correlata est catholicitas iuris. Ergo Ecclesia necessario est catholica catholicitate iuris. Min. patet ex notionibus. 11 Cf. De Guibert, 0.125,3. Eam ut certam tenere videntur: Stapleton, Principiorum fidei doctr. demonstratio: Contr. 1 1.40.3s; Suarez, Def. fidei l.i c. 160.19-24; Billuart, Dereg. fidei diss.3 a.4 § 2 0.3; Murray, De Eccles. 2,69-71 ; Hurtfr, th.60; De Groot, q.5 a.4; Wil­ mers, n.333: Mazzella, 0.701; Billot, th.7 § 2; De San, De Eccles. n.163-66; Van Laak, De Eccles. tract, dogmat. 254-62; Straub, n.1346; Lercher, n.439· Non audet hoc tenere Schultes, a.21 0.4e. >2 Van Laak, De Eccles. 251; Zapelena, th.n schol.i. 13 Fr.Heiler, Urkirche und Ostkirche (1937) Einleitung: Der Namen Kathohsch und seine Geschichte, 1-19. 14 M.Jugie, Theol. Orient. 4,565-72; A.Deubner, La traduction du mot Καθολικήν dans le texte slave du Symbole: OrChr 16 (1929) 54-66; B.Schultze, L’idea di 'Sobornost* nella chiesa russa di oggi: Documenti e studi di espansione cristiana 5 (1948) 3XQ-3SO· 922 I.SALAVERRI, BE ECCLESIA CHRISTI. Ill Mai. probatur: a) ex Mt 28,18-20: Data est mihi omnis potestas in caelo et in terra: euntes ergo (ius et mandatum exer­ cendum ubique, obligationem correlatam includens): Docete omnes gentes: baptizantes eos in nomine P. et F. et Sp.St. (ius aggregandi omnes, simul et absolute): Docentes eos servare omnia quaecumque mandavi vobis (ius uni Ecclesiae, quia omnia omnibus et quidem physice): Et ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi (catholicitas iuris per­ petua). Mai. probatur: b) ex Mc 16,15-16.20: Euntes in mundum universum (mandatum exercendum ubique): Praedicate Evan­ gelium omni creaturae (ius aggregandi omnes uni Evangelio seu Ecclesiae): Qui crediderit et baptizatus fuerit salvus erit, qui vero non crediderit condemnabitur (obligatio iuri correlata erga omnes physice, simul, perpetuo et absolute): Illi profecti praedicaverunt ubique, Domino coopérante et sermonem confirmante (mandati impletio Domino assistente). 1172. Probatur 2) Catholicitas facti. Catholicitas facti est actualis magnus numerus membrorum Ecclesiae ubique moraliter, simultaneus, perpetuus. Atqui ex attestatione divina talis magnus numerus membrorum conve­ nit Ecclesiae. Ergo Ecclesia necessario erit catholica catholicitate facti. Mai. est definitio catholicitatis facti cum eius proprietatibus. Min. probatur: A. ex Mt 13,24-30.36-43: Parabola ziza­ niorum. Magnus numerus, quia est velut densa plantatio cres­ cens in agro. Ubique, quia ager est mundus. Moralis, quia simul cum tritico crescunt zizania. Simultaneus, quia est velut una plantatio. Perpetuus, quia messis consummatio saeculi est. 1173. Minor probatur: B. ex Ps 71 qui, ut ait S.Hiero­ «ad prophetiam Christi et Ecclesiae pertinet» et ut messianicus habetur ab antiquis interpretibus iudaeis, nec non ab omnibus SS.Patribus et exegetis christianis. In hoc psal­ mo sermo est de Christo Rege et de eius Regno. Asseritur: a) numerus subditorum magnus (v.i 1.18) Omnes gentes servient ei... et benedicentur in ipso omnes tribus terrae: omnes gentes magnificabunt eum; b) ubique (v.8.20) et dominabitur a mari usque ad mare: et a flumine usque ad terminos orbis terrarum... et replebitur maiestate eius omnis terra; c) moralis (v.9.12) inimici eius terram lingent... quia liberabit pauperem a potente; d) per­ petuus (v.5.7.15.17.20) et permanebit cum sole in generatione et nymus, L-3 C.3 A.2. QUATUOR ECCI.. PROPRIETATES. TH.30 N.I171-II76 923 generationem... donec auferatur luna... et adorabunt de ipso sem­ per... nomen eius benedictum in saecula... et nomen maiestatis eius in aeternum; e) simultaneus quia numerus magnus ubique et semper (a, b, d) 15. 1174. Minor confirmatur: C. Catholicitas facti prophe­ tice a Christo annuntiatur Lc 24,46-47: Quoniam sic scriptum est et sic oportebat Christum pati et resurgere a mortis tertia die: et praedicari in nomine eius paenitentiam et remissionem peccato­ rum in omnes gentes, incipientibus ab lerosolyma; et Act 1,8: et eritis mihi testes in lerusalem, et in omni ludaea, et Samaria, et usque ad ultimum terrae; necnon apud Mt 8,11; 24,14: Praedicabitur hoc Evangelium Regni in universo orbe, in testi­ monium omnibus gentibus et tunc veniet consummatio. Eandem catholicitatem prophetice praenuntiatam invenimus in Is 2,2; Dan 2,35; 7,14; Zach 9,10; Mal 1,11; Ps 2,8; 21,28; aliisque locis Veteris Testamenti 16. 1175. D. De catholicitate facti testimonia Patrum: Ecclesia Smyrnae (ca.157): R 79; Irenaeus, (ca.180): R 192; Canon Muratorianus (ca.200): R 268,55; Cyprianus (a.251): R 556 587; Cyryll.Hierosol. (a.348): R838S; Pacianus (ca.390): R 1243; Augustinus (ca.408): R 1422; (ca.391): R 1548; (a.393): R 1562; (a.397): R 1580 17. 1176. cessaria. III. Apostolicitas est Ecclesiae proprietas ne­ Notiones. Apostolicitas fundamentaliter est perennis in Ecclesia identitas missionis, quam Christus Apostolis tradidit cum Ecclesiam instituit. Apostolicitas distingui solet saltem triplex: 1) Originis, quae est essentialis identitas, non solum speci­ fica sed individua constitutionis hodiernae Ecclesiae cum ea, quae cum Apostolis et ab Apostolis orta est. 2) Doctrinae, quae est obiectiva et individua identitas doc­ trinae Ecclesiae hodiernae cum doctrinae deposito ab Apos­ tolis accepto et tradito. 3) Successionis, quae est iuridica identitas potestatis do­ 15 Ex Mt 2,11, collate Ps 71,10.15, inferri potest, messianicum esse Ps 7t. Cf. Knabenin Ps 71. Sensus versuum, quos ex Vulgata citamus, coincidit cum sensu novae versionis Psalmorum. Cf. E.Pannier, Les Psaumes, ap. L.Pirot, La S.Bible, 5 (1937); E.Kalt, Die Psalmen, ap. Herders, Bibelkommentar, 6 (1937). 16 Cf. Zapelena, th. i 1,2 p.412. 17 Cf. Ottiger, 2,450-54. S.Ambrosius, In Luc. I.9 n.29: «Pauperibus atque divitibus, humilibus atque potentibus, servis ac dominis in Ecclesia Dei aequa dimensio, nulla discretio est>: ML 15,1800. De relatione Catholicitatis ad Missiones inf delium cf. Ch.Journet, L'Eglise du Verbe Incarné, 2,1207-1252: J.Salaverri, El dogma de la Catolicidad y la Espiritualidad misionera: MisExtr n.12 (i9S3) 6-32. bauer 924 I.SAI.AVHRRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill cendi, sanctificandi et regendi Ecclesiae hodiernae cum ordi­ naria Apostolorum potestate legitima successione transmissa. 1177. Identitati 1) Originis non obstant accidentales mo­ dificationes quibus Ecclesiae paticulares donantur ut Christi Ecclesia sese accommodet omnibus ut omnes lucrifaciat. Iden­ titati 2) Doctrinae non opponuntur ulteriores declarationes, quibus Ecclesia depositum explicat et intelligentiis nostris accommodat. Identitati 3) Successionis non officiunt determina­ tiones iuris ecclesiastici, statutae ad aptiorem applicationem iuris divini. 1178. Ex hierarchica Ecclesiae constitutione infertur, apostolicitatem tam originis quam doctrinae necessario includi sub apostolicitate successionis in potestate docendi, regendi et sanctificandi. Apostolicitas successionis distinguitur duplex: 1) materialis, est mera continuatio unius personae post aliam in aliquo mu­ nere, sine necessaria eiusdem iuris permanentia; 2) formalis, est suffectio unius personae in iura et obligationes alterius circa aliquod munus, sine ulla iuris mutatione. Apostolicitas successionis formalis est ergo illa apostolicitas successionis antea sub 3) definita; quae erit directa si successio­ ne non interrupta ascendit ad aliquem Apostolum, primum eiusdem Ecclesiae pastorem; erit vero indirecta si primus in successorum serie iurisdictionem rite accepit ab aliquo alte­ rius Ecclesiae pastore, qui eam legitime conferre poterat. 1179. Adversarii. 1) Radicitus omnem apostolicitatem Ecclesiae negant Evolutionistae, tam rationalistae quam modernistae, qui Ecclesiam legi evolutionis in omnibus subiectam di­ cunt (cf. D. 2053-2065). 2) Apostolicitatem doctrinae non tenent Protestantes, Latitudinarii et Panchristiani, qui post Iurieu identitatem et uni­ tatem doctrinae tantum in essentialibus quibusdam paucis dogmatibus exigunt, vel nullam doctrinae identitatem neces­ sariam censent: cf. supra n.1157. 3) Apostolicitatem successionis, vel omnino negant illi qui post Marsilium Patavinum hierarchiam divinitus institutam in Ecclesia inficiantur, vel eam ita explicant ut sint contenti successione mere materiali, ut Anglicani et plurimi Schismatici, vel tandem propugnant, ut Protestantes, successionem apostolicam non esse Ecclesiae proprietatem necessariam 18. 18 Adversariorum Apostolicitatis sententias vide: i.° Rationalistarum in th.3 n.124-27; 2.0 Latitudinariorum inter adversarios panis praecedentis huius theseos; 3. ° Protestandum n th.3 n.123; 4.0 Schismaticorum apud Jugie, 4.574-77. 1-3 c-3 Α.2. quatuor ecci.. proprietates. τη·3ο n. 1176-1182 925 ιι8ο. Probatur Apostolicitas successionis formalis, in qua aliae includuntur. A. Quod Christus instituit perenniter in Ecclesia est eius proprietas necessaria. Atqui Christus perenniter instituit iuridicam identitatem potestatis Ecclesiae omnium aetatum cum ordinaria Apostolorum potestate, formali successione trans­ mittenda. Ergo apostolicitas successionis formalis est Eccle­ siae proprietas necessaria. Consequentia patet, quia in minore est definitio apostolicitatis successionis. Mai. constat, est enim ipsa definitio pro­ prietatis necessariae. Min. explicatur: 1) Christus instituit iuridicam identitatem potestatis, quia non aliam potestatem nisi suam ipsam mis­ sionem contulit Apostolis, et quidem perenniter duraturam, prout iam probatum manet ex Io 17,18; 20,21; Mt 28,18-20; Io 14,16.26. Min. explicatur: 2) Identica Apostolorum potestas est pe­ renniter successione formali transmittenda, quia perennitas a Christo promittitur eisdem Apostolis: Mt 28,20; Io 14,16; atqui non eisdem physice; ergo eisdem moraliter seu iuridice, id est, absque ulla iuris mutatione, seu successione formali. 1181. B. S.Irenaeus et Tertullianus efferunt successionem forma­ lem ab Apostolis esse Ecclesiae proprietatem distinctivam; ergo etiam ne­ cessariam. Antecedens iam probatum est in thesi 8 de successoribus Aposto­ lorum. Cf. R 209-213 292s 296-298 341. Cf. S.Cyprianum: R 589. 1182. saria. IV. Sanctitas est Ecclesiae proprietas neces­ Notiones. Sanctitas maxime Deo convenit, qui appella­ tur Apoc 4,8 et Is 6,3 Sanctus, Sanctus, Sanctus Dominus Deus. Prout Deo convenit, iuxta Ps.-Dionysium, «Sanctitas est ab omni scelere libera, et omnino perfecta, et omni ex parte immaculata puritas». Hac definitione describitur sanctitas quae est Deo substantialis; ideo S.Thomas: hac sanctitate, inquit, «significatur puritas divinae bonitatis» 19 Sanctitas etiam rebus creatis per participationem convenit, ex earum nempe Deo dedicatione vel varia cum Deo unione, prout est omnium primum principium et ultimus finis oecono­ miae salutis supernaturalis. Haec participata sanctitas distin­ guitur duplex: 1’ Ps.-Dionys., Dc divinis nominibus c.izn.2: MG 3.97°; S.Th.. i q.36 a.i ad 1 ; 2.2 q.81 a.8; cf. L.Lercher, Inslit. 3 n.oo; S. Ambrosius: «Solus per omnia cx natis dc femina sanctus Dominus lesus» In Luc. 2.19: ML 15.1573· 926 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. HI i) Ontologica est illa sanctitas quae rebus ut talibus acce­ dit; 2) Moralis sanctitas est illa quae personis ut talibus com­ petit, ratione nempe suorum actuum humanorum vel mo­ ralium. 1183. 1) Sanctitas ontologica Ecclesiae necessario con­ venit multiplici de causa: a) ratione eius Sanctissimi Auctoris et Capitis, qui est Christus; b) ratione eius quasi animae seu vitae principii, qui est Spiritus Sanctus; c) ratione eius finis, qui est sanctificatio et salus hominum: d) ratione mediorum, quae sunt doctrina fidei et morum, leges et praecepta, sacrificium et sacramenta; e) ratione fructuum, qui sunt gratiae, virtutes et charismata. Haec autem omnia sancta sunt. 1184. 2) Ecclesiae necessario convenit etiam sanctitas moralis ratione membrorum. Sanctitas moralis est virtus, qua mens, ab immunditia libera, «seipsam et suos actus firmiter applicat Deo»20. Igitur duo importat: munditiam a peccatis et unionem mentis firmam cum Deo; et potest esse vel actualis vel habitualis, prout habeatur per modum actus vel per mo­ dum habitus. Sanctitatis moralis tres gradus assignari solent: a) Sanctitas ordinaria, quae importat absentiam et fugam peccati mortalis, cum gratia et observatione praeceptorum. b) Sanctitas perfecta, quae importat absentiam peccati mor­ talis et fugam venialium, cum gratia et observatione etiam consiliorum. c) Sanctitas heroica, est sanctitas perfecta, quae excellit etiam in minimis et maxime arduis rebus. 1185. Status quaestionis. Ecclesiae necessario compe­ tere sanctitatem ontologicam, patet ex dictis sub 1). Ecclesiam esse necessario sanctam sanctitate morali asserimus in hoc sen­ su, quatenus inter Ecclesiae membra necessario semper erunt sancta: a) aliqua, sanctitate heroica, b) plura, sanctitate per­ fecta, c) plurima, sanctitate ordinaria. 1186. Adversarii. 1) Per excessum opponuntur thesi rigoristae, pessimistae et puritani, qui exigunt ut Ecclesiae mem­ bra sint omnes et soli sancti. De his sermo fuit in thesi 27 de membris Ecclesiae. Praecipui sunt Novatiani, Donatistae, Fra20 S.Th., 2.2 q.8i a.8. Vide I.Solano: SThS 3 1,231-234. Cf. J.Salaverri, Lo divino y lo humano en la Iglesia: EstEcl 27 (1953) 167-201. L-3 C-3 A.2. QUATUOR ICCI.. PROPRIETATES. TH.30 N.IlSi-llSa 927 ticelli, Wicleff, Hus necnon lansenistac ut Quesnel et Pisto­ rienses (cf. D 485 596 616 638 642 656 1423-1428 1515). 2) Per defectum adversantur Protestantes tenentes, sola imputatione iustitiae Christi, per fidem solam fiducialem sine operibus, homines iustificari (D 821-24); ideo conceptum ipsum sanctitatis pervertunt. De ontologica Ecclesiae sanctitate de­ trahunt Protestantes, dum naturam et efficaciam sacramento­ rum et sacrificii eucharistici vel evertunt vel negant (D 8445s). 3) Orientales magis immorantur in explicanda ontologica Ecclesiae sanctitate, et saepe de morali sanctitate tacent21. 1187. Probamus sanctitatem moralem esse Ecclesiae proprietatem necessariam. A. De sanctitate morali ordinaria. a) Ex Ecclesiae sanctitate ontologica activa. Ecclesia est multiplici ratione ontologice et active sancta. Atqui sanctitati ontologicae et activae in Ecclesia necessario respondere debent fructus sanctitatis moralis saltem ordinariae. Ergo Ecclesia est necessario sancta sanctitate morali saltem ordinaria. Mai. patet ex notionibus sub. 1): Ex eius Capite, Anima, sacrificio, sacramentis, virtutibus, donis etc. quibus efficitur sanctitas membrorum Ecclesiae. Min. constat ex necessaria similitudine inter effectum et causam, quae si non adesset, rationem exsistendi Ecclesia non haberet, prout ipse Dominus arguit apud Mt 7,17-19. 1188. b) Ex Ecclesiae fine. Ecclesiae finis est salus homi­ num supernaturalis, quae non nisi sanctitate saltem ordinaria obtineri potest. Atqui finis Ecclesiae, a prudentissimo auctore institutae, necessario obtinendus est. Ergo Ecclesia necessario erit sancta sanctitate morali saltem ordinaria. Min. confirmari potest ex parabola seminantis, in qua an­ nuntiantur fructus centesimus, vel sexagesimus, vel trigesimus eorum quae in Regno Dei seminata sunt in terram bonam: Mt 13,23. 1189. B. De sanctitate morali perfecta. Ex indole propria Legis Novi Testamenti. Finis proprius Legis Novae, prout contradistinguitur a Veteri, est sanctitas moralis perfecta. Atqui talis finis indefectibiliter obtinendus est. Ergo Ecclesia indefectibiliter erit sancta sanctitate morali etiam perfecta. 21 Cf. Jugie, 4,540-46; Spacil, Conccp. Eccl. iuxta Orient, n.77-80. 928 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill Mai. probatur ex perfectione Legi Veteri a Christo addita in censtituenda Nova Lege: Mt 5,17-20.2158.2753.3353.3853. 43SS. Confirmatur ex Mt 19,16-25, ubi effertur perfectio quam Christus exigit ab iis qui eum sequuntur, et explicatur illud: Si vis perfectus esse, vade, vende quae habes et da pauperibus; et veni, sequere me. Min. deducitur ex eo quod Christus praecepit «servare omnia quaecumque mandavit Apostolis», et ad hoc promisit: ecce ego vobiscum sum: Mt 28,19s. Ergo nunquam deerit virtus ad efficaciter obtinendam moralem perfectionem, quam Chris­ tus voluit et observandam mandavit in Ecclesia; et conse­ quenter sanctitas etiam perfecta indefectibiliter in Ecclesia invenietur. 1190. C. De sanctitate morali etiam heroica. a) Ex eo quod Christus voluerit Ecclesiam Sponsam se dig­ nam: Eph 5,23-30. Ecclesia exhibetur ut Sponsa Christi, quam Dominus diligit, nutrit et fovet, ut eam reddat omnino sanctam et se dignam. Atqui Ecclesia non esset omnino sancta ut Sponsa Christo digna, nisi sanctitate etiam heroica corresponderet amori heroico quo Dominus seipsum tradidit pro ea. Ergo Ecclesia necessario erit sancta sanctitate morali etiam heroica. 1191. b) Ex praecepto et exemplo caritatis heroicae a Christo Ecclesiae datis: 1 Io 3,16: In hoc cognovimus caritatem Dei, quoniam ille animam suam pro nobis posuit: et nos debemus pro fratribus animas ponere. Unde arguimus: Christus dedit exemplum et praeceptum caritatis heroicae, ut characteristicum suae Ecclesiae, illudque praenuntiat fore de facto im­ plendum. Ergo Ecclesia indefectibiliter erit sancta sanctitate etiam heroica. Antec. Exemplum et praeceptum heroicae caritatis ut characteristicum: Io 13,34s; 15,9-20. Praenuntiatur de facto im­ plendum: Io 16,1-4.20.33. Non restringitur solis Apostolis: ex Io 3,16 et ex 1 Petr 2,21. Antec. etiam probari potest ex Mt 10,175.24-28, ubi Christus exigit a suis ut propter nomen eius persecutiones et mortem perpetiantur. 1192. D. Pro Ecclesiae sanctitate morali testimonia SS.Patrum. Epist. ad Diognet. 5,8-16: R 97; Aristides, Apol. 15: R 112; Iustinus, Apol. 1,14: R 118; Theophil., ad Autolyc. 3,15: R 186; Irenaeus, Adv. haer. 3,24,1: R 226; Min.Felix, Octav. 31: R 271; Tertull., Apologet. 38s: R 280s; Ori­ genes, Contra Celsum 1,26; 3,29: R 516 525; Adamantius, Dialogus 5,28: R 544; Lactantius, Div. Inslit. 5,13,1 iss: R 640; Cyrill.Hierosol., Cate­ cheses 18,23: R 838 22. 22 SS.Patrum plura alia testimonia vide apud Straub, 0.1323-25.1331-34· L.3 C-3 A.2. QUATUOR ECCE. PROPRIETATES. TH.30 N.I189-II96 929 1193. Obiectiones 2 3. A. Contra unitatem. 1. Unitas, quam com­ mendat Chris'tus apud Io 17,21-23, sicut et perfectio quam in sermone mon­ tano commendavit, Mt 5,48, est exemplar aliquod ideale ab extrinseco Ec­ clesiae propositum. Atqui tale exemplar, utpote Ecclesiae extrinsecum, ne­ quit esse eius proprietas necessaria. Ergo unitas quam Christus Ecclesiae commendavit non est eius necessaria proprietas. Dist. mai. Unitas quam Ecclesiae Christus commendavit est exemplar ideale mere theoreticum, nego mai.; practicum, subdist. : quod Ecclesia, gra­ tia Dei adiuta, vere semper imitari potest et de facto imitatur, conc.; quod in tota sua ideali perfectione ab Ecclesia adimpleri debeat vel possit, nego. Con­ tradist. min. Tale exemplar ut theoreticum nequit esse Ecclesiae proprietas, conc. min.; ut practicum, subdist. : nequit esse Ecclesiae proprietas quatenus in tota sua ideali perfectione impleri non potest, conc.; quatenus vere imi­ tabile et de facto imitatum est, nego. 1194. 2. Ubi sunt duo vel tres congregati in nomine Christi ibi est Christus in medio eorum: Mt 18,20. Atqui ubi est Christus ibi est Ecclesia. Ergo ad unitatem Ecclesiae habendam sufficit quaelibet congregatio in no­ mine Christi. Iuxta contextum loci citati, dist. mai. Ubi sunt duo vel tres congregati ad orandum in nomine Christi ibi adest Christus eorum orationem exaudiens, conc. mai.; ibi adest Christus praecise tamquam Caput sui Mystici Corporis constituti, nego mai. Contrad. min. Ubi est Christus praecise tamquam Caput sui Mystici Corporis constituti, ibi est Ecclesia, conc. min.; ubi est Christus mere ut orationes deprecantium exaudiens, ibi est Ecclesia, nego min. Nam in domo Cornelii antequam baptizaretur, adfuit vere Christus illius familiae orationes exaudiens: Act 10; attamen ibi non erat Ecclesia, quia nondum baptizati fuerant. 1195· 3· Io uno Spiritu omnes nos in unum Corpus baptizati sumus... et omnes in uno Spiritu potati sumus: 1 Cor 12,13. Atqui unitas, cuius ratio et principium est unus Spiritus, interna et spiritualis dicenda est. Ergo unitas Ecclesiae est interna et spiritualis. Attento ipso textu, dist. min. Unitas cuius ratio et principium animicum est unus Spiritus, primario et praecipue interna et spiritualis dicenda est, conc. min.; mere interna et spiritualis dicenda est, subdist.: si positive exclu­ dat unitatem Corporis visibilem, conc.; si secum etiam ferat unitatem Cor­ poris visibilis, nego. Nam expresse effert: omnes nos in unum Corpus bapti­ zati sumus, in quibus visibilitas exprimitur. Pariter dist. cons. 1196. 4. Quoniam unus panis, unum Corpus multi sumus; omnes enim (yap) de uno pane participamus : 1 Cor 10,17. Unde, causa et ratio unitatis Corporis Ecclesiae visibilis est participatio de uno eodemque pane eucharisti­ co. Ergo unitas saltem fidei et regiminis non requiruntur. Dist. antec. Causa exemplaris et ratio symbolica unitatis Corporis Ec­ clesiae visibilis est participatio de uno eodemque pane eucharistico, conc. antec.; causa adaequata et ratio sufficiens unitatis Corporis Ecclesiae est talis participatio, nego antec. Rationem distinctionis habes in Conc.Tridentino: D 882, et apud SS.Chrysostomum et Augustinum: R 1194 1519 1824. Cf. J.Salaverri, Sacramento de unidn: EstEcl 26 (1952) 453-465. 23 Cf. Zapelena, 417.424; Muncunill, 11.189-192.2055.218-222.230; Dorsch, 578». 605.614; D'Herbiony, n.210.235.260; De Guibert, n.118.126.130.136. Teologia I 30 930 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 1197. 5. Prout constat ex thesi 18, in scholio 1, datur in Ecclesia ve­ rus progressus dogmaticus, vi cuius nequit esse unum idemque semper id quod creditur. Atqui ex unitate credendorum pendet unitas fidei. Ergo in Ecclesia nequit dari vera unitas fidei. Dist. mai. Obiective, nego mai.; subiective, subdist. : vi cuius nequit esse unum idemque quod creditur explicite, conc.; implicite, nego. Contradistincta min., negatur cons. et consequentia. 1198. B. Contra catholicitatem. 6. Pertinentes ad Ecclesiam sunt Genus electum et Cives Sanctorum: 1 Petr 2,9; Eph 2,19. Atqui Pauci sunt electi et Pauci sunt qui inveniunt arctam viam quae ducit ad vitam: Mt 7,14; 20,16. Ergo Ecclesia non est multorum seu catholica. Dist. mai. Pertinentes ad Ecclesiam sunt genus electorum ad gratiam et cives Sanctorum sanctitate quae progredi possit, conc. mai.; sunt genus electo­ rum praecise ad gloriam et cives Sanctorum sanctitate consummata, subdist. : pertinentes ad Ecclesiam triumphantem in patria, conc.; militatem in via, nego. Contradistincta min., nego cons. et consequentiam. 1199. 7. Proprietas Ecclesiae necessaria nunquam ab ea deesse pot­ erit. Atqui catholicitas facti defuit initio, cum Ecclesia erat «pusillus grex» (Lc 12,32), et deficiet in fine, cum «Filius hominis veniens non inveniet fidem in terra» (Lc 18,8). Ergo catholicitas facti non est Ecclesiae proprietas ne­ cessaria. Dist. mai. In illo tamen gradu qui respondeat diversis stadiis evolutionis Ecclesiae, ad analogiam corporis hominis, cui illam Christus assimilavit, conc. mai.; in eodem invariabili semper perfectionis gradu, nego mai. Con­ tradist. min. Catholicitas facti defuit initio et deerit in fine, in illo perfectio­ nis gradu qui respondet organismo perfecte evoluto et vigore pleno, conc. min.; in illo gradu correspondent! organismo nascenti et adolescenti, aut ad suum finem appropinquanti, nego min. 1200. 8. Harnack affirmat non esse ipsius Christi asserta ea omnia quae universalismum et catholicitatem significant, quamvis in eius ore ab Evangelistis ponantur. Ergo iuxta eum, non Christus, sed Evangelistae volue­ runt Ecclesiae catholicitatem. Nego antec. Nam i.°, quod gratis Harnack asserit, iure a nobis negatur; 2.°, quod Hamack asserit componi non potest cum genuinitate, veracitate et integritate Evangel iorum in tractatu praecedenti iam probatis 24. 1201. C. Contra apostolicitatem. 9. Verba Christi, ex quibus ar­ guimus, probant quidem, solos Apostolos illos, qui relictis omnibus secuti sunt Christum, directe et immediate missionem Christi accepisse; probant etiam hanc Christi missionem perpetuandam esse usque ad consummatio­ nem saeculi. Atqui ad hoc non est necessaria nec sufficit successio formalis, sed solum requiritur et sufficit ut semper exsistant Apostolorum aemulatores, qui relictis omnibus se totos tradant ministerio continuandi opus Christi. Ergo ex verbis Christi Domini non probatur, apostolicitatem successionis formalis esse Ecclesiae proprietatem necessariam. Conc. mai. primam partem; sed dist. secundam. Probant etiam Christi missionem perpetuandam esse ab illis qui nullo vero modo possint dici ipsi Apostoli, nego; ab illis qui vero modo possint dici ipsi Apostoli, subdist. : qui possint dici ipsi Apostoli saltem moraliter et iuridice, conc.; qui possint dici ipsi Apostoli personaliter et physice, nego. Contradist. min. Ad hoc ut missio 24 Ad singula vide D'Herbignv, De Ecclesia n.250. 1-3 c-3 *.2. Quatuor eccl. proprietates, th.30 N.1197-1205 931 Christi perpetuetur in illis qui nullo vero modo possint dici ipsi Apostoli, sufficiunt Apostolorum aemulatores continuantes opus Christi, conc. min.; sufficiunt hi Apostolorum aemulatores ut missio Christi perpetuetur in illis qui possint dici ipsi Apostoli moraliter et iuridice, subdist. : si successione formali ab Apostolis polleant, conc.; sine tali formali successione, nego. Ratio distinctionis sumitur ex eo quod Christus dicat directe et immediate ipsis Apostolis: «Sicut misit me Pater et ego mitto vos»; «Ecce ego vobiscum sum usque ad consummationem saeculi»; «Spiritus ipse vos docebit omnia». Ergo promissiones factae sunt ipsis Apostolis, et usque ad consummationem saecu­ li implebuntur in ipsis saltem moraliter et iuridice, id est, in formalibus eorum successoribus. X2O2. 10. Ecclesia Christi est ea in qua fructuose et efficaciter exer­ centur potestates ab Apostolis acceptae docendi, sanctificandi, regendi ho­ mines. Atqui hae potestates fructuose et efficaciter exercentur in Ecclesia quae successione formali caret. Ergo apostolicitas successionis formalis non est Ecclesiae proprietas necessaria. Dist. min. Hae potestates fructuose et efficaciter exercentur in Ecclesia quae caret successione formali in potestate ordinis, nego min.; quae caret successione formali in potestate iurisdictionis, subdist.: fructuose et effica­ citer exercentur vi delegationis vel supplentiae saltem implicitae illius qui vere habet successionem formalem, conc.; sine hac delegatione vel supplen­ tia saltem implicita, nego. 1203. ii. Ex S.Paulo: Estis... superaedificati super fundamentum Apo­ stolorum et Prophetarum ipso summo angulari lapide Christo lesu. Ipse enim dedit quosdam quidem Apostolos, quosdam autem Prophetas... in aedificationem Cor­ poris Christi : Eph 2,20; 4,11. Ex quibus verbis ita arguunt: Ecclesia Christi aequo iure immediate aedificata est supra Apostolos ac supra Prophetas. Atqui Ecclesia aedificata immediate supra Prophetas non eget apostolicitate successionis, sed obtinet successionem propheticam quae sufficit. Ergo apostolicitas successionis non est Ecclesiae Christi proprietas necessaria. Dist. mai. Ita tamen ut Prophetae necessario coordinentur et subordinentur Apostolis, conc. mai.; sine tali coordinatione et subordinatione, nego mai. Contradistincta minori, nego cons. et consequentiam. Ratio distinctionis desumitur ex nota S.Pauli doctrina, qua nobis exhibet omnes Ecclesiae charismaticos in perfecta coordinatione et subordinatione relate ad Apostolos. 1204. D. Contra sanctitatem. 12. Sanctitas moralis est fructus li­ bertatis. Atqui fructus libertatis non sunt necessarii. Ergo sanctitas moralis non est proprietas Ecclesiae necessaria. Dist. mai. Sanctitas moralis est fructus libertatis hominum cum efficaci Dei auxilio, conc. mai.; sine efficaci Dei auxilio, nego mai. Contradist. min. Fructus libertatis independenter ab efficaci Dei auxilio non sunt necessarii, conc. min.; dependenter ab efficaci Dei auxilio, subdist.: non sunt necessarii necessitate antecedenti libertatis exercitium, conc.; non sunt necessarii ne­ cessitate consequenti libertatis exercitium, iterum subdist. : non sunt neces­ sarii necessitate logica, vi cuius, salva omnino creaturae libertate, infallibi­ liter tamen ab efficaci Dei providentia obtinentur, nego; non sunt necessarii necessitate physica, vi cuius efficax Dei providentia creaturam necessario de­ terminaret ad unum, conc. 1205. 13. Christus sanctitatem moralem proposuit ut exemplar, sed efficacem suam providentiam non promisit ad illam obtinendam. Atqui sine 932 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill efficaci Dei providentia nequit Ecclesia indefectibiliter esse sancta. Ergo sanctitas moralis nequit dici proprietas Ecclesiae necessaria. Dist. mai. Ad moralem sanctitatem obtinendam Christus efficacem suam providentiam Ecclesiae non promisit, explicitis et expressis verbis, trans, mai.; implicite saltem attamen vere et certo non promisit, nego mai. Contra­ dist. min. Nego cons. et consequentiam. 14. Ab observantia consiliorum evangelicorum pendet sanctitas per­ fecta Ecclesiae. Atqui illam Christus non absolute et efficaciter voluit, quia illam non praecepit. Ergo neque sanctitatem perfectam absolute et effica­ citer voluit, adeoque non est proprietas Ecclesiae necessaria. Dist. min. Christus observationem consiliorum non absolute et efficaciter voluit exigere ab omnibus et singulis fidelibus, conc. min.; ab ipsa Ecclesia, ideoque a fidelibus generatim et indeterminate sumptis, nego min. 1206. 15. Proprietas Ecclesiae necessaria praedicari debet de om­ nibus qui vere Ecclesiae membra sint. Atqui sanctitas moralis praedicari nequit de peccatoribus qui tamen vere Ecclesiae membra sunt. Ergo sanctitas moralis non est proprietas Ecclesiae necessaria. Dist. mai. Praedicari debet in genere et indeterminate de omnibus qui vere Ecclesiae membra sint, conc. mai.; praedicari debet determinate et in individuo de singulis qui vere Ecclesiae membra sint, subdist. : si esset pro­ prietas quae praedicetur de Ecclesia ratione praecise singulorum eius mem­ brorum, a quibus singulis deesse nequeat, conc.; secus, nego. Sic Ecclesia dici potest baptismate regenerata ratione singulorum eius membrorum, a quibus singulis baptismalis regeneratio deesse nequit. Contradistincta min., nego cons. et consequentiam. 1207. 16. Ut de Ecclesia praedicari possit moralis sanctitas ut pro­ prietas eius necessaria, requiritur simpliciter ut eius membra sint sancta. Atqui maior pars membrorum Ecclesiae sunt vel esse possunt peccatores. Ergo de Ecclesia praedicari nequit moralis sanctitas ut proprietas eius ne­ cessaria. Dist. mai. Ut moralis sanctitas sit Ecclesiae proprietas necessaria re­ quiritur simpliciter ut eius membra potiora, seu quae vere Ecclesiae adhaerent et plene de eius vita participant, sint sancta praecise quia sic ei adhaerent et de eius vita participant, conc. mai.; requiritur simpliciter ut eius membra deteriora, seu quae nec vere Ecclesiae adhaerent nec plene de eius vita par­ ticipant sint sancta, nego mai. Contradist. min. Peccatores sunt membrorum Ecclesia maior pars, sed deterior et ideo praecise peccatores quia nec vere Ecclesiae adhaerent nec plene de eius vita participant, conc. min.; peccato­ res sunt potior Ecclesiae pars, quae vere Ecclesiae adhaereat et de eius vita plene participet, nego min. Et sub datis distinctionibus, nego cons. et conse­ quentiam. Ratio distinctionis est, quia Ecclesia est, iuxta doctrinam S.Pauli et ipsius Christi, velut aliquod organismum. Iam vero organismus dicitur sanus simpliciter si eius organa potiora sana sint etiamsi organa deteriora infirma sint. Iterum arbor denominatur a propriis eius fructibus, ab illis nempe qui obtinentur maturi ideo praecise quia vere adhaeserunt arbori et de eius vita plene participaverunt; non autem denominatur a fructibus de­ terioribus qui de arboris vita imperfecte participes fuerunt25. 1208. 17. Bonum ex integra causa, malum vero ex quocumque de­ fectu. Atqui in Ecclesia sunt plures defectus peccatorum. Ergo Ecclesia mala potius quam sancta dicenda est. 23 Cf. J.Salaverri, Lo divino y to humano en la Iglcsia: net, L'Eglise du Verbe Incanui, 2,893-934.1115-1129. EstEcl 27 (1953) 167-201 : Ch. Jour- L-3 C-3 Λ·3· DE NOTIS ECCLESIAE. ΤΗ·3Ι N.I2O5-T2II 933 Dist. min. Peccata sunt proprie defectus Ecclesiae, nego min.; sunt potius defectus membrorum Ecclesiae, subdist. : sunt defectus membrorum Eccle­ siae qua deficientes voluntarie a perfecta ratione membri et qua se subtrahen­ tes influxui vitali Ecclesiae, conc.; sunt defectus membrorum Ecclesiae qua talium et qua se subiicientes influxui vitali Ecclesiae, nego. Pariter distincto cons., negatur consequentia. ARTICULUS III Notae discernentes veram Ecclesiam 1 Thesis 31. Unitas, Catholicitas, Apostolicitas, Sanctitas sunt etiam Notae, quae soli Romanae Ecclesiae conve­ niunt, eamque propterea ut veram Christi Ecclesiam a falsis discernunt. 1209. S.August., Contra epist.fundamenti c.4 n.5: R 1580; R.Bellarminus, Controv. 4 I.4 De Notis Ecclesiae; Suarez, De fide d.9 s.9; Mazzella, th.36; Pesch, Praelect. 1 th.38-40'; Wilmers, th.83-106: Palmieri, De Rom. Pont. Appendix; De Groot, q.6s; Billot, q.2-6; Van Laak, De Eccles. 295-308.326-370; De San, n.i24-i4i.i59’i7i«r8$-i8ç.T98-2!3; Van Noort, n.123-149; Michelitsch, § 181-197; Bainvel. th.3-10: Straub, th.38s; Otticer, th. 15-22; Muncunill, n.231-273; Schultes, a. 18-28; Dorsch, th.45-47; D'Herbigny, th. 17-28; Dîeckmann, n.572-598; De Guibert, th. 15s; Lercher, th.44s; Zapelena, th. 13; Y.dela Briere, Eglise: DAFC 1,1289-1297; Poulpiquet. L'Eglise catholique (1923): G.Thilç, Les Notes de l’Eglise (1937); cf. Zapelena: Greg 19 (1938) 88-109.445-468; Id., De Ecclesia th. 13 scho!.3 ; S.Tyszkiewicz, La sainteté de l’Eglise christoconforme (1945); M.JugIë, Où Se trouve le christianisme intégral (1947). 1210. Nexus. In praecedenti thesi probavimus, quatuor Ecclesiae attributa, quae recitantur in Symbolo, esse proprie­ tates Ecclesiae necessarias, seu quae ex Christi institutione verae Ecclesiae deesse nequeunt. Nunc ulterius asserimus? 1) easdem proprietates esse etiam Notas, seu criteria quibus vera Christi Ecclesia a falsis discerni possit; 2) easdem qua­ tuor convenire Romano-Catholicae Ecclesiae; 3) easdem qua­ tuor non reperiri in aliis coetibus christianis. Tribus ergo par­ tibus constat thesis. « 1211. Notiones. Criteria legitimitatis Ecclesiae Christi sunt signa sensibilia, ex quibus vera Ecclesia visibilis a falsis dignoscitur. Alia sunt accidentalia, seu contingenter vel ab extrinseco manifestativa, prout sunt miracula. Alia vero sunt essentialia, seu necessario vel ab intrinseco ex ipsa re manantia; et tunc appellantur Notae, et quidem Ecclesiae visibilis qua talis. Nota ergo Ecclesiae est proprietas eius necessaria et visi­ bilis, qua vera Christi Ecclesia a falsis dignoscitur. Quare in­ 934 I.SALAVERRl, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill signita esse debet quatuor condicionibus, videlicet, debet esse: a) Proprietas necessaria, secus enim non esset Ecclesiae distine tiva, utpote quae ei deesse posset; b) Visibilis, saltem mediate vel indirecte, secus enim non distingueret Ecclesiam ut visibi­ lem; c) Notior quoad nos ipsa Ecclesia in concreto ut vera, se­ cus enim nihil prodesset ad veram Ecclesiam dignoscendam; d) Facile cognoscibilis, quia notam facere debet veram Eccle­ siam, quae ab omnibus est necessario amplectenda. 1212. Nota Ecclesiae solet ab auctoribus distingui du­ plex: a) Positiva, seu functionem habens affirmantem, est ea qua in aliquo christiano coetu detecta, eo ipso cognoscitur eum esse veram Christi Ecclesiam; est ergo verae Ecclesiae Nota exclusiva. b) Negativa, seu functionem habens negantem, est ea qua deficiente in aliquo christiano coetu, eo ipso cognoscitur eum non esse veram Christi Ecclesiam; non est ergo necessario verae Ecclesiae Nota exclusiva. Omnis ergo proprietas necessa­ ria Ecclesiae est eo ipso Nota eius negativa et vicissim. Omnis vero Nota positiva Ecclesiae est proprietas eius necessaria, sed non vicissim l. 1213. Proprietas Ecclesiae necessaria induere etiam potest et de facto in vera Ecclesia induit indolem supernaturalem; sed ratio Notae proprie dictae ab hac indole supernatural! abstrahit. Ratio sigilli divini seu miraculi moralis accedere quidem potest et de facto in vera Ecclesia accedit ad rationem No­ tae; sed ratio Notae stricte dictae praescindit etiam ab hac sigilli divini ratio­ ne. Argumentatio ergo ex Notis, de qua in hac thesi, differt et abstrahit ab argumentatione ex sigillo divino, de qua in sequenti Excursu pauca dicemus, n. 1276s. 1214. Romanam Ecclesiam intelligimus universam per orbem dispersam Ecclesiam, quae unionem et communionem cum Romana Ecclesia servat. Soli huic Ecclesiae quatuor Sym­ boli Notas competere dicimus, quo sane duo significare inten­ dimus: 1) positive eas quatuor Notas de facto in Romana Ecclesia dari; 2) negative easdem quatuor Notas non dari in aliis Christianorum coetibus, sive schismaticis ut sunt Orientales dissidentes, sive haereticis ut sunt Protestantes et Anglicani. 1215. Adversarii2. 1) Protestantes Lutherani, Calvi­ niani, Zwingliani et Anglicani tenent Notas Ecclesiae esse «pu1 R.Sciiultes, De Ecclesia 160s, ab hac communi Theologorum doctrina dissentit, quia conceptum Notae aequiparat conceptui sigilli divini cum asserit: «Notae sunt facta supematuralia, signa divinitus data in testimonium £cclesiae... Notae Ecclesiae sunt positivae, quod ex ipsa notione Notarum consequi videtur. Nota vero negativa in re nostra est extra quaes· tioncin». De efficacia Viae-Notarum, cf. G.Thils, Les Notes de l'Eglise (1937): Zapelena: Greg 10 (1938) 88-109.445-468: E.Valentini, De firmitate argumenti ex Via Notarum: Salesianum 1 (1939) 201-218. 2 D’Herbigny, n.214-219 ; De Guibert, n.108; Jugie, 4,578-588; T.Spâcil, De Ecclesia iuxta Theol. Orientis separati: OrCh 2 (1924) 89-91: Zankow, 73-79; Heiler, 545-555; cf. etiam Jugie, Où se trouve le Christianisme intégral? (i947)· L-3 C-3 A.3. DE NOTIS ECCLESIAE. TH.jl N.I2II-I2.I7 935 ram verbi Dei praedicationem et rectam sacramentorum administrationem». Puritas tamen et rectitudo, quas proponunt, non sunt ipsa Ecclesia notiores nec certo cognosci possunt nisi ex doctrinali ipsius Ecclesiae auctoritate, quam ideo iam cognitam praesupponere debent. Ergo nequeunt esse Notae 3. 1216. 2) Orientales Schismatici priores inde a saecu­ lo XVII de Notis Ecclesiae scribentes, easdem proponebant, quas Catholici, atque eas vel suis Ecclesiis applicare cona­ bantur vel de Ecclesia transcendenti, non de terrestri Ecclesia, praesertim explicabant. Post Macarium Bulgakov, medio saeculo XIX, communiter tenent «eam esse veram Ecclesiam, quae vere et absque mutatione conservat infallibilem doctri­ nam antiquae Ecclesiae universae et ei fidelis perstat in om­ nibus» 4. Indubium quidem est veram Ecclesiam necessario ac sem­ per docturam esse doctrinam consonam cum antiquae Eccle­ siae doctrina, sed haec consonantia nequit dici Nota Ecclesiae, quia non est visibilis, nec facile cognoscibilis, nec notior ipsa Ecclesia; surgente enim nova haeresi solum ex iam cognita vera et infallibili Ecclesia sciri omnino certo potest utra sententia conformis sit cum doctrina antiquae Ecclesiae. Caeterum Orientales, qui talem Ecclesiae Notam adstruunt, gratis et falso supponunt auctoritatem Ecclesiae ad infallibiliter deci­ dendum in controversiis circa doctrinam restringi ad septem priora Oecumenica Concilia. 1217. Sententiae Theologorum 5. 1) Quatuor Notis simul sumptis dignosci veram Ecclesiam, tenent omnes. 2) Ex defectu etiam unius harum Notarum concludi, coetum qui ea careat non esse veram Christi Ecclesiam, tenetur ab omnibus. 3) Quatuor has notas etiam singillatim sumptas, quatenus in earum concreta exsistentia rationem sigilli diuini secum ferunt, Notas esse positi­ vas, tenent etiam omnes. 4) Abstrahendo a ratione sigilli divini, sed incluso in unitate et apostolicitate Primatu, quatuor simul sumptae ab omnibus ut Notae positivae ad­ mittuntur. 5) Praescindendo a ratione sigilli divini et a Primatu, quatuor simul sumptas esse Notam positivam, qua dignoscatur vera Ecclesia et quidem via assertionis, tenent plures. 6) Abstrahendo a ratione sigilli divini et a Primatu, quatuor simul sumptas aequivalere Notae positivae, quatenus soli Ecclesiae Romanae con­ venire ostenduntur via exclusionis, fere ab omnibus tenetur. 3 Cf. D’Herbigny, n.214-219; Dorsch. th.45; Muncvnill, n.237-240; Wilmers, th.84; Ottiger, th.14· 4 D’Herbigny, n.2i8s; Bainvel, th.3; Schultes. a.i8n.io; Jugie, 4,581-588. 3 Dorsch, 641-53; Zapelena, th.13, schol.1-5; Thils, Les Notes de l'Eglise (1937). 936 I.SAI.AVERRT, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 1218. N.B. Probatio ex Notis via assertionis ad hoc redu­ citur: Quatuor hae Notae in sola vera Ecclesia reperiri possunt. Atqui de facto reperiuntur in Ecclesia Romano-Catholica. Ergo sola Romano-Catholica est vera Ecclesia. Haec est probatio ex Notis positivis stricte dicta, quia in propositione maiori habe­ tur definitio Notae positivae. Probatio ex Notis via exclusionis, ad hoc reducitur: Quatuor hae Notae a vera Ecclesia deesse nequeunt. Atqui non desunt Romano-Catholicae Ecclesiae, omnibus vero aliis christianis coetibus desunt. Ergo sola Romano-Catholica est vera Christi Ecclesia. Haec est probatio quae procedit a definitione Notae negativae, quae est in propositione maiori, sed aequivalet de­ monstrationi ex Notis positivis pro Romano-Catholica Eccle­ sia, quia omnes alii christiani coetus excluduntur 6. 1219. Status quaestionis, a) Quatuor Symboli proprie­ tates probamus esse verae Ecclesiae Notas, non sub omni sed sub certo quodam respectu, videlicet sumimus unitatem et catholicitatem non iuris, sed facti; apostolicitatem successionis non formalis, sed materialis'; sanctitatem moralem non internam, sed operibus manifestam. Nam sub aliis respectibus non certo nobis constat eas induere rationem Notae 7. b) Abstrahimus a ratione sigilli divini seu miraculi moralis, quia de probatione ex miraculo morali Ecclesiae in tractatu praecedenti actum est et breviter agemus n. 1276s. c) Praescindimus a Primatu, tum quia iam in th.i 1 ostendi­ mus quomodo ex eo concludatur solam Romano-Catholicam esse veram Christi Ecclesiam, tum etiam quia nolumus a limine nobis abalienare haereticos et schismaticos in Christum creden­ tes, ad quos etiam thesis nostra dirigitur, qui nihil obstinatius agnoscere renuunt quam Ecclesiae Primatum. d) Intendimus denique arguere ex quatuor Notis simul sumptis, quatenus nempe soli Ecclesiae Romano-Catholicae convenire ostenduntur via exclusionis, prout a nobis numero praecedenti explicatum est. 1220. Doctrina Ecclesiae, a) Ecclesiam instructam esse manifestis Notis quibus dignosci possit, est definitum in Vaticano (D 1793). b) Quatuor Ecclesiae proprietates, quae recitantur in Symbolo, esse Ecclesiae Notas, si simul suman­ tur et incluso in unitate Primatu, est doctrina catholica, ex 6 Zapelena, 472.476-4873; Jugie, Schisme Byzantin. Conclusion, 2.°: DTC 14, 1466*68* 7 Notiones has vide explicatas in thesi quae huic praecedit. 1-3 C-3 Λ.3. PE NOTIS ECCLESIAE. TH.31 X.I21S-I22I 937· decreto «Apostolicae Sedis» ad Episcopos Angliae: D 1686. c) Easdem proprietates simul sumptas, abstrahendo a Primatu,· esse Notas quibus vera Christi Ecclesia a falsis dignoscatur, est doctrina certa in Theologia, ex argumentis quibus thesim probamus. 1221. Probatio sic evolvitur. 1. a Pars. Quatuor Symboli proprietates sunt vere Notae (1222). 2. “ Pars. Ecclesiae Catholicae conveniunt: A. Unitas, ut constat ex vigentia Cod.luris Can. summam unitatem exigentis; B. Catholicités, quam patefaciunt statisticae comparatae confessionum Christianarum; C. Apostolicitas, quam probat continua successio Romana inde a S.Petro; D. Sanctitas, quam demonstrant: 1) Monumenta historica, ut sunt, a) Acta Conciliorum, b) scripta SS.Patrum, c) Acta Sanctorum; 2) Processus, a) Beatificationum, b) Canonizationum; 3) Instituta perfectionis, a) Clericorum, b) Religiosorum (1223-1240). 3·α Pars. Aliae christianae confessiones his Notis carent (1241). A. Carent vel unitote vel catholicitate. 1) Protestantibus decst, si simul sumantur, unitas, si singillatim, ca­ tholicitas. 1? Protestantes simul sumpti carent unitote, a) regiminis et b) fidei, immo, c) non nisi quandam Ecclesiarum foederationem appetunt. 2.° Protestantes singillatim sumpti carent catholicitate, id est, magna diffusione, a) numerica, b) geographica, c) perpetua (1242SS). 2) Schismaticis deest, si simul sumantur, unitas, si singillatim, catho­ licitas. ° l. Schismatici simul sunipti, a) Unitate regiminis carent, b) Unitatem excludunt eorum principio autocephaliae, c) Unitati opponuntur a fortiori, ii qui Panchristianismo adhaerent. 2.0 Schismatici singillatim sumpti carent catholicitate, id est, magna diffusione, a) numerica, b) geographica, c) perpetua (1245s). B. Apostolicitatis Nota deficit in aliis sectis. 1) Deest ipsis apostolicitas successionis formalis. » 1. ° Quia carent vel unitate vel catholicitate sine quibus dari nequit successionis formalis apostolicitas. 2. ° Quia carent corpore Pastorum constituto sub Primate, prout illud Christus in Apostolis constituit: a) Protestantes, eo quod a saeculo XVI Primatum repudiaverint; b) Schismatici, eo quod a saeculo XI negaverint Primatum, et quidem contra agnitionem Orientalium in Conciliis: ante Photium, Ephesino, Chalcedonensi et Constantinopolitano III; β) tempore Photii, Constantinopolitano IV; y) pro unione, Lugdunensi II et Floren­ tino (124-ss). 2) Apostolicitas successionis materialis in aliis sectis non splendet ut in Ecclesia Catholica. ° i. Protestantes, a) omnes Sede ab Apostolis immediate fundata carent; b) Episcopaliani successionem solum indirectam in Ordine habent; c) qui Episcopatum non agnoscunt omni prorsus successione carent. 638 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 2. ° Schismatici, a) aliquas habent Sedes, Antiochenam et Alexandri­ nam, ab Apostolis fundatas, sed b) eorum successio est solum indirecta. 3. ° Protestantium et Schismaticorum mere materialis in Ordine successio non est Nota ad dignoscendam Ecclesiam, quia dari potest inter haereticos qui sunt extra veram Ecclesiam (1250-1253). C. Sanctitatis Nota aliae sectae carent. 1) Protestantium multiplices sectae: 1. ° De iure, seu iuxta eorum principia, omni christiana sanctitate care­ re deberent. 2. ° De facto continuata sanctitate carent ob defectum institutionum perfectionis. 3.0 Fructus sanctitatis, quos obtinent, aliarum causarum effectus sunt (1254-1258). 2) Schismaticorum Ecclesiae a sanctitatis Nota deficiunt: 1.° Schismatici relate ad Protestantes: a) Plura sanctitatis media adhi­ bent, a) doctrinalia, β) liturgica, y) sacramentalia; b) Copiosiores sanctita­ tis fructus obtinent, «) ex mediis adhibitis, β) ex suis Clericis et Monachis, y) ex agnitione et cultu Sanctorum. 2.0 Schismatici relate ad Catholicos: a) Pauciora sanctitatis media adhi­ bent, carent enim, a) universali auctoritate, β) infallibili Magisterio, y) ple­ nitudine Sacramentorum; b) Pauciores sanctitatis fructus obtinent, a) in pietatis operibus, β) in perfectione Ministrorum, y) in numero et compro­ batione Sanctorum; c) Media ad sanctificandum, quae Schismatici adhibent, nequeunt dici propria ipsorum, sed Ecclesiae Catholicae, a qua illa depromp­ ta retinent (1259-1263). 1222. i.a Pars: Unitas, Catholicitas, Apostolicitas, Sanctitas, sunt Notae quibus vera Christi Ecclesia discer­ nitur. Probatur ex data Notae notione. Nam quatuor haec Sym­ boli attributa sunt proprietates Ecclesiae necessariae. Atqui sunt praeterea visibiles, facile cognoscibiles et notiores ipsa Ecclesia ut vera in concreto dignoscenda. Ergo sunt etiam Notae, quibus vera Christi Ecclesia a falsis discerni possit. Mai. probata est in thesi quae huic praecedit. Min. patet ex applicata Notae notione ad has quatuor pro­ prietates, si sumantur sub illo respectu quem diximus in Stat, quaest. Sunt enim manifesto visibiles, facile cognoscibiles, et notiores ipsa Ecclesia ut vera in concreto dignoscenda: a) Uni­ tas facti socialis Ecclesiae in fidei professione, in regimini oboe­ dientia et in cultus praestatione; b) Catholicitas facti moralis, quae est magna diffusio numerica et geographica fidelium Ecclesiae per orbem; c) Apostolicitas successionis materialis, quae est mera continuatio unius personae post aliam in gerendo aliquo munere; d) Sanctitas moralis ordinaria, perfecta et heroi­ ca, quia caritatis operibus manifestatur, quibuscum semper coniuncta est. t-3 C-3 A.j. DE NOTIS ECCLESIAE. IH.31 N.IW1423 939 1223. 2.a Pars: Quatuor hac Notae Romano-Catholicae Ecclesiae conveniunt. A. Romano-Catholicae Ecclesiae convenit unitas. In Ecclesia Romano-Catholica omnes totius orbis fideles de facto subordinati sunt et oboediunt uni supremae potestati Sanctae Romanae Sedis, in fidei doctrina, in regimine et in cultu, et quidem perfecte et manifeste. Ergo Romano-Catholicae Ecclesiae perfecte et manifeste convenit unitas. Antecedens probatur ex Codice Iuris Canonici, quatenus plane notum est eum ubique vigere et ab omnibus observari; quod etiam comprobatur ex Actis Apostolicae Sedis, in quibus quotidianum et universale talis unius potestatis exercitium exhibetur. Etenim ex solo indice CIC patent: i) Universalis potestas legislativa quam S.Sedes exercet (l.i cn.8-24); 2) Subtec­ tum huius supremae potestatis esse Romanum Pontificem Con­ ciliumque Oecumenicum ei subordinatum (1.2 cn.218-229), or­ gana vero praecipua quibus eam exercet esse Sacras Congrega­ tiones et Tribunalia Curiae Romanae (1.2 cn.246-264); 3) Sub­ ditos talis potestatis esse omnes totius orbis fideles sive clericos sive religiosos sive laicos (1.2 cn. 108-214 265-725); 4) Obiectum talis potestatis esse: a) Sanctificationem et divinum cultum (I.3 cn.731-1321); b) Magisterium et fidei doctrinam I.3 cn. 1322-1408); c) Administrationem et regimen, praeditum po­ testate etiam iudiciali et coercitiva (I.3 cn.1409-1551 et I.4-5 cn.1552-2414). Ergo unitas quae de facto viget in Ecclesia Romano-Catholica est perfecta et manifesta, et in Regimine et in Magisterio et in Cultu, et quidem iam a multis saeculis, exsistens, nam Codex Iuris Canonici confectus praesertim est ob finem «colligendi in unum universas Ecclesiae leges ad haec usque tempora editas»8. Igitur de perfecta et manifesta Ecclesiae Romano-Catholicae unitate, praeclarissimum S.Irenaei testimonium deinceps etiam ad nostra usque tempora verissimum esse comprobatur (R 192). 8 Benedictus XV, Const. Apost. •Providentissima Mater Ecclesia· inter documenta per modum Introductionis edita in CIC. Licet CIC solam Ecclesiam Occidentalem respiciat, saepe etiam ad Orientalem se refert. Nuper Pius XII promulgavit Ius ecclesiasticum De disciplina Sacramenti Matrimonii nccnon Ius de iudiciis pro Ecclesia Orientali: AAS 41 (1949) 89-119; 42 (1950) 5-120. Orientales fure suo plane Romano Pontifici subduntur: cf. E.F.Re· gatjllo, Institutiones Iuris Canonici 1 (1946) n.32; Conte a Coronata, Instit. lur. Can. 1 (1948) η.ι,Ι. I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill ©40 1224. B. tholicitas. Romano-Catholicae Ecclesiae convenit ca- Romano-Catholicae Ecclesiae convenit de facto magna dif­ fusio numerica et geographica, simultanea et perpetua, ac quidem cum magna unitate coniuncta. Ergo Romano-Catholi­ cae Ecclesiae manifeste de facto convenit catholicitas. Antecedens aperte patet ex statisticis. Sufficiant eae quae sequuntur 9. Summa incolarum terrae attingit vel superat numerum 2.500.000.060. Ex iis: Iuxta A. Fischer . Summa totalis................ Catholici Protestantes Alii Christiani 400.000.000 208.000.000 179.000.000 Christiani universi igitur sunt 787.000.000 = 37 % hominum. Catholici Protestantes Alii Christiani Europa.................................. America................................ Asia.. .................................... Africa................................... Oceania.................. 209.672.679 136.3S7-425 19.196.956 6.256.905 2.085.814 127.212.452 39.610.824 5-047-539 6.872.266 6.711.616 110.812.834 414.019 23.208.948 8.825.455 364.041 totalis................ 373-569-779 185.454.697 143.625.297 Iuxta D'Espièrres sunt in in in in in Summa 9 A.Fischer, Freytag-Bemdts Taschenatlas (1938): H.A.Krose, S.I., Religionsstatistik: LTK 8 (1936) 790-93; Io.: ThRcv 37 (T938) 150; A.d'Espierres. La Religion dans les dif. pays du monde (1934); J.Despont, Nouvel Atlas des Missions (1951) 46s; Herder Korrespnndcnz,. Juni 1953. ap. DocumCath 50 (1953) 875s; alias statisticas ap. A.Bouffard, PrètMiss (1953) 41-105; Zapei.ena, De Ecclesia 1, Appendix, 510; D’Herbigny, th. 17; C.Aï.germissen, La Chiesa e le Chiese 71-74; cf. L.Hertun’G, Numerus Christianorum ineunte saeculo IV; Numerus Catholicorum inde a saeculo V: ZkathTh 58 (1934) 243-53; 62 (1938) 02-108. Pagani et Christiani tempore Conc.Vatic. ap. C.Martin, Conc. Vaticani documentorum collectio (1873) 1Û9. τ.·3 c-3 α·3· de notis lcclesiae. th.31 n.1224-1225 Alii Christiani Catholici Protestantes Europa..................... ,......... America................................ Asia...................................... Africa................................... Oceania............. .................. 211.734.000 141.526.000 19.450.000 7.595.000 1.883.000 117.782.000 58.346.000 6.176.000 5.434.000 6.681.000 137.462.000 1.282.000 13.272.000 4.783.000 Summa totalis. ........... 382.190.000 194.419.ooo 156.799.000 Iuxta Krose in in in in in 941 Iuxta Krose, Confessionum relatio % ad numerum incolentium terram : Diffusi per orbem Christiani........... Catholici------ ............ Protestantes. ............. Alii christiani ........... ludaei................... Sine religione............. Incolentes praesertim Asiam 733408.000 382.190.000 >94-419 000 156.790.000 15.265.000 77.630.000 = = — = — - 36% 19 % 9% 8% I % 4% Confutiani............ Hindu isti.............. Buddhist i.............. Taoist-Sintoisti. . . Mahomedani......... Aliae confess......... ·· .. .. .. 352.15o.ooo 245-734.000 = 2II.2S5.OOO = 58.000.000 — 234.066.000 «= 114.874.000— 17 % 12 % 10 % 3% II % 6% Iuxta J. Despont, Secret, gener. Propag. Fidei, 1951 Christiani.......... . Catholici.............. Protestantes......... Orthodoxi.......... . ludaei.................. Mundi incolae... ■ 8T6.477.s47 453.35i.586 202.007.811 161.118.150 it.699.833 2.438.576.447 - 36% = 20 % = 9% — 7% — i % = TOO % Pagani.................... Brahm.·-Hindous... Bouddistae........ Animistae.............. Musulmani............ Sine religione......... 913.105.260 — 574.778.360 225.021.000 «= 113-305.900 =» 374-494 360 = 91.505.600 = 41.O 25.5 10.0 5.5 T7,o 5,5 % % % % % % Iuxta Herder ex Encyclop. Britanica ed. 1953 Christiani........... Catholici...................... Protestantes................ Orthodoxi.................... ludaei.......................... Mundi incolae............. ........ ........ ........ ........ ........ ........ 750.292.154 425.508.220 196.503.520 128.280.414 11.532.500 2.367.737000 Mahometani.................... ......... Confuciani...................... ........ Bouddistae...................... ........ Hindous- Taoistae.......... ........ Relig. naturalis.............. ........ Sine religione.................. ........ 315 699.603 300.290.500 150.300.000 330.892.200 121.15O.OOO 387.579.r53 1225. His quae praecedunt inspectis manifeste patet Ecclesiae Romano-Catholicae catholicitas. Etenim a) Patet magna diffusio numerica tam absoluta quam relativa seu com­ parata cum diffusione numerica aliarum Christianarum confes­ sionum etiam simul sumptarum, quas superat; immo neque in mundo est alia religio quae tot sequaces habeat, b) Evidens 942 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill est magna eius diffusio geographica, cum in omnibus mundi partibus floreat, et quidem ita ut ubique una eademque sit ac vere supranationalis, quod sane de aliis Christianis confessioni­ bus dici nequit10. c) Haec magna diffusio manifesto est non physica sed moralis, quia de facto nunquam physice attigit omnes homines omniaque loca, et quia non paucas variationes in diversis regionibus passa est. d) Eadem tandem diffusio perpetua est et simultanea, quia postquam Ecclesia adulta eam assecuta est, semper ac simul eam usque ad nostra tempora retinuit. Iure ergo ac merito etiam hodie asserere possumus id quod suo tempore S.Augustinus tenebat, veram nempe Ecclesiam Nota catholicitatis ab omnibus agnosci et a sectis haereticis vel shismaticis discerni (R 1548)11. 1226. C. apostolicitas. Romano-Catholicae Ecclesiae convenit Nam Ecclesiae Romano-Catholicae aperte competit habere Sedem Romanam ab Apostolis Petro et Paulo fundatam, in 10 Cf. D’Herbigny, n.207. 11 S.Augustinus, De vera Religione 7,12; De fide rerum quae non videntur 6,7: ML 34,128; 40,176. 1-3 C-3 Λ·3· DE NOTIS ECCLESIAE. TH.31 N.I225-I228 »43 qua, serie nunquam interrupta, Episcopi directe successerunt, et ex qua aliae Sedes universi orbis potestatem, successione indirecte apostolica, semper mutuatae sunt (cf. R 297). Atqui in hoc evidenter consistit apostolicitas successionis materialis tam directae quam indirectae. Ergo Romano-Catholicae Eccle­ siae evidenter ac plene convenit apostolicitas successionis ma­ terialis. 1227. Igitur Ecclesia Romano-Catholica plenissimo iure potest protrahere usque ad hodiernum diem argumentum, quod iam saeculo II S.Irenaeus faciebat dicens: «Fundantes igitur et instruentes beati Apostoli Ecclesiam, Lino Episcopatum administrandae Ecclesiae tradiderunt... Succedit autem ei Anacletus; post eum tertio loco ab Apostolis Episcopatum sortitur Clemens... Duodecimo loco Episcopatum ab Apostolis habet Eleutherius». Atque eadem ratione aliis sine interruptione sibi invicem succedentibus, nunc ducentesimo sexagesimo pri­ mo loco ab Apostolis Episcopatum obtinet Pius XII. «Hac or­ dinatione et successione, ea quae est ab Apostolis in Ecclesia traditio et veritatis praeconatio pervenit usque ad nos. Et est plenissima haec ostensio, unam et eandem vivificatricem fidem esse, quae in Ecclesia ab Apostolis usque nunc sit conservata et tradita in veritate» (R 211; Kch 126) 12. 1228. D. Romano-Catholicae Ecclesiae de facto con­ venit sanctitas. Ecclesiae Romano-Catholicae manifesto convenire sanctita­ tem moralem, etiam perfectam et heroicam, probamus ex tri­ plici praesertim capite: 1) ex historicis antiquitatis monumen­ tis; 2) ex Canonizationis Sanctorum processibus; 3) ex perma­ nentibus perfectionis Institutis. 1) Ex historicis antiquitatis monumentis probamus prae­ sertim, sanctitatem moralem floruisse in Ecclesia ante tempora schismatis Orientalium (a.865 vel 1053: cf. D 330 350). a) Ex Actis Conciliorum generalium et particularium universae Eccle­ siae, quae ordine chronologico a Mansi 53 voluminibus in folio collecta sunt, quorum 19 priora volumina annum 1070 attin­ gunt; b) Ex scriptis SS. Patrum tam graecorum quam latinorum, quae ordine chronologico Migne in sua Patrologia 387 volu­ minibus collegit, quorum 100 priora uniuscuiusque seriei vo­ 12 S.Irenaeus, Adv. haereses 3,3,3: MG 7,849; Tertullianus, De praescriptione haeret. 32,36,37: ML 2,40.49s. 944 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill lumina continent ea quae scripta sunt ante orientale schisma; c) Ex Actis Sanctorum tam martyrum quam confessorum, quae a Bollandistis 65 voluminibus in folio edita sunt. 1229. Iam vero: a) In Actis Conciliorum exhibentur cri­ teria et normae non solum doctrinae, sed'etiam sanctitatis vitae quam fideles ducebant; b) In scriptis SS.Patrum habemus prae­ clara exempla non solum scientiae, sed etiam moralis eorum perfectionis in Ecclesia; c) In Actis denique Sanctorum narran­ tur eximia facta quae probant quamplurimos exstitisse Marty­ res et Confessores de quorum sanctitudine morali etiam perfecta et heroica dubitari nequit. Ergo ex historicis antiquitatis mo­ numentis abunde constat sanctitatem moralem etiam perfectam et heroicam convenire Ecclesiae ante tempora schismatis Orien­ talium. Atqui Ecclesia ante tempora' schismatis Orientalium Apostolicae Romanae Sedi oboediebat et cum ea communica­ bat. Ergo ex historicis antiquitatis monumentis abunde constat Ecclesiae Romano-Catholicae convenire moralem sanctitatem etiam perfectam et heroicam. 1230. 2) Ex Canonizationis Sanctorum processibus pro­ bamus sanctitatem moralem etiam perfectam et heroicam flo­ ruisse in Ecclesia Romano-Catholica inde praesertim a saeculo X exeunte, quando Romani Pontifices sibi reservaverunt defini­ tivam harum causarum decisionem. Facta quae in hac argumentatione praesupponuntur. Romani Pontifices, de facto iam Ioannes XV (a.985-996), strictus vero Alexander III (a. 1159ii 81), sibi reservant ultimum iudicium in Sanctorum causis. Post ortum Protestantismum rigidiores in dies regulae processus Canonizationis Sancto­ rum statuebantur a Leone X (a.1513-1521), Sixto V (a.1585-1590), Urba­ no VIII (a.1623-1644) et Benedicto XIV (a.1740-1758). Accuratissimum tandem ius vigens denuo a Benedicto XV in Codice luris Canonici promul­ gatum est (a.1917) I3. 1231. a) Processus, qui ante Beatificationem et Canonizationem in­ struuntur. alius est dioecesanus, plures vero alii sunt romani. Primus est pro­ cessus informativus, coram tribunalia dioecesana, de scriptis, de vita et mo­ ribus, de non cultu servi Dei. Processus vero romani sunt: a) Introductorius, in quo examini ac discepta­ tioni subiciuntur eadem fere quae in processu dioecesano acta sunt, atque complentur; b) De Venerabili, circa famam et heroicitatem virtutum servi Dei, quae iudicio contradictorio probandae sunt: hic processus subicitur iudicio triplicis Congregationis alia quae appellatur antepraeparatoria, alia praeparatoria et tertia generalis, in qua Cardinales votum consultivum fe­ runt, iudicium vero ipsi Summo Pontifici reservatur, qui decretum de he13 CIC I.4 p.2. Dc causis Beatificationis ct Canonizationis, cn.1999-2141; A.Michel. Sainteté Note de l'Eglise: DTC 14,854-60. L-3 C-3 Λ'·3· DE NOTIS ECCLESIAE. ΤΗ·3Ι N.I22S-I235 945> roicitate virtutum promulgare iubet, atque inde servus Dei appellari potest Venerabilis; c) De miraculis, a peritis medicis examinandis et comprobandis, qui processus triplicis Congregationis approbationi, pariter ac praecedens, subiciendus est; d) Processus de fluto» ad Beatificationem, sic appellatus, quia decreto concluditur, quod «tuto ad Beatificationem procedi possit», quem ergo sollemnis sequitur Beatificatio. 1232. b) Canonizationis processus fit triplex: c) Primus circa saluta­ res Beatificationis effectus; f) de novis miraculis, quae triplici Congregatione approbanda sunt, ut de miraculis ante Beatificationem dictum est; g) Pro­ cessus de «tuto» ad Canonizationem, qui tribus Consistoriis evolvitur: Consis­ torio secreto, in quo soli omnesque Cardinales interrogantur et suffragium «placet» dant; Consistorio publico, in quo dioeceses causaeque ponentes per oratorem Beati laudes efferunt eiusque Canonizationem implorant, ad quos Secretarius respondet hortando ad orationem; Consistorio semipublico, in quo Cardinales et Episcopi Romae degentes, post maturum causae studium, suffragium Secretario tradunt; tandem haec suffragia Summus Pontifex pro placito sancit et diem pro sollemni Canonizatione indicat14. 1233. His suppositis iam fit argumentum. Ex processibus Beatificationis et Canonizationis manifeste apparet comprobata moralis sanctitas etiam perfecta et heroica, et quidem divinitus miraculorum suffragio confirmata. Atqui in Romano-Catholica Ecclesia post rigidiorem Canonizationis processum quamplurimi viri beatificati et canonizat! sunt. Ergo ex processibus Beatificationis et Canonizationis manifeste comprobatum appa­ ret, Ecclesiae Romano-Catholicae convenire sanctitatem mo­ ralem etiam perfectam et heroicam. 1234. Ad min. Ante saec.XVI formali decreto a Papa canonizati sunt 53 Sancti, ex. gr. SS.Eduardus Rex, Anselmus, Bernardus, Dominicus, Franciscus, Antonius Patav., Ludovicus Rex, Thomas, Bonaventure, R.a Penafort, Birgitta, Catherina, Vinc.Ferrer, alii. Inde vero a saec.XVI, vi­ gente iam rigidiore Canonizationis processu, plures canonizati sunt: a) Et quidem 34 ex iis qui ante ortum Protestantismum vixerant, ex gr. SS.Franc.de Paula, Antoninus, Laur.Iustiniani, Elisabeth Lusit., Septem Fundatores Or­ dinis Servitarum, Hiacyntus, aliique; b) permulti ex iis, qui vixerunt post ortum Protestantismum, ut S.Th.a Villanova, S.Ioan.de Deo, S.Ig.de Lo­ yola, S.Phil.Neri, S.P.de Alcantara, S.Camil.de Lellis, S.F.Xavier, S.Car. Borromeo, S.F.a Borgia, S.Vinc.de Paulo, S.Teresia, S.Aloisius, S.F.de Sa­ les, S.Ioan.a Cruce, S.P.Claver, S.Ios.Calasanz, aliique innumeri. Adeoque quatuor saeculis, ab orto Protestantismo anno 1517 usque ad annum 1917, in quo novus CIC promulgatus est, sollemniter in Ecclesia Catholica pro­ clamati sunt 113 Sancti et 542 Beati >s. 1235. Posterius autem iuxta rigidam processus Beatificationis et Ca­ nonizationis formam in CIC promulgatam, plurimae sollemnes Beatificationes et Canonizationes celebratae sunt, adeo ut solus Pius XI proclama­ is Cf. D’Herbigny, n.275. 15 Ottiger, 2,970-75; Michelitsch, § 188; D’Herbigny, n.276,2,B; Alcbrmissen, 405-409. 946 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. ΠΙ verit 496 Beatos et 34 Sanctos, quos inter recensentur S.Teresia a puero lesu, S.P.Canisius, S.Sof.Barat, S.Ioan.Viannei, S.Ioan.Eudes, S.Rob.Bellar­ mino, S.Ioan.Bosco, S.Ioan.Leonardi, S.Gemma Gallgani, aliique. Ergo ex processibus Beatificationis et Canonizationis abunde constat in Ecclesia Romano-Catholica sanctitatem moralem etiam perfectam et heroicam floruisse inde a saeculo X exeunte ad nostram usque aetatem. 1236. 3) Ex permanentibus perfectionis Institutis proba­ mus sanctitatem moralem etiam perfectam et heroicam Eccle­ siae Romano-Catholicae convenire. Instituta permanentia de quibus loquimur sunt, a) Status Clericorum saecularium, b) Status Religiosorum. Ex eis arguimus: Status Clericorum et Religiosorum natura sua ducit ad sanctitatem moralem etiam perfectam et heroicam. Atqui uterque status in Romano-Catholica Ecclesia de facto semper floruit. Ergo ex permanentibus perfectionis Institutis constat sanctitatem moralem etiam per­ fectam et heroicam Ecclesiae Romano-Catholicae convenire. 1237. Ad mai. a) Status Clericorum saecularium natura sua ducit ad sanctitatem moralem etiam perfectam et heroicam, quia in genere importat, praeter ea ad quae omnes fideles te­ nentur, obligationem observandi ea quae Clericis praescribun­ tur in CIC 1.2 p.i; atque in specie quia postulat deditionem divino cultui et sacris ministeriis, exigit ulterius praestationem oboedientiae quae inde saltem a saeculo V in Ordinatione for­ maliter promittitur, exigit praeter castitatem etiam coelibatum, saltem in Ecclesia occidentali, in qua paulatim inde a saecu­ lo IV invaluit et post S.Gregorium Magnum iure communi praescriptus est,6. 1238. Ad mai. b) Status Religiosorum natura sua ducit ad sanctitatem moralem etiam perfectam et heroicam, adeo ut ab ipsa Ecclesia agnoscatur esse et appelletur proprie dictus status perfectionis acquirendae 16 17. Ratio autem est, quia in ge­ nere postulat, praeter ea ad quae omnes fideles tenentur, obser­ vantiam eorum quae eis praescribit CIC 1.2 p.2; atque in specie quia importat obligationem tendendi in perfectionem per observantiam consiliorum evangelicorum iam inde a tem­ pore Ascetarum saeculi II; quia exigit vitam ducere a mundo separatam et a plurimis de se licitis rebus abstinentem inde a tempore Anacoretarum S.Antonii Abbatis saeculo III exeunte; exigit communem vivendi rationem inde a tempore Coenobita­ rum S.Pachomii saeculo IV ineunte; exigit subiectionem alicui 16 Wernz-Vidal, Ius Canonicum 2 n.86-128. 17 Pius XII, Allocutio «Annus sacer»: AAS 43 (1951) 26-36. L-3 C-3 A.3. Τ>Ε NOTIS ECCLESIAE. TH.31 N.1235-I24O 947 Regulae inde a tempore Monachorum S.Basilii et S. Martini Touronensis medio saeculo IV; exigit observantiam Regulae strictioris votorumque stabilitatis et oboedientiae inde a tem­ pore Ordinum S. Benedicti saeculo VI; exigit impletionem trium votorum, paupertatis, castitatis et oboedientiae deditionemque apostolatui animarum inde a tempore Ordinum mendicantium S.Francisci et S.Dominici saeculo XIII; exigit denique amplio­ rem apostolatui omnis generis deditionem inde a tempore Cle­ ricorum Regularium S.Ignatii saeculo XVI aliorumque plurimo­ rum Institutorum quae deinceps erecta sunt18. 1239. Ad min. a) Statum Clericorum saecularium in Eccle­ sia Romano-Catholica semper floruisse, constat ex Historia Ecclesiae; ad officium enim Clericorum praesertim saecularium semper pertinuit ordinare, dirigere et promovere Ecclesiae Romano-Catholicae vitam moralem, asceticam et religiosam. Hunc autem Clericorum statum nostris diebus vel maxime florere patet praeterea iam ex eorum numero, qui attingunt vel superant 260.000, et ex territorialibus iurisdictionibus curae eorum praecipue commissis, quae numerantur circiter 2.000, id est 1.514 Patriarchatus, Archidioeceses et Dioeceses, atque 486 Delegationes, Administrationes, Vicariatus, Praefecturae vel Missiones Apostolicae 19. 1240. Admin, b) Statum Religiosorum in Ecclesia Ro­ mano-Catholica semper floruisse, constat ex eorum Historia, quam nuper edidit Heimbucher; patet ex ingenti eorum nu­ mero Sanctorum, Beatorum, Venerabilium et Servorum Dei, virorum et feminarum; patet ex insignibus et permanentibus caritatis operibus quae semper exercuerunt, praesertim vero inde a saeculo VI Ordo S.Benedicti, inde a saeculo XII Cistertienses et Praemonstratenses, inde a saeculo XIII Franciscani, Dominicani, Augustiniani et Carmelitani, inde a saeculo XVI Societas lesu, atque omni laude maiora caritatis Instituta a SS.Ioanne de Deo et Vincentio de Paulo fundata, quorum ca­ ritatem deinceps innumera alia Religiosorum et Religiosarum Instituta aemulata sunt; exeunte vero saeculo XIX et ineun18 Cf. B.Llorca, Manual de Hist. edes. (1042) n.76s.ni-ii5-i38.i6os.i88.2io; J.Marx, Hist, edes. § 47.70.84-86.103.129s. 157; Z.G.-Villada, Hist. edes, de Espana 2 p.i c.i4s; Kirch, Leitfaden KG i § q8ss. 19 Cf. D’Herbigny, n.207; C.Streit, Atlas hierarchicus (1929); L.Gramatica, Testo e Atlante di Geografia ecclesiastica e missionaria (1928); K.Guggenberger, Klerus: LTK 6 (1934) 41-44. recenset Sacerdotes saeculares 257 000. regulares 64.000, summa 321.000, ex quibus in Europa 252.000, in America 51.500, in Asia 10.500, in Africa 4.800, in Ocea­ nia 2.200; cf. Zapelena, th. 13 p.467. Numerus territorialium jurisdictionum ex Annuzjrio Pontificio a.1955 p.1285. 948 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill te nostro saeculo vel maxime eminent caritatis opera quae SS.Ioannem Bosco et losephum Cottolengo fundatores habent. Accedit eximium supra omnia caritatis opus evangelizationis infidelium, quod inde praesertim a saeculo XVI prae aliis exer­ cent Religiosi. Statum Religiosorum nostris diebus vel maxime florere constat ex Statisca Sacrae Congregationis de Religio­ sis, 1942, ubi Ordines et Congregationes iuris Pontificii recen­ sentur, virorum 156 cum 220.041 sociis, et feminarum 732 cum 586.646 sociis 20. Ergo ex permanentibus perfectionis Institutis constat sanc­ titatem moralem etiam perfectam et heroicam Ecclesiae Romano-Catholicae convenire. 1241. 3.“ Pars: Quatuor praedictae Notae reliquis Christianis Confessionibus non conveniunt. Quatuor Notae, desunt caeteris Christianorum Confessio­ nibus. Ergo soli Romano-Catholicae Ecclesiae conveniunt eamque propterea ut veram Christi Ecclesiam a falsis discernunt. Conclusio patet ex probatis duabus partibus quae praecedunt. Antecedentis assertum est probandum. 1242. A. Protestantibus et Schismaticis desunt vel unitas vel catholicitas. 1) Protestantibus, si eorum sectae simul sumantur, deest de facto unitas, si singillatim considerentur, eis deest catholi­ citas facti. Ergo Protestantibus desunt de facto vel unitas vel catholicitas. i.° Protestantium sectae, si simul sumantur, carent unitate facti, immo iuxta eorum principia eam nunquam de facto obti­ nere poterunt. Ergo Protestantibus, si eorum sectae simul su­ mantur, deest de facto unitas. 1243. -Antec. Protestantium sectae, si simul sumantur: a) carent unitate regiminis, quia dividuntur in plus quam 100 praecipuas denominationes diversas et ad invicem indepen­ dentes; b) carent unitate fidei, quia iam nequeunt assignari fidei articuli in quibus conveniant, quemadmodum apparuit anno 1925 in Stockholm, ubi 680 delegati a 103 sectis ex 37 na­ 20 M.Heimducher, Dic Ordcn und Kongregationcm der kathol. Kirche 2 v. (1934): S.Congr. dei Relig. Statistica degli Ordini e delle Congregationi religiose di diritto pontificio (1942); Sturm Schulz-Fink, Orden: LTK 7 (1935) 748-61 ; Algermissen, 409-17; Annuoriufn Ponti­ ficium anni 1942 recenset 163 Ordin. et Congreg. Religiosorum, et 1071 Cong. Religiosa­ rum iuris Pontificii; Id., anni 1955 recenset Congr. Iuris Pontificii: Vivorum 185, femi­ narum 1.376. T-3 C-3 Α.,>. Γ>Ε NOTIS ECCLESIAE. TH.31 N.I24O-I245 949 tionibus convenerunt sub lemmate Vita et Actio, ex condicto suppressa est omnis quaestio de fide: dissensus Protestantium in fide expresse patuit in Congressu eorum, anno 1927 in Lau­ sanne coadunato sub lemmate Fides et Ordo, in quo ad nullam concordem conclusionem circa doctrinam fidei devenire potue­ runt; nec meliores unionis fructus videtur obtinuisse utraque tendentia in conventibus quos anno 1937 celebraverunt Vita et Actio in Oxford, Fides et Ordo in Edimburgo; constituerunt ta­ men Consilium Oecumenicum Ecclesiarum ut in posterum utriusque tendentiae labores dirigat; huius Oecumenici Consilii coadu­ natio I in Amsterdam anno 1948 et II in Evanston anno 1954 habita exiguos collegit fructus, ut diximus th.29 n.1127; c) his conaminibus foederationis potius quam unionis, Protestantes patefaciunt defectum verae unionis, quam quaerunt, immo hac vera unione carere fatentur, neque eam posse obtinere videntur quandiu principia retineant de nationali independentia religio­ sa, de libero doctrinae examine individuali, id est dum negent unam debere esse in Ecclesia supremam docendi, regendi, sanctificandi potestatem 21. 1244. 2.0 Protestantium sectae, si singillatim sumantur carent vera catholicitate. Nam singulis Protestantium sectis de facto desunt: a) magna diffusio numerica, quia numerosiores sunt Calviniani = 90.000.000, Lutherani — 70.000.000, Anglicani = 30.000.000; b) magna diffusio geographica deest eis, quia vel restringuntur praesertim quibusdam populis, ut Luthe­ rani populis germanicis, Anglicani vero populis anglosaxonis, vel intra eandem sectam independentes sunt iuxta nationes, quod de omnibus protestanticis sectis iure dici potest; c) per­ petuitas tandem necessario eis deest, quia Protestantium sec­ tarum nullae saeculo XVI antiquiores sunt 22. 1245. 2) Schismaticis, si eorum sectae simul sumantur, deest de facto unitas, si singillatim considerentur, eis deest facti catholicitas. Ergo Schismaticis desunt de facto vel unitas vel catholicitas. i.° Schismaticorum sectae, si simul sumantur, carent de facto unitate saltem in regimine, immo iuxta eorum principia 21 D’Herbigny, n.2O5*; Zapelena, th.13 part.i p.446-52; Algermissen, 770-76; Heiler. 14-19; I.Giordani*, Crisi protestante c unità della Chiesa. (1939); JuGiE, Schisme Byzantin: DTC 14.1400. Cf. supra n.1127 ct infra n.1272. 22 Zapelena, Appendix, 2 p.$ 10-15; R.H.Benson, Non Catholic denominations (1910). Vide supra n.1127 ct infra n.1272. Cf. C.Crivelli, Pcqueno diccionario dc las sectas protestan­ tes (1948). S50 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill eam nunquam obtinere poterunt. Ergo Schismaticis, si eorum sectae simul sumantur, deest de facto unitas. Antec. Schismaticorum sectae, si simul sumantur: a) ca­ rent de facto unitate saltem regiminis, quia dividuntur in 20 cir­ citer sectas vere independentes, sive absolute independentes quae appellantur Autocephalae, sive relative independentes quae denominantur Autonomae 2i; b) iuxta eorum principia unita­ tem de facto obtinere nunquam poterunt, quia stante eorum principio autocephaliae vel autonomiae nequeunt agnoscere unam supremam auctoritatem quae de facto eos in regimine uniat, et quia universale Concilium, quod pro eis suprema auctoritas esse posset, propter eandem causam, post Nicae­ num II anni 787, nullum, iuxta ipsos, habitum fuit, nec perdu­ rante separatione ab Ecclesia Occidentali ullo modo haberi potest, prout ipsi communiter cum Philareto fatentur23 24; c) haec a fortiori valent de Orientalibus hodiernis Panchristianismum cum Protestantibus foventibus, qui vago tantum uni­ tatis conceptu contenti et salva uniuscuiusque sectae independentia in regimine, in doctrina et in cultu, solam quandam foederationem omnium Christianorum adinvenire satagunt. Panchristianis vere applicari potest illud Tertulliani dictum: «Schisma est unitas ipsis» 25. 1246. 2. ° Schismaticorum sectae, si singillatim sumantur, carent catholicitate facti. Nam singulis Schismaticorum sectis de facto desunt: a) Magna diffusio numerica, quia numerosiores sunt Patriarchatus Moscovita — 100.000.000, Patriarchatus Rumenicus = 13.000.000, Ecclesia Synodalis Graeciae = 7.000.000; b) Magna diffusio geographica deest eis, quia singulae sectae indolem nationalem fere exclusivam induunt et ideo secun­ dum vicissitudines politicas, pro variatione nationalitatum, in­ dependentes ad invicem fiunt, prout patuit maxime post magna postrema hominum bella inde ab anno 1918; c) Perpetuitas tandem necessario eis deest, quia Schismaticorum sectae prae­ cipuae saeculo XI vel ad summum saeculo IX antiquiores non sunt26. 23 D’Herbigny, n.2O3s; Zapelena, th.13 part.2 p-453-57: Jugie, 4,225-40; A.Fortescue, Eastern Churches: CE 5 (1909) 230-40; J.Lippl, Griech. Kirche: LTK 4 (1932) 697-703; Dumont, O.P., Eglises orientales: Tableau (1936); Jugie, Schisme Byzantin. Unité: DTC 14,1407-u. 24 Jugie, 4,305; Heiler, 215-20.225S; Zankow, 88; Jugie, Schisme Byzantin et Conc. Oecuménique: DTC 14,1425-35· Unitatem quandam non iurisdictionalem sed mere conven­ tionalem ostenderunt anno 1948; cf. V.Grumel, l.c., nota 43. 25 Heiler, 225-28; Zankow, 75-77; Tertullianus, De Praescr. 42: ML 2,70. Cf. n.1127· 26 Zapelena, Appendix 3 p.5i6s; Y.Congar, Chrétiens desunis: Principes d’un Oecumé­ nisme catholique (1937); cf. Heiler, 153-178; J.Schweigl, Die Hierarchien der getrennten Orthodoxie: OrCh 13 (1928) 5-74; MJugie, Schisme Byzantin. Les autocéphalies: DTC 14, 1372-86. 1-3 C-3 Λ-3- DK NOTIS ECCLESIAE. TH.31 N.1245-1249 951 1247. B. Protestantibus et Schismaticis deest vera apostolicitas. 1) Apud Protestantes et Schismaticos dari nequit vera apostolicitas successionis formalis. i.° Vera apostolicitas successionis formalis dari nequit nisi intra unitatem et catholicitatem. Atqui Protestantibus et Schis­ maticis deest vel unitas vel catholicitas ut probavimus. Ergo apud Protestantes et Schismaticos dari nequit vera apostolicitas successionis formalis. Mai. constat; quia Apostolicitas successionis formalis, id est sine ulla iuris mutatione, importat ius et obligationem unionis et communionis cum omnibus universi orbis Apostolo­ rum successoribus (cf. Io 17,11). 2.0 Vera apostolicitas successionis formalis dari nequit apud eos qui corpus Pastorum Ecclesiae non retinent constitutum ea ratione qua Christus constituit Collegium Apostolorum, id est sub una S.Petri et successorum eius auctoritate primatiali 27. Atqui Protestantes et Schismatici corpus Pastorum non retinent constitutum sub una S.Petri et successorum eius auctoritate primatiali. Ergo vera apostolicitas successionis formalis dari nequit apud Protestantes et Schismaticos. 1248. Ad min. a) De Protestantibus ex historia constat eos ortum habuisse saeculo XVI per negationem oboedientiae Apostolicae Romanae Ecclesiae, quam usque tunc primatiali S.Petri auctoritate praeditam esse agnoverant; eorum autem pertinacia in rebellione manifeste patuit eo quod invitati et enixe rogati noluerint ad Concilium Tridentinum accurrere eorum causa convocatum. 1249. Ad min. b) De Schismaticis etiam ex historia constat eos ortum habuisse saeculo IX vel XI per denegatam subiectionem Apostolicae Romanae Ecclesiae, cuius primatialem S.Petri auctoritatem, usque tunc ab Orientalibus sem­ per agnitam, negaverunt, et quidem: a) contra explicitam attes­ tationem quam Orientales manifestaverunt in Conciliis Ephesino (a.431), Chalcedonensi (a.451), Constantinopolitano III (a. 680); β) contra sollemne iudicium quo Photii seditionem reiecerunt in Concilio Constantinopolitano IV (a.870); y) con­ tra apertam retractationem quam post Michaelis Cerularii tem27 Leonis M. et Innocenth III doctrinam vide supra n.234-28o: R 2191. 952 I.SAI.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill pora Orientales praestiterunt in Conciliis Lugdunensi II (a. 1274) et Florentino (a. 1439) 28. 1250. 2) Apostolicitas successionis materialis non adeo plene et evidenter constat convenire Protestantibus et Schisma­ ticis, ut Romano-Catholicae Ecclesiae. Ergo apostolicitas sucessionis materialis nequit ut Nota contra Romano-Catholicam Ecclesiam a Protestantibus et Schismaticis proferri. i.° Protestantibus a) non competit habere aliquam Sedem ab Apostolis fundatam, in qua, serie nunquam interrupta, Episcopi directe successerint. Ergo apostolicitas successionis materialis non adeo plene et evidenter convenit Protestantibus, ut Romano-Catholicae Ecclesiae. b) Protestantium sectae episcopalianae successionem ma­ terialem ratione Ordinis Episcopatus ab Apostolis habere pos­ sunt, sed indirecte tantum et mutuatam tandem vel ab Ecclesia Romano-Catholica vel ab Ecclesiis Schismaticorum. Ergo eam non sibi ut propriam adscribere possunt. 1251. Num de facto apostolicitas successionis materialis ratione Ordi­ nis concedenda sit Protestantium sectis episcopalibus, pendet a quaestione de valore Ordinationum, quibus Episcopatum obtinent; Anglicanorum enim Ordinationes detectae sunt invalidae ob defectum formae tempore Leo­ nis XIII (D 1963-1966) 29. Unde iure dubitari potest de visibilitate et facili cognoscibilitate apostolicitatis successionis materialis Protestantium, ac prop­ terea non constat eorum apostolicitatem, si quam habeant, esse vere Notam quam in sui favorem iure afferre possint. ■ c) Protestantium sectae non Episcopalianae, inter quas prae­ cipuae recensentur Lutheranae, Calvinianae, Presbyterianae et Congregationalistae, utpote Episcopatu carentes, omni apostolicitate successionis, etiam mere materialis ratione Ordinis, destituuntur. 1252. 2.0 Schismaticis a) competit quidem habere Se-’ des, praesertim Antiochenam et Alexandrinam, ab Apostolis fun­ datas; sed b) non adeo constat in eis Episcopos, serie nunquam interrupta, directe inde ab Apostolis ad nostra usque tempora successisse. Ergo apostolicitas successionis materialis non adeo plene et evidenter convenit Schismaticis, ut Romano-Catholi­ cae Ecclesiae 30. 28 Orientales novem priorum saeculorum agnovise Primatum successorum S.Petri in Ro­ mana Ecclesia, ostendunt auctores acatholici ut S.H.Scorr, The Eastern Churches and the Papacy (1&28) 350s; Fr.Heiler, Urkirche und Ostkirche (1937) 220-23; T.G.Jalland (1944)· Cf. n.453· 29 Cf. D’Herbigny, n.32Q. 30 Cf. P.B.Gams, Series Episcoporum Ecclesiae Catholicae (1873); C.Eubel, Hierarchia catholica medii aevi (1913)· Vide Episcoporum series in sedibus praesertim Antiochena, Hierosolymitana, Alexandrina et Constantinopolitana. L-3 C-3 Λ.3· BE NOTIS ECCLESIAE. ΤΗ·3Ι N.1249*1 -.55 953 1253. 3.° Schismaticorum et Protestantium sectas, ratione Ordinis Epi­ scopatus, successionem ab Apostolis materialem habere concedimus. Attamen haec materialis in potestate Ordinis successio censeri nequit Nota sufficiens ad veram Ecclesiam dignoscendam. Nam cum haec potestas tradatur sacra­ mento Ordinis, valide conferri, suscipi et exerceri potest a subiecto capaci, dummodo necessariae ad valorem adhibeantur materia, forma et intentio; ac propterea valide copferri, suscipi et exerceri potest etiam ab Haereticis et Schismaticis, quamvis propter haeresim et schisma membra Ecclesiae non sint. Ergo mere materialis in potestate Ordinis successio censeri nequit Nota sufficiens ad veram Ecclesiam dignoscendam 31. 1254. C. sanctitatis. Protestantibus et Schismaticis deest nota x) Protestantium sectis: x.°, de iure deneganda est omnis sanctitas; 2. °, de facto deest continuata Sanctitas perfecta et heroica; 3. °, attribui nequeunt illi sanctitatis fructus qui apud Protestantes bona fide errantes reperiuntur. Ergo Protestantium sectis deest Nota sanctitatis. Ad antec. x.° De iure Protestantibus deneganda est omnis sanctitas. Nam fundamentum omnis christianae Sanctitatis sunt opera libere facta ob motivum caritatis. Atqui Protestantes denegaverunt homini libertatem et tenent solam fidem sine caritatis operibus iustificare. Ergo de iure deneganda est Pro­ testantibus omnis Sanctitas. Mai. Abunde probatur ex Scriptura: cf. Mt 16,27; 25,34-46; Rom 2,13; x Cor 7,19; 13,1-13. Min. patet ex Protestantium doctrinis, quas Ecclesia Catholica damnavit: In Bulla «Exurge Domine» Leonis X, a. 1520: D 7715.775s; necnon in Conc.Tridentino: D 797 814-817 819 821 823s. Vide etiam libertatem hominis contra Ianseniüm vindicatam ab Innocentio X: D 1094 32. 1255. Ad antec. 2. ° De facto Protestantibus deest conti­ nuata Sanctitas perfecta et heroica. Nam continuata Sanctitas perfecta et heroica obtinetur mediantibus Institutionibus per­ manentibus, quae in observationem consiliorum evangelicorum intendant. Atqui de facto Protestantes tales Institutiones reiecerunt, immo eas irridere non desinunt. Ergo de facto deest Protestantibus continuata Sanctitas perfecta et heroica. Mai. patet ex iis quae diximus superius de permanentibus 31 Schismatici vel haeretici valide conferentes vel exercentes Ordinis potestatem, quamvis a vera Ecclesia avulsi, agunt tamen ut eius ministri, atque ulterius vera Ecclesia tacite vel aperte cis concedit eam iurisdictionem, quae ad bonum animarum bona fide errantium neces­ saria sit: cf. CIC cn.209; Zapelena, ρ·457· 32 Ottiger, 2,1026-30.1034-37.1041-44; Michelitsch, § 189: Lutheri, Calvini et Zwinglii sententias citant. 9M I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill perfectionis Institutis, atque ex ipsa rei natura apparet eius veritas. Min. constat ex historia, nam Protestantes de facto theoretice et practice aboleverunt caelibatum Clericorum et Instituta Religiosorum quibus homines vitae perfectae devoventur. Immo, consequenter ad eorum principia de iustitia imputata et de sufficientia fidei sohus ad sanctitatem obtinendam, irrident atque minus utile reputant studium mortificationis, virginitatis et abnegationis, quod fundamentum est votorum paupertatis, castitatis et oboedientiae Religiosorum; irrident etiam studium humilitatis et crucis Christi, quod vitae heroicae Christianorum fundamentum est33. 1256. Ad antec. 3.0 Protestantium sectis attribui ergo nequeunt ii sanctitatis fructus qui apud Protestantes bona fide errantes reperiuntur. Nam sanctitatis fructus, quos agnoscimus dari apud Protestantes bona fide errantes, Protestantium sec­ tis attribui nequeunt, si ab aliis causis revera de facto operan­ tibus producuntur. Atqui tales sanctitatis fructus non a Pro­ testantium sectis, sed ab aliis causis revera de facto operan­ tibus producuntur. Ergo Protestantium sectis, attribui ne­ queunt ii sanctitatis fructus qui apud Protestantes bona fide errantes reperiuntur. Mai. patet tamquam conclusio eorum quae probavimus sub i.° et 2.° 1257. Min. Causae revera et de facto operantes, quae pro­ ducunt sanctitatis fructus quos videmus apud Protestantes bona fide errantes, sunt: i.a Voluntas salvifica Dei, qui omnes homines vult salvos fieri et ad agnitionem veritatis venire (1 Tim 2,4), ac propterea gratias suas hominibus bonae voluntatis dis­ tribuit etiam extra veram Ecclesiam bona fide vagantibus; ® Nativa vis doctrinae revelatae et exemplorum Christi, quae 2. in sacris Scripturis continentur ad utilitatem omnium qui ea legere vel audire valeant; 3.® Efficacia Sacramentorum Baptis­ mi, sacrae Ordinationis et Eucharistiae, quae quamvis Sacra­ menta verae Ecclesiae sint, tamen valide administrari et sus­ cipi possunt a subiectis capacibus etiam extra veram Ecclesiam vagantibus, dummodo materia, forma et intentio necessariae ad valorem rite adhibeantur; 4.® Moralis influxus et salutaria exempla Romano-Catholicae Ecclesiae, quam praesertim sic dicta Alta Ecclesia Anglicana, Lutherana et Americana inde 33 Cf. Ottiger, 2,988-1024; A.Michel, Sainteté dans les Protest.: DTC 14,860-63. L-3 C-3 Λ·3· Ι>1· NOTIS ECCLESIAE. ΤΗ.31 Ν.Ι255-Ι260 955 a medio saec.XIX imitata est in cultu liturgico, in Institu­ tionibus statui Religiosorum simillimis 34, in caritatis operibus, in praxi Exercitiorum spiritualium, in usu confessionis et in aliis. Immo Ecclesia Anglicana ad imitationem Catholicae Ecclesiae, fucatam quandam Sanctorum Canonizationem anno 1924 celebravit, qua undecim viros ad caelitum honores evexit, videlicet, Tertullianum, Catherinam de Siena, loannem Wicleff, Wesley, Parker, Crammer, Keble, Nightingale, Land, Carolum I et Henricum VI, natione omnes anglos exceptis Tertulliano et Catherina. Haec ergo omnia dici nequeunt sec­ tarum Protestantium proprii fructus, sed ab aliis causis revera de facto operantibus producuntur 35. 1258. Casus indiani Sadhu-Sundar-Singh ad christianismum in Eccle­ sia Anglicana conversi, si in aliquibus adiunctis verus esset, bonum exem­ plum esse posset ad ostendendam largitatem voluntatis Dei salvificae erga animas naturaliter bonas, quae Deum bona fide quaerunt; nullo autem modo hic casus in confirmationem erroris anglicani adduci potest, neque Ecclesiam Anglicanam prae Romano-Catholica Ecclesia ullo modo commendat36. 1259. tatis 37. 2) Schismaticorum sectis deest Nota sancti­ i. ° Schismatici si cum Protestantibus comparentur: a) Plura sanctitatis media adhibent. Sanctitatis media, quae Schismatici retinent, sunt: a) doctrinalia et moralia, qualia sunt, sacra Scriptura integra, fidei Symbola antiqua, septem priorum Conciliorum oecumenicorum decreta, SS.Patrum an­ tiquorum opera; β) liturgica, qualia sunt, cultus sacri varia officia in honorem Dei, B.M.Virginis et plurium Sanctorum; y) septem N.L.Sacramenta, quae recte fidelibus administrant. Haec autem sanctitatis media plura sunt, ut patet, iis quae Protestantes retinent. 1260. b) Copiosiores sanctitatis fructus obtinent. Sancti­ tatis fructus, quos Schismatici exhibent, sunt: a) ii qui ex me­ diis adhibitis profluunt: ex professione rectae doctrinae fidei et morum, ex praxi orationis et idonei cultus liturgici, ex usu omnium Sacramentorum; β) status Clericorum et Monachorum, 34 A.Urrutia, Familiae religiosae apud Anglicanos: CommentRelig 27 (1948) 90,204; 28 (1949) 67-83. 35 D’Herbigny, n.227,5-338; Bainvel, 62s; Algermissen, 639-44.675-77; A.d’Ales, Saints: DAFC 4,1136. Cf. L.Marchal, Puseysme: DTC 13.1367-1425. 36 L.de Grandmaison, Le Sadhu Sundar Singh: RcchScRel 12 (1922) 1-29; V.O.Pfister, Die Legende Sundar Singhs (1926). 37 Jugie, 4.544-65; Ottiger, 2,1053-58; D’Herbigny, n.330; cf. Heiler, 548-50; Jugie, Schisme Byzantin. Moyens de sanctification: DTC 14.1454-63· 956 I.SALAVF.RRI, DE ECCLESIA CHRISTI. HI seu hominum qui se praesertim devoverunt divino cultui et vitae asceticae; y) Martyres, vel Sancti publico decreto ut tales ab Ecclesiis Schismaticorum inde a saeculo XII declarati. Hi autem sanctitatis fructus copiosiores quidem dicendi sunt iis quos Protestantes exhibent. Ergo contra Protestantes, Schis­ matici suam sanctitatem efferre quidem possunt. 1261. 2. ° Schismatici, si cum Catholicis comparentur, eorum Sanctitas longe inferior est sanctitate Catholicorum, tam ratione mediorum quam ratione fructuum. a) Ratione mediorum sanctificationis: nam Ecclesia Romano-Catholica, praeter omnia illa media quae Schismaticos habere concedimus, habet ulterius: a) auctoritatem universa­ lem, 'a potestate Status independentem, quae efficaciter Eccle­ siae libertatem tueatur et normas disciplinares praescribat variis temporum necessitatibus accommodatas; β) infallibile Magis­ terium ad doctrinam fidei et morum custodiendam, declaran­ dam et ab erroribus de novo surgentibus iugiter tuendam; y) integritatem omnium Sacramentorum absque ea laxa divor­ tiorum facultate, ab Schismaticis concessa, quae Christianorum morum sanctitati grave vulnus inflixit. 1262. b) Ratione fructuum sanctitatis Ecclesia RomanoCatholica Schismaticos longe superat: ct) propter perfectiorem et pleniorem gradum in professione doctrinae fidei et morum, in praxi orationis et liturgici cultus, in usu omnium Sacramen­ torum; β) propter longe maiorem numerum et perfectiorem for­ mationem et vitam status Clericorum et Religiosorum, de quibus superius loquuti sumus; y) propter ingentem Martyrum nu­ merum et evidentem virtutum heroicitatem plurimorum Sancto­ rum, rigidis Canonizationis et Beatificationis processibus com­ probatam inde praesertim a saeculo XII 38. Unde manifestum est Schismaticorum sanctitatem, cum sanctitate Catholicorum comparatam, omni ex parte esse longe inferiorem. Ergo iam eo ipso patet Schismaticos non posse eorum sanctitatem adducere contra Catholicos tamquam Notam ad veram Ecclesiam dignoscendam. Sed ulterius addimus: 1263. c) Schismaticorum sanctitas nequit dici sectarum schismaticarum qua talium propria, sed potius illius Ecclesiae a qua hae sectae sese avulserunt. Nam praecipua sanctificatio­ 38 Benedictus XIV, Dc Servorum Dei beatifications et Beatorum canonizations l.i c.46 n.4; Jugie, 4.550-53-559; D’Herbigny, n.276. »-3 C-3 *·3· PF. Ν0Ι13 ECCLESIAE. TH.JI N.1260-1265 957 nis media et sanctitatis fructus Schismaticorum deprompta sunt ab illa Ecclesia quae ante saeculum IX in communione cum Apostolica S.Petri Sede erat et successori S.Petri in Pri­ matu oboediebat. Ergo propria potius dicenda sunt illius Eccle­ siae a qua hae sectae sese avulserunt. Hoc autem confirmari videtur, quia post separationem, haec sanctificationis media apud Schismaticos apparent velut torpore pressa, vigore exhaus­ ta, vita destituta, ad degenerationem prona, dum e contra eadem media in Romano-Catholica Ecclesia gaudent agilitate, vigore et vita, quibus semper ad novas temporum necessitates spiri­ tuales fidelium mirifice adaptantur Unde concludere licet ea apud Schismaticos esse velut elementa ab illo trunco abulsa ex quo vera eis efficacitas et vitalitas dimanat. 1264. Scholion. Argumentatio menti Schismaticorum accommodata. Ex principiis, quae a Catholicis simul et ab Schismaticis admittuntur, demons­ trari potest Schismaticis, et quidem efficacius, iuxta Jugie, quam ex Notis, eorum Ecclesiam non esse veram Christi Ecclesiam * 40. 1) Vera Christi Ecclesia gaudet dono perpetuo infallibilitatis in docenda sua doctrina (Mt 28,18-20; Io 14,26). Atqui Schismaticorum Ecclesia hanc infallibilitatem amisit, quia inde a saeculo XII nullam controversiam infalli­ biliter dirimere neque organum infallibilitatis, Concilium Oecumenicum, co­ adunare potuit. Ergo. 2) Vera Christi Ecclesia nihil contrarium doctrinae Christi docere potest (Mt 28,20). Atqui Schismaticorum Ecclesia theoretice et praesertim practice docet Matrimonium dissolvi posse propter plures causas (plus quam 20). Ergo. 3) Vera Christi Ecclesia deficere nequit ab adimplendo officio praedicandi Evangelium omnibus gentibus (Mt 28,19; Act 1,8). Atqui Schismaticorum Ecclesia inde a saeculo XII ab adimplendo tali officio defecit. Ergo. 1265. 4) Vera Christi Ecclesia, utpote infallibilis et indefectibilis, deficere nequit neque a fidei veritate neque a sua divina constitutione sociali. Atqui Schismaticorum Ecclesia inde a saeculo XII defecit a veritate proces­ sionis Spiritus Sancti a Patre per Filium vel a Patre et Filio, cum doceat Eum procedere a solo Patre; defecit etiam a divina Ecclesiae constitutione sociali, cum agnoscere renuat supremam S.Petri et successorum eius auctoritatem. Ergo. 5) Vera Christi Ecclesia debet esse una, sociali unitate communionis in caritate (Io 13,25; 17,21). Atqui Schismaticorum Ecclesia hac sociali unitate 3’ M.Jucie, 4.544-47: cf. Heiler, 378S.388.561-65. 40 M. Jugie, 4,59i-97· Hoc argumentum fusius evolvit ipse Jugie in opere Où se trouve le Christianisme intégral? (1947). Admittere tamen non possumus sententiam Martini Jugie tenentis, p.246, traditionalcm methodum probandi ex Notis veram Ecclesiam, «substituendam esse methodo comparativa, qua solum asseritur, Ecclesiam Romano-Catholicam esse magis Unam, magis Sanctam, magis Catholicam et magis Apostolicam quibuslibet aliis Christianis Confessionibus». Nam si concedit Ecclesias dissidentes vere habere essentiales proprietates, quibus Christus suam insignivit Ecclesiam, non potest negare easdem vere esse Christi Ec­ clesias. Quod si in Romano-Catholica huiusmodi proprietates perfectiori gradu dantur, inde solum concludi potest, Romano-Catholicam Ecclesiam gradu tantum differre ab Ecclesiis dissidentibus, adeoque eam ad summum esse primam inter eas quae pariter sese Christi Ec­ clesias nuncupare possunt; quam sane conclusionem Panchristianismi fautores facile, puto, subscribere possent. Cf. T.Zapelena, th. i3 schol.5. 958 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. ΠΙ caret, cum theoretice et practice teneat principium independentiae singu­ larum Ecclesiarum autocephalarum vel autonomarum. Ergo. 6) Vera Christi Ecclesia, utpote societas perfecta, in prosequendo suo fine debet esse a dominio Status independens. Atqui Schismaticorum Ecclesiae saepe theoretice ac praesertim practice dominio Statuum subditae sunt. Ergo. 7) Vera Christi Ecclesia copiosos sanctitatis fructus iugiter proferre debet (Io 14.12-14; 15,5.7.16; Mt 7,17-20). Atqui inter Schismaticos inde a saecu­ lo ΧΠ exigui sanctitatis fructus collecti sunt. Ergo. 1266. Ratio praecipua horum defectuum, quibus Schismaticorum Ec­ clesiae laborant, prout ipse Heiler insignis earum admirator agnoscit, po­ nenda merito est in earum separatione a Primatu S.Petri et successorum eius: cui Christus claves Regni caelorum dedit, quem fundamentum et iudicem summum in Ecclesia constituit, cui curam confirmandi fratres et pascendi suum gregem commisit (Mt 16,18s; Le 22,31s; Io 21,15-17). Atque ideo ca­ rent vero ac visibili principio unitatis, infallibilitatis, foecunditatis, vigoris, independentiae, libertatis et vitae, quod Christus divinitus statuit41. 1267. Obiectiones 42. A. Contra argumentum Notarum in genere. I. Auctores catholici non consentiunt inter se neque in notione Notae ne­ que in definitione singularum Notarum neque in earum numero. Ergo pro­ batio ex Notis dicenda est saltem obscura et inefficax: G.Thils, 290-293. Dist. antec. Qui non sufficienter penetraverunt rationem argumenti ex Notis, conc. antec.; qui rationem huius argumenti bene perspexerunt, sub­ dist. : dissentiunt in disquisitionibus ulterioribus et in subtilitatibus, quae in scientia humana, et maxime in rebus quae pendent ex aestimatione mo­ rali, nunquam desunt, conc.; dissentiunt in essentialibus ex quibus pendeat efficacia argumenti ex Notis, nego. 1268. 2. Argumentum ex Notis nititur in hoc syllogismo: Christus insignivit suam Ecclesiam quibusdam proprietatibus distinctivis; atqui huius­ modi proprietates solummodo reperiuntur in Ecclesia Catholica; ergo Eccle­ sia Catholica est vera Christi Ecclesia. Atqui in hoc syllogismo nec maior nec minor perfecte probantur. Ergo argumentum ex Notis nihil probat: Thils, 328. Conc. mai. Dist. min. Maior et minor syllogismi non probantur perfecta probatione metaphysica vel mathematica, conc. min.; probatione respondenti indoli rei de qua agitur, id est probatione gignente certitudinem moralem, nego min. Pariter distingue cons. et nega consequentiam. 1269. 3. Efficacior, quae proponitur, argumentatio desumitur ex Notis simul sumptis. Atqui ex Notis simul sumptis probatio nititur in ra­ tione miraculi moralis, quam induunt quatuor Symboli proprietates simul sumptae. Ergo tandem ex Notis proprie non fit efficax probatio: Thils, 209. Conc. mai. Dist. min. Probatio niti potest in ratione miraculi moralis, quae accedit Notis prout in catholica Ecclesia verificantur, tantum, nego min.; etiam, subdist. : et tunc est probatio via empirica, conc.; est probatio via No­ tarum, nego. 41 Cf. F.Heiler, Urkirche und Ostkirche 561-565. 42 G.Thils, Les Notes de 1'Eglise (1937): M.Jugie, Où se trouve le Christianisme intégral? (1947): Zapelena, 1,468.470; Muncunill, n.239.243.249 258.264.272; D'Herbicsy, n.225. 266.279.331.341; Dorsch, 622.634.643.645.649.652.669-678; Lercher, n.454. L-3 C-3 Α·3· DE NOTIS ECCLESIAE. TH.31 N.I265-I272 »59 1270· 4- Via Notarum adinventa est ad convincendos Protestantes qui agnoscant divinam auctoritatem Christi et Scripturae. Atqui hodierni Protestantes talem auctoritatem non agnoscunt. Ergo via Notarum est hodie inutilis. Dist. mai. Occasio inducens ad evolvendam viam Notarum fuerunt Pro­ testantes credentes, conc. mai.; via Notarum natura sua valet ad convincen­ dos Protestantes credentes, subdist. : etiam, conc.; tantum, nego; valet enim ad convincendos etiam Schismaticos credentes necnon ad Catholicos in sua fide confirmandos et erudiendos. Contradist. min. Divinam Christi et Scriptu­ rae auctoritatem non agnoscunt hodierni Protestantes plures Rationalism! vel Modernism! sequaces, conc. min.; plures alii qui a Rationalismo et Mo­ dernisme immunes perseverant, nego min. Quamvis via Notarum hodie mi­ nus utilis sit relate ad eos qui Rationalismo vel Modernismo sint infecti; attamen valde utilis est relate ad credentes Protestantes et Schismaticos quamplurimos qui hodie exsistunt. 1271. 5. Quatuor Symboli proprietates, licet minori gradu, at certe in aliqua mensura reperiuntur etiam in Ecclesia Orientali Orthodoxa et in praecipuis sectis Protestantium praesertim episcopalianis. Ergo in argumen­ to ex Notis falsa est minor, quae dicit, quatuor huiusmodi proprietates reperiri solum in Ecclesia Catholica: Thils, 339; Jugie, 246. Dist. antec. Et eo ipso quod minori gradu reperiantur in talibus Eccle­ siis, patet eas non posse notificare tales Ecclesias ut veras contra Ecclesiam Catholicam, conc. antec.; et eo quod aliquo modo in talibus Ecclesiis repe­ riantur, concedendum est eas participare de verae Ecclesiae proprietatibus, subdist. : participant de quatuor Ecclesiae proprietatibus in illa essentiali mensura, quam Christus voluit, nego; participant de iisdem proprietatibus in mensura plane insufficienti, iterum subdist. : et haec participatio attribuen­ da potius est voluntati Dei salvificae universali, et exercitio potestatis Ordi­ nis, quae suos effectus producit ex opere operato etiam si minister et susci­ piens non sint verae Ecclesiae membra, et delegationi aut supplentiae saltem implicitae illius qui veram iurisdictionis Ecclesiae potestatem habet, conc.; et haec participatio ita eisdem Ecclesiis attribuenda est, ut eam possint dicere sibimetipsis propriam et non potius a vera Ecclesia, ut diximus, mutuatam, nego. 1272. 6. Unitas saltem et quodammodo etiam catholicitas Eccle­ siarum dissidentium a Catholica manifeste demonstratae sunt in conventi­ bus, quos anno 1948 habuerunt Orthodoxi Orientales in Moscu, Anglican» in Lambeth et Panchristiani in Amsterdam. Ergo duae saltem Notae praecipuae ipsis negari nequeunt. Dist. antec. In conventibus citatis patuit, Ecclesias dissidentes anxie quae­ rere aliquam saltem apparentem unitatem et catholicitatem, quas propterea agnoscunt ipsis deesse, conc. antec.; patuit eas obtinuisse aliquam veram unitatem et catholicitatem, subdist. : conventionalem, occasionalem et transi­ toriam, trans.; unitatem et catholicitatem realem, permanentem et in una fide unoque regimine universorum fundatam, nego. Rationem distinctionum invenies in genuinis et fidedignis Actis horum trium conventuum, in quibus expresse excluditur unitas regiminis inter varias Ecclesias concurrentes, et decissionibus ipsorum magnorum conventuum vis mere consultiva, auctoritativa vero et obligatoria nulla conceditur43.4 4 3 Cf. The Lambeth Conference (1948); The Encyclical Letter from the Bishops together with Resolutions and Reports: Λ.Jansen, La VIIIe Conference de Lambeth; V.Grumel, Le Ve Cen­ tenaire de l'Autocéphalie de l'Eglise russe et la Conférence des Eglises Orthodoxes Autocéphalcs; S60 I.S.ALAVF.RRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 1273. B. Contra singulas notas. 7. Contra unitatem Ecclesiae obici solent: a) dissensus inter S.Cyprianum et S.Stephanum Papam in quaestio­ ne de rebaptizandis haereticis; b) oppositio Episcoporum occidentalium condemnationi sic dictorum Trium Capitulorum a Conc. Constantinopolitano II definitae; c) schisma Acacianum ab anno 484 ad annum 519 protractum. In his similibusque casibus, qui citari possent, vel non deventum est ad pertinaciam in errore vel schismate, ut in casibus a) et b), vel si pertinacia adfuit, unitas servata est eo ipso quod a gremio Ecclesiae schismatici aut haeretici separabantur, ut in casu sub c)* 44. 1274. 8. Saltem tempore sic dicti Schismatis Occidentalis, inde ab anno 1378 ad annum 1417, unitas Ecclesiae Catholicae in plures oboedien­ tias divisa est. Ergo si semel non fuit una, neque unquam fuit vera Ecclesia. Dist. antec. In plures oboedientias divisa est, quarum omnes legitimae, nego antec.; quarum una, Romana videlicet, legitima erat, aliae vero schismaticae, subdist. : schismate formali, nego; schismate mere materiali, iterum subdist. : schismate reali et proprio, seu ex voluntate pertinaci non oboedien­ di vero Summo Pontifici, nego; schismate improprie dicto, seu ex voluntate ancipiti et condicionata non oboediendi Pontifici dubio, iterum subdist.: et tali apparenti schismate obscurabatur unitatis Ecclesiae visibilitas, conc.; visibilitas ipsa tollebatur, nego. Harum distinctionum explicationem habes paulo inferius in scholio, n.1278-1283. 1275. 9. Tempore Concilii Ariminensis defuit catholicitas. Nam postquam Episcopi ab Arianis circumventi formulae propositae subscripse­ runt, S.Hieronymus non dubitavit asserere: «Tunc Ùsiae nomen abolitum est: tunc nicaenae Fidei damnatio conclamata est. Ingemuit totus orbis et Arianum se esse miratus est» 45. Iuxta contextum loci citati, dist. antec. : S.Hieronymus vult dicere: Doluerunt universi Episcopi et mirati sunt se ut Arianos publicari eo quod bona fide subscripserint formulae quam sensu plane orthodoxo intellexerant, conc. antec.; S.Hieronymus vult significare, ingemuisse universam Eccle­ siam et miratam esse eo quod Episcopi sui revera haeresim Arianam am­ plexati fuerint, nego antec. Nam paulo inferius in eodem numero ipse S.Doctor addit: «Concurrebant Episcopi, qui Ariminensibus dolis irretiti, sine conscientia haeretici ferebantur, contestantes Corpus Domini et quidquid in Ecclesia sanctum est, se nihil mali in sua fide suspicatos. Putavimus, aiebant, sensum congruere cum verbis; neque in Ecclesia Dei, ubi simplici­ tas, ubi pura confessio est, aliud in corde clausum esse, aliud in labiis pro­ ferri. Decepit nos bona de malis exsistimatio. Non sumus arbitrati Sacerdo­ tes Christi adversus Christum pugnare.» 1276. Excursus. De Ecclesia quatenus per se ipsa est magnum motivum credibilitatis. Post probatam veritatem Ecclesiae Romano-Catholicae ex quatuor eius Notis, libenter etiam probationem instituere in­ Λ.Jansen, La première Assemblée du «Conseil Oecuménique des Eglises»: Tres hae informa­ tiones apud Document. Cathol. 46 (1949) 287-312.365-378.541-567-665-700.735-746. De Conventibus in Amsterdam (a.1948), Lund (a. 1952) et Evanston (a.1954) vide quae annota­ vimus n.1127. 44 Cf. B.Lt.orca, Historia Eclesidstica 120.r72.200. S.Hieronymus, Dialogus contra Luciferianos n.19: ML 23,172. ι.·3 C-3 λ·;· di, sons ecci.esiae. th.31 x,1273-1277 961 tendebamus, ex vera miraculi ratione quam induunt eaedem quatuor eius proprietates, prout de facto verificantur in Romano-Catholica Ecclesia b Prout nobis videtur, huius probationis proprius locus est in tractatu De Ecclesia, adeoque iure in hoc tractatu huius­ modi probatio evolvitur ab auctoribus, ut Dîeckmann, n.599631; D’Herbigny, th.29; De Guibert, th.3. Ipsum etiam Va­ ticanum Concilium definivit, veram Ecclesiam dignoscibilem esse hac via, ex eo nempe quod per se ipsa sit de facto verum morale miraculum, quod veritatem sui de se- ipsa testimonii irrefragabiliter demonstret. Huiusmodi argumentationis normam ac rationem exhibet Concilium Vaticanum: <'Ad solam enim Catholicam Ecclesiam ea pertinent omnia, quae ad evi­ dentem Fidei christianae credibilitatem tam multa et tam mira divinitus sunt disposita. Quin etiam Ecclesia per se ipsa, ob suam nempe admirabilem propagationem, eximiam sanctitatem et inexhaustam in omnibus bonis foecunditatem, ob catholicam unitatem invictamque stabilitatem magnum quod­ dam et perpetuum est motivum credibilitatis et divinae suae legationis testi­ monium irrefragabile»; D 1794. 1277. Ratio miraculi moralis facile detegi potest in uni­ tate, catholicitate, apostolicitate et sanctitate, prout in concreto, experientia texte, verificantur in Romano-Catholica Ecclesia. Nam i.° tam eximia perfectione, tam constanti duratione, tam extensa amplitudine ex’sistunt in Ecclesia Catholica, ut neque a longe in ullo alio hominum coetu, tali gradu reperiri unquam potuerint. Ergo eo ipso habendae sunt ut effectus prorsus in­ soliti. Accedit 2. ° easdem qualitates obtineri, conservari et diffundi mediis, secundum humanam virtutem, revera imbecillimis 1 2. Ergo eo ipso tribui debent causae supernae. Adde 3.0 dif­ ficultates ingentes, quae iugiter opponuntur ad has qualitates in tali perfectionis gradu obtinendas, conservandas et augen­ das: difficultates dico a) ab intrinseco ortas, ex eo nempe quod mediantibus hominibus infirmis ac fragilibus, necnon vigore et aestu passionum in contrarium potius pronis, obtinendae, con­ servandae et augendae sunt3; difficultates dico b) ab extrinseco natas, ex multiplicibus persecutionibus vel impedimentis in contrarium pugnantibus, quae sponte profluunt ex praeiudiciis vel appetitionibus indolis praesertim religiosae, aut so1 Historiam quod attinet huius probationis, vide quae scripsimus in introductione, n.7-9: cf. Dieckxïann, n.607-610. Relate ad adversarios, cf. S.Tromp, De Revelatione christiana (î945) 113-117· Lege J.Balmes. El Protest, compar, con el Catol. c.3. 2 S.Th., i CG 6; cf. S.Cyprmn., Dc catholicae Ecclesiae unitate 5: R 556. 3 S.Th.. i CG 6. Teoiogia I 31 962 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill cialis, aut politicae, aut historicae 4. Unde immediate apparet, solum ex causa vires humanas superante atque has ingentes difficultates vincente, tam eminentem qualitatum perfectionis gradum haberi posse 5. Iam vero, Ecclesia Romano-Catholica asserit se esse uni­ cam veram Ecclesiam a Christo institutam, et in confirma­ tionem sui asserti provocat ad verum miraculum morale quod sua ipsa exsistentia implicat. Ergo revera est id quod de se dicit. Hoc argumentum breviter tantum insinuare voluimus, abstinentes ab eius plena expositione, quia in praecedenti trac­ tatu De Revelatione christiana iam sufficienter explanatum est6. 1278. Scholion. De Schismate Occidentali (1378-1417) 7. Historia huius infausti sic dicti Schismatis, nostris diebus iam plane aper­ ta est. Iuxta eam Ecclesia Catholica videtur fuisse scissa ab anno 1378 ad an­ num 1409, in duas oboedientias, Romanam videlicet et Avignonensem ad quas, inde ab anno 1409, accedit tertia, nempe Pisana. Ergo per 38 annos unitas regiminis videtur defuisse in Catholica Ecclesia. Ad lucem Historiae concedi potest, funestam hanc 38 annorum periodum sane fuisse brevem quemdam ac tristem confussionis apparentem hiatum in Ecclesiae Catholicae unitate 8. 1279. Ad inde ortam difficultatem solvendam, tres praecipuae solutio­ nes a Theologis proponuntur: i.“ Erant in Ecclesia plures oboedientiae. Dist. Quarum una legitima erat, Romana nempe, aliae vero schismaticae, et ideo ab Ecclesiae unitate abscissae, conc.; quarum omnes legitimae intra Eccle­ siae unitatem perseverantes, nego. Ita fere Straub 9. 2.a Erant in Ecclesia plures oboedientiae. Dist. Omnes legitimae, nego; quarum una, Romana nempe, erat legitima, aliae vero schismaticae, subdist. : materialiter, conc.; formaliter, nego. Sic De Groot et De San 1o. 1280. 3-s Erant in Ecclesia plures oboedientiae. Dist. Omnes le­ gitimae, nego; quarum una, Romana videlicet, legitima erat, aliae vero schis­ maticae, subdist. : schismate formali, nego; schismate mere materiali, iterum subdist.: schismate reali et proprio, seu ex voluntate firma et absoluta non oboediendi vero Pontifici, nego; schismate apparenti et improprie dicto, seu ex voluntate ancipiti et condicionata non oboediendi Pontifici dubio seu de quo non constabat eum esse verum, iterum subdist. : schismate tali quo obscu­ 4 S.Augustinus, De fide rerum quae non videntur c.6 n.7: ML 40,176; M.J.Concar, Schisme: DTC 14,1288-1200. Brevem variorum schismatum historiam vide apud J.Marx, Lehrbuch der Kirchengeschichte § 28.36.40.65.74.76.06.160. 5 S.I.Chrysostomus, Homilia de capto Eutropio 1 (a.300): MG 52,397. 6 S.Augustinus, Sermo de Symbolo c.6 n.14: ML 40.635: R 1535. ’ Schisma Occidentis (1378-1417) historice bene explicatum habes apud L.Salambier, Le grand schisme d'Occident (1921); brevius lo.. Schisme d'Occident: DAFC 4,1228-1241; E.Krebs, Abendlandisches Schisma: LTK 9,250-261; L.von Pastor, Historia de los Papas l 1.1 c.2; Cristiani, apud G.Jacquemet, Tu es Petrus, Encyclopédie sur la Papauté (1934) 429; E.van Steenberghe, Schisme d'Occident: DTC 14.1468-1492. 8 Cf. Zapelena, De Ecclesia 1.468; Cotter, Theol. Fundam. 479. ’ A.Straub, De Ecclesia n. 1477-1485. >0 De Groot, Summa Apolog. de Ecclesia 212; De San, De Ecclesia n.374 ad 2. L-3 C-3 Μ· 1>E SCHISMATE OCCIDENTALI. N.1277-1283 963 rabatur unitatis visibilitas conc.; quo unitatis visibilitas ipsa tollebatur, nego. Sic fere Dorsch 11. Id ipsum vero enucleatius apud D’Herbigny 12. Hae omnes solutiones supponunt iam historice probatum, unum legi­ timum, ex duobus vel Iribus contendentibus, eum esse qui Romae succede­ bat et degebat, prout constat ex operibus quae nuper attulimus in nota 7. 1281. Sic dictum Schisma Occidentis dici nequit formale et proprium schisma, quia iuxta antiquam schismatis notionem, quam nobis transmisit S.Thomas in sua Summa, plus quam 100 annis ante quam sic dictum Schisma Occidentis inciperet, proprie dicti «schismatici dicuntur, qui subesse renuunt Summo Pontifici et membris Ecclesiae ei sublectis communicare recusant»13. Iam vero tunc temporis nemo subesse renuebat Summo Pontifici, immo cona­ bantur omnes scire quisnam esset revera legitimus Summus Pontifex, ut ipsi oboedientiam praestarent. Non erat ergo voluntaria scissio ab unitate, sed mera disceptatio circa quaestionem facti, utrum nempe hic an ille esset verus Summus Pontifex. Haec autem controversia obscurabat quidem unitatis visibilitatem, attamen eam minime tollebat, quia animum unitatis communem omnibus aperte patefaciebat. Quemadmodum in aliquo Regno, durante con­ tentione et bello civili inter factiones disputantes de legitimo successore, nemo dicit Regnum ipsum esse divisum neque unitatis visibilitatem disparuisse, sed solum unius eiusdemque Regni varias factiones litigare de legitimitate personae quae eos regere iure debeat. 1282. Merito ergo praeclarus Historiae cultor protestanticus FerdiGregorovius concludebat: «Regnum temporale talibus in angustiis certo periret: sed organizatio Regni ecclesiastici erat adeo mirabiliter perfecta et idea Primatus adeo indestructibilis, ut hoc Schisma, gravissimum quidem super omnia, nihil aliud fecerit quam demonstrare Ecclesiae indivisibilitatem»1415 nandus 1283. De facto autem unitas in fide et in cultu patefiebat. Unitas vero regiminis etiam dabatur, nam legitimus Pontifex potestatem regiminis exer­ cebat: t) per se ipsum, ut patet, in eam partem fidelium, qui ei oboediebant; 2) per sui delegatos, in alias fidelium partes, quae, stante tunc errore commu­ ni aut dubio positivo et probabili, oboediebant aliis, quos legitimos putabant. Nam a remotissima antiquitate in Ecclesia viget hoc principium: In errore communi aut in dubio positivo et probabili, jurisdictionem supplet Ecclesia (CIC 209) >s. Ergo verus Summus Pontifex in illis adiunctis, supplendo iurisdictionem, suam propriam regiminis potestatem exercebat etiam per Pontifices, Episcopos et Presbyteros aliarum factionum, tamquam per sui delegatos. 11 Dorsch. De Ecclesia 669-674. 12 D'Herbigny, De Ecclesia n.279. 15 S.Th., 2.2 q.39 a.i. In CIC 1325 § 2. 24 F.Grecorovius. Geschichte der Stadt Rom in Mittelalter I.12 c.6 § 2. 15 Cf. L.Rodrigo, Praelectiones Thcologica-morales n.64-70; Wernz-Vidal, Ius Cano­ nicum t.2 n.378-382. 964 T.SAI AVI KKI, DF. ECCLESIA CHRISTI. Ill CAPUT 1 V Recapitulatio tractatus de Ecclesia ARTI CU L U S U N I CU S Triplex potestas est primaria Ecclesiae lex Thesis 32. Christus Dominus triplicem potestatem, quam Apostolis eorumque successoribus impertiit, do­ cendi nempe, regendi, sanctificandi homines, prima­ riam legem statuit totius Ecclesiae (Pius XII, Encycl. «Mistici Corporis»: AAS 35 [1943] 209). 1284. S.Th., 2.2 q.39 a.3: Comment. in Mt 28,18; F.Suârez, Def. Fidei I.3 c.6 n.1,15; J.6 c.7 11.4.14; M.J.Scheeben. Handbuch der kathol. Dogmatik (1874-1903) 1 § 10; 3 § 268-273 : 4§ 329 n.58; I.B.Franzelin; Theses de Ecclesia th.5; cf. th. 17 et 19; L.Billot, De Ecclesia q.8; H. Dieckmann, De Ecclesia n.900-918; D.Palmieri, De Rom. Pontifice, Protegom. de Ecclesia § 45; A.Stralb, De Ecclesia th.20; Ae.Dorsch, De Ecclesia ass. 12; M.d’Herbigny, De Ecclesia n.125; L.Lercher-Schlagenhaufen. Instit. Theol. 1 th.46; A.Michelitsch, Theol. fundam. § 208; R.Schultes, De Ecclesia a.39; De Guibert, De Ecclesia n.216; H.Fel­ der, Demonst. Cathol. 199; A .Stolz, De Ecclesia 36; J. Anger. La doctrina dii Corps Mysti­ que (1946) part.i c.2 p.65-77; part.3 c.t a.T p.248-256; E. Mura, Lc Corps Mystique du Christ i.2,21 -i 20.336-410; C.Algermissen, La Chiesa e le Chiesc part.i c.5-8 p.22-41; Ch.Journet, L’Eglise du Verbe Incarné (1941) 180-184; Jo.Fuchs, Magisterium, Ministerium, Regimen 11941); E.Mersch, La Théologie du Corps Mystique (1946) t.2 c.i8s p.241-332; G.Phillips, Compend. lur. Eccles. § 8,48; F.X.Wernz-Vidal. Ius Canonicum t.2 n.48; L.Rod.Sotillo, Compend. lur. Publ. Eccles. (1947) 11.124-126: J.Salaverrt, La triple potestad de la Iglesia: MiscCom 14 (1950) 5-84; T.Zapelena, 2 (1954) th. 16 schol. 1285. Nexus. Haec thesis est velut recapitulatio tracta­ tus de Ecclesia. Nam praesupponentes probatum in tractatu de Christo Legato divino, potestatem messianicam, quam Iesus ut homo a Patre accepit, triplici munere comprehendi, Magistri videlicet, Regis, Sacerdotis, iam in tractatu de Ecclesia proba­ vimus: Primo, Christum Dominum hanc eandem messianicam potestatem Ecclesiae tradidisse cum illi triplex officium iniunxit, docendi nempe, regendi, sanctificandi homines. Deinde vero id ipsum accuratius tribus singulis libris singulatim explicavi­ mus: et quidem l.i vidimus, Christum, a Patre ut Regem mis­ sum, suam Ecclesiam instituisse ut Regnum, eique in perpetuum contulisse suam regendi potestatem hierarchicam et monarchicam; 1.2 ostendimus, Christum, Magistri munere a Patre insignitum, Ecclesiae tradidisse suum docendi officium authenti­ cum et infallibile; 1. tandem 3 probavimus, Christum, a Patre Sacerdotem constitutum, aeterni sui Sacerdotii participem et I„3 C-4 A.UN. LEX ECCI.. EST TRII'I.EX POTESTAS. TH.32 H.X384-T289 heredem suam Ecclesiam fecisse ad hominum sanctificationem et salutem. Nunc vero integrum tractatum recapitulamus in hac thesi, quam libenti gratoque animo ab Encyclica «Mystici Corporis» Pii ΡΡ.ΧΠ deprompsimus. 1286. Notiones. Primariam legem Ecclesiae intelligimus illam, quam primo ac per se Christus statuit velut nor­ mam iuxta quam universa Ecclesiae constitutio ordinaretur. Haec ergo primaria lex est fundamentalis et constitutiva to­ tius Ecclesiae. 1287. Potestas Ecclesiae dupliciter considerari solet: 1) In se ipsa, id est, secundum eius intrinsecas et formales rationes; 2) In subiecto qui eam exercet, id est, secundum mo­ dum quo subiecto confertur .* 1288. 1) In se ipsa considerata potestas Ecclesiae triplex distinguitur ex triplici eius actu, obiecto, fine: a) Potestatis do­ cendi proprium est authentice docere, seu proponere veritatem revelatam vel cum revelatis connexam, ut assensu intellectus eam homines amplecti teneantur et fidem christianam recte teneant, b) Potestatis regendi proprium est regere, seu ferre leges vel praecepta fini Ecclesiae conducentia, ut oboedientia voluntatis ea fideles observent et suas actiones iuxta Christi legem componant, c) Potestatis sanctificandi proprium est sanc­ tificare, seu ministrare media ad sanctitatem conferendam insti­ tuta, ut apta animi dispositione ea fideles suscipiant et sanctita­ tem supernaturalem obtineant. 1289. Sub hoc respectu etiam triplicem S.Thomas potes­ tatem Ecclesiae distinguit: «Euntes ergo docete omnes gentes. Hic iniungit officium; et triplex iniungit officium. Primo docendi; secundo baptizandi; tertio officium in­ formandi quantum ad mores... Et dicit: Euntes ergo docete, quia hoc est pri­ mum in quo debemus instrui, scilicet in fide... Et ex hoc inolevit in Ecclesia, quod primo catechizat baptizandos, id est instruit in fide. Et postquam docti sunt de fide, dat officium baptizandi: Baptizantes eos etc., quasi diceret: Qui ad dignitatem promovetur, oportet quod primo notificetur ei dignitas. Sed numquid sufficit ad salutem credere et baptizari? Non; immo etiam requiritur instructio morum; ideo dicit: Docentes servare omnia quaecumque mandavi vobis» 2. Haec tripartita potestatis ecclesiasticae distinctio fit secun­ dum intrinsecas et formales ipsius potestatis rationes specificas, 1 1.Anger, La doctrine du Corps Mystique de Jésus-Christ (1946) pars 3 c.X a.i p.254.8. 2 S.Th., Comment, in Mt 28,18s; Id., Contra impugnantes Dei cidtùm p.2 c.25. 066 I.SALAVERRI, DE ECCEESIA CHRISTI. Ill prout patet ex triplici data notione, quam eruimus ex triplicibus potestatis actu, obiecto, fine. 1290. 2) Eadem autem Ecclesiae potestas si ad extrinsecas rationes attendimus, quas induit ex modo quo subiecto con­ fertur, videmus eam subiecto tradi dupliciter: partim nempe sacra Ordinatione, partim vero auctoritativa missione3. Hinc eadem intrinsece et formaliter triplex potestas, extrinsece seu ex duplici modo quo subiecto confertur, merito distinguitur etiam duplex: a) Potestas Ordinis est ea quae subiecto confertur sa­ cra Ordinatione, qua ex opere operato character imprimitur, et ideo sacramentalis appellatur, b) Potestas Iurisdictionis est ea quae subiecto confertur auctoritativa missione, qua ius ad eam exercendam datur et hinc lurisdictio sensu ampliori deno­ minari consuevit4. Hac etiam ratione eam divisit S.Thomas: «Duplex, inquit, est spiritualis potestas: una quidem sacramentalis, alia iurisdictionalis. Sacramentalis quidem potestas est quae per aliquam con­ secrationem confertur... Iurisdictionalis autem est quae ex simplici iniunctione hominis confertur»56. Haec ergo bipartita potestatis ecclesiasticae divisio fit se­ cundum modum quo potestas subiecto traditur, prout ex ipsis S.Thomae verbis aperte constat. 1291. Sententiae. 1) Inter catholicos auctores nemo negat potestatem Ecclesiae esse triplicem, docendi nempe, sanctificandi et regendi, pariterque omnes admittunt eam etiam dividi in potestatem Ordinis et Iurisdictionis. Opinandi diver­ sitas inter eos versatur circa ulteriorem quaestionem: utrum nempe docendi, sanctificandi et regendi potestates sint tres realiter et specifice distinctae potestates, an docendi potestas nihil aliud sit quam pars potestatis «regiminis seu iurisdictionis» (CIC 196)6. 3 L.Billot: «Divisio in Ordinis et Iurisdictionis potestatem fit secundum diversum deri­ vationis modum, dum scilicet potestati, quae consecratione datur, contraponitur illa alia, quae non consecratione provenit, sed simplici investitura vel mandati vel legis» (De Ecclesia q.8 § 3); De San, De Ecclesia n.224. 4 lurisdictio, a Ius dicere, sensu originario et stricto significat potestatem ius dicendi vel iudicandi. Deinde adhibita haec vox est sensu latiori ad significandam potestatem regendi cum triplici eius functione, legislative nempe, iudiciali et coactiva. Tandem in Iure ecclesiastico sensu ampliori adhibetur ad significandam omnem potestatem Ecclesiae, quae eodem modo ac iurisdictio stricte dicta confertur, id est auctoritativa missione, prout patet ex S.Th.. 2.2 q.39 a.3; Suppi, q.19 a.3; q.20 a. 1. Cf. Steinwester, lurisdictio, apud Pauly-Wissowa, Real-Encyclopddie der Classischen Altertumsivissenschaft 10,1155-1158. M.de Roulers, La notion de Jurisdiction (1937) 34s: usqu wad annum 1210 vocis «lurisdictio» sensus erat amplissi­ mus neque ea designabatur potestas regendi ut distincta a potestate Ordinis. Pariter M.van de Kerekhove, De notione iurisdictionis: lusPont 16 (1936) 49-65. 3 S.Th., 2.2 q.39 a.3· Idem in Catech.Tridentino p.2. de Ordine, n.7-9. 6 S.Thomas et F.Suârez possunt adduci in favorem utriusque sententiae, prout constare videtur ex locis eorum in Bibliographia citatis. Cf. I.B.Franzelin, Theses de Ecclesia th.5 n.4 i.° Distinctionem specificam tenemus in sensu quem tenet Franzelin, non in sensu quem cum Wemz et aliis tenet Zapelena. qui species appellat eas quae non nisi partes eiusdem potestatis sunt, ut sacrificalis et sacramentalis facultas. 1.3 C-4 A.UN. LEX ECCL. EST TRIPLEX POTESTAS. TH.32 N.I289-1293 967 1292. 2) Potestates Ecclesiae esse realiter et formaliter solum duas tenent communiter Canonistae et cum eis plures Theologi, asserentes sanctificandi potestatem esse ipsam potes­ tatem Ordinis, potestates vero regendi et docendi esse duas veluti partes in quas subdividatur eadem formatis potestas Iurisdictionis (CIC 196), quamvis improprie eas aliqui duas iurisdictionis species appellant, quas alii ut Lercher (n.455), Mazzella (n.756), Palmieri (§ 45), Straub (n.642s), cum Tarquini (l.i n.4) partes dicunt. Hanc sententiam defendunt Palmieri, Straub, Dorsch, LercherSCHLAGENHAUFEN, SCHULTES, FELDER, JoURNET, WeRNZ-ViDAL, FuCHS, R.Sotillo et Zapelena, locis citatis in Bibliographia. quibus addi possunt alii ut Turrecremata, Summa de Ecclesia I.11 c.93; Wilmers, De Ecclesia n. 166; De San, De Ecclesia n.283-285; De Groot, De Ecclesia q. 11; Mazzel­ la, De Ecclesia, n.755-756; L.de Hammerstein, De Ecclesia et Statu iuridice consideratis p. 155; F.M.Marchesi, Sum. lur. Pubi. Eccl. n.52: aliique plu­ rimi praesertim Canonistae. Scheeben praefert quidem divisionem bipartitam; sed singulariter in hac re opinatur dum ait, Magisterium, quatenus est authentica attestatio doctrinae Christi, est pars vel functio potestatis Ordinis, quatenus autem est auctoritativa praescriptio doctrinae Christi est pars vel functio potesta­ tis Iurisdictionis (l.c. in Bibi, n.1284). Haec opinio videtur esse aliquod leve vestigium doctrinae Protestantium, qui tenent divisionem bipartitam, sed Magisterium adscribunt potestati Ordinis, ut patet ex Apologia Confessionis Augustanae, a. 28 § 13: «Placet nobis vetus partitio in potestatem Ordinis et potestatem Iurisdictionis... potestatem Ordinis, hoc est ministerium verbi et sacramentorum..... potestatem Iurisdictionis, hoc est auctoritatem ex­ communicandi obnoxios publicis criminibus, et rursus absolvendi eos, si conversi petant absolutionem». Merito hanc opinionem improbat Wernz, Ius Decr. 1,2 n.3. Zapelena (p.171), singularem quadripartitam divisionem inducens, asse­ rit: «adsunt in Ecclesia quatuor potestates specifice diversae: sacrificalis, sa­ cramentalis, magisterii et regiminis». 1293. 3) Alii quamplurimi Theologi et pauci Canonistae censent bipartitam potestatum divisionem, quippe quae ex ra­ tione ipsis extrinseca desumatur, theologice non sufficere ad eas formaliter et specifice distinguendas. Quare potestates Eccle­ siae considerantes secundum earum intrinsecas et formales ratio­ nes, quibus adaequate specificantur, tripartitam tenent divisio­ nem in potestates docendi, sanctificandi et regendi realiter et specifice distinctas. Hanc sententiam propugnant Franzelin, Billot, Dieckmann, D’Herbigny, Michelistch, De Guibert, Stolz, Anger, Mura. Algermissen, Mersch et Phillips, locis citatis in Bibliographia, quibus adiungendi sunt alii ut F.Walter, Manual del Derecho eclesidstico (1844) § 13-17; PhillipsCrouzet, Du Droit Ecclésiastique 1.1 introd. § 8 et l.i § 32; J.Bouché: DDC 963 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill 1,684s; W.Onclin: EphThLov 25 (1949) 176; S.Tromp, Corpus Christi quod est Ecclesia (1946) p.18-19; A.M.Vellico, De Ecclesia (1940) p.549-550; G.Philips, La Sainte Eglise Catholique (1947) p.126.138.289-328; F.X.Calcagno, Theologia Fundamentalis (1948) n.197-98; aliique ex Theologis recentioribus, ut Nicolas, O.P.: RevThom 46 (1946) 391s, etCoNGAR: RevSc PhTh 37 (1953) 751 et BullThom 8 (1953) 1211-14. Adde J. Soglia, Inst. lur. Eccl. 1,135. 4) Ex Acatholicis adversantur thesi nostrae omnes Rationalistae, Naturalistae, Modernistae, aliique, quos recensuimus in thesi 3 n.i23-i27, et in thesi 8 n.337-343. 1294. Status quaestionis. 1) Duo praesupponimus iam probata: a) Esse doctrinam catholicam de fide divina, triplicem dari in Ecclesia potestatem docendi, sanctificandi et regendi, quemadmodum in thesi 3 probatum est; b) Ecclesiae potesta­ tem duplici modo subiecto conferri, partim nempe sacra Ordina­ tione, partira vero auctoritativa missione, atque inde recte po­ testatem hierarchicam in duo genera dividi ratione nempe Or­ dinis et ratione Iurisdictionis, supponimus esse doctrinam de fide definitam, de hierarchia ratione Ordinis, in Conc.Triden­ tino: D 966s 960; de hierarchia vero ratione Iurisdictionis, in Conc.Vaticano: D 1827 1829 1831; cf. CIC 108 § 3, prout probavimus in thesi 8. De his, quae iam probavimus thesi­ bus 3 et 8, nunc non agimus. 2) In hac thesi duo asserimus: a) In i.a parte, triplicem Ecclesiae potestatem, docendi nempe, sanctificandi et regendi, dicimus esse primariam Ecclesiae legem, b) In 2.a parte, has Ecclesiae potestates tenemus esse tres realite r et specifice di­ stinctas. Cardo quaestionis versatur circa potestates docendi et regendi, quas non dicimus divisas, sed distinctas, et quidem formaliter et specifice distinctas tenemus cum Franzelin. 1295. Doctrina Ecclesiae. Primae partis assertum inve­ nimus praesertim in Litteris Encyclicis Leonis XIII «Satis co­ gnitum» et Pu XII «Mystici Corporis», prout ex huius partis probatione patebit. Accedunt sollemnes Allocutiones «Si dili­ gis» et «Magnificate Dominum», ad omnes ex toto orbe Romae convenientes Episcopos habitae, in quibus Pius XII «singillatim explanavit ea quae triplici munere ac praerogativa ex divina institutione Episcopis Apostolorum successoribus sub aucto­ ritate Romani Pontificis competunt, id est, Magisterium, Sacer­ dotium, Regimen»: AAS 46 (1954) 313-318 de Magisterio; 667-670 de Sacerdotio; 670-677 de Regimine. Secundae partis doctrinam eruimus theologica argumenta­ tione ex praecedenti parte. 1 .3 C-4 A.UN. LEX ECU.. EST TRIPLEX POTESTAS. TH.32 N.I293-I299 069 1296. Valor theologicus. Prima pars est Doctrina Ca­ tholica ex citatis Encyclicis Leonis XIII et Pu XII. Secunda pars nobis videtur defendi posse ut conclusio certa, ex rationi­ bus quas in probatione afferimus, aut ut probabilior ob aucto­ ritatem auctorum qui contrarium tenent. 1297. Pars i.“ Ecclesiae lex. Triplex Ecclesiae potestas est primaria Probatur i) ex continuata perduratione munerum Christi in Ecclesia. Primariam legem Ecclesiae statuit Christus illis man­ datis, quibus totam suam missionem Apostolis commisit. Atqui talibus mandatis Christus Ecclesiae commisit triplicem suam docendi, regendi, sanctificandi potestatem. Ergo primariam legem Ecclesiae statuit'Christus hanc triplicem potestatem. 1298. Mai. probatur ex Leonis ΧΠΙ Encyclica «Satis cognitum», in qua docet: ' a) Quid primo ac per se intenderit Christus in sua condenda Ecclesia: «Quid enim in condita condendave Ecclesia petiit, quid voluit Christus? Hoc scilicet: Munus idem idemque mandatum in eam continuandum trans­ mittere, quod Ipse acceperat a Patre. Id plane statuerat faciendum, idque re effecit.» Quod Leo XIII probat ex Christi verbis apud Io 17,18; 20,21 (ASS 28,712). b) Missionem Apostolis commissam esse non tantum similem, sed eandem ipsam missionem Christi: «Maturo in caelum reditu, qua Ipse potestate missus a Patre fuerat, eadem mittit Apostolos... Quamobrem Legati Apo­ stoli a lesu Christo sunt non secus ac Ipse Legatus a Patre». Haec autem Pontifex probat ex verbis Christi apud Mt 28,18-20; Mc 16,16; Lc 10,16; Io 20,21 (l.c., 717). Cf. S.Th., In Rom 1,1 lect.i: «Sicut misit me Pater, et ego mitto vos, scilicet ex eadem dilectione et cum eadem auctoritate». c) Supremam in individuo suam potestatem Dominum Petro tradidisse: «Christus Dominus Petro eiusque successoribus tribuit ut essent Vicarii sui, atque eandem in Ecclesia perpetuo gererent potestatem, quam ipse gesserat in vita mortali» (l.c., 736). 1299. Min. probatur ex Pu XII Encjvlica «Mystici Corporis», in qua docet: a) Christum commisisse suis mandatis triplicem potestatem triplicis sui muneris propriam: «Apostolos elegit, mittens eos sicut Ipse erat missus a Pa­ tre Doctores nempe, Rectores, sanctitatisque effectores in credentium coetu. Per eos ergo, qui sacra potestate in Ecclesia fruuntur, ex ipso divini Redemp­ toris mandato, munera Christi Doctoris, Regis, Sacerdotis perennia fiunt» (AAS 35,200.204). b) Ecclesiam in triplici sua potestate exercenda esse meram Conditoris sui continuatricem : «Ecclesia, Conditoris sui vestigiis insistens, docet, regit, divinumque Sacrificium immolat. Immo Christus est qui in Ecclesia sua vivit, qui per eam docet, regit, sanctitatemque impertiit» (l.c., 214.238). c) Supremum etiam Capitis Ecclesiae munus a Christo exerceri per suum in terris Vicarium: «Est enim Petrus, vi Primatus, non nisi Christi Vicarius, atque adeo unum tantum primarium habetur huius Corporis Caput, nempe 970 I.SALAVERRT, TIE ECCLESIA CHRISTI. Ill Christus: qui quidem arcana ratione Ecclesiam per sese gubernare non de­ sinens, adspectabili tamen modo per eum, qui suam in terris personam gerit, eandem regit Ecclesiam... unum solummodo Caput constituens Chris­ tus eiusque Vicarius» (l.c., 211; cf. D 468; cf. l.c., 227.242). 1300. Probatur 2) ex ministeriali participatione munerum Christi in Ecclesia. Primariam legem Ecclesiae statuit Christus eam constituendo sui ministram ac mysteriorum Dei dispen­ satricem. Atqui Christi ministra et mysteriorum Dei dispen­ satrix constituta Ecclesia a Christo est triplici docendi, regendi et sanctificandi potestate. Ergo primariam legem Ecclesiae sta­ tuit Christus hanc triplicem potestatem. 1301. Mai. probatur ex Leone ΧΙΠ et ex Pio XII in citatis Encydicis, ubi Ecclesia hac lege genita effertur, ut esset particeps et ministra mune­ rum Christi: «Cum divinum munus Christi perenne ac perpetuum esse opor­ teret, idcirco nonnullos Ille sibi adiunxit alumnos disciplinae suae, fecitque potestatis suae participes... Hac ratione atque hoc principio Ecclesia genita». Haec Leo XIII (ASS 28,709). Quibus addit Pius XII: «Dei Verbum per saeculorum decursu utitur Ecclesia sua, ut inceptum opus perennet» (AAS 35,199)· Mai. probatur etiam ex Scriptura: a) ex S.Paulo: Sic nos existimet homo ut ministros Christi, et dispensatores mysteriorum Dei (1 Cor 4,1). Non quod sufficientes simus cogitare aliquid a nobis, quasi ex nobis: sed sufficientia nostra ex Deo est, qui et idoneos nos fecit ministros Novi Testamenti (2 Cor 3, 5-6). Pro Christo ergo legatione fungimur, tamquam Deo exhortante per nos (2 Cor 5,20). Cf. Rom 15,18-19; 2 Cor 13,3. b) Ex verbis ipsius Christi: Et ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi (Mt 28,20); Paraclitus autem Spiritus Sanc­ tus, quem mittet Pater in nomine meo, ille vos docebit omnia et suggeret vobis omnia, quaecumque dixero vobis (Io 14,26). Ex his aperte patet Ecclesiam potestatibus suis esse ministram et parti­ cipem ipsorum Christi munerum. 1302. Min. probatur ex Pu XII Encyclica «Mystici Corporis», in qua docet: a) Ipsum Christum ministerio Papae et Episcoporum suam Ecclesiam regere: «Adspectabili ordinariaque ratione divinus Redemptor per suum in terris Vicarium Corpus suum Mysticum gubernat» (l.c., 210). «Et ipsae [particulares Ecclesiae] a Christo lesu proprii uniuscuiusque Episcopi voce potestateque reguntur» (l.c., 211). b) Per eosdem ministros ipsum Christum suam Ecclesiam docere: «Uni­ versam Ecclesiam suam illuminat Christus... Ipse est qui in fideles lumen fidei infundit, Ipse qui Pastores et Doctores, imprimisque suum in terris Vicarium, supernis scientiae, intellectus, sapientiaeque donis divinitus ditat, ut fidei thesaurum fideliter adversent, estrenueque defendant, pie diligenterque explicent atque corroborent; Ipse denique est, qui, etsi non visus, Ecclesiae Conciliis praesidet atque praelucet» (l.c., 216). c) Per Sacerdotes denique ipsum Christum suam sanctificare Ecclesiam: «Sanctitatis auctor est atque effector Christus... Et quando Ecclesiae Sacra­ menta externo ritu administrantur, Ipsemet effectum in animis operatur» (lc., 217)· L-3 C-4 Λ.UK. LEX ECCL. EST TRIPLEX POTESTAS. TH.32 N.I299-I3O5 971 d) Ecclesiam omni sua potestate esse participem et ministram numerum ipsius Christi : «Per iuridicam, ut aiunt, missionem, qua divinus Redemptor Apostolos in mundum misit sicut Ipse missus erat a Patre (Io 17,18; 20,21), Ipse est qui per Ecclesiam baptizat, docet, regit, solvit, ligat, olfert, sacri­ ficat» (l.c., 218). 1303. Min. probatur etiam ex Leonis XIII Encycl. «Satis cognitum», in qua haec docet: «Quo modo doctrina caelestis fuit commendata [Apo­ stolorum] Magisterio, sic etiam non nisi Apostolis, quique eis iure succes­ sissent, data divinitus facultas est perficiendi atque administrandi divina mysteria, una cum regendi gubernandique potestate... Quae quidem officia apostolici muneris omnia generatim Pauli sententia complectitur: Sic nos existimet homo ut ministros Christi et dispensatores mysteriorum Dei» (1 Cor 4,1) (ASS 28,723s). Eadem prima pars confirmari etiam potest ex Allocutionibus «Si diligis» et «Magnificate Dominum», in quibus Pius XII singillatim egit de triplici munere Magisterii, Sacerdotii et Regiminis, quod ex divina institutione Episcopis, Apostolorum successoribus, sub auctoritate successoris Sancti Petri competit: AAS 46 (1954) 313-318.667-677. 1304. Pars 2.a specifice differunt. Tres Ecclesiae potestates realiter et Probatur i) tamquam conclusio necessaria partis praecedentis. Ecclesiae potestates docendi, sanctificandi et regendi nihil aliud sunt quam continuata perduratio et ministerialis partici­ patio trium Christi munerum Doctoris, Sacerdotis et Regis. Ergo eiusdem sunt naturae eademque ratione differunt qua tria Christi messianica munera, quippe quorum nihil aliud sunt quam continuatio et ministerialis participatio. Atqui tria Christi munera Doctoris, Sacerdotis, Regis realiter et specifice differunt. Ergo etiam tres Ecclesiae potestates docendi, sancti­ ficandi et regendi realiter et specifice differunt. 1305. Antec. abunde constat ex probatione primae par­ tis. Ulterius autem posset confirmari aliis Magisterii ecclesias­ tici testimoniis. Sufficiat confirmationis gratia, unum ex Pii XII Encyclica «Mediator Dei», in qua docet: «Christus, utpote veritatis Magister, illuminat omnem hominem (Io 1,9), ut rite mortales immortalem Deum agnoscant... Qua vero Pastor, gregem moderatur suum, eum ad vitae pascua perducit, ac legem ea ratione condit, ut nemo ab eo, a rectoque demonstrato itinere abstrahatur... [Ut Sacerdos tandem] in novissima cocna, sollemni ritu atque apparatu, Novum celebrat Pascha, quod quidem, divinitus instituta Eucharistia, continuandum con­ sulit; postridie vero salutiferum suae vitae Sacrificium offert, suoque ex transverberato pectore ea quodammodo effundit Sacramenta, quae Redemp­ tionis thesauros hominum animis impertiant... Quem per terrenae suae vi­ tae cursum sacrum instituit ac praestitit cultum, eum vult intermitti nun­ 972 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill quam. Siquidem non orbatum hominum genus derelinquit, sed... eidem auxiliatur per Ecclesiam suam, in qua divina praesentia sua volventibus saeculis perennat... Ecclesia igitur commune habet cum Incarnato Verbo propositum, officium, munus: hoc est, veritatem docere omnes, homines recte regere ac moderari, gratum acceptumque Deo oferre Sacrificium»»7. 1306. Min. subsumpta facile ab omnibus conceditur: nam a) munera Prophetae vel Doctoris, Sacerdotis et Regis in Scrip­ tura ut realiter distincta exhibpntur, adeo ut etiam a diversis personis exerceantur et diversis unctionibus tribuantur, ut patet ex Lev 8 et 9; 1 Reg 16; 3 Reg 19,16. Christus autem in eadem Scriptura describitur ut Propheta, ut Sacerdos et ut Rex, analoge seu ad modum aliorum, quippe cuius non erant nisi figurae alii Prophetae, Sacerdotes et Reges: Deut 18,15-19; Ps 109; Is 35 8. 1307. b) Tria autem Christi messianica munera specifice differre, patet ex eorum ratione et natura, atque ex eorum obtectis formalibus, quae Ipsemet Dominus expressit cum de semetipso dixit: Ego sum via, veritas et vita: Io 14,6. Hoc illus­ trat sequens paradigma: 'ut Magister docet veritatem divinam' et fovet fidem: ut Rex ostendit viam caelorum et alit Christus ■ credentium 9. spem: ut Sacerdos confert vitam gratiae et auget caritatem: Ad capiendam vim huius primi argumenti bene tenendum est, munera messianica non esse de illa potestate auctoritatis, quam Christus habebat ut Deus et quae proinde hominibus communicari non potest, sed de potestate quam Christus habuit ut homo et quae hominibus per ministerialem participationem communicata est eadem ipsa, prout expresse docent Pius XII et Leo XIII (n.1297-1303), secundum S.Thomae doctrinam (3 q.<>4 a.3.4.5; 4 CG 74). 7 Pius XII, Encycl. «Mediator Dei·: AAS 39 (1947) 527s. Cf. J.Salaverri, El Derecho en el Misterio de la Iglesia: RevEspT 14 (1954) 260-73. 8 Eusebius Caesariensis ostendit Prophetas, Sacerdotes et Reges Veteris Testamenti di­ versis chrismationibus ungi, et pulchre explicat inde, cos nihil aliud esse quam typos Christi Magistri, Sacerdotis et Regis: Hist.Eccles. I.i c.3: MG 20.67-76. Idem docet CR, p.i a.2 n.6-8. Eandem doctrinam habes ap. S.Til, In Ps 44,5; In Rom 1,1 lecti; 3 q.31 a.2: «Christus specialiter filius dicitur esse Abrahae et David (Mt 1,1). ... quia Christus futurus erat Rex, Propheta et Sacerdos. Abraham autem Sacerdos fuit et Propheta (Gn 15,9; 20,7). David autem Rex fuit et Propheta·. 9 E.Mura, Le Corps Mystique du Christ v.2 (1037) p.2. Zapelena, 2 p.issss, non attigit vim huius argumenti, quia non satis distinguere videtur Christi potestatem auctori­ tatis, quae incommunicabilis creaturis est, a potestatibus messianicis, quas Christus habuit ut homo et quae ab hominibus participari ministerialiter possunt. 1-3 C-4 Λ.ϋΧ. LEX ECCL. EST TRIPLEX POTESTAS. TH.32 X. 1305-1310 973 1308. Probatur 2) ex rationibus intrinsecis et formalibus ipsarum potestatum: Potestates specificantur per earum actus proprios, formalia obiecta et intrinsecos fines. Atqui actus proprii, obiecta for­ malia et fines intrinseci trium Ecclesiae potestatum specifice differunt. Ergo tres Ecclesiae potestates docendi, sanctificandi et regendi specifice differunt. Mai. admittitur ab omnibus, iuxta illud scholasticorum axioma: «Potestas per usum innotescit, quia potentiae notificantur per actus»10. 1309. Min. constat ex notionibus, quas dedimus, trium Ecclesiae potestatum, et illustrationis gratia exhibentur in pa­ radigmate quod sequitur: Potestas Actus Obiecta formalia Fines intrinseci Magisterii. Docere. Veritas revelata vel Obtinere assensum cum revelatis con­ intellectus. nexa. Regiminis. Praecipere. Actiones conducentes Exigere oboedientiam voluntatis. ad Ecclesiae finem. Sacerdotii. Ministrare. Media ad sanctifica- Conferre gratiam tionemdivinitus animae et sacrifi­ cium offerre. instituta. 1310. Probatur 3) ex specifice ac formaliter diversis iuribus et correlatis obligationibus, quae triplici Ecclesiae potestati correspondent. Omnis potestas importat ius aliquod sibi proprium et obli­ gationem tali iuri correlatam. Ex formaliter et specifice di­ versis iure proprio obligationeque correlata, merito noscimus potestates formaliter et specifice diversificari. Nunc autem indoles potestatum Ecclesiae tota quanta derivatur ex divina Christi institutione, eatenus nempe quatenus Christus positive statuit ut Regenti, Magistro, Sacerdoti, legitime in sua Ecclesia constitutis, iura propria competerent quibus ex parte fidelium 10 S.Th., Suppi. q.34 .1.4; cf. q.37 a.i ad i. - 974 — -------------- · ·;· ■ -~· I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill correlatae obligationes responderent. Atqui ex divina Christi institutione iura propria et correlatae obligationes trium Eccle­ siae potestatum formaliter et specifice differunt. Ergo etiam tres Ecclesiae potestates formaliter et specifice differunt. 1311. Min. probatur: Ex divina Christi institutione, Re­ genti in Ecclesia proprium ius est exigendi et fidelibus obli­ gatio praestandi sublectionem voluntatis per oboedientem exse­ cutionem illarum actionum per se externarum, quae auctoritative praecipiuntur; Magistro in Ecclesia proprium ius est exi­ gendi et fidelibus obligatio praestandi de se subiectionem intellec­ tus per internum mentis assensum iis, quae authentice docentur; Sacerdoti in Ecclesia proprium ius est ministrandi et fidelibus obligatio animo obsequenti suscipiendi media sanctificationis, quae sacerdotaliter conferuntur. Atqui actus proprii et obiecta formalia horum iurium et obligationum formaliter et specifice differunt. Ergo ex divina Christi institutione iura propria et correlatae obligationes trium Ecclesiae potestatum formaliter et specifice differunt. Circa mai. ad tergiversationes cavendas, nota: i.° Vocem «praecipere» consulto non adhiberi nisi de potestate regendi, cuius haec est propria notio. 2.0 Dicentes, regendi facultatem versari per se circa externas actiones, minime negamus dari iurisdictionem in foro interno, sed haec non est confundenda cum potestate in ipsos internos actus, nam alterius rationis est, ut recte adnotat Franzelin. 3.0 Eo quod dicatur, Magistro deberi de se intellectus subiectionem, non excluditur voluntatis obli­ gatio quam ipse actus per se exigat. 4.0 Neque est silendum, characterem iuridicum iurisdictionis fori interni a catholicis multis impugnari, licet forte immerito. 1312. Probatur 4) ex specifica distinctione eorum quae con­ trarie opponuntur triplici Ecclesiae potestati. Contrariorum eadem est ratio. Atqui Haereticus, Schismaticus et Excommunicatus realiter et specifice differunt. Ergo etiam eorum con­ traria realiter et specifice differunt. Atqui contrarie opponun­ tur Haereticus potestati docendi, Schismaticus potestati regendi, Excommunicatus potestati sanctificandi. Ergo etiam hae tres potestates realiter et specifice differunt. 1313. Probatur 5) ex Christi mandato Mt 28,18-19, iuxta hanc S.Hieronymi expositionem: «Euntes ergo docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Primum docent omnes gentes, deinde doctas intin- L.3 C-4 A.UN. LEX ECCL. EST TRIPLEX POTESTAS. TH.32 N.I3IO-T316 975 gunt aqua. Non enim potest fieri ut corpus Baptismi recipiat Sacramentum, nisi ante anima fidei susceperit veritatem... Docentes eos servare omnia quaecumque mandavi vobis. Ordo praecipuus: lussit Apostolis ut primum docerent universas gentes, deinde fidei intingerent Sacramento, et post fidem et Baptisma, quae essent observanda praeciperent... ut quicumque credi­ derint, qui in Trinitate fuerint baptizati, omnia faciant quae praecepta sunt» 1112 . 1314. Unde sic: Ex Christi mandato iuxta S.Hieronymi explicationem, tres Ecclesiae potestates aliae aliis latius pa­ tent et natura praecedunt. Atqui potestates quae aliae aliis latius patent et natura praecedunt realiter et specifice diffe­ runt. Ergo tres Ecclesiae potestates docendi, sanctificandi et regendi realiter et specifice differunt. Mai. patet ex textu citato, nam potestas docendi prior aliis natura est et ad omnes prorsus homines tam baptizatos quam non baptizatos extenditur; potestas sanctificandi per Baptisma media est inter potestates docendi et regendi, atque ad eos tan­ tum qui crediderint extenditur; potestas denique regendi trium postrema est, et solum ad baptizatos extenditur. 1315. Ratione habita naturae specificae trium Ecclesiae potestatum, easque comparantes cum triplici illa notione qua, ex hominum varia relatione ad Ecclesiam, eos divisimus· in obligatos ad Ecclesiam, subditos Ecclesiae et membra Eccle­ siae '2, haec nobis videntur concludi posse, i) Potestas docendi in tota sua amplitudine est potestas Legati in obligatos ad Eccle­ siam, seu quae extenditur ad omnes homines tam baptizatos quam non baptizatos. 2) Potestas regendi seu iurisdictionis stricte dictae est potestas Superioris in subditos Ecclesiae, qui sunt omnes et soli baptizati. 3) Potestas sanctificandi in tota sua ple­ nitudine, non solum Baptismate, sed etiam aliis sanctificationis mediis, est potestas Ministri in membra Corporis Ecclesiae, seu quae extenditur de se solum ad baptizatos, qui praeterea vincu­ lis fidei, oboedientiae et communionis uniti cum Ecclesia sunt; vita enim gratiae, quam potestas sanctificandi confert, de se solum a Capite Christo in membra Corporis eius Mystici de­ rivatur. 1316. Probatur 6) ex eo quod potestas regendi natura sua non includit potestatem docendi. Ecclesia eatenus habet potes­ tatem «verae propriaeque iurisdictionis», quatenus est societas, 11 S.Hieronymus, Comment, in Evang. Mt 28,19s: ML 26.219· Idem docet S.Thomas loco supra citato nota 2. Circa argumentum, quod ex hac doctrina S.Hieronymi et S.Thomae eruimus, confer J.Anger, Lc., in nota 1. 12 Cf. superius, th.25 n. 1018.1055. '976 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill «non minus quam ipsa Civitas, genere et iure perfecta»: D 1869. Atqui societas civilis, quamtumvis perfecta concipiatur eius jurisdictionis potestas, caret proprie dicta potestate authentice docendi pariter ac potestate sanctificandi. Ergo potestas authen­ tice docendi pariter ac potestas sanctificandi nequit dici pars potestatis verae propriaeque iurisdictionis specifice intellectae 1 \ Min. probatur, quia civilis societas perfecta non est super­ naturalis nec gratiae et veritatis societas; potestatem autem docendi pariter ac potestatem sanctificandi obtinet Ecclesia, non praecise qua hominum supernaturalis societas perfecta, sed ’ quia Dominus positive eam fecit supernaturale suum Regnum «gratiae et veritatis»: Io 1,17; Io 1,14. Ac propterea, cum potestas docendi non sit de ipsa ratione formali potestatis iurisdictionis stricte dictae, potuit Deus instituere suam Eccle­ siam cum supernatural! ipsa potestate perfecta iurisdictionis, sine potestate docendi; aliter nempe suae reservando providen­ tiae custodiam veritatum religionis et morum sive naturalium sive a Deo revelatarum. 1317. Igitur ex disputatis concludimus, tria munera Magisterii, Sacerdotii et Regiminis, quae a Christo accepit Ecclesia, formaliter inter se et specifice distingui. Tamen non sunt divisa nec separata in subiectis iure divino ea tenentibus. Quemadmodum enim in Christo tria messianica munera Ma­ gisterii, Sacerdotii et Regiminis fuerunt coniuncta, ita etiam in Papa et in Episcopis, Apostolorum successoribus, eadem munera coniuncta sunt, atque in illis potestates Magisterii, Sacerdotii et Regiminis ab uno eodemque Spiritu Veritatis (Io 14,16,17,26; 15,26), Sanctitatis (Rom 15,16; 1 Pet 1,2) et Unitatis (1 Cor 12,4-11; 2 Cor 13,13) vivificantur et virtutem accipiunt (Act 1,8; Rom 15,13; 2 Tim 1,7). Unde in Ec­ clesia dantur tres ordines verae et stricte dictae potestatis, qui inter se formaliter et specifice differunt. Quod si hos tres or­ dines potestatis ecclesiasticae velimus designare per notas characteristicas quibus formaliter et specifice diversificantur, eos appellare possumus ordinem doctrinalem, ordinem sacrificalem ac sacramentalem, et ordinem iuridicum, adeoque authenticitatem doctrinalem probe distinguimus ab authenticitate mere iuridica. Attamen minime tres hierarchias adstruimus, quia modus quo munera in Ecclesia conferuntur est tantum duplex. 1318. Scholion 1. Argumenta alius sententiae. Theologi defen­ dentes bipartitam potestatum Ecclesiae divisionem urgent praesertim se>3 Cf. L.Billot, De Ecclesia q.8 § i. 1-3 C-4 A.UN. LEX ECCL. EST TRIPLEX POTESTAS. TH.32 N. I316-I319 977 quens argumentum: Magisterium Ecclesiae non tantum habet ius et offi­ cium proponendi evangelicam veritatem, sed etiam pollet facultate, relate ad baptizatos, imperandi actum fidei et de fidei causis iudicandi. Atqui im­ perium et iudicium sunt proprii et specifici actus potestatis iurisdictionis stricte dictae. Ergo potestas docendi est potestas iurisdictionis formalis et strictae 14. Respondemus in forma, iuxta doctrinam in hac thesi propositam, hoc modo: Dist. mai. Magisterium Ecclesiae pollet facultate, relate ad baptiza­ tos, imperandi actum fidei et de fidei causis iudicandi, id est, imperio et iudicio doctrinali seu circa ipsam veritatem propositionis et directe attin­ genti internum ipsum intellectus assensum, conc. mai.; imperio et iudicio disciplinari seu circa rectitudinem actionis et directe attingenti per se ex­ ternam actus praestationem, nego mai. Contradist. min. Imperium et iudicium disciplinare seu circa rectitudinem actionis et directe attingens per se exter­ nam actus praestationem, sunt actus proprii et specifici potestatis regendi, conc. min.; imperium et iudicium doctrinale seu circa ipsam veritatem pro­ positionis et directe attingens per se internum ipsum intellectus assensum, sunt proprii et specifici actus potestatis regendi, seu iurisdictionis specifice dictae, nego min. 1319. Ad solutionis intelligentiam in memoriam revoca haec quae se­ quuntur. Magisterium convenit quidem cum potestate regendi in ratione generica potestatis, quatenus nempe importat ius aliquod sibi proprium et obligationem tali iuri correlatam. Tamen potestatum specificatio non su­ mitur ex earum ratione generica, sed ex uniuscuiusque proprio actu et obiecto formali quod directe attingitur. Adeoque Magisterium pollet facultate impe­ randi quidem, sed doctrinaliter, id est, ius habet exigendi et quidem directe internum ipsum intellectus assensum; pollet etiam facultate iudicandi sane, sed doctrinaliter, id est, ius habet authentice decidendi de conformitate vel difformitate doctrinae cum fidei deposito; huiusmodi autem formali obiecto et pro­ prio actu vere specificantur imperium et iudicium potestatis docendi. Potestas vero regendi pollet omnino facultate imperandi, sed disciplinariter, id est, ius habet exigendi directe externam actus praestationem; pollet etiam facul­ tate iudicandi quidem, sed disciplinariter, id est, ius habet authentice deci­ dendi de rectitudine actionis, seu de eius conducentia ad finem intentum; manifeste autem patet huiusmodi formale obiectum et actum proprium, quibus regendi potestas specificatur, realiter et specifice differre a formali obiecto et proprio actu, quibus docendi potestas specificatur. Sed urget adversarius : «Imperium doctrinale est vera iurisdictio, quae nihil est aliud quam ius regendi cum imperio actus subditorum in societate per­ fecta». Resp. cum distinctione: Imperium doctrinale est vera iurisdictio stricte et specifice dicta, quae nihil est aliud quam ius regendi cum imperio..., nego; est vera iurisdictio late vel generice dicta, quae est etiam ius docendi cum auctoritate..., concedo. Quamvis ergo docere formaliter et specifice non sit formaliter et specifice regere, ut patet; tamen authentice docere importat se ipso exigentiam assensus mentis seu quoddam doctrinale imperium formaliter et specifice distinctum ab imperio disciplinari regentis et praecipientis. Hoc doctrinale imperium intellectum ipsum directe obligans, quod pro­ prium est Magisterii authentici qua talis, fundatur in illo Domini dicto: «Qui vos audit, me audit» (Lc 10,16), pariter ac imperium iurisdictionale qua tale, solam directe voluntatis obligationem inducens, fundatur in illo: n L.LERCHER-Scia-^c.sxHAvrEN, Irislii. Theolog. i th.46 n.456. 978 T.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill «Quaecumque alligaveritis super terram, erunt ligata et in caelo» (Mt 18, 18; 16,19). Imperium doctrinale est illud «imperium in mentes» de quo in Vaticano (n.1333). 1320. Notandum tamen probe est, imperium et iudicium potestatis regendi practice saepe de facto coniungi cum imperio et iudicio potestatis docendi, cum versantur circa idem mate­ riale obiectum, quod unaquaeque potestas attingit tamen sub propria uniuscuiusque formali ratione. Hoc tamen ideo faci­ lius in Ecclesia occurrit, quia idem est subiectum utriusque po­ testatis. Quare in decreto materialiter uno potest et debet saepe distingui actus formaliter duplex, alius doctrinalis potestatis do­ cendi, alius vero disciplinaris potestatis regendi. Probe id ipsum animadvertebat theologus Conc.Vaticani in Adnotationibus ad II Schema Constitutionis de Ecclesia 15. «In Conciliorum, inquit, decretis prohibitio vel praeceptum a definitione sive iudicio de doctrina distinguatur necesse est. Primum enim Ecclesia de­ finit opiniones illas esse pravas; tum eas ut tales prohibet et in contumaces poenas sancit. Iam vero Ecclesiae definienti mentis obsequium debetur, etiamsi nullum praeceptum adiungat; Ecclesiam enim docentem audire te­ nemur... Ecclesia in eiusmodi edictis nominatim non prohibet nisi actus externos, quippe quos solos poenis, quas adiungit, in suo iudicio vindicari possit», prout manifeste patet ex formulis adhibitis in Canonibus Concilio­ rum: «Si quis dixerit etc. Si quis non confiteatur etc.»: D 54 113-124 213-227 811-873 1801-1818. 1321. Duplex actus formalis, doctrinalis alius potestatis do­ cendi et internum ipsum intellectus assensum iniungens, alius vero disciplinaris potestatis regendi et externos actus contrarios poenis vindicans, clare exprimitur in formula definitionis dog­ maticae Immaculatae Conceptionis B.M.V.: D 1641. 1322. Canonistae ad defendendam solam bipartitam potestatum Eccle­ siae divisionem moventur etiam magnam partem consideratione plurium proprietatum, quibus potestates docendi et regendi inter se conveniunt et a potestate sanctificandi diversificantur. Hae autem sunt proprietates quas ecclesiasticae potestates induunt ex duplici modo quo subiecto conferuntur, prout in notionibus explicavimus n.1290. Huiusmodi proprietates sunt quae sequuntur. 1323. A. Potestas Ordinis, quia in eius collatione indelebilis character subiecto imprimitur, ideo semel accepta neque amitti neque iterari ullo modo potest. Potestates vero docendi et regendi, quia nullus in earum colla­ tione character imprimitur, pariter ambae amitti et iterari possunt. Prima­ tus tamen per voluntariam tantum eius abdicationem amitti potest. H I.Kleutgen, Relatio de Schemate reformato Constit. de Ecclesia: Msi S3,33ob-c. Idem saepe animadvertit Franzelin, Theses de Ecclesia th.s.IV.2.». 3.0 Ad hoc non satis attendunt ii qui defendunt divisionem potestatum bipartitam, et ideo saepe confundunt actum magisteriale proprie dictum cum actu mere disciplinare circa obligatos ad doctrinam tenendam. L-3 C.4 A.UX. LEX ECCL. EST TRIPLEX POTESTAS. ΤΗ·32 N.1319-1329 079 1324. B. Potestas Ordinis, quia ex opere operato confertur, certis qui­ busdam ritibus eius collatio divinitus alligata est, et ideo neque augeri nec minui neque auferri voluntate Ministri eam conferentis potest. Potestates vero docendi et regendi, quia ex opere operantis conferuntur, nulli formae earum collatio est divinitus alligata, et ideo voluntate illius qui eas confert, augeri vel minui vel etiam auferri possunt. Primatus tamen supremus, quia ipsomet iure divino subiecto tribuitur, nullis voluntatum humanarum varieta­ tibus subiacet. 1323. C. Potestas Ordinis, quia suos effectus producit ex opere opera­ to, ideo eius minister invariabiliter ritus sensibiles ponere curat, per quos Deus tamquam per instrumenta producit gratiam quam ritus significant. Potestates vero docendi et regendi, quia suos effectus producunt ex opere operantis, ideo qui eas exercent, vario modo secundum adiuncta dirigere curant actus hominum, ut hoc iuvamine ipsi se disponant ad obtinendam vel conservandam vel augendam Dei gratiam. 1326. Haec omnia verissima quidem sunt, tamen non sufficiunt ad in­ trinsece et specifice distinguendas Ecclesiae potestates. Omnes enim hae proprietates dici possunt mere modales, quatenus, prout ex earum explica­ tione patet, omnes derivantur ex diverso modo quo subiecto conferuntur, vel etiam ex duplici modo quo suos effectus producunt. Huiusmodi autem modalitates non attingunt rationes formales et intrinsecas, ex quibus formalis spe­ cificatio et realis distinctio potestatum derivanda est. Etiam ex diverso modo quo Summus Pontifex suam supremam docendi et regendi potestatem obtinet, sequuntur aliquae magni momenti qualitates ipsi propriae, quae potestatibus docendi et regendi Episcoporum non conveniunt; nemo tamen inde iure de­ ducere posset novam aliam realem et specificam distinctionem intra ipsam docendi vel regendi potestatem Papae et Episcoporum. 1327. Sub adspectu tamen practico et iuridico libenter ag­ noscimus, singulari consideratione dignas esse praedictas modalitates, quae derivantur ex duplici modo quo potestates sub­ iecto conferuntur. Merito igitur ad eas praesertim attendunt iuristae, quibus vel maxime interest determinare rationes, qui­ bus potestates valeant conferri vel auferri, obtineri vel amitti, augeri vel minui, iterari vel secus, variabili vel invariabili ritu formave committi. Ex hac practica et iuridica ratione intelligimus, cur Codex Iuris Canonici bipartitam tantum potesta­ tum Ecclesiae divisionem memoret. 1328. Scholion 2. De distinctione potestatis Ecclesiae in Conc.Vaticano (cf. J.B.Franzelin, Theses de Ecclesia, th.5 IV 3.0 p.55-60). In Actis Conc.Vaticani aliqua occurrunt de distinctione ecclesiasticarum potestatum: t) In discussione Constitutionis de Ecclesia; 2) In decreto de Pri­ matu eiusque infallibilitate. 1) In discussione Constitutionis de Ecclesia, mens Vaticani exhibetur: A) In Schemate I; B) In Schemate reformato seu II. 1329. A. In Schemate I: a) In c.4.0, triplex potestas ex triplici eius obiecto clare distinguebatur: «Est in Ecclesia visibile Magisterium, a quo cre­ ΐ>80 I.SAL.AVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill denda interius exteriusque profitenda fides publice proponitur; visibile quo­ que Ministerium, quod visibilia Dei mysteria, quibus interior sanctificatio hominibus et debitus Deo cultus comparatur, munere publico moderatur ac curat; visibile Regimen, quod membrorum inter se communionem ordinat, externamque omnem et publicam fidelium in Ecclesia vitam disponit ac di­ rigit» (Msi 5i,54od). Patres Deputationis fidei hanc ipsam capitis quarti doc­ trinam inculcabant, eam illustrantes in Adnotatione 6.a: «Statuit in Ecclesia esse visibile Magisterium, visibile Ministerium, visibile Regimen a Christo Do­ mino institutum, per quam triplicem potestatem externam ac con'spicuam vera Ecclesia Christi cohaeret triplici externo nexu» (Msi 5i,502b-c). 1330. b) In c.ro, post memoratum triplicem potestatum actum, ad­ ducitur etiam bipartita potestatis Ecclesiae divisio: «Christi Ecclesia est so­ cietas inaequalium... propterea maxime quod in ea est potestas divinitus instituta, qua alii ad sanctificandum, docendum et regendum praediti sunt, alii destituuntur. Cum vero Ecclesiae potestas alia sit et dicatur Ordinis alia Juris­ dictionis, de hac altera speciatim docemus, eam esse... absolutam et omnino plenam, nimirum legiferam, iudiciariam et coercitivam» (Msi 5i,543b-c). Deputationis Patres hanc doctrinam declarantes, aiebant: «His verbis, Po­ testas ad sanctificandum, docendum ac regendum, continetur generalis quaedam ecclesiasticae potestatis descriptio», quam declarationem ulterius illustra­ bant verbis Gregorii XVI, quibus probe ex suis obiectis distinguuntur Ma­ gisterii et Regiminis potestates: «Habet Ecclesia ex divina institutione potesta­ tem, non Magisterii solum, ut res fidei et morum doceat ac definiat... verum etiam Regiminis, ut quos semel gremio suo excepit filios in tradita doctrina contineat ac confirmet, legesque ferat de iis omnibus, quae ad animarum salutem, sacri Ministerii exercitium ac Dei cultum attinent» (Msi 51,583d. 586d). Deinde ipsi Deputationis Patres declarant, cur etiam bipartita divisio «in obliquo» memoretur: «In proposito Schemate generatim ac in obliquo as­ seruisse Ordinis potestatem eamque a potestate Iurisdictionis distinctam, satis visum est»; atque illustrationis gratia citant hunc Suarezii textum: «Duplex distingui solet potestas ecclesiastica, scilicet, Ordinis et Iurisdictionis: ad haec enim duo membra, alia, quae adnumerari solent, reducuntur» (Msi 51, 588d.s89c) W. Haec sunt quae in Schemate I eiusque Adnotationibus habentur; unde in eo potestas ex obiecto distinguebatur triplex, bipartita tamen eiusdem po­ testatis divisio in obliquo etiam proponebatur. 1331. c) In discussione huius Schematis pauca de hac quaestione dicta sunt; unde concludere licet, Concilii Patres facile admisisse utramque potestatis partitionem. Aliqui tamen, ut Gastaldi, Moreno et Volaterra­ nus, non omissa tripartita, volebant ut bipartita distinctio proponeretur «in recto» *7. Alii vero solam tripartitam potestatum distinctionem proponebant, ut Arrigoni, Von Ketteler, Moneti, Bononiensis, Liparensis, Troianus, Aprutino et Dionysiensis 18. Unus denique Massiliensis observavit: «Po­ testatem ecclesiasticam tripartitam in c.4 exhiberi, bipartitam autem in 10: uni e duobus standum»; ipse autem bipartitam proposuit (Msi 51.928d.946c). Igitur ex discussione Schematis, si quae maior praeferentia Patrum apparuit, haec potius in favorem tripartitae distinctionis vergit. 16 F.SuArez, Defensio Fidei I.3 c.6 n.1. 17 Msi s1.S92d.893a.899c-d.915c· 18 Mst 5t,832d.833a.865a-b.866b.868d.869a.9O7d.9o8a. 1-3 C-4 A.UX. LEX F.CCL. EST TRIPLEX POTESTAS. TH.32 X.I329-1335 »81 1332. B. In Schemate II, reformato iuxta observationes Patrum, si quae esset definitiva vel praevalens Concilii mens, ea sine dubio patefieri deberet. a) In c.j triplex iterum potestatum distinctio recurrit. In eo enim do­ cetur Apostolos a Christo triplici munere insignitos esse: «Novi et aeterni Foederis Sacerdotes atque orbis totius Doctores et Rectores»; atque hac sol­ lemni definitione concluditur: «Tamquam fidei catholicae Dogma tenendum est, divina ordinatione nonnullos in Ecclesia potestate sanctificandi, docendi et regendi donatos esse, qua caeteri carent» (Msi 53,3090.310a). Hoc ipsum in Annotationibus explicatur his verbis: «Quamvis tum in explicatione doctri­ nae, tum in conclusione, qua Dogma ipsum enuntiatur, potestas triplex di­ stinguitur, sanctificandi scilicet, regendi et docendi, non tamen in potestates has singulas inquiritur. De potestate enim sanctificandi seu Ordinis late egit Conc.Tridentinum in sessione 23.°; de potestate vero docendi et regendi in hac Constitutione infra c.7 et 8 dicetur» (Msi 53,320b). Ergo videtur intendi expli­ catio potestatum Ecclesiae iuxta tripartitam earum distinctionem. 1333· b) Haec autem intentio ulterius evidens fit ex c.7 et 8, in qui­ bus separatim agit de Magisterio in c.7 et de lurisdictione in 8, atque in illis unamquamque potestatem a Christo esse institutam, ex propriis et diversis Scripturae textibus probat, atque easdem ex uniuscuiusque obiecto et fine distinguit: «C.7. De Ecclesiae Magisterio. Dei Filius... Apostolis eorumque successoribus Magisterium tradidit... atque Ecclesiae, quam veritatis magis­ tram fidissimam effecit, imperium quoque in mentes detulit, eidem, haud secus ac sibi, ut fides ab omnibus adhiberetur, praecipiens» (Msi 53,312d.313a-b)19. «C.8. De ecclesiastica lurisdictione. Est praepositis Ecclesiae veri nominis potestas iurisdictionis, cui in fidelibus officium obtemperandi respondet... atque a Deo ipso constituta est, sicut sanctificandi et docendi, ita etiam haec regendi potestas» (Msi 53,3143-0)20. Dubium igitur non est in II Schemate lurisdictionem intelligi sensu stricto eamque aperte distingui a Magisterio. 1334. c) Attamen bipartitam etiam potestatum divisionem directe includit hoc II Schema. Nam in c.4, de Hierarchia agens, aiebat: «Inter Sacer­ dotes, Episcopos, quos Spiritus Sanctus posuit regere Ecclesiam Dei (Act 20, 28), Presbyteris tam Ordine quam lurisdictione ex divina institutione supe­ riores esse» (Msi 53,3ioa-b). Atque ulterius in cn.3 adiungebat: «Si quis ne­ gaverit in Ecclesia divina ordinatione Hierarchiam ex Episcopis, Presbyteris aliisque Ministris ita constitutam esse, ut Episcopi tam Presbyteris quam reliquis Ministris potestate Ordinis et Iurisdictionis superiores sint, omnes autem unius Summi Pastoris Romani Pontificis regimini subiaceant: A. S.» (Msi 53,316b). Ratio autem huius definitionis in Annotationibus datur haec: «Decretum hoc a Tridentino eo differt, quod non Ordinis potestatem tan­ tum, sed etiam et amplius Iurisdictionis pertractat... Itaque cum in Triden­ tino (D 960 967) Episcopi dicantur Presbyteris superiores simpliciter, in hoc decreto additur: Iam Ordine quam lurisdictione» (Mst 53.320c.321a). 1335. In hoc II Schemate videmus accurate inclusa plura, quae in dis­ cussione praecedentis Schematis Patres Concilii proposuerant. Discussioni 1’ Ad hanc doctrinam probandam citantur: Mt 28,20; Io 14,16.17; 16,13; Eph 4,14; Lc 10,16; Mc 16,16. 2» In probationem adducuntur: Io 20,21: 2 Cor 5.20; Eph 6,20; Act 20.28. Theologus Concilii, qui hoc Schema rcdcgii. prae oculis habere videtur efficacem tam distinctionem quam scripturisticam probationem trium Ecclesiae potestatum a Vancsa episcopo Eogarasiensi propositam: Mst 51,942a; necnon argumentationem qua Valerca Patriarcha Hierosolymi­ tanus speculative eandem distinctionem propugnavit: Msi 52,358-359· 082 I.SALAVERRI, DE ECCLESIA CHRISTI. Ill Patrum non potuit subici hoc Schema, quia propter civiles Italiae perturba­ tiones necesse fuit suspendere Concilium. Attamen ex eo merito concluden­ dum esse censemus, in Conc. Vaticano Patres utramque potestatis partitionem admisisse, neque eos unquam intendisse quaestionem hanc disputatam de­ cidere, quamvis ad explicandam potestatum Ecclesiae naturam, potius ad tripartitam earum distinctionem accurrissent. Idem tenet Franzelin 21. 1336. 2) In decreto de Primatu et Infallibilitate Summi Pontificis: D 1822-40. Quaestio de potestatum Ecclesiae distinctione occurrit tantum indirecte. Inde tamen aliqui auctores, ut Billot, concludere conantur realem et specificam potestatum docendi et regendi distinctionem; alii vero, ut Rodrîguez Sotillo, potius contrarium ex eodem decreto deducere tentant 22. Mens Conc. Vaticani erui potest tam ex doctrina de Primatu quam ex capite de Infallibilitate Summi Pontificis. 13 3 7. A. In decreto de Primatu, a) Saepe in hoc decreto occurrit denominatio Primatus iurisdictionis, quam tamen non omnes eodem prorsus modo intelligebant. Plures enim eam adhibebant sensu generico et ea signi­ ficabant supremum gradum potestatis ecclesiasticae, ad excludendam denomi­ nationem Primatus honoris, quem solum heterodoxi concedebant: D 1822-23. In hoc generico sensu loquebantur decem illi galli Episcopi, quando petebant, ut in decreto «post vocem Primatus, ad errorum adversantium condemna­ tionem, adderetur, non honoris tantum, sed et Iurisdictionis, Magisterii scili­ cet et Regiminis» (Msi 51,959b). 1338. b) Alii vero vocem Iurisdictionis intelligebant potius sensu specifico, de sola potestate Regiminis, ut Episcopus Epivent, quando pro­ ponebat: «In Prooemio, ubi dicitur. Primatum Iurisdictionis, addatur, et Ma­ gisterii. Idem fiat postea post illa verba, potestate Iurisdictionis» (Msi 51. 940b) 23. Huic Relator respondit: «Sed potestas Magisterii ecclesiastici... tum in Episcopis omnibus tum in Episcopo Episcoporum, ad potestatem lurisdictionis pariter spectat, secus ac heterodoxi opinantur, de quibus vide ad Schema de Ecclesia Christi Adnotationem 20» (Msi 52,10a). Hac responsione Relator nullo modo volebat de heterodoxia notare Episcopum emendatorem, sed certe adhibebat denominationem potestatis Iurisdictionis sensu generico, prout diximus. Nam heterodoxi Adnotationis 20, quos citat, sunt solum­ modo Protestantes, Schismatici, lansenistae, Gallicani rigidiores et Regalistae, qui Summo Pontifici aut nullum, aut solum honoris Primatum, aut potestatém Statui subditam vel Concilio inferiorem concedebant, quemadmo­ dum late in eadem Adnotatione 20 exponitur 24. Quare in hac responsione vocem Iurisdictionis Relator sumit sensu generico, ac proinde merito dicit, «ad eam spectare potestatem docendi pariter ac regendi», scilicet tamquam duas sive partes sive species eiusdem genericae potestatis, quam citati hete­ rodoxi negabant. Nullum ergo inde proprie dictum argumentum inferri pot­ est pro alterutra sententiarum, de quibus controvertitur. 21 Franzelin sententia de hac re adeo bene exhibet praevalentem in Concilio mentem ut non immerito dixeris, Theologum pontificium, qui magnam partem in praeparandis et dis­ cutiendis Vaticani Schematibus habuit, sobrie et accurate eandem Concilii mentem exposuisse th.5 operis De Ecclesia posthume editi anno 1887. De Franzelin actione in Vaticano, cf. Msi 40,737-740; 53.161-163: CL 7,1611-1628.1647. 22 L.Bili or. De Ecclesia q.8 § 1: L.Roo.Sotillo, Compendium Iuris publici ecclesiastici n.tz6a: Wernz-Vidal, Ius Canonicum n.48 nota 20. Sotillo etiam in hoc adhaeret Zapeléna, 2 Ü954) tS4. 23 Idem videntur sensisse alii, ut Episcopi Guierrv et Amat, quando petebant, ut vocibus «gubernandi» vel «pascendi» adderetur vox «docendi·: Mst 51.964d.965b. 2« Adnotationem hanc 20 vide apud Msi 51,589-597. 1-3 C-4 A-UN. LEX ECCL. EST TRIPLEX POTESTAS. ΤΠ·32 N.1335-134I 983 1339. B· In capite de infallibilitate. Quaestio nostra tangitur ipso capitis initio: D 1832. Huius formulae auctor fuit Episcopus Paderbornensis, qui eam concepit et obtinuit ut discutienda Concilio proponeretur his ver­ bis: «In suprema apostolicae Iurisdictionis potestate supremam quoque Ma­ gisterii potestatem comprehendi» (Msi 52,6c; 53,2490.2503). a) Late in Concilio discussum est de quaestione, utrum Infallibilitas immediate ex ipso Primatu concludatur necne 2S. Ad rem nostram quod atti­ net verum est quod animadvertit Hefele: «In Primatu Summi Pontificis su­ premam quoque Magisterii potestatem contineri, nemo negat» (Msi 52,1183). 1340. De ulteriori tamen quaestione nostra, utrum nempe potestates docendi et regendi sub Primatu comprehendantur tamquam partes unius specificae potestatis primatialis, an tamquam duae species distinctae sub generica potestate Primatus contentae, dissentiebant Concilii Patres. Cassiliensis unicitatem tenebat: «Potestas, inquit, docendi, ut videtur, pars est Primatus et exhiberi debet tamquam pars Primatus, saltem meliug foret, eam non exhibere tamquam distinctam... Quare omittantur verba, una cum pastorali officio, quia munus docendi est pars pastoralis officii, non aliquid simul cum eo»: D 1838 (Msi 53,257b.258a.26oa-c). Idem videtur admisisse Gasser (Msi 52,i2i8d). Atque soli hi duo unicitatem defendebant. 1341. b) Distinctionem vero specificam potestatum docendi et regen­ di, sub generica potestate Primatus comprehensarum, propugnavit strenuus defensor infallibilitatis pontificiae, Ios.Valerga, Patriarcha Hierosolymita­ nus: «Duplicem esse Pontificis potestatem, aliam Regiminis aliam Magiste­ rii: unaquaeque proprium habet obiectum et ad proprios tendit effectus, et unaquaeque in suo ordine plena asseritur a lugdunensibus et florentinis Pa­ tribus, et de hoc nemo catholicus ambigit... Potestas Regiminis ordinatur ad externam oboedientiam obtinendam... At vero potestas Magisterii in rebus fidei ordinatur non ad oboedientiam mere extrinsecam, ut potestas Regiminis sed ad internum atque sincerum mentis assensum exigendum, cuius ratio formalis non alibi reperitur quam in auctoritate Magisterii» (Msi 52,3580-359^. Eandem distinctionem urgebat Card.RAUSCHER: «Cum in Schemate asse­ ratur, in suprema iurisdictionis potestate supremam quoque Magisterii potestatem comprehendi: ante omnia animadverto, inter potestatem Eccle­ siam regendi sive Regiminis et potestatem fideles docendi sive Magisterii distinguendum esse... Erraret qui exsistimaret, obligationem iuri Ecclesiae gubernandi respondentem ad animi sensus nullatenus referri, principaliter tamen et proxime externum oboedientiae actum exigit; Magisterii autem efficacitas tota ab actu interno assensionis pendet» (Msi 52,725a-b). Huic respondebat Archiepiscopus Granatensis: «Emmo. Oratori non placuerunt ista verba, quia dicit, in ista paragraphe confunditur potestas regendi cum potestate docendi. Sed patet has potestates in hac paragraphe non confundi, sed iungi, quia revera iunctae sunt in Romano Pontifice tam potestas regendi quam potestas docendi» (Msi 52.823C-824C). In hac autem responsione, ut patet, salva manet distinctio utriusque potestatis. 25 Infallibilitatis necessariam in Primatu inclusionem negabant Rauscher, MacHalle, RamadiE, Colet, Hefele, aliique Concilii Patres (Msi 52.TO7b.78sc-d.toi6a-b.ti24b-c. n83b-c): eam vero defendebant Nobili-Vitelleschi, Parmensis, Paderbornensis. Casalensis, aliique (Msi 52.8o<)d.8ioa-c.88ib.. Iam vero «Chris­ tus munus idem idemque mandatum in Ecclesiam continuan­ dum transmisit, quod Ipse acceperat a Patre» (Leo XIII) 123. Ergo «per eos, qui sacra potestate in Ecclesia fruuntur, munera Christi Doctoris, Regis, Sacerdotis perennia fiunt, atque ipse Christus est qui in Ecclesia sua vivit et per eam docet, regit, sanctitatemque impertit» (Pius XII) «in aedificationem Cor­ poris Christi, ut veritatem facientes in caritate, crescamus in illum per omnia, qui est Caput, Christus» (Eph 4,12.15). Ipsi gloria et imperium in saecula saeculorum: Amen (i Petr 5,11; Apoc 1,6). 1 S.Cyprianus, Quod idolo dii non sint c.i 5. conclusio: ML 4,602; cd. Hartel: CSEL 3,1 p.31. De indole huius operis S.Cypriani vide R 549; B.Steidle, Patrologia § 28,1, a; B.Altaner, Patrologie § 34,A,2. - Leo XIII, Encycl. 'Satis cognitum*: ASS 28 (1896) 712. 3 Pius XII, Encycl. «Mystici Corporis»: AAS 35 (1943) 200.238. IV T R A CTA T US De sacra Scriptura tractatio dogmatica fundamentalis Z Auctore P. Michaels Nicolau, S.I. INTRODUCTIO Bibliographia generalis 1. Praeter auctores qui universam tractant Theologiam, de quibus men­ tionem fecimus in Introductione in Theologiam, n.34ss, et praeter plurimos qui universam Theologiam fundamentalem evolvunt, quos memoravimus tbid. n.62; nunc veniunt speciatim commemorandi sequentes: a) Documenta ecclesiastica. Benedictus XV, Litterae Encyclicae «Spiritus Paraclitus» ( 15 Septembris 1920) in natali MD S.Hieronymi, Ecclesiae Doctoris: AAS 12 (1920) 385-422; EB 444-495 [457-5°8]· Leo XIII, Litterae Encyclicae «Providentissimus Deus» fr8 novembres 1893) de studiis Scripturae Sacrae: ASS 26 (1893-1894) 269-292; EB 81-134 [66-119]. Pius XII, Litterae Encyclicae «Divino afflante Spiritu» (30 septembres 1943) de Sacrorum Bibliorum studiis opportune provehendis: AAS 35 (1943) 297325; EB 538-569. Enchiridion Biblicum. Documenta ecclesiastica Sacram Scripturam spectantia auctoritate Pontificiae Commissionis de re biblica edita2 (Neapoli-Romae 1954) [EB]. Enquirididn biblico bilingue. Magisterio oficial de la Iglesia sobre la S.E., con un apéndice patrlstico-tomistico. Segovia [Continet versionem hispanam a lesu Diaz ex praecedenti Enchiridio Biblico]. Documentes biblicos. Ediciôn preparada por Salvador Munoz Iglesias. Ma­ drid 1955 [Numeratio huius editionis textus originalis et versionis hispanae documentorum biblicorum non semper sequitur numerationem Ench. Biblici.—In pg. 1-150 invenitur introductio, in qua compendio proponuntur controversiae biblicae]. 2. b) Opera introductoria generalia. Bellarmino, S.Robertus (1542-1621), De verbo Dei (Prima controversia, in Opera omnia t.i (Parisiis [Vivès] 1870). Cornely. R.—Merk, A., S.I., Introductionis in S.Scripturae libros compen­ dium10 (Parisiis 1929). Fillion, L.Cl., L'Etude de la Bible. Lettres d'un professeur d'Ecriture sainte à un jeune prêtre (Paris 1922). Gil Ulecia, A., Introducciân general a la Sagrada Biblia (Madrid 1950). Hôpfl, H.—Gut, B., O.S.B., Introductio generalis in Sacram Scripturam5 (Neapoli, Romae 1950). Institutiones biblicae scholis accommodatae. V.i: De Sacra Scriptura in uni­ versum6 (Romae 1951). 992 M.NICOLAI·, DE SACRA SCRIPTURA, IV Lusseau, H.—Collomb, M., Manuel d'études bibliques. Tome premier. In­ troduction générale2 (Paris 1936). Perrella, Gaetano M., C.M., Introduzione generale alla Sacra Bibbia (Marietti 1948).—Introducciôn general a la Sagrada Escritura. Version y adaptaciôn espanola por el P. Juan Prado, C.SS.R. (Torino-Madrid 1954). Robert, Λ.—Tricot, A., Initiation biblique. Introduction à l’étude des Saintes Ecritures3 (Paris 1954). Simon, H.—Prado, J., C.SS.R., Propedeulica biblica sive Introductio in univer­ sam Scripturam6 (Taurini 1950). Steinmüller, John, General Introduction to the Bible4 (New York 1948). Introducciôn general a la Sagrada Escritura. Versio ex anglica lingua a J.A.Jolly (Buenos Aires 1947). 3. c) Opera specialia de inspiratione et veritate sacrae Scripturae. Bainvel, J.V., De Scriptura Sacra (Paris 1910). Bea, Augustinus, S.I., De Scripturae Sacrae quaestiones historicae et dogma­ ticae2 (Romae 1935)· — De inspiratione et inerrantia Sacrae Scripturae. Notae historicae et dogma­ ticae quas in usum privatum auditorum composuit (Romae 1947). Billot, Ludovicus, S.I., De inspiratione Sacrae Scripturae2 (Romae 1906). Courtade, G., artic. Inspiration et inerrance» DBS 4,482-559. De San, Ludovicus, S.I., Tractatus de divina Traditione et Scriptura (Brugis 1903). Dorsch, Aemil., S.I., De inspiratione S.Scripturae2 (v.3 in Institutiones Theo­ logiae fundamentalis) (Oeniponte 1927). Durand, Alfred, S.I., Inspiration de la Bible: DAFC 2,894-917. Florit, E., Ispirazione biblica2 (Roma 1951). Franzelin, Joannes Bapt., S.I., Tractatus de divina Traditione et Scriptura4 (Romae 1896). Goupil, Auguste-Alexis, S.I., La règle de la foi. Tome II: La Sainte Ecri­ ture. Inspiration. Interpretation. Canonicité (Paris-Laval 1936). Mangenot, E., Inspiration de l'Ecriture: DTC 7,2068-2266. — Inspiration: 083,897-911. Müller, Iosephus, S.I., De verbo Dei revelato2 (Oeniponte 1923). Muncunill, Ioannes, S.I., Tractatus de locis theologicis (Barcinone 1916). Pesch, Christianus, S.I., De inspiratione Sacrae Scripturae (Friburgi Brisgoviae 1906). — Supplementum continens disputationes recentiores et decreta de inspiratione Sacrae Scripturae (Friburgi Brisgoviae 1926). Schiffini, Sanctus, S.I.. Divinitas Scripturarum adversus hodiernas novitates asserta et vindicata (Augustae Taurinorum 1905). Stentrup, Ferdinandus Aloisius, S.I., De locis theologicis (Oeniponte 1889). Tromp, Sebastianus, S.I., De Sacrae Scripturae inspiratione5 (Romae 1953). Van Laak, Hermannus, S.I.. De Sacrae Scripturae inspiratione atque inerran­ tia tractatus dogmaticus (Romae 1910). Vosté, Iacobus, O.P., De divina inspiratione et veritate Sacrae Scripturae2 (Romae 1932). Zannecchia, D., O.P., Divina inspiratio Sacrarum Scripturarum ad mentem S.Thomae Aquinatis (Romae 1898). Lusseau, H., Essai sur la nature de l’inspiration ccrituraire (Paris 1930). INTRODUCTIO. N.2-5 993 4. Locus huius tractatus in Theologia fundamentali. Post probatum factum revelationis divinae per lesum Christum, et post probatam exsistentiam magisterii authentici et infal­ libilis circa hanc revelationem, quaestio se offert ubi nos hanc revelationem divinam simus inventuri; quinam scilicet sint fontes revelationis, ubi verbum Dei revelatum possit inveniri (cf. In­ troductio in Theologiam n.57). Responsum dat tractatus de fontibus revelationem continen­ tibus. Sunt autem hi fontes duo: Traditio et sacra Scriptura. Sic mos invaluit ut plerique auctores de utroque fonte simul tractent l. De Traditione vero commode agitur cum tractatur de ma­ gisterio vivo Ecclesiae, cuius una est nota ut sit magisterium traditionale, scilicet ab aliis accipiens et ad alios transmittens veritates. Ntlnc autem de sacra Scriptura est agendum. 5. Methodus tractationis. Ex dictis eruitur praesentem tractatum esse dogmaticum, i.e., praesupponit auctoritatem doc­ trinalem lesu Nazareni, Apostolorum et Magisterii Ecclesiae; et ideo procedit dogmatice, sicut in Theologia dogmatica; quamquam in aliquibus, ut in facto inspirationis statuendo, etiam methodo historica aut non stricte dogmatica procedere potest. Simul vero hic tractatus pertinet ad Theologiam funda­ mentalem, utpote fundamentum praebens pro aliis partibus Theologiae dogmaticae. 6. Necessitas sacrae Scripturae eiusque praestantia. Ad veritates religiosas tradendas, quas accepimus per revela­ tionem a Deo, sufficeret quidem magisterium vivum et authen1 De Traditione el Scriptura simul in eodem tractatu agunt sequentes auctores, ut videre est in eorum operibus, quorum nomina sive in Bibliographia generali in Theologiam (Introduc­ tio, n.34ss). sive in peculiari bibliographia pro Apologetica (introductio, n.62) aut pro Trac­ tatu sacrae Scripturae (n.3), supra recensuimus: Ita iam S.Robertus Bellarmino (De verbo Dei, prima controversia: 1.1 -3 (de sacra Scriptura] : I.4 [de verbo Dei non scripto]) ; J.Kleutgen (Von der Glaubensnorm [Scriptura et Traditio; postea de Magisterio ecclesiastico] in «Théo­ logie der Vorzelt»); F.A.Stentrup (De locis theologicis); S.Aliberch (De verbo Dei, seu de locis theologicis fundamentalibus, constitutivis aut remotis: De verbo Dei scripto, De verbo Dei tradito); 1.Perrone (De verbo Dei scripto et tradito); G.B.Tepe (De verbo Dei scripto et tradito); Io. B. Franzelin (De divina Traditione et Scriptura); L.de San (De Traditione et Scriptura); H.Hurter (De fontibus divinae revelationis: De Traditione divina, De sacra Scriptura); F.Schouppb (De regula fidei: de sacra Scriptura, de sacra Traditione; de Ecclesiae magisterio); G.van Noort (Dc fontibus revelationis); E.Hettinger (Von der Glaubensrcgel...); Io.Muncunill (De locis theologicis); A.Michelitsch (De fontibus magisterii Eccle­ siae sive de regula fidei remota: De Sacra Scriptura, De traditione); H.Felder (Dc iontibus revelationis sive de regula fidei remota: De Scriptura, De Traditione); I.Müller (De verbo Dei revelato: de Traditione, de Scriptura); Th.Specht (Die Quellen der Offenbarung); A.A.Goupil (La règle de la foi: le magistère vivant, la tradition, la sainte Ecriture); V.Zubizarreta (De fontibus revelationis scu de locis theologicis, ubi praesertim de sacra Scriptura et dc Traditione) ; B.Goebel (Hinterlegung der Offenbarung in der hl.Schritt und Tradition) ; L.Lercher (De Traditione et Scriptura); L.Lerciier-F.Schlagenhaufen (De Traditione ct Scriptura); A.Tanquerey (De fontibus revelationis: de Traditione, de Scriptura sacra); I. Mors (De fontibus revelationis). Teologia I 32 994 M.XICOLAU, DE SACRA SCRIPTURA. IV ticum Ecclesiae; at sine auxilio omnino peculiari Dei hoc ma­ gisterium sufficeret tantum stricte: circumstantiae enim concre­ tae divinae revelationis essent obscurae et paulatim magis obscurarentur..., atque ipsae veritates certae nimis ieiune et abstracte proponerentur... Hoc autem devitatur per libros conscriptos per ipsum Deum, per libros scilicet sacros, quorum Deus auctor est principalis, quibus dignatus est nobis circum­ stantias illas concretas divinae revelationis per monumenta perennia patefacere; ita ut, sicut habemus commercium cum Deo per locutionem, haberemus etiam per litteras, essetque in earum relectione fons gaudii et gratiae. Sic Scriptura sacra praestat Traditioni in quantum illa continet veritates per accidens revelatas. η. De dignitate, laude et momento actuali et perenni sacrae Scripturae iam ex eo constat—ut unum nunc tantum comme­ moremus—quod sacra Scriptura, utpote apertissime continens revelationem divinam, sit anima totius Theologiae (cf. EB 114 [99]). De alia vero praestantia, in quantum scilicet confert pro vita christiana eiusque pabulo, postea (n.27oss) erit agendum. 8. Hinc nihil mirandum, si studium et propensio sacrae Scripturae non tantum apud theologos, verum etiam apud laicos invaluit hodie summopere; ut in motu biblico diversarum nationum, in hebdomadibus sic dictis biblicis, in circulis stu­ diorum de re biblica, in «horis biblicis», in commentariis libro­ rum sacrorum etiam pro vita christiana, in ephemeridibus... et in aliis abunde ostenditur. 9. Obiectum nostrae tractationis non est nunc, ut pa­ tet, sacram Scripturam exponere, neque pericopas aliquas speciatim tractare enucleandas. Sed neque illum scopum habemus ut peculiarem introductionem faciamus in singulos libros sacros, eorum authentiam probando, controversias quae de iis sunt significando, argumentum eorum praecipuum proponendo, selectiora loca perlegendo, et difficultates et dubia, si quae sunt, removendo. Id relinquitur Introductioni speciali et Exegesi libro­ rum singulorum. Nostrum erit tractationem dogmaticam assumere et principia exponere, quibus studium sacrae Scripturae regi debeat. C.I Λ.I. EACTUM INSPIRATIONIS. TH.I N.6-I3 995 CAPUT I De inspiratione sacrae Scripturae ARTICULUS I De facto inspirationis 10. Primum principium dogmaticum, quod venit expo­ nendum et probandum, est factum inspirationis librorum sacro­ rum, unde constat eorum indoles divina. Thesis i. Sunt libri qui «Spiritu Sancto inspirante con­ scripti Deum habent auctorem». Franzelin, De divina Traditione et Scriptura4 p.292-315; Pesçh, De inspiratione S.Scrip­ turae n.8-22.377-396; Bea, De Scripturae Sacrae inspiratione2 n.26-32; Merk, Institut, bi· blicae6 l.i n.6-29; Hôpfl-Gut, Introductio generalis in S.Scripturam5 n.31-57; Tromp, De S.Scripturae inspiratione5 prop.i. n. Notiones. Inspiratio, latius sumpta, est impulsus Dei supernaturalis, quo homo movetur ad illa quae sunt ad salutem, v.gr., gustus indeliberatus pro re bona et salutari, pius credulitatis affectus... « Pressius sumpta est impulsus supernaturalis quo homo mo­ vetur ad communicandum cum aliis ea quae Deus vult commu­ nicanda. Potest esse inspiratio prophetica, si communicatio fiat per locutionem; biblica, de qua agimus, si communicatio fiat per scriptionem. 12. Tria momenta considerari possunt in inspiratione: inspiratio active considerata est ipsa actio Dei inspirantis; actio ad extra et proinde communis tribus personis Trinitatis, sed appropriate Spiritui Sancto, sicut universa opera salutis ex amore Dei procedentia.—Inspiratio passive consi­ derata est receptio huius actionis Dei in mente et in facultatibus scriptoris humani.—Inspiratio terminative consideratur in libro scripto. 13. Deum esse auctorem libri significat Deum esse auctorem (in sensu quidem litterario) per antonomasiam vel simpliciter; sive Deum esse causam principalem scriptionis, ac 996 M.XICOl.AU, DE SACRA SCRIPTURA. IV proinde auctorem humanum esse causam instrumentalem (sane rationalem). 14. Formulae duae: «libri Spiritu Sancto inspirante con­ scripti» et alia «Hbri habentes Deum auctorem» formaliter non idem significant. Etenim inspiratio dicit tantum impulsum vel motionem, auctor vero dicit plenam causalitatem efficientem et, de se, causalitatem principalem. Ideo aliquis potest esse inspirator alicuius libri, quin sit eius auctor; et, vice versa, potest aliquis esse auctor libri, quin fuerit eius inspirator. Non ergo coincidunt hi conceptus. Insuper «inspiratio» habet prioritatem ontologicam respectu «auctoris», siquidem ratio ontologica, cur Deus sit auctor, est: quia inspiravit. E con­ verso, conceptus «auctoris» habet prioritatem logicam (sive in ordine cognitionis) respectu conceptus «inspirationis», si­ quidem cognoscimus Deum inspirasse libros quia scimus (ex fontibus revelationis) Deum esse auctorem. Hinc ex effectu possumus cognoscere causam, sicut ex causa effectum; atque ex alterutro conceptu penetrare in al­ terum 1. Duae illae formulae, etsi formaliter diversificentur, in sensu tamen obiectivo et ecclesiastico sunt aequivalentes (cf. D 1787). 15. Huiusmodi libri inspirati, habentes Deum auctorem, dicuntur libri sacri sensu maxime proprio, quandoquidem habent characterem sacrum propter specialem relationem originis qua referuntur ad Deum. Character sacer alicuius rei semper dicitur propter relationem rei ad Deum: sic loquimur de locis sacris, de vasis sacris, de personis sacris... Relatio ad Deum quae hic attenditur est retalio originis; sunt enim libri qui veniunt a Deo. Sed non qualiscumque relatio originis hic consideratur, sed specialis, scilicet relatio auctoris, quae in thesi probatur. Alii autem libri, ut Imitatio Christi, Exercitia Sancti Ignatii... qui aliquando inspirati a Deo dicuntur, quia certo quodam sensu ortum ducunt a Deo propter peculiarem influxum Dei in eorum compositionem, non habent hanc specialem relatio­ nem originis, sc. auctoris, quam nunc consideramus. Definitione descriptiva possumus dicere: apud nos libros sacros de facto nominari illos libros qui inveniuntur in canone, i.e. in regula et catalogo sacrarum Scripturarum. 1 Ex hoc quoque responsum da disputationibus recentioribus, utrum ex notione auctoris an ex notione inspirationis explicanda sint tractatus et natura inspirationis. Nos incipiemus ex notione auctoris, non quidem vaga et abstracta, sed prout in concreto cognoscitur ex fon­ tibus revelationis. Cf. Pesch, Dc inspiratione. Supplementum n.io. C.I Λ.I. I M IUM INSPIRATIONIS. TH.I N. 13-19 997 16. Liber canonicus, ut nomen indicat, est liber qui in­ venitur in canone sive in regula et catalogo ecclesiastico sa­ crarum Scripturarum. De eius conceptu est ut sit liber sacer (sive inspiratus) et insuper Ecclesiae custodiae traditus ut talis (cf. D 1787). De facto omnis liber sacer et inspiratus inspiratione publica (publice credenda et ad bonum publicum) debuit tradi custodiae Ecclesiae; ac proinde liber publice inspiratus debuit includi in canone et esse liber canonicus. Ne­ que inveniuntur de facto libri inspirati qui non sint publice inspirati, ac proinde traditi custodiae Ecclesiae et canonici. Quapropter libri sacri sive inspirati et libri canonici indiscriminatim sumuntur 23. Si vero attendimus ad conceptus, liber quo inspiratus habet fundamentum ut possit esse canonicus; vel inspiratio libri designat characterem internum libri, quo habet Deum auctorem: canonicitas autem designat insuper characterem externum libri, quo traditus est Ecclesiae \ 17. Status quaestionis. In hac thesi non descendimus ad quaestionem quot sint tales libri sacri, vel quinam sint. Quaes­ tio agitur alia, nimirum, characterem proprium horum libro­ rum (aliquorum, quicumque hi sunt) esse inspirationem per Spiritum Sanctum seu influxum a Deo tamquam ab auctore. Hoc quidem si demonstrabimus, Deum scilicet esse auctorem principalem sive per antonomasiam librorum, per se patebit libros fuisse inspiratos sive Deum esse auctorem inspirantem. 18. Adversarii, a) Rationalistae qui, negantes ullum interventum Dei supernaturalem, negant etiam hunc interven­ tum Dei ad scribendos libros. b) Modernistae tribuunt nimiae simplicitati aut ignoran­ tiae hanc nostram thesim (D 2009); et inspirationem divinam librorum sacrorum eatenus tantum admittunt, quatenus et na­ turaliter etiam poetae dicuntur calescere agitante deo (D 2090, ubi optime exponitur modernistarum theoria). 19. Doctrina Ecclesiae. Invenitur iam in Statutis Eccle­ siae antiquis (saec.V-VI), praescribentibus ut episcopi conse­ crandi interrogarentur, sicut etiam hodie interrogantur in examine praevio: «Credis etiam novi et veteris Testamenti, Le­ gis et Prophetarum, et Apostolorum, unum esse auctorem Deum ac Dominum omnipotentem?»4. 2 Cf. verba Rdmi.V.Gasser, relatoris, in Concilio Vaticano: CL 7,138-141.239 ad excep­ tionem 59. De possibilitate librorum inspiratorum qui deperditi sint, cf. n.56. 3 Cf. iterum verba Rdmi.Gasser; ibid., 7,1416.239 ad exceptionem 59 (coi.225). 4 Ita in Pontificali Romano. De consecratione electi in episcopum. Haec formula eadem est nec differt substantialiter ab illa quae olim praescribebatur; cf. EB 30 [23]. 998 M.NTCOLAU, DE SACRA SCRIPTURA. IV Adverte hic et in sequentibus documentis afferendis vocem «Testamenti» non supponi tantum pro foedere sive oeconomia salutis, sed etiam pro li­ bris 56; id quod magis explicite constat ex recensione Legis et Prophetarum et Apostolorum, quibus libri sacri designabantur. Vox autem auctor adhibetur et hic et in sequentibus documentis (in quibus interdum magis explicite dicitur [cf. D 783 1787]) ut vera causa librorum, et causa scilicet simpliciter vel principalis. Id quod etiam constat ex tota traditione Patrum «. Neque ex eo quod haec formula primitive fuisset contra manichaeos, statuentes duplex principium, aliud bonum pro N.T., aliud malum pro V.T.: non ideo praescinditur a quaestione de auctore librorum, quae in hac thesi at­ tenditur. Nam, sicut manichaei dicebant principium bonum esse auctorem librorum N.T., ita dici debet idem principium esse auctorem librorum V.T. 7* 20. Eadem doctrina pariter invenitur in symbolo fidei S.Leonis IX (1053), in epistola ad Petrum episcopum Antio­ chenum (D 348; EB 38 [26]). Item in professione fidei ab Innocentio III (1208) Duran­ do de Osca et Waldensibus praescripta (D 421; EB 39 [27]). Item in professione fidei proposita Michaeli Palaeologo, et in Concilio Lugdunensi (1274) ab ipso.oblata (D 464; EB 40 [28 ]). Pariter in Concilio Florentino, in decreto pro lacobitis (1441), ubi iam occurrit: Deum esse auctorem novi et veteris Tes­ tamenti «quoniam eodem Spiritu Sancto inspirante utriusque Testamenti sancti locuti sunt» (D 706; EB 47 [32 ]); atque in­ sania manichaeorum, qui «duo prima principia posuerunt... et alium N.T. Deum, alium Veteris esse Deum dixerunt» (D 707), diserte proscribitur. Similiter in Concilio Tridentino, sess.4.11 (1546), ubi, pariter ac traditiones quae «ab ipsis apostolis, Spiritu Sancto dictante... ad nos usque pervenerunt», Concilium iterum suscipit ac vene­ ratur «omnes libros tam Veteris quam Novi Testamenti, cum utriusque unus Deus sit auctor» (D 783; EB 57 [42]). 5 Cf. 2 Cor 3,14. Inde a temporibus Origenis nomen Testamenti, tam inter graecos quam inter latinos, pervulgatum est ad designandos libros continentes veterem et novam oecono­ miam salutis; Cornely, Introductionis Compendium10 diss.i c.i n.7,i.b. 6 Testimonia Augustini, Ambrosii et Hieronymi de hac rc vide infra inter Patres. In uni­ versum, cf. A.Bea, Deus auctor Scripturae. Herkunft und Bedeutung der Formel: Ang 20 (1943) 16-31: ubi demonstratur abunde in hac formula agi de auctore libri sive de auctore in sensu litterario. 7 Lege v.gr. Acta disputationis S.Archelai cum Manete haeresiarcha 13 (scripta ante a.350) ubi proponitur doctrina manichaea: 'Sed et ea quae in prophetis et lege scripta sunt, ipsi [Sa­ tanae] nihilominus ascribenda sunt; ipse est enim qui in prophetis tunc locutus est, plurimas eis de Deo ignorantias suggerens... voluit... et scribere pauca quaedam vera, ut per haec etiam cetera, quae sunt falsa, crederentur. Unde bonum nobis est ex omnibus quae usque ad loannem scripta sunt, nihil omnino suscipere... Non est igitur sine periculo cuiquam vestrum pari­ ter cum lege et prophetis Novum Testamentum, tamquam unius sint, utraque docere»... MG 10,1452s. Textus coincidit substantialiter cum editione Beeson (GChrS) c.15 p.24ss; Bea, ibid., p.29. Item apud Serapion de Thmuis (t post a.362): «Tripartita nequitia contra legem locuta est... Manichaeo autem ad mentiendum, esse Legem cuiusdam mali, splendore carentis et ex toto tenebricosi... Quam ob rem percontari oportet: Si malus ille sine splendore et totus et ex toto tenebrae, legem scripsit, quomodo cognovit adventum Filii?». Adversus Manichaeum c.40,8-14.16-18; cf.BEA, ibid., p.29. C.I A.I. FACTUM INSPIRATIONIS. TH.I N.I9-25 999 21. In Concilio Vaticano sess-3.a (1870) proponuntur ver·: ba theseos propositione causali cur libri sint sacri; quae quidem propositio ut. vera sit, debet esse verum in quod dicitur («eos Ecclesia pro sacris et canonicis habet...») et ratio cur dicitur («propterea quod Spiritu Sancto inspirante conscripti Deum habent auctorem...») (D 1787; EB 77 [62]). Atque in canone (D 1809; EB 79 [64]) inspiratio librorum sacrorum definitur, quae debet explicari prout in capite respondenti exposita fuit. Atque, ut adnotabat Franzelin ad hoc schema a se factum et a Concilio admissum, «actio illa inspirationis erat huiusmodi, ut Deus sit librorum auctor seu auctor scriptionis, ita ut ipsa rerum consignatio seu scriptio tribuenda sit principaliter operationi divinae in homine et per hominem agenti, et proinde libri contineant scriptum verbum Dei»8. 22. Haec doctrina, ut patet, invenitur etiam in celebrio­ ribus Encyclicis de re biblica: «Providentissimus Deus» (1893) Leonis XIII (passim; v.gr. D 1952); «Spiritus Paraclitus» (1920) Benedicti XV, occasione centenarii natalitii S.Hieronymi (D 2186; EB 448 [461]...); «Divino afflante Spiritu» (1943) Pii XII (EB 538-556). Contra modernistas Pius X (D 2009s 2090 2102; EB 200s [193s] 271s [264s] 280 [273]). 23. Valor dogmaticus. Ex praecedentibus constat thesim esse de fide divina et catholica. 24. Probatur ex sacra Scriptura. Modus procedendi erit arguendo ex sacra Scriptura, non quidem ut ex libro inspirato habente Deum auctorem (hoc enim nondum est probatum essetque petitio principii), sed ex sacra Scriptura N.T. ut ex fonte historico continente doctrinam lesu et apostolorum, quorum infallibilitas, etiam sin­ gulorum apostolorum, in docendo res religiosas iam constat. ludaei habebant persuasionem se habere libros inspiratos a Deo auctore. Atqui Christus et Apostoli approbant hanc per­ suasionem. Ergo illa persuasio est vera. 25. A. De persuasione iudaeorum circa libros suos In libris sacris iudaeorum interdum Deus exhibetur ut iubens scriptionem, determinans scribenda, et auctor huma­ nus fideliter exsequens ut instrumentum iussa Dei. sacros. 8 CL 7,5220.—Relate ad influxum Cardinalis Franzelin pro explicanda natura inspira­ tionis biblicae, cf. sis G.Courtadb, /.-B. Franzelin. Les formules que le Magistère de (’Eglise lui a empruntées: RechScRcI 40 (1952) 318-323. 1000 M.NICOLAU, DE SACRA SCRIPTURA. TV Ita de Moyse: Dixit Dominus ad Moysen: Scribe hoc ob monumentum in libro, et trade auribus losue... (Ex 17,14). Et iterum: Dixit Dominus ad Moy­ sen: Scribe tibi verba haec, quibus et tecum et cum Israel pepigi foedus... (Ex 34,27). Ita ad Isaiam: Et dixit Dominus ad me: Sume tibi librum grandem et scribe in eo stylo hominis (i.e. intelligibili pro hominibus] (Is 8,1). Et iterum: Nunc ergo ingressus scribe ei super buxum et in libro diligenter exara illud, et erit in die nouissimo in testimonium usque in aeternum (Is 30,8). Nihil mirum si postea sermo est de libro Domini (Is 34,16). Apud leremiam apparet quomodo Deus iubeat prophetae, scribere et determinet scribenda: Tolle volumen libri et scri­ bes in eo omnia verba quae locutus sum tibi... (1er 36,1s); leremias vero vocat secretarium Baruch, et scripsit Baruch ex ore Ieremiae omnes sermones Domini; quos locutus est ad eum... (v.4). Postquam legit Baruch audiente populo de volu­ mine in quo scripsit verba Domini (v.6), interrogaverunt eum dicentes: Indica nobis quomodo scripsisti omnes sermones istos ex ore eius. Dixit autem eis Baruch: Ex ore suo loquebatur quasi legens ad me omnes sermones istos, et ego scribebam in volumine atramento (v.i7s). David «egregius psaltes Israel» commemorat etiam, iam mo­ riturus, actionem Dei per eum: Spiritus Domini locutus est per me et sermo eius per linguam meam... (2 Reg 23,2). Atque, in universum, prophetae dicuntur «os» lahveh (Is 30,2; 1er 15,19) et proferunt verba Domini: «Haec dicit Dominus...» (passim in Scriptura), cum irruit in eos Spiritus Domini (Ez 11,5). Nihil igitur mirum, si postea in cantico Zachariae dicetur Dominus locutus fuisse per os sanctorum propheta­ rum (Lc 1,70; cf. 1 Petr 1,20). Habacuc quoque dicit: Et respondit mihi Dominus et dixit : Scribe visum et explana eum super tabulas, ut percurrat qui legerit eum, quia adhuc visus procul et apparebit in finem et non mentietur... (Hab 2,2s). Cf. etiam Ez 24,2; Dan 8,26. Hanc auctoritatem divinam non modo partibus singula­ ribus Scripturae tribuisse iudaeos, sed etiam toti collectioni manifestum est. Ipsi enim non tantum dictis quae referuntur directe dicta a Domino, sed omni dicto Scripturae applicant formulam «Scriptura dicit» vel similem, ita ut omni parti tri­ buant eandem prorsus auctoritatem ac proinde eandem origi­ nem divinam. 26. Auctores profani iudaeorum, ut Philo, Flavius losephus, testantur eandem persuasionem. Sic Philo (natus a.c.30 ante Christum), inter alia, extollit Moysen et prophetas, ut divino numine afflatos, «per quorum os Pater omnium oracula C.I A.I. JACTUM INSPIRATIONIS. TH.I X.25*27 1001 edidit» 910 *. Atque propheta «quae inspirantur, loquitur, quasi alio insufflante. Prophetae enim sunt interpretes Dei, qui eorum organis utitur ad manifestanda ea quae vult» >°. Et leremias «valde inspiratus oraculum dixit, ex persona Dei loquens...» H. Flavius losephus, inter alia, haec dicit: «... solummodo prophetis qui an­ tiquissima et veterrima ex inspiratione divina cognita habuerint [licet histo­ riam scribere] ... Itaque apud nos nequaquam innumerabilis est librorum multitudo, dissentientium atque inter se pugnantium: sed duo dumtaxat et viginti libri, totius temporis historiam complectentes, qui merito creduntur divini... Quanta porro veneratione libros nostros prosequamur, re ipsa appa­ ret. Quum enim tot iam saecula effluxerint, nemo adhuc nec adiicere quicquam illis, nec demere, aut mutare aliquid est ausus. Sed omnibus iudaeis statim ab ipso nascendi exordio hoc insitum atque innatum est, Dei ut haec esse praecepta [θεού δόγματα] credamus, iisdemque constanter adhaeres­ camus, et eorum causa, si opus fuerit, libenter mortem perferamus»12. 27. B. Christus et apostoli confirmant persuasio­ nem tunc vigentem IUDAEORUM, qui credebant suos libros sacros ad Deum ut ad auctorem referri. · Haec testimonia possunt reduci ad tria capita, ex quibus complexive efficitur argumentum: a) Illa testimonia tribuunt Scripturae auctoritatem divi­ nam, absolutam et infallibilem: v.gr. Mt 5,18 (Iota unum aut unus apex non praeteribit a Legq...); Lc 24,44.46 (Quoniam necesse est impleri omnia quae scripta sunt in lege Moysi et Pro­ phetis et Psalmis de me... quoniam sic scriptum est, et sic opor­ tebat...); Io 5,39 (Scrutamini Scripturas, quia vos putatis in ipsis vitam aeternam habere...); Io 10,35 (Non potest solvi Scrip­ tura). Cf. Mt 4,4.7.10; Act 15,15; Rom 1,17... et sic in N.T. in­ venitur quasi modus absolutus loquendi, supremae auctorita­ tis et valoris, «Scriptura dicit» vel similis expressio circiter cen­ ties et quinquagies... 13. b) Testimonia tribuunt Deo vel Spiritui Sancto causalitatem Scripturae, creaturae vero instrumentalitatem. Ita S.Petrus, apostolus, cui primatus iam collatus fuerat, loquitur in medio fratrum (Act 1,16): ... oportet impleri Scrip­ turam, quam praedixit Spiritus Sanctus per os David de luda...—Similiter Petrus et loannes, venientes ad suos in con­ ventu Christianorum, provocant ut omnes unanimiter fatean9 De fuga § 36 n.97; cf. Pesch, n.14 P«i8. 10 De monarchia § 9; cf. Pesch, n.îS p.19. 1 * De cherubim § 14 n.49; cf. Pesch, n.14 P· 18. In universum doctrinam Philonis de S.Scriptura exponit Pesch. n.13-18. 12 Contra Apionem 1.7s; Opera Flavii losephi (ed. F.Didot) 2,340s. 13 Pesch, De inspiratione n.383. 1002 M.NTCOT.AU, de SACRA SCRIPTURA. IV tur: Domine... qui Spiritu Sancto per os patris nostri Da­ vid, pueri tui, dixisti... (Act 4,19-25), referentes verba psal­ mi 2* scripti a Davide 14. Item S.Paulus (Hebr 3,7; 9,8; 10,15) referens ut dicta a Spiritu Sancto verba Scripturae. De psalmo et dicto David (Ps 109,1) in Spiritu, cf. verbum lesu in Mt 22, 43; Mc 12,36. Sunt etiam alia dicta, quae immediate sonant inspirationem propheti­ cam, et saltem analogice referri possunt ad inspirationem biblicam. Ita S.Petrus (Act 3,21): ... quae locutus est Deus per os sanctorum suorum a saeculo prophetarum et sequentia verba ex Deut a Moyse.—S.Paulus (Act 28,25): Spiritus Sanctus locutus est per Isaiamprophetam...—Iterum S.Petrus (1 Petr 1, 11): Spiritus Christi significavit in prophetis... praenuntians eas quae in Christo sunt passiones... c) Testimonia lesu et apostolorum exhibent Scripturam ut verbum Dei. . Sic Deus perhibetur loquens hominibus temporis praesentis, cum res fuerit antea prolata (Mt 22,31): De resurrectione autem mortuorum non legistis quod dictum est a Deo dicente vobis: Ego sum Deus Abraham... Et dicta hagiographi dicuntur dicta Dei (Hebr 4,4); et vice versa dictum Dei dicitur dictum Scripturae (Rom 9,17; Gal 3,8). 28. C. Testimonia classica. 28. In sequentibus textibus apparet in Vg vox inspirata, inspirati, quae explicite factum inspirationis refert. Hinc huiusmodi textus frequentius adhi­ biti et classici dicti sunt. Cum autem sacram Scripturam adhibeamus nunc ut fontem historicum, oportebit ad fontem originarium, graecum, attendere; et inde demonstrationem petere, simul etiam concordantiam comprobare textus originalis cum sensu vocis latinae inspirata. 29. 2 Tim 3,16. S.Paulus, apostolus infallibilis, auctor epistolae 15, in vincula coniectus (2 Tim 2,9) et non multum ante mortem (2 Tim 4,6), 14 Etiam legendo in Act 4.25 duo διά, sc. per Spiritum Sanctum et per os David, secundum est evidenter instrumentale, et primum διά designaret pleonastice actionem causae principalis ad modum instrumenti vel principii activi nobilioris. Cf. Mc 12,36; Mt 22,43: David dixit in Spiritu Sancto. 1 s D 2 Tim. sicut et de 1 Tim et Tit (epistolae dictae pastorales} mota sunt dubia utrum S.Paulo tribuendae sint, et utrum integrae an partialiter. Aliqui hoc denegaverunt a) propter diversitatem linguae et styli cum ceteris S.Pauli epistolis: at novae voces et nova scribendi ratio facile vel novis adiunctis auctoris vel materiae tribui possunt. Simili modo solvi potest dif­ ficultas b) quod epistolae pastorales non tam agant de fide promovenda in novas conversiones, quam de fide iam acceptata conservanda: id enim diversis adiunctis temporis vel loci explicari potest. Item c) dicunt tales epistolas supponere ecclesias monarchice constitutas: at hoc est sane argumentum pro eo quod ecclesiae non democratice, sed monarchice regebantur, apprime consonans cum reliqua praxi Sancti Pauli; et haec ratio denegandi hisce epistolis authentiam paulinam tantum a priori cogitari poterat. Similiter difficultas obicitur dj ex erroribus prae­ sertim gnosticorum, qui in his epistolis describerentur quasi iam tunc serpentes (1 Tim 1,4-8; 4,7; 6,20; 2 Tim 2,18; Tit 3,9) : at errores gnostici, qui in his notantur et corriguntur, incipien- C.I Λ.I. FACTUM INSPIRATIONIS. TH.I N.27-3I 1003 hortatur Timotheum ul rite fungatur munere doctoris commisso, contra illos qui resistunt veritati, reprobos circa fidem (3,1-9); habet etiam Timo­ theus doctrinam ct exemplum Pauli (3,10-14) et insuper sacras litteras (V.T.), quas ab infantia (cum esset ex matre iudaea) Timotheus didicerat (3,15), quaeque utiles erunt... V.i6. Omnis scriptura divinitus inspirata [πάσα γραφή θεόπνευστος ] utilis est... Vis argumenti est in verbo θεόπνευστος, quod sive su­ matur ut appositum voci «scripturae» (omnis scriptura divi­ nitus inspirata est utilis), sive sumatur ut attributum (omnis scriptura est divinitus inspirata), certe denominat Scripturam ut terminum actionis Dei inspirantis. 30. Etenim vox θεόπνευστος, licet ratione terminationis possit de se habere sensum activum (divinitus spirans), hic certe habet sensum passivum (divinitus inspirata) 16. Nam a) non raro, immo saepe, talis terminatio adhibetur sensu passivo: θεόδοτος (datus a Deo), θεόγνωστος (notus a Deo)... b) Ex traditione iudaica de libris sacris (cf. textus supra allegatos n.27, et Act 1,16; 4,25; 2 Petr 1,20) et ex Patribus immediatis (cf. n.33-40) constat Scripturam habitam fuisse apud iudaeos ut terminum actionis divinae. Ergo et hic intelligi ita debet: Scriptura est divinitus insufflata, divinitus in­ spirata. 31. Talis est autem Scriptura in quantum scripta, nam in tantum potest habere effectus qui sequuntur (utilis ad docen­ dum, ad arguendum...) in quantum legi potest. Potest interrogari quid sibi velit omnis scriptura, πάσα γραφή '7. Hic sine dubio designat collectionem librorum V.T., quos Timotheus didicerat ab tes sunt et nondum attingunt vim quam habuerunt saeculo II; unde huiusmodi epistolae anti­ quiores multo sunt (cf. de his difficultatibus contra pastorales D 2174). Ideo haec non destruunt traditionem inde a primordiis Ecclesiae universaliter firmitefque perseverante, prout multimodis ecclesiastica monumenta vetusta testantur (D 2172), quae tales epistolas tribuit Sancto Paulo (etsi fortasse scripsit ope secretarii). Cf. etiam Fragmentum Muratarianum R 268, lineis 60*62; et Gaechter, Summa Introductionis in N.T. n.49,264-269. Recenter P.de Ambroggi, Questioni sull'origine delle epistole pastorali a Timoteo e a Tito: ScuolCatt 79 (r951) 409-434· 16 Apud hellenistas profanos hoc vocabulum, quod in N.T. est apax legomenon, inveninitur raro et adhibetur plerumque certo sensu passivo, aliquando dubio; cf. Pesch, De inspi­ ratione n.4; Bea, Notae historicae et dogmaticae (1947) Ρ·3· H.Cremer-Kôgel (Wôrterbuch der neutestamentlichen Grdzitdt1 ’ (Gotha 191i ) 492, similiter atque alii protestantes, vocem inter­ pretantur: «mit Gottes Geist begabt, gôttlichen Geist atmend»; i.e. praeditus spiritu divino, spirans spiritum divinum. Sed argumenta ibidem proposita rem non evincunt neque nostra destruunt, unde facile apparet praeiudicium protestantium: sacram Scripturam dignosci eo quod divina spiret. Etiam apud Origenem, ibi citatum, «idcirco sacra volumina Spiritus pleni­ tudinem spirant», quia prophetae impleti sunt per actionem Dei, et «ex plenitudine eius [Dei] accipientes prophetae, ea quae erant de plenitudine sumpta cecinerunt» (In 1er hom. 21 n.2: MG 13.536). Ideo et quia libri divinitus inspirati sunt, consequenter vicissim divinum spirant. 17 Cf. Zorell, Lexicon graecum N.T.2 (1931) 265; Kittel, Theologischcs V/orterbuch 1,750-754· 1004 M.XTCOLAU, DE SACRA SCRIPTURA. IV infantia; et, cum dicatur omnis scriptura, ergo non tantum liber aut unica sen­ tentia scripturistica. Cum autem dicatur πάσα γραφή, sine articulo determi­ nante, probabilius habet sensum indeterminatum, scilicet, distributivum: quidquid dicitur scriptura. Ergo factum inspirationis constat omnino ex hoc textu, si­ quidem Scriptura affirmatur terminus actionis divinae. Cuius quidem actionis natura clarius ex sequentibus apparebit. 32. 2 Petr 1,20.21 1 8. S.Petrus, apostolus, auctor huius epistolae, horta­ tur ad fidem, eo quod ipse fuerit testis gloriae Domini in monte sancto (v.16-18), et insuper propter sermonem propheticum de Messia, i.e. propter prophetias complexive sumptas (v. 19). De hoc sermone prophetico, qui ceteroquin in tantum tunc cognosci poterat in quantum scriptus manebat I9, dicit interpretationem non fieri proprio marte: V.20. Hoc primum intelligentes, quod omnis prophetia Scrip­ turae [ea quae est in Scripturis] propria interpretatione non fit [res ergo dicenda valet directe de Scriptura prophetica, analogice vero de omni Scriptura; rationem affert S.Petrus in sequenti versu, ubi est argumentum theseos: ] V.21. Non enim voluntate humana [ergo voluntate divina] allata est aliquando prophetia, sed Spiritu Sancto inspirati, ΰπό •πνεύματος âyiou φερόμενοι [ducti, impulsi a Spiritu Sancto; ergo Spiritus Sanctus erat agens principale et principium acti­ vum] locuti sunt a Deo homines, έλάλησαυ από θεού άνθρωποι, [unde etiam apparet Deum esse originem locutionis homi­ num prophetarum]. Verum quidem est Vg habere: locuti sunt sancti Dei homines, sicut et aliqui codices graeci habent άγιοι Oeov; sed in hoc casu, iuxta criticam textualem, applicari debet principium lectio difficilior praeferenda 2°: nimis enim facile ex ΑΠΟ orta est lectio ΑΓΙΟΙ. Ergo ex testimonio infallibili S.Petri, Spiritus Sanctus exhibetur, saltem quoad Scripturam propheticam, causa prin­ cipalis et auctor Scripturae; homines vero instrumentum. 33. Probatur ex testimoniis Patrum. Hoc argumen­ tum ex consensu Patrum historice et pure apologetice bonum 18 Pro commentario, cf. L.Pirot, La Sainte Bible 12 (1938) in hunc locum; W.Vrede. Die heilige Schrift 9 (Bonn 1932) 128s. S.Petrum esse auctorem huius epistolae constat ex titulo illius, et eo quod auctor viderit Transfigurationem Domini (cf. 1 Petr 1,1; 1,16-18). Nullum dubium esse potest de origine petrina huius epistolae, etsi de ea non abundent testimonia explicita in primaeva traditione; quare inter libros deuterocanonicos numerata fuit (cf. Historiam canonis, infra n.57). Vide etiam, sis, Simôn-Prado, Novum Testamentum 2 (1938) n-927s; L.Pirot, La Sainte Bible 12 p. 478.480. 19 Praeterea S.Petrus iam antea loquitur de prophetis qua scriptoribus: Act i,i6ss; 2, 25.30s; 4,25· 20 Cf. supra, normas pro critica textuali. De revelatione n.243. C.I Λ.I. FACTUM INSPIRATIONIS. TH.I N.3I-33 1005 est argumentum pro exsistentia inspirationis librorum sacro­ rum, siquidem ratio sufficiens huius consensus nequit esse alia nisi traditio certa apostolorum et divina revelatio. Sed etiam dogmatice omnino legitimum nunc est argumentum, atque ad­ hibendum, siquidem iam constat consensum Patrum in sta­ bilienda aliqua veritate ut ad fidem pertinente certum esse critérium divinae traditionis. Patres testantur et aperte et metaphoris Deum esse aucto­ rem principalem librorum sacrorum, scriptorem vero huma­ num fuisse instrumentum in manu Dei. Sic dicunt Scripturam «esse oracula et eloquia divina, litteras esse humano generi longe a patria peregrinanti a Patre caelesti datas et per auctores sacros transmissas» 21. Sic vocant auctorem humanum lyram vel ca­ lamum in manu Dei, vel tabellarium afferentem litteras a Deo. Atque haec ita testantur ut pertinentia ad. fidem Ecclesiae. 34. S.Clemens Romanus: «Inspexistis diligenter Scripturas, quae ve­ rae sunt et datae per Spiritum Sanctum. Non fugit vos nihil iriiustum neque perversum scriptum esse in illis» 2223 . S.Iustinus: «Neque enim natura aut humani ingenii acie res tam magnae ac divinae cognosci ab hominibus pos­ sunt, sed eo quod tum in sanctos homines descendebat dono, quibus qui­ dem nec verborum artificio opus fuit, nec pugnaciter quidquam et rixandi studio dicere, sed puros se ipsos divini Spiritus operationi praebere, ut divinum illud delapsum e caelis plectrum, velut quodam citharae aut lyrae instrumento, ita iustis hominibus utens, divinarum nobis et caelestium rerum cognitionem recluderet» 2}. Athenagoras sermonem facit directe de prophetis: «... testes habemus prophetas, qui divino Spiritu afflati de Deo ac rebus divinis pro­ nuntiarunt. Atque id quidem ipsi quoque confirmabitis... alienum esse a ra­ tione, ut Dei Spiritui, qui prophetarum ora tamquam instrumenta pulsavit, credere supersedentes, humanis opinionibus adhaerescamus» 24. Et iterum: «[Prophetae] impellente Spiritu Sancto, quae ipsis inspirabantur, ea sunt locuti, utente illis Spiritu Sancto velut si tibiam inflet tibicen» 2S. 35. S.Theophilus Antiochenus: «... in sacras scripturas incidi sanc­ torum prophetarum, qui per Spiritum Dei et praeterita eodem quo gesta sunt modo, et praesentia eodem quo geruntur praedixerunt, et futura eodem or­ dine quo perficientur...»26. «Moyses autem, qui multis annis ante Salomo­ nem fuit, vel potius Verbum Dei sic per eum veluti per instrumentum loquitur: In principio creavit Deus caelum et terram» 27. «Consentaneae inveniuntur prophetarum et evangeliorum sententiae propterea quod omnes uno Dei afflati Spiritu locuti sunt»28.—S.Irenaeus: «... rectissime scientes quia scripturae quidem perfectae sunt, quippe a Verbo Dei et Spiritu eius dictae» 29. 21 22 23 24 23 26 27 22 25 Encyclica •Prmidentissimuss: EB 81 [66], Ad Cor 1,45: R 22. Cohort, ad graecos 8: R 149. Legatio pro Christianis 7: R 162 Ibid., 9: R 163. Ad. Autolycum 1,14: R 175. Ibid., 2,10: R 179. Ibid., 3,12: R 185. Adversus haereses 2.28,2 : R 203. 1006 M.NTCOLAU, DE SACRA SCRIPTURA. IV 36. S.Hippolytus expresse affert rem ut pertinentem ad fidem. «[Haeretici ] divinis scripturis audacter manus intulerunt, eas a se emendatas esse dicentes... Quantae porro audaciae sit eiusmodi facinus, ne ipsos quidem ignorare verisimile est. Aut enim sacras scripturas a Sancto Spiritu dictatas esse non credunt, ac proinde infideles sunt; aut semetipsos Spiritu Sancto sapientiores esse existimant...»30. Et alibi: «Nihil omnino mentitur scriptura, nec Spiritus Sanctus decipit servos suos prophetas, per quos placuit voluntatem Dei hominibus annuntiare»31. «Hi namque patres spiritu prophetiae aptati digneque ab ipso Verbo honorati, quo nimirum velut organa in se ipsis semper unitum Verbum tamquam plectrum haberent, cuius nutu atque afflatu, quae Deus vellet haec prophetae annuntiabant; non enim ex sua facultate loquebantur, ne erres, nec quae ex animo essent haec praedicabant» 32. 37. Clemens Alexandrinus: «Possem etiam alias tibi scripturas afferre paene innumerabiles, quarum ne apex quidem unus praeteribit, qui non perficiatur. Os enim Domini, Spiritus Sanctus, ea est elocutus» 3334 . Origenes: «Exquisitissima cura et studio Spiritus Sanctus per ministros verbi ista subiecit, ne unquam vobis latere posset ratio secundum quam divina sapientia omnem scripturam divinitus datam vel ad unam usque litterulam attigit...» M. 38. S.Cyrillus Ierosolymitanus cum velit catechume­ nis dogmata praecipua breviter exponere, meminit de divinis scripturis 35. Et ait: «Ista [dogmata] vero nos docent divinitus inspiratae Veteris et Novi Testamenti Scripturae...»36. S.Gre­ gorius Nyssenus: «Divinitus inspirata scriptura (Ή θεόπνευσtos γραφή), sicut ipsam divinus apostolus nominat, Sancti Spi­ ritus est scriptura...» 37. S.Chrysostomus: «At ubi in malitiam magnam omne hominum genus prorupit, neque tunc sese to­ tum ab hominum genere avertit Opifex omnium; sed quia sua familiaritate postea indigni facti fuerunt, iterum suam erga illos amicitiam innovare volens, quasi longe absentibus litte­ ras mittit, conciliaturus sibi universam hominum naturam. Et has quidem litteras dedit Deus, attulit autem Moyses»38. Et alibi, 30 Contra Artemonem; Fragmentum apud Euseb., Hist. eccles. 5,28: R 400. 31 In Dan 4.6: R 390a. 32 De Antichristo 2: R 388. 33 Protreptiru» 9,82,1 : R 404. 34 In Ps ! n.4: R 483. Cf. In 1er hom 21,2; MG 13.536; R 488. 33 Catech. 4.3 33-37: MG 33.457 493». 33 Catech. 4,33: MG 33.493-496. 37 Contra Eunomium 7: R 1045 Et iterum alio in loco, ubi apparet Scripturam esse termi· num actionis Dei in hagiographis, et sensus passivus vocis θεό-Γτνευστος: «... Numine afflati sancti vates virtute Spiritus Sancti inspirantur: et ideo omnis Scriptura divinitus inspirata (θε0Ίτνευστο$) dicitur, quia sit divinae inspirationis doctrina». Contra Eunomium 7: MG 45.744 38 In Gen. hom. 2,2: MG 53,28. C.I Λ.T. FACTUM INSPIRATIONIS. TH.I N.36-42 1007 agendo de quodam loco epistolae ad Rom.: «... cum vero scri­ bat Paulus, vel potius non Paulus, sed Spiritus gratia dictet epistolam ad integram civitatem ac tantum populum, et per illos orbi terrarum universo...» 39. 39. S.Ambrosius: «... et in scriptura divina θεόπνευστος omnis ex hoc dicitur, quod Deus inspiret quae' locutus est Spiritus»40. S.Hieronymus: «... Non adeo hebetis fuisse me cordis et tam crassae rusticitatis... ut aliquid de dominicis verbis aut corrigendum putaverim, aut non divinitus inspira­ tum»41. S.Augustinus: «Et de illa civitate, unde peregrinamur, litterae nobis venerunt; ipsae sunt scripturae quae nos hortantur ut bene vivamus»42. Et iterum pulcherrime: «Cum illi [evangelistae] scripserunt quae ille [Christus] ostendit et dixit, nequaquam dicendum est quod ipse non scripserit, quan­ doquidem membra eius id operata sunt, quod dictante capite cognoverunt. Quidquid enim ille de suis factis et dictis nos legere voluit, hoc scribendum illis tamquam suis manibus imperavit» 43. Theodoretus: «Quid mea refert sive huius [Davidis] omnes, sive illorum [aliorum auctorum] aliqui sint, cum constet divini Spiritus afflatu universos [psalmos] esse conscriptos?»44. 40. S. Gregorius Magnus fidem traditam breviter expo­ nit: «Quis haec [librum lob] scripserit, valde supervacue quae­ ritur, cum tamen auctor libri Spiritus Sanctus fideliter credatur. Ipse igitur haec scripsit qui scribenda dictavit. Ipse scripsit qui et in illius opere inspirator exstitit, et per scribentis vocem imitanda ad nos eius facta transmisit. Si magni cuiusdam viri susceptis epistulis legeremus verba, sed quo calamo fuissent scripta quaereremus, ridiculum profecto esset epistularum auc­ torem scire sensumque cognoscere, sed quali calamo earum verba impressa fuerint indagare...»45. Alibi vero: «Quid est autem Scriptura sacra, nisi quaedam epistola omnipotentis Dei ad creaturam suam?»46. Similiter S.Isidorus Hispalensis: «Hi sunt scriptores sacrorum librorum, divina inspiratione loquentes, atque ad eruditionem nostram praecepta caelestia dispen­ santes. Auctor autem earumdem Scripturarum Spiritus Sanctus esse creditur»47. 41. In praecedentibus ubi sermo apertius est de prophetis, nota vocem prophetiae saepe non restringi pro inspiratione ad loquendum, sed posse fre­ quenter accipi pro omni inspiratione sive ad loquendum sive ad scribendum. 42. Obiectiones 48. 1. Libri sacri potuerunt oriri Udem mediis prorsus naturalibus, quin Deus fuerit auctor per actionem supernaturalem. Ergo hoc non 39 In ‘Salutate Priscillam et Aquilam· (Rom 16,3), 1: MG 51,187. 40 De Spiritu Sancto 3,16,112: R 1286. 41 Epist. 27 (ad Marcellam) 1 : R 1347. 42 In Ps go, 2,1: R 1479. 43 De consensu evangelistarum 1,35,54: R 1609. Cf. R 1766. 44 In Pspraefat.: R 2158. 45 Moral, praefat. 1,2: R 2302. 44 Epist. 1.4,31: ML 77,706. 47 De ecclesiasticis officiis 1,12,13: ML 83,750. 48 Aliqua in iis praeoccupantur ex doctrina postea tradenda, quae tamen hic commodius proponi ut obiectionea videbantur. 1008 M.MCOI.AU, de SACRA SCRIPTURA. IV est asserendum, quia non sunt multiplicanda entia supernaturalia sine ne­ cessitate. Dist. antec. Libri sacri potuerunt oriri iidem etiam cum charactere in­ terno auctoritatis divinae, qui eis accedit ex eo quod Deus sit eorum auctor, nego antec.; potuerunt oriri iidem in aspectu externo, subdist. : semper, nego; aliquando, trans. 2. Atqui, etiam accedente libris sacris auctoritate divina, hi libri po­ tuerunt oriri iidem solis mediis naturalibus. Prob. Ut auctoritas divina libris sacris accedat, sufficit approbatio eorum divina consequens. Atqui mera appro­ batio consequens non mutat ortum libri pure naturalem. Ergo etiam acce­ dente libris auctoritate divina, libri sacri potuerunt oriri iidem solis mediis naturalibus. Nego min. subsump. Ad probationem dist. mai. Sufficit approbatio libro­ rum consequens ut eis auctoritas divina accedat ratione infallibilitatis, conc. mai.; ut eis auctoritas divina accedat ratione scriptionis, eo sensu quod Deus sit auctor librorum, nego mai. Conc. min. (cf. n.78-81). Pariter dist. cons. 3. Atqui per consequentem librorum approbationem potest eis accedere auctoritas divina eo sensu ut Deus sit eorum auctor. Prob. Sicut Pontifex approbans encyclicam compositam sive exaratam a theologo dicitur auctor encyclicae, etiam Deus approbans librum conscriptum ab homine dici potest auctor libri. Nego min. subsump. Ad probat, nego paritatem. Pontifex approbans en­ cyclicam compositam ab alio et suo nomine illam promulgans dicitur auctor encyclicae ratione auctoritatis pontificiae quam illud documentum induit; sed non ratione scriptionis illius, nisi theologus omnino dependenter ab eo, in sententiis, etc., scribendis illam exaraverit. Deus vero dicitur, ut probatum est, auctor librorum simpliciter et per antonomasiam; ergo et ratione scrip­ tionis. Cf. n.81. 4. Libri possent dici habere Deum auctorem, si Deus tantum invigilaret eorum scriptionem pure naturalem, ne ingrederentur errores. Nego. Mera assistentia, sicut labor censorius ne errores misceantur, non faceret Deum auctorem. Cf. n.84. 5. Historia originis aliquorum librorum sacrorum ostendit ortum eorum pure naturalem vel labore hagiographi (cf. Lc i.iss; 2 Mach 2,24-32) vel · propter preces aliorum (cf. de origine Mc tractatum de revelatione n.279-282). Ergo saltem pro aliquibus libris non est asserenda origo eorum per actionem Dei supematuralem. Dist. antec. Haec historia originis librorum ostendit laborem humanum instrumenti adhibiti a Deo vel occasionem compositionis librorum, conc. an­ tec.; haec historia infirmat actionem Dei peculiarem circa hos libros, quae constat ex probatis, cum ostensum sit Deum esse eorum auctorem, nego antec. 6. Inst. Si preces humanae aliorum vere movent hagiographum ad scri­ bendum, ut supponi potest in casu Marci, non est asserenda actio Dei pe­ culiaris. Resp. Et haec motio per preces hominum est tantum ratio visibilis vel causa moralis humana scriptionis, conc.; negatur ideo motio divina et influxus Dei in ipsam scriptionem, nego. 7. Inst. Iuxta aliquos non requiritur ut Deus immediate agat in volun­ tate hagiographi, sed potest uti talibus precibus hominis ut liber oriatur (cf. n.97). Ergo non est asserenda haec actio Dei supernaturalis. Dist. antec. Iuxta aliquos sufficeret ut Deus uteretur illis precibus ex­ ternis, quibus providentia sua sic obtineret motionem hagiographi et indu­ ceret illum ad scribendum, si Deus id tantum vult providentia sua ordina­ ria et voluntate ordinaria, nego antec. (tunc enim Deus non fieret auctor libri C.1 Λ.I. FACTUM INSPIRATIONIS. TH.I N.42 100Ô sensu proprio, cum non minus esset auctor rerum quas sua providentia or­ dinaria gubernat et vult); iuxta aliquos illud sufficeret, si Deus haberet vo­ luntatem absolutam ut illa motio hagiographi obtineretur, conc. antec. Cf. infra n.97. Et nota hanc esse opinionem aliquorum tantum: quia sic—dicunt Deus iam habet peculiarem voluntatem circa librum conscribendum. Sed insu­ per aliae actiones Dei supernaturales requiruntur ut Deus possit dici auctor librorum, ut infra dicemus. 8. Atqui non requiritur peculiaris actio Dei supernatura­ lis ut Deus dicatur auctor librorum. Prob. Sicut cum dicimus Deum iubere per superiorem, non requiritur peculiaris actio Dei supernaturalis, quia praeceptum dat superior et Deus ex­ trinsece se habere potest; ita, cum dicimus Deum loqui per os David vel per auctores sacros, non requiritur peculiaris actio Dei supernaturalis. Nego min. subsump. Ad probat, nego paritatem. In prae­ ceptis superiorum praeceptum est proprie superioris qui illud fert (qui etiam de se inopportune iubere potest et non iuxta motionem divinam, sensu ampliore intellectam; ideo et Deus extrinsece ad illud praeceptum se habere potest); praeceptum dicitur esse Dei morali quadam aestimatione, quia Deus vult ut illud praeceptum (nisi sit peccaminosum) adimpleas. Sed cum dicimus Deum esse auctorem librorum id dicimus sensu proprio, ut documenta Scripturae et consensus traditionis tes­ tantur, nec tantum morali quadam aestimatione. 9. Spiritus Sanctus, vel Deus, dicitur loqui per os David (Act ι,ιόϊ 4,25...); S.Petrus loquitur de sermone prophetico et de prophetia Scripturae, et quod sancti locuti sunt. Ergo hi saltem textus probant de inspiratione pro­ phetica, non de inspiratione biblica. Resp. Etiamsi hi textus agerent tantum de inspiratione prophetica, ana­ logice possent applicari ad inspirationem biblicam; haec enim inter se assimilantur, eo quod alia sit impulsus ad communicandum ore, alia vero ad communicandum scripto; sic inspiratio prophetica potest complere studium inspirationis biblicae. Sed etiam in illis textibus est sermo de inspiratione biblica, quia in tantum Spiritus Sanctus illud dixit per os David, in quantum David illud scripsit; atque in tantum S.Petrus appellare ad psalmos poterat et ad sermonem propheticum seu ad prophetiam Scripturae, in quantum psalmi et prophetiae scripta fuerant et manebant. 10. Patres sic aliquando loquuntur de inspiratione, ut eam sensu latis­ simo intelligent-·9. EJrgo eorum testimonium nequit pro thesi afferri. Dist. cons. Nequit eorum testimonium afferri, cum loquuntur sensu lato de inspiratione, trans, cons.; semper loquuntur hoc sensu lato, nego cons. 49 Ita v.gr. S. Augustinus, rescribens ad S.Hieronymum: «... haec tibi non tantum do­ nante, uerum etiam dictante Spiritu Sancto, ut in magnis et laboriosis quaestionibus, non tam­ quam ludentem in campo Scripturarum, sed in montibus anhelantem adiuves» (Epist. 82,2: ML 33,276). Pariter Clemens Alexandrinus, loquens de iis quae a gentilibus afflatu Dei scripta sunt fProtrepticus 6: MG 8,180); et referens verba Platonis et Democriti dc inspiratione poetarum, etc. (Strom. 6,18: MG 9,400s).—G.Bardv, L'inspiration des Pires dc l’Eglise: RechScRel 40 (1952) 7-26, investigat qua ratione Patres habiti sunt ut inspirati. 1010 M.NICOLAU, DE SACRA SCRIPTURA. TV 11. Aliquando Patres loquuntur de scriptis per Spiritum Sanctum, quae evidentissime non sunt inspirata. Ergo eorum testimonium non est convin­ cens. Prob. antec. S.Clemens Romanus, loquens de suis epistolis dicit: «Gau­ dium enim et laetitiam nobis praestabitis, si, oboedientes facti iis quae scripsi­ mus per Spiritum Sanctum, resecetis illegitimum zeli vestri studium...»50. Resp. S.Clemens, idem dic de aliis Patribus, non hic loquitur de scrip­ tis per Spiritum Sanctum, quasi de auctore principali epistolae et sensu presso atque stricto; sed loquitur de scriptis per Spiritum Sanctum, ut sibi assisten­ tem. Ergo ex toto contextu debet examinari modus quo actio Spiritus Sancti inducitur, tam hic quam in aliis Patribus. 12. Patres etiam citant interdum libros apocryphos, quasi libri essent inspirati. Ergo erraverunt in dando testimonio de libris inspiratis. Dist. antec. Aliqui Patres erraverunt aliquando de aliquibus libris apo­ cryphis, quasi libri essent inspirati, vel quoad libros aliquos particulares, conc. antec. ex historia canonis; Patres erraverunt in dando testimonio de facto generali inspirationis, de quo hic agimus, nego antec. 13. Testimonia adducta ex N.T., ex verbis Christi et apostolorum, pro­ bare tantum possunt inspirationem pro libris V.T.; quia ad scripta N.T. non alludunt, immo neque exsistebant cum Christus verba proferebat. Ergo non probatur inspiratio librorum N.T. Nego suppositum. In hac thesi nolumus probare inspirationem librorum praecise N.T., nec tractamus quinam libri sint inspirati; probamus tantum factum inspirationis. Probatio pro singulis libris apparebit ex cognito criterio inspirationis; cf. n.43-55. 14. Deus non potest auctor dici saltem multarum sententiarum quae sunt in Scriptura (cf. n.120). Ergo Deus non potest dici auctor simpliciter, librorum Scripturae. Nego antec. Deus enim potest et debet dici auctor omnium sententiarum quae sunt in Scriptura, ut suo loco demonstrabitur, n.106-127. 15. In libris sacris sunt dubia expressa, v.gr. Io 2,6: hydriae capien­ tes metretas binas vel ternas; 1 Cor 1,16: nescio si quem vestrum baptizaverim... Atqui Deus nequit dubitare; omnia enim scit certo. Ergo Deus ne­ quit esse auctor aliquarum sententiarum Scripturae. Nego suppositum. Deus certe nequit dubitare, nec eius dubium expri­ mitur in praecedentibus; sed tantum Deus dicit loannem, Paulum dubitare vel coniectare... (cf. n.124,1.°). 16. Si Deus est auctor Scripturae, est etiam auctor siue inspirator et approbator affectuum praesentium hagiographi, qui exprimuntur in libro sacro. Atqui sunt sententiae quae exprimunt affectus praesentes moraliter malos, ut imprecationes (cf. Ps 108). Ergo Deus nequit esse auctor harum senten­ tiarum. Conc. mai. Nego min. Solutionem vide in η.ΐ24,3·°4.°; 125-127. 17. S.Paulus tribuit aliquam sententiam Scripturae non Domino sed sibi: Nam ceteris ego dico, non Dominus... (i Cor 7,12). Ergo Dominus non est auctor omnium sententiarum Scripturae. Resp. Etiam in hac sententia Dominus vere dicit Paulum dicere... Cete­ rum hic agitur de privilegio «paulino» promulgando immediate ab ipso Paulo; vel iuxta alios agitur de solutione matrimonii per potestatem mediate divi­ nam et immediate apostolis et Ecclesiae concessam 51.30 31 30 1 Cor 63,2: R 29. 31 Cf. Noldin, De Sacramentis n.520. C.X A.2. CRITERIUM INSPIRATIONIS. TH.2 N.42-45 1011 A R ΤΙ C ULUS II De criteriis inspirationis 43. Ubi iam constat exsistere aliquos libros inspiratos, qui scilicet Deum habent auctorem, quaestio se offert quinam libri tanto gaudeant privilegio et quo criterio possint dignosci. Thesis 2. Critérium universale ad libros inspiratos di­ gnoscendos, fide catholica credendos, est magisterium authenticum et traditionale Ecclesiae, innixum divinae de hac re revelationi. Bea, De Scripturae Sacrae inspiratione2 n.99-125: Franzelin, De divina Traditione et Scriptura4 p.344-368; Pesch, De inspiratione n.583-635; Bainvel, De Scriptura Sacra, n. 158-173; Dorsch, De inspiratione2 p.212-246; Mangenot, Canon des livres saints: DTC 2, 155S-1569. 44. Notiones. Critérium universale intelligitur nunc illud quod potest inservire pro omnibus libris inspiratis dignos­ cendis et pro omnibus generatim hominibus, ita ut hi certo valeant omnes libros inspiratos dignoscere. Contraponitur cri­ teriis particularibus, quae possent inservire pro aliquibus libris (v.gr. testimonium sacrae Scripturae), vel pro aliquibus homi­ nibus (v.gr. testimonium internum Spiritus Sancti). Notandum est tale critérium universale quaeri, quod gigne­ re valeat fidem divinam et catholicam qua inspiratio horum librorum credatur. Inspiratio enim librorum sacrorum et ca­ nonicorum est factum pertinens ad fidem divinam et catho­ licam (cf. thesim praecedentem n.19-23), quae divinam reve­ lationem supponit. Haec divina revelatio est critérium mediatum et ultimum ad libros inspiratos cognoscendos. Huic criterio innititur magis­ terium authenticum Ecclesiae dum transmittit acceptam tra­ ditionem: hoc magisterium authenticum et traditionale Eccle­ siae constituit critérium immediatum et proximum. 45. Adversarii sunt protestantes qui, reiecta traditione Ecclesiae, ad alia criteria confugere cogebantur. A) Sic antiquiores appellabant 1) ad criteria potissimum interna, ut Ioannes Gerhardus (t 1637) *; 1 Loci theologici 1,3 (ed. 1637 p.22); Βελ, η.ιοι. 1012 M.NICOLAU, DE SACRA SCRIPTURA. IV 2) ' vel ad munus propheticum et apostolicum auctoris, ut M.Chemnitius 2; 3) vel ad testimonium ipsius sacrae Scripturae, quam volunt unicum critérium veritatis revelatae; 4) vel desumebant ex investigatione historica scientifica in originem canonis; 5) vel recurrebant ad internum Dei testimonium, sic prae­ sertim Calvinus 3. 6) Lutherus vult critérium desumi ex intensitate qua «Christus praedicatur', nimirum iuxta doctrinam ipsius de justificatione per solam fidem; et ideo, iuxta Lutherum, nequit dici inspirata epistola lacobi, in qua dicitur: fides, si non habeat opera, mortua est in semetipsa (lac 2,17)4. B) Protestantes posteriores (orthodoxi scilicet, non libera­ les, qui hanc quaestionem non iam curant5) adiungunt ad lumen internum, tamquam critérium principale, alia criteria sub­ sidiaria sive interna sive externa. 46. Doctrina Ecclesiae. Praxis Ecclesiae talis fuit ut iam ab initio sibi ius vindicaverit determinandi quinam libri sint inspirati; idque a) dum designabat libros legendos in con­ ventibus ecclesiasticis, et b) in catalogis paulatim confectis ab auctoritate ecclesiastica de libris publice legendis et vulgan­ dis: alii habebantur secreti sive «apocryphi». Tandem Ecclesia progressa est ad definitiones dogmaticas de collectione sive canone librorum sacrorum. Sic reperimus canonem Damasi (Synodi Romanae) anno 382 (D 84); item episto­ lam S.Innocenth I ad Exsuperium Episcopum Tolosanum anno 405 (D 96; EB 21s [16s]); pariter decretum Gelash anno 495 (D 162; EB 26s [19s]); decretum pro lacobitis in Concilio Florentino anno 1441 (D 706; EB47-49 [32-34]); defini­ tiones Concilii Tridentini (D 784; EB 57-60 [42-45]) et Concilii Vaticani (D 1809; EB 77 [62]). Confer etiam Fragmentum Muratorianum (EB 1-7; R 268); Concilium Laodicenum c.annum 360 (EB 11-13 [8-10]); Con­ cilium Hipponense anno 393 (EB 16-20 [n-15]), Concilium Carthaginense (III) anni 397 (D 92) et anni 419 (EB 19 [14]). Ecclesia vero id decidebat non praecise inquisitionem scien2 Examen Concilii Tridentini (Francof. ad Moen 1578) pars 1 p.38; Bea, n.101. 3 Institutio religionis christianae l.i c.6-8; Bea, n.101. 4 Cf. O.Scheel*, Luthers Stellung zur hl.Schrift (Tübingen 1902) 42-55: M.Metnertz, Luthers Kritik atn Jacobusbriefe nach dem Urteil seiner Anhânger: BiblZeitschr 3 (1905) 273-286; Bea, n.101. 5 Etenim hi liberales considerant libros inspiratos quatenus mere referunt conscientiam religiosam temporis primaevi. C.I A.2. CRITERIUM INSPIRATIONIS. TH.2 N.45-49 1013 tificam instituendo, sed traditionem maiorum consulendo, vi­ delicet «quia a Patribus ita accepimus in Ecclesia legendum» (Concilium Hipponense: EB 20 [ 15])6. 47. Valor theologicus theseos deducitur ex hac doctrina et praxi Ecclesiae. Ex eo enim quod ipsa per se decidit libros legendos ut inspiratos, exercite dicit se esse critérium ad rem cognoscendam. Sed in nostra thesi volumus insuper ostendere hoc critérium esse universale, sc. pro omnibus hominibus et pro omnibus libris; atque etiam hoc critérium Magisterii inniti divino testimonio habito per revelationem. Thesis igitur, cum appareat tamquam conclusio ex praxi et ex definitionibus Ecclesiae de canone, est saltem theologice certa. Saltem, inquam, i.e. nisi, quis velit thesim implicite inveniri in ipsis definitio­ nibus Ecclesiae de canone. 48. Probatur i.° reiciendo criteria proposita ab ad­ versariis, ut insufficientia, i) Characteres interni ex in­ dole libri (adesse in eo vaticinia, miracula, doctrinam subli­ mem...) etiam possunt inveniri in aliis libris (puta v.gr. in epis­ tolis S.Ignatii) vel haberi per solam revelationem. Tales etiam characteres interni sublimiores possunt deesse in libris inspiratis vel difficilius in iis agnosci, v.gr. in epistola ad Philemonem (ut merito nunc—post tractatum de magisterio Ecclesiae, in praesenti tractatu dogmatico—inspirationem talis epistolae ex doctrina Ecclesiae affirmare licet). ludicia insuper de sublimitate alicuius libri sunt valde subiectiva et indeterminata. 49. 2) Munus propheticum et apostolicum auctoris non sufficit ad discernendum librum inspiratum canonicum. Nam sunt scripta inspirata quae non sunt apostolorum (Me, Lc, Act); et probabile est exstitisse epistolas apostolorum quae non habe­ bant auctoritatem canonicam (cf. de epistolis deperditis: i Cor 5,9; et infra, n.56). Si hoc critérium verum esset, prophetae vel apostoli semper ac scriberent de rebus religiosis fuissent inspirati. Iam vero, licet prophetae et apostoli in actu prophetandi vel praedicandi habuerint inspirationem ad loquendum, non ideo probatur eos habuisse semper inspirationem ad scribendum, vel eos non potuisse scribere de rebus religiosis quin fuissent inspirati. 6 De historia definitionis canonis in Tridentino, repetente quod in Florentino definitum fuerat, et non instituente per Patres novas inquisitiones scientificas, agit R.Criado, S.I., EI Concilio de Trento y las estudios biblicos: RazFe 131 (1945) 151-17^. 1014 M.NICOI.AU, DE SACRA SCRIPTURA. IV 50. N.B. De apostolatu ut critérium inspirationis. Quidam auctores ca­ tholici (ut Zarb, Lagrange 7) habent apostolatum ut critérium inspirationis. Quaeritur quo sensu id admitti possit. Concedendum sane est libros inspi­ ratos canonicos non potuisse oriri post mortem apostolorum (quia revelatio publica tunc iam clausa fuit, libri vero inspirati custodiae Ecclesiae traditi pertinent ad revelationem publicam). Concedendum etiam est apostolos ma­ nifestasse quinam libri essent inspirati (siquidem haec res revelata erat magni momenti); at apostoli, ut id scirent, opus habuerunt revelatione vel illustra­ tione Spiritus Sancti: id quod tenet critérium in thesi statutum. Quod si auctores primaevi interdum provocant ad originem apostolicam librorum sacrorum 8, id fit ex circumstantiis, ad probandam legitimam traditionem et auctoritatem horum librorum; non quod formalis ratio argu­ mentandi in favorem chara cteris sacri librorum sit necessaria connexio inspi­ rationis cum munere apostolico. 51. 3) Testimonium sacrae Scripturae circa factum inspi­ rationis librorum pro aliquibus libris inservire potest, sed non est critérium universale. Ex testimonio Christi et apostolorum constat in genere de inspiratione Veteris Testamenti, cum illud citant sub formula scriptum est. Sed non de omnibus libris V.T. habentur cita­ tiones in Novo, ut sic eorum inspiratio constet ex ipsa sacra Scriptura; neque iudaeorum sententiae de ambitu canonis erant satis clarae 9. Ex testimonio Sancti Petri (2 Petr 3,15s) aequiparantur ceteris Scripturis epistolae Sancti Pauli; quin tamen inde con­ stet quot sint hae epistolae vel quaenam. De inspiratione Apocalypsis constat ex testimonio auctoris proferentis mandatum scribendi a Deo (1,11...), vocantis librum suum prophetiam, i.e. librum inspiratum (22,7.9s) et commi­ nantis iram Dei omni qui ad verba huius prophetiae aliquid apposuerit vel diminuerit (22,18s); id quod non proportionate comminaretur auctor, si liber fuisset pure humanus. 52. 4) Inquisitio scientifico-historica in formationem ca­ nonis nequit esse critérium universale; eo quod non omnibus generatim hominibus, sed paucis tantum excultis accessibile foret. 7 S.M.Zarb, De criteria inspirationis et canonicitatis SS.Librorum: DivThom (Pi) 34 (1931) 147-186; M.-J.Lagrange, Histoire ancienne du cdnon du Nouveau Testament (Paris 1933) I7I-Î7S; item A.Durand. Inspiration de la Bible: DAFC 2,910s, et alii. Cf. de hac quaestione G.M.Perrella, De apostolico et prophetico munere ut inspirationis et canonicitatis criteria, altero pro N. altero pro V.T.: DivThom (Pi) 35 (1932) 49-61.145-176 (in p.si ampla recensio aucto­ rum iuxta diversas opiniones); F.Ogara, S.I., Notae quaedam praeviae et de apostolatu ut cri­ teria inspirationis: Greg t6 (1935) 5.77;58s; Bea, n.106. 8 V.gr. Tertullianus: «Constituimus imprimis evangelicum instrumentum apostolos auctores habere...»; Adversus Marcionem 4,2: R 339. Cf. ibidem, 4,5: R 341. Similiter Frag­ mentum Muratorianum lin.73-80 excludendo Pastorem Hermae: R 268. Etc. 9 Cf. quae postea dicemus in Historia canonis n.60-62. Adverte tamen etiam libros V.T. qui non afferuntur in Novo sub formula «scriptum est», et deuterocanonicos. fuisse traditos christianis ut inspiratas ab apostolis; siquidem erant in versione alexandrina, qua utebantur christiani. quamque apostoli nulla facta monitione tradiderant; cf. n.63. C.I A.2. CRITERIUM INSPIRATIONIS. TH.2 N.5O-53 1015 Quin et ipsi protestantes concedunt hac via non perveniri ad plenam certitudinem. Fuerunt quidem libri non admissi in aliquibus regionibus (cf. postea historiam canonis n.57ss) qui tandem canonici habiti sunt ob decisionem Ecclesiae: ideo et quaestio redit cur Ecclesia talem habeat auctoritatem, et quo criterio certo et stabili utatur. Quodsi Ecclesia instituit inqui­ sitionem historicam, id non facit mere sub aspectu scientifico, sed sub aspectu studii rei traditae. 5) Testimonium internum Spiritus Sancti, licet aliquando possit esse sufficiens habenti illud, sed non est medium ordi­ narium; et illusionibus subiectivis valde exponitur, ut constat ex discordiis reformatorum. 6) Critérium Lutheri gratuitum est, et falso supposito niti­ tur, iustificationis scilicet per solam fidem. 53· 7) Num possit sufficere testimonium ipsius hagiographi? Adverte a) hanc esse quaestionem de iure, de possi­ bilitate, et nos attingere in hac thesi quaestionem de facto, quod­ nam de facto sit critérium universale. b) Adverte etiam non necessario hagiographum habere con­ scientiam suae inspirationis (cf. n.iois). Quod si habeat, ipse quidem certus erit; sed hoc non sufficit ut alii id certo admittant, praesertim quia illusio aut error in affirmanda propria inspira­ tione timeri posset. Deberet ad miraculum appellare, quod quidem esset critérium pro adstantibus, sed non pro universali Ecclesia et pro tempore futuro, nisi accederet traditio moraliter certa. Sed neque tunc id solum, sub aspectu pure humano, suffi­ ceret ad credendam inspirationem librorum fide divina; quia deberet constare de testimonio Dei circa hos libros, hoc autem testimonium haberetur per revelationem et nobis transmitten­ dum esset per auctoritatem infallibilem. Unde tandem de facto requiritur magisterium traditionale et infallibile, transmittens revelationem Dei. Sic concludimus nullum critérium ex propositis et ex possi­ bilibus, quae occurrunt, et antea examinata sunt, posse sufficere ad credendam fide divina et catholica inspirationem librorum qui in canone continentur. Ergo critérium universale ad cognoscendos fide divina et catholica libros inspiratos unice potest esse testimonium formale Dei factum apostolis, et ab eis traditum Ecclesiae, nobis autem propositum per magisterium authenticum Ecclesiae hanc tra­ ditionem conservans. 1016 μ.nicoi.au, de sacra scriptura. IV Probatur 2.0 positive considerando ipsum factum Si inspiratio consideratur active in Deo, est aliqua actio Dei supernaturalis, quae proinde nequit cognosci ex studio pure naturali aut ex ordine mere naturali, sed opus est testimonio ipsius Dei. Hoc autem testimonium Dei non necessario apparet per miraculum, si terminative consideretur inspiratio in libro aut passive in hagiographo: quia ex solo examine libri et hagiographi non necessario apparet effectus supernaturalis. Ergo ut fides divina imponi posset, opus esset revelatione divina vel testimonio formali ipsius Dei. Inspiratio igitur debuit innotescere formali revelatione di­ vina; quae, ut esset publica et omnibus fidem divinam impo­ neret, debuit fieri per legatos Dei (lesum Christum, apostolos, Ecclesiam), debuitque conservari et explicari per authenticum et traditionale magisterium Ecclesiae. 54. inspirationis. 55. Probatur 3. ° ex doctrina Patrum cur aliqua scripta prae aliis habeantur inspirata: quia scilicet haec et tantum haec ad hunc usum tradita sunt. Id sane eluxit in modo quo Patres examinabant authentiam evangeliorum (supra in tractatu de Revelatione I.2), recurren­ tes ad securas traditiones, ut illa admitterent legenda. Atque in universum audiantur verba S.Cyrilli Ierosolymitani: «Harum [Scripturarum] lege libros XXII, nihilque cum apocryphis habeto commune. Eos solos studiose meditare et versa, quos etiam in ecclesia cum certa fiducia legimus; multo prudentiores et religiosiores te erant apostoli et veteres episcopi, ecclesia,e rectores qui eos tradidere...»1011 . Pariter S.Augustinus: «Sane de apocryphis iste [adversarius] posuit testimonia quae sub nominibus apostolorum Andreae loannisque conscripta sunt. Quae si illorum essent, recepta essent ab ecclesia, quae ab illorum temporibus per episcoporum succes­ siones certissimas usque ad nostra et deinceps tempora per­ severat» H. Vide etiam quae postea dicemus in Historia canonis (n.03ss), atque etiam auctores qui, ut Bea n.xi5-i2i, doctrinam hanc Patrum per diversas ecclesias exponuntI2. 10 Catecheses 4.35: R 819. 11 Contra adversarium Legis et Prophetarum 1,20,39: R 1896. 12 Cf. etiam, v.gr., Tertullianus, De praescriptione c.36: R 297; Adversus Marcionem 4.5: R 341; et S.Augustinus, Contra epistolam Manichaei 5 6 (ubi habet illud celebre: «Ego vero evangelio non crederem, nisi me catholicae ecclesiae commoveret auctoritas»: R 1581): item De doctrina christiana 2,8,12: R 1584; Contra Faustum Manichaeum 33,6: R 1607. C.l A.2. CRITERIUM INSPIRATIONIS. TH.2 N.54-56 1017 Scholion. Num aliquis liber inspiratus perire po­ 13. Res est obscura, atque in ea doctorum est dissensio; neque Ecclesia quidquam definivit. Videtur dicendum: i) Si liber inspiratus non fuerit canoni­ cus, i.e. custodiae Ecclesiae traditus: probabiliter perire potuit, quia probabile est exstitisse epistolas inspiratas deperditas, v.gr. aliam epistolam ad Corinthios, praeter i et 2 Cor, sicut S.Paulus ait: Scripsi vobis in epistola, ne commisceamini forni­ cariis (i Cor 5,9); et etiam aliam ad Laodicensium ecclesiam, de qua S.Paulus ait ad Colossensses: ... facite ut [haec epistola] et in Laodicensium Ecclesia legatur, et eam, quae Laodicensium est, vos legatis (Coi 4,16).—Sed hoc non est certum, quia et auctores graeci negant exsistentiam tertiae epistolae ad Co­ rinthios, et verba illa Scripsi vobis in epistola... referunt ad eandem epistolam, ad praecedentia (5,2) de incestuoso. Pa­ riter epistola ad Laodicenses intelligitur ab aliis de aliqua ex nostris epistolis canonicis, quae vel scripta fuerit ex urbe Laodicea vel ad modum encyclicae legeretur et a Laodicen­ sibus mittenda esset ad Colossenses, vel denique intelligi possit epistola scripta ab ipsis Laodicensibus. 2) Si liber inspiratus fuerit traditus custodiae Ecclesiae, ipsa exsistentia libri et veritates in eo contentae erant veritates pertinentes ad depositum revelationis; et, licet possint deperdi veritates minoris momenti (cogita numeros, chronologiam, no­ mina profana vel pure scientifica in V.T.) propter finem tem­ poralem qui erat in earum revelatione (cf. n.121, obiect.23), at id difficilius admitti posse videtur de integro libro. Aliter tamen opinatur Franzelin l4. 56. tuerit 13 Cf. Pesch, n.588-590; Bea, n.125. 14 De Deo *Trino (1895) th.4 n.i p.37. 1018 M.NTCOLAU, DE SACRA SCRIPTURA. TV AR TIC UL US III Summarium Historiae canonis Cohaerenter cum crïteriis inspirationis tractatur de canone librorum sacrorum eiusque historia. Io.Ruwet, Instit. biblicae i 1.2 (hunc auctorem in proxime disserendis praesertim se­ quemur); Cornely-Merk, Introductionis Compendium diss.i; Hoepfl-Gut, Introductio gene­ ralis pars 2 c.i; Prado, Propedeutica l.i c.2; E. Mangenot, Canon des livres saints: DTC 2, 1550-1605; brevius. Id., Canon catholique des Saintes Ecritures: DAFC 1.435-455; F.VigouRoux. Canon des Ecritures: DD 2,134-184; S.Zarb, O.P., De historia canonis utriusque Testa­ menti2 (Romae 1934). 57. Notiones. Canon idem valet ac arundo, regula; et sic sermo est, v.gr., de canone fidei, i.e. de regula fidei sive norma. Sensu derivato canon librorum sacrorum indicat collec­ tionem librorum sacrorum sive catalogum eorum, quo deter­ minatur vel regulatur quinam libri sunt Ecclesiae concrediti et regula inspiratae veritatis. Libri protocanonici dicuntur illi de quorum canonicitate in nulla ecclesia est dubitatum; scilicet, nunquam et nusquam de iis est dubitatum. Secus dicuntur deuterocanonici; scilicet illi de quorum inspiratione aliquando vel alicubi est dubitatum. Libri deuterocanonici sunt sequentes: in Vetere Testamento Tobias, ludith, Sapientia, Ecclesiasticus, Baruch, i et 2 Machabaeorum, fragmenta quaedam ex Esther (in Vg 10,4—16,24), item ex Daniele (3,24-90; 13; 14); in Novo Testamento episto­ lae sequentes: Hebr, lac, 2 Petr, 2 et 3 Io, ludae, et insuper Apocalypsis. Libri apocryphi sunt illi, similes quidem libris inspiratis ob argumentum vel titulum, sed quos Ecclesia recipere noluit; ideo secreti manere debebant (apocryphi), non vulgandi aut non publicandi erant. Protestantes vocant hos libros pseudepigraphos, et nomen apocryphi reservant ad deuterocanonicos. 58. Praenotanda ’. Si nunc volumus historiam confice­ re canonis christiani librorum sacrorum, non erit sane exspec­ tandum ut iam Patres apostolici hanc vocem adhibeant «ca­ nonis», aut eiusdem explicitum conceptum exhibeant. Forma1 Cf. Gaechter, Summa Introductionis in N. T. n.42. C.X Λ.3. HISTORIA CANONIS. N.56-59 1010 lis enim enumeratio libroru m sacrorum, sive canon, potius facta est postquam libri orti sunt qui erant de canone exclu­ dendi, vel errores de hac re propalari coeperunt. Sic mirum non erit quod aliquis haereticus, Marcion (c.annum 140), pri­ mum expressum canonem stabiliret, ad suum utique lubitum, cui postea ecclesiastica auctoritas proprium canonem opponere debuit (cf. tamen n.70). Sic reperiemus, occasione dubitationum vel disputationum, definitiones Ecclesiae circa collectionem seu canonem librorum sacrorum, quas supra n 46 indicavimus. Ecclesia vero in his definitionibus dandis non quidem de­ claravit sacros libros qui antea non fuissent tales, quasi aliquid innovando; sed fidem iam antea traditam explicite declaravit. Atque, sicut in universum de evolutione dogmatis dicitur, mutatio seu evolutio in tantum locum habuit, in quantum clarior cognitio successit minus clarae atque propositio expli­ cita rei solemnius facta est. Ad explicandas autem differentias et dubitationes de re in aliquibus ecclesiis particularibus animadverte talem fuisse struc­ turam Ecclesiae universalis primis saeculis, ut non omnia sicuti hodie possent celeriter ab uno Pontifice Romano provideri ac gubernari. Insuper neque omnes libri N.T. eadem celeritate ubique sunt noti atque diffusi. De canone Veteris Testamenti 59. A. Apud ludaeos. Catalogus librorum sacrorum V.T. non invenitur ante Christum; sed exstant indicia exsti­ tisse collectiones authenticas eorum librorum qui agnosceban­ tur ut sacri. Sic collectio quantum ad Legem indicatur Deut 31,9-13. 26; 24los 24,26; i Reg 10,25; 4 Reg 23>1'3; 2 Par 34>29-32; Neh 8,8s. Quantum ad scripta posteriora, signa habentur curae iudaeo­ rum colligendi et servandi libros, qui nunc efficiunt V.T., apud Prov 25,1; 2 Par 29,30; Dan 9,2; 2 Mach 2,13s; Eccli 47,1 is.17s; 49,13-15; et in prologo huius libri a nepote lesu filii Sirach. Et huiusmodi quidem libri aestimabantur ut libri sacri. Quod et de Lege iam ab initio constat ex modo quo testimonia, supra de ea allata, loquuntur; similiter et de scriptis, quaecum­ que ea sunt, de quibus los 24,26 et 1 Reg 10,25 (cf. et Deut 34,9; i Reg 8,9s). 1020 M.NICOLAU, DE SACRA SCRIPTURA. IV Idipsum merito admittitur de aliis libris, nominatim de Prophetis et Psalmis (cf. n.25 et Dan 9,2; postea de iis 2 Mach 2,13, collatum cum 1 Mach 12,9). Ergo iam ante exsilium Babylonicum collectio erat libro­ rum sacrorum. Collectio facta tempore Esdrae et Nehemiae (canon usu in Palaestina; hinc canon Palaestinen­ canon postea, in concilio iudaeorum lamniae (c.annum 100 post Christum) habito, definitus et clausus est. Caret hic canon libris deuterocanonicis. Nihil mirum si, ineunte aevo christiano, quidam iudaei aliquos tantummodo libros agnoscunt (protocanonicos). Sic Flavius losephus dicit esse apud illos «duos dumtaxat et viginti libros, totius temporis historiam complectentes, qui merito creduntur divini. Ex his quinque quidem sunt Moysis, qui et leges continent, et seriem rerum gestarum a conditu generis humani usque ad ipsius mortem... A Moysis autem morte ad imperium usque Artaxerxis, qui post Xerxem regnavit apud Persas [i.e. usque ad tempora Esdrae], prophetae qui Moysi successere res sua aetate gestas tredecim libris complexi sunt; quatuor vero reliqui hymnos in Dei laudem et praecepta vitae hominum exhibent utilissima. Ceterum ab imperio Artaxerxis ad nostram usque memoriam sunt quidem singula litteris man­ data; sed nequaquam tantam fidem et auctoritatem meruerunt, quantam superiores ii libri, propterea quod minus explorata fuit successio prophetarum...» 2. 60. esdrinus) fuit in sis dicitur. Et hic 61. In Talmude babylonico (saeculo II et III) enumeratio fit librorum sacrorum, quorum origo deducitur pariter usque ad tempora Esdrae 3. Atque in libro apocrypho (4 Esdr 14,42-47) Esdras dicitur dictasse 94 libros (sic iuxta versiones orientales), e quibus no­ vissimi 70 conservandi erant pro sapientibus; priores vero qui scripti fuerant—ergo 24 libri—in palam ponendi ut legerentur a dignis et indignis. Hi libri videntur esse libri 24 qui habentur in hebraicis editionibus sacrae Scripturae. Ex praecedentibus Elias Levita (f 1549) et alii volunt canonem librorum canonicorum tempore Esdrae ab ipso Esdra (vel una cum sociis) absolutum et clausum fuisse. Sic quoque protestantes orthodoxi, unice admittentes hunc canonem palaes2 Contra Apionem 1,8: Opera (ed.Didot) 2.340s. 3 Jn tractatu Baba Bathra Talm. bab. (i4b-isa); Instit. biblicae i6 1.2 n.12. C.l A.3. HISTORIA CANONIS. N.59-63 1021 tinensem; ratio autem videtur in eo poni quod deficientibus prophetis (cf. i Mach 4,46; 14-41) defuerit instrumentum di­ vinae approbationis4. 62. Canon Alexandrinus. At vero alii huic canoni palaestinensi opponunt canonem alexandrinum efformatum per iudaeos alexandrinos; qui quidem canon alios libros sacros (deuterocanonicos) comprehendit. Et merito: Non enim potest affirmari nullum librum inspi­ ratum ortum fuisse post Esdram; nam aliqui agniti sunt non modo a iudaeis hellenistis seu alexandrinis et ab Ecclesia, sed etiam ab ipsis iudaeis palaestinensibus, qui aliquando agno­ verunt ut canonicos Baruch et fragmenta Danielis et Esther, 1 Machabaeorum, Ecclesiasticum, Sapientiam, Tobiam et ludith. Neque ulla est ratio solida dubitandi tempore translationis LXX fuisse in canone Baruch, itemque tunc temporis iudaeos usos fuisse libris ludith et Tobiae. Fragmenta quoque Danielis ab initio aderant in libro s. De libris vero recentioribus (Eccli, Sap, 1 et 2 Mach) dubia exstitisse videntur, praesertim quod munus propheticum ces­ sasse!. Sed non probabitur Deum non posse alia instrumenta, praeter prophetas, adhibere ad confirmationem dandam libro­ rum inspiratorum. Sic iudaei hellenistici, legentes sacram Scripturam in versione LXX, admiserunt deuterocanonicos simul cum protocanonicis, nulla facta distinctione auctoritatis; uti constat ex codi­ cibus christianis graecis primaevis, qui referunt ea quae erant in codicibus iudaeis. Ex his ergo omnibus canon alexandrinus re vera, etiam prae­ scindendo ab aliis argumentis, admittendus est. 63. B. Apud christianos. 1) Apostoli certe appro' baverunt et tradiderunt christianis canonem librorum V.T., quos saepe citant sub formula scriptum est. Et licet directe id dici nequeat de libris deuterocanonicis, quia nunquam illos afferunt sub formula scriptum est6; at nullum est dubium eos tradidisse gentilibus ignaris litterarum hebraicarum, et ipsis iudaeis maiorem partem hellenistis, exemplaria alexandrina sacrae Scripturae quae continebant libros deuterocanonicos; ex alia parte citationes V.T. fiunt ab apostolis ex versione alexan­ drina maximam partem. 4 Instit. biblicûe i6 1.2 n.xj. s Cf. ibid., n.i7s. 6 Haec non allegatio non sufficit, ut patet, ad hos libros excludendos; quia neque alii libri ex protocanonicis allegantur ab cis, nec ideo dc eorum inspiratione est dubitatum. 1022 M.NICOLAU, DE SACRA SCRIPTURA. IV Atqui apostoli debebant tradere et custodire incorruptum depositum fidei, etiam et maxime quoad libros sacros, nec ulla tamen facta est monitio de exclusione librorum deuterocanonicorum. Nec valet dicere apostolos, utpote palaestinenses, canonem palaestinensem fecisse suum; lectionem vero LXX effe­ cisse ut omnes canonem alexandrinum sequerentur: etenim minime constat tempore apostolorum palaestinenses nullum librum deuterocanonicorum agnovisse (cf. supra n.62); neque id referebat quod Ecclesia disceret a iudaeis quinam essent libri sacri, sed ab ipso Christo Domino et ab apostolis directe. 64. 2) Testimonia saeculorum II et III 7. Per duo fere saecula priora non apparent dubia in Ecclesia circa inspira­ tionem librorum deuterocanonicorum; quin et diserte iis usi sunt vel iis testimonium reddunt in ecclesia romana S.Cle­ mens Pontifex, Hermas, S.Hippolytus; in ecclesia gallica S.Irenaeus; in ecclesia africana occidentali Tertullianus, S.Cy­ prianus; in ecclesia orientali S.Polycarpus et S.Athenagoras. Quod si S.Iustinus unum tantum alterumve testimonium de­ sumit ex deuterocanonicis adverte eum disputare ad gentiles vel cum Tryphone iudaeo, quem vult admonitum se contro­ versiam instituturum «de illis quae apud vos communi con­ sensu admittuntur» 8. In ecclesia alexandrina, praeter testimonia ex Clemente, abundantiora exstant ex Origene, viro eruditissimo, qui non modo deuterocanonicos ut inspiratos adhibet, sed etiam hexapla conscripsit et distinxit (cf. De revelatione n.204) «ut cum iudaeis disserentes, non proferamus ea quae in eorum exemplaribus desunt» 9. Hisce adde S.Gregorium Thaumaturgum, S.Methodium, S.Dionysium Alexandrinum. Prima indicia dubiorum constant iam ex S.Melitone Sardensi (f ante 194-5) et ex Origene; et causae videntur esse in eo quod, cum iudaei negarent auctoritatem deuterocanonico­ rum, christiani hisce uti non poterant ut argumentis; unde, sparsis dubitationibus magis ac magis, factum est ut illos libros, de quorum inspiratione disceptabatur, aliqui non auderent inter canonicos recensere. Sic ipse Origenes 10 et S.Melito Sard ensis11, qui aliquando tradiderunt canonem incomple­ tum Veteris Testamenti. 7 Cf. Instit. biblicae i6 1.2 n.21-26. 8 Adversus Tryphonem 120: MG 6,756. 9 Ad Africanum 5: MG 11.60. 10 Cf. Comment, in Ps 1 (apud Eusebtum. Hist, eccles. 6,25: MG 20,580); De oratione 14: MG 11,461 C; περί άρχών 4.33·' MG ïî.407. >> Apud Eusebium, Hist, eccles. 4,26: MG 20,396s. C.I Λ.3. HISTORIA CANONIS. N.63-67 1023 65. 3) Testimonia saeculorum IV et V 12. In his sae­ culis Patres sine dubio agnoscunt deuterocanonicos, cum illos citent sub formula scriptum est, vel ad probanda dogmata; licet quidam tradant catalogum incompletum. Sed nemo certo et semper negavit inspirationem deuterocanonicorum. Ipsi protestantes concedunt quidem sententiam Patrum favere dogmati catholico; sed opponunt illos Patres argumenta sine diligentia selegisse. At falso id dicitur, cum notum sit Pa­ tres in re polemica magna cura agere debuisse. Atque de apo­ cryphis, qui citantur, unus tantum alterve Pater eos fere omnes tamquam inspiratos habuit; paucos vero explicite plures Patres, ut 3 Esdrae. Se nunquam in omnibus ecclesiis consensu uni­ versali. S.Hieronymus, post annum 389, privata quidem sententia negavit inspirationem deuterocanonicorum; sed agnovit Eccle­ siam occidentalem favere huic sententiae 13. 66. 4) Testimonia mediae aetatis 14. Medio aevo in Oriente dubia evanescunt. Atque in Occidente usque ad sae­ culum X nemo, praeter Iunilium Africanum (c. annum 550), discessit a canone integro promulgato in Concilio Carthaginensi IV et a Romanis Pontificibus. Non fuerunt ignota, praesertim post renascendam littera­ rum in aevo carolino, dubia antiqua et sententia S. Hieronymi; sed paucos movit talis auctoritas ut deflecterent a recto tra­ mite. Concilium vero Florentinum (a. 1441) sancivit doctrinam communem. Unde mira est contraria sententia S.Antonini (t 1459) 15 et Caietani (f 1534) 1617 , redeuntium ad sententiam S.Hieronymi. 67. 5) A saeculo XVI ad nostra tempora ή. Pseudoreformatores saeculi XVI, reicientes auctoritatem Ecclesiae, etiam a fide de canone Scripturarum recesserunt. Carlostadius (a. 1520) volebat canonem palaestinensem 18. Lutherus criterio 12 Cf. Instit. biblicae i6 1.2 n.27-32. 13 Ita in Praefatione in libros Samuel: «Hic prologus Scripturarum, quasi galeatum princi­ pium omnibus libris quos de Hebraeo vertimus in Latinum, convenire potest : ut scire valea­ mus quidquid extra hoe est, inter apocrypha esse ponendum»: ML 28.600-602. Cf. etiam Praef. in Esdram: ML 28,1472; Praef. in libros Salomonis: ML 28.1307s. Unde magnum influxum exercuit in S.Hieronymum. ut videtur, eius commoratio in Palaestina et quod aliqua non reperirentur in codicibus Hebraeis. Scribit tamen in Epist. ad Principiam (anno 396): «Ruth et Esther et luditn tantae gloriae sunt, ut sacris voluminibus nomina indiderint»: ML 22,623. n Cf. Instit. biblicae 16 1.2 n.33s. 15 Chron. 1,3,5.9; Summ. Thenlog. 3,18,6: cf. Instit. biblicae 16 1.2 n.34. 16 In omnes libros Script, comment. 2 (Lugduni 1639) 400; cf. Instit. biblicae i6 1.2 n.34. 17 Cf. Instit. biblicae i6 I.2 n.35-38. 18 In suo libello De canonicis Scripturis. 1024, M.nicoi.au, de sacra SCRIPTURA. IV suo subiectivo, sc. examinando libros utrum in ipsis praedica­ retur doctrina de iustificatione per fidem in lesum, tendebat ad excludendos deuterocanonicos (excepto fortasse i Mach), sed etiam Esther, Par, Eccl, ex protocanonicis; in sua autem ver­ sions germanica (a. 1534) deuterocanonicos, separatos a ceteris, vertit cum titulo «apocrypha». Concilium Tridentinum in ipso limine (8 februarii ad 8 aprilis 1546) statuit quaenam essent Scripturae canonicae, re­ cipiendo canonem Concilii Florentini, nec controversia fuit de rescindendis deuterocanonicis; quin et pari pietatis affectu receperunt Patres omnes libros nullo facto inter eos discrimine auctoritatis (D 783s) 19. Ideo perperam B.Lamy (f 1715), et Io.Iahn (f 1816), et A.Loisy (1890) conati sunt distinguere in libris sacris varium gradum auctoritatis. Concilium Vaticanum renovavit decretum Tridentini (D 1809). Inter protestantes, post rationalismum, reiecta inspiratione supernatural!, canon V.T. iam non habet nisi sensum alicuius collectionis fortuitae vel litteraturae nationalis hebraicae. Apud graecos orthodoxos invaluit sententia veterum pro­ testandum de non admittendis deuterocanonicis. De canone Novi Testamenti20 68. Processus collectionis librorum inspiratorum N.T. brevi finitus est pro libris plerisque, cum satis constaret ex tra­ ditione apostolica eorum origo divina, v.gr. de quatuor evangeliis. De aliis libris dubia fuerunt in nonnullis ecclesiis, donec ad finem saeculi IV in tota fere Ecclesia evanuerunt. Sed nihil mirum quod scripta N.T., ad ecclesias particulares directa, non statim collectione completa ubique servata sint. Sunt initia huiusmodi collectionum quoad epistolas S.Pauli id quod refert S.Petrus in 2 Petr 3,15s. Quoad evangelium Lc, habitum fuisse ut inspiratum, probabiliter eruitur ex 1 Tim 5,18 ubi pariter citantur Deut 25,4 et Lc 10,7 sub formula dicit Scriptura. n> Cf. R.Criado, S.I., El Concilio de Trentu y lus estudios biblicos: RazFe 131 (1945) 153-172. De deuterocanonicis in Concilio Tridentino cf. etiam P.G.Duncker, O.P., De .singulis S.Scripturac libris controversis in Concilio Tridentino: Studia Anselmiana 27-28 (Ro­ mae 1951) 66-93. 20 Praeter auctores supra in bibliographia totius articuli laudatos, cf. M.-J.Lagrange, Histoire ancienne du canon du Nouveau Testament (Paris 1933): et ex acatholicis Theodor Zahn, Geschichte des neutestamentlichcn Kanons 2 vol. (Erlangen 1888-1890); eiusdem auctoris Forschungcn zur Geschichte des ncutestamentlichen Kanons 10 vol. ab anno ï88î. C.I A.J. HISTORIA CANONIS. N.67-7O 1025 69. 1) Testimonia saeculorum ï et II. In his saeculis non ex catalogo explicito colligendi sunt libri qui habiti sunt inspirati, sed implicite ex citationibus auctorum; et hoc, licet nomen auctoris sacri taceatur aut verba non perfecte congruant cum textu sacro (sic v.gr. apud S.Irenaeum, qui certo utebatur scriptis N.T.). Res enim potius memoriter narrabant hi scrip­ tores, quam ex libro exscribebant 21. Ex scriptis S.Clementis, S.Ignatii, S.Polycarpi... et PP.Apostolicorum, saeculi I exeuntis et II ineuntis, constat exstitisse scripta N.T. fere omnia, et maxima reverentia habita fuisse 2223 . Immo sunt testimonia explicita de inspiratione: S.Clemens Romanus dicit S.Paulum -πνευματικώς dedisse epistolam ad Corinthios 2}; Epistola Barnabae citat Mt 22,14 sub formula si­ cut scriptum est 24; S.Ignatius pluries evangelia aequiparat Legi et Prophetis 25. Saepius autem V.T. citatur sub formula sicut scriptum est; id quod mirum videri non debet ob consuetudi­ nem tunc vigentem. Post medium saeculum II: S.Iustinus novit apostolorum com­ mentaria, quae vocantur evangelia, quae sine dubio sunt qua­ tuor evangelia nostra e quibus eius discipulus Tatianus scripsit Diatessaron; et dicit in conventibus Christianorum legi commen­ taria apostolorum aut scripta prophetarum 26, aequiparando illa hisce libris sacris. Novit praeterea Apocalypsim quam prophe­ tavit S.Ioannes 27; novit quoque omnes epistolas, praeter Philem, 2 et 3 Io, ludae. S.Theophilus Antiochenus novit etiam aliquos libros ut inspiratos, uti expresse constat. 70. Ipsi haeretici citabant aliquos libros N.T. ut scripturas. Marcion reiecit quidem V.T.; et, iuxta accusationem ca­ tholicorum, ex evangeliis quatuor recepit unum Lc; ex epistolis vero S.Pauli decem sibi selegit. Occasione autem Marcionis et haeresium gnosticarum potest dici maior cura fuisse in canone explicite determinando; sed canon iam exsistebat, licet implicite; nec Marcion primus fuit in illo efformando; neque fieri potuit ut ipsa Ecclesia eos libros ab haereticis probatos recepisset in canonem, si ipsa illos non probasset. Etenim S.Irenaeus omnes fere libros N.T. ut inspiratos 21 Ab his autem citationibus parum exactis distingue agrapha, v.gr. in Act 20,35, quae per traditionem oralem noscebantur. 22 Vide Funk, Patres apostolici 1, ad indicem finalem locorum S.Scripturae. 23 Epist. ad Cor 47,3: Funk 1,160. 24 Epist. Barnabae 4,14: Funk 1,48. 25 Ad Smyrnaeos 7,2; Ad Philadel. 8s: Funk 1,282.270.272. 26 Apolog. 1,67: R 129. 27 Contra Tryphonem 81: MG 6,669· Teologia I 33 1026 M.nicoi.au, de sacra SCRIPTURA. IV refert, appellando ad traditionem apostolorum. Eodem modo ad traditionem appellant Clemens Alexandrinus, Origenes, Tertullianus... Quare Marcion suum fecit canonem ex canone iam exstante in Ecclesia. 71. 2) Testimonia a saeculo II exeunte ad saecu­ IV. In hoc tempore inveniuntur clara testimonia in omni­ bus ecclesiis maioribus. Canon in Fragmento Muratoriano (ante annum 180) recenset Evangelia, Act, Epist.Pauli (excep.Hebr), Apoc, i et 2 Io, Epist.ludae inter libros sacros publice legen­ dos in ecclesia 28. In Gallia S.Irenaeus, in Africa occidentali Tertullianus et S.Cyprianus testimonia pariter pluribus libris reddunt. Alexandriae canon N.T. invenitur integer. Clemens Ale­ xandrinus, ex dicto Eusebii Caesariensis, «in libris Hypotyposeon, omnium... utriusque Testamenti Scripturarum com­ pendiosam instituit enarrationem, ne illis quidem praetermissis de quibus ambigitur» 29. Origenes omnia scripta N.T. habuit ut inspirata, connumerando pariter omnes epistolas catholicas cum aliis scriptis N.T. 30; unde ipse spernit dubia quae novit. Eusebius (t 340) distinguit libros canonicos ab omnibus receptos ab iis de quibus controvertitur (lac, ludae, 2 Petr, 2 et 3 Io), qui «a plurimis' tamen genuini habentur»; de Apoca­ lypsi haeret dubius utrum inter spurios an inter canonicos sit habendus 31. Quantum ad libros apocryphos, quidam (ut Pastor) sunt ha­ biti ut inspirati apud aliquos scriptores atque etiam in aliqua ecclesia particulari per certum temporis spatium; sed non in universa Ecclesia, et post saeculum IV fere a nemine. lum 72. 3) A saeculo IV ad nostra tempora. Usque ad saeculum VI: In Occidente, aucto commercio cum Oriente, epistolae ad Hebr, 2 Petr, et ludae, quae ante saeculum IV videbantur ignorari, notae factae sunt et in canonem admis­ sae; et 2 et 3 Io quae raro citabantur, probabiliter propter bre­ vitatem, distinctius in catalogis sunt designatae. In Oriente diversae ecclesiae sunt distinguendae, quo tandem gradu libri deuterocanonici fuerint admissi 32. Media aetate: plures scriptores graeci repetunt antiquos canones, ideoque omittunt Apocalypsim. «Latini vero scriptores 2 29 30 31 32 8 R 268. Hist. eccles. 6,14: MG 20,549. In lesu Nave homil. 7.1 : R 538. Hist, eccles. 3,25: MG 20,268-272. Instit. biblicac 16 1.2 n.59. C.I A.3. HISTORIA CANONIS. N.70-74 1027 qui dubia recensuerunt praesertim de epistolis catholicis mino­ ribus, ex operibus Sancti Hieronymi illa hauserunt; nemo ta­ men propterea ullum N.T. scriptum e canone eiecit vel minoris dixit esse auctoritatis...» 33. Et mira est sententia Caietani qui, male interpretatus S.Hieronymum (quasi hic dubia quae recenset sua ipse faceret), docuit epistolas Hebr, lac, 2 et 3 Io, ludae, dubias esse quoad auctores minorisve auctoritatis, adeo ut hisce «non possit, si quod dubium in fide acciderit, determinari». Similiter de Mc 16,9-20 (etsi Caietanus id habet ut genuinum) non esse «solidae authoritatis ad firmandam fidem, sicut sunt reliqua Marci indubitata»34. 73. Tempore Concilii Tridentini35. Primi reformatores utendo falsis criteriis, de quibus supra n.45, non consentiebant inter se de canone N.T. Inter catholicos, ob rationes litterarias, duce Erasmo, dubia mota sunt de aliquibus libris vel pericopis, quod deessent in aliquibus codicibus. Sed Concilium Tridentinum, propositis dubiis de Hebr, lac, 2 Io, Apoc, et praesertim de pericopis evan­ geliorum de quibus disceptabatur, omnes libros in suo decreto recensitos cum omnibus suis partibus dicit esse pro sacris et canonicis suscipiendos (D 784; EB 60 [45 ]). 74. Post Concilium Tridentinum36. Inter protestantes J.S.Semler (f 1791), et J.D.Michaelis (1791) dubia moverunt iam pristina de aliquibus libris. Sed, exorto rationalismo, ten­ dentia fuit negandi authentiam librorum N.T. et revocandi illos ad finem saeculi II. Sic apud tales protestantes canon est nomen sine re, et idem valet ac «primitiva litteratura chris­ tiana». Inter catholicos iam non sunt controversiae de ambitu canonis; atque Vaticanum renovavit decretum Tridentini (D 1787; EB 77 [62]). Tantum recenti tempore disputatum fuit de authentia auctoris alicuius libri (Hebr, 2 Petr) vel partis, v.gr. de pericopa adulterae (Io 7,53—8,11) utrum esset loannis. 33 34 35 36 Instit. biblicac i6 1.2 p.6o. Ibid. Instit. biblicac i6 1.2 n.61-63. Instit. biblicac l6 1.2 n.64. 1028 M.NICOLAU, DE SACRA SCRIPTURA. IV ARTICULUS IV De natura inspirationis Franzelïn, De divina Traditione et Scriptura4, de divinis Scripturis thesis 3s P.3Î6-343; Pesch, De inspiratione 1.2 c.2; Bea, De inspiratione n.33-65; Hoepfl-Gut, Introductio gene­ ralis n.59-93; Troxîp, De inspiratione5 sectio altera; E.Mangenot, Inspiration de ΓEcriture: DTÇ 7.2098-2177; A.Durand. Inspiration de la Bibtc: DAFC 2,897-906; H.Lusseau, Essai sur la nature de l’inspiration scripturaire (Paris 1930). 75. Postquam constat factum de inspiratione, Deum scili­ cet esse auctorem librorum sacrorum, et cognoscitur quinam libri revera sunt tales (art.I-III), ipsa natura inspirationis ve­ nit iam intimius perquirenda. De inspiratione vero potissimum agitur prout recipitur in homine; cum de inspiratione prout est in Deo illud dici valeat quod de natura actionum Dei ad extra dicere possumus (cf. De revelatione n.48). 76. Inspiratio est charisma extraordinarium, a) Est sane charisma: nimirum donum supernaturale gratiae [quod proinde nemo exigere aut mereri potest] pertinens ad ordinem gratiae gratis datae, quae scilicet pro bono communitatis pri­ mario datur. bj Et quidem charisma extraordinarium: 1) quia se habet non ut habitus permanens, sed per modum actus; non enim semper datur, ut constat ex historia. 2) Requirit etiam specialem motionem a Deo; solo enim concursu Dei naturali vel ordinario adiutorio gratiarum scriptor humanus remaneret auctor prin­ cipalis libri nec Deus esset auctor per antonomasiam. c) Hoc charisma reducitur ad donum propheticum; siqui­ dem per prophetas Deus loquitur ad homines. Diversitas a prophetia habetur ex parte termini (scriptio, non locutio); et praeterea quia ad prophetandum stricte, seu ad loquendum nomine Dei, requiritur revelatio; ad inspirationem autem non requiritur, ut ex infra dicendis patebit. 77. In sequentibus ita agemus, ut primum reiciamus fal­ sas explicationes de natura inspirationis, quae peccant per defectum; dein proponamus veram explicationem de illa de eiusque constitutivis; ex quo tandem apparebit falsitas illarum explicationum quae peccant per excessum, illae nimirum quae requirunt exstasim vel revelationem vel conscientiam inspira­ tionis. C.I 4.4. NATURA INSPIRATIONIS. TH.3 N.75-78 Falsae 1029 explicationes per defectum Thesis 3. Inspiratio librorum sacrorum non est explican­ da per consequentem eorum approbationem (I), «nec ideo dumtaxat quod revelationem sine errore conti­ neant» (II). Pars prima 78. Adversarii sunt defensores systematis approbationis consequentis: P.Leopardus Lessius, S.I. (1554-1623), professor Lovaniensis, admisit possibilitatem (non factam) ut liber aliquis hu­ mana industria scriptus, efficiatur scriptura sacra, si Spiritus Sanctus postea publice testetur nihil in eo esse falsum; intelligit tamen, si liber scribatur ex instinctu divino. En eius verba: «...si aliquod opus pium et salutare, humana industria ex divino instinctu compositum, publico testimonio Spiritus Sancti appro­ baretur tamquam in omnibus suis partibus verissimum; tale opus habi­ turum auctoritatem aeque infallibilem atque Scriptura sacra, et recte Scrip­ turam sacram et verbum Dei appellatum iri. Nam eiusdem est auctoritatis epistola a rege dictata et ab eo subscripta. Qui modus, etsi de facto putem eum non inveniri in aliquo Scripturae canonicae libro, non tamen est im­ possibilis» I. Iac.Bonfrere, S.I. (1573-1642), professor Duacensis in Belgio, docuit tribus modis posse concipi Spiritum Sanctum cum sacris scriptoribus sese habere, «antecedenter videlicet,concomitanter et consequenter; qui omnes tres modi videntur sufficere, ut aliquid sit Scriptura sacra et verbum Dèi». Postea vero explicat quid intelligat per modum consequentem: «Con­ sequenter se habere posset Spiritus Sanctus, si quid humano spiritu absque Spiritus Sancti ope, directione, assistentia, a quopiam scriptore esset conscriptum, postea tamen Spiritus Sanctus testaretur omnia quae in eo scripta essent vera esse... Hoc tertio modo etsi non existimem Spiritum Sanctum ali­ quando usum in iis quos habemus sacrae Scripturae libris, absolute tamen nihil vetat uti, vel etiam aliquando usum...» 12. 1 Apud G.Schneemann, S.I.. Controversiarum de diyinae gratiae liberique arbitrii con­ cordia initia et progressus (Friburgi B. 1881) 466s. Ulteriora de his circa mentem Lessii et modum eum interpretandi edidit et disputavit J.Kleutgen, ibid., 469-473.478SS. Cf. etiam CL 7,140s; et recentius S.Pagano, Evolution de la troisième proposition de Lessius sur l’inspiration dans la controverse de Louvain (1587-1588): Rev. Ùniver. d'Ottawa 22 (1952) 129·-150·; J.de Frajne, SX, Less: us'Leer over de Inspiratie der h. Schrift: Bijdragen 15 (1954) 256-271. 2 In totam Scripturam Sacram praeloquia c.8 s.1.7: Migne, Cursus Scripturae 1,109.114. 1030 M.NICOLAU, DE SACRA SCRIPTURA. IV Attingit proinde quaestionem iuris seu de possibilitate, non quaestionem de facto. Daniel Haneberg(| i 876), professor Monacensis (Munich) ad medium saeculum XIX, aliter dicit: attingit quaestionem de facto, et affirmavit sufficere ad inspirationem approbatio­ nem consequentem quoad relationes vel libros empirico-historicos; sic Ecclesia illos approbavit recipiendo eos in canonem 3. Reicitur in Vaticano, et postea retractavit sententiam4. 79. Doctrina Ecclesiae contra hanc theoriam invenitur expresse in Concilio Vaticano (D 1787), siquidem Concilium requirit ad inspirationem positivum Dei influxum inspirantis et facientis librum, et dicit non sufficere meram approbationem Ecclesiae. Sed declaratio non ferit directe doctrinam Lessii et Bonfrerii, quaestionem iuris attingentem 5 et loquentem de approbatione Spiritus Sancti; consequenter tamen ipsa doctrina Lessii et Bonfrerii nequit sustineri. Valor theologicus theseos facile derivatur ex hac declara­ tione Concilii ut doctrina catholica; verba enim Concilii Vati­ cani spectant immediate ad approbationem Ecclesiae, verba autem theseos habent tenorem generaliorem. 80. Probatio. Sola approbatio consequens non facit ut aliquis sit auctor simpliciter sive scriptor alicuius libri; sicut si episcopus approbat aliquem librum, non ideo est eius auctor. Unde Deus non esset tunc auctor sive scriptor librorum sacro­ rum: libri haberent quidem auctoritatem divinam, sed non originem divinam. 81. Dices 1): Encyclica vel litterae pastorales a theologo conscriptae, vel instrumentum conscriptum a notario, fiunt respective verbum pontificis vel episcopi vel regis post subsequentem approbationem, et omnes ita illa habent et ita dicunt. Resp. Adverte talia documenta eatenus fieri verbum Papae vel episcopi vel regis, quatenus induunt auctoritatem pontifi­ ciam, episcopalem vel regiam, non autem sub ratione scriptionis, quae est in quaestione; ad hoc enim requiritur ut illa documenta iussu pontificis, episcopi vel regis scribantur et cum plena de­ pendentia ab eorum directione. 3 Versuch einer Geschichte der biblischcn Offenbarung (Regensburg 1850) 714; Pesch, De inspiratione n.326; Bea, n.17 p.20. 4 In 4.· editione eiusdem operis (1876) : cf. Pesch, ibid.; Bea, ibid. 5 Cf. verba Rdnii.Gasser, relatoris in Concilio Vaticano: CL 7,140s, de doctrina Lessiiet Lovaniensium. C.I Λ.4. NATURA INSPIRATIONIS. TH.3 N.78-84 1031 Dices 2): Etiam verba pure humana, dicta Arati et Epime­ nidis (Act 17,28: ipsius enim et genus sumus; Tit 1,12: Cretenses semper mendaces), facta sunt verba Dei per approbationem consequentem Dei, quae fit ab hagiographis. Resp. Illa verba post approbationem hagiographorum facta sunt dicta Dei per modum citationis et qua citationes; sed manent verba hominum. Post approbationem sunt quidem infallibiliter vera et Deus id testatur; sed non ideo fuerunt dicta a Deo (cf. n. 106,4; I23s). Pars secunda 82. Adversarii sunt defensores systematis merae assistentiae. IoHannes Jahn, professor Vindobonensis (t 1816), docuit inspirationem consistere in assistentia divina qua errores in scriptione arcerentur (inspiratio concomitans) ; ideo et vocem «inspirationis», cum significet influxum positivum, non bene indicare hoc officium mere negativum in hac divina assis­ tentia 6. Richardus Simon (1638-1712) ponebat inspirationem in «directione» Spiritus Sancti, ne scriptores sacri inciderent in errores. Non tamen clare explicat in quo consistat illa di­ rectio 7. 83. Doctrina Ecclesiae. Verba theseos desumuntur ex Concilio Vaticano (D 1787), ubi reicitur doctrina lo.Jahn, dum ratio affertur cur Ecclesia libros habeat pro sacris et canonicis. Valor theologicus theseos constat ex hoc, saltem ut doctri­ na catholica; saltem, inquam, quia facile explicitam definitio­ nem Ecclesiae in verbis theseos (propositio causalis negativa) agnoscere possumus. 84. Probatio. Nemo solum corrigendo errores, veluti censor, aut mere arcendo errores ab aliquo libro dum alius scri­ bit, fit auctor illius. Ergo Deus, si id solum faceret, non ideo fieret auctor librorum sacrorum nec Scriptura esset verbum Dei. Deus, mere assistendo hagiographis ne errent, ageret sicut in infallibilitate Ecclesiae, cum haec procedit ad definitionem 6 Einleitung in diegotlliche Bûcher des A.Bundes i (Wicn 1802) § 19 et 23; Pesch, De inspi­ ratione n.325. 7 Histoire critique du texte du Nouveau Testament (Rotterdam 1689) C.23SS; Pesch, Dc in­ spiratione ηύ» I7ss. 1032 M.NIÇOLAV, DE SACRA SCRIPTURA. IV dogmaticam; tunc autem Deus non est auctor definitionis, sed Ecclesia, neque enim unquam tales definitiones Conciliorum vel Romanorum Pontificum habitae sunt ut inspiratae vel ha­ bentes Deum auctorem. De constitutivis inspirationis Thesis 4. Inspiratio in hagiographis consistit: a) in super­ natural! illustratione intellectus ad recte concipiendas ideas et rationem essentialem libri; b,) in motione vo­ luntatis ad scribenda omnia eaque sola quae Deus vult scribenda; c) in assistentia divina ad opus apte exse­ quendum. 8 5. Sicut antea, negative procedendo, reiecimus sententias falsas per defectum circa naturam inspirationis; ita nunc, iam positive, volumus videre in quo consistat inspiratio, prout reci­ pitur in homine. Non autem quaerimus quomodo inspiratio esse potuit, sed quomodo de facto est ex fontibus revelationis. Non procedemus methodo mere philosophica ex sola analysi conceptus auctoris in abstracto, vel instrumenti, vel ex mera analogia causae principalis et instrumentalis; neque mere empirice ex solo examine textus sacri (quod non sufficeret): sed complexive ex documentis cognitis per revelationem et ex certis datis Philosophiae. 86. Adversarii logice sunt ii defensores falsorum syste­ matum quos in praecedenti thesi memoravimus. 87. Doctrina Ecclesiae. Leo XIII in Litteris «Providentissimus» ita doctrinam nostram exprimebat: «[Spiritus Sanctus] supernatural! ipse virtute ita eos [hagiographos ] ad scribendum excitavit et movit, ita scribentibus adstitit, ut ea omnia eaque sola, quae ipse iuberet, et recte mente conciperent, et fideliter con­ scribere vellent, et apte infallibili veritate exprimerent: [et additur ratio ] secus, non ipse esset auctor sacrae Scripturae universae» (D 1952; EB 125 [no]). Item Benedictus XV in Encyclica «Spiritus Paraditus»: «Quod si etiam inquirimus qua ratione haec Dei, uti causae principis, virtus atque actio in hagiographum sit intelligenda, cernere licet, inter Hieronymi verba et communem de inspira­ tione catholicam doctrinam nihil omnino interesse, cum ipse teneat Deum, gratia collata, scriptoris menti lumen praeferre ad C.I Λ.4- CONSTITUTIVA INSPIRATIONIS. TH.4 N.84-89 1033 verum quod attinet «ex persona Dei» hominibus proponendum; voluntatem praeterea movere atque ad scribendum impellere; ipsi denique peculiariter continenterque adesse, donec librum perficiat» (EB 448 [461]). 88. Valor theologicus theseos constat ex praecedentibus: thesis est non modo communis et certa, sed etiam assensu interno religioso tenenda, utpote doctrina Pontificis imposita. «Nec sile­ bimus—aiebat Leo XIII ad Ministrum Generalem O.F.M.— Nos ipsos per Litteras «Providentissimus Deus», quid de hac re [sc. circa iudicium sanum et prudens quod sacrae litterae pos­ tulant a suis cultoribus] sentiat, quid velit Ecclesia, dedita opera docuisse. Praecepta vero et documenta Pontificis Maxi­ mi negligere, catholico homini licet nemini» (EB1 128) 8. Praeterea, cum haec doctrina doceatur in tota Ecclesia catholica, nec tamen sit definita, potest dici cum Benedicto XV (supra n.87) doctrina catholica. 89. Probatio. Ex datis cognitis per revelationem novi­ mus Deum esse auctorem principalem libri sacri, hominem esse quidem auctorem, sed ut instrumentum (sane rationale) in actione Dei supernaturali. Iam vero ut aliquis sit auctor libri requiritur a) ut ideas scribendas et rationem essentialem libri recte concipiat; b) ut velit illa conscribere; c) ut de facto illud opus recte exsequatur. Ergo ut conceptus Dei auctoris verificetur, opus est ut Deus ex infinito thesauro suo idearum determinet ideas scriben­ das et rationem essentialem libri, simul velit et exsequatur ipsam conscriptionem illarum idearum in ea forma essentiali stabilita. Pariter ut conceptus hominis auctoris rationalis verificetur in libro conscribendo, opus est ut concipiat ideas et rationem essen­ tialem libri, velit scribere, et de facto opus exsequatur. Age iam, hae actiones Dei ut causae principalis, et hae ac­ tiones hominis ut causae instrumentalis, simul concurrunt in librum eundem supernaturali dono ornatum producendum. Ergo opus est ut Deus influxu suo supernaturali et positivo omnes illas facultates hagiographi necessarias ad librum conscri­ bendum sibi subordinet, elevet, et applicet. Hoc enim proprium est causae principalis respectu instrumentalis. Ergo Deus per inspirationem supernaturali virtute debet a) illustrare intellectum hagiographi ad recte concipienda ea omnia quae vult scribenda, scilicet ad recte concipiendas ideas 8 Ita in litteris de doctrina Divi Thomae Aquinatis sequenda. Item ad episcopos C,alline·. EB1 129. 1034 μ.xicol.au, de sacra SCRIPTURA. IV et rationem essentialem libri (sine qua liber non exsistit); b) de­ bet excitare et movere voluntatem ad ea omnia et sola scriben­ da quae ipse iuberet; c) et debet assistere ut de facto omnia apte infallibili veritate exprimantur. Sic Deus et homo debent simul influere in ea quae spectant ad librum producendum. Tunc, ut scimus, totus effectus est a causa principali, et totus est a Pausa instrumentait, sed secundum diversas formalitates. Ideo liber est simul a Deo et divinus, et ab homine et humanus; atque ex hac varietate instrumenti adhibiti explicantur varietates in ipsa forma librorum 9. 90. De singulis elementis constitutivis inspirationis possu­ mus ulterius investigare: 1) Influxus Dei in laborem intellectus hagiographi 10 Facile constat requiri laborem intellectus eiusque applica­ tionem ad librum aliquem conscribendum. Quaeritur autem ad quos actus illustratio supernaturalis requiratur. Sine dubio ad ideas sive iudicia libri, i.e. ad sententias seu veritates quae affirmantur in eo. Hoc enim in quolibet libro caput est potissimum. Insuper ad illa elementa quae constituunt rationem essentialemseu formalem libri, videlicet illa sine quibus liber non est talis qualis ab auctore intenditur; cetera pertinerent ad rationem accidentalem seu materialem libri. Elementum igitur essentiale est finis qui intenditur in libro et dispositio interna rerum in genere; per accidens, ob finem qui intenderetur (v.gr. stylisticus, aestheticus), stylus vel forma externa posset pertinere ad essen­ tialia. 91. Influxus ad iudicia theoretica sive speculativa et ad iudicia practica. Ex praecedentibus constat hagiographum debere concipere illa iudicia theoretica sive speculativa 9 De diversis methodis ad thesim probandam disputat Bea. De inspiratione n.36-39; item Durand, Inspiration: DAFC 2,897-899; etc. De essentia scribendi egit recenter, Fr.Crisôstomo de Pamplona . O.F.M.Cap.. Algunas cuestiones relacionadas con la naturaleza del influjo inspirativo: EstFranc 49 (1948) 36-55. De origine et evolutione ideae «instrumentalitatis» agit A.Bea, Die instrumentait ta tsidee in der Inspirationslehre: Studia Anselmiana 27-28 (Romae 1951) 47-65. Etiam circa theoriam instrumentalitatis agit G.Cuadrado, La teoria de la ins­ trumenta lidad explica, facilita y garantiza el concepto de inspiration biblica: XIV Semana Biblica Espaftola (septiembre 1953), Madrid 1954. P· «65-175; et F.Sebastiân, C.M.F., Inter­ pretation teolôgica de la inspiration: ibid., p. 177-186. 10 De hac quaestione scripsit recenter E.M.Esteve, O.Carm., Action de la inspiraciôn en el entendimiento: EstBibI 5 (1946) 271-280. Et de mente S.Augustini R.Râbanos, C.M., La funcidn del entendimiento del hagiôgrajb en la inspiration, segùn S.Agustin: EstBibI 5 (1946) 73-93· C.I \·4· CONSTITUTIVA INSPIRATIONIS. TH.4 N.89-92 1035 quae Deus vult communicanda cum hominibus, quid scilicet dicendum sit et quo gradu certitudinis. Tunc datur «illumina­ tio» sive illustratio supernaturalis intellectus, qua elevatur, si opus est, ad percipienda divina, si homo nimirum res dicendas nondum cognoscit. Si vero res dicendas naturaliter iam novit (v.gr. S.Lucas res investigatas propria industria, antequam scriberet evangelium), tunc lumine divino roboratur intellectus «ad indicandum secundum certitudinem veritatis divinae ea quae humana ratione cognosci possunt» H. Debet insuper pro libro scribendo determinari intellectus ad iudicia practica: hoc esse scribendum. Haec autem determi­ natio debet esse interna et a Deo proveniens, ut ipse haec iudicia virtute supernaturali in homine agat; non sufficit proinde determinatio mere externa per incitationem hominum. Influxus vero Dei in haec iudicia concipitur esse vel immediatus, ele­ vando scilicet ipsam virtutem intellectualem, vel mediante iudi­ cio theoretico iam elevato; semper autem influxus est internus. 92. Num sufficiat illustratio ad iudicia practica. Pesch 12, Dorsch ■·', aliique dicunt sufficere illustrationem supernaturalem ad iudicia practica, quin praecesserit directa illustratio supernaturalis ad iudicia theoretica; quia·—aiunt—in actu exercito iudicii practici a Deo illustrati, scilicet cum hagiographus iudicat supernaturaliter de aliqua re ut scribenda, in­ cluditur iudicium theoreticum de veritate rei scribendae, atque absolute repugnat ut Deus illustret supernaturaliter ad talia iudicia, si falsae essent res scribendae; ex alia autem parte ac­ ceptio rerum non est de essentia inspirationis (cf. n.94). Contradicunt Bea 14 multique alii, ut L.Billot, M.I.La­ grange, H.Lusseau, A.Merk, E.Mangenot..., quorum sen­ tentia probabilior videtur. Etenim connaturaliter iudicia theo­ retica (de veritate, sublimitate sententiarum...) praevia sunt et ipsa determinant psychologice iudicia practica (de utilitate vel necessitate rei scribendae). Ergo et oportet ut illa a Deo super­ naturaliter illustrentur. Aliter etiam iudicia theoretica, sive ideae, id quod est potissimum in aliquo libro, manerent iudicia mere humana, etsi postea a Deo in iudiciis practicis implicite confirmarentur, sed non essent iudicia divina. Neque satis tunc, ut videtur, appareret clare quomodo Deus supernaturali virtute hagiographos illustraret ut recte mente conciperent quae vellet scribenda. 11 12 13 14 S.Th., 2.2 q.174 n.2 ad 3. De inspiratione n.L<8 p-uss De *inspiratione p.105-107. De inspiratione n.49. 1036 M.NICOLAU, DE SACRA SCRIPTURA. IV 93. Influxus ad formam externam. Quoniam liber non exsistit sine determinata forma externa, necesse est ut Deus moveat ad electionem formae externae et ad illam activitatem men­ talem qua forma externa libri fit, ita ut hoc modo sententiae apte et infallibiliter exprimantur, quas Deus vult communican­ das. Sed salva hac aptitudine, potest determinatio singulorum elementorum litterariorum relinqui activitati propriae hagiographi (cf. n.i28ss). S.Tromp explicite distinguit inter iudicia speculativa critica et alia iudicia approbativa : illis iudiciis theoreticis, de quibus n.91, absolvitur conceptio libri quoad res; hisce approbativis, post electam expressionem externam, affirmatur conformitas et convenientia inter conceptionem internam et ex­ pressionem verbalem. Utraque iudicia sunt supernaturalia et utraque requi­ rit cl.auctor ad inspirationem, uti probat15. 94. Corollaria. Ut sequelas ex dictis circa naturam huius influxus Dei in intellectum hagiographi, eruimus: a) Acceptio rerum a Deo in mente hagiographi non est ne­ cessaria ad inspirationem biblicam, secus ac pro revelatione; nam Deus potest manere auctor idearum quas homo propria industria novit vel investigavit, dummodo postea illustret supernaturaliter intellectum illius ad iudicandum de iis. Ideo pro inspiratione non requiritur revelatio neque infusio specierum. Sic in aliquibus libris inspiratis hagiographi dicunt se labo­ rem adhibuisse in invenienda re vel veritate (v.gr. Lc i,iss; 2 Mach 2,24-32) vel dicunt se narrare quae ipsi viderunt (Io 19,35; 1 1° Μ-β)· Auctores igitur sacri potuerunt uti aliis fontibus ad librum suum conscribendum (cf. Prov 30,1; 31,1), etiam profanis; et nos possumus hos fontes investigare. Cf. de fontibus Pentateuchi, D 1999; de fontibus Mc et Lc, D 2162; de fontibus Act, D 2170. b) Propter hanc illustrationem supernaturalem in mente hagiographi, Scriptura non habet errores et habet singularem ex­ cellentiam (v.gr. sobrietatem, sublimitatem doctrinae...); et ab auctoribus rudis formationis vel culturae etiam sublimiora dicuntur. Auctores etiam sacri in modum mirandum recte diiudicant et discernunt vera a falsis in systematibus philoso­ phicis (v.gr. logos apud S.Ioannem) vel religiosis (v.gr. mysteria apud S.Paulum). Vi etiam huius influxus divini Scriptura habet sensum ple15 De inspiratione5 p.Sys. Et insuper requirit iudiciutn supernatural© practicum exsecu· tivum et iudicium supematurale practicum approbativum: ibid p.89. Cf. et p.104. C.I A.4. CONSTITUTIVA INSPIRATIONIS. TH.4 N.93-96 1037 niorem, quam hagiographus explicite ac clare intellexerit et intenderit, sensum non tantum litterariis criteriis hermeneuticae determinandum (cf. de sensu pleniore n.218-220). 2) Influxus Dei in voluntatem hagiographi 95. Requiritur sane ut Deus, auctor principalis, hagiographum inducat ad scribendum; non enim sufficeret mera communicatio idearum vel coordinatio iudiciorum et cogita­ tionum per influxum in intellectum: sic Deus esset auctor idea­ rum, sed non libri; quia non sufficit ut aliquis sit auctor libri habere ideas, sed opus est ut illas velit externe manifestare et de facto per librum manifestet. Ergo datur in hagiographo vera motio voluntatis a Deo. De hac motione ceteroquin constat ex 2 Petr 1,21: Non voluntate humana allata est aliquando prophetia, sed ducti a Spiritu Sancto locuti sunt a Deo homines. Atque haec motio virtute sua non tantum ad incipiendum opus, sed—ut requiritur de facto pro libris scribendis—ad con­ tinuandum et perficiendum opus esse debet. Haec motio praeterea talis esse debet, ut hagiographus nihil demat, nihil addat ad ea quae Deus vult communicanda. Si demit, iam non integra verificatur cogitatio divina de libro; si addit, iam non Deus, sed homo est auctor pro parte addita. Ideo motio est ad communicanda ea omnia eaque sola quae Deus vult communicanda; non ergo est motio vaga et generalis, sed determinata. 96. De modo quo Deus movet. Ut Deus re vera possit dici causa principalis, requiritur sane motio illius ad scriben­ dum infallibiliter efficax, seu procedens ex voluntate Dei abso­ luta (quae—ut notum est—non tollit necessario libertatem hominis). Si enim ageretur de motione ex voluntate Dei ordi­ naria, tunc Deus posset dici auctor multarum aut omnium re­ rum bonarum quae de facto fiunt; hic vero dicitur auctor per antonomasiam. Hoc praesupposito, motio voluntatis in hagiographo concipi potest mere interna (sive per influxum physicum immediatum in voluntatem, sive per influxum mediatum, moralem, ope cogita­ tionis internae); vel cogitari potest externa et moralis (per an­ gelos, preces, voces aliorum...), videlicet si Deus ex speciali providentia dirigit haec media ut hagiographus moveatur ad scribendum. 1038 M.NICOLAU, tie sacra SCRIPTURA. IV Probabilius dicitur—ut videtur—requiri influxus positivus et supernaturalis Dei per motionem physicam et immediatam in vo­ luntatem hagiographi; sic enim apertius et obvie satisfit docu­ mentis Ecclesiae (supra, n.87) quae loquuntur de excitatione et motione voluntatis hagiographi per Deum in inspiratione. Influxus autem mere mediatus aut externus, movendo volun­ tatem ope cogitationis, non adeo clare faceret ut hagiographus se determinaret ad scribendum ut instrumentum Dei, sed de se videretur determinari 16. 97. Alii 17 tamen censent sufficere motionem Dei mediatam, vel in­ ternam vel etiam per media externa (iussiones, res impellentes, preces...), modo Deus velit absolute ut ille effectus motionis obtineàtur, et si tali modo non obtineretur, paratus esset alium modum dare donec effectus movendi voluntatem hominis obtineretur. Sed, nisi accederet haec voluntas Dei abso­ luta, certe non sufficeret ut Deus diceretur auctor ne ipsum quidem manda­ tum scribendi; quia talis influxus moralis, mere externus, non tollit quomi­ nus homo maneat causa principalis libri. Quod si probabilius requirimus illam motionem physicam et immedia­ tam in voluntatem, non ideo negamus influxus externos et morales qui adesse possunt, de quibus historia testatur (cf. v.gr. De revelatione n.279-282) vel de quibus ipsi auctores sacri loquuntur (mandatum scribendi a Deo; v.gr. 1er 30,2; 36,2...). 98. Num requiratur exstasis aut impediatur libertas in inspiratione. Montanistae et Tertullianus, et antea Philo Iudaeus, requirebant excessum mentis et alienationem a sen­ sibus, sive exstasim, pro inspiratione; quod quidem ut non ne­ cessarium merito eruitur ex verbis auctorum sacrorum, siquidem ipsi loquuntur de eorum proprio labore in scribendo, aut de plena possessione suarum facultatum, aut de merito sui laboris (Lc 1,3; 2 Mach 2,24-32; Rom 15,15-17; 2 Cor 7,8-12; 13,10...). Etiam Patres, agentes contra montanistas, reiciebant hanc alienationem et exstasim 18. Ex explicatione quoque antea data, de hac motione volunta­ tis, apparet libertatem non necessario impediri. Et de facto decebat et decet prophetas et hagiographos, utpote instrumenta rationalia, libere prophetare aut scribere. Merito igitur inspi­ ratio «mantica», propria sibyllarum, etc., communiter et certo reicitur ut non necessaria. Haec vero motio Dei pro inspiratione diversimode concipitur, sicut motiones gratiae actualis in diversis theoriis: alii, iuxta 16 Ita Bea, De inspiratione n.6i. 17 V.gr. Lercher-Schlagenhaufen, Theolog. fund, n.565. 18 V.gr. S.Hieronymus, Prolog, in Is: ML 24,19; Prolog, in Naum: ML 25,1292; S.EpiPhanius, Adversus haereses 48,288: MG 41,588. Item S.Iustinus, de quo cf. H.Bacht, S.I., Die Lehre des hl.Justinus Martyr von der prophetischcn Inspiration: Schol 26 (195O 481-495. C.I Λ.4. CONSTITUTIVA INSPIRATIONIS. TH.4 N.96-IOO 1039 sua placita, eam concipiunt ut praemotiones physice determi­ nantes; alii autem repetunt illius efficaciam ex infallibili con­ nexione motionis Dei cum effectu obtinendo, cognita ope scientiae mediae. 3) Influxus Dei in exsecutionem libri 99. Necessitas huius influxus constat iam ex eo quod sine actuali scriptione et exsecutione libri nemo dicitur auctor. Cum influxu tantum praecedenti Deus esset auctor iudiciorum prout ab hagiographo conceptorum, non prout ab eo scriptorum. Haec assistentia divina requiritur ne industria humana quidquam omittat aut addat, vel ineptis verbis exprimat sensa divina; quia homo, etiam initio illuminatus et motus, potest falli et deficere qua instrumentum exsequens. Ideo in exsecutione libri: a) facultates exsecutivae psycho­ logicae et physiologicae hagiographi participant influxum illum supernaturalem Dei in intellectum et voluntatem hagiographi, prout illae facultates subiciuntur motui voluntatis et subordinantur legibus psychologicis. Ideo non videtur necessarium asserere influxum realiter diversum ab influxu praecedenti in intellectu et voluntate, sed sufficiens videtur influxus spontanee redun­ dans ex influxu praecedenti. Hoc ex una parte. b) Ex altera vero parte Deus assistit ne a recta via decli­ nent auctores ('assistentia negativa). Positivus Dei influxus ne­ cessarius erit, si causae secundae instrumentales non ordinate procederent. Quod si recte procedant, Deus sufficienter exse­ cutionem libri curare censetur ex sua voluntate absoluta qua talem librum exsistere vult. 100. Si hagiographus utitur secretario ad formam ex­ ternam libri (v.gr. S.Paulus in epistola ad Hebraeos), tunc inspi­ ratio attingit etiam actus intellectuales secretarii qui conferunt ad librum conscribendum. Terminus enim inspirationis est liber conscriptus, et inspiratio influit proinde in illa omnia quae concurrant ad librum conscribendum. Hunc influxum in secre­ tarium patet esse propter auctorem primarium et dependenter ab eo 19. Si vero hagiographus utitur amanuensi (1er 36; Rom 16,22), quo mere ad scriptionem materialem utatur, non opus est as­ serere auxilium peculiare Dei pro materiali scriptione; sed suf19 Cf. Bea, De inspiratione n.59. 1040 M.NICOLAU, DE SACRA SCRIPTURA. TV ficiet assistentia divina praestita hagiographo, qua hic laborem amanuensium invigilare poterit. Neque ad ipsum auctorem per­ tinet necessario ipsa materialis scriptio libri, neque opus est asserere pro hac re peculiarem Dei interventum (cf. etiam n.146, obiect.2). 101. Scholion 1. Num hagiographi fuerint semper conscii de sua inspiratione. Ex modo concipiendi triplicem divinum influxum pro inspiratione, de quo egimus, apparet hunc influxum similem esse influxui gratiae actualis. Sicut autem gratia salutaris non est ordinarie datum immediatum conscien­ tiae, ita natura supernaturalis et extraordinaria actuum inspi­ rationis non videtur necessario cadere in conscientiam. Atque ex modo loquendi auctorum sacrorum non constat eos semper conscios fuisse suae inspirationis, cum scriberent. Neque etiam cum inspiratione necessario coniungitur reve­ latio rerum dicendarum, antecedenter ad scriptionem; neque opus fuit ut concomitanter revelaretur hagiographo eum ex di­ vina motione scribere. Quoniam vero inspiratio librorum sa­ crorum est factum pertinens ad fidem, opus certe fuit ut ma­ gistri fidei, apostoli, hoc factum saltem postea cognoscerent nosque illud edocerent. 102. Dices 1) Actio Dei in intellectu hagiographi vel dat novam cogni­ tionem rerum, quae accipiuntur a Deo, vel dat certitudinem circa res quae iam naturaliter cognoscuntur. Atqui in utroque casu datur interna mutatio subiecti. Ergo actio Dei in intellectu hagiographi debet cognosci ab hagio­ grapho. Resp. Si datur nova cognitio rerum, et haec accipitur per revelationem a Deo, tunc certe datur conscientia huius actionis Dei loquentis. Sed si hagiographus tantum iudicat ex lumine divino et sic acquirit certitudinem de iis quae naturaliter novit, datur quidem interna mutatio subiecti nunc supematuraliter iudicantis et efformantis sibi iudicium supematurale, sed non re­ quiritur ut qua tale cognoscatur ab eo. 2) Inst. Si hic actus intellectus hagiographi ita se habet in inspiratione, est actus supernaturalis. Sed actus supernaturalis aliter se habet ac actus mere humanus. Ergo ut supernaturalis debet cognosci ab hagiographo. Dist. min. Actus supernaturalis aliter se habet ontologice ac actus mere humanus, conc. min.; aliter se habet psychologice', sc. prout apparet in con­ scientia, subdist. ; prout apparet in conscientia mediata et per posteriorem reflexionem circa illos, trans.; prout apparet in conscientia immediata et con­ comitante, iterum subdist. : et ille actus debet necessario cognosci ut super­ naturalis, nego; aliquando potest cognosci immediate ut talis, sicut in donis mysticis cognosci possunt, conc. 3) Iuxta S.Petrum (2 Petr 1,21) non voluntate humana al­ lata est aliquando prophetia (et inspiratio). Ergo per volunta­ tem divinam impositam a Deo in hagiographo. Ergo hagiogra- C.I Λ.5. EXTENSIO INSPIRATIONIS. X. 100-105 1041 phus debet cognoscere talem impositionem voluntatis divinae. Dist. primum cons. Inspiratio allata est per voluntatem di­ vinam impositam a Deo per coactionem, nego cons.; impositam quatenus habet voluntatem positivam ut auctor scribat, subdist.: ita ut haec voluntas Dei in eo debeat necessario cognosci im­ mediate ab hagiographo, nego; ita ut possit cognosci sicut aliae actiones Dei eiusque gratiae in nobis, conc. 103. Scholion 2. In quo differant inspiratio et reve­ 20. Revelatio est locutio Dei; inspiratio est actio Dei prin­ cipaliter agentis scriptionem libri. In revelatione datur conscien­ tia facti, quod Deus loquitur; in inspiratione non necessario da­ tur talis conscientia. Sed inspiratio fit ad manifestanda illa quae Deus vult nobiscum communicanda; ergo per inspirationem libri sacri con­ tinent verba Dei et sententias Dei. Hae sententiae erunt obiective revelatio quaedam divina, mediata pro nobis, si nobis constat—uti revera constat—per aliquem legatum divinum (lesum Chris­ tum, apostolos), qui receperit revelationem immediatam, illa scripta eorumque sententias pro nobis scripsisse Deum. latio 104. Scholion 3. Relatio inter inspirationem et de­ Ecclesiae. In definitionibus Ecclesiae ipsa Ecclesia est auctor illarum; in inspiratione Deus est auctor librorum. In definitionibus non requiritur positivus interventus Dei, si res bene procedunt; in inspiratione certe requiritur positivus influxus Dei, saltem in intellectum et in voluntatem. finitiones ARTICULUS V De extensione inspirationis 105. Ex praecedentibus (cf. thesim 2.am) constat omnes libros sacros, quos magisterium Ecclesiae in canone collocaverit, esse inspiratos sive habere Deum auctorem. Potest autem in­ terrogari num hic influxus Dei causalis tantum sese extendat ad res fidei et morum et non ad alias res pure historicas et ad sententias obiter dictas. Sententiae obiter dictae sunt illae quae tantum per ac­ cidens referuntur quaeque nullius fere momenti videntur; v.gr. 2 Tim 4,13: Paulum reliquisse Troade penulam; vel Tob 11,9: 20 Cf antea, De revelatione n.58; nunc autem brevius. 1042 M.XTCOI.AU, DE SACRA SCRIPTURA. IV canis Tobiae blandimento suae caudae gaudebat. Huiusmodi igitur sententiae non propter se vel per se revelantur aut inspi­ rantur, quia non cadunt sub finem primarium intentum in re­ velatione, sicut illae veritates quae spectant ad finem nostrum supernaturalem vel directe cum iis connectuntur. Nonnulli, ad conciliandam sacram Scripturam cum Phy­ sica et cum scientiis naturalibus et historicis, tentaverunt so­ lutionem dicendo illas res historicas vel obiter dictas vel pure scientificas non esse inspiratas; sed immerito, ut sequenti thesi statuemus. Extensio vero inspirationis potest concipi non tantum in longitudinem, quoad omnes omnino sententias, verum etiam in profunditatem, quoad elementa (verba) intra singulas senten­ tias. Ideo ex alia parte potest etiam interrogari num haec inspi­ ratio sese extendat ad determinationem verborum materialium Scripturae; aut quo sensu ad verba et ad partem materialem Scripturae se protendat. Illa sententia, quae restringit inspirationem ad aliquas tan­ tum res vel sententias, per defectum peccat; haec altera, si in­ telligitur in sensu dictationis mechanicae verborum, per ex­ cessum. Thesis 5. Inspiratio librorum sacrorum ad omnes hagiographi, etiam obiter dictas sententias, sese extendit. Pesch, n.272-276.332-345.431-435; Van Laak, De inspiratione 2 n.398-576; Dorscip De inspiratione 2 c.4 a.is; Bea, 0.65s; Hoepfl-Gut, 0.94-106; Tromp 5, prop. 2; LercherSchlagenhaufen, n.570-578; Mangenot, Inspiration de Γ Ecriture: DTC 7,2177-2192. 106. Status quaestionis, i) Loquimur de sententiis ori­ ginalibus hagiographi; de apographis et versionibus alias erit dicendum (n.i47ss); in haec inspiratio cadit aequivalenter, in quantum referunt fideliter sensum sententiae originalis. Sed in his versionibus aliqua menda prorsus accidentalia irrepere potuerunt, v.gr. quoad numeros et chronologiam..., non autem errores circa fidem et mores in versionibus ab Ecclesia agnitis; quia magisterium Ecclesiae custos est horum librorum. Loqui­ mur proinde de textu primigenio. 2) De inspiratione agimus prout nunc est de facto, cognita ex fontibus revelationis, non vero qualis absolute concipi posset. 3) Non dicimus omnia in libris sacris habere idem mo­ mentum ratione materiae, sed omnia esse aeque divina ratione originis. Nihil enim vetat distinguere inter res revelatas propter se, scilicet propter finem primarium, quem Deus intendit (res C.I Λ.5. EXTENSIO INSPIRATIONIS. TH.5 N.I05-I08 1043 fidei et morum), et res revelatas propter aliud, scilicet propter connexionem cum illis: pari modo sententiae Scripturae sunt inspiratae propter se et propter aliud; sed omnes inspiratae. 4) Si qua sententia ex auctore profano exscribitur (v.gr. Act 17,28; Tit 1,12), tunc dicimus inspiratam non hanc praecise sen­ tentiam prout ab auctore profano ortum ducit, sed citationem et enuntiationem factam ab hagiographo. Nam, etsi omnia quae sunt in Scriptura sunt verbum Dei ratione consignationis, at non om­ nia ratione materiae dictae; quia non omnes materiae dicuntur haustae ex fonte divino, ut illae quae proveniunt ex aliis fon­ tibus profanis citatis, cognitis ex industria et cogitatione hagiographi (cf. n.8i 2.°; 123s). 107. Adversarii. Gnostici et manichaei negabant inspi­ rationem divinam pro Vetere Testamento. Sic in Actis disputatio­ nis S.Archelai (ante a.350) proponitur doctrina manichaea: «... et ea quae in prophetis et lege scripta sunt, ipsa [Satanae] nihilominus adscribenda sunt; ipse est enim qui in prophetis tunc locutus est, plurimas eis de Deo ignorantias suggerens, et tentationes et concupiscentias...» '. Anomoei restringebant inspirationem librorum sacrorum, ita ut aliqua non admitterent: «Cumque urgeri rationum vi et male haberi coeperint, effugiunt subinde ac prosiliunt; et ista, inquiunt, Apostolus tamquam homo dixit. Alias: Quid tu mihi Vetus Testamentum obicis» -. Similiter alii qui ipsis S.Pauli epistolis aliisque sacris libris, non omnia scripta esse volebant dictante Spiritu Sancto, sed aliqua interdum sola prudentia et ratione humana duce. Quo­ circa totam epistolam ad Philemonem, ut more humano scrip­ tam, contempserunt 3. 108. Erasmus (1466-1538) scripsit non esse metuendum si levis aliquis error in Scriptura deprehendatur, praesertim si evangelistae memoriter citant V.T. 4. Sic eruimus Scripturam non esse—iuxta eum—quoad omnia inspiratam. Henricus Holden (1596-1662), doctor Sorbonicus, dicebat auxilium speciale inspirationis porrigi vel ad pure doctrinalia vel ad ea quae proximum vel necessarium habeant respectum Acta disputation is S.Archelai cum Manete heresiarcha 13,71: MG 10,1452. Alii textus A.Bea, Deus auctor Scripturae...: Ang 20 (1943) 28-31. S.Epiphanius, Adversus haereses 76,6: MG 42.637. Cf. S.Hieronymus, In Midi 5,2: ML 25,1255; Praefatio in Philem: ML 26,637; S.Au­ gustinus, Contra adversarium Legis et Prophetarum 1.2,2: ML 42,638s; Bellarmino, De verbo Dei i.i c.6 n.16.. 4 In c.2 et 27 Mt; cf. Bellarmino, De verbo Dei I.i c.6 n. 17-21. 1 apud 2 3 1044 M.NTCOLAU, DE SACRA SCRIPTURA. IV ad pure doctrinalia; in ceteris adesse aliquam assistendam com­ munem piissimis ceteris scriptoribus 5. Philippus Chrismann (saeculo XVIII) ad similem senten­ tiam accedebat6. A.Rohling (saeculo XIX) res fidei et morum dicebat tan­ tum inspiratas7; et Franciscus Lenormant (f 1883) ad doc­ trinas supematurales inspirationem restringebat8. 109. J.H.Newman, Cardinalis (t 1890), excipiebat ab in­ spiratione obiter dicta, de materia scilicet puri facti et minoris momenti quae non videantur connecti cum rebus fidei et mo­ rum, v.gr. 2 Tim 4,13; ludith 1,5; Tob 11,9 9. S.di Bartolo inspirationem plenam ad res fidei et morum restringebat10; I.Semeria 11 et P.Savi 12 ad illa quae ad finem sacrae Scripturae pertinerent. Loisy non ita illam ad totam sacram Scripturam extendebat, ut omnes et singulas eius par­ tes ab omni errore praemuniret13. Mons.d’Hulst, Rector Instituti Catholici Parisiensis, re­ ferebat sententiam Cardinalis Newman ut quae posset susti­ neri, non tamen suam illam faciens; subiecit se omnino post Encyclicam «Providentissimus»14. Quidam protestantes orthodoxi, ut Gore, Sanday, tenent auctorem inspiratum repleri quidem Spiritu Sancto, sed in conscriptione libri necessario miscere elementa humana pro­ pria fallibilia 15; ideo inspiratio non sese extendit ad omnia. Elementa vero divina dignoscuntur ex gustu Spiritus Sancti. no. Doctrina Ecclesiae. Concilium Tridentinum, volens eas praesertim pericopas tueri, quae a reformatoribus impe­ tebantur (ut Mc 16,9-20; Io 7,53—8,11; Lc 22,43) 16> definivit esse suscipiendos pro sacris et canonicis omnes libros, quos 5 Divinae fidei analysis (Parisiis 1652) l.i c.5 $ec.i p.80; cf. DTC 7,2184; Pesch, n.3i5s. 6 Regula fidei catholicae (1792); cf. DTC 7,2185-2187; Pesch, n.320-322. 7 Die Inspiration der Bibel und ihre Bedeutung für die frete Forschung. in «Natur und Offenbarung» (Munster 1872) 92ss; cf. DTC 7,2187. Post refutationem a Franzelin (De Traditione et Scriptura4 p.520-537) sententiam retractavit. 8 Les origines de l'histoire d’après la Bible et les traditions des peuples orientaux2 (Paris 1880); cf. DTC 7,2187; Pesch. n.338-340. 9 On the inspiration of Scripture: The nineteenth Century 84 (1884) 185-199. Cf. Pesch, n.336s; J.Dugcan, Num sententia Cardinalis Newman de inerrantia sacrae Scripturae defendi possit?: VerDom 18 (1938) 219-224. 10 Icriteri teologici (versio gallica, Paris 1886) 243-258; cf. DTC 7,2188; Pesch. n.333-335. 11 RevBibl 2 (1893) 434&s; cf. Hoepfl-Gut, n.98. 12 Science catholique 7 ( 1892s») 289-301; cf. Hoepfl-Gut, n.98. 13 D 2011; cf. etiam DTC 7,2191-s. Pesch, 0.341-346. Circa adversarios huius theseos et de momento historico quo appa­ ruit Encyclica «Provident issimus». cf. V.Larranaga, S.I., En el cincuentenario de la Enclclica De inspiratione5 p.38s. 27 Pesch, n.383; cf. ibid., n.433. C.1 Λ.5. I X nssio IXSPIRATIOXIS. TH.5 X.11 ’-116 1047 nulla facta distinctione inter res maximas et minimas, religiosas et profanas, atque citando libros cuiusvis generis, historicos, propheticos, didacticos..., tam agentes cum iudaeis quam in instructione fidelium (v.gr. Mt 12,3; 1 Cor 9,9; Gal 3,16; 4,22; Hebr 12,27...): tunc aperta oritur persuasio illos omnia omnino habere ut inspirata et a Deo. Suadetur quoque ex 2 Tim 3,16 ubi, si distributive sumitur omnis scriptura, scilicet quidquid venit nomine Scripturae (id quod probabilius dicitur, cum ττάσα γραφή non habeat articulum), non vero si collective intelligatur: tota collectio complexive tan­ tum; tunc asseritur de singulis partibus Scripturae esse divinitus inspiratas. Item Rom 15,4: Quaecumque scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt... 115. Probatur ex traditione. Efficacius fit argumentum ex consensu Patrum, qui rem proponunt ut testes traditionis. Ad rem Leo XIII: «... Patribus omnibus et Doctoribus persuasissimum fuit, Divinas Litteras, quales ab hagiographis editae sunt, ab omni omnino errore esse immunes, ut propterea non pauca illa, quae contrarii aliquid vel dissimile viderentur afferre (eadem fere sunt, quae nomine novae scientiae nunc obiciunt), non subtiliter minus quam religiose componere inter se et conciliare studuerint; professi unanimes libros eos et integros et per partes a divino aeque esse afflatu, Deumque ipsum per sacros auctores elocutum nihil admodum a veritate alienum ponere potuisse» («Providentissimus»: D 1952; EB 127 [112]). Sic Patres docent in Scriptura a) nullum esse errorem nullamque contradictionem inveniri posse; b) nihil esse otiosum in ea; c) etiam in obiter dictis exquirunt sensus mysticos. Ita Patres contra Celsum, Porphyrium, Julianum, obicientes repugnantiam Scripturae cum historia vel scientia, non re­ spondent concedendo profana non esse inspirata, sed ostendunt repugnantiam esse solum apparentem vel Scripturam perpe­ ram fuisse intellectam. ii6. Ea valeant universe quae S.Augustinus ad Hiero­ nymum scripsit: «Ego enim fateor caritati tuae, solis eis Scriptu­ rarum libris, qui iam canonici appellantur, didici hunc timorem honoremque deferre, ut nullum eorum auctorum scribendo aliquid errasse firmissime credam. Ac si aliquid in eis offendero litteris, quod videatur contrarium veritati, nihil aliud quam vel mendo­ sum esse codicem, vel interpretem non assecutum esse quod dictum est, vel me minime intellexisse, non ambigam» 2 8. At-< 2» Epist. 82,1,3: ML 33.277 : EB 127 [112]: R 1421. 1048 M.NICOLAU, DE SACRA SCRIPTURA. IV que idem S.Augustinus in libro De consensu evangelistarum os­ tendere vult ne in minimis quidem hunc consensum deficere. Et nota est etiam tendentia S.Augustini, interdum aliquantulum exaggerata, exquirendi symbolismum et sensus mysticos etiam in iis quae minima et accidentalia videntur 29. 117. S.Hieronymus in recriminatione quod aliqua in evangeliis tentasset emendare, respondit: «non adeo hebetis fuisse me cordis et tam cras­ sae rusticitatis... ut aliquid de dominicis verbis aut corrigendum putaverim aut non divinitus inspiratum...» 30. Et iterum: «Totum autem corpus et dorsa plena oculis approbabit [alludens ad Ez 1,18], qui viderit nihil esse in Evan­ geliis quod non luceat et splendore suo mundum illuminet, ut etiam quae parvaputanturet vilia, Spiritus sancti fulgeant maiestate» 3132 . Et rursus: «... singuli sermones, syllabae, apices, puncta, in divinis Scripturis plena sunt sensibus» 33. 118. Pulchre S.Chrysostomus extollit valorem sententiarum minima­ rum, ubi, inter alia, haec habet: «... nec illas quidem, quae tenues esse putan­ tur, Scripturarum sententias praetercurramus; nam et ipsae de Spiritus gratia sunt...»33. Et «neque dictionem parvam, neque syllabam unam in divinis Litteris contentam esse praetereundam» 3L S. Basi cius: «Haec a me dicta sunt... ut constaret in verbis divinitus inspi­ ratis ne ullam quidem syllabam esse otiosam» 35* . S.Gregorius Nazianzenus: «Nos, qui Spiritus diligentiam vel usque ad levem apicem et lineam extendimus, nunquam, nec enim fas est, ne minimas quidem actiones a scriptoribus temere perscriptas et elaboratas memoriaque ad haec usque tempora conservatas esse concedemus» ». Atque huc plura referunt, quae infra pro extensione inspirationis ad ipsa quidem verba citabimus (n. 143,5); ut illa Oricenis: «divina sapientia omnem scripturam divinitus datam vel ad unam usque litterulam attigit...» 37. Atque etiam plura huc spectant, quae directe et immediate ad inerrantiam Scripturae referunt 38. Atque talem consensum Patrum et theologorum medii aevi totiusque Ecclesiae fatetur ipse Loisy 39. 119. Probatur 3.0 Ut sequela ex Concilio Vaticano (D 1787). Conscriptio et inspiratio librorum sacrorum paral­ lelo modo et pari gressu procedunt, ex verbis Concilii: «... Spi­ ritu Sancto inspirante conscripti...». Atqui auctor sive scriptor libri scribit etiam singulas sen29 V.gr. idem S.Augustinus agit de symbolisme numeri 38 (-= 40 — 2), ubi de languido qui tenebatur iam 38 annos in infirmitate: Tractatus 17 in Io n.4: ML 35,1529. 30 Epist. 27 (ad Marcellam) 1 : R 1347· 3J In Ez 1.1,15-18: ML 25,28 D. 32 In Eph 1.2 c.3: ML 26,512 A. 33 Ad populum Antiochenum hom. 1,1: MG 49,17· 34 In Gen hom. 15,1: MG 53,119· 33 In Exaem. hom. 6,11: MG 29,143 C. 39 Oratio 2 n.105: R 979. 37 In Ps i n.4·’ R 483 38 Infra, n.174,2.0 Cf. etiam alia testimonia Patrum, v.gr. S.Iustinus: R 149; S.Hippourrus: R 400. 39 L'enseignement biblique (1893) 41 leg* potest hoc testimonium, v.gr., apud LercherSchlagenhaufen n.574 in nota 24 C.I Λ·5· EXTENSIO INSPIRATIONIS. TH.5 N.Il6-I2O 1049 tentias, vel minimas; et hoc saltem pertinet ad conceptum scriptionis libri. Ergo et inspiratio librorum sacrorum extenditur etiam ad singulas vel minimas sententias. Esset praeterea absurdum di­ cere inspirationem cessare et interrumpi cum veniunt obiter dicta; neque ullum esset obvium critérium ad interruptionem discernendam. 120. Obiectiones. I. Argumentum ex Scriptura probat Christum et apostolos citasse verba Scripturae sub formula scriptum est, quasi illa essent vera et infallibilia, sed non ut inspirata. Resp. Directe saepe ita est; proponunt nempe veritatem sententiae allega­ tae. Sed praecise dicunt esse veram, quia scripta, i.e. quia Deum habet aucto­ rem seu quia est inspirata. 2. Textus allegati ex S.Scriptura non sunt obiter dicta, sed referuntur vel ad legem seu ad mores, vel ad res dogmaticas. Ergo Christus et apostoli non citant obiter dicta sub formula scriptum est. Resp. Saepe verba citata a Christo et apostolis spectant ad mores vel ha­ bent sensum religiosum, propter sensum novum typicum, quem induunt in N.T. Verum quidem est illas res habuisse hunc sensum typicum a Deo intentum, iam in V.T., etsi cognitum fuerit in Novo; sed illa verba prout litteraliter sensum habebant, spectant ad res pure indifferentes et profanas vel mere historicas. Cf. Mt 2,18 (de planctu Rachelis: Gen 35,19; 1er 31,15). 3. Si singulae sententiae Scripturae sunt inspiratae, sunt verbum Dei. Si sunt verbum Dei, possunt verti hoc modo: Haec dicit Dominus... Atqui ridiculum est interdum ita vertere; v.gr. «Haec dicit Dominus: 2 Tim 4,13: Penulam quam reliqui...». Resp. Postea dicemus (n.i23ss) quo sensu et gradu sententiae Scriptu­ rae dici possunt verbum Dei. Si sunt verbum Dei, possunt verti: «Haec dicit Dominus...» quasi sint verbum Dei sensu maxime proprio, cum Deus inducitur loquens vel cum enuntiatur locutio prophetica nomine Dei, conc.; possunt ita verti cum hagiographus proprium iudicium ita enuntiat, nego. Tunc enim illud est verbum Dei, eo sensu quod Deus testatur et dicit Paulum, v.gr., ha­ bere illud iudicium et illam voluntatem, et quatenus Deus haec per hagiographum curavit manifestanda. 4. Hagiographi illa saltem quae scribunt ex sua industria humana (Io 19, 35; Lc 1,3) non habuerunt ex divina inspiratione. Ergo inspiratio non sese extendit ad omnia. Nego antec. Etiam illa quae scribunt ex industria sua humana habue­ runt ex divina inspiratione, ut n.91 explicatur. 5. Hagiographi aliquando ita loquuntur ut contraponant se Deo, ut auctores aliquarum sententiarum. Ergo hae sententiae non procedunt ex divina inspiratione. Prob. antec. 1 Cor 7,12: ceteris ego dico, non Dominus... R.sp. Hoc statutum (privilegium paulinum circa matrimonium) promulga­ tum est vel datum immediate a Paulo et non a Domino, conc.; scriptio huius statuti Pauli fit tantum a Paulo et non a Domino, nego. Vel aliter: Haec sen­ tentia non est immediate a Deo, ratione materiae, conc.; ratione conscriptio­ nis seu consignationis, nego. 6. Aliquando hagiographus fatetur ea quae scribit esse insipientia (2 Cor 11,1.165.21.23; v.17: quod loquor non loquor secundum Deum, sed quasi IN insipientia). Ergo haec nequeunt scribi a Deo. Resp. S.Paulus dicit se loqui in aliqua hypothesi vel immoderantiae (v.i), vel in hypothesi cuiusdam cogitationis vel criterii humani (secundum ho­ 1050 M.NICOLAI', DE SACRA SCRIPTURA. IV minem), carnalis, naturalis, non spiritualis et supernaturalis, ac proinde mi­ nus sapientis vel etiam insipientis. Atque in iis ironice loquitur vel per figuram rhetoricam concessionis (v.i6: velut insipientem accipite me). Ergo non affirmat simpliciter ea quae dicit esse insipientias, nisi ironice et in hypothesi et per figuram concessionis. Quod igitur ipse de sua scriptione non dicit esse, nec Deus dicit esse: scilicet, insipientias veras. Itaque in forma: Paulus dicit illa quae scribit esse vere et simpliciter insi­ pientias, nego; dicit se facere hypothesim et concessionem. quasi esset insipiens, conc. Contradist. cons. Deus nequit scribere veras insipientias, conc.; Deus nequit dicere Paulum facere hypothesim et concessionem quasi esset insi­ piens Paulus, nego. 7. Aliquando hagiographi dubia vel ignoratiam manifestant (Prov 30, 18s; 1 Cor 1,16; 2 Cor 12,2s), vel indeterminate loquuntur (Io 2,6; 6,19). Atqui Deus nequit dubitare aut ignorare, et omnia scit determinate. Ergo hae sententiae nequeunt dici a Deo. Dist. mai. In his quae dicunt hagiographi exprimitur dubium aut igno­ rantia Dei, vel eum indeterminate res scire, nego; Deus tunc dicit hagiographum dubitare vel nescire, vel indeterminate scire, conc. 8. Sunt aliquae sententiae Scripturae, quae non conve­ niunt cum originali, v.gr. in 1 Cor 15,51: Omnes quidem resur­ gemus, sed non omnes immutabimur; in graeco autem habetur: omnes quidem non dormiemus, sed omnes immutabimur. Ergo non omnes sententiae Scripturae sunt inspiratae. Resp. Loquimur de extensione inspirationis ad omnes sen­ tentias textus originalis; de apographis et de versionibus ut de Vg, tantum aequivalenter, in quantum reddant fideliter sensum originalem. Dices. Etiam de Vg id dici potest, respondere eius sententias sententiis originalibus; siquidem declarata est authentica (cf. n.i48ss). Resp. Vg declarata est authentica prout longo saeculorum usu in Ecclesia probata est. Sed textus allatus fuit critice dubius. 9. In Scriptura sunt res obscurae. Ergo hae proveniunt ab hagiographo, non a Deo. Conc. antec. Nego cons. et consequentiam. Deus potest per instrumentum humanum res obscuras proponere absque errore, propter fines diversos, v.gr. ut fides et attentio magis excitentur... Et nota obscuritatem saepe adesse magis in versionibus quam in originali. 10. Aliquando hagiographus permiftit ut ea quae dicit libere diiudicentur (v.gr. i Cor 10,15: Ut prudentibus loquor, vos ipsi iudicate quod dico). Atqui non licet de divinis verbis libere diiudicare. Ergo non omnia in Scriptu­ ra sunt verbum Dei. Resp. S.Paulus id dicit per figuram rhetoricam approbationis, ut iudicent iudicio approbativo, conc.; permittit ut omnia iudicent iudicio discriminativo et suspensivo, nego. (Iam S.Petrus dicebat in 2 Petr 1,20: Hoc primum intelligentes quod omnis prophetia scripturae propria interpretatione non fit). 11. Atqui iuxta Paulum de omnibus possunt libere diiudicare iudicio discernente et suspensivo. Prob. 1 Thess 5,20s: Prophetias nolite spernere. Omnia autem probate; quod bonum est tenete. c.i λ.5. rxnxsio inspirationis, th.5 κ.120-121 1051 Resp. Et hic agit Paulus de rebus stricte scriptis, nego; agit de examine charismatum et de rebus dictis et quidem a privatis hominibus, conc. 12. Aliquando auctor sacer vult roborare suam auctoritatem humanam ut fidem conciliet propriis dictis; v.gr. Gal 2,9; 2 Cor 11,22s. Atqui Deus, ut fidem conciliet propriis dictis, nequit provocare ad auctoritatem huma­ nam. Ergo in Scriptura non omnia sunt dicta Dei. Resp. Aliquando hagiographus narrationes inducit vel ponderationes fa­ cit, ut sibi conciliet auctoritatem et homines facilius ei credant; tunc Deus dicit illas narrationes et iudicia esse vera, et haec sunt etiam iudicia Dei; sed nego suppositum haec esse dicta Dei sensu maxime proprio, et ratione mate­ riae, quasi a Deo dicta referantur. 13. Singula charismata et gratiae gratis datae, sicut habent suos fines, ita etiam habent suos limites secundum fines propositos. Atqui finis hagio­ graphorum erat docere nos res religiosas, non profanas. Ergo charisma ha­ giographorum, inspiratio, habet suos limites, secundum finem religiosum intentum. Ergo non omnes sententiae sunt inspiratae. Dist. mai. Charismata habent suos fines vel propter se vel propter aliud intentos, et suos limites secundum fines sive propter se sive propter aliud intentos, conc. mai.; habent tantum fines propter se intentos, nego mai. Con­ tradist. min. et primum cons. Ergo inspiratio habet suos limites secundum finem propter se et propter aliud intentum, conc. cons.; tantum secundum finem propter se intentum, nego cons. 14. Si Deus scribit res profanas, agit simplicem historiographum et si­ milia, quod dedecet Deum. Resp. Si Deus tantum scriberet historiam vel res profanas, trans.; si dum scribit res religiosas vel ad finem religiosum primarium, illas scribit non ieiune, sed concinne et adiunctis concretis, etsi interdum mere profanae vi­ deantur, hoc dedecet Deum, nego. 15. Si Deus scribit obiter dicta, haec sunt articuli fidei. Sed hoc videtur absonum. Resp. Haec obiter dicta sunt de fide divina, conc.; sunt articuli fidei, i.e. veritates principaliores in corpore dogmatico, nego. 16. In Scriptura inveniuntur affectus mali praesentes in hagiographo, v.gr. imprecationes (cf. Ps 108, etc.). Ergo hae sententiae non possunt esse a Deo. Resp. In Scriptura non possunt inveniri affectus mali hagiographi prae­ sentes. Quoad hoc et quoad imprecationes cf. n. 124-127. 17. Sicut prophetae aliquando dum consuluntur, ex magno usu pro­ phetandi, quaedam ex suo spiritu proferunt40; ita et auctores inspirati facere possunt. Ergo non omnia sunt inspirata a Deo. Resp. Prophetae id faciunt, si non constat eos agere ex spiritu divino, trans, et cf. quae n. 122,29 dicimus; si constat eos vera inspiratione prophe­ tica ductos fuisse, nego. De auctoribus inspiratis, cum constet eos vera in­ spiratione ad scribendum ductos fuisse, id nequit admitti. 121. Ex capite magisterii Ecclesiae. i8. Infallibilitas Romani Pontificis restringitur ad res fidei et morum, sicut et infallibilitas Ecclesiae (D 1839). Ergo et inspiratio librorum sacrorum. Nego paritatem. Infallibilitas Romani Pontificis conceditur pro peculiar ribus adiunctis, sc. cum ex cathedra loquitur de rebus fidei et morum, et habetur, sicut et infallibilitas Ecclesiae, per assistendam divinam, quae con­ ceditur pro rebus fidei et morum, et indirecte saltem pro aliis rebus profa40 Cf. v.gr. S.Gregorius Magnus, In Ez hom. t n.16: ML 76,793; infra, 0.122,29. 1052 M.XICOLAU, DE SACRA SCRIPTURA. IV nis connexis cum religiosis (cf. n.2395s); nec ultra haec quidquam aliud proba­ tur. At inspiratio est qualitas libri qua Deus est auctor simpliciter libri; et repugnat eum non esse auctorem omnium sententiarum, sicuti abunde pro­ batur. 19. Scriptura subest Ecclesiae. Ergo et inspiratio Scripturae nequit ha­ bere maiorem extensionem quam infallibilitas Ecclesiae. Dist. antec. Scriptura subest Ecclesiae, in quantum debet custodiri et explicari a magisterio Ecclesiae, conc. antec.; ratione originis, in quantum liber sacer est liber formaliter Dei ut auctoris, nego antec.; et nota actus magisterii Ecclesiae esse actus formaliter hominum. 20. Iuxta Tridentinum nemo debet S.Scripturam ad suos sensus contorquere contra eum sensum quem tenuit et tenet Sancta Mater Ecclesia in rebus fidei et morum ad aedificationem doctrinae christianae pertinentium (D 786). Ergo et inspiratio librorum sacrorum tantum sese extendit ad res fidei et morum. Nego consequentiam. Aliud est positive. dicere, ut dicitur in Tridentino, infallibilitatem Ecclesiae attingere res fidei et moYum quoad interpretationem librorum sacrorum (cf. n.233235); et aliud esset negare Deum esse auctorem omnium sen­ tentiarum, etiam obiter dictarum, librorum sacrorum. Primum dicitur in Tridentino: alterum non dicitur nec ex Concilio se­ quitur. 21. Finis declarationis Tridentini de admittendis libris sacris est con­ firmare dogmata et instaurare mores (D 784), mediante sacra Scriptura inspi­ rata. Atqui ex fine interpretandus est sensus et extensio alicuius dicti. Ergo inspiratio Scripturae intelligi debet in iis tantum quae conferunt ad confir­ manda dogmata et instaurandos mores. Dist. mai. Finis declarationis Tridentini remotus est confirmare dogmata et instaurare mores, conc. mai.; finis proximus, nego mai.; est enim declarare ubi contineatur revelatio divina, sc. in traditione et in sacra Scriptura, cuius libri integri admittuntur prout in veteri Vulgata latina editione habentur. Dist. min. Ex fine remoto tantum interpretandus est sensus alicuius dicti, nego min.; etiam, conc. min. 22. Sicut in Vulgata declarata authentica quaedam sententiae genuinae non sunt vel dubiae (cf. n.i55ss), ita in libris sacris quaedam sententiae obiter dictae possunt non esse inspiratae. Nego paritatem, quia de inspiratione obiter dictorum constat ex probatio­ nibus factis; de genuinitate vero omnium sententiarum Vg non constat, sed constat contrarium; cf. n. 158.160. Insuper deesset norma obiectiva ad dis­ cernendas sententias inspiratas a non inspiratis. 23. Si omnis sententia originalis Scripturae est inspirata, est verbum Dei et pertinet ad depositum fidei. Atqui quod est verbum Dei pertinens ad depositum fidei nequit deperdi, et aliqua obiter dicta originalia Scripturae deperdita sunt. Ergo non omnis sententia Scripturae est inspirata. Dist. mai. Omnis sententia inspirata Scripturae pertinet ad depositum fidei, si est sententia per se revelata, conc. mai.; si est per accidens revelata, subdist. ; si hac sententia sublata nequit stare summa veritatum per se reve­ latarum, conc.; secus, peto probationem. Conc. min. et nego cons. et consequen­ tiam. C.X Λ..5· EXTENSIO INSPIRATIONIS. TH.5 N.I2I-I22 1053 Ergo possunt esse aliquae sententiae inspiratae (et revelatae) quae erant in textibus originalibus, nunc deperditae, quae non pertinebant ad depo­ situm fidei. Hi textus erant utiles vel necessarii ad finem temporalem libro­ rum sacrorum (cogita genealogias, nomina plantarum, chronologies...), sed non erant necessarii ad finem permanentem et communem horum librorum 41. Dices. Deus debuisset curare ne vel minime sententiae a se inspiratae deperderentur. Resp. Deus non necessitatur ad optimum quod nobis videtur. 122. Ex Patribus. 24. Origenes ait: «... sermo iste, qui scriptus est [adhuc tres dies et Ninive subvertetur; Ion 3,4] et non est factus, a lona po­ tius, quam a Deo prolatus esse videatur... et non semper ea quae per pro­ phetam dicuntur, quasi a Deo dicta suscipiuntur» 42. Resp. Origenes in loco agit de iis quae dicunt prophetae, non de sermone scripto qua scripto, et refert sermonem lonae ad ipsum lonam, quod non inveniatur in sermone Domini (Ion 3,2). 25. Iterum Origenes: «... Paulus... dicit: omnis scriptura afflatu prodita utilis est; et cum ait: Dico ego, non Dominus; et illud: Sic in omnibus ecclesiis ordino; itemque: Qualia passus sum Antiochiae. Iconii, Lystris, et his similia, interdum ab ipso scripta, et iuxta potestatem, non tamen secundum accura­ tam sinceritatem sermonum qui sunt ex divina inspiratione...»4344 . Ergo non omnia habet ut inspirata. Resp. Origenes loquitur de differentia praestantiae quae est inter Evan­ gelium et alias scripturas, ratione materiae, et Evangelium vocat totius scrip­ turae primitias; ergo cetera sunt etiam scriptura. 26. S.Basilius: «... rationalis omnis creatura modo aseipsa loquitur, modo ea quae Dei sunt, ut cum dicit Paulus: De virginibus autem praeceptum Domi­ ni non habeo; consilium tamen do... Et aliquando Moyses: Gracili voce et tarda lingua ego sum [Ex 4,10]. Aliquando vero is ipse: Haec dicit Dominus: Emitte populum meum ut mihi serviat [Ex 5,1 ]» .** Resp. Alludit ad illa quae ratione materiae non sunt dicta Dei sensu maxi­ me proprio, ut quae a Deo prolata referuntur. Sed aperte agnoscit in eodem loco omnia esse a Spiritu: «Omnis scriptura divinitus inspirata, etiam utilis est, quippe quam locutus sit Spiritus» 45* . 27. S. Chrysostomus alludebat ad verba Pauli (Act 23,6s), qui, sciens ex auditoribus aliam partem esse Sadducaeorum, et aliam Pharisaeorum, excla­ mavit: Pharisaeus sum... de spe et resurrectione mortuorum ego iudicor... Et facta est dissensio inter Pharisaeos et Sadducaeos; et ait Chrysostomus: «Rursum [Paulus] humano more disserit, nec semper gratia fruitur; sed etiam aliquid a seipso permittitur afferre...» 4®. Resp. Chrysostomus alludit ad illam concionem Pauli, in qua non agit ex revelatione, et ex sua industria humana vult dividere adversarios suos... Non agitur de inspiratione sententiarum Actuum. 41 De his, cf. De San, De divina Traditione et Scriptura (Brugis 1403) n.368; Muller, De verbo Dei revelato2 (Oeniponte 1923) th.13 n.80-83; Lercher, Theologia fundamenta­ lis (1927) n 586: Lercher-Schlacenhaufen, n.586. 42 In Num hom. 16,4: MG 12,693 BD41 In Io 1.5: MG 14,28. 44 Adi-ersus Eunomium 5,2: MG 29,765 B. 45 Ibid.: MG 29.765 A. 44 In Act hom. 49,1: MG 60,337. 1054 M.MCOI.Al , DE SACRA SCRIPTURA. IV 28. Iterum Chrysostomus: «Qui autem Spiritu omnia lo­ quitur, non laborat»4Ί: Atqui in multis laboraverunt hagiogra­ phi. Ergo in multis non a Spiritu. Resp. Chrysostomus agit de praeeminentia prophetiae prae doctoribus; quia in illo charismate omnia a Spiritu, et nihil a parte humana: «ideoque—ait—post prophetam illum [doctorem] posuit; quoniam illud quidem totum est donum, hoc autem etiam humanus labor». 29. S.Gregorius Magnus: «Sciendum quoque est quod aliquando pro­ phetae sancti dum consuluntur, ex magno usu prophetandi quaedam ex suo spiritu proferunt, et se haec ex prophetiae spiritu dicere suspicantur...»47 48. Resp. S.Gregorius agit de iis quae dicunt prophetae aliquando, non de sermone scripto qua scripto. 30. Patres testantes universalem extensionem inspirationis ad omnes sententias, ideo id faciebant quia non noverunt difficultates scientificas mo­ dernas et facilius se expedire potuerunt quam nos. 1) Trans, et nego consequentiam. Neque enim auctoritas Patrum cogit nos in explicationibus quas proponunt ut doctores privati et in modo par­ ticulari solvendi difficultates; sed cogit nos magisterium et consensus eorum ut testium rei revelatae vel connexae cum revelatis, scilicet in casu, cum testantur inspirationem extendi ad obiter dicta. 2) Patres habuerunt interdum magnas difficultates solvendas; nec illas declinabant negando inspirationem extendi ad profana..., sed adhaerendo firmiter doctrinae maiorum traditae, recte cogitantes obiectiones adversus eam esse nihili. Quo sensu et gradu singulae sententiae Scripturae dicantur «verbum Dei» Pesch, n.436-450; Bea, n.68-72; Tromp, De inspiratione5 prop.7. 123. Si inspiratio sese extendit ad omnes omnino senten­ tias Scripturae, Deus utpote auctor omnium sententiarum ali­ quid per illas vult nobis communicare. Ergo omnes sententiae Scripturae sunt «verbum Dei». Et ideo Ecclesia vocat sacram Scripturam verbum Dei scriptum (D 1792; CIC cn.1323 § I). Omnia igitur quae sunt in Scriptura sunt verbum Dei ra­ tione inspirationis vel, ut dici solet, ratione consignationis. Sed ratione materiae hoc non de omnibus sententiis eodem modo praedicari potest. Sic inveniuntur in Scriptura: a) dicta quae directe a Deo vel a Christo Domino (etiam secundum naturam humanam) prolata referuntur, et haec sunt verbum Dei sensu maxime proprio, ratione scilicet consignationis et materiae; v.gr. Apoc 2,iss; «Angelo Ephesi ecclesiae scribe: 47 In i Cor hom. 32,1: MG 61.265. 48 In Ez hom. 1,16; ML 76,793. C.1 Λ.5. QUO SENSU VERBUM DEI. N.I23-I24 1055 Haec dicit qui...»; Act 10,13; 11,7; vel cam prophetae dicebant: «Haec dicit Dominus...». b) Alias narrantur quae Deus dixit per angelum, legatum... vel quae dicunt apostoli ut legati Dei infallibiles, et haec, prae­ ter rationem consignationis, sunt verba Dei mediate et indirecte, propter missionem legati. c) Alia sunt quae hagiographus desumit ex S.Scriptura, et haec bis sunt verbum Dei ratione consignationis; vel illa quae alii dixerunt sub inspiratione prophetica (v.gr. Lc 1,42: Elisabeth plena Spiritu Sancto; Lc 1,4655: Magnificat; Le 1,673s: Bene­ dictus), et hic habetur locutio prophetica et simul locutio inspi­ rata propter consignationem. d) Sunt alia quae hagiographus ex diversis fontibus hau­ sit vel ex propria industria cogitavit, et dicit nomine proprio, et haec sunt verba Dei quatenus Deus ea per hagiographum, vel utens hagiographo ut instrumento rationali, voluit manifestanda. 124. Ut sequelae ex praecedentibus eruitur: i) Nar­ rationes, argumentationes, insinuationes, dicta hagiographi: sunt simul iudicia illius et iudicia ipsius Dei (cf. D 2179s; EB 420 [433]). Quod si probabilitas vel dubium, vel ignorantia, vel coniectura aut indeterminatio aliqua exprimitur, hoc non se ha­ bet ex parte cognitionis divinae, quae semper certa est et ple­ na, sed ex parte terminorum cognitionis divinae; scilicet Deus asserit hagiographum non eruere ex fontibus certis, vel du­ bitare, vel ignorare, vel coniectura aut indeterminatione rem cognoscere. Aliud est profecto Deum nescire aut dubitare... (quod fieri nequit); et aliud est Deum asserere dubium, ignoran­ tiam... hagiographi. Expressio talis dubii aut ignorantiae, etc., fine non caret; nam, praeterquam quod aliqua iam notitia est, licet indeter­ minata, exinde saepe aliquid certum colligere possumus. Sic, v.gr., i Cor 1,16 ostendit S.Paulum aliis ut plurimum reliquis­ se administrationem baptismi. 2) Si hagiographus refert alios profanos dixisse aliquid vel scripsisse: si mere refert, quin approbet vel improbet, tunc Deus tes­ tatur veram esse referentiam vel eos revera id dixisse aut scrip­ sisse; et hoc est verbum Dei; ■si insuper illa approbantur vel laudantur, Deus illa insuper approbat vel laudat: cf. Mc 12,32-34; Tit 1,12; lob 42,7 49; si reprobantur, Deus etiam illa reprobat: Io 8,49. 49 Non tamen ex hoc sequitur omnia et singula dicta lob esse laudata; cf. enim lob 42,3. 1056 M.XICOI.AU, DE SACRA SCRIPTURA. IV Si hagiographus refert fontem profanum quin fontem no­ minet, tunc datur citatio tacita vel implicita (cf. n. 176,3; 186): et tenendum est hagiographum tamdiu in se suspicere responsabilitatem illius, quamdiu non demonstretur solidis argumen­ tis eum illam citationem nec probare nec sua facere, ita ut iure censeatur non proprio nomine loqui (D 1979; EB 160 [153]). 3) Quoad actus voluntatis hagiographi: mandata consilia... implicite exprimitur hos actus revera adfuisse vel adesse, et hoc est etiam iudicium Dei; sed ipsa praecepta et consilia sunt actus solius hagiographi, si loquitur nomine proprio (v.gr. 1 Cor 7,12; 11,17; 1 Tim 5,23). Tunc enim sunt inspirata ratione con­ signationis, non ratione materiae. Si vero consilia sunt iudicia doctrinalia de utilitate aut con­ venientia alicuius rei, tunc valet quod de iudiciis diximus sub 1). 4) Quoad narrationem vel assertionem affectuum ipsius ha­ giographi, iudicium tales affectiones adfuisse vel adesse est etiam iudicium Dei. De honestate vel bonitate morali affectuum praeteritorum ha­ giographi, nihil affirmatur per consignationem eorum in libro inspirato. Item quoad eorum indolem naturalem vel supernaturalem. Circa affectus vero praesentes hagiographi (et circa actus vo­ luntatis praesentes illius), v.gr. affectus amoris, odii, spei, mira­ tionis, gaudii, doloris...: quoniam hagiographus videtur appro­ bare affectum praesentem deliberatum, et quoniam Deus illum excitat ad scribendum, et scriptio, sicut expressio oralis alicuius actus interni, est unum morale cum actu interno; ideo affectus praesens hagiographi debet esse moraliter bonus et affectus malus praesens nequit conciliari cum inspiratione libri. Idem valet de actibus praesentibus voluntatis illius. 125. 5) De imprecationibus 50. Ad imprecationes quae in sacra Scriptura leguntur explicandas (v.gr. Ps 7; 34; 51; 57, 12; 58,6-16; 68,23-29; 78,6.12; 108,6-19; 136,6-9...) attend 7certe potest ad indolem hyperbolicam orientalium et ad symbola et ad descriptiones poëtice exaggeratas; sed non ad duritiem morum antiquiorum: quia, cum S.Scriptura sit inspirata a Deo, tantum ea quae moraliter sunt bona a Deo inspirari possunt. 50 De imprecationibus, cf. S.Th., 2.2 q.83 a.8 ad 1 ; q.25 a.6 ad 3; R.Cornely, Introductio in V.T. libros sacros 11'2, editio altera (Parisiis 1897) n.195 P· 120-123; Pesch, n.447; Institut, biblicae i6 l.i n.78; Bea, De inspiratione n.71; B.Santos Olivera, De imprecationibus in psalmis: VerDom 4 (1924) 143-148; A.Vander Heeren, De honestate, consectario inspirationis: CollatBrug 26 (1926) 346-358; M.de Tuya, O.P., EI problema btblico de las timprecaciones»: principios de solucibn: CiencTom 78 (1951) 171-192 ; 79 (1952) 3-29. C.I Λ.5. Οϋο SENSU VERBUM DEI. N.I24-I26 1057 Neque recursus valet ad imperfectionem moralem V.T. Ve­ rum quidem est V.Testamentum se habere ad Novum, sicut minus perfectum ad magis perfectum; sed non sicut malum morale ad bonum morale. lam vero odium inimicorum est actus, non minus perfectus, sed moraliter malus. Atque in N.Testamento non desunt imprecationes (v.gr. Act 8,20; 18,6; Gal i,8s; Apoc 6,10; i8,6s.2o). Sed notare iuvat, quoad psalmos imprecatorios Davidis, de eo auctore agi, qui aliunde mitis indolis esse cognoscebatur (v.gr. i Reg 24 et 26: cum Saule; 2 Reg 4,9-11: vindicat David interfectionem sui aemuli Isboseth; 2 Reg 9: et volebat facere misericordiam iis qui remanserant de domo Saul; 2 Reg 16,5-14: qui Semei maledicentem et mittentem lapides contra se et uni­ versos servos regis benigne tulit). Unde merito aliae explica­ tiones cogitantur ad solvendas difficultates quae ex imprecatio­ nibus oriuntur. Et quidem, iuxta S.Thomam51, «imprecationes quae in sacra Scriptura ponuntur, quadrupliciter possunt intelligi: pri­ mo secundum quod prophetae solent in figura imprecantis futura praedicere...»; et ideo intelligi possunt «per modum praenun­ tiationis, non per modum optationis, ut sit sensus: Convertan­ tur peccatores in infernum, id est convertentur»5253 ; atque inter­ dum Vg ponit optativum ubi TM ponit simplex futurum5J. «Secundo, prout quaedam temporalia mala peccatoribus quan­ doque a Deo in correctionem mittuntur». «Si autem aliquis—ut ait idem S.Thomas in alio loco—imperet vel optet malum alterius sub ratione boni, sic est licitum; nec erit maledictio, per se lo­ quendo, sed per accidens, quia principalis intentio dicentis non fertur ad malum, sed ad bonum»54. «Tertio quia [prophetae] intelliguntur petere non contra ipsos homines, sed contra regnum peccati, ut scilicet correctione ho­ minum peccata destruantur». Adverte etiam hagiographum loqui interdum non ut persona privata contra privatum inimi­ cum, sed nomine Dei vel populi electi contra inimicos Dei et regni Dei, quod regnum erat ipse populus Israel. «Quarto [prophetae] conformant voluntatem suam divinae iustitiae circa damnationem perseverantium in peccato». 126. De psalmo 108. Imprecationes, quae vere durae leguntur in Ps 108,6-19 (si non ponuntur in ore inimicorum David contra ipsum Da51 2.2 q.83 a.8 ad i. 52 2.2 q.25 a.6 ad 3. 53 Ut ait S. Augustinus, In Ps 34 n.8 (ML 36,328): «quae figura optandi dicuntur, animo prophetandi explicantur. Illud fiat ct illud Jiat, nihil est aliud quam hoc ct hoc Juturum est». Atque /n Ps ro8 n.7 (ML 37,1435): «in vçrbis quasi mala optantis intel ligamus praedicta prophetantis». Ttolotfa I 34 1058 M.nicoi.au, de sacra scriptura. IV vid [cf. v.5.20], iuxta infra dicenda), continent more hyperbolico orientali am­ plificationem iusti desiderii humiliationis peccatorum, utpote inimicorum Dei, et ut Deus propter nomem suum (cf. v.21.27) stet promissis. Dum autem talis humiliatio exoptatur, id quod moraliter non est inhonestum, nimirum si ad correptionem vel ad iustitiae sensum optatur, simul fit praedictio eorum quae de facto evenient (cf. n.125). Atque S.Petrus (Act 1,20) de luda id dic­ tum intellexit vel ipsi accommodavit (v.8: Fiant dies eius pauci, et episcopatum [munus] eius accipiat alter). Attamen iuxta alios 54 55 verba imprecantia supponi possunt prolata ab ipsis inimicis David contra David (v-4s: pro eo ut me diligerent detrahebant mihi, ego autem orabam; et posuerunt adversum me mala pro bonis, et odium pro di­ lectione mea; v.20: Hoc opus eorum qui detrahunt mihi apud Dominum, et qui loquuntur mala adversus animam meam). Ad hanc interpretationem commen­ dandam nota quomodo David loquatur de inimicis suis (v.3-5) numero plu­ rali; postea vero non apparet imprecatio in eos numero plurali, sed repente fit imprecatio in aliquem numero singulari (v.6ss: Constitue super eum pec­ catorem...); et bene intelligitur hoc esse odium quod inimici habent in David pro dilectione (v.5), quod locuti sunt adversus eum lingua dolosa (v.2s). In hac interpretatione verba Petri de luda essent vel accommodatio vel referrent quod oportuit (graece, in aoristo) impleri Scripturam... (Act 1.16) de luda; eo sensu quod in Christum imprecarentur quidem inimici, sed im­ precationes in inimicos reciderent, iuxta ipsam quoque Scripturam (Gen 12,3; Ps 7,17); adeo ut de luda diceretur: Fiant dies eius pauci et episcopatum eius accipiat alter. 127. 6) Quantum ad affectus et actus voluntatis aliorum, qui referuntur in Scriptura, asseritur eos revera hoc actus et affectus habuisse, et hoc est verbum Dei; sed per se nihil de eorum approbatione vel recriminatione dicitur. Thesis 6. Inspiratio verbalis in sensu «dictationis mecha­ nicae» non est generatim admittenda. Pesch, n.451-467; Müller. Dc verbo Dei revelato th. 14; Lercher (a. 1927) n.570-580; Hoepfl-Gut, n.70-72. 128. Etsi hodie non defendatur inspiratio verbalis in sen­ su «dictationis mechanicae»; at complementi gratia et ut co­ gnoscamus vitia per excessum in explicanda inspiratione oportet de illa agere. 129. Notiones. Inspiratio verbalis duplex concipi pot­ est, et de facto duplici modo concepta est: 54 2.2 q.76 a.i c. 55 F.Zorell, addit's rationibus potissimis, recenset cos qui sequentem modum interpre­ tandi adhibendum praeferunt; Psalterium ex hebraeo latinum2 (Romae 1939) 277-279· Difficul­ tates tamen, quas habet haec interpretatio, proponuntur a Professoribus Pontificii Insti­ tuti Biblici, Liber Psalmorum cum canticis Breviarii Romani2 (Romae 1945) in introductione ad ps.108. C.1 Λ.5. INSPIRATIO VERBALIS. TH.6 N.126-130 1059 Alia quasi dictatio mechanica verborum ab ipso Deo, vel quasi revelatio sive determinatio aut suggestio singulorum ver­ borum in individuo. Sic hagiographus esset quasi amanuensis scribens ea quae Deus dictaret. Alia species inspirationis verbalis vocari potest psycholo­ gica, in quantum verba materialia psychologice connectuntur cum conceptibus internis et cum sententiis. Liber enim non exsistit sine sententiis, ideis et verbis; ac proinde inspiratio cadens in librum, cadet etiam in verba. De inspiratione verbali hoc modo concepta sermo erit infra n.i36ss. Cum negamus dictationem mechanicam verborum per in­ spirationem, nolumus negare determinationem verborum ali­ quando in individuo, si probetur (v.gr. si quis illam probaret pro Io 1,14: Et verbum caro factum est...; aut pariter pro ali­ quibus verbis: Verbum, Sapientia...) Ideo dicimus talem dicta­ tionem non esse generatim admittendam. 130. Adversarii. Haec theoria cohaeret cum theoria in­ spirationis manticae ad prophetiam, quam Tertullianus, fac­ tus montanista, defendebat >; et similiter antea schola alexandrina Philonis 12 et Flavii Iosephi 3. Ex professo illam sustinuerunt veteres rabbini affirmantes determinationem singulorum vocabulorum, quin et litterarum formas per Deum4. Protestantes antiquiores, quos nonnulli recentes orthodoxi sequuntur, similiter inveniuntur dicentes syllabas, litteras, api­ ces in sacris litteris provenire a Deo. Ita A.Quenstedt (f 1688), qui inter alia dicebat esse blasphemum velle loqui de soloecismis et barbarismis in libris sacris, quia sic ipse Deus accusaretur, qui hagiographis «verba ipsa et phrases illis infudit situmque et nexum verborum dicta­ vit et inspiravit» 5. Et iuxta Formulam consensus Helveticam (a. 1675): «... hebraicus Veteris Testamenti codex, quem ex traditione ecclesiae iudaicae, cui olim oracula Dei commissa sunt, accepimus hodieque retinemus, tum quoad consonas tum quoad vocalia, sive puncta ipsa sive punctorum saltem potestatem, et tum quoad res tum quoad verba θεόπνευστος...». Sed haec formula anno 1725 abrogata fuit6. 1 Adversus Mare. 4,22: ML 2.443. 2 Cf. Pesch, De inspiratione n. 15s; Instil. biblicae i<> l.i n.55. Cf. Antiquit. 4.6s: Opera (Didot) 1,126. Item Inslit. biblicae i6 l.i n.55. 4 Cf. Pesch, n.23. 5 Theologia didactico-polemica s.2 q.3-6; Pesch, n.229. 6 Pesch, n.2i$. 1060 M.XICOI.Al , DI. SACRA SCRIPTURA. IV 131. Doctrina Ecclesiae. Documenta Ecclesiae, quae loquuntur de inspiratione, supponunt laborem personalem et humanum hagiographi, non merum laborem amanuensis aut manticum in exstasi. Ita v.gr. Concilium Vaticanum, explicans in quo consistat inspiratio, dicit Ecclesiam suscipere libros ut sacros «non ideo quod sola humana industria concinnati, sua deinde auctoritate sint approbati...» (D 1787). Ergo insinuatur aliqua industria humana ad illos concinnandos. Leo XIII («Providentissimus») describit hunc laborem hu­ manum et rationalem hagiographi (D 1952). Item Benedictus XV («Spiritus Paraclitus») explicat doc­ trinam S.Hieronymi contrariam dictationi mechanicae, qui «nihil praeterea dubitat, quin singuli eorum [librorum sacro­ rum] auctores, pro sua quisque natura atque ingenio, operam afflanti Deo libere navarint...» (EB 448 [461 ]), et inculcat ex­ plicationem Leonis XIII circa laborem humanum hagiogra­ phi (EB 452 [465])· Valor theologicus. Thesis est certa et communis. 132. Probatur ex sacra Scriptura. Ex Scriptura constat auctores librorum sacrorum saepe non mere passive se habuisse ad librum conscribendum, sed laborasse, insudasse, et suo la­ bori tribuere defectus. Ita Lc 1,3 in prologo; et auctor 2 Mach (2,24-32; 15,39). Item exscribunt documenta ex fontibus (in libris Reg, Par, 2 Mach...); unde apparet non necessario, sed superflue, Deum illa dictaturum fuisse. Diversitas styli in diversis libris; item defectus gramma­ ticales et litterarii; diversus modus citandi mere ad sensum verba Scripturae (v.gr. Rom 9,33 Is 8,14; 28,16. Item 2 Reg 22 Ps 17); diversus modus citandi verba Domini in institutione Eucharistiae (Mt 26,26-28; Mc 14,22-24; Lc 22, 19.20; i Cor 11,23-25)...: haec omnia non supponunt dicta­ tionem mechanicam ab uno eodemque auctore principali di­ vino, sed implicant in libro influxum diversum instrumenti adhibiti. I33· Probatur ex traditione. Patres inculcant valorem sententiarum in Scripturis; non praecise syllabarum et apicum, nisi emphatice et oratorie (cf. n. 143,5). Ita S.Hieronymus: «Alii sÿllabas aucupentur et litteras, tu C.I Λ.5. INSPIRATIO VERBALIS. TH.6 N.131-135 1061 quaere sententias»7. Idem Hieronymus: «Nec putemus in ver­ bis Scripturarum esse Evangelium, sed in sensu; non in super­ ficie, sed in medulla; non in sermonum foliis, sed in radice rationis» 8. Atque idem Hieronymus tribuit diversitati praecise hagiographorum diversitatem styli quae animadvertitur in li­ bris sacris (cf. 0.145). S.Augustinus: «[Discrepantia accidentalis in evangelistis erat ut] simul etiam, quod ad doctrinam fidelem maxime per­ tinet, intelligeremus non tam verborum quam rerum quae­ rendam vel amplectendam esse veritatem, quando eos qui non eadem locutione utuntur, cum rebus sententiisque non dis­ crepant, in eadem veritate constitisse approbamus»9. Atque ex eodem Augustino utile est fidei habere diversas formas expres­ sionis in evangeliis, «ne putemus quasi consecratis sonis, ita muniri veritatem, tamquam Deus nobis, quemadmodum ipsam rem, sic verba quae propter illam sunt dicenda commendet; cum potius ita res quae dicenda est, sermonibus per quos di­ cenda est, praeferatur; ut istos omnino quaerere non debere­ mus, si eam sine his nosse possemus, sicut illam novit Deus, et in ipso angeli eius» 10. 134. Ratio theologica. Non requiritur dictatio et determi­ natio verborum a Deo, ut Deus sit auctor principalis Scripturae. Ille enim satis censetur auctor principalis libri vel epistolae, qui alium inducit ut sua sensa eaque sola scribat, et curat ne verbis ineptis exprimantur. Quod confirmatur ex responsionibus Commissionis Biblicae, iuxta quas et Moyses haberi potest auctor Pentateuchi, si alii propria illius sensa fideliter'expresserint, ab ipso Moyse con­ cepta et post scriptionem approbata (D 1998; EB1 125). Item S.Paulus haberi potest auctor epistolae ad Hebraeos, etiamsi alius illam ea forma donavit qua prostat (D 2178; EB 418 [431])· Ergo Deus potest esse cauda principalis libri sacri, quin de­ terminet verba scribenda. Atqui non est asserendum hoc fac­ tum determinationis verborum, quod esset factum supernaturale, nisi de eo clare constet; non enim multiplicanda sunt entia sine necessitate. 135. Obiectiones. 1. Homines modificant ea quae alibi scripserunt. Ergo et Deus potest diverse referre ea quae in diversis libris nobis retulit, diverse dictando diversis hominibus. ’ Epist. 57 (ad Pammachium) n.6: ML 22,572. 8 In Gal 1,11: ML 26,347. 9 De consensu evangelist. 2,12,28: ML 34,1091. Cf. ibid., per totum n.28, ct n.27. 1« De consensu evangelist. 2.66,128: ML 34,1130. 1062 M.NICOI.AU, DE SACRA SCRIPTURA. IV Resp. Homines id faciunt cum volunt scriptionem propriam emendare pro nova editione, conc.; sed hoc non est cogitandum de Spiritu Sancto. Homines id faciunt cum referunt verba aliorum, subdist. : generatim, nego; aliquando, trans. Sed adverte id facere auctores sacros cum verba referunt aliorum; et praeterea maxime adverte nos non agere quid potuisset esse, sed quid de facto est, relate ad dictationem verborum per Deum in individuo. Ceterum potuisse Deum determinare verba in individuo, non negamus. 2. Secundum 1er 36,18: leremias ex ore suo loquebatur quasi legens ad me [Baruch] omnes sermones istos... Atqui qui legit, etiam verba mate­ rialia legit. Ergo verba materialia habita sunt per dictationem Dei. Resp. 1) Id si probaret pro hoc casu et pro hac occasione, non ideo probaret pro omnibus casibus et libris. 2) leremias iubetur scribere non revelationes quas modo debebat ac­ cipere, sed illas quas antea acceperat (36,2), et quas ex parte saltem ut me­ rito supponi potest—iam scripserat et pro concione repetiverat. Sic potuit dictare e memoria, quasi legens 11. 3. Hagiographi iubentur scribere verba Dei (passim). Ergo verba ha­ bita sunt per dictationem. Dist. antec. Iubentur scribere verba Dei formalia, i.e. sententias, conc. antec.; verba Dei materialiter dictata, peto probationem. 4. Veteres theologi non raro argumentantur ex verbis psalmi (44,2): Lingua mea calamus scribae velociter scribentis, ut dicant verba esse inspi­ rata !2. Ergo auctor sacer est quasi calamus, et Spiritus Sanctus quasi scriba. Atqui scriba dictat verba. Ergo et Spiritus Sanctus. Resp. Haec verba in psalmo volunt dicere auctorem adeo esse commo­ tum ut fluenter dicat. Quodsi auctor psalmi comparatur calamo scribae, non ideo omnia in comparationibus sunt premenda. Veteres theologi tantum analogia et accommodatione uti potuerunt ex verbis huius psalmi. 5. Inspiratio tantum comprehendit, quantum conscriptio libri. Atqui conscriptio libri comprehendit verba materialia. Ergo et inspiratio illa comprehendit et dat. Dist. antec. Inspiratio idem comprehendit ac conscriptio libri, quantum ad eius partem formalem, scilicet quantum ad sententias, conc. antec.; quantum ad partem materialem verbo­ rum, subdist..· inspiratione verbali psychologica, de qua statim, conc.; inspiratione verbali dictationis mechanicae, iterum sub­ dist.: generatim, nego; aliquando, trans. 6. Inspiratio debet etiam comprehendere materialem conscriptionem verborum in individuo. Prob. Sicut magister movens manum pueri scriben­ tis est causa principalis formae determinatae materialis linearum, ita et Deus utens hagiographo ut instrumento est causa principalis verborum determi­ natorum materialium Scripturae. Nego subsump. Ad probationem, nego paritatem. Actio magistri ut causae principalis scriptionis materialis nequit esse sine actione in determinata for­ ma linearum; sed actio Dei ut causae principalis libri conscribendi, potest 1 ■ Cf. Knauenbauer. Common, in leremiam 36,4; Pesch, >1.381. IÏ Cf. v.gr. D.BÀXez, ScMarlica commentaria in 1 partem q.i a.8 prolog., secunda con­ clusio; cf. Pesch, n.278. C.I Λ.5. INSPIRATIO VERBALIS. TH.7 N.135-138 1063 esse sine dictatione verborum in individuo: in uno casu agitur dc material1* scriptione, in alio autem agitur de libro; sunt res diversae. Hisce tamen non negamus inspirationem vero aliquo sensu, de quo statim. ad verba sese ex­ tendere. Thesis 7. Theoria inspirationis verbalis «psychologicae» praeferenda videtur. Bea, n.53-59; Hopfl-Gut, n.107-120; luslit. biblicae i6 l.i n.54-67: Bainvbl, n.113-123; Pbsch, n.468-472; Supplementum n.7-9; Tromr. De inspiratione5 prop.6 pars 4. 136. Status quaestionis. Reiecta inspiratione verbali in sensu dictationis mechanicae vel suggestionis verba singula de­ terminantis, omnes tamen admittunt inspirationem aliquo certo modo ad verba extendi. Hic vero influxus extenditur non tantum ad verba mentis quibus ideae et sententiae interne repraesen­ tantur, sed etiam ad verba imaginationis et materialia: a) in quantum Deus eligit determinatum hagiographum, certis dotibus naturalibus pollentem, tali lingua utentem, arte rhetorica vel natura poetica donatum, etc.; ’ b) in quantum Deus movet ad determinatum genus litte­ rarium: poeticum, didacticum, oratorium, narrativum...; c) in quantum Deus assistit ut scriptor infallibilis redda­ tur dum verbis externis scriptum exprimit. 137. Sed insuper quaeritur utrum sit alius sensus sintque aliae rationes quibus inspiratio verbalis, pro ipsis scilicet verbis materialibus, defendi debeat aut illam defendere oporteat. Hic novus sensus potest hoc modo exprimi: Deus, ut causa principalis libri, influit non tantum in sententias vel in sensum, non tantum in compositionem mentalem et internam rerum dicen­ darum, sed etiam in ipsa verba seu formam externam locutionis. 138. Inter rationes quae afferuntur ad hoc affirmandum, minus placent illae quae ab aliquibus auctoribus desumuntur ex conceptu praeiudicato causae instrumentalis, ita ratiocinantibus: Deus est causa principalis libri, homo causa instrumen­ talis; sed effectus proveniens ex causa principali et ex causa instrumental! subordinata totus provenit totalitate effectus ab utraque causa; ergo tota scriptio libri sacri, atque ideo ipsa verba materialia, proveniunt a Deo et ab homine .* 1 Cf. Bea, n.24. Ibi auctores citatos pro hac sententia: in genere auctores sic dictos 2. 142. Doctrina Ecclesiae. Nullum est.documentum ma­ gisterii Ecclesiae quod theologice cogat ad hanc explicationem vel theoriam, quam suscipimus. Nihil quoque vetat quominus sustineri possit sententia Cardinalis Franzelin, vel similis; eo quod theologice sufficiat sustinere auctorem libri, Deum, esse auctorem quoad partem formalem libri (res et sententias), re­ linquendo instrumento partem materialem. Immo videntur favere huic sententiae aliquae responsiones Commissionis Biblicae, quibus permittuntur analogae hypothe­ ses: Sic Moyses habere potest auctor Pentateuchi, si opus a se sub divinae inspirationis afflatu conceptum alteri vel pluribus scribendum commisit, ita tamen ut sensa sua fideliter redde­ rent, nihil contra suam voluntatem scriberent, nihil omitterent, ac tandem opus hac ratione confectum, ab eodem Moyse prin­ cipe inspiratoque auctore probaretur (D 1998; EB 182 [175]). Item S.Paulus haberi potest auctor epistolae ad Hebraeos, etiamsi alius illam ea forma donavit qua prostat (D 2i78;EB 418 [431]). Ergo ex his—dices—Deus potest esse causa principalis libri, 9 Cf. Hoepfl-Gut, n.108; Instit. Biblicae i6 I.i n.62. I® Dc S.Scripturae inspiratione3 p.94; ct pro termino iudicium practicum approbativum p.88. Cf. supra, n. 93 1 * Ibid., p.99. 12 Cf. ibid., p.93'105· 1066 M.NICOl.AU, DE SACHA SCRIPTURA. IV homo vero causa instrumentalis rationalis, quin Deus determi­ net verba scribenda vel quin ad illam positivum suum influxum extendat. Esto. Sed hic a nobis quaeritur non de iure aut de mera possibilitate, sed de facto, quid nimirum Deus fecerit et quid congruentius dicitur. Valor theseos. Assumimus theoriam theseos ut explicatio­ nem magis probabilem et magis congruentem. 143. Probatur. 1) Negari nequit, iuxta usum loquendi ordinarium, auctorem libri non tantum indicare sententias, sed ordinarie etiam ad verba attendere et illa scribere vel indicare. Hoc enim ordinarie dicitur scribere librum. Ergo et Deus supernaturaliter influit in ipsa verba materialia cum inspirat librum fitque eius auctor. Atque casus extremi Pentateuchi et Epistolae ad Hebraeos, in quibus sunt peculiares difficultates quantum ad auctorem hu­ manum, non sunt ut casus ordinarii et typici afferendi. Hoc tantum probaret posse esse gradus in perfectione conceptus «auctoris». Cum etiam totus liber sacer in sua concreta forma sit a Deo benignissime traditus Ecclesiae, et per divinam bonitatem cau­ satus principaliter in bonum nostrum: potius praesumendum est influxum principalem divinum in eo conscribendo quam maxime extendi, quantum simul permittit divina condescen­ dentia utendi homine ut instrumento. Ergo placet (i.e. congruentius fit) considerare influxum Dei in libros sacros de facto etiam ad verba materialia sese exten­ dentem. 2) Psychologice sententiae connectuntur cum ideis sive verbis, non modo internis, sed et ordinarie cum verbis etiam imaginariis; et verba atque forma externa referunt qualitates sententiae et laboris intellectualis; unde si cogitatio est clara, percellens, acuta, vivida..., forma externa etiam tales induit proprietates. Si autem actio Dei in inspiratione attingit sententias, connaturalius attinget etiam et verba imaginaria et formam exter­ nam. Sic nec opus est ad «vivisectionem» confugere. Idque eo magis, quod inspiratio non necessario supponit in­ fusionem novarum specierum per revelationem novarum idea­ rum; sed potest attingere ideas componendas aut dividendas quae iam sunt in mente hagiographi et vocabulis concretis ut plurimum associatae. C.I Λ.5. INSPIRATIO VERBALIS. TH.7 N.142-I44 1067 3) Accedit quod praxis SS.Patrum et exegeseos explicat et evolvit sensum litteralem innitendo, ut fundamento, praecise verbis eorumque significationi. Congruentius igitur haec verba sumuntur ut quid habitum per influxum divinum et non mere humanum. 4) Aliqua verba Scripturae, ut 1er 1,9: Ecce dedi verba mea in ore tuo, et similia (etsi spectent immediate ad inspirationem propheticam), congruentius explicantur, si Deus influat non tantum in sententias, sed etiam in verba earum; atque analo­ gice ad inspirationem biblicam transferuntur. 5) Effata insuper SS.Patrum efferentia valorem et sensum verborum, si demis amplificationem et emphasim oratoriam quoad apices, syllabas..., aptius intelliguntur si ipsa verba sunt Spiritus Sancti. Ita Origenes ait: «Exquisitissima cura et studio Spiritus Sanctus per mi­ nistros verbi ista subiecit, ne unquam vobis latere possit ratio secundum quam divina sapientia omnem scripturam divinitus datam vel ad unant usque litterulam attigit... Nos censemus de omnibus ex afflatu Spiritus Sancti scriptis, tamquam ilia magna providentia, quae sapientiam humana supe­ riorem tradit, per divinas litteras hominum generi salutaria documenta in­ seruerit, et singulis, ut ita dicam, lilteris, quoad unaquaeque capere potest, ves­ tigia sapientiae impresserit» 13. Et S.Gregorius Nazianzenus: «Nos qui Spiritus diligentiam vel usque ad levem apicem et lineam extendimus, nunquam, nec enim fas est, ne mini­ mas quidem actiones a scriptoribus temere perscriptas et elaboratas memo­ riaque ad haec usque tempora conservatas esse concedemus» 14. S.Ioannes Chrysostomus. «Quid sibi vult brevis haec dictio, Adae vero? quare apponit coniunctionem? annon sufficiebat dicere, Adae? Non absque ratione, neque curiositatis gratia inquirendi talia nobis animus est, sed ut diligenter omnia vobis interpretantes, doceamus vos neque dictionem parvam, neque syllabam unam in divinis litteris contentam esse praetereundam. Non enim verba qualiacumque sunt, sed Spiritus Sancti verba, et propterea magnum ibi thesaurum invenire licet, etiam in una syllaba» *5. S.Hieronymus: «... singuli sermones, syllabae, apices, puncta, in divinis Scripturis plena sunt sensibus» I6. 144. Scholion. Ne concipias tamen hunc influxum Dei in verba quasi necessario determinantem semper ipsa verba; hoc enim esset dictatio mechanica vel suggestio verborum. Sed haec determinatio verborum et formae externae potest relinqui, sub influxu certe causae principalis, virtuti propriae instrumenti; et huic sane instrumento eiusque virtuti deficienti tribuendi , sunt defectus grammaticales, anacholuthi, soloecismi... et im­ perfectiones styli, quae in sacris litteris videmus, et ipsi aucto13 14 15 16 In Ps i n.4: R 483. Orat. 2,105: R 979. In Gen homil. 15,1: MG 53319· In Eph 3,6: ML 26,512 A. 1068 M.NICOLAU, DE SACRA SCRIPTURA. IV res sacri admittunt (cf. 2 Mach 15,39). Sicut enim Verbum Dei incarnatum admisit nostras miserias absque peccato (Hebr 4,15), ita verbum Dei scriptum admittit hominum imperfectiones lit­ terarias «absque errore». 145. Atque huic virtuti propriae instrumentorum tri­ buenda est varietas, quae in stylo sacrorum auctorum animad­ vertitur, et quam SS.Patres agnoverunt: Ita S.Hieronymus : tDe Isaia sciendum quod in sermone suo dissertus sit; quippe ut vir nobilis et urbanae eloquentiae, nec habens quidpiam in elo­ quio rusticitatis admistum...» I7.—«Ieremitis propheta... sermone quidem apud Hebraeos Isaia et Osee et quibusdam aliis prophetis videtur esse rus­ ticior, sed sensibus par est; quippe qui eodem spiritu prophetaverit. Porro simplicitas eloquii, de loco ei in quo natus est accidit. Fuit enim Anathotites, qui est usque hodie viculus, tribus ab Hierosolymis distans millibus...»18. «... Ex hoc numero pastorum Amos propheta, fuit, imperitus sermone sed non scientia. Idem enim, qui per omnes prophetas, in eo Spiritus Sanctus loquebatur» 19. Diversitas in citandis verbis sacrae Scripturae (v.gr. Rom 9,33; Is 8,14; 28,16) aut Domini (in institutione Eucharistiae) respondet diversitati modali (non quoad substantiam rei et sententiae) qua Deus, auctor principalis, voluit ut verba et fac­ ta referrentur ab instrumentis quibus utebatur. 146. Obiectioncs. 1. Si admittitur inspiratio verbalis in textum ori­ ginalem. tunc sacra Scriptura magnam partem periit, cum iam non habea­ mus textus primigenios aliquorum librorum. Resp. Non periit sacra Scriptura, ut inspirata; quia habemus etiam ho­ rum librorum authenticas versiones (cf. n.i48ss), et in versiones cadit etiam inspiratio «aequivalenter», in quantum reddunt fideliter sententias et formam textus primigenii. 2. Si hagiographus committat amanuensi res scribendas, a se dictas, et item committat ei correctionem styli, tunc habetur liber inspiratus in quo plura saltem verba, provenientia ab amanuensi, non sunt inspirata. Ergo inspiratio verbalis, qualiscumque «psychologica» censeatur, non est admit­ tenda. Resp. In hoc casu amanuensis potius secretarius censeretur, et in eum caderet inspiratio, dependenter sane ab auctore primario (cf. n.ioo). Sed haec inspiratio in secretarium vel in auctores subinspiratos non est conci­ pienda ut influxus supernaturalis ex Deo in auctorem primarium, et ex hoc in subinspiratos physice redundans; sed est influxus supernaturalis Dei, qui attendit ad illa omnia quae fiunt in processu libri conscribendi. 3. Bene concipi potest Deum manere auctorem libri, si est auctor quoad sententias et res dicendas, relicta hominibus forma externa, modo sit apta. Trans. Non enim agimus de quaestione quid absolute dici aut concipi possit, sed quid congruentius dicitur aut concipitur. 17 Praef. in Is: ML 28,825. 18 Prolog. in 1er: ML 28,903. >» Prolog. in Amos: ML 25.1038. Cf. Pesch, n.n r. C.I Λ.0. RELATIO VERSIONUM AD ORIGINALIA. N.I44-I47 1069 4. Non datur connexio necessaria psychologica inter con­ ceptum mentalem et verbum imaginationis et externum. Ergo non est afferenda ratio psychologica pro inspiratione verbali. Dist. antec. Non datur connexio psychologica naturaliter necessaria inter conceptus mentis et cooperationem phantasiae, nego antec.; non datur connexio psychologica naturaliter neces­ saria inter conceptus mentis et verba respondentia in imagina­ tione, subdist.: aliquando, per accidens, cum non occurrit ver­ bum aptum pro idea quam iam habemus, conc.; ordinarie et per se, quasi regula generalis, nego. Et adverte nos agere non quid absolute concipi possit, sed quid de facto est, et quid congruen­ tius dicitur. ζ. Iuxta S.Thomam «intellectualis visio quae habet iudicium et acceptio­ nem supernaturalem, est ea nobilior quae cum iudicio habet acceptionem imaginariam. Et quantum ad hoc concedendum est, quod prophetia quae habet visionem intellectualem tantum, est dignior ea quae habet imagina­ riam adiunctam» 20. Ergo, a pari, inspiratio biblica quae tantum esset pro sententiis intellectualibus esset dignior quam illa quae haberet coniuncta verba imaginaria. Resp. Admissa doctrina S.Thomae «quantum ad hoc», adverte nos non agere quid sit dignius et magis excellens in se, sed quid de facto verius dici­ tur, praesertim in re quae non concluditur in cognitione sola hagiographi, sed tota quanta ordinatur ad manifestationem sensibilem et scriptam. Atque ipse S.Thomas ait: «... in utraque prophetia [illa quae habet visionem intel­ lectualem tantum, et illa quae habet imaginariam adiunctam] fit derivatio luminis prophetici ab intellectu ad imaginationem, sed diversimode: quia in illa prophetia quae dicitur tantum visionem intellectualem habere, tota ple­ nitudo propheticae revelationis in intellectu percipitur, et exinde secundum intelligentis arbitrium [diceres pro inspiratione biblica: secundum hagio­ graphi arbitrium, i.e. iuxta naturam instrumenti adhibiti; cf. n.145] in ima­ ginative congrue formantur imagines propter nostri intellectus naturam, qui sine phantasmatibus intelligere non potest; sed in alia prophetia [cui inspi­ ratio biblica magis congrue assimilatur, utpote quae sit in ordine ad scriben­ dum, quod de se postulat imagines] non tota plenitudo propheticae revela­ tionis recipitur in intellectu, sed partim in intellectu quantum ad iudicium, et partim in imaginativa quantum ad acceptionem...» 21. ARTICULUS VI De relatione versionum ad originalia (autographa) INSPIRATA 147. Diximus inspirationem se extendere ad omnes sen­ tentias originales sacrorum librorum, siquidem in apographa seu exempla (copias) atque in versiones actio Dei inspirantis 20 De veritate q.i2 a. 12 c. 2« Jbid., ad 2. 1070 M.NICOLAU, DE SACRA SCRIPTURA. IV et actio scriptoris humani non cadit directe, et ideo aliqua men­ da irrepere potuerunt. Hinc quaeritur quomodo se habeat in­ spiratio relate ad apographa et ad versiones. Dicendum est apographa et versiones esse inspirata aequivalenter (cf. n.106), in quantum fideliter reddant verba et sensum textus primigenii. Ideo, si constat apographa et versiones esse conformia textui originali, tunc plenam sibi vindicant fidem qualis debetur verbo Dei. Suntne autem aliquae versiones de quibus constet eas red­ dere sensum textus originalis, et quibus fidere omnino possi­ mus? Hoc sane plurimum et nostra interest, et magisterii Ec­ clesiae interfuit semper. Haec est quaestio de authentia versionum, atque in primis de authentia Vulgatae. De authentia Vulgatae S.Robertus Bellarmino, Dc editione latina Vulgata (Auctarium Bellarminianum, ed. Lc Bachelet, Paris 1913) 439-448; Ioannes Mariana, Pro editione Vulgata dissertatio (Migne, Scripturae sacrae cursus completus 1,587-698), praesertim c.iSss; Franzelin, De divina Traditione et Scriptura4 473-519: A.Vaccari, Instit. biblicae i6 I.3 n.127-131; R.CornelyA.Merk, Introductionis Compendium10 1 n.95-100; A.Durand, Vulgate Latine: DAFC 4, 1970-1980; E.Mangenot, Vulgate: DB 5,2484-2490. 148. Notio authentiae. Authenticum (ab αύθευτέω = vi, auctoritate polleo) significat habere valorem seu vim ad postu­ landum assensum seu ad faciendam fidem. De libro id dicitur, quatenus est aut continet re vera id quod dicitur esse aut con­ tinere. Authentia libri potest esse originalis, quae invenitur in ipsis autographis sive textibus originalibus; et haec est authen­ tia plena et primaria. Ut huic distincta, potest esse alia authentia conformitatis, quae consistit conformitate cum re authentica originali. Haec authentia conformitatis potest esse interna, consistens in ipsa formali conspiratione textus cum originali; et externa, id est, prout externe recte cognoscitur, et praesupponit illam in­ ternam. Authentia haec externa potest esse mere privata sive scientifica et critice probata; et potest esse publica, si per auctoritatem societatis declaratur. Haec est igitur authentia iuridica, scilicet quae iure valeat ad argumentandum et ad postulandam fidem. De historia Vulgatae, vide supra, De revelatione n.205207.228. C.I Λ.6. AUTHENTIA VULGATAE. N.I47-I51 1071 Declarationes Concilii Tridentini 1. Prima de­ Concilium Tridentinum, iam ab initio, ut omnes intelligerent «quibus potissimum testimoniis ac praesi­ diis in confirmandis dogmatibus et instaurandis in Ecclesia moribus» esset usurum, declaravit esse suscipiendos, praeter traditiones apostolorum, libros integros cum omnibus suis par­ tibus, «prout in Ecclesia catholica legi consueverunt et in veteri vulgata Latina editione habentur» (D 784). Hoc decretum, dog­ maticum, ut constat ex ipsius tenore, est etiam indirecta decla­ ratio authentiae Vulgatae. 149. claratio indirecta. 150. Altera declaratio eiusdem authentiae, directa, continetur in decreto sequenti, in quo Concilium «statuit et declarat ut haec ipsa vetus et vulgata editio, quae longo tot saecu­ lorum usu in ipsa Ecclesia probata est, in publicis lectionibus, disputationibus, praedicationibus et expositionibus pro authen­ tica habeatur, et quod nemo illam reicere quovis praetextu audeat vel praesumat» (D 785). Motiva huius decreti erant: a) ut unitas haberetur in multi­ plicitate versionum librorum sacrorum quae circumferebantur; b) ut Concilium tueretur traditionem Ecclesiae et praxim anti­ quam legendi et adhibendi Vulgatam, contra protestantes qui illam reiciebant aut contemnebant. 151. Hoc decretum, ut communiter defenditur, est for­ maliter disciplinare, non dogmaticum 2. Etenim ex examine ipsius decreti constat 1) decretum spectare ad res practicas et agendas, non mere theoricas: scilicet a) ad utilitatem reportandam contra abusus ex diversitate versio­ num 3; b) statutum restringitur pro publicis lectionibus... (cur non etiam extenditur ad privatam lectionem, si decretum est dogmaticum); c) statuitur ut nemo illam reicere audeat. 2) Mos Concilii fuit ut in singulis rebus agerentur succes­ sive et quaestiones dogmaticae et quaestiones de reformatione disciplinari, antea vero indirecte, in statuendo canone librorum sacrorum «prout in Ecclesia catholica legi consueverunt et in veteri vulgata Latina editione habentur», decretum dogmati­ cum latum fuerat. 1 Praeter auctores supra laudatos, recentius egerunt de historia harum declarationum ct de interpretatione posteriore theologorum R.Criado, S.I., EI Concilio de Trento y los estudios biblicos: RazFe 131 (1945) 172-180; S.Munoz Iglesias, EI decreto tridentino sobre la Vulgata y su interpretaciôn por los teôlogos dei siglo XVI [praesertim relate ad processum «Fray Luis de Leôn»]: EstBibl 5 (1946) 137-169. Circa valorem decreti Tridentini vide etiam Epistolam Pontificiae Commissionis de re biblica (20 augusti 194’) n.2 (EB 526); et 'Divino afflante Spi­ ritu» (EB 549; D 2292). 2 Quidam antiquiores putaverunt esse dogmaticum. 3 Vide ultimam syllogen abusuum in Concilium Tridentinum (Goerres) 5,29. 1072 μ.nicoi.au, de sacra scriptura. tv Hoc tamen alterum decretum potest dici dogmaticum, in quantum habet fundamentum in praecedenti decreto dogma­ tico; et in quantum ex eo inferuntur aliqua consectaria dogmatica, infra examinanda. 152. In hoc igitur decreto agitur de authentia publica et iuridica, affirmata pro Vulgata, scilicet quae valeat ad argu­ mentandum et ad postulandam fidem pro publicis lectionibus et disputationibus et praedicationibus... Quod quidem supponit internam authentiam conformitatis; et est aliquod positivum pri­ vilegium concessum Vulgatae, ita ut ne quis illam reicere audeat vel praesumat. Ceterae autem versiones relinquuntur in sua priore conditione nec de iis quidquam dicitur. 153. Ius Ecclesiae dandi hoc decretum. Vi missionis suae Ecclesia habet officium et ius custodiendi et proponendi infallibiliter verbum Dei; quod quidem verbum sive revelatio non tantum in traditionibus, sed et in libris sacris et canonicis continetur. Ergo Ecclesia habet evidenter ius definiendi canonem et infallibiliter declarandi utrum id quod in editionibus ut verbum Dei exhibetur, re vera tale sit seu habeat authentiam conformitatis. Ecclesia igitur est infallibilis in hoc facto dogmatico: secus custodia verbi Dei scripti eiusque recta expositio evaderent impossibiles. 154. creto. 1) Consectaria doctrinalia (dogmatica) ex hoc de­ Vulgata nequit habere errores quoad res fidei et Etenim: aj cum longo saeculorum usu probata fuerit in Ecclesia, Deus non potuit permittere ut erroribus dogmaticis et moralibus defoedaretur; hoc certe redundaret contra infalli­ bilitatem Ecclesiae docentis et tradentis fidelibus hanc versionem et Ecclesiae discentis illa versione utentis. b) Cum decretum tridentinum sit disciplinare pro universa Ecclesia, constat eiusdem Ecclesiae infallibilitas in hoc decreto dando. c) Non esse errores fidei et morum in Vulgata indicatur in ipso decreto praecedenti, ut fontes cognoscerentur «in confir­ mandis dogmatibus et instaurandis in Ecclesia moribus» (D 784). Atque in hoc decreto (D 785) Vulgata declaratur aumorum. C.I A.6. AUTHENTIA VULGATAE. N.151-I56 1073 thentica pro publicis lectionibus, disputationibus, praedicatio­ nibus... in quibus res fidei et morum agitari solent4. 155. 2) Vulgata habet conformitatem saltem sub­ stantialem cum textu primigenio. Si enim Vulgata declaratur authentica, hoc ideo est quia habet authentiam internam con­ formitatis; et haec, sin minus in accidentalibus, saltem in sub­ stantialibus adesse debet. Esset praeterea non parum nocumentum pro Ecclesia, si haec saltem substantialis conformitas non adesset. Tunc enim Ecclesia latina diu et per multa iam saecula defraudata fuisset substantia ipsa verbi Dei scripti. Atque immerito dicerentur in canone dogmatico de Scripturis recipiendi esse libri integri cum omnibus suis partibus pro sacris et canonicis «prout in Ecclesia catholica legi consueverunt et in veteri vulgata Latina editione habentur» (D 784). 156. Inde sequitur: a) in Vulgata sunt omnes et soli libri sacri; b) summa sententiarum, seu Vulgata ut totum, prout longo saeculorum usu in Ecclesia probata est, eadem est idemque continet atque summa sententiarum textuum originalium. Sed non tantum summa sententiarum Vulgatae, seu Vulgata complexive tantum sumpta, continebatur in originalibus Scripturae. Etiam singuli textus dogmatici Vulgatae, sive textus spectantes ad fidem et mores, si longo Eccle­ siae usu probati sunt, quoad rem non deerant in autographis; atque etiam —ut videtur—determinatus textus Vulgatae, longo identidem Ecclesiae usu probatus, non exprimit aliud dogma atque textus correspondons autographi. Etenim finis primae declarationis Concilii Tridentini circa authentiam Vul­ gatae (D 784), finis scilicet declarationis indirectae huius authentiae, erat ha­ bere testimonia et praesidia in confirmandis dogmatibus et instaurandis in Ecclesia moribus (ibid.); ad hoc autem decrevit libros canonicos, quos re­ censuit, pro sacris et canonicis esse suscipiendos, «integros cum omnibus suis partibus prout in Ecclesia catholica legi consueverunt et in veteri vulgata La­ tina editione habentur». Ergo haec declaratio Tridentini eo tendebat ut, adhi­ bendo Vulgatam prout in Ecclesia catholica legi consuevit, haberet quis et haberet Concilium praesidia et textus dogmaticos tamquam verbum Dei scrip­ tum. Hoc autem non obtineret, si aliquis textus dogmaticus Vulgatae, qui in Ecclesia longo saeculorum usu fuisset critice probatus, non inveniretur in originali; aut etiam si exprimeret rem substantialiter diversam atque textus correspondens autographi5. 4 Etiam legati praesidentes Concilio asserebant «editionem veterem et vulgatam non fuisse unquam suspectam haereseos...». Concilium Tridentinum 5,519,19s; cf. 470,30s. 5 Cf. Franzelin, De divina Traditione et Scriptura4 P.494SS: «... nisi testimonia, prout ha­ bentur in veteri editione vulgata, sensu saltem quatenus enuntiant dogma, essent conformia Scripturae originali, non essent testimonia divina et canonica. Ergo testimonia omnia in veteri editione vulgata, quae sunt dicto modo per se dogmatica, declarata sunt a Concilio quoad sen­ sum conformia Scripturae originali: seu in his omnibus versio habenda est authentica vi decreti Concilii» (Ibid., p.495). Et iterum: «... inter veteres multos quos consului, hactenus nullum inveni, qui expresse dixerit vel indicaverit, vi decreti non esse determinatam Vulgatae authen- 1074 Μ.nicoi.au, ι»ε sacra scriptura. IV 157· Idipsum evinci videtur ex altera declaratione authentiae Vulga­ tae, directa (D 785); nam, si Vulgata authentice adhiberi potest in publicis lectionibus, disputationibus, praedicationibus et expositionibus, ideo est quia authentice continet verbum Dei scriptum, pro rebus fidei et morum, ut elucet ex contextu duplicis declarationis authentiae; ac proinde appellatio ad tex­ tum dogmaticum Vulgatae, est appellatio ad verbum Dei scriptum. 158. Adverte tamen hoc affirmari non de qualicumque textu Vulgatae; nam 1) illa quae sunt pure profana nec arcte connectuntur cum pertinenti­ bus ad fidem et mores (etsi certissime sunt inspirata, si concordant cum ori­ ginali inspirato), non tamen authentica declarantur a Concilio. 2) Illi textus Vulgatae, etsi sint dogmatici, de quibus critice in Ecclesia dubitatum est, ac proinde qui non sunt longo Ecclesiae usu probati, ii pariter non declarantur authentici. Ad hos pertinet 1 Cor 15,51 qui latine non convenit cum textu graeco originali; atque etiam 1 Io 5,7 (celeberrimum comma ioanneum), qui non videtur adfuisse in textu originali* 6. Neque ex declaratione authentiae Vulgatae maior vis tribuitur textibus antea critice dubiis; nam in tantum praeferenda aut authentica declaratur Vulgata, in quantum longo saeculorum usu in Ecclesia probata est. 15 9· 3) Quodsi convenientia affirmatur inter textus dog­ maticos Vulgatae et originalis, non tamen videtur excludi modalis discrepantia Vulgatae cum autographis; nam ple­ na convenientia versionis cum textu primigenio per se non requiritur ut aliqua versio dicatur merito substantialiter authen­ tica; ac praeterea ipsa comparatio Vulgatae cum textibus pri­ migeniis ostendit saepe dari hanc differentiam et discrepan­ tiam, vel etiam comparatio inter Vulgatam et versiones alias. Haec discrepantia, modalis, potest esse sive quoad maiorem vel minorem claritatem qua veritas proponitur, sive etiam quod idem dogma sub diverso aspectu et ratione formali tradatur. Classicum exemplum est Gen 3,15, ubi Vulgata habet Ipsa con­ teret caput tuum, dum iuxta TM et iuxta LXX legitur ipse (ille qui est semen mulieris}...; igitur alius textus directe trium­ phum mulieris, alii vero textus directe triumphum seminis mulieris exprimunt; sed oppositio non est, quia vere ipsa per Filium et propter Filium triumphavit7. tiam in textibus huiusmodi per se dogmaticis. In re autem tam gravi a doctrina et interpreta· tione communi non est recedendum» (Franzelin, ibid., p.496). Vide tamen E.Mangenot, qui, ubi recensuit diversos theologos tractantes de conformitate substantiali Vulgatae cum originalibus, addit: «Toutefois ces théologiens ne sont pas d’accord au sujet de l’étendue de la conformité de la Vulgate avec les textes originaux, et il y a en ces matières une part d’appré­ ciation qui tient plus ou moins compte des faits et de la critique du texte». Vulgate: DB 5.2490. 6 De hoc commate ioanneo, cf. A.Lemonnyer, Comma Johannique: DBS 2,67-73; SimônPrado, Novum Testamentum 2 (1938) n-933-935; T.Ayuso, Nuevo estudio sobre el «Comma Ioanneum»: Bibl 28 (1947) 83-112-216-235; 29 (1948) 52-76. 7 Sunt qui teneant aliquando plus quam modalcm differentiam dari inter textum Vg et ori­ ginalia, vel inter versionem LXX et Vg; et interdum apparet difficultas conciliandi Vg cum aliis textibus pariter authenticis, qui accedere videntur ad originalem (cf. A.Durand, Vulgate latine: DAFC 4,1978 g). Sed notare iterum iuvat nos agere de textibus Vg qui longo saeculo­ rum usu in Ecclesia probati sint, ac propterea qui non fuerunt critice dubii ex cognita diversi­ tate cum LXX et cum aliis lectionibus; et insuper statum hodiernum TM vel LXX, aut aliarum versionum, non esse definitivum argumentum pro veritate textus originalis. C.I A.6. AUTHENTIA VULGATAE. Ν.Ι57-160 » 1075 160. 4) ΙΝ decreto Tridentini non dicitur ne levis­ QUIDEM ERROR ACCIDENTALIS INVENIRI IN VULGATA. Ta­ les errores essent, non quidern in rebus fidei et morum, sed in aliis pure historicis, aut pure scientificis, ut de chronologia, de nominibus plantarum, etc... Ipsi Patres Concilii hos et tales errores Vulgatae agnosce­ bant; nam, misso Romam decreto pro approbatione, obiecerunt theologi romani «mirum videri quod non permitteretur reici Vulgata in iis locis in quibus communis sensus textus hebraici et LXX non concordat cum Vulgata aut non bene exprimitur in latina versione», neque has differentias ama­ nuensibus tantum aut typographis posse tribui8. Responderunt legati, non id negando, sed, insistendo in iis quae spectant ad fidem et mores, «editionem veterem et vulgatam non fuisse un­ quam suspectam haereseos, et hanc esse partem potissimam in libris sacris; atque etiam quanto meliores textus graeci et hebraei adhibentur, tanto magis comprobant lectionem Vulgatae, ut videre est; et quoad alios locos Vulgatae, qui viderentur obscuri, inepti, barbari, male intelligibiles, nemo prohibetur sive inter­ pretationibus sive annotationibus, vel etiam nova traductione, illa declarare et illustrare...» 9. Ideo intentio non erat vindicandi pro Vulgata plenissimam authentiam conformitatis in iis quae non pertinerent ad fidem et ad mores. Accedit quod finis Concilii in declaranda authentia Vulgatae erat habere praesidia et subsidia pro confirmandis dogmatibus et instaurandis moribus, non ergo pro rebus pro­ fanis; quamobrem neque in Vulgata res profanae declarantur authenticae. Atque haec semper fuit opinio certa eximiorum theologo­ rum, quales fuerunt Andreas Vega, Aloysius Legionensis, Arias Montano, Ioannes Mariana, Lainez, Salmeron, S.Robertas Bel­ larmino..., aliis tamen negantibus 10. simus 8 Concilium Tridentinum 10,507,23-30: ct antea iam ibid., 462,12-16. 9 Concilium Tridentinum 10,519,19-26; cf. ibid., 470,30s. 10 Audiatur, v.gr., quid scripserit Ioannes Morin: «... existimo S.Hieronymum peculiari Spiritus S. afflatu versionem illam condidisse, eodemque Spiritu dirigente et movente ab omni errore exemptam fuisse; nec usquam a textus originarii obscuritate, homonymia. ambi­ guitate, transpositione, quaecumque illae fuerint, neque ab ullis mendis, quae Hebraeum textum, cum illum vertit, invaserant, aut Graecum et Latinum insederant, cum novi Testa­ menti translationem antiquam comparato textu Graeco reformavit, ita decipi potuisse ut errorem aliquem, vel levissimum, vertendo commiserit. Itaque etiamsi diversam a 70 Inter­ pretibus lectionem nonnunquam sequatur, utramque per utrosque Interpretes canonicam autoravit Spiritus Sanctus... Hinc consequitur vulgatam versionem secundum omnes partes suas per se et natura sua non modo veram esse, sed etiam authenticae veritatis, seclusa omni Eccle­ siae approbatione et decreto, cum ab auctore divinitus inspirato originem ducat...» Exercttationes Biblicae (Parisiis 1660) (in epist. dcdicatoria) l.i exercitatio 6 c.12 p.156. Alia nomina negantium, et pariter affirmantium, collegit R.Crudo: RazFe 131 (1945) 178; circa «Fr.Lu|s de Leôn», S.Munoz: EstBibl 5 (X946) 148SS. 1076 M.NICOLAU, DE SACRA SCRIPTURA. IV 161. Obicies i) decretum quod dicitur datum die 17 ianuarii 1576 a Congregatione Cardinalium interpretum Concilii Tridentini, quae «censuit nihil posse asseverari quod repugnet vulgatae editioni, etiam quod esset sola periodus, sola clausula, vel membrum, sive vox, vel dictio sola, vel syllaba iotave unum» 11. Resp. Etiam admissa authentia huius existimati decreti, a) Congregatio non habuit auctoritatem infallibilem; b) ex responso dato anno 1859 a Pio IX approbante per vivae vocis oraculum, hoc decretum de­ beret intelligi «prohibere ne quid asseratur repugnans editioni vulgatae in rebus fidei et morum» '2. Dices 2) iuxta Concilium «nemo illam [Vulgatam] reicere quovis prae­ textu audeat vel praesumat» (D 785). Resp. In rebus fidei et morum, et in quantum longo tot saeculorum usu in ipsa Ecclesia probata est (D 785). 162. 5) In decreto Tridentino non reicitur textus primigenius, nec alia versio antiquior; sed tam textus hebraicus, quam graecus LXX, atque versiones antiquiores, relin­ quuntur in sua priore conditione. Neque dicitur Vulgata prae­ ferenda esse textui primigenio vel antiquis versionibus. Etenim ex historia decreti Tridentini constat voluisse Pa­ tres Vulgatam authenticam declarare «non detrahendo tamen auctoritati purae et verae interpretationis Septuaginta inter­ pretum, qua nonnumquam usi sunt apostoli, neque reiciendo alias editiones, quatenus authenticae illius intelligentiam iuvant»13. Atque in idipsum conveniunt verba Cardinalium legatorum: «per approbationem vulgatae latinae non damnari alias versiones, quae sint catholicae et coadiuvent ad eius in­ telligentiam, quae sola debet declarari authentica; sed quin ceterae nominentur, relinquuntur in sua priore conditione» l4. Cf. de hac re tota «Divino afflante Spiritu» (D 2292; EB 549). 163. Neque repugnare videtur quominus aliquis textus, qui fuisset in originali, nunc iam non sit in Vulgata, non qui­ dem in re magni momenti, sed maxime in rebus minoris mo­ menti, v.gr. quoad chronologias, genealogias, nomina planta­ rum, nomina ad historiam spectantia...; atque etiam, teste S.Hieronymo 15, aliqua deerant primo et secundo saeculo in versionibus authenticis quas tunc habebant christiani, quoad vaticinia messianica, in vetere latina et in LXX. Neque enim repugnat ut aliqua ex textu originali obscurentur interdiu vel etiam deperdantur, si probe distinguas inter finem permanen­ tem et finem temporalem sacrae Scripturae; neque illa censenda 11 12 13 versio 14 15 chum: Apud Franzelin, De divina Traditione et Scriptura4 p.519. Ibid., p.519. Cf. etiam E.Mangenot, Vulgate: DB 5.2488. Concilium Tridentinum 5,29,10-14. Neque postulato Cardinalis Pacheco, ut reiceretur LXX, fuit satisfactum; ibid., 59,55s. Ibid., 10,471,1-3. Cf. S.Hieronymus, Epist. 112 (ad Augustinum) 20: ML 22,928; Praefatio in Pentateu­ ML 28,1795s...; Cornely, Introductionis Compendium10 n.99 c. C.I A.6. AUTHENTIA VULGATAE. N.161-165 1077 sunt pertinere ad depositum fidei, quae non sunt necessaria ad finem permanentem et communem horum librorum sacrorum, si videlicet non agitur de sententiis per se revelatis (cf. de hac re n. 121,23) 16. 164. «Quapropter haec Vulgatae in rebus doctrinae auctoritas mini­ me vetat—immo id hodie fere postulat—quominus eadem haec doctrina ex primigeniis etiam textibus comprobetur et confirmetur, atque etiam quo­ minus passim in auxilium iidem textus vocentur, quibus recta Sacrarum Litterarum significatio ubique magis in dies patefiat atque explanetur. Ac ne id quidem Tridentini Concilii decreto prohibetur, quominus nempe ad christifidelium usum et bonum et ad faciliorem divini eloquii intellegentiam, conversiones in vulgatas linguas conficiantur, eaeque etiam ex ipsis primi­ geniis textibus, ut iam multis in regionibus, approbante Ecclesiae auctori­ tate, laudabiliter factum novimus» 17. 165. 6) Vulgata, prout longo saeculorum usu pro­ bata EST POTEST ADHIBERI UT TUTO FIAT ARGUMENTUM DOG­ MATICUM: Argumentum tunc erit scripturisticum, si constat textum Vulgatae esse critice conformem originali, vel saltem si constans usus huius textus in Ecclesia, tamquam textus ex Scriptura, probari potest; secus enim fuisset interpolatio in verbo Dei scripto, et Ecclesia tradidisset aliquam veritatem tamquam falso pertinentem ad verbum Dei scriptum, et errasset magisterium Ecclesiae in hac re. Quodsi aliquis textus Vulgatae hodiernae non videtur adfuisse in textu originali, sed critice dubius (ut comma ioanneum: 1 Io 5,7), tunc potest adhi­ beri ut argumentum traditionis, siquidem longo saeculorum usu in Ecclesia probatus fuit. Quodsi verba primigenia sint ambigua, potest fieri argu­ mentum ex solis verbis latinis Vulgatae; vice versa, si sensus Vulgatae est ambiguus, debet explicari ex originali. 16 «... non tamen excluditur, quod dogma aliquod expressum in Scriptura originali forte exciderit in editione vulgata». Franzelïn, Dc divina Traditione et Scriptura4 p.491. Cf. supra, n.56, 2 et n.121,23. 17 «Divino afflante Spiritu· (EB 549; D 2292). Praeter haec, circa mentem Ecclesiae de usu versionum S.Scripturae in linguas vernaculas, habetur decretum Commissionis Biblicac (30 aprilis 1934): non licere publice in ecclesiis praelegere fidelibus pericopas liturgicas (epistolae et evangelii) secundum versiones quae non sint ex vetere vulgata latina, sc. ex tex­ tibus primigeniis sive graecis sive hebraicis (EB 520). Ad hoc autem decretum magis decla­ randum habetur aliud Responsum datum 22 augusti 1943. in quo commendantur versiones in linguas vernaculas legitime factae, et illustrari posse dicitur textus liturgicus Vulgatae ope textus originalis vel alterius versionis magis perspicuae, post lectum ipsum textum liturgicum (EB 535-537). Praecipuae versiones in linguam hispanam a catholicis factae numerantur: Philippus Scio Ü79O); Petisco (Torres Amat) (1823); E.Ndcar-A.Colunga (1944); J.M.Bover-F.Cantera (1947). 1078 M.nicoi.au, de sacra SCRIPTURA. IV De authentia aliorum textuum 166. Quoad versionem graecam LXX 18, interpretes non fuerunt quidem inspirati, ut quidam senserunt 19; sed versio illa habet authentiam publicam. Etenim a) Apostoli saepe citant Vetus Testamentum ex LXX, etiam discrepante textu hebraico; et ecclesiis extrapalaestinensibus, hellenistis, versionem illam LXX verisimiliter tradiderunt. b) Ecclesia graeca unita mansit in possessione huius versionis; et, praeter ecclesiam graecam, hac versione usae sunt aliae ecclesiae orientales, et latina usque ad saeculum VII. c) Sixtus V in editione Vaticana LXX, sua auctoritate facta (anno 1586), decernit in Breve praemisso «ut Vetus Tes­ tamentum, iuxta Septuaginta ita recognitum et expolitum ab omnibus recipiatur ac retineatur» 20. Critice status versionis LXX hodie non est adeo bonus, sicut de N.T. diximus (De revelatione n.329); nimirum propter studium quod fuit conformandi illam cum textu hebraico; unde plures lectiones et variantes proveniunt, quae augent difficul­ tatem restituendi lectionem primitivam bonam. Sed etiam haec lectio primitiva saepius detegi probabiliter potest. 167. Textus graecus Novi Testamenti non quidem solemniter approbatus est; at certe indirecte approbatur, eo quod ecclesia gaeca unita illum textum adhibet. Sed mira est interna conformitas et certitudo, ac proinde authentia, qua hodierni critici textum primitivum substantiali­ ter atque etiam in multis accidentalibus restituere possunt21. 168. Textus hebraicus habet quidem internam authentiam critice probatam; sed Ecclesia eo non utitur in liturgiis et in definitionibus, etc.; atque ei deest solemnis approbatio Eccle­ siae, nisi haec praesupponatur in eo quod Vg conspiret cum eo. TM substantialiter incorruptus ad nos pervenit 22. Mirum enim est quod, in tanto numero et tanta varietate codicum. 18 Cf. Instit. Biblicae i6 I.3 0.13$. 19 Cf. S.Augustinus, De civitate Dei 18,43: ML 41,604: Cornely, Introductionis Com­ pendium10 n.77. 20 De editione LXX a Sixto V, cf. A.Vaccari, Sixtus V eiusque in S.Scripturam curae: VerDom 2 (1922) 369-374. Utrum Bulla ^Aeternus ille» Sixti V, in qua authentia editionis LXX a se factae declarabatur, rite fuerit publicata ita ut obtineret plenam vim iuridicam, dubita­ tur: cf. A.Durand, Vulgate Latine: DAFC 4,1977. 21 Cf. supra De revelatione n.329. S.Tromp agit De revisione textus N.T. facta Romae a Commissione pontificia circa a. 1617 praeside S.R.Bellarmino: Bibi 22 (1941) 303-306. 22 Cf. Instit. Biblicae 1*1.3 0.1325. C.I A.7. INERRANTIA SCRIPTURAE. TH.S N.166-170 1079 exemplaria transcripta tanta consensione conspirent; quod ar­ guit quidem magnam sollicitudinem et curam fidelissimam in iis transcribendis. Neque ante Christum corruptus est textus. Nam Christus aut apostoli id nunquam obiciunt adversariis, sed plane suppo­ nunt authentiam textus tunc admissi. Ceterum, cum TM conspiret substantialiter cum Vg, si haec authentica habetur, etiam et textus ille authenticus habeatur oportet 23. ARTICULUS VII De inerrantia sacrae Scripturae SuArez, De fide d.5 s.3 («Utrum Scriptura sacra sit regula fidei»); E.Mangenot, Inspira­ tion de la Bible: DTC 7,2207-2266; A.Durand, Inerrance biblique: DAFC 2,752-787; Pesch, De inspiratione 1.2 c.4; Bea, De inspiratione η.73-98; A.FernAndez, Instit. biblicae I6 J.4 n.47-85; A.Merk-A.Bea, ibid., l.i n.88-98; Bainvel, De Scriptura sacra p. 144-158; Hôpfi.Güt, Introductio generalis η. 121-182 169. Iam loquimur de effectu potissimo inspirationis, de inerrantia scilicet sacrae Scripturae. Atque diversae theoriae ad hanc inerrantiam explicandam erunt perpendendae, illae scilicet quae recenter propositae sunt ad quaestionem sic dic­ tam biblicam solvendam. Thesis 8. verae. Omnes Scripturae sententiae sunt infallibiliter 170. Notiones. Infallibilitas dicit non tantum ab­ sentiam erroris, sed impossibilitatem erroris in subiecto intel­ ligent!, vel in eius dictis aut scriptis. Ideo infallibilitas omnium sententiarum S.Scripturae dicit non tantum factum veritatis earum (inerrantia), sed impossibilitatem cuiuscumque erroris. Quaestio est igitur non tantum de facto, sed etiam de iure: nequeunt esse errores. Status quaestionis. Considerantur sententiae S.Scripturae originales sive autographae. De apographis et de versionibus affirmatur inerrantia in quantum concordent cum textu pri23 I.M.Vosté agit De revisione Bibliae Hebraicae iuxta votum Concilii Tridentini: Ang 18 (1941) 387-394· 1 Doctrina Sancti Thomae de inerrantia biblica tractatur a M.Sales, O.P. : DivThom (Pi' 3,1 (1924) 84-106; et in Xenia Thomistica 2 (1925) 24-26. 1080 M.NICOLAU, DE SACRA SCRIPTURA. IV migenio. Non igitur negatur possibilitas alicuius erroris, si textus originalis non fuerit nobis transmissus; quod sane in aliquibus rebus minoris momenti non est infitiandum. Ideo in­ terdum diversae sunt lectiones, aut possibiles glossae intro­ ductae (cf. D 2000; EB 184 [177]). 171. Adversarii. Erasmus admisit in S.Scriptura adesse posse leves errores, praesertim ob lapsus memoriae auctorum 2. Rationalistae et modernistae, non admittentes factum inspi­ rationis, libros sacros, utpote naturaliter ortos, fallibiles autu­ mant. Plures protestantes moderni infitiantur S.Scripturae inerran­ dam 3. Quidam recentiores designati in Encyclica «Humani ge­ neris», qui «sententiam, iam pluries reprobatam, renovant, se­ cundum quam Sacrarum Litterarum immunitas errorum ad ea solummodo, quae de Deo ac rebus moralibus et religiosis tra­ duntur, pertineat. Immo perperam loquuntur de sensu humano Sacrorum Librorum sub quo sensus eorum divinus lateat, quem solum infallibilem declarant» (D 2315; EB 612). 172. Doctrina Ecclesiae. Inspirationem Scripturae et implicite inerrantiam et infallibilitatem sese extendere ad res fidei et morum et ad partes saltem maioris momenti, defini­ tum est solemniter in Concilio Vaticano (D 1809). Cf. n.m. Nullum omnino esse errorem in Scriptura docuit Cle­ mens VI scribens (a.1351) de erroribus Armenorum: «Quartodecimo. Si credidisti et credis Novum et Vetus Testamentum in omnibus libris, quos Romanae Ecclesiae nobis tradidit auctori­ tas, veritatem indubiam per omnia continere» (D 570 r; EB 46 [31]). Et certe idem proponitur per magisterium ordinarium Eccle­ siae ut dogma fidei, Ita Leo XIII («Providentissimus») : «... tan­ tum vero abest ut divinae inspirationi error ullus subesse possit, ut ea per se ipsa non modo errorem excludat omnem, sed tam necessario excludat et respuat, quam necessarium est Deum, summam Veritatem, nullius omnino erroris auctorem esse. Haec est antiqua et constans fides Ecclesiae...» (D 1951s; EB 124s [109s]). Item Benedictus XV {«Spiritus Paraclitus» : D 2186; EB 452 [465]) et Pius XII («Divino afflante Spiritu»: EB 538-540; et «Humani generis» : D 2315; EB 612). 2 In c.2 ct 27 Mt; cf. Bellarmino, De verbo Dei J.i c.6 n.17-21; DTC 7,2224s. 3 Cf. Bea, De inspiratione n.73 in nota. C.I Λ.7· INERRANTIA SCRIPTURAE. TH.S N.170-17.; 1081 Cf. insuper damnationes modernistarum in Decreto «Lamentabili» (D 2011 ; EB 202 [195]), et in Encyclica «Pascendi» (EB 279-281 [272-274]); et Resp. Commissionis Biblicae (a.1915), de mente apostolorum circa parousiam (D 2179; EB 419 [432])· 173. Valor dogmaticus. Ex dictis constat thesim esse de fide divina et catholica. Cf. etiam D 2180, EB 420 [433], ubi sermo est «de dogmate catholico de inspiratione et inerran­ tia sacrarum Scripturarum...». 174. Probatur ex Scriptura. Christus et Apostoli, dum citant sacram Scripturam sub formula «scriptum est» aut simili, verba afferunt ut absolutae auctoritatis, cui omnino repugnat error (v.gr. Io 10,35; Lc 24,44; et infra n.181). Ergo habent verba sacrae Scripturae ut infallibiliter vera. Probatur ex traditione. Praeterea traditio constans et una­ nimis, perpetua et universalis, tenet omnino nullum esse errorem in Scriptura nec esse posse; quod ut dogma fidei proponitur. «Atque adeo Patribus omnibus et Doctoribus persuasissimum fuit Di­ vinas Litteras, quales ab hagiographis editae sunt, ab omni omnino errore esse immunes, ut propterea non pauca illa, quae contrarii aliquid vel dis­ simile viderentur afferre (eademque fere sunt, quae nomine novae scientiae nunc obiciunt), non subtiliter minus quam religiose componere inter se et conciliare studuerint; professi unanimes, libros eos et integros et per partes a divino aeque esse afflatu. Deumque ipsum per sacros auctores elocutum nihil admodum a veritate alienum ponere potuisse...» («Providentissimus»: D 1952; EB 127 [112]). «Porro cum divina Sacrorum Librorum inspiratione summaque eorumdem auctoritate docet Hieronymus immunitatem et omni ab errore et falla­ cia vacuitatem necessario cohaerere: quod uti a Patribus traditum communiterque receptum, in celeberrimis Occidentis Orientisque scholis didicerat... Itaque [iuxta S.Hieronymum cuius doçtrina exponitur in Litteris «Spiritus Paraclitus»] «Scriptura mentiri non potest»4, et nefas est dicere Scripturam mentiri5; immo solum erroris nominis in eius verbis admittere6...» («Spi­ ritus Paraclitus»: EB 450s [463s]). S.Clemens Romanus in hunc etiam sensum 7. S.Iustinus: «[Scripturas inter se pugnare) nunquam audebo nec cogitare nec dicere... cum persuasum habeam nullam scripturam alteri contrariam esse, fatebor potius me non intelligere quae dicuntur...»». S.Irenaeus: «Si autem omnium quae in scrip­ turis requiruntur absolutiones non possumus invenire, alterum tamen Deum, praeter eum qui est, non requiramus; impietas enim haec maxima est...» 9. Pariter S.Hippolytus '°, S.Epiphanius "; iterumS.Hieronymus 12, etS.Au« » « ’ » » >» 11 •5 In 1er 35,35s: ML 24,885 A. In Nah 1,9: ML 25,1238 C. Epist. 57 (ad Pammachium) 7,4: ML 22,573. Ad Cor 1,45,2: R 22. Dialog, cum Tryphone 65: R 138. Adversus haereses 2,28,2: R 203. In Danielem 4.6 : R 390 a. Adversus haereses Panarium 70,7: R 1106. Epist. 37 (ad Marccllam) I : R 1347. 1082 M.NICOLAU, ΠΕ SACRA SCRIPTURA. IV gustinus: «Mihi enim videtur exitiosissime credi aliquod in libris sanctis esse mendacium...· 13; idemque Augustinus: «Solis iis scripturarum libris, qui iam canonici appellantur, didici hunc timorem honoremque deferre, ut nullum eorum auctorem scribendo errasse aliquid firmissime credam, ac si aliquid in iis offendero litteris quod videatur contrarium veritati, nihil aliud quam vel mendosum esse codicem vel interpretem non assecutum esse quod dictum est, vel me minime intellexisse non ambigam» '4; et alibi: «Ibi [in Scriptura] si quid velut absurdum moverit, non licet dicere: auctor huius libri non te­ nuit veritatem, sed aut codex mendosus est, aut interpres erravit, aut tu non intelligis... In illa canonica eminentia sacrarum litterarum... non licet dubi­ tare quod verum sit...» *5. Patres ergo hanc inerrantiam et infallibilitatem Scripturae ita proponunt, ut necessario tenendam esse affirment vel pro vindicandis dogmatibus vel pro vita christiana...; non ergo agentes ut meri doctores privati. Atque hunc consensum Patrum aperte fatetur Loisy: «Si procedimus ex datis traditionis, non est locus erroris in Biblia»,6. Ratio theologica. Probari etiam potest inerrantia et infal­ libilitas Scripturae ut explicitatio conceptus de extensione inspi­ rationis ad omnes sententias Scripturae, vel consectarium ex eo. Si enim omnes sententiae Scripturae originales vel authenticae sunt inspiratae, etiam obiter dictae, omnes sunt verbum Dei. Atqui verbo Dei absolute repugnat falsitas. Ergo omnes sen­ tentiae Scripturae sunt infallibiliter verae. De veritate absoluta sacrae Scripturae et de generibus litterariis 175. Post Encyclicam «Providentissimus» controversiae or­ tae sunt de modo inerrantiam sacrae Scripturae interpretandi, propter difficultates quae ex scientiis physicis, naturalibus et historicis adesse credebantur. Alii traditionaliter, alii liberaliter rem exponebant. Sic schola quae vocata est largior >. Veritas absoluta dicitur in quantum opponitur relativae veritati. Erant enim qui sacrae Scripturae non denegabant veritatem et inerrantiam, sed relativam tantum. Quam diver­ simode explicaverunt 2. 13 Epist. 28 («id Hieronymum) 3,3: R 1417. 14 Epist. 82 (ad Hieronymum) 1.3: R 1421; D 1952; EB 127 [112]. 15 Contra Faustum Manichaeum 11,5: R 1597. Cf. etiam Dc consensu evangelistarum 2, 2r,51: R 1612. 16 Etudes *bibliques (1905) 145; Bea, De inspiratione n.75. 1 De hoc nomine, cf. EB 502 [515]. 2 De his theoriis in sensu traditional» egerant, inter alios. L.Murillo, S.I., Critica y Exe­ gesis 2.· editio (Madrid 1905); L.Fonck, S.I., Der Kampf um dic Wahrhe.it der hl.Schrift in den letztcn 25 Jahren (Innsbruck 1905); F.Ecger, Absolute und relative Wahrheit der hl.Schrift C.I Λ.7. INERRANTIA SCRIPTURAE. TH.8 Ν.Ι74-Ι76 10Ô3 176. Diversae sententiae, i) A.Loisy, modernista, distinguebat inter veritatem religiosam tantum (id quod Scrip­ tura vult docere) et veritatem oeconomicam (scilicet vestem qua exponitur veritas religiosa). Haec veritas oeconomica habet valorem relativum. Immo, iuxta falsissima placita modernismi, ipsa veritas religiosa non est absoluta, sed mutabilis pro adiunctis temporis (D 2058; EB 249 [242]). 2) Alii distinguebant inter ea quae docentur et illa quae simpliciter asseruntur; illa constituere dicebant elementum pri­ marium, haec elementum secundarium Scripturae, nec cadere sub intentione hagiographi; ideo veritatem, quae absolute in­ tendatur, quaerendam esse in elemento primario. Vel etiam sermo erat de narrationibus specietenus historicis, quae re essent vel fabulae vel legendae, vel partim historicae, partim non historicae, quasi vestimentum veritatis cum valore non absoluto, sed relativo. Ad exemplum talium interpretationum, cf. modum concipiendi historicitatem Gen c.1-3, prout describitur in Resp. Commissionis Biblicae, 30 iunii 1909 (D 2122; EB 337 [333]). J.M.Lagrange rem ita concipiebat Tantum sunt necessario vera in Scriptura illa quae docentur ab hagiographo, illa scilicet quae ab eo categorice affirmantur, id quod cognoscitur ex genere litterario. Quoad narrationes datur historia primitiva, aliquid medium inter historiam fictam (parabolam) et historiam proprie dictam; in historia vero primitiva, licet dentur errores materiales in vestitu veritatis, at non dantur formales, quia id categorice non docebatur ab hagiographis. Ita narratio de eversione Sodomae, praeter historicum nucleum de quadam magna catastrophe, non alia necessario vera contineret. D.Zannecchia similiter rem concipiebat4: In Scriptura omnia sunt vera; at non absolute, sed relative, scilicet in ordine ad illustrandum id cuius con­ firmatio absolute intenditur, i.e. in ordine ad veritates religiosas et morales. Ita in narratione Genesis de creatione. Opus est peritia ut poetica orientalis discernatur a nucleo eventus... 3) Alii sermonem faciebant de citationibus implicitis5. Aliqua desumuntur ab hagiographis in libris sacris ex legendis et fontibus popularibus, quae in se sunt falsa; sed inerrantia salvatur, quia hisce rebus convenit non veritas rei citatae, quam hagiographus non intendit, sed veritas citationis (ita revera dici vel narrari). Sunt enim citationes tacitae vel implicitae, quae (Brixen 1909): J.Linder, S.I., Die absolute Wahrheit der hl.Schrift nach der Lehre der Enz. Papst lienedikts XV «Spiritus Paraclitus·: ZkathTh 46 (1922) 254-277; Ch.Pesch, praesertim in Supplementum... 3 Cf. La méthode historique- (1904). Comparationem inter doctrinas P.Lagrange et eas Encyclicae «Divino afflante» proposuit E.Galbiati, I generi letterari seconda il P.Lagrange e la •Divino afflante Spiritu»: ScuolCatt 75 (1947) 177-186.282-292. 4 Cf. Scriptor sdcer sub divina inspiratione... (Romae 1903). 3 Ut P.Ferdinandus Prat, La Bible et Γhistoire5 (1908) 46-56. lOH-t M. N 1COI.AU, DE SACRA SCRIPTURA. IV non aperte ut tales nunc cognoscuntur, quia facile a coaevis ut tales citationes cognosci poterant, et quia deerat hebraeis modus orationis indirectae. Hagiographus vero tales citationes non fecit suas, quoad veritatem rei, nisi explicite aut aequivalenter illas approbet. Exemplum citationis implicitae esset, v.gr. Io 5,4 (admissa loci authenti­ citate): Angelus autem Domini descendebat secundum tempus in piscinam, et movebatur aqua. Et qui prior descendisset in piscinam post motionem aquae, sanus fiebat a quacumque detinebatur infirmitate : si apostolus scilicet non sumit responsabilitatem quoad veritatem rei narratae, sed tantum refert dictum populare 6. 4) Fuerunt etiam qui applicare voluerunt historiae illa prin­ cipia de veritate apparenti sensuum, quae pro rebus physicis pro­ posuerat Leo XIII (D 1947-1949; EB 121-123 [106-108]). Ita J.M.Lagrange, F.von Hummelauer, N.Peters 7. 5) Atque, in universum loquendo, statuta sunt diversa ge­ nera litteraria quae habeant veritatem sibi propriam et relati­ vam: fabula sive parabola, sine ulla veritate historica; epos his­ toricum, cum nucleo tantum historico; historia religiosa, ad pro­ movendam scilicet aedificationem religiosam; historia antiqua, seu narratio secundum opinionem vulgi vel iuxta fontem casu inventum; traditio popularis, ubi factum historicum evolvitur legendis et fabulis; narratio libera... 8. 177. Doctrina Ecclesiae. 1) Quantum ad damnatio­ nem veritatis relativae Scripturae in sensu modernismi, cf. D 2058 (EB 249 [242]; sed de hac re non specialiter agimus. 2) Non esse distinguendum inter elementum religiosum et profanum, primarium et secundarium, docuit Benedictus XV in Encyclica «Spiritus Paraclitus» (D 2186; EB 454s [467s]) et antea Leo XIII («Providentissimus»: EB 124 [109]. Item reicitur a Benedicto XV distinctio inter veritatem ab­ solutam et relativam pro rebus historicis («Spiritus Paraclitus»: D 2187; EB 456 [469]. De narrationibus specietenus historicis et de vera indole histori­ ca S.Scripturae egerunt pariter Benedictus XV («Spiritus Pa­ raclitus»: D 2188; EB 461 [474]) et Responsiones Commissio­ nis Biblicae: in genere (D 1980; EB 161 [154]) et de tribus priori­ bus capitibus Geneseos (D 2121-2128; EB 336-343 [332-339]). Λ Cf. F.Prat, J&us Christ 1 p.403. 7 De his auctoribus, cf. Pesch, Supplementum p.29-32. * Plura de his praesertim a F.von Hummelauer, S.I., qui illa proponit ad discussionem in libro Exeftetisches zur Inspirationfraee (Freiburg i.Br. 1904). De generibus litterariis cf Ro­ bert-Tricot. Initiation biblique2 c.6; Bea, Notae historicae... (1947) p.42-48. C.I Λ.7. INERRANTIA SCRIPTURAE. TH.8 N.I76-180 1085 Similiter de neganda in hagiographis expressione humanorum sensuum, quibus error subesse possit (D 2179-2181; EB 419-421 [432-434])· 3) De non facile admittendis citationibus implicitis egerunt Resp. Commissionis Biblicae (D 1979; EB 160 [153]), Encyclica «Pascendi» (D 2090; EB 273 [266]) et Encyclica «Spiritus Para­ clitus» (D 2188; EB 461 [474]). 4) De non transferendis historiae iis quae Leo XJII dixit de veritate apparenti sensuum authentice locuti sunt Benedic­ tus XV («Spiritus Paraclitus»: D 2186s; EB 454-458 [467-471 ]) et Pius XII («Divino afflante»: EB 539). 5) De non admittendo in Bibliis genere litterario quod re­ pugnet sanctitati et veritati Dei tractant Encyclicae «Spiritus Pa­ raclitus» (D 2188; EB 461 [474]), «Divino afflante» (D 2294; EB 559) et «Humani generis» (D 2330; EB 618; infra, n.188). 178. In genere loquendo, recenter Pius XII, in quinqua­ gesimo anniversario Encyclicae «Providentissimus», inculcat ut doctrinam tanta cum gravitate expositam a Leone XIII omnes religiose teneant ipseque auctoritate sua proponit et confirmat («Divino afflante»: EB 538-540). 179. Doctrina Ecclesiae etiam data est relate ad scripta sacra particu­ laria: De Pentateuchi authentia et substantiali historicitate, etsi non necessa­ rio tenendum sit Moysen omnia et singula sua manu scripsisse vel amanuen­ sibus dictasse; fontes vero adhibuisse et postea modificationes accidentales textui obvenisse (D 1997-2000; EB 181-184 [174-177]). De loannis evangelii veritate historica (D 2016-2018.2110-2112; EB 207-209.187-189 [200-202. 180-182]). De indole prophetica et de auctore libri tsaiae (D 2115-2119; EB 291-295 [287-291]). De indole historica trium priorum capitum Geneseos (D 2121-2128; EB 336-343 [332-339])· De auctoribus et de tempore composi­ tionis psalmorum (D 2129-2136; EB 344-351 [340-347]). De euangeliis synap­ ticis et de Actibus Apostolorum (D 2148-2171; EB 318-411 [401-424]). De epistolis S.Pauli pastoralibus et ad Hebraeos (D 2172-2178; EB 412-418 [425-431])- 180. Recentior vero est epistola Secretarii Commis­ Biblicae ad Emmum.Cardinalem Suhard, Parisiensem Archiepiscopum, iuxta quam haec constant 9: Decreta et responsiones praecedentia eiusdem Commissio­ nis, de narrationibus tantum specietenus historicis die 23 iunii 1905 (D 1980; EB 161 [154]), de authentia mosaica Pentateuchi die 27 iunii 1906 (D 1997-2000; EB 181-184 [174-177]). de sionis 9 Lege hanc epistolam in AAS 40 (1948) 45-48; EB 577-581 ; D 2302; et cf. sis A.Bea. S.I., 11 problema dei Pentateuco e della storia primordiale: GivCatt 99,2 (1948) 116-127; et J.M.VOSTÉ» O.P.. El reciente documento de la Pontificia Comisidn Btblica: EstBibI 7 (19481 US-MS- iosô M.NtCOLAU, DE SACRA SCRIPTURA. IV charactere historico trium capitum Geneseos, die 30 iunii 1909 (D 2121-2128; EB 336-343 [332-339]): haec nullatenus inter­ dicunt examen vere scientificum horum problematum iuxta in­ venta recentiora. Ad hanc iustam libertatem, intra limites traditionalis doctrinae Ecclesiae, hortabatur Summus Pontifex Pius XII: «Hac tamen in rerum condicione catholicus interpres, actuoso fortique suae disciplinae amore actus, ac Sanctae Matri Ecclesiae sincere devotus, neutiquam retineri debet, quominus diffi­ ciles quaestiones hucusque nondum enodatas, iterum atque iterum aggredia­ tur, non modo ut quae ab adversariis opponantur propulset, sed ut solidam etiam explicationem reperire enitatur, quae et cum Ecclesiae doctrina cum iisque nominatim quae de sacra Scriptura ab omni errore immuni tradita sunt, fideliter concordet et certis quoque profanarum disciplinarum conclu­ sionibus debito modo satisfaciat. Horum autem strenuorum in vinea Domini operariorum conatus non solummodo aequo iustoque animo, sed summa etiam cum caritate indicandos esse ceteri omnes Ecclesiae filii meminerint; qui quidem ab illo haud satis prudenti studio abhorrere debent, quo quid­ quid novum est, ob hoc ipsum censetur impugnandum aut in suspicionem adducendum» ('«Divino afflante»: EB 564). Quod quidem iterum in memo­ riam revocatur in hac epistola. Datur quoque invitatio ad studium problematum Pentateuchi, habita ratione sanae criticae et conclusionum scientiarum con­ nexarum. Quantum ad formas litterarias undecim priorum capitum Geneseos animadvertendum est «has formas litterarias non re­ spondere ullis e nostris categoriis classicis, nec posse iudicari ad lucem generum litterariorum graecolatinorum aut moder­ norum. Non potest ergo negari aut affirmari earum historicitas simul et coniunctim («en bloc»), quin eis indebite applicentur normae cuiusdam generis litterarii ad quod non pertinent» 10. Sed «declarare a priori [id quod antea non raro factum est] quod hae narrationes non continent historiam in moderno sensu, facile ansam praeberet intelligendi quod nullam prorsus historiam continent, dum narrant in locutione simplici et figurata, adap­ tata intelligentiis generis humani minus evoluti, veritates funda­ 10 «La question des formes littéraires des onze premiers chapitres de la Genèse est bien plus obscure et complexe. Ces formes littéraires ne répondent à aucune de nos catégories clas­ siques et ne peuvent pas être jugées à la lumière des genres littéraires gréco-latins ou moder­ nes. On ne peut donc en nier ni affirmer l’historicité en bloc sans leur appliquer indûment les normes d’un genre littéraire sous lequel ils ne peuvent pas être classés. Si l'on s’accorde à ne pas voir dans ces chapitres de l'histoire au sens classique et moderne, on doit avouer aussi que les données scientifiques actuelles ne permettent pas de donner une solution positive à tous les problèmes qu’ils posent. Le premier devoir qui incombe ici à la éxegèse scientifique consiste tout d’abord dans l’étude attentive de tous les problèmes littéraires, scientifiques, historiques, culturels et religieux connexes avec ces chapitres; il faudrait ensuite examiner de près les procédés littéraires des anciens peuples orientaux, leur psychologie, leur manière de s’exprimer et leur notion même de la vérité historique; il faudrait, en un mot, rassembler sans préjugés tout le materiel des sciences paléontologique et historique, épigraphique et littéraire. C’est ainsi seulement qu’on peut espérer voir plus clair dans la vraie nature de certains récits des premiers chapitres de la Genèse». AAS 40 [1948] 47; EB 581 ; D 2302. C.I Λ.7. INERRANTIA SCRIPTURAE. TH.8 N.lSo-181 1087 mentales praesuppositas pro oeconomia salutis, simul et de­ scriptionem popularem originum generis humani et populi electi» 11. Et Encyclica «Humani generis» aiebat: «... peculiari modo deploranda est quaedam nimio liberior libros histo­ ricos Veteris Testamenti interpretandi ratio, cuius fautores Epistulam haud: ita multo ante a Pontificio Consilio de re biblica Archiepiscopo Parisiens! datam ad suam defendendam causam immerito referunt. Haec enim Epistu­ la aperte monet undecim priora capita Geneseos, quamvis cum historicae compositionis rationibus proprie non conveniat, quibus eximii rerum gesta­ rum scriptores graeci et latini, vel nostrae aetatis periti usi fuerint, nihilomi­ nus quodam vero sensu, exegetis amplius investigando ac determinando, ad genus historiae pertinere; eademque capita, oratione simplici ac figurata mentique populi parum exculti accommodata, tum praecipuas veritates re­ ferre, quibus aeterna nostra procuranda salus innititur, tum etiam popularem descriptionem originis generis humani populique electi. Si quid autem ha­ giographi antiqui ex narrationibus popularibus hauserint (quod quidem concedi potest), numquam obliviscendum est eos ita egisse divinae inspira­ tionis afflatu adiutos, quo in seligendis ac diiudicandis documentis illis ab omni errore immunes praemuniebantur» (D 2329; EB 618). 181. Notanda ad solutionem «quaestionis biblicae». Ut in hac quaestione biblica recte aestimanda caute simul et soller­ ter procedamus, iuvat animadvertere ad sequentia: 1) Christus et apostoli multa proferunt ex Scrip­ tura ut absolute vera, etiam quoad puncta singularia his­ toriae, ex ipsis quidem libris, quos historiam non criticam con­ tinere dicerent nonnulli. «Sive enim doceat, sive disputet [Christus], ex qualibet Scripturae parte sententias affert et exempla, et uti talia affert quibus sit necessario creden­ dum; quo in genere ad lonam et Ninivitas, ad reginam Saba et Salomonem, ad Eliam et Elisaeum, ad David, ad Noe, ad Lot et Sodomitas et ipsam uxo­ rem Lot, sine ullo discrimine provocat» (cf. Mt 12,3.39-42; Lc 17,26-29.32) («Spiritus Paraclitus»: EB 463 [476]). Similiter S.Petrus loquitur de Noe fabricante arcam et de diluvio (1 Petr 3,20; 2 Petr 2,5); de eversione Sodomorum et Gomorrhaeorum et de Lot (2 Petr 2,6.7). S.Paulus pariter sermonem facit de miris eventibus in ex­ 11 «Déclarer à priori que leurs récits [priorum capitum Genescosl ne contiennent pas de l'histoire au sens moderne du mot, laisserait facilement entendre qu’ils n’en contiennent en aucun sens, tandis qu’ils relatent en un langage simple et figuré, adapté aux intelligences d’une humanité moins développée, les vérités fondamentales présupposées à l’économie du salut, en même temps que la description populaire des origines du genre humain et du peuple élu. En attendant il faut pratiquer la patience qui est prudence et sagesse de la vie». AAS 40 (1948) 47: EB 581; D 2302. 1088 M.N1COLAV, DE SACRA SCRIPTURA. IV odo filiorum Israel peregrinandum in Palaestinam (i Cor io, i-io); et enarrat multa mira decursu temporum facta per fidem (Hebr 11,4-40). 182. 2) Consensus Patrum et theologorum non fa­ iis «qui rectis quidem, si intra certos quosdam fines con­ tineantur, principiis sic abutuntur, ut fundamenta veritatis Bibliorum labefactent et doctrinam catholicam communiter a Patribus traditam subruant. In quos Hieronymus si adhuc viveret, utique acerrima illa sermonis sui tela coniceret, quod sensu et iudicio Ecclesiae posthabito, nimis facile ad citationes, quas vocant implicitas, vel ad narrationes specietenus historicas confugiunt; aut genera quaedam litterarum in Libris Sacris inveniri contendunt, quibuscum integra ac perfecta verbi di­ vini veritas componi nequeat; aut de Bibliorum origine ita opinantur, ut eorundem labet vel prorsus pereat auctoritas» («Spiritus Paraclitus»: EB 461 [474]; D 2188). vet 183. 3) Quantum ad theorias supra expositas iuvat quoque observare: A. Inerrantiam Scripturae non derivari praecise ex fine scrip­ toris, ad illa tantum quae ipse docere intendit; sed derivari ex natura inspirationis, ad illa omnia quae vi huius influxus asse­ runtur. B. Aliquando veritas aliqua religiosa procul dubio potest do­ ceri sub forma narrationis fictae vel parabola configurari (v.gr. Lc 10,30-37 de bono Samaritano), quae quidem habebunt valorem relativum, non absolutum. Sed id argumentis solidis probari debet; et non facile nec temere, sed iuxta sensum Ecclesiae procedendum (D 1980; EB 161 [154]). In qua quidem re ca­ veri debet ne plus aequo argumentis mere suppositis concedatur, iis scilicet nondum rite probatis 12; ita ut non introducatur illa confusio qua quis nesciat iam narrationes veras a fictitiis di­ stinguere nec ulla obiectiva norma ad rem discernendam relin­ quatur. Aliquando res, etiam spectata traditione Ecclesiae, dubia 12 «Idque nonnulli et nimis infesto animo faciunt ncc satis aequo iudicio; qui sic fidunt profanis libris et documentis memoriae priscae, perinde ut nulla eis ne suspicio quidem erroris possit subesse, libris vero Scripturae Sacrae, ex opinata tantum erroris specie neque ea probe discussa, parem abnuunt fidem· («Provident issimus»: EB 123 [108]. «Permulta enim ex omni doctrinarum Renere sunt diu multumque contra Scripturam iactata, quae nunc, utpote inania, penitus obsolevere; item non pauca de quibusdam Scripturae locis (non proprie ad fidem morumque pertinentibus regulam) sunt quondam interpretando proposita, in quibus rectius postea vidit acrior quaedam investigatio. Nempe opinionum commenta delet dies; sed veritas manet et invalescit in aeternum (3 Esdr 4,38!...» (•Providcntissimus·: EB 131 (t 16]). Cf. et «Divino afflantes*: EB 562-566. C.I Λ.7. INERRANTIA SCRIPTURAE. TH.S N.181-186 1089 manebit, ut si agitur de Os 1-3; neque id mirum videri debet (cf. «Divino afflante»: EB 563) 1314 . 184. In narrationibus sacris, licet non sint historia critica in nostro sensu, ea technica scientifica et methodica fontium investigatione sicut hodie fieri solet, at multae res cognosci poterant ingenio et acumine naturali, fontes vero cognosci et pervestigari vel scripti vel ope traditionis popularis, quae erat maxime tenax apud orientales familias. Et constat praeterea, id quod pervestigatio «iam lucide comprobavit, israeliticum populum inter ceteras Orientis veteres nationes in historia rite scribenda, tam ob antiquitatem, quam ob fidelem rerum gestarum relationem singulariter praestitisse; quod quidem ex divinae in­ spirationis charismate atque ex peculiari historiae biblicae fine, qui ad religionem pertinet, profecto eruitur» («Divino afflante»: EB 558s;'D 2294). 185. Et multa certe ex traditione populari vel familiari exhausta et cognita sunt; sed admirabili sane sobrietate et sim­ plicitate (quod praesertim apparebit, si comparantur cum tra­ ditionibus Aegyptiorum et Babyloniorum) simul etiam cum magna sinceritate, quae manifestat vitia progenitorum. Et licet saepe habeatur historia incompleta, scilicet primario religiosa; at historia incompleta non est historia falsa. Verum quidem est ad rectum iudicium ferendum rationem habendam esse formae litterariae, qua illi antiqui orientales scrip­ tores res proponere solent: genealogiae artificiosae, narrationes per gradus et repetitiones ad modum circulorum concentrico­ rum (v.gr. Gen c.i et 5), citationes ad sensum... '4. 186. C. De citationibus in Scriptura contentis animad­ verte sequentia: Sunt aliquae citationes explicitae (v.gr. Act 17,28: sicut et quidam vestrorum Poetarum dixerunt...; et Num 21,14; 2 Reg 1,18), in quibus adest «veritas citationis» et insuper «veritas rei citatae», si hagiographus expresse vel implicite asserit id verum esse. Utrum dentur citationes implicitae, i.e. illae quae ab hagiographo ex aliquo fonte desumuntur, quin id expresse dicat, et de quibus censendus sit nolle responsabilitatem sibi assumere, sed rem iudicio lectorujn relinquere (qui eo tempore bene scire ■ ‘3 Quantum ad statum hodiernae disputationis v.gr. relate ad librum Tobiae, recenter egit J.Prado, C.SS.R.. La indole litoraria dei libro de Tobit: Scfarad 7 Î1047) 373-304. 14 Cf. «Divino afflante*: EB 558-561 : D 2294. Tcologta I 35 10&0 M.NICOLAU, DE SACRA SCRIPTURA. IV possent agi de aliquo citato): id prudenter dijudicabitur, si re­ cordatur quis hanc esse normam generalem narrationis, auc­ torem tamdiu in se suscipere responsabilitatem rei dictae, quamdiu non indicat se de earum veritate aut dubitare aut iudi­ cium suspendere; id a fortiori valere, si agatur de sacra Scrip­ tura, per quam Deus nos docere vult suam providentiam, id quod aegre obtineretur si tota historia sacra in dubia resolve­ retur. Ideo auctor sacer censendus est loqui nomine proprio, nisi contrarium solide probetur (D 1979; EB 160 [153]). In 2 Par 5,9; 8,8 dantur exscriptiones ex documentis, quia illud «usque in praesentem diem» non erat iam verum tempore conscriptionis libri; sed hae sunt potius citationes explicitae quam implicitae, quia auctor sacer saepe citat fontes. 187. D. Solutio ex apparentia sensibili in rebus astronomicis, quae de rebus physicis valere potest, non potest adduci ad historiam. Etenim ab omnibus admittitur, etiam ab astronomis, modus loquendi de rebus astronomicis secundum apparentiam sen­ sibilem; sic sermo est de «sole elevato, orto...», de stellis «fixis», «primae aut secundae magnitudinis...»; nec ideo quis dicit tales astronomos errare: quia Physica est scientia de phaenomenis. At vero Historia non est de phaenomenis quae constanter appa­ rent et de quibus homines secundum apparentiam loquantur; sed est de rebus quae fuerunt, prout fuerunt. Nec valet invocare verba Leonis XIII in Encyclica «Providentissimus» (D 1947-1949; EB 121-123 [106-108]), quae si attente legantur, non suadent similem modum interpretandi historiam secundum apparentiam, sed similem modum refellendi adversa­ rios historicae veritatis. Conferatur quoque interpretatio authen­ tica Benedicti XV («Spiritus Paraclitus»: D 2187; EB 455-458 [468-471]) et Pii XII («Divino afflante»: EB 539) I5. 188. E. In generibus litterariis Orientis investigandis am­ plus sane patet campus. Et necessarium omnino est investi­ gare quo genere litterario liber conscriptus sit vel pericopa, ut hoc modo genuina scribentis mens erui possit. Aliter enim intelliguntur res dictae in aliqua allegoria vel parabola (v.gr. lud 9.8-15), vel in cantu epico (v.gr. Ps 103); aliter autem in nar­ ratione historica. 15 De hac re F.Asensio. S.I., Los principias establecidos en la Enciclica «Providentissimus Deus» acerca de la descripciôn de to* fenômenos naturales, Jautorizan su extension al relato de Î9,s hechos histôricos seçùn la doctrina de Léon XIII y de Benedicto XV?: EstBibl 5 (1946) 245-270. C.I Α·7· INERRANTIA SCRIPTURAE. TH.8 N.186-190 1091 Omnia sane genera litteraria componi possunt cum inspira­ tione, nisi illa quae natura sua sint immoralia (ut aliqua ha­ bentur in classica poësi), aut eo tendant ut in errorem inducant. Sic mythus, intellectus ut fabula religiosa falsa, v.gr. personificando res naturales (foecunditatem terrae, etc.) quasi en­ tia divina, non est genus litterarium compossibile cum inspi­ ratione; sed mythus in sacra Scriptura citatus aut mere expres­ sus ut ornamentum litterarium admitti poterit qua talis, scilicet ut mere citatus, aut pure metaphoricus. Admitti etiam poterunt narrationes fictae, dummodo qua tales cognosci possint et non necessario verbis narrationis adscribatur veritas proprio sensu historica 16. Sic datur modus loquendi allegoricus, ut in Cantico canticorum, quod est carmen allegoricum describens amorem et unionem mysticam inter lahveh et populum suum; et verum est inveniri in Scriptura di­ versa genera litteraria, sive poetica sive didactica sive narrativa, ubi narrationi fabula miscetur (lud 9,8-15). «A libris enim Sacris nulla aliena est illarum loquendi rationem, quibus apud veteres gentes, praesertim apud Orientales, humanus sermo ad sen­ tentiam exprimendam uti solebat, ea tamen condicione, ut adhibitum di­ cendi genus Dei sanctitati et veritati haud quaquam repugnet, quemadmo­ dum pro sagacitate sua iam ipse Angelicus Doctor hisce verbis animadvertit: «In Scriptura divina traduntur nobis per modum quo homines solent uti» 17 («Divino afflante»: EB 559; D 2294). «Quae autem ex popularibus narrationibus in Sacris Litteris recepta sunt, ea cum mythologiis aliisve id genus minime aequanda sunt, quae magis ex effusa imaginatione procedunt quam ex illo veritatis ac simplicitatis studio, quod in Sacris Libris Veteris etiam Testamenti adeo elucet ut hagiographi nostri antiquos profanos scriptores aperte praecellere dicendi sint» («Humani generis»: D 2330; EB 618). 189. Critérium ad genus litterarium cognoscendum erit forma externa qua homines in respectivo genere litterario uti solent, nisi aliud solide probetur; insuper et traditio Ecclesiae, si quae universalis affirmari potest (cf. n.250-262). Canticum canticorum tam ex notis internis quam ex traditione constat esse carmen allegoricum. Dedeceret tamen Deum, si aliquis liber, qui secundum formam externam historicus per saecula universaliter est habitus, tandem non nisi narrationes fictas con­ tineret. 190. Ideo, ut conclusio, studium generum litterariorum antiquorum admodum desideratur, ut de multis locis Scripturae recta ac certa interpretatio adhiberi possit. 16 Cf. Bea, De inspiratione n.89.94. 17 Comment, ad Hebr c.i lect.4. 1092 M.XICOIAU, DE SACRA SCRIPTURA. IV 191. Obiectiones. 1. Dantur in Scriptura errores astronomie!: v.gr. Gen r,i6 (sol et luna duo luminaria magna); Mt 24,29 (stellae cadent de caelo); los 10,13 (sol et luna steterunt)... Resp. Haec omnia spectant ad apparentiam sensibilem, quod sufficit ad veritatem earum sententiarum; et sic loquendo non exprimitur ullus error. 2. Dantur errores cie historia naturali et cosmographia: Lev 11,6; Deut 14,7 (lepus habetur aniinal ruminans); Lev 11,19 (vespertilio [murciëlago] recensetur inter aves); lob 26,11 (columnis caeli innituntur); lob 37, 18 (caelis quasi aere fusi sunt); Ps 135,6 (orbis dicitur firmatus super aquas); Mt 13,32; Mc 4,31 (granum sinapis dicitur minimum inter semina). Resp. In his non sunt errores, quia significatio verbi et sensus sententiae desumenda sunt ex adiunctis; hic autem auctores sacri non intendunt scientificam terminologiam, sed ad opinionem popularem dicta sunt, qualiter saepe loqui solemus, non semper philosophice et scientifice subtiliter; vel dicunt sermone poetico. Atque in hoc modo loquendi nullus error invenitur. Et, etiamsi coaetanei pro praeiudiciis aut falsis ideis temporis falso de his rebus interne cogitassent, at talis error obiective in libris sacris non exprimitur. 3. In Lc 2,33 loseph dicitur pater citis (Christi). Resp. Pater, ut putabatur, sicut idem ait Lc 3,23. 4. Qui vocati a loseph ingressi sunt Aegyptum fuere iuxta Act 7,14 septuagintaquinque; et iuxta Gen 46,27 omnes fuere septuaginta. Ergo alter­ utra sententia Scripturae est falsa. Resp. 1) Stephanus id dicens sequitur lectionem LXX, quae habet 75, dum Vg legit 70. Ergo alterutra lectio est falsa, conc.; agitur de duplici sen­ tentia originali discrepante, nego. 2) S.Stephanus in hac re (et in aliis suae concionis) subiective errare potuit, vel oratorio modo loquens minus exacte aliqua expressit: id transeat (neque enim, etsi plenus Spiritu Sancto, explicite approbantur omnia quae dicit in hac concione; et generatim exegetae catholici admittunt possibilita­ tem horum dictorum minus exactorum) ,8. Sed minime datur error in con­ signatione huius erroris per S.Lucam. Cf. quid de re dicat S.Hieronymus (in obiectione 14). 5. Mt 27,9s refert verba quasi leremiae, quae non sunt apud hunc pro­ phetam. Resp. 1) Fortasse in autographo non erat leremias, sed Zacharias, ubi revera reperiuntur. 2) Verba allata a Mt inveniuntur in Zach 11,12s ubi Zacharias in re gerebat typum Domini circa valorem quo appretiatus fuit; et adduntur a Mt verba ex 1er (18,2; 19,1.11; 32,6s) quae agunt de campo figuli...; iuxta modum pristinum citandi Scripturam. Evangelista igitur utitur terminis sa­ cris, in quibus Deus praeviderat et intenderat typum aliquem rerum a Chris­ to gestarum vel cum eo connexarum >9. 6. Iuxta S.Augustinum 20 et Leonem XIII («Providentissimus»: D 1947; EB 721 [106]), Spiritus Dei qui loquebatur per scriptores sacros noluit docere homines quae nulli saluti profutura essent. Atqui historia profana, non religiosa, nulli saluti prodest. Ergo non est obiectum magisterii divini per Scripturam. 18 Cf. A.Boudou, Verbum salutis 7 (Actes des Apôtres) in Act 7,2-16; in ed.6fc (1933) p.137; Pesch. De inspiratione n.438; A.Durand, Inerrance biblique: DAFC 2,763. 19 Cf. A.Durand. Verbum salutis 1 (S.Matthieu) in hunc locum; in ed.21.· (1929) P.506S20 Dc Gen ad litt. 2,9.20: ML 34,270. C.I Λ.7. INERRANTIA SCRIPTURAE. TH.8 N.IÇI 1093 Dist. mai. Iuxta S.Augustinum et Leonem XIII, in locis indicatis, Spiritus Dei noluit «ista (videlicet intimam adspectabilium rerum constitutionem) docere homines, nulli saluti pro­ futura», conc. mai.; noluit docere quae spectant ad historiam profanam, nego mai. η. Atqui iuxta Leonem XIII hagiographus de rebus physicis loquens, «ea secutus est quae sensibiliter apparent»... quod quidem «ad cognatas disci­ plinas, ad historiam praesertim iuvabit transferri» («Providenlissimus» : D 19471949; EB 121-123 [106-108]). Ergo historia profana in Bibliis potest tantum habere apparentiam veritatis. Resp. Iuxta Leonem XIII illud «ad cognatas disciplinas, ad historiam praesertim, iuvabit transferri, nimirum haud dissimili ratione adversariorum fallacias refellendo et historicam sacrae Scripturae fidem ab eorum impugna­ tionibus tuendo» 21, conc.; quasi historia, quae est de veritate (non de phaeno­ menis, sicut Physica), possit habere veritatem mere apparentem, nego. 8. Sicut sunt defectus in verbis et in forma externa Scripturae, ad quae inspiratio se extendit, qui sane defectus tribui debent imbecillitati instru­ menti adhibiti; ita possunt esse defectus veritatis in iis sententiis quae inser­ viant ut vestimentum nuclei religiosi, qui doceri intenditur. Nego paritatem. Verba et forma externa libri inspirati, non obstante in­ fluxu inspirativo in illa, pertinent ad partem materialem libri, quae admittit defectus qui tribui debent virtuti deficienti instrumenti a Deo adhibiti; sen­ tentiae vero, etiam illae quae inserviant ut vestimentum veritatis principalis, perlinent ad partem formalem libri, quae debent habere veritatem cuiusque generis litterarii propriam; omnis enim auctor respondet de omnibus senten­ tiis libri. Ideo repugnat ut verbum Dei scriptum admittat errores, etsi ad­ mittat defectus litterarios. 9. Deus habet in Bibliis condescensionem, iuxta S.Ioannem Chrysostomum («Divino afflante»: EB 559; D 2294). Ergo nihil mirum si etiam legen­ dis popularibus non criticis uti voluerit ad componendos libros sacros. Dist. antec. Deus habet condescensionem cum errore, nego antec.; excluso omni errore, quatenus in sua revelatione ad homines utitur anthropomorphismis, theophaniis, figuris rhetoricis et tropis locutionis, atque loquitur prout res sensibus apparent in rebus physicis, conc. antec. Haec condescensio locum habet relate ad styluin et modum loquendi, non relate ad quendam abu­ sum legendarum popularium, in quibus falsa veris sine ullo criterio possibili congererentur 22. 10. Patres ad tuendam inerrantiam Scripturae non ha­ buerunt difficultates tam magnas, sicut nos habemus. Ergo non valet eorum testimonium de inerrantia Scripturae. Resp. Patres habuerunt suas difficultates et magnas; sed nunquam illas solverunt dicendo aliquid esse falsum; neque concesserunt placitis nondum rite probatis. Praeterea testimo­ nium Patrum cogit nos non in interpretationibus scientificis quas dederunt, sed in modo eorum sese gerendi relate ad Scrip­ turam ut verbum Dei absolutae auctoritatis. 21 Pius XII, «Divino afflante* (EB 539): cf. et «Spiritus Paraclitus» (EB 458 [471]: D 2187). 22 De hac re vide F. Fabri, La «condiscendenza» divina nell'ispirazionc biblica seconda S.Gio­ vanni Crisostomo: Bibi 14 (1933) 330-347« 1094 M.nicoi.au, de sacra SCRIPTURA. IV 11. Inst. Res quae non pertinent ad fidem et mores, ut est historia pro­ fana, non est obiectum magisterii Ecclesiae ac proinde neque Patrum. Ergo historia profana Bibliorum non est obiectum magisterii ecclesiastici et Patrum. Dist. antec. Res quae non pertinent ad fidem et mores non sunt obiectum saltem indirectum magisterii ecclesiastici, nego antec., quatenus si perperam exponantur possent contradicere dogmati, ac proinde Ecclesia ius habet excludendi falsas interpretationes (cf. n.239-242); hae vero res non sunt obiectum directum magisterii ecclesiastici, subdist.: res illae prout narrantur materialiter sumptae, transeat; illae res formaliter sumptae, quatenus ha­ bent formam inspirationis et sunt obiectum illius, nego. Patres et magiste­ rium Ecclesiae possunt testari facta narrata, etsi profana, esse inspirata; et quatenus talia sunt obiectum magisterii ecclesiastici et Patrum, qui testifi­ cantur in illas sententias cadere inspirationem seu esse verbum Dei. 12. Iuxta S.Hieronymum sunt contradictiones insolubiles in Bibliis: «Hoc vero problema cum legissem, coepi mecum tacitus aestuare, et e vesti­ gio Genesim Exodumque percurrens, reperi loca, in quibus scripta sunt, quae videntur facere quaestionem. Ac primo aestimabam spiritualibus spi­ ritualia comparans, indissolubilia esse sicut et multa alia...» 23. Resp. Dantur in Bibliis sententiae obieclive contradictoriae et difficulta­ tes insolubiles, nego; dantur iuxta S.Hieronymum difficultates subiective et pro aliquo homine insolubiles, conc. 13. Idem S.Hieronymus ait: «Prophetam non dixere [Septuaginta] Ananiam, ne scilicet prophetam viderentur dicere qui propheta non erat; quasi non multa in scripturis sanctis dicantur iuxta opinionem illius temporis quo gesta referuntur, et non iuxta quod rei veritas continebat» 24. Resp. Hieronymus hic non enuntiat principium generale, sed in casu particulari explicat cur Ananias non vocetur propheta. 14. Idem Hieronymus: «Hoc autem generaliter observandum, quod ubicumque sancti apostoli, aut apostolici viri, loquuntur ad populos his plerumque testimoniis abutuntur, quae iam fuerant in gentibus divul­ gata...» 25. Resp. S.Hieronymus loquitur de concione Stephani in Act 7,14 ubi di­ cuntur 75 animae ingressae Aegyptum; eo quod Stephanus et Lc adhibuerit (ex interpretatione Hieronymi) lectionem ex vulgata versione LXX. Illud vero «abutuntur» aequivalet simpliciter «utuntur». 15. Iterum S.Hieronymus.· «Longum est universa ludicum gesta per­ currere; et totam Samson fabulam ad veri solis (hoc quippe nomen eius sonat) trahere sacramentum»26. Resp. Haec vox fabula est anceps, et potest applicari ad veram historiam, iuxta mentem loquentis. Audiatur igitur quomodo Hieronymus ibidem pro­ sequatur: «Ad Regum libros veniam quando in tempore messis, obsecrante Samuele, pluviae de caelo, et flumina repente manarunt; et David unctus in regem est; et Nathan et Gad prophetaverunt mysteria; cum Elias igneo raptus est curru, et Elisaeus spiritu duplici mortuus mortuum suscitavit. Haec et cetera quae de sanctis scripta sunt, nisi quis universa crediderit, in Deum sanctorum credere non valebit...» 23 24 23 26 Epist. 36 (ad Damasum) to: ML 22,456. In 1er 5,28.10: R 1409. Quaest. hebraicae (in Gen 46,27): ML 23,1053. Comment, in epist. ad Philem.: ML 26,645. C.i. INTERPRETATIO SCRIPTURAE. N.igi-lgj 1095 CAPUT II De interpretatione sacrae Scripturae A.FernAndez, Instit. biblicac6 I.4 pars 1; Pesch, De inspiratione n.543-564: Hopfl-Gut, Introductio generalis para 4 n.559-696; J.Prado, Propedeutica biblica6 I.3 n.205-263. 192. Hermeneutica (ab έρμηνεύειν, interpretari) est dis­ ciplina, simul ars et scientia, quae tradit normas rectae inter­ pretationis librorum sacrorum. In hac interpretatione magna esse potest difficultas, oriens non tantum ex diversitate linguae, temporis, morum, locorum remotorum spectantium ad libros sacros, sed etiam procedens ex materia tractata (religiosa, supernatural!) et ex eius origine divina. «Quo in genere—dicebat Leo XIII—animadvertisse oportet, ad ceteras difficultatis causas, quae in quibusvis antiquorum libris intelligendis fere occurrunt, proprias aliquas in Libris sacris accedere. Eorum enim verbis, auctore Spiritu Sancto, res multae subiciuntur quae humanae vim aciemque rationis longissime vincunt, divina scilicet mysteria et quae cum iUis con­ tinentur alia multa; idque nonnunquam ampliore quadam et reconditiore sententia, quam exprimere litterae et hermeneuticae leges indicare videantur: alios praeterea sensus, vel ad dogmata illustranda vel ad commendanda praecepta vitae, ipse litteralis sensus profecto adsciscit. Quamobrem diffi­ tendum non est religiosa quadam obscuritate sacros Libros involvi, ut ad eos, nisi aliquo viae duce, nemo ingredi possit Deo quidem sic providente (quae vulgata est opinio SS.Patrum), ut homines maiore cum desiderio et studio illos perscrutarentur, resque inde operose perceptas mentibus ani­ misque altius infigerent; intelligerentque praecipue, Scripturas Deum tra­ didisse Ecclesiae, qua scilicet duce et magistra in legendis tractandisque eloquiis suis certissima uterentur» («Providentissimus * : EB 108 [93]). 193. Obiectum proprium huius disciplinae est sensus Scripturae. Sensus est mentis conceptus quem quis verbo suo attentis adiunctis exprimit; v.gr. cum quis exprimit vocem gallus, at­ tentis adiunctis vult significare vel virum determinatae natio­ nis, vel determinatum animal. < Significatio autem est omnis idea quae verbis inesse pot­ est independenter a loquentis intentione, prout in lexicis inve­ niri possunt; v.gr. vox «colere» potest habere significationem actionis «agriculturae», et actionis «cultus divini». 1 Cf. S.Hieronymus, Epist. 53, al.103 (ad Paulinum) 4: ML 22,343. 1096 M.nicoi.au, de sacra SCRIPTURA. IV Erit igitur obiectum proprium Hermeneuticae 3ocere prin­ cipia generalia quibus sensüs sacrae Scripturae sit determinan­ dus in singulis locis. Exegeseos vero erit haec principia genera­ lia casibus particularibus applicare. 194. Divisio Hermeneuticae. Tres partes in ea consi­ derari solent: Prima pars tractat in universum de sensibus S.Scripturae et dicitur Noematica. Alia considerat modum in­ veniendi sensum S.Scripturae et vocatur Heuristica. Tertia de­ nique studet modo proponendi sensum S.Scripturae et dicitur Prophoristica. ARTICULUS I De sensibus sacrae Scripturae 2 195. Divisiones circa sensum S.Scripturae. Exposita notione generali sensus S.Scripturae, iam divisiones et species illius considerandae sunt. Sensus litteralis est id quod verba immediate significant. Sensus realis vel typicus est id quod res significata per verba vicissim ipsa significat. Sic, v.gr., mactatio agni paschalis ab israelitis est res significata per verba narrationis in Ex 12,46s et Num 9,12; sed haec res, significata immediate per verba, aliud vicissim significabat, iuxta Io 19,36; nimirum referebatur ad sacrificium Domini in cruce. Primum spectat ad sensum litteralem loci; aliud spectat ad sensum realem vel typicum. Pariter egressus populi Israel ex Aegypto, iuxta Os 11,1 typice significabat egressum pueri lesu ex Aegypto, iuxta Mt 2,15: Ex Aegypto vocavi filium meum. 196. Aliqua vero res potest esse typus etiam ratione modi cpio narratur in sacris litteris. Sic Melchisedec est typus Christi sacerdotis aeterni (Hebr 7,2s), in quantum ille inducitur in Ge­ nesi sine patre, sine matre, sine genealogia, neque initium dierum neque finem vitae habens; cum tamen re vera Melchisedec ha­ buerit haec omnia. De his sensibus, cT. «Divino afflante» (EB 550-553; D 2293). 197. Uterque sensus, litteralis et realis, potest dividi in historicum, si argumentum refertur ad historiam seu eventum; 2 Doctrina Sancti Thomae praesertim habetur in Quodlib. η q.6 a.14-16: 1 q.i a.10. Dc sensu typico, cf. E.MartInez, El sentido tfpicaen la sagrada Escrilura: MiscCom 2 (1944) 1-34· C.2 A.I. SENSUS SCRIPTURAE. N.I93-199 10Ô7 in tropologicum seu moralem, si ad mores; in anagogicum, si ad vitam futuram; in propheticum, si ad futura spectat vel ad credenda. Non raro sensus litteralis dicitur grammaticalis, historicus, logicus, et sensus typicus dicitur realis, spiritualis, mysticus, allegoricus. 198. Aliae divisiones. Ex criterio quo sensus determi­ natur, sensus potest esse grammaticalis (philologicus) et logicus, prout determinetur per grammaticam vel per logicam contextus. Ex assensu mentis quem postulat, sensus potest esse certus, probabilis, dubius. Ratione suae veritatis, sensus potest esse verus vel falsus. Ex natura sermonis seu verborum, sensus potest esse proprius, si verba sensu proprio sumuntur; vel translatus (metaphoricus), si verba tropologice sumuntur. Sensus metaphoricus vel tropologicus est etiam sensus litte­ ralis; nam cum quis loquitur per tropum, ipsa verba aliquid im­ mediate significant, non scilicet quod materialiter sonat vox, sed id quod per vocem figuratur; v.gr. cum loquimur de «bra­ chio Dei», volumus immediate potentiam divinam significare 3. De sensu pleniore, consequente et accommodato, vide infra n.218-224. Thesis 9. In Sacra scriptura agnoscendus est sensus lit­ teralis. 199. Doctrina Ecclesiae plane supponit dari in sacra Scriptura sensum litteralem. Ita v.gr. Litterae «Spiritus Paraclitus» exponentes doctrinam S.Hieronymi de hac re; qui «monet ipsa Scripturae verba perdiligenter consideremus, ut certo constet quidnam sacer scriptor dixerit... Tum vero, quae in verbis insit significatio et sententia, docet esse inquirendum... Ad litteralem igitur seu historicam explicationem in primis animum intendere debemus...» (EB 485 [498]). Itemque Pius XII dicit hoc esse munus interpretis, dispi­ cere ac definire sensum litteralem; in Litteris «Divino afflante» (EB 550; D 2293). Et in Litteris «Humani generis», contra novas opinationes defenditur «sen­ sus litteralis sacrae Scripturae eiusque expositio a tot tantisque exegetis, vi­ gilante Ecclesia elaborata... [quae, ex commentitiis placitis] novae cedere 3 De hac re, cf. «Providentissime·: EB 485 [498] circa finem; ct S.Th., 1 q.i a.io ad 3. 1098 M.NICOLAU, DE SACRA SCRIPTURA. IV debent exegesi, quam symbolicam ac spiritualem appellant; et qua Sacra Biblia Veteris Testamenti, quae hodie in Ecclesia tamquam fons clausus lateant, tandem aliquando omnibus aperiantur. Hac ratione asseverant dif­ ficultates omnes evanescere, quibus ii tantummodo praepediantur, qui sen­ sui litterali Scripturarum adhaereant» (EB 613; D 2316). 200. Valor dogmaticus. Cum haec res clare contineatur in sacra Scriptura, atque magisterium Ecclesiae id plane sup­ ponat vel doceat, dari scilicet sensum litteralem in verbo Dei scripto, thesis dicenda est de fide divina et catholica. 201. Probatio. Aliquem sensum litteralem subesse sin­ gulis sententiis Scripturae facile probatur, siquidem omnes homines sui compotes et cordati, si loquuntur, aliquid per verba immediate significare volunt; idque de Deo multo magis dicen­ dum est. 202. Obicics. Origenes videtur negasse sensum litteralem. Ait enim: «Sicut ergo homo constare dicitur ex corpore et anima et spiritu; ita etiam sancta Scriptura quae ad hominum salutem divina largitione concessa est... sunt quaedam Scripturae nullatenus habentes illud corporeum [sc. sensum corporalem], sicuti in sequentibus demonstrabimus; sed sunt quasi tantum­ modo animam et spiritum Scripturae necessarium sit quaerere...»4. Resp. Origenes in loco indicato et in sequentibus videtur negare pro ali­ quibus locis Scripturae sensum obvium et proprium qui primo aspectu apparet [qualis occurrit in locutionibus anthropomorphicis: v.gr. Ps 17,9 Ascendit fumus e naribus Dei (in textu hebraico)]; sed minime negat alium sensum litteralem, quaerendo animam et spiritum Scripturae 5. 203. Scholion. Primo inveniendus est sensus litteralis. «... Exegeta ca­ tholicus ad illud accedat munus, quod ex omnibus ei impositis summum est, ut nempe germanam ipsam sacrorum Librorum sententiam reperiat atque exponat. Quo in opere exsequendo ante oculos habeant interpretes sibi illud omnium maximum curandum esse, ut clare dispiciant ac definiant, quis sit verborum biblicorum sensus quem litteralem vocant. Hanc litteralem ver­ borum significationem omni cum diligentia per linguarum cognitionem iidem eruant, ope adhibita contextus comparationisque cum assimilibus locis...» ('Divino afflante»: EB 550; D 2293). Cf. etiam «Spiritus Paraclitus» (EB 485 [498]) et 'Humani generis» (EB 613; D 2316; supra, n.199). «Interpretationis autem munere magister [sacrae Scripturae] ita funga­ tur, ut primo loco sensum litteralem qui dicitur clare et perspicue exponat, in auxilium adhibito, ubi res ferat, ipso quoque textu primigenio...»6. Thesis 10. Sensus litteralis Scripturae est unicus. 204. Status quaestionis. Quaeritur utrum in una eademque sententia Scripturae multiplex sit sensus litteralis an unicus. 4 De principiis 4,1 is: MG 11,365« 3 Cf. Institut, biblicae i6 I.4 n.5. 6 Ex Instructione Commissionis de re biblica, 13 maii 1950: AAS 42 (1950) 5©1 ; EB 598. C.2 Λ.I. SENSUS SCRIPTURAE. ΤΗ.ΙΟ N.I99-205 1099 Non quaeritur utrum sint duae interpretationes vel plures eiusdem sententiae, quae dentur; sed utrum sint duo vel plures sensus, et quidem inter se disparati et diversi omnino: non ergo quod alius sit plenior vel cumulativus, vel quod alius sit im­ plicitus, alius vero explicitus. Neque agimus de possibilitate, utrum Deus potuerit plures sensus litterales intendere eadem sententia; sed de facto, utrum id fecerit. Nos agimus de sensu quem auctor sacer saltem confuse intendit, non de aliis sensibus quos ipse fortasse non novit, qui tamen a Deo comprehendebantur et quodammodo inten­ debantur. Adversarii habentur, inter alios, SuXrez 7, Vaz­ Bonfrerius 9, Zannecchia 10... Theologi saeculi XVI et XVII (in prima medietate) saepius loquuntur de diversitate seu multiplicitate sensuum sacrae Scripturae 1112 . Sed in conceptione rei magna est diversitas, mag­ 13 na etiam interdum confusio. Sic aliquando intelligunt diversi­ tatem lectionum, vel diversitatem versionum; aliquando litte­ ralem alium sensum, alium vero eundem, sed pleniorem; ali­ quando designant diversitatem interpretationum... Unde patet facile inde gigni confusionem, nec facile per summam heterogeneorum fieri posse conclusionem de sententia tunc praedominanti. Ideo unicitas sensus litteralis, et hodierna delimitatio quaestionis ad sensum unicum litteralem, in contrapositione ad sensum multiplicem mutuo disparatum: haec supponunt —ut existimamus—progressum theologicum. 205. quez8, A.Colunga, O.P., defendit duplicem sensum: litteralem historicum ct alium plenum sive evangelicum, intentum a Spiritu Sancto, resultantem ex sensibus historicis progressivis (quod maxime quoad vaticinia messianica locum habet) >2; sed non agit de multiplici sensu disparato, ac proinde non est adversarius noster. Nos potius loquemur de sensu «pleniore» (cf. n.2i8ss), non de sensu duplici. Item E.Ndcar non intelligebat duplicem sensum disparatum, cum pro­ pugnaret sensum litteralem duplicem >3. 7 De fide d.17 s.i n.13: Opera (Vives) 12,428. 8 In i p. q.i a.10 disp.17 c.1-4. 9 In totam Scripturam sacram praeloquta c.20 s.5; MiCNt, Cursus Scripturae (Parisiis 1839)1.211-214. 10 Divina inspiratio S.Scripturarum (Romae 1898) 2i6ss; Instit. biblicae i» I.4 n.6. '11 De re egit F,Lôpez, La multiplicidad de sentidos literates en la Escritura, segtm los autores espanoles (1550-1650): ArchTG 10 (1047) 395-419 12 {Existe pluralidad de sentidos literales?: EstBibl 2 (1943) 423-447. 13 Sobre la unicidad o duplicidad del sentido literal en la sagrada Escritura: CiencTom 68 (1945,1) 362-372. 1100 M.NICOLAU, DE SACRA SCRIPTURA. IV 206. Doctrina Ecclesiae. Unicitas sensus litteralis, iuxta explicationem status quaestionis, videtur plane supponi in do­ cumentis Ecclesiae, quae hortantur ad illum primario perqui­ rendum. Cf. Litteras «Spiritus Paraclitus» (EB 485 [498]) et «Divino afflante» (EB 550-553; D 2293). 207. certa 14. Valor theseos. In sensu explicato thesis videtur 208. Probatio. Homines si veraciter et serio loquuntur, et non mendaciter aut per iocum, unum tantum sensum litte­ ralem intendunt. Atqui eadem ratione (i.e. veraciter et non per iocum) agere censendi sunt auctores sacri, nisi contrarium ex­ tra omne dubium probetur. Ergo unicus est sensus litteralis Scripturae. Aliud esset aequivocatio, consistens in eo quod verba ha­ beant duplicem sensum, quam unice ad risum legitime facimus. Si verba Scripturae multiplicem haberent sensum litteralem, essent verba ambigua, flexiloqua, apta ad fallaciam. In restric­ tione autem mentali, qua non raro uti debent homines maxime cordati ad aliquid velandum, utentes verbis habentibus dupli­ cem sensum, tunc non intendi debet nisi unicus sensus verus, permitti tantum alius sensus unde decipiatur ille qui ius non habet exigendi veritatem. 209. Obiectiones. Opponi possunt aliqui textus S.Scrip­ turae, qui diversimode exponantur: 1. Ps 2,7: Filius meus es tu, ego hodie genui te, quem idem S.Paulus in­ terpretatur de resurrectione Christi (Act 13,33), quia Iesus in resurrectione declaratus fuit gloriose et manifestatus Filius Dei in virtute; sed alibi (Hebr 1,5) intelligit de divinitate lesu, cum Dominus nulli angelorun dixerit: Filius meus es tu; demum idem Paulus alio in loco (Hebr 5,5) textum applicat sacer­ dotio Christi, qui a Deo clarificatus est ut Pontifex fieret. Resp. In his, si res attente consideratur, non agitur de sensu triplici dispa­ rato, sed omnino inter se congruente; ita ut lesu, eo quod sit Filius Dei na­ turalis, conveniat etiam sacerdotium, atque per resurrectionem ut talis Fi­ lius Dei solemniter declaretur. Agitur proinde in his locis de sensu pleniore vel consequente. 2. Verba Isaiae 53,4: Vere languores nostros ipse tulit et dolores nostros ipse portavit diversimode interpretatur Mt 8,t6s (de infirmitatibus corpora­ libus) et i Petr 2,24 (de infirmitatibus spiritualibus seu de peccatis). Resp. Sed plane apparet neque in his locis agi de duplici sensu disparato, sed vel accommodato vel consequente vel pleniore. 3. Verba Isaiae 53,8: Generationem eius quis enarrabit intelliguntur ab 14 «Quibus consideratis—scribit Pesch—negandum videtur opinionem de sensu litterali multiplici esse vere probabilem; et optandum est ut post tot disputationes tandem in pace sepe­ liatur» (De inspiratione n.555). C.2 Λ.I. SENSUS TYPICUS. TH.II N.200-2IO 1101 aliquibus Patribus de generatione aeterna in sinu Patris, ab aliis vero de ge­ neratione temporali miraculosa in sinu B.Mariae Virginis. Resp. Sed tunc agitur de duplici interpretatione diversa (sicut etiam alii aliter textum interpretantur; cf. De revelatione n.623 v.8); non vero agitur de duplici sensu, qui textui tribuatur. 4. Adduntur etiam verba Caiphae apud Io 11,50; qui, cum esset pon­ tifex anni illius prophetavit dicens: expedit vobis ut unus moriatur homo pro populo et non tota gens pereat, intelligens id profecto, non de morte piaculari lesu (ut Deus dictum intendebat), sed eo sensu ne venirent romani et periret tota gens temporaliter. Resp. In hoc loco sensus inspiratus et intentus a Deo non est nisi unus, alius non est nisi cogitatio humana Caiphae. 5. Convenit sacrae Scripturae ut multos habeat sensus. Resp. Id potius dedecere videtur, quia confusio facillime inde generatur >·'. 6. Patres dicunt nullam esse sententiam Scripturae quae non sit plena sensibus 15 16. Resp. Ita videri potest, sed eorum verba possunt intelligi de diversis sen­ sibus non disparatis, typico vel accommodato vel consequenti, vel de diver­ sis expositionibus. 7. S.Thomas aliquando diversitatem sensuum litteralium proposuit ut difficultatibus satisfaceret: «hoc enim ad dignitatem divinae Scripturae per­ tinet, ut sub una littera multos sensus contineat, ut sic et diversis intellecti­ bus hominum conveniat, et unusquisque miretur se in divina Scriptura posse invenire veritatem quam mente concepit, et per hoc etiam contra infideles facilius defendatur...» 17. Resp. Sed probabilius S.Thomas non admisit illam pluralitatem sensuum disparatorum, cum data opera de re egit18. Thesis ii. picus. In sacra Scriptura agnoscendus est sensus ty­ 210. Notiones. Sensus typicus est, uti diximus n.195, ille quem ipsae res, vel ipsi eventus per voces significati, vicissim significant. Quoniam res aut eventus de se habere possunt similitudinem cum multis aliis rebus, et ideo aptitudinem ad plura significanda, habent ex positiva ordinatione Dei aliquid determinatum de facto significare; quamobrem sensus typicus sola revelatione cognosci potest. Res aliam significans dicitur typus (sic apud Rom 5,14 Adam dicitur tuitos futuri); res alia significata dicitur antitypus (sic in i Petr 3,21 baptismus dicitur άντίτυττον salvationis in arca per aquam). Typus differt ab actione symbolica (v.gr. maledictione ficus: Mc 11,12-14) in eo quod haec tota ordinetur ad aliud signifi­ candum et per se sola non exsisteret. Differt vero ab allegoria seu metaphora continuata (v.gr. Canticum canticorum) in eo 15 Cf. S.Th., i q.i a.io ad decimum sic proceditur i.e i* Cf. n.143,5· Et De mente Sancti Augustini relate ad unitatem sensus litteralis seripsit A. FernAndez, S.I.:VcrDom (1927) 278 284: et Instit. biblicae i6 1-4 n.8. 17 De potentia q.4 a.i c. 18 Quodlib. 7 a.14-16; 1 q.i a.10; ct cf. Instit. biblicae i6 I.4 n.8. 1102 M.NICOLAU, DE SACRA SCRIPTURA. IV quod haec tantum habeat sensum litteralem, etsi per tropos expressum. Typi possunt esse messianici, anagogici, tropologici; v.gr. Je­ rusalem (urbs, in sensu litterali) praefigurat respective regnum messianicum, patriam caelestem et animam iusti. 211. Status quaestionis. Non dicimus in omnibus, etiam in minimis sententiis Scripturae, inveniri semper sensum typi­ cum; sed in aliquibus. 212. Adversarii. Praeter rationalistas et modernistas, qui in genere negant inspirationem librorum sacrorum, nunc ve­ niunt speciatim recensendi Origenes, adversarius per exces­ sum 19, et identidem quidam protestantes saeculi XVII vocati figuristae, eo quod in omnibus vellent sensum figuratum in­ venire. 213. Doctrina Ecclesiae. lam in decreto pro lacobitis legalia V.Testamenti dicebantur fuisse instituta significandi ali­ cuius futuri gratia (D 712), etsi hoc in obliquo ut ratio dicebatur. Benedictus XV in Litteris «Spiritus Paraclitus» refert et docet ipsam doctrinam Sancti Hieronymi, qui «litterali autem seu historica significatione in tuto collocata, interiores altioresque rimatur sensus ut exquisitiore epulo spiritum pascat...» (EB 486 [499 ] per totum numerum): quasi videatur alludere ad sensum spiritualem, mysticum..., scilicet ad sensum typicum (cf. n.197). Atque Pius XII in Litteris «Divino afflante» affirmat dari hunc sensum typicum et hortatur ad illum perquirendum: «Non omnis sane spiritualis sensus a sacra Scriptura excluditur. Quae enim in Vetere Testamento dicta vel facta sunt, ita a Deo sapientissime sunt ordinata atque disposita, ut praeterita spirituali modo ea praesignificarent, quae in novo gratiae foedere essent futura. Quare exegeta, sicut litteralem, ut aiunt, verborum significationem, quam hagiographus intenderit atque ex­ presserit, reperire atque exponere debet, ita spiritualem etiam, dummodo rite constet illam a Deo fuisse datam. Deus enim solummodo spiritualem hanc signi­ ficationem et novisse potuit, et nobis revelare. lam vero eiusmodi sensum in Sanctis Evangeliis nobis indicat, nosque edocet divinus ipse Servator; hunc etiam, Magistri exemplum imitati, Apostoli loquendo scribendoque pro­ fitentur; hunc perpetuo tradita ab Ecclesia doctrina ostendit; hunc denique antiquissimus liturgiae usus declarat, ubicumque rite adhiberi potest notum illud pronuntiatum: Lex precandi lex credendi est. Hunc igitur spiritualem sensum, a Deo ipso intentum et ordinatum, exegetae catholici ea diligentia patefaciant ac proponant, quam divini verbi dignitas exposcit; alias autem 19 De principiis 4,20-26: MG 11,385-400. C.2 A.I. SENSUS TYPICUS. TH.Il N.210-21,5 1103 translatas rerum significationes ne tamquam genuinum sacrae Scripturae sensum proferant, religiose caveant» (EB 552s; D 2293).—Hic vero agi de sensu typico uberius declarabimus in n.218. Valor dogmaticus. Scriptura contineatur. Thesis est de fide divina, quod clare in Cf. et EB 524 (in Litteris Secretarii Commissionis Biblicae ad Archiepiscopos et Episcopos Italiae, 20 Augusti 1941): esse propositionem fidei, haben­ dam ut principium fundamentale, sacram Scripturam continere, praeter sen­ sum litteralem, sensum etiam spiritualem seu typicum, sicut ipsa praxis Do­ mini nostri et Apostolorum docuit; sed non in omni sententia aut narratione hunc sensum typicum contineri. 214. Probatur ex sacra Scriptura. Multa quae in V.T. sensu litterali scripta sunt, in N.T. ab apostolis dicuntur in Christo impleta esse. Sic v.gr. Ex 12,46; Num 9,12 (de agno paschali, applicantur immolationi lesu in Io 19,36); item Os 11,1 (Mt 2,15); in Gal 4,22ss S.Paulus loquitur de duobus filiis Abrahae, natis de ancilla et de libera... quae sunt per allegoriam dicta; et cf. Rom 5,14; 1 Petr 3,20s... Ergo haec dicta V.T. alium sensum, praeter litteralem, ha­ bebant significandum. Atqui hic novus sensus non erat mera accommodatio, quia verba «impleri in Christo» aliud et plus postulant. Ergo multa in -V.T. habebant sensum typicum. 215. Probatur ex traditione. Datur in hac re consensus Patrum et theologorum. Sic, v.gr., S.Augustinus, dum agnoscit hunc sensum typi­ cum, cavet ab exaggerationibu’s eorum qui in omnibus sensum superiorem exquirebant: «Mihi autem—inquit—sicut multum videntur errare qui nullas res gestas in eo genere litterarum aliquid aliud praeter id quod eo modo gestae sunt significare arbitrantur; ita multum audere, qui prorsus ibi omnia signifi­ cationibus allegoricis involuta esse contendunt» 20. Itemque S.Hieronymus, qui ex doctrina Litterarum «Spiri­ tus Paraclitus» docet de libro Proverbiorum, idemque de reli­ quis Scripturae partibus saepe monet, sistendum non esse in solo litterali sensu, «sed quasi in terra aurum, in nuce nucleus, in hirsutis castanearum operculis absconditus fructus inquiri­ tur, ita in eis divinum sensum altius perscrutandum» 21... Mo­ net tamen, cum de quaerendo agitur eiusmodi interiore sensu, quemdam modum esse adhibendum, «ne dum spiritales divitias 20 De civitate Dei 17,3,2: ML 41,526. Cf. ct ibid., 16,2,3: ML 41,479. 21 In Eccl 12,9s: ML 23,1169 C. 1104 μ.NICOI.au, de sacra SCRIPTURA. IV sequimur, historiae contemnere paupertatem videamur» 22 (EB 486 [499]). Atque Isidorus Pelusiota: «Qui universum Vetus Testa­ mentum ad Christum transferre conantur, reprehensione mi­ nime carent... Ego vero necessario utrumque contigisse aio, nempe, nec cuncta de ipso dicta esse, nec rursum de eo nullum omnino sermonem habitum fuisse» 23. Denique audiatur S.Thomas: «... hoc habet proprium ista scientia, quod ipsae res significatae per voces etiam significant aliquid»24. 216. Scholion 1. De extensione typorum. Vetus Testamentum universim sumptum est typus Novi Testamenti. Sic iure concluditur ex verbis Domini (Mt 12,3935 de signo lonae; lo 3,14 de exaltatione serpentis in deserto), et ex verbis aposto­ lorum (Mt 2,15; Io 19,36; i Petr 3,20s; Gal 4,22ss; Hebr 9,gss); praesertim vero ex 1 Cor 10,6.11: iuxta quae, eventus israelitarum in figura facta sunt nostri; atque ex Col 2,16s: ubi festa iudaeorum dicuntur umbra fuisse futurorum. Similiter in Hebr 10,1: lex dicitur umbram habens futurorum bonorum. In Novo Testamento iam non habentur typi messianici, sed possunt inveniri typi anagogici futurae gloriae 25. De excessu in quaerendo sensu typico, quod spectat ad novam exegesim «symbolicam ac spiritualem», cf. quae habentur in Litteris «Humani generis» (EB 613; D 2316; supra, n.199). Ad inveniendum sensum typicum, praeter ea quae expresse designantur in sacris'· Litteris, debet attendi ad traditionem et modum agendi SS.PP., ad usum liturgicum, ad analogiam fidei, et ad similitudinem inter eventus V. et N.Testamenti. Inde, si omnia sobrie fiunt et apte, spiritualis habebitur ratio interpre­ tandi sacram Scripturam ad aedificationem 26. 217. Scholion 2. Vis probativa sensus typici. Sensus typicus certe habet vim probativam, siquidem est sensus a Deo intentus. Ideo et S.Paulus et apostoli ex eo argumentantur. Tunc vero debet certo constare quid et sub qua ratione significet typus. Hoc autem vel dubium est, vel iam constat 22 In Eccl 2,24-26: ML 23,1085 C. 23 Epist. 1.2,195 (ad Alexandrum): MG 78,641. 24 1q.1a.10c. 25 Cf. i q.i a.10. Adesse typos in N.T. (Mt 3,11: baptisma loannis; Lc 5,6ss: piscatio miraculosa; Mt 8,5-13: Centurio Capharnaum; Mc 6,13) demonstrat Io.Saii.er, O.Cr., Ueber Typen im Neuen Testament: ZkathTh 69 (i947).49 I I 17 scilicet «cuius [Ecclesiae] est iudicare de vero sensu et intci pretatione Scripturarum sanctarum». Atque hoc idem rr/Wifiir in professione fidei Tridentino (D 995). 234. Concilium vero Vaticanum renovavit decretum Tri­ dentini, ita ut formaliter sit positivum et dogmaticum, contra illos qui illud decretum contorquebant ad sua sensa, dicentes esse tantum disciplinare nec habere valorem absolutum; aut tantum cogere ad non negandum dogma definitum ab Ecclesia, licere tamen reicere dogmaticam interpretationem Ecclesiae. 235. In his documentis ius Ecclesiae asseritur de rebus fidei et morum ad aedificationem doctrinae christianae pertinen­ tium, i.e. cum agitur de rebus natura sua religiosis, non pro­ fanis; vel—aliis verbis—de rebus quae sunt revelatae propter se, quia sunt quae propter se intenduntur in revelatione, non propter aliud; vel sunt illa quae per se sunt credibilia, eo quod sint per se de substantia fidei, non per accidens. Sunt proinde dogmata vel connectuntur cum illis ratione sui, non tantum ex eo quod continentur in libris sacris. Nota praeterea hanc formulam non excludere positive alia ab interpretatione Ecclesiae (scilicet ea quae non sunt fidei et morum), sed praescindere ab iis. Vide etiam, quantum ad doctrinam Ecclesiae de hac re, Litteras «Providentissimus» (EB io8s [93s]), damnationes mo­ dernistarum (D 2002 2004), et Litteras «Divino afflante» (EB 551; D 2293). Et in Encyclica «Humani generis» dicitur: «... dolendum est haud paucos istorum [qui agnoscunt Scripturam ut verbum Dei], quo firmius verbo Dei adhaereant, eo magis humanam rationem adimere, et quo libentius Dei re­ velantis auctoritatem extollant, eo acrius Ecclesiae Magisterium aspernari, a Christo Domino institutum, ut veritates divinitus revelatas custodiat atque interpretetur. Quod quidem non solum Sacris Litteris aperte contradicit, sed ex ipsa rerum experientia falsum manifestatur...» (D 2307). Valor dogmaticus. (D 995 1788). Thesis est de fide divina et catholica 236. Probatio. A. Praeter supradictas declarationes dogmaticas, unde iam constat thesis, probari aut confirmari potest ex modo loquendi sacrae Scripturae. a) S.Petrus in 2 Petr 1,20 affirmat: «Omnis prophetia Scripturae propria interpretatione non fit» (ιδίας έτπλύσεως ού γίνεται). 1118 M.NICOI.AU, de SACRA SCRIPTURA. IV Έιτιλύσι$ non significat inquisitionem, quasi prophetia non dicatur orta ex labore humano, sed significat explicationem sive interpretationem; et hoc verbum dicebatur de somniis et de para­ bolis quae indigebant interpretatione. b) Sensus Scripturae aperitur a Domino discipulis per­ gentibus Emmaus (Lc 24,45), nec relinquitur interpretationi privatae; itemque Philippus conducit (οδηγήσει) eunuchum in lectione et interpretatione Isaiae prophetae (Act 8,31). 237. B. Si ipsi Ecclesiae libri sacri concrediti sunt, sicut universum depositum fidei et integra revelatio, quae debet ab ea servari et custodiri, dum illam explicat ut magistra revela­ tionis a Domino constituta: sine dubio ipsius Ecclesiae erit iudicare de vero sensu et interpretatione Scripturarum sanc­ tarum. 238. C. Praxis Ecclesiae fuit semper estque, ut sibi hoc ius vindicet Scripturae sensum authentice proponendi (cf. n.46); atque ipsa, magistra authentica et infallibilis revelationis, et bene novit limites suae potestatis et nos in hac potestate edo­ cenda decipere non potest. D. Principium protestantium interpretationis privatae ducit ad plenum subiectivismum, ut ipsa historia protestantismi ab ipsis iam incunabulis ostendit; neque rationem habet principii vere prudentialis attendendi ad auctoritatem traditionalem et ad sensum traditionis... 239. Scholion. De iure Ecclesiae interpretandi res QUAE NON SUNT FIDEI ET MORUM. De rebus quae non sunt fidei et morum, sed quae conti­ nentur in Scriptura, Ecclesia ius quoque habet eas authentice interpretandi; siquidem omnes sententiae Scripturae sunt inspi­ ratae, ac proinde verbum Dei, quod quidem est Ecclesiae tra­ ditum custodiendum. Atque damnata est propositio modernis­ tarum, iuxta quam «... nullo sub respectu ad Ecclesiam per­ tinet iudicium ferre de assertionibus disciplinarum humana­ rum» (D 2005). 240. De hoc autem iure disputatur num sit directum et positivum, an indirectum et negativum. Videtur dicendum, cum plerisque, hoc ius in rebus quae non sunt fidei et morum esse indirectum: quia sunt res sive propositiones in libris sacris mere scientificae aut profanae (v.gr. lud 10,4), quae natura sua non habent nexum cum salute aeterna hominum, ac proinde C.2 A.2. ECCLESIA IUDICAT DE SENSU SCRIPTURAE. TH. 12 N.236-243 1115» ratione materiae cadunt extra ambitum magisterii Ecclesiae nec pertinent «ad aedificationem doctrinae christianae». At in­ directe quidem magisterium Ecclesiae illas attingit, quatenus si perperam exponerentur possent contradicere dogmati. Eccle­ sia igitur ius habet negativum, reiciendi scilicet quamcumque interpretationem quae contradiceret dogmati vel supponeret errorem in hagiographo. Ipsa enim Ecclesia, «quae, una cum apostolico munere do­ cendi, mandatum accepit fidei depositum custodiendi, ius etiam et officium divinitus habet falsi nominis scientiam [i Tim 6,20] proscribendi, ne quis decipiatur per philosophiam et inanem fallaciam [cf. Coi 2,8]...» (D 1798). Et cf. etiam D 1817 in canone respondenti. Ius igitur Ecclesiae est indirectum et negativum. 241. Alii opponunt huiusmodi propositiones profanas, quae continentur in Scriptura, esse verbum Dei, quod quidem integrum est Ecclesiae concreditum: ergo Ecclesia, dicunt, ha­ bet in eis interpretandis ius directum et positivum. Animadverte tamen 6 has propositiones esse verbum Dei ratio­ ne inspirationis, et Ecclesiam hac de causa iudicare posse num aliqua interpretatio opponatur inspirationi; ad quod quidem sufficit ius indirectum. Ex eo enim quod aliqua propositio sit verbum Dei, non ideo sequi debet ius directum Ecclesiae posi­ tive definiendi sensum illius, nisi propter argumentum conne­ xionem aliquam habeat cum iis quae sunt obiectum directum magisterii ecclesiastici. 242. Ex dictis igitur constat Ecclesiam posse reicere quamcumque interpretationem de quocumque loco Scripturae. Potest etiam de omni sententia definire utrum nexum habeat cum fide et moribus. Ergo, admisso tantum iure indirecto, omnia-ex Scriptura subiciuntur iudicio Ecclesiae. 243. Obicies. Sic minuitur et impeditur libertas scientifica, quae fovet progressum. Resp. Minuitur sane licentia seu falsa libertas in interpretando; at non vera libertas. Sicut pharus nautis, aut magister discipulis, explicans sensum the­ matis, eos in labore non impedit, quin potius fovet. Patet insuper magnus campus privato cuique doctori in rebus nondum definitis, et de quibus plures sint interpretationes, quas integrum sit seligere. Cf. «Providentissimus» (EB 109 [94]) et «Divino afflante» (EB 558-565; D 2294). 6 Cf. Instit. biblicae Ie 1-4 n.91. 1120 M.NICOLAU, DE SACRA SCRIPTURA. IV Quomodo cognoscitur sensus «quem tenuit ac tenet Sancta Mater Ecclesia» (D 786 995 1788) 7 244. I. Sensus Ecclesiae constat primum ex defini­ Conciliorum et Romanorum Pontificum, quae pos­ sunt diversimode inveniri: a) Directe et positive, cum sensus tex­ tus biblici est obiectum directum et formale definitionis, idque declarando positive verum sensum illius (v.gr. D 858; de Io 3,5: aquam veram esse de necessitate baptismi, ac proinde verba Nisi quis renatus fuerit ex aqua... non esse ad metaphoram de­ torquenda). tionibus 245. b) Directe et negative, si aliquis sensus excluditur per directam declarationem (v.gr. D 930; de Io 6,54: in illis verbis Nisi manducaveritis carnem Filii hominis et biberitis eius sanguinem... non esse praeceptam a Domino communionem sub utra que specie). c) Indirecte et positive, cum textus biblicus adducitur ut argumentum alicuius doctrinae, quae ipsa directe attingitur et definitur (v.gr. D 789; de Rom 5,12: de peccato originali in omnibus hominibus, quia contradiceret Apostolo dicenti Per unum hominem peccatum intravit in mundum...'). 246. d) Indirecte et negative, cum excluditur et dam­ natur aliqua doctrina quam eius patroni textu biblico aliquo confirmatam volebant (v.gr. D 224; de erroribus Theodori Mopsuesteni negantis unitionem substantialem Dei Verbi ad Christum, appellando ad Eph 5,31 [Gen 2,24]: Erunt duo in carne una; et dicentis Christum per verba Io 20,22 Accipite Spiritum sanctum... non dedisse Spiritum sanctum, sed figuratim insufflavisse; atque item Thomam in Io 20,28 verba Do­ minus meus et Deus meus de Deo non dixisse, sed propter stu­ porem resurrectionis). 247. Si indirecte tantum attingatur textus biblicus, con­ siderandum erit num adducatur ad meram illustrationem, in quo quidem casu sensus textus non definiretur; an adducatur ad probationem, ita ut ex modo loquendi constet Patres sensum illius textus adducti positive affirmare (ut in D 789), aut decla­ rent tali modo in Ecclesia semper intellectum fuisse (ut in 7 Cf. Instit. biblicae i6 I.4 11.94-101. C.2 Λ.2. SENSUS ECCLESIAE. N.244-251 1121 D 791): quia ex eo solo quod textus adducatur in probationem’ non necessario in illum fertur definitio, sicut fertur in doctri­ nam illa probatione confirmatam. Textus qui directe declarati sunt numerantur pauci8; plu­ res vero qui indirecte sunt declarati. 248. II. Sensus Ecclesiae constat etiam ex decretis Sacrarum Congregationum et Pontificiae Commissionis de re biblica; quorum Sanctae Sedis organorum decretis, etsi per locutionem ex cathedra non editis, se subicere tenentur catholici assensu interno, ex motivo religiosae praesertim oboe­ dientiae, moraliter certo. Haec auctoritas sententiarum Commissionis Biblicae con­ stat ex Motu proprio Pii X «Praestantia Scripturae» 18 novembris 1907 (D 2113; EB 286 [279]); quod decretum in memoriam revocabatur ab eadem Commissione in decreto diei 27 februa­ rii 1934 (EB 519) 9. Cf. etiam commendationem eorumden de­ cretorum in litteris «Spiritus Paraclitus» (EB 474 [487]). 249. Neque vero sufficit silentium obsequiosum exter­ num, sed requiritur internus assensus (cf. D 1684; EB1 280), cum doctrina non nisi per internum assensum recipiatur. De­ cisiones tamen huiusmodi non sunt absolute infallibiles neque irrevocabiles; assensus igitur eis debitus, etsi quis sine timore prudenti errandi merito eis assentiat (i.e. certo moraliter), non est absolutus nec absolute irreformabilis 10. Sensus Ecclesiae constat etiam ex una­ Patrum. Etenim a) sensus Ecclesiae est ipse unanimis Consensus Patrum, qui sunt potior pars Ecclesiae docentis; b) talis consensus unanimis Patrum in rebus fidei et morum est critérium divinae traditionis; c) ex decretis Triden­ tini (D 786) et Vaticani (D 1788) nemo posset, iuxta sensum Ecclesiae, contra unanimem consensum Patrum Scripturam interpretari. 250. III. nimi consensu 251. Unanimitas requisita non est physica sed moralis; v.gr., si Patres magni nominis plurium ecclesiarum consentiant, qui ceteros tunc quasi repraesentare videntur. 8 A.Durand numerat 12: DAFC 1,1838. 9 AAS 26 (1934) 131; occasione reprobationis cuiusdam libri. 10 Pc. Quaestione Galileo Galilei relate ad interpretationem S.Scripturae breviter in Instit. biblicae i6 I.4 n.96. De authentia «commatis loannei» (1 Io 5,7), et de mente Congrega­ tionis S.Officii circa hanc rem, cf. EB 135s [120s]; D 2198; et supra n.i$8 in nota. Teologfa I 30 1122 M.NICOLAU, T»E SACRA SCRIPTURA. IV Neque sufficit ut rem mere opinative proponant, sed debent rem asserere ut pertinentem ad fidem aut cum fide copulatam: non praecise quod agant de textu aliquo dogmatico interpre­ tando, sed quod proponant interpretationem ut pertinentem ad fidem, vel ut necessariam ad servandam unitatem catholi­ cam, etc. 252. Textus mere scientific! non sunt qua tales obiectum traditionis dogmaticae, sed tantum in quantum inveniuntur in Scripturis; ergo in his non datur authentica interpretatio Patrum, nisi Patres declarent illud tamquam ad finem perti­ nens, quo quidem in casu iam non ut mere scientifica res con­ siderari deberet. Sed etiam ut doctores privati multum aesti­ mandi sunt Patres. 253. De momento auctoritatis Patrum in interpretanda sacra Scriptura agebant Litterae «Providenlissimus» : «Iam vero SS.Patrum, quibus «post Apo­ stolos, sancta Ecclesia plantatoribus, rigatoribus, aedificatoribus, pastoribus, nutritoribus crevit» summa auctoritas est, quotiescumque testimonium aliquod biblicum, ut ad fidei morumve doctrinam, uno eodemque modo explicant omnes: nam ex ipsa eorum consensione, ita ab Apostolis secundum catholicam fidem traditum esse nitide eminet. Eorundem vero Patrum sen­ tentia tunc etiam magni aestimanda est, cum hisce de rebus munere doctorum quasi privatim funguntur; quippe quos non modo scientia revelatae doctrinae et multarum notitia rerum, ad apostolicos libros cognoscendos utilium, valde commendet, verum Deus ipse viros sanctimonia vitae et veritatis studio in­ signes amplioribus luminis sui praesidiis adiuverit. Quare interpres suum esse noverit eorum et vestigia reverenter persequi et laboribus /rui intelligent! delectu» (EB 111 [96]). De eodem argumento agitur in «Divino afflante» (EB 554). 254. Sed non omnia eodem modo recipienda: «Quod vero defensio Scripturae sanctae agenda strenue est, non ex eo omnes aeque sententiae tuendae sunt, quas singuli Patres aut qui deinceps interpretes in eadem de­ claranda ediderint: qui prout erant opiniones aetatis, in locis edisserendis, ubi physica aguntur, fortasse non ita semper iudicaverunt ex veritate, ut quaedam posuerint quae nunc minus probentur. Quocirca studiose dignos­ cendum in illorum interpretationibus, quaenam reapse tradant tamquam spectan­ tia ad fidem aut cum ea maxime copulata, quaenam unanimi tradant consensu; namque «in his quae de necessitate fidei non sunt, licuit Sanctis diversimode opinari sicut et nobis», ut est S.Thomae 12 sententia» («Providentissimus» : EB 122 [107]). 255. Adverte etiam «... inter multa illa, quae in Sacris Libris legalibus, historicis, sapientialibus et propheticis pro­ ponuntur, pauca tantum esse quorum sensus ab Ecclesiae aucto­ ritate declaratus sit, neque plura ea esse de quibus unanimis Sancton S.Augustinus, Contra Julianum 2,10,37' R 1900. 12 In 2 Sent, d.2 q.i a.3. Λ.2. SENSUS ECCLESIAE. N.351-3,59 1123 rum Patrum sit sententia. Multa igitur remanent, eaque gra­ vissima, in quibus edisserendis et explanandis catholicorum interpretum acumen et ingenium libere exerceri potest ac de­ bet...» («Divino afflante»: EB 565). Cf. etiam de hac re Leo XIII in Litteris «Vigilantiae» (EB 143 [136]). Pariter Benedictus XV in Litteris «Spiritus Paraclitus» eorum comprobabat consilium «qui ut semet ipsos aliosque ex difficul­ tatibus Sacri Codicis expediant, ad eas diluendas, omnibus stu­ diorum et artis criticae freti subsidiis, novas vias atque ratio­ nes inquirunt» intra «certos fines terminosque a Patribus consti­ tutos» (EB 453 [466]) 13. 256. De auctoritate Patrum et traditionis in determinando auc­ tore alicuius libri sacri. Si auctores librorum sacrorum significantur in ipsis libris sacris, sive explicite (ut, v.gr., S.Paulus et S.Petrus in inscriptionibus et salutationibus epistolarum) sive etiam implicite aut virtualiter (ut S.Ioannes apostolus in evangelio sui nominis, cf. De revelatione n.3i5ss, ubi argu­ mentum internum pro eius genuinitate); tunc quaestio auctoris libri est nobis revelata a Deo, et est de fide, aut saltem connexa cum fide. 257. Per se vero et speculative loquendo, non descendendo ad casus particulares, nomen auctoris libri non multum referre videtur ad substan­ tiam rerum dictarum. Hinc S.Gregorius scribere potuit: «Quis haec [librum lob] scripserit, valde supervacue quaeritur, cum tamen auctor libri Spiritus Sanctus fideliter credatur... Si magni cuiusdam viri susceptis epistulis lege­ remus verba, sed quo calamo fuissent scripta quaereremus, ridiculum pro­ fecto esset epistularum auctorem scire sensumque cognoscere, sed quali calamo earum verba impressa fuissent indagare...» 1415 —Et Theodoretus pari­ ter: «Quid mea refert sive huius [Davidis] omnes [psalmi], sive illorum [aliorum auctorum] aliqui sint, cum constet divini Spiritus afflatu universos esse conscriptos» *5. 258. Sed magisterium Ecclesiae saepe positive determinavit quid tenen­ dum sit relate ad auctores librorum sacrorum: de auctore Pentateuchi (D 1997-2000; EB 181-184 II*74 I77])> de loanne auctore quarti evangelii (D 21 ios; EB 187s [180s]), de auctore libri Isaiae (D 2117-2119; EB 293-295 [289-291]), de auctoribus psalmorum (D 2129-2135; EB 344-350 [340-346]), de auctoribus primi evangelii (D 2148 2151; EB 388 [401].391 [404]), se­ cundi et tertii evangelii (D 2155; EB 395 [408]), et libri Actuum apostolo­ rum (D 2166s; EB 406s [419s]); item de auctore epistolarum pastoralium (D 2172-2174; EB 412-414 [425-427]), et epistolae ad Hebraeos (D 2176s; EB 416s [429s]). Quoniam vero magisterium Ecclesiae non agit de rebus mere profanis, eas positive et directe interpretando, tenendum est quaestio­ nes de auctoribus librorum sacrorum saepe, sin minus sint revelatae, connecti saltem cum revelatis; ac proinde huiusmodi quaestiones, saepe saltem, mini­ me liberas esse. 259. Iam vero ambitus magisterii Patrum est ambitus magisterii Eccle­ siae; et ideo tenendum est saepe saltem quaestiones de auctoribus librorum 13 De falsa libertate, cf. EB 285 [278] 463 (476]. 14 Morat, praef. 1.2: R 2302. 15 In Ps praef.: R 2158. 1124 M.NICOLAU, BE SACRA SCRIPTURA. IV sacrorum esse obiectum magisterii Patrum, utpote de re saltem connexa cum revelatis. Sed ad arguendum ex Patribus dogmatice, opus erit demonstrare i.°) unanimitatem consensus Patrum, 2.°) asserentium rem ut dogmaticam vel ut necessario connexam cum dogmate; minime vero si tantum occasione alicuius expositionis dogmaticae nomen referunt auctoris qui existimatur. Sed neque tunc erit contemnenda aut parvi pendenda auctoritas eorum humana, etsi non dogmatica 16. 260. De auctoritate Patrum in determinando genere litterario librorum sacrorum. Genus litterarium libri maxime atque intrinsece con- nectitur cum vero sensu sententiarum libri. Sententiae enim alium omnino sensum habent, si aliud est genus litterarium libri, scilicet prout genus litte­ rarium sit poeticum, allegoricum, romanense, legendarium, stricte histo­ ricum... Quamobrem si Ecclesia et Patres possunt recte iudicare de vero sensu Scripturarum sanctarum, necessario debent recte iudicare posse de genere litterario librorum sacrorum. 261. Magisterium Ecclesiae in hac quoque re tulit sententiam: de indole evangelii loannis (D 2016-2018; EB 207-209 [200-202]), de prophetia Isaiae (D 2115s; EB 291s [287s]), de primis capitibus Geneseos (D 2121-2128; EB 336-343 [332-339]), et recenter epistola ad Cardinalem Suhard (EB 577581; D 2302), de psalmis (D 2136; EB 351 [347]), de primo evangelio (D 2153s; EB 393s [406s]), de secundo et tertio evangelio (D 2163; EB 403 [416]), de Actibus apostolorum (D 2170s; EB 410s (423s]). Quod quidem signum est quaestiones de genere litterario librorum sacrorum plane intra ambitum magisterii Ecclesiae, atque adeo Patrum, contineri; nisi quis velit dicere dari libros sacros vel partes potiores eorum de argumento omnino profano, quod extra ambitum directum magisterii Ecclesiae inveniatur; sed hoc nemo dixerit. 262. Rationem ergo intimam huius auctoritatis Ecclesiae et Patrum desumimus ex intrinseca connexione sensus Scripturae cum genere litterario uniuscuiusque libri. Iterum vero recordari iuvat opus esse ad arguendum dogmatice ex Patribus consensu unanimi eorum, in re quam exponant ut dogmaticam, vel ut necessario connexam cum dogmate. 263. De auctoritate Patrum in determinandis locis messianicis V.T. Quoniam messianitas locorum V.T. pertinet omnino ad imaginem Messiae praefigurandam et praedicendam, atque adeo pertinet ad dogmata fundamentalia religionis, vel saltem ad ea quae cum dogmatibus fundamen­ talibus intime connectuntur, negari nequit auctoritatem Patrum dogma­ ticam in iis locis determinandis et exponendis recte exerceri posse, et de facto exercitam fuisse l7. Quare, si Patres consentiant unanimiter, ita ut aliquem locum habeant ut messianicum, locus habendus erit messianicus, saltem typice. Quod qui­ dem non vetat quominus Patres diversas referant interpretationes textuum, v.gr. de Is 53,8 (cf. De revelatione n.623), quae nos non cogant, utpote diversae et non habentes unanimem consensum. 16 De argumento in hoc numero proposito egit L.Turrado, Valoracidn del testimonio patristico al atribuir un libro sagrado a determinado hagiôgrafo: EstBibt 8 (1940) 287-308. 17 Cf. tractatus De revelatione Christiana n.576 et ibi nota 6; et adverte legitimitatem argumentationis apologeticae ex vaticiniis inveniri in doctrina N.T. et coniungi cum bde. ______________ C.2 A.2. AUCTORITAS INTERPRETUM. N.259-266 1125 264. IV. Sensus Ecclesiae constat etiam ex conso­ nantia ALICUIUS DOCTRINAE CUM RELIQUIS DOCTRINIS REVE­ LATIS, seu ex analogia fidei 13; «nam, cum et Sacrorum Libro­ rum et doctrinae apud Ecclesiam depositae idem sit auctor Deus, profecto fieri nequit ut sensus ex illis, qui ab hac quoquo modo discrepet, legitima interpretatione eruatur. Ex quo ap­ paret eam interpretationem ut ineptam et falsam reiciendam quae, vel inspiratos auctores inter se quodammodo pugnantes faciat, vel doctrinae Ecclesiae adversetur» («Providentissimus»: EB 109 [94]; D 1943) 18 19. De oppositione falso existimata inter facta quae in Scrip­ tura narrantur et dogmata Ecclesiae habentur damnatae pro­ positiones modernistarum (D 2023s; EB 214s [207s]). 265. De hac consonantia S.Augustinus: «Sed cum verba propria faciunt ambiguam Scripturam, primo videndum est ne male distinxerimus aut pronuntiaverimus. Cum ergo adhibita intentio incertum esse perviderit quomodo distinguendum aut quomodo pronuntiandum sit, consulat regulam fidei, quam de Scripturarum planioribus locis et Ecclesiae auctoritate perce­ pit...» 20. 266. V. De auctoritate interpretum. «Quoniam Bibliorum studia continuum quemdam progressum in Ecclesia habuerunt, istorum [interpretum catholicorum] pariter com­ mentariis suus tribuendus est honor, ex quibus multa oppor­ tune peti liceat ad refellenda contraria, ad difficiliora enodanda. At vero id nimium dedecet, ut quis, egregiis operibus, quae nostri abunde reliquerunt, ignoratis aut despectis, heterodoxorum libros praeoptet ab eisque, cum praesenti sanae doc­ trinae periculo et non raro cum detrimento fidei, explicationem locorum quaerat, in quibus catholici ingenia et labores suos iamdudum optimeque collocarint. Licet enim heterodoxorum studiis, prudenter adhibitis, iuvari interdum possit interpres catholicus, meminerit tamen, ex crebris quoque veterum docu­ mentis21, incorruptum Sacrarum Litterarum sensum extra Ecclesiam neutiquam reperiri, neque ab eis tradi posse qui, verae fidei expertes, Scripturae non medullam attingunt, sed corticem rodunt» 22 («Providentissimus»: EB 113 [98 ]). 18 Cf. de nomine Rom 12,6: sive prophetiam secundum rationem (dvaXoyiav) fidei. 19 Lege, sis. Fillion, L’étude de la Bible, lettre XIV· (de utilitate S.Scripturae pro studiis Theologiae) p.yçss. 20 De doctrina christiana 3,2: ML 34.65. 21 Cf. Clemens Al., Stromata 7,16; Origenes, De principiis 4,8; In Lev. hom.4,8; Ter­ tullianus, De praescriptione i£s; S.Hilarivs, In Mt 13,1. 22 S.Gregorius M., Moral. 20,9 ai. 11 : ML 76,149. 11126 M.NICOLAV, DE SACRA SCRIPTURA. IV CAPUT III De valoribus sacrae Scripturae 267. Post considerationem dogmaticam, non erit nobis alienum, siquidem vitae discimus, considerationem S.Scripturae producere kerygmaticam (cf. Introductio in Theologiam n.19), tractantes de valoribus sive de utilitatibus Librorum sacrorum. Atque in primis, ut incipiamus ab aspectu magis externo, nonnulla erunt insinuanda de eorum valore litterario. ARTICULUS I De valoribus litterariis 268. Notum est, uti diximus n.184, Hebraeos in historia conscribenda facile superare artem coaevorum historiographicam. Sed quoniam non vacat singulos libros sacros aut singula eorum genera persequi; immo ne numerare quidem illos vacat, sive historicos et didacticos, sive propheticos et poeti­ cos: sufficiat in universum indicasse quomodo hi libri sive propter colorem narrationis, sive propter vividitatem et abundantiam exemplorum, sive prop­ ter litterarias alias pulchritudines atque artes, multorum inspirationem litte­ rariam effecerunt atque stylum eorum et formam scribendi efformaverunt1. Atque «etiam prudentioribus assentiendum est, inesse in Sacris Litteris mire variam et uberem magnisque dignam rebus eloquentiam; id quod Augustinus pervidit disserteque arguit 2, atque res ipsa confirmat praestantissimorum in oratoribus sacris, qui nomen suum assiduae Bibliorum con­ suetudini piaeque meditationi se praecipue debere, grati Deo affirmarunt» («Prouidentissimus» : EB 87 [72]). 269. De his libris, ut de exemplari eximio inspirationis litterariae et poeticae, egit quondam Donoso Cortès in sua celebri dissertatione 3. In ea, post rotundas (uti solet) periodos de influxu et pulchritudine litterariis ho­ rum librorum, considerat sensus religiosos, sensus item amoris mulieris et patriae, qui in Bibliis continentur, eosque comparat cum similibus sensibus et affectibus qui alibi reperiuntur. Historiam populi Israel videt ut drama tragicum, in quo tres phases: promissionis, minationis et catastrophes in­ veniantur 4. * V.gr. apud B.Ioannem de Avila, Fr.Luis de Granada. Fr.Alonso de Cabrera, Fr.Luis de Leôn. de cuius semitismo verba saepe bunt; itemque apud Racine (Athalie, Esther)... etc. 2 De doctrina christiana 4,6,9 : ML 34,92s. 3 La Biblia. Discurso de recepciôn en la Real Academia Espanola (1848). 4 De hoc aspectu litterario librorum sacrorum conferri possunt L.-Cl.Fillion, L'étude de Ia Bible. Lettres d'un professeur d'Ecriture sainte à un jeune prêtre (Paris 1922) lettre IX P-47-54: E.Kai.t, Werkbuch der Bibel 1 (Freiburg im Breisgau 1941) p.tss: Die Bibel ist das bedeutendste Buch der Weltliteratur; M.Vicouroux, Manuel biblique (Paris :9053s) t n.6. C-3 Λ.2. VALORES SCRIPTURAE. N.267-273 1127 ARTICULUS II Valores supernaturales in sacra Scriptura 5 270. Ex ipsa sacra Scriptura constat abunde utilitas et efficacia librorum sacrorum: Ut enim dicebat S.Paulus ad Timotheum, cui commenda­ verat ut attenderet lectioni (1 Tim 4,13), sacrae litterae, quas Ti­ motheus ab infantia noverat, instruere possunt ad salutem per fidem quae est in Christo lesu (2 Tim 3,15); siquidem omnis scriptura divinitus inspirata utilis est ad docendum [nimirum pro sacra praedicatione, lectione, circulo studiorum...], ad arguendum [si errores confutandi sunt], ad erudiendum in iustitia [si quis in vita spirituali ceteros dirigere debet]: ut perfectus sit homo Dei, ad omne opus bonum instructus (2 Tim 3,16s). 271. Etçnim in sacra Scriptura est lux affulgens per omnes semitas vitae; atque de ea illud valet: Lucerna pedibus meis verbum tuum et lumen semitae meae (Ps 118,105), et in ea habemus propheticum sermonem, «cui benefacitis 'attendentes quasi lucernae lucenti in caliginoso loco, donec dies elucescat et lucifer oriatur in cordibus vestris» (2 Petr 1,19). 272. In Scriptura est insuper solamen durante hac mor­ talitate; «quaecumque enim scripta sunt ad nostram doctrinam scripta sunt, ut per patientiam et consolationem Scripturarum spem habeamus» (Rom 15,4). Ideo et quam dulcia palato meo elo­ quia tua, super mei sunt ori meo (Ps 118,103); et laetor de eloquiis tuis sicut qui invenit praedam multam (Ps 118,162); iudaei vero gloriari se dicebant habentes solatia sanctos libros qui sunt in manibus nostris (1 Mach 12,9). 273. Nihil igitur mirum de efficacia verbi Dei, quan­ doquidem, docente S.Paulo, vivus est enim sermo Dei, et efficax, et penetrabilior omni gladio ancipiti: et pertingens usque ad divisionem animae ac spiritus, compagum quoque ac medullarum, et discretor cogitationum et intentionum cordis (Hebr 4,12). Et verba data a Domino sunt quasi ignis, dicit Dominus, et quasi malleus conterens petram (1er 23,29; cf. Is 49,2). Atque huc referri etiam possunt verba Domini: Et quomodo descendit 5 De sacrae Scripturae effectibus scripsit Iac.Bonfrerius, In totam Scripturam sacram praeloquta c.n: Migne, Cursus Scripturae 1,133-137· Cf. etiam Fillion, L'étude de la Bible lettres X· et XIe p.55-66. 1128 M.NICOLAU, DE SACRA SCRIPTURA. IV imber et nix de caelo et illuc ultra non revertitur, sed inebriat terram et infundit eam et germinare eam facit et dat semen se­ renti et panem comedenti; sic erit verbum meum quod egredietur de ore meo: non revertetur ad me vacuum, sed faciet quaecumque volui et prosperabitur in his ad quae misi illud (Is 55,10s). 274. Sancti Patres eosdem quoque valores Bibliorum sacrorum extulerunt. Sic S.Augustinus: «Sapienter autem dicit homo tanto magis vel minus, quanto in Scripturis sanctis magis minusve profecit. Non dico in eis multum legendis memoriaeque mandandis, sed bene intelligendis, et diligenter earum sensibus indagandis. Sunt enim qui eas legunt, et negligunt; legunt ut teneant, negligunt ne intelligant. Quibus longe sine dubio praeferendi sunt qui verba earum minus tenent, et cor earum sui cordis oculis vident. Sed utrisque ille melior, qui et cum volet eas dicit, et sicut oportet intelligit» 6. S.Chrysostomus non raro loquitur de praestantia sacrarum Scriptu­ rarum 6 78. 275. S.Hieronymus vero multus est atque infinitus in extollendis laudibus S.Scripturae: «Si enim iuxta apostolum Paulurfi (2 Cor 1,24), Christus Dei virtus est Deique sapientia; et qui nescit Scripturas, nescit Dei virtutem eiusque sapientiam: ignoratio Scripturarum ignoratio Christi est» 8. Et alibi: «Qui ergo disputando fortissimus est, et sanctarum Scriptu­ rarum testimoniis roboratus, iste propugnaculum Ecclesiae est» 9. «Si quidquam est. Paula et Eustochium, quod in hac vita sapientem virum teneat, et inter pressuras et turbines mundi aequo animo manere persuadeant, id esse vel primum reor meditationem et scientiam Scripturarum...»1011 Et in Regula monachorum: «Ama scientiam Scripturarum, et carnis vitia non amabis» ** . 276. Ex epistolis eiusdem Hieronymi seligamus quoque aliqua testi­ monia: «Tenenti codicem somnus obrepat, et cadentem faciem pagina sancta suscipiat» l2* . «Divinas Scripturas saepius lege, imo nunquam de manibus tuis sacra lectio deponatur. Disce quod doceas, obtine eum qui secundum doctri­ nam est fidelem sermonem; ut possis exhortari in doctrina sana et contradi­ centes revincere... Docente te in Ecclesia, non clamor populi sed gemitus suscitetur. Lacrymae auditorum, laudes tuae sint. Sermo presbyteri Scriptu­ rarum lectione conditus sit» >3. Et iterum: «Cum divinis Scripturis fueris erudi­ tus et leges earum ac testimonia vinculo scieris veritatis; contendes cum ad­ versariis, ligabis eos, et vinctos duces in captivitatem; et de hostibus quondam miseris atque captivis liberos Dei facies, ut repente dicas cum Sion: Ego sterilis et non pariens, transmigrata et captiva, et istos quis enutrivit? Ego destituta 6 De doctrina christiana 4,5: ML 34.92. Cf. etiam De sacrarum Scripturarum praestantia Augustinianae margaritae: VerDom 10 (1930) 3-S-33-35.65-66.97-99-i29-13t.16ts. 7 V.gr. in hom.i in Mt: MG 57.14-23. 8 Prolog. inis: ML 24.17. ’ In Is 54.12: ML 24.5441° Prolog, in Eph: ML 26,467. 11 Regula Monachorum 14: ML 30,364. Merito legendum integrum hocce caput 14: de contemplatione, oratione, lectione. 12 Epist 22 (ad Eustochium) 17: ML 22,404. 15 Epist. 52 (ad Nepotianum) 7s: ML 22,5333. C-3 A.2. VALORES SCRIPTURAE. N.273-279 1129 ct sola, et isti ubi crant? (Is 49,21)»14. «Ama Scripturas sanctas et amabit te sapientia; dilige eam et servabit te; honora illam et amplexabitur te * >5. 277. S.Ambrosius pulcherrime ad electum episcopum scribebat: «Sus­ cepisti munus sacerdotii et in puppe Ecclesiae sedens navim adversus fluctus gubernas. Tene clavum fidei, ut te graves huius saeculi turbare non possint procellae... Mare est Scriptura divina, habens in se sensus profundos et altitu­ dinem propheticorum aenigmatum; in quod mare plurima introierunt flumina. Sunt ergo et fluvii dulces atque perspicui; sunt et fontes nivei, qui saliant in vi­ tam aeternam; sunt et sermones boni sicut favi mellis; et gratae sententiae quae animos audientium spirituali quodam potu irrigent et praeceptorum moralium suavitate mulceant. Diversa igitur Scripturarum divinarum fluenta. Habes quod primum bibas, habes quod secundum, habes quod postremum» *6. 278. Atque S.Gregorius Magnus non minus spiritaliter atque ele­ ganter: «... Qui ad verae praedicationis verba se praeparat, necesse est ut cau­ sarum origines a sacris paginis sumat, ut omne quod loquitur ad divinae auctoritatis fundamentum revocet, atque in eo aedificium locutionis suae firmet...» 17 «Sed omne hoc rite a rectore agitur, si supernae formidinis et dilectionis spiritu afflatus, studiose quotidie sacri eloquii praecepta meditetur; ut in eo vim sollicitudinis et erga caelestem vitam providae circumspectionis, quam humanae conversationis usus indesinenter destruit, divinae admoni­ tionis verba restaurent» 18. Et alibi ad medicum quemdam: «Quid est autem Scriptura sacra, nisi quaedam epistola omnipotentis Dei ad creaturam suam? Et certe sicubi esset gloria vestra alibi constituta et scripta terreni impera­ toris acciperet, non cessaret, non quiesceret, somnum oculis non daret, nisi prius quid sibi imperator terrenus scripsisset agnovisset. Imperator caeli, Dominus hominum et angelorum, pro vita tua tibi suas epistolas transmisit, et tamen, gloriose fili, easdem epistolas ardenter legere negligis. Stude ergo, quaeso, et quotidie Creatoris tui verba meditari. Disce cor Dei in verbis Dei, ut ardentius ad aeterna suspires, ut mens vestra ad caelestia gaudia maio­ ribus desideriis accendatur» 19. 279. Summi Pontifices, recentiores praesertim, conso­ nant encomiis Patrum praecedentibus de sacris Litteris, earumque commendationi pro lectione. Ita Leo XIII in Litteris «Providentissimus», ubi exposuit usum quem ipse Iesus Christus atque Apostoli de sacris litteris faciebant (EB 84s [69s]), pro­ sequitur: «Per exempla igitur Christi Domini et Apostolorum omnes intelligant, tirones praesertim militiae sacrae, quanti faciendae sint Divinae Litte­ rae, et quo ipsi studio, qua religione ad idem veluti armamentarium accedere debeant. Nam catholicae veritatis doctrinam qui habeant apud doctos vel indoctos tractandam, nulla uspiam de Deo, summo et perfectissimo bono, deque operibus gloriam caritatemque ipsius prodentibus, suppetet eis cu­ mulatior copia vel amplior praedicatio...» (EB 86 [71]). . Et alibi in eadem Encyclica: «... Quisquis divini verbi spiritum et robur eloquendo refert, ille non loquitur in sermone tantum, sed et in virtute et in ’« Epist. 78 (ad Fabiolam) 28 al.30: ML 22,714s. 15 Epist. 130 (ad Demetriadem) 20: ML 22.1124. In genere.commendationes Hieronymi pro studio S.Scripturae lege in «Spiritus Paraclilus· (EB 480s [493s]). 16 Epist. 2 (ad Constantium) 1-4: ML 16,879s. 17 Moral. 18,26 al.14: ML 76,58. ·· Regula pastoral. 2,il al.22: ML 77,48. 19 Epist. 4,31 (ad Theodorum medicum) : ML 77,706 A. 1130 M.NICOLAI·, DF SACRA SCRIPTURA. IV Spiritu Sancto et in plenitudine multa [cf. i Thess 1,5]. Quamobrem ii dicendi sunt praepostere improvideque facere, qui ita conciones de religione habent et praecepta divina enuntiant, nihil ut fere afferant nisi humanae scientiae et prudentiae verba, suis magis argumentis quam divinis innixi...» (EB 87 [72]). Atque etiam: «Illud autem maxime optabile est et necessarium, ut eiusdem Divinae Scripturae usus in universam theologiae influat disciplinam eiusque prope sit anima: ita nimirum omni aetate Patres atque praeclarissimi quique theologi professi, sunt et re praestiterunt...» (EB 114 [99]). 280. Benedictus XV in Encyclica «Spiritus Paraclitus»: «Quem vero lateat, ex pia sacrorum Librorum lectione quantum utilitatis ac suavitatis in animos rite compositos defluat? Ad Biblia enim quisquis pia mente, firma fide, humili animo et cum perficiendi voluntate accesserit, is eum ibi inveniet et comedet panem, qui de caelo descendit [cf. Io 6,33], et Davidicum illud in se ipse experietur: Incerta et occulta sapientiae tuae manifestasti milii [Ps 50, 8]...» (EB 476 [48q]). Et explanat idem Pontifex, ad memoriam Sancti Hieronymi, «quor­ sum sacrarum Litterarum cognitio spectare quidque debeat intendere». Nimirum «primum in iis paginis cibus quaerendus est, unde vita spiritus ad per­ fectionem alatur.,.» (EB 482 [495']). «Deinde, ut res postulaverit, argumenta ex Scripturis petenda sunt, quibus .fidei dogmata illustremus, confirmemus, tueamur,..» (EB 483 [496]). «Praecipuus denique Scripturae usus ad divini verbi ministerium pertinet sancte fructuoseque exercendum...» (EB 484 [497]), quod quomodo fiet in sequentibus declarat 2021 . Fructus quoque «de amaro semine litterarum» ex scientia Scripturarum ad doctrinam et exempla Sancti Hieronymi efferebat idem Benedictus XV: nimirum, inter alios, gaudium atque amorem Ecclesiae, zelum pro veritate et morum incorruptione, amorem quoque Christi eiusque imitationem (EB 4S8-493 [501-506]) 2*. 281. ' Pius XII haec, inter alia, ait: «Sacerdotes igitur, quibus aeternae fidelium salutis procuratio commissa est, postquam sacras pàginas diligenti studio ipsi perquisierint, suasque precando meditandoque effecerint, supernas divini verbi opes sermonibus, homiliis, exhortationibus sedulo promant; iidemque Christianam doctrinam sententiis ex sacris Libris· haustis confir­ ment, praeclaris exemplis e sacra historia, ac nominatim e Christi Domini Evangelio illustrent...» («Divino afflante»: EB 566). In iisdem vero Litteris loquitur postea Pontifex de lesu, qui est funda­ mentum praeter quod aliud nemo potest ponere: «Hunc autem salutis aucto­ rem Christum eo plenius cognoscent homines, eo impensius adamabunt, eo fide­ lius imitabuntur, quo studiosius ad sacrarum Litterarum, Noyi praesertim Tes­ tamenti. cognitionem meditationemque permoti erunt...» («Divino afflante»: EB568). „ 282. Auctores ascetici. Neque mira res praecedentia elogia conimendationesque yideri debent. Ecclesia enim semper persuasa fuit, nomi20 Ùe usu SS.Librorum pro praedicatione, cf. Cardinalis I.Goma. La Biblia y Ia predica­ ciôn (Barcelona 1927): N.GarcIa Garcés, C.M.F., La predicaciôn y los predicadores (Ma­ drid 194.1). praesertim P-S2-S4; C.Bayle, S.I.. La predicaciôn sagrada segtin las documentor pontificios y doctrina de las Santo.» Padres2 (Barcelona 1933): H.HiiPFL, Ecriture sainte. V. L'Ecriture sainte et la prédication: DBS 2,472-475. De hatura lectionum sacrorum optime disse­ ruit Hieronymus Nadal, S.I.. Adhortatio 0.» in Manum. Hist. S.L, Epist. Nadal 4.650-661. 21 De sacra Scriptura reverenter pieque tum tradenda cum discenda agit Epistola S.C. de Seminariis et Stud.Universitatibus ad Rdmos. Episcopos, diei.25 ianuarii 1924: EC 11-8 ts. C-3 A.3. LECTIO S. SCRIPTURAE. N. 379-284 1131 natim auctores ascetici. de utilitate lectionis spiritualis e sacris paginis; si­ quidem «veritas est in Scripturis sanctis quaerenda, non eloquentia» 2223 . ♦Duo namque mihi necessaria permaxime sentio in hac vita, ait auctor Imitationis Christi, sine quibus mihi importabilis foret ista miserabilis vita. In carccre corporis huius detentus, duobus me egere fateor: cibo scilicet et lumine. Dedisti itaque mihi infirmo sacrum Corpus tuum ad refectionem mentis ct corporis, et posuisti lucernum pedibus meis verbum tuum [Ps 118, 105]. Sine his duobus bene vivere non possem: nam verbum Dei, lux ani­ mae meae, et sacramentum tuum panis vitae. Haec possunt etiam dici men­ sae duae, hinc ct inde, in gazophylacio sanctae Ecclesiae positae. Una mensa est sacri altaris, habens panem sanctum, id.est. Corpus Christi pretiosum; altera est divinae Legis, continens doctrinam sanctam, erudiens fidem rec­ tam, et firmiter usque ad interiora velaminis, ubi sunt Sancta sanctorum, perducens» -L 283. Etenim sacra Scriptura est theophania quaedam, manifestatio sci­ licet Dei ad nos, utpote quae sit verbum Dei ad nos missum. Unde analogice potest comparari cum illa theophania quae est in Incarnatione Verbi Dei; et sicut de hac dicimus in praefatione Nativitatis, ad Deum gratias referen­ tes «quia per Incarnati Verbi mysterium nova mentis nostrae oculis lux tuae claritatis infulsit, ut dum visibiliter Deum cognoscimus, per hunc in invisi­ bilium amorem rapiamur»; hoc ipsum dicere possumus, mutatis mutandis, relate ad sacram Scripturam. Profecto Verbum Dei quod reveremur incar­ natum in mysterio Nativitatis est Verbum Dei personale, secunda persona Sanctissimae Trinitatis, quae naturam humanam sibi personaliter assumendo veluti facies Dei facta est, in qua nos Deum cognosceremus: hoc autem ver­ bum Dei scriptum non est sane Verbum Dei personale, sed loquela et com­ municatio Dei ad extra, quae quidem est opus totius Sanctissimae Trinitatis (etsi appropriation Spiritui Sancto); at haec loquela et hoc verbum, analo­ gice ad incarnationem Verbi Dei personalis, formam scriptam et sensibilem induit, qua mentis nosttae oculis lux divinae claritatis infulsit, ut per hanc for­ mam visibilem in amorem invisibilium raperemur 24. ARTICULUS III De lectione sacrae Scripturae Cum tot sint valores qui in Bibliis reperiuntur, prona est inclinatio ad illa legenda. De hac autem lectione nonnulla veniunt dicenda >: 284. I. Lectio Bibliorum ab Ecclesia regulanda est. Lectio enim sacrae Scripturae, quamquam perutilis, non est omnibus sine discrimine ne­ cessaria. Quin et totalis lectio integrae Scripturae pro iuvenibus habetur etiam ab aliquibus protestantibus ut non carens periculo. 22 Imitatio Christi l.i c.5: De lectione sanctarum Scripturarum. 23 Imitatio Christi I.4 c.ij n.4. 24 De Sancta Scriptura et vita orationis Christianorum scripsit G.E.Closen, S.I.: Ver Dom 22 (1942) 103-116. Item H.Hopfl, Ecriture sainte. VI, L'Ecriture sainte el ΓAscèse: DBS 2.475-479· 1 Breviter pro his tribus proxime dicendis agit A.StÔNNER, Bibellesen: LTK 2,290-292. 1132 M.NICOI..W, de SACRA SCRIPTURA. IV Ecclesia regulans talem lectionem, dum reverentiam suadet verbo Dei, vo­ luit impedire nimis facilem subiectivismum in privata interpretatione singu­ lorum; simul etiam in memoriam revocat ultimam normam fidei esse magis­ terium authenticum et vivum ipsius Ecclesiae. De facto libera lectio Bibliorum causa fuit estque divisionis inter sectas protestanticas; atque, dum causa hoc fuit in protestantismo praesertim libe­ rali mandandi oblivioni characterem divinum eorum, haec libera lectio non auxit amorem sacrae Scripturae, sed minuit. Hinc nihil mirum si errores Paschasii Quesnel circa hanc rem diversa respective damnatione damnati sunt a Clemente XI anno 1713 (D 1429*435)· Itentidem similes errores Synodi Pistoriensis (D 1567s). •285. II. Ecclesia nunquam generatim interdixit lectionem S.Scripturae. Etenim libri sacri frequentissimi semper fuerunt pro lectione liturgica Missae et Officii divini; immo et pro lectione privata monachorum aliorumque (etiam monacharum), ut synodi et regulae monasticae commen­ davere. Ideo nihil mirum si tantopere reperiantur in bibliothecis ecclesiasticis medii aevi, et tantopere sint editi post typographiae inventionem. 286. III. Ecclesia interdum restrinxit lectionem S.Scripturae IN lingua vulgari *2. Ita factum est in synodis Tolosana (1229), Tarraconen­ si (1234), Oxfordiensi (1408). Iuxta Indicem Pauli IV (1559) talis usus pendebat ex licentia Inquisitio­ nis Romanae; sed paulo post, iuxta 4.am regulam Tridentini, in Indice Pii IV (1564), licentiam obtinere quisque ab episcopo aut inquisitore poterat de consilio parochi aut confessario. Iuxta Indicem Sixti V licentiam dabat Sedes Apostolica; iterum, iuxta Indicem Clementis VIII (1596) requirebatur beneplacitum Inquisitionis Ro­ manae. Paulatim vero licentia data est pro omni versione approbata, et Bene­ dictus XIV (1757) permisit versiones approbatas aut cum notis ex Sanctis Patribus. Gregorius XVI meminit decretorum Tridentini et Clementis VIII; sed Leo XIII (1897) fecit suas sine restrictione normas datas a Benedicto XIV (cf. EB1 124). Recentes dispositiones Iuris canonici, requirentes pro versionibus in vul­ gari lingua notas et licentiam saltem episcoporum, habentur in canone 1391. Cf. etiam cn.1399 n.i, prohibentem editiones et versiones librorum sacro­ rum ab acatholicis factas; quarum usus «iis dumtaxat permittitur qui studiis theologicis vel biblicis quovis modo operam dant, dummodo iidem libri fi­ deliter et integre editi sint neque impugnentur in eorum prolegomenis aut adnotationibus catholicae fidei dogmata» (cn.1400). 287. Ecclesia commendat lectionem S.Scripturae etiam in 3. Ita Benedictus XV in Litteris «Spiritus Paraclitus» quoti­ dianam lectionem S.Scripturae commendavit, ad exemplum Sancti Hiero­ nymi, qui etiam matronis et virginibus hanc lectionem suadebat (EB 475 [488]); et laudavit ibidem propositum «quatuor evangelia et Acta apostolo­ rum quam latissime pervulgare, ita ut nulla iam sit christiana familia quae IV. lingua vulgari 2 De hac re, cf. G.Dunckbr, O.P., La Chiesa e le version! della S.Scrittura in lingua volgare: Ang 24 (1047) 140-167; J.Enciso, Prohibitiones espanolas de las versiones blblicas en romance antes dei Tridentino: EstBibI 3 (1044) 523-560. 2 Gf. E.Kalt, Werkbuch der Bibel t p.23: Die Kirche wünscht die Lesung der hLSchrift. C.3 Α·3· LECTIO S. SCRIPTURAE. N. 28.4-290 1133 iis careat, omnesque quotidiana eorum lectione et meditatione assuescant...· (EB 478 [491]). Atque in iisdem litteris, paulo post, sequitur: «... optime de re catholica merentur illi a variis regionibus viri, qui omnes Novi Testamenti ct selectos e Vetere Libros commoda ac nitida forma edendos et evulgandos perdili­ genter curarunt et in praesenti curant: unde constat haud exiguam fructuum copiam in Ecclesiam Dei permanasse...» (EB 479 [492])4. S. Pius X sodalitatem a S.Hieronymo, quae consuetudinem legendi nieditandique sacrosancta evangelia suadere studet, probavit vehementer (cf. «Di­ vino afflante» : EB 543). Pius XII vero in Litteris «Divino afflante» aiebat: «Faveant igitur [Antisti­ tes] atque auxilium praestent piis illis consociationibus, quibus propositum sit sacrarum Litterarum, Evangeliorum potissimum, edita exemplaria inter fideles diffundere, eorumque cotidiana lectio studiosissime curare ut in Chris­ tianis familiis rite sancteque fiat; sacram Scripturam, in vulgatas hodie lin­ guas probante Ecclesiae auctoritate conversam, et alloquio et usu, ubi per liturgiae leges licet, efficaciter commendent...» (EB 566; cf. ibid. 549.5665s). 288. Nihil proinde mirum, si hodie inter catholicos usus «circulorum biblicorum» seu «horae biblicae» invaluit, ubi iuvenes praesertim aliique com­ mentantur textum sacrum, evangelicum potissimum, quo efficacius verbum Dei scriptum atque adeo Verbum Dei incarnatum cognoscere atque amare valeant... Neque mirum est, si etiam probante ipsaque hortante auctoritate ecclesiastica, populares quoque ephemerides de re edantur et late diffun­ dantur s. 289. V. De modo legendi S.Scripturam6. Libri non intelliguntur nisi in spiritu quo scripti sunt. Ideo «omnis Scrip­ tura sacra eo spiritu debet legi quo facta est; quaerere potius debemus utilitatem in Scripturis quam subtilitatem sermonis» 7. Et libri sacri non plene intelligentur nisi in Spiritu sancto, scilicet cum auxilio gratiae Dei homini inhabitantis et assis­ tentis. Ad hanc necessitatem vitae gratiae atque orationis verba spectant Leo­ nis XIII: «Neque enim eorum ratio librorum similis atque communium putanda est; sed, quoniam sunt ab ipso Spiritu Sancto dictati resque gravis­ simas continent multisque partibus reconditas et difficiliores, ad illas propterea intelligendas exponendasque semper eiusdem Spiritus «indigemus adven­ tu» », hoc est lumine et gratia eius: quae, sane, ut divini Psaltae frequenter instat auctoritas, humili sunt precatione imploranda, sanctimonia vitae cus­ todienda» ( «Providentissimus» : EB 89 [74]). Cf. et «Spiritus Paraclitus» (EB 469 [482]). 290. Pro praxi: i) Lege S.Scripturam ea reverentia sic­ ut Ecclesia audit lectionem Evangelii in missa solemni. Neque 4 Cf. et ibid.. EB 476s (489s]. Specialem commendationem pro clericis, ibid., EB 480 [403]. Indulgentiae concessae lectioni S.Scripturae leguntur in Enchir.Indulg. 694· 3 V.gr. Cultura biblica (Madrid), Revista biblica (Montevideo), Bibai und *Liturgi (Klos­ terneuburg, Wien)... . v; 6 De re agit etiam Fillion, L’étude de la Bible lettres *XIX ss. . . «v .,.·■·· 7 Imitat. Christi l.i c.5. · ' d. ..· > 8 S.Hieronymus, In Mich 1,10: ML 25.121.5 C. · · 1134 μ.nicoi.au, ι>ε sacra scriptura. IV vero fatigatur Leo XIII in commendatione reverentiae et pie­ tatis ei qui adire vult sacras Litteras; «Omnes denique alumnos administros Ecclesiae paterna caritate admo­ nemus, ut ad sacras Litteras adeant summo semper affectu reverentiae et pie­ tatis: nequaquam enim ipsarum intelligentia salutariter, ut opus est, patere potest, nisi remota scientiae terrenae arrogantia studioque sancte excitato eius quae desursum est sapientiae [cf. lac 3,15-17]...» («Providentissimus» : EB 134 [119]). 291. 2) Audi Dominum tibi loquentem, sicut Maria Mag­ dalena secus pedes lesu audiebat illum sibi verba facientem. 292. 3) S.Hieronymus proponebat ad Laetam pro filia instituenda or­ dinem quemdam paedagogicum : «Reddat tibi pensum quotidie de Scripturarum floribus carptum... Pro gemmis et serico divinos Codices amet... Discat pri­ mo Psalterium, his se canticis avocet, et in Proverbiis Salomonis erudiatur ad vitam. In Ecclesiaste consuescat quae mundi sunt calcare. In lob virtutis et patientiae exempla sectetur. Ad Evangelia transeat, nunquam ea positura de manibus. Apostolorum Acta et Epistolas tota cordis imbibat voluntate. Cumque pectoris sui cellarium his opibus locupletaverit, mandet memoriae Prophetas, Heptateuchum, et Regum et Paralipomenon libros, Esdrae quo­ que et Esther volumina. Ad ultimum sine periculo discat Canticum Canti­ corum: ne si in exordio legerit, sub carnalibus verbis, spiritualium nuptia­ rum epithalamium non intelligens, vulneretur...» s. 293. 4) Placet vero, prae aliis methodis, praesertim pro clericis ι0, coniungere lectionem accuratiorem et studium libro­ rum sacrorum occasione temporis et officii liturgici et liturgicae festivitatis: ita ut illi libri aut illae pericopae (maiore sane amplitudine) tunc perlegantur, quae consonant momento liturgico et lectionibus per officium currentibus. Quamquam enim in hac re difficile fit norma et regula pro omnibus inserviens, methodus exposita videtur, commoda sequentia habere: a) Tales festivitates et occasiones liturgicae praebent in primis pericopas ut plurimum selectiores ex sacris Bibliis ab Ecclesia propositas; quae quidem, utpote breves et associatae cuidam concreto «intéressé» spirituali, maio­ rem opportunitatem praebent ut menti haereant, et, quod maius est, cordi inhaereant n. ’ Epist. 107 (ad Laetam) 9.12: ML 22,875-877: EB 488. In genere de S.Hieronymo et lectione Scripturarum, cf. Denys George, Im lectio divina des origines du cénobitisme à S.Benoit et Cassiodore t.i : Saint Jérôme et la lecture sacrée (Paris 1929). Sancti Hieronymi com­ mendationes pro clericis ad studium sacrum, praesertim S.Scripturarum. evolvit Benedic­ tus XV in Litteris «Spiritus Paraclitus *: EB 480s [493s]. De mente B.Ioannis de Avila quoad lectionem S.Scripturae, cf. J.Leal, S.I., EI estudio de la S.Escritura en el B.Juan de Avila: Maestro Avila (Montilla-Côrdoba) i (1946) 31-37; I.Gomâ Civit, Un texto inédito del B.Maestro J.de Avila sobre el estudio de la S.Escritura: EstBibl 2 (1943) 107-119. I ° De cotidiana et continuata lectione S.Scripturae in Clericorum Seminariis et Religioso­ rum Collegis agit Instructio Commissionis de re biblica, diei 13 maii 1950: EB 592 601 607. II Neque difficile pro clericis erit periodice assumere psalmum meditandum, ut postea lectio ct oratio in officio divino fiat non tantum recitative; sed etiam affective. 1135 C-3 Μ· l.ECTIO S. SCRIPTURAE. N.290-294 b) Sic facile admittet quis duplex magisterium prae aliis optimum: dum coniungit nimirum magisterium divinum librorum sacrorum cum ea administratione magisterii ecclesiastici ordinarii, quod per sacram liturgiam pro­ ponitur. c) Studium coniungendi meditationem librorum sacrorum cum spiritu et occasione festivitatis liturgicae antiquum est in Ecclesiae Dei; et, ut aliquod testimonium afferamus, a S.Ignatio de Loyola eorumque discipulis magno­ pere commendatum I213 . d) Sic facilius non tantum studet quis libris sacris, sed etiam orat cum eis; ita ut, dum postulat a Domino ut sibi aperiat Scripturas, sentiat sicut discipuli: Nonne cor nostrum ardens erat in nobis, dum... aperiret nobis Scriptu­ ras? (Lc 24,32). e) Sic denique, sicuti Liturgia, cultus publicus Ecclesiae, habet Chris­ tum ut centrum; ita et lectio Scripturae centrum reddet, quod habet revera, Christum. 294. Quod quidem S.Hieronymus extollebat. Qui «in sacris utriusque Foederis Litteris Ecclesiae Dei laudes legebat passim praedicatas»; sed ‘ple­ rumque Dominum lesum intime cum Ecclesia coniunctum Doctor noster conce­ lebrat. Caput enim cum a corpore mystico separari nequeat, necessario coniungitur cum Ecclesiae studio Christi amor, qui scientiae Scripturarum praecipuus atque dulcissimus omnium fructus habendus est... In Christum enim veluti cen'rum omnes utriusque Testamenti paginae vergunt; et Hierony­ mus, cum verba Apocalypsis explanat quae sunt de fluvio et ligno vitae, inter alia, haec habet: «Unus fluvius egreditur de throno Dei, hoc est gratia Spiri­ tus Sancti, et ista gratia Spiritus Sancti in sanctis Scripturis est, .hoc est in isto fluvio Scripturarum. Tamen iste fluvius duas ripas habet, et Vetus et Novum Testamentum, et in utraque parte arbor plantata Christus est» 1J («Spiritus Paraclitus» : EB 489-491 [502-504]). 12 Cf. sis M.Nicolau. S.I.. Liturgia v Ejercicfos, praesertim in § III-IV: Manr 20 (1948) 257SSÎ et eiusdem auctoris, Jeronimo Nadal. Sus obras y doctrinas espirituales (Madrid 1949) 189-199· 13 Tract, in Ps 1: Anecd. Mareds. 3,2,6; EB 491 [504]. * ’I · Γ ...- WbEx LOCORUM SACRAE SCRIPTURAE N.B.—Numeri romani tractatum designant, arabici autem numeros marginales. Lev Num Deut 2,24 3.14s 7.2 7.13 7.23 12,2s 12,3 16,5 17,6 17.10 17,16 18,18 18,18s 22,16-18 22,18 26,4 26,24 28,14 28,15 32,28 35.9 49,8-12 3,11-17 4.22 5.4 7.1 I7J4 17.27 19.24 20,8 24,5-8 24,8 25-27 29,7 31.12 8-9 IO.7 20,4 24,i5;24 4.2 12,32 18,15-’? IV II Ill Ill Ill Π Ill Ill II Ill II II II II III Ill Ill II Ill Ill Ill II III II Ill II IV IV Ill Ill Ill HI Ill II Ill Ill II III II Ill Ill Ill 246. 582. 481. 481. 481. 584. 48. 187. 584. 85. 584. 584; III 48. 591-593· 584· 48. 48. 300. 584; III 48. 300. 187. 187. 585-587· 300 521. 446. 324· 176. 25. 25. 85. 85. 86. 87. 85. 384. 85. 1306. 384· 150. 589s. 963. 963. 1306. los lud I Reg 2 Reg •3 Reg 4 Reg lob Ps 18,18-19 25.4 31.23 1.5 1.9 3.7 6,12-16 2,10 9.16 16 1.21 5.1-3 5.2 7.12-15 7,14 23.2 8,22 ’9,16 4.8i 38,17 I 2 2,6-8 2.7 2,8 9.15 ’5.8 17.9 21 21,28 36,35s 40,30 44 44.2 46,2 46,2s 43.3 46,8 46,8s 46,9 68,2-5,9521.23,26s HI 132. IV 221. Ill 300. Ill 300 521. Ill 300521. Ill 300 52t. Ill 300. II 594II 384· III 1306. II 384· III 222. Ill 224. II 595s. II 446. IV 25. Ill 150. II 384; III 1306, II 472. Ill 303. Ill 3IS­ II 597s. Ill 132. IV 209. Ill 48 1174. in 303· II 599· IV 202. II 601. Ill 1174. 11 720. Ill 230. II 602s. IV 135in 48. Ill 61. Ill 48. Ill 48. Ill 61. Ill 48. II 605. INDES LOCORUM SACRAE SCRIPTURAE Ps Sap Eccli Is 68,22-24 7> 71,1-2 71.5 71.7 71.8 71.9 71.II 71.12 71.15 71.17 71.18 71.20 92.5 104,8-10 108 108,8 109 109,1 109.4 110,5-9 118,103 118,105 118,162 131 13,2-10 14.15-1620,23 16,13 50,1 50,6 50.7 51.5 2.1-4 2,2 2,as 2,2-4 2,3 4,2 6,3 7.14-16 8,1 9.1-5-7 9.6-7 11,1.2.10 11,12 22,15-22 22,22 28,16 30,8 35 35.4-6 38,10 40,1-3-5 Π 538. II 607; III1173. III 48III 1173. III 1173· III 48 1173. III 1173· III 48 1173. Ill 1173. Ill 1173. Ill 1173. Ill 48 1173. Ill 48 1173. II 762. HI 323. IV 126. II 608. II 609s; III 1306. in 77· III 132. in 323. IV 272. IV 271. IV 272. Ill 228. II 83. II 83. Ill 303· III 362. Ill 362. Ill 362. II 446. II 611. Ill 1174. 1138. Ill 4661. II 420. II 612. Ill 1182. II 613. IV 25. II 614. Ill 192. II 615. II 646. Ill 192. Ill 192. II 616. IV 25. Ill 1306. II 617. Ill 303· II 618. 1er Ez 41,10-16 42.1-4 43.1-5 49.1-13 49,14-16 50.4-11 52,13-15 53.1-9 53.4 53.8 53.10-12 54.13 54.17 55.3 55.5 55.IOS 60,3 61,1.2.9 62,2 63,1 1,4-8 1.8 1.9 1,18 1,18s 1,19 15,20 19.10 23.1-8 23.5s 23,29 30,9 30,10s 31.22 31.31 32,33S 6,17s 36,18 42,11 46,28 21,27 34 34.2-5 34.2 34.4 34.8 34,9-11 34.11-12 23-25 34.I5S 34,22-24 34.29-31 37.24s 1137 III 300. II 619. Ill 300. II 620. Ill 323.· II 621. II 622. II 623. IV 209. Ill 841 ; IV 209. II 624. in 533. Ill 237. Ill 84. II 625. IV 273. II 625. II 625. Ill 237. II 625. Ill 300. Ill 521. IV 143· III 521. Ill 300. Ill 300 521. Ill 300. HI 314· III 222. II 629. IV 273. II 629. Ill 300. II 629. Ill 84. HI 534. IV 25. iv 135HI 300. Ill 300. II 631. Ill 222. Ill 222. Ill 222. Ill 222. Ill 222. Ill 222. II 631. II 631. Ill 222. Ill 222. Ill 222. II 631. INDEX ΙΛΚΟΚΓΜ SACRAE SCRIPTURAE 1138 Dan Os Am Mich Hab Ag Zach Mai Mt 2,35 2.44 4.23 7A3 7.’3s 7J4 7.27 9.24-27 12.3 3.4s 9,12-15 4.1-3 5.2s 5.2-4 2,2s 1.13 2,7s. 10 2,4.10-12 3.8 6,12s 9.9« 9,to 12,9s 13,1'7 I, IOS 1,11 2,7 3,1 4.5S 1,1-4,16 1,1-16,12 1,21 2,1-6 2,11 2,15 3J4S 3.16s 4.I7 4,17-9,35 4,23 5.1-48 5.1-47 5.3 5,3-12 5.10 5.IISS 5.12 5.13 5.14 5.17 5.17-20 5.18 III 48 1174. Ill 4861. Ill 315. Ill 52 77. II 396s: 11 48 61 ; m 133· HI 1174. Ill 48. II 632-637. Ill 362. II 520. II 646. II 48 6i 1138. II 628. Ill 223. IV 25. Ill 362. II 638. II 639. II 639. II 639. II 639. Ill 1174. Il 640. II 640. II 641. Ill 48 61 1174. I 26; III 362. II 642; III 362. II 642. Ill 13. Ill 13. Ill 56 922. Ill 223. Ill 1173· IV 195· II 404. II 472. I'll 364658105. Ill IS­ II 247; III 46. Ill 15. Ill 56. Ill 37 46· III 58. Ill 46. Ill 303 321. Ill 52. Ill 50. Ill 268. Ill 58 84 112 135· III 1189. IV 27. 5.21 5.21s 5.21-48 5.27 5.27s 5.33 5.33s 5,34-37 5.38 5.38s 5,43 5.43s 5.43-45 5.44SS 5.48 6.7 6,9 6,10 6,12 7.14 7.17-19 7.17-20 7,24 7.29 8.4 8,10 8,11 8,19-20 9.1-6 9.11-15 9.13 9.35 9,26-11,1 10,1 10,1-15 10,1-42 10,1-11,1 10,3 10,5 10,5-7 10,5-15 10,6 10,7 10,9 10,14 10,15 10,16-18 10,16-31 10,16-39 10,16-42 10,17s 10,17-28 10,20 HI 58. Ill 1189. Ill 85. in 58. Ill 1189. Ill 58. Ill 1189. HI 799· HI 58. Ill 1189. Ill 58. Ill 31 1189. Ill 58. Ill 303 321. Ill 15 56 1193. Il 277. Ill 995· III 46. HI 58. Ill 1198. Ill 1187. Ill 1265. HI 190 303. Ill 516. Ill 84. Ill 85. Ill 50 1174. HI 99. Ill 59· III 99. II 275; III 59· II 247. Ill 13. Ill 88 100 102. Ill 65. Ill 15. Ill 104. Ill 103. II 276; III 65. Ill 105. Ill 961. Ill 84. Ill 134· III 961. Ill 524. Ill 524· III 63. Ill 303· III 321. Ill 5465. Ill 1191. Ill 951. Ill 301. INDEX LOCORUM SACRAE SCRIPTU RAP Mt 10,22 10,23 10,24 10,24-28 10,27 10,32 10,37-39 10,40 11,2-12, 45 11,ΙΟ ιϊ,ιο-14 11,12 1 1,12-24 11,13 I 1,25s 11.25-30 11.27 11,28 12,6 12,8 12,21-28 12,25 12,26 12,28 12,38-40 12,40 12,41 12,42 12,46-16, 12 13 13-17 13.4-9 13.9-17 13.10-36 13.1' 13.18-23 I3.I9 13.23 13.24 13.24-30 HI 57 1083. Ill 41 70-72. Ill 99 516. Ill 1191. Ill 63 134695· III 63 137. HI 3t 57· III 63 105 137 354 368 517 524 641. HI 13· III 362. Ill 86. HI 53 62. Hl 53HI 47· II 114. II 437s 458. II 48:11142752. II 661. II 434; III 85. II 434; HI 85. HI 53Ill 1158. II 472; III 303. II 493· II 548. n 571· Π 439· H 434· III 13. Ill 1130. Ill 104. HI 53· HI 255. Ill 104. Ill 37· HI 53· III 46. HI 1188. Ill 46. Ill 54 62 298s 1066 1172. I3.3I HI 46 51· HI 46. 13,33 13.36 HI 51. 13,36-41 HI 1066. 13.36-43 Hl 54 62 298s 1172. 13.38 HI 4613,39 Ill 52 303· HI 46. 13.4I 13.43 13,44 13.45 13.47 13.47-50 13.49 14.28-31 '4,33 15.3 15,9 15.11 15,24 15.25 16,12 16,13 16,13-19 16,13-20 16,13-28 16,13-20 16,34 16,13-28, 20 16,15-17 16,15-19 16,16 16,16-19 1139 III 46. Ill 46 79 1143. Ill 46. Ill 46 51. Ill 54 62 299 1080. HI 52. HI 181. Ill 199. Ill 809. Ill 962. HI 85. II 276; III 40 64 977· III 84. HI 555 709762. HI 50 555 762. Ill 186-196. II 439s; III 15. Ill 237· HI 14s. Ill 14. HI 14. Ill 199. HI 225 235. 11391· HI 181 182 183 184 185 233 269. II 48; III 203. 16,17 16,17-19 Ill 161 171 175 186 207 216 426 458. 16,18 11722:11163146 147 I73SS 175178 179 187 190 197 198 203 207 241 242 263 294 303s 311 320321 479 480 483 605 608 640 949 950 1130. Ill 31 241 212 16,18s 260 479-485 604 612 1130 1133 1266. Ill 135s 192 193 16,19 303 329 479 480 481 482 485 606 953 1319· 16,20 II 399· III 104. 16,21 Ill 203. 16,23 16,24 HI 57- INDEX LOCORUM SACRAE SCRIPTURAE 1140 Mt III 1254. Ill 41 73s. HI 73· III 104. Ill 181. Ill 200. Ill 15 54 104. Ill 1064. Ill 965. Ill 1049. Ill 1062. HI 953· III 146 147 949 953· III 1101. 18,17s 18,18 Ill 134 135 136 200 255 280 641 953 i°49 1130 1319· 18,20 HI 43 119418,23 HI 46. Ill 990. 19.5 19,12 II 472. 19.16 Ill 84. 19,16-29 Ill 1189· 19,21 HI 961. 19.28 Ill 113. 20,1 Ill 46. 20,16 Ill 1198. 20,17 Ill 104. 20,21 Ill 200. 20,23 Ill 160. 21.1-25, Ill 14. 46 21,12 Ill 84. 21,32 HI 53. 21,33-46 η 441· 21,41 η 277· 21,42-44 III 264. II 505:1115185. 21,43 21,44 II 536. 22,1-13 Ill 1082. 22,1-14 Ill 62. 22,2 Ill 46. 22,2-14 Ill 1080. 22,4 Ill 77. 22,8 Ill 51. 22,21 II 458. 22,30 II 458. 22,31 IV 27. 22,34-40 Ill 58. 22,37-40 Ill 1079 1100. 22,41-46 η 441· 22,45 II 458. 16,27 16,28 17.1-8 17.22 17,24-27 18,1 18,1-35 18.8 18,15 18,15-17 18,15-18 18,16-18 18,17 22,46 23.3 23.9 23,10 23.13 23.15 23,3IS 23.32-39 23.37-39 23.38 24.2 24.3-36 24.9- 14 24.10- 13 24.13 24. >4 24.15 24,19-21 24.23s 24.24 24.25 24,29-31 24.34 24.36 24.36-44 24.42-44 24.46 25.1 25.31- 33 25.31- 34 25.31- 40 25.31- 46 25.34-46 25.46 26-27 26,2 26,8-10 26,13 26,20 26,26-28 26,28 26,31 26.31- 35 26,62-66 26,63s 26,64 27,8 27,33 28 28,16-20 28,17 28,18 II 458. III 84. ni 995. II 391; III 532. III 53 192. Ill 48. Ill 224. Ill 72 75· Π 539· III 85. Ill 85. HI 54· III 321. Ill 324. Ill 1083. II 267; III 46 1174. II 506. II 506. II 391· HI 324· III 104. Ill 52. Ill 41 75s· III 78. Ill 539III 78. n 277· HI 46. Ill 298. Ill 52. Ill 31 57· III 49 57· III 1254. Ill 298. HI 14. Ill 104. Ill 516. II 247; III 1163. III 104. Ill 922. Ill 87. in 223 269. Ill 215. II 442s. III 84 133· III 41 48 77· II 277. II 277. III 14. HI 15. II 571· III 50 133 363 555 748 922 949 INDEX LOCORUM SACRAE SCRIPTURAE Mt Mr iC 950 958 1159 1313· 28,18-20 II 438; III 31 10S 300 306 348 382 517 520 521 561 562641 1094 1171 1180 1264 1298. 28,19 Ill 63 67 255 280790949 1031 1264. 28,19s Ill i 189 '1289 1313s· 28,20 II 722;IIl3ooss 363 518 695 790 1098 1180 1264 130· 1333· I.I4 II 247. I.36 Ill 270. II 349· 3.5 III 100. 3,13 Ill 101 134. 3.I4 Ill 101 102 180 3.16 270» II 284. 3.17 3,18 Ill 103. 3.20s II 472. 4.10 Ill 104. 4.11 Ill 37. Ill 104 255. 4.34 II 284. 5,41 6,8 Ill 961. 6, so Ill 180. in 962. 7.7-13 II 284. 7.11 II 284. 7.34 8.27 II 439· 8,28 II 446. 8,29 Ill 180. II 284. 8.33 IL 247. 8.35 8,38 II 427· 9.1 III 73· 9.10 Il 550. 9.22 II 4999.32 II 932 S50. Ill 134 180. 9.33 Ill 104. 9.35 9.41 II 391· 10,21 III 961. 12.42 II 284. Ill 104. 13.1-3 13,10 II 50s. II 459· 13.31 III 1163. Ill 104. Ill 101. HI 77. II 534· · II 284. II 442. Ill 235. II 284. II 284. II 284. II 552. Π 247; III 50 134 255 305 561 562 798 924 958 1130 1159. 16,15-16 Ill 6957901101 1171. 16,16 Ill 58 137 524 531 798 1298 133316,18 · III 641. 16,19-20 Ill 138. 16,20 Ill 526792 1171 1,1-4 HI 797· 1.2 III 366769. 1,10 Ill 230. 1.28-36 Ill 521. 1.32-33 Ill 192. II 295; III 992. 1.35 Ill 1010. 1.45 Ill 977· 2.4 2,21 III 84. Ill 48. 2,32 Ill 84. 2.41 2.46 Ill 516. Ill 516. 3.12 Ill 992. 3.22 Ill 992. 4.1 Ill 992. 4.14 4,16-21 Ill 992. 4.18 II 247. II 293. 4.23 II 293. 4,38 II 405· 4.43 5,1-10 III 215. 6,12 Ill 100 toi. Ill 90 254. 6,13 Ill 102 180 270. 6,14 Ill 103. 6,15 6,17 Ill 99. 6,20 Ill 37. 6,40 Ill 99 516. Ill 190. 6,48 14.9 14.17 14,17-20 14.26 14,30 14.36 14,60-64 14,66-72 15.16 15.22 15.34 15.44s 16,15 Lc 1141 1142 Lc 1XI1EX LOCORUM SACRAE SCRIPTURAE 7.24 8,10 9.3 9.18 • 9,20 9.27 9.32 9.52 9.54 10,1 10,4 10,10-12 10,10-16 10,16 1O.2IS 11,52 12,12 12,32 13.29 · 13.35 14,33 15.I-32 16,10-12 16,16 17,20 17,20-21 17,21 18,8 18,22 18,22-25 18,27 18,34 19,10 19,37-39 19.43 19.43s 19.44 21,18 21,20 21,20-24 2I.2IS 21,24 22,14 22,19 22,19-20 22,20 22,24 22,25 22,25-28 22,29-30 22,31 HI 362. HI 37III 961. n 439· II 446; III 180. HI 74III 270. III 362. III 967. HI 99III 961. HI 1101. HI 524 1159. HI 105 137 354 368 517 669 922 1098 1101 1298 1319 1333· n 437S. Ill 192. HI 301. Ill 1199. H 505· II 506. HI 57· HI 56 59. II 295. HI 47 53· HI 1143. HI S3Ill 42 80. Ill 324 1199. Ill 961. II 296. II 296. II 550. Ill 56 922. Ill 99· II 304 512. II 506. H 305· II 761. II 506. II 304. II 506. II 506. Ill 104. II 295; III 134. HI 922. Ill 87 151. Ill 607. Ill 160. Ill 607. Ill 607. HI 269. 22,31s 22,32 Io 22,35 22,36 22,66-71 22,69 23,2 23.34 24,25 24,27 24.32 24,34 24.39 24,44 24,44-46 24.44s 24,44-49 24.46-47 24.46-49 24.47 24.48 24.49 1.4 1,9 1.11-14 1.12 133 1.14 1.17 1.17s 1,18 1.29 1.41 1.42 2 2,15-18 2,19 2,24s 3-2 3-3 3.3-5 3,5 3,10 3.11-19 3,13 3.13-18 334-18 III 607s 612 1266. HI 197 198 260 607640641 1130 HI 961. Ill 961. II 442. HI 77II 446. 11 538. II 574; III 104. π 574· IV 293. Ill 182. H 564 566. Ilf 86. IV 27. II 574· HI 255 695. II 505: III 1174. HI 749. II 427; III 67. HI 50992. Ill 992. Ill 60. Ill 60 292 1118 1305· III 994III 60977. HI 977· HI 735 1316. Ill 1316. Ill 516. II 114. Ill 219. II 391. Ill 187243. Ill 243. II 361. Ill 204. II 460. II 362; III 521 514· III 63. Ill 926. HI 134 977 992 1031 1035 1096 1130; IV 244. HI 516. HI 518. II 398. HI 305. HI 922 1098 1133· INDEX lOCORPM SACK*e SCRIPTURAE Io 3,16 3.17 3.18 3.19 3.31-36 3.34 3.36 3.38-40 4.6 4.8 4.23 4.24 4.25-27 4.27 5.4 S.’7S 5.18 ΙΠ 1191. Ill 294. II 427· I 49· III 518. Ill 212. Ill 1098. Ill 922. II 316. Ill 961. Ill 81 1143. II 28 41. II 39·· II 3-6. IV 176. II 444II 446; III 85 135· II 446. 5.19 5.22 Ill 264. 5.27 II 3945.36 II 473· II 574; IV 27. 5.39 6.44 n 319· 6,44s 1'1 5336,48-59 III 1130. 6,52-54 Ill 134· 6.53 III 799· 6,53-58 III 926. 6,54 IV 245. 6,66-70 Ill 101. 6,68 HI 5-4· 6,70 III 100. 7,8-ti II 47·· 7,15-18 III 5ï8. 7,16 II 423 665. 7.17 II ·377.22 III 85. 7.40 II 592. II 460. 7.46 8,12 Ill 268. 8,28s II 548. II 466. 8,46 II 321. 8,57 10,1 Ill 220. Ill 264. 10,2 10,3 Ill 221. 10,4 Ill 221. 10,9 Ill 220 221. 10,9-11 Ill 269 479 482. Ill 920. 10,10 10,11 Ill 215 260 264 925· 10,11-15 III 221. • 0.14 10,14-16 •0,15 10,16 10,17 10,21 10,24 10,25-27 10.26 10,26-28 10,27 10,27-28 10,28 •0,30 10,35 10,36 10,38 ",4 11,41 11,50 11,51 12,33 12,49s I3-I7 1333 1333-15 13,'6 1339 13.20 13,25 13,30 13,34 13.34-35 13,38 • 4,6 14,12-14 1435 7 * i43514,16 14.16s 1437 1439s 14.21-24 14,22 14,23 14.24-26 14.-5 14.25-26 1143 III 264. HI 1133· III 220. Ill 220 221 266 312 925 «·3Ο 1158. Il 548. II 472. II 361. Ill 269. Ill 221. Ill 925· III 221. Ill 1083. Ill 220 221. II 444446· IV 27. Ill 105. 11 473· Π 47'· 11 446. IV 209. II 176. II 399· n 423· HI 54· Praef. Ill 516. Ill 90 99. II 530. Ill 105 137. Ill 1265. II 361. Ill 58. Ill 58 1191. II 534· III 341307 1345. Ill 1265. Ill 530950· III 994· III 291 300 301 306 382 555 763 790 949 1180. Ill 300SS519 522 529 641 1317 '333· III 60 301. HI 530. Ill 58 i too. Ill 103. Ill 6o^ III 748 763· III 529. Ill 255 695· 1144 Io INDEX LOCORUM SACRAE SCRIPTURAE 14.26 III 67 291 300 301 306 522 529 S5S 641 762 763 790 949 i180 1264 1301 1317. 14.28 II 548. 14,28-30 Ill 529. 14.29 II 530. Ill 989. IS,1-5 IS.1-6 Ill 1099. I5.3S in 530. Ill 1265. IS.S Ill 1265. 15.7 Ill 530. 15,9 15.9-14, Ill 58. 17 15,10-20 Ill 1191. 15.12-17 Ill 58. 15.14-16 Ill 530· III 748 762 763 15.IS 790. 15.16 Ill 790 1265. 15.18-21 Ill 321. 15,19s Ill 530. 15,20 Ill 3°3· 15.26 III 522 529 790 1317· III 529. 15,27 Ill 60. i5,4i Ill 321 1191. 16,1-4 16,4 II S3°· 16,5s HI 529. 16,6 Ill 961. 16,12s Ill 519 522 529 695 763· 16,12-15 III 748 762 763 992. Ill I333;IV2I9. 16,13 Ill 1191. 16,20 II 548; III 530. 16,22 16,27 in 530. Ill 1191. i6,33 in 105. 17-19 Ill 1160. I7.I-S 17,1-26 Ill 1160. Ill 305. 17.6-8 17,6-19 Ill 1160. Ill 105. 17.8 Ill 1247. 17,11 17,11-16 Ill 78. 17,11-20 Ill 312. Ill 105 305. 17,14 17.17-19 Ill 305. I7.18 17,18-20 I7.2O I7.2I I7.2I-23 18,36 18,37 IO.? 19.12 19.26 19.3 s 20-21 20.9 20,21 20.21- 23 20,22 20.22-23 20,23 2O,24S 20,27 20,28 20,30 20,30-31 20,31 21 21,1 21.1- 8 21.1- 25 21.2- 13 2I.9-I4 21,IS 21,15-17 21.15- 28 21,l6 21.16- 17 21,17 21,18 21,19 21,20 21,22-23 21,23 2I,24S III 105 517 922 1098 1180 1298 1302. Ill 748. II 505; III 749. III 60 1265. Ill 1193· III 78. Ill 514· II 446. III 78. II 315· II 315 359· III 88 97 105 1302. Ill 67. Ill 355 280 305 517 641 748 922 1098 1180 1298 1302 1333. Ill 227 926. Ill 134992. Ill 59 1130. Ill 992 1081. III 101 105 213. II 436. IV 246. III 214. Ill 213 792 810. II 360444. III 208. HI 213. Ill 215. Ill 213-215. II 316. III 215. Ill 246 247 479 640. Ill 211 213 215 216 217-224 241 260 269311 479485 604 612 925 1130 1133 1266. Ill 208. Ill 219 263. Ill 481. Ill 247 266. HI 215. in 348. II 315; III 213. III 539. Ill 213 214. π 315 359; III 213 214· INDEX LOCORUM SACRAE SCRIPTURAE Io Act 21,25 I-I2 I,IS 1,1-8 1.3 1,3-8 1,6 1.7 1,8 1,13 1.15-17 1,16 1,16-26 1.17 1,21-22 1,21-26 1,22 2.5 2.14 2,14-36 2,32 2,37 2,37-42 2,39 2,41 3.1 3,1-16 3,12 3,i5 3.18 3,21 3.26 4.5-31 4.8 4.8-12 4,8-14 4,ii 4,12 4,18-20 4,t9 4,33 5,1 5,1-ri 5.II 5,12 5,12-16 5.12-42 5.17 ΙΠ 214 792. III 138. II 302. III 992. III 104. HI 255. III 54· III 539II 505:1115067 139 255 348 522 749 762 790 792 958 1174 1264 1317· III 102 270. III 271. IV 27. III 139· III 114. III 114. III 271. III 749· II 288. III 138270271. III 182. III 792. III 270. III 138 139. III 67. III 1031. III 271. III 526. III 182 271. n 551 556; III 792. I 66. IV 27. III 182. III 951. III 271. III 182. III 526. III 264. III 294 305 506 923 1098. III 792. IV 27. III 792. III 271. HI 139· III 147. III 271. III 526. III 138. Ill 101 270. 5.17-42 5,29 5,29-32 5,32 6,1-6 6,2SS 7,38 6,8ss 8,1-3 8,1-4 8,2-25 8,14 8.14-17 8,20 9,3-6 9,4 9.15 9,15-16 9,20 9,31 9,34 9,4° 10 IO-II 10,1-8 10,1-11, 18 10,1-43 10,9-23 10,10 10,10-17 10.24-33 10,34-48 io,35 10,37-43 10,39-42 10,40 10,40-42 10,41 10,43 10,47 11,1-18 11,2 II,18 11,19 11,19-20 11,20-26 11,26 12,1-5 12,1-24 12,17 13,28 13,2 13,27-29 1145 III III III III HI III 111 III III III HI III III HI III III III HI III in HI III III III III 95«· 270 271. 182. 526 749 792. «39· 35«. 150. 40. 147· 68. «39249. 926. 271. 108. 990. 107. 108. 792. 139 147· 271. 271. ”94· 271. 66. III 66-68. HI «39· HI 66. HI 240. II 58. Ill 66. HI 66. III 67. III 749· III 790 792· II 571· III 308. II 565. II 574· III 67. III 66. III 249. III 67. III 40. III 68. HI «39· III 142 1163. in 147· III 95«· III 363. III 138. HI 116. I 66. INDEX LOCORUM SACRAE SCRIPTURAE 1146 Act 13.31 13.32s 13.42-48 13.46 13,46-48 14,22s 14.23 15.1 15.1-31 15.1-16.5 15.5 15.6 15.6s 15,6-12 15.6-35 15.7 15,10 15.13-21 15.14 15.22 15.22-29 15.28 15.41 16,4 16,13 17,28 18,9s 19,8-12 20,5-15 20,17 20,25 20,28 Rom 21,15-26 21,20 22,17-21 26,14-20 26,16 28,23 28,25 1.1-15 1,8 1,18.2132 2,13 2,14 3.2 5,10 5.12 5.15-18 6,9 III 792. I 66. Ill 67. Ill 72. Ill 67 282. Ill 350. Ill 139309352. Ill 271 28t. Ill 138 139. Ill 138 139. Ill 271 281. Ill 160. Ill 955· III 271. -Ill 574. π 253 356; III 271 282. HI 281. HI 363· HI 282. Ill 160. HI 954· III 275 281 526. Ill 150. Ill 954· III 284. IV 81. Ill 300 520 528. Ill 526. II 302. Ill 376s. Ill 537· 111 150 220 309 352 373 376 377 992 1333 1334· HI 363. II 694. Ill 67. Ill 108. HI 749· II 574· IV 27. Ill 138. II 694. 11 8488. Ill 1254. II 88. Ill 84. HI 234. HI 1098; IV245 HI 1098. Ill 320. i Cor 8,5-6 8,9 8,9-17 8,15-17 8,15-18 8,28-30 8,29 9.3-5 9.4 9.4S 95 9,6-8 9,27 10,8-15 10,9-15 11.13 11,22 11.25 11.25s 11.29 n,33S 12,4 12,4-5 12.5 12,6 13.1 13.8-10 14.17 15,4 15.13 1535 15.16 15.16-19 15,18 15,18-19 15.19 15.20 16,25s 1,1 1.17 1.23 1,23-25 2,7s 2,8 2,10 2,10-16 2.15 3.5 3.5-9 3.9 3.11 3.11-17 3.16-17 HI 993· III 994· HI 993· HI 994· HI 747· HI 995 997· HI 994. n 371· III 84. II 539· H 445· HI 113. Ill 72. Ill 138. Ill 924. Ill 69. HI 319. Ill 72. II 520. II 539· II 89. HI 974· HI 997· m 974987· IV 264. HI 122. Ill 1100. Ill 82 1143. IV 114 272. HI 1317. HI 926. HI 1317. HI 108 138. Ill 526. Ill 1301. II 694. Ill 255 277. IV 219. Ill 566. Ill 351. 11 699. Ill 107. II 114. II 374· II 48. Ill 523. Ill 536. Ill 922. Ill 926. HI 926 991. Ill 205 264. Ill 1066. Ill 991. INDEX LOCORUM SACRAE SCRIPTURAE j Cor 4.1 4.15 4.19- 5-’3 53-5 5,i;>3 5.3- ’3 5.5 5,11-13 6.15 6,19 ° 7, * 7.»2 7.17 7,19 7.40 8.4- 13 9,7-’° 934 9,16 9.19- 22 10,4 10,15 10,17 10,32 11.2 11.5 11.17-34 I 1,22 11,23-27 11,24 11.25 I 1,26 12.3- 11 12.4- 11 12.4- 30 12,6 12,1 I 12,12 12,12-13 12,13 12,14-26 12,20-27 12,27 12,28 13.1- 8 13.1- I3 14 14.4-11 14.26-35 Praef.; III 922 926 1301 1303. HI 817. HI 954· III 1081. HI 138. Ill 160. Ill 1053 1064. Ill 1053 1064. Ill 991· III 991. Ill 772. Ill 772· III 793· III 1254. Ill 762. III 284. IV 221. ’ III 96t. Ill 792. Ill 107. III 206 264. IV 120. Ill 1196. Ill 566. in 138. Ill 108. Ill 138. Ill 566. Ill 922. Ill 134306. Ill 87. Ill 306 382. Ill 993· III 987 988. Ill 987997· II 137; III 83 1143· III 83 108 160 1143· III 108 987 990 1005 1040 1129 1158. Ill 992 1031. Ill 1097 1195. Ill 987· in 1134. Ill 987 1043. Ill 117 202. Ill 1100. Ill 1254. Ill 34«. Ill 1317· III 339· 15.1 15.1s I5.I-I I 15,1-14 15.2 15.3 15.5 15.9 15.II 2 Cor Gal 15.11-14 15.12 15.19 15.44-48 15.51 15.51-52 15,52 15.53 15.58 I.t 1,18 2,6-10 3.3 3.5-6 3,6 4.6 5,1-10 5.6 5.14 5,17-21 5.18 5.18-20 5,20 8,9 8,18s 11.3s II,5-16 11,6 11.17 12,IS 12,11 12,12 13.1-4,10 13.3 13.13 1-2 I.t 1,1-9 1,6-9 1,6-12 1,8 1147 in 770776. Ill 814. H 557 561; HI 769. Ill 793SS. Ill 770. Ill 770 776. HI 101 182. Ill 114. HI 58 359 366 770 776 814. Ill 108 795. Ill 1066. HI 566. π 571· IV 120. HI 539· m 315· π 571· HI 359Ill 566. Ill 793· III 160. Ill 534· III 1301. Praef. 11 571; III 762. HI 539· II 114. Ill 311· III 138. HI 922. HI 308. Ill 922926 1301 1333· II 371· II 302. Ill 528. HI 528. Ill 762. IV 120. II 571· III 230 526. Ill 138 526 528. Ill 138954· III 526 1301. in 1317· III 40. Ill 107 109 139 528. Ill 750. HI 109 255. HI 528. Ill 281 793 797. 1148 Gal Eph INDEX LOCORUM SACRAE SCRIPTURAE 1,11 i,n-i8 1,11-24 1,12 1,13 1,14 1.15 1,15-16 1,16 1.18 III 107. III 255. III 109. III 139 528. III 566. III 809. III 107. II 571; III 109. III 528 762. III 139 228 272 273 811. 2,2 III 115 139. 2,6-10 III 528. III 109 274. 2.7 III 69 139 282. 2,7-9 2,7-10 III 108 109. 2,8 n 356. 2,10 III 250. 2,11 II 253:11188283 2,11-21 III 275· II 253:1112839. 2,14 III 109 528. 3,5 3,16 II 371; III 48. 3,23-24 III 747· 3.23-4.7 III 747· 3.25-28 III 7473,26-28 III 990. III 1041. 3,27 3.27-28 III 1031. 3.29 III 747· 41-3 III 747. 4,4 II 371· 4.4-6 III 747. 4,4-7 III 747 923· III 362. 4.14 III 1010. 4.19 4,26 III 928. 5.16-25 III 993 1099. III 941. 5.17 1.3-6 III 995· III 750. 1,9-10 1,22 III 982 989 994. 1,22-23 III 9899971043 1,23 III 989 997· 2,12-16 III 750. III 997 1000 2,19 1198. 2,19-21 III 750. 2,19-22 III 750. I563;III 201205 2,20 255 307 1203. III 260. 2,21 2,20-22 III 264. III 569. 3,2 3,3-5 3.5 3,1° 3.15 4.1-3 4.1-8 4.1-16 4.4 4,4-8 4,5 4.7 4.11 4.11-16 4.12 4.14 4.15 4.15-16 4.16 Phil Col 4.24 5.22-32 5,23 5.23-29 5,23-30 5.25-27 5.25-30 5.31 6,1 6,12-16 6,20 ι,ι 1,1-2 1,2 1,23 2 5-7 2,5-11 2,7 4,9 4.22 1,12 1,18 1,18-20 1,23 1.24 1,24-28 1,26 2,6 2,11-12 2,19 4.IO III 762. Ill 307; IV 219. Ill 566. Ill 995· III 988. Ill 988. Ill 1161. Ill 1043. Ill 988. Ill 1161. HI 985. Ill 117 202 248 365 750 1161 1203. Ill 1043 1161. Ill 1345· III 1333· III 990 1129 1345· III 9899971043 III 985 1000 1002. Ill 1002. Ill 926. Ill 1084. Ill 1099, III 989 1190. Ill 1086. Ill 1043. IV 246. Ill 368. Ill 303· III 1333· III 108 376. Ill 377 379· HI 376. Ill 539· II 445II 374· III 1002. Ill 366. II 697. II 762. Ill 149 974 985 1002. m 989997· II 511. Ill 990. Ill 997Π 54Ill 793III 1031. Ill 9859891043 III 431. INDEX LOCORUM SACRAE SCRIPTURAE Col 4.14 i These I,I 1.5 2.4 2,7 2,13 2.14 4,1-8 4.13-18 4J5-I7 5.1-3 5.1-6 5.20s 2 Thess I.I 1-4 i,7-2.5 2,1-0 2.5 2.15 2,l6 3,4 3.6 3.14 I Tim i,3 2,1-9 2,2 2.3-6 2.4 2,4-6 2.5 2,7 3.1-10 3-5 3.7 3.14 3.15 3.16 4,6 4,io 4.11 4,11-14 4.13 4.14 4,16 5,1-22 5.9-12 5.19s 5.2IS 6,3 6,11 6,13 Π 302. in 108 566. Ill 528. Ill 528. Ill 528. II 137; III 255 528. Ill 566. Ill 925. Ill 78. Ill 538s. HI 78. Ill 539. IV 120 II. Ill 108 566. in 566. Ill 78. Ill 539· III 792 797. Ill 769793797· III 260. Ill 954. Ill 769 954. Ill 954· HI 537HI 351. Ill 959. Ill 305· III 311 1118 1257. Ill 1098. Ill 159930981. Ill 108 351 792. Ill 351· III 566. Ill 327. Ill 350. Ill 190350564568 995. Ill 362. Praef.; Ill 351. Ill SH­ IH 351· III 309 351. HI 351· III 352· I 26; III 351. Ill 351· III 954· HI 954HI 350. Ill 351. Ill 351. Ill 351. 6,14 6,20 1149 m 350375· Praef.; Ill 351 359 366 716 750 963. 2 Tim 1,6-9 HI 309 352 926. Ill 1317· 1,7 III 792. I,H Ill 366. 1,12 Ill 793· 1.13 1.13-14 m 352 750. Ill 309 963. 1.14 Ill 350s. 2,1 Ill 350s 375 750 2,2 793· III 1066. 2,20 Ill 351. 3,1-9 Ill 750. . 3.I4 3.14-17 HI 351· IV 29SS. 3,16 Ill 810; IV 270. 3,16s Ill 351. 4.1-5 Ill 350375· 4.5-8 III 688. 4.9-21 II 302; III 351. 4,20 Ill 537· III 309 350 375 Tit 1,5 377 379· m 376377-382. 1.5-7 m 351· 1,5-14 III 309 365. 1.7 IV 81. 1.12 HI 365. 1.13 2.1 Ill 351· 2,2-10 III 351· 2,7-8 III 351· 2,10 III 351· 2,14-15 III 351. Ill 365· 2.15 III 351. 3.1s Ill 351· 3,9-11 III 1047. 3.10 Ill 108. Philem 1 II 302. 23s II 65; III 108 Hebr 1 1 756. HI 9959971000 3.1-6 III 1085. 3.6 Ill 377· 3.17 IV 273. 4,12 II 533· 4.13 III 841. 6,4-6 7.23-25 Ill 931· III 84. 8.8 9.13-15 Ill 992. INDEX LOCORUM SACRAE SCRIPTURAE 1150 Hebr lac i Petr 2 Petr 1 Io 9.I5-I7 10,5-7 10,9-14 10,12-14 10,14 10,16 10,23 11,1 11,6 12,2 12,18-24 13.17 13.20 1,17 2,17 2,19 2,25 4.12 5.14-15 1,1 1,11 1,12 1,18 2,4-8 2.5 2,9 2,21 3,15 4.5-7 4.8 5.1-2 S.i-4 5,1-6 5.4 5,11 5.13 1,16 1.19 1,20 1.20S 1,21 3,3-13 3.8-16 3,15 3,15s 1.1-3 III 152. Π 402. Ill 152. ni 931· III 932. Ill 534· II 762. II 114. Ill 1094. 11 762. Ill 1144. Ill 377· III 264. II 722. IV 45· Il 185. Ill 362. Ill 964· III 926. 11 694. IV 27. IV 219. Ill 809. ill 264. Ill 159 1143· III 1069 1198. Ill 1191. 1 50; II 762. Ill 539· III iioo. HI 377· HI 220. in 1143· III 264. Ill «345II 283; III 431. I 31· 11 574; IV 271. IV 120 236. IV 32. 11 48; IV 95. Ill 539. Ill 78. Ill 108. Ill 528. I 31· 2 Io 3 Io Apoc 1.1-3 2,1 2,18 2,20 2,20s 2.23 2,26 2,27 3,1-8 3-it> 4.1 4.7 4.9-10 4,16 5.13 10s 12 13 1-3 1-3 1,4-11 1,6 1.12 1,16 1,17s 1,20 2,1 2,18-29 3.7 4.8 7.4-9 13.3-8 14.8 16,19 17,5 17.9 I9.li 19,16 20 20,1-6 20,1-10 20,4 21,14 22,18 22,20 11 316· III 266 301. Ill 539· π 137· HI 535· II 426. HI 535HI 535· III 923· III 1191. II 129. Ill 1079 1100. Ill 923· III 1079 1100. Ill 793· III 1053. Ill 792. Ill 792. Ill 361 370. Ill 355SS. II 694. in 1345· III 361. Ill 361. Ill 192. Ill 213 361. IV 123. Ill 361. Ill 192 260 264. Ill 1182. HI. 113· HI 325. in 431· HI 431· HI 431. HI 431· III 212. Ill 264. Ill 315· III 326. Ill 314317· II 740· III 307· III 811. in 539· INDEX NOMINUM N.B. —Numeri romani tractatum designant, arabici autem numeros mnginu!,, I Aliberch.S. I 62; IV 4. Abad.C.M. II 771. Allard,P. II 685 697 729 734 740 744 Abel III 1039 1040. 746 754· Abaelardus.P. Ill 721 865. ΑΙΙο,Ε.Β. II 557; III 213 317 325 Abraham III 48 197. 361. Acaciani III 427. Almarichus de Bena III 291. Acacius III 622. Almazân.D.M. II 772 776. Achelis III 315. Alogoi II 307. Acilius Glabrio II 697. Alonso,J.Μ. I i ; III 979. Adam III 1040. Alonso Barcena.Ph, III 416 501 584 Adam.K. Il 464 648 775; III 135 158 635 674 684 698 738 766 767 813 192 193 981 1039. 845. 899· Adamantius III 1192. Aloysius Gonzaga (S) III 725 1234. Adventistae III 317. Altaner.B. Ill 429s 1345. Aedesius,martyr II 761. Alvarez de Linera.A. I 82; II 116. Aërius III 337. AlzinJ. II 773. Aeschilus III 191. Amann,E. I 37; II 7; III 650 652 Aesculapius II 483 487. 654· Agapitus Papa III 627. Amat III 1338. Agathon III 582 628 632 827 833. Ambrosiaster III 230 315 372. Agathus (S) III 833. Ambrosius (S) II 519 751; III 216 Agnes (Sta) II 724. 230 265 315 415 427 500 571 650 Agnosticismus III 881. 823 840 844 964 992 1046 1060 Agrippinus III 419. 1063 1175 1182; IV 19 39 277. Aguilar III 1010. Amiot.F. Ill 1007. Aguilô.Th. I 83. Ammianus Marcellinus II 519. Ahmed III 291. Amort,E. II 116. Aigrain.R. II 12 769; III 24. Anabaptistrtelll 292 317. A Lapide,C. II 182; III 72. Anacletus III 1227. Albertus Magnus (S) III 74 823. Anastasius I III 611 650. Albigenses III 1022 1094. Ancher.J.B. Ill 178 237. Alcantara (de) P.(S) III 1234. Anger,J. Ill 151 972 1010 1284 1287 Alcaniz III 315. 1293 1313· Alcuinus.eboracensis II 208. Anglicani III 390 426 494 943 1093 Alexander III III 582 1230. 1156 1169 1179 1215 1244 1251 Alexander VII III 719 720. Alexander Halensis I 34; III 855. 1257· Anicetus III 351. Alfaric II 366. Anomoei II 113; IV 107. Alfaro I III 761. Anonymns (ca.260) III 265 367. Alfonso de Zamora I 73. Anselmus (S) I 9 72; III 823 853 Algermissen.C. Ill 24 27 292 317 429 784 1148 1224 1234 1240 1243 1234· Antoninus (S) III 1234; IV 66. 1257 1284 1293. 1152 INDEX NOMINUM Antoninus Pius II 381. Antonius Abb. (S) III 1238. Antonius Patav. (S) III 823 1234. Aphraatcs II 226; III 174 178 236. Apollinaris III 624. Apollinaris Laodicen. Ill 315. Apollonius Tyanensis II 483 486 497· Apologistae I 67-85. Aprutino III 1331. Aquila II 613. Archadius.Ep III 582. Archelaus,S. IV 19 107. Ariani II 430; III 421SS 621 941. Arias Montano II 238; IV 160. ArinteroJ.G. Ill 1010. Aristides I 67; II 697; III 821 1192. Aristophanes III 191. Aristoteles II 680 683; III 507. Arius III 225 624. Amaldich, L. IV 140. Arnobius II 483 698; III 624 821. Arquilliere.H.X. Ill 18 471 596. Arriaga,R. de II 48. Arrigoni III 1331. Asensio.F. IV 187. Assemani III 1032. Athanasius (S) II 756; III 415 421 65° 753 796 823 840. Athenagoras I 67; II 676 679 697; III 821; IV 34 64. Aubert,R. II 37 116 184; III 8 1125. Aufhauser.I.B. II 381. Augustinus,S. I 9-45 70 77; II 5 19 33 163 178 182 227s 263 309 347 483 485 496 532 537s 570 674 676 678 702 714 734s 749 761; III 8 16 204 218 232 266 290 291 315 326 361 367 413 415 427 435s 500 535 571 589 618 681 719 760 783 794 795 796 799 802 814 818 819 823 840 842 844 848 852 854 859 927 987 988 989 990 1033 1039 1060 1099 1103 1110 1138 115° 1162 1167 1175 1196 1209 1225 1277; IV 19 39 42 55 90 107 116 125 133 166 174 191 209 215 219 231 253 265 268 274. Aulen.G. Ill 391 1007. Autocephalae III 1245. Autonomae III 1245. Avila, B. II 775. Ayuso Marazuela.T. I 63; II 206 228 233 329; IV 158. Bachiarius III 618. Bacht.H. II 175; III 416 457 767 784; IV 98. Bacic.A. Ill 18. Bacon.F. Ill 860. Bacon,R. Ill 859. Bacon,W. II 307. BainvelJ.V. II 1 ; III 23 117 151 501 638 684 698s 737 738 754 767 813 836 841 845 871 884 908 936 1010 1016 1026 1087 1090 1148 1209 1216 1257; IV 3 44 136 169 220 223. Baisi.C. I 35; III 23 33. Baldensperger III 41. Balic.C. Ill 754 769 805. Ballerini III 441 459 591 596 912. BalmesJ. I 20 83; II 648; III 8 447 1276. Balthasar.N. I 72. Bannwart.Cl. I 36; III 907. Bânez.D. I 34 53 76; III 18 441 855 893 9131054; IV 135 138. Bar-Cochba II 520 569 590. Barcos III 95 166 258. Bardenhewer.O. Ill 178 452 813 1065. Bardy.G. Ill 24 314s.; IV 42 Bareille.G. I 64. Barnabae epist. Ill 315. Barnes III 429. Barré,H. Ill 1010. Barth,K. Ill 43 127 154 342 39i 5i° 598 691 784 1023. Bartmann.B. I 35. Basilides II 295 319; III 420 427. Basilius (S) III 239 315 415 786 796 799 823 835 844 992 1238 ; IV 118 122. Basilius Ip. Ill 582 633. Basmagius II 519. Battifol.P. II 257 678 682 699; III 90 123 142 150 175 179 186 368 371 372 381 413 433 594 928. BaucherJ. Ill 1343. Bauer,A. II 363. Bauer,Br. II 254 307 365 387. Baumann,J. II 451. Baumann.R. Ill 169 186 426. Baumgartner,Ch. Ill 805. Baur.F.Ch. II 253 307 357 690; III 95 259 430· Bautain.L. II 116s 172 184 479 547. Bayle,C. IV 280. INDEX NOMINUM Bayo.M.J. II 744. Bea,A. II 582; III 754 841 1010; IV 3 ii 19 29 44s 55s 75 79 89 92 96 100 107 no 123 125 136 138s 169 171 176 188. Beauduin.L. Ill 24 391. Beaufays,!. II 773. Becqué.M. I 85. Beda (S) III 70 74 372 820 823 848. Bellamy,J. I 33; III 583 645. Bellarmino.R. (S) I 34 75; III 8 19 161 208 250 277 374 383 428 439 441 501 540 591 637 767 823 908 990 1016 1026 1035 1036 1045 1052 1068 1087 iI15 1150 1167 1168 1209 1235; IV 2 4 107s 113 148 160 167 171. Bellet,P. IV 219. Belser III 373. Beltran de Heredia,V. I 34. Bender.L. Ill 939. Benedictus (S) III 1238 1240. Benedictus XIII III 725 823. Benedictus XIV II 160 162 173 731 734; III 402 427 442 445 726 823 1230 1262; IV 286. Benedictus XV II 326; III 352 402 823 864 876 877 880 881 882 946 1223 1230; IV i 22 87s 112 131 172 176s 187 213 255 280 287 292. Beni,A. I 62; III 24. Benoit.P. II 428; III 382. Benson,H. Ill 1244. Benz III 291. Beraza.B. Ill 884 899 917; IV 76. Berendts.A. II 376. Bernardinus.R. Ill 725. Bernardus(S) I 28; III 823 844 1234· Bersot II 771. Berthe,P. II 773. Berthier III 871. Bertholet.A. II 12. Bertrans III 151. BessmerJ. Ill 28. Besson III 244. Beumer,J. Ill 645 993 1007 1010 1040 1061. Bevenot.M. Ill 1127. Beyer III 371. Beza.Th. II 225 237· Bickermann.E. II 545· Bierberg.R. IV 218. Bihlmeyer III 851. Billerbeck,P. II 341 443; HI 135 136 Teologia i 1153 145 169 177 186 191 361 1062. Billot,L. Ill 22 151 161 189 277 330 383 441 491 591 638 663 674 884 899 908 936 1026 1036 1045 1052 1053 1068 1148 1167 1168 1209 1220 1284 1293 i3>6 1336; IV 3 92 no. Billuart.F.C.R. I 35! HI 18 1052 1168; IV 138. BilzJ. I 1; III I. Binet-Sanglé II 450. Birgitta (Sta) III 1234. Bleinstein.H. Ill 1007. BlighJ.F. II 271. Bliguet.M.J. Ill 9. Blondel,Μ. II 138. Boehmer III 123. Boisnard.E. Ill 213. Boissier,G. II 737. Bollandus III 874. Bolley,A. II 19. Bona,Ιο. II 56. Bonaventura (S) I 3 18 29s 34; III ’8 374 383 729 823 881 1234; IV 229. Bonfrèrejac. IV 78s 205 270. Bonhoeffer III 151. Bonifacius I (S) III 402 427 6n. Bonifacius II (S) III 581. Bonifacius VIII III 823 945 982 1094 1129 1132. Bonifacius, Pb. Ill 582. Bonnard,P. Ill 382. BonnefoyJ. Ill 1010. Bonnetty.A. I 8; II n6s; III 861. Bononiensis III 1331. BonsirvenJ II 385; III 1007. Bonwetsch III 315. Borgongini Duca.F. II 632 635. Borromeo.C. (S) III 1234. Bosco,I. (S) III 1235 1240. Bossuet,JJ. I 80; III 471 472 597. Bouché,J. Ill 90 277 1293. Boudou.A. IV 191. Bouffard.A. Ill 1224. Bougaud II 772. Bougnicourt.P. Il 13. Boulenger.A. I 63. Bousset.W. II 401 430. Bouvier,F. II 13. Bouyer.L. Ill 1007. BoverJ.M. I 25; II 206 219 223 228s 234 240s 242 345 352 399 437 459 539 554 775s; HI 13 136 371 XI 1154 INDEX NOMINUM 373 928 972 1007 lOIO; IV 164 218. Boyer.Ch. I 1 ; III 754, Bozius III 1150. Brandariz.F. I I. Branscheid.F. II 240. Brassac.A. II 345. Braun,F.M. II 363s 366 369s 769 775; HI 27 41 94 150 154 169 185 342 382 566 1010; IV 218. Bretschneider.S. Il 307. Bricout,]. II 12. Briggs II 307. Brillant,Μ. II 12. Brinkmann.B. Ill 645. BrinktrineJ. I 62; III 24 1007. Brou.A. II 689. Broussole.Ch. II 464. Browe.P. II 761. Brown,R.E. IV 218. Bruders,H. Ill 24 186 371 372. Brunec.M. Ill 54. Brunner,A. I I. Brunner,E. Ill 28 127 691. Brunsmann.J. I 62; II 3 218s 428; III 24 313. Buchberger.Mich. I 37. Budda, buddismus II 469 489 497 704; III 1224. Buechsel III 135. Buil,N.M. II 773. Bulst.W. II 464; HI 382. Bultmann.R. II 258 387 430 581; III 41 168 181 182. Butler,C.B. II 345. Buzy III 135. Buzy.D. IV 218. Byzantinismus III 942. Callistus (S) II 685 697. Calmes II 357. Calumistae III 9'9 979 1023 1072 1128 1157 1169 1244 1251. Calvinus II 134; HI 166 29i 329 784 1023 1128 1254: IV 45. Camilus de Lellis (S) III 1234. Camôn Aznar,J. II 776. Campenhausen,H. Ill 28 88. Camprubi.F. II 776. Candal.E. Ill 383· Canisius.P. (S) III 823 1235. Cano.M. I 76; III 19 44i 5°t 59i 594 688 728 761 767 839 884 889 908913 1016 1041 1052 1093 1168 . IV 138. Canonistae III 470 473 496 1292s 1322-1327. Cantera.F. I 73; IV 164. Capéran III 1052 1087. Capreolus,I. I 34; III 855. Capua,F. di III 650. Carbone,C. Ill 28. Carlostadius IV 67. Carolus I III 1257. Carolus VÎ1 III 472. Carpophorus II 697. Carreras ArtauJ. et T. II 94. Carreyre.J. Ill 718. Cartagena,A. de I 73. Cartechini,S. Ill 884 899. Cartesiani Ill 860. Carthusianus III 74. Caruel III 486. Casajoana.V. I 35. Casalensis III 1339. Casanovas,Ig. I 62 83. Casel.O. Ill 981. Caspar III 357 394 413 430 433. Cassiliensis III 1340. Caballero Sânchez.P· II 632 635. CastielloJ. II 464. Cabrera,Fr. Alonso de IV 268. Catalogi Liberia™ III 367 436. Cabrol.F. Ill 760. Cathari III 1022 1073. Caecilia (Sta) II 724· Catharina (Sta) III 1234. Caelestinus I (S) III 352 402 416 427 Catharinus.A. Ill 1128. 582 760. Cavalia III 371. Caesaro-papismus III 942· Cavallera.F. I 6 8 36; II 205; III 880. Cafasso.J. (S) III 725· _ Cavatassi.N. Ill 208. Caietanus,Thomas de Vio 1 34î HI Celsus II 319 331 337 474 483 543 18 441 750 855; IV 66 72. 571 697· Caius III 314· Cercia III 491 638. Calasanz.Io. (S) III 1234. Cereceda.F. II 772. Calcagno.F.X. I 62; III 23 684 698 Cerfaux.L. Ill 24 35 154 382 458 899 908 1026 1053 1293· 972 987 1007. Calés,J. II 597· INDEX NOMINUM Cerinthus II 307 309 320s 340; III 314· Cerruti,P. I 63. Cerularius.Mich. Ill 1249. Ceulemans.F.C. Ill 53 67 75 105 270 372 747· Ceuppens,F. II 574 633. Chantepie de la Saussaye.P.D. II 12. Chapman,J. Il 271; III 652. Charlier,L. Ill 735 805. Charismatici HI 127 340s. Charmes.Th. I 35. Chasles III 316. Chateaubriand,F.R. I 81; II 648 736. Chaterinet.F.M. II 498. Chavasse,A. Ill 1007. Chemnitius.M. IV 45.. Chenu,D. Ill 805. Chiappini.F. II 775. Childebertus I III 627. Choupin.L. Ill 645 658 663 674 676s 683 899. Chrismann.Ph. IV 108. Ciasca III 178. Cicero.M.T. II 3 178 182 680 699. Cipriani,S. I 62; III 24. Gladder,H.J. II 444· Claereboets III 371. Clamer.A. II 627. Clemen,C. II 363. Clemens V III 582. Clemens VI III 170 260 402 427 473 478 614; IV 172. Clemens VIII II 213; IV 286. Clemens IX III 823. Clemens XI III 720. Clemens Alexandrinus I 69; II 235 264 273 277 279s 288 301 310 314 320 337 742: 111 334 4’7 43' 818 821 1162; IV 37 42 64 70s 266. Clemens Romanus (S) II 275 285 303 340 676 694 697 742; III 16 127 140 310 327 353 360s 367 368 401 417 427 43' 436s 751 796 844; IV 34 64 69 174. Clercq III 582. Cletus III 360. Closen.G.E. II 629; IV 283. Coathalem.H. Ill 24 1010. Coleridge.H.J. II 771. Colet III 1339. Coll Pérez,A. I 63. Collomb.M. II 193 270; IV 2. 'wnnmwi· Ιΐβδ Colomer,L. Ill 24 ioio. Colson,J. Ill 330 370. Colunga,A. II 539 582; IV 1 164 205. Commodianus III 315. Communistae III 944. Comte,A. II J4 16. CONCILIA: — Apostolorum III 363 955. — Arausicanum II III 581 1064. — Basileense III 471 581 596. — Chalcedonense III 416 427 456 457 55° 563 582 625 631 652 696 827 828 1249. — Carthaginense III 581. — Cortstantiense III 471 489 582 588 596 597 721 723 861 885. — Constantinopolitanum I III 423 427 455 582 589 696. — Constantinopolitanum II III 550 563 582 652 653 721 1273. — Constantinopolitanum III III 489 55° 563 582 628 632 654 827 §28 833 1249. — Constantinopolitanum IV III 427 563 582 599 622 629 632 945 1249· — Ephesinum III 416 427 550 582 624 630 827 832 1249. — Florentinum III 170 172 260s 383 395S 4'6 427 473 477 55° 582 599 635 9'3 '028 1040 1056 1058 1094 1097 1103. — Hierosolymitanum III 574. — Lateranense III 628 833. — Lateranense I III 563 582. — Lateranense II III 582 1056. — Lateranense III III 582. — Lateranense IV III 416 427 582 634 848 861 928 1094. — Lateranense V III 416 427 717. — Lugdunense I III 582. — Lugdunense II III 395 416 427 473 477’582 599 634 928 1249. — Milevitanum II III 581. — Nicaenum I III 421 427 454 550 563 582 588 589 621 696 848. — Nicaenum II III 550 563 582 827. — Pisanum III 471 581 596. — Riminense III 422. — Romanum III 624 833. — Sardicense III 421 581. — Tridentinum II 426; III 44 130 294 345S 352 373 374 55° 563 1156 INDEX NOMINUM Corssen.P. II 280 291 312. 565 582 635 704 723 743 745 Constantini,C. II 776. 757 785 787 788 799 805 827 Cotter,A.C. I 62; II 66 102 428! HI 828 848 861 862 864 865 896 1 23 33 35 88 117 161 285 383 738 906 907 908s 91 is 945 982 767 800 803 804 813 842 845 867 1028 1030 1078 1081 1094 871 899 1278. 1096 1097 1196 1248 1294 Cottolengo,!. Ill 1240. 1333 >334 1343: IV passim. Couchoud.P.L. II 366 369s 374. — Vaticanum II passim; III 7917 Coué,E. (coueismusj II 492. 97 122 128 130 164 171 172 Courtade.G. IV 21 218. 209 211 260 261 290 294 295s Craig,C.T. Ill 247 391 1007. 297 312 334 344 346 352 373 Crammer III 1257. 374 387 395S 397ss 416 427 Cremer,H. IV 29. 428 434 441 443S 46os 466 Crets.G.J. IV 140. 474-477 5>2S 515 549 550 Criado.R. Il 639; IV 46 67 149 160. 551 553 563 565 580 582 593 Crisôstomo de Pamplona IV 89. 594 595 597-601 603 604 607 Crispus II 697. 609 610 615 639 640 642 645 Cristiani.L. II 773. 647 649 657 669 673 687 689 Crivelli.C. Ill 1244. 693 696 710-713 717 725 744 Crosta III 151. 745 757 758 780 787 788 805 Cuadrado.G. IV 218. 806 827 828 861 862 874 875 Cuadrado,J.M.“ I 83. 881 885 887 890s 894 895 896 Cullmann,O. Ill 27 28 161 168 169 897 899 902 906-913 916 920 185 198 271 291 329 342 382 391 921 946 1001 1005 1028 1076 1077 1093 1094 1098'1131 429 458 784· Cumcnt,M. II 567. 1132 1136 1138 1150 1152 Cuq,E. Ill 1343. 1220 1224 1276 1294 13281343; IV passim. Cureton,W. II 226; III 175. I Cyprianus (S) II 227 328 674 676 — Viennense III 582 861. Conciliaristae III 470s 473 596. 734 751 756; HI 16 227 232 327 394 413 419s 427 435s 486 500 Condamin.A. II 205 611 629. 594 617 620 844 1060 1063 1102 Confucius II 469. Confutiani III 1224. 1150 1162 1175 1181 1273 1345: IV 64 71. Congar.M.J. I 1 33; III 24 28 67 158 Cyrillus Alexand. (S) III 243 619 186 881 993 997 1039 1040 1246 823 840. 1277 1293. Cyrillus Hierosolymitanus (S) II Congregationalistae 111 127 342 691 263; III 236 823 1175 1192; IV 1251. Conradus a Gelnhausen III 956. 38 55· Constantinus I III 582 1167. Constantinus IV III 582 941. Daffara.P.M. I 1. Constantinus Pog. Ill 628. D’Ailly.P. Ill 471 596. Constantinus Imp. Ill 422. Dain Cohel IV 218. Conte a Coronata III 1223. D’Alès.A. I 37; II 704; III 650 871 Contingentistae II 165. 1257. Copernicus III 683. D’Angers,J.E. I 80. Coppens,J. II 646; IV 218. Dalman.G. II 395. Corbishley.Th. Ill 24. Damasus (S) II 228 697; III 415 CorluyJ. II 297. 422SS 426s 582 610 621 624. Cornelius II 697; III 66s. Damen.C. Ill 910. Comely,R. II 193 196 202 205 219 Daniel III 52 244. 292 322 345 350 353 357 361 ; III DanielouJ. Ill 382 736. Daremberg III 191 1343. 108 178 274 747 987; IV 2 19 57 125 140 148 163 166. Dausch.P. II 437 439; IV 138. INDEX NOMINUM David,P. Ill 192 737. De Abârzuza.F.X. I 35. De Aldama.J.A. Ill 899 1090. De Ambroggi.P. IV 29 218. De Ausejo.S. IV 219. De Becdelievre.A. III 720. De Bonniot.J. II 486. De BrittoJ. (S) III 725. De Broglie III 151. De Capua,V. Ill 178. De Castro Alonso,Em. I 35. De Elizalde,Μ. I 79. De Frame,J. IV 78. De Ghellinck.J. Il 91; III 648 854. De Granada, L. I 76; II 668 720 740; IV 268. De Grandmaison, L. II 1 41 270 363 366 381 384 446 474 486 488SS 500s 540s 543SS 571 646 665 690 774; III 70 75s 175 754 1258. De Groot,J.V. Ill 22 151 161 250 277 313 372 383 441 SOI 591 638 658 674 677 684 697s 730 738 767 813 836 841 842 845 867 871 880 884 899 908 914 926 957 1052 1148 1168 1209 1279 1292 1344. De GuibertJ. Ill 1 9 23 151 313 459 471s 486 491 499 510 591 596 638 684 689 698 738 754 784 813 845 884 1016 1026 1042 1045 1052 1068 1087 1090 1119 1148 1150 1168 1193 1209 1215 1236 1284 1293. De Haes,P. II 541. De Hassia Henr. Ill 596. D’Herbigny.M. I 1; III 1 21 27 35 37 40 88 117 142 151 161 175 198 207s 250 259 271s 285 292 313 33° 344 367 368 371 372 383 390 391 413 416 423 441 458s 491 499 501 540 591 597 608 638 650 656 681 683 684 871 884 914 936 943 951 972 1007 1015 1016 1025 1026 1045 1052 1053 1054 1068 1074 1087 1090 1093 11 13 1116 1119 1128 1156 1193 1200 1209 1215 1216 1224 1225 1232 1239 ’243 1245 1251 1257 1259 1262 1267 1276 1280 1293. De Heredia,C.M. II 182. De Hulst,M. IV 109. Deimel,L. Ill 972 981. De Irâizoz.P. II 774. De Iriarte,M. II 464. 1157 Deismann III 150. Deismus II 64 70. Dejaifve.G. Ill 382. De Jerphanion.G. Π 464. De la Brière.Y. Ill 24 35 1148 1209. De Labriolle,P. 11 382. De La Palma,L. II 775. De la Taille,M. Ill 151. De la Vallée Poussin.L. II 469. De Leôn.L. II 639 646 700 724; IV 160 268. De I’Epinois.H. Ill 683. D'Elia,P. II 776. De Ligny,F. II 770. Delmée.A. Ill 1127. Dell III 168 182. De Loosten.Dr. (G.Lomer) II 450. Del Paramo,S. II 597; IV 217SS. De Lubac III 24 150 761 928 972 1010. De Moreau,E II 737 74t. De Nasau.I. Ill 191. Deneffe III 767 806 909 913. Denis.L. Ill 23. Dennefeld III 222. Denzinger.H. I 6 36; III 907. I De Poulpiquet.A. Ill 24 1209. ! De Regia II 544. De Ribadeneira.P. II 770. I De Rossi,I. II 199. De San III 22 151 285 313 529 638 697 730 767 1008 1016 1042 1045 1052 1053 1148 1168 1209 1279 1292; IV 3s 121. Descartes III 860. Dechamps,V.A. 1 74 85; II 671; III 8s 911. Descoqs.P. II 3 14s. De Solages,Br. Ill 736. D’Espierres.A. Ill 1224. De Spinola,A. Ill 191. DespontJ. Ill 1224. De SuancesJ.G. II 772. Deterministae II 165. De Tonquédec.J. II 138 160. De Tuya.M. IV 125 217SS. De Ulloa,J. II 183... Deubner III 1169. De Val.H. I 35. De Vine.F. IV 221. De Vooght.P. Ill 737. De Vregille III 683. De Vries,W. Ill 760. De WolfJ. II 183. 1158 INDEX NOMINUM Dhanis.E. Ill 754. Diatessaron Tatiani II 226; III 174 178. Diaz,J. I 36; IV I. Di Bartolo,S. IV 109. Dibelius.M. II 258 430. Di Capua,F. HI 650. Didache III 340 751 1162. Diderot,D. II 250. DidiotJ. I 62. Didon.H. II 772. Didymus Alexand. (S) III 240 821; IV 64. Dieckmann.H. I 1 38 56 64 86; II 1 3 18 22ss 34 45s 57 62 66 76 83 90s 94 99 109s 129 132 134 138 142 160 162 248 250s 363 376 384 387 394S 401 406 415 421 428 430 437 439 444 446 449S 464s 472 474' 478 485s 488 497 540 543-546 567 572 574 651 665 689 711; III I 9 21 27 33 35 37 40 74 75 84 88 90 93 no 112 117 123 142 150s 154 161 175 179 181 208 2.44 277 285 29· 313 321 330 353 372 383 411 418 429 432s 435 438 501 520 527 538 540 573 578 581 591 600 638 650 658 663 674 676 695 698 702 720 726 730 737 738 754 761 813 845 871 880 884 899 908 914 972 1016 1045 1052 1053 1054 1063 1090 1209 1276 1284 1293. Diekamp.F. I 35; III 676 899. Di Favio.G. I 33. Dikae III 191. Dillenschneider.C. Ill 1010. DillersbergerJ. Ill 1010. Dillmann.A. II 578. Dio Cassius II 697 741. Dionysius Alexandrinus II 270s. Dionysius Areopagita (S) II 697. Dionysius (S), Corinth. II 331; III 417 431·. Dionysiensis III 1331. Dodwell.H. II 737 761. DbllingerJo.Ig. I 84; II 674; ΙΠ 259 291 390 474 597. Dominicus (S) III 1234 1238. Domitilla II 697. Donat,J. Ill 957. Donatistae III 290 783 941 i°73 IO74 1186. Donatus Ep. Ill 582. Donoso Cortés I 83 ; II 648 ; IV 269. Dorado,G.G. II 194 259 307 357 361 ; III 221. Dorsch.Ae. I 62: II X27 175 186 500 648 651 668 689 711 724; III 22 88 117 151 161 250 277 313 330 372 471 501 540 573 591 638 641 650 657 684 689 698 738 762 767 813 845 859 871 899 908 914 936 972 1007 1016 1026 1042 1045 1052 xo68 X087 1090 1113 in6 1119 ΙΓ43 1145 1148 1193 1209 1215 1217 1267 1280 1284 1292; IV 3 44 92 113 140. Drèws,A. II 366. Driedo III 1168. Dublanchy,E. Ill 24 313 447 596 638 640 645 657 754 1087. Dubreil III 912. Due,A. II 169 474. Duggan,J. IV 109. Du Manoir.H. Ill 928 1010. Dumont,C. Ill 1127 1245. Duncker.P.G. IV 67 286. Dupanloup.M. II 771. Dupin III 471. Dupuis,Ch.F. II 364. Durand,A. II 205 219 307 361 437 439 458; IV 3 50 75 89 148 X59 166 169 191 232 247. Durandus de Osca IV 20. Durrwell.F. II 642. Eckermann II 307. Eccledici III 126. Edler III 912. Eduardus Rex (S) III 1234. Egger,F. I 39; III 151; IV X76. Eguiluz.A. Ill 760. Ehrhard.A. II 668 740; III 179. Eijân.S. II 773. Ekardus III 865. Eleutherius III 1227. Eliachim III 192. Elias Levita IV 61. Elisabeth Lusit. (Sta) ΙΠ 1234. Elorduy.E. Ill 972. Elorriaga.A.M. Ill 899. Enciso.I. II 175 539; IV 218 286. Engberding.H. HI 1010. Ephraem(S) II 225s 263 483; III 174 178 237 823. Epiphanius (S) II 263 279 290 307 309 3x4 367 483 5x2 534; HI 238 INDEX NOMINUM 360 373 435s 437 622 753 762 796 840; IV 98 107 174. Epistola ad Diognetum I 67; II 675 695· Epivent ΠΙ 1338. Erasmus,D. II 237; IV 108 171. Eschatologistae III 41 52 93s 142 146 154 317 343 et passim. Espasa Signes,}. I 77. Esteve,E.M. IV 90. Estienne (Stephanus).R. II 211 237. Estius III 373. Estrix,G. II 116. Eubel III 434 1252. Eudaemonistae II 26. Eugenius IV III 416 582 1094. Eunomius, eunomiani II 113 ; III 624. Euringer.S. III 179. Euripides III 191. Eusebius Caesariensis I 69; II 217 233 236 263s 266-271 273 277 279s 288 290s 301 309SS 321 328 331 ■ 375378483486496509512534 590 674 694 696s 743 745 747 750 756s 761 ; III 235 291 314s 357 3&7 427 435s 452 802 820s 1073 1306; IV 36 64 71. Eutichianismus III 625 941. Eutychius III 625 626 652. Eva III 1040. Evanson II 307. Evolutionistae III 93 125 293 338341 358SS 392 980 1179. Eybel III 472. Fabbi.F. IV 19r. Fabro,C. I 19; III 28. Falcon,I. I 62. Favre.R. Ill 899 911. Febroniani III 390 597. Febronius III 166 257 440 472. Feckes.C. Ill 972 981 1007 1010. Fedele.P. Ill 1343. Federer,K. Ill 760. Feeney,L. Ill 1093 1094. Feine.H.E. Ill 394. Felder,H. I 62; II 428 446 540 774; HI 23 33 313 372 638 859 871 899 908 1052 1053 1284 1292; IV 4. Felicitas (Sta) II 758. Félix III III 622. Felix,J. I 81; II 648. Felten III 373. Fénelon,F. I 45. 1159 Fenton,J.C. Ill 669 1094. FerdinandusI III 191. Fernandez,A. Ill 1010. Fernandez Femândez.P. I 35. Fernandez Truyols.A. II 772; IV 169 192 209 216 218. Fernandez Valbuena,R. II 12. Fessler-Jungmann III 813. Fetichismus II 13 16 83. Fichte III 291. Fideismus II 116. Fierro,E.G. II 772. Figuristae IV 212. Filippi,A. Ill 908. Fillion,L.C1. II 248 363 474 772; III 221; IV 2 223 264 269s 289. FilograssiJ. Ill 754 805. Firmilianus III 419. Fischer,A. Ill 1224. Fischer,J. II 611. Fitzgerald III 912. Flavianus III 631. Flavius Clemens II 697. Flavius losephus II 197 217 341 376SS 381s 483 507 509-518 527 637 763; IV 26 60 130. Flick,M. Ill 754· Florit,E. Il 258; IV 3. Fonck.L. II 474 486 489 496; III 166 176 179; IV 176. Fonsegrive,G. I 86. Forget,J. Ill 582. Fortescue,A. Ill 1245. Fouard.C. II 772. Foullechat.D. Ill 865. Foumier.R. I 62. Fox.G. Ill 292. Fraghi.S. Ill 1016 1026 1045 1052 1053 1068. Fragmentum Muratorianum II 292 301 311 ; IV 29 46 71. Franca,L. I 49. Franciscus Assisiensis (S) II 256; III 1234 1238. Franciscus Salesius (S) I 75. Franquesa.P. Ill 909; IV 218. Fransen.P. Ill 911. Frassen.Cl. I 34. Franzelin.I.B. Ill 20 88 117 151 277 285 313s 373 383 439 442 501 594 600 638 641 648 658 662 674 689 692 700 711 714 738 767 787 813 839 845 884 899 908 911 913 914 972 1016 1026 1045 1052 1053 1160 INDEX NOMINUM IO87 IO9O 1284 1291 1293 1294 I32O 1328 1335 I339 1343 1344; IV 3s ii 21 44 56 75 108 m 138 140 148 156 161 164. Fraticelli III 290 743 885 1022 1074 1186. Frenaud.G. Ill 1010. Frey,I.B. II 192. Fridericus II II 250 704. Fridericus Barbarrossa II 718. Froebes.J. II 492. Frôvig.D.A. II 401 430. Frohschammer II 94 112s; III 511 708 717 721 743 865. Fuchs,los. Ill 1284 1292. Fugel II 776. Fulgentius (S) III 1033 1060 1103. Funk.F.X. II 275 285 295 303 756; III 16 176 310 315 353 403s S69 818 844; IV 69. Gâchter.P. II 194 219 259 268 271 274 277SS 283s 289 297 303 307 318 320332 351 353 356s 361 370 557; III 218 382; IV 29 58. Gagnebet.M.R. I 1; III 735 805. Gaius III 431 432. Galbiati.E. IV 176. Galdos.R. II 206 213 610; IV 25. Galileo Galilei III 656 682; IV 249. Gallicanum Psalterium II 206. Gallicani III 29 166 472-475 593 595 596s 601 647 943 945 1338. Gallicanismus III 123 166 396 472475 596 597 601 942. Galonio.D. II 747. Gams,P.B. Ill 1252. Gandolfi III 912. Gante,E. de I 1. Garcia de Santa Maria, A. I 73. Garcia,F. Ill 24 714 761 899 910 936. Garcia Garces,N. Ill 1010; IV 280. Garcia Villada.Z. Ill 414 420 425 618 852 1238. Garcia y G. de Castro,R. I 83. Garciadiego.A. Ill 1163. Gardeil.A. I 38; III 899. Gardette.L. II 13. Garmendia de Otaola.A. Ill 1127. Garrigou-Lagrange.R. I 62 72; II 45 62 90 99 101 127 164 428 689; HI 33 736. Garrucci.R. Ill 244. Gartner,P. II 307. Garzend.L. Ill 909 913. Gasser,Ερ. II 82; IU 549 594 595 599 608 639 687 704 71 r 787 890 907 910 912 1340 1342; IV 16 79. Gastaldi III 1331· Gelasius I III 98 402 427 446 611 626 819. Gelin III 317. Gellius III 886. Gemelli,A. Ill 683. Gemma (S) Gallgani III 1235. Georgius,Pb. Ill 582. Gerhardus, Ιο. II 134; IV 45. Gerson, Ioan. Ill 471 596. Getino III 250. Giacchi.O. Ill 683. Gibbon,E. II 690 737. Girens.M. I 25. Gil Ulecia.A. II 193; IV 2. Giles,E. Ill 25 383. Gillet,M. Ill roio. Giordani.I. Ill 1243. Girgensohn.K. II 19. Gisler.A. II 60. Gits,A. Ill 718. Gladstone III 597. Glez.G. Ill 416 457. Gloege.G. Ill 41 154 342. Gnostici III 509 783 1150. Goebel,B. I 62; IV 4. Goemans III 64t. GoenagaJ. II 773. Goettsberger.J. II 632. Goetz K.G. II 546; III r82. Goguel.M. II 363 541 769 775; III 41 94s 125s 167 173 342 393. Goma Civit,I. IV 292. Gomâ Tomàs.I. II 775; III 34; IV 223 280. Gômez-Bravo,V. II 773. Gommenginger,A. Ill 1054 1063. Gonet.Io.B. I 34. Gonzalez,T. Ill 591. Gonzâlez-Blanco.E. II 484. Gonzalez Moral,I. Ill 938. Gonzalez Ruiz,J.Μ. II 539 623. Goodier.A. II 775. Goossens.W. Ill 972 1007. Gordillo,M. Ill 26 166 394. Gore.C. IV 109. Gorge,D. IV 292. Gormaz,J.B. II 183. index nominum Gottlob Paulus,H.E. II 251 475 501 534 544 771· Goupil,A.-A. I 35; IV 3s. Graber,R. Ill 52 180 214. Grabmann.M. I 33; III 9 20 291 471 596 848 852 854855 856 871s 997. Graeci III 599. Graf.P. I 74. Graffin III 187 236. Gramatica.L. Ill 1239. Granderath.Th. Ill 20 161 250 333s 387 396 443 459 461 472s 475S 591 601 638 642 687 908 910. Grass (Berendts-Grass) II 376. Grasso,D. Ill 426. Gratianus III 1343. GrausemJ.P. II 138. Grea III 277. Grégoire,H. II 737. Gregorius,M. (S) III 73s 150 487 550 572 582 627 653 820 823 990 1063 IO65 IO82 I237; IV 40 120 122 257 266 278. Gregorius VII (S) III 1064. Gregorius X III 416 582. Gregorius XII III 582. Gregorius XVI I 46; III 565 1330; IV 286. Gregorius Nazianzenus (S) II 519 721; III 239 588 844 852; IV 118 143· . Gregorius Nyssenus (S) II 483; III 239 753 796 844; IV 38. Gregory,C.R. II 223. Gregorovius.F. Ill 1282. Greith III 912. Gresham Machen,J. II 183. Griesbach.Io.Iac. II 239. Griffe,E. II 737. Grill III 173. Grillmeier.A. Ill 416 457. Grimm,J. II 771. Grisar III 416. Grivec.F. Ill 151 972 1156. Groot, Hugo de (Grotius) I 79; II 347 535· Gruechn.W. II 19. Grumel.V. Ill 1245 1272. Guarnieri.A.F. Ill 1054. Guenther I 8; II 94; III 5” 7°· 743 861. Guerrero,E. II 774· Guggenberger.K. Ill 1239. Guggisberg III 394. 1161 Guidi III 1342. Guierry III 1338. Guignebert.Ch. II 363 769. Guilelmus a S.A. Ill 865. Guilelmus da Thoco III 874. Guillén.J. II 744. GuirandJ. Ill 970. Gummersbach,J. I 35. Gunkel.H. II 546. Gut,B. II 193s 322; IV 2 n 57 75 106 109 128 136 138 140 169 192· Gutberlet,G. I 62 84. Gutierrez,D. I 33. Gutwenger.E. II 269. Hadrianus I III 402 427 446 582. Hadrianus II III 582 623 629 633. Hadrianus, Imp. II 381. Haeckel,E. II 449. HallerJ. Ill 168 394 430. Hamer,J. Ill 168 382. Hammerstein (de) L. Ill 1292. Hanahoe.E.F. Ill 1127. Haneberg.D. IV 78. HardonJ.A. II 163 572. Harent.S. I 46; II 115. Harnack,A. Ill 40 43 93 124 126 167 174 178 179 34° 393 4°4 433 821 1023 1128 1157. Vide Von Har­ nack. HartJ.H.A. Ill 182. Hartel.G. Ill 1060 1063 1345. Hatch III 126 340. Haugg.D. Ill 972 981. Haussleiter III 315. Havet.E. II 737. Hedde.R. II 731. Hefele III 474 912. Hefele-Lec. Ill 582 1339. Hegel III 358. Hegemonius IV 19. Hegesippus II 375; III 350 357s 435s 1162. Heiler.F. Ill 26 41 94 151 166 169 391 426 550 598 980 1023 1051 1127 1156 1168 1215 1243 1245 1246 1249 1259 1263 1266. Heimbucher.M. Ill 1240. Heiner,F. Ill 28. Heinisch.P. II 582 588 631. Heisenberg,W. II 169. Hellin,I. II 48. Henricus IV II 718. Henricus VI III 1257. 1162 INDEX NOMINUM Henry,A.M. Ill 1010. Henze.Cl.M. II 394. Heraclea,Th. ab II 226. Heracleon II 319. Heras,H. II 89 469. Herbert,E. I 78. Herder II 544; III 1173 1224. Hergenroether.C. Ill 291 622.. Heribertus III 1065. Herkenne.H. II 597. Hermann,Io. Ill 899. HermasIII 176 1162; IV 64. Hennes,G. I 46; II 94; III 511 865. Hermesiani II 37 117 122s. Hermias I 67. HerrmannJ. I 35. Herding,L. II 341 694 740; III 1224. Hervé,J.M. I 35; III 23 151 1026 1052. Herzog,G. II 487. Hesichius II 232 236. Hettinger.F. I 62 84; II 500s 534; III 674; IV 4. Hetzenhauer.M. II 240. Heussi III 430. Heyse.Th. Π 214. Hiacyntus (S) III 1234. Hierocles II 483 486. Hieronymus (S) II 203 205s 227s 263 270 273 279 290 301 311 313 32° 331 474 520 535 629 697s 704 760; HI 75 115 133 213 314s 372 377-381 415 427 435s 500 618 650 796 818 823 840 844 987 1060 1103 1173 1275 1313 1314; IV 19 39 65s 72 98 107 116s 133 143 145 160 163 174 191s 199 215 219 222 275s 280 287 289 292 294. Hilarius (S) II 721 745 749; III 72 228 650 823 840 1060 1162; IV 266. Hilgenfeld II 253; III 430. Hillaire.A. I 63. Himerius III 401 426. Hinduisti III 1224. Hippolytus (S) II 697 714; III 315 435s: IV 36 64 118 174. Hirsch,W. II 450. Hitos,F.A. II 754. Hocedez.E. I 33; II 730. ΗδρΑ,Η. II 193S 322 357; IV 2 it 57 75 106 109 128 136 138 140 169 192 280 283. Hofbauer,}. II 582. HoffmannJ.G.H. II 769. Hoffmann,pictor II 776. Hoffmann,R.A. 11 546. Hoffmann.K. I 37; III 1343. Holden,Η. IV 108. Hole.W. II 776. Holl III 95. Hollweck III 439. Holstein,H. Ill 1007 1010. Holsten II 253. Holtzclau.Th. I 35. Holtzmann.H.I. II 256 307 357 452; HI 40 339· Holtzmann,Ο. II 401 451 476 543. Holzer,O. Ill 981. Holzmeister.U. II 369; III 551 300 335 371s 429 520. Honorius (Papa) III 489 654s 680. Hontheim.I.N. Ill 257. Horatius,Fl.Q. II 86. Hormisdas III 402 427 612 622 626 633· Hom.E. Ill 851. Hom.K. Ill 214. Hort.F.J.A. II 240 242 292 329. Hosius III 582. Housse.R. II 773. Huarte.G. Ill 899 908. HubyJ. II 12 194 270 278 469 774; III 13 177 181 792. Huck,A. II 345. Huerth,F. Ill 662. Huet.P.D. I 80. Hugo a S.Caro II 210. Hugo a S.Victore III 854. Hugon.E. I 35; III 1010 1115. Humanismus III 859. Hume.D. II 171. Hummel.E.L. II 730. Hurtado,G. II 48. Hurter,H. I 35 37 39; II 668 688 711 724; III 151 638 674 698 701 714 724 972 1167 1168; IV 4. Hus,J. Ill 166 290 337 390 721 861 865 885 942 1022 1072 1077 1128 1186. Hyginus III 436. lacob III 187. lacobatius III 277. lacobilae III 1036 1094. lacobus III 363. lacobus ben Chaiim II 199. INDEX NOMINUM lacobus Viterbien. III18. lannotta III 448. lansenistae III 166 258 390 472 548 597 668 701 708 719 720 826 859 1075 1186 1338. lansenius III 719 720 1254. lanus III 191. Iba Ed III 651 653. Ibanez Arana,A. IV 216 219. Ignatius Antiochenus (S) II 247 283 1 295 319 340 724; III 16 140 310 339 353 354 360 367s 370 373 403-409 427 431 569 616 844 1102 1162s; IV 69. Ignatius de Loyola (S) II 19 86 156 709; III-1234 1238; IV 15 293. Illuministae III 291 295s 743. Immisch.O. III 182. Indifferentismus III 1093s. Indifferent istae II 36; III 1125s. Innocentius I (S) III 401 425 427 611 ; IV 46. Innocentius II III 582 614 721. Innocentius III III 267 270 280 416 446 582 1094 1247; IV 20. Innocentius IV III 582. Innocentius X III 98 258 719s 1254. Innocentius XII III 719. Innocentius XIII III 823. loachim Abbas III 291 861. loannes (S) III 355. loannes II III 622. loannes XV III 1230. loannes XXII III 620 656 681 874 885 945· loannes a Cruce (S) II 181; III 725 823 1234. loannes a S.Thoma I 34; III 442 855 871 879· loannes Chrysostomus (S) II 263 272 279 500 5'9 535 569 689 714 762; III 241 273 276 372 753 796 799 823 840 968 987 1033 1196 1277; IV 38 118 122 191 274 443. loannes Constantinopolitanus III 150. loannes Damascenus (S) I 72; III 820 823 848 852. loannes de Avila (B) I 51 76; IV 231 268 292. loannes de Deo (S) III 1234 1240. loannes De. Ill 582. loannes Eudes (S) III 1235. loannes Naz. (S) III 823. 1163 I loannes Nepomucenus (S) II 734; 1Π 737. losephinistae III 944. losephus II II 718; III 944. losephus Flavius, vide Flavius lose­ phus. Irenaeus (S) I 67; II 325 265s 271 273 277 281 288 292 295s 301 311 314 320s 328 337 350 483 695 697 742 745 761; III 16 176 310 315 355 357 358 370373 410s 418 427 43' 435S 500 509 570 616 752 762 767 783 794 795 796 798 799 802 803 814 1033 1102 1150 1162 1167 1175 1181 1192 1227; IV 35 64 69SS 174. Irene Ip. Ill 582. Irenislae III 668 708 735s 1007 1051 1093s 1126. IriarteJ. II 653. Irving III 292. Isidorus Hispalensis (S) I 71 ; II 206; III 372 820 823 852; IV 40. Isidorus Pelusiota IV 215. Iudaei III 1224. lulianus, apostata II 677 697 718 721 ; IV 115. Iulius I (S) III 401 421 427 619. Iulius II III 582. Iulius III III 582. Iulius Africanus III 357. lung.N. II 83. lunilius Africanus IV 66. lustinianus I III 582 622 627 652 653 1343· lustinus (S) I 67; II 235 247 275 280 285 295 319 483 543 551 675 695 697 745 747 752; HI '73 176 3'4s 751 1192; IV 34 64 69 98 118 174· luvenalis II 674. Jacquemet.G. I 37; III 24 1278. Jacquier,E. II270 296 353 556; III 95· Jaffe,Ph. Ill 401. Jahn,Ιο. IV 67 82s. Jalland.T.G. Ill 426 453 1249. Jansen,A. Ill 1127 1272. Javierre.A.M. Ill 341 382. Jechonias III 135. Jensen,P. II 366. Jeremias.A. II 363. Jeremias.J. Ill 177 186 191. Jiménez de Cisneros,F. II 2tt 237· Jiménez Font.L-M. II 775· 1164 INDEX NOMINUM Jolly,J.A. IV a. Jorg.P. Ill 258. Joüon.P. Ill 37 133. Journet,Ch. I j; ill 1 24 ’5’ 277 344 382 458 598 677 899 939 99° 993 1000 1007 1009 1010 1016 1045 1052 1087 ii13 11’6 n18 1175 1207 1284 1292. Jousse,M. II 351. Jülicher,A. II 256 307 357 363 401 · Jugie.M. Ill i 24 26 166 170 259 391 448 548 598 783 942 979 1093 1169 1186 1209 1215 1216 I2t8 1243 1245 1246 1259 1262 1263 1264 1267 1271. Junker,H. II 591 638. Jurgensmeier,F. Ill 972 1010. Jurieu.P. Ill 123 1093 1128 1156 1157 ”79Jüssen.K. I 35. Kaeppeli.Th. Ill 997. Kalt,Ed. II 384; III 1173. Kalthoff.A. II 365. Kant,E. II 20s 26 59. Kappler,E. I 19. Karrer.O. Ill 28 161 169 382 458. Kastner,F. Ill 981. Kattenbusch.F. Ill 151 179. Keble III 1257. Keim,Th. II 253 270 307 321. Kempf,C. II 682. Kempis.T. Ill 34. Kennicot.B. II 199. Kenrick III 912. Kephas III 187s 204. Kerekhove.M. Ill 1290 1343. Kerkvoorde.A. Ill 24. Kidd III 394· Èilber.H. I 35; III 1026 1042 1052 1053· Kilber.K. Ill 899. King.J.H. II 16. Kirch,C. I 36. Kirschbaum, III 429 430. Kittel,G. II 46 91 199 247 ; III 53 135 X41 148 151 175 177 ’86 191 361 37’ I IV 31. KlausnerJ. II 379 449 483 775· Kleutgen.I. I 35; III 9 151 638 642 710 871s 908 910s 913 1001 1004 1095 1343; IV 4 78. Klostermann.E. II 363. Knabenbauer.I. II 259 278 289 297 307 427 437 439 47’s 520 597 611 627 629 631 638 646; III 53 70s 75 103 105 136 175 192 221 301 303 3°9 373 564 608 75° 952 989 995 1138 1173; IV 135 140. Knabenbauer-Merk III 797. Kneib,Ph. I 62. Kneller.C.A. II 737; III 179 339. Koch,J. Ill 885. KôgelJ. IV 29. Kohler,Th. Ill 1010. Kônig.F. II 12. Kôsters.L. I 1 ; II 428 446 540 769 774; III 24 142 150 899 972. Kohl III 191. Kopler.L. II 437. Korff.Th. II 546· Koster,D. Ill 981. Krebs,E. Ill 1278. Krose.H.A. Ill 1224. Kuemmel III 168 173 181. Kuhaupt.W. II 546. Kunicic.P.J. I 19. Laberthonnière.L. II 138 141. Labourdette.M. Ill 735 736 805 882 899 909 1007. Lach man,Car. II 240. Lacordaire.H. I 81 ; II 648. Lactantius I 69; II 5 496 676 745s 748 750; III 315 821 1102 1192. Lagrange,M.J. II 60 219 248 270 278 307 3’8s 34’ 357 385 427 437 439 471s 633 772; III 28 70 75 136 173 176 180 214; IV 50 68 92 176. Lahousse.G. II 1 186. Laicismus III 944. Laicistae III 945. Lainez.D. Ill 374 607; IV 160. Lakner.F. I 19; III 9 872. Lambert,G. Ill 135. Lamennais,F. I 3. Lamping,S. II 659. Lamy.B. IV 67. Lamy.T.J. Ill 178 337· Land III 1257. Landgraf.L. Ill 899 972· Lang,A. 162 76; III 1 24 884 909 9’3· Lang,A. (1844-1912) II 17. Lang.H. Ill 972. Lange.H. Ill 9. Langen III 259 597· INDEX NOMINUM Langton,Steph. II 210; III 13. Larrainzar,V.M.a II 772. Larranaga.V. IV 109. Laurentius,S. II 751 753. Laurin,J.-R. I 69. Launoy III 472 597. Laurentin, R. III 1010. Latitudinarii III 494 1125 1126 1156 1157 1179. Leal,Ιο. II 194 270 345 554 774; IV 218 292. Le Bachelet,X.M. I 38 64; III 681; IV 148. Lebreton.J. II 567 772. Le Camus,E.P. II 772. Lecky II 690. LeclerJ. III 939. Leclerq.H. II 487 694 747; III 474. LecuyerJ. III 1010. Ledôchowski Wlod. III 880. Legistae III 548 942. Legrand III 151. Lehmann,E. Π 12. Leibnitz,G. I 47. Leimbach.K.A. II 594. Lemonnyer.A. IV 158. Lennerz.H. III 714 861 899 1010. Lenormant.F. IV 108. Leo.M. (S) III 34 233 260 267 312 394 402 416 425 427 457 572 582 621 625 631 823 1247. Leo IIIII 582. Leo IX III 170 402 427 470 550 613 ; IV 20. Leo X III 416 582 823 1230 1254. LeoXIIII 7 23; II 187 19s 262 660s 685s; III 3 us 17 33 48 97 105 128s 136 163 170s 186 21i 260 268 294 3035s 312 345 352 399 445S 476 478 488 SG 523 607 673 677 692 721 823 838 872 873 874 875 877 879 881 886 920 927 946 974 983 985 992 1006 1129 1130 1132 IJ33 1135 1138 1154 1158 1251 1295 1296 1298 1301 1303 1307 1343 I34S; IV i 22 87s 112 T15 131 172 176SS 187 191s 218 222 279 286 289s. Leo Isauricus III 941. Leon-Dufour,X. II 194. Leonardi,Ioan, (S) III 1235. Leopoldus III 944. Lépicier.A.M. II 160. Lepin.M. II 307 357 363 384 774- 1165 Lercher.L. I 35 86; II 14 22 24 34 90 99 105 127 422 428 446 451s 459 463 567 644 648 65i 657 668 (vide SchlagenhaufenJ ; III 9 23 35 88 177 151 161 285 313 330 373 383 429 441 447 459 491 501 528 540 573 591 609 638 640 658 689 698 714 738 767 803 813 836 845 871 874 908 914 972 1026 1052 1053 1087 1090 1119 1148 1168 1182 1209 1267 1318 1344; IV 4 97 106 118 121 128. Lercher-Mitzka III 899. Lcrcher-Schlagen III 1029 1068 m3 1118 1284 1292 !3i7.Vide Schlagenhaufen. Lerinensis.V. (S) III 689 753 757 758 767 796 802 819 832 835 1162. Le Roy.E. II 60 543. Leroy,P. II 775. Lesêtre.H. II 379; III 317. Lessing,G.E. II 59 250 348 475 543. Lessius.L. IV 78s 139. LeubaJ.L. III 100 151. Levesque,E. III 597. LevieJ. II 345. LhermitteJ. II 564. Lialine III 1007 1127. Liber Pontificalis III 367 436. Liberales III 945. Liberalismus III 944. Liberius (S) III 422 427 650 680. Liegé.A. Ill 993 1007. Lietzmann III 176 429s 432. Lightfoot III 93 125 339 404 433· Liguori.A.M. de (S) III 823. Lilley,A.L. Ill 28. Linder,J. II 394 396 585 632s; IV .776. Linton,O. Ill 27 90 150s 185 339· Linus III 360 436s. Liparensis III 1331. Lippert,P. Ill 24. Lippi,J. II 469 627; III 1245. Liturgia mozarabica III 1032. Llamas,]. II 369. Llorca.B. Ill 970 1238 1273. Lodulphus a Saxonia II 769. Loisy.A. II 60 256 307 357 36! 363 446 545; III 41 94 154 168 181; IV 67 109 118 138 X74 176. Lombardus.P. I 34; III 852 854. Lomer.G. II 450. Longpré.E. II 94. 1166 INDEX NOMINUM Lôpez.F. IV 205. Loosen,J. Ill 981. Loserth.L. Ill 1022. Lossada.L. de II 48. Lottini.Io. I 35. Lubbock,J. II 16. Lucanus, haereticus II 331. Lucas Brugensis II 214. Lucentius Ep. III 582. Lucianus, antioch. II 236. Lucianus, ethnicus II 677. Ludovicus Rex (S) III 1234. Ludwig,J. III 136. Luetgert III 95. Luis,A. III 1010. Lukyn Williams,A. II 576. Lull (Lulius),R. (B) II 94. Lupanus II 489. Lusseau.H. II 193 270; IV 2s 75 92. Luther III 166 257 291 329 390 548 865 943 1023 1074 1128 1254; IV 45 67. Lutherani III 914 979 ’023 1128 1157 1169 1244 1251. Lyonnet.S. II 229. Macarius Magnes III 242. Macaulay,Th.B. II 721. Maccarrone,M. III 250 260. Macedonius III 624. MacHalle III 1339. Machiavellistae II 26. Madariaga,B. I 30. MadozJ. II 680 724; III 25 383 401 414 819 832 835 928 1005. Magdalena de Pazzis (Sta) II 724. Magismus II 13 16. Magnin.E. II 3. Magrini.Ae. I 1 53. Mahomet II 489 497. Mahometans III 1224. Maillet.G. II 464. Maimonides II 644. Mainage.Th. I 49; II 659 7°7Maisonneuve,L. I 38 64. Maldonado,I. I 1 25; II 37· Malevez.L. I 20; III 1007. Manes III 291. Mangenot.E. I 37; II 205 259 278 289 332 540 545 571 ; III 70; IV 3 44 57 75 92 106 148 151 161 169 23 is. Maniacornia.N. II 209. Manichaei III 291 1150. Manismus II 13 16 83. Manning,H. I 82; III 910. Manuale Tolet. Ill 1032. Manzoni.A. I 84. Marchai III 330 371 372 1257. Marchesi,F.M. Ill 1292 1344. Marcion II 235 280 291 295 310 331 340 374; III 509; IV 58 70. Marcotte,E. I 76. Maret III 597. Margarita M. de Alacoque (Sta) II 56 724· Maria Goretti (Sta) II 734 754. Mariana,Io. Ill 74; IV 148 160. Marim III 651. Marin Negueruela.N. I 63; II 12 486. Marin-Sola III 754 762 889 899 913 Marinus, centurio II 697 751. Marinus,De. Ill 582. MaritainJ. Ill 873. Marius Maximus II 489. Marius Victorinus III 228 272. Maroto III 638 674. Marquerye III 912. Marranzini, A. I 25. Marsilius Patavinus III 123 166 257 261 337 39° 865 885942 945 1170. Marti,R. I 73; II 574 633. Martil.G. Ill 783 795 835. Martimort.A.G. Ill 471 472 597. Martin,Conr. II 502; III 911s 1224. Martin,V. Ill 596. Martinez.E. IV 195. Martinez,J.J. II 773. Martinus I Papa III 628 827 833. . Martinus V III 582. Martinus Legionensis (S) 173. Martinus Tour (S) III 1238. Marucchi III 429. Marxuach.F. de P. I 62; II 48. Mason III 150. Massiliensis III 1331. Massones III 292.. MausbachJ. Ill 28. Mazzella.C. I 35 62 84; III 22 151 250 277 285 313 374 441 487 638 899 1026 1052s 1053 1148 1*67 1168 1209 1292 1344; IV 140. McCarty,!. Ill 1010. McGinley,L.J. II 258. Méchineau.L. II 259 278 289 345· INDEX NOMINUM Médebielle.A. Ill 2490 136 142 175 186 208. Medina,β. I 76. Meinertz.M. Ill 24 34 40 88 150 161 303 382 972; IV 45· Melanchthon III 859 1343. Meletius III 415. Melito Sardensis (S) II 483; IV 64. Mendive,!. I 35 83; III 151 441 899 1167. Menéndez Pelayo,Μ. I 83. Menna III 622. Menzel,A. II 704. Mercati,A. Ill 1065. Merk.A. II 193 196 202 205 219 223 241 322 345 350 353 357 361 387: III 175 178 681 792 794 800 1010; IV 2 n 57 92 138s 148 169. Mersch.E. Ill 151 972 1005 1007 1284 1293. Meschler.M. II 773 775. Messia III 192. Methodius (S) III 1033; IV 64. Metzinger,A. II 357. Metzner III 429. Meyer,A. II 545s. Meyer,E. Ill 40 179. Michael Cerularius III 170 391 402 470. Michael Palaeologus IV 20. Michaelis,J.D. IV 74. Michaud III 597. Michel,A. II90 175 464 769 ; III 767. Michelitsch.A. I 62; III 23 151 250 277 313 638 657 684 698 767 871 884 899 914 1008 1026 1052 1053 1113 1115 1209 1230 1234 1254 125s 1284 1293; IV 4. Michiels.G. Ill 330 371s 678 1019. Midrasch III 135. Migne.J.P. I 36. Mill,Ιο. II 239. MillâsJ.M. I 73s. Millenarismus III 314-317 326 839 844. Miller,A. IV 216 2x8. Minges,P. I 39. Minucius Felix I 67; II 674 676; III 1x92. Mir.Io.I 83; II 12. Miralles SbertJ. II 94. Mirbt.C. Ill 25. Mithra III 191. Mitterer,A. Ill 972 981 1000 1007. 1167 Modernismus III 787 881 1270. Modermstae II passim; III 26 28 29 41 93s 167 293 343 392 511 668 669 701 7’7 743 744 785 826 860 861 865 919 944 1157 1179 X293; IV passim. Moehler.A. I 84. Moesinger.G. Ill 178 237. Mohamedismus II 704 761. Molina,L. de I 53; II 48; III 1041 1052. Molinos,M. de I 27. Molland.E. Ill 382. Mommsen,Th. 11 737. Moneti III 1331. Monnier III 93. Monophysismus III 622 1073. Monotheletae III 655 941. Monotheletismus III 628 833. Monsabré.J.M.L. II 648. Montagnus III 884. Montague.G. Ill 1010. Montanistae III 291 314 353 427 620 743 1072; IV 98. Montanus III 291 314 359. Montcheuil.Y. Ill 24. Montini.I.B. II 138. Morel,V. HI 1007 1093. Moreno Cebada.E. II 12. Morin,Ιο. IV 160. Mormones III 292 317. Morrondo III 3x4. Mors,I. I 35. Mosbech.H. Ill 88. Moske III 95. Moyses III 232 244. Mucius Scaevola Π 755. Müller.A. Ill 769 χοιο. Müller.I. II 1 500 519s 535 S4° 544 668 686 703s 71i 724 726s 729 756 761; III 807 812 871; IV 3s 121 128. Müller,K. III 1023. Müller-Kolde III 780 784 943. Muller,Μ. III 1010. Muncunill.Io. II 1 69 102 574 648 650s 689 698 7x1 729; III 22 151 161 212 313 330 372 383 439 441 459 486 501 529 584 591 638 650s 655 658 674 679 684 698 738 766 767 807 813 836 842 845 884 908 914 936 957 971 972 1016 1026 1045 1052 1053 1083 1087 1143 1168 INDEX NOMINUM II45 II48 II93 1209 1215 1267; IV 3S. Mundle III 95. MûneraJ. II 775. Munier.U. I 35. Muniz,F.P. I t. Munoz, José de Jesûs II 364. Munoz,P. II 169. Munoz Iglesias,S. II 175; IV 1 149 160 217s. Mura.E. Ill 972 1010 1284 1293 1307. Muratôn.L. II 292. Murillo,L. II 345 574 578; III 151; IV 176. Murphy,F.X. Ill 382. Murray III 189 1167 1168. Musger.I. Ill 1010. Musulmani Ill 291. Mysticismus III 981. Nàcar.E. II 609; IV 1 164 205. Nadal,Hier. II 658 776; IV 280 293· Napoleo I II 718. Nationalistae III 941. Naturalismus III 95 669 729 941 980. Naturalistae III 92 691 700 708 729 785 919 980 1293. Nau.P. Ill 645 648. Navarro Neum.M.M.B III 682. Nepomucenus.Io. Ill 737. Nereus et Achilleus II 697. Nestle,E. II 240. Nestoriani III 840. Nestorianismus III 625 941. Nestorius III 416 624 626 652. Neubauer,Ig. I 35. Newman,lo.H. I 82; II 116; IV 109. Nicolas, Aug. I 8r. Nicolas,}. Ill 909 1010 1293. Nicolau.M. I 1 11 17 19 21 25 49 51 76; II 659 705 710 776; IV 293. Nicolaus I III 170 402 427 470 612 629. Nightingale III 1257. NinckJ. II 775. NisiusJ.B. IV 232. Nober.P. Ill 382. Nobili-Vitelleschi III 1339. Noldin.H. IV 42. Norden,E. II 353. Nothomb III 1007. Notscher.F. II 629. Novatiani III 1073 1074 II5° 1186. Nuytzi III 440. Oecumenistae III 28 43 127 247 291 391 494 548 598 944 946 1007 1025 1093 1125 1127 1156s 1169 1179 1243 1245 1264. Oecumenius III 372. Oepke.A. Ill 168 185. Ogara.F. II 632; IV 50. Olivi,P.J. de III 291 865. Olivier,B. Ill 1127. Ollé-Laprune,L. I 86. Onclin, W. Ill 939 1293. Ontologi II 94. Onate,J.A. Ill 35 76; IV 217. Oppenheim,Ph. Ill roro. Optatus Milevitanus (S) III 229 367 414 427 435s 500 959 1073 1138 1162. Orientales Schismatici III 26 29 166 171 257 259 293 391 470s 494 548 598 599 783 942 972 979 1093 1156 1169 1179 1186 1216 1224 1242 1245 1246 1247 1249 1250 1252 1253 1254 1260 1261 1263 1264 1338. Origenes I 69; II 204 205 233 264 268 273 277 280 291 295 301 310 331 337 375 474 483 543 571 687 696SS 761; III 75 173 176 234 303 314 355 431 57° 752 759 796 799 802 821 1063 1102 1192; IV 29 37 64 70s 122 143 202 212 266. Orland,J. II 169. Ortiz de Urbina,I. Ill 1010. Osma.P. de III 865. Otten,B. I 35. Ottiger.Ig. I 62 84; II 76 186 428 550s 574 648 651 665 668 689 729 739 751 758 761; III 20 33 117 151 161 225 285 313 383 404 433 439 441 501 520 538 803 936 1090 1148 1175 1209 1215 1234 1254 1255 1259. Otto.K. II 544. Otto.R. II 451 478 546. Ovidius,Publius N. II 687 704; III 886. Pacheco,P. IV 162. Pachomius (S) III 1238. Padanus (S) 1150 1162 1175. Paderbornensis,Ep. Ill 9 1339 1342. INDEX NOMINUM Pagano,S. IV 78. Palmer III 1126 1156. Palmés,F.M. II 182. Palmieri,D. II 634; III 20 117 151 161 208 250 277 285 300 313 330 383 439 441 459 498 501 525 529 540 591 609 638 640 650 637 658 674 677 684 698 714 762 899 936 972 1008 1015 1026 1052 1087 1090 1113 1116 1122 1148 1209 1284 1292 1344· Pamphilus (S) II 236. Panchristiani III 391 494 944 1007 1051 1093 1125 1127 1156 1169 1179 1245 i204.Vide Oecumenistae. Pannier,E. Ill 1173. Pantaenus Alexandrinus II 264 273 277. Papadopoulos III 166 394. Papias II 266-271 277 282 288 296 313 320s 342 349; III 315 431 751 796. Papini.G. II 773. Parente,P. I 35; HI 23 33 899 1007 1026 1052 1053. Paris,G.M. Ill 313 899. Parisot III 187 236. Parker III 1257. Parmensis III 1339. Pascal,B. I 80. Paschasius Ep. Ill 582. Paschasius Quesnel III 1075. Passaglia.C. Ill 20 277. Pastor,L. Ill 683. Patritius,F.X. II 345. Patrizi III 373. Paulinus III 415. Paulsen,Fr. II 14. Paulus III III 582. Paulus IV IV 286. Paulus V III 729. Pauly-Wissowa III 191 1290 1343. Pauvert II 771. Peinador.M. IV 218. Pelagiani III 1073. Pelagius I III 372 402 427 495 627 1060. Pelagius II 111 495 612. Pelster.F. Ill 851 856 864 871 880. Pelz.C. Ill 981. Penido.L. I 49; II 91 705. Pena.M. Ill 1054. Penafort.R. (S) III 1234. 1169 Perego.A. Ill 736. Pérès,J.L. II 364. Pérez Ayala.M. Ill 911. Pérez Castro.F. I 73. Pérez de Urbel.J. II 773. Pérez del PulgarJ.A. II 169. Perler.O. Ill 413· Perrella.G.M. II 193; IV 2 50. Perrone,I. I 35 84; II 711 718; III 372s 442; IV 4. Pesch.Ch. I 35; II 127 134 489 574; III 22 151 277 313 372s 374 430 638 641 650 655s 674 677 681 684 689 698 803 806 836 841 845 899 908 911 936 957 1026 1052 1119 1209; IV 3 ii 14 26 27 29 44 56 75 79 82 92 106 io8ss 113s 123 125 128 130 135 136 138 140 145 169 176 191s 206 218s. Pessimistae III 290 295 1186. Petavius.D. Ill 330371 372SS 838972 Peters,N. IV 176. Petisco.I.M. IV 164. Petrus (S) III 14 66 67. Petrus Ab. Ill 582. Petrus Chrysologus (S) III 435s 619 823. Petrus Claver (S) III 1234. Petrus Damianus (S) III 823. Petrus Lombardus I 34; HI 852 854. Petrus,M. Ill 942. Petrus Pb. Ill 582. Pfanmüller.G. II 769 775. Pfister,Ο. II 490; III 1258. Pfleiderer.O. II 104 452 501. Philaretus Moskoviensis III 1051 1156 1245. Philipon.M. Ill 928 1010. Philippus IV P. Ill 942. Philippus Pb. Ill 582. Philo II 321; IV 26 98 130. Philostratus II 486. Philoxenus II 226; III 1032. Phillips-Crouzet HI 1293. Phillips.G. Ill 24 1284 1293 1343. Photinus III 624. Photius III 166 170 402 470 599 629 941 945· Pickl.J. II 773. Pie.Ep.Pictavien. HI 9 442 911. Pilati Acta II 380 551. Pinard de la Boullaye.H. II 1 4 12 22 160 363s 384 500 540 546 568 574 648 665 689 704 775; III 754. 1170 INDEX NOMINUM Pinto.M. I 17. Piolanti III 317 1010. Pirot.L. I 37; III 48 103 135 222 317 792 797 1173; IV 32 158 280. Pirot-Bardy III 564. Pistorienses III 123 166 257 290 337 390 472 548 597 701 708 729 861 944 1075 1128 1186. Pithou III 472. Pius I II 292. Pius IV II 213; III 582; IV 286. Pius V (S) II 213; III 823 874. Pius VI II 613; III 130 294 723 729 861 945 Pius VII III 402. Pius VIII III 823. Pius IX II 37 ii2ss 155 184 367 453S 502 579 650 671 691 713 738 762; III 211 257 312 352 391 402 4'6 427 440 475 495 55° 55' 552 565 582 601 669 673 708 717 721 726 729 744 760 823 861 895 920 945 1010 1056 1094 1106 1126; IV 161. Pius X (S) I 7s; II 139 184 214; III 28 41 44 128 130 293 392 673 717 744 785 787 853 861 876 877 881 1008 1010 1064; IV 22 248 287. Pius XI I 23 27 29; II 56 661 685; III 17 44 428 494 5'3 54' 565 725 759 760 823 826 866 876 877 882 920 927 928 944 946 979 984 1064 1093 1129 1130 1132 1235. Pius XIII 7s 21 23 26; II 73 '69245 661; III 1734 8497 128s 130 151SS 171 198 211 260 284 335 345 352 374 399 405 4'6 447 457 458 476 5'4 54' 552 565 568 692 696 708s 725s 73' 735S 744 756 760 787 805 806 823 856 865 872 878s 882 909 920 927 928 946 972 974 979 984s 989 990 992 1006s 1010 1029 1056SS 1075s 1093s 1129s 1132 1223 1227 1238 1285 1295s 1299 130 is 1303 1305 1307 '343 1345; IV I 22 112 172 177s 187 191 199 213 227 281 287. Place III 151 912. Planck.M. II 169. Plantin .Christ. II 238. Plato Kijovensis III 1156. Platzeck.E. I 1. Plinius Secundus Minor II 380s 505 695 732 74'· Plotinus II 85. PlumpeJ.C. HI 928. Pohl.W. II I. PohleJ. I 35. Polliaco (de)J. Ill 865. Polycarpus (S) II 265s 275 295 311 319 321 340 756 758; III 368 751 818 844 1163; IV 64 69. Polycarpus,Chorepisc.Philoxeni II 226. Polycrates III 359. Pomponia Graecina II 697. Ponce de Leôn.J.M. II 1 428. Pontificale Rom. Ill 1064. Porphyrius II 337 474 697; IV 115. Poulpiquet III 24 1209. Prado,J. II 193 345 597; IV 2 32 57 158 183 192 218. Prat.F. II 464 557 772; III 75 330 37' 372 972; IV 176. Presbyteriani III 337 390 1251. Priscillianistae III 424 621 625. Priscillianus III 424. Procopovitch III 783. Profiessores instituti Biblici IV 126. Progressionistae II 81. Proiectus Ep. Ill 582. Protestantes III 26s 29 123 166 290SS 293 3'7 337 390 43° 494 5'° 548 565 566 683 691 780 784 826 859 861 919 943 945 979 1072 1074 1077 1128 1150 1156 1157 1169 1179 1186 1224 1242 1243 1244 1245 1247 1248 1250 1251 1253 1254 1255 1256 1257 1270 1271 1292 1338 1343. Protestantes liberales II 178. Protestantismus III 942 1230 1234. Prudentius II 744; III 414 427 618. Prümm.K. II 12 181 704. Przywara.E. Ill 1007. Ptolemaeus, haereticus II 314 319. Ptolemaeus Evergetes I et II II 202. Ptolomaeus Philadelphus II 202. Puerto,G. Ill 1093. Pufendorf III 123. Puig.N. I 35. Puigrefagut.R. II 169. Purilani III 1186. Pusey III 1126 1156. Plinius II 221. Puzo.F. II X93 351· INDEX NOMINUM Quadratus (S) I 67; II 375 483 697. Quaker! Ill 292. Quenstedt.A. IV 130. Quentin,H. II 205. Quesnel.P. III 1128 1186; IV 284. Quietismus III 981. Quilliet.H. III 884. Rabanos.R, IV 90. Rabeau.G. I 1. Rabeneck.I. III 1041. Racine,Ιο. IV 268. Rahner,H. I 19; III 928 1010. Rahner.K. I 35; II 68oss 736; III 972 1007 1045. Raitz v.Frentz.E. II 19. Ramadié III 1339. Rabaldi,G. Ill 754. Ramirez,I.M. Ill 871. Ramos III 316. Ranft III 767. Ranke III 178. Rasnussen.E. II 450. Rationalismus I 3; II 64 70 81 99 105 248 260 et passim; III 944 980 1270 et passim. Rationalistae III 26 27 29 40 42 47s 92 123 124 142 146 154 167 258 338 342 393 5” 691 700 708 717 743 744 785 826 859 919 944 980 1128 1157 1179 1293. Ratisbonensis III 909s. Rauschen.G. Ill 25. Rauscher III 401 1339 1341. Regalistae III 548 1338. Regatillo.E.F. Ill 1223 1343. Reginaldus Piper. Ill 855. Reichling.D. Ill 850. Reimarus.H.S. II 59 250 449 475 543 77'· Reinach.Th. II 363. Reinhard,W. Ill 28. Reinhold,G. Ill 23. Renan,E. II 171 251 256 401 476 546 551 690 569 771. Rengstorf.X. Ill 90 516. Resch,A. II 348; III 173. Reusch III 597. Réville,A. II 256 357 543. Reville,Ιο. II 307. Rhodes,G. II 48. RiazaJ.M. II 169. Ricciotti.G. II 772. Richard, P. Π 24 34. 1171 Richardus a S.Victorc I 77 762. Richer III 123 166 337 472 597. Richeriani III 164 171. Riedmann.A. II 773; III 24 151. Rigoristae III 1186. Rinetti.P. Ill 928. Ritschl.A. II 22; III 92 125 154. Rituale Romanum III 1032 1041. Riudor.I. Ill roio. Rivet III 912. Rivière J. II 60 689; III 28; IV 234. Rivo.P. de III 865. Robert,A. II 193; IV 2 196. Roberts.C.H. II 224 320. Robertson,J.Μ. II 366. Robinson III 125. Robleda.O. Ill 939. Robles Dégano.Ph. II 678. Rocca,A. II 213. Rodrigo,L. Ill 333 678 940 1016 1019 1283. Rodriguez,I. II 744. Rogerius.Baco II 210. Rohling.A. IV 108. Roig Gironella.I. II 138. Romeyer,B. II 138. Rondet.H. Ill 1010. Rosa.E. Ill 28. Rosadini.S. II 194 253 259 268 270s 275 278 288s 296 307 319 321s 325 332 345 357 439 554! HI 13 175 797· Roschini.G. Ill 1010. Rosenmüller,G. II 578. Rosmini.A. de II 94; III 721. Rouët de Joumel.M.J. I 36; II 292. Roulers.M. Ill 1290 1343. Rousselot.P. II 171 183. Rubio y Ors,J. I 83. Ruffini III 330 371 372. Ruffino.G. Ill 638 641. Rufinus III 650 821. Ruinart,Th. II 737 740 747 756. Ruiz Bueno,D. I 35; II 730 740. Ruwet.Io. IV 57. Sabatier II 256 307; III 43 154 1023 1128 1157. Sadoc Szabo III 871. Saenz de Aguirre III 591. SagüésJ. Ill 317 839. Sailer.Io. IV 216. Salambier.L. Ill 1278. SalaverriJ. Ill 17 18 nos 127 160 1172 INDEX NOMINUM 3S7 471 Soi 516 596 623 645 657 658 66g 677 71i 786 795 805 820 827 832 833 850 861 884 909 910 922936979 1023 1161 1163 1175 1184 1196 1207 1284 1305 1342SS. Sales,Μ. III 564; IV 169. Salgado,P. II 773. Salmanticenses I 34. Salmerôn.A. IV 160. Salomonis Odae HI 176. Salvatorelli.L. II 363. Samuel Talus III 852. Sanchez Cantôn.F.J. II 776. Sanday.W. II 578: IV 109. Sanderus III 1150. Sanoner.G. II 77. Santamaria,J.A. III 775. Santamaria,P. de I 73. Santos Olivera,B. IV 125. Sanz.F.M. III 1127. Sarabia,J.Μ. III 394. Sasse.I.B. II 89. Sauras,E. I 18; III 972 1009 1010 1016 1026 1032 X045 1054 1067. Savi.P. IV 109. Savonarola,H. I 74 Scaglia III 244. Schamasch ΠΙ 191. Schanz.P. I 84. Scheeben,M.I. I 35; II 90; III 638 674 899 908 91i 1010 1284 1292. Scheel,Ο. IV 45. Schegg.P. II 771. Schell.H. II 142. Schenkl.H. III 851. Schepens III 179. Schiffini.S. I 62; III 674 899; IV 3 no. Schill III 313. Schlagenhaufen.F. I 64 71 ; II 99 121 127 129 148 153 175 182s 376 647 651 703 724 727; III 23 151 373 429 908 1026 1318; IV 4 97 106 Il8 J2I. Schlatter,A. II 430. Schlegel III 291. Schleirmacher.F.E.D II 22 134; III 92 125 339. Schlund,R. Ill 9. Schmaus.M. I 35. Schmid,F. II 500; IV 140. Schmid,J. Ill 136 303. Schmidt,A. Ill 760. Schmidt,G. II 12 17. Schmidt.K.L. II 258; III 141 148 150s 154 175 177 185 34, 566. Schmiedel.P.W. II 401 545. Schneemann.G. Ill 638; IV 78. Schnitzer III 41 X54 173. Scholz,I.Μ. II 239. Schouppe.F.X. I 35; IV 4. Schrader,C. Ill 20 501 813. Schrôder.Ch.M. II 32. Schuerer III 145. Schuetz III 92. Schulemann.G. II 469. Schulte III597. Schultes,R.M. Ill 1 22 35 117 151 161 313 383 441 459 498 501 506 591 638 658 674 673 684 698 714 720 738 754 766 767 813 836 842 845 871 879 884 899 908 914 930 936 1026 1052 1053 1068 1087 1113 1119 1168 1209 12x2 12x6 1284 1292. Schultze III 1169. Schulz-Fink III 1240. Schumacher,H. II 437. Schwartz III 357. Schwarzenberg III 912. Schweitzer,A. II 769; III 41. SchweiglJ. Ill 1246. Scio,Ph. IV 164. Scotus.I.Duns I 1 34 53. Sebastian,F. IV 218. Sebastianus (S) III 432. Seeberg.R. Ill 169 179. Segarra,F. Ill 70 72 74 76 214. Segismundus Ip. Ill 582. Segna.F. Ill 22. SemeriaJ. IV 109. Semiariani III 621. Semifideismus II 116. Semirationalismus Ill 669. Semirationalistae II 94; III 511 668 700 717 743 744 860 865. Sender,J.S. IV 74. Semmelroth.O. Ill 24 1010. Seneca II 674 683. Senestrey (Ratisbonensis) III 909s. Serapion de Thmuis IV 19. Sergius Paulus II 697. Serrano,L. I 73. Seufert III 92. Severus Ant. Ill 1032. Sheen,F. Ill 972. Sickenbcrger.J. Ill 179. INDEX NOMINUM Silva-Tarouca III 454 623 633 650 652 654 94«· Silvester I (S) III 421 427 582 62:. Silvius III 373. Silvius Dux III 1064. Simeon III 48. Simôn.H. II 193s 259 307 357 361 582; III 37 53 75S «°3 221; IV 2 32 158Simon.R. IV 82. Simonet.A· I 72· Simor Ep. Ill 552 907 9ns. Simplicius III 611 622. Siri.G. Ill 24. Siricius (S) III 401 424SS 427. Sixtus V II 213; III 656 681 823 861 1230; IV 166 286. Skrinjar.A. II 639s 642. Slavicek.J. II 134. Smeets.U. I 82. Smit,I. II 498. Smith,W.B. II 366. Sobnam III 192. Socialistae III 944. Sociniani II 430; III 290. Socott.S.H. Ill 1249. Socrates, historiographus II 519; III 650. Soederblom III 291. Sofia Bonat (S) III 1235. Soglia,!. Ill 1293. Sohier.A. II 116. Sohm III 93 127 169 341 394. Soiron.Th. I 1 ; III 972 981. Sola,J. II 772. SolâJ.M. II 632. Solanoj. Ill 1184. Soltan II 307. Soloviev III 270. Soltau III 167 173. Solyman III 191. Sommervogel.C. II 770. Sotillo Rod.L. Ill 939 1284 1292 1336 «343Soto.D. Ill 441. Souben.I. II 648. Sozomenos II 328 519 677; III 650. Spicil.Th. Ill 25 391 598 638 1054 ri86 1215. Spartianus II 489. Specht,Th. I 62; III 313; IV 4. Spedalieri III 705 726. Spencer,H. II 16s. Spiazzi.R. Ill 738 754. 1173 Spinoza,B. I 78; Il 171 249. Spiridon.S. II 328. Spiritismus II 165 *82 498. «Spirituales» III 291 1022. Spiritualistae III 42 92 *4 2· Spitta.F. II 544· Stanislaus de Kostka (S) III 725. Stapleton,Th. Ill 19 1168. Statistae III 945. Stefini.A. II 345. Stegmiiller-Koster III 735 805. Steidle.B. Ill 813 1345. SteinmüllerJ.E. II 193s; IV 2. Steinwenter III 1290 1343. Stentrup.F.A. II 727; IV 3s. Stephanus (S) III 68 401 1273. Stephanus Pap. Ill 620. Stephanus Ep. Ill 582. Stephanus,Rob. Ill 13. Steuemagel.C. II 578. Stickler,A.M. Ill 40X 939. Stolz,A. I 1; II 183; III 23 638 641 899 908 1010 tox6 1026 1045 1052 1053 1068 1284 1293. Stolz,W. Ill 127. Stonner.A. IV 284. Strack,H. II 341 379 443; III 136 145 169 177 186 191 361 1062. Strack-Billerbeck III 135s 145 169 177 186 191 361 1062. Strater.P. Ill 1010. Straub,A. Ill 20 117 151 161 208 212 250 255 297 285 305 310 313 383 433 44« 447 459 49« 499 527 528 540 591 609 638 640 657 658 674 675 678 684 698 762 899 908 914 929 936 972 1016 1019 1026 «045 1052 1053 1087 1090 1148 1168 1192 1209 1279 1284 1292 «344Strauss,F. II 171 252 307 357 370 387 475 501 534 544s 771. Streffe II 544. Streit,C. Ill 1239. Strotmann III 1007. Stuart Mill II 165. Suarez,F. I 3 34 53 77; II 45 48 102 115s 121 127 474 656 734; III 8 18 35 88 117 151 158 t6i 250 277 285 330 374 383 439 441 49« 501 540 591 593 657 658 684 698 726 728 738 767 848 855 884 936 972 1016 1024 1036 1037 1040 1043 «049 1052 1054 1068 1093 1174 INDEX NOMINUM III9 II48 1167 II68 1209 1284 1291 1330 1342; IV 169 205. Suermondt III 855. Suetonius Tranquil.C. II 380 486 488 505 509 511 697 752. Suhard.E. IV 180. Sulpicius Severus III 315. Sundar Singh II 490; III 1258. SurbledJ. II 182. Sureda Blanes.F. II 94. Sutcliffe,E.F. IV 218. Swedenborg III 292. Swete III 150 357. Sylbius.F. Ill 913. Syllabus III 701. SYMBOLA: — Apostolicum III 1152. — Chalcedonense III 622. — Conc.Lugd. Ill 1152. — Leonis IX III 1152. — Nicaenum III 696. — Nicaeno-Const. Ill 1152. — Tridentinum III 696 1152. Synod. Pistoriensis III 597 723 729. Tacchi Venturi,P. II 12. Tacitus,C. II 341s 380 486 488s 505 508-511 674 694 697 699 741 747 761. Talmud HI 135; IV 61. Tamburini III 440 472. Tanner,A. Ill 18 441. Tanquerey.Ad. I 35 64; II 574 674 683 690 744; III 23 151 899 908 1016 1026 1052 1053; IV 4. Taoist-Sintoisti III 1224. Tarasius III 402. Tarquini,C. Ill 1292 1344. Tatianus I 67; II 226 235 285 295; III 174 178s 821. Tauchnitz.B. II 721. Taymans d'Eypernon II 134 138. Teixeira Leite,M. Ill 151 972. TellecheaJ.I. I 1. Temifio.A. IV 218. Teppa.A.M. HI 907. Teppe.G.B. I 35; IV 4. Teresia (Sta) II 19; III 1234, Teresia a lesu Infante (Sta) II 724· III 1235. Temant.P. IV 219. Terrien,J.B. Ill 1010 1030 1052. Tertullianus I 67s; II 141 146 227 264 273 280 291 295 301 310 328 380 483 505 567 674 676 678 681 688 695SS 699 749 752; III 141 173 176 226 284 291 315 355 358 367 394 412 427 431 435SS 509 570 617 620 750 751 752 762 767 783 796 802 803 804 821 834 886 1022s 1033 1060 1162 1181 1192 1227 1245 1257; IV 50 55 64 70s 98 130 266. Theiner.A. IV no. Theis,J. II 627. Theodas II 569. Theodoretus II 519 744; III 372 652 835; IV 39. Theodorus III 652 653 721. Theodosius I III 422 427 582. Theodosius II III 582 941. Theodotus II 319. Theodulphus II 209. Theophilus Antiochenus (S) I 67; II 319; III 1192; IV 35 69. Theophylactus III 372. Theudas II 507. Thiel HI 626. Thielen III 405. Thils.G. I 20; III 1093 1150 1209 1212 1217 1267 1268 1269 1271. Thoma, II 307. Thomas Aquinas (S) I 3 10s 18 23s 30 34 72 77 ; II 4 29 41 45 66 86 102 i6oss 164 176s 183 186 490 499 704 733S 755s; HI 8 18 35 46 70 72 74 76 noss 155-158 160 203 219 284 299 303 312 349 371 372 450 488 501 536 540 546 564 591 673 684 687 688 697s 701 718 726 729 730 738 747 756 758 762 767 770 823 842 848 855 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 889 913 915 927 930 93 > 936 972 975 979 9»7 99° 992 997 998 1000 1016 1020 1021 1024 1025 1039 1041 1043 1044 1047 1048 1049 1063 1065 1087 1097 1103 1104 1106 1148 1150 1182 1184 1234 1277 1281 1284 1289 1290 J291 1298 1306 1307 1308 1313; IV 91 113 125 146 169 188 195 198 203 209 215 217SS 254. Thomismus III 881. Thucidides II 342. Tihamér Tôth II 775. Tillmann.F. II 394. INDEX NOMINUM Timotheus III 375. Tischendorf.C. II 214 225 240 242. Titus Livius II 342. Tixeront III 314. Tobac-Coppens II 646. Toledo,F. de II 213; III 18 213 855 972. Tomkins,O.S. III 391. Torres,A. II 775. Torres Amat.F. IV 164. Totemismus II 12. Toumely III 313 472. Traditionalismus II 81. Traianus II 380s. Trevirensis III 912. Tricot,A. II 193; IV 2 196. Tromp.S. II 1 62 68 no 127 129 183 185 415 490 500 540s 544s 574 576 648 651 659 689 703s 729 737 739; HI 76 151 487 506 800 928 972 990 1006 1007 1010 1040 1061 1276 1293; IV 3 n 75 93 106 109 113 123 136 141 167. Trullâs.M. II 774. Tryphon IV 64. Tuai,Μ. I 65s. Turchi.N. II 12. Turmel III 394. Turner III 357. Turrado.L. III 371; IV 218s 259. Turrecremata.I. de III 18 277 383 884 1052 1292 1342. Tusquets.J. I 63. Tuyaerts.M. III 899. Tylor.E.T. II 16s. Tyrrell,G. II 60; III 41. Tyszkiewicz.S. III 24 26 1209. Ueding.L. I 36. Ugarte de Ercilla.E. Il 474. Ultricuria.N. de III 717 865. UmbergJ.B. I 36. Ungarelli.Al. II 214. Urban,I. III 1025. Urbanus VIII III 656 682 719 1230. Urrâburu.I.I. II 48. Urrutia III 1257. Vacandard III 683 970. Vacant,A. I 37; Il 65 76 90; III 5°t 552 583 648 899 1150; IV 232. Vaccari.A. II 196 202 205 213 219 227 229 322 329 597 6*3 615; 1175 III 13 178 681; IV 148 166 218s 230. Vaganay.L. II 345 474. Valencia.G. de I 34 77; III 18 441 855 913 1054· Valensin.A. II 138. Valentini,E. III 1212. Valentinus II 295 319 331 340. Valerga III 1333 1341 1342. Vallois.R. III 191. Van Cauwelaert III 417. Vancsa III 1333. Van de Eynde III 411 767 803. Van der Heeren.A. II 597; IV 125. Van der Hooght.E. II 199. Van Espen III 472. Van Hoonacker.A. II 571 627 638. Van Hove,A. II 160. Van Laak.H. I 62; II 69 174 428 534: III 33 151 313 318 324 372 382 383 404 459 472s 486 501 507 638 658 842 867 914 929 930 1016 1019 1026 1042 1052 1053 1083 1090 1148 1167 1168 1209; IV 3 106 i13 140. Van Noort.G. I 35; II 1 711; III 23 151 313 638 714 899 1008 1026 1052 1053 1148 1209; IV 3s. Van Roo, W.A. III 1106. Vansteenberghe.E. III 1278. Vargas.A. II 773. Vâzquez.G. I 34; III 18 374 855; IV 205. Vâzquez DoderoJ.L. II 773. Vega.A. Ill 414; IV 160. Velâzquez III 191. Velleius III 886. Vellico,A.M. Ill 22 330 372 374 596s 638 714 899 1016 1026 1030 1045 1052 1293. Ventura.J. I 84. Venturini,K.H. II 544. Vercellone.C. II 214. Verhaar.J.P. I 35. Vermeersch.A. Ill 28. Vetero-catholici III 259 390 597. Veuillot.L. II 771. Vianney.Ioan. (S) III 1235. Victor I III 173 359 393 418 620. Victoria,F. de III 18 250 277 374 9*3Victorious Petav. Ill 315. Vidal III 573. Vigilius III 582 627 651 652 633- 1176 INDEX NOMINUM Vigouroux.F. I 37; IV 57. Vilarino.R. II 773· Villanova (S.Th. a) HI 1234. Viller.M. II 68oss 736. Villion.A. II 754· Vincentius Ferrer (S) III 1234. Vincentius Pb. Ill 582. Vinayo.A. I 73. Virgilius Maro (Publius) II 181. Visser’t Hooft.W. Ill 391. Vitalis III 415. Vitus Pb. Ill 582. Viva.D. II 37. Vives,L. I 74. Vizmanos.F. de B. I 63 77; H 116 681 688. Vodopivec.J. Ill 382 458 1007. Vogtt.A. Ill 382. Vogels,H. J. II 229 241. Volaterranus III 1331. Volkmar.G. II 253 387. Volney.C.F. II 364. Voltaire,F.M. II 171 250 364. Von Dobschütz.E. II 546. Von Dunin-Borkowski,St. Ill 24. Von Gall,A. II 387. Von Gelnhausen III 471. Von Hamack,Ad. II 171 256 270s 307 321 357 401 418 422 425 437 452 477 545 678 690 696 712 737; III 40 43 92s 124 126 151 154 167 174 176 178s 340 393s 404 430433821 1023 1128 1157 1200. Von Hummelauer,F. II 582 588 591 599; IV 176. Von Ketteler III 1331. Von Langenstein III 471 Von Pastor,L. Ill 1278. Von Soden,H. II 223 232 241 307 363· Vosté.I. II 205; IV 3 168 180. Vrede, W. IV 32. Wachsmann.A.M. II 19. Waet,A. II 490. Walafridus Strabo III 987. WalgraveJ.H. I 82. Waldenses III 1074 1094 1152. Walenburch.P. Ill 803. Wallon,G. II 771. Walter,F. Ill 1293 »343· Walton,B. II 238. Weber,S. I 62. Weimar III 1023. Weinel.H. Ill 40. Weiss,A.M. I 84; II 648. Weiss.B. II 240 256 452 578· Weiss,I. II 363 401 452; III 41 92 »54· Weisse.H. II 307. Weizsâcker,K. II 307; III 95 125 346 430· Wellhausen,I. II 256 387. Wendland III 94 151 »54 »69 342. Wendt,H. II 307· Werner,K. I 64. Wemz.F.X. Ill 573 »°49 »29» 1292. Wernz-Vidal III 864 1237 1283 1284 1292 1336. Wesley III 1257. Westcott.B.F. II 240 242 292 329. WettsteinJ. II 223 239. Weymouth,Fr.R. II 240. Whitaker, W. II 134· White,J. II 2x4 313· WicleffJ. Ill 166 257 290 337 390 510 721 784 859 861 865 885 942 1022 1072 1186 1257. Wieger.L. II 469. Wieser III 291. Wikenhauser.A. II 194 345; III 972, 981. Wiliam,F.M. II 772. Willpert.G. Ill 244. Wilmers.G. II 1 127 186 428 500s 534 689s 699 7»» 729 752 761; III 22 33 88 117 151 250 277 285 302 3»3 33° 372 383 404 44» 540 591 638 658 674 679 684 698 701 738 884 899 908 9x4 929 972 1008 1013 1016 1025 1026 1045 1052 1053 m3 1119 1128 1167 1168 1209 1215 1292. Windisch.H. II 363; III 179. Wintemitz.M. II 351. Wirceburgenses I 35; III 899 1026. Wiseman,N. I 82. Wordsworth,I. II 214 313. Workmann.H.B. Ill 784. Wrede, W. II 256 387 500. Wunderle.G. II 19. Wundt, W. II 22. Xarrié,F. I 35. Xavier,F. (S) III 1234. Xiberta.B.M. I »; HI ». Xystus (S) II 75»· INDEX NOMINUM Yehuda Ha-Levi I 73· Yelle.G. I 62. Zahn,Th. II 292 3°3 3H; III 95 179 404; IV 68. ZamezaJ. II 74°· Zanini de Sole. Ill 865. Zankow.St. Ill 166 291 391 598 979 1051 1093 1127 1156 1215 1245Zannecchia.D. IV 3 176 205. Zapelena,T. Ill 22 35 40 64 74 75 76 88 117 151 IS9 161 180 227 249 250 285 288 303 313 318 330 371 374 381 404 411 413 417 442 448 455 486 491 501 507 54° 591 638 640 684 698 734 735 737 767 805s 819 830 832 908 914 916 972 1000 1006 1026 1045 1052 1087 U77 1090 1107 mi 1119 1138 1143 1150 1168 1174 1193 1209 1212 1217 1218 1224 1239 1243 1244 1245 1246 1253 1264 1267 1278 1280 1284 1291s 1307 1336 1344. ZaragüetaJ. II 648. Zarb.S.M. IV 50 57. Zeller,E. II 171. Zigliara.Th.M. I 62 84; II 186. Zinelli III 398 639 642 657. ' Zorell.F. II 46 91 160 247 395 421 472 597 611 ; III 37 90 142 186 192 224 300 361 520 564 769 922; IV 31 126. Zosimus III 402 427 581 611. Zubizarreta.V. I 35; III 23 151 313 638 684 698 1026 1052 1053; IV 4. Zwinglius III 1254. INDEX RERUM N.B. —Numeri romani tractatum designant; arabici autem numeros marginales Acaciana dissensio III 622. Actio Dei ad extra eius natura II 48. Actus Apostolorum auctor II 297306; tempus compositionis 303; historicitas 353-356. Adaptatio apologetica II 138. «Ad Sinarum gentem», Encycl. Pii XII de subordinatione Prima­ tui potestatum Ecclesiae III 130 374 476 5>4 692 744· Adventus Domini futurus III 539. «Aeterni Patris», Encycl. Leo­ nis XIII de auctoritate S.Thomae III 872-881. Amor in lesum eius proprietates II 724SS. Analogia quid sit II 92; munus in theologia 91; analogia fidei IV 264. Anathemata conciliorum III 911913· «Angeli» in Apocalypsi III 355SS 36 is. Anima Ecclesiae vel quasi-anima est Spiritus Sanctus III 976 983 985 990-993 1007-1015; anima et corpus Ecclesiae 1113-1118. «Animus Noster», Alloc. Pii XII ad Univ. Gregorianam III 856 866 872 878 882. Apocryphi libri IV 57; evangelia apocrypha et miracula II 484. Apologetica eius natura et relatio ad theologiam fundamentalem I 39s; eius obiectum 41-44; verita­ tes praesupponendae 45 ; status initialis mentis 46; certitudo obti­ nenda 47; utilitas 50s; relationes cum theologia 52-56; functio theo­ logica 53; distinctio a theologia fundamentali 57; duae viae apo- [Apologetica] logeticae 59s; divisio et tractatus 61 ; apologetica practica et pastoralis 48s; saec. XVI et XVII agitur in tractatu de fide 77; apologetica immanentiae II 81 132; exclusive sumpta admitti nequit 138-141 149. Apostata III 1047; non est Eccle­ siae membrum 1055-1061. Apostolatus ut critérium inspira­ tionis IV 50; apostolatus S.Pauli III 106-109. Apostoli eorum electio III 13; eorum infallibilitas 526SS 537SS; quatenus aliqua ignorare poterant 67; eorum intelligentia de fidei deposito 762; eorum auctoritas cum Petro et sub Petro 278SS 28oss; eorum dona extraordinaria 255 277SS; testes revelationis III 748SS; eorum modus in Apologe­ tica I 66; eorum successores sunt Episcopi III 330-382. «Apostolus» III 90; Apostolus gen­ tium 69. Apostolicitas est proprietas Eccle­ siae III 1176-1181 1201SS; est nota Ecclesiae Romanae 1226s; eiusque solius 1277-1253. Apparitiones lesu resuscitati II 554· Aquila eius versio V.T. II 203SS. Arca Noe, imago Ecclesiae III 1103s. Archaeologica monumenta de S.Petro Primate III 244s 432 438. Argumentum Scripturae et Tradi­ tionis differt a labore theologia biblicae et patristicae I 16. Argumentum praescriptionis, III INDEX RERUM [Argumentum praescriptionis] 803; id. ex SS.Patribus III 836841. Ariana controversia III 421SS 427. Assensus debitus decretis S.Sedis III 666-673; eius natura 674SS 678; in definitione virtualiter re­ velatorum 714; assensus internus religiosus quid sit II 261. Assistentia Spiritus Sancti III 505 709; distinguitur a revelatione et inspiratione 506. Assumptionis dogma III 696 909. Athei eorum species II 15; nulla gens sine religione 18; negant pos­ sibilitatem revelationis 64. «Auctorem fidei», Const. Pii VI contra Pistorienses III 130 166 294 337 390 472 548 597 708 723 729 861 944s 1075 ’°77· Auctoritas III 120; quid sit et quotuplex II 55; auctoritas Aposto­ lorum III 278SS 280SS. Authentia quid sit et quotuplex IV 148; librorum V.Testamenti II 215-219; Vulgatae II 331, III 681, IV 149-165; aliorum textuum i66ss. Authenticum quid sit II 215. Vide Magisterium. Baptismus fluminis, sanguinis, fla­ minis. rite, valide, fructuose col­ latus III 1021; requiritur et suf­ ficit validus ad membrum Eccle­ siae III 1027-1033 1043; necesse est ut sit validus 1034 1044. Canon esdrinus, palaestinensis IV 60; alexandrinus 62. Canones Vaticani III 911-913. Canonizatio Sanctorum III 705 724-26 734ss; probat sanctitatem Ecclesiae 1230-1235; est obiec­ tum infallibilitatis 725s. Cantus galli II 534. Caput Ecclesiae Christus III 975 982 985 980. Capita Tridentini et Vaticani sunt definitiones II 65; III 906-912. Cardiognosia in lesu II 533. Catalogi Apostolorum III 92 102; 117Ô [Catalogi] Episcoporum 111 348-351; catalo­ gus Liberianus Ill 360 435s. Catechismus Tridentini 111 982SS 1009 1039 1057 1306. Cathedra Petri III 227 229 413 415 437S. Catholicitas est proprietas Ecclesiae III 1163-1175 1198SS; est nota Ecclesiae Romanae 1224s; eius­ que solius 1247-1253. Censura propositionum III886-905. Certa propositio infallibiliter III 891 905; theologice 888 905; in theologia 904s. Certitudo quid sit et eius species I 50, II 115; ante fidem praerequiritur de facto revelationis II 116-119; obiectum certitudinis ante fidem 120s; sufficit moralis, etiam vulgaris 122-125; et respectiva i26ss; certitudo propriae religionis 43. Character lesu II 464. Christus habet triplex munus messianicum III 34 1285 1297 1299 1302 1304-1307 1344; potesta­ tem auctoritatis et excellentiae 96 110; Dei Filius II 36; Messias 26 47 61; Rex 36 39 44; Legislator 44; Caput Ecclesiae III 975 982 985 989; Magister authenticus et infallibilis 516ss; Ecclesiam insti­ tuit 137. Citationes implicitae et explicitae in S.Scriptura IV 176 186. Clavis domus David III 192. Codex Syro-sinaiticus III 175 ; Fuldensis III 178. Cognitio Dei eius ignorantiae ne­ quit diu inculpabilis esse II 1541. Collegium Apostolorum III 88105 254. Comma loanneum IV 158 249. Conceptus immediatus et media­ tus, proprius ex propriis et pro­ prius ex alienis, analogus II 96. Conciliarismus III 471 596. Concilium quid III 545 ; particula­ re, plenarium, provinciale, dioecesanum 545s 581. Concilium oecumenicum eius no­ tio III 576; ius vigens 573; funda­ mentum theologicum 574; iuris- 1180 INDEX RERUM [Critérium revelationis] [Concilium oecumenicum] dictio 466 476; potestas 575; con­ est miraculum 149-152; miracu­ vocatio 577; conditiones 578; con­ lum est critérium etiam pro reve­ firmatio 579; numerus et nomina latione immediata 153; subiecti­ va et interna criteria habent uti582; infallibilitas 550 554-559 636-644. _ litatem 154-159. Critérium Traditionis quid et quoConclusio theologica III 701 716s tuplex III 815s; primarium est 73° 735SS 888 898 904. magisterium Ecclesiae 815 ; secun­ Conditio successionis in primatu darium sed certum consensus Pa­ ΠΙ 387 397s 443 449. trum 813-844; theologorum con­ Congregationes Romanae III 660 sensus est critérium 863-866. 673 ; S.Officii 661 664. Criticae textualis normae rationa­ Congrua cognitio religionis natu­ les Il 243s; utilitas 245. ralis II 69. Cultus externi et socialis obligatio Consensus Patrum III 824s; crité­ rium Traditionis 827-835; con­ II 28-32. ditiones requisitae 836s; theologo­ rum 858 861; critérium Traditio­ Daemonium revelatio ab eo est nis 863-866. per se nulla II 47. Constitutio socialis Ecclesiae III 36. Declaratio cleri gallicani III 472. Conversio eius praeparatio I 49; Decreta Concil. Ill 581. historia conversionum II 659; ar­ Decreta pseudoisidoriana Ill 394. gumentum apologeticum conver­ Decreta S.Sedis quotuplicia Ill sionum 705-710. 660; decretorum indirectorum vis Cor lesu eius cultus destinatur toti et natura 661-664; directorum generi humano II 56; revelationes doctrinalium 664; decreta virtuafactae S.Margaritae 56. lia 665; disciplinaria 703s 722s; Corinthiacum schisma III 417 427. i decreta Congregationum et Com­ Corpus Christi mysticum notio III missionis de re biblica IV 248s. 973-977; est Ecclesia 987s; et De fide in genere III 889 891 905; quidem Ecclesia Catholica Roma­ divina 887 905; divina et catho­ na too6s; cuius caput est Christus lica 894s 897 905 909; definita 975 982 985 989; et quasi-anima 900 905; divina definita 896 905; Spiritus Sanctus 976 983 985 990catholica in genere 898 905; ca­ 993 1008-1015; iuxta S.Thomain tholica stricte 901 905; ecclesias­ 997-1000; iuxta Vaticanum toottica 899 901. 1006; eius habitudo ad Mariam Definitio ex cathedra III 594. toto. Depositum fidei III 689 692 787 Corpus et anima Ecclesiae III 909. 1113-1118. Deuterocanonici libri II 217. Correctoria biblica II 210. Diaconi III 339s 368. Discipulus Christi III 90. Credenda III 909-13. Discretio revelationum privatarum Credibilitatis motivum est Ecclesia II 1560; earum auctoritas III 761. per se ipsa III 1276s. «Divini illius Magistri», Encycl. Critérium inspirationis II 43-55. Pii XI III 513 565 920 927 928 Critérium revelationis quid sit, 984. eius species et divisiones II 130Divinitas Christi III 185 225; apo133; criteria subiectiva non sunt logetice probata 32s; praesuppoprimaria 134-137; immanentistinenda tractatui de Ecclesia 31s; ca sunt insufficientia 138-141 ; in­ affirmata a lesu in sensu proprio terna doctrinae non sunt prima­ et naturali II 428 446; cur de ea ria 142-146; nisi per accidens 146; agatur in Theologia fundamenta­ ultimum semper est aliquod sig­ li 428, III 31SS. num divinum 147s; primarium INDEX RERDM Doctores Ecclesiae III 822s. Doctrina catholica III 892s 905; credenda 909-913; infallibiliter certa 891 905; de fide et moribus 702 890; tuta 661-64 677; tenen­ da 909-913. Doctrinae lesu excellentia interna ut argumentum apologeticum II 678-688. Dogma fidei III 896s 905. Domus filiorum Dei est Ecclesia III 977 984s 994s. Dona extraordinaria Apostolorum III 255 277-279; S.Petri 458. Dubia expressa in Scriptura IV 124. Dubium fidei non licet iis qui fi­ dem sub Ecclesia magisterio sus­ ceperunt II 43. Duodecim Apostoli III 90-105. Ecclesia quid III 143-150 155-158; origo et significatio vocis 142-150 155-158; sensu lato et stricto 1040SS; coetus praedestinatorum vel sanctorum 123; collegialis 125; democratica 126; charismatica 127 341; tripartita 494; monarchica 161-249; militans, purgans, trium­ phans 149 154s; Hierosolymitana 40 185; primaeva 184; angelo­ rum 1550; Petrina, Paulina, loannea ecclesia III 291; trium ramo­ rum 494. Ecclesia est articulus fidei III 6; columna et firmamentum verita­ tis 564-568; corpus Christi mys­ ticum 973-996; quasi altera Chris­ ti persona 990; domus filiorum Dei 977 984s 999s; domus Dei Patris 996; templum Spiritus Sancti 996; Mater fidelium 928; motivum credibilitatis I 59s, III 276s; Ecclesia romana est creatrix iuris ecclesiastici III 341. Ecclesiae anima vel quasi-anima est Spiritus Sanctus III 976 983 985 990-993 1007-1015; animam creatam non habet 1009; corpus et anima j 113-1118; subditi 1019; finis 914-935; institutio 4 11714); quando instituta 1513s; lex primaria 1285-1303; magisterium 5o3-737; membra 1016-1059; ha- 1181 [ Ecclesiae] bitudo ad Mariam 1010; membra 1031-1044; natura supernaturalis 927s; ut societatis perfectae et independentis 4 165 927-971; ne­ cessitas ad salutem 1089-1112; notae 1211-1275; origo 11 155 158 339 ; potestas eius dividitur in duo genera, sed realiter et specifice distinguitur triplex 1284 - 1343; proprietates 10 1121-1208. Electio Apostolorum III ιοοί; Summi Pontificis 447. Encyclica «Humani generis», vide «Humani generis». Episcopatus origo III 338-342; col­ legialis 352; romanus 387; romanus S.Petri 433-438. Episcopi III 335 338-342 371-374; successores Apostolorum 330355; monarchici 335 344 356-370; titulares et residentiales 542; qui­ nam sint infallibiles 542; concor­ des sub Romano Pontifice 543 ; quibus conditionibus detur infal­ libilitas 544 547; iurisdictionem immediate a Papa accipiunt 374. Error in fide divina III 887 905; in fide definita 900; in fide ca­ tholica 901 905; theologicus 888 905; circa fidem 890 905; circa fidem catholicam 898 905 ; in doc­ trina infallibiliter certa 891 905; in doctrina catholica 892s 905; in fide ecclesiastica 899 901. Eschatologismus in expectatione regni messianici II 409, III 38-41 5293 142 317 343· Evangelia notio II 247; theoriae ct adversarii circa historicitatem 248258; auctor primi evangelii 259277; tempus compositionis 252 275s; auctor secundi 278-288; tempus compositionis 285SS; auc­ tor tertii 289-296; tempus compo­ sitionis 215 304s; auctor quarti 307-321; tempus compositionis 319s; integritasevangeliorum 322331 ; historicitas 332-344 357-301 ; evangelia synoptica et «quaestio» quam ponunt 345-352. Evangelium praedicandum primo iudaeis, deinde gentibus III 67; evangelium Hebraeorum 176. 1182 INPEX RERUM Evolutio naturalis libera III 358362. Excommunicatio III 1049; quate­ nus destruit membrum Ecclesiae 1050 1055SS 1062-1064 1065SS. Exercitia scholastica I 24s. «Eximiam tuam», Breve Pii IX de Semirationalistis III 708 743 744 785 861. Facta dogmatica III 702 718-721; 'doctrinalia sunt obiectum infalli­ bilitatis 718-721. Fides definitio Vaticani I 5 ; fides in theologia 3-6; eius regula proxima 6; quomodo est assensus super omnia firmus II 125; manuductio practica ad fidem I 49; fides et voluntas 51; fides Petri III 197s 203 241 ; sola non sufficit pro membro Ecclesiae 1043. Fides ecclesiastica III 899SS. Filius hominis III 52 56; nomen messianicum II 394-399. Finis Regni Dei III 55-56; Eccle­ siae 914-935· Foedus Novum III 14. Fontes historici ad probandum fac­ tum revelationis II 187-192; et li­ ber secundus per totum; fontes Christiani 191 ; profani 192; bibliographia generalis 193s. Fontes revelationis III 769 909; primarius est Traditio 778 ; distin­ guuntur a Magisterio 779 805s et notae theologicae 886-905. «Formengeschichte» methodus II 258. III 168 181-185. Fundamenta Ecclesiae sunt Apo­ stoli III 255. Galilaei damnatio III 682s. «Gemeindetheologie» III 181-185 Genera litteraria in S.Scriptura IV 176 i88s. Gentilium incorporatio Ecclesiae III 66-67. Genuinum quid sit II 215; genuinitas auctoris et temporis 215; lit­ teraria Mt 16.16-19 III 173-180: historica Mt 16.16-19 181-185 207; genuinitas Io 21 2I2SS 246. «Gravissimas inter», Epist. Pii IX [«Gravissimas inter»] de Frohschammer doctrina III 708 "i? 743 744 785 865. Haereticus III 1047s; non est membrum Ecclesiae 1055 1056SS 1059SS 1065s; propositio haereti­ ca 895SS 905. Hebraicus textus V.T. II 196-201. Henoteismus II 13. Hermeneutica quid et quotuplex IV 192-104. Heuristica IV 104 226-266; criteria litteraria ad inveniendum sensum S.Scripturae 227 230; criteria dogmatica 231-266. Hierarchia III i2tss 127 287; eius inaequalitas 122; eius perpetuitas 285 306-310; iuris divini 345 347355; una an duplex 344. Historia Apologeticae I 64-86; tractatus de Ecclesia III 16ss. Historicitas librorum V.T. II 215219. Historicum quid sit II 215 333. Historiographia lesu II 763-776. Homo eius autonomia rationis et vitalitas II 66. Honorii doctrina III 654s 680. «Humani generis» Encyclica, loca quaedam transcripta I 6ss 21 26 47; II 82 84; III passim praeser­ tim in «Doctrina Ecclesiae»; III 17 171 514 623 668 669 692 700 708 709 717 73’ 735 744 756 759 787 805 865 878 1007 1094; IV 112 171 180 188 199 203 232 235. lacobus Apostolus, frater loannis, eius martyrium II 377; lacobus minor III 363. lerusalem vaticinia de eius destruc­ tione II 506-520 527. Iesus Nazarenus Eius exsistentia historica II 363-382; testimonium de sua messianitate 383-399; iam ab initio vitae publicae 400-405; quo sensu voluit agnosci Messias 406-414; testimonia de sua lega­ tione doctrinali 415-427; affirma­ vit suam divinitatem 428-446; in­ doles personalis lesu est probatio testimonii Eius 447-472 ; probatio INDEX RERUM [Iesus Nazarenus] ex miraculis 473-499; ex prophe­ tiis a Se emissis 500-534; ex re­ surrectione 540-571; quatenus ametur modo prorsus admirabili 724SS; et odio habeatur modo sin­ gularissimo 727s; quomodo Eius vita contineatur in tractatu de lesu Legato 763-768; historiographia lesu 769-776. Illustratio supernaturalis per se non requiritur ad certo cognos­ cendum factum revelationis II 183SS. Imago Christi in vaticiniis V.T. II 573-646. Immanentia ut methodus apologe­ tica I 81, II 81 132 138-141 149. Impotentia moralis II 78 82. Imprecationes in S.Scriptura IV 125· «In Ecclesia Christus» III 1345. Indifferentismus I 3, II 26 36 425, III 1007. «Ineffabilis Deus», Bulla Pii IX de Immaculata III 565 696 760 1010 1056. Inerrantia S.Scripturae IV 169174; quid sentiendum de veritate absoluta in Scriptura IV 175-191. Infallibilitas in magisterio Eccle­ siae III 505; eius distinctio a re­ velatione et inspiratione 506; Apostolorum 255 526SS 537SS; Episcoporum 541-581; Ecclesiae docentis 549; Conciliorum 550 554-559: magisterii ordinarii epi­ scoporum 551s 554-557560-563; componenda cum fallibilitate sin­ gulorum 584; cum libertate in consentiendo 584; cum praevia in­ quisitione veritatis 585; cum im­ possibilitate obligandi ad actus in­ ternos 586; infallibilitas Summi Pontificis 591-656; eius subiectum an unicum 636-644; eius obiectum 685-729; primarium 684-699; se­ cundarium 700-737; eius compa­ ratio cum Ecclesiae infallibilitate 649 ; duplex modus 645-648. Infallibiliter certa III 891 905. Inquisitio in religionem eius obli­ gatio II 35-43. Inspiratio librorum sacrorum quid 1183 [Inspiratio] sit et quomodo comprobetur IV 10-12; eius critérium 43-55: eius natura 75-104; reducitur ad do­ num propheticum 76; differt a revelatione II 58, IV 103; et ab assistentia III 506; eius elementa in homine IV 85-100; eius exten­ sio 105-122; inspiratio verbalis in sensu dictationis mechanicae 128135; inspiratio verbalis «psycho­ logica» 136-146. Instituere III 90. Integrum quid sit II 215; integritas Evangeliorum 322-331. Intelligentia quid et quotuplex II 457; in lesu 458-462. Interpretatio S.Scripturae est ob­ iectum Hermeneuticae IV 192; studet sensui Scripturae 193-225; Tridentinum et Vaticanum de ea 233SS; ius Ecclesiae interpretandi quae non sunt fidei et morum 239243; auctoritas interpretum 266. Introductio biblica relatio ad fon­ tes historicos revelationis II 187SS; eius momentum 195; eius bibliographia generalis 193s; introduc­ tio in Scripturam IV iss; eius re­ latio ad theologiam fundamenta­ lem 4. loannes apostolus auctor quarti evangelii II 307-321; eius scientia et veracitas in narrando 360; cf. Presbyter loannes. ludaicus populus eius sors ut ar­ gumentum apologeticum II 520 535-539· Iudicia credibilitatis et credendita­ tis sunt de facto supematuralia II 183. Iudicium finale III 49 52 57. Ius divinum III 334 342-349; hie­ rarchise 367s; primatus 397s; pri­ matus Sedis Romanae 427. lurisdictio quid III 163; quotuplex 463 480; Episcoporum mediata 374 476; Primatus immediata, ve­ re episcopalis ordinaria universa­ lis, suprema plena 459 462-469 475-488; fori interni et externi 1311 ; sensu generico 1290s 1294 1330 1334 1337 1341s; specifico 1292 1332s 1338 1342s. 1184 INDEX HERUM Kahal HI 144 148 150. Kantismi falsa notio de religione II 20s 26; de revelatione 59. Kepha III 177. Kerê ketib II 198. Kerygmatica theologia I 11 19; consideratio S.Scripturae IV 267294. Lamentabili», Decret, contra Modernistas III 44 128 392 668 669 673 708 717 743 744 785 865 1179. Lapis angularis III 205. Lectio Scripturae regulanda ab Ecclesia IV 284; numquam geneneratim interdicta 285; interdum restricta 286; ab Ecclesia com­ mendata 287s; modus practicus legendi 289-294. Legatus quid et quotuplex II 416s; in quo differt legatio a missione 416; lesus dixit se Legatum Dei 416-423; ad omnes homines 424427; legatus divinus III 89; Chris­ ti legatio Ecclesiae commissa 90 132. «Legem credendi lex statuit sup­ plicandi» III 760. Leges naturae notio II 162 168; necessitas 167s; conceptus statisticus aliquorum 169; nescimus quousque se protendant leges, sed scimus quousque non se proten­ dant in quibusdam adiunctis 173. Legio fulminatrix II 697. Lex credendi legem statuat sup­ plicandi III 760. Lex successionis iuris divini III 387· Lex Vetus III 56 58 84-87 111 112; ligurativa et promissiva novae Le­ gis 112; Nova promulgatur 13 56 58 iti 112; Christi Petro concre­ dita 245 409; successionis 387 397 443 449; primaria Ecclesiae 12851303: Liber inspiratus quid sit IV 11-16; num aliquis perire potuerit 56; liber canonicus quid sit 16; his­ toria canonis 57-74; Liber Ponti­ ficalis III 360 435s; Liber Sapien­ tiae Salomonis II 82. Liberalismus religiosus II 28 36. Liberii subscriptio III 650 680. Libertas scientiae III 731. Libri canonici II 191; proto et deuterocanonici IV 57. Lingua V.T. II 196. Liturgiae valor theologicus I 17. Loci theologici I 12ss. Locutio quid sit et eius conditiones II 53; docens et attestans 54; ex cathedra III 594. Lucas medicus, auctor tertii evan­ gelii II 289-296; et libri Actuum 297-306 : tacet de promissione pri­ matus III 235. Magisterium Ecclesiae notio III 503 ; docens et attestans 503 ; au­ thenticum 504; infallibile 505; scriptum, vivum, traditionale 507; est regula fidei proxima 781; cri­ térium primarium Traditionis 815; relatio ad notas theologicas 886-905; eius munus in theolo­ gia I 6 15 54; in interpretatione S. Scripturae IV 232-243. Magisterium authenticum notio III 504; institutio 501-539; exer­ citium ordinarium et extraordi­ narium 544 546; Sanctae Sedis mere authenticum 658-676. Magisterium infallibile a) institutio III 517-525; in Concilio oecumenico 550 554-559 ; extra Concilium 560-563 ; ordinarium quomodo exercetur 583; necessitas 587; b) Romani Pontificis extraordi­ narium 594-644; ordinarium 647s; c) obiectum multiplex 686s; di­ rectum 688s; indirectum 690-698; in genere 702; iuxta Vaticanum 703-708; quoad formaliter revela­ ta 709-713 730s; quoad virtualiter revelata 714 717 732-737; quoad facta dogmatica 718-721; quoad decreta disciplinaria 722s; quoad canonizationem Sanctorum 724s; quoad Ordines Religiosos 727SS. «Magnificate Dominum», Alloc. Pii XII de Sacerdotio et Regimine Ecclesiae III 34 1295 1303. Marcus discipulus Petri, auctor se­ cundi evangelii II 278-288; tacet de promissione primatus III 235; refert praedicationem S.Petri 235. IN lit X Maria Virgo consecratio studiorum ad eam I 31 ; extrema opposita in doctrina Christiana circa eam II 658; eius vaticinium in cantico «Magnificat» II 572; eius habitudo ad Co-pus mysticum III 1010; ut Mediatrix Corredemptrix et Dis­ pensatrix gratiarum est typus, ma­ ter et regina Ecclesiae 1010; est velut collum aut cor maternum Ecclesiae 1010. Martyrium quid sit et eius condi­ tiones II 730-735; quatenus mar­ tyrium tot Christianorum sit argu­ mentum apologeticum 729-761. Masora textus masoreticus II 199s. Matthaeus apostolus, auctor primi evangelii II 259-277; eius evan­ gelium est fons genuinus in trac­ tatu de Ecclesia III 13SS; de pro­ missione Primatus i8iss. «Mediator Dei», Encycl. Pii XII de Liturgia III 153 352 760 1305. Meletiana controversia III 423. Membra Corporis Christi mystici 998; Ecclesiae 1018-1021 ; senten­ tiae variae theologorum 1024SS 1052SS; sunt omnes et soli valide baptizati 1028SS 1031-1034 1043s; non sunt haeretici nec schismatici formales et manifesti 1056SS 1059SS 1065s; neque excommuni­ cat! excommunione perfecta 1056SS 1062-1064; ratio membri differt a ratione subditi 1065 ; quid requiritur ad eam 1035-1038; non requiritur praedestinatio nec sanc­ titas 1070-1086. Messias: significatio vocis II 384; alia nomina Messiae 385 ; proprie­ tates sui regni 386; messianitas Christi 111 185; messianicae po­ testates 96 110 1304. Metaphorae primatus III 186-196 233i petrae 189s 201 204s; cla­ vium 191s; ligandi-solvendi 193s. Methodus discendi in theologia I 22-25; scholastica 24s; positiva 24; methodus immanentiae in apologetica II 81 132; exclusive sumpta nequit admitti 138-141 149; in tractatu de Ecclesia me­ thodus dogmatica III 6 18; apolo­ getica 7; empirica 7ss; illativa 10; Teolosia r 1 HI'M llMfl [Methodii | * historica 11; hintorlrii. |||iillv<| i*< Millennarismus 111 314 |f/ M·» 844. Ministri notio III 922. Miraculum quid et quotuplrx II 160-164; eius possibilitas 160 169; cognoscibilitas ut critérium revelationis 170-174; est signum naturale revelationis 131; crité­ rium revelationis immediatae 103; primarium revelationis publicae 149-102; miracula adducuntur a lesu, ab Apostolis, ab apologistis in probationem I 65 70; miracula quibus lesus probavit suum testi­ monium II 473-499; Ecclesia est miraculum morale III 7 1276s. Mishna II 379. Missio quid sit in personis divinis II 416; missio immediata Aposto­ lorum III 255. Modus physicus revelationis II 68. Monotheismus II 13 18. «Mortalium animos», Encycl. Pii XI de Oecumenismo 111 17 494946979 1093 1129 1130 1132. Motivum credibilitatis est Eccle­ sia pfer se ipsa III 1276s. Moyses auctor Pentateuchi 11 218. «Munificentissimus Deus», Bulla Pii XII de Assumptione Ill 352 552 565 696 760 909. Munus modo hierarchico collatum III 306-310; delegatum 332s; pro­ prium 333; vicarium 333; ordi­ narium et extraordinarium 332s; munerum docendi, regendi et sanctificandi finis est salus 924SS; distinctio specifica 1034-1343. Muratorianum Fragmentum II 292 298 301 303 310 314. Mutatio extrinseca Dei per revelatio­ nem II 68. Mysteria: notio et divisiones II 9oss; non repugnantia 90-98; utrum a priori demonstrari possit eorum exsistentia 99-102; eorum revelatio non repugnat 103-108; haec probatio est negativa 110; eorum revelatio est simpliciter supematuralis 101 ; continentur de facto in revelatione m-114; ar- 38 1186 INDEX RERUM [Mysteria] monice connectuntur in unum systema 055. Mysteria orientalia II83. «Mystici Corporis» Encyclica, loca quaedam transcripta III passim, praesertim in «Doctrina Ecclesiae» III 17 34 97 128 129 151 152 211 260 284 345 399 478 514 920 927 928 946 972 974 979 98·, 981 985 989 990 992 1006 1007 008 toto 1029 1056 1057 1058 1075 1076 It2g H30 II32 1284 1285 1295 1296 1299 1301 1302 1343 I34SMythus IV 188. Necessitas moralis conceptus, con­ ditiones, exempla II 78. Necessitas Ecclesiae ad salutem III 1089; medii 1090-1100 11051112; precepti 110t. Nestoriana controversia III 423. Noematica IV 194-225. Nota Ecclesiae quid et quotuplex III 1211-1214; sententiae theolo­ gorum de notis T217SS: unitas, catholicitas, apostolicitas. sancti­ tas sunt notae 1221 ; Ecclesiae Ro­ manae 1222-1241; solius 12411263; nota romanitatis 498s; nota petreitatis 499. Nota theologica III 886. Novum Foedus a Christo institu­ tum III 86; quo Vetus Foedus substitutum et abrogatum est 8487; excellentia supra Vetus 87; plenitudo Veteris ms. Novum Testamentum textus et manuscripta II 220-225; lingua et scriptura 22is; papyri praeci­ puae 224; codices praecipui 225; versiones 226 - 230; recensiones textus 231-234; historia textus 231-242; editiones 237-243: incorruptio textus 322-331; eius usus in Apologetica III 12; eius relatio ad V.T. 323. Obelo II 204. Obiter dicta IV 105; ad illa exten­ ditur inspiratio 106-122. Obligatio quid sit II 25; obligatio religionis 24-43 ! obligati ad Eccle­ siam III 1019. Oeconomia triplex: Patris V.T., Filii N.T.. Spiritus Sancti III 291. Ordinum Religiosorum approba­ tio infallibilis III 706 727SS. Origenes eius hexapla II 204s. Oves et agni Christi III 219-224. Pantheismus non est forma religio­ nis II 12. Papiae testimonium de evangelio Matthaei II 266-271 273 277; de evangelio Marci 267 282; de evan­ gelio loannis 313. Parabolae III 13 46 51 52 54 56; parabola boni pastoris 220s. Parisiensis Biblia II 210. Parousia Christi III 70-72 73s. «Pascendi», Encycl. Pii X de Modemistis III 44 181 392 511 708 743 744 785 861 944· Pascere gregem Christi III 217 224. Paschalis dies III 359 418 427. Pastor Bonus in Archaeologia III 244. Patres Ecclesiae: notio III 817-820; distinguuntur ab aliis 821s; eorum consensus est critérium Traditio­ nis 824s; conditiones consensus 836-841; agnoscitur a Conciliis 827s; sunt testes fidei 830; Doctores authentici 831; eorum con­ sensus in interpretatione Scriptu­ rae III 841. IV 250 255; eorum auctoritas in determinando aucto­ re libri sacri 256-259; in determi­ nando genere litterario 26oss; in determinandis locis messianicis 263; eorum verba extollentia valores S.Scripturae 274-278 ; eorum citationes N.T. II 230; Patrum Apostolicorum apologetica I 66. Paulus Apostolus eius scientia et veracitas II 373; conversio et ap­ paritio lesu 556 560; agnovit pri­ matum Petri 560; III 272-276; etiamsi ei restiterit in faciem III 275s 283s; fuit par reliquis Apo­ stolis 106-109; Apostolus gentium 274s; et iudaeorum 286; persona­ liter infallibilis 527s. Peccatum originale quatenus con­ jectura stabiliatur II 89. INDEX RERUM Pelagiana controversia 111 423. Pentateuchus Samaritanus II 201. Perennitas Ecclesiae III 39 285305; ex V.T. probata 313. Perfectio christiana II 658, III 5660 1228-1241. Pesittha versio II 226. Petrus comparatur Moysi a S.Augustino III 232; et in archaeologia 244s; ut Pastor 245; ut pri­ mas est superior Apostolorum 250-284; eius primatus 161-249; potestates extraordinariae 458; eius Romanus Episcopatus 433438; eius martyrium Romae 429432; petrinismus 258. Polyglottae II 211 237s. Polytheismus II 13 16. Portae inferi III 303. Possibilitas eius species II 62; pos­ sibilitas moralis 63. Potestas Ill 119; propria et vicaria 252s; delegata 252 254; ordinaria et extraordinaria 254SS; triplex 121; docendi, regendi et sanctifi­ candi 119; potestas auctoritatis et excellentiae in Christo 96 ito 1304; potestas universalis Aposto­ lorum 255 277SS; potestas Eccle­ siae legislative 940 952-956 963s; iudiciaria 940 952-956 965; coercitiva 940 952-956 966-971; po­ testas Ecclesiae est realiter et spe­ cifice triplex 1304-1327; doctrina Concilii Vaticani 1328-1343; po­ testates extraordinariae Apostolo­ rum 382; Petri 458. Potior principalitas romana III 41 os. Praedestinatio non requiritur ad membrum Ecclesiae constituen­ dum III 1070-1086. Praeambula fidei I 44s, III 701 716s 730 91 is. Praescriptionis argumentum III 803s. Praxis apologetica I 49, II 159. Preces pro studiis ditatae indulgen­ tiis I 31. «Presbyter loannes» probabilius est Apostolus loannes II 270s 321. Presbyteri III 339s 368 371-374. Primatus III 163SS: a) natura 1187 [PrimatusJ 311 ; vis et ratio 278s; universa­ litas 311 ; superioritas 459 468s 478 485; perennitas 285 3ns; finis 312; b) promittitur et confertur Pe tro 161-249; sub triplici metapho­ ra significatur 186-206; in officio pascendi universum gregem Christi includitur 208-249; agno­ scitur a SS.Patribus 226-243; c) confertur Romano Pontifici 400-427; probatur independenter a romano Petri episcopatu 428; connexio primatus cum Sede Ro­ mana 431-447. Priscilliana controversia 111 424 427. Probabilismus in quibus liceat vel non liceat eum adhibere II 42. Progressus dogmaticus III 755; quotuplex 756; in Magisterii pro­ positione 757; in intelligentia cre­ dentium 758; eius causae 759; occasio 760. Procathemene tes agapes III 403409. Prologi monarchiani 11 280 291 312. Propagatio religionis christianae ut argumentum apologeticum II 689710. Prophetia quid et quotuplex II 175SS; possibilitas et cognoscibilitas ut critérium revelationis 175182; eius relatio ad revelationem 58; cur de prophetiis non fit men­ tio in canone Concilii Vaticani 502 ; prophetiae Iesus in probatio­ nem sui testimonii 500-534. Propositiones earum valor et cen­ sura III 886-905; lansenii 719. Proprietas Ecclesiae quid et quo­ tuplex III 1121 1151; unicitas 1122 1124-1127 1129 1131-1135 ii39-1142; visibilitas formalis et distincta 1123s 1128 1130SS 11365s 1143-1147; unitas iuris et facti 1154-1162 1193-1197; catholicitas simultanea, perpetua, moralis 1163-1175 ii 98SS ; apostolicitas successionis formalis 1176-1181 12OISS; apostolicitas successionis materialis 1220 1226s; sanctitas 1188 INDEX RERUM [Proprietas Ecclesiae) ontologica 1182s ; moralis, perfec­ ta, heroica 1182-1192 1204-1208. Qualificationes theologicae III 886; earum valor paédagogicus 11 37; explicatio praevia aliquarum 65; ampla explicatio III 884-912. Rebaptisma haereticorum Ill 410 427 620. Recensio Alcuini II 208; Theodulphi 209. Regnum III 31 37 44; regnum messianicum 12 61 154; eius proprie­ tates II 386; interpretationes tem­ pore Christi 406-410; regnum Dei 111 37 154; praedicatum populo Israel 13; constitutum forma so­ ciali in Ecclesia 14; plenitudine potestatis auctum 15; universale 38SS 47-51; eschatologicum 38s 41 52; in terris 38s 53s 299; inter­ num et spirituale 38s 42s 55-59 8iss; externum et visibile 38s 6tss; regnum caelorum 37 188. Regula fidei III 780s 787 806. Religio notio etymologica II 3s; notio philosophica 5; divisio 6ss; elementa essentialia 10s; religio ut virtus 6; naturalis et positiva 7 9; notio historica 12-18; obiectivitas huius notionis 14s; conclu­ siones ex studio historico compa­ rativo 18; explicationes facti reli­ giosi 17; studium religionis via psychologica 19; falsae notiones de religione 20-23; necessitas et obligatio religionis 24-43; religio revelata III 3; religionis positivae obligatio II 34; obligatio inqui­ rendi 35-43 ; religio catholica faci­ le apparet sub specie veri 35. Resurrectio quid et quotuplex II 553; resurrectio lesu ut argumen­ tum apologeticum 540-571. Revelatio quid et quotuplex II 4549 51 -58. Ill 740; falsae notiones II 59ss; causa efficiens 48; possi­ bilitas 62-68 ; convenientia et uti­ litas 69-75; necessitas moralis 7689; quatenus concordet cum aliis veritatibus 89; revelatio publica et privata 56; triplex stadium re- [RevelatioJ velationis publicae 186 ; completa est cum Apostolis III 741-753; re­ velatio privata et progressus dog­ maticus 761 ; quatenus revelatio­ nes privatae approbentur et credi possint II 56; revelationis fons primarius est Traditio III 778 789-796; revelatio distinguitur ab assistentia Spiritus Sancti 506; du­ plex tantum est revelationis fons, Scriptura et Traditio 767-804; uterque probe a Magisterio di­ stinguitur 805. Romana commoratio S.Petri 111 429-432· Romanus Pontifex eius notio 111 593; primatus 383-458; definitio ex cathedra 594; eius infallibili­ tas describitur 595 ; a pluribus im­ pugnata 596SS; proponitur in Va­ ticano 599ss; probatur 60^-635; quotupliciter exercita 645-648; eius possibilis haeresis persona­ lis 447 596 657; eius potestas uni- , versalis, ordinaria, vere episcopa- I lis, suprema et plena 460-484; 4 eius iudicio aliud in terris supe- 1 rius non est 485. Sacramentum naturae II 89. Salus supernaturalis est finis Ecclesiae III 914-935. Sancta Sedes quid III 660. Sanctificatio est finis Ecclesiae 111 914-935· Sanctitas quomodo constet positive et negative II 465-468; cur sit mi­ raculum morale in lesu 465-470; sanctitas ex doctrina lesu quomodo valeat pro argumento apologetico 669-688 ; est proprietas Ecclesiae 111 1182-1192 1204-1208; est nota Ecclesiae Romanae 12281240; eiusque solius 1254-1263; non requiritur ad membrum Ecclesiae constituendum 1070-1086. Sapientia I t8; est Theologia 29s. «Sapientiae Christianae», Encycl. Leonis XIII: III 352 399 513 692 886 928 946. «Satis cognitum» Encyclica, loca quaedam transcripta III passim, praesertim in «Doctrina Eccle- j I -J 1 , I j ] J J ( , I ; ] INDEX RERUM 1189 («Satis cognitum»] Silentium obsequiosum III praxis, siae» III u 17 33 48 97 128 129 oris, mentis 666 676 720. 136 163 171 211 260 268 294 305 Sindo Taurinensis II 464. Societas III 120; ecclesiastica, de 3'2 345 399 47& 478 5'3 607 920 mocratica, hierarchica, monar 927 946 974 1006 1129 '13° 1132 chica 12 is. "33 "35 '295 1296 1298 1301 «Sollemnis conventus», Sermo 1303 '343 '345· Pii XII ad clericos studiis vacan­ Schisma Occidentale 111 471 1278tibus in Urbe III 866 878 879 882. 1283; non fuit verum schisma Spiritus Sanctüs est quasi-anima 1066 128t. Ecclesiae III 976 983 985 990Schismaticus 111 1048; non est 993 1007-1015. membrum Ecclesiae 1055 1056SS Stabilitas religionis christianae pro 1059-1061 1065SS. argumento apologetico II 711-728. Schola liberalis quoad evangelia II Status triplex naturae II 89; status 255 260; largior circa inerranClericorum saecularium et Re­ tiam S.Scripturae IV 175s; scholae ligiosorum probat sanctitatem theologicae III 856 866; iusta li­ Ecclesiae III 1236-1240. bertas et honesta aemulatio in opi­ «Studiorum ducem», Encycl. nando eis concessae 88is. Pii XI de S.Thoma III 759 866 Scientia humana perficitur per re­ 876 877 882. velationem II 73ss; triplex scien­ Successio III 334; ab Apostolis tia in Christo 43. 347:355: 305-37°; in Primatu Scriptores christiani et ecclesiastici 386SS 395SS 400SS; successionis lex III 821. et conditio 387; successio romaScriptura est fons revelationis 111 na iure divino, ecclesiastico et 768s 778-781 797-802; eius trac­ mixto 440-446; successio forma­ tatio dogmatica fundamentalis IV lis et materialis 334 1178 1227. 4s; eius praestantia 6ss; eius lec­ Suggestio quatenus valeat ad satio 284-294. I nandum II 492 498. Secretarii hagiographi IV 100 146. Supernaturale quid et quotuplex Sede vacante III 448. II 50s; supernaturalitas revela­ «Sempiternus Rex», Encycl. tionis 52 56s. Pii XII de Chalcedonensi Conci­ Syllogistica forma I 24. Symbolismus in evangelio loannis lio III 458 631 1007 1093. Sensus S.Scripturae quid et quotu­ II 361. Symmachus eius versio V.T. II plex IV 193 195-198; datur sen­ 203SS. sus litteralis 199-203; unicus 204Synagoga III 144s 147. 209; et typicus 210-216; huius vis Synoptica quaestio II 345-352. probativa 217; sensus plenior 94 2i8ss; sensus consequens 221; sensus accommodatus 222; sen­ Talmud, talmudistae II 379 449 sus «quem tenuit et tenet Sancta 474 48.3 644. Mater Ecclesia» quomodo dignos­ Temeraria et falsa propositio III catur 244-266. 904s. Sentimentum in notione moderTenenda doctrina III 909-13. nistica religionis II 60s. Testimonium a) lesu Nazareni Sermo montanus III 52; sermonum comprobatur aliis etiam critecollectiones in evangelio S.Matriis: ex interna excellentia doc­ thaei II 274. trinae II 647-668; ex fructibus Servus lahveh vaticinia de eo sanctitatis inde dimanantibus 669-688; ex propagatione mira­ II 619-625. bili doctrinae 689-710; ex stabi­ «Si diligis», Alloc. Pii XII de Magis­ litate religionis christianae in caterio III 34 345 5'4 54' '295 '3°3- 1190 INDEX RERUM [S. Thomae] [Testimonium] importat 879s; quatenus obliget tholica unitate 711-728; ex mar­ 88iss; commendationes suae doc­ tyrio tot Christianorum 729-761; trinae I 23; eius apologetica 72. b) Spiritus Sancti non est pri­ marium revelationis critérium Tituli evangeliorum pro genuini­ Π 134-137. tate eorum II 272. Tomus Damasi III 624. Testis revelationis III 748SS. Tractatus de Ecclesia praesupposiTextus Hebraicus V.T. quatenus sit authenticus IV 168; graecus tio III tss; methodus 5-11; fon­ tes 12; historia i6ss; bibliograN.T. quatenus sit authenticus phia 19-28; partitio 34; recapi167; receptus N.T. Il 236s. ■ tulatio 1285-1327. Themelion III 190 201 205 239. Tractoria Zosimi III 624. Theodotio eius versio V.T. II 203s. Theologia a) introductio generalis Traditio quid III 769s; quotuplex 771 774-777; natura 772s; orga­ I 1-37; theologia ut scientia 1; na traditionis 775; monumenta obiectum theologiae is; theolo­ eiusdem 777; fons revelationis gia et fides 3-6; eius principia primarius 778 789-796; compa­ obiectiva et principium subiectiratur cum S.Scriptura et cum Ma­ vum 3s; theologia et progressus gisterio 779 781 ; in Tridentino et 20; 'et novitas 21 ; et vita sacerdo­ in Vaticano 786SS; antecellit Scrip­ talis 26-31; et contemplatio 27; turam 797-802; eius argumen­ recta intentio in eius studio 28; tum 8p3s; eius praecipua criteria b) theologiae positivae munus sunt consensus Patrum 813-844; I 7 9; scholasticae praestantia et consensus theologorum 8457-10; defensio ab impugnationi­ 870. bus 8; theologia scholastica III Tria Capitula 111 651SS 680. 859 861; daicalis» III 514; pracI Triplex Ecclesia; petrina, paulina, tica I 18; ioannea 111 291; triplex Eccle­ c)theologiae fundamentalis siae potestas 34 117-136 1304prolegomena I 38-61; proportio >327ad reliquam theologiam 58; bi- I «Tuas libenter», Epist. Pii IX ad bliographia specialis 62s; theologos III 551 669 673 861 d)theologiae dogmaticae mu­ 895. nus 1 18; fundamentum III 6; Tubigensis schola critica II 253. principia ex fide I 55; divisio et 111 258. tractatus 61. Typus, sensus typicus IV 115 210; Theologi notio III 847 849 857; ope traditionis a Magisterio de­ quinam sint 848 850-856; com­ clarandus III 801. pilatores 850; scholastici 851s; theologus ut testis Iesu'1 31. Theologice certum II 123, III 888 Unam Sanctam», Bulla Bonifa905. cii VIII de Ecclesiae potestate et Theoria fraudis quoad evangelia unitate III 945 979 982 1094 1129 II 250; naturalistica (Gottlob 1132 1152. Paulus) 251; mythica (Strauss) Unicitas est proprietas Ecclesiae 252; interpolationis III 167; in­ III 1122 1124-1127 1129 1131terpretationis 169; idealizationis >1.35 1139-1142. 168 181-185; theoria trium ra­ Unitas est proprietas Ecclesiae III morum 494; historico-formalis 1154-1162 1193-1197; est nota . (formgeschichte) 168 181-185. Ecclesiae Romanae 1222s; eius­ S.Thomae auctoritas in theologia que solius 1242-1246; unitatem III 871; intrinseca 872; extrinseobscuravit sed non destruxit schis­ ca 873; canonica 874-878; quid ma Occidentale 1278-1283. INDEX RERUM Valor theologicus thesium III 6; propositionum 886-905. Valores S.Scripturae IV 267-204; litterarii 268s; supernaturales 270. Vaticinia V.T. ad probandam lega­ tionem lesu II 572-646. Verbum Dei scriptum et traditum III 779s 805s; in sententiis Scrip­ turae IV 123s. Veritas historica, philosophica et relativa miraculorum II 170. Versiones S.Scripturae quomodo in his cadat inspiratio IV 106s; versio LXX: II 202; quatenus sit authentica IV 166; versiones lalinae II 227s, vide Vulgata; ver­ siones syriacae N.T. 226; aliae versiones 229. Vespasianus: miracula quae de eo feruntur II 488 497. Vestales virgines II 688. Vetus Testamentum III 144s 150 154; eius usus in Apologetica 12; eius abrogatio 84-87; annuntiat 1101 [Vetus Testamentum I regnum Dei 47s; est ligurativum et promissivum Novi Testamen­ ti ms; est substitutum a N.T. 84-87. Vicarius Christi III 211 216 230 245 249-284 386 434 478 483s· Vigilii Constitutum III 615s 680. Vigilii iudicatum duplex III 651SS. Virginitas apud Christianos II 681 687s. Virtutes peculiares Christianorum II 678-682. Visibilitas est proprietas Ecclesiae III 1123s 1128 1130SS 1136SS 1143-1147. Visio intuitiva est mensura rei simpliciter supernaturalis II 51: discrimen a revelatione 58. Voluntas Dei salvifica II 89. Vulgata versio II 205-214; Vulgata N.T. 228; eius authentia II 212s 331; III 681; IV 148-165; eius divisio in càpita et versus III 13. EDITIO TERTIA HUIUS VOLUMINIS, PRIMI IN COLLECTIONE «SACRAE THEOLOGIAE SUMMA», SUMPTIBUS «BIBLIOTECA DE AUTORES CRISTIANOS» AC TYPIS «LA EDITORIAL CATÔLICA», FE­ LICITER, DEO DANTE, EX­ PLICIT DIE 28 AUGUSTI, IN FESTO S. AUGUSTI­ NI. ANNO MCMLV LAUS DEO VIRGINIQUE MATRI