SAINT-QUENTIN Imprimerie do Jules MOUREAU, place de l’Hôlel - de - Ville, 1· •IOANNIS DE LUGO HISPALENSIS, E SOCIETATE JESU S. H. E. CAUDINA LIS DISPUTATIONES SCHOLASTICÆ ET MORALES EDITIO NOVA DILIGENTER RECOGNITA, NOTIS ILLUSTRATA, ET DOCUMENTIS PLURIBUS QUA·: Λ MORTE AUCTORIS AD HUNC USQUE DIEM E ROMANA CURIA PRODIERUNT, NEC NON INDICIBUS COPIOSISSIMIS LOCUPLETATA ET ORNATA ACCUBANTE J. B. FOURNIALS PAROCRO 5. SATIR51.NI, CA5O5ICO 1105. AI.B1E5SI, 01.IMQIE MINORIS SEXUUM CASTRENSIS MODERATORE. — TOMI'S PHIMUS — IN OÜO DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ AGITUR CAPUCHIN LIBRARY PARISIIS ludovicum vives, bibliopolam APUD via VULGO DICTA DEI.AMBRK. μ DCCC LXVIII EDITOREM I NDEX DISPUTATIONUM ET SECTION! M QUÆ IN HOC TOMO CONTINENTUR KP1STOLA PRÆFATIO HU J IS EDITION IS NUNCUPATORJA................................................................... j GENERALIS............................................................................................................................... ΠΙ EPISTOLA AUCTORIS NUNCUPATORIA..............................................................................................XV|f TRACTATUS DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ DISPUTATIO I. DE OBJECTO FORMALI FIDEI. Sect. Xil. Utrum necesse sil objecta per fidem credenda proponi prius per Ecclesiam. 8U 8 1. De usu vestium infidelium, an liceat. 515 ? 2. An liceat carnibus vesci ad occultandam fidem 53i § 3. De Idolothytis, quando ea comedere sit licitum. 537 g 4. De ritibus, et ceremoniis falsi cultus, quomodo li­ cite usurpentur. 539 ? 5. Infertur resolutio aliquorum dubiorum cirea actione» aliquas sacras, an liceant. § 6. An sine fidei injuria liceat Catholici* haereticorum templa adire, et eorum ritibus adesse. 560 DISPUTATIO XV. NECESSITATE MEDII. Sect. I. Ulrum fides sit necessaria ad salutem necessitate medii. 385 Sect. II. Sine fide fundata in revelatione Dei non fieri ullum opus meritorium salutisælcrnæ. 390 Sect. III. Argumenta contra fideinecessitatem proponan­ tur, et dissolvuntur. 395 Sect. IV. Ulrum semper fuerit, vel nunc sil necessaria necessitate medii fides explicita Trinitatis, et Christi. 416 Sect. V. An fides explicita Dei remuneratoris sit neces­ saria necessitate medii. 426 DE HABITI FIDEI. Sect. I. Ulrum habitus fidei sit in substantia animæ, vel in aliqua ejus potentia. Ubi, an sit habitus speculati­ vus, vel praclicns. 564 Sect. II. An habitus hdei sit virtus, et qualis. 570 DISPUTATIO XVI. DE CAUSA EFFICIENTI FIDEI. ET DE EJUS INFUSIONI. DISPUTATIO XIII. ET AUGMENTO. DE NECESSITATE PRÆCEPTI, QUA FIDES NECESSARIA EST. Sect. I. An detur præceptum de actu interno fidei, et quale illud sit. 437 Sect. II. Ad quam virtutem spectat praeceptum fidei 447 Sect. III. Quorum objectorum necessaria fuerit ex prae­ cepto fides explicita ante adventum Christi. 457 Sect. IV. Quorum objectorum fides explicita necessaria ex praecepto in lege Evangel i ca. 460 Sect. V. De aliis quorum fides, vel notitia explicita fide­ libus necessaria est. 482 Sect. VI. Ulrum hæc obligatio fidei explicite sit de jure divino, vel humano. 495 DISPUTATIO XIV. DE ACTI' EXTERNO, SEU DE CONFESSIONE FIDEI EXTERNA, ET EJUS OBLIGATIONE. Sect. I. An, et quando confessio externa fidei, sil actus fidei. 500 Sect. I. Quæ sil causa efficiens habitus fidei. 574 Sect. II. De dispositione requisita ad infusionem habitus fidei : Ubi, an infundatur aliquando ante gratiam. 578 Sect. III. De conservatione habitus fidei: ubi, an, 4 quomodo maneat fides informis in peccatore. .585 Sect. IV. De incremento, et augmento habitus fidei. 593 DISPUTATIO XVII. DE SUBJECTIS FIDEI. Sect. I. Utrum iu Angelis viatoribus, 4 m primis pareutibus fuerit fide*. 603 Sect. II. Ulrum in Dæmune. vel auimabus damnatis ma­ neat fides. 605 Sect. III. Au detur fides in Beatis : ubi etiam de aniraabus Purgatorii. 61 i Sect. IV. An in haretico. vel infideli habitu* tidri rema­ neat. 64i Sect. V. Quo, 4 quali jieccato infidelitatis amittitur ha­ bitus fidei. t!3l IV IlWDA. An ablato habitu fidei, auferatur diam simul habitus Théo­ logie. 644 Sect. VI. Utrum maneat actos fidei in eo, qui scienter negat alium cju’dem fidei articulum. 644 DISPUTATIO XVIII. DE INFIDELITATE IN COMMUNI. Sect. 1. Quod, et quale sil peccatum infidelitatis. 657 Sect. II. Comparatur gravitas infidelitatis cum aliis pec­ catis. 668 Sect. 111. Divisio infidelitatis in Paganismum, Judaismum, et Hæresim. 679 Sect. IV. De Apostasia : quid sit, el an sit species infi­ delitatis. 69o DISPUTATIO XIX. DE INFIDELITATE PAGANISMI, ET JUDAISMI, Sect. II. Do potestate Ecclesiro in infideles non baptiiatos, quæ, d quanta illa sil. 706 g 1. Do polestale, cl jure, quod Ecclesia habet ad praedi­ candum infidelibus fidem. 706 g ?. An cogi possint infideles ad amplectendam fidem sibi sufficienter propositam. 717 g 3. Utrum infideles non baptizati cogi possint ad relin­ quendos errores, vel ritus rationi naturali contrarios. 725 g 4. An, et quomodo liceat infidelium ritus permittere. 73.3 Sect. III. An infideles non baptizati possint relinere po­ testatem, vel jurisdictionem supra fideles, et an possint ea potestate privari. 737 DISPUTATIO XX. DE QUÆ REPERITUR IN NON BAPTIZATIS. Sect. J. Utrum infidelitas aliquando sine peccato infideli­ tatis contingat. 695 IIÆRESI, ET HÆRETICIS. Sect. 1. Quid sil haeresis formalis, et quid sit hæresis objectiva. 751 Sect. II. Quæ requirantur ex parle objecti ad hæresim et haereticum constituendnm. 763 ILLUSTRISSIMO 40 REVERENDISSIMO IN CHRISTO PATRI DI). .IOANNI-PAULO-FR.ANCISCO-PAU LO-MARI.E LYONNET ARCHI EPISCOPO A L B I E N S I. REVERENDISSIME PR.ESUL Novæ huic editioni Disputationum scholasticarum et moralium Joannis de Luso e societate Jesu presbyteri, S. R. E. Cardinalis, quam tuis adhortationibus excitati, tuaque benedictione roborati, adornandam suscepimus, faustum omnino dextrumque æstimamus omen, quod, te auspice in lucem prodeat. Cum enim undequaque dif­ fusa, minirneque usurpata in rebus theologicis existimatione fruaris, nervosque omnes ac sententias acuti ac diserti auctoris apprime calleas, nemini dubium est quin opera theologica eminentissimi Cardinalis, quæ licet præstantissima. a multis tamen ignorantur, eo quod veterum rarissima supersint editionum exemplaria, eaque summo pretio comparanda, nunc tua diligenti commendatione suffulta. ei vehit illuminata, in pluribus bibliothecis legitimam recuperent et retineant sedem, cum magno theologicarum artium incremento. In omnium praeterea mentem facile veniet, non absque causa te hujus nova,, quam paramus, editionis suscepisse pa­ trocinium. Siquidem doctissimi Cardinalis vehit haeres et legitimus successor me­ rito habendus es; utpote qui in eadem exercitatus palæstra, opua ab illo susceptum persecutus sis. ad optatumque deduxeris finem. Ille enim numerosa ac ponderosa antiquorum evolvens volumina Digestorum, jus Romanum quo tota fere regitur Europa, et a quo nostrum magna ex parte novum jus Gallicum effluxit, indefesso labore summaque eruditione enucleavit et explanavit; tu vero illius vestigiis inh.erens. quodque illi pro recentiorum temporum opportunitate deerat. supplens Iri- clatusde Justitia et Jure, necnou de contractibus tum in genero, mm in specie, hodier­ nis Gallin' legibus accommodatos, juxta mentem summorum theologorum ac juristarum, publici juris fecisti; ita ut ab illo vetera, a te vero nova exhibeantur, nihilque theologias sive candidatis, sive laureatis ultra desiderandum supersit. Nec illud omittendum, quod ille, præ humilitate qua pollebat, suas lucubrationes PRÆFATI0 GENERALIS nihili faciens, amicisque enixe rogantibus ut typis mandarentur diu obsistens, tan­ dem quasi oppressus morem gessit; tu quoque, nisi clarorum scientiaque pollen, NOVÆ IIÜJIÎS EDITIONIS. tinni amicorum precibus circumventus ac implicatus succubuisses, tua apud temet- ipsum, cohibuisses, quod felicissime prohibitus peragere, etsi inde solus tristareris, cæteri jure laetarentur. Has igitur novæ hujus editionis tibi nuncupandæ ansas avide arripimus gralique simul animi, humillimæque submissionis obsequium exhibemus, quod tu, præ ea qua prædilus es humanitate ac benevolentia, laetus ac benignus ut accipias et approbes humiliter petimus et obsecramus. Amplitudinis tuæ humillimi et addictissimi servi Ludovicos VIVES, editor, J. B. FOURNIALS, can. hon. Albiensis. Joannes de Lugo S. R. E. Cardinalis, et inter præstantissimos societatis Jesu theo­ logos annumerandus, patrem habuit Joannem de Logo, matrem vero Teresiam de Quiroga, opibus, existimatione, et super omnia pietate ac religione commendatos. Hispali in Hispania commorabantur, inde ipse cognomen Hispalensis sibi assumpsit, perque totam retinuit vitam. Pater ejus inter primores civitatis Hispalensis habitus, pro suis concivibus legatione fungens, Matritum profectus est cum uxore, ut regiis comitiis assisteret : ibi noster Joannes ortum habuit anno 1583, die vigesima quinta Novembris, in festo S. Catharina?, quam veluti patronam, omnibus diebus vitae sua? peramanter coluit. A teneris annis egregia? indolis, præcocisque ingenii specimina dedit, quibus parentes sibi tenerrimo amore devinxit. Annum agens tertium, libros et manuscripta, miranti­ bus cunctis, inoffenso pede legebat. Decimo anno tonsuram clericalem accepit, nec multo post, pensione ducentorum aureorum a rege Catholico est dotatus. Nondum expleto ætatis anno decimo tertio, publicas theses de I.oijica habuit, plaudentibus omni­ bus, tum ob teneram junioris athleta? setatem, tum ob inusitatum orientis sideris ful­ gorem, quem, quod raro in his advenit rerum adjunctis, ventus urens superbia? ac passionum nec exstinxit, nec attigit. Juvenis factus, novisque de die in diem tum pietatis tum ingenii dotibus conspicuus, Salmanticam, una cum fratre suo natu majore Francisco de Lugo a patre missus est, ut junctis studiis, juri civili addiscendo utrique incumberent. Quantum in bis studiis profecerit testatur ejus tractatus de Justitia et jure et de Contractibus, quem senior factus in lucem edidit, in quo utriusque juris, tum civilis, tum canonici, peritiam non vulgarem exhibens, intricatissimas, quibus abundat htec materia, quatsliones, summa judicii maturitate pertractans, non minus rerum ubertate commendatur, quam styli ac methodi'luciditate. Sed quem pater inundo, mundique strepentibus destinaverat causis, hunc Deus sibi dulciori potentiorique jam devinxerat amoris vinculo. Fratris natu majoris exempla secutus, in societatem Jesu admitti postulavit, petitaque semel et iterum patris licentia. VIII PRÆFATIO. neque ea obtenta, illud llieronymianum mente recolens : Per calcatum perge patrem, perruptis obicibus, inter ejusdem societatis novitios est relatus, anno ætatis vicesimo. Quanto animi fervore, humilitati religiosæque obedientiæ colla submiserit, ille solus | novit qui omnium scrutatur renes et corda. In ipso tirocinio virtutum omnium magis- j ter haberi cœpil, exactissima legum etiam minimarum custodia, mundi contemptus singularis, ardensque in Deum amor. Exacto probationis biennio, vota religionis sub­ stantialia emisit, et philosophiae, quam in sæculo inceperat, tum theologiæ addiscendæ strenuam navavit operam. Anno 1611, ætatis suæ vicesimo octavo, ad cathedram philosophi® evectus, plurimos Aristotelis, ut mos tunc obtinebat, commentatus est libros, alumnisque suis explana­ vit, de quibus commentariis redibit postea quæstio, cum de ejus operibus agendum erit. Expletis in philosophico curriculo quinque annis, ad solemnem religionis professio- | nem, juxta societatis Jesu constitutiones annis natus tribus supra triginta, est admis­ sus. Tum abdicatis omnibus, pensioni quam a rege Catholico obtinuerat, quamque hac­ tenus retinuerat, renuntiavit. Omnia bona quæ, patre interim mortuo, jure hæreditatis paternæ possidebat, tum suo, tum fratris natu majoris nomine, in duo collegia, Ilispalense videlicet, unde ortum traxerat, et Salmanticense ubi novam melioremque vitam erat auspicatus, per æquales partes divisit. Tum superiorum jussu, relicto philosophi® cursu, ad theologiam edocendam se accinxit. Vallisoleti in Hispania, in collegio suæ societatis, publicas habuit prælectiones. i Ibi primum materiam de eucharistia suis alumnis exposuit. Hæc enim habet ipse, cum elapsis fere viginti annis, eidem tractatui manum ultimam apponens, ad prælum eum mittendum disponeret ; de sua loquens sententia, qu® tenet sacramento eucharistia) solum in recto significari corpus et sanguinem Christi, « Hæc sententia quam anno 1616, in nostro Vallisoletano collegio publice docui, visa fuit singularis aliquibus theologis Salmanticensibus, quorum objectis nunc breviter respondebo. » (Tom. Ill, disp, i, n" 39). Ilie tractatus, quem præ modestia, qua pollebat, prœcocem et immaturum in­ genii fructum, vocabat, summo favore est acceptus, interque præstantissimos de hac materia relatus. Post tractatum de eucharistia, materiam de virtute fidei divinæ suis auditoribus in eodem collegio exposuit, anno circiter 1618, ut infertur ex eo quod ait in eodem trac­ tatu, quem ad prælum disponebat anno 1643, ut infra patebit, videlicet cum ad cardinalatus apicem est evectus : ibi enim loquens de fide Ilenoch hæc habet : « Ita scripse­ ram et responderam ante annos viginti quinque, dum materiam de fide in scholis auditoribus meis in Hispania dictarem. » (Tom. I, disput. χπ, n” 134). Ejus dcctrinæ fama jam late percrebuerat, alliusque super candelabrum hoc lumen erat reponendum, ut omnibus qui in domo Dei sunt luceret. Societatis Jesu generalis præpositus, Mutius Vitelleseus, Joannem de Lugo Romam accersivit, ut in collegio Romano publice theologiam docere pergeret. In hoc probata fuit ejus obedientia. Cum enim ipse honores refugeret, multique, iidemque charissimi ejus ex Hispania discessum ægre ferrent, inter quos etiam provincialis Castellæ, nec satis firma videretur corporis valetudo, omnibus posthabitis, periculosum ac rude per Gallias et Italiam suscepit iter, PRÆFATIO. ix et ineunto mense Junio anni 1622 Romam pervenit. Ibi per viginti annos, theologiæ cathedram summa cum laude et ingenti fructu tenuit, diversasque thaterin explanavit. Nec tamen obtinere potuit, quin in multorum invidiam incideret, quorum lippi oculi tanto fulgore perstringebantur. Ipsum audiamus, exquisita cum humilitate et modestia conquerentcra : « Si quid in scriptis ipsis non placet, (displicebunt quippe multa, refellant utique, sed amice, sed sine probris, sine conviciis, sine indignatione : quor­ sum enim hæc, nisi ut ex Bernardi sententia, Corrosores esse convincamur, non correc­ tores, quia mordere quam emendare maluimus. Non adeo sum ingenio indocili ut egeam his fustibus et plagis ad mutandam mentem in melius. Facile credam errasse me, si error mihi argumenti magis luce, quam cruce et verberibus proponatur. Volo ut ex Ambrosii lege, disceptatio sine ira, suavitas sine amaritudine sit, monitio sine asperitate. Si impetravero gratiam, illis debebo; sin minus, par pari non referam, nec extorquebunt unquam ut respondeam idiomate isto, quod a Patribus non didici, nec a priscis theologis; et nos, ut Apostolus monet, talem consuetudinem non habemus, neque ecclesia Dei, multo minus theologica palæstra, hoc est schola totius charitatis et modes­ tia:. » Ad lectorem, tomo III, initio Tract, de Sacramentis in genere. Intereaunum omnium erat votum, ut doctissimi et luculenti professoris prælectiones, quorum fragmenta in dissitas asportabantur regiones, et licet mutila et truncata, magno comparabantur pretio, publici juris fierent, typisque mandarentur. Id ab ipso obtinere, iteratis vicibus conati sunt amici, nec felici exitu, donec superiorum accessit imperium, cui refragari nefas. Sed ipsum de se loquentem audire libet. « Norunt ipsi (videlicet amici) quantis me et sermonibus et litteris sollicitarunt, ut paterer aliquando scripta mea theologica lucem aspicere. Sperabant quippe quæ prius in Hispania, et postea in Urbe grata multis fuerant, nec sine magno sumptuum et laboris dispendio a longe etiam dissitis expetebantur avidius, gratiora fore, si politioribus characteribus exarata, et leviori pretio haberentur ad manum. Addebant evulgari a nonnullis in dies libros, in quibus ex meis sententiis expugnabantur aliquæ, quorum objecta publica cum essent, publicam æque responsionem exigebant. Ilis et ejusmodi aliis oppugnabar quotidie, sed non expugnabar ; accessit tandem eorum imperium, quibus non solam jam debebam fidem, sed ubedientiam. » Tomo II, -1<1 lectorem, initio tract, de Incar­ natione. Verisimile est anno ad minus 1631 hæc.advenisse, etenim 18 Augusti 1632 Tracta­ tum de Incarnatione, qui primus lucem aspexit, cardinali de Sfindoval dedicavit, an­ noque sequenti Lugduni typis Prost publicavit, anno scilicet 1633. Inde initium sumens, labore improbo, solus, sine socio, sine amanuensi, sine ullius generis adjuto­ rio, omnia ad prælum disponens, per duodecim annos edidit, Γ Tractatum de Incarna­ tione divina, 2“ de Sacramentis in genere et de Eucharistia, 3" de Virtute et Sacramento pœnitentiæ, 4’ de Justitia et juro et de contractibus, S° de Virtute fidei divinæ, quæ Lugduni sex voluminibus in folio prodiere ab anno 1633 ad 1645. Quibus postea Cardi­ nalis Pallavicini precibus implicatus, addidit minorem tomum, varia responsa moralia complectentem. De his tractatibus infra iterum erit quæslio. Cum tres priores tomi, videlicet tractus de Incarnatione, de Sacramentis in genere et de Eucharistia, de Virtute et sacramento Pœnitentia· jam prudiissent, congruum ΙΊΙ.ΕΙ'ΆΤΙΟ. visum est ut tractatum ·■ » est principale ; postea disputatione secunda cise propter se. Itaque primus amor ipsius dem ut ita dicam, ita ut nullus sit assensus in aliquid supernatural, atque ideo in luqui non possit resolvi usque ad prima prin­ dicemus de materiab. Est autem bæc po­ finis habet finem pro objecto formali, qua­ men ipsius fidei, quo Deus illuminat men­ tissima disputatio totius materia? ; tangit tenus ille amor sistit in ipso fine amato, nec cipia, quibus intellectus propter ipsa assen­ tem nostram ut credamus. Auctores hujus titur, et non propter aliud. Explicatur bæc sententiœ non omnes eodem modo expbcant: enim quæstionem illam difficilfimam de fidei illum amat propter aliquod afiud. Item as­ doctrina optimo exemplo voluntatis, in qua aliqui enim videntur intelligent nomine hu­ resolutione ; nam idem est resolvere fidei sensus primi principii habet veritatem prin­ similiter inveniuntur hœc duo genera ac­ jus luminis ipsum habitum tidei infusum : assensum ad sua principia, et assignare pri­ cipii pro objecto formali, quatenus sistit in tuum ; alii sunt mediati, quibus unum ama­ ita videntur loqui Cano lib. XII de locis mum objectum formale, cui ultimo nititur illa, nec illi assentitur propter aliam. tur propter aliud, seu ut medium utile ad fidei assensus. cap. .\ni, conci. 2 et 3. Aragon, in præsenti Infero secundo, in actibus sensuum exter- 4 DE VIRTUTE IIDEI DIVINE. q. i, ari. f. Bannes ibi dub. I, concl. 6 ad 3, men, non quidem clarum, sed sicut lumen quos pro hac parte affert Suarez disp. III. lucerna» , prout dixit Apostolus Petrus sect, in, num. 3. Et quidem in hoc sensu epist n, c. i, 19. Cui benefacilis attendentes, sententia illa facile impugnatur, ct merito tanquam lucernæ lucenti in caliginoso loco. ab omnibus rejicitur, quia confundit reso­ Neque obstat, esse habitum et principium lutionem fidei in motiva, cum resolutione elicitum ipsius assensus : quia etiam lumen in causas officientes. Certum enim est ha­ gloriæ est habitus clicitivus visionis clar® bitum infusum, vel eo deficiente,.aliquid Dei, et tamen appellatur lumen manifestans supplens ejus efficientiam esse causam, cur Deum, cui correspondct habitus fidei in via eliciamus assensum supernaturalem. Nos illuminans ad actus obscuros : quare sicut tamen nunc non quadrimus, quæ sint causæ lumen corporeum manifestat visui colores, utcumque actus fidei, sed quod sit objectum ita lumen fidei manifestat mysteria fidei, et seu motivum formale, quod ex parte objecti per consequens in illud resolvitur assensus. movet ad credendum quod non videmus. Respondetur facile, duplex esse lumen; Quare sicut non responderes ad mentem in­ alterum se tenet ex parte principii, alterum terrogantis. si petente a te, cur volueris Ro­ ex parte objecti : illud primum non est il­ mam venire, diceres, quia habeo volunta­ lud in quod resolvitur assensus tanquam in tem : ipse enim non qnærebat de causa motivum, sed tanquam in causam : ejus­ efficiente, sed de motivo volendi, quod fuit modi est lumen naturale intellectus nostri, vel negotium expediendum, vel visitare loca quod deservit in genere causæ efficientis ad sacra, etc. sic interroganti, cur credas In­ inteUigenda objecta, quo lumine quia carent carnationem, non respondes ad rem dicendo, bruta et infantes, non possunt illa intclliquia habeo habitum infusum, vel qualitatem gere, et in hoc genere est lumen gloriæ, et supplentem loco habitus : ipse enim non habitus infusus fidei, qui tenent se ex parte quterit de causa efficienti, sed de motivo ex principii, et concurrunt ad suos actus, sed parte objecti, quod est, vel ratio, vel auctori­ non movent objective, cum non cognoscan­ tas, vel ipsius objecti veritatis in se apparens. tur, sed solum manifestant in genere causæ 1 Unde sumitur ratio a priori, quia moti- efficientis, quatenus producunt actus mani­ Ultimo vum credendi, sicut motivum amandi debet festationis ; sicut etiam ipsi oculi appellari resolvi cognosci, et qui movetur, potest de illo red- solent lumina apud Latinos, quia videre fa­ qnid sii. rationem, saltem in confuso : alioquin ciunt, non tamen resolvitur notitia in illos. male interrogaremus de ratione conclusio­ Lumen ergo, de quo inquirimus, est illud nis, aut assensus, si posset respondens di­ quod objective manifestat, et quod appella­ cere, ego nescio cur id credam esse verum, tur medium cognitum, et de quo possumus sed tamen credo verum esse. Cum ergo fide­ reddere rationem, quod ab illo moveamur. les non cognoscant suum habitum infusum Hoc autem in fide debet esse auctoritas di­ fidei, aliud motivum habent propter quod centis, sicut in fine humana auctoritas, et credant mysteria, quod motivum cognos­ testimonium narrantis illuminat nostrum cunt, de quo possunt reddere rationem : et intellectum, ita ut interroganti, cur credas de hoc motivo nunc quœrimus, in illud enim Petrum mortuum esse, cum id non vaderis, ultimo resolvitur fides, quia ultimo resolvi respondeas, quia Paulus id mihi affirmavit, nihil est aliud, nisi quod interroganti non quem scio esse dignum fide. Exemplum au­ sit ulterius progrediendum, cum reddatur tem luminis corporei non est ad rem : visus ei ultima ratio nos movens, et ad quam nulla enim non movetur a lumine ad veritatem aha nos movit, sed ipsa movit ad aliud cre­ coloris credendam, nec discurrit formaliter, dendum. Aha argumenta congerunt contra aut virtualiter, sed lumen requiritur vel tan­ hoc ipsum, qnæ in hoc unum recidunt, Sua­ quam principium coefficiens species colo­ rez dicta sect, in ; Coninch. disp. IX de ob­ rum, vel tanquam conditio ad productionem jecto fidei dub. v, n. 62; Petrus Hurtado visionis : quocumque autem modo id sit, et disp. VI de fide sect, vi, et disp. XIII, sect, vu, licet daretur, lumen esse medium, certum tamen est non esse medium incognitum, et alii. Objectio I. Objicitur primo pro illa sententia, quia in sed cognitum ab oculo ; habitus autem fidei id resolvitur fides, quod manifestat objecta est medium incognitum, et per consequens credenda : hæc autem a lumine fidei mani­ non potest intellectus in eo fundare suam festantur, et idcirco fides appellari solet lu­ credulitatem. DISPUTATIO I. SECTIO II. I 9 Sed contra objicitur secundo, quia assenfcjccilo ». sus β(|ρί resolvitur in revelationem Dei, sed L'ç'ns "re- Deus rcveInt me^° himine fidei, ergo lumen holviiur fidei, seu habitus ipse est id, in quod tpsoII revela- vitur assensus. Respondetur, distinguendo minorem : Deus revelat proprie, nego, reveon in re- lat improprie concedo, fidei autem assensus elationr-m resolvitur in revelationem veram Dei, non impro- jn reVelationem impropriam. Revelatio enim pr propria Dei est locutio Dei, qui certe non lo­ quitur, quatenus dat habitum fidei, sed quate­ nus dicit Incarnationem, vel Trinitatem : sicut non dicitur Deus loqui nobis, quatenus dedit nobis intellectum quo possimus ei credere, et cognoscere etiam alia objecta. Et prout sic dici possit in aliquo sensu Deus manifestare, et aperire nobis hæc objecta, quatenus abstulit impedimentum ex defectu potentiæ ad ea cognoscenda. Neque etiam qui Petrum surdum medicina aliqua a sur­ ditate liberavit, dicitur prout sic, ei loqui, licet dicatur aliquo modo ei manifestasse voces omnes, quas prius percipere non va­ lebat. Sic ergo Deus dans intellectum, vel habitum fidei, dicitur dare nobis potentiam, qua ejus vocem audire et credere possimus ; non tamen dicitur loqui, quia locutio est productio verborum ad exprimendam men­ tem loquentis, ut infra videbimus : intellec­ tus autem, vel habitus non est verbum Dei, quare ejus productio non est ullo modo lo­ cutio ; vel revelatio Dei. Objicitur tertio , quia in id resolvitur ascc 10111 sensus Incarnationis , per quod fit credibile nobis hoc mysterium : per habitum autem fidei fit nobis credibile, sine quo, vel aliquo alio ejus defectum supplente, credere non possemus, prout oportet, ergo in habitum resolvitur ultimo assensus Incarnationis. Respondetur, per inteUectum etiam fit cre­ dibile mysterium ; non enim magis credi posset sine intellectu, quam sine habitu ; ergo eodem modo resolvi deberet assensus in inteUectum. Distinguenda ergo est illa major : in id resolvi debet assensus Incar­ nationis, per quod fit credibile credibilitate proveniente a potentia credendi nego : cre­ dibilitate proveniente a motivo credendi , et suadente ejus veritatem, conc. Objectum enim denominatur credibile ab actu cre­ dendi possibili : actus autem denominatur possibilis a potentia, qua· potest illum pro­ ducere; quæ potentia conflatur ex intellectu et habitu : hæc autem tota crédibilités non est, in quam resolvitur assensus , sed alia , 5 quæ provenit ex motivo, prout vulgo dicere solemus.Tu fecisti credibile hoc, quod prius non credebatur, adductis nimirum rationi­ bus, et motivis suadentibus et persuaden­ tibus : hoc autem modo mysterium Incar­ nationis non fit credibile ab habitu, sed ab auctoritate et revelatione Dei, qnæ sola no­ bis illud persuadet. Objicitur quarto, quia non repugnat ”, eumdem habitum, qui est principium eo- Obi®'1'01” gnoscendi alia, posse concurrere ad sui co­ gnitionem , prout lumine gloriæ ipsum etiam gloriæ lumen cognoscitur : ergo et lumen, seu habitus fidei potest esse princi­ pium cognoscendi ipsum. Respondetur, ad­ mittendo, posse ex fide cognosci dari inju­ stis habitum fidei : de facto tamen non resolvitur assensus circa alia mysteria, aut circa ipsum habitum in eumdem habitum, tanquam in motivum credendi, cum ipse etiam habitus debeat credi propter aliud motivum, nempe propter divinam revela­ tionem , ut dictum est. Aha leviora argu­ menta videri possunt apud Suarez ubi su­ pra. Hoc ergo primo sensu rejecto, alii magis ·apparenter sententiam illam defendunt di- Fldei ,l'" centes, fidei assensum non resolvi in habi- resolvatur tum, sed in auxilium actuale, quo Deus ioauvli m prius illuminat mentem ad credenda mysteria fidei, saltem ex parte : in hanc senten­ tiam inducere videtur Suar, ubi sup. n. L Molina quatenus I p. q. i, art. 3, disp. 2, supponit , ad rationem formalem objecti fidei non pertinere testimonium solum divi­ num, sed ut dicit habitudinem ad ipsum lumen , seu auxilium Dei. Alii tamen, ut Hurt. disp. VI, sect, vi, § 37, merito Moli­ nam in alio sensu intelligunt, quod solum velit, ex testimonio solo Dei non provenire, quod assensus sit supernatandis, sed ex testimonio Dei, prout subest tali lumini, et auxilio supernatural!, sine quo potuisset idem objectum terminare actum naturalem, quæ est alia longe diversa sententia, et ha­ bet sensum valde probabilem, ut suppono ex materia de Gratia. Cæterum sententiam hanc de resolutione fidei in auxilium actuale, probat et explicat, ac tuetur P. Jacobus Gran, in præf. tr. I. disp. V, sect, v, et duabus seq. qui n. 32. idem dicit de aliis sensibus intellectualibus, quorum nul­ lus est, qui ultimo resolvatur in ipsum ob­ jectum, sed resolvitur in modum quo ob­ jectum intellectui proponitur : conclusio 6 j3 it ni: virtute fidei divinæ. Denique terfionon videtur mihi magna vis enim resolvitur in præmissns formales, qua’ taliter proponunt objectum, ut determinent facienda contra hos auctores in argumento ad assensum conclusionis; præmissre vero illo, quo alii eam impugnabant, et quod in­ seu principia resolvuntur in apprehensiones sinuat idem Suar. n. 9, in fine, quod scilicet taliter proponentes objectum, ut determi­ modus ille dicendi ansam praebere potest nent ad assentiendum. Idem ergo do assensu hæreticis nostri temporis ponentibus pro fidei dicendum erit, resolvi in cognitiones, regula suæ fidei instinctum internum, quod seu apprehensiones praecedentes, taliter pro­ est seminarium omnium errorum. Hoc, ta­ ponentes testimonium divinum, et verita­ men, ut dixi, longe abesse videtur ab ea tem object i revolat i, ut determinent ad certo, sententia : quia in re ipsa nihil ponit, quod licet obscuro judicandum et credendum. II.·· non ponant omnes Catholici, qui certe prae­ autem apprehensiones praecedentes, cum su- ter revelationem externam Dei, ponunt rur­ pernaturales sint,sunt auxilium et illustratio sus notitiam internam , saltem apprehensivam illius revelationis, sine qua notitia divina, in quam resolvitur assensus fidei. Contra hanc sententiam sic explicatam assensus fidei fieri non posset : quare omnes multa ex argumentis, quibus P. Suar, dicta fideles possunt dicere, se credidisse, quia habuerunt instinctum internum , seu inspi­ sect, in, et alii utuntur, non habent vim. Quale est illud , quod P. Suar, sæpe incul­ rationem et notitiam internam revelationis 1« cat, quod habitus, vel actus fidei supponere Dei, nec. per hoc conveniunt cum errore 'E, debent suum objectum adœquatum, quare hæreticorum. Quod enim in hæreticis renon potest habere ipsum pro objecto totali, prehenditur, non est, neque esse potest, «i vel partiali. Nam in hac sententia non re­ quod sequantur instinctum internum, per $ solvitur fides in ipsum habitum, vel actum quem ultimo proponuntur credenda; quem Bf, fidei, sed in instinctum, seu auxilium, vel quidem instinctum Catholici etiam lauda- k apprehensionem supernaturalem præceden- biliter sequimur : sed haeretici ponunt il­ tem, quæ quidem non est assensus fidei, sed lum instinctum internum pro regula fidei aliquid ab eo adœquate condistinctum. suæ independent! ab omni alia regula ex­ Quare miror, Suarium n. 11 usum esse hoc terna, qua instinctus internus reguletur, ne argumento, dicendo, auxilium prout reci­ cogantur reddere rationem suæ credulitatis. pitur in homine, non esse aliquid distin­ Catholicus autem, quamvis habeat pro re­ ctum ab ipso actu, seu productione ejus. Si gula proxima illum instinctum internum, enim loquatur de auxilio concomitanti seu sicut etiam omnis actus moralis bonus ha­ de concursu actuali ad actum, verum est. bet pro regula proxima dictamen internum conscientiae : illud tamen dictamen regula­ Si autem de auxilio praevenienti sermo sit, est falsum ; et quidem de hoc auxilio præ- tur a regula externa, et ideo quando Catho­ venienti loquuntur hi auctores, quod dicunt licus interrogatur, cur amplectatur hanc esse instinctum Spiritus sancti, et appre­ fidem , non respondet sicut haereticus, quia hensionem supernaturalem praevenientem, ita mihi interior instinctus dictavit, sistendo quam constat distingui totaliter ab actu fi­ ibi, sed potius, quia conscientia mihi dicta­ vit interius, esse obligationem credendi, dei, ad quem datur. Similiter secundo non multum urget in quando revelatio divina proponitur cum ta­ re ipsa illud aliud argumentum, quo utitur libus et talibus notis, et regulis extrinsecis, idem Suar. n. 12, quod scilicet objectum de quibus, cum extrinsecae sint, reddere fidei formale non sit Deus ut auxilians, sed potest rationem, et tollitur periculum et se­ ut revelans, neque Deus ut omnipotens, sed minarium errorum. Hi ergo auctores non ut summe verax, quare non in auxilium, resolvunt fidem catholicam in instinctum sed in revelationem Dei resolvi debet fides internum, utcumque, sed in talem instin­ nostra. Ad hoc enim facile respondere pos­ ctum proponentem tales regulas externas, sent hi auctores, Deum ut revelantem com­ et obligationem idcirco acceptandi testimo­ pleri per auxilium , seu apprehensionem nium Dei taliter propositum. Quare, ut de sententia illa judicium pro­ præcedentem de revelatione externa; qua­ tenus per illam applicatur intellectui nostro feram , fateor in illa aliqua contineri, quæ auctoritas et revelatio Dei, quæ movere non vera sunt, quaedam non ita vera ; absolute potest per se ipsam immediate , sed quate­ tamen ad præcipuæ difficultatis punctum parum deservire, quia difficultas resolutionus applicatui· intellectui credentis. DISPUTATIO I, SECTIO II. Qwnam nis fidei , quæ magis urget, adhuc tota inTtra sint fpgrn et insoluta manere videretur. Fateor «lenio. prR°’ *n Primis verissimum esse, ut dice­ bam, quod ad assensum fidei præter revela­ tionem externam Dei requiratur notitia in­ terna, qua intellectui interius proponatur revelatio Dei, et ejus connexio cum re re­ velata et credenda , et quidem qua propo­ natur non utcumque , sed taliter ut possit prudenter movere ad certo et firmiter assentiendum. Nam mihi etiam proponuntur exterius ornnes errores, et deliramenta Mahometi, ct Lutheri , et concipio hæc omnia interius : non tamen ita ut possim pruden­ ter eis assensum præbere. Sive ergo illa sit simplex apprehensio , sive alius actus, cer­ tum est illum prærequiri; et quidem non solum in eo qui credit, sed etiam in eo, qui cum posset proxime credere, non credi­ dit , sed animo obtinato in suo errore per­ mansit, quia ille etiam habuit auxilium suf­ ficiens ad credendum, et illi etiam exterius et interius proposita est veritas fidei suffi­ cienter, ut eam amplecti deberet. 11 Unde secundo verum etiam est, hanc no­ 18 titiam internam præcedentem non requiri solum in genere causæ efficientis, ut per modum causæ efficientis physicæ producat cum intellectu actum fidei, sed multo magis requiri quasi in genere causæ formalis , ut informando intellectum, eum formaliter disponat et inclinet ad præstandum assen­ sum absolutum. Nam quidquid sit, an hæ illustrationes et inspirationes prœviæ con­ currant efficienter physice ad consensum, vel ad assensum, de quo est quaestio inter theologos, et tractari solet in materia de gratia; certum est apud omnes, quod formaliter disponunt potentiam ad eorum actuum productionem. Qua1! est quæstio philosophica, et tractati solet de cognitione finis, an concurrat in genere causæ efficien­ tis ad ejus amorem , an vero solum in ge­ nere causæ formalis determinando formaliter vel inclinando ad amorem eliciendum. Quod idem etiam quæri solet de actu inten­ tionis respectu electionis medii, et de actu imperante respectu actus imperati : quos omnes actus sive concurrant etiam efficien­ ter, sive non concurrant, certum est, con­ currere formaliter disponendo, vel incli­ nando, et aliquando etiam necessitando po­ tentiam ad alios actus. Unde tertio verum etiam videtur, nec posse negari, quud fidelis interrogatus cur 7 crediderit, possit aliquando sine vitio re­ spondere, credidi, qnia mihi proposita fue­ runt interius objecta cum tali connexione cum testimonio divino, ut prudenter respui non possent : dum tamen reddat rationem illius connexionis non ex solo instinctu in­ terno prout faciunt hæretici, sed ex regulis externis, quæ illi proposita; fuerint ad osten­ dendam credibilitatem objecti. Ratio autem est, quia cum fidelis non solum cognoverit revelationem , ct regulas sibi a praedicante propositas, sed etiam dictamen suum inter­ num , a quo proxime motus fuit ad volen­ dum credere , potest hoc etiam reddere pro ratione suæ voluntatis. Sicut etiam, qui assentitur conclusioni propter præmissas, in­ terrogatus, cur assensum probaverit, potest dupliciter respondere. Primo reddendo pro ratione objecta solum præmissarum , nimi­ rum, ego affirmavi Petrum esse risibilem, quia omnis homo est risibilis, et quia Pe­ trus est homo : qua ratione satisfacit abunde interrogationi, et reddit plenam rationem sui assensus. Secundo tamen potest aliter respondere, recurrendo ad præmissas for­ males, et dicendo, ego sensi Petrum esse risibilem, quia habui evidentiam de prae­ missis , et evidenter judicavi omnem homi­ nem esse risibilem, et Petrum esse homi­ nem : qua etiam ratione optime satisfacit interroganti. Similiter ergo fidelis poterit respondere recurrendo ad notitiam forma­ lem de motive ohjectivo , et illam reddere pro ratione non objectiva, sed formali, et repraesentante rationem objectivant. His ergo suppositis, et concessis in gratiam illius sententiæ, aliqua sunt, quæ non Qnæ non ita facile placere mihi poterunt. Primum *'a vcra' est, quod confundit motivum formale cum objective : omnes enim concedunt, actus ipsos quibus motiva objectiva repraesentan­ tur et applicantur, movere etiam in suo ge­ nere : v. g. ad medicinam eligendam movet sanitas ut objectum; movet etiam cognitio sanitatis bonas, et medicina; utilis, movet denique amor sanitatis , sed tamen diverso modo; nam sanitas sola movet ut finis, et ejus solius gratia fiunt media, nou gratia cognitionis, vel amoris finis : quare quando non quœrimus de motivo simpliciter formali, re* |v 1 r non pst sermo de cognitione, vel applicatione objecti, sed de motivo præcise , «puni ,lienum, ex parte objecti proponitur. Quare imme-<···» i" rito dicunt ii auctores, titiem debere resolvi ultimo in solum auxilium divinum, seu in- (Mnam. R DE ΧΊΒΤΓΤΕ FIDEI DIVIN.!*. stinctmn ilium internum : num in genera, et progressu objective non resolvitur in il­ ium instinctum , sed in auctoritatem et testimonium divinum. Probatur, et explicatur simul : quia illud Probatur jn u||jmo resolvitur actus, in quo tel expli* ’ , fniur' ultimo sistit ipsemet actus : loquendo enim de resolutione intrinseca, ut ita dicam . quam facit ipsemet actus, illud est ultimum, in quo ultimo sistit actus, nec ulterius pro­ greditur , v. g. actus charitatis, quo amas creaturas propter Deum, attingit intrinsece creaturas, et Deum; in creaturis autem non sistit, sed illas amat propter bonitatem Dei, ad cujus gloriam conducunt, in qua Dei bonitate ultimo sistit, nec illam amat pro­ pter aliam bonitatem, quam attingat. Bo­ nitas ergo Dei est ultimum, in quod resol­ vitur intrinsece ille amor : alioquin non esset actus virtutis theologica·, nisi haberet pro objecto formali intrinseco ultimo ali­ quid divinum , sed resolveretur ulterius ul­ timo in solam propositionem , et apprehen­ sionem bonitatis divin®, quæ apprehensio non est divina , sed mere creata. Similiter ergo assensus fidei, cum sit actus virtutis théologie®, debet habere motivum, et objec­ tum formale intrinsecum ultimum aliquid divinum, quod est veracitas Dei, et ideo est theologicus, quia loquendo de resolutione intrinseca , quam facit ipse actus, non pro­ greditur ulterius, nec dicit, credo Incarna­ tionem, quia Deus est verax, et credo esse veracem, quia tali modo, et instinctu pro­ ponitur; neque enim assensus fidei habet pro motivo et objecto intrinseco ultimo suæ resolutionis instinctum ipsum, sed solam veracitatem et testimonium Dei : ergo hæc auctoritas divina, prout condistinguitur ab instinctu quo proponitur, est ultimum, in quo sistit intrinsece assensus fidei. Nam quamvis fidelis postea possit reddere pro ratione sui assensus ipsum etiam instinctum, quo tali modo proposita fuit auctoritas di­ vina , et connexio ipsius cum veritate reve­ lata : tunc tamen non explicat resolutionem solam intrinsecam, quæ est in assensu , sed resolvit ad causas extrinsecas, quam reso­ lutionem actus fidei non attingebat intrin2| sece. Probatum. I nde secundo probari potest hoc ipsum exemplo fidei human®, qua credimus Pe­ trum esse mortuum, quia Joannes verax id testatur ; qui assensus uon est reflexus , vel certe non debet necessario cognoscere re- flexe cognitionem , qua cognosco Jonnnem hoc dixisse, sed solum cognoscit directe ve­ racitatem Joannis, et ejus testificationem, propter quam credit mortem Petri. Quod idem est, in omni assensu conclusionis, qui licet resolvi possit postea extrinsece in prœmissas formales tanquam in causas extrin­ secas; intrinsece tamen non attingit illas, sed sola objecta principiorum in quibus si­ stit, et quæ habet pro motivo formali intrin­ seco ultimo. Similiter ergo assensus fidei non resolvitur intrinsece in cognitiones for­ males præcedentes, sed in testimonium et veracitatem Dei, qua· secundum se hahent connexionem cum veritate rei revelata*. Confirmatur primo, quia in illud resolvi­ tur ultimo, et sufficienter assensus fidei, quod habet connexionem cum veritate my­ sterii revelati : hæc enim , quæ talem con­ nexionem habent, possunt sufficienter mo­ vere ad assensum conclusionis, sicut bonitas sanitatis habens connexionem cum tali me­ dicina, ut cum causa necessaria, sufficien­ ter movet ad eligendam medicinam : sed revelatio et veracitas Dei habent sufficien­ tem connexionem cum veritate rei revelat®; ergo illæ duæ possunt sufficienter movere objective et ultimo ad assensum mysterii, sine eo quod mediare debeat aliud moti­ vum. Confirmatur secundo, quia instinctus, seu apprehensio illa, non est proprie locu­ tio Dei, sed magis est auditio mea : sicut quando audio Petrum, auditio mea non est locutio Petri; ego autem non credo, quia audio, sed quia Petrus testatur et loquitur, cum locutio ipsa, prout condistinguitur a mea auditione, habeat connexionem cum veritate rei testi fi catæ. Si ergo fideles cre­ dunt propter testimonium Dei, ut admit­ tunt theologi omnes, non credunt propter instinctum internum, qui nec totaliter, nec partialiter est locutio Dei, sed propter testi­ ficationem Dei, quæ est objectum auditionis meæ : alioquin non crederent quia Deus dicit, sed solum quia ipsi audiunt, atque ideo testimonium Dei non esset objectum formale, sed materiale, quod crederetur propter solam auditionem. Unde secundo displicet, quod illi doctores dicunt debere resolvi assensum fidei in illum instinctum supernaturalem, quia ut sit assensus supernaturalis, debet resolvi in aliquid determinans ad actum supernatu­ ralem, quod non est aliud, nisi instinctus DISPUTA I H» I, SECTIO II. ille supernaturalis præcedens , nam veraci­ tas et revelatio Dei secundum se, si non proponantur illustratione supernatural] , non determinant ad assensum supernaturaFidei lem. Hoc, inquam, displicet, quia supernaoTrcsol hiralitas auxilii prævenientis , non potest viiur in 6896 id, in quod resolvitur assensus fidei : super- nam licet fidelis percipiat illustrationem et natur liia- instinctum Dei prævenientem, et resolutione tem auxilii . . \ . ... , . .. ptæveni- ex*rinspca possit in illud resolvere suam heniis. dem, ut diximus ; hoc tamen non potest dici de supernaturalitate illius illustratio­ nis, cum homo non percipiat, an illustratio illa sit supernaturalis : quare nullo modo potest etiam resolutione extrinseca resol­ vere suum assensum ad illam supernaturalitatem : illud enim, in quod resolvitur, de­ bet percipi a resolvente , cum resolvere sit reddere rationem sui assensus : Cum ergo fidelis non percipiat supernaturalitatem il­ lius illustrationis præcedentis, non po­ test dicere , ego credidi Incarnationem, quia instinctu, et illustratione supernatu­ ral! proposita mihi fuit auctoritas Dei con­ nexa cum veritate Incarnationis : non ergo potest supernaturalitas auxilii prævenientis deservire ullo modo ad resolvendam fidem in illam, sed solum, ut Deus connaturaliter det concursum ad assensum supernatura­ lem, propter propositionem supernatura­ lem præcedentem , quæ connaturaliter exigit concursum ad assensum ejusdem ordinis. 24 Similiter displicet tertio quod ille auctor dhinæ n' quod scilicet assensus fidei diassensns no v*næ non conclusio , sed quasi primum sit con- principium, et ideo non possit revocari ad clusio, an præmissam aliquam ex qua deducatur, sed primum a(i talem apprehensionem veritatis reveprinci- latæ, et auctoritatis Dei revelantis, quæ pium, mentem determinet ad certo , licet obscure judicandum. Hoc inquam, licet verum sit de assensu fidei, prout versatur circa vera­ citatem et testimonium Dei, quæ sunt prin­ cipia ad credenda mysteria ; non tamen est verum prout versatur circa mysteria revelata: ad hæc enim non tendit, ut ad principia, sed ut ad conclusionem ex præmissis formaliter, vel virtualiter distinctis, ut postea videbi­ mus : cum enim credat Incarnationem pro­ têt aliud, nempe propter auctoritatem Dei revelantis , necesse est, quod non versetur circa Incarnationem, tamquam circa pri­ mum principium, sed tamipiam circa id, quod infertur ex aliis, sive id sit cum dis­ cursu formali, sive cum solo virtnali, de quo infra dicendum erit. Hinc jam colligitur id , quod ultimo loco 25 dicebam de predict» sententia, nempe in ea remanere adhuc totam difficultatem principalem hujus controversiæ insolutam. Nam etiamsi daremus, assensum fidei re­ solvi ultimo , non in testimonium Dei extrinsecum, sed in illustrationem et instinc­ tum intrinsecum, quo veracitas et revelatio Dei mihi proponitur, adhuc de ipsa illustra­ tione et instinctu remanet eadem difficul­ tas : quomodo nimirum proponat ex parte objecti Dei revelationem vere existenteffi, an hoc proponat per modum .primi princi­ pii et notum ex terminis, an ut notum per aliud. Intellectus enim per se ideo assenti­ tur objecto , quia tali modo proponitur per apprehensiones ; quare ideo assentitur evi­ denter et immediate primis principiis, quia eorum veritas in se 1psa clare proponitur per apprehensionem præcedentem, et ideo assentitur mediate, vel obscure aliis objec­ tis, quia eorum veritas per apprehensionem non proponitur in se ipsa, et clare, sed so­ lum in alio medio, et obscure. Peto ergo si quidem fides assentitur non solum mysterio, revelato , sed etiam ipsi revelationi, et cre­ dit Deum revelasse Incarnationem, quo­ modo veritas revelationis proponatur per apprehensionem, seu instinctum præceden­ tem, an proponatur per aliquod modium, et de hoc quæritur quale sit : an vero imme­ diate et in se, et hoc videtur difficile, cum non magis nos viderimus revelationem Dei præteritam, quam ipsam Incarnationem : quare sicut veritas Incarnationis apparet in alio , scilicet in testimonio Dei, sic ipsa re­ velationis veritas deberet in aliquo alio ap­ parere. Hæc est præcipua difficultas in hoc puncto, et hæc eodem modo remanet in illa sententia, quæ ad hoc dissolvendum nihil confert, ut vidimus. Unde jam facile dissolvuntur quæ P. Granado affert pro sua sententia, quæ fere n. ex vocis æquivocatione procedunt, nec pro- |Ur ,lllJP μ. bant, nisi id quod nemo negat, nempe ne- Granado cessitatem auxilii interni, ft gratia* ar alTert pr0 ... x .· i- ■ · *· 1 ?ua senlenillustrationis divin® prævenientis ad credendum. Ad quod affert loca Scripture, et Patrum η. 20 et 30 scilicet Joannis ep. I. c. v, 10. Qui credi/ in filium Dei habet testi­ monium Dei m se. Quod verum quidem est in omnibus fidelibus, qui habent testimo­ nium Dei objective in se, cum illud ere- 10 DE VIRTUE FIDEI DIVIN E. dant. Et quidem hoe contra ipsum proba­ stinctum illum internum videtur agnoscere ret, qui dicit non resolvi fidem in revelatio­ tanquam locutionem veram Dei : quare si nem et testimonium Dei, sed in auxilium fides habet pro motivo objecto locutionem Dei, posset illa locutio interna Dei esse id, et instinctum Dei intrinsecum; cum tamen Joann, dicat testimonium ipsum Dei esse in quod ex parte objecti resolvatur assen­ intra nos ; quare omnes debemus id infrlli- sus. Aliunde vero n. 2G dicit, divinam auc­ gere de existentia objectiva; item ex illis toritatem esse quidem ultimam rationem verbis ejusdem Joannis ibi <·. n, 27. f nefio determinantem ex parte objecti; prreter il­ lam tamen debere assignari aliam rationem docebit vox de omnibus, quod verum etiam est, quatenus gratia Spiritus sancti propo­ formalem ultimo determinantem ex parte intellectus , quare videtur condistinguere nit nobis congrue testimonium Dei propter quod credimus. Quod ipsum significat Beda omnino auctoritatem et testimonium divi­ num ab hac illustratione, ita ut hæc non ibi dicens ; « Nisi Spiritus cordi adsit au­ dientis , et nisi intus sit qui doceat, otiosus sit locutio Dei, nec medium objectivum. Quod idem confirmat n. 27 adductis verbis est sermo doctoris, » et Augustinus lib. XI de Civit, c. VI, dicens , « Etiamsi Deus ipse S. Thoma* in præsente q. n, art. 9, ad 3. utens creatura sibi subdita, in aliqua specie ubi ait : « Ille , qui credit, habet sufficiens humana sensus alloquatur humanos, nec. inductivum ad credendum : inducitur enim interiore gratia mentem regat, atque agat, auctoritate divinæ doctrinæ miraculis con­ firmat», et quod plus est interiori instinctu nihil prodest homini pnedicatio veritatis, » Dei invitantis. Unde non leviter credit, cum et lib. de prœdestinatione Sanctorum c... habeat sufficiens inductivum ad creden­ h Qui credunt, inquit, prædicatore forinse­ cus sonanto, intus a Patre audiunt, atque dum, » in quibus verbis ponderat, per auc­ discunt. » Quæ omnia, et plura similia solum toritatem divinæ doctrinæ intelligi a S. probant necessitatem gratiæ, et illustratio­ Thoma totum quod se tenet ex parte ob­ nis interna*, quam nemo catholicus negat ; jecti ; unde cum ipsa divina auctoritas pro­ non tamen dicunt, resolvi assensum fidei ponatur, et se teneat ex parte, objecti, illam objective in gratiam illam internam, aut quoque comprehendit. Ultra quod totum illam haberi ex parte objecti pro medio ob- addit motionem internam quæ ipsammet jectivo ad assentiendum : in eodem sensu auctoritatem divinam ita proponit, ut mo­ loquitur lib. XI Confessionum c. in, ubi de veat : quare videtur hic auctor fateri, mo­ mundi creatione a Moyse narrata sic ait : tionem illam internam non pertinere etiam « Scripsit hæc Moyses, scripsit, et abiit, partialiter ad auctoritatem, seu testimonium nec enim nunc ante me est, nam , si esset, divinum, cum tamen num. 30 fateatur esse tenerem eum, et per te obsecrarem, ut locutionem internam Dei, quod quidem non milii ista panderet. Sed unde scirem, an est de mente S. Thomæ, qui motionem il­ vera diceret. Intus utique mihi, intus in lam adæquate distinguit a tota doctrina et domicilio cogitationis veritas sine strepitu auctoritate divina , solumque. vult inducere syllabarum diceret : verum dicit; et ego ad credendum : quatenus Deus proponendo statim certus confidenter illi homini tuo interius eamdem revelationem , movet ho­ dicerem : verum dicis. » Quibus verbis niliil mines ad præbendum assensum, quare illa aliud inculcatur, nisi necessitas illustratio­ invitatio Dei interna non est nova locutio nis interna·, qua eadem, quæ exterius di­ Dei, nisi allegorica, quatenus Deus accom­ cuntur, vel leguntur, congruo modo appre­ modat sua gratia aures internas mentis , ut henduntur, ita tamen ut apprehensio sit melius percipiat vim, et veritatem divini solum medium incognitum, non medium testimonii propositi. Arguit deinde ratione, primo sect, vi, quia objectivum et cognitum , in quod ex parte objecti resolvi possit assensus. Quare ob­ sola auctoritas divina obscure revelans non est sufficiens ratio formalis determinans ad scure satis, et non consequenter loquitur ille auctor , dum relatis illis Augustini ver­ assensum fidei supernaturalem, quia quan­ bis n. 30 subjungit. « Hactenus sanctus tumvis hæc proponatur, et omnia motiva Ecclesiæ doctor ostendit, internam Dei lo­ credibilitatis ; assensus non erit superna­ cutionem esse, quæ ad assentiendum rebus tural, nisi Deus illuminet illustratione su­ fidei mentem ejus determinaret, nec ad ul­ pernatural! ; ergo ultra divinam auctorita­ lum aliam rationem confugit. » Quare in­ tem et revelationem requiritur aliquid ex DISPUTATIO I. SECTIO HI. parie intellectus, quod illum determinet ad assensum supernaturalem, nempe illumi­ natio interna supernatural!s, atque ideo ad hanc erit ultimo recurrendum in resolutione fidei. Hoc. tamen argumentum non minus probaret, fidem resolvi debere in ipsum habitum fidei, vel aliquid aliud ejus in­ fluxum supplens, cum etiam sine hoc non possit fieri assensus fidei supernaturalis : unde constat, ex hoc capite fidem non re­ solvi in motivum, sed in causam suæ supernaturalitatis ; de qua resolutione nunc non agimus, nec petimus, cur assensus sit su­ pernaturalis, sed quid moveat fidelem ad credendum tanquam ultimum motivum ex parte objecti. Arguit secundo ibidem, quia ex duobus hominibus, quibus proponitur aliquid, ut dictum a Deo, unus credit, et alter non credit, ergo aliqua causa interior est in uno, quæ illum movét, quam non habet alter, qui non determinatur ut credat, nempe talis apprehensio rei, quæ credenda propo­ nitur, quæ tanquam ratio formalis determi­ nat non minus, quam apprehensiones termi­ norum determinant ad evidentem assensum primorum principiorum : Ad quod confir­ mandum adducit n. 3o, in fine illud Joann. vi, 44. Nemo potest venire ad me, nisi Pater, qui misit me, traxerit eum; per internam sci­ licet motionem, qua ad credendum invita­ tur; et illud Act. xvi, 14, ubi dicitur Dominus aperuisse cor Lidiœ purpuraria· ut intenderet his, qua· dicebantur a Paulo : quatenus sci­ licet modo dicto illustrata est mens illius, ut crederet. Hoc argumentum longiori examine indi­ geret : continere enim videtur doctrinam talem, ex qua sequatur, eum qui credit, habere prius apprehensionem talem, quæ determinet ad credendum, sicut apprehen­ siones terminorum determinant intellectum ad assensum primi principii evidentis : quare assensus fidei non esset liber; sicut assensus primi principii evidentis non est liber. Rur­ sus ridetur ex doctrina hujus argumenti sequi, eum qui non credit, non habere principium sufficiens proximum ad creden­ dum, cum id proveniat ex defectu appre­ hensionis illius determinantis ad creden­ dum, sine qua credi non potest, quia sine eo, in quod fidei assensus resoiri debet, non potest credi. Utrumque autem est aperte falsum, cum et ille qui credit, libere credat et possit stantibus omnibus apprehensioni­ 11 bus præcedentibns, non credere, et e contra hœreticu» libere dissentiat, et possit sæpe potentia proxima velle credere, ac per con­ sequens non deest illi id, in quod fidei as­ sensus resolvi deberet. Confundit enim hic auctor gratiam congruam cum principio resolutionis fidei, et affert loca Scripturæ, quæ probant necessitatem auxilii efficacis, sine quo credi non potest, impotentia solum consequenti, et non antecedenti, ad pro­ bandam necessitatem principii resolutionis fidei, cum tamen ipse, et omnes fateri de­ beant. eum, etiam qui culpabiliter non cre­ dit, habere sæpe omnia principia necessaria ad assensum, et per consequens id, in quod fides resolvi deberet, sine quo credi non po­ test. SECTIO III. Refertur,- et impugnatur secunda sententia reducens assensum ad imperium voluntatis sine motivo intrinseco. Propter hæc est secunda sententia com29 munis, quæ docet rationem formalem ulti- Secunda mam fidei esse solam auctoritatem Dei scnlenf1’revelantis mysterium : itaque solum credi­ mus, quia Deus revelans est summa veritas. Auctores hujus sententiae dividuntur inter se; nam alii dicunt summam Dei veritatem esse adæquate rationem formalem assentiendi, revelationem vero esse solum condi­ tionem et applicationem auctoritatis di­ vinæ ; itaque credimus solum quia Deus est summa veritas ; licet ad credendum requi­ ratur applicari divinam veritatem per reve­ lationem huic mysterio. Alii et magis con­ sequenter dicunt, rationem formalem fidei conflari ex divina veritate, et ex revelatione tanquam ex rationibus partialibus : itaque credimus Trinitatem, quia Deus est summa veritas, et quia ipse Deus revelavit myste­ rium Trinitatis, non enim est major ratio cur prima veritas sit ratio formalis, quam ipsa revelatio; cum utraque moveat ad as­ sensum mysterii, et altera deficiente, non assentirer : quod infra latius probandum est sect. vu. Contra hanc sententiam adhuc manet in ;jo suo robore difficultas, nam imprimis adhuc possumus exigere ulteriorem rationem for­ malem illius assensus : si quidem dicis, te 19 DE VJIlTDTE FIDEI DI VIA. E. qurnlib. Hurtado disput. XV, et fc. i credere Trinitatem, quin Dens verax est, et quia Deus revelavit ; rogo an scias evidenter contra, quia exemplum lucis non est ad Deum revelasse; an vero ex fide? non qui­ rem, lux enim non est ratio formalis, n I dem evidenter, ut patet ; ergo solum ex qua objective inferatur liunc esse coloree I fide; ergo illo assensus nititur etiam altera album : visus namque roque immediato terrevelatione; cum enim ex terminis non con­ minatur ad colorem in se ipso, sicut ad ' lucem; licet indigeat concursu luminis, nl ί stet Deum revelasse, debet esse ille assensus mediatus : da ergo medium cui innitatur. possit terminari ad colorem : at vero intel­ Dicunt, illum osso assensum primi principii lectus non potest assentiri alicui objecto, in rebus fidei; habero an /eOlvaiar |n(emec. nlwite prout miet aliis ’ noth con<1','on,ur· H BC 57 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. ignorantia quam temeraria «cientia, » nl ninnn· ; sic etiam tostimoniutn humanum tr. xt in ,/o .· u Credimus, ut cognoscamus, Ecclesiæ intrat partialiter rationem forma* non cognoscimus, ut credamus, » ot Jib. L leni fidei Christiana? : dicere enim testimo* Homiliarum hom. xxxii. « Arcana regni niuni legati regii esse solum applicationem Dei prius qiiœnint credentes, ut fiant intel­ testimonii regii, non vero rationem forma, ligentes, » et Dainasc. 1. IV, c. xn. « Fides leni assensus; videtur esse ludere verbis; cum tandem partialiter innitatur assensin est assensus ah omni curiositate dissi­ tus, » ot Nazianz. orat, xxxiv. « Fidem po­ auctoritate nuntii profiter quam créditai tius, quam rationem sequamur, » de quo rex promisisse suum adventum. videri etiam possunl Dionys. Basil. Grog. Confirmari potest primo, quia Christus Magnus, Hilar. Jrenœus, Micron. Cyrill. Dominus talem fidem videbatur exigere ab Cliryeost. et Cyprian, quorum loca affert hominibus, que? non excluderet rationes Suar, loc, cit. humanas, sed illis etiam inniteretur. Joann. Secundo non est controversia, quod di­ x, 38. Si mihi non vultis credere, operibut vina auctoritas sit ratio formulis nostræ fi­ credite : ubi opera proponit, ut rationem cui innitatur assensus fidei. Item, c. xi, 15, dei : hoc enim omnes extra controversiam Lazarus mortuus est, et gaudeo propter Vos, concedunt : alioquin non esset fides divina, nisi Deo crederemus : nec potest quis Deo ut credatis, et alibi sæpe. Ergo noluit Chri­ credere, nisi moveatur ab auctoritate Dei stus nos credere divinam revelationem im­ testificantis. Unde Scriptura et Patres pas­ mediate propter se ipsam, sed propter testi­ monia, et motiva, quæ id suadent : prout sim assensum nostrum ad Deum referunt, Gen. xv, 6. Credidit Abraham Deo. II ad fecerant Samaritani Joan, iv, 39. Mulli cre­ Timoth. I, 12, Scio, cui credidi, et certus sum, diderunt in eum propter verbum mulieris testi­ I ad Thessal, c. n, 13. Accepistis illud non ut monium perhibentis, quia dixit mihi omnia. verbum hominum, sed ut vere est verbum Dei. Secundo confirmari potest; quia apud I Joan v, 10. Qui credit in Filium Dei, habet Scripturam, et Patres nunquam videtur | testimonium Dei in se. Ambr. 1. II Epistola­ rum, epist.XJi.dCui magis de Deo, quam Deo credam ?»ot alii passim, de quo videri potest idem Suar, dicta sect, i, n. 6. Hoc autem verifieatur etiam in sententia supra relata ; quia quamvis propositio Ecclesiæ partialiter ingrediatur ad probandam revelationem Dei, res tamen revelata non creditur soli Ecclesiee, sed Deo, et propter auctoritatem Dei : sicut quando ego dico tibi talem doc­ trinam, vel sententiam haberi a S. Th. tali loco ; tu credis illam sententiam osse veram propter auctoritatem S. Thomas, non prop­ ter meam, licet mihi credas illam haberi apud 8. Thcqnam. Tota ergo difficultas est an Ecclesia intret partialiter, ut propter ejus propositionem credamus, non quidem veri­ tatem rei revelat», sed Deum illam reve­ lasse, prout htec sententia contendit. Quod probari videtur exemplo fidei, quam regi adhibemus loquenti per suos legatos : Deus enim non aliter agit cum hominibus per suos prophetas, aut Apostolos, quam reges humani per suos legatos. Ideo enim Apostoli proponentes fidei mysteria, dice­ bantur Legati : juxta illud Paul 11 Cor. v, 20. Pro Christo ergo legatione fungimur. Ergo sicut testimonium propr ium legati regii in­ trat partialiter rationem formalem fidei hu- constitui hoc discrimen inter fidem Cliri- j stianam et humanam, quod Christiana in- 1 nitatur soli divino testimonio. Unde Jacobus i Apostolus contra eos, qui putabant sola fide hominem justificari c. n, 19, sic ait : Tu credis quoniam unus est Deus; bene facis; el dæmones credunt, et contremiscunt : quasi dicat, non multum est ad justitiam id cre­ dere, nam etiam dæmones credunt : quod tamen argumentum levius esset, si dromo­ nes crederent propter motiva creata, prop­ ter miracula et rationes; fideles autem cre­ derent propter solum testimonium Dei : tunc enim respondere possent Apostolo,im­ merito comparas fidem nostram cum credu­ litate dæmonum : nos enim credimus soli Deo ; dæmones autem non credunt Deo, sed rationibus et miraculis : ergo Apostolus nou supponebat assensum nostræ fidei inniti so­ lum in testimonio divino. Quo etiam sensu videtur loqui August, lib. de [ide, et operibus c. xvi, ubi ait, fidem sine operibus esse fi­ dem dæmonum, non Christianorum : quod tamen dici non posset si haberet adeo di­ versum motivum unus assensus ab alio. Imo idem August, videtur supponere, fidem in­ niti aliquo modo huic motivo lib.2)e spiritu et litt. c. xxxiv. « Neque enim, inquit, anima rationalis credere potest quolibet li- DISPUTATIO I, SECTIO V. 23 hero arbitrio, si nulla sit vocatio, vel sua­ tatem illius thpnlogj pvreriitt*, propter sio, cui credat, » non dixit suasio qua' mo­ am-tori Udem S. Thomw, oi propter t»ius veat, sed cui credat, quasi indicet, eam testimonium proxime, remoto witeni<*t par­ etiam intrare rationem formalem; quod tialiter propter testimonium illius theologi etiam dixit lib. I ad Simplicianum q. n. di» entis, se vidisse eam apud S. Thomam. « Quis potest credere, nisi aliqua vocatione, Objici item potest ex [ .loan, v, 10. (hri m hoc est, aliqua rerum testificatione tan­ non credit filio, mendacem facit eum, quin nm gatur? » credit in testimonium, quod testipenius est Denique confirmari potest, quia quod ille Deus de filio suo. Ergo credimus propter so­ assensus non habeat aliud ulterius medium lum Dei testimonium : alioquin si credere­ assentiendi ; videtur mere inductum a re- mus etiam partialiter propter humanum centioribus theologis sine fundamento alitestimonium : possemus dissentire mysteriis cujus ponderis : quare cum aliunde hæc revelatis ex ea parte, qua nitimur testimonio doctrina adeo difficilem reddat materiam humano, quin censeremus mentiri Deum. assensus, non videtur admittenda sine ma­ Responderi tamen potest : revera ita posse jori examine. Quod autem non afferatur contingere : stat enim stepe in heeretico dis­ sufficiens fundamentum illius doctrinæ pro­ sensus fidei, et assensus evidens veraci tuti bari potest dissolvendo ea, quæ pro ipsa Dei : dicitur tamen ille mendacem facere solent afferri. Deum in actu exercito, ut ita dicam, non in Et in primis afferri solent plura testimonia actu signato, quia dissentiendo testimonio Scripturæ, ubi fides dicitur assensus propter divino, quod evidenti credibilitate sibi pro­ Dei testimonium Matt, xvi, 17. Caro et san­ ponitur; arguitive potest convinci, quod guis non revelavit tibi, sed Pater meus etc. existimat Deum esse mendacem dissentiendo I Joan. IV, 12. Deum nemo vidit unquam : uni­ ejus dictis. genitus, qui est in sinu Patris, ipse narravit. Adducunt alii illud ex Paulo 1 ad Them. e; II Joann, v, 10. Qui credit in /ilium Dei, ha­ n, 13. Gratias agimus Deo, quoniam cum ac­ bet testimonium Dei in se, et alia loca, quæ cepissetis a nobis verbum auditus Dei : acce­ congerit Valentia in præs. disp. 1, q. i,pun. 1, pistis illud, non ut verbum hominum, sed (sicut § 4. Hæc tamen omnia non videntur exclu­ est vere) verbum Dei. Quo loco accipere ver- Acciperent dere omnem aliam rationem formalem par­ bum Dei, est credere innitendo non testimo- verbnm nio hominum, sed soli testimonio Dei, ut Dl*'· 'I*1'1 tialem, sed ad summum probant, auctori­ tatem Dei esse etiam rationem formalem videtur intelligere ibi commentator ille, qui ultimam cui innitatur fides : quod non ne­ inter opera Hieron. illius nomen habet : gant hi auctores; nam licet ego credam dicens quod accipere ut verbum Dei, est Deum revelasse, quia Apostoli testificantur: illud accipere perinde, ac si Deus audiretur : Cæterum mysterium ipsum Trinitatis, vel hoc autem est credere propter solam Dei Incarnationis, non credo præcise propter auctoritatem, ergo. testimonium Apostolum, sed immediate quia Responderi potest, mysteria fidei accipi Acciperent quidem n fidelibu· non ut verbum horni- .’"b“” Deus dixit : ultimo vero, quia Deus est prima 1 . nommoni, veritas, et quia testimonio Apostolorum et num, sed ut solum verbum Dei, nam licet ;it? Ecclesiæ constat Deum id revelasse ; ita ut ego credam Apostolis dicentibus Deum re­ ratio formalis proxima sit sola divina ve­ velasse mysterium Trinitatis; non tamen ritas et ejus revelatio : remota vero, et ul­ accipio mysterium Trinitatis ut verbum ho­ tima partialiter sit testimonium Ecclesiæ minum : accipere enim ut verbum hominum v. g. et Apostolorum ; quia licet testimonium est accipere illud ut habitum ab homine in humanum Apostolorum non sit sufficiens sua mente, et explicatum exterius per verba: hoc autem modo non accipio mysterium ad testificandum mysterium Trinitatis; est tamen sufficiens ad testificandum Deum id Trinitatis, nam licet homo proponens mihi revelationem divinam hujus mysterii, non revelasse, sicut licet theologus aliquis me­ crederet illud mysterium; posset mihi pro diocriter doctus non habeat sufficientem ponere divinum revelationem : ipse enim/ auctoritatem ad persuadendam mihi aliquam non dicit mysterium ita se habere, sed so­ opinionem ; habet tamen sufficientem aucto­ lum quod Deus illud revelavit. Duo ergo ritatem ad persuadendum mihi quod viderit eam opinionem in S. Thoma, et tunc assen- sunt, quæ ego credo : scilicet Deum illud revelasse, et mysterium ita se habere. Pritior ego illi opinioni, non propter auctori­ DE tlRTUTE FIDEI DIVINÆ. muni accipio ut verbum hominum, ipiin tum; sic etiam Ileum supposita auctoritate nuntiorum, per quos loquitur, quæ tanta illud solum immediate asserunt mihi ho­ est, ut faciat evidenter credibilem revela* mines, Secundum voro solum accipio nf vorhum Dei, quia illud secundum non asse­ fionem, ut infra dicetur; voluit suum testi* nioninm jurejurando confirmare, ut ex eo runt homines, neque qnidquam refert quod capite omnino præcluderetur nobis locus id asserant, vel negent, dummodo asserant Deum id revelasse, et ideo de ipso mysterio formidandi. Denique adducunt alii illud Jo. rv, 42. verum est quod non accipitur ut verbum hominum, sed ut verbum Dei. Sicut in casu quod dicebant ad «Samaritanam ejus conci­ ves : Jam non credimus propter tuum loque­ posito, quo nuntius diceret, regem promit­ lam : ipsi enim audivimus, et scimus, quin hii tere suum adventum ; sane licet regem id dixisse accipiatur ut verbum ipsius nuntii est vere Filius Dei. Ex quo videtur colligi id affirmantis : ewterum adventus regis non fidem , licet prius adjuvetur motivis huma­ accipitur ut verbum nuntii : imo contingere nis, postea tamen elicere suum assensum potest nuntium non credere regem ventu­ independenter ab illis motivis, et solum rum; ergo id solum accipitur, et creditur ut propter divinum testimonium. «Sed tamen verbum rogis, id est, ut exprimens id quod hic locus parum urget : nam illi homines rex habet in sua mente : sic etiam in prae­ solum voluerunt ostendere mulieri, se jam senti. Ex quo etiam patet, verum esse, quod non credere solum ex illius relatione, sed accipitur, sicut si audiretur a Deo, ut dixit propter signa quæ ipsimet viderant, et ille commentator : nam etiam quando au­ propter verba quæ audierant, unde potius ditur aliquid a rege, si bene attendimus, videntur referre assensum partialiter salinveniuntur cum proportione illi duo as­ tem in motiva quæ viderant et audierant. sensus : 7?e.c est verax : /lex dicit hoc : qui Omitto alia loca quæ affert Kon. in simili secundus assensus influit etiam per modum materia disp. IX, dub. m, n. 22, quæ si at­ principii ad credendum id quod rex dicit, tente examinentur , magis loquuntur de lue «autem secundus assensus non nititur Christo ut homine , quare potius retorqueri testimonio regis, sed est assensus immedia­ possent, cum in testimonium Christi ut ho­ tus genitus ex notitia sensuum, et tantum minis referre videantur partialiter fidem. habens roboris ad suadendum, quantum fi­ Quale est illud Jo. i, 16. De plenitudine ejus dimus non regi, sed nostris sensibus : sic nos omnes accepimus, et (p atiam pro gratia, ergo quando audimus Deum per nuntium quia lex per Moysen data est ; gratia, et veri­ loquentem, accipimus verbum illud ut ver­ tas per Jesum Christum facta est : et iterum : bum Dei, cum hoc tamen stat alium assen­ Deum nemo vidit unquam : unigenitus filius, sum, quo judicamus Deum loqui, non niti qui est in sinu Patris, ipse enarravit. «Sane auctoritate Dei, sed sensuum quibus audi­ enarravit secundum naturam humanam, ut mus, et nuntii per cujus os loquitur tunc constat. Deus. «Secundo adducunt testimonia Patrum : Adducunt etiam illud Pauli ad Hebr. vi, quæ plura congerit Valentia ubi sup. § 4; ii 62 Hébr. vi. 17. Volens Deus ostendere immobilitatem con­ tamen solum dicunt fidem nostram inniti silii sui, interposuit jusjurandum, ut per duas auctoritate divina , quod non negatur : an res immobiles, quibus impossibile est mentiri vero revelatio Dei constet nobis auctoritate Deum, firmissimum solatium haberemus. Ubi humana, non disputant. «Solum possent ha­ tota nostra fidei certitudo reduci videtur ad bere difficultatem verba August, tom. VI, rationem formalem assentiendi, quæ est in lib. Contra epist. fundamenti cap. xiv. infallibilis, nempe revelatio Dei, quod idem « Eos sequamur, qui nos invitant prius cre­ ridetur significare idem Paulus II ad Tim. dere, quæ nondum valemus intueri, ut ipsa II, Tim. i i, 12. Scio, cui credidi, et certus sum, etc. fide valentiores facti, quod credimus intelResponderi etiam potest, ibi non reduci in- ligere mereamur, non jam hominibus, sed fallibilitatem fidei ad testimonium Dei tan­ ipso Deo intrinsecus mentem nostram fir­ quam ad ratiouenL totalem, sed ut ad par­ mante , atque illuminante. » Verum ex hoc tialem : sicut si rex loquens per nuntium, loco potius videtur colligi oppositum ; nam juraret etiam se venturum, dicere utiqug videtur ad minus concedere Augustinus, possemus regem jurasse, ut haberemus fir­ assensum fidei prius firmari aliquo modo missimum. solatium sperantes ejus adven­ ab hominibus ; postea vero contingit sæpe DISPI TATIO I. SECTIO v. quod ipsa fide instigante, tot rationes et congruentias inveniat intellectus per donum et auxilium supernaturale , ut jam fere ab humana propositione non pendeat ad suum assensum. I 6S Tertio arguunt ratione, in primis, cpiia I Fides fides nostra non est humana, sed divina, loslra cal ergo qUja nititur solum auctoritate divina, ImuUii et nu^° m°do humana. Respondetur facile, I causis, θ380 divinam multis de causis; scilicet, quia est prœcipue de Deo, ut videbimus disputa­ tione sequenti ; item quia nititur præsertim auctoritate divina ; item quia est ordinis di­ vini et supcrnaturalis , in (pio differt a lidc acquisita, ut postea videbimus. Quarto objiciunt, quia fides christiana est donum Dei, nec haberi potest viribus naturæ, ut volebat Pelagius, sed procedit ex Dei gratia ; ergo non innititur prædicatione humana ; alioquin cum hæc externa prædicatio naturaliter possit adhiberi, et ea posita naturaliter generetur species in au­ diente, naturaliter etiam posset generari as­ sensus, qui in ea niteretur; ergo si fides christiana naturaliter non habetur, sed ex dono Dei ; ideo est, quia prœsupponit inter­ nam Dei illuminationem, cui innitatur, et Fidei non humanæ prædicationi. Ad hoc etiam upernatu- facile respondetur non provenire fidei su. rali‘. pernaturalitatem ex motivo quod habeat : irovenial? nam circa idem motivum potest forsitan versari assensus naturalis : provenit ergo supernaturalitas ex natura ipsius assensus, qui in sua entitate habet proportionem cum fine supernatural!, de quo alibi. Adde as­ sensum fidei licet partialiter niteretur prædicatione humana, potissime tamen inniti auctoritate divina, quod sufficeret ad supernaturalitatem assensus, si hæc ex motivis provenue deberet. Nec Augustinus aut Pro­ sper contendentes fidem esse ex gratia Dei, probarunt hoc unquam ex eo, quod nitere­ tur in sola Dei auctoritate; neque ex hoc capite redarguunt Cassianum, et Semipelagianos ; sed ex Scriptura docente, fidem esse donum Dei, et quia alias gratia non esset • gratia cum daretur propter opus liberi ar­ bitrii : nunquam autem fuerunt solliciti re­ ducere assensum fidei ad aliquod motivum adœquatum divinum ut constat ex lib. de prédestinâtione Sanctarum, præsertim c. vi et vni, et ex Prospero toto lib. contra Col­ latorem. C6 Quinto objiciunt, si assensus fidei nitere­ tur partialiter auctoritate humana : ergo • sset fallibilis : nam si est mfelHbflfo ideo i-.|. quia habet pro objecte formali an.lnrilatcrn divinam infallibilem , ergn si respicit etiam humanam, qn® de se est fallibilis ; fides etiam nostra erit fallibilis : non enim potest habere majorem infallibilitatem, quarn motivum in quo fundatur. If or argument uni etiam in communi sen* teritia videtur solvendum : nam licet assen­ sus respiciat formaliter solam auctoritatem divinam, adhuc esset fallibilis v. g. si ru­ sticus, cui parochus proponit Patrem incar­ natum , assentiatur propter auctoritatem divinam illi errori «piem credit a Den reve­ latum : tunc plane ille assensus non respi­ ceret formaliter auctoritatem humanam . sed divinam , nam suppono rusticum ex­ presse dicere , se moveri et assentiri solum propter Deum , sicut .piando credit vera Ii- Fidei h.-»bidei mysteria, et tamen ille assensus est fal- tu* iufunu.·», libilis, ergo etiam in communi sententia P0*1”1·’1 dicendum est, infallibilitatem fidei non provenire solum ex eo, quod respiciat formapossit liter auctoritatem et revelationem divinam ; Pro,lirc te sed etiam ex eo quod talis revelatio sit quodreicreipsa posita ; nam licet hoc non variet mo- latio iit dum respiciendi objectum formale, ut patet P°sita re­ in misericordia, quæ eodem modo vult dare ,pM* eleemosynam ad sublevandam miseriam fic­ tam, sicut miseriam veram pauperis : cieterum habitus infusus fidei ebristianœ po­ stulat illam conditionem ex parte objecti, ut possit prodire in actum, quod revelatio sit posita reipsa, ut diffuse ridebimus. Similiter ergo in hoc modo dicendi re­ sponderi posset infallibilitatem actus fidei non provenire solum ex eo, quod habeat pro objecto formali adæquato auctoritatem, vel revelationem Dei, sed ex eo quod ha­ beat illam pro objecto formali saltem par­ tiali, et quod postulet ex natura sua versari circa revelationem reipsa positam et vere propositam : ita ut si aliquando contingat deceptio in modo proponendi, proponendo falsam pro vera, non possit fides elicere actum circa illud objectum. Dices : intellectus non potest assentiri conclusioni majori certitudine, quam prin­ cipiis propter quæ assentitur, ergo si my­ sterio Incarnationis assentitur propter testi­ monium hominum saltem partialiter , non poterit firmius assentiri Incarnationi, quam hominum testimonio : huic autem non as­ sentitur infallibilitcr et eeito, quia videt esse fallibile : ergo nec Incarnationi a*scn- f6 DE VIRTUTE FIDEI DIVIN/E. fihir omnino certo, nisi essential nr solum per se loquendo , quando motiva nostræfl. propter divinum testimonium infallibile. dei sufficienter proponuntur : tunc enim Responderi posset cOWCedendo primam con- nullo casu fallunt. An vero illa prædicatio seqnonlinm : negando tamen quod non as- parochi sit sufficiens motivum respectu rusenfiatur fidelis omnino certo revelationi stici, ut ille pro suo captu prudenter judicet, debere credi illud mysterium sine forproposita» per humana motive ; nam lice midine, dicemus prædicto loco : est enim ea mofiva sint humana, sunt tamen faiia, difficultas communis in omni sententia, ut tnntaque, ut possit voluntas prudenter im­ peraro assensum sine formidine propter dixi. Sexto objiciunt, quia fides Christiana tota illa, juxta illud vulgaro dictum Richardi de deperditur per hæresim contra unum artiS. Victore I de Trinit. cap. π, dicentis ad Deum : Domine si error est, a te ipso decepti ticulum : fides autem , quæ nititqr auctori­ sumus : et reddit statim rationem , non qui­ tate humana , non amittitur tota per Ikpdem-, quia propter solani Dei auctoritatem resim contra unum articulum , ut patet credimus : sed « quia ipsa, inquit, tantis experientia : nam hæreticus errans in uno, signis, et prodigiis confirmata sunt et tali­ firmiter retinet alios, ergo fides, quæ niti­ bus; quod non nisi per te fieri posssint. » tur auctoritate humana, non est Christiana Ecce Richardus ad ipsa signa externa redu­ fides, sed alia longe diversa. Hoc argumen­ cit partialiter assensum sine formidine ex­ tum parum urget : Responderi enim posset, hibitum et ad motiva humana ; quæ etiam ideo hcereticum errantem in uno non posse in communi sententia, licet non appellen­ credere alia per fidem Christianam, quia tur ratio formalis, sed mofiva extrinseca ad ratio formalis eadem est in omnibus, scili­ assentiendum, movent tamen sufficienter cet auctoritas Dei, et talis vel talis proposi­ in suo genere ad imperandum prudenter tio revelationis per Ecclesiam , que? reddat assensum sine formidine, quia tanti ponde­ illam evidenter credibilem ; cum autem de­ ris sunt, ut licet non reddant evidens ob­ tur æqualis propositio Ecclesia? circa reve­ jectum revelatum; evidenter tamen suadent lationem respectu omnium articulorum eo non esse prudenter formidandum de veri­ ipso quod amplectatur unum articulum tate illius objecti, sed posse prudenter credi propter illam rationem formalem, tenetur sine formidine. Similiter ergo dici potest, amplecti omnes sub eadem ratione formali: ea motiva, licet non suadeant evidenter re­ hæreticus vero, licet retineat aliquos arti­ velationem factam esse, suadere tamen evi­ culos : non tamen retinet eos præcise prop­ denter posse prudenter credi propter ipsa ter rationem formalem fidei, sed propter aliam rationem ex suo cerebro inventam, I mofiva revelationem factum esso omnimoda certitudine et adliæsione firma ex parte in­ tellectus. Urgebis adhuc; motiva illa humana sæpe fallunt, ut patet in rustico, qui movetur ex prædicationo parochi, a quo sæpe fallitur, ergo non potest prudenter moveri ad cre­ dendum sine formidine propter illa motiva, sed propter solam revelationem Dei, quæ non potest fallere. Respondeo, hoc etiam argumentum procedere in sententia com­ muni ; in qua, licet prædicatio non sit ratio formalis, est tamen motivum reddens evi­ denter, et prudenter credibile mysterium sine formidine : restat ergo in præsenti ea­ dem difficultas, quomodo motivum illud, quod sæpe fallit rusticum , sit sufficiens, ut prudenter suadeat credi debere mysterium sine formidine? Cui difficultati fiet satis postea cum agemus de judicio crcdibilitatis, quod prærequiritur ad fidem. Pro nunc suf­ ficit, quod doctrina tradita habeat locum scilicet quia sibi videntur minus rationi dis- | sentanei, et magis conformes suo captui; alioquin si eos crederet propter propositio- | nem Ecclesiae , cur non credit alios propter eamdem propositionem, de hoc tamen age­ mus ex professo disp. XVII, ubi videbimus, an hœc doctrina in universum vera sit; nam eadem est difficultas, etiamsi proposi­ tionem externam non dicas rationem forma­ lem, sed merum motivum. Septimo objiciunt, quia si fidei assensus niteretur partialiter testimonio hominum, ergo si homines contrarium docerent, de­ beret fidelis variare assensum : hoc autem est contra Paulum ad Galat. i, 8. Licet nos, aut Angelus de coelo euangelizet vobis, prater(quam quod evangelizavimus vobis, anathema sit. Sicut praediximus, et nunc iterum dico, etc. ubi videtur Paulus velle Galatas ita ad­ haerere mysteriis fidei propter solam Dei auctoritatem, ut licet ipse Paulus, et omnes I I I i 1 DISPUTATIO I. SECTIO V. Π creaturre contrarium testificarentur, non communi , quomodo niaticn· habeat judi­ cium prudens rredibilitatis , quam qurestio recéderont a fido. Cretorum hoc argumen­ nem jam remisimus ad suum locum , quin tum nimium probat, nam pariter urget con­ difficultas* communis p?t omni «mteirtia·. tra sententiam communem, qure propositio­ nem , et rationes creatas concedit esse Octavo objici potest, ex hae sententia w»‘A motiva ad prudenter volendum credere ; ipii, fidem Christianam non esse virtutem ergo deficientibus illis motivis , deficeret theologicam : si quidem habet pro objecto prudens voluntas credendi, sine qua non formali aliquid creatum, scilicet testimo­ potest elici fidei assensus, ut infra videbi­ nium et rationem humanam ; virtus autem mus. Hrec autem motiva non solum exigun­ theologica formaliter respicit aliquid divi­ tur ad fidem primo generandam, sed etiam num, et per hoc differt ab aliis, qure non ad conservandam , ut constat ex August, sunt theologicre. Respondetur, ad virtutem lib. contra Epiet. fundamenti c. iv. <« Tenet theologicam requiri quidem quod attingat me, inquit, in Ecclesia consensus omnium formaliter Deum, et non solum nt objectum populorum ; tenet me veritas miraculo­ materiale, sed ut formale. Cæterum non re­ rum , ») ubi aperte loquitur de conserva­ quiritur, quod objectum formale adreqnatione, seu de perseverantia in tide, ad quam tum sit divinum : nam licet testimonia hu­ etiam exigit perseverantiam motivorum : mana non sint ratio formalis fidei, adhuc idem aperte c. v. « Infirmata Catholicorum debes fateri, revelationem divinam intrare auctoritate, jam nec Evangelio credere po­ rationem formalem ; et tamen hrec revelatio tero ; quia per eos illi credideram. » Et ra­ pst aliquid creatum. Item licet objectum tio est manifesta, quia intellectus in conser­ formale charitatis sit bonitas divina; adhuc vatione etiam actus fidei pendet a pia censeo, respicere formaliter bona creata, affectione voluntatis imperantis assensum : quæ charitas vult Deo, quia bona sunt, si­ voluntas autem pendet a prudenti proposi­ cut homo vult sibi sanitatem, quia bona est; tione ejusdem intellectus dictantis propter de ([no alias. Pro nunc dico, fidem respicere motiva illa, objectum esse prudenter credi­ formaliter primam veritatem divinam, tanbile, ergo de primo ad ultimum, ablatis quam rationem formalem potissimam, qua motivis humanis, non potest perseverare licet non sit totalis, non obest quominus fides, et per consequens fidelis non credit fides dicatur pleno ore virtus theologica. etiam extendendo suam voluntatem ad ca­ Hrec pro illa sententia afferri possunt ad 73 sum , quo motiva non ita se habuissent : solvenda argumenta, quæ contra illam com- RePhi’ba,ur muniter fiunt : cujuscumque tamen senten- ^η[^ΐΒ quis enim dicat rusticum audientem a paro­ cho, Verbum incarnatum, et credentem; tia illa fuerit, probanda nobis non est, tum paratum esse velle credere, etiamsi paro­ quia negari non potest, quod sit contra chus retractet suum dictum , et fateatur se communem sensum theologorum prresertim deceptum , cum oppositum doceat perpetua recentiorum, qui omnes eam rejiciunt; tum experientia? etiam quia resolvendo fidem nostram sal­ Omnes ergo debemus objectioni respon­ tem partialiter in auctoritatem humanam dere, et dicere, Paulum merito reprehen­ tanquam in motivum ultimum. propter dere Galatas , qui levitate animi a fide dis­ quod credimus Deum revelasse Incarnatio­ cesserant, quam ab ipso Paulo acceperant, nem, necesse saltem est, quod fides nostra tot tantisque motivis, ac miraculis compro­ non sit adequate fides divina, nec credat batam, ut licet ipse Paulus, vel Angelus propter solum testimonium et auctoritatem Dei, quod impossibile esset, contrarium do­ Dei, sed solum partialiter propter auctori­ ceret , adhuc suppeterent sufficlentissima tatem Dei, et partialiter propter auctorita­ motiva ad persistendum in fide, nec hoc tem humanam, cum sola auctoritas, et te­ derogat firmae adhaesioni, quia motiva, quæ stimonium Dei nobis non sufficiat ex parte regulariter antecedunt ad fidem, talia sunt, motivi ad credendum , nisi concurrat simul ut prudenter homo judicet objectum credi­ partialiter ox parte motivi auctoritas hu­ bile sine formidine, quia nulla potest esse mana. Quare ea, que credimus, non credi­ formido prudens, quod motiva illa possint mus solum propter Dei testimonium, nec variari, aut deficere. Quomodo autem ru­ fides sola divina, seu debita Deo sufficit no­ sticus habeat alia motiva, quem movet pa­ bis ad credendum. Consequens autem non rochi dictum ; pendet ex alia quæstione videtur admittendum, quia sicut de myslo 2» DE VIRTl'TE FIDEI DIVIN. E. rin Oiichftristiæ canit Ecclesia , sic etiam de nutem casu assensus conclusionis habet pro I mysteriis aliis dicere posset, quod ad ea fir­ ratione formali objectum principii, sive rea- I miter credenda, W/> fides sufficit, nempe liter distincti , sive solum virtuaiiter. An sola fides divina, de qua ibi est sermo; vero assensus conclusionis intrinsece termi­ unde de omnibus mysteriis fidei dixit Au­ netur ad objectum principiorum ; an vero gust. lib. contra cpist, fundamenti c. xiv. solum exfrinsece ab ea determinetur, qmestio | « qund ea credimus non hominibus, sed est quam tractavi etiam in lib. de anima: ipsi Deo animam nostram firmanti et illu­ ubi docui assensum conclusionis semper minanti, » imo in iis etiam, qua* Christus terminari intrinsece ad objecta praemissa­ rum , sive detur discursus victualis, sive ipso ut homo Apostolos suos docuerat, fidei assensus non nisi ad auctoritatem so­ etiam formalis ; nam sicut omnis electio modii attingit intrinsece bonitatem finis, ! lius Dei refertur ultimo ab ipso Christo, Jo. propter quem eligitur medium : ita omnis Jonn, xii. .Vir, 41. Qui credit in me, non credit in me. conclusio attingere etiam debet intrinsece ! sed in eum, qui misit me, et cap. vît, 12. M.illh, xvii Doctrina men non est mea, et Matth. χντ, 17. veritatem principii, propter quod assentitnr I Caro et sanguis non revelavit tibi, sed Pator objecto conclusionis. Cæterum in praesenti meus, qui in cœlis est. Debemus ergo objec­ quæstione parum refert, utro modo opineris tum formale fidei divinæ tale assignaro , ut in hac controversia , nam in omni sententia ultimo resolvatur fides in auctoritatem so­ debes dicere conclusionem respicere sive lam Dei revelantis, et ut dicere possimus intrinsece, sive extrinsece veritatem prin­ vere, nos credere soli Deo, et propter solam cipii, propter quam assentitnr tanquam ra­ auctoritatem et testimonium Dei : quod tionem formalem assentiendi. dicere non possemus, si deberet concurrere Observandum secundo , in omni discursu · partialiter ut motivum intrinsecum ulti­ sive formali, sive virtuali debere intervenire ItJ mum nostra* fidei auctoritas humana. Vi­ explicite, vel implicite duo principia, ex deamus ergo, quomodo resolvenda sit fides quibus inferatur objectum conclusionis; nostra in hoc solum motivum divinum, et nam licet in argumentatione vocali sæpius r in primis, quomodo resolvatur in voracita­ utamur enthymemate ; supplendo brevitatis F tem Dei, in quo non est tanta difficultas, et causa unam præmissam ; cæterum in argu­ postea quomodo resolvatur etiam semper in mentatione mentali, ubi intellectus ex veri­ testimonium divinum, in quo est punctus tate principiorum convincitur , vel movetur difficultatis præcipuæ. ad assentiendum conclusioni, necesse est intervenire utramque præmissam saltem implicite : quia omnis bona illatio fundatur SECTIO VI. in connexione medii cum utraque extremi­ tate, ergo debet præcognosci connexio me­ Proponitur verior sententia circa resolutio­ dii cum duobus extremis, ante, cognitionem nem ultimam fidei, et primum quomodo connexionis extremorum inter se. Dixi ta­ resolvatur in voracitatem Dei. men, hanc duplicem cognitionem interve­ nire saltem implicite : quia quandoque con­ U Antequam nostram sententiam aperia­ tingit, principium aliquod ita esse per se mus observandum est primo ex lib. de notum, ut magis videatur supponi ab intel­ anima, omnem assensum mediatum, seu lectu, quam exprimi, ut si dicas minus est quo uni objecto ussentimur propter aliud, cubiculum quam domus, quia est pars domus : esse discursivum sive formaliter, sive virvidetur sane colligi conclusio ex unico prin­ Asscnsus tualiter. Discursus formalis appellatur, cipio scilicet, quia cubiculum est pars : sed mediatus quando ex præmissis realiter distinctis inrevera suppletur aliud principium : totum ί?' v? fertur réaliter actus conclusionis per realem est majus sua parte : quod quia est valde no­ fo,militer illationem unius ex alio : ut cum dico ()mtum, continetur ibi valde implicite : adeo sive nis 'homo est animal; Petrus est homo, ergo ut vix videatur haberi notitia actualis il­ virtuaiiter. p,,lrus esl animal. Discursus vero victualis lius ; nam licet revera adsit actu aliqua no­ est, quando unico actu attingitur objectum titia, est tamen adeo tenuis, ut vix conclusionis et promissarum, inferendo percipi, nisi cum maxima reflexione. unum ex alio, ut si unico actu dicas : Pe­ Hinc infero, si quidem assensus fidi trus est animal quia est homo : in utroque credimus Incarnationem , est assensi IHSPI'TATIO I, SECTIO VI. 29 non intcltigi primam veritatem in essendo, diatus, et continet illationem et discursum, V(q formalem vel solum virtnalem , de quo seu veritatem transcendentalem cnmmuncni omnibus entibus, ut aliqui intellexerunt, infra disputabimus, quando quærimus rationem formalem hujus assensus; idem esse, sed primam veritatem incognoscendo, et in nc inquirere principia objectiva , ex quibus dicendo ; scilicet perfectionem illam divinajnfclqur pPr fidem mysterii Incarnationis: sapientia;, qua Deus habet a se non posse ulla ratione falli in cognitione objecti, et al­ nec posse nos inquirere, quæ sit ratio for­ malis hujus assensus, quasi illa sit unica, et teram perfectionem ex parte voluntatis, qua Deus habet non posse mentiri, nec dicere simplex objective ; sed debere inquirere, oppositum illius quod cognoscit; totum hoc quæ sint rationes formales , seu præmissæ , cx quibus implicite, vel explicite infertur includitur in illa propositione : Deus est assensus Incarnationis : quodeumque enim prima et summa veritas. principium unicum assignaveris, non erit Pro quo adverte iterum varias referri doc'0 sufficiens per se ad inferendam Incarnatio­ torum sententias in assignando hoc attri- f"'"j qnt luito divino, quod respicit fnrmaliter fides. 1!(V|ll ,im nem, nisi aliud principium subsumas ; nam Aliqui enim dicunt, esse supremum domi- formelUc? si dicas : Deus est summa veritas, non in­ nium Dei, ideoque nos credere Deo, quia fers bene: ergo Verbum carnem assumpsit: Dominus est: quod P. Suar. disp. Ill, sect. Anpr^0ln nisi subsumas : Deus hoc revelavit : et c con­ iv, η. 3. tribuit Guillelmo Parisiensi, sed domonfom tra, licet dicas : Deus hoc revelavit : non infers bene ita esse, nisi suppleatur alia co­ rejicitur ab omnibus merito : nam fides intellectualis, de qua nunc loquimur, et non gnitio qua dicas, Deum esse summam veri­ de pia voluntate credendi, non habet pro tatem , seu ejus revelationem esse infallibi­ motivo, nisi id quod suadeat veritatem ob­ lem; ut notavit bene P. Vasq. I tom. in I, par. disp. V, n. 5. Videatur etiam Suarez jecti credendi : dominium autem Dei, licet suadeat bonitatem obediendi, et credendi, in præsenti disp. Ill, sect. π. et ideo movere possit voluntatem, non ta­ 77 Ilis suppositis , facile erit jam assimen suadet veritatem objecti revelati. Assensns gnare rationem formalem objectivant fidei: Alii ergo dicunt, motivum esse primam I|Η"· fldei nam si bene attendamus, assensus fidei fit Dei veritatem in cognoscendo, hoc est. um- æit’ !l'l)',lcmiÎ perfi^em per hunc discursum sive formalem, sivevirDei discursum. tualem, de quo infra : Revelatio divina fal­ mam Dei sapientiam, quam nihil latet, et lere non potest; Deus autem revelavit Ver­ quæ falli n.on potest. Alii e contra dicunt, sapientia' bum esse hominem ; ergo Verbum est homo : esse veritatem Dei in loquendo, seu sum­ mam voracitatem Dei, qui mentiri non po­ quæ omnia unico actu possunt attingi si di­ cas : Verbum est homo, quia Deus revela­ test. Auctores utriusque partis vide apud vit, et revelatio Dei infallibilis est. Ecce Suar. diet. sect, iv, qui tamen n. 7, cum aliis optime docet, nomino primæ veritatis utrumque principium formale proximum, divina·, quam fides habet pro motivo, intelcui formaliter, vel virtuaiiter innititur fidei ligi utramque perfectionem Dei, tam quæ An . m assensus. Restat nunc difficultas in exami­ pertinet ad sapientiam, quæ falli non po- verac,li nando utroque illo principio , an quodlibet test, quam quæ pertinet ad veracitatem, illorum sit immediatum, et per se notum, qua non potest mentiri, aut decipere, altera an vero mediatum, et cui propter alia prin­ enim sine altera non sufficeret, si aut Deus cipia assentiamur, ut sic tandem veniamus ipse decipi posset , aut decipere, quod docent ad prima principia, in quæ ultimo resolvi­ etiam alii communiter, Ron. disp. IX, dub. tur fidei assensus. In hac ergo sectione exa­ ni, η. 24. Gran. tr. I, disp. II, n. 2 et 8. minabimus naturam illius prioris proposi­ Hurt. disp. VI, sect, n et in, et alii passim. tionis : revelatio divina fallere non potest : Dices primo, voracitas est virtus inclinans go in sectione vero sequenti examinabimus ad dicendum id, quod verum judicamus : alteram, scilicet : Deus hoc revelavit, ut sic ergo veracitas sola divina est sufficiens mo­ per singulas partes seorsim fidei resolutio tivum : qui enim credit Deum esse veracem, clarior fiat. credit quidquid Deus loquitur, esse juxta 78 Illa igitur prior propositio, qua dicimus judicium divinum, ergo credit esse verum, revelationem divinam esse infallibilem, æquicum judicium divinum non possit assentiri valet omnino huic : Deus est summe; verax : falso. Respondetur, veracitatem sub con­ seu, Deus est prima veritas : pro quo ad­ ceptu veracitatis connotare quidem assenverte, nomine primæ veritatis in præsenti ί "6 •Awensus [raiionem hbrtnalcni quærere, qmdsitî DE VIHTI'TE FIDEI DIVINÆ. 81 Assensus tii en veritatem Dei in dicendo, et in cognos­ cendo an sil im­ mediatus, vel mediatus. sum loqiicnfis, noft tamen explicare, nn ille assensus sit infallibilis. Si autem velis motivum fidei noslrtn esse veracitatem Dei connotantem assensum Dei non potentis falli, jam explicas infinitam sapientiam Dei. et parum refert, quod explices in recto vel in obliquo : utroque enim modo movere po­ terit ad credendum objectum revelatum. Dices secundo, voracitas ipsa Dei est ob­ jectum revolatum a Deo, et creditur prop­ ter motivum fidei, ergo ipsa non est motivum fidei. Ad line constabit postea , ef explicabimus, quomodo ipsa voracitas pos­ sit movere ad erodendam voracitatem. Nunc adverto, parum referre an reque moveat vo­ racitas, et sapientia infinita Dei ad assensum fidei, do quo Hurt. disp. VI, sect, i, § 13, qui bene respondet utramque Dei perfec­ tionem reque requiri, et æqtte movere ad credendum Deo, eum altera deficiente reque nutaret nostra lides. Hoc ergo supposito, qurestio est, an as­ sensus circa veritatem Dei in dicendo, et in cognoscendo, sit immediatus, vel mediatus, ita ut debent resolvi in aliud motivum. Qurestio autem potest esse duplex. Prima, an prima veritas debeat supponi credita per ipsam fidem, et per consequens debeat re­ solvi in testimonium Dei dicentis, se esse primam veritatem. Secunda qurestio esse potest, au debeat saltem resoln in aliud medium per quod cognoscimus hanc perfec­ tionem Dei, an vero immediate, et ex ipsis terminis cognoscatur. Quoad primam questionem prima senten­ tia est primam Dei veritatem debere ante assensum fidei prresupponi cognitam per lumen natur». Pro hac. sententia P. Suar, disp. Ill, sect. νι,ιι. 2, affert Altisiodor. 1. Ill Summœ tr. Ill, c. π, q. i, et favet Ca­ jet. in cap. xi epist. ad Hebr. dicens, non esse necessarium credere per fidem Deum esse, ad credenda alia de Deo, et hac q. i, art. I, dicens, fideles non differre ab infide­ libus in assentiendo vera esse, quæ Deus dicit, sed in assentiendo, quod h»c dicta sint a Deo. Favet etiam P. Kon. disp. IX, dub. iv, n. 42, ubi id tandem videtur redu­ cere ad notitiam, quam lumine natur» ha­ bemus de Deo, his verbis. « Cum itaque na­ tura' lumine nobis certo constet, Deum esse summe sapientem, et bonum, ita ut ipsius natur» repugnet aut falli, aut fallere, me­ rito ei de se testant! se ita esse veracem, ut omnino implicet ipsum mentiri, credimus, et quidem assensu firmiori quovis nilo quem ob rationes naturales possumus p|j. cere, etc. » Fundamentum hujus sentefr tire est, quia assensus mysterii revelati dehot resolvi, ut sæpe diximus, in aliqua^ principia, in quibus intellectus ultimo tat, ne detur processus in infinitum : ergo qua parte resolvitur in auctoritatem, et vis ritatem Dei, debet hier Dei summa auctori­ tas cognosci aliunde, quam ex revelatione, alioquin hic ipse assensus resolvi deberet rursus in voracitatem Dei dicentis, se esse veracem : debet ergo veracitas Dei aliunde cognosci, quam per ipsam fidem, ut possit movere ad credendum Deo. Secunda sententia contraria docet, pri­ mam Dei veritatem prout movet ad cre­ denda mysteria, dehere cognosci, et credi per ipsam fidem, et quia Deus revelat suam veracitatem. Ita cum aliis P. Suarez diet, disp. Ill, sect, vr, η. 4, qui η. 8, fatetur, hoc esse magnum fidei mysterium, quod fides, licet non videat clare objectum neque res creditas, nihilominus non accipiat objectum suum, ut in illo per se nitatur tanquam co­ gnitum per aliud lumen, sed sua virtute, ct efficacia credat illud : quod variis modis ex­ plicare, et suadere conatur. Ego existimo assensum illum de summa Dei auctoritate, qui ad credenda mysteria revelata deservit, debere quidem esse supernaturalem, et elicitum ab eodem habitu fidei infusce, in quo cum secunda sententia convenio : nego tamen debere, aut posse esse propter revelationem talis objecti, sed debere supremam Dei auctoritatem aliunde cognosci, ut possit ad credenda alia propter revelationem movere : in quo prima· sententi» consentio, quod quidem utrumque olim docui, et postea amplexus est P. Hur­ tado disp. VII, sect, vi, § 90, licet in aliquo a nobis dissenserit, ut postea dicam. Porro primam Dei veritatem dehere aliunde cognosci, quam ex sola revelatione, ut possit ad aliorum articulorum assensum movere, ex eo probari videtur, quia alio­ quin incidimus in circulum inexplicabilem : nam si incarnationem credis, quia Deus est est summe verax et id revelavit, et rursum Deum esse summe veracem credis, quia Deus id de se revelavit, (puero, cur credas Deo dicenti, se esse summe veracem ? Dicis, quia Deus est summe verax : ecce Deo dicenti credis summam ejus veracitatem, quia ipse summe verax. m ere* DISPI TATIO I, SECTIO VI. dis, quin Onus dicit, so esso summo vora­ cem : quod quantumcumque explicetur, to­ tum est ludere verbis, cum nunquam redu­ catur assensus ad aliquem assensum imme­ diatum alicujus objecti , cui non propter aliud, sed propter se ipsum assentiamur, quod tamen in omni assensu intellectuali necessarium esse supra ostendimus. Confirmarique potest ; nam licet non es­ set revelatum in particulari Deum esse primam veritatem, adhuc possent revelari alia mysteria, et credi per fidem ; imo ad assentiendum, quod Deus sit prima veritas, parum juvant miracula in confirmationem fidei patrata ; hæc enim solum testantur Deum revelari! mysteria fidei ; non vero esse veracem : finge namque Deum esse menda­ cem ; adhuc posset operari miracula ad cap­ tandam sibi fidem apud homines. Quod ergo Deus sit prima veritas, habetur independenter a revelatione, sicut cognoscitur etiam Deum esse justum, bonum, sanctum, etc. quare, qui de hac veritate dubitaret, non posset ex vi miraculorum ad fidem allici, sed deberet prius ratione, vel alia via de suo errore convinci, nt bene docuit Altissiodor. dicto 1. III Swnmie tr. III, c. n, q. i, licet male indicet illam esse debere cognitionem naturalem, et in hoc fortasse sensu dixit Cajet, in præsenti art. I, fideles non differre per se ab infidelibus in assentiendo vera esse quæ dicit Deus, sed in hoc quod fideles cre­ dunt hæc esse dicta a Deo, quod infideles non credunt. Idem debent supponere omnes, qui negant posse simul esso scientiam et fidem de eodem objecto ; nam qui evidenter scit Deum esse veracem, non potest simul habere cognitionem obscuram de eadem vo­ racitate Dei. UndeS. Thom, in præsenti q.i, art. 5 ad 3, aperte fatetur deiis quæ præexigunturad credenda revelata non esse proprie fidem apud omnes, et tamen simul potest ille philosophus credere alia mysteria, ergo tunc non fundat fidem in voracitate Dei ob­ scure cognita, sed in eadem evidenter co­ gnita, per eumdem actum supernaturalcm, quo credit mysterium revelatum. Denique idem videtur supponere Kon. in præsenti disp IX, n. 42; ubi de assensu circa veraci­ tatem Dei post tentâtes alias vias sic conclu­ dit. « Cum itaque naturæ lumine nobis certo constet Deum esse summe sapientem, et bo­ num, ita ut ipsius natura· repugnet, aut falli aut fallere, merito ei de se testant! se ita esse veracem, ut omnino implicet ipsum menl iri,credimus, et quidem nuenen firmiore quovis alio, quem ob rationes naturales pos­ sumus elicere, quia fides est tpiavis scientia naturali certior » , in quibus verbis non vidotur excludere notitiam, quam de voracitate Dei habemus, sed eam videtur postea ele­ vare per habitum fidei, ut certior et firmior fiat. Addo ulterius, hunc assensum circa summ mam Dei auctoritatem aliquando esae evi- •tee»*» dentem : multi enim de hoc objecto eviden"rr:* ·* «immun tiam habent : quod etiam amplexus est Deiv riiaHnrtado dicta sect. vi. An vero sit mediatus, lem quatenus saltem hanc Dei perfectionem coiligit ex aliquo alio medio præter revelatio­ nem. Aliqui dicunt, colligi ex deitate ex qua provenit attributum infallibilitalis divinæ in cognoscendo, et voracitas summa in lo­ quendo, atque ideo deitatem esse ultimum, in quod ox hac parte resolvitur nostra fides tanquam in motivum formale ultimum, cre­ dimus enim Deo, quia est snmma veritas, et credimus esse summam veritatem, quia est Deus. Ita Aureolus apud Capreolum in Ili disp. XXIV, art. 2, circa finem. Hujus au­ tem argumenti vim non effugiunt qui dicunt scientiam infinitam Dei non distingui ab ejus essentia etiam ratione ratiocinata* ut bene observavit Hurt. disp. VI, sect iv, n. 38; quia saltem veracitas Dei, quæ pertinet ad voluntatem,. distinguitur ratione , atque etiam virtualité!* ab essentia, et intellectione, quare jam motivum ultimum fidei non erit auctoritas Dei quatenus includit veracita­ tem, sed sola deitas. Despondet Suar. disp. Ill, sect, iv, n. 8; 85 deitatem, licet reipsa sit ratio, cur Deus sit prima veritas, hanc tamen rationem non con­ siderari a fide : sicut licet paries sit colora­ tus eo quod habeat mislionem quatuor qua­ litatum, visus tamen sistit in ratione coloris, et non considerat mistionrm illam qualita­ tum. Hæc solutio non satisfacit, nec exem­ plum videtur satis ad rem, quia intellectus, ut vidimus, non potest assentiri alicui ob­ jecto nisi vel immediate ex connexione ter­ minorum, vel mediate propter aliud ; ergo quando intellectus judicat Deum esse summe veracem, vel hoc habet ex ipsis terminis, vel debet recurrere ad deitatem tanquam ad ra­ tionem propter quam judicat Deum esse ve­ racem : si ergo deitas a parte rei est ratio, cur Deus sit infinite verax, illa etiam debet esse ratio asseiiliendi voracitati ; intellectus enim non videt veracitatem in se, sed neque 32 DE VIRTUTE FIDEI DIVIN,E. csf connexio immediata inter terminas, quia postea immediate cognoscit per speciem ei per te deitas est ratio conjugandi illos duos primo discursu relidam. terminos a parte rei, ergo intellectus non po­ Ilo’c doctrina difficilis semper mihi viw test illi propositioni assent ire ex connexione est, nec credo, objectum illud, cujus veritaimmediata. 1'nde apparet, exemplum visus tem non nisi per aliud medium assequi poiet coloris non satisfacere; quia visns tendit sumus, posse postea terminare assenn® | immediato in eoiorem, quare licet color ha- immediatum, nisi ejus veritas nobis melius ] heat aliam causam sui, non oportet eam in se ipsa appareat, vel per intuitionem, vel attingi a potentia visiva : at voro intellectus per meliorem penetrationem terminorum, non videt voracitatem Dei in se, nec per te. quos prius non ita bene penetrabamus.Quod agnoscit connexionem immediatam infer probari potest primo exemplo voluntatii ipsam et Ileum, ergo debet agnoscere me­ quod rem banc optime declarat, et deservit diatam , et per consequens debet assentiri ad solvenda argumenta illius auctoris, ul ultimo propter deitatem, quæ est ratio vora­ postea videbimus. Nam objectum illud, citatis. quod, quia in ipso non apparet bonitas abso­ Alitor respondet Hurt, qui relatis et im­ luta, non possumus amare sistendo in ipso pugnatis aliorum solutionibus, tandem diet, sed amamus prima vice, et eligimus solum sect, iv, § 41, et seqq. dicit, assensum illum ut medium utile ad aliquem finem, quem esse supornaturalem, et immediatum absque amamus propter se ; illud, inquam, objec­ alio medio, aut motivo, quod respiciat. Pro tum, quantumvis srepius amemus, nun­ quo supponit id, quod dixerat sect, in, in­ quam postea poterimus amare propter se, tellectum nostrum, quando assentitur con­ sed semper saltem implicite amamus prop­ clusioni alicui propter medium, vel promis­ ter finem. Sic qui assuetus est sumere medi­ sas, licet prima vice non possit assentiri, cinam amaram profiter sanitatem, quamvis nisi mediate propter pïæmissas ; postea ta­ postea non recordetur explicite sanitatis, men relinqui ex hoc assensu in intellectu quando medicinam illam quærit, vel emit; speciem reprosentantem immediate objec­ semper tamen operatur ex illo desiderio»· tum conclusionis, qua specie postea sine ulla nitatis, quam implicite et in confuso amat, prorsus memoria promissarum, possit co­ et a qua movetur, cum non magis postea gnoscere objectum conclusionis, et ei assen­ quam antea inveniat in medicina bonitatem tiri immediate. Quamvis ergo intellectus absolutam, quam amet propter ipsam sis­ prima vice assensum præbuerit, et deduxe­ tendo in illa. Sic operarius, qui eligit labo­ rit veracitatem Dei ex infinita ejus perfec­ rem diurnum propter mercedem ad susten­ tione, et deitate ; postea tamen remanet jam tandam familiam, licet quando actu laborat, species immediate reprosentans ipsam ve­ non videatur recordari familia· sustentante, racitatem, ita ut hac specie sine memoria sed illius operis, in quo laborat : semper tadiscursus, aut medii procedentis, possit in­ men habet implicite, et in confuso finem tellectus judicare, Deum esse summe vera­ illum primum præ oculis, cum illo secluso, cem. Postea vero; quando eliciendus est non appareat in ipso labore bonitas propter actus fidei, Deus loco illius speciei natura­ se appetibilis : ideoque si ex charitate erga lis infundit aliam supernaturalem repræsen­ Deum, vel proximos laborem elegit, meretur tantem veracitatem Dei eodem modo, quo continuo per totum diem, dum alium finem repræsentabat species naturalis relicta ex suo labori non apponit, quia semper opera­ primo discursu ; qua specie utitur habitus tur propter illum finem honestum, quem fidei ad eliciendum assensum supernatura­ saltem in confuso præ oculis habet. Simili­ lem immediatum circa veracitatem Dei si­ ter ergo intellectus, qui non potest assentiri milem assensui naturali, quem cum specie unquam objecto, nisi apparenti ut vero, non illa naturali potuisset elicere intellectus. Hæc poterit ei assentiri, nisi appareat verum m est Hurtadi sententia, quam latius probave­ se, vel in alio ; alioquin ut sæpe diximus, rat sect, ni, ad probandam fidem non co­ posset ex imperio voluntatis credere, quod gnoscere veracitatem Dei ex creaturis, licet sidera sint paria, absque ullo fundamento. prima vice intellectus non potuerit illam co­ Cum ergo objectum conclusionis non appa­ gnoscere, nisi per discursum ex creaturis reat verum in se, et ex terminis, nec illi deductum, sicut uec ipsam Dei existentiam, præstitus fuerit assensus, nisi quia ejus ve­ ’■ --«-nat noste* vel cæteras Dei perfectiones, quas tamen ritas annav.u* DISPUTATIO I, SECTIO VI. 88 33 intellectus ei aliter assentiri, nisi denuoejus liter in verum, ut non possit etiam divinitus veritas incipiat in se ipsa apparere. tendere per assensum in objectum, nisi ap­ Quod probari potest rursus secundo ad pareat verum ; nec potest apparere tab·, nisi hominem contra illum auctorem : quia sicut vel proponatur intuitive, vel ex connexione terminorum appareat veritas, vel saltem ap­ auctoritas Dei ex specie semel relicta po­ test cognosci, et credi sine memoria sui mopareat connexio ejus cum alio objecto vero, tivi, et omnis conclusio sine memoria prae­ quod appareat, vel intuitive, vel ex con­ missarum ; ita in ejus sententia ex assensu nexione terminorum. Trinitas autem nobis primo circa Trinitatem propter auctoritatem nec apparet intuitive, nec etiam ex con­ Dei revelantis relinquitur species Trinitatis; nexione terminorum, ut constat : quare non qua cognosci et credi possit Trinitas sine possumus aliter ei assentiri, nisi ejus veritas ulla memoria revelationis, qui actus poste­ appareat connexa cum alio objecto vero, et riores circa Trinitatem adhuc erunt veri ideo indigemus auctoritate et testimonio actus fidei, sicut primus, ut tandem fatetur Dei, cum quo Trinitatis veritas connexionem idem Hurt. disp. VIII, sect, iv, et merito, habeat : ex eo autem, quod semel Trinita­ quia alioquin fere numquam eliceremus ac­ tem credideris propter auctoritatem Dei re­ tus fidei, si solus primus assensus, et non velantis, non magis apparet postea veritas Trinitatis, vel intuitive, vel ex connexione alii essent actus fidei. Ex hoc autem arguere possumus : quia omnes actus fidei circa terminorum, quam antea, ergo non minus mysteria revelata debent habere motivum indiges postea connexione Trinitatis cum fidei, nempe veracitatem Dei, sicut omnes alio medio ad ei assentiendum, cum secun­ actus charitatis debent habere motivum cha­ dum se semper remaneat veritas illa æque ritatis : alioquin actus illi non erunt theo­ ignota, nisi per lumen aliud manifestetur, logici , si non habent aliquod objectum for­ quale est lumen extrinsecum revelationis divinæ. male divinum, quale non habebunt actus, quibus credimus mortem omnium filiorum Multa affert Hurt, ad persuadendum suam Adæ, carnis resurrectionem, et alia similia, sententiam, quæ ex dictis facile dissolvun­ nisi tendant in veracitatem Dei, quæ est ali­ tur : primo arguit ab experientia, qua doc­ quid divinum. Et quidem non bene audiret trinam hanc se fatetur didicisse ; experimur apud theologos, qui diceret, fideles, quando enim nos initio indigere discursu, medita­ communiter credunt hæc mysteria, non mo­ tione, ponderatione motivorum, regularum, veri ab auctoritate Dei ad ea credenda ; argumentorum ad imbibendam nobis con­ ex hoc enim videtur manifeste sequi, quod clusionem, sive speculativam, sive etiam quando recitamus symbolum, vel facimus praeficam : postea tamen facile ipsi conclu­ fidei professionem, credimus quidem hos sioni semel imbibitæ assentiri absque alio articulos, sed non credimus Deo : non enim discursu, et hoc propter speciem sui, quam credit Petro, qui ejus auctoritate, et testi­ reliquit objectum conclusionis. Sic mathe­ maticus ad singulas demonstrationes denuo monio non movetur ad credendum id quod dicit Petrus. Si ergo ad hos actus auctoritas comparandas oportet, quod evolvat, et ap­ Dei solum concurrit extrinsece et remote, plicet multa, et abstrusa principia : postea vero centum conclusiones demonstratas ap­ quatenus genuit speciem, quæ postea re­ plicat ad probandum aliquid aliud, absque présentât hæc objecta, non tamen inniten­ do in Dei auctoritate, non credimus nunc eo quod meminerit principiorum omnium, Deo, in exercitio horum actuum. Sicut ergo quibus illas alias demonstrationes confecit. verissime postea etiam credimus Deo, dum Sic grammaticus initio ad scribendum sine eamdem fidem retinemus et profitemur, ne­ errore, passim et accurate singulas applicat que id negari potest ; sic fatendum est, quod regulas et praecepta : postea vero sine ulla postea etiam et semper movemur eodem praeceptorum memoria, facile et eleganter componit; et sic in aliis omnibus materiis. motivo divinæ auctoritatis. Idem ergo di­ Similiter in rebus fidei experimur, nos siepe cendum est de assensu circa ipsam veraci­ de Trinitate, de eucharistia, et aliis myste­ tatem Dei, si eum habuimus ex motivo dei­ riis cogitare, eaque firmiter credere, et ac­ tatis, nec postea magis apparet ex terminis tus religionis, charitatis, et aliarum virtu­ veritas ejusdem veracitatis. tum exercere, absque ulla memoria actuali Denique ratio a priori est, quia ut sæpe auctoritatis et revelationis divinæ. I nde et diximus, intellectus ita propendet essentia­ I 34 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. ipsam auctoritatem divinam credere possu­ mus, ei communitor credimus absque me­ moria motivi et argumenti, quo eam ex in­ finita perfectione Dei collegimus : et tunc fit actus supernaturalis ah habitu fidei me­ dia specie repraesentante immediate ipsam auctoritatem sine medio, quo prima vice in­ diguimus ad eam credendam. Hoc argumen­ tum late prosequitur, et inculcat prædictus auctor disp. VI, sect, in, et rursus disp. VIII, sect, i ct π. Hoc tamen totum eamdem difficultatem habet in exemplo supra adducto de amore finis, et medii : nam eadem experientia te­ statur initio difficile eligi media aliqua præsertim difficilia, et non sine attentione et meditatione necessitatis ad assequendum finem : postea vero in prosecutione sine memoria, ut apparet, ipsius finis, prosequi nos in exeeutione medii, prout operarius prosequitur per totum diem in labore, et mercator in navigatione periculosa et diu­ turna, in quibus tamen casibus, licet vi­ deamur nobis non habere præ oculis finem, fatendum est tamen semper adesse memo­ riam aliquam confusam, et tenuem ipsius finis, de quo dixi latius disp. VIII, de Sacra­ mentis in genere sect, v, præsertim n. 87. Multo igitur magis id dicendum est in in­ tellectu : nam licet posset utcumque dici in persecutione operis externi non intervenire actualem voluntatem confusam ejusdem finis, sed potentiam externam operari ap­ plicatam ab appetitu ex imaginatione, quæ applicata initio fuit a voluntate, ut ex ali­ quorum sententia explicuimus loco citato ; in ipsis tamen operationibus intellectus, quibus assentimur objectis, id dici non po­ test, cum fieri non possit ex aliqua appli­ catione præcedente, quod intellectus actu assentiatur objecto apparenti solum ut falso, vel non apparenti ut vero, nec possit actu apparere verum nisi vel in se, vel in alio, cum quo habeat connexionem. Sicut ergo musicus, quando actu cantat, vel pulsat chordas citharæ, quantumcumque videatur distractus et nihil de illo cogitans, habet tamen confusam, et tenuem aliquam atten­ tionem ad regulas artis ; alioquin ars præseus non deserviret jam ad musicam illam, sic fidelis in credendis mysteriis fidei, et quilibet alius in assensu conclusionis habet attentionem tenuem saltem, et exilem ad motiva. Nec obstat, quod videatur eorum oblitus : habet enim semper memoriam con- fusam veritatis sibi proposita1 in objecto, quod credit, vel judicat, quare recordatur veritatis cucharistire cognitæ in alio objecto cognito in se, et quando credit veracitatem Dei non propter revelationem ipsius, habet speciem confuse repraesentantem veritatem illam in se apparentem, sicut de actibus voluntatis dictum est. Sed contra hanc solutionem arguit seeundo disp. III, § 22, quia memoria medii confusa non ducit in conclusionem singula· rem, non enim habet necessariam connexionem cum illa, et medium non potest ducere in conclusionem, nisi appareat connexio medii cum ipsa. Respondetur facile, memoriam medii confusam non esse solius I I I I I I I DISPUTATIO I SECTIO VI. 35 quod medium confuse cognitum assentimur ræm conclusionis relinqui species, quibus nunc iterum conclusioni. Sicut etiam ope­ possimus cognoscere ejus objectum sistendo rarius facilius recordatur operis, quod præ in ipso, et ideo dicimus, hanc propositio­ manibus habet, et quid in eo nunc agen­ nem,« homo est animal rationale, nesse im­ dum sit, et ex ipso opere recordatur finis, mediatam, et ex ipsa alias demonstrari, propter quem opus aggressus est : non ta­ quamvis ipsa etiam prima vice per aliquod men potest opus prosequi sine memoria, et medium demonstrata fuerit per accidentia. amore confuso ejusdem finis, cum nihil pos ­ Hoc argumentum tangit quæstionem phi­ I sit actu velle, quod in se bonitatem appeti ­ losophicam de distinctione scientiarum, de I bilem propter se non habet, nisi propter qua dixi in philosophia, et ex ibi dictis bre­ I aliud bonum quod sit propter se appeti­ viter nunc respondeo, in primis retorqueri I bile. posse argumentum, quia si objectum for­ I Arguit tertio ibid. § 23, quia prima cogni­ male est id, quod licet prima vice per aliud I 9* tio objecti potest gignere speciem sui objecti demonstratur, postea tamen ex specie re­ J ad alias cognitiones ejusdem objecti : sic licta cognoscitur jam solum sine suis præ1 enim sensatio externa immittit ad phanta­ missis, sequitur male assignari objecta for­ medii ad conclusionem in communi, sed ad siam speciem sui objecti, et phantasma pro­ malia scientiarum, in singulis enim tot erunt hanc, nempe ad Trinitatem in particulari, ducit in intellectu speciem sui objecti, qua objecta formalia, quod sunt objecta om­ quam credimus propter medium confuse liJ possit intellectus uti : ergo similiter assen­ nium conclusionum, cum singula illa ob­ cognitum habens connexionem cum veritate sus conclusionis habitus ex præmissis po­ jecta cognosci possint postea per se sine Trinitatis. Sicut operarius laborat propter terit gignere speciem sui objecti, qua postea suis præmissis ; quare physica tot habebit finem confuse cognitum, habens tahien con­ intellectus possit cognoscere objectum con­ objecta formalia, quod sunt in ea conclu­ nexionem determinatam cum tali medio, et clusionis sine præmissis. Resp. transeat to­ siones etiam de ultimis passionibus et effectis. labore in particulari, quem operarius vult; on potest tum, quod possit intellectus specie illa Dico itaque, scientias non debere semper Sel ntlæ imo sicut operarius laborans ex charitate, ne medio differre inter se penes totum objectum for­ non debeat assentiri instructus recordari, et cognoscere objectum ut subveniat pauperibus, non operatur ita semper objecto conclusionis sine medio : nego tamen, quod male adæquatum ; nam ex eadem proposi­ confuse ex illo fine, ut non recordetur, differre onclusio- possit ei sine medio assentiri : multa enim tione diversæ scientiæ inferunt diversas inter se communiter loquendo motivi honesti in con­ nls. cognoscimus, quibus assentire non possu­ conclusiones ad suum finem deservientes, penes totum fuso, et apprehendat honestatem et conmus ex defectu medii : nam ego cognosco v. g. ex eo quod homo sit risibilis, anima- objectum scientiæ approbationem in labore illo : ita foravde quidem totum hoc objectum, sidera sunt pa­ stica infert duas conclusiones philosophicas, adæquatum fideles, quoties mysteria eucharistiœ v. g. ria, sed non possum assentiri ex defectu theologia vero ex eodem principio infert vel Trinitatis credunt, non ita confuse id medii sufficientis. Poterit ergo intellectus a Christum esse risibilem. Item ex eo quod faciunt, communiter loquendo, ut non re­ specie conclusionis determinari ad cognos­ piper sit calidus virtualiter, philosophia in­ cordentur in confuso motivi divini, ideo cendam conclusionem, et recordandum as­ fert contrariari, in operando, medicina vero namque reverenter credunt, et apprehen­ sensus præstiti : non tamen poterit assen­ ex eodem principio infert, esse utile ad cu­ dunt apprehensione tenui, ibi intervenire tiri, nisi ejus objectum proponatur ut verum, randos morbos contractos ex nimio frigore. auctoritatem supra humanam, nec posse et cum non appareat verum in se, et ex Imo ideo aliæ dicuntur scientiæ aliis subalsine irreverentia ejusmodi objecta negari, terminis, necesse est, quod appareat in alio, ternatæ, quia utuntur pro præmissis ad quod etiam totum experientia constat. et per consequens requiritur memoria ali­ suas conclusiones propositionibus ab alia Urget Hurt. ibid, quia potius prius repe­ qua confusa medii ad assentiendum. scientia probatis, et in eo sensu dicitur titur conclusio, quam medium confusum, 95 Arguit quarto ibid. § 1 et 21, quia si as­ communiter, medicum incipere, ubi desinit ideo enim nobis persuademus, habuisse nos sensus objecti conclusionis semper deberet animasticus, quia nimirum assumit ad suas rationem aliquam, quia fixi sumus in con­ sistere in medio ultimo per se cognito, nulla conclusiones probandas, propositiones illas, clusione, unde ex conclusione venimus in esset distinctio scientiarum : omnes enim quas supponit ab aniinastico probatas. Non memoriam medii,none contra. Resp. aliud humanæ scientiæ oriuntur ex cognitione ergo differunt scientiæ semper penes ob­ esse, per quod recordemur conclusionis, habita per sensum, quare metaphysica, phy­ jectum formale adæquatum, licet plerumque aliud propter quod ei assentiamur. Poterit sica, et aliæ omnes haberent idem objectum differant penes inadæquatum. Singulæ enim quippe aliquando contingere, quod magis formale, nempe accidentia sensibilia, quæ scientiæ subsumere sibi solent præmissas distincte recordemur conclusionis, quam alias peculiares, quæ ab aliis scientiis non sola cognoscuntur per sensum, et ex quo­ medii, propter speciem magis distinctam rum notitia progredimur ad omnia alia in­ probantur. Sic theologia ultra principium aut intensam, qua recordamur assensus naturale assumit aliud principium revelatum vestiganda : quare nulla scientia haberet præstiti tali conclusioni : hoc tamen non pro objecto primario substantiam, aut ad colligendam conclusionem theologicam. est assentiri nunc conclusioni, sed recordari Deum, sed omnium scientiarum objectum Sic medicus ultra principium physicum de illius, ex qua memoria excitatur, et refri­ formale essent sola accidentia sensibilia. temperamento tabs herba», assumit, mor­ catur species medii saltem confusa, propter Fatendum ergo est, post primam cognitiobum hunc ortum esse ex frigore nimio, unde DE VIRTUTE El DEI DIVINÆ. DISPUTATIO I, SECTIO VI. concludit curari debere applicata tali herba addflnt motiva aliqua diversa saltem imme­ mosyna, quoties colligitur festum, etc., communiter dicunt, assensum rirca Incar­ calida. Aliqua· etiam scientiæ assumunt diata, et fere semper etiam remota. Quando quare omnia videntur esse contra expe­ nationem rpsolvi in has duas propositiones, principia aliqua, quæ per accidentia sensi­ vero duplex scientia haberet motivum ali­ rientiam. Hoc tamen argumentum totum «omnisrpvdatioDpi est vera,» seu «quidquid bilia cognita non probantur : v. g. quodlibet quod partiale utrique commune, non estinprocedit contra voluntatem etiam, in qua Deus dicit, est verum, et Deus dixit Incar­ est, vel non est, Nihil potest simul esse, et non conveniens, quod species illius motivi utri­ eadem repetitio motivorum facienda esset : nationem ; » quarum propositionum prima esse. Tofum est majus sua parte, et alia simi­ que scientiæ posset eadem deservire, et per quoties citharœdus, v. g. pulsat citharam non pst ultimum motivum, sed débet lia. Quare principia ad demonstrationes ma­ consequens habitus quoad illam partem non propter mercedem, in singulis motibus ma­ resolvi in illam aliam, « Deus est summa vpthematicas non oportet communiter per esset distinctus : præcipua enim scientiarum nus deberet dicere, volo movere digitos in ritas : » alioquin non resolveretur fides in accidentia sensibilia probari, sed ex ipsis distinctio, ut diximus, non desumitur ex hanc partem, quia talis motus necessarius aliquod objectum formale, et motivum interminis lumine natura· manifesta sunt. distinctione adæquata totius motivi, sed ex est, ut consonus fiat sonus, qui sonus ne­ creatum, nam revelationis Dei veritas non Differentia Differentia tamen, et distinctio scientiarum, distinctione objecti attributionis, ad cujus cessarius est nunc ad satisfaciendum meo pst aliquid increatum. Sic ergo licet assi­ Bclpntierum quæ communiter ut distincta' traduntur, notitiam comparandam ordinantur omnia, muneri, et obtinendam mercedem promis­ gnetur pro motivo veracitas Dei, non tollit, in quo sam, quæ merces utilis est ad alendam consistat. potissimo desumitur ex objecto materiali quæ in tali scientia traduntur : adverto de­ quod hæc resolvatur in ipsam naturam di­ principali et adæquato attributionis, cujus nique ex hac doctrina non sequi quod omnes meam familiam. Cum enim voluntas nihil vinam, tanquam in ultimum motivum. perfectam, et exactam notitiam scientia illa scientiæ habeant idem formale objectum, possit actu velle, nisi appareat bonum in Addo tamen, posse defendi, quod ipsa too intendit : sive ad hoc diversis omnino, sive nempe accidentia sensibilia : tum quia ali­ se, vel utile ad aliud, quod sit bonum in se, veracitas Dei sit ultimum motivum, in quod Veracitas aliquando eisdem principiis saltem partia­ quando scientia fundatur in propositionibus totum illud requiritur, ut voluntas inveniat ultimo resolvitur et in quo sistit assensus liter utatur, quibus aliæ scientiæ utuntur. bonum aliquod, in quo sistat, et propter ex terminis cognitis, ut diximus : neque fidei. Pro quo adverto dupliciter posse paru dpo, absoSic medicina una scientia dicitur, quia tota quod velit hunc motum manus, in quo non enim præcepta logicæ, v. g. fundantur in perfectionem affirmari de Deo : primo abInte, est in danda notitia curandi hominis. Sic cognitionibus sensibilium accidentium : tum solute, dicendo,» Deus est summe verax : net et*ab cca' apparet, nisi bonum utile ad aliud, imo nec ■ i.. ... . ditione· philosophia moralis una dicitur, quia tota ipsa merces est bona, nisi ut utilis ad aliud. etiam quia scientiæ, quæ fundantur in ex­ tunc transeat id debere colligi ex alio me­ est in regulis docendis ad dirigendos mores. Sicut ergo fateri debemus in iis actionibus perientia sensuum, et de quibus dici solet, dio, quia sicut existentiam ipsius Dpi non Sic physica una dicitur quia tota est in repetitionem motivorum, non explicitam quod experientia generat scientiam; fun­ possumus in hac vita cognoscere et affir­ acquirenda notitia corporis naturalis. Sic sed implicitam, confusam tenuem et impermare, nisi vel ex revelatione, vel ex crea­ dantur tamen in cognitione experimental] metaphysica dicitur una, quia tota agit diversa diversorum accidentium. Nam aniceptibilem ; sic non est mirum, si in singu­ turis, px quibus venimus in notitiam crea­ lis operibus bonis, quæ ex fide fiunt, adsit de ente in communi, vel immateriali, et mastica fundatur in cognitione acciden­ toris; sic perfectiones Dei non ridemur memoria implicita et tenuis motivorum ultra naturam physicam. Sic astrologia, quæ tium, et operationum vitalium, medicina in posse affirmare absolute nisi ppr aliquod fidei, propter quæ æstimatur bonum illud tota est in investigandis motibus coelesti­ medium, vel revelationis, vel alterius argu­ cognitione effectuum diversarum herbarum, opus ad salutem æternam. Hæc quippe est bus, sic logica, quæ tota est in dirigendis vel rerum ad sanitatem utilium, et sic de menti. Secundo modo possumus voracita­ virtus intellectus et voluntatis, ut uno actu operationibus intellectus ad acquirendas aliis : quæ accidentia cum sint diversa, pos­ tem Dei affirmare, non absolute, sed solum brevissimo, et subtilissimo attingat com­ sub conditione, hoc est, » si Deus loquitur, scientias, et sic de aliis, quæ licet singulæ sunt diversas cognitiones et scientias fun­ pendiose totam illam seriem motivorum, loquitur vere; » seu «si Deus est, est summe possent subdividi in alias, v. g. physica in dare ; Quando vero dicuntur propositiones quæ singula antea cogitata et volita fue­ verax, » et hic assensus non ridetur indigere eam, quæ agit de corpore animato, et in per se notæ illæ, « homo est animal ratio­ rant. alio medio, sed posse ex apprehensione ter­ eam, quæ agit de corpore communi, placuit nale, equus est animal hinnibile, » et similes, Hæc omnia dicta sunt ad impugnandum 99 minorum fieri. Si enim penetrantur ter­ tamen divisionem facere in tot, et non plures adducuntur quidem exempli gratia : vel modum illum novum, quo hic auctor effu­ mini, quod scilicet Deus in suo conceptu sit scientias, assignando singulis limites, et quia proxime accedunt ad per se notas. Nam gere voluit argumentum Aureoli probantis ens primum summe perfectum et cumulus sphæram latam, quæ tamen absque confu­ in rigore principia ratiocinandi, et hin­ assensum voracitatis resolvi ultimo in dei­ perfectionum, et simul apprehendatur, sione ad certum tempus, et methodum re­ niendi colliguntur ex ipsis operationibus tatem, ex qua perfectio illa Dei colligitur. quod veracitas summa sit maxima perfectio duci posset, in quo negari non potest arbi­ quas experimur, sicut ex calefactione, quam Nunc ergo ex propria sententia dicimus, nature intellectualis, statim ex terminis Non trium prudentis locum habuisse : Cum phy­ sentimus, colligimus ignem esse calefactimullum constat, si sit Deus; debere esse summe ve­ sice loquendo non minus distingui possit vum, sed tamen in usum scholæ, illæ etiam efert quod imprimus non multum referre, quod assen­ sus ille resolvatur ultimo in deitatem, ut in racem, neque ad hoc affirmandum indige­ pars, quæ tractat de corpore animato, a issensus propositiones dicuntur per se notæ, quia motivum suadens Deum esse summe vera­ mus alio motivo, vel medio. Hic autem as­ parte, quæ tractat de elementis, quam phy­ nulli hominum oportet eas probare, cum a re-olvatur o limo in cem : non enim ideo minus erit theologi­ sensus conditionalis ridetur sufficere ad sica ipsa ab astrologia. Non est enim idem nemine negentur. Deitatem, cus, cum habeat pro objecto formali ultimo resolutionem assensus fidei : sequitur enim simplex habitus quoad entitatem physicam, Arguit quinto, disp. VIII, sect. I, §5, it in moti- ipsam naturam divinam. Neque obstat, bene Incarnationem esse veram, ex his duo­ vum qui habet pro objecto elementa, et qui spe­ quia si ad singulos actus, quibus credimus bus principiis : « si Deus loquitur, dicit ve­ loadena quod communiter dici soleat motivum for­ culatur essentiam, et proprietates animæ mysteria, oporteret repetere actualem co­ kom esse male fidei esse Dei veracitatem, vel aucto­ rum, et Deus de facto loquitur, et dicit In­ rationalis; sed singulæ scientiæ naturales gnitionem motivi et medii, oporteret, quo­ nmme ve­ ritatem : communiter enim explicare sole­ carnationem factam.» Non possunt enim esse racem. coalescunt ex pluribus habitibus partiali­ ties adoramus eucharistiam, dicere mente mus motivum proximum, quamdiu non veræ illæ duæ propositiones, quin sit vera bus, ut suppono ex prooemio logicæ ubi de nostra : « Omne, quod Deus dicit, est ve­ interrogamur de ultimo. Sic quaerenti, cur etiam Incarnatio. Potest ergo veracitas Dei hoc fusius egi. Cum autem habitus intellec­ rum, quia habet auctoritatem infinitam, et domo exeas? respondes, ut emam medici­ affirmata saltem sub conditione esse ultimum 99 Habitue tualis in mea sententia non sit aliud, nisi infallibilem, Deus autem dicit, Christum nam : quia illud est motivum proximum, motivum partiale, in quod resolvatur as­ intellectua­ species bene coordinate et disposite, hinc esse in eucharistia, et adorandum esse: quamvis sanitas sit motivum ultimum. Et sensus fidei. lis non fit, habitus diversarum scientiarum dis­ quare volo illam adorare. » Quod totum re­ in hac eadem fidei resolutione doctores Unde obiter solvitur aliud argumentum, est aliud tinctos semper esse, cum singulæ scientiæ petendum esset, quoties datur pauperi elee­ nisi 38 ΙΟΙ DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. quod fieri potest contra hanc resolutionem, quia veraeitas Dei, sicut et Dei etiam exis­ tentia cognosci non potest immediate, nec resolvi ultimo in voracitatem Dei, sed in creaturas, quæ sunt medium affirmandi ipsam voracitatem. Ad quod argumentum Hurt.disp. VI,sect, in, respondetlate exilia sua doctrina, concedendo, prima vice co­ gnosci et affirmari voracitatem Dei ex crea­ turis ; postea tamen relicta specie, et infusa a Deo alia specie supernaturali objecti illius conclusionis, posse affirmari idem objectum conclusionis sine memoria præmissarum, et immediate, et tunc deservire ad fundandum assensum fidei circa Incarnationem, vel eu­ charistiam. Hæc tamen responsio impu­ gnata a nobis est, et ex hoc ipso magis im­ pugnari potest : impossibile enim est, ut veritas conclusionis, quæ non nisi per me­ dium apparuit, nec postea ex terminis ap­ paret, sed solum creditur per speciem re­ lictam ex primo assensu genito ex præmissis, magis nunc credatur ct firmius, quam ipsa· præmissæ, quæ eam intellectui manifesta­ runt. Nam licet demus, quod postquam au­ disti a Petro, Joanncm esse mortuum, et ideo et mortem ipsam credidisti, et filium Joannis ejus hæreditatem possidere mortuo patre, nunc tamen fieri non potest, quod per speciem relictam ex primo assensu ma­ gis credas filium Joannis possidere hæredi­ tatem, quam ejus patrem esse mortuum, vel magis credas Joannem mortuum, quam credideris, vel credas, Petrum id dixisse, cum aliunde id tibi non constet. Similiter ergo in præsenti, si admittis, fidelem cre­ dere veracitatem Dei specie relicta, et fun­ data in argumento deducto ex creaturis, nec aliunde objectum illud ei constare, etiamsi postea credat fine memoria actuali medii ; non tamen poterit magis id credere, quam credat, vel crediderit veritatem ipsius medii, et per consequens non magis credit veraci­ tatem Dei, quam existentiam creaturarum, et earum dependentiam a prima causa, quæ ipsum induxit ad credendum Deum esse veracem. Hoc autem concedi non po­ test, cum firmius credamus Deum esse, ve­ racem, et mysteria fidei in ea vera citate fundata, quam veritates illas philosophicus, quæ arguunt existentiam Dei, et divina­ rum perfectionum. Non ergo evacuatur difficultas præsens ponendo postea assen­ sum illum sine memoria medii praecedentis, cum adhuc non possit esse firmior quam fuerit, vel esset nunc assensus medii unici, si iterum in memoriam rediret. Facilius ergo juxta supradicta negamw, assensum illum voracitatis Dei, prout ad fundandam fidem requiritur fundari in ar­ gumento ex creaturis deducto, sed potest aliunde haberi, quatenus ex terminis con­ stat, si Deus est, veracem esse, vel si Deus loquitur, vera loqui, ut explicuimus. Ut tamen melius explicetur assensus hic circa auctoritatem et veracitatem Dei, exa­ minare oportet difficultates aliquas, quæ ex dictis oriri possunt. Prima est, quia plure* sunt fideles, præsertim rustici, qui non ha­ bent evidbntiam de existentia Dei, hanc enim vix potest eximius philosophus evi­ denter demonstrare : et tamen rusticus ha­ bet assensum fidei sub ratione formali fidei; ergo ratio formalis fidei non est voracitas Dei evidenter cognita. Resp. licet non ha­ beat aliquis evidentiam de existentia Dei; mihi tamen satis verisimile esse raro con­ tingere, quod sit aliquis fidelis, qui independenter a divina revelatione non censeat Deum esse veracem saltem conditionaliter modo dicto ; ad hoc autem non requiritur demonstratio, qua evidenter probetur Deum esse; sed conceptus simplex quo intelligi tur, quid significetur per li Deus : scilicet, ens quoddam summe bonum et perfectum: quare vere nullus unquam etiam relictus suomet lumini dubitavit, quin si Deus lo­ quatur, loquatur verum : alioquin si de hoc dubitaret; etiamsi postea crederet Deum aliquid revelare, adhuc maneret cum for­ midine, ne forte Deus mentiretur, et vellet ipsum decipere. Fateor hunc ipsum assen­ sum non elici cum tanto fundamento a rus­ tico, quam ab homine docto, qui penetrat magis necessariam connexionem inter Deum; et primam veritatem : cœterum fatendum etiam est, hominem rusticum cum minori fundamento assentiri quandoque firmius eidem objecto; quia quo minorem ha het ca­ pacitatem ad examinandam vim rationum, eo minus formidat ab oppositæ partis argu­ mentis, et securius adhæret objecto, et fun­ damenta, quæ respectu hominis docti non sufficerent ad eliciendum assensum sine formidine, sufficiunt homini rustico ad assentiendum objecto omnino firmiter, et sine formidine. An vero ille assensus esset tunc evidens simpliciter, an solum ex parte subjecti, non multum contendam : satis est, esse assensum verum et sine ulla DISPUTATIO I, SECTIO VI. formidine, ut in ipso possit fundari fides. 1 lOi Addo tamen, si aliquis velit illum assen­ sum circa veracitatem Dei non esse clarum, sed obscurum, de hoc non multum esse con­ tendendum : nam sicut circa revelationem ipsam potest fieri assensus obscurus, et omnimo certus ac sine formidine, ex imperio voluntatis, ut videbimus ; sic facilius poteÎrit intellectus assentiri veracitati Dei sine ulla formidine per assensum non clarum, ]cum majora præcedant motiva ad judican­ dum Deum esse veracem, quam Deum reve­ lasse Incarnationem, et per consequens fa­ cilius possit voluntas imperare intellectui illum assensum sine formidine circa veraci­ tatem Dei. Ego tamen non video inconve­ niens in eo, quod in aliis saltem , ille assen­ sus, prout terminatur ad veracitatem Dei non sit obscurus, sed clarus. I lot Secundo objicitur, quia assensus , quo Bbjeclion. fljgg cre(iit Incarnationem, est certior omni assensu evidenti naturali ; ergo assensus In­ carnationis non potest fundari etiam partia­ liter in assensu evidenti voracitatis Dei : probatur cons, quia conclusio non potest esse certior quam præmissa cui innitur, sed e contra principium est certius conclusione. Resp. assensum Incarnationis esse certiorem omni alio assensu evidenti, a quo non pendeat ipse assensus Incarnationis, seu qui non eliciatur ab ipso habitu fidei, quæ major certitudo consistit potissimum in eo quod oriatur ab habitu infuso , et in eo quod in­ tellectus ex imperio voluntatis firmius adhæret illi objecto quam aliis, et ex modo adbærendi assentitur illi super omnia , ut dicemus disp. Ill, non tamen habet ille as­ sensus hanc majorem certitudinem si com­ paretur cum assensu evidenti, in quo fun­ datur, et qui elicitur ab ipso habitu fidei ; neque ex hoc sequitur dari aliquem assen­ sum evidentem naturalem certiorem quam assensum fidei ; quia assensus ad veracita­ tem Dei, licet sit evidens, censeo tamen esse supernaturalem, ot elicitum ab eodem ha­ bitu fidei ; cum enim idem ipse actus, quo credimus Incarnationem, debeat attingere intrinsece rationem formalem assentiendi, ut supra dixi, et supposui ex philosophia ; consequens est, ut illemet actus sit etiam assensus ipsius rationis formalis, et æquiva­ leat huic propositioni : « Verbum est homo, quia Deus est summe verax ; » qui quidem actus, quatenus tendit ad asserendam vera­ citatem de Deo, non est semper obscurus, 39 sed aliquando evidens ; totus tamen est snpernaturalis ; totus elicitus ab hahitn fidri, qui non potuit per se ordinari ad artum circa mysteria revelata, quin simul haberet virtutem eliciendi assensum circa rationem formalem assentiendi, seu circa motivum formale fidei, et denique totus ille actus eli­ citur ex imperio voluntatis inclinantis per piam affectionem ad adhaerendum toti illi objecto super omnia objecta. Quare licet fides assentiatur magis mysterio revelato, quam aliis objectis; non tamen magis, quam veracitati divinæ cognitæ immediate per actum etiam supernaturalem elicitum ab eodem habitu fidei. Dices : veracitas Dei sufficienter cogno­ scitur lumine naturæ : ut quid ergo debet cognosci per assensum elicitum ab ipso ha­ bitu fidei. Resp. fidem non posse perse eli­ cere assensum circa objectum materiale, quin assensus ille versetur intrinsece circa objectum formale, ut dictum est, quare Licet objectum formale partialiter cognosci possit lumine naturæ, necesse tamen fnit, quod idemmet objectum terminare posset actum supernaturalem : elevante habitu fidei ipsum lumen naturale, ut circa illud ob­ jectum tanquam circa principium fidei eli­ ceret assensum firmiorem, nobiliorem, et certiorem ac perfectiorem ad fundandum assensum mysterii revelati. Sicut etiam bonitas illationis, qua formaliter, vel virtualiter infertur veritas Incarnationis v. g. ex veracitateet revelatione Dei, cognoscitur et quidem evidenter ex terminis ; cognosci­ tur tamen per eumdem habitum fidei, ut postea videbimus, et per assensum etiam supernaturalem proportionatum summæ fidei certitudini. Sic ergo potest habitus fidei elevare intellectum, ut circa ipsam veracitatem Dei eliciat assensum superna­ turalem et perfectiorem ad fundandum assensum mysterii. Urgebis adhuc, quomodo potest intellec­ tus firmius assentiri illi objecto, nempe ve­ racitati Dei, quam alias assentiretur ; nisi accedat novum motivum ad assentienduin ? Resp. hanc majorem propensionem intel­ lectus sœpe provenire a voluntate inclinante intellectum ad assensum, vel dissensum fir­ miorem, ut agentes de ipso assensu obscuro fidei dicemus infra disp. III. Dices iterum, assensus elicitus ab habitu fidei est suapte natura obscurus : quia ha­ bitus ipse est obscurus, ergo assensus evi- <05 Veracitas Dei cnr deheat co­ gnosci per assensum elicitum ab habitu fidei ΙΟβ 40 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. cidens versatur propter concurrentiam cnm Habitus dons nunquam elicitur n fide. Resp. fidei elicit habitum fidei elicere ad minus duplicem alia concausa extranea fidei. At veroppra duplicem assensum : alterum circa voracitatem ; alte­ ordinatur ad assensum circa mysteria reveassersnm. lata, qui per se et essentialiter debet semper rum circa mysterium creditum. Secundus est obscurus, ut postea videbimus; et ab respicere motivum fidei , et per conseque» obscuritate hujus denominatur fides obs­ per se ordinatur ad assensum circa veracicura, sicut ab hoc etiam assensu denomi­ tatem Dei, quare non apparet, cur non pos­ natur fides : prior enim assensus non tam sit circa illam etiam seorsim versari, cum est fidei quam assensus principii fidei; a illa etiam sit objectum fidei per se. Exem­ quo magis habet ille habitus esse habitus plum autem esse potest in habitu charitatfe, primi principii, quam habitus fidei : neque qui sicut potest per se versari circa creatu­ novum est, habitum supcrnaturalem acci­ ras propter Deum amatas, ita potest perse pere potissimam denominationem a præciversari circa solum Deum, cujus bonitas pno actu ; ut de habitu spei, pœnitentiæ, est motivum per se, et essentialiter amandi et aliis solet communiter doceri. creaturas ex charitate. Non tamen potest , Petes, an possit aliquando habitus fidei versari seorsim circa motivum formale tem­ Habitus Odcî perantia?, licet aliquando simul cum tempe­ elicere assensum immediatum circa voraci­ au possit tatem Dei scorsim antecedenter ad assensum rantia possit concurrere ad actum aliquem elicere supcrnaturalem, quo velimus aliquod ob­ ûsscn-nm mysterii crediti. Resp. affirmative : cum immedia­ enim possit elicere assensum utriusque ob­ jectum simul ex motivo eharitatis, et ex tum circa jecti simul, formalis scilicet et materialis : motivo temperantiae , ut infra videbimus veracilatcm disp. II, sect, in, quia nimirum circa moti­ non video cur non possit elicere assensum Dei, scorsim ad circa formale solum, nam licet non possit vum temperantia· versatur solum per acci­ nssen'um elicere assensum circa objectum materiale dens propter conjunctionem cum virtute mysteiii scorsim propter dependentiam, quam habet temperanti® , a qua sola procedit ille actus crediti. materiale a formali ; formale tamen quod formaliter, quatenus est actus temperantis. Idem ergo in præsenti de fide dicendum est. non dependet a materiali, cur non poterit Quarto objicit Suarez in præsenti disp. terminare scorsim aliquem assensum elici­ Ill, sect, n, nu. 7, quia hæc veritas : Deus ® tum ab habitu fidei ? Sed contra objicies tertio quia etiam fides non potest dicere falsum, non est tam evidens 101 simul cum principio alio philosophico po­ ex terminis ut ab aliquibus negari non po­ Objectio in tuerit etiam doctis et catholicis ; aliqui test concurrere ad actum conclusionis theologicæ, qui licet non sit actus proprie fidei, enim, ut infra videbimus, docent Deum de prout versatur circa ipsam conclusionem, potentia absoluta posse dicere falsum ; ergo sed actus theologi® ; est tamen actus fidei non potest in illa evidentia fundari certitudo prout versatur etiam circa voracitatem, et fidei. Hoc argumentum instat manifeste revelationem Dei, et circa principium reve­ contra ipsum Suar, quia sive voracitas Dei latum, ex quo partialiter infertur illa con­ cognoscatur evidenter, sive obscure; ille clusio : et tamen fides non potest scorsim tamen, qui semel negat Deum esse infinite elicere assensum circa principium philoso­ veracem, non potest simul etiam actu ob­ phicum, quod attingit etiam intrinsece ille scuro credere infinitam veracitatem Dei; actus : ergo ex eo quod fides possit elicere ergo non potest simul credere aliquod my­ actum circa mysterium revelatum propter sterium fidei propter infinitam veracitatem veracitatem Dei, non infertur, quod possit Dei, ergo non minus in ejus sententia amit­ seorsim tendere circa solam veracitatem tere debet fidem, qui negat veracitatem Dei, Dei. Respondetur negando conseq. diverso quam in nostra, et omnes debemus fateri, enim modo ordinatur fides ad assensum illos auctores negantes infinitum veracita­ unius, et alterius objecti : nam ad assen­ tem Dei deficere in aliquo requisito ad ve­ sum circa principium illud philosophicum rum assensum fidei habendum , si fides ordinatur solum per accidens, quatenus habet pro objecto formali infinitam veraci­ cum principio philosophico potest inferre tatem Dei sive clare sive obscure cognitam, conclusionem ex illo principio, et ex alio sive mediate sive immediate creditam, sal­ revelato , quare non oportuit, quod fides tem quamdiu actu habebunt illum errorem haberet virtutem ex se , ut versaretur circa contrarium, licet propter invincibilem ignoillud principium , circa quod solum per ac- rantiam non peccarent. Quare dici potest, DISPUTATIO I, SECTIO VI. quod non habebant actum fidei divinæ, dum actu habebant illum alium errorem in mente, vel quod habebant duo judicia de objectis contradictoriis, quæ quidem quando non sunt omnino clara, sed cum aliqua con­ fusione, esse possunt, ut contingeret in ru­ stico, si propter revelationem fictam Dei, crederet Deum non esse summe veracem. 109 Quinto idem Suar. n. 5, objicit S. Th. in ibjectio v. pr(pSenti q. n, art. 4, ubi docet,necessarium fuisse, revelari nobis per fidem etiam ea quæ per rationem cognosci possunt, ut hæc ipsa certius credamus. Resp. ibi S. Th. agere de cæteris omnibus, quæ non sunt principia fidei, qualis est existentia, poten­ tia , universitas Dei, etc. ipsam autem veracitatem Dei conditionaliter saltem de­ bemus aliunde cognoscere, quam ex reve­ latione, ut diximus, licet non per actum naturalem, sed per actum supcrnaturalem elicitum ab eadem fide, ut fundamentum et principium totius fidei. 110 Sexto objici potest, quia ipsamet veracibjcciio vi fas [)p| cmditur propter revelationem : nam in Scriptura etiam revelatur Deum esse in­ finite veracem : ergo veracitas creditur propter aliud, non ergo resolvitur ultimo fides in ipsam veracitatem. Resp. tunc credi veracitatem non eodem modo, sed diverso cognitam : alioquin enim syllogismus fidei esset in duobus solis terminis nempe, veracitate, et revelatione. et conclusio esset eadem cum majori præmissa, quæ omnia sunt absurda. Dicimus ergo syllogismum esse in tribus terminis, quia conclusio cre­ dita non est eadem cum majori. Syllogis­ mus enim debet hoc modo formari. Quid­ quid Deus dicit, est verum ; sed Deus dicit, quod quidquid Deus dicit est verum, ergo verum est, quod quidquid Deus dicit est verum : ubi illud verum quasi reflexe appli­ catum ad illud dictum Dei, est alius termi­ nus : non enim requiritur quod tres termini sint realiter distincti, sufficit distingui se­ cundum modum concipiendi, quo pacto dis­ tinguuntur in præsenti verum reflexum a veritate directa, cui applicatur, quod dico verum est omne dictum Dei esse verum, atque ideo non creditur veracitas directa propter veritatem , sed veracitas quasi re­ flexa propter veracitatem directe cognitam. IU Septimo objici potest, quia si fides potest bjeclio credere seorsim veracitatem Dei actu super­ vu naturali, et assensu super omnia, non resol­ vendo illum assensum in ullam revelatio- H nem : ergo ex actu illo potest moveri ad diligendum Deum super omnia propter per­ fectionem veracitatis, et per consequens poterit homo dilectione illa justificari, ante­ quam credat aliquid propter revelationem et per consequens absque eo quod alapiid credat Deo. Consequens autem videtur ab­ surdum, quia ad justificationem requiritur fides, fides autem non datur, proprie lo­ quendo, nisi quando aliquid Deo credimus, Resp. negando ultimam sequelam, quod scilicet absque fide alicujus rei revelatæ pos­ sit homo justificari : quia ut infra videbi­ mus agentes de fidei necessitate, ad minus requiritur fides Dei remuneratoris ad exci­ tandam spem, sine qua est impossibile moraliter, quod homo moveatur efficaciter ad transeundum a statu peccati ad statum gra­ tia; ; non ergo sufficit de facto assensus solus circa veracitatem Dei ad excitandum effica­ citer actum dilectionis Dei super omnia, quo homo justificetur. Sed neque etiam in ho­ mine justo sufficit ille assensus circa veracitatem solum ad dilectionem Dei super om­ nia : diximus enim, assensum illum primum esse solum conditionatum, nempe si Deus loquitur, verum loquitur, non sufficit autem ad dilectionem absolutam Dei assensus, et cognitio solum conditionata de ejus perfec­ tione. Sed contra urgebis, quia ex hac duplici proportione « : Si Deus est, est verax, » seu « si Deus loquitur verum dicit, nec potest men­ tiri, » et rursus, « Deus de facto loquitur, et dicit Incarnationem : » quæ est altera præ­ missa fidei, sicut potest inferri, « ergo vera est 1 ncarnatio; »ita etiam inferri potest, « ergo Deus de facto est verax, et non potest men­ tiri : » ex quo actu absoluto poterit jam homo moveri ad dilectionem Dei absolutam, cum absolute jam credat, Deum de facto non posse mentiri : et tamen etiam in hoc casu nihil credidit Deo. cum objectum conclu­ sionis non crediderit quia revelatum est. sed quia sequitur bene ex illis duabus pnemissis. Responderi adhuc potest, nec etiam eo modo deduci posse conclusionem aptam ad eliciendum actum dilectionis Dei. prout oportet ad salutem, etiam in homine jam antea justificato : quia ad conclusionem illam deducendam pra*cedere etiam debet cognitio bonitatis illationis, quæ non erit apta ad assensum conclusionis super omnia, nisi ipsi etiam bonitati illationis fhndetur con­ clusionis assensus, ut infra dicemus. Ad hoc hj 42 ΠΕ VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. autem requiritur pia affectio voluntatis, quæ imperet talem modum assentiendi super omnia : et quidem voluntas non potest pru­ denter imperaro talem modum assentiendi super omnia, nisi ad credendum Deo, cui oh surpremam auctoritatem debetur assensus super omnia in iis, quæ dicit, et per conse­ quens hic modus assentiendi super omnia debet reservari in iis, quæ Deo credentur. Cum ergo bonitas illa illationis non creda­ tur Deo, nec deserviat ad credendum Deo, quia in conclusione illa nihil Deo creditur, non potest prudenter voluntas imperare assensum illum super omnia. Si autem vo­ luntas imprudens sit, non erit supernatoralis, nec assensus subsequens erit supernaturalis, atque ideo non erit aptus ad hoc, ut sequatur ex ipso dilectio supernaturalisDei. Denique quomodocumque imperetur assen­ sus ille conclusionis, non erit supernaturalis, quia neque est assensus fidei, nec deser­ vit ad generandum assensum fidei, et Deus noluit concurrere ad actus supernaturales intellectuales, nisi ad actus fidei, vel ad eos, qui prærequiruntur ad fidem, ut suppono ex materia de gratia ; voluit enim fidem solam esse principium totius meriti in or­ dine ad salutem æternam. 113 Hinc autem obiter infero, cur possimus Cur non credere super omnia ex terminis ipsis veraPcredere c’tatem Dei, seu Deum esse summe verasuper cem, et non possimus credere super omnia omnia ex ex terminis, Deum esse omnipotentem vel terminis æternum, etc., cum non minus constet ex esse terminis unum, quam aliud. Dico enim, omnipoten- physice loquendo, utrumque credi posse tem, cum super omnia ex terminis, accedente imperio possimus voluntatis imperantis talem assensum super curn^wc omnia : voluntas tamen non potest licite veracem, est, esse eamdem obligationem credendi super omnia verneitatem Dei. ut poMifflS pariter credere quod Deus dicit. Omnipotentia autem, æternitas, et alia attributa non sunt ratio formalis credendi Deo, ideo neque est obligatio ea objecta credendi super omnia, nisi ut revelata a Deo, neque etiam id licitum erit, quia tunc non crederemus Deo, nec ille assensus ordinaretur ad cre­ dendum Deo, cui non credimus,quiaæteraw est formaliter, sed solum quia est summa veritas in cognoscendo et in dicendo. SECTIO VII. Explicatur, quomodo fides resolvatur ultima in revelationem Dei sistendo vn ipsa. Diximus, duplicem esse rationem formalem partialem cui ultimo fides innititur scilicet, Deus est prima veritas, et Deus ita dixit. Vidimus etiam, qualiter ille prioressensus sit immediatus et independens a revelatione. Nunc restat videre, an secundus ascensus sit etiam immediatus, vel propter aliud medium. Videtur enim esse mediatus, cum non constet ex terminis Deum reve­ lasse Incarnationem. Si autem mediatus est, videtur resolvi in testimonium humanum, cum non possit reduci ad aliud testimonium divinum sine processu in infinitum. Hic nodus nunc , qui maximus est, dissolvendus nobis restat. Pro solutione suppono, revelationem esse aliquo modo rationem formalem sive proxi­ mam, sive etiam ultimam; neque enim intelligo quod aliqui dicunt, scilicet primam veritatem esse totam rationem formalem, imperare assensum ex terminis super omnia revelationem vero, non esse rationem for­ circa alia attributa, sed solum circa vora­ malem, sed solam applicationem, quatenus citatem et auctoritatem Dei, quia hic modus per illam applicatur divina auctoritas huic assentiendi super omnia reservari debet, ut articulo.Hoc, inquam,non intelligo,quia ego diximus, ad credendum Deo propter supre­ non minus assentio mysterio Trinitatis, quia mam ejus auctoritatem, sicut dilectio super Deus revelat, quam quia Deus est prima ve­ omnia reservatur Deo propter infinitam ritas, nec minus me movet unum quam aliud, ejus bonitatem : quare sicut non possumus sed utrumque se habet per modum duplicis licite amare super omnia aliquid præter præmissæ formalis, vel victualis ad creden­ Deum, ita non possumus licite credere no­ dam Trinitatem; quare non video, quo­ bis, aut alteri aliquid super omnia, nisi soli modo assignetur sufficiens discrimen inter Deo. Quia vero non possumus credere Deo unam præmissam et aliam, ut una sit ratio super omnia id, quod dicit, nisi credamus formalis, alia vero solum sit conditio ; nisi etiam super omnia ipsum esse summe vera­ velis frustra reddere difficilem, sicut ’same fieri solet, et inintelligibilem doctrinam cem, cum non possit magis credi conclusio, quam motivum formale cui innititur, hinc theologicam. Quod si aliquando S. Th. do- ah DISPUTATIO I, SECTIO VII. I I I I cet, primam veritatem esse objectum for­ male totale fidei : intelligendus est secun­ dum quod ipse docet infra, q. v, art. 3, in cap. Objectum formale esse primam verita­ tem prout continetur in doctrina Ecclesiæ : hoc est, prout adjunctam cum revelatione actuali. JJ5 Dices, quando eligo medicinam ad salu­ tem, vere eligo illam quia utilis est: et tamen ipsa utilitas non est objectum formale, nec etiam partiale electionis, sed tota ratio formalisestbonitasfinis, ergo licet credam Trinita­ tem , etiam quia Deus revelat, adhuc re­ velatio poterit non esse ratio formalis cre­ dendi. Resp. negando cons. Ratio discrimi­ nis est, quod utilitas medii, licet aliquo modo sit ratio formalis immediata et proxima ; non est tamen ultima : nam ipsamet utilitas amatur etiam non propter se, alioquin esset finis, sed propter bonita­ tem finis ; ideo non est objectum formale simpliciter ; at vero revelationem credimus non quidem quia Deus est prima veritas; nam licet Deus non esset prima veritas pos­ set loqui et affimare aliqua objecta ; crediAn revela- mus ergo dari revelationem ipsam indepenlienem donter ab eo quod credamus Deum esse immihte *n^n’tum veritatem ; ergo prima veritas non I ioseipsa? est adæquata ratio formalis fidei, sed ali­ quid addendum est. Restat tamen difficul­ tas , an revelationem credamus propter aliud, an solum immediate in se ipsa. Hô Ut igitur hæc difficultas, quæ maxima est in hac materia, dissolvatur, dicere pos­ sumus, assensum illum, quo credimus Deum hoc revelasse, esse immediatum et ex ap­ prehensione terminorum, sicut solent esse assensus primorum principiorum : non ta­ men esse assensum evidentem, sed obscu­ rum, licet certum et supernaturalem, elicitumque ab habitu fidei, tanquam primum etiam principium ejusdem fidei. Habet enim habitus fidei virtutem eliciendi assensum non solum circa mysteria revelata, quæ se habent sicut conclusiones, sed etiam circa Fidei liabi- principia ipsa, et sicut sect, vi, diximus eli­ tes elicit cere assensum circa veracitatem Dei, quæ 1res asse n- eS| unum principium fidei, quo movetur ad sos distine1 , x · X· X x 1· tesrealiter credenda mystenn , sic etiam potest elicere vel virtua- assensum circa revelationem ipsam, quæ ,i,er est aliud principium ipsius fidei. Nam licet, loquendo de habitibus acquisitis, diversus sit habitus principiorum et habitus conclu­ sionis, ut communiter circumfertur : habi­ tus tamen fidei, qui est infusus et datur ad 43 modum potentia», idemmet extenditur ad assensum principii et ad assensum cnneluc,lusioni». Quare habitus fidei elicit tres assensus distinctos realiter, vpI virtualité! omnino diversos. Primus est assensus im­ mediatus aliquando evidens, quo judicat Deum esse primam veritatem, de quo dixi præcedenti sect. vi. Secundus est assensus etiam immediatus semper obscurus, sed cer­ tus, quo judicat, Deum revelasse Trinita­ tem, v. g. de quo assensu nunc agimus. Tertius denique est, quo judicat Deum esse trinum , qui est obscurus et mediatus, nempe innitens aliis duobus : et hic tertius appellatur potissimum actus fidei, licet etiam secundus sit actus credendi, et ad quem potissimum indigemus pia affectione, nam si semel credimus Deum recelasse hoc vel illud mysterium , facile erit credere ipsum mysterium. Hunc modum dicendi suadet mihi tum difficultas aliarum sententiarum, quam jam vidimus, et eamm auctores fatentur recur­ rentes ad mysteria, ut eas nobis persua­ deant : tum præsertim exemplum fidei hu­ mana?, quam in omnibus, quoad fieri possit, imitari debet fides divina, ablatis imperfec­ tionibus. Quando ergo fide humana aliquid credimus propter auctoritatem Petri qui id affirmat et testatur ; non minus dicimur niti auctoritate et testimonio Petri . ac resolvere fidem nostram in Petri testimo­ nium, quam in testimonium Dei, quafldo credimus fide divina; quamvis enim firmior sit assensus fidei divinw quam humans ; hoc tamen provenit ex majori auctori te Dei, cui nitimur, quam hominis : cæterum quoad modum sistendi in auctoritate dicentis, eo­ dem se habet intellectus in utraque fide, ut constat experientia : nec aliud a nobis exi­ git Scriptura et Patres, nisi ut credamus propter testimonium Dei , sicut solemus credere propter hominis testimonium, ad­ dita solum majori firmitate assensus, prout exigit major auctoritas loquentia. Sic enim arguit Apostolus Joannes ad exigendam fidem nostram epist. I, c. v, 9. Si testimo­ nium hominum accipimus, testimonium Dei majus est, et ipse Christus, Joann, vin, 17, arguit similiter ex fide, quæ adhibetur duo­ bus testibus, ut adhiberetur etiam fuies Patri, et sibi testificantibus. Et in lege ve­ stra. inquit, scriptum est quia duorum homi­ num testimonium verum est. Ego sum, qui testimonium perhibeo de meipso, et teslinur 44 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. nium perhibet de. me, qui misit me Pater. Dei, vel illusio dæmonis : potest tamenine. videntor credere, quod sit revelatio Dei, Unde si res fidei nostræ credamus propter testimonium Dei firmissime, eodem modo, potest id contingere in voce et revelatione quo credimus fide humana propter testimo­ mediata : potest enim homo formidare, an hoc sit nuntium Dei, an hic Propheta πμ nium Petri, addita majori illa firmitate, nemo potest negare, quod fides nostra re­ sus sit a Deo , et an Deo, et an Deus loqua­ solvatur sufficienter in auctoritatem et te­ tur per ipsum : potest etiam homo inevi­ stimonium Dei : nec enim unquam a nobis denter judicare , hanc esse vocem Dei exigitur, quod magis resolvatur fides nostra loquentis mediate per istum nuntium:qui in testimonium Dei, quam fides humana in assensus esse potest immediatus : et in ipso testimonium hominis cui credimus, neque potest fundari fides mysterii revelati ; quod ad id asserendum est ullum probabilitatis magis constabit et explicabitur solvendo vestigium, cum verum sit in toto rigore, et difficultates, quæ contra hunc dicendi mo­ proprietate, quod per fidem humanam cre­ dum fieri possunt. Igitur adversus hanc doctrinam primo dimus Petro , et ducimur ejus auctoritate ac testimonio, sicut verum est dicere hoc objici potest, quia si ille assensus sit im- r.: ipsum de fide divina respectu testimonii mediate ex apprehensione terminorum, divini. ergo est evidens et clarus, ergo assensus Videndum ergo est, quomodo se habeat etiam mysterii revelati erit evidens, cum 118 Fides fides humana in ordine ad testimonium ho­ inferatur ex duobus principiis evidentibus, (j humana minis credendum, an, scilicet, resolvamus Resp. negando primam conseq. quia licet ille M quomodo assensus sit immediatus et ex terminis, non n se hibcal illud in aliud motivum, an vero sistamus in in ordine ad illo. Quando v. g. credo Petro testant! Pau­ est tamen evidens : quod non est novum, testimo­ lum obiisse, an tunc assensus, quo judico, aut singulare in assensu fidei; intellectus nium ho­ Petrum id testari, sit immediatus, an me­ enim lumine naturæ assentitur pluribus minis credendum diatus propter aliquod aliud motivum. Et principiis ex apprehensione terminorum, quidem negari non potest, plerumque esse non quidem evidenter sed solum probabi­ assensum immediatum, et sæpe evidentem, liter, ut probavi in lih. Posteriorum. Alio­ aliquando obscurum et inevidentem. Quando quin nullæ essent conclusiones probabiles, enim audio ejus vocem clare, quam aliunde nisi darentur prima principia probabilia, ex optime agnosco, videtur esse assensus evi­ quibus inferrentur. Dices, conclusionem dens evidentia physica , quo judico Petrum probabilem posse inferri ex principiis evi­ loqui : aliquando vero est minus clarus, ut dentibus, esse tamen probabilem, quia ipsa si audiam vocem Petri distantis, vel videam consequentia, seu bonitas illationis non con­ scripturam ipsius ; possum enim in utroque stat evidenter. Sed contra, ergo jam saltem casu formidare, an vere sit vox, vel scrip­ concedis posse præcedere assensum solum tura Petri : video tamen tantam proportio­ probabilem circa ipsam bonitatem illationis. nem et similitudinem cum voce et scriptura De hoc ergo assensu prævio inquiro, an sit Petri, ut licet non habeam claritatem et mediatus, vel immediatus ? Si immediatus, evidentiam, probabilissime tamen possim as- ergo jam concedis aliquem assensum imme­ sentire, quod hœc sit vox, vel scriptura Pe­ diatum probabilem, qui fiat immediate ex tri. Similiter ergo vox Dei loquentis posset apprehensione terminorum, quod contendi­ aliquando clare et evidenter audiri ; et tunc mus. Si vero ille assensus sit mediatus, redit assensus ille esset immediatus et evidens de idem argumentum, an sit probabilis, quia locutione Dei. Plerumque tamen non ita infertur ex principiis probabilibus, an quia clare auditur, sed obscure, præsertim infertur per illationem, quæ solum cogno­ quando Deus loquitur per nuntios vel scatur probabiliter, et rursus de hac. secunda ministros, et tunc quidem licet obscure et cognitione inquiram, an sit probabilis im­ inevidenter, possumus tamen immediate mediata, et sic in infinitum donec veniamus credere illam esse vocem, seu nuntium, aut ad aliquam primam propositionem imme­ scripturam Dei : nam sicut quando Deus diatam, cui intellectus probabiliter assenloquitur, et revelat immediate alicui ali­ tiatur. Ratione etiam a priori probatur quia quod objectum, potest id facere per revela­ tionem inevidenter cognitam, de qua possit assensus immediatus est, qui generatur ex apprehensione connexionis inter extrema homo dubitare, vel formidare, an sit vox DISPUTATIO I, SECTIO VII. illius propositionis sine alio medio : potest pria sententia, motiva illa quæ præcedunt autem contingere, quod apprehensio non actum fidei sufficere px se, ut intellectus ex ostendat clare illam connexionem , sed cum illorum apprehensione eliceret assensum formidine, et per consequens sufficiat ad immediatum, quo probabiliter assentiretur generandum assensum cum formidine, licet huic principio : Deus revelavit Incarnatio­ immediatum. Imo Aristoteles definiens opi­ nem : sufficiunt item, ut intellectus judicet nionem; non egit de mediata, sed de imme­ reflexe ex apprehensione eorum, licet non diata; quæ est imprimis fons et radix totius appareat evidenter revelatio, apparere ta­ probabilitatis. Sic enim dixit in Poster, cap. men evidenter credibilitatem revelationis, xxvi. « Opinionem esse acceptionem imme­ id est, voluntatem posse prudentissime im­ diatae propositionis non necessariæ. » Et perare, quod ille assensus immediatus fiat idem docet primo Rhetoricorum ad Theo­ sine ulla formidine. Quo supposito, voluntas dectem cap. ii, et ad Alexandrum cap. vu per piam affectionem prohibet formidinem et xv, nemo ergo negare potest, dari aliqua illius assensus ; et tandem adjuvante habitu prima principia, quæ ex terminis cognoscun­ fidei, elicitur ille assensus immediatus, quo tur non evidenter, sed opinabiliter, vel ob­ ex apprehensione extremorum credimus sine scure, ut notavit etiam Jacobus Granado in evidentia, et sine formidine Deum revelasse I, II, in materia de actibus humanis tr. χπ, Incarnationem. disp. iv, n. 1 et 2. Adhuc tamen restat difficultas, et sit ter122 121 Sed contra hanc solutionem objici potest tia objectio; quomodo possit ille assensus Objectioni Objectio π. secundo : ergo ille assensus, quo fides credit esse immediatus : quia nullo modo constat ^ssensus • r. , huic pnnex ipsis terminis Deum revelasse; non est ex terminis, Deum revelare Incarnationem, cipio : certus; sed solum probabilis; alioquin si sed hoc debet cognosci per aliud; nempe, Deus revequia Ecclesia id proponit, quia miracula 'avit ^ncaf' esset certus esset evidens cum sit ex termix. . * .’ nationem : Assensus n'3 manifestus. Resp. negando cons, bene confirmant, martyres testantur, etc., ergo qnomodo Odei an sit enim stat, illum assensum esse certum, et non est assensus immediatus, sed mediatus. po-«it Mrlasi> tameu esse obscurum. Quod in omni sen­ Pro solutione adverte, revelationem Dei esse imme" tentia admittendum est : nam ommes con­ aliam esse immediatam, qua Deus imme- Revelatio cedere tenentur intellectum ad assentien­ diate aliquid revelat, aliam esse mediatam, Dei duplex, dum certo rebus fidei indigere aliquo seu notitiam quæ ad nos venit ex revela­ motione prævia ex parte voluntatis impe­ tione immediata aliis facta. Priorem reve­ rantis illum assensum, ut infra videbimus : lationem videntur exigere in singulis ad seclusa autem hac motione voluntatis, licet assensum fidei hæretici nostri temporis, appareant motiva omnia, quæ dantur ad dum dicunt, regulam fidei esse instinctum, credendam revelationem Dei ; intellectus et spiritum internum uniuscujusque. Poste­ tamen sibi relictus solum posset elicere riorem nemo catholicus negat ; necessarium assensum probabilem, quo judicet Deum enim omnino est nobis ad credendum fide illud revelasse ; posset item judicare evi­ Christiana, quod mysterium nobis propona­ denter illa motiva esse tanti ponderis, ut tur tanquam a Deo alicui immediate reve­ licet evidenter non ostendant factam esse latum ; et licet Deus non loquatur nobis im­ revelationem, sufficiant tamen ut voluntas mediate, loquitur tamen aliquo modo per os prudentissime possit imperare assensum illorum, qui mysteria sibi revelata propo­ illum revelationis obscurum, qui alias eli­ nunt, nam multifariam, multisque modis Deus Htbr. i, i. ceretur cum formidine, elici sine formidine, loquitur, ut dixit Paulus. Nec novum est et cum adhæsione firma ex parte intellectus, appellare locutionem Dei hanc locutionem neque enim novum est, quod intellectus fir­ mediatam ; sic enim appellatur sæpissime mius adhæreat alicui objecto ex determina­ in Scriptura, Ps. xliv, 2, hac de causa dixit tione voluntatis, quod infra latius explican­ David, Lingua mea calamus scriba velociter dum est; nunc autem satis est supponere, scribentis. Lue. i, 70. Sicut locutus est per os quoad hoc difficultatem esse communem, et Sancturum. Act. i, 16. Sicut prodicit Spiri­ cum omnes respondere debent, assensum tus Sanctus per os David, etc. Hinc omnes illum, quando alias a solo intellectu fieret fideles dicuntur audire Deum. Joann, vi, alius actus probabilis, elici certum ex impe­ 45. Omnis, gui audivit a Patre, et didicit, ve­ nit ad me; et prius dixerat: Erunt omnes do- Joa/It n>id. rio voluntatis prudenter proliihentis formi­ dinem. Hoc ergo supposito, addimus ex pro- cibiles Dei, ideo etiam vocantur oves, 46 DE VIRTUTE EIDEI DIVINÆ. Joann. x,27. Ores mea, vocem meam au­ diunt; quod si audiunt Drain, ergo Deus illis loquitur, non enim possumus audire nisi nohis loquentem. Loquitur autem, sicut expedit Deum loqui cum hominibus perci­ pientibus objecta per sensus materiales , nimirum taliter proponendo mysteria, talia miracula operando, ut non solum auribus, sed visu etiam percipiamus vocem Dei loMiracula quentis n obi scum. Ideo enim Paulis ad sunt Hcbr. n, 4, miracula dixit esse quamdam Dei quædam Deiloculio. locutionem Contestante, inquit, Deo signis et portentis: ubi Theodor, ait, « Deum per mira­ cula ferreprædicationistestimoniiim. » Sunt ergo miracula ipsa aliquo modo vox Dei, unde August, epist. xux, q. vi. absolute dixit, « Deus mirabilibus operibus loquitur. >» Sive hanc velis appellare vocem, sive melius lit­ teras, vel nutus, quibus nobis suos concep­ tus exprimit: quare sicut, quando lego epistolam amici, immediate ex visione Scrip­ turae quam cognosco, judico amicum meum loqui, et licet aliquando formidarem, an esset scriptura ejus ; adhuc possem probabi­ liter id judicare per assensum immediate ortum ex apprehensione illorum characte­ rum, quæ probabiliter ostendit esse charac­ teres mei amici : sic etiam considerans mi­ racula et signa, quibus Deus mihi loquitur, licet non videam clare esse litteras, vel vo­ cem Dei , apparet tamen id obscure, seu immediate, et cum tanta proportione, ut prudenter imperet voluntas eum assensum immediatum elici absque ulla formidine. 123 Dices, illum assensum esse mediatum, quia præsupponit hunc discursum : « Omnis testificatio taliterfactaestlocutioDei: hæcest testificatio talis ; ego hæc est locutio Dei.» Resp negando antec.sicut enim quando audio Petrum : non discurro : « omnis vox talis est vox Dei, hæc est talis ergo; » sed comparo im­ mediate vocem quam audio, cum idea vocis Petri ,quam habeo: et dico, «hæc est sicut illa,» seu«hæcest vox Patri sicut illa : » sic etiam in præsenti, quando video proponi mihi mys­ terium Incarnationis ut revelatum a Deo, et proponi cum tanta copia miraculorum, mar­ tyrum, doctorum, cum tanta concordia sæculorum, conformitate cum ratione, etc., com­ paro istam propositionem cum idea, quam habeo de locutione mediata Dei ; et licet non evidenter, judico tamen ex terminis: talis modus proponendi, est omnino modus dignus Deo, quod judicium potest esse immediatum, ut dixi, sicut quando video albedinem, judico immediate esse albedinem comparando illud objectum cum specie et idea quam habeo de albedine; itaque licet non omnes possimm credere propter revelationem Dei nobis im. mediate factam: omnes tamen possumus credere propter revelationem mediatam: hoc est, quia nobis hæc doctrina ex parte Dei proponitur, seu quia est nuntium Dei, vel doctrina divina: etquidemnon minorem habet infallibilitatem hoc motivum , quam revelatio immediata Dei; non enim est mi­ nus impossibile, quod sit falsum id quod ve­ re nobis dicitur ex parte Dei, seu tanquam nuntium Dei, vel doctrina divina, quam quod sit falsum id quod vere et immediate nobis revelatur a Deo ; quare non erit mi­ nus infallibilis fides nostra ex parte motivi, si credat Incarnationem ; quia est doctrina Dei, seu quia nobis proponitur ex parte Dei, quam si crederet quia Deus immediate re­ velat. Hoc ergo supposito, ad objectionem re­ spondeo, non constare quidem ex terminis te clare et evidenter Incarnationem; constare _■ tamen obscure ; quia inter Ecclesiæ propo- 01 sitionem tot miraculis confirmatam, testifi- ά catam a martyribus, acceptatam a doctis et probis, etc., ex una parte, et inter locutio- 2 nem mediatam Dei ex alia, quæ sunt duo ώ extrema illius propositionis, licet non appa­ reat evidenter, apparet tamen obscure tanta connexio, ut ex ipsa connexione extremo­ rum possit intellectus immediate assentiri, et accedente imperio voluntatis, possit etiam sineformidine dicere: « hæc est doctrina Dei,» seu:« hoc proponitur exparte Dei. » Itaque non assentitur intellectus, discurrendo et inferendounumexalio,etdicendo: «hæcestDei revelatio, quia Ecclæsia auctoritate humana proponit, quia miracula confirmant,»etc.Sed considerat ex una parte totam illam Eccle­ siæ propositionem, martyrum testimonium, miracula, etc. tanquam unum extremum illius assensus, et ex alia parte doctrinam Dei, et comparat inter se sine ullo discursu hæc duo extrema, inter quæ invenit tantam connexionem, ut ex ipsa apprehensione et comparatione extremorum sine alio discursu possit elicere assensum immediatum, quo dicat : « hæc est doctrina Dei, » seu, « hoc proponitur mihi ex parte Dei. » Dices iterum, licet Deus lomjatur mihi aliquo modo per os Ecclesia, ρβΓ mira­ cula, etc ego tamen non audio Ecclesiam immediate, nec video miracula aut DISPUTATIO I, SECTIO VII. Martyria martyria, etc. Sed hæc omnia audio a paimiraculA rentibus, vel lego in libris ; ergo si hæc omInuiusDei n’a aunt ^ocu^io mediata Dei, ego non audio immediate eam locutionem; ergo ego non possum immediate judicare, quodDeusmihi mediate loquitur, sed ad summum credam, Deum mihi mediate loqui, quia id audio a parentibus, vel invenio in libris, etc. Resp. sicut miracula, et martyria, etc., fuerunt aliquo modo voces et nutus Dei, quibus lo­ quebatur videntibus illa signa, et martyleoshibet r’a» e*c·’ s*c Paren^es> magistri, libri, mnltiplex tota hæc notitia de illis omnibus, quæ ad os, et me immediate pervenit, est aliquo modo os multifa- [)ej per qUOj m jfoi me(ijate et aliquo modo loquTar loqui dignatus est ; itaque quando per libros, et prædicatores, etc., proponitur mihi suf­ ficienter doctrina fidei, perinde est ac si Deus mecum ageret, et eam mihi loquere­ tur : habet enim, ut prædixi, Deus multi­ plexes, et multifariam loquitur; huichoc mo­ do, et huic alio modo: uterque autem potest sine discursu ex apprehensione illius modi, quo sibi poponuntur mysteria fidei, judicare illam esse Dei doctrinam, seu illa sibi pro­ poni ex parte Dei, qui eam aliquando reve­ lavit. Urgebis adhuc, quia hic modus conci1 ' piendi Deum nobis loqui, et proponere hæc mysteria per os eorum qui nos docent, videtur valde metaphysicus, et alienus a rus­ ticis et pueris, qui simpliciter credunt mysteria, quando docentur a parentibus, vel parocho; nec tamen curant judicare Deum sibi loqui, dum ea mysteria sibi proponunkuticl an tur· ResP* s* rusticos et pueros attendarevera mus, sæpissime etiam censebimus eos non credant credere propter revelationem et auctorita,ρΓθΡιθΓ temDei; parochus enim solum dicit eis, tan Verbum Incarnatum , Christum mortuum Dei reve- esse, etc. , non dicit Deum hoc revelasse, lanbs. erg0 jpSj non credunt propter revelationem Dei illud mysterium, sed propter auctorita­ tem parochi, vel parentis ; et per consequens non faciunt actus fidei. Sed revera, licet ali­ quando ita contingat hujusmodi personas elicere actus meræ fidei humanæ; regulari­ ter tamen eliciunt actus fidei divinæ, quia licet non concipiant explicite revelationem Dei formalissime, concipiunt tamen confuse Mlnguunt doctrinam illam quasi divinam, et agnosnalicl eunt in ea aliquid supra humanum, et in'cburn”1* *e^*8unt *ta doceri per fidem, concipientes oqnenbm n°niine fidei aliquid numinis et divinitatis; de reboa quod sufficit ut confuse intelligant illam doc- 47 trinam nonessesicut alias, quæ oriuntur soIum ab hominibus; quamvis non audierint explicite eam doctrinam esse revelatam a Deo et credendam propter Dei revelationem. ... .1I .· Sic etiam dicere possumus hujusmodi personas, regulariter loquendo, quando audiunt proponi sibi ea mysteria, licet non intelli­ gant explicite Deum sibi loqui, concipere tamen confuse, eam doctrinam proponi sibi aliqua auctoritate plusquam humana, et pa­ rochum non loqui in propria solum persona : quod a posteriori colligitur, quia si parocho proponenti Incarnationem rusticus dissenti­ ret, negando id esse a Deo revelatum, con­ ciperet plane, se non solum peccare contra auctoritatem et fidem humanam parochi, sicut si dissentiret illi in aliis rebus huma­ nis; sed etiam contra aliam auctoritatem superiorem, et ideo formidat rusticus negare esse doctrinam divinam, quæ a parocho tra­ ditur, quia nimirum existimat, verba paro­ chi non sibi dici, ut solius parochi, sed ha­ bere aliquid plus in illa materia, quam in aliis. Hoc ergo ipsum quod rusticus concipit confuse, et crasso modo, concipit theologus magis explicite, intelligendo illam propositi­ onem externam mysterii esse propositionem ex parte ipsius Dei, qui aliquando revelavit illa mysteria fidei : neque enim debemus expectare a rusticis et pueris, quod tam exacte et explicite concipiant rationem formalem fidei, sicut theologi: et hoc qui­ dem in omni sententia admittendum est. Objicies ultimo principaliter contra conclusionem positam,quatenus dicimus ex terminis ipsis constare saltem obscure visis, miraculis, martyriis, etc. hanc esse doctri­ nam Dei, seu hoc proponi ex parte Dei : quia ponamus hominem, qui non sciat evi­ denter esse Deum, hic homo quaintumvis videat miracula, et alia motiva quomodo cognoscet ex terminis, illam esse doctrinam Dei, si non scit esse aliquem Deum ; cum igitur iste homo credat postea esse Deum ; quia ipse Deus per fidem id revelat, non potest ad hunc articulum credendum pr®supponi cum alio assensu immediato, quo ex terminis ipsis credat illam doctrinam sibi proponi ex parte Dei. Resp. licet aliquis antecedent*!* ignoret esse Deum : audita tamen ejus doctrina, eo modo quo credit illam esse doctrinam Dei, credit etiam esse Deum ; sicut licet ignores Petrum vivere et esse Roiute, si repente audias ejus vocem ; eo ipso judicas Petrum et pa. rechum toqnentem ',e rf,bus mere profanis m0| |^7 Objectio ultima, DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. 48 esse præsentem et loqui, et eo ipso vivere ; similiter ergo qui videt miracula v. g. ex quorum apprehensione constat, licet non evidenter, obscure tamen illam esse doctri­ nam divinam et plusquam humanam ; eo ipso potest credere esse aliquem Deum . cujus sit ea doctrina, quam audit, licet aliunde nesciret Deum existere. !28 Petes, qure connexio tanta appareat rusRnstloos tico, vel puero in simplici narratione parouniicjiidi- ω I parcntj9 cum doctrina Dei, ut ex apprehensione terminorum judicet illam esse doctrinam Dei? Resp. hanc esse difficultatem communem in omni sententia ; nam similiter rogabo ego, quæ motiva tanti ponderis adsint rustico, vel puero ignoranti miracula, mysteria etc. ut ex simplici nar­ ratione parentis judicet prudenter credenda sibi esse illa mysteria sine ulla hæsitatione, sane hæc eadem motiva, quæ tu dederis in hoc rustico, vel puero ad judicandum pru­ denter esse credenda mysteria : hæc eadem dicam ego apparere huic rustico, vel puero, quæcumque illa sint, ut credat hanc esse doctrinam Dei saltem confuso modo : quæ autem hæc sint et an sint vere sufficientia ad illud judicium ; dicemus postea disp. V, agentes de judicio credibilitatis, quod præcedit ad actum fidei. Pro nunc satis sit di­ cere non esse difficilius, quod rusticus ex illis motivis prodeat in assensum mediatum, quod propter illa judicet mysteria esse cre­ dibilia, quam quod ex eorum apprehensione prodeat in assensum immediatum, quo ex connexione extremorum judicet illam esse doctrinam Dei ; quem assensum licet prius eliciat probabilem, et cum formidine, pos­ tea accedente pia affectione, et habitu fidei, elicit certum, et sine formidine, licet obscu­ rum. 429 Petes, an per istum assensum, quo judico, Per istum Deum revelare hæc mysteria, seu hoc proassensum, poni ex parte Dei dicar scire, an credere quo judico revelationem? Resp. dici potius credere, tlonem Parochi . ®ss0 Dei Deum .. . .. . .... revelare fiuia ‘icet non ussentiar propter Dei testihæc myste- monium, quo hoc ipsum sit revelatum, sed ria, an immediate ex ipsis terminis ut dictum est ; dicar scire, · |uineri assentior obscure, et captivando revelatio- intellectum ad assentiendum sine forminem? dine, ideo dicor credere revelationem ; est tamen hoc credere valde diversum ab illo, quo credo Incarnationem ; quia illud prius est credere per modum primi principii, hoc autem posterius est credere per modum con­ clusionis et propter aliud. Per hoc tamen 49 DISPUTATIO I, SECTIO VIII. non nego, quin postea ipsam revelationem potius credere homini, hoc eat nuntio Dei, vultis credere, operibus credite, etc., et cap. loca possim credere propter divinum testimonium tabnj visicut alia fidei mysteria, quia etiam ipsa Eforlldcs xi, 15. Lazarus mortuus est, et gaudeo propter respondet nos credere non homini nt ho­ mini, sed quatenus in eo Deus loquitur, seu vos, ut credatis, ct cap. iv, 39. Multi credide ­ i«ol'i revelatio sæpe reflexe revelata est : nunc Deo in homine loquenti et in hoc etiam jia opera runt in eum propter verbum mulieris testimo­ autem solum agimus de illo assensu revesensu videntur intelligendi auctores ili i, qui inculosi, nium perhibentis, quia dixit mihi omnia, etc. lationis, qui necessario præcedit ad omnem tl aliquid Hæc enim omnia, et alia similia probant assensum fidei resolvunt partialiter saltem actum fidei, quo credatur aliquid propter neilnm in auctoritatem Ecclesiæ, prout Ecclesia gu­ bene ; opera ipsa et alia motiva non esse inqwm in ipsam revelationem. bernatur a Spiritu sancto, quomodo loqui­ nlioncm omnino excludenda ab assensu fidei; ct in Ex dictis in hac sect, infero primo, h®c tur Bannes in præs. q. i, art. i, dub. I. eodem sensu Ambr. serm. xv, de Epiph. omnia motiva extrinseca, prout mihi hic, Med. Ajala, Dur. Gabr. ct Almainus, quos dixit, « fidem auditu, et usu comparari, » et nunc proponuntur, esse partim rationem ubi de propositione doctrinæ, et de miracu­ affert Suar, in præs. disp, in, sect, x, n. 9, formalem fidei saltem partialem, partim J quæ doctrina vera esse potest in sensu ex­ lis visis loquitur, et ita S. Th. q. 2, art. ix, vero esse conditionem. Sunt quidem ratio p·, plicato, quatenus scilicet auctoritas Ecclesiæ ad. 3, agens de fidei motivo, inclusit etiam formalis, quia ex iis omnibus, ut mihi pronon consideratur præcise ut humana sed ut miracula dicens : « Ille, qui credit, habet ponuntur, integratur hic et nunc locutio * sufficiens inductivum ad credendum : in­ componens, et integrans organum media­ mediata Dei mihi facta, propter quam credo; « turn proportionatum. per quod in his cir­ ducitur enim auctoritate divinæ doctrinæ nam licet ego non credam Incarnationem cumstantiis intelligitur Spiritus sanctus miraculis confirmatæ, etc. Unde non leviter propter testimonium hominum, conside­ proponere mediate mysteria credenda. credit, cum habeat sufficiens inductivum ad rando illud prout præcise ab ipsis homini­ credendum. » In eodem etiam sensu Mi­ bus habet auctoritatem ; cæterum credo In­ chael Medina lib. v, de recta in Deum fide carnationem propter idem materiale testi­ SECTIO VIII. cap. xi, § ergo in fidei, dicit, eos qui audie­ monium hominum consideratum ut est bant Apostolos, debuisse credere, quia mi­ Solvuntur olite objectiones contra eamdem signum aut nutus saltem partialis, quo raculis testabantur eam doctrinam esse Deus mihi mediate proponit mysterium In­ sententiam. veram. Ratio autem est. Nam licet non in­ carnationis, et prout integrat hoc quod est trent hæc omnia tanquam motiva humana, Hanc sententiam hoc modo explicatam, hanc doctrinam proponi mihi ex parte Dei, nec suadeant auctoritate hominum, intrant 132 sicut qui audit prophetam aliquid propo­ tamen quatenus ex ipsis componitur et confla­ quam anno 1617, primo tradidi, impugnanentem; licet non credat propter verba pro· tur revelatio mediata Dei, seu hoc quod est runt postea aliqui, ct primus P. Hurtados phetæ, prout habent auctoritatem præcise in manuscriptis, his potissimum argumen­ proponi nobis exparte Dei illud mysterium, a propheta, credit tamen propter illa verba, tis, quibus oportet primo breviter satisfa­ sicut apparatus et comitatus, (pio legatus quatenus sunt verba Dei loquentis mediate cere. Primo, quia hoc videtur accedere ad regius venit ad Pontificem, ostendit illum errorem hæreticorum nostri temporis, qui per os prophetæ ; sic etiam nos credimus esse legatum regium ; et quidem quando resolvunt fidem Christianam in revelationes partialiter propter propositionem Ecclesiæ, loquitur, ego judico eum loqui ex parte sui privatas singulis factas. Resp. nihil nos ha­ non prout sunt præcise verba Ecclesiæ, et regis, non quidem propter auctoritatem fa­ Hæc doc­ bere commune cum illis : nos enim non trina non sistendo in ejus auctoritate, sed prout sunt mulorum, qui ipsum comitantur sistendo in exigit spi­ exigimus ad credendum, revelationem im ­ nuntium Dei, seu prout ex illis verbis inte­ ipsis, sed quia ex terminis mihi constat, ritum mediatam internam, vel spiritum privatum gratur hoc quod est mysteria proponi mihi orationem cum tanto apparatu et talibus privatum internum, sed solum quod doctrina credenda internum, mediate ex parte Dei. Deinde hæc eadem N circumstantiis factam, esse orationem legati motiva sunt conditio etiam ad assensum regii, et non privati hominis; sic etiam cx proponatur nobis ex parte Dei, quod qui­ qui est fidei; quatenus eorum cognitio generat prius terminis non quidem evidenter, sed obscure dem nullus Catholicus potest non exigere : error hæref ico rum resolvimus ergo fidem non in revelationem judicium prudentis credibilitatis mysterio- in i* apparet, doctrinam quæ mihi cum tantis privatam singulis factam interius, sed in rum, ex quo judicio movetur voluntas ad * miraculis, et cum tanto apparatu proponi­ imperandum assensum fidei. Quare illa mo­ tur, proponi quidem non auctoritate pri­ hoc, quod mysterium illud proponatur no­ tiva habent duplicem influxum in fidei as­ bis ex parte Dei, quæ potest aliquo modo vata, sed divina : itaque non credo hoc sensum : alterum immediatum, quatenus propter testimonium hominum proponen­ appellari revelatio mediata et locutio Dei, sunt ratio formalis partialis assentiendi ut explicuimus. tium, sed quia est legatio divina, quam mysteriis revelatis modo dicto : alterum Secundo objicit, quia si Deus loquitur fi­ componunt etiam partialiter in ratione le­ mediatum, movendo voluntatem, et media delibus medio parocho proponente res fidei, Objectio ii. gationis ipsa miracula, et reliquus appara­ voluntate excitando ad actum fidei sine for ergo Deus assistit parocho, ne possit fallere, tus famulorum et circumstantiarum, quæ midine eliciendum, et ut sic sunt conditio. integrant hanc propositionem, qua mihi sicut assistebat prophetis per quos Deus Infero secundo quomodo possint intelligi 0 loquebatur : ergo parochus habet infallibi­ proponitur mysterium credendum. Quam aliqua Scripturæ et Patrum loca, quibus visententiam omnium clarissime videtur tra­ lem auctoritatem in proponendo. Resp. detur nostra fides resolvi in opera miracu cum P. Suar, in præs. disp, v, sect, i, η. I, didisse S. Th. in in, dist. x.xm, qu.2, art.n osa, vel aliquid creatum, tanquam in ra. $ parochum non habere infallibilem auctori­ quæstiunc. 2 ad 3, cum enim opposuisset, tionem credendi. w tatem permaneuter, vel habitualiter, haquod actus fidei non sit credere Deo, sed 4 Tom. I. 50 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. Parochus here tamen illam actualem, quoties propoproponcns nit cum sufficientibus motivis crcdibilitatis; res fidei, fl(^ ||pj cnjm providentiam spectat no ille in nat malo animo, et per actionem peccantinosam. Assistit tamen Deus peculiari provi­ dentia parocho sic loquenti, et proponenti cum sufficientibus motivis mysteria, ad hoc ut non decipiat, ut dixi ; sicut etiam sacerdoti proferenti rite verba consecrationis; licet ex malo animo, assistit Deus peculiariter, ut vere loquatur, quia loquitur in nomine Christi. Quinto objicit, quia posset parochus ei habeat in- K mediatam veram, non ita, ut sit motivum N ultimum secundum totum quod includit etiam in obliquo, sed secundum unam partem, quam dicit in recto, et quæ specificative est revelatio mediata vera, licet illud, quod in obliquo involvit ut vera, non cre- lo^ datur propter se ultimo, sed propter id cb. quod dicit in recto. Sicuti etiam dicimus, intellectum nostrum appetitu innato tendere ad cognitionem veram, per quam perfici­ tur ; et tamen non perficitur intellectus, per totum id quod cognitio vera involvit in obliquo, nam cognitio prout vera includit partialiter denominationem cxtrinsecamprovenientem ab objecto ita se habente. Sic ergo dicimus,motivum ultimum fidei nostræ esse revelationem mediatam veram, licet non secundum singulas partes, quas involvit in obliquo revelatio mediata vera, prout talis est. Dices : ergo resolvitur ultimo nostra fides , in motivum vere humanum, non in testi­ monium Dei : nam propositio articuli prout condistincta a revelatione immediata præ­ terita Dei, non est testimonium Dei, sed pa­ rochi, v. g. si ergo fides resolvitur ultimo in illam, et non in revelationem præteritam, consequens est, quod resolvatur in aliquid mere humanum. Resp. negando sequelam : quia propositio parochi, licet non denominetur a se ipsa sola testificatio Dei, ipsa tamen etiam prout condistincta a revelatione præterita Dei, est, quæ denominatur testificatio mediata Dei, sicut propositio vera, licet non deno- riat* aclualem lem talem articuli veri constitui nuntium minetur vera veritate formali a sola sua articuli veri Dei qUOad illum articulum. Rusticus autem entitate, sed etiam ab objecto : ipsa tamen |f?·, const!- cre(|ens articliium qUia parochus illum fa­ sola prout condistincta ab objecto est, quæ lius Del Hter proponit ut nuntius Dei ; credit quidem denominatur vera. Si ergo assensus fidei quoadillom propter illud complexum ex propositione resolvitur ultimo in propositionem articuli articulum, parochi, et revelatione Dei præterita, a qua cum talibus circumstantiis, quæ sola est, hæc propositio completur in ratione revela- quæ denominatur revelatio mediata Dei, tionis mediata,1 : non tamen ita ut singula· consequens est, quod resolvatur simpliciter partes illius complexi credantur immediate, et absolute in revelationem mediatam, et sed una propter aliam, scilicet revelatio per consequens falsum est, quod resolvatur præterita propter propositionem praesentem, m motivum mere humanum, nam revelatio DISPUTATIO 1. SECTIO VIII. gtrrlaHo gdiiln frinonesl ©oliiTim JK» hneaoro. Fria an resolvatur illimo in lestimo- iriuplicali,ίω ratiw' e/ Mdiiqao mediata Dei, non est motivum mere huma­ num, sicut licet fides humana resolvatur ultimo in characteres, qui videntur, vel in sonum vocis, qui auditur, qui quidem prout condistincti ab actione, qua procedunt a scribente, vel loquente, non denominantur a se ipsis essentialiter testimonium, vel lo­ quela : non ideo dicemus, fidem humanam resolvi in merum motivum rationis, et non testimonium humanum : et licet fides divina quando Deus aliquid immediate revelaret, resolveretur in voces illas, quæ prout condistinctæ ab actione qua fiunt a Deo, non denominantur a se ipsis essentialiter, testi­ monium Dei ; non tamen ideo diceretur fides illa resolvi in argumentum meræ ra­ tionis, et non in testimonium divinum. Sic ergo loquendum omnino est de fide divina, qnæ habetur per revelationem , et testifica­ tionem divinam mediatam. Dices, ergo sal­ tem non resolvitur ultimo fides in testimonium Dei reduplicative, ut testimonium Dei est, sed solum spccificative in id, quod est testimonium Dei, quia propositio præsens parochi cum his motivis, prout condistincta a revelatione præterita non est reduplica­ tive, et adæquate testimonium Dei. Resp. non resolvi ultimo fidem in testimonium Dei prout reduplicative est adæquate tale ; resolvi tamen proxime in illud ut est adæqnate et reduplicative tale: ultimo vero in testimonium Dei specificativc et reduplica­ tive in aliquid illius, quod sufficit abunde, ut in toto rigore dicatur resolvi in testi­ monium Dei propter ipsum, et sistere in ipso. Sic enim theologi fatentur Christum Deum, ct hominem adorari cultu latriæ propria?, non respectivœ sed absolutæ, quia licet ejus humanitas non adoretur latria propter excellentiam propriam humanitatis, sed propter excellentiam divinitatis : quia tamen illa etiam divinitas est aliquid Christi, verum est, cultum illum non tendere ad aliud, sed sistere in ipso Christo, et totum ilium cultum resolvi et fundari in ipso Christo, non quidem in singulis partibus ultimo, sed in una, propter quam adoratur etiam altera. Sic verum erit, fidem resolvi ultimo in testimonium Dei, licet non resolvatur ultimo in singulas partes testimonii Hei, sed in alteram ex illis ; hoc enim suf­ ficit, ut verum sit non resolvi in aliud, sed sistere in ipso testimonio Dei. Quam doctri­ nam, et responsionem in ea fundatam vi­ detur breviter tradidisse S. Th. in hi. dist. xxxiii præmissæ, et objectum mnelusioni, nem, qii® apparet inter hoc, quod est pro­ ‘I"® cogmtin non esset mediata, cum non poni mihi hanc doctrinam tali modo, et hoc esset conclusio ; aiioquin ad ipsam require, quod est, procedere a revelatione praeterita retnr alia cognitio bonitatis illationi» imme­ Dei. possum praedicare ex penetratione ter­ diata, vel procederetur in infinitum : sicut minorum unum de alio. Illud ergo praedi­ ergo illa cognitio connexionis inter objectum catum scorsim non possem immediate affir­ præmissæ et conclusionis, potest esse imme­ mare dicendo, Deus revelavit hoc: quia diata ex apprehensione extremorum : cur inter extrema illius propositionis, scilicet non potero assentiri immediate absque alio Deum, et revelasse hanc doctrinam, non argumento, vel medio, connexioni inter ip­ apparet connexio : possum tamen illud præ- sam revelationem præteritam, et propositio­ dicatum affirmare do hac propositione doc­ nem præsentem et dicere, hæc propositio trina?, quia inter hæc extrema , seu inter doctrinæ taliter facta et aliquid procedens a hanc talem propositionem doctrinæ, et pro­ revelatione præterita Dei? cessionem a revelatione prœterita, appparet Septimo objiciunt, quia si habitus fidei magna connexio, quæ nisi appareat non divinæ elicit assensum, quo immediate eredimus, hunc hominem proponere nobis hunc potest fieri prædicatio immediata, 153 Dices: ergo per illum assensum credo, articulum ex parte Dei : ergo, qui negaret, fuisse revelationem præteritam, ergo vel in hunc hominem proponere ex parte Dei, licet se vel in alio. Respondeo, me non credere concederet ipsum articulum, esset hæretiscorsim, quod fuerit revelatio præterita, sed cus, quia negaret id, ad quod credendum quod fuerit causa hujus propositionis præ- immediate obligat fides. Despondetur, Adi* sentis doctrinæ : ad hoc autem non debet ap­ eamdem difficultatem esse in contraria senparere connexio, ut dixi, inter revelationem tentia, si rusticus proponente sibi parocho et ejus existentiam, sed inter illam ut cau- articulum aliquem, quem deberet credere; MeOi( santem, et inter hanc præsentem propositio­ ipse negaret Deum illum revelasse. Certum ojrt nem doctrinæ, quæconnexio potest apparere, enimest, quod peccaret contra fidem, etiamsi licet illa prior non appareat, articulus ille esset reipsa falsus, et non verar,a 159 Dices iterum, ergo vere non credo imme­ fuisset a Deo revelatus; quia fides obligat saert diate existentiam præteritam revelationis, tunc rusticum ad credendum Deum reve­ sed permedium,scilicet, per doctrinam talem lasse, quod reipsa non revelavit. Sic in casu Revelatio præsentem. Despondeo negando sequelam : argumenti peccaret contra fidem, quia hæc nam credere per medium proprie est affir­ obligat ad accipiendum ut nuntium Dei, id, creditur mare unum, quia affirmatur aliud, ad quod quod aliquando non est nuntium Dei. Non independenter ab debet intervenire duplex affirmatio saltem tamen esset hæreticus, (pria ad hæresim non alio medio virtual» : unum autem extremum affirma­ sufficit peccare contra fidem, sed oportet proprio, tionis non est medium ad affirmandum alte­ negare id, quod reipsa universa Ecclesia et solum credit: non credit autem universa Ecclesia, propter rum de ipso, sed concurrit tanquam extre­ connexio- mum, sine quo non appareret connexio inter hunc parochum loqui cx parte Dei, licet nem inter utrumque, quæ requiritur ad affirmandum rusticus per accidens id teneatur plerumque extrema unum de alio. Uno verbo distinguo: credo credere. revelationem præteritam in se, et indepenUrget Hurtadus dicta disp. xm. sect. ix. id denter ab altero extremo nego: credo inde- § 121. Quia si homo prudens loquatur* cum pendenter ab alio medio proprio, et solum parocho proponente ei mysteria fidei, cui propter connexionem inter extrema illius homo prudens dicat, ego non credo, hanc affirmationis, concedo : hoc autem non tol­ propositionem tuam esse ullo motio revelalit assensum immediatum, cum adhuc sit tronem Dei, neque Deum mihi per te loqui, propter connexionem solam inter extrema credo tamen te vera proponere, et credo re­ ejusdem assensus. velationem præteritam factam Prophet® : Confirmatur solutio : quia etiamsi dicere­ hic certe catholice crederet : sic omnes cre­ mus, revelationem præteritam credi, et con­ dimus, et aperte negamus illam propositio­ clusionem propter præsentem propositionem nem parochi esse revelationem Dei, ergo non doctrinæ, ut præmissam : adhuc ad assensum possumus credere propter propositionem «eeoptatam, « testimonium illius conclusionis requir eretur cognitio bo- ,U»œ DISPUTATIO I, SECTIO VIII. Dei. Quod dicit osse argumentum evidens, contra hanc sententiam. Excessit tamen doc­ tus Pater nimio affectu contra sententiam, quam impugnandam susceperat : argumen­ tum enim hoc facilem, et in promptu habet ex dictis solutionem. Nam vel parochus pro­ ponit mysterium sufficienter, ut obliget hominem illum prudentem ad credendum illud, vel non proponit sufficienter. Si non proponit sufficienter certe homo prudens qui insufficientiam cognoscit, non obliga­ tur ad credendum, quod proponatur exparte Dei, nec id quod proponitur. Si vero pro­ ponat sufficienter ad obligandum, ut cre­ datur; sicut in sententia ejusdem auctoris peccaret homo ille dicendo ; ego credo my­ sterium, sed non credo proponi sufficienter ad credendum, imo non crederet fide divina mysteria, cum non crederet esse prudenter credibile : sic in nostra sententia peccaret dicendo, ego non credo, hoc milii proponi ex parte Dei, in quo certe non videtur esse posse quoad hoc quæstio nisi de nomine : nos enim per revelationem mediatam, nihil aliud inteUigimus, nisi quod proponatur ex parte Dei, seu per notitiam, quam propo­ nens habet derivatam a revelatione præte­ rita Dei, quod sufficere, ut Deus*dicatur lo­ qui mediate, mox videbimus. Cum ergo, stantibus illis motivis, negari non possit licite quod parochus proponat ex parte Dei seu proponat ex notitia, quam habet deri­ vatam a prima revelatione Dei, alioquin nec posset obligari homo ille ad credendam reve­ lationem Dei præteritam, consequens est, ut loquendo de reipsa, non possit etiam licite negare, quod Deus loquatur mediate ipse per parochum, quamvis possit licite negare, illam debere appellari locutionem Dei, quia hoc pertinet ad modum loquendi sub opi­ nione positum. Addo denique si vellet obsti­ nate dicere, se nolle credere propter testi­ monium illud parochi, sed solum propter revelationem præteritam Dei, tunc in mea sententia non habiturum assensum fidei circa mysterium, imo nec assensum ullum : quia revelationem præteritam secundum se credere non potest, sine aliquo medio, nisi tanquam extremum locutionis mediatæ mo­ do explicato. Quando tamen fideles credunt, non excludunt propositionem Ecclesiæ sibi sufficienter factam, quia intellectus conatur credere eo modo quo potest, et non potest credere sine motivo completo sui assensus. Octavo objiciunt, quia non quoties paro­ 59 163 chus proponit articulum fidei, proponitillum vm. ex parte Dei, vel ut nuntius Dei: ergo non Objeci, f potest rusticus semper credere propter reve­ lationem mediatam Dei. Antecedens proba­ tur, quia ad loquendum ex parte Dei non sufficit, Deum id revelasse, et nunc a paro­ cho dici quod olim Dens dixit : ultra hoc enim requiritur intentio loquendi ex parte Dei : alioquin enim (piando Deus in Scriptura refert mendacia, quæ dixit dæmon, Deus lo­ queretur ex parte dæmonis, et ut nuntius dæmonis, parochus ergo potest aliquando loqui solum recitative, referendo quid Deus olim revelaverit, non intendendo loqui ut nuntius Dei, ergo non est idem loqui ex parte Dei, ac referre aliquid, quod Deus olim revelavit. 164 Despondeo, quando dicimus, quod credi­ mus propter revelationem mediatam Dei, et Credere propter re­ quia nobis proponitur ex parte Dei, non lo­ velationem qui nos de nuntio , aut procuratore stricto, mediatam qui ex commissionne Dei constitutus sit ad ita Dei ut intelligenloquendum, nam licet frequenter id ita sit, dum. prout Apostoli, et prædicatores dicuntur le­ gati Dei, et legatione fungi, quando propo­ nunt res nostræ fidei: non est tamen id necessarium , ut Deus dicatur per eos lo­ qui : sufficit, quod Deus revelaverit tale mysterium ea intentione, ut notitia illius per quamcumque viam ad nos perveniret. Si­ cut si aliquis eoram multitudine aliquid di­ ceret, eo animo, ut ea notitia veniret ad patrem suum absentem: tunc enim quicum­ que ea referret patri, licet non haberet intentionem ullam loquendi nomine filii, vel Loqui eat ut nuntius illius, adhuc filius diceretur loqui dirigere patri suo per illum, tanquamper organum: nostram mentem ad nec in ipso organo requiritur ad hoc specia­ alium. lis intentio : potest enim aliquis uti psittaco vel alio simili instrumento ad manifestan­ dam alteri suam mentem : cum ergo loqui nihil aliud sit, quam ordinare, et dirigere nostram mentem ad alium ; non est cur non dicamus, Deum semper loqui nobis per illos, Deus nubis qui res nostræ fidei ab illo acceptas nobis commu­ proponunt. Deus enim primo revelans illam nicat suam mentem veritatem, eo animo id fecit, ut posset aliqua per eos qui via ad meam notitiam pervenire; ergo dum res fidei itu pervenit, Deus vere communicat mihi nobis pro­ ponunt. suam mentem per hoc instrumentum. Deus autem non dicitur in Scriptura loqui ex parte dæmonis, quia dæmon non manifes­ tavit Deo illa objecta ea intentione, ut per ipsum veniret ad nos eorum notitia, ut con­ stat. Et licet dæmon habuisset eam intentio 60 DE VIKTI’FE FIDE/ DIVINÆ. nem, non sufficit, nisi porinlornnntinm ha'c lise habet l>roo),jcct„ f.,rmnH ipsa intentio dæmonis milii fieret manifesta: tonem De, : une fldes „„„ nam loqui milii est manifestare mihi animum ultimo resolvi n, revelationem ))pi Fidei scilicet nos loquamur de pimus dici nobis, atque ideo dum dicuntur advertat* rigoroso, et stricto nuntio loquente nomine apparet jam testificatio et locutio mediata quod pro- Dei ; cum autem sermo sit de instrumento Dei, propter quam credamus; in illis teio ponens sit solum, per quod sermo Dei, et ejus notitia aliis non concipimus dici nobis a Deo, sed Dei*1 a<^ nos venit, dicimus, non posse fieri, quod dicta fuisse alicui persome, quam locutionem aliquis concipiat Deum hoc revelasse eo ani­ pneteritam credimus fide, humana propter mo ut omnibus communicetur ejus notitia auctoritatem referentis illam ; nec agnosci­ et non concipiat, Deum per hoc instrumen­ mus debitum positivum credendi, hoc enim tum manifestare ipsi nunc suam mentem ·. solum videtur esse in illo, cui Deus aliquid cum illa duo non distinguantur inter se : mediate, vel immediate dicit ; quia ipsumhanc notitiam ortum habuisse ex Deo inten­ met loqui et dicere est implicite exigere fi­ dente quod omnibus manifestetur ; et Deum dem eorum, quæ dicuntur ; unde non pos­ hac via manifestare nobis suam mentem : sumus absque irreverentia non credere ea, ergo qui concipit unum, concipit etiam quæ nobis ex parte Dei proponuntur, Licet alterum, nec id potest ignorare. circa ea, quæ nobis non proponuntur, sed Dices, potest aliquis audire, quod Deus reteruntur aliis proposita, non exigatur po­ 166 revelaverit mysterium, et non concipere, sitive ejusmodi assensus. nec advertere intendisse quod ejus notitia Non Umcn nego, posse aliquando peccari ad omnes veniret; unde non conciperet Deum contra ftdem ncBandd 1,1, q„„d bous niteri Pote de facto nobis loqui per hæc instrumenta. revelat revelatione privat» ,.t .a..... qu loquendi aliis iUum „ I ° Respondeo , si id contingeret, non posset mo pccc rexeoram alii. dieit^0 tra homo ille credere per habitum fidei infusce, DISPUTATIO I, SECTIO VIII. 5lk' Wi> 61 Id quidem solum Petrum alloqui, quia aliud est contra nos retorqueri argumentum, quo IM k eMOS alloqui , aliud coram illis loqui, et supra usi sumus contra sententiam contra­ l potest coram omnibus loqui, sed non riam ; deberent enim omnes, pra-sortira rus­ ionc cum aliis : tunc autem alii, qui audiunt tici, instrui et admoneri de hoc modo cre­ dendi propter revelationem mediatam Dei; a. regem loquentem , non possent sine re­ gis irreverentia negare esse verum, quod sicut nos diximus supra, quod debuissent rex Petro dicit. Sic si Deus coram aliis ali­ instrui de debito credendi propter revela­ tionem praeteritam sistendo in ipsa. Respon­ quid Joanni diceret qui prudenter dubitare deo negando sequelam : ratio autem dis­ non possunt de revelatione Dei cum Joanne loquentia, peccarent graviter contra fidem criminis est clara: quia in sententia contra­ ria ponitur modus assentiendi propter reve­ negando esse verum id, quod Deus Joanni revelat. Possent autem tunc ex fide credere lationem praeteritam sistendo in ipsa, quem id, quod Deus dicit Joanni, si revelatio illa modum assentiendi illi objecto praeterito, prudenter esset credibilis : quia tunc vere as­ quod in se non appareat, fatentur illi theo­ sensus terminaretur ad objectum formale logi esse supra vires nostri intellectus ; quare homo, qui numquam talem assen­ fidei, nempe ad revelationem Dei immediate tiendi modum in se habuit, non poterit, notam vel clare, vel obscure iis qui credunt. nisi moneatur, divinare ex se, quodsit pos­ Si tamen revelatio non fieret coram illis, sed sibilis, et quod possit illum habere in hac referretur antea facta, non posset elici as­ materia. At vero in nostra sententia non sensus fidei circa illam, vel circa rem reve­ ponimus novum modum assentiendi, qua­ latam propter , rationem traditam, quia tunc nulla fieret revelatio mediata prœsens lem in aliis materiis homo non habeat, sed eumdem, nam in aliis etiam materiis, ut vi­ audientibus, quibus Deus loqui nullo modo voluit; in quam resolveretur assensus; reve­ dimus, credimus fide humana propter testi­ monium patris vel amici, non quidem om­ latio autem præterita secundum se non ap­ nino immediatum sed mediatum, sistendo in paret, nisi per aliud medium humanum, ipso : quare intellectus elevatus habitu fidei nempe per testimonium referentis, quod ne­ non extrahitur ad novum modum assen­ que est locutio mediata Dei, nec illam inte­ tiendi, sed obligatur ad eumdem per actum grat, aut componit, quare nullo modo resolvi posset assensus ille in revelationem supernaturalem, addita majori adhæsione et firmitate, prout decet supremam aucto­ Dei mediatam, vel immediatam sistendo in ritatem Dei, cui creditur. illa: credo tamen, quod si revelatio illa itu Urgebis, quia in aliis materiis intellectus proponeretur, ut non posset prudenter de illa solet utroque modo credere : scilicet, vel dubitari, tali nempe pondere motivorum, resolvendo fidem humanam ultimo in testi­ quali proponuntur res nostræ fidei, quando ficationem mediatam hominis, vel resolvendo obligant ad assensum, possent peccare gra­ ultimoin aha motiva : v. gr. credo, «Petrum viter, qui adhuc negarent rem a Deo reve­ latam : quia licet non tenerentur ad positive obiisse, quia Paulus verax testatur meum assentiendum, eo quod Deus non loqueretur patrem id affirmasse»: ubi jam resolvitur cum illis nilo modo, nec exigeret ab eis fi­ ultimo in auctoritatem Pauli, non in testi­ dem; imo nec possent fide divina assentiri, monium patris: ergo in rebus fidei aliquando ut dixi, adhuc auctoritas testimonii divini assentiet uno, aliquando altero modo , nisi sufficienter propositi exigeret, ne alii posi­ specialiter instruatur. tivo dissentirent, quia dissensus redundaret Respondeo ; negando consequentiam. Ra­ in contemptum et irreverentiam divinæ tio est, «piia cum res fidei nostræ proponan­ auctoritatis. Sicut si rex Petro aliquid dixis­ tur ut credenda* firmissime, hoc est, ut postea set, cæteri, qui non possent prudenter dubi­ videbimus, assensu super omnia: ratio dictat tare, quod rex id dixisset, non possent, sine ejusmodi assensum et cultum supremum in­ aliqua irreverentia in regem, negare adhuc tellectualem, non esse tribuendum testimoesse verum id quod rex dixisse refertur Pe­ nio, vel auctoritati human» sed divinæ. Unde tro: quia regia auctoritas, licet non exigat sicut non tribuimus cultum latriæ creatune fidem ab iis ad quos non loquitur; exigit sistendo in ejus excellentia, sed referendo ad tamen, ne verum negetur id quod prudenter excellentiam Dei, ut ad motivum ultimum : dubitari non potest dictum esse a rege. sienon debemus tribuere cultum illum intel­ Dices, adhuc sequi ex dictis, quod possit lectualem supremum motive humano, ut tale IW 62 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. DISPUTATU) 1, SECTIO VIII. 63 l ll5 «1. sed prout idem est testimonium divinum. i ipsum motivum et .Un sit fallibilis, np Dices, non bene retorqueri contra adverenim secura erit fidei certitudo et infallifallat, non potest refundere infalliUiS | Inde ergo voluntas, quoties prudenter impe­ .nnos ioc argumentum : quia revelatio bilitas, si oriatur ex motivo proximo, quod | ret assensum firmissimum fidei, imperat et certitudinem in assensum. Respondet® præterita Dei ipsa secundum se habet neces­ est revelatio mediata adéquate sumpta, et assensum fidei habere certitudinem, ct in ’ sarium connexionem cum re revelata, cum etiam talem modum assentiendi propter qum non potest poni, quin ponatur veritas non possit existere talis revelatio , quin fallibilitatem imprimis a suo principio, quod auctoritatem Dei, tanquam propter ultimum objecti revelati, et quam revelationem me­ ponatur etiam objectum revelatum ; at vero diatam vere positam esse, tam exigit essen­ motivum, nc ulli auctoritati inferiori defe­ cum sit habitus supernaturalis, vel auxi­ propositio parochi non habet talem con­ tialiter assensus fidei, quam si oriretur ex I ratur cnltusille, qui soli Deo reservari debet. lium supplens pro habitu, exigit concursum nexionem, cum possit existere tota hæc pro­ revelatione præterita, quam etiam vere Π0 Objiciunt decimo, quia potest contingere, Dei ad solos assensus veros ; deinde habet flifej positio parochi, absque eo quod objectum positam esse, exigat essentialiter idem assen­ Objectio*. quod ipse parochus, qui proponit veritatem infallibilitatem ex objecto formali saltem ;·'ί| quod proponit, sit verum. Majorem ergo sus fidei, prout supra explicatum est. Hee fidei nnn habeat evidentiam crcdibilitatis, at- proximo, quod diximus, esse revelationem ’“‘M connexionem habet cum veritate motivum juxta illam primam solutionem dici possent, I quejdeo imprudenter agat proponendo illum Dei mediatam adœquate sumptam : hæc formale in sententia contraria quam in melius tamen, et clarius respondetur juxta articulum rustico : et tamen rusticus credit enim tam necessariam habet connexionem nostra. secundam, assensum fidei habere in nostra per verum assensum fidei, quia pro ejus cum veritate rei revelatæ, quam revelatio Sed contra, quia licet revelatio præterita sententia s tantam infallibilitatem ex objecto captu sufficienter propositns est ipse ille ar­ immediata, cum non minus repugnet Deum r.;.;l existons habeat connexionem necessariam formali, quantam in sententia contraria; ticulai, et debet illum credere: non credit decipere per alios, quam per se immediate, cum objecto revolato, quam non semper cum enim objectum formale sit revelatio ergo propter revelationem mediatam Dei, Loquendo vero de propositione parochi v. g. ·-ΛΙ habet quælibet propositio parochi existons; mediata adœquate sumpta, et hæc non nam parochus tunc non se gerit, ut nuntius quæ prout componit revelationem mediatam id tamen non facit, quod possit illud moti­ minus sit infallibilis quam immediata, cum Dei, sed potius operatur contra debitum Dei, est etiam juxta primam solutionem non minus repugnet Deum decipere per vum secundum se refundere majorem certi­ supra positam in objectione sexta, motivum suum, et contra voluntatem Dei. alios, quam per se ipsum immediate, con­ tudinem , et infallibilitatem in assensum; i formale partiale ultimum, ut explicuimus . I Respondetur facile ex snpradictis etiamsi sequens est, ut non minus firma sit fides ex nam refundere infallibilitatem et certitudi­ illa quidem licet secundum se non habeat parochus putet esset falsum articulum, quem nem in assensum non est, quod non possit parte objecti formali in nostra sententia, infallibilem connexionem cum veritate rei I proponit, si tamen vere proponit quod audi­ quam in sententia contraria. objectum formale existere absque materiali, I Urgebis adhuc duodecimo contra solu- Objectioxn vit, ct vult uti notitia illa quam accepit, et revelatæ, adhuc insistendo in illa prima sohoc est revelatio absque re revelata : sed quod I i quæ vere fuit derivata »Dci revelatione, hoc lutione, dici posset, quod prout attingitur non possit assensus moveri ab illo objecto tionem, quia motivum formale fidei debet esse tale, ut fidelis cognoscat necessariam sufficit, ut rusticus accipiat etiam illam doc­ ab assensu fidei, habet infallibilitatem. am I formali, et decipi circa materiale : certitudo trinam a Deo media propositione parochi, licet parochus possit proponere fa sum enim tenet se ex parte actus, et dicit necesct infallibilitatem fidei, quod proveniat ex scilicet, inter Deum, et revelationem; alioDUeniJ prout quia cum propositio parochi ingrediatur attingitur ab assensu fidei. motivo proximo, vel remoto : non minus quin assensus esset falsus, cum illa non sil 61 DE VIHTVTE FIDEI DIVIN.1 65 DISPUTATIO I, SECTIO IX. præteritam, potest in wntp.,. I necessaria, sed contingens ; sed tamen sup- revelationem i Dei. Hoc argumentum procedit etiam eon- ’ pOiîSuru euun nobis per hunc ministrum : ergo sicut in conjungi in assensu, sicut neque inter si­ csse summe rente necessaria connexione inter Deum, et veracem, licet neucm loqui ex parte sententia communi indigemus aliquo prindera, et paria apparet viare, vel obscure Tom. I. DE VIRTUTE FIDEI DIVIN/E. M connexi". At voro inter doctrinam taliter propositam, ot doctrinam divinam maxima apparet connexio, et tanta ut prudenter saltem non possimus eam negare, vol do ea dubitare. Nunc jam ad alia progrediamur. SECTIO IX. Utrum dari debeat, vel detur actus fidei acqui­ sita! , quoties datur actus fidei supernatal'ali». Volunt aliqui rcccntiorcs, nunquam elici 181 Quotum­ actum fidei infusa: supematuralem absque dam aliquo alio assensu concomitanti lidei acReccolioquisita? naturali simul elicito : quod in uni­ rum opinio. versum docent de omnibus actibus superna- turalibus, semper elici simul cum illis alium actum naturalem, qui regulariter versatur circa idem objectum formale et materiale : actus tamen fidei acquisitœ non potest ver­ sari circa idem objectum formale, quia non possumus viribus naturalibus credere pro­ pter revelationem præteritam inevidenter propositam sistendo in ipsa ; quare assensus lidei acquisita·, qui semper comitatur assen­ sum fidei infusa·, debet habere aliud motivum formale, scilicet, motiva humana, propter quæ ultimo credimus per illum actum, Deum revelasse, v. g. Incarnatio­ nem. Moventur ad hoc asserendum duplici po­ 182 tissimum fundamento. Prunum est, quia Duplex fundamen­ per actus omnium virtutum generantur ha­ tum islins opi­ bitus, seu facilitas ad illud objectum postea amplectendum, ut constat in homine fideli nionis. Primum frequenter eliciente actus fidei, vel in dili­ fundamen­ gente frequenter Deum, etc., hæc autem tum. facilitas, seu habitus non potest generari ab actibus supernaturalibus, quia hi non generant habitus, sed generantur ab illis : actus enim non generant habitum, nisi ad similes actus eliciendos ; unde deberet esse habitus supernaturalis, quod fieri non po­ test, quia habitus supernaturales non sunt ad facile, sed ad simpliciter posse, habent enim se per modum potentiœ ad suos actus. Secundum fundamentum est, quia si esset Secundum funda­ solus actus supernaturalis absque alio na­ mentum. turali, non posset a nobis cognosci, cum enim sit ens supernatural, non posset in­ tellectus absque aliquo lumiue superiori il­ lum percipere ; atque adeo nec præsentem experiremur, nec præteriti recordaremur. Fatendum ergo est, intervenire simul alios actus naturales, quos experimur, etcognoscimus présentes, et quorum postea recordamur. Addunt tertiam rationem, quæpotestessc a priori, quod scilicet potentia cui sufficien­ ter applicatur objectum suum, non est, cur non operetur circa illud : voluntati autem proponitur objectum honestum per cogni­ tionem supematuralem fidei, et simul per cognitionem naturalem, ergo applicans se ad operandum circa objectum propositum, 181 operatur utroque modo, scilicet, ut poten­ tia naturalis, et ut potentia elevata ad actus supernaturales. In hoc modo opinandi duo puncta conti- s nentur : primum est, dari semper cum actu supernatural! illum alium actum naturalem: quod quidem habet aliquos auctores, cum quibus sentit P. Jacobus Granado in 1,2. controversia iv, de habitu in communi, disp. VI, n. 12. Alterum vero quod prædicta sen­ tentia addit, scilicet non percipi a nobis actus supernaturales, sed solos naturales, singulare est, et contra mentem theologo­ rum omnium, et Patrum. De primo puncto dixi disp. XX, de Incarnatione, sect, ii, n. 27, ubi illam sententiam rejeci : et nunc ite­ rum displicet. Primo quia fundamentum Ita magis illud desumptum cx habitibus, et facilitate, debtigamur quam experimur, retorqueri potest ad ho­ eidendo minem : ipsi enim fatentur actum lidei inittafidci fusœ, et actum fidei naturalem non versari qaitn circa idem objectum formale. Peto ergo an qui frequenter se exercet in actibus fidei infusæ intensissimis et fervent i ssimis, habeat post longum tempus facilitatem aliquam ad credendum propter testimonium Dei, ma­ jorem quam hæreticus, qui nunquam cre­ didit propter testimonium Dei, sed propter motiva humana. Si habet, ergo actus super­ naturales generarunt illam facilitatem : nam in eorum sententia actus naturales semper sistunt in motivo humano. Si veru non habet ullam facilitatem, eodem modo negari poterit facilitas post alios actus supernaturides : uon enim magis experimur facilitatem ad amandum Deum propter ip­ sum, et sistendo in ipso post actus amoris, quam ad oefendum beo propter ipsius testimonium, et Bisü*n’ habitus fidei. Ita Canus De loci» Theol^ig, 'c, lib. II, o. vili in solut. ivargum. §. his vero Λ tribus, Bannes in pra?senti §. decisio auctoris, \ conclusione vi.Hoc tamen communiter rejiciturct merito, quia ille, qui credit habet pro motive ex parte objecti revelationem, ct testificationem Dei ad credendum ; non tnmen habet pro objecto ipsum habitum fidei, nec allicitur, aut movetur objective ab ipso habitu, ut constat, non enim experimur ha­ bitum, nec habitus est objectum, sed virtue | ex parte potentiæ ad eliciendum assen­ sum. Hrec sententia habet pro se fundamentum kalicujus ponderis. Probant imprimis ex illo I Joan, v, 10 : Qui credit in filium Det, habetestimonium Dei in se; ergo habet in se ipsam testificationem Dei, sed non habet in se nisi habitum, ergo ipse habitus est testificatio Dei. Respondetur, fideles habere in se testi­ monium Dei ; hoc est rem testificatam sive vitam, et salutem a Deo promissam ut expli» cat noster Salmeron ibi tom. XIV, disp. XXXI, vel aliter dici potest habere in se testimo­ nium Dei, id est acceptare, et possidere ob­ SECTIO X, jective per intellectum testimonium Dei, ut explicat Bellar, tomo 111, lib. Ill Dejustifica­ In quo /biwliter consistat actualis tione c. ix, responsione ad 13 testimonium. Probant deinde ratione, quia sicut se ha­ revelatio Dei. bet naturale lumen intellectus circo prima iW Diximus, objectum formale partiale fidei principia, ita lumen fidei respectu credibi­ Qniddlbffic (w pei. nQn erft a|)9 rf, pvo. lium : sed lumen naturale non solum con­ revehUo mquwe, quid sit hrec actualis revcla- currit efficienter, sed etiam illuminat verita­ Dei propter fio Dei, propter quam credimus. Suppono tem objecti, ut videri possit, ergo similiter, Ίω® autem ex dictis, duplicem esse hanc revela- lumen fidei, etc. Respondetur, lumen natu­ cre imus, ^nem : alteram mediatum : alteram imme- rale intellectus solum concurrere efficienter diatam. Mediata est, qua Deus nobis nunc ad actum : neque enim assentimur principii» aliquo modo revelat sua mysteria mediante propter ipsum lumen habendo illud ex parte prredicatione, et instructione aliorum homi­ objecti. Similiter neque assentimur revelatis num. Nam licet hrec ipsa instructio sit res­ propter habitum fidei, habendo illum ex pectu nostri afiqualis revelatio Dei, ut dixi parte objecti. Mioquin primus actus fidei sect, vu, dicitur tamen mediata,quia utitur elicitus ab auxilio sine habitu haberet diver­ Deus respectu nostri organo valde mediato, sum objectum formale. Miuo aUa leviora quo aliquo modo loquatur nobis, nimirum argumenta, qme facile possunt dissolvi DISPUTATIO I, SECTIO X. 19θ 11 P.Snare?., tom. I, in ΙΠpart., diep.XXVIl, dnm illi, sed alteri, meam mentem. Unde obi­ sect. it. § Sed occurrit secunda difficultas, docet ter infero, revelationem latius patere, quam in locutione Dei nd extra , duos actus inter­ locutionem Dei : nam quæ homo cognosce­ venire productos in intellectu audientis. Pri­ ret per scientiam infusam aliquo modo dice­ mus est directus, lm ω DISPUTATIO I. SECTIO X. quod habet in mento, sed contrarium. Tortio displicet, quod prædictus auctor eadem disp. XIII, § 26 et sequentibus late probare contendit contra Vasquez, non re­ quiri in loquente voluntatem formalem, qua velit suam cognitionem, seu judicium de objecto percipi ab audiente, sed sufficere voluntatem victualem, qua prævidens, voces habere hunc, effectum ducendi audientem ad notitiam mentis, et cognitionis loquen­ tis, velit proferre voces, licet id non velit ex eo fine, sed solum ut ducant audientem in cognitionem objecti a se cogniti. Hoc, in­ quam, falsum existimo, quia locutio essen­ tialiter tendit ad communicandam scien­ tiam, et notitiam propriam alteri : quare immediate, et directe voces significant con­ ceptum et mentem loquentis, mediate vero, I ct consequenter res, quarum notitia dari in­ dimur ul tenditur : quare, qui dicit tibi, Petnu est in "'ΐηπ'Ίη significat suam mentem, Mdientcm d1”1 judicat, Petrum esse in foro, et conse(nns- quenter dat tibi medium cognoscendi rem ({ramus. jp9Qni) nempe Petrum esse in foro. Cum enim non possimus mentem ipsam nostram, et scientiam transferre in audientem, uti­ mur vocibus, quibus mediis mentem nos­ tram, et notitiam aliquo modo transferamus, de quo dixi in Logica, atque etiam in torn. de pœmtentia disp. XXIII, sect, iv, ideoque Pater æternus propriissime loquitur Filio, et loquendo generat ipsum, quia communi­ cat ei ipsam eamdem scientiam rerum om­ nium, quam ipse habet; nos vero, quia eamdem scientiam communicare non pos­ sumus, utimur instrumento vocum, quibus manifestemus judicium et mentem nostram de rebus : cum orgo locutio ad hanc com­ municationem scientia? ordinetur, repugnat aliquem velle formare voces ad finem locu­ tionis, quin velit audientem venire in noti­ tiam sciential suæ : alioquin non vellet pro­ ferre voces ad usum suum, ad quem sunt institutas, sed ad alium, et per consequens non loqueretur. 210 Porro locutionem afferre ordinationem Locutio mentis proprias ad audientem, nec sufficere iffert o di- intentionem manifestandi res ipsas, probari «ohipro- Potes* imprimis, quia Deus non loquitur pris ad nobis proprie, quando producit in nobis speudienlem. ciem objectorum, et eorum notitiam, sive id faciat, ut causa universalis, sive etiam ut causa particularis, imo licet immitteret ali­ cui speciem erroris, Deus nec loqueretur, nec mentiretur, quia non id faceret ad ma­ 209 7 nifestandam suam mentem. Unde, quando Dens alicui dat scientiam infusam, vel spe­ cies supernatural?», ct infusas multarum rerum, revera intendit, quod homo accipiat notitiam illorum objectorum, tum quia qui vult formam in subjecto, vult effectum for­ malem; tum etiam, quin eo fine Deus in­ fundit species illas, vel scientiam, ut homo sciat ea omnia objecta. Non tamen loquitur Deus, quia totum id ordinatur, ut homo sciat objecta, non ut communicetur ei scien­ tia Dei, neque species illre, hahent ex se im­ mediate significare illam ordinationem scien­ tiae divinæ ad accipientem species : in hoc ergo differt locutio ut locutio ab omnibus aliis actionibus, quibus generari potest scientia in alio ; quia locutio ordinatur im­ mediate ad communicationem scientiæ propriæ, et significat audienti immediate hanc ordinationem. Varia? responsiones ad hoc colligi possunt ex Hurtado, qui, ut verum fatear, satis obs­ cure loquitur in tota illa sect, i, et vix po­ test ejus sensus percipi. Primo ergo videtur respondere, Deum non loqui producendo species, vel cognitiones nostras, quia illa productio non procedit ex cognitione, quam Deus habet de objectis, sed hæc cognitio concomitanter se habet ad productionem il­ larum specierum, vel cognitionum : locutio vero debet procedere ex cognitione objecti, quæ est in loquente; quam cognitionem ali­ quando videtur indicare, quod debeat esse judicium, ut § 20 et 23, aliquando quod so­ lum debeat esse apprehensio, ut § 21 et 22, et alibi. Hæc tamen responsio non satisfacit. Primo, quia sæpe in productione specierum, vel scientiæ, quam Deus producit in ho­ mine, non se habet concomitanter, sed antecedenter et ut causa, cognitio, quam Deus habet de objectis : quando, v. g. Deus in­ fundit alicui species, vel scientiam infusam supernaturalem de robus futuris, qua homo eas futuras evidenter cognoscat, necesse est, quod prius Deus sciat res illas esse futuras, alioquin non posset dare speciem supernaturalem illius, ut futura·; et qui postea co­ gnosceret reflexe illam speciem, vel scien­ tiam infusam a Deo, eo ipso veniret in cognitionem scientiæ, quam Deus habet de tali re futura, sine qua scientia non posset infundere cam scientiam, et tamen tunc Deus non loquitur proprie, quamvis dici possit revelare ea objecta, latius enim patet revelatio, quam locutio, ut supra diximus. 21 i Jfi DE V/RTITE FIDEI Dll IV I . et ft Hu r idem Hnrfado eadem disp. xm. ralhgimtpræcedereinimota* Cium de ventnte objecti, et l.æc potcU’ §105. SI2 Secundo, impugnatur eadem responsio, secunde responsio, f(llre colligi videtur no» quia si locutio debet procedere a loquente clare ex >is, quæ prredictus nector tradit ex cognitione objecti, ri hoc significat ipsa §20. Hæc tamen responsio impugnari polocutio ; hoc debet intelligi, vel de appre­ test, quia ex hac ipsa obligatione loquendi hensione sola, vel etiam de assensu loquen- juxta judicium de veritate objecti colligitur tis circa veritatem objecti. Si ergo intelligi- judicium illud non solum esse causam, sed tnr de sola apprehensione objecti, tiones. Ita Cajet, in præsenti q. v, art. 3; aliquo, unde dicit, eum, qui coram aliis tam ad communicandam ei suam mentem Sotus lib. Ill de Natura et gratia, e. xi, et revelato : posset enim obscure solum co­ loquitur cum Petro, loqui etiam aliis, licet Deinde etiamsi Ueus non loquatur ner voeâ gnosci ab habente illum actum, quod ille in Apolog. contra Cathar. c. \, Canus lib. Xll non loquatur cum illis, lioc inquam, non sternas sed formando i„ phantasia imaesset locutio Dei, licet evidenter cognoscat de locis e. nr,X alentia in present! disp. I, placet, quia dicere curam aliis famulo, ut gmesvelvo0ttm,«l rerum, potest id qu. l, puncto 1, § o,difficultate v. Bannes in objectum : quare tunc credens illum esse Λ» DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. pjmcnti m w ex privata revelatione eredidit futurum di­ locutionum Pofri, et quo judico scripturam luvium; Abraham nesciturum filium, etc. esso locutionem ejusdem ; ergo si ex habitu quam tamen fidem eamdem cum nostra facit acquisito od infusum arguendum sit, potin, Apostolus od Hebr. xi; loquitur enim do ex hoc capite argueretur pluralitas saltem fide, qureest principiumjustificationis. Item partialis habituum fidei pro diversitate loeu· in Scriptura continentur plura revelata, tionum Dei. Dices, licet ipsæ Dei locutiones differant j quæ ad privatas personas spectant, ut canis Tohiæ, et alia hujusmodi, quæ tamen fido inter se: non tamen movent ad assensum fidei, secundum quod differunt, sed irt con­ nostra creduntur, ergo nec ex parte rei re­ velatæ, nec ex parte revelationis publica, veniunt in ratione revelationis : non enim vel privatæ limitatur objectum nostra fidei. assentior mysterio, quia Deus revelat tali­ Secundo probatur communiter hæc sen­ ter, vel taliter, sed prœcisc, quia revelat : tentia, quia ratio formalis, quæ movet ad ergo ratio formalis omnium actuum fidei est assensum fidei non est veracitas Dei in re­ una, et eadem formaliter loquendo. Sed con­ velationibus publicis, aut quia Deus verax tra, quia imprimis liæc revelatio Dei non est, quando loquitur publice; sed veracitas movet ad credendam Trinitatem, v. g. ut Ilei ut sic : hæc autem ratio æque applicari revelatio est præcise, sed ut talis, scilicet, potest ad revelationes privatas; ergo idem ut de tali objecto, sed revelationes ipsæ va­ habitus poterit elicere assensum propter riantur in specie pro varietate specifica ob­ utramque revelationem. Confirmatur primo, jectorum, sicut ct cognitiones; ergo hæc quia quod revelatio, quæ nunc est occulta, revelatio movet secundum quod talis est in postea publica sit futura, non variat eam in specie. Deinde esto non moveret ut talis, ratione motivi ; non enim movet, quia pos­ sed ut revelatio est ; adhuc negari non po­ tea futura sit, vel non sit publica, ergo in test, quod assensus versetur circa ipsam, ut utroque casu motivum manet ejusdem spe­ talem : diximus enim in superioribus, assen­ ciei in ratione motivi, et per consequens per­ sum fidei includere virtualiter tres assensus: tinet ad eumdem habitum. Confirmatur primum, quo judico, Deum esse primam ve­ secundo quia eodem habitu credo Petro lo- ritatem. Secundum, quo credo istam reve­ quenti vocibus, vel nutibus, vel scripto, li­ lationem Trinitatis, v. g. esse divinam. Ter­ cet ipsæ locutiones differant inter se. Item tium, quo credo Trinitatem : loquendo ergo eodem habitu credo Petro secreto, vel pu­ de illo secundo assensu, ille attingit formablice loquenti, ergo eodem habitu pos­ liter hanc revelationem ut talis est ; judico sum etiam credere publica: et privatæ revela­ enim istam in specie, ct in individuo esse tioni Dei. revelationem Dei, ergo ille assensus habet Hæc ratio sumpta ex unitate objecti for­ pro objecto formali hanc revelationem, ut malis non videtur omnino efficax ; quia si talem, ergo habitus fidei u quo elicitur ille in rigore loquamur, non est unum et idem assensus habet plurcs revelationes specie di­ in specie objectum formale adæquatum fidei : versas, prout tales, pro objecto formali, si cum enim supra dixerimus objectum formale non motivo, saltem terminativo, et de quo fidei non esse solam primam veracitatem, sed enuntiat esse revelationem ; ergo ex unitate etiam actualemrevelationem, consequens est objecti formalis non probatur efficaciter, ut toties differant objecta formalia, ( [uoties re­ quod idem habitus extendatur ad privatas velationes ipsæ differunt inter se. Nec exem­ revelationes, quam doctrinam a me olim plum de fide humana, qua credemus Petro, traditam postea approbatam invenio apud aliquid probat; quia habitus acquisitus, quo Ripaldam t. 1, de ente supematurali disp. credo Petro non est aliud, quum species moti- XLVIl n.fi. warnquæ habeo ad credendum illi, ut doExistimo ergo, hanc sententiam melius · cuiinlib .de Anima, huc est, species veracitutis probari auctoritate supra posita, cx qua fit illius, et alia species qua cognosco Petrum probabilis congruentia Stimpta ex aliis hahic et nuuc loqui ; quæ quidem species di­ bitibus infusis; nam licet habitus acquisiti vi»· versa est, quando Petrus loquitur lingua, varientur pro varietate specifica objectorum· vel scriptura, et per consequens ex hoc ca­ habito tamen intoi, eum no,. generentur pite diversus est saltem partialiter habitus, ab actibus, sed dentur ad modum potentia, DISPUTATIO I, SECTIO XI. sapiunt naturam potentiœ, et extenduntur ad plura objecta formalia, quod do habitu charitatis videtur manifestum, nnm eodem habitu volumus Deo plura bona specie di­ versa, quæ quidem non amantur materiali­ ter, sed formalitcr, non enim amantur ut inedia, sed ut lines ; nam licet solus Deus sit finis cui charitatis, bona tamen, quo; illi amantur sunt fines qui : quare sicut actus, quo mihi amo sanitatem, et actus quo mihi amo honorem, sunt specie diversi, propter diversa objecta formalia, quæ habent, licet idem sit finis cui utriusque amoris : sic etiam actus quibus Deo amo diversa bona, habent diversa objecta formalia et tamen eliciun­ tur ab eodem habitu charitatis, licet non sit idem habitus acquisitus, quo mihi amo sanitatem, et honorem. Potest ergo idem habitus infusus fidei extendi ad plura ob­ jecta formalia diversa, saltem partialiter, et per consequens ex hoc capite non repugna­ bit cumdem habitum fidei extendi ad utram­ que speciem revelationum. ai Dices : Unde ergo distinguuntur habitus Habitus infusi inter se, si non distinguuntur pro disbfi» onde tincfione objecti formalis : aut cur non diccfXgnan· mus unicum dari habitum infusum ad omlor? nes actus supernaturales voluntatis, sicut datur unica potentia naturalis ad omnes ac­ tus naturales; si quidem habitus supernatu­ rales dantur ad modum potentiæ? Respon­ deo, probabile mihi esse potuisse Deum satis connaturaliter ad statum elevationis supernaturalis infundere unicum habitum sim­ plicem supcrnaturalem ad omnes actus supernaturales intellectus, ct alterum ad omnes actus supernaturales voluntatis, ut objectio probat : de facto tamen voluisse infundere plures habitus, quia voluit cos esse separabiles inter se ; voluit enim, fidem manere sine aliis, et spem etiam sine charitate ; ex quo ad minus habemus, hos tres habitus distingui inter se juxta Paulum ICor. xiii, 13. Fides, spes, charitas, tria hæc etc. ex quo etiam colligimus de facto datos esse pluies habitus infusos, non quidem pro pluralitate solum utcumque objectorum formalium; nam quilibet ex his habitibus extenditur ad plura objecta formalia, ut pro­ batum est de habitu fidei, ct de charitate ; sed quorum singuli ferantur ad aliquam se­ riem objectorum similium inter se. Quare sicut ad unitatem scientiæ non exigimus unicam rationem formalem objectivant sim­ plicem, quæ respiciatur ub omnibus actibus 83 illius scientiæ, sed aggregationem plurium objectorum partialium similium inter se, ut tradi solet in proœmio logica», et latius in lib. de anima. Sic etiam nd unitatem habitus infusi non requiritur unicum omnino objec­ tum formale, quod idem attingatur per om­ nes netus, sed aggregatio plurium objecto­ rum similium inter se. Alioquin si pro multitudine habituum acquisitorum, qui ge­ nerari possunt, ponendi etiam essent habitus infusi ; sane essent penes infiniti : quod in­ credibile est. Quanta autem debeat esse hæc similitudo, et connexio inter objecta, ut pos­ sint cadere sub eodem habitu infuso, non facile determinari potest. Posset aliquis con­ tendere, requiri unitatem objecti formalis saltem partialis : nam licet charitas habeat diversa objecta formalia ex parte bonorum, quæ Deo volumus ; habet tamen idem objec­ tum formale ex parte bonitatis Dei, cui aman­ tur ea bona : et licet fides habeat plura ob­ jecta formalia ex parte revelationum, habet tamen idem ex parte veracitatis Dei, propter quam assentitur. Hæc tamen regula fortasse non est universalis, quia unitas subjecti, cui aliquid volumus non sufficit ad unitatem virtutis infusæ : alioquin temperantia, et spes essent eadem virtus, quia finis cui ama­ tur bonum temperantiæ, etbeatitudo supernatnralis, est idem homo. Melius ergo responderi fortasse poterit, hanc regulam determinatam, et certam non posse a priori assignari ad distinguendos ha­ bitus infusos, sed solum posse a posteriori colligi ex distinctione fidei, spei, et chari­ tatis, quas ex separabilitate, ct ex Paulo ubi supra, scimus distingui; ex quarum distinc­ tione probabiliter colligitur, differre alios habitus inter quorum actus reperiatur tanta diversitas, quanta reperitur inter actus ha­ rum trium virtutum. An vero hæc diversitas sit inter actus justitia·, et religionis in particu­ lari ; arbitrio prudentis pensandum est. Suf­ ficiat nunc aliquam regulam generalem as­ signare cum aliquo fundamento ; non enim video, quod aliud probabile fundamentum habeamus ad distinguendos realiter habitus infusos virtutum moralium inter se. Ex his tamen oritur quartum dubium, an 233 quando revelatio privata non obligat omnino Revelatio privata ad credendum positive eum, cui fit, vel eos, coram quibus fit modo supra explicato, quia quando non obligat nimirum non proponitur cum evidentia cre- ad creden­ dibilitatis, prout frequenter contingere po­ dum test ; qui tamen eam et ejus objectum credit, au credatur Μ HE VIHTUTE I IDEI IHVhyj:. rodom possit credere eodem habitu fidei infuso, quo Den super omnia, ubi est obligations» h.Miu InfflS nos,rft, fidei. Videtur quidem cx gravis, ct non displicere unquam graviter ',nnnonP088® habitum nostra1 fidei Deo, qui omnes actus eliciuntur certe abet ad eum assensum concurrere, quia assensus dem habitu charitatis, non obstante eorum ifie non potest prudenter fieri cum eadem inæqiialitatc in perfectione, ct modo adh*. firmitate in modo ndhærendi, cum qua fiunt rendi : quia nimirum objectum, ct motivum assensus nostræ fidei, ad quos præcedit pia formale, est idem, nempe bonitas infiniti affectio voluntatis, ut infra videbimus, orta Dei. Unde non apparet etiam, cur non pos. ox judicio evidenti credihilitatis ostendente, sit charitas concurrere ad actum, quo quii nonposseprudentcrdiibitari,vel formidari de dolcrct de peccato parricidii, v. g. propter revelatione, aut re revelata, quare voluntas gravissimam offensam Dei quam continet prudenter imperat assensum omnino fir­ qui actus non videtur etiam implicite exten­ mum, et super omnia, et cohibet omnem di ad omnia alia peccata mortalia, quorum formidinem, quod non potest voluntas pru­ gravitas non est tanta ; nam sicut dolor de denter imperare, quando non præcedit evi­ peccato mortali ex motivo charitatis propter dentia credihilitatis ; ergo tunc non potest ejus gravitatem displicentem graviter Deo prudenter elici assensus ita firmus, et per non extenditur implicite ad venialia, quæ consequens non fiet ab habitu nostræ fidei, non displicent graviter Deo : ita dolor de quæ firmissime credit : nam si firmus esset, parricidio propter gravissimam offensam Dei jam non prudenter fieret, et per consequens non videtur extendi ad alia peccata gravia, non esset actus virtutis infusa?. quæ non ita graviter displicent Deo, de quo 2<° Aliunde tamen videtur idem habitus suf­ dixi disp. V De pernitentia, sect, vi, num. 82. ficere ad eas revelationes credendas. Primo, Hoc autem ipsum clarius apparet in aliis quia si ad eas poneretur alius habitus di­ virtutibus infusis : nam actus misericordis, versus, ille deberet esse virtutis theologica*, quo vult aliquis dare unum aureum ad su­ cum haberet pro objecto formali saltem par­ blevandam miseriam pauperis, elicitur qui­ tiali et ultimo aliquid divinum, nempe vo­ dem a misericordia, licet non extendatur racitatem Dei, propter quam crederentur ea etiam implicite, ct virtualiter ad dandos objecta, licet non ita firmiter, eo quod reve­ centum aureos, si necessarii sint ad sublevan­ latio non proponitur cum evidentia credibi- dum pauperem : non est ergo alligatus ha- | litatis. Unde præter tres habitus theologicos bitus misericordiæ solum ad actus perfectio­ communiter assignatos ponendus esset quar­ res, sed potest etiam idem concurrere ad ac­ tus theologis incognitus. Secundo, quia, tus minus perfectos : quod idem ostendi quod actus illi non sint ita firmi in modo as­ potest in actibus temperantiæ, justitia? et sentiendi, sicut alii, non videtur arguere, aliarum virtutum. Idem ergo dici poterit de nec exigere habitum diversum : nam impri­ habitu fidei, non alligari ad solos firmissi­ mis eadem fides, quam præstamus Petro, mos, sed posse aliquando concurrere ad mi­ quando certo constat de ejus testificatione, nus firmos, «piando ii actus non habent im­ inclinat saltem partialiter ad credendum, perfectionem positivam, ob quam excludan­ licet non ita firmiter, quando non ita clare, tur aratione virtutis. Mihi, ut verum fatear, hæc secunda pars .1 sed probabiliter constat de testificatione ip­ sius. Deinde loquendo de habitibus infusis magis placet -, quia unitas habitus maxime I non videtur quod ii alligentur solum ad ac­ sumenda videtur ex unitate objecti formalis, | tus perfectissimos, et non possint etiam ali­ quod idem omnino est in utroque assensu, I quando concurrere ad actus minus perfectos nempe veracitas et revelatio Dei, licet reve- 1 et firmos circa idem objectum formale. Nam latio magis proponatur ad unum assensum, charitas non semper elicit actus æque per­ quam ad alterum, et ideo obliget ad assen­ fectos : aliquando enim diligit Deum super sum firmiorem : nec videtur alligandus unus omnia, ita ut velit placere Deo in omnibus, habitus ad actus solos ejusdem perfectionis, etiam ubi non est obligatio præcepti, sed so­ aut firmitatis circa idem objectum formale· lum consilium majoris perfectionis, et ubi Adverto tamen primo, sicut actus charita­ intervenit major Dei gloria : aliquando vero tis, quo homo solum aversaretur gravisdvult solum placere Deo super omnia, ubi est mamoKensamBei, nt no„ extenderetur ai præceptum, atque ideo non displicere Deo "m"'m utïenmm gravem etiam virtualiter etiam leviter·, aliquando solum vult placere non M sufficiens disvosiUo ad justificato DISPUTATIO I, SECTIO XI. «12 Sclniniar facd1·. bœü pn· oæ «lenliæ. ncm, quia non diligeret Deum super omnia, cum non præferret legem Dei gravem in omni casu, sic etiam actum illum fidei mi­ nus firmum, non sufficere, simpliciter ad denominandum hominem fidelem, nec ad justificationem sine alia fide firma circa ar­ ticulos fidei nostræ. Unde rursus adverto, objectum illud, et revelationem privatam taliter creditam assensu minus firmo non dicendum simpliciter creditum ex fide. Quia sicut ille habitus non denominatur fides ca­ tholica, nisi in ordine ad actus, quibus cre­ duntur articuli crediti a tota Ecclesia, licet extendatur etiam habitus ille ad revelatio­ nes privatas, ut mox dicemus : sic etiam ille habitus non dicitur fides divina simpliciter, nisi in ordine ad assensus omnino firmos : quare per actus minus firmos, etiamsi ha­ beant idem objectum formale, non dicuntur res credi ex fide, vel tanquam de fide, quia hic modus credendi significat solum assen­ sum firmissimum, et omnino certum : per quod patet ad rationem dubitandi in con­ trarium propositam. Nunc jam solvamus fundamenta primæ sententia?. Primum est, ex Augustino, dicente, se non crediturum Evangelio, nisi . ,, j Ecclesia id proponeret, et m Encfiyr. c. ix, fide tantum credi, quæ ad religionem spec­ tant. Et ex S. Thoma infra q. v, art. 3 ubi docet objectum formale fidei esse primam veritatem, secundum quod manifestatur in Scripturis sacris, et doctrina Ecclesiæ, et I part. q. i. art. 8 « Fides, inquit, nostra non innititur revelationi factæ aliquibus doctoribus, vel sanctis, sed solum revelationi Apos­ tolis, et prophetis factæ, qui canonicos libros scripserunt. » Respondetur, Augustinum me­ rito non crediturum Evangelio, nisi Ecclesia proponeret; quia ipse non habuerat priva­ tam Evangclii revelationem : si tamen eam haberet, crederet utique Evangelio propter illam revelationem. Item merito docet, fide credi, quæ ad religionem spectant, quia quæ ad scientias mere naturales attinent non re­ velantur, cum non spectent ad finem supernaturalom. Ad sanctum Thomam dicimus, loqui de objecto fidei regulariter, et cummuniter loquendo,et eodem sensu negat in­ niti nostram fidem privatis sanctorum re­ velationibus, quia Ecclesia nunquam illas proponit, et seclusa Ecclesiæ propositione non possunt regulariter nobis constare suf­ ficienter ad eliciendum fidei assensum. Quare merito Apostoli et proplietie dicuntur fun­ damenta nostræ fidei in multis Scripture locis, quæ affert pro se Valentia ubi supra; non tamen probant, nisi de lege ordinaria, juxta quam fatemur, fidei Christiano? mys­ teria non constare per privatas revelationes. Secundo objiciunt, quia fides nostra est catholica, hoc est, universalis, ergo non in- habitnm^nnititur privatis, sed publicis revelationibus : dei denealioquin non esset catholica, sed fides pri- minari vata, cum non omnes obligaret, sed aliquos. ’’'5*m r’‘ ni* 1 Uhabitum 15* rfidei 1 ■ deno1 tholieam.et Respondetur eumdem clicere minari fidem catholicam : quatenus elicit assensum assensum circa communes revelationes; non c,”a. fe'e' tamen obstat, eumdem habitum posse oh- prjvn!a9, cero, assensum circa revelationes privatas, et sic non denominari fidem catholicam. Tertio objiciunt, quia qui non credit privatæ revelationi, non est hæreticus, nec fi­ dem amittit : ergo fides non inclinat ad assentiendum huic revelationi. Respondeo, prædictum esse quidem infi­ delem, non tamen hæreticum, quia ad hæresim exigitur contumacia contra Ecclesia; propositionem : existimo tamen quod amit­ teret habitum fidei, quod aliqui recentiores videntur negare, quia fides non solum hæresi, sed quovis infidelitatis peccato mortali deperditur, ut docet Tridentinum sess. vi, cap. xv. Tertio objici potest, quia cui privatim ali244 quid revelatur, cognoscit clare, hoc sibi a Deo revelari : ergo non potest habere assen­ sum obscurum de re revelata, qualis debet esse omnis assensus elicitus ab habitu fidei circa objecta revelata. Ad hoc argumentum, quod facile solvi potuisset, difficile satis res­ pondit P. Coninch. disp. IX, dub. vi, nu. 91, assensum circa rem revelatam tunc inniti revelatione, quæ de facto est evidens cre­ denti, non tamen ea inniti, quatenus evidens est, sive ita ut ipsa evidentia ingrediatur rationem objecti formalis, quia jam assen­ sus fidei non esset certior illa evidentia, et consequenter non esset vera fides divina, quæ omnem naturalem evidentium debet superare. Sed evidentia illa habet se solum per modum proponentis objectum, sicut de­ finitio Ecclesiæ, aut lectio Scriptura· sacra?. Scio enim evidenter hoc ibi contineri, quan­ do Evangelium lego, et scio etiam evidenter orbem totum consentire, quod id a Christo sit traditum, saltem evidentia morali; et tamen fides mea non nititur illa evidentia, sed immediate revelatione Dei. Hæc tamen responsio, ct doctrina diffici- DE VIRTUTE FIDEI DIVIN/E. lis psf. et nd ohjeefinnis eolntionem nullo agentes do certitudine fidei di rÇmiiR,n.ssCn,Ih mndn necessaria, difficilis quidem, quia ex fidei debet esse firmior nm , n’ ossensu e»f. en fieret, nullam conclusionem esso eviden­ denti, aqunipso non pendet tanquam a pr». tem, quamvis ex principiis evidenter cogni­ missa : secus si ab eo dependeat ut a pr». tis deducatur : nunquam enim evidentia est missa : tunc enim prmmissa etiaffi illa debet motinim formale objectum, cum evidentia esse firmior omni alio assensu evidenti^ non sit prodicafnm ex parte objecti, sed ex hoc ex imperio voluntatis, ut possit deser- u parte actus cognoscentis claro objectum ; vire ad assensum fidei firmissimum : de hoc 'I actus nutem non sunt objectum motivum, tamen infra dicendum est. Hinc ad exempla M sed applicant, et représentant objectum illa facile respondetur, evidentiam phyfi. | promissarum ; quod quia claro proponunt eam, qua cognosco et logo talem propositio, premiss® evidentes, eo præciso inferunt nem contineri in libro Evangelii, ct evidenconclusionem evidenter, quia faciunt claro tia etiam moralis, qua video, hoc recipi a apparere ejus objectum in objecto præmis- tota Ecclesia, non esse principium objectii snnim clare proposito. Si ergo revelatio Dei, vum, cui innitur fides articuli. Continentia i cui nititur assensus rei revelatæ, clare pro­ autem ipsa hujus articuli in Evangelio, et I ponit revelationem, non potest non influere consensus Ecclcsiæ, quem video, si ipsa «e I evidentiam in objectum revelatum ; cum ad habent ex parte principii objectivi, et com- I hoc nnn sit necessarium moveri ab ipsa evi­ plent, vel integrant revelationem mediatam I dentia reflexe cognita. Unde constat ratio Dei, propter quam formaliter ego credo 215 Obscuritas a priori, quia cnm obscuritas sit negatio juxta supra dicta, debent utique a me credi quid sIL claritatis, non potest obscure credi conclu­ æque, vel magis quam res revelata, ut pos­ sio, nisi quando ejus objectum non apparet sim firmiter assentiri rei revelatæ, sicut ob clare in se, neque in alio. Eo autem ipso, eamdem rationem debeo veracitatem Dei quod promissarum objectum, et ejus con­ mihi evidenter notam firmius credere, quam nexio cum objecto promissarum apparet alia objecta evidentia, ut supra diximus loco clare et evidenter, jam in ipsis apparet claro citato. Secus vero dicendum, si continentia objectum conclusionis, cum hic sit effectus illa, quam lego in libro Evangelii, vel con­ I formalis illius evidentiæ promissarum et sensus Ecclcsiæ non compleat, vel integret bonitatis illationis, ergo non potest objec­ revelationem mediatam Dei, propter quam | tum conclusionis credi obscure. credo. 24Ô Nec exempla adducta quidquam probant : distinguendum enim est inter objectum, et SECTIO XII. inter evidentiam, qua objectum cognoscitur. Et quidem objectum illud, quod est princi­ Utrum necesse sit objecta per fidem credende pium cui innititur conclusio, quodeumque illud sit, et sive obscure, sive clare cognos­ proponi prius per Ecclesiam. catur, debet semper seque vel magis credi, Puncto præcedcnti annexa est hæc diffi· -. I quam ipsa evidentia, vel claritas formalis, qua principia cognoscuntur, nam evidentia, cultas, an scilicet possint credi per fidem M vel claritas non cognoscitur, sicut nec ipsa Christianam objecta nostræ fidei, antequam Fi promissa formalis, cum qua identiücatur. per Ecclesiam, vel ejus nomine alicui pro Quando ergo revelatio privata evidenter ponantur. v7* cognosceretur, non posset quidem magis Suppono primo, non prœrequiri ad erecredi res revelata quam revelatio ; posset dendum audire res fidei ab Ecclesia, ut tamen intellectus firmius credere rem reve- habento antecedenter auctoritatem infallilatam, quam credat se habuisse evidentiam bilem in proponendo ex assistentia Spiritus de revelatione, quia evidentia, seu cognitio sancti, et cognoscere in Ecclesia hanc aucto­ evidens de revelatione non est principium ritatem propter assistentium Spiritus sancti ohjectivum, vel objectum formale propter ita eam gubernantis, ut nunquam possit quod credatur res revelata. Non est autem proponere aliquid falsum : probatur facile, absurdum, quod non magis credat rem re­ quia hoc ipsum creditur fide divina, quæ velatam, quam revelationem evidenter cog­ docet in Ecclesia esse hujusmodi auctorita­ nosci : quia ut supra indicavimus agentes tem, ergo ante ipsius fidei assensum non de assensu circa veracitatem Dei, ct infra potest requiri cognitio hujus infallibilis i l 1 2 d< DISPUTATIO I, SECTIO XII. dum ton· auctoritatis : et experientia docet , non cipcrc omnes pueros, vel adultos, qui do novo ad Io Eeclesla fldcin accedunt concipere in Ecclesia hanc knu'iriô- infallibilem auctoritatem, et assistentium ritslem, Spiritus sancti, antequam ullum alium arti (hrislen- culum credant. Credunt etenim articulos co or^ne ‘Iuo proponuntur ; hunc nutem «ancti, articulum auctoritatis Ecclcsiæ contingit credi, postquam alios plures crediderunt. Solum ergo potest ad summum prærequiri cognoscere res fidei proponi ab Ecclesia, concipiendo in Ecclesia secundum se aucto­ ritatem maximam humanam, quæ repeti­ tur in universa fidelium congregatione, quod a fortiori constabit infra ex prima conclusione. 218 Dices, si ab Ecclesia præscindamus auc­ toritatem infallibilem divinam ; manebit solum in ea auctoritas fallibilis, ergo merito possumus cogitare, quod aliquando fallitur, et per consequens formidare ne in proposi­ tione etiam hujus articuli decipiatur ; ergo ut consideratur cum hac sola auctoritate, non potest movere ad certam fidem. Res­ pondeo, licet non sit evidens, auctoritatem Ecclcsiæ secundum se esse infallibilem, esse tamen evidens, auctoritatem illam talem esse tantis motivis vestitam, ut prudenter possim hic et nunc velle assentiri sine for­ midine propter auctoritatem Dei, rebus ab Ecclesia propositis. Sicut etiam licet aucto­ ritas parochi non sit infallibilis, evidens tamen est, posse rusticum hic et nunc velle prudenter Deo credere sine formidine^ ea, quæ a parocho proponuntur. 219 Ürgebis adhuc, ergo, sicut de auctoritate parochi possum simpliciter dicere esse fallibilem. sic etiam de autoritate humana quam habet Ecclesia. Respondeo negando consequentiam, quia auctoritas parochi solum reddit objectum evidenter credibile rustico idiotæ, qui propter incapacitatem potest prudenter velle cohi­ bere formidinem, si quam habet de aucto­ ritate parochi, non vero homini docto qui prudenter potest dubitare de deceptione illius parochi. At vero propositio Ecclcsiæ tot tantisque argumentis, etmotivis instructa talis est, ut licet non reddat evidens objec­ tum; evidens tamen sit etiam hominem doc­ tum posse prudenter cohibere formidinem, si quam posset habere de deceptione Eccle­ sia?: quare licet habeat motiva contraria quæ ex se possent saltem imprudenter ge­ nerare formidinem, et actum quo diceres: m " Forsitan Ecclesia decipitor, vn| potest in hoc decipi.» Cætemm motiva credibihtatis sufficiunt evidenter ad hnc quod vnlnntaprudentissime cohibeat illam formidinem : quare licet apparent quasi radicaliter fallibilitas Ecclcsiæ, quatenus, ut dixi, appa­ rent motiva, cum quibus prudenter posses dicere, Ecclesiam posse falli, non tamen apparet fallibilitas Ecclcsiæ formaliter, quia voluntas propter motiva contraria prudenter cohibet illud judicium : et impe­ rat assensum certum, quo dicas : Ecclesia nec fallitur in hoc, nec hic et nunc falli potest. Suppono secundo, non esse quæsfionem, an requiraturpropositioimmediataipsiusEc- θη clesiæ facta singulis fidelibus : hujusmodi propo_ enim propositio raro contingit casu, quoom- stttone imnes prælati in aliquo concilio congregati, vel '* ipse Pontifex immediate aliquem doceret ; supernaturalis, et an habitus fidei ad illum rem revelatam non pertinent ad- eamdem deservire ad assensum conclusionis illius, fidem , quæ creduntur propter motivum OF immediate concurrat, dicemus postea. fidem. Ratio a priori ex dictis est, quia non 1 P2 DE VIRTUTE FIDEI DIVIN,E. potest credi de fide, nisi id. quod creditur detur, illum præsumi hmroticuna, quia nr>n propter solam connexionem cum auctoritate praesumitur negare principium evidens naltb ' Dei testantis : passiones autem rei revelata·, rale, quod homo sit risibilis, sed princi- v eo ipso quod credantur propter connexio­ pium obscurum revelatum, quod Deus «j( d nem per se cum re revelata, jam non cre­ homo. Si tamen ipse non negaret, Christom duntur propter sojam connexionem cum esse hominem, sed solum negaret, hominem d auctoritate Dei testantis, sed etiam propter esse risibilem, non esset vere hœretieài k connexionem cum re revelata, sistendo par­ coram Deo. Ita cum aliis Suarez ubi supra tialiter in hac connexione, quare non pos­ num. 12. Addit bene Hurtado disp. ΧΠ, sunt credi ex fido. Paulo aliter respondet §27, neque etiam in foro extorno punien­ Hurtado disp. XII, § 10, sed fortasse reipsa dum ut haereticum, si esset homo rudis, qui in idem recidit. facile errare posset in principio evidenti jgj Objicitur tertio, quia homo sine risibili philosophico. Objectioni. est chjmæra ; ergo, qui negat risibile de Objici potest sexto, quia fides potest conChristo, negat verum hominem, et per con­ currere simul cum scientia ad eiimdemassensequens negat fidem, quod Christus sit verus sum : v. gr. possum eodem actu credere homo. Hoc argumento nimium se torquet animam esse immortalem, et propter moP. Hurtado disp. XII, § 14, et sequentib. et tivum fidei, et propter demonstrationem difficile respondet. Potest autem facile res­ philosophicam, ut videbimus disp. sequenti: ponderi, hominem sine radice risibilitatis ergo ex eo, quod concurrat altera præmissa, esse chymæram : neque hoc negari do quæ non sit ex fide, non tollitur, quod con­ Christo a negante esse risibilem, sed potius clusio credatur ex fide. Despondetur, con­ affirmari, dum asserit esse hominem : tunc cesso antecedenti, distinguendo consequens: enim conceptu confuso concipit omnia prae­ si aliæ præmissæ scientific® non concur­ dicata realia identificata cum vero homine, rant ad supplendum defectum motivi fidei, et ideo altera propositio est falsa, qua negat quod se solo movere non poterat, sed ad hominem esse risibilem, quia de homine majorem abundantiam concedo : secus si vero concepto ex parte subjecti cum radice concurrant propter indigentiam, quia mo­ risibilitatis in confuso negat explicite risibi- tivum fidei solum non sufficeret, ut con­ litatem in actu secundo, in quo solo errat, tingit in casu nostro. Differenti® ratio est j quod tamen non est formaliter revelatum. clara ; quia in primo casu objectum conclu­ 26C Objiciuntur quarto plura exempla propo- sionis est revelatum, atque ideo fides potest Objeclioiv. sitionum de fide, qua* solum virtualitcr re­ illud credere propter suum motivum. In velate sunt, et non formaliter, v. g. « Deus secundo autem casu non est revelatum, nec est infinitus; Deus est incorporeus; Pater credi potest præcise, quia est revelatum, distinguitur realiter a Filio. In Christo sunt sed propter illud complexum, quia revela­ duæ voluntates. Totus Christus est sub sin­ tum est Christum esse hominem, et aliunde gulis speciebus eucharistia·; » et aliæ similes. constat, hominem esse risibilem, quod com­ Respondetur, propositiones illas esse forma- plexura non est motivum fidei, sed com­ liter revelatas, licet aliquœ non ita expli­ plectitur motivum tanquam aliquid ex se cite : hoc tamen parum refert, quia revelatio non sufficiens ad credendam risibilitatcm. potest esse formalis, et tamen non omnino Dubitabis, an si Ecclesia definiat conchi- ÿ distincta et explicita ; qua· quomodo suffi­ sionem illam deductam ex una relevata, et te ciat ad assensum fidei, constabit ex punctis altera evidenti sciontifica, possit jam, et sequentibus, ubi etiam videbimus de illis debeat credi ex fide. Negavit Molina I pari. propositionibus, quæ inferuntur ex duabus q. i, art. 2, disp. I et II, sed dixit, manere formaliter revelatis, et de particularibus adhuc sub certitudine theologica : quiaEc- W* contentis io universali revelata, ut hunc clesia non potest facere, quod sit de fide, Î infantem esse in gratia Dei, quando constat neque enim habet novas revelationes, aut esse rite baptizatum ; te esse sine gratia, facit nova dogmata, sed solum habet assis- a*j quando scis evidenter te esse in affectu pec­ tentiam Spiritus sancti, ut non erret, quando 4 271 cati mortalis, et aliis similibus. explicat, quid fuerit antea revelatura, aut “ AJiguid Objicitur quinto, quia negans Christum quid sequatur ex revelatis. Suarez tamen potest esse Objectio v esse risibilem haberetur ut hæreticus : ergo ubi supra nu. II, affirmat,quia jam illa pro­ de fide in pertinet ad fidem illud affirmare. Respon- positu, non solum virtualitcr, sed formaliter nliiinc ob- DISPUTATIO I, SECT ΙΟ XIII. 93 ct immediate est testificata a Deo per Eccle­ tamen adhuc non sit de fide quoad obliga- ject|,quod siam, per quam Deus nos docet, et de qua tionem : potest enim esse jam revelatum a non 'It vcrificatur illud Psalm, xliv, 2 : Lingua Deo : quin tamen nondum propt ,le mea calamus scribat velociter scribentis, et quia fieienter revelatio quoad omnia objecta in definitiones conciliorum non minus fide cre­ ea contenta, distincte non obligantur fideles piionem. duntur, quam verba sacræ Scripturæ, et ad illa objecta determinate credenda ; quando ideo Gregor. Magnus lib. I Epist. c. xxiv, tamen incipit sufficienter proponi, et evolvi prope finem dixit, quatuor prima concilia distincte revelatio illa, ita ut in particulari generalia habenda esse sicut quatuor Evan- appareat, de quibus objectis locutus fuerit gelia. Unde Ecclesia in conciliis absolute Deus, jam tunc incipit illud objectum in definit sua dogmata, et negantibus dicit particulari esse de fide quoad obligationem, anathema ut hæreticis. licet non reveletur nunc, nec Dens nune Utramque sententiam aliquomodo con­ loquatur, sed solum appareat nunc, de quo ciliare debemus. Existimo itaque cum se­ objecto locutus fuerit Deus. Possumus au­ cunda sententia, ea, quæ ab Ecclesia defi­ tem hoc declarare in fide etiam humana : si niuntur, posse, et debere credi de fide. Quod enim rex prævidens Petrum cras venturum ultra argumenta a Suario adducta confir­ ad Joannem, dicat Joanni, eum, quieras ad mant omnium praxis et usus, quo in solemni te veniet cum tali veste, et acturus de tali fidei professione emittenda, ubi fidem nos­ negotio, etc., fac gubernatorem civitatis, tram protestamur, profitemur nos credere quia dignus est et aptissimus : postera die, a sacris conciliis definita verbis illis : « Cætera adveniente Petro, jam Joannes incipit cre­ item omnia a sacris canonibus, et œcume- dere, eum dignum esse, et de eo locutum nicis conciliis, ac præcipue a sacrosancta regem, quod quidem antea non sciebat : Tridentina synodo tradita, definita, et decla­ non quod tunc rex loquatur, quando Petrus rata, indubitanter recipio, atque profiteor; » advenit, fortasse enim rex amplius non cogi­ ubi non aliter fidem illarum definitionum tavit ; sed quia tunc adveniente Petro, inci­ profitemur, quam aliorum articulorum fidei, pit apparere in particulari, et distincte ob­ qui in eadem formula continentur. Addo jectum, de quo rex confuse locutus fuerat, tamen cum prima sententia, Ecclesiam non atque ideo Joannes incipit habere obliga­ habere novam revelationem Dei ad hæc defi­ tionem credendi Petri dignitatem et suffi­ nienda, nec per hoc Deum revelare de novo cientiam ex fide regis, quam prius credere aliquid, quod jam antea non revelasset sal­ non debebat, licet jam rex locutus fuisset : tem in confuso, sed nobis jam nunc constare idem contingit in fide divina : sic enim dixit magis distincte, vel determinate, quid sit Deus ad Samuelcm primo Reg. ix, 16. illud, quod antea magis confuse contine­ Hac ipsa hora, quæ nunc est, cras mittam vi­ batur in revelatione divina. Hic enim vide­ rum ad te de terra Benjamin, et unges eum tur esse sensus communis theologorum, ducem super populum meum, etc. Præviderat quos affert Coninch disp. XII, num. G8, enim Deus, illa hora venturum Saulem, et quando dicunt, articulos non crescere nu­ de illo loquebatur : et licet die etiam crastina mero, nec aliquid posse ab Ecclesia fieri de iterum Deus, veniente Saule, locutus fue­ fide, quod jam prius non esset a Deo reve­ rit Samueli : Ecce vir, quem dixeram tibi . latum sive in Scriptura, sive in revelatione iste dominabitur populo meo : atque adeo Apostolis, vel aliis facta, et ad nos per tra­ etiam tunc actu revelaverit ; adhuc licet ditionem, vel aliter transmissa. Unde diffe­ tunc nihil locutus fuisset, inciperet tunc rentiam agnoscunt inter doctrinam concilii, Samuel cognoscere distincte, de quo antea et Scripturam canonicam : nam scriptor Deus revelasset, ct deberet jam credere, canonicus scribit, quæ prius revelata non Saulem esse electum a Deo ad regnum, fuerant : Ecclesia autem in conciliis solum propter revelationem hesternam Dei, quod evolvit revelationes antea factas, et earum heri credere non debebat, licet jam objec­ sensum verum proponit infallibiliter propter tum illud esset revelatum, et de Saule locu­ tus fuisset Deus. assistentium Spiritus sancti. Quod ut explicetur, ct probetur, adver­ Hoc supposito, constat jam, quomodo 272 tendum est id, quod bene notavit Coninch definitio Ecclesiæ faciat, quod debeat de Ecde»ia novo eredi ex fide, quod antea non debebat 1,1ûn^° cum aliis dicta disp. XII dub. 6, aliquid posse esse de fide in ratione objecti, quod credi, licet Deus de novo nihil immediate do 94 DE VIRTUE FIDEI DIVINÆ. w,.n revelaverit: qnod qnidom facile intdligitiir Chrisf i revelata, et ex eo, quod omnis homo credi et qnando Ecclosiæ definitio tendit solum ml sit risibilis. In primo itaque casu facile Μ>πΙμΒ(Χ' vrr,,m wnsnm Scripturo?, vel etiam intclligitui·, quomodo conclusio nove nondek- M»vektinni« præterifn* : habet enim Ecrir­ definitu sit de tide, supponendo id, quod§, ai eredi, sia assistentiam Spiritus sancti, ut non sequenti cum communi sententia dicamus erret in declarando vero sensu Scriptura? conclusionem, quæ cx duplici præmissa sacra?, et revelationis divina? ; non quia revelata infertur, esse de fide, quia cum Deus revelet do novo Ecclesiæ illum verum objectum conclusionis sit idem rcabtercum sensum, sed quia assistit ei, ne decipiatur objecto præmissarum ; revelato objecto 1 in intclligendo vero sensu, in quo revelatio utriusque præmissœ, revelatum fuit reali‘ facta fuit a Deo : atque ideo fideles inci­ ter objectum conclusionis, licet minus cx| piunt tunc obligari ad credendam rem reve­ plicite ; Ecclesia autem sua definitione explii latam determinato propter revelationem cat illam continentiam, qua idem objectum præteritam explicite propositam, quæ prius continetur rcalitcr per identitatem in ob­ non ita explicite proponebatur. Sicut si rex jecto utriusque præmissœ antea revelato. In secundo autem casu; quando objec- J mandatum dedisset coram duobus, quorum altor altero melius mentem, ct sensum tum conclusionis solum continetur virtue- hd regis percepisset; postea tamen, quando liter in objecto præmissœ revelatio, prout JS hic mandatum aliis referret, et intimaret in risihilitas continetur in humanitate tanvero ejus sensu, et subditi obedirent, non quam in causa, potest esse difficultas; quia ‘H| id facerent propter novum mandatum regis, objectum illud videtur , quod antea non "J quod antea non esset, sed propter idem esset revelatum formaliter etiam confuse, mandatum bene explicatum et propositum. sed solum ejus causa : ergo ut credatur Sic fideles incipiunt obligari absque nova postea de fide, necesse erit quod reveletur revelatione immediata Dei, propter revela­ a Deo de novo, et hoc fiet per ipsam Ecclctionem præteritam bene, et fideliter ab siæ definitionem ut volebat Suarez. CœtcEcclesia propositam ct explicatam. Locutus rum adhuc in eo casu nego, intervenire autem semper sum de nova revelatione tunc novam revelationem Dei immediatam, immediata Dei, quam dico non ibi interve­ qua Deus Ecclesiæ definienti, vel fidelibus nire : non nego enim intercedere novam media Ecclesia revelet de novo objectum revelationem mediatam Dei, quæ compleat illud antea a se non revelatum. Admitto I motivum formale fidei : hæc enim semper tamen cum Suario, objectum etiam illud intervenit, quoties nobis proponitur suffi­ ab Ecclesia definitum posse, et debere crc^i cienter ex parte Dei ejus revelatio præterita, de fide. Quod probari, et explicari potest sive hæc fuerit antea explicita, sive non fue­ ex doctrina tradita ; nam ante illam defini­ rit : quæ revelatio mediata, cum concedatur tionem Ecclesiæ, jam objectum hoc erat a nobis, quando prædicator proponit suffi­ implicite, et confuse a Deo revelatum, et cienter doctrinam fidei, a fortiori dabitur, accedente Ecclesiæ definitione, incipit appa­ quando Ecclesia tota in concilio legitimo rere explicite, quomodo hoc objectum non eam proponit. solum in causa, sed in se ipso, et formalitor îl3 Difficultas major esse potest, quando contineretur in revelatione præterita. Ei quid si Ecclesia non solum explicat verum seusum Probari autem hoc potest, quia ideo de ft Ecclesia Scriptura; aut traditionis, qui est modus novo incipiunt fideles obligari ad ussendeducit ali- communis, quo Ecclesia aliquid definit, et tiendum huic propositioni delinitæ, quia principe obligat de novo ad credendum id, quod Ecclesia, qua* est columna, et firmamentum revelato, autea non erat obligatio credendi, sed etiam veritatis, teste Paulo I ad Timoth. m, 13; et quod ex principio revelato, deducit aliquid, quod cui Spiritus sanctus assistit , non potest de novo definit, et obligat ad credendum. errare in doctrina fidei explicanda, vel iis, Hoc autem potest dupliciter fieri ; primo, quæ ex fide deducuntur. Hanc autem Ec­ si ex duabus præmissis revelatis aliquam clesiæ infallibilitatem in proponendo dupli­ conclusionem deducat, et eam definiat. citer potuit Deus antea revelare. Primo Secundo, quaudo ex uno principio revelato, dicendo, ego assistam Ecclesiæ, et omnia, et altero non revelato aliquid deducit, et quæ ipsa proponet in talibus materiis vera definit v. g. si definiret, Christum esse erant. Secundo potuit Deus non testificari risibilem, deducendo hoc ex humanitate res ipsas, sed solum assistentiam suum, ut DISPUTATIO I, SECTIO XIII. non permitteret Ecclesinm decipi propo­ nendo aliquid falsum, ex qua Dei assistentia revelata nos inferimus, hoc objectum ab Ecclesia propositum esse verum ; non quia Deus hoc objectum determinate revelave­ rit, sed quia ejus veritas sequitur ex assis­ tentia Dei revelata. Sequitur autem non ex una propositione revelata , et altera non revelata, sed ex duabus revelatis, nempe ex his «non potest esse falsum id, quod propo­ nit et definit Ecclesia assistente illi Spiritu sancto, ne erret» etrursus: « Spiritus sanctus assistit Ecclesiæ definienti Christum esse risibilem. » Harum propositionum prima est de fide, ut constat, quia de fide est, provi­ dentiam Dei deficere non posse, atque adeo neque etiam providentiam Dei assistentis Ecclesiæ, ne erret, posse deficere a suo fine. Secunda etiam propositio est de fide, quia de fide est, ut suppono, Ecclesiam regi a Spiritu sancto, ejusque infallibilem assisten­ dam habere, ne doceat errores, quæ pro­ positio est universalis , ct comprehendit omnes casus particulares, atque adeo hunc etiam, quo Ecclesia definiret Christum esse risibilem, undo eo ipso, quod Ecclesia id proponeret et definiret, jam illa propositio esset de fide ; non propter revelationem novam, sed quia eo ipso constaret, hanc propositionem contentam fuisse ab initio in illis propositionibus universalibus a Deo antea revelatis. Porro, propositionem, quæ sequitur ex duabus revelatis, esse etiam de fide, videndum est in punctis sequentibus. Hoc itaque modo conciliatis illis sententiis, earum argumenta cessant ; fatemur enim cum Suario, posita definitione Ecclesiæ fore hœreticum, qui propositionem defini­ tam negaret, quia jam illa esset de fide. Fatemur etiam cum aliis, Ecclesiam non definire de fide propositionem, quæ jam antea revelata non fuerit a Deo, scilicet in particulari, vel in generali, definitio autem Ecclesiæ facit, quod hæc propositio contenta fuerit in ea revelatione præterita Dei, et nt id nobis constet, atque ideo incipiat obli­ gatio credendi eam determinate, cum antea non esset obligatio, quia nobis non consta­ bat fuisse contentam in ea revelatione uni­ versali præterita. Dices, si Ecclesia habet infallibilem assis«■''ebeat ^‘n^um Sputus sancti, ut non erret in iis, tiiaen . probant, objectum illud posse credi per fi- ((XI DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. (tero, quia immediate revelatam est n Deo, movetur etiam a connexione unius objecti quod nos conclusione prima concessimus. cum aliis, quam connexionem non credit Alia tamen argumenta congerit specialiter Deo : quare non est mirum, quod assensu» Hurt, ubi snp. sect. I, contra hanc conclu­ ille prout terminatur ad objectum conclu­ sionem, ct rationem, qna» oportet dissolvere, sionis non sit fidei, cum degeneret notabili· et ex quorum solutione melius hujus ratio­ ter ab assensu fidei, quo credimus soli Deo, nis vis inlcliigetnr. Primo ergo §4, et seqq. quæ dicit, et ideo super omnia. Exemplum arguit : quia habitus infusus extenditur ad autem charitatis, et aliarum virtutum voomne objectum materiale, quod cognosci­ luntatis non est simile : quia omnes illi ac­ tur dependentor a suo objecto formali, ut tus voluntatis, qui versantur circa alia ob­ constat etiam in habilibus voluntatis; nam jecta materialia etiam remota, non habent chantas extenditur ad omnia objecta mate­ ullum aliud motivum, in quo etiam partia­ rialia, et remota, quæ saltem mediate aman­ liter sistant, nisi solum Deum : nam licet tur propter Deum, ut si propter Deum amas amentur media remota propter utilitatem, proximum, ct ideo prox imo procuras bonum, seu propter connncxioncm , quam habent et ad hoc eligis media; omnia hæc, et me­ cum fine: illamet tamen utilitas, et con­ dia etiam remota eligis per actum charitatis, nexio non amatur propter se, nec sistiturin · quia omnia illa amas ultimo propter Deum, illa, sed propter bonitatem Dei : quare in qui est ultimum objectum formale illius iis omnibus actibus nulla est varietas ex amoris, quod idem contingit in misericor­ parte motivi formalis. At vero in actibus dia, et aliis virtutibus : ergo similiter con­ intellectus non ita se habet : nam conclu­ clusiones omnes etiam mediata·, quæ credun­ siones mediatæ deduct® ex prioribus con­ tur propter testimonium divinum, pertinent clusionibus non retinent idem omnino ob­ i ad fidem : nam objecta præmissarum, licet jectum formale omnino invariatum, sed sint objectum formale proximum illius as­ additur semper connexio objecti conclusio­ sensus : non sunt tamen in rigore objectum nis cum objectis præmissarum, cujus con­ formale, sed materiale, cum non sistat in­ nexionis veritas non creditur propter veri­ tellectus ultimo in illis, sed illa credat prop­ tatem præmissarum, nam licet præmlssæ ter aliud, sicut, qui ex charitatc Dei amat essent falsæ, consequentia esset bona, et proximum, et ideo dat ei pecunias ad suble­ connexio esset vera, sed cognoscitur in se, vandam ejus indigentiam, licet videatur ha­ et in illa sistit intellectus, ab caque partia­ bere pro objecto formali proximo bonum liter movetur intellectus ad assentiendum ipsius proximi; illud tamen non est in ri­ objecto conclusionis. Contra hanc solutionem, et differentiam, ,, gore objectum formale, quia non sistit ulti­ mo voluntas in illo, sed illud amat propter quam olim ad hoc propositum explicui, aliDeum, ct ideo omnia illa sunt objectum ma­ qua opponit Hurtado, cx quo objici potest teriale charitatis : ergo eodem modo fides secundo, quia connexio objecti conclusionis extendi debet ad omnia objecta materialia cum objecto præmissarum non distinguitur etiam remota, quæ mediate, vel immediate realiter a connexione extremorum cum me­ propter idem fidei motivum creduntur, et dio : connexio autem extremorum cum me­ dio cognoscitur per præmissas revelatas : in illud ultimo resolvuntur. 289 Resp. habitum extendi ad omnia objecta ergo continentia etiam objecti conclusionis Habitus materialia, quæ attinguntur sub eodem om- cognoscitur per easdem præmissas, atque Cïdomn?a Um° secus au^cm> Sl motivum va- ideo non est necessaria alia cognitio illatio­ Bobjecta llc^ur> præsertim si variatio illa refundat nis, seu continenti® objecti conclusionis in materialia diversum modum tendendi, prout contingit objecto præmissarum, quæ moveat ad assenquæ atlin- in casu nostro, in quo intellectus movetur tiendum conclusioni, ct per consequens mo­ giiniur assentiendum conclusioni ; non solum ex tivum formale præmissarum erit motivum motivo ·. testimonio Dei, sed etiam ex connexione ob­ formale adœquatum ad assensum conclu­ scenissimo· jecti conclusionis cum objectis præmissa- sionis. tiyui" vum, qUam connexionem credendam Hoc argumentum supponit quæstionem vanelur. testimonium Dei : et ex illum, an ultra assensum præmissarum re­ hoc provenit, quod intellectus non credat quiratur cognitio illationis ad assensum con­ objectum conclusionis eo modo, ct firmitate, clusionis, de qua dixi in logica, et inferius qua credit res fidei, quas credit soli Deo, sed aliqua attingemus : est enim quæstio logica, DISPUTATIO I, SECTIO XIII. in qna dixi cum communi sententia, requiri ejusmodi cognitionem, ut constat experien­ tia : multi enim assentientur præmissis, et negant consequentiam, quam deberent om­ nino concedere, quia non attendunt ad bo­ nitatem illationis, seu ad continentiam ob­ jecti conclusionis in objecto præmissarum concesso. Nec refert, quod objectum conclu­ sionis non distinguatur adæquate ab objecto ntriusqne præmissæ simul sumptæ, sed sal­ tem partialiter cum illo realiter identifiée* tur. Hoc enim probaret etiam illam non esse veram conclusionem , quia conclusio semper creditur propter aliud, ut constat ex definitione syllogismi : non autem intelligitur propter aliud realiter, sed propter aliud secundum modum concipiendi : nam idem objectum cognitum per cognitionem confu­ sam non movet, et cognitum postea expli­ cite movet : sic etiam in assensu secundæ operationis per compositionem debet objici explicite identitas inter extrema, quæ licet non distinguatur realiter ab ipsis extremis, non assentiremur, nisi explicite objiceretur, ut dixi disp. I, de pœnitent, sect. n. Ratio autem est, quia sicut non potest movere ad amandum bonitas, de qua non possumus red­ dere rationem ; ita nec ad assentiendum ve­ ritas de qua non possumus reddere ratio) nem de bonitate, aut veritate confuse co­ gnita, ergo necessaria est cognitio explicita continentiæ unius veritatis in alia, ut prop­ ter veritatem primam concessam assentiamur secundæ. Hoc autem est, quod explica­ tur per particulam ergo positam in con­ clusione, nempe connexio unius veritatis objectiva*, cum alia, et non sola connexio formalis ipsius assensus conclusionis cum assensu formali præmissarum, ut supponit Hurt. § 30, neque enim requiritur cogni­ tio reflexa de præmissis formalibus, aut de conclusione formali, sed de connexione inter objecta conclusionis et præmissa­ rum, quæ non est cognitio reflexa, sed directa. Sicut neque in judicio per composi­ tionem requiritur cognitio reflexa apprehen­ sionum extremorum, sed directa de identi­ tate inter ipsa extrema objectiva. ft Sed contra objicitur tertio, ex eodem ftj«etionr, auctore §,31, quia hinc sequitur neque esse actura fidei ipsum assensum circa ob­ jectum revelatum, v. g. circa Incarnatio­ nem : quia hic assensus etiam est propter veracitatem, et revelationem Dei, tanquam propter motivum, et præmissas formales. 101 vel victuales, quare requiritur etiam cogni­ tio bonitatis illationi», quæ bonitas, jwm connexio veritatis Incarnationis cum vora­ citate, et revelatione Dei movet partialiter ad assensum Incarnationis, et per conse­ quens non credimus Incarnationem propter solam auctoritatem Dei, quæ sola est moti­ vum formale fidei, sed etiam propter illatio­ nem objectivam, seu continentiam unius objecti in alio, quæ continentia non creditur propter auctoritatem Dei, sed constat ex terminis, atque ideo motivum illius assensus, non erit solum motivum formale fidei. Ad hoc tamen facile respondetur negando sequelam : Incarnatio enim creditur propter solum motivum formale fidei, quod quidem in rigore loquendo non complectitur solam veracitatem, et testimonium Dei secundum se, et in abstracto sed ut continentem con­ nexionem cum veritate objecti revelati ; sicut motivum formale in assensu eujuslihet conclusionis non est sola veritas præmissa­ rum, sed illa, ut connexa cum veritate conclusionis. Quare, quando dicimus, solum auctoritatem Dei esse motivum formale fidei, illa particula exclusiva solum, non excludit concomitantia essentialia, sine quibus explicite cognitis non potest movere auctoritas Dei, sed excludit omnia alia pere­ grina, quæ non requiruntur ut auctoritas Dei moveat ; et includit connexionem unius objecti cum alio, quæ licet realiter non distinguatur realiter adæquate ab objectis præmissarum, debet tamen explicite co­ gnosci, ut objectum præmissarum movere possit ad assensum conclusionis. Nec obstat, quod hæc connexio uon cognoscatur expli­ cite, aut credatur propter auctoritatem Dei: adhuc enim verum est soli Deo nos credere Incarnationem, nam per illam exclusivam soli, non excludimus id quod requiritur ex parte objecti essentialiter, ut Deo credamus, sed explicamus, non intervenire quidquam aliud ex parte motivi, nisi id solum quod requiritur essentialiter, ut alicui soli creda­ mus, in quo tamen includitur connexio auctoritatis divinæ cum veritate objecti revelati, cujus connexionis cognitio expli­ cita involvitur essentialiter, quando dicimus Incarnationem credi soli Deo, seu propter solam Dei auctoritatem, quia illud propter, significat connexionem quæ movet, alioquin non crederetur unum propter aliud. Quam­ vis autem connexio illa auctoritatis divina· cum veritate revelata non credatur Deo, 293 102 PE VIRTUTE EIDEI DIVINÆ. Λίμνη pront explicite cognito, credimus tamen ilMci fund»· fom, etiam super omnia, quia hoc noccssanum est ad credendum super omnia id, tiuiter m *. connexione quod Deus dicit ; neque enim possumus ohjrcii magis credere objectum revelatum, quam "’d·1' eius connexionem cum revelatione, in qua titione, connexione partialiter fundatur ille assonsns.Quare sicut credimus etiam super omnia, Deum osse summo veracem, quamvis hoe non credamus Deo in primo illo assensu, qui est principium fidei, sed assontiamur ex terminis ; sed tamen absque formidine, et super omnia, quia id necessarium est ad credendum Deo super omnia id, quod reve­ lat ; ita propter eamdem rationem debemus credere firmissime connexionem auctoritatis Dei cum ohjccto revelato, quia id necessa­ rium omnino est ad credendum firmissime Deo id, quod revelat. 29i Hoc autem suo modo locum etiam habet in voluntate, cum differentia tamen supra explicata : nam si res attente consideretur, quando eligitur medicina propter sanitatem solam, non est sola bonitas sanitatis, quæ movet, sed etiam utilitas medicinæ ad sani­ tatem ; nisi enim medicina utilis esset, non moveret bonitas sanitatis ad eam eligendam; dicitur tamen eligi propter solam sanitatem, quia eo ipso, quod dicimus eligi propter sanitatem, significamus simul eligi propter utilitatem medicinæ, ct propter connexio­ nem, quam habet cum sanitate, differentia tamen est, ut dixi, quia utilitas ipsa medi­ cinæ, et connexio cum sanitate, quæ volun­ tatem allicit, amatur etiam a voluntate non propter se, sed propter sanitatem, in cujus sola bonitate ultimo sistit amor, et ideo connexio medicinæ cum sanitate, seu utili­ tas, non integrat ullo modo motivum for­ male ultimum : at in casu nostro connexio objecti conclusionis cum objecto præmissœ revelatæ, ex qua infertur, ita movet intel­ lectum, ut ipsa non credatur propter aucto­ ritatem Dei, sed propter se ipsam. Item connexio auctoritatis divinæ, cum veritate rei revelatæ, ita movet ad assensum rei revelatæ, ut ipsa connexio non credatur Deo, nec propter revelationem Dei testificantis illam connexionem, sed quia in se ipsa apparet. 295 Differentia ergo inter conclusionem illaCur myste- tam ex revelatis, et mysterium revelatum iium re- jpatum θχ veracitate, et testimonio Dei, cur ' latumex ” Pertineat assensum fidei, et non illa, veracitate licet utrobique moveatur intellectus ex boni­ tate illationis, ea est, quod bonitas illationi» mysterii revelati ex veracitate, et testimonio Dei pertinet intrinsece, et essentialiter nd motivum formale fidei, quæ cum credat Deo, et propter ejus auctoritatem, debet essentialiter moveri ab illatione mysterii, exauctoritate Dei. At vero bonitas illationis objecti conclusionis ex mysteriis revelatis non pertinet intrinsece, et essentialiter ad motivum formale fidei, sed est motivum peregrinum fidei, et extra totum motivum proprium fidei, nec ordinatur ad credendum praecise Deo, sed ad credenda ea, quæ inferuntur ex creditis Deo ; quare alterato ex parte motivo proprio fidei, non est, cur fides debeat extendi ad assensum objecti conclusionis, sicut ad assensum rerum fidei. An vero, ct quomodo concurrat partialiter ad assensum illius conclusionis, quatenus ibi etiam continetur assensus præmissarum revelatarum, dicemus postea : nunc enim solum dicimus, per illum assensum non credi objectum conclusionis tanquam ob­ jecta alia, quæ de fide creduntur. Adverte tamen nos sæpe dixisse, connexionem illam, seu continentiam objecti conclusionis in objectis præmissarum, vel bonitatem illationis esse partialiter motivum formale illius assensus : quod quidem dictum est in latiori significatione motivi formalis, ut comprehendit omnia, quæ ex parte objecti utcumque movent ad assen­ sum. Scio enim, stricte loquendo bonitatem illationis non solere appellari motivum for male, sed quasi applicationem motivi forma­ lis, condistinctum a motivo, quod solum videtur esse objectum præmissarum. Sicut etiam iu composito physico sola materia, ct forma dicuntur partes, unio vero, licet pertineat intrinsece et essentialiter ad com­ positum, illudque integret, non solet appel­ lari pars, sed vinculum partium : sic bonitas illationis, seu connexio unius objecti cum aliis, non solet appellari moti­ vum formale, sed connexio, et colligatio motivi formalis cum objecto materiali. Ilmo tamen est quæstio de vocibus : nam in re ipsa non minus intrinseco, et essentialiter intrat unio, quam partes ad compositionem compositi; nec minus intrinsece et essentia­ liter intrat illatio, seu connexio unius ob­ jecti cum alio ad integrandum motivum, quam ipsa objecta præmissarum. Cæterum sicut unio non solet appellari componens ul quod, sed ut quo, quia est id, quo partes DISPUTATIO I, SECTIO XIII. 2 ÆS tjJ componunt ; ita illatio, seu connexio potest dici movere non ut quod, sed ut quo, quia est id, quo præmissæ objectivæ applicantur, et uniuntur, ut moveant ad assensum con­ clusionis, sufficit tamen ejus variatio essen­ tialis ad variandum, et alterandum specie motivum, præsertim quando refundit diver­ sitatem notabilem in modum assentiendi,ut contingit in casu nostro. Ultimo loco affert Hurt. §. 42. verba Gregorii Nazianz. de quibus supra diximus, quæ quidem, si aliquid probant, solum pro­ bant nostram primani conclusionem, quod scilicet id, quod sequitur ex expresse revela­ tis, possit fide credi ; non tamen probant credi de fide per illum eumdem assensum, quo creditur tale objectum, quatenus præcise per discursum deducitur ex præmissis revelatis ; et hæc de hoc puncto sufficiant. §. III. » Utrum revelatio universalis sufficiat ad assen­ sum fidei circa objectum singulare. Μ Exemplum esse potest, de fide est omnes Catte parvulos rite baptizatos esse in gratia et oofii· gzihrb salvari, si decedant, quœritur an qui scit se l,unc Parvn,um r’tc baptizasse, possit de '.‘.',',.’'1 fide credere ejus sanctificationem. Item de litefde, fide est, peccato mortali amitti gratiam. quæritur, an qui scit, se actu esse in affectu peccati mortalis, possit de fide credere, se carere gratia habituali sanctificante. Ratio dubitandi est, quia hæc etiam conclusio deducitur ex una præmissa revelata, nempe ex illa propositione universali, et ex altera particulari non revelata, nempe ex con­ scientia proprii peccati actuali : quare juxta doctrinam traditam § 1, videtur dicendum, quod conclusio non sit de fide, sicut ibi di­ ximus ob eamdem rationem non pertinere ad fidem visibilitatem Christi, et alias similes conclusiones, sed esse solum theologicas. Quare pro sententia negante illum esse actum fidei afferri possunt illi omnes, quos affert Suar. disp. HI, sect, π, η. 3, negantes esse assensum fidei, qui deducitur ex uno principio revelato, et altero evidenti. Communis tamen sententia concedit, ob­ jectum illud particulare contentum in uni­ versali revelata pertinere ad fidem, quam tenent Cano, Vega, Valentia, et alii, «pios affert, et sequitur Suar, ibi n. 2 et 3, et 103 alii, quos addit, et sequitur Hurt, late oam sententiam prohiins disp. XI, sect, n, quia, qui affirmat propositionem universalem, af­ firmat omnia singularia ibi contenta ; ergo Deus revelans omnes homines baptizatos sine obice accipere gratiam, revelavit etiam ibi hunc infantem baptizatum accipere gra­ tiam, et per consequens id pertinebit ad fidem quæ ex se extenditur ad omnia, quæ n Deo revelata sunt. Ego juxta supra dicta §. præcedenti, 2M distinguendum existimo : nam si loquamur Rp’Pr'n· I -H x J 1 x ■ detnr cum de assensu illo, prout deducto ex præmissa «risiincrevelata universali, et particulari aliunde tione. nota,dicendum est, illum non esse assensum fidei, prout terminatur ad objectum conclu­ sionis, sed solum theologicum, in quo con­ venit etiam Suar, ubi supra n. 5 et 6 , et hoc probant a fortiori argumenta adducta in simili supra § præcedenti. Si enim assen­ sus conclusionis illatæ ex duabus præmissis de fide non est assensus fidei, quia habet aliud objectum formale partialiter diversum nempe bonitatem illationis, a fortiori idem dicendum erit de assensu conclusionis illatæ ex una solum præmissa de fide, et altera evidenti naturali ; quo casu variatur moti­ vum formale, non solum ex parte bonitatis illationis, sed etiam ex parte unius præmis­ sæ, quæ non est de fide, et in qua etiam ultimo sistit intellectus. Loquendo tamen de objecto illius conchi300 sionis particularis, dicendum videtur cum secunda sententia, posse actum fidei termi­ nari ad illud non per discursum ex univer­ sali revelata, sed immediate propter divi­ num testimonium tanquam ad aliquod immediate, et formaliter revelatum a Deo. Probari solet, quia quando aliquid revelatur a Deo, revelatur ejus essentia physica, et metaphysica, licet non ita distincte, quia essentia non distinguitur a re revelata; unde Deus revelans Christum esse hominem, revelat eo ipso habere corpus et animam, nam revelans definitum, revelat definitio­ nem, et e contra, cum non distinguantur : ergo, qui revelat universalem, revelat ibi omnia singularia ; quæ sunt quasi partes componentes illam collectionem universa­ lem : ergo Deus revelans omnes infantes baptizatos justificari, revelat ibi, hunc, et illum, et illum infantem baptizatum justifi­ cari, nam collectio omnium baptizandorum revelata componitur intrinsece ex hoc, et illo, et aliis baptizandis. Confirmatur ab ffil DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. aliis, quia sacerdos sciens so debita inten­ sit a Doo, non debemus, nec possumus d0 tione baptizassc hunc infantem aqua natu­ fide ei assentiri, nisi revelationis sensus norali ex mari fune hausta, non potest sine bis sufficienter proponatur. Exemplum esse bærosi negare, hunc infantem justificatum potest in Scriptura, ct revelatione illa, qua ftiisse : nam hoc ncgnndo contradicit Deo coram Baltassare rege scripta fuerunt in revelanti omnes infantes rite baptizatos jus­ pariete verba illa, Mane, 7'hecel, Phare»: tificari. Sunt enim propositiones contraria1, quibus significabatur , numerasse Deum (i Omnes infantes rite haptizati justificantur, regnum Baltassaris, et complevisse illud ; et hic infans rite baptizatus non est justifi­ quare posita scriptura illa, jam veritas catus. » Illa quippe est propositio contraria hæc revelata erat a Deo, et idem Daniel, ubi ex qua sequitur contradictoria, ut dicitur in primum scripturam illam legit, debebat ex Summii/is : ex illa autem secunda proposi­ fide objectum illud credere, tanquam a Deo tione sequitur, « ergo aliquis infans rite revelatum. Hex tamen, antequam a Daniele baptizatus non justificatur, » quro est con­ explicaretur de quo objecto loqueretur tradictoria primæ. Deus, non debebat, nec poterat veritatem •n) Hoc tamen argumentum cum sua confir­ illam de fide credere. Erat ergo jam veritas illa secundum se de fide ; regi tamen, et matione videtur potius retorqueri posse : nondum erat de fide. Eodem modo de quia in primis negans hunc puerum esse aliis ; facto multæsunt veritates in Scriptura reve­ justificatum, non ridetur esse hæreticus : latæ, quas tamen in particulari, et distincte nam hæreticus ille solus est, qui negat id i debemus, nec possumus de fide credere, quod tota Ecclesia catholica credit : non non i Scripturæ sensus nondum nobis est credit autem, ut docet Ecclesia, hunc infan- quia < propositus, nec ab Ecclesia tem esse justificatum, nisi ad summum sub sufficienter i ; postquam autem Ecclesia sen­ conditione, si valide baptizatus est : quod declaratus i verum Scripturæ declarat, et proponit enim baptizatus sit, vel quod aqua illa fuerit sum : naturalis, vel quod minister habuerit inten­ nobis, incipiunt objecta illa etiam in parti­ tionem non credit, aut docet Ecclesia, ergo culari esse nobis de fide, quæ tamen jam non discederet a sensu, et fide Ecclesiro, qui antea revelata fuerant, atque ideo poterant illam propositionem negaret absolute , de fide credi ab eo, qui sensum Scripturæ negando scilicet se baptizasse talem infan­ verum intelligebat, et cui sensus ille suffi­ tem, aut debitam intentionem habuisse, aut cienter fuerat propositus. Suppono secundo, voces easdem non » adhibuisse aquam naturalem. Unde videtur, quod nec ipsemet sit infidelis negando significare eodem modo omnibus mentem Voce» sigoife» illam propositionem : potest enim adhuc loquentis, sed juxta audientium captum, ejJea concedere totum, quod fides docet, nempe aliis magis, aliis minus distincte, v. g. co­ modo®· infantes rite baptizatos justificari, sed tamen gnoscis bene Petrum filium Joannis, Paulus nlbuiDO ex falsa apprehensione contendere, baptis­ vero, qui eum bene etiam cognovit, dicit les mum illum non fuisse validum, quia aqua, tibi coram aliis, Joannis filium obiisse: tunc v. g. non erat naturalis, sed quod dromon distincte cognoscis illum, de quo Paulus audfeU3 supposuerit occulte aquam artificialem loco testatur obiisse, et cognoscis magis distincte up1naturalis, quod licet falsum sit, non videtur• mentem loquentis, qui Petrum distincte esse contra fidem, cum non constet ex fide concepit, et de illo determinate affirmavit dromonem id non fecisse. Solum ergo erit obiisse : alii vero præsentes.qui Petrum non ad summum de fide, hunc infantem justifi­ noverant, non concipiunt distincte, sed catum fuisse, si vere, et valide baptizatus confuse de quo loquatur, nec distincte intelfuit. ligerent mentem loquentis, sed solum con­ 302 Aliter tamen possumus explicare vim fuse concipiunt, ipsum de aliquo distincte Aliud est illius rationis, et probare hanc sententiam, cogitasse, et ejus obitum explicare voluisse. propositio- Supponendo in primis, aliud esse, proposi- Ecce eadem vox tibi magis distincte signi­ nem -- aliquam secundum ' ' de ■' ’ fide, ficat mentem loquentis, quam aliis propter tionem se esse aliquam captum diversum, et notitiam meliorem, secundum aliud vero esse nobis de fide. Ad primum enim sufficit, quod sit vere a Deo revelata ; quam babes de Significatione explicita illius se esse de fide, ad secundum vero requiritur quod revela­ vocis. Eodem modo si Deus hodie revelet, aliud vero tionis sensus, et significatio nobis sufficien­ Petrum crastina dié devorandum a leone esse nobis ter constet quantumcumque enim revelata hæc revelatio magis distincte significat de fide. DISPUTATIO I, SECTIO XIII. Angelo mentem Dei, quam homini, quia Angelus magis distincte, et quidditative co­ gnoscit essentiam, et prædicata leonis, et scit, Deum de illo leone habente talia prædi­ cata distincte intellexisse ; homo vero, qui confuse cognoscit essentiam leonis, cognos­ cit solum confuse Deum locutum de essentia, qnæ radix est talium accidentium, distincte cognita,quam tamen non distincte cognoscit, Philosophus etiam, qui melius naturam leonis cognovit, magis distincte venit in notitiam mentis Dei, quam rusticus, qui non ita bene leonis naturam cognoscit, propter eamdem rationem, et sic in aliis. Imo hinc etiam fit, voces aliquando melius significare objectum audienti, quam ipsimet loquenti, et magis distincte significare eidem audienti loquentis mentem, quam ab ipso loquente cognoscatur, v. g. si aliquis, qui Petrum Joannis filium non cognoscebat, sed solum sciebat esse filium Joannis, dicat tibi, Joannis filium obiisse ; tu qui Petrum cumdem sat bene cognoscebas, melius, et magis distinete concipis de quo loquatur, quam ipsemet, qui loquitur, quia melius cognoscis rem per illas voces significatam, quam ipse loquens cognoscat. Similiter, si homo dicat Angelo, se velle Romam venire, melius, et magis distincte concipit Romam Angelus audiens, qui non confuse, sed distincte eam concipit, quam homo loquens. Item melius, et magis distincte cognoscit Angelus volun­ tatem eundi Romam, et judicium de eodem adventu, quam voluntatem, et judicium proprium homo vult significare, quam ipse­ met homo loquens, qui solum confuse, et imperfecte proprios actus voluntatis, et in­ tellectus percipit non distinguens, an sint qualitates reales, vel modales, materiales, vel immateriales, etc. Si ergo voces possunt melius significare audienti res ipsas, et mentem loquentis, quam ab ipsomet loquen­ te cognoscuntur ; non est mirum, quod eadem vox melius et magis distincte possit significare, et res, et mentem loquentis uni audienti, vel legenti, quam alteri propter meliorem captum unius, quam alterius. Ex his ergo probare jam possumus con­ clusionem nostram : quia certum est, Deum revelantem omnes parvulos rite baptizandos fore justificandos, non cognovisse confuse parvulos illos, de quibus loquebatur, sed distincte, et explicite hunc, et illum et om­ nes, et singulos in particulari : homo tamen audiens illam vocem non cognoscit eos, nisi confuse, ct ideo nec cognoscit distineto mentem Dei, sed confuse scit Deum aliquos distincto cognoscere, ct de illis, quos dis­ tincte cognoscebat, locutum fuisse. Unde,si homo haberet aliunde scientiam infusam de omnibus, et singulis parvulis rite baptizan­ dis, audiens postea a Deo, omnes baptizan­ dos fore justificandos, distincte cognosceret, de quibus loqueretur Deus, et per conse­ quens deberet credere fide divina, hunc par­ vulum fore justificandum, quia cognosceret, de hoc in particulari locutum esse Deum. Sicut si coram cæco, et aliis diceres, tibi a rege datos duos illos libros, quos manu ha­ bes, alii distincte cognoscerent, de quibus libris loquaris, et crederent propter merum testimonium tuum, illum, et illum librum in particulari datum tibi a rege. Cæcus autem, qui libros non videt, solum posset credere in confuso te accepisse a rege duos libros, quos manu habes, quicumque illi sint, unde si postea unum ex illis inveniret; non posset dicere, aut credere illum librum fuisse tibi a rege datum,quia non scit, an de eo in particulari locutus fueris. Si tamen perseverante te in eadem asseveratione, cæcus visum reciperet, et videret libros illos, de quibus loqueris, jam tunc posset, non solum in genere, sed in particulari de singulis libris credere datos tibi a rege prop­ ter tuum testimonium, quod tamen antea credere non poterat de illis in particulari. Hoc ergo modo quando Deus distincte co­ gnoscens omnes parvulos baptizandos, de illis omnibus revelat justificandos fore a pec­ cato, tenemur id credere saltem in confuso: si autem nobis constet in particulari, de quibus locutus sit Deus, jam de illis etiam in particulari idem debemus credere : cum ergo in prædicto casu constet tibi, hunc parvulum comprehensum fuisse illa locutio­ ne Dei, atque adeo illum fuisse distincte in mente Dei, quando universaliter locutus fuit ; jam poteris de hoc in particulari id credere, cum constet tibi Deum hujus etiam parvuli justificationem revelasse, et de illo locutum fuisse. Quamvis ergo objectum illud in particulari non esset de fide nobis, quia non constabat, an de illo locutus esset Deus, nec etiam nunc sit de fide aliis, qui­ bus non constat de baptismo illius parvuli, sicut constare potest ipsi baptizanti, sed solum esset de fide secundum se, quatenus jam erat revelatum a Deo; postquam tamen baptizanti constat de baptismo rite collate, 106 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. jam incipit ci esse de fide, quia ei jam con­ cnrsn cognoscis Petrum testari amorem stat, Deum de hoc parvulo locutum fuisse. suum ergo Paulum, quatenüs cognosci» Objicies primo, voces non significant, nisi etiam absque discursu eum, Paulo præsente 8« juxta hominum impositionem ; homines au- usurpare vores solitas usurpari ad testanObjectio i. fem qui nnn cognoscunt distincte, sed con­ dum amorem erga præsentem, quod est fuse particularia, non videntur imposuisse idem ac videre eum testari exterius amor™ has voces confusas, nisi ad significandum suum erga Paulum præsentem : sic etiam si tribus, vel quatuor, diceret, hi confuse; ergo Deus loquens per illas voces præsentibus ] non potest loqui, aut revelare distincte de ihomines mihi cari sunt ; cognoscere posses hoc parvulo, et per consequens non potest iabsque discursu, cum testari amorem suum id fide credi, cum Dens nunquam de hoc -..«iob· tionatum, ut constat ex miUe Scripture formidari potest, an concurrerint requisita fetam locis, in quibus continentur revelationes ad verum baptismum, cum in casu simili, vi cap. ιχ ubi negatur posse aliquem hominem esse verum Papam, neque vide­ credere, se esse in statu gratiæ, his tur esse de fide, quod sit baptizatus, prout statu verbis. « Nam sicut nemo pius de Dei mise- deberet esse, ut sit capax Pontificatus, nec gratiæ. ricordia, de Christi merito , deque Sacra­ denique de ejus valida electione haberi mentorum virtute, et efficacia dubitare potest moralis certitudo magis, quam de debet ; sic quilibet dum se ipsum, suamque valido baptismo aliorum hominum, vel de infirmitatem, et indispositionem respicit, consecratione valida hujus hostiæ, quæ id­ de sua gratia formidare, et timere potest, circo diximus præcedenti non esse de fide. DISPUTATIO I, SECTIO XIII. Contrariam sententiam docent nostri doctores reccntiores communiter. Suar, disp. V. de fide, sect, vin, n. 12, et latius dicta disp. X, sect, v, Salmeron, Valentia, et Albertinas ex nostra societate in suis corollariis, quos affert idem Suar, dicta sect, vni, n. 12, et latius Hurt. disp. XXXVII per totam : quam ego etiam sententiam veram existimo ; et supponi videtur in de­ creto Martini V quod factum fuit in conci­ lio Constantiensi ; ubi ab hæreticis, qui reconciliationem petunt, exigitur, ut inter alia, quorum fidem profiteri debent, dicant, se credere, Papam canonice electum, nempe N. qui pro tempore fuerit, ejus nomine ex­ presso, esse successorem Petri, et habere supremam potestatem in Ecclesia. g; Ratione etiam, aliis argumentis omissis, , Ecde-h qua; afferri solent, probari breviter potest ex siipradictis, quia hoc etiam objectum «epUndo singulare contineri videtur in universapro libus propositionibus a Deo revelatis : nam Ptetilice ex [)ei revelatione constat, Ecclesiam non wfsherc Posse deciPi *n cret^en(^° universaliter aliPootifei. fiu0 errore> cum sit Columna et firmamen­ tum veritatis, in qua Ecclesiæ universalis l«d Tim. infallibilitate non minus contineri videtur m>'5· quod non possit Ecclesia errare in agnos­ cenda vera regula visibili suæ fidei, quam in rebus aliis credendis per fidem : plus enim Ecclcsiæ noceret error circa ipsam regulam veritatis et fidei, quam circa alia objecta particularia, cum esset error in ipso fidei fundamento, cum ergo regula visi­ bilis, quam Ecclesia in sua fide sequitur, et sequi omnino debet, sit ejus visibile caput, nempe summus Pontifex , cujus doctrinam, et definitiones amplecti debet, non potest Ecclesia decipi acceptando pro Pontifice, et regula fidei eum qui vere non esset Pon­ tifex, nec fidei regula, sed pseudopapa, et homo privatus. I lij Confirmatur primo, quia debemus fide credere omnia definita in concilio Trid. v.g. et in aliis conciliis generalibus legitimis : ergo debemus fide credere, illud esse legiti­ mum concilium ; sicut quia debemus fide credere omnia contenta in evangelio Marci, debemus etiam fide credere, illud esse ve­ rum, et canonicum evangelium : si enim possemus prudenter dubitare, vel formidare de legitimitate concilii, possemus etiam dubitare, vel formidare de ejus definitioni­ bus. Cum ergo valor concilii dependeat ex consensu, et approbatione veri summi Tom. I. 113 Pontificis, sine qua non habet auctori­ tatem infallibilem, consequens est, ut eadem fide credi debeat verus pontifex , a quo concilium legitimam habet auctoritatem et valorem. Confirmatur secundo, et explicatur, quia sicut debemus fide credere, quæ Pontifex summus ab Ecclesia universali receptus de­ finit, et proponit, ita debemus credere abs­ que formidine, eum esse verum Pontificem: nam vel possumus pnidenter de hoc formi­ dare, vel non possumus : si possumus, ergo non possumus credere fide divina, quæ ipse definit : nam quoties possumus pnidenter formidare de auctoritate Pontificis definien­ tis, non possumus ab ejus definitione moveri prudenter ad cohibendam omnem formidi­ nem circa rem definitam. Si vero non possumus prudenter formidare circa validi­ tatem Pontificatus ; ergo possumus fide di­ vina credere, hunc esse verum Pontificem : nam ut vidimus §. præcedenti, quoties non possumus prudenter formidare, an hoc indi­ viduum contineatur in universali revelata, possumus fide divina credere, quod Deus de illo locutus fuerit : cum ergo de fide sit, omnes Petri successores esse veros summos Pontifices, et aliunde non possimus pruden­ ter formidare, an hic homo legitime electus sit in Petri successorem ; consequens est, ut fide etiam credere possimus, hunc esse verum Pontificem, et de hoc etiam Christum locu­ tum, quando summis Pontificibus suam auctoritatem, et infallibilem assistentiam promisit. Responsiones aliquas his argu­ mentis ab aliquibus allatis, et earum impu­ gnationes videre poteris apud Hurtadum loc. cit. Hinc autem ad argumenta primæ senten3 (|( tiæ facile responderi potest. Dicimus enim, Respûnderevelatum esse a Deo, hunc numero hornilurad nem, sanctissimum scilicet Dominum nos- argumenta trum Irbanuin VIII, esse summum Pontilip,nm* , . senlenl®. cem, revelatione universali, qua revelavit Ecclesiam non erraturam ; ibi enim conti­ netur, non errare in agnoscendo hoc indi­ viduo pro vero capite, et regula visibili fidei calholicæ : in quo gravius et periculosius erraret, quam circa aliquod objectum fidei particulare, quod non esset fundamentum aliorum, sicut regula visibilis est funda­ mentum doctrinœ fidei, et Ecclesiæ, quæ ideo super Petrum, et ejus successores fun­ data dicitur. Eo autem ipso quod revela­ tum sit, hunc esse verum Pontificem, re/e8 IU DISPUTATIO I, SECTIO λ. latur etiam enm esse baptizatum, saltem conducunt, ncc concurrunt,ut non possinra, implicito. Si enim volis, baptismum includi formidare do baptismo hujus parvuli, vel | de consecratione liujnshostiæ.utdictun'icM tanquam pariem in veritate Pontificatus, erit etiam do fide ipso baptismus, quia im­ mediato revelatus erit, licet confuso, tanquam S.r,. pars in suo toto. Si autem velis, baptismum ipsum non includi formaliter in veritate Pontificatus, sed prærequiri essentialiter, An habitus fidei, vel solus, vel cum alii» concurrat immediate ad assensum conclu­ tanquam dispositionem necessariam, ut sionis theologica?. Deus conferat potestatem Pontificiam huic homini, tunc erit magis implicito revelatus, Hucusque diximus de actibus, et de difquia sequitur ex duabus de tide, nempe \n nemPe veracitatem Dei, et revela- non pertinet ad fidem. Nam vel illa con- itu* Odei cor.- tionem de humanitate Christi, et motivum clusio deducitur ex una solum præmissa cuiritad etiam illud quodeuraque sil, propter quod revelata, et altera non revelata, vel procedit assenaurn omnem hominem esse risibilem, et ex duabus præmissis revelatis. In primo nis Theolo- denique cuca bonitatem illationis, seu con- casu constat ex dictis, actum illum versari gicæ. tinentiam objecti conclusionis in objectis circa aliud objectum formale non pertinens Piubatur. præmissarum. Quo supposito, probare jam ad fidem, nempe circa objectum præmissæ possumus priorem partem nostra: sententias, non revelatæ, quod etiam attingitur intrin­ nempe habitum fidei concurrere ad assen­ sece ab assensu conclusionis, ut diximus et sum illius conclusionis, quod semper intelillud objectum neque est revelatum, itet DISPUTATIO I, SECTIO XIII. creditur mediate, vel immediate propter revelationem, sed vel ex terminis, vel ex principiis philosophicis, aut medicis, etc. Ergo prout sic nec pertinet ad fidem, sed ad alium habitum diversum, et per conse­ quens assensus etiam objecti conclusionis, quatenus innititur illi alteri principio pere­ grino, non potest pendere ab habitu fidei solo; sed concurrente alio principio proportionato. In secundo nutem casu, quando conclusio infertur ex duplici præmissa reve­ lata, adhuc indiget alio principio præter fidem : quia, ut vidimus § 2, motivum for­ male ultimum non est solum objectum prae­ missarum, sed integratur etiam ex bonitate illationis, seu continentia objecti conclu­ sionis in objecto præmissarum, quæ illatio et continentia nisi cognosceretur, non mo­ veretur sufficienter intellectus ad assentiendum conclusioni propter illas præmissas per verum discursum, ut suppono ex ibi dictis. Hæc autem continentia non est objectum fidei, cum neque sit veracitas et revelatio Dei, quod est objectum formale fidei, neque sit aliquid revelatum a Deo, nec credatur propter revelationem, sed cognoscatur ex terminis in se ipsa, vel per alia argumenta, quæ non pendent a revelatione : ergo sal­ tem ex hoc capite requiritur aliud princi­ pium præter fidem ad assensum illius con­ clusionis theologicæ. An vero illud aliud principium debeat essp aliquid supernaturale, videbimus § seq. nunc enim solum dicimus, fidem non concurrere ut causam adæquatam, quia objectum adrequatum illius assensus non pertinet ad solam fidem : quare habitus theologiæ non erit aliquid simplex, sed complexum ex habitu fidei, ct alio habitu influente ratione illius alte­ rius objecti : An vero sufficiat unus alius habitus simplex, qui simul cum fide con­ currat ad omnes conclusiones theologicas, vel requirantur plures habitus pro varie­ tate objectorum theologicorum ; videbimus etiam § seq. Argumenta vero adductu pro prima et Arantur secunda sententia supra relata , quatenus contra nostram procedunt, facile ex dictis solvi possunt. Et imprimis ad fundamentum primæ sententiæ dicimus, habitum solum fidei non sufficere ad assensum theolo­ gicum, quia præter objectum formale fidei daturaliquid aliud non pertinens ad fidem, quod partialiter movet formaliter ad illum assensum, nempe vel aliud principium non 117 revelatum, vel saltem bonitas illationis ex principiis revelatis, quæ tamen non est reve­ lata : ergo requiritur aliud principium con­ currens ad assensum, quatenus versatur etiam circa hoc aliud objectum. An vero hoc principium debeat esse alius habitus infusus, an sufficiat ipse habitas naturalis, vel intellectus cum speciebus, dicemus § seq. Exemplum autem de habitibus voluntatis non est simile ut ostendimus §2, quia actus electionis nullum aliud motivum formale, etiam partiale habet, præter motivum inten­ tionis, assensus autem conclusionis theolo­ gicæ habet aliud motivum saltem partiale. Fundamentum secundæ sententiæ probat 339 quidem, fidem solam non sufficere, atque adeo theologiæ habitum aliquid aliud inclu­ dere; non tamen probat, habitum theologiæ distingui adæquate ab habitu fidei. Nam sicut objectum assensus theologici non dif­ fert adæquate ab objecto fidei, sed illud in­ cludit, ct addit aliquid aliud, sic dicendum videtur de habitu, ex ea enim parte, qua assensus theologicus respicit objectum fidei, non indiget alio principio, sed solum qua­ tenus respicit illud aliud objection, quod non pertinet ad fidem ; quod tamen non est objectum adæquatum assensus theologici, ut vidimus. Denique ad instantiam, quæ afferebatur de prudentia infusa, constabit ex § 8 ubi videbimus, an prudentia infusa distinguatur adæquate ab habitu fidei, atque etiam ab habitu theologiæ. Quæri potest, an quando conclusio theo34(l logica infertur ex una præmissa revelata, An qu.mdo et altera non revelata, requiratur præter conclusio habitum fidei duplex habitus, alter ad illum The7I gijhu^ mea sententia non sunt nisi species intellec- habitu·, tuales bene coordinate et disposite, ut dixi in philosophia, et alibi ex professo dicemus; non dubium, quod diversa species concurrat ad cognoscendum principium non reve­ latum, et diversa ad cognoscendum boni­ tatem illationis. Loquendo vero de habitu infuso, postea § seq. videbimus, an is requi­ ratur ultra habitum fidei. Ex suppositione autem, quod requiratur, posset aliquis di­ cere, requiri duplicem habitum infusum. H8 DE VINT! TE IIDEI DIVINÆ. siones, habeat etiam vim attingendi illatio­ Quia habitus infusus fidei, licet attingat nem conclusionis theologicæ ex suis prin­ ùbjodum formule, et materiale utriusqne cipiis, quam illationem essentialiter includit præmissæ revelata', adhuc non sufficit ad attingendam illationem conclusionis cx illis credere conclusionem propter principia reve­ lata, vel sola, vel cum aliis, ad quam cre­ praemissis revelatis, sed requiritur ad hoc alius habitus infusus : ergo eodem modo dulitatem ordinatur essentialiter habitus habitus infusus, qui attingeret objectum theologiae. præmissæ non revelata? in conclusione theo­ Urgebis tamen ex eodem exemplo habitus logica, non sufficeret ad attingendam illa­ fidei, quia hic in tantum attingere potest ipse solus illationem mysterii revelati ex tionem conclusionis cx eadem præmissa non revelata, sed ad hoc ponendus esset alius veracitate et revelatione Dei, in quantum idem habitus per se etiam attingit easdem habitus infusus. 341 Probabilius tamen videtur, non requiri præmissas, nempe veracitatem et revela­ duos, sed sufficere unum habitum infusum tionem Dei; habitus vero ille infusus,qui ad utrumque. Ad quod retorqueri potest additur fidei ad assensum conclusionis theo­ logica?, non attingit per sc praemissam, vel argumentum ex eodem habitu fidei, qui præmissas revelatas; has enim prout inclu­ simul attingit veracitatem et revelationem duntur in conclusione theologica, attingit Dei, quæ sunt præmissæ formales, vel vic­ tuales ad rem revelatam credendam ; ct formaliter habitus fidei, et ideo diximus tamen idem habitus attingit bonitatem illa­ habitum fidei debere concurrere etiam im­ tionis rei revelatæ ex veracitate et revela- mediate ad assensum conclusionis theolotione Dei ; ergo idem etiam habitus infusus, gicæ, quatenus ille assensus est etiam asqui attingit præmissam non revelatam po­ sensuspræmissæ revelatæ ; ergo licet habitus terit simul cum habitu fidei attingente præ­ ille alius theologicus per se attingat alteram missam revelatam attingere illationem con­ præmissam non revelatam, et illationem Habitus clusionis theologicæ ex præmissis. Unde ad conclusionis, prout ex illa præmissa partia­ fidei datur exemplum in contrarium adductum cx liter infertur; non poterit per se attingere ad cre­ illationem conclusionis ex præmissa reve­ dendum eodem habitu fidei, qui non potest solus Deo Boli. sine alio habitu attingere illationem conclu­ lata, ad quam attingendam habitus ille non sionis cx duabus præmissis revelatis, res­ datur. Aliunde cum habitus fidei non attin­ ponderi potest, differentiam esse, quia ideo gat per se illationem conclusionis ex præ­ habitus fidei solus non potest illationem missa revelata, quia hæc illatio est extra illam attingere, ut diximus § 2, quia illatio finem fidei, oportebit dare alium habitum, illa est extra finem ad quem datur et ordi­ qui ordinetur ad attingendam hanc illatio­ natur habitus fidei, qui datur ad credendum nem, prætcr habitum, qui attingit præmis­ Deo soli, illatio autem illa ordinatur ad sam non revelatam. conclusionem, quam non credimus soli Deo Responderi tamen potest ex dictis ne- w prout deductam per illum discursum, et gando necessitatem multiplicandi alium ha­ ideo diximus, habitum fidei solum sufficere bitum cx hoc capite, quia totum hoc con­ ad illationem mysterii revelati ex veracitate tinetur intra finem illius habitus theologici, et revelatione Dei, quia hæc illatio ordi­ qui si infusus est, non infunditur certe ad natur ad credendum Deo mysterium reve­ hoc præcise, ut assentiamus præmissæ non latum, imo includitur essentialiter in hoc, revelatæ, sed ad credenda, quæ inferuntur quod est Deo credere, et in quolibet assensu totaliter, vel partialiter cx revelatis : ct quia fidei divinæ ad quem per se, et essentialiter ad hoc necesse est attingere præmissamnon datur habitus fidei. Quæ ratio applicari po­ revelatam, ideo datur etiam ut illam attin­ test ad habitum theologia?, qui prout con- gat, ct propter illam credatur conclusio: distinetus ab habitu fidei, si infusus est, cum vero ad hunc finem necesse etiam sit v.û3 ordinatur ex sua natura et essentia ad cre­ denda, quæ ex uno vel pluribus principiis præmissa, ad hunc etiam finem debuit ordirevelatis inferuntur : cum ergo in hoc as- nari. Itaque sicut habitus fidei datur ad sensu theologico includatur essentialiter il­ credendum soli Deo, et ideo per se potest latio conclusionis ex suis principiis, conse­ attingere totum, quod includit assensus quens est, ut habitus infusus qui ad hunc mysterii revelati propter auctoritatem Dei, finem infunditur credendi ejusmodi concluatque adeo per se attingit et præmissas, DISPUTATIO I, SECTIO XIII. nempe veracitatem, et revelationem Dei, et illationem etiam mysterii ex illis : sic ille alius habitus theologicus datur ad credenda, quæ inferuntur ex revelatis, et ut concur­ rens simul cum habitu fidei, attingat per se totum id, quod non potest per se attingere habitus fidei et ut in ordine ad illum finem suppleat totum, quod deficit habitui fidei. Si ergo habitus fidei per se non posset attin­ gere illationem conclusionis ex revelatis, ad hoc etiam extenditur per se ille alius habitus, cum hæc etiam attingentia conti­ neatur intra finem ad quem infunditur et hæc attingentia necessaria sit essentialiter ad assensum conclusionis propter præmissam revelatam. Quæ omnia dicta sunt sub con­ ditione, si habitus ille sit infusus, de quo nunc absolute dicendum est. 119 eos arguit Suar. disp. Ill, sect. XI, η. 8. Absolute autem habitum illum esse supernaturalem in substantia, docet etiam Hervreiis quofll. V, q. xix, quem et alios affert Kon. dicta disp. IV de actibus supematuralibus dub. VI, n. lOi. Secunda sententia absolute dicit, habitum theologiœ esse acquisitum, et naturale. Ita «enUntia. Vasq. I p. disp. I, n. 9; Turrianus 1. c.; Kon. ubisup. n. 118; Hurt, etiam disp. XII, sect. i. Licet § 17, quædionem hanc indcci.sam reli­ querit, sed tamen § 4, approbasse videtur eos, qui habitum theologiœ acquisitum esse dicebant. Denique idem tenet P. (han. 1 p. in proœmialibus theologiœ disp. V, sect, iv et Suarez dicta sect, xi, n. 8 et alii multi. Pro resolutione suppono ex tract, de 316 gratia, habitus infusos in statu viæ dari a F labitus infusi, Deo, ut per actus proportionates operemm·, in »t itu rt.T et promereamur beatitudinem supernatu­ 'Janlura § VII. ralem, ad quam sumus ordinati, et merea­ Deo. mur etiam de congruo justificationem per Qualis sit hic habitus theologiœ, an naturalis, gratiam justificantem, et de condigno ejus­ vel supernaturalis, an unus, vel multiplex. dem gratiae augmentum, quæ est semen gloriie supernaturalis : quare non sunt alii 311 Diximus, habitum theologiœ includere habitus infusi concedendi præter eos, qui habitum fidei, et addere aliquid aliud : qua ad hunc finem deservire possunt, quales ergo parte includit habitum fidei, non est sunt habitus virtutum theologicarum, et dubium, quod sit supernaturalis, suppo­ moralium, per quarum actus mereri pos­ nimus enim ex infra dicendis, fidem esse sumus : in intellectu autem ponitur habitus habitum supernaturalem et infusum, quare infusus fidei, qui deservit ad actus fidei ; saltem ex ea parte non manet vera et pro­ constat enim fidem esse habitum infusum ad pria theologia in hæretico, in quo non credendum Deo, et actus fidei esse supermanet habitus fidei, nec habet assensus pro­ nalurales, imo esse principium omnium actuum supernaturalium voluntatis ; ponitur prios theologicos, sed alios similes imper­ etiam in intellectu habitus prudentia? in­ fectos, de quo dicemus infra, ubi etiam fusa?, cujus actus fundantur etiam in fide, videbimus, an maneat in hæretico, vel etiam et deserviunt ad prædictos actus voluntatis in peccatore ille alius habitus infusus, si quis est, qui cum habitu fidei complet habi­ snpernaturales eliciendos ; est enim connatum integrum theologiœ. Nunc ergo quæstio turale, ut volitionem supernaturalem præeedat cognitio etiam ejusdem ordinis, et est, an præter habitum fidei, theologia in­ cludat alium habitum infusum supernatu­ supernaturalis, cum appetitus elicitus oria­ tur ex cognitione sibi proportionate, sicut ralem, an vero solum habitum acquisitum, potentia appetitiva debetur principio coet naturalem. Prima sententia in universum dicit, hagnoscitivo ejusdem ordinis. Hoc supposito dico, licet omnes assensus bitum theologiœ esse supernaturalem. Hanc 347 '[ ”■ tenent ii, quos tacito nomine citat Turrianus conclusionis proprie theologicæ sint super- Assertio. naturales, non tamen ad omnes requiri disp.XLlVtZe [Ide dub. n, paulo ante finem, habitum infusum distinctum ab habitu quibus favent Molina I p. q. i, art. 2, fidei, sed ad aliquos. Prima pars hujus as­ disp. 1, et Fonseca VI Metaph. c. i, q. vi, sect, vin, qui dicunt assensum conclusionis sertionis constat ex supradictis § pnve. ubi diximus, ejusmodi assensum conclusionis theologicæ esse supernaturalem, et habitum theologica· esse proprie actum fidei, qua­ illi correspondentem esse etiam surpernatenus versatur circa objectum præmissæ turalem, quem tamen dicunt non esse infu­ sum, sed acquisitum : in quo inconsequentiœ revelatæ, et illud credit propter auctori- 120 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. Intern divinam, atque ideo debere, hoc sal- cipium < supornnturale, qui conducunt ad m proponendo objectum voluntati', tem titulo concurrere habitum fidei ad lutem 1 illum assensum, et per consequens assensus ctmentorim « : illa nutem conclusio, quafe! I»? illo supernaturalis erit saltem quatenus ver­ nus versatur circa binnibilitatem, v. g. equo I satur circa objectum fidei, quod debito rum Salomonis, nullum tale objectum vomodo credit. Non tamen erit supernatu­ luntati proponit, ergo ad illum assensum, wfu quatenus pra cisp affirmat talem hinnihilita' ralis, quando non procedit ab habitu fidei, eo quod non servat debitum motivum, vel tem, camque infert px praemissis, non est * modum credendi, ut contingit in hæretico : ponendus habitus infusus, qui in eam spe­ vel quando ratione præmissæ alterius fais», cialiter influat. Dixi, « quatenus præcise vel ex alio capito conclusio est falsa, tunc versatur circa binnibilitatem, et eam in­ enim non concurreret habitus fidei ad illum fert ; » quia quatenus ille assensus termina­ assensum, sed fiet assensus naturalis : quod tur ad objectum revelatum, et ad motivum idem erit, quando in assensu illo fuerit alia fidei, petit formaliter principium superna­ imperfectio, cui repugnet supernaturalitas turale, cum sub ea ratione sit proprie actus fidei, et jam sub ea ratione habet suum prin­ intrinseca, quoad substantiam. Nunc jam explico, et probo secundam et cipium supernaturale, nempe habitum fidei; 318 qui ad illum immediate concurrit, ut dixiConclusio­ tertiam partem ejusdem assertionis. Pro quoi nes quæ adverto, conclusiones, quæ deduci possuntt mus. Cæterum, quatenus versatur circa hin· deduci pos­ ex principio revelato, aliquas posse deser­ nibilitatem omnis equi, et circa hinnibilisunt ex tatem equorum Salomonis : non indiget principio vire ad bene operandum, et excitare affect revolato: tum bonum, et meritorium in voluntate; ]principio supematurali, cum sub ea ratione aliæ versetur circa objectum profanum, et impostunl alias vero inutiles esse ad hunc finem v. g. pertinens ad affectum voluntatis pium, et deservire si ex propositione revelata in Scriptura, quod DISPUTATIO 1, SECTIO XIII. 121 eleemosynam propter honestatem eleemo­ denti» infusa·, fieri possunt argumenta om­ syna»; quare laudabilitas hujus voluntatis nia, quæ. communiter fiunt contra habitum sumitur formaliter ex honestate objectiva theologi» supernaturalem. Adverte tamen, eleemosynæ, non ex honestate fidei; opor­ me semper locutum fuisse de actibus illis, tet ergo, ut formaliter, quatenus versatur et assensibus theologicis, qui possunt ultimo circa talem honestatem, sit supernaturalis, et proxime movere ad effectum pium. Sunt et sub ea ratione exigat principium super­ enim aliqui, qui non proxime, sed remote natural?, cufti supernaturalitas ad hoc po­ movere possunt, eo quod post illos requira­ tissimum detur, ut actus meritorius, et ejus tur aliud judicium practicum prudenti», in laudabilitas sit proportionate cum præmio quibus non procedit argumentum factum, nt supematurali. Si ergo fides solum dicit, am­ debeant habere aliud principium infusum plectendum objectum honestum, et aliunde pra-ter habitum fidei, cum sufficiat judicium prudentia dictat, hoc opus in his circum­ ultimum supernaturale prout terminatur ad stantiis habere honestatem, oportet ut con­ talem honestatem virtutis. Nos ergo hoc clusio, non solum quatenus ex fide dicit, principium infusum solum exigimus ad ac­ tus, qui ultimo, et proxime movere possunt honestum in communi esse amplectendum, ad effectum pium, et meritorium. sed etiam formaliter quatenus dicit, et dic­ Primo ergo objicit Suar, dicta sect, xi, tat honestatem hujus operis in particulari, n. 8, quia assensus ille theologicus non ha- Objectio sit supernaturalis, ut proportionetur voli­ tion! bonæ, quæ est etiam supernaturalis bet certitudinem supernaturalem cum non formaliter, et meritoria, quatenus movetur excedat certitudinem præmissæ naturalis, ab honestate particulari hujus operis; sicut nec habeat objectum supernaturale, quia medium illud mistum ex medio fidei, et enim ad volitionem supernaturalem prærequiritur naturaliter cognitio supernaturalis scienti», humanum est et naturale, et fun­ ejusdem ordinis; sic ad volitionem, quæ est datur in naturali lumine, et in viribus na­ ad bene Salomon habebat multos equos, et ex alia meritorium. . ope­ formaliter supernaturalis prout attingit tale turalibus. Hæc tamen omnia æque procedunt Aliter dicendum est de conclusionibus W præmissa philosophica, quod omnis equus randum, Coocb» contra actum prudenti» infusæ, ut constat objectum, prærequiritur connaturaliter co­ theologicis, quæ versantur circa objectum cea I ali® non. est hinnibilis, inferatur, equos Salomonis gnitio ejusdem ordinis, et supernaturalis ex dictis : imo procedunt etiam contra judi­ fuisse hinnibiles; hæc certe conclusio, licet pium, et proponunt aliquid immediate con­ ρήίφ rertï! proponens tale objectum ; nam eadem est cium prudens de evidentia crcdibilitatis, theologica sit, nihil desservit ad actum vo­ ducens ad actum honestum : ii enim actus nliksii quod præcedit voluntatem credendi; quod ratio, et constat ex dictis, quia si potentia luntatis meritorium, cum nihil proponat videntur exigere habitum infusum etiam sub bew ψ· appetitiva supponit potentiam cognosciti- tamen judicium ex veriori sententia est su­ honeste amandum, nec aliquod abjectum, ea ratione ; et hunc credo esse habitum pru­ pernaturale, et exigit habitum supernatura­ denti» infusæ, media qua habitus fidei de ­ iodufS vam ejusdem ordinis, et hic actus volunta­ circa quod excitetur affectus pius ct hones­ bibita » lem, et non procedit ex habitu fidei, nec tis oritur ab habitu infuso etiam prout ver­ tus voluntatis. Aliæ tamen sunt conclusio­ servit communiter ad actus meritorios vir­ habet pro motivo formali revelationem, aut satur circa talem honestatem, qui habitus nes théologie» utiles ad eum finem, v. g. si tutum moralium. Nam horum objecta in est quasi potentia appetitiva supernaturalis, voracitatem Dei, sed proponit honestatem, ex universali revelata, quod bonum est sub­ particulari non proponuntur communiter et obligationem credendi, quæ honestas, et oportet ut supponat potentiam cognoscitivenire indigenti vel conigero peccantem, vi­ per solam fidem, sed accedente prudentia, obligatio natur» lumine cognoscitur, et cog­ vam supernaturalem in ordine ad eamdem dens hic et nunc proximum indigentem, vel quæ dictat hic, ct nunc esse dandam eleemo­ honestatem particularem, qui est habitus nosceretur etiam in natura pura. Non ergo peccantem inferas per discursum, bonum synam, v. g. audiendam missam, vel hoc infusus judicans de tali honestate particu­ requiritur supernaturalitas ex parte objecti, esse hic et nunc ei subvenire, vel eum cor­ aliud objectum amplectendum, quia elee­ lari. Alioquin fieret volitio supernaturalis ut actus sit supernaturalis, ut suppono ex rigere; conclusionis illius assensus utilis est mosyna, vel missæ auditio, v. g. est lauda­ materia de gratia sed circa idem objectum ad voluntatem bonam proximo subveniendi, bilis ex doctrina fidei, et hic et nunc non formaliter, prout versatur circa talem ho­ potest elevari intellectus a principio super­ eumve corrigendi. Item si ex universali re­ occurrit circumstantia impediens illam ho­ nestatem, quæ non procederet ex cognitione natural!; ut faciat actum supernaturalem. velata, quod omnia mala pœnæ veniant ex nestatem, etc. Etenim voluntas hæc etiam supematurali formaliter de tali honestate, providentia Dei, aliquis per discursum infe­ prout formaliter versatur circa tale objecet non servaretur debita proportio inter cog­ Nec requiritur etiam, quod ille actus sit cer­ rat, hoc malum venire ex Dei providentia,, tum in particulari, procedit ad habitu infuso nitionem, et volitionem. Qua? omnia confir­ tior, aut firmior in modo assentiendi, quam hic assensus movet ad illud patienter susti­ misericordi», vel religionis, etc., et sub ea mantur ex communi sensu theologorum, sint alii actus naturales, licet ex parte prin­ nendum, et sic de aliis. Qua differentia sup­ etiam ratione est meritoria ; imo ejus lauda­ ponentium in intellectu habitum prudenti» cipii habeat magis necessariam certitudinem posita, dicimus, primum genus conclusionis bilitas intrinseca non est, quia respiciat ob­ propter repugnantiam actus supernaturalis infusæ, et supernaturalem, cujus quidem non indigere alio habitu infuso concurrente jectum fidei, nam voluntas non dicit, volo actus judicant de honestate practica objecti cum falsitate. Sicut ergo judicium evidens praeter tidem, secundum vero genus indi­ dare eleemosynam, quia Deus dicit eleemo­ in particulari, et fundantur, vel semper, vel de credibilitute non est æque firmum cum gere ; saltem si ultimo, et proxime moveat synam esse opus bonum : quia testimonium communiter, in aliquo principio revelato : assensu fidei, et tamen est supernaturale, ad pium affectum. Dei, et fides non est objectum illius volun­ et tamen non oriuntur a sola tide, sed præ­ quod idem est de actibus prudenti» infusæ 349 Ratio differentia? sumitur ex proxime dic­ tatis sed extrmsece proponit honestatem ter fidem ponitur alius habitus infusus ad circa alias materias morales : ita conclusio Conclusio­ tis. quia nimirum præter actus fidei, ad eos objecti, quam solum honestatem attingit in­ conclusionem practicam fundatam in aliquo theologica, licet non habeat certitudinem nes ex solos actus cognoscendi, debemus dare prin- trinsece actus voluntatis, et dicit volo dare principio fidei principio : contra quem habitum pru- fidei circa objectum conclusionis, et licet DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. I non fissentinmur firmius ci objecto, quam dem, retinuit etiam habitum theologiæMlI per præmissam naturalem assentiamur ejus tom qua parto theologia includit, ut diximus, habitum fidei. Quoad illum vero alium habi­ objecto, poterit esse supematuralis : ubi nota, assensum conclusionis, licet non possit tum infusum, qui concurrit etiam ad aliquam conclusionem praeficam modo explicato,an esse clarior respectu conclusionis, quam sint præmissæ, nec etiam possit osse firmior maneat in peccatore simul cum fide, dicen­ ex parto intellectus ; posse tamen ex parte dum est sicut de prudentia infusa, ctpendet sui principii supematuralis habere novum ex unitate, vel multiplicitate illius habitus, titulum majoris repugnantias cum falsitate, de quo statim dicemus. Nunc solum dicimus, atque in hoc sensu habere majorem certitu­ si habitus ille manet in peccatore, non ta­ dinem, quam aliquam ex præmissis. Quod men posse operari deficientibus speciebus, enim dicitur, conclusionem sequi debiliorem quas si denno acquirit peccator studio theo­ partem, intelligitnr quoad claritatem, et logia?, operari poterii cum habitu pneexisquoad modum assentiendi firmiter, vel non tente, absque eo quod infundatur a Deo de firmiter, quia non potest nobis magis con­ novo. Si vero habitus ille non manet in pec­ stare objectum aliquod, (piam constet me­ catore cum fide, non infunditur etiam a Deo, dium unicum, propter quod constat; nec licet peccator studeat theologiæ, sed sicut possumus magis adhærere conclusioni, quam proposito objecto, Deus supplet auxilio ac­ medio unico propter quod adhæremus. Po­ tuali defectum habitus ad actus aliarum test tamen aliunde nobilior esse ille assen­ virtutum, si non manent earum habitus;ita sus propter aliquod principium nobilius supplebit auxilio actuali defectum habitus quod habet, quam habeant ejus præmissæ. theologici, quando requiretur ad assensus 352 Secundo objiciunt, quia assensus theolo- conclusionis practicæ, quæ debeat esse tradeObjeclioii. gicus generat habitum acquisitum, ergo quaque supematuralis modo explicato. non exigit infusum. Hoc etiam argumentum Quarto objicitur, quia tale auxilium non Kl potest fieri contra actus prudentiæ infusæ, est necessarium ulla ratione ad salutem, et Obi^ et contra actus omnium virtutum infusa­ gratia non datur nisi in ordine ad nostram rum, quarum exercitio constat acquiri ma­ salutem, ergo non datur auxilium ad talem jorem facilitatem : unde constat experientia assensum theologicum. Ita arguit idem aliquem justum habentem magis intensum Kon. n. 113. Respond, jam nos ostendisse, habitum charitatis, et per consequens etiam quomodo ad aliquos assensus theologicos, habitum prudentiæ infusæ, esse minus pru­ quibus proponitur ultimo objectum volun­ dentem in suis actionibus, quam alium ha­ tatis honestæ, et piae, requiratur habitus bentem minus intensos habitus infusos. Quia infusus, vel auxilium pro habitu supplens, nimirum facilitas illa, quam vocamus habi­ quia hoc necessarium est ad salutem, ut tum acquisitum non provenit formaliter ab actus supernaturales voluntatis connatural! habitu infuso, sed a speciebus melius ordi­ modo exerceantur supponentes cognitio­ natis, quæ melior conditio specierum par­ nem ejusdem ordinis respectu ejusdem ob­ tira acquiritur exercitio plurium actuum, jecti honesti. partira doctrina, studio, perscrutatione ob­ Quinto objici potest, quia hic habitus in- jjj jectorum, et ideo licet adsit in quolibet justo fusus distinctus a fide erit virtus theoloprincipium sufficiens infusum ad assensus gica , cum eliciat assensus conclusionis theologicos; non tamen appellatur theolo­ théologie», qui ultimo resolvuntur in vera­ gus ex defectu specierum, quæ necessariæ citatem increatam Dei tanquam in objec­ sunt ad illos assensus, ex quarum augmento, tum formale saltem partiale : unde ultra et meliori ordinatione appellatur melior 1res virtutes theologicas erit etiam hæc theologus, quia facilius, et magis distincte quarta, quæ a theologis non agnoscitur. potest elicere actus circa pluies conclusiones Respond, idem argumentum fieri posse theologicas. contra habitum prudentiæ infusæ, cujus Tertio objicitur, quia sequeretur, hunc actus partialiter resolvuntur frequenter in Objedioiu. habitum theologiæ infundi a Deo de novo doctrinam fidei, quam ad casus particulares homini peccatori, quando de novo comparat applicat, et tamen prudentia infusa non doctrinam theologicam. Ita Kon. dicto dub. numeratur inter virtutes theologicas, sed vi, n. 118. Respondetur- facile negando se­ est una ex quatuor moralibus. Negandum quelam : si enim peccator ille retinuerat ti- ergo est, hunc alium habitum, ut condis- DISPUTATIO I, SECTIO XIII 1-ί 1)1 tinctum n fide esse virtutem theologicam : illi enim soli habitus sunt virtutes théolo­ gie®, quæ per se ordinantur ad Deum tanquam ad objectum formale : quamvis au­ tem conclusio theologica respiciat etiam veracitatem divinam tanquam objectum formale ultimum partiale, et ex ea parte sit actus virtutis theologicæ : id tamen com­ petit ei actui, prout procedit etiam ab habitu fidei, et prout est etiam actus fidei, ut dixi­ mus , quatenus attingit etiam objectum revelatum ; et illud credit propter auctori­ tatem divinam. Quatenus vero procedit ab illo alio habitu distincto a fide, non habet attingere veracitatem Dei , sed objectum alterius præmissæ naturalis, vel illationem conclusionis ex præmissis, quæ quidem non sunt formaliter loquendo objecta virtutis theologicæ. Fatemur ergo theologiam com­ plete sumptam includere virtutem theolo­ gicam quatenus includit etiam fidem juxta supradicta : non tamen addit aliam virtu­ tem theologicam supra fidem : quia habitus ille infusus, quem addit, non ordinatur, nec exigitur, ut actus attingat veracitatem Dei, sed ut attingat alia objecta diversa, quæ non spectant ad fidem. Sexto objici posset, quia si habitus ille infusus potest elicere assensum theologicæ conclusionis propter præmissas, qui attin­ gat etiam præmissas objectivas, ergo pote­ rit scorsim elicere assensus circa singulas præmissas, qui etiam sit assensus supematuralis. Consequens autem ex se apparet absurdum·, quia alioquin possemus circa singulas propositiones saltem pertinentes ad praxim elicere assensus supernaturales, v. g. ad judicandum Petrum esse paupe­ rem , esse peccatorem , etc. quia ex illis propositionibus adjuncta alia præmissa de fide, possumus inferre, honestum esse illi subvenire, illum corrigere, etc. Sequela autem probari potest exemplo habitus fidei, qui quoniam potest credere objectum reve­ latum propter veracitatem, et revelationem Dei , potest etiam scorsim elicere assen­ sum circa veracitatem, vel circa revelatio­ nem Dei. Responderi tamen potest negando seque­ lam, ct assignando differentiam hujushabitus infusi ab habitu fidei, ut ab uno ad alterum argui non possit ; ct imprimis quoad præmissam revelatum non est difficultas: quia hic habitus non supplet defectum fidei , quoad assensum illius præmissæ ; imo in 123 ipsa etiam conclusione assensus prout ver­ satur circa præmissam revelatam , pro­ venit formaliter ab habitu fidei, pt non ab illo alio habitu. Difficultas tota p.»se posset de assensu alterius præmissæ na­ turalis, et hunc etiam dicimus non posgp fieri ab illo habitu extra ipsam conclu­ sionem , et in hoc differre ab habitu fi­ dei. Ratio autem differenti® potest ex dictis esse duplex. Prima, quod fides non est habitus alteri subordinatus, sed operativus per se sine ullo alio ; quare simul potest cum objecto materiali, vel etiam seorsim ab illo tendere in suum objectum formale, sicut chantas potest amare crea­ turas propter Deum, et amare etiam Deum solum sine creaturis. At vero hic alter ha­ bitus est subordinatus. et subalternatus fidei, et datur solum ad supplendum id, quod deest habitui fidei in ordine ad assen­ sum conclusionis theologicæ ; quare nec potest assentiri ulli conclusioni, nisi quando infertur ex præmissa de fide, nec potest assentiri ulli principio naturali, nisi quate­ nus ex illo infertur conclusio theologica ; quia ex natura sua est habitus solum sub­ alternatus et completivus fidei ad conclu­ siones theologicas. Secunda etiam ex hoc ipso ratio differentia; esse potest, quia su­ pernatural itus hujus habitus ei competit ratione fidei, ut possit fides praclice desser­ vira ad actus meritorios per actus intellec­ tus supernaturales, qui versentur circa con­ clusiones practices deductas ex fide. Inde diximus, duas conditiones requiri ad supernaturalitatem eorum actuum; alteram quod versentur circa doctrinam fidei saltem partialiter ; alteram quod proponant prac­ tice voluntati objectum ad artum pium, et meritorium. Utraque autem hæc conditio deesset in illo assensu præmissæ naturalis seorsum elicito : nam imprimis assensus ille secundum se nullo modo tenderet in doctrinam fidei, sed in propositionem profanam aliunde habitam, unde jam da­ rentur actus supernaturales, quorum objec­ tum nullo modo concerneret fidem. Deinde neque ille assensus proponeret objecturo honestum practice amabile a voluntate : quia licet ex illa præmissa, adjuncta alia de fide posset inferri honestas alicujus objecti, in quod posset ferri voluntas honesta : illa tamen præmissa secundum se non conclu­ deret honestatem, vel certe proxime non concluderet motivum amabile per actum Ill DE VIRTVTE FIDEI DIVINÆ. meritorium supemturtdlJm, quia suppono unica § Quintum ergo, Gabrielqu,un arl . omnos actus voluntatis meritorios debere Oclinmns in III, x„ e, ·· S1 ex lege Dei procedere a fide. Frustra ergo IV, q. i, ait. I. Almainus IlIAfora/.o. vn.et daretur habitus infusus ad eliciendum scor- sequitur Lessiuslih. I de Virtutib. morai.c.n sim assensum supernaturalem circa illam 11» Inxottor fusa· procedat ex revelatis, quibus in ipsomet a fide assensu prudentiæ. infuse assentitur fides, et Ι«ΐφΐ»π) ideo principium adæqnatnm illius assensus dene ab constat ex habitu fidei, et alio habitu infuso incluso. dato ad supplendum defectum fidei in or­ dine ad objectum adæquatum illius actus, ut supra explicatum est. Si vero prudentia infusa comparetur cum Prndenti-i infosa theologia, habent se tanquam excedens, et excessum. Multos enim actus habet theolo­ al distinguaiur gia, qui non pertinent ad prudentiam infu­ a Theologia sam : multos etiam habet prudentia infusa, qui non pertinent ad theologiam proprie dictam : denique aliqui sunt actus qui per­ tinent ad utramque , et quoad illos non distinguitur prudentia infusa a theologia. Prima pars probatur ex dictis : quia veri­ tates speculativæ deductæ ex fide, quæ non spectant ad piam, et rectam operationem, non pertinent ad prudentiam infusam, quæ solum operatur, quando assensu supernatu­ ral! deducto ex fide proponitur voluntati practice objectum honeste amplectendum, vel fugiendum, et tamen illi assensus per­ tinent ad theologiam, cum deducantur ex principiis revelatis : ergo plures actus per­ tinent ad theologiam, qui non pertinent ad prudentiam infusam. Secunda etiam pars, quod plures actus 367 pertineant ad prudentiam infusam, qui non pertinent ad theologiam proprie dic­ tam , probari potest : quia nomine theologiæ intelligimus disciplinam illam, et scientiam, quæ tradit, et probat conclusio­ nes ex objectis revelatis, qua* licet non sit scientia in omni rigore, eo quod non habeat evidentiam de suis objectis, cum probet illa ex una saltem præmissa revelata, et obscura : imitatur tamen alias scientias quoad mo­ dum probandi conclusiones, et quoad cæteras conditiones : quare sicut aliæ scientiæ non sunt de individuis, sed de rationibus universalibus , nam philosophia non trac­ tat, an Petrus sit risibilis, sed an homo sit risibilis: sic theologia non descendit ad ca­ sus particulares in individuo circa materias morales, sed tradit regulas universales deduc­ tas ex principiis fidei. Prudentiæ vero munus est considerare in individuo, an hic et nunc, in his circumstantiis objectum sit honestum juxta regulas universales deductas ex doc­ trina fidei, et hi sunt, ut plurimum actus 128 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. prudentia' infusæ; qui tamen non partiî nd theologiam etiam pertinet illo conclusio nent ail theologiam proprie dictam, ut indii rain theologia, ut diximus, non rot simple! eat etiam Lcssius dicto lib. 1 de prudentia habitus, I sed complectitur ct habitus acmij. cap n dub. it n. 16 : dixi, ad theologiam pro- sitos, * qui soli cum fide concurrunt ad plnrcs prie dictam, nempe prout hoc nomen appli- <·, quod judicet esse credendum hi», quæ dicuntur; licet non convincatur per eviden­ evidentiam physicam de India. Aliquando tiam rei ; sicut si aliquis Propheta prænunvero habere potest aliquale fundamentum ad id negandum, licet nimis infirmum, et tiarcf in sermone Domini aliquid futurum, E quod non tollat evidentiam moralem con­ et adhiberet signum, mortuum suscitando ; trariam. et poterit fortasse ex imperio sal­ cx hoc signo convinceretur intellectus vi­ tem voluntatis id negare. Sicut etiam pote­ dentis, ut cognosceret manifeste, hoc dici a rit cx imperio ejusdem voluntatis dubitare, Deo, qui non mentitur : licet illud futurum, eoquod possibile sitomnesde India testificanquod praedicitur, in se evidens non esset, tes decipere voluisse. An vero in iis casibus unde per hoc ratio fidei non tolleretur. » imprudenter operetur negando, vel dubi­ Ex quibus verbis constat, S. Thomam requi­ tando positive de objecto mora liter evi­ rere voluntatem in utroque illo modo cre­ denti : aliquando quidem imprudenter id dendi, quem distinxit ab habente eviden­ liet, quando scilicet spectat ad regulas mo­ tiam rei in se, vel in præmissis evidentibus. rum materia, de qua agitur ; in qua mate­ Videatur Bannes in illo art. 2; in dubita­ ria ad prudentiam stricte sumptam pertinet tione circa secundam conclusionem, ubi examinare, et proponere veram honestatem, docet, et probat, in dæmone, de quo ibi ct convenientiam objecti. Quando vero agit S. Thomas , non requiri imperium materia talis non esset, ille talis negans, voluntatis ad credenda mysteria nostræ fi­ vel dubitans magis diceretur stultus, vel dei : esse tamen tantam vim motivorum, insipiens, quam imprudens : semper tamen ut licet non faciant dæmoni evidentiam phy­ magis imprudenter dubitabitur, vel dissen­ sicam, impossibile tamen moraliter sit ei sus praestabitur in rebus fidei sufficien­ resistere tali ponderi motivorum, et ideo ter propositis , quia hoc magis erit contra dicitur habere evidentiam moralem de ve­ regulas prudentiæ proponentis obligationem ritate nostræ fidei, ünde S. Thomas ibi in assentiendi firmiter, licet absque necessitate responsione ad primum non dixit absolute proveniente ex parte objecti, qualis commu­ dæmoncm convinci, sed fidem ejus esse niter reperiri solet, ubi datur evidentia phy­ quodammodo coactam ex signorum evidentia, sica, vel moralis. quibus verbis indicat, non esse omnimodam I W Restat explicare duo loca S. Thomie coactionem, sed aliquam libertatem cum i adducta pro contraria sententia. Ad priimpotentia morali ad dissentiendum : et in abr dao 1 Ita mum ex qu. v art. 2 ubi S. Doctor dicit, eodem sensu in HI sent. disp. XXIII, q. ni, STbotna· eum, qui videret mortuum suscitari a pro­ art. 3 dixit, quod dæmones non omnino pheta in confirmationem rei futuræ, quam libere assentiuntur rebusfidei, quascredunt ; prædiceret, convincendum fore manifeste quia nimirum habent necessitatem moralem ad cognoscendum, quod prædictio illa esset ad volendum credere propter vehementiam a Deo. Respondetur, ibi non esse sermonem motivorum, licet habeant potentiam phy­ de vera evidentia rei, sed de evidentia cresicam ad non assentiendum ; et in eo deni­ dibilitatis, ut constat ex verbis antecedenti­ que sensu intelligi debet idem S. Thom. bus, in quibus S. Th. supponit, debere in­ quando qu. xiv de veritate art. 9 ad I dixit tercedere imperium voluntatis. Sic enim dæmones non voluntate , sed necessitate ait : « Respondeo, dicendum, quod sicut su- credere ; intelligit enim nomine necessitatis, pradictum est, intellectus credentis assentit coactionem , sicut, qui metu mortis projicit rei crédita: : non quia ipsam videat, vel se­ merces, dicitur necessitate coactus id facere, cundum se, vel per resolutionem ad proxima licet revera non sine voluntatis imperio principia per se visa, sed quia convincitur id faciat. per auctoritatem divinum assentire his, que De homine autem, qui videt mortuum non videt (ecce excludit evidentiam etiam a suscitari a propheta in confirmationem veri­ præmissis) et propter imperium voluntatis tatis, quam prædicit, non puto communiter moventis intellectum, et obedientis Deo. habere evidentiam etiam moralem divini testimonii, ut dixi in superioribus, et con­ Quod autem voluntas moveat intellectum ad assentiendum, potest contingere ex duo­ stat experientia, cum multi ex Judteis, qui ca miracula Christi videbant adhuc non bus. Uno modo ex ordine voluntatis ad crederent. Unde quando S. Thom. «lixit bonum : et sic credere est actus laudabilis. loco citato, convinci tunc intellectum, ut Alio modo, quia intellectus convincitur ad I 148 DE VIRTUTE FIDEI DIVIN.E. cognoscat manifeste hoc dici n Deo, et movet; inio magis retardat, non enim quando III p. dicta quæst. XLVII art. 5 (qui assentior ego, quin revelatio est obscura, erat secundus locus S. Thoma? in contra­ sed quin revelatio est. Deinde existimo, obscuritatem non esse aliquid tenens sc rium adductus) dixit, principes Juda-orum, et homines majores, et sapientes vidisse cx parte objecti, sed ex parte ipsius assen­ evidentia signa divinitatis ipsius, intelligi de­ sus ; quare non tam est diversitas in bet de evidentia crcdibiJitatis, non tamen objecto, quam in modo tendendi ipsius ac­ dc evidentia etiam morali, qua evidens esset tus ad suum objectum : quod ipsa expe­ signa illa fieri a Deo in confirmationem di­ rientia testatur : videmus enim, proposito vinitatis Christi. Alioquin non potuissent aliquo principio duobus hominibus, alte­ potentia saltem morali dissentire, prout de rum, qui perspicax est, et acutus, cognos­ facto dissentiebant : et negabant Christi cere clare veritatem objecti, et connexionem divinitatem. Unde Paulus de eisdem dixit : terminorum inter se, alterum, qui tardus I. Cor. quod si cognovissent, nunquam Dominum glo- est, et hebes, cognoscere idem objectum cx II, 8. riff crucifixissent. Manifeste tamen convin­ apprehensione etiam terminorum, obscure cebantur evidentia signorum quæ evidenter tamen, vel saltem minus clare : qfftti diver­ sitas tenet se radicaliter ex parte minoris probabant eos nullam habere excusationem, ut non crederent; ad credendum tamen neces­ luminis intellectualis ; formaliter vero cx sarium cis erat voluntatis imperium, et pia parte actus obscurioris, a quo denominatur affectio sine qua poterant adhuc saltem im­ objectum obscurum, sicut ab assensu evi­ prudenter dubitare, et negare, prout de facto denti, certo, et claro, denominatur objec­ tum evidens, certum, et clarum ; quia res negabant. in se ipsis nec habent claritatem, nec obs­ 18 Ut ergo jam ad propositum nostræ quæscuritatem, nec. certitudinem, aut incertitttidcsCTiçit tionis, unde digressi sumus, revertamur, teTobs^û- cons^a^ cx omnibus supradictis, fidem nos- dinem. Hinc infero, nostrum habitum fidei invem riiaictn lram exigere essentialiter obscuritatem aliliquam in quam in assensu, quatenus oritur ex motivo nire quidem in revelatione clara totam ra- Infertur, assensu, ejusdem fidei. Contra quod adhuc objici tionem formalem assentiendi, quam habet, potest, quia et si constet mihi clare de locu­ scilicet testimonium et veracitatem Dei. Cæ- jrapedhtar tione Petri, adhuc possum elicere actum torum impediri ab eliciendo assensu circa abelideoio fidei humana? circa objectum dictum ; ergo illum propter nativam limitationem, qua .as5(W?o cx (luo et*am Gt’ non rePu8nnrc habi­ tum fidei cum assensu scientifico, neque c contra habitum scientificum cum assensu fidei, sicut non repugnat actus amoris cum principio actus odii. Videatur Suarez in præsentidisp. Ill,sect, ix,n. ietsequentib. ubi contra Capreolum di­ centem amitti fidem habitualem circa eos articulos, circa quos aliquis acquirit de­ monstrationem, et assensum scientificum, probat id esse falsum ab experientia, qua constat etiam comparata philosophia ab aliquo fi’deli, non minus firmiter posse ip­ sum profiteri fidem earum veritatum, quæ firmitas major non provenit a ratione philo­ sophica, sed a fide, cujus assensus debet habere majorem illam firmitatem, ut infra videbimus. Ratio etiam est clara, quia ha­ bitus infusus fidei est indivisibilis, et unus ad assensus omnium articulorum : quare non posset ex parte deperdi, et ex parte re­ tineri : cum ergo maneat saltem ad alios articulos credendos, non potuit perdi fides habitualis circa hos, qui aliunde evidenter jam sciuntur. Quod idem est, quando prius erat habitus scientificus, et postea advenit fides; eadem enim experientia constat, non H 14« perdi habitnm scientificum de iis objectis, quæ etiam per fidem probantur. Contra hoc tamen opponi potest primo, quia ex eo quod actus virtutis, et vitii opponantur, fit quod habitus etiam opponantur, nec possit esse aliquis simul temperans, et intemperans hahitualiter; mansuetus, et iracundus, castus, et lascivus, etc. Ergo sufficit oppositio inter actus, nt neque eorum habitus possint ex natura rei esse si­ mul. Ad hoc argumentum omissis aliis solu­ tionibus, qnæ videri possunt apud Hurtadum in præsenti disp. XXIX, sect. i. Respondeo, distinguendo : nam potest sermo esse de habitibus infusis, vel de acquisitis. De infu­ sis itaque certum videtur, quod non oppo­ nantur cum habitibus vitiosis : nam pecca­ tor qui habitus vitiosos diuturno peccandi usu comparavit, et postea cum attritione confitetur, et justificatur, accipit cum gratia sanctificante habitus infusos virtutum mo­ ralium ; et tamen experientia constat, non expelli statim habitus vitiosos : imo adhuc difficultatem non exiguam sentiri prove­ nientem ab ejusmodi habitibus : non ergo repugnant osse simul cum habitibus infusis. I nde e contra, si præcedunt habitus infusi in homine justo, et postea paulatim acqui­ ratur habitus vitiosus per peccata venialia, constat etiam, non ideo expelli habitus in­ fusos. Adveniente autem peccato mortali, expellitur quidem habitus charitatis, et juxta communem sententiam expelluntur quoque alii infusi virtutum moralium : non tamen propter repugnantiam habituum in­ ter se, cum postea recuperata gratia, re­ deant habitus infusi, non expulso habitu vitioso ; sed expelluntur propter connexio­ nem, quam habent cum gratia, qua* expel­ litur per peccatum mortale actuale, cum quo alii etiam habitus infusi habent repu­ gnantiam mediatam. Loquendo vero de habitibus acquisitis contrariis.in mea sententia nulla est repugnan­ tia inter eorum entitates physicas : nam ii habitus, ut dixi in philosophia, tam qui pertinent ad facilitatem intellectus, quain qui pertinent ad facilitatem voluntatis, sunt solum species coordinate? intensa·, vel tales, quæ facile et prompte repraesentant motiva ad assensum, vel consensum, vel etiam ad dissensum : quæ species non habent inter se oppositionem physicam quoad entitatem; nam postquam aliquis habet species, ut ap­ prehensiones motivorum pro una parte, 53 54 <50 IIE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. ut dicemus infra disp. XVJ, agentes de potest denuo «eripere speciem intensam motivi pro parte contrnria, nec ideo nmittit conservatione fidei, (him ergo hæc oppo­ species priores, vel obliviscitur illorum mo- sitio quasi moralis non sit inter actus scien­ tivonim. Dicuntur tamen expelli, vel re­ ti®, et habitum fidei,non debet hic expelli mitti priores habitus, non quidem quoad propter illos. Objici potest tertio, ex visione beatifica, M pnfitatem, sed quoad denominationem : quia licet maneant priores species ; non tamen et lumine gloriæ, qu® expellunt habitum Obj^c "«· facilitant, nec inclinant sicut prius; quate­ fidei infusæ, eo quod cum illis non potest fintis propositis jam moliris contrariis, debi­ des exercere suos netus; ergo si fides non litatur ris priorum motivorum ; nec possunt potest exercere suum actum cum actu scienti ita vehementer movero in præsentia novi fico ejusdem objecti, hoc etiam sufficiet, ut motivi contrarii, quod antea vel latebat, vp! habitus fidei manere non possit adveniente non ita attente ponderatum, d examinatum scientia de eisdem objectis. Respondetur, fuerat. Unde priores non facilitant poten­ negando consequentiam, habitus enim fidei tiam, sicut antea, et quia eorum activitas perditur in patria, eo quod maneret semper manet refracta, dicuntnr non manere, vel otiosus, quia ratione status beatifici et per­ saltem remitti quoad denominationem ha­ fecti, cui repugnat actus obscurus, numbitus, vel facilitatis, quamvis remaneant qnam posset elicere suum actum, qui essen­ quoad totam suam entitatem intrinsecam : tialiter debet esse obscurus saltem circa di­ qu® omnia suppono ex philosophia, et ex vinam revelationem , ut supra diximus ; iis constat, non argui bene ex hoc exemplo Quare, cum habitus infusus non detur, nec repugnantiam inter habitum scientific, et conservetur, nisi in ordine ad operandum; fidei infusæ, præsertim cum habitus infusi cessante omnino, et in perpetuum hoc fine, non dent facilitatem sicut acquisiti, sed ha­ et hoc per se loquendo, et ratione status beant se ad modum potenti®, ut dixi eodem intrinseci, non potest connatura liter conser­ loco, unde, multo minus repugnant cum ac­ vari amplius talis habitus. Ratio autem a quisitis contrariis, quam ipsi habitus acqui­ priori est, quia habitus infusi, vel promasiti inter se : quia licet non posset esse simul nant a gratia, vel dantur, et conservantur a facilitas ad actus contrarios, potest tamen Deo ad exigentiam ejusdem gratiæ, cui de­ esse potentia ad unum actum cum facilitate bentur potenti® ad actus intellectus, et vo­ ad actus contrarios. luntatis, qui sint proportionati filio Dei 55 Sed contra hoc arguitur secundo, quia adoptivo. Cum autem eadem gratia extra Objectio π. habitus fidei oppositionem habet cum quo­ viam, et in termino heatitudinis exigat ex libet errore contra fidem, quod provenire natura sua perpetuitatem, et inamissibilividetur ex eo, quod actus fidei non possit tatem illius status, et per consequens exigat, stare simul cum actu erroris, ex quo fit ut quod habitus fidei nunquam amplius ope­ nec fidei habitus manere possit cum actu retur; impossibile est, quod eadem gratia erroris; si ego non potest etiam actus fidei exigat adhuc habitum fidei, quem solum esse simul cum actu scientiflco circa idem exigebat ad operandum. Cessante autem objectum, hoc sufficiet, ut nec habitus fidei hac exigentia gratiæ, imo posita exigentia manere possit cum eo actu. Respondetur, ejusdem gratiæ contraria, non potest Deus oppositionem habitus fidei infusæ cum actu conservare adhuc habitum fidei, quem so­ erroris non esse physicam cum entitate lum conservabat ob exigentiam gratiæ, et erroris ; nam si actus idem erroris non esset ideo ex natura rei sequitur ejus destructio, culpabilis, non expelleretur actus fidei, et e quod non procedit adveniente scientia, cum contra expelleretur etiamsi error revera non adhuc gratia exigat conservari habitum fi­ esset contra objectum revelatum, sed ex dei, qui deservire imprimis potest adhuc ad assensus circa alios articulos, et deinde etiam conscientia erronea putantis esse revelatum, circa quod objectum procul dubio non po­ circa hos ipsos, siquando medium scientificum memori® non occurrat, et denique etiam tuisset fides infusa elicere suum actum : non ergo est illa repugnantia physica prove­ in presentia medii scientific!, ut firmius, et niens ex tali objecto, sed est quasi moralis, certius per fidem credantur, ut postea vide­ hoc est fundata in culpa infidelitatis, qu® bimus. Confirmatur responsio hæc ; quia si habiexpellit gratiam, et disponit sufficienter, et condigne ad ablationem etiam habitus fidei, us fidei in patria auferretur solum propter Si DISPUTATIO I, SECTIO II. repugnantiam, quam ejus actus haberent cum visione clara eorumdem objectorum, non debuisset omnino auferri : neque enim Beatusvidet de facto omnia objecta in Verbo, quare respectu eorum, quæ non videt, po­ tuisset habere fidem. Ratio ergo, cur fidei Hibih» I !Aicor habitus omnino auferatur, debet esse magis • universalis, nempe, quia ratione status per­ I Hbr fectissimi repugnat actus obscurus, atque a killsI ......... ideo fides semper otiosa, quia si quæ alia manifestanda sunt Beato ultra ea, quæ vi­ det in Verbo, id totum debet fieri per reve­ lationem claram, qualis decet Beatum. Hæc autem ratio non procedit in casu nostro, in quo fides non maneret otiosa : ergo licet actus fidei, et scientiæ circa idem objectum non possent esse simul, non ideo habitus fidei destrueretur in via, sicut aufertur in patria. Suppono secundo, assensum theologicum Ji Amotos non repugnare cum assensu fidei, circa idem Tlwoobjectum, qui licet assensus theologicus trzsj non sfijoal deducatur per evidentem consequentiam ex rem suis principiis ; habet tamen obscuritatem u-'ensu ea parte, qua pendet a principio fidei, et Wticina ideo non est simpliciter clarus, nec quidem i.'ttn tÿtlon). scientificus, sed obscurus, et certus. Diffi­ cultas ergo præsens est solum de assensu claro et scientifico, an pugnet cum assensu fidei. Prima Prima sententia affirmat omnino repu­ Mltolia. gnare; quam tenere videtur S. Thom, in præsenti; Capreolus, Cajetanus, et Thomistæ communiter, Scotiis, et Richardus relati a nostro Valentia in præsenti disp. l,punct.iv, q. I,§ 2. in principio, Molina, Cumel, et alii plures, quos affert Suarez disp. HI, sect, ix, num I, qui loquuntur de actu fidei, ct cognitione scientilica, idem tamen dice­ rent de actu fidei, et opinione. Secunda sententia negat repugnare. Hanc Swanda Klenlla. tenent Alex. Alens. Albertus Magnus, Altisiodorensis, Bonaventura, Dur. Gab. quos refert, et sequitur idem Valentia ubi supra : namdem tenet Catherin. in c. xi epist. ad Hebr. et Salmeron ibidem disp. xi. uterque eisdem verbis, et rationibus eam probans, et plures recentiores, qui tamen rursus divi­ duntur : nam aliqui hanc sententiam in universum docent de omni cognitione evi­ denti : alii vero dicunt, cognitionem evi­ dentem abstractivam non repugnare cum fidei assensu; intuitivam vero omnino re­ pugnare. Dico primo. Non repugnat fidei assensus 151 cum omni cognition·· evidenti ejusdem ob­ jecti. Huic non repugnat fortax·· $. Thorn. nam q. v, art. I, in corpore, videtur docere, solum repugnare fidem cum scientia per­ fecta, qualis habetur in patria, non cum naturali, qualis fuit in Angelis simul cnm fide ; et ad secundum dicit, omnem cogni­ tionem naturalem nostram habere obscuri­ tatem, et tenebras sufficientes ad obscurita­ tem fidei salvandam. Hanc etiam tenent Suarez ubi supra n. 7, Hurtado disp. XXX, sect, n, Coninch disp. XI dub. 15, et alii communiter. Probatur primo ex Scriptura, in qua proponuntur fide credenda ab omni­ bus aliqua, quæ a multis evidenter sciuntur; qualis est Dei existentia, et plura ejus attri­ buta. Ad Hebr. xi. 6. Oportet accedentem ad Deum credere, quia est. Item ibidem dicitur, fide credi mundi creationem : fide intelligimus apiata esse sœcula verba Dei, etc. et de­ nique in symbolo fatemur omnes docti, et indocti, quod credamus Deum esse omnipotetem, et unum, etc. ubi Patres de omnibus dicunt habere fidem illorum objectorum, quorum verba vide apud Valentiam ubi supra. Probatur secundo, quia ad contritionem debet præcedere cognitio fidei de bonitate Dei, malitia peccati, etc. quæ omnia a viro docto possunt evidenter sciri; ergo potest habere utrumque assensum in intellectu : alioquin deterioris conditionis esset doctus, quam indoctus ; nam circa hæc objecta rus­ ticus exercet actus fidei supernaturales, et meritorios; doctus vero solum haberet na­ turales, et sine merito. Varie respondent adversarii. Dicunt pri­ mo, posse elici ab homine docto assensum fidei in absentia assensus scientific!, a quo potest abstinere homo doctus, ut fides pos­ sit habere locum. Sed contra, quia si actus fidei pugnat cum evidentia actuali, pariter videtur pugnare cum memoria evidentia? : nam sicut quando actu video Petrum, iiou possum credere propter «lictum alterius, quod video Petrum, ut postea dicemus; sic nec postea possum credere me vidisse Pe­ trum propter dictum alterius : statim enim excitatur in memoria species evidenter re­ praesentans me illum vidisse, ergo similiter in homine docto excitatur species evidens objecti sciti impediens fidem; ergo nuuquam, nisi in casu aliquo raro, habere pos­ set fidem illorum objectorum. Videatur Coninch ubi supra nu. 25. Respondent alii, philosophum habentem 59 gMt IMei cum omni evidenti ejoMetn objecti. Ibid. X Vir doctas potest ha­ bere utrnmque assensum. GO Vari® responsiosiones adversa­ riorum. IM DE VIRTUTE FIDEI DIVINE. scientiam de existentia Doi, nt aliis articulis Secundo impugnatur, quia illa snne co­ non debere eos fido erodero, nec Paulum gnitio exigitur supnrnaturalis, et ex adjuto­ necessarium osso dixisse fidem strictam ho­ rio et inspiratione Spiritus sancti, atque rum articulorum, sed solum assensum cer­ adeo ex dono fidei, qua proponitur Deus diligentius chnritate infusa. Charites autem tum, prout abstrahit ab assensu fidei, et scientia·. Hanc tamen responsionem reji­ infusa non diligit Deum, quia solum est auc­ ciunt alii theologi communitor, et merito. tor effectuum supernaturalinm, sed quia est Videatur Suar. disp. Ill, sect, ιν, η. Γ». Nec summun bonum et infinite perfectus : ct dubitari potest Paulum do fide propria locu­ quidem non esset infinito perfectus, si non tum fuisse,quam ut dispositionem necessa­ esset etiam auctor rorum naturalium, non enim esset omnipotens, si solum posset pro­ riam ad justificationem exigit : in hoc enim sensu prædicta Pauli verba explicuit conci­ ducere effectus supernaturales ; nec potest negari, quod cliaritas possit Deum diligere lium Trid. sess. VI,c. G. his verbis. «Dispo­ propter perfectionem omnipotentia·, propter nuntur autem ad ipsam justitiam, dum infinitatem, aeternitatem, immensitatem, et excitati divina gratia et adjuti, fidem ex auditu concipientes, libero, moventur in alias perfectiones ; ergo hæ etiam perfec­ Deum, credentes vera esse, quæ divinitus tiones, et earum existentia credi possunt revelata, et promissa sunt.» Hæc certe non per fidem a quolibet fideli etiam docto. Tortio : boo. ipsum probari posset, quia y est scientia, quæ neque est ex auditu, neque ad ejus assensum libere movemur, sed con­ philosophus ille habens evidentiam de infi­ vincimur, et necessitamur ab evidentia ob­ nita perfectione Dei, et per consequens do jecti. De line autem fidei credulitate explicat summa Dei voracitate, et infallibilitatc, non potest credere per fidem Deum, ut auctorem statim Tridentinum verba Pauli dicens : «De hac dispositione scriptum est : occe­ supernaturalem, quin per eamdem fidem credat etiam veracitatem, et infallibilitatem dentem od Deum opertet credere, quia est, Dei : neque enim potest fides credere. Deum Heb.xi,C. inquirentibus se remunerator sit. » Non potest ergo negari etiam in philosopho auctorem supernaturalem propter divinam necessitas fidei de his articulis, præsertim auctoritatem , quin eadem fides credat, cum firmius debeat credere hos eosdem ar­ Deum esse summe veracem, si quidem veticulos, quam antea per scientiam assenti- racitas Dei est motivum formale saltem retur; quæ major firmitas non provenit for­ partiale, ad credenda alia : ergo non obs­ malité!· a scientia, quæ antea erat, sed apia tante evidentia de voracitate. Dei ex aliis principiis evidentibus, potest eadem voraci­ affectione voluntatis, quæ ob reverentiam divini testimonii intervenientis, ejusmodi tas credi rursus per fidem, alioquin nullus alius articulus credi posset per fidem ab eo firmitatem imperat. Debet ergo divina auc­ toritas movere ad ipsum assensum : alioquin philosopho, si quidem quilibet assensus nec posset voluntatem movere ad firmio­ fidei circa quemcumque, articulum est simul assensus circa Dei veracitatem. Hoc argu­ rem assensum inperandum. θο Respondent alii, fidem necessariam esse. mentum insinuare videtur Hurtado disp. Ill, Duo hæc de existentia Dei, non ut auctoris naturalis, sect, π, sub sect. 1. § S. Sed revera non est argumentum efficax, "dT nde° u* aucto1'^ surpematuralis, quare hic cr^cu^i Oculus semper restat fide sola credendus quia responderi potest, eum, qui habet evi­ scilicet etiam a philosopho, qui scientiam habet de dentiam de veracitate Dei, non credere pos­ Deum esse, Deo auctore naturali. Ita Canus lib. XII, de tea alios articulos fidei, propter veracitatem et esse Ci jV> jjæc tamen responsio reDei obscure, cognitam, sed propter illara torem. j|c,lur primo et ipsis verbis Pauli, qui duo cognitam dare assensu tamen supernaturali proposuit fide divina necessario credenda procedente ab eodem habitu fidei, ut dixi­ ante justificationem, scilicet, et Deum esse, et mus supra disp. I, sect, vi, ubi advertimus, esse remuneratorem : qui autem solum dicit, non repugnare, quod in aliquibus de facto Deum esse, nihil adhuc dicit de remunera- resolvatur fides mysterii revelati in veraci­ tione supernatural! : ergo non minus ille tatem Dei clare cognitam, assensu tamen prior articulus pertinet ad fidemnecessariam, supernaturali, et super omnia, præcedente quam prosterior : nec sine aperta violentia pia affectione voluntatis, quæ facit ut intel­ dici potest, sensum priorum verborum esse, lectus assentiatur, non quidem obscure sed Deum eaee auctorem supernaturalem. evidenter, firmius tamen, nt super omnia, DISPUTATIO II, SECTIO II. 15 66 abritai Hei ut 61 H lumen ftttlir. Ιλη, '.19. eidem voracitati Dei clare cognitre, in quam resolvi possit partialiter fides aliorum arti­ culorum, quæ suam obscuritatem participa­ ret ob altero motivo partiali, nempe a testi­ monio divino obscure cognito ; quare ex hoc capite non argueretur , posse esse simul scientiam, et fidem de eodem objecto. Quarto : Probari melius potest, quia si non posset philosophus de iis etiam articulis fidem habere, deterioris esset conditionis, quam rusticus, qui ea omnia per fidem cre­ deret, cujus actus nobilior est, et firmior, quam sit conclusio illa scientifica naturalis, quam philosophus habet. iNec enim ex con­ sortio habitus fidei potest demonstratio illa, vel conclusio philosophica melior, aut cer­ tior fieri, nisi ab ipsa etiam fide dependeat, nec potest a fide dependere, nisi motivum fidei aliquo modo moveat et influat, nempe testimonium Dei : quod si moveat, hoc est, quod intendimus, posse scilicet aliquem moveri a testimonio obscuro Dei ad creden­ dum etiam id, de quo aliunde habet de­ monstrationem scientificam. Nec etiam satisfacit, quod alii respondent, philosophum non esse pejuris conditionis, quia licet actu non credat per fidem ea objecta, est tamen de se paratus ad ea per fidem credenda, quoties medium scientificum deerit , vel si deesset. Hoc , in­ quam, non satisfacit, quia illa promptitude non est credere, sed voluntas solum conditionata credendi ; quare actu sicut non habet fidem eorum articulorum, ita nec ha­ bet certitudinem, et firmitatem propriam fidei, sed aliam certitudinem minorem, quæ solum potest competere actui naturali scienti fico. Ultimo denique principaliter conclusio probatur, «pii non apparet unde repugnent inter se illi duo assensus. Dicunt, repu­ gnare, eo quod assensus evidens affert secum claritatem, fides vero obscuritatem : claritas autem, et obscuritas repugnant. Sed contra, quia obscuritas fidei non compara­ tur ad lumen scientiæ, sicut privatio ad formam ; sed sicut imperfectum ad perfec­ tum, seu sicut modica lux ad magnam : nam licet fides dicatur obscura respectu eviden­ tia ; vere tamen est lux, ut insinuavit Pe­ trus loquens de testimonio prophetico ; cui bene, inquit, facitis attendentes tamquam lucernœ lucenti in caliginoso loco, quare sicut lux modica non repugnat cum luce magna , sic nec fides cum scientia. m Dices: evidentia, et inevidentia n pu­ gnant : fides autem est inevidens, ergo re­ pugnat cum cognitione evidenti. Respondeo evidentiam, ct inevidentiam in ordine ad idem objectum, et motivum formale repu­ gnare : non tamen in ordine ad idem objec­ tum materiale, quod per unum medium cognoscatur evidenter, et per alterum me­ dium inevidenter. Alia argumenta postea solventur. 67 Dico secundo : Aliquæ sunt cognitiones evidentes, cum quibus videtur repugnare Aligns sont assensus fidei, itaVasquez ΠΙparte, disp. un, ecognitiones n. 5. et disp. lii, n. 33; Suarez in præsenti evidentes cura disp. IH, sect, ix, num. 19; Coninch in præ­ senti disp, xi, dub. i, et alii recentiores. quibus vi­ detur Hanc conclusionem probat mihi sola expe­ repugnare rientia, quam negare non possum : dum assensus Odei. enim actu video solem, quantumvis mihi aliquis dicat diem esse, et quantumvis conor assentiri propter testimonium dicentis, non possum, sed solum judico diem esse, quia id video. Ratio autem a priori hujus repu­ gnanti», licet plures afferantur, nulla vide­ tur convincere. P. Coninch ubi supra, hanc rationem affert, quod scilicet nullum agens potest producere formam in subjecto, quod jam ante est actuatum ab aliqua forma, quæ formaliter vel eminenter continet omnem perfectionem illius formie, quam illud agens potest naturaliter producere. Ideo enim ca­ lidum ut duo non potest agere in calidum ut quatuor. Cum ergo intellectus informatus visione Dei, v. g. contineat jam eminen­ tor omnem perfectionem assensus fidei in gradu excellentiori, non poterit intellectus producere rursus in se actum fidei. Hæc tamen ratio difficilis est, quia etiam visio clara Dei continet eminenter omnem per­ fectionem, quam habet cognitio abstractiva Dei; et tamen beatus videns Deum potest simul cognoscere Deum evidenter cognitione obstructiva in creaturis, quo­ modo sine dubio eum cognoscunt Angeli. Item cognitio intuitiva intellectualis, qua videtur albedo, v. g. independents a sensi­ bus, est perfectior et clarior cognitione illa, quæ fit dependenter a sensibus : et tamen Christus, qui habebat cognitionem intellec­ tualem perfectissimam de albedine; habebat etiam cognitionem intellectualem ejusdem albedinis generatam per sensum, qua* est imperfectior, eTgo non est verum in univer­ sum, quod intellectus non potest acquirere secundam cognitionem, quando habetaliam, IM DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. qiiæ contineat eminenter perfectionem sesensum perfectiorem antea productum in cnndæ. Ad exemplum vero de calido facile intellectu ; vel corte ex hoc præcise capite respondetur,repugnantiam ibi provenire ex assignato repugnantia non probatur. eo quod non possintesse duo gradus similes Ideo alii hanc repugnantiam probant cx n in eodem subjecto; cum autem jam sit unus superfluitate, quia cum assensus illo perfecte gradus secundus caloris, non potest produci clarus, et evidens contineat totam perfectio· ’’ filius secundus : quintum autem non po­ nem assensus fidei, neque hic magis firmet test producere calidum, ut duo : quia sup­ intellectum in eo objecto, quam esset jam pono esse heterogeneos. Alii aliter respon­ firmus ex assensu clarissimo, non videtur debunt juxta sua principia philosophica : Deus connaturaliter concurrere ad secundum nomo tamen negabit posse aliquam cogni­ assensum. Ita Suarez dicta sect. IX, η. 19. Ιϊοώρ;. tionem minus perfectam, esse simul cum Unde infert n. 22 et 23, hanc repugnanalia perfecta, quæ continet eminenter per­ tiam non esse essentialem nec in ordine ad fectionem illius. potentiam Dei absolutam, sed solum in Quod rursusconfirmari potest retorquendo ordine ad potentiam ordinariam. Hæc tamen idem exemplum et argumentum ; quia licet ratio non videtur etiam satisfacere : quia agens creatum non possit naturaliter pro­ visio etiam clara Dei continet eminenter ducere formam in subjecto, in quo invenit totam perfectionem cognitionis abstractive jam ejus perfectionem antea productam : si ejusdem Dei, atque adeo hæc videretur esse tamen eam non inveniat productam, poterit superflua in præsentia visionis clarœ : et utique producere : quando ergo in subjecto tamen de facto Beati habent aliunde abs­ præsupponitur jam assensus fidei a fide tract i va m cognitionem Dei in creaturis, productus, et advenit de. novo principium tanquam in medio cognito, ut fatetur idem cognitionis evidentis, non apparet, unde Suarez n. 23, qui numquam reddit rationem intellectus hoc principio instructus impe­ difterentiip, cur magis assensus fidei impe­ diatur a producendo actu evidenti, cum non diatur propter superfluitatem, quam cognitio inveniat in subjecto alium actum continen­ evidens abstracti va in præsentia risionis tem perfectionem actus evidentis, sed obs­ intuitivæ clarissimæ. His ergo rationibus curum. Sicut agens potens prod ucere calorem omissis. intensum non impeditur a productione sui Dici aliter posset, hanc esse naturam inH effectus ex eo, quod inveniat jam in sub­ tellectus, et hanc habere inclinationem ad jecto calorem remissum ; ergo licet intellec­ veritatem, ut sicut voluntas solum potest tus habens prius cognitionem evidentem desiderare absens, et solum potest eligere non posset postea elicere assensum fidei; media in ordine ad consecutionem boni, non tamen apparet, cur habens prius assen­ quod aliqua ratione sit absens, non vero ad sum fidei non possit postea addere cogni­ bonum plene possessum prout posessum tionem evidentem. Sic enim de facto intel­ est ; quia illud medium hic et nunc esset lectus habens simplicem apprehensionem inutile, et impertinens, cum nullum bonum de objecto potest pro posteriori naturæ afferret de novo, quod jam non plene habe­ elicere actum judicii circa idem objectum, retur : sic etiam intellectus, dum veritas qui actus continet eminenter totam perfec­ absens est, inquirit illam, dum voro habetur tionem simplicis apprehensionis. et clare videtur, quiescit in ea : quare si Unde iterum probari potest, si simul tem­ plene, et perfecte videatur, non potest uti pore, et natura applicentur motiva fidei, aliquo medio ad illam acquirendam, quia et principium cognitionis evidentis, nihil illud medium hic et nunc impertinens est impedire, ne fides etiam simul eliciat suum ad consecutionem veritatis. actum : quia si simul etiam tempore , et Hinc infero primo, non omnem cognitiol '! natura applicentur ligno frigido duo agentia, nem evidentem excludere assensum fidei quorum alterum potest producere calorem divinæ; quia licet cognitio evidens abstracremissum, et alterum calorem intensum, tiva de existentia Dei clarior sit, quam tk® non apparet, cur primum agens non possit assensus fidei : cæterum adhuc veritas illa aliquid coloris producere in ligno, quod non plene possidetur cum nondum videatur, adhuc non invenit calidum : similiter ergo et assensus fidei certior est, et securior, motiva fidei poterunt causare assensum ali­ quippe qui innititur medio magis infallibili quem, cum nondum inveniant aliunde as­ scilicet auctoritate divina : quare intellectus DISPUTATIO II. SECTIO II. eliam instructus medio demonstrativo, ad co­ se ipsa, quod non repugnat : nam licet re­ gnoscendam abstractive existentiam Dei uti­ pugnet intellectum uti aliquo medio ad co­ liter utitur medio fidei ad eamdem veritatem gnoscendam aliquam veritatem, quam jam mngis cognoscendam, quia per hoc medium plene., et clare cognoscit in se ipsa, eo quod securius, et certius consequitur illam verita­ cognitio discursive et arguitiva sit in defec­ tem, quam per demonstrativum solum ; quare tum, et absentiam cognitionis rei in sp ipsa, hæc veritas aliqua ratione manet absens, et sicut voluntas non eligit media, nisi in ab­ expetibilis ab intellectu adhuc post medium sentia finis : non tamen repugnat, intellec­ scientificum. At vero post visionem beatam tum tendere sine discursu per duplicem nihil præstaret fides ; quia visio non solum cognitionem immediatam et claram in eam­ est clarior, sed etiam certior quam fides, dem veritatem ; quia neutra prærequirit vel saltem œque certa ; et per consequens defectum alterius, sed utraque tendit imme­ fides non redderet intellectum Beati magis diate ad possidendum objectum ; sicut posset certum, quam sola visio, per quam plene pos­ esse duplex gaudium de eodem objecto in sidetur finis ultimo intentus ab intellectu in voluntate, non tamen gaudium simul, et clara visione objecti. desiderium, seu intentio ejusdem objecti. Si Infero secundo : Non omnem cognitionem vero scientia acquisita Christi consideretur secundo modo, prout terminatur ad conclu­ 5« ίΟίηίι intuitivam excludere assensum fidei divinæ : cop tio nam cognitio intuitiva orta ex visione cor­ siones ; fateor, difficile mihi esse quomodo Mitin. porea objecti compatitur secum fidem ejus­ naturaliter non repugnet cum visione clara dem objecti : quia illa cognitio, licet habeat eorumdem objectorum : experientia enim evidentiam physicam, fortasse tamen sub­ docet, sicut non possumus moveri a testi­ ditur deceptioni ; tum quia sensus sæpe sunt monio extrinseco ad credendum objectum, quod actu videmus : sic nec a discursu ; occasio decipiendi intellectum proptertalem, vel talem modum, quo immutantur a spe­ v, g. cum video radium solis in cubiculo ; non utor ad judicandum quod sit lux, dis­ ciebus; tum etiam quia saltem de potentia absoluta potest dari talis sensatio in absentia cursu aliquo, scilicet, « quando sol oritur, objecti : quare, adhuc existente tali cogni­ producit lucem : sed jam ortus est sol, ergo tione intuitiva, potest intellectus utiliter produxit lucem in meo cubiculo, ergo ibi moveri a medio fidei, ut securius et certius datur lux. » Quis poterit hoc argumento quiescat in cognitione illius veritatis. At moveri ad assentiendum quod sit huc, quam vero si cognitio intuitiva, talis sit, ut omne ipsis oculis actu videt, sane possum ego excludat periculum et formidinem, non ap­ judicare illo argumento convinci quod sit paret ad quid moveretur utiliter intellectus lux : at vero judicare esse lucem propter a medio fidei. illud medium non possum. Ratio autem Dices, anima Christi Domini cognoscebat videtur esse eadem, quia scilicet hujusmodi argumenta sunt media, quibus intellectus intuitive per scientiam beatam, et per infu­ sam omnia entia creata ; et tamen habuit utitur ad inquirendam veritatem, quam scientiam acquisitam terminatam ad plura plene non possidet ; quare respectu veritatis, ex eisdem objectis, quæ cognoscebat sæpe quam plene et perfecte possidet per claram per discursum inferendo unum ex alio, qua· visionem, non videtur posse uti aliquo me­ scientia non dabat certiorem, aut securiorem dio ad eam inquirendam. Dicendum ergo assecutionem ejusdem veritatis ; ergo licet videtur ad objectionem, vel Christum Do­ fides non det securiorem cognitionem ejus­ minum per scientiam acquisitam judicasse dem veritatis, posset tamen dari in intellectu solum de principiis, et de illatione, et conse­ cum visione intuitiva etiam perfectissima. quentia unius ex alio, quam quidem illa­ Resp. scientiam acquisitam Christi Domini tionem non cognoscebat per aliud medium, Sdentii posse considerari ut terminatam ad prima sed ex terminis in se ipsa. Vel si volueris, in se ipsis evidenter, et sine dis- judicasse etiam de veritate ipsius conse­ Ctruti po- principia . HI const- cursu; et ut terminatam ad conclusiones quentis propter communem sententiam di­ Ίιηη deductas per discursum. Si primo modo centem habuisse scientiam acquisitam de αρ'κ ter. Hia scientia non repugnat cum iis omnibus objectis, debebis concedere id scientia infusa ejusdem veritatis, quia utra- factum fuisse miraculose : eadem enim loca, queest immediata possessio finis intenti, cum quæ probaverint, Christum habuisse hujus­ utraque sit plena cognitio illius veritatis in modi scientiam, probabunt etiam Deum 186 DE ΜΙΙΊΓΊΕ FIDEI DIVINÆ. DISPUTATIO II. SECTIO II. 1G Assensus impedi? asinsum scienllflCUn. mv, niam spiritus carnem, et ossa non habet : ut I 591 scilicet ex tactu confirmarentur ad assentiendum objecto, quod oculis videbant qui­ dem, sed adhuc formidabant, an oculi deci­ perentur : denique hinc etiam iit, ut adeo imperfecta possit esse visio, ut non repugnet credi simul idem objectum ex fide humana : sic enim contingit, aliquem confirmari ex testimonio socii testificantis se idem vidisse, ad credendum idem quod ipse etiam vidit : difficilius enim est decipi duos, quam unum in eo, quod videtur sibi videre ; quod multo magis procedit, si ob proprii visus imbecil­ litatem non satis sibi fidat. M Unde ea regula potest in universum sta­ tui, ut tunc solum moveri possit intellectus a medio ad assensum conclusionis, cujus objectum aliunde immediate, vel intuitive cognoscit, quando cognitio immediata non aufert omnino indigentiam, cui indigenti® Î Μ» aliquo modo saltem ex parte occurri possit per assensum genitum ei illo medio : si enim ha-c cognitio per medium non «l^rvit ad tollendam, vel minuendam indigentiam illam ; nec tunc poterit intellectus a medio moveri. Hinc est, quod communiter loquendo, circa ea, quæ dare intuemur, non movea­ mur a testimonio alterius hominis ad ea credenda ; nisi quando minus fidimus nostræ experientiæ, et quando magis confirmamur ex aliorum consensu : alioquin si magis fido meæ experientiæ, quam fidei alien®, et negata mea experientia statim negarem fidem aliis, jam nullum emolumentum vi­ detur capere intellectus ex illo motivo, a quo non magis confirmatur in assensu hujus veritatis. Aliquando tamen possum fidei alien® motivo juvari propter aliquod pecu­ liare periculum, quod concipio circa decep­ tionem a proprio sensu, ad quod juvat con­ sortium sensus alterius, qui non ita facile decipietur, quod totum ex particularibus circumstantiis dependet. Infero octavo, non repugnare assensum 87 mediatum scientificum, vel etiam fidei in Non rePu' pnon naturæ cum visione intuitiva,’ et per1 1 sensae me· fee ta ejusdem objecti comparata pro poste- diatus in riori naturæ. Posset enim Deus in praemium priori naactus fidei dare gloriam, et visionem beati- 'ar,p c”.m ficam aheui pro signo posteriori, saltem de tuiti™, etc. potentia absoluta. Sicut posset etiam deside­ ranti et petenti gloriam ct visionem pro priori naturæ concedere eam pro signo pos­ teriori; quo casu essent simul tempore desi­ derium et possessio perfecta rei desiderate, et de facto Christus Dominus petebat ea, quæ pro posteriori naturæ videbat sibi a Deo concessa intuitu ejusdem petitionis, et dependentor ab ea. Sicut autem eo casu de­ siderium non exigit absolutam et realem carentiam rei desiderate, sed sufficit, quod pro eo signo, et independenter ab eo desi­ derio non habeatur et possideatur aliunde, id quoti desideratur : ita in casu nostro ad fidem, vel assensum mediatum non requi­ ritur carentia realis visionis, et possessionis immédiat® ejusdem veritatis, sed sufficit, quod pro eo signo, et independenter a tali assensu mediato non sit aliunde visio, et possessio perfecta et immediata ejusdem veritatis, ut intellectus possit moveri ab eo motivo, et uti eo medio ad assequendam talem veritatem, licet postea pro posteriori natui·® adveniat visio, et possessio perfectu. Dixi saltem de potentia absulula id fieri posse, DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. DISI’I TATIO II, SECTIO II. actualem, et formidem formidinem : assen­ quia connatural iter loquendo non posset videtur posse ullo modo formidare, an ipse sus namque probabilis secundum suam sub­ fortasse esso simul tempore actus fidei cum sit, quidquid reipsa sit. Dc hoc tamen dice­ stantiam non est. formido formalis, sed radiusione clara Dei ; quatenus visio illa, cum mus loco citato. Nunc solum dicimus, non calis, scilicet talis assensus, ex quo nasci sit beatitude essentialis, eo ipso repugnat esse universaliter verum, quod non possit posset formido, si non impediretur per cer­ fnrmaliter cum omni actu obscuro, sicut et dari evidentia naturalis ita cortificansdesuo titudinem alterius assensus scientifici, vel cum aliis imperfectionibus, quæ non decent objecto, ut non relinquat locum fidei circa fidei præsentis : manet ergo assensus proba­ statum beatificum : quare nec posset esse ipsum. bilis, et incertus, quantum est de se, quia beatitude simul tempore cum pcccabil itate, Infero decimo obiter, quid dicendum sit vel procedit per medium non habens con­ qua' est miseria, atque ideo visio Dei ex ad dubium illud, an cum assensu fidei possit nexionem infallibilem cum veritate, vel natura sua debet prævcmTc, ct impedire esse simul assensus opinionis, seu proba- P05''1^ taliter apparet, ut intellectus non assentiatnr potentiam peccandi ; ct licet de potentia bilis ex alio medio circa idem objectum fide omnino firmiter objecto propter illud me­ absoluta posset Deus pro posteriori naturæ creditum. Negant fere auctores primæ sen­ dium, quia non apparet clare ejus veritas dare alieni visionem beatificam in præmium tentia1, quia fidos affert secum certitudinem; per illud : ex qua infirmitate assensus nas­ actus boni eliciti pro priori naturæ cum liber­ opinio incertitudinem, seu formidinem;cer­ ceretur formido, nisi adesset alius assensus tate, et potentia ad peccandum ; id tamen non titudo autem et incertitude non possunt firmior circa idem objectum : quod autem fieret juxta naturam ipsius visionis, quæ conjungi ; quod videtur expressum esse apud detur unus assensus firmus, et alius infirmus quatenus beatitudo est, habet incompossiAristotelem in Poster. cap. xxvi. circa idem objectum per diversa media, non bilitatem naturalem cum peccabilitete, et Dico tamen ultimo, probabilius esse, non Awa« videtur repugnare. Major difficultas esse cum actu intrinsece imperfecto, ct inde­ repugnare hos duos assensus circa idem ob- n(,ei Krt:' potest, an possit idem assensus numero esse centi, qualis est assensus obscurus, qui etiam jectum materiale. Hanc tenet Valentia ubi certus et probabilis, fidei, ct opinionis res­ propter suam intrinsecam imperfectionem supra. qui affert pro se Bonaventuram et pnhkl· pectu ejusdem objecti, de quo dicemus sec­ non potuit esse in Christo. Hæc tamen repu­ Durandum, et est communis apud plures Γύ0 tione sequenti. gnantia, ut dixi, non est essentialis, nec in recentiores. et probatur quia quotidie plures Petes primo, an idem dicendum sit de ordine ad potentiam Dei absolutam. conclusiones pluribus argumentis confirma51 assensu fidei humanæ, an possit simul esse Infero nono; non esse fortasse in univermus; quorum aliqua sunt demonstrationes, maitrat , J(Jci cum assensu fidei divinæ, circa idem objecAn possit sum verum id, quod dixit P. Coninch. dicta alia vero solum probabilia, ct tandem prop­ ' hianæ tum materiale. Aliqui differentiam invedari natu- disp. XI, dub. i, n. 40 in line, non posse dari ter illa omnia argumenta conclusioni assenapritsi- niunt quoad hoc inter assensum probabilem rallier falis natUralitcr talem evidentiam de aliquo ob- timur: ergo habemus assensum scientilicum °P*nat*vum» et assensum fidei humanæ, condo aliquo Ject0» (Iuæ >™pcdiat assensum fidei circa conclusionis per medium evidens, et assen­ vsensa cedentes illum, non vero hunc esse posse objecto, idem objectum, eo quod omnis naturalis sum probabilem per aliud medium proba­ } Hâdirinæ cum assensu fidei divinæ. Ita indicat Hurqua? impe- evidentia sit imperfecta, et minus certified bile. Cur ergo similiter non stabit assensus ^iJcm tado dicta dis xxx dp e 2 et 13 Alii somfidei!’ fiuam fides. Hoc tamen difficile fidei certus, et assensus ex ratione probabili :i'zrialc. tamci* melius nullum quoad hoc discrimen est; quia imprimis evidentia, qua Angelus objecti alicujus? sic probamus quamplures agnoscunt inter fidem humanam, et opinio­ cognoscit, et intuetur se existere, videtur conclusiones theologicas imprimis certo ex nem. Uterque enim de se est assensus ob­ esse talis, et tam clara evidentia, ut nec Scriptura, deinde probabiliter ex ratione ali­ scurus, ct solum probabilis ; nec videtur possit ulla ratione prudenter, vel etiam im­ qua, vel congruentia. Ratio autem sumitur referre quod unus sit per medium extrinseprudenter formidare, nec posset credere ex supradictis, quia adhuc post fidei assen­ cum, et alter per medium intrinsecum; sicut oppositum, licet per impossibile cum suffi­ sum intellectus non acquirit plene, et per­ nec hoc facit differre assensum fidei cum cientibus motivis proponeretur ex revela­ fecte illam veritatem per ultimam ejus pos­ evidentia in attestante ab assensu scientifico tione credendum : quia non posset obligari sessionem, quare adhuc potest considerari ut per demonstrationem. Et quidem aliquando ad impossibile, nec ad credendum, ut verum absens, et ut expetibilis per alia omnia me­ infirmior est assensus opinativus fundatus id, quod tanta claritate Angelo constabat dia, quæ quovis modo possint ad eam con­ in ratione probabili, quam sit assensus fun­ esse falsum. Unde aliquis fortasse diceret, ducere. Et confirmatur quia mysteria fidei, datus in auctoritate magnorum doctorum : nec hominem sanæ mentis credere posse, se priusquam credantur fide divina, creduntur sicut ergo cum fide divina potest stare as­ non existere, de quo redibit sermo infra fide humana propter motiva, quæ non evi­ sensus ex ratione probabili, poterit etiam agendo de certitudine fidei, et de ejus ex­ denter, sed probabilissime ea suadent : qui stare assensus fundatus in auctoritate hu­ cessu supra omnem certitudinem natura­ assensus fidei humanæ tantum abest, quod mana : uterque tamen sine actuali formidine lem, et per consequens, nec posse mere per destruatur adveniente fide divina, ut multi propter assensum concomitantem fidei divi­ næ a quo formido quælibet actualis circa fidem credere, se existere, propter maximam existiment, numquam fidem divinam eliillud objectum excluditur. evidentiam, quam de hoc objecto habet. cere suum assensum, quin fides humana 'ii Petes secundo, an possit etiam stare simul Nam licet possit aliquo modo formidare, an comitetur etiam assentiendo eidem objecto. tBensaa assensus opinionis probabilis, vel fidei huipse vere sit homo, vel anima separata, et Nec obstat fundamentum contraria; sen­ '■Moms m anæ cum assensu evidenti, vel scientifico de abis similibus, et in eo sensu dixerit Au­ tentia·. Respondetur enim, assensum proba­ ‘'iïï'hu- de eodeni objecto per aliud medium. Alii bilem secundum suam substantiam manere gustinus aliquando, se facilius dubitaturum, ToM. I. an viveret, quam de rebus fidei; non tamen posse cum assensu fidei : non vero manere negant, alii affirmant. Ego juxta supradii Ia manis distinguendum puto. Et quidem, quando powit riarc adest notitia immediata, et evidens ita per­ injElcom amenen evi­ fecta, ut intellectus plene possideat objec­ denti di» tum, consequenter dicendum est, non po«se eodem ob­ intellectum moveri a medio rationis proba­ jecto per aliod me­ bilis, vel auctoritatis humanæ ad idem cre­ dium ’ dendum. Quod a fortiori, et cum propor­ tione probant rationes adducte ad negan­ dum, posse assensum fidei divinæ stare cum cognitione evidenti immediata, et perfectis­ sima ejusdem objecti ; secus esset, quando intellectus non possideret plene objectum illud, atque ideo posset aliqualiter juvari ad melius illud possidendum ex consortio medii alterius probabilis, vel fidei humanæ. Difficultas major esse posset, quando inM tellectus haberet evidentiam de aliquo ob- Intellectu jecto, non tamen per notitiam immediatam, cvi(jcnliafn sed per mediatam, et innixam aliquo medio de aliquo scientifico, an tunc posset moveri etiam a qhc· per modio alio probabili, vel fidei humanæ ad credendnm idem objectum. Videtur enim cnmi consequenter in eo casu id affirmandum : an tunc pos­ set moveri quia cum intellectus non possideat imme­ a medio diate veritatem illam, sed debeat quærere alio proba­ eam per media aliqua ; non apparet, cur non bili circa possit uti simul pluribus mediis, quorum idem ob­ jectum. aliqua appareant certo efficacia, et alia non appareant ita certo efficacia, sed solum pro­ babiliter. Aliunde videtur eadem experientia probari, quod in praesentia motivi evidentis non moveat aliud motivum probabile : si enim ex radio solis, quem in cubiculo vides, arguis evidenter ortum esse solem in cœlo, non moveris a testificatione alicujus ad cre­ dendum ortum esse solem, ad quod jam medio evidenti convinceris. Quod idem vide­ tur in voluntate procedere, quæ non solum quando possidet jam bonum aliquod, sed etiam quando habet in sua plena potestate medium facile ad id assequendum, non vi­ detur posse eligere medium aliud incertum ad eumdem finem, ut si possis facile manu propria cibum ad os applicare, non petis ab alio, ut eum cibum ori tuo applicet, piwsertim si dubites de petitionis efficacia : et multo minus eligis ejusmodi media incerta, quando simul vis uti medio alio, de cujus efficacia, et certitudine non dubitas, nec for­ midas. (aim ergo intellectus utitur medio evidenti, et causante certissimam objecti notitiam, non videtur posse simul uti medio incerto solum ad notitiam ejusdem objecti assequendam. 11 DISPUTATIO II, SECTIO II. 462 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. Vides, utrinquo esse difficultatem, in qua et causare acquisitionem finis, manet adhuc !)i tamen ego magis propendeo, ut putem quodlibet medium utile, licet non sil utrnmrationem peculiarem esse quoad hoc magis que simul necessarium; et per consequens in voluntate, quam in intellectu. Nam invo­ poterii voluntas absolute velle utrumqiie luntate, fateor quidem circa bonum, quod medium propter utilitatem, quam unum nondum plene possidet, posse simul cum quoque retinet etiam in præsentia alterius. Sed quidquid sit de voluntate, dixi, esse κ I medio uno certo eligere aliud minus certum, Ii quando nimirum securius obtineri potest specialem rationem in intellectu, ita ut licet I finis per utrumque medium, quam peral­ propter illam rationem negetur voluntas torum tantum, et ideo utrumque eligitur, posse eligere alterum medium adhibito I ut si forte casu aliquo inopinato primum uno omnino certo ad finem ; intellectus non sit efficax, maneat spes assequendi per tamen, quando veritatem objecti non pos- immetad alterum medium, vel etiam quando appre­ sidet immediate, et plene in se ipsa, pos- el.P,e«*> henditur aliquid boni in hoc, quod est con­ sit pluribus mediis, et argumentis uti ad , sequi rem illam duplici titulo, vel in eo, eam indagandam. Alioquin si proponeren- bn quod pendent a pluribus causis, quæ omnes, tur duo argumenta æque evidentia ad conet singulæ habeant aliquem influxum in clusionemaliquam perfecte demonstrandam, boni assecutionem; in iis enim, et similibus non posset intellectus ab utroque argumento, casibus non sohnn intenditur bonum illud, et medio moveri ad assensum conclusionis, sedetiam illud aliud bonum obtinendi pluri­ sive per unum, sive etiam per phires actus, bus titulis, vel cum dependentia a pluribus quia unum illorum esset superfluum : quod causis, etc. Quando vero solum intenderetur quidem incredibile est, imo cum intellectus possessio simplex boni, et hæc æque bene, non sit potentia libera, nec esset major ra­ certo, et secura habenda proponitur per tio de uno, quam de alio, neutro medio mo­ unicum medium, ac per plura, posset ali­ veretur, sed ab ipsamet copia factus inops quis dicere, non apparere, quo modo ex non posset conclusioni assentiri propter arsolo motivo et desiderio illius boni eligatur gumentorum copiam, quibus demonstratur, secundum medium, quod nullo modo auget Fatendum ergo videtur, posse intellectum securitatem et spem assequendi finem in­ tunc utroque medio uti ad assensum con­ tentum. Potest quidem aliquis velle satisfa­ clusionis, licet alterum solum sufficeret ad cere iterum pro peccato sibi jam plene eam demonstrandam. dimisso, nempe ut novum titulum ponat ad Ratio autem ea esse videtur ex dictis, % extinguendum debitum semel contractum ; quod dum intellectus veritatem immediate Csfb·· cæterum si non moveatur cx bono secundi non possidet, sed indiget medio aliquo ad tituli, sed solum ex mero desiderio, quod eam assequendam, nunquam per medium noo peccatum non sit, posset aliquis contendere, etiam demonstrationis perfectissime ejus­ non posse voluntatem moveri ad ponendum modi veritatem plene assequitur, et possi­ cira «c Cnetnaliud medium ad finem, qui per aliud me­ det, sed minus perfecte, ct per anfractus dium, quod adhibetur, videtur omnino argumentorum, quare quodeumque lumen certo, et plene obtinendus. Quod argumen­ adveniat alterius demonstrationis, vel argu­ tum, si quid probat, videtur etiam probaro, menti, semper magis illuminatur circa eamnon solum non posse eligi aliud medium dem veritatem conclusionis, et magis eam minus certum, quando medium omnino possidet. In quo differt, ut dixi, intellectus certum eligitur, sed neque etiam posse a voluntate, quia voluntas ita quærit finem elici duo media certa, quando utrumque per media, ut tamen profit© medio, possi­ non reddit magis securam, aut certam asse­ deat postea plene, et perfecte ac immediate cutionem finis, quam alterum solum. Quam­ ipsum etiam finem intentum, nempe sani­ Solvonlur vis neque hoc ipsum difficultate careat ; vgumenta tatem, benevolentiam, pecunias,etc. nee ma­ *ntcnliæ quia id totum videtur eligi posse ex desiderio gis plene, aut immediate possidetur, vel principali finis, quod cognoscitur utile ad eum finem : acquiritur ex eo, quod plura media adhibita contraria. medium autem non desinit esse utile ex eo sint, cum semper sit eadem possessio finis, Objeciio 1. precise, quod non sit necessarium ad finem : quæ acquiritur. Intellectus vero , quando utile enim est omne illud, quod conducere utitur medio ad acquirendam veritatem potest ad finem, cum ergo utrumque illud absconditam, non possidet postea eamdem medium sireipsa adhibeatur, possit influere, veritatem conclusionis immediate, et in se ipsa, sed semper mediate, et ex alio : quare ex multiplicatione mediorum melioratur illa possessio veritatis conclusionis, et fit variatio non solum in mediis, sed etiam in ip«a possessione veritatis conclusionis : quare ad hanc meliorem possessionem ob­ jecti nunquam est superflua, sed semper aliquo modo necessaria adhibitio diversi medii ; diversi inquam, id est talis, quod non fundetur in illo alio medio : quia tunc jam nihil adderet luminis supra primum medium, cum totum lumen secundi medii esset participatum a primo. Nec obstat experientia in contrarium ad­ ducta de eo, qui ex radio solis, quem in cubiculo videt, arguit evidenter ortum so­ lis in cœlo, et ideo non movetur a testimo­ nio alterius testificantis ortura solis, ut id credat etiam per motivum fidei humanae. Responderi enim potest, intellectum se solo, et sine imperio voluntatis non deter­ minari a motivo fidei humanæ, imo nec fidei divinæ, ad credendam conclusionem propter illud motivum, imo nec ad assen­ sum praemissarum. Voluntas autem regula­ riter non imperat intellectui talem assensum fidei humana;, vel ex motivo probabili, nisi in defectum motivi evidentis : quia cum assensus probabilis, vel fidei humanæ ex­ positus sit de 2 periculo fallibilitatis saltem quoad objectum formale, non vult homo ejusmodi periculum subire sine necessitate, atque ideo non vult recurrere ad ejusmodi probationes, nisi in defectum probationis evidentis. Hæc tamen repugnantia non vi­ detur esse talis, et tanta, ut non possit etiam tunc voluntas imperare, si velit, assensum ex motivo fidei humanæ, quod revera ali­ quod aliud lumen aûert, licet tenue, ad il­ luminandum objectum conclusionis, cujus veritas adhuc non possidetur plene ab in­ tellectu, atque ita aliquando ut complaceat amico, poterit propter ejus etiam testimo­ nium intellectus credere ex imperio volun­ tatis id, quod ex argumento evidenti aliunde mediate credit. Restat nunc respondere ad argumenta contra nostram sententiam principalem. Primo ad probandum, fidem non compati sccum aliquem assensum evidentem ejusdem objecti, afferuntur plura Script uræ, et Pa­ trum testimonia, quale est illud Pauli ad Hebr. xi, 1. Fides est argumentum non apparen­ tium, et alia similia, quibus dicitur, fidem esse de objecto non scito. Patrum loca multa Ί 163 congerit Valentia ubi supra : ii <-nirn partira super prædicta Pauli verba, partira uiper illa Christi ad Thoraam, quia vidith me Thoma, credidisti: sæpe ducent, fidem non esse ubi videtur quod creditur. Respondeo in primis, concedendo fidem esse de objecto non viso, quia licet non repugnet cum scien­ tia abstractive, repugnat tamen cum intaitione perfecta, ut vidimus. Secundo dicitur fides rerum quæ non sciuntur, quia myste­ ria nostræ fidei regulariter, et communiter non sciuntur, licet unus vel alius doctus habeat aliquam evidentiam de uno vel de alio articulo in particulari. Rursus fides est de objecto non scito formaliter per ipsam fidem : et in hoc sensu PP. sæpe dicunt, non debere quæri experientiam rerum quas credimus, ne excidamus a fide, lotpiuntur enim de experientia, cui innitatur assensus, quatenus aliqui curiosi experientiam desi­ derabant : hæc enim jam non esset fides, ut colligunt ex illis verbis Christi, quia vidisti me Thoma credidisti ; ubi sermo est de assensu fundato in ipsa experientia sensuum : cre­ dere ergo quia videmus, non est fides ; cre­ dere tamen quando scimus, potest bene esse fides, ct hanc sententiam concomitantem PP. non reprehendunt ; sed illam cui inni­ tatur fides, et sine qua homo non credat propter præcisam revelationem Dei, juxta quem sensum intolli,guntur facile Greg. hom. xxvi in Evangel, et lib. IX Dialog, c. v, vel xi ; Chrysostom, in verba citata Pauli hom. xxi, Anselmus ibi. Augustinus tract. xl, et LXXIX in Joan, et inEnchir. cap. vin, et alii PP. qui eodem modo loquuntur. Denique verba illa : argumentum non apparen­ tium, non continent definitionem fidei quasi exclusivam, ut sensus sit, tides est argu­ mentum solum rerum non apparentium, sed habent sensum ampliativum ; hoc est, fides est argumentum rerum etiam non apparen­ tium ; sicut in verbis præcedentibus : fides est sperandarum substantia rerum, non est sensus, quod fides solum se extendat ad objecta, quæ sperantur, hoc enim est fal­ sum : sic in verbis sequentibus, sensus non est, quod fides solum probet res non appa­ rentes, ut notavit optime noster Cornelius in eum locum, et constat ex contextu, quia Paulus solum vult probar e necessitatem fidei ad credenda quæ non videntur, sed speran­ tur : hoc tamen non excludit fidei utilitatem ad aha credenda, de quo vide etiam Coninch in præsenti disp. XI, n. 32, et sequentibus. Joann. xx, 29. !64 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. Non est ergo illa definitio, quæ competat prout extenditur ad omnem assensum intel· singulis actibus fidei, sed virtuti fidei, quam lectualem. Voluerunt tamen ostendere, quo­ describit per efficaciam ad sperandas ros modo posset etiam retineri in significatione futuras, ct ad credenda ea etiam, quæ non stricta, et significare assensum fidei, qui ha­ videntur ; sicut si diceres charitas est amor beret pro motivo formali auctoritatem, et inimicorum etiam propter Deum, non coar- revelationem Dei : quare illud, quia vidisti, etanscharitatomad diligendos solos inimicos, noluerunt esse motivum formale, sed occa­ sed explicans ejus efficaciam. sionem, seu motivum cxtrinsccum. Non 99 Secundo objiciunt, quia fides est meritoria, enim vidit Thomas divinitatem, quam ta­ Objectio n. ct laudabilis : credere autem quod videtur, men credidit : visio tamen humanitatis re­ non defiet meritum juxta illud Christi. diviva? movit ad credendam revelationem, ’ ' Beati qui non viderunt, et crediderunt, ct qua idem Christus testatus fuerat suam di­ juxta illud Greg. hom. xxvi in Evangelia. vinitatem ; sicut visio etiam miraculorum « Nec fides habet meritum, cui humana movet ad credenda mysteria fidei, quæ non ratio prrebet experimentum. » Ergo fides videntur. Quare sicut verum est dicere ali­ non est de rebus scitis. Respondeo, fidem cui, quia vidisti miracula, credidisti Incar­ etiam respectu objecti aliunde sciti esse li­ nationem, vel Trinitatem, ita vere dictum est, quia vidisti me Thoma, scilicet viventem, beram ct obscuram, ac proinde meritoriam, quia licet objectum ipsum evidenter con­ credidisti, nempe me esse Deum. In utroque stet : non tamen divina revelatio, ut supra enim casu id, quod creditur, non videtur, dictum est. Fateor tamen, esse minoris me­ nec creditur quia videtur ; et in utroque riti fidem in prædîcto casu propter minorem etiam casu unum creditur, quia aliud vide­ difficultatem objecti, quod etiam fortasse tur : nunquam autem negant, posse propter voluit Gregorius. Christus autem loquitur, auctoritatem Dei credi idem, quod aliunde ut dixi, de assensu non concomitante, sed videtur, sed solum, posse credi actu fidei dependente a visione, qui late appellatur ex eo motivo, quia videtur : nam motivum intrinsecum fidei dehet esse testificatio Dei credere; et hic assensus, quatenus termina­ batur præcise ad credendum quod videbatur, obscure cognita. Addo, sicut Patres illi ad ostendendam non mirum si non esset meritorius. Sed con­ tra urgent, quia Patres exiliis verbis Christi, differentiam inter id, quod Thomas credidit Quia vidisti me Thoma credidisti, etc. inferunt, fide, ct id, quod ex visu judicabat, apposue­ Thomam aliud vidisse, et aliud credidisse, runt exemplum in divinitate, et humanitate quia credere non poterat id quod videbat. Christi, ita potuisse etiam apponere exem­ Ita August, d. tr. lxxix in Joann, et Gregor, plum in specie externa Christi, quam solam hom. xxvi in Evangelia, Toletus in illud sensibus percipiebat Thomas, et in veritate cap. n Joannis annotat, xxvm ; Salmeron resurrectionis substantialis, quam fide cre­ t. XI, tr. xxvii, et Maldonatus in cumdem didit. Nam, ut observavit Suarez dicta sec­ locum Joannis. Hoc autem argumentum, seu tione ix, num. 24, species illa externa non responsum inutile esset, si posset stare fides fuerat revelata, sed sensibus percipiebatur ; cum usione intuitive, cum facilius potuis­ vera autem Christi resurrectio fide credita sent respondere potuisse simul Thomam fuit a Thoma, et cæteris Apostolis, non qui­ credere propter revelationem , licet idem dem quia visa, vel certe non solum, quia ex objectum sensuum simul experimento sciret. ipsa specie comprobabatur, sed multo fir­ 10θ Ad hoc tamen ex dictis responderi potest, mius, quia a Christo prædicta, et revelata responsum horum Patrum fuisse aptum in ab ipso Deo fuerat. Concurrebat tamen ali­ proposita materia. Christus enim non dixe­ quo modo visio illa speciei externæ ad fidem rat, quod vidisti Thoma, credidisti ; sed quia resurrectionis : alioquin non fuisset vere vidisti me Ί horna; credidisti. Unde oriebatur dictum, quia vidisti, credidisti: nam licet difficultas, quia si assensus fundabatur in resurrectio, vel etiam divinitas Christi cre­ Visione, non poterat esse fides. Ad quod du­ deretur propter revelationem : visio tamen bium potuissent quidem respondere, prout speciei externæ erat motivum extrinsecum alii respondent, verbum illud, credidisti, non partialccredibilitatis: imo innostrasententia accipi in significatione stricta, prout signifi­ conflabat partialiter revelationem ultimam cat solum assensum propter auctoritatem quia sicut per alia miracula testabatur Chris­ testificantis, sed in latiori significatione, tus, et comprobabat suam divinitatem, atque m DISPUTATIO II, SECTIO II. adeo miracula ipsa complebant partialiter revelationem divinitatis ; ita per ostensio­ nem sensibilem speciei sute testabatur, et confirmabat suam veram resurrectionem, atque ea de causa dicebat, palpate et videte, ■ quia spiritus carnem, et ossa non habet ; quare ipsa species sensibilis ostensa integrare po­ terat attestationem, et revelationem veræ resurrectionis : ipsa tamen species externa non credebatur, sed videbatur, resurrectio autem credebatur propter revelationem , quæ partialiter includebat visionem sensi­ bilem speciei externæ, et ideo verissime dic­ tum est Thomæ, (pda vidisti me Thoma, credi­ disti, non quidem idem omnino quod vidisti, sed aliquid aliud. β Unde obiter adverto, verbis sequentibus, Beati, qui non viderunt, et crediderunt, non significasse Christum, assensum Thomæ, eo quod fundaretur in visione, aliquo modo non fuisse fidem, sed solum significasse ex hoc capite excellentiorem fuisse, vel futuram fidem eorum, qui non desiderata propria vi­ sione illius speciei externæ, credunt Christi resurrectionem per alios sibi sufficienter propositam ; sicut ob eamdem causam rePr®bendit etiam undecim Apostolos, quia iis, qui viderant eum resurrexisse, non crediderunt, et duos alios discipulos in via non adhiben­ tes fidem mulieribus resurrectionem Christi l*· annuntiantibus objurgavit verbis illis, o stulti, et tardi corde ad credendum, etc. Quia nimirum præcedente prædicatione Christi de sua resurrectione futura tertia die, suffi­ cienter proponebatur credenda resurrectio per testes illius, et ideo merito exprobravit incredulitatem, et duritiam cordis, eo quod sine majoribus motivis non credidissent. In utroque autem casu credebatur propter re­ velationem, qua· complebatur ultimo, vel per aliorum testificationem, vel per visionem propriam illius speciei externæ, sicut etiam complebatur per miracula visa, et uunc com­ pletur etiam partialiter per miracula audita, et sufficienter proposita, ut in superioribus late explicatum est. IW Tortio objiciunt, quia minus luminosum coram magis luminoso non illuminat, v. g. stella coram sole, ergo nec fides coram evi­ dentia. Respondeo, stellam vere illuminare partialiter etiam coram sole quoad aliquem gradum, ut dixi in philosophia ; non tamen apparet, eo quod totum spatium proximum cœlî habet a sole æqualem lucem, et ideo non J65 possumus visu discernere stellam'a reliquo cœlo. Quarto objiciunt, quia spes non potest e«sc Objeello cum visione, nam quod quis videt, quid rv· sperat? ergo nec fides. Respondeo impri­ mis concedendo totum de visione, cum qua non potest esse fides ut supra dixi. Deinde concesso antecedenti, posset negari conse­ quentia ; quia spes essentialiter respicit bo­ num absens, ut absens ; nam erigit se contra difficultates, quæ concurrunt in consecu­ tione illius boni : fides vero essentialiter solum respicit revelationem obscuram : po­ test autem esse revelatio obscura de objecto aliunde clare scito. Imo ex ipsa spe magis potest confirmari nostra sententia ; nam sicut spes non datur cum visione objecti præsentis, bene tamen cum cognitione etiam evidenti boni futuri, qualem cognitionem fortasse habent animæ in purgatorio: sic fides, licet dari non possit cum visione, bene tamen cum cognitione abstractiva evidenti. Sed revera argumentum a spe ad fidem non est firmum, quia valde diversa est utriusque natura , ut videbimus infra agentes de virtute spei. Quinto objiciunt, quia assensus fidei detot bet esse liber : quando autem objectum Objectio V. evidenter constat, non assentitur libere, intellectus, sed ex necessitate, ergo non erit assensus fidei. Ad hoc facile respondetur ex dictis ; actum fidei semper esse liberum, quia licet aliunde necessitetur intellectus ad assentiendum illi objecto, nunquam tamen necessitatur ad credendum illud ex motivo revelationis divinæ, quod sufficit, ut actus fidei liber sit, non quidem in se, sed in causa, nempe in voluntate imperante, sive sit voluntas imperans solum assensum ad veracitatem, et revelationem, quo assensu stante, necessitetur intellectus ad creden­ dum objectum revelatum propter divinam auctoritatem, sive requiratur etiam voluntas alia imperans alium assensum præter assen­ sum promissarum ; de quo dicemus infra agentes de voluntate piæ affectionis requi­ sita ad actum fidei. DISPUTATIO II, SECTIO II. DE VIRTUTI : FIDEI DIVINÆ. ab alio. E contra vero medicus audiens, esse in aliquo oppido multus ægrotos, et occa­ conclusionis. Primo, ita ut singula moveant im I sionem magni lucri, vult illuc ire, non solum partialiter, nec. intellectus propter I propter singulos seorsim, ita ut si quilibet singula seorsim adæquate assentiatur conSECTIO III. illorum ægrotaret, adhuc iret, sed propter clusioni: stepo enim contingit, ut quod sin- ρ|0^ omnes simul, vel saltem propter majorem An idem ostensus fideipossit tendere circo objec- gula argumenta seorsim non persuadeant, partem illorum, ita ut cessante majori ex omnia tamen multiplicata, et collecta contunircvclotiiin per aliud medium scienti ficum parte motivo illo, non iret. Quæ differentia vincant ; unde dici communiter solet, tin- ifjWrj vel probabile. explicari etiam potest in voluntate divina, gulo, quæ non prosunt, simul collecta juvant. 3(jurt in voluntate humana Christi circa re­ 105 Vidimus sed. præcedenti, posse conjungi Sccundo possunt ita movere, ut singula ex «onm demptionem hominum : Deus enim ita parte sua adæquate moveant: non quidem assensum fidei cum cognitione evidenti sal­ T. .11. .... *2 · mhM voluit Incarnationem, et passionem Filii di­ ita, iit ablato uno ex illis motivis, manere tem abstractive ejusdem objecti: inquirivini propter redemptionem hominum, ut si posset idem assensus ; hoc enim est impos­ Intoltectus mus modo, nn proposito utroque motivo ad non totum genus humanum periisset, sed sibile, cum non possit esse idem actus, unico acto assentiendum, scilicet revelatione divina, unus solus homo peccasset, propter illum poW demonstrativo possit intellectus ablato aliquo objecto, quod de facto per attingere . ' solum non fuisset facta Incarnatio ex vi talem actum intrinsece attingitur ; et in doplc\ mo- unico actu essentiel propter utrumque mopræsentis decreti, quia non mota fuit di­ livnm tivum, quod etiam de. motivo probabili hoc sensu singula sunt motiva partialia so­ vina voluntas a remediis singulorum, tan­ partiale. C0(]em modo dubitari potest, an conjungi lum, quatenus ab omnibus totaliter, et a quam a motivis totalibus, ut explicui disp. VII possit cum motivo fidei in eodem numero singulis partialiter dependet hic numero de Incarnatione sect. v. At vero humanitas actu. Supponendum autem est, non esse assensus, qui sine illis omnibus esse non· Christi ita se obtulit pro redemptione homi­ dubium, quod intellectus unico actu possit posset : dici tamen possunt in alio sensu num, ut pro singulis etiam seorsim paratus attingere duplex motivum partiale, quando singula esse motiva totalia, quatenus a esset mori, et ideo singuli debeant ei gra­ ex utroque conflatur medium necessarium singulis ita sufficienter movetur, et persua­ tias, tanquam si pro uno solo mortuus esset, ad assentiendum conclusioni, prout de facto detur intellectus, ut ex modo assentiendi ut dixi eodem loco. Similiter ergo intellec­ conflatur ex duplici præmissa objectiva; ne­ ostendat, se propter omnia , et propter sin­ tus potest habere diversum modum ten­ que enim potest uno actu assentiri conclu­ gula assentiri conclusioni, cum independendendi ad plura motiva, ita ut aliquando non sioni propter unam praemissam,et altero actu tia unius motivi ab alio, ita ut cessante uno moveatur a singulis seorsim, sed a collec­ assentiri conclusioni propter alteram praemis­ ex iis motivis, adhuc assentiretur conclu­ tione plurium ; aliquando voro approbet sam simul ; quia una præmissa sola non est sioni propter alterum motivum remanens, singula, et moveatur ab illis seorsim cum medium, nec motivum sufficiens ad assen­ licet non eodem actu, quo nunc assentitur, independentia unius ab alio. Quæstio ergo tiendum conclusioni. Unde fides eodem actu ut dictum est. Hoc autem ipsum, quod est præsens non procedit in primo casu, quando debet assentiri objecto revelato propter vera­ attingere motiva cum independent unius intellectus assentiretur propter utrumque citatem Dei, ct propter re velationem; quia sin­ motivi ab alio, et quasi motiva adæquate, motivum simul, propter singula autem so­ gula* seorsim non possunt movere ad fidem et sufficientia ex parte motivi, est modus lum partialiter, sed quando eodem actu as­ objecti revelati. Sic etiam assensus theolo- quidam tendendi diversus intrinsecus, el sentiretur objecto materiali propter utrum­ liublex gicus eodem actu attingit principium reve- essentialis tali actui, quo intellectus non que motivum, et propter singula totaliter, si-Dsus latum, et alterum etiam principium non solum attingit motiva, sed explicat gradum ostendens se credere conclusionem manente quæsiionig. reVelatum, quia singula seorsim non mo­ motionis singulorum, et quantum singulis altero ex illis motivis, et altero deficiente. vent ad assensum conclusionis theologicæ. motivis deferat juxta singulorum dignita­ lOj Ut tamen hoc obiter expediamus, petet Non procedit ergo quæstio in hoc sensu, tem, et pondus. Proponitur fortasse aliquis, si intellectus primo modo sed quando sunt duo motiva completa in Potest autem totus hic modus diversus ··' / 4| *" unico actu assentiretur propter motivum fisuo ordine, singula continentia duas præattingendi intellectualia motiva explicari,et et" dei, et propter motivum scientificum, non missas v. g. si sit argumentum philosophi­ probari exemplo voluntatis, quæ simili­ npediinr. propter singula totaliter, nec cum indepen­ cum demonstrans immortalitatem anima; ter aliquando vult objectum propter plura dentia unius ab alio, sed propter utrumque rationalis, et rursus proponatur sufficienter motiva, non totaliter propter singula, sed simul, an ille assensus esset vere actus fidei ? eadem immortalitas animæ revelata a Deo partialiter ; aliquando vero propter singula Respondeo, eamdem quæstiouem fieri posse summe veraci; an possimus unico actu totaliter, v. g. religiosus vitat peccatum con­ de actu voluntatis, quo aliquis ex motivo assentiri immortalitati animæ, et propter tra castitatem propter præceptum sextum charitatis erga Deum, et ex motivo miseri­ medium philosophicum demonstrativum, decalogi commune omnibus, et propter vo­ cordia:, vel alio motivo indifferenti subve­ et propter revelationem, et veracitatem Dei, tum proprium a se emissum : quæ tamen niret pauperi, ita ut non moveretur a sin­ qui assensus, prout innititur medio philo­ motiva singula movent totaliter, ita ut al­ gulis motivis seorsim, et totaliter, sed ab sophico, sit scientificus, et prout innititur tero deficiente, adhuc propter alterum utroque simul per modum unius, an ille remanens servaret castitatem, et ita affici­ divino testimonio, sit actus fidei. esset actus charitatis: in quo duplex potest Supponendum secundo illa duo motiva tur voluntas ad utrumque motivum , ut esse quæstio; prima, an illi actus dicendi in sensu posteriori proposita adhuc posse ipsomet allectu explicet dignitatem, et pon­ dupliciter movere intellectum ad assensum dus singulorum, et independentiam unius »67 essent simpliciter actus fidei, vel charitatis propter ordinem illum ad motivum fidei, vel charitatis, ut ad motivum saltem par­ tiale. Secunda quæstio esse potest, an prop­ ter illam attingentium partialem actus illi eliciendi essent ab habitibus infusis fidei, vel charitatis. Et quod attinet ad primam qiiæstionem, puto, illos actus non esse dicendos simpli­ citer, et absolute actus fidei divinæ, vel charitatis. Nam hæc denominatio non tri­ buitur, nisi actibus perfectis, qui consti­ tuunt hominem simpliciter, et absolute fidelem, vel amicum Dei, ad quod illi actus non sufficerent. Qui enim iter ageret re­ creationis causa, et simul propter bonum Petri, ita tamen ut non moveatur totaliter a bono Petri, nec ex eo solo motivo iter ageret non est simpliciter, et absolute amicus, sed semiamicus, quatenus a bono amici semimovetur. Similiter ergo, qui non movetur a solo motivo charitatis erga Deum ad dan­ dam eleemosynam, nec ex eo solo motivo eam daret, non est simpliciter, et absolute amicus, sed semiamicus Dei, quod non suf­ ficit ad justificationem, nisi aliunde Deum diligat super omnia. Nec videtur dubium, quod non esset sufficienter dispositus ad justificationem, qui relinqueret peccata, et doleret de illis, partim propter detrimen­ tum bonorum temporalium, quod ei afferunt, partim propter Deum, ita tamen ut cessante motivo priori non relinqueret pec­ cata solum propter Deum: non est ergo ille actus simpliciter charitatis, et contri­ tionis, sed imperfecte, et solum ex dimidia parte. Idem ergo dicendum est de assensu intellectuali rei revelatæ, partim propter testimonium divinum, et partim propter rationem philosophicam, ita ut seclusa ratione philosophica, non crederetur objec­ tum propter solum testimonium divinum : neque enim tunc etiam homo crederet Deo simpliciter et absolute, sed semicrederet ; nec revereretur debito moto divinam aucto­ ritatem, qui seclusa alia ratione philosophica testificationem Dei non acceptaret, nec ac­ ceptat, nisi ut confirmatam et associatam argumentis aliunde petitis. Major posset esse difficultas circa alteram quæstiouem propositam, an ejusmodi actus habentes pro motivo solum partiali divinum testimonium, vel bonitatem Dei. eliceren­ tur ab habitibus infusis fidei, vel charitatis. Hoc tamen pendet ab alia quæstione magis fflS Hi Sententia nega lira. Sententia aftinnativa prohabilior, DE VFRTITTE FIDEI DIVINÆ. iurali, disput XLVII, num.H, et sequentibus. universali, an habitus virtutum infusarum Probatin' primo, quia non repugnat eodem J(1 eliciant solum actus perfectos in genere actu respicere duplex objectum formale ; talis virtutis, an voro deserviant etiam ad actus imperfectos in eo genere v. g. an ergo nec assentiri propter motivum fidei, ct habitus cbaritatis eliciat solum actus, qui­ opinionis, vel scientiæ. Consequentia cons­ bus amatur Deus super omnia, an alios tabit dissolvendo peculiarem repugnantiam, etiam actus mimis perfectos, quibus amatur quæ hic inveniri potest : nunc probatur idem Deus propter suam bonitatem infini­ antecedens imprimis, quia omnis actus con­ tam licet nec explicite, nec implicitc ame­ clusionis respicit intrinsece objectum utriustur Deus tunc super omnia ; de hoc tamen que præmissæ, ut dixi in superioribus, et diximus supra disp. I sect, n et dicemus docui in lib. de anima, ergo sicut idem nu­ mero actus conclusionis assentitur suo ob­ iterum infra disp. I sect, vi agentes de sub­ jecto fidei, ubi videndum erit an assensus, jecto propter motivum utri usque præmissæ, sic etiam eodem actu potero assentiri propter quo propter divinum testimonium creditur motivum fidei, et scientiæ. Deinde eidem aliquis articulus, non tamen super omnia, sit supernaturalis, et elici possit ab habitu conclusioni assentior unico actu propter di­ infuso fidei divinæ. versas rationes ; audito enim præceptore His suppositis, quæstio præsens est, an probante suam sententiam mille rationibus; unico assensu assentiri possimus mysterio tandem in fine hone convictus, illius assen­ revelato, tum propter motivum divini testi­ tior sententiæ : et sane non est credibile tunc monii, tum etiam propter medium philoso­ elici simul tot assensus quot sunt rationes phicum,vel quodlibet aliud demonstrativum adducta· in discursu lectionis, sed unicum propter singula totaliter, et ita ut altero ex assensum, quo propter illas omnes simul illis motivis cessante, adhuc cx vi alterius assentior illi sententiæ. motivi remanentis retineretur assensus con­ Secundo probatura simili voluntatis, quæ ill | clusionis, non quidem eodem actu, sed unico actu potest eligere idem medium alio diverso, qui respiceret unicum solum propter diversos fines v. gr. suadente mihi motivum. Petro religionem, ut utilem ad placendum Negant Suarez in præsenti disp. Ill, sect, Deo, ad vitanda peccata, ad quiete vivendum, ιχ, η. 10 et sequentibus, Turc. disp. XII, ad litterarum studia, ad moriendum secu­ dubio i; Granado in præsenti tr. n, disp. VII, rius, ad abundantius gloriæ præmium, etad n. 2. Quamvis autem Turrianus pro hac alia inumera bona : acquiesco tandem, ct eligo religionem propter illas omnes utilita­ sententia afferat Gregorium, et Hernicum, ’mmer‘to tamen, ut notant Hurtado in præ- tes, quis credat, tot esse actus distinctos, sent’ disp. XXXI, § 10, eam tamen docent quot fuerunt bona proposita, propter quæ, etiam alii Recentiores, quorum fundamenta et ad quæ est utilis religio ? Sane hoc est p0Stea examinabimus. Mihi tamen jam diu contra omnem experientiam. Confirmatur, olim probabilior visa est pars affirmativa, quia contingit aliquem teneri ad castitatem quam docui in lib. de anima, et in hac ma­ præcepto naturali, et voto, et alio præcepto teria ante viginti octo annos, et nunc iterum positivo, et occurrente tentations unico actu amplectenda videtur cum Durando qu. resistit, ne violet illa omnia præcepta, quæ prima prologi n. 3; Aragonio art, 5; Ochamo quidem sunt motiva specie diversa. Tertio Deo revelante idem mysterium per IU quodlib. III, qu. vii; Gabr. in III, distinet. XXIII, q. π ; Capreolo distinet, xxv, quæst. tres vel quatuor revelationes, possum unico unica art. 3, ad 3 et 4, arg. Palud. dist. assensu credere mysterium propter omnes XXIV, q. nr, Molina I parte q. i, art. 1, illas revelationes ·, ct tamen singulæ sunt disp. I ; Fonseca VI Metaph. cap. i, quæst i, diversa numero motiva formalia sufficientia, sect, v, littera F. Valentia in præsenti q. i, ergo sicut eodem numero actu possum as­ puncto 4, § 2, ante solutionem argumen­ sentiri propter motiva numero diversa ; sic torum : refertur etiam Victoria in præsenti etiam eodem assensu in specie possum as­ in manuicriplis hujus materiœ dub. in, et sentiri propter motiva specie diversa. Conse­ favent Conimbr. primo Poster, c. XXV ,q. n, quentia videtur bona : Antecedens vero art. 4, et plures graves, ac doeti recentio­ constat experientia : nam plures veritates, res, et late probat Hurtado dicta disp. XXXI, quas fide credimus, revelat® sunt per plures et XXXII,et Ripalda tom. 1 de ente superna- revelationes, v. g. per plures scriptores sa- I ( DISPUTATIO II, SECTIO III. 169 eros: propter quas omnes revelatione» simul ratur animal habens perfectionem ntrinsque, sed aliquod medium minus perfectum, assentior absque eo quod eliciam totidem qualis est mulus, qui degenerat a perfec­ assensus. Confirmatur primo, quia jndicium men­ tione equi, ergo similiter ex conjunctione il­ tale hypotheticum, quo ego judico Petrum lius duplicis principii non generatur actus, esse Romœ, et esse doctum, habet duo ob­ qui habeat perfectionem scienti®, et fidei : jecta specie diversa, ut constat, nempe prae­ nam effectus æquivocus non potest esse per­ sentiam Petri Romœ , et ejus doctrinam, fectior suis causis. Respondeo negando con­ quorum singula potuissent terminare sin­ sequentiam. Ratio discriminis est, quod in gulos actus scorsim, et tamen potest intel­ priori casu deest una causa requisita ad ge­ lectus unico actu utrumque objectum com­ nerandum equum ad cujus productionem plecti, qui actus differat specie a duobus requiritur duplex parens, equus, et equa, actibus, qui singuli terminarentur seorsim et cum loco unius subrogetur asinus, non ad singula illa objecta ; cur ergo non pote­ mirum, quod effectus non habeat perfectio­ rit intellectus unico etiam actu complecti nem equi : at vero ad generandum perfec­ duo objecta formalia, seu motiva specie tum actum fidei, sufficit habitus, et moti­ diversa, ad quæ seorsim potuisset duobus vum fidei quod utrumque datur in nostro actibus tendere ? casu, et ultra hæc adjunguntur motiva, et Confirmatur secundo exemplo specierum principia scientifica, non ergo mirum, quod moralium, quæ licet sint diversæ, et possint effectus habeat perfectionem fidei, et scien­ seorsim reperiri ; potest tamen dari unus tiæ ex superabundantia causarum. Dices, actus, qui participet duas malitias alioquin ergo effectus est perfectior suis causis. Res­ specie diversas, seu unam tertiam pertinen­ pondeo, est perfectior singulis, transeat; tem ad vitia specie diversa ; qualis est vo­ utraque, nego, nulla enim est perfectio in luntas furandi propter incontinentiam, et effectu, quæ non sit in complexo ex utraque luxuriam ; quod quidem peccatum complec­ causa. Sed contra urget Suarez in præsenti, titur turpitudinem injustitiæ, et incontinen­ disp. Ill, sect, ix, n. 14. quia effectus esset ti®, quæ singulæ potuissent specificare duo excellentior utraque causa simul, nam ha­ peccata specie diversa : ergo idem fieri po­ beret perfectionem scientiæ, et fidei simpli­ test in virtutibus, et idem etiam in actibus ciori modo, et sine distinctione unius ab intellectus, cum nulla assignetur sufficiens alia, quæ perfectio non reperiretur in repugnantia, ut constabit ex solutione ar­ utraque causa simul ; nam causæ contine­ gumentorum. rent illas perfectiones sine simplicitate, sed IU Objiciunt primo, quia, habitus non potest cum distinctione reali inter illas. Respon­ Wjtttioi, elicere actum, nisi sub proprio objecto for­ deo, hoc argumentum retorqueri in visione mali ; neque actus potest extendi ad aliud beata, quæ habet vitalitatem, et supernatuobjectum formale quam habitus ; habitus ralitatem simplicissimo modo identificatam enim non producit nisi actus similes iis, a in se, et tamen procedit a duabus causis, sci­ quibus genitus est ; ergo habitus scientificus licet a lumine gloriæ, et ab intellectu natu­ non potest immediate concurrere ad actum rali, in quibus vitalitas, et supernaturalitas habentem aliud motivum diversum. Res­ non inveniuntur cum illa simplicitate : pondeo distinguendo antecedens : si habitus quod idem inveniri potest in aliis actibus concurrat ut causa totalis, concedo ; si con­ supernaturalibus : omnes ergo debemus currat ut partialis concurrente simul alio respondere, illas duas causas, licet superen­ habitu diverso nego : exemplum habes in tur ab effectu in modo habendi illas perfec­ semine animalis, quod habet etiam virtutem tiones cum majori simplicitate ; superare limitatam ad producendam prolem similem tamen ipsum effectum in aliis, nempe in in specie illi, cujus semen est : et tamen si modo continendi illas perfectius hoc est, eminenter, seu cum virtute producendi illas, adjungatur cum semine alterius speciei, concurrit ad prolem diversam, ut patet in ratione cujus perfectionis sunt causæ æquisemine equi concurrente ad generationem vocœ, et superant simpliciter, et absolute suum effectum : hoe ergo, quod de princi­ midi, ct aliis hujusmodi. 16 Sed contra ex hoc ipso exemplo objiciunt piis visionis beatæ debemus omnes dicere ; Won. aliqui secundo, quia ex conjunctione duo­ dici potest etiam de principiis illius actus, rum animalium diversæ speciei non gene- qui sit simul fides, et scientia. 170 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ Π7 Ohjlcinnt tortio, quia dtiæ diffnrenfiæ di· singulis seorsim, et sit nlia tertia respiciens OMecifoin. videntes, ot opposita1 non possunt conjungi utrumque motivum, sicut actio ignis ct so­ in oamdom speciem, nam quævis narum est lis habet aliam tertiam speciem actionis adæqnafum constitutivum sua* speciei diver­ diversam ab actione solis seorsim, et ab se : sed actus fidei, et actus scientia1 habent actione ignis seorsim. Itaque non conjun­ differentias oppositas, ergo non potest utra­ guntur in illo assensu dum differentia?speque differentia conjungi in unum actum cificæ oppositæ, sed unica simplex habens indivisibilem. Respondeo, hoc argumentum ordinem intrinsecum ad objectum formale habere mille instantias contra se ; nam ac­ utriusque differentia1 oppositæ. tio etiam specificatur ah agente in communi Dices, ergo ille actus non est in specie ug sententia, atque ideo actio ignis est diversa actus fidei, sed in alia specie diverso, ergo non est actus fidei, sicut non esset homo, specie ab actione solis. Et tamen potest dari una actio, qnæ eadem procedat ab qui non haberet differentiam specificam ho­ igne ct solo concurrentibus simul ad produ­ minis. Respondeo, praedictum assensum cendum aliquem ignem : quæ quidem actio esse vere actum fidei, non quidem ejusdem erit simul actio ignis, et solis. Item in syllo­ speciei eum aliis, sed diversæ : neque enim gismo , cognitio unius præmissæ differt actus fidei significat unam speciem atomam, specie a cognitione alterius præmissæ pro quæ comprehendat omnes actus fidei, sed diversitate specifica objecti ; et tamen actus speciem subalternam ; dc cujus ratione so­ conclusionis intrinsece terminatur ad objec­ lum est, quod sit assensus propter revela­ tum utriusque præmissæ simul, et participat tionem obscuram Dei, sive solum illam res­ aliquid utriusque. Item Angelus potest per piciat, sive etiam aliud diversum motivum: unam cognitionem cognoscere leonem, et homo vero significat unam speciem atomam. per aliam equum, quæ duo specie differunt Fateor tamen posse esse tertiam speciem pro diversitate objectorum ; et tamen po­ habentem proprietetas hominis etequi, sal­ test idem Angelus elicere tertiam cognitio­ tem illas, quæ non opponerentur inter se : nem terminatam ad Iconem et equum ; quia quæ nec esset homo, neque equus, sed aliud uterque continetur sub una specie impressa animal. Angelica, ut suppono, per quam repræsenObjiciunt quarto, assensus ille esset obs119 tari possunt plura objecta vel omnia simul, eurus et clarus, evidens etinevidens. Item si Objection·, vel singula seorsim pro arbitrio ipsius An­ respiceret motivum probabile, esset certus, geli. Item perjurium est diversa species et incertus, quæ omnia repugnant. Resp. peccati ab injustitia : et tamen potest dari illum esse obscurum respectu revelationis, unum peccatum habens malitiam perjurii (piam nullo modo clare, sed obscure reprae­ et injustitia?. Denique sicut cognitiones dif­ sentat : at vero respectu rei revelatæ abso­ ferunt specie pro varietate specifica motivo- lute esse clarum : licet enim dici posset non rum; sic etiam accipiunt talem, vel talem tendere clare in rem revelatam sub motivo individuationem ab objectis materialibus : revelationis; non tamen debet dici absolute namassensusfidei, quocredo Incarnationem, tendere obscuro ; quia obscuritas simpliciter differt saltem materialiter ab assensu, quo non solum significat præcisionem, sed reacredo resurrectionem, per ordinem quem lem carentiam claritatis quam carentiam uterque habet ad suum objectum materiale : ille assensus non habet : non est autem de et tamem potest dari tertius assensus termi­ ratione actus fidei quod absolute sit obscu­ natus per unicam simplicemindividuationem rus respectu rei revelatæ , sed quod non ad utrumque objectum materiale : possum repraesentet eam clare ex vi revelationis. etiam unico actu voluntatis velle dare pran­ Quod idem de evidentia cum proportione dium Petro, licet possem etiam singulas par­ dicendum est. Denique si haberet simul mo­ tes prandii per singulos actus velle, scilicet tivum probabile, non ideo deberet dici sim­ panem, carnem, vinum etc. sicergo licet mo­ pliciter incertus respectu conclusionis, quia tivum fidei seorsim possit terminare actum incertitude simpliciter dicit carentiam rcalem fidei, et tribuere illi suam speciem, et mo­ certitudinis : bene tamen dicetur probabilis, tivum scientia.· similiter : certum potest quia probabilitas solum dicit respectum ad etiam utrumque motivum simul terminare medium taliter excitans ad assensum, ut ex eumdem actum, et tribuere illi unicam dif­ modo assentiendi per tale medium non tolle­ ferentiam specificam, quæ differat specie a retur formido, nisi aliunde daretur certitudo DISPUTATIO II. SECTIO III 171 ret dici, est cognitio quædmn habens pro pernlinm medium. An vero possit simul ten­ objecto infinitas species rerum talium, ote. dere ad motivum probabile, dicemus postea. sicetiamassensns.dequo loquimur, nonbene Dices : consideremus assensum illum prout I |Jf prœcise terminatur ad objectum revelatum definiretur illo modo, cum æque late putet ratio assensus scientific!, et ratio assensus fi­ px vi revelationis : prout sic tenditne ad objectum clare, an obscure : evidenter, an dei : sed deberet definiri ita : est a.«ensne inevidenter? Resp. realiter loquendo, illum quidam habens simul motivum scientificum, assensum esse clarum et evidentem rei reve­ et fidei divinæ. Loquendo autem de defini­ lata» : praescindendo autem unam formalitationibus imperfectis et vitiosis,non est absur­ tem solam illius, prout petitur in objectione : dum, quod possent infinite ejusmodi defi­ dicendum est prout sic nec tendere clare, nitiones fieri de tali cognitione infinitarum nec obscure, nec evidenter, nec ineviden­ rerum : neque hoc est contra Aristotelem, ter, quia claritas, et obscuritas sunt diffe­ qui in illo loco non negat simpliciter infinita rentiae oppositæ, quarum una debet conve­ prædicata ratione nostra distinguibilia in nire actui a parte rei, non tamen debet eadem entitate, sed solum infinita prædicata convenire actui sub quavis præcisione, et subordinata, quorum singula sint sub aliis: consideratione nostra. at illo in casu prædicataejusmodi non essent Objicies quinto : Quia si idem actus pos­ invicem subordinata, sed disparata inter ui set respicere objecta propria aliorum diver- se, cum singula possent sine aliis reperiri in sorum actuum , sequeretur quod possent rebus aliis. fieri infinita* definitiones ejusdem rei, quod Objicies sexto, quia non potest saltem 123 videtur esse contra Aristotelem, quem affert connaturaliter, et fortasse nec de potentia Objeotiovt. Suar. disp. XV Metaphys. ect. xi an. 19: absoluta, idem effectus dependere a duplici probatur· sequela, quia si esset una cognitio causa adæquata, ergo nec idem assensus infinitorum objectorum specie diversorum, potest pendere a duobus motivis totalibus, posset ille actus ita definiri, est cognitio et adaquatis. Respond, illa duo motiva in equi, et aliorum, vel ita, est cognitio leonis, casu nostro non esse singula adæquata re­ et aliorum, etc. et sic in infinitum, assi­ pertu hujus assensus, quia tunc solum dangnando semper diversa genera juxta diver­ tiu· duæ causæ adæquatæ ejusdem effectus, sam convenientiam cum aliis diversis acti­ quando ablata una illarum, maneret idem bus, quorum objecta respiceret illa cognitio; effectus ex vi concursus, quo dependet ab sicut in casu nostroposset definiri ille unicus altera : hic autem assensus ablato uno ex assensus ita, est assensus scientificus habens his motivis, non posset ullo modo esse cum simul rationem assensus fidei, vel ita est assen­ altero solo, ut diximus. Dicuntur vero mo­ sus habens simul rationem assensus scienti­ tiva totalia solum, quatenus ita approbantur fic!: nam æque esset sub genere fidei, quare ab intellectu, ut manente altero solum ex «eque posset per utrum que genus definiri. illis, fieret alius assensus circa eamdem con­ 152 Resp. imprimis definitiones illas fore clusionem propter illud solum motivum, vitiosas : nam bona definitio, debet pro quod remaneret, ut supra explicatum est. Objicies septimo, quia non potest produci ob^tj0 genere habere id, quod apud nos saltem est vir, magis commune ; ideo enim nunc in defini­ aliquod animal, quod idem sit leo, et equus : tione hominis ponimus animal pro genere, non minus autem differunt specie actus soientiæ, et actus fidei, quam leo et equus; quia nota sunt nobis plurima animalia , cum quibus convenit homo in vita sensi­ ergo non potest fieri unus actus, qui simul bili : quare si de facto non esset productum sit scientia et fides ejusdem objecti. Res­ aliud animal, neque aliud corpus , neque pond. duas species completas cum omnibus alia substantia præter hominem, et Ange­ suis prædicatis positivis non posse unquam inveniri identificatas in aliqua tertia specie; lum, melius definiretur homo dicendo, /«////ο est intellectivum corporeum ; quia tunc posse tamen conjungi in aliqua tertia specie apud nos magis communis esset ratio intel­ omnia prædicata positiva illarum duarum, lectivi, quam corporei. Cum ergo cognitio qua* non dicunt repugnantiam ad invicem. I nde non potest idem assensus habere om­ equi non magis late pateat, .piam cognitio Iconis, cum utraque possit totidem aliis nia prædicata positiva, qua* reperiuntur in competere; perperam, ct vitiose ponere­ actu solum scientifico, et in actu solum fidei : tur pro genere quœlibet illarum, sed debe­ quia actus solum scientificus coustituitur in <72 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. siia specie atoma, non per esse scientificum, mino simplicis apprehensionis, quæ est limi­ tatio positiva intrinseca talis actus, qua $ed per talem modum participandi rationem scientific! cum tnli limitatione, ut inferat determinatur ad sistendum intra limites essentialiter negationem fidei in eodem apprehensionis, nihil affirmando, vel ne­ actu, qum repugnantia fundatur in ipsa engando de objecto, quod prædicatum aperto titate positiva talis actus : reliqua autem repugnat, quod sit in actu judicii, quod non prædicata, quæ non fundant hanc repugnan­ sistit in apprehensione sola, et ideo non mi­ tiam possunt reperiri in actu fidei. Idem cum rum, quod non possit osse tertia species, proportione (licendum do leone, et equo; quæ habeat perfectionem judicii, et illam quorum ea praedicata poterunt in una tertia etiam imperfectionem simplicis apprehen­ specie animalis conjungi, quæ non fundant sionis. Repugnantia item inter affirmatio­ specialem repugnantiam : sic enim videmus nem, et negationem clarissima est, cum neque, osse possint simul in eodem intellectu, aliqua prædicata equi, et aliqua asini con­ jungi in mulo. Sunt autem pleraquæ præ­ multo minus in eodem actu. Cujus rationem dicata in leone, et equo, quæ fundant speci­ reddidi in philosophia ex eo, quod intel­ lectus non potest affirmare id, quod ei pro­ alem repugnantiam : nam ferocia leonis, et mansuetudo nativa equi conjungi non ponitur ut omnino falsum : cum autem esse possunt : sicut neque etiam voracitas car­ et non esse simul idem objectum sit omnino nium, quæ est in leone, et horror illius falsum, et impossibile ; hinc est, ut nec de cihi, qui est in equo,et alia ejusmodi : et in potentia absoluta possit intellectus etiam univorsum omnia prædicata, et proprieta­ per duos actus affirmare distincte simul, ct tes, quæ oriuntur ex tali temperamento negare idem objectum ; quia eo ipso judi­ primarum qualitatum : cum enim non pos- caret, idem simul esse, et non esse : quæ sit idem animal exigere temperamenta di­ ratio multo magis urget in ordine ad eumdem actum, qui simul affirmaret, et negaret versa, et contraria primarum qualitatum, consequens est, ut omnes proprietates leo­ idem objectum ; quod esset dicere idem nis, quæ ad tale temperamentum sequuntur, simul esse, et non esse. Quæ rationes non non possint reperiri cum proprietatibus procedunt in eodem actu, quo affirmetur equi, quæ consequuntur ad ejus proprium simul idem objectum ex motivo fidei, et ex temperamentum, quod est diversum a tem­ motivo scientifico. peramento leonis, ut constat. Oh eamdem Objiciunt nono, habitus proportionantur rationem prædicata positiva albedinis, et cum actibus in modo tendendi ad objecta; ObjKtio “· nigredinis non possunt simul convenire in ergo sicut datur unus actus tendens ad qualitatem tertiam, neque etiam caloris, et utrumque motivum formale, ita posset dari frigoris, quia habent ad invicem manifes­ unus habitus tendens ad eadem motiva, tam repugnantiam et contrarietatem, qua ergo ille assensus non procederet ab habitu se invicem expellunt ab eodem etiam sub­ fidei, a quo fiunt cæteri actus fidei, sed ab jecto, quanto magis repugnabunt identi­ alio habitu peculiari, qui etiam esset virtus tati? At vero prædicata communia scientiæ theologica ultra tres habitus theologicos, et fidei, præscindendo a limitatione positiva qui communiter admittuntur. solius scientiæ, aut solius fidei, non habent Resp. si sermo sit de habitibus acquisitis, ullam repugnantiam ad invicem , quæ facile concederem, per actus naturales ha­ impediat, ne reperiantur indentificata in ali­ bentes plura motiva posse generari habi­ qua tertia specie. tum , seu facilitatem operandi circa illa 125 Sed contra objiciunt octavo, quia etiam omnia motiva. Hæc enim facilitas fere non Objectio in intellectu repugnat tertia species actus, est nisi species impressa bene disposita ad VH|. quæ simul sit simplex apprehensio, et ju­ repræsentandum simile objectum, ut dixi dicium ; vel etiam affirmatio et negatio ; in philosophia, quæ species facile gignitur quia hæ omnes sunt species actuum, vel ge­ ex specie expressa repræsentante eadem nera diversa ; ergo nec poterit esse tertia objecta. Si vero sermo sit de habitibus in­ species actuum, qui simul sint fides, et scien­ fusis, cum isti non generentur per actus, tia. Resp. quidquid est perfectionis in appre­ sed habeant se ad modum potentiæ, quamhensione circa repræsentationem objecti, tumvis actus habeat plura motiva, non re­ reperiri etiam in judicio, non tamen repe- linquent habitum super naturalem ad similes riii imperfectionem, qua* significatur no­ actus iterum eliciendos ; sed illi actus fient DISPUTATIO II, SECTIO III. 173 diate per conclusionem aliquam practicam ab habitu fidei immediate, concurrente simul intellectu, et præmissa naturali ad dictantem hic et nunc bonum taliter illum actum, prout versatur circa aliud mo­ operari, quia fides docet pauperem suble­ tivum naturale. Nec oportuit, ab initio dari vandum, et iste apparet sufficienter pauper : alium habitum supernaturalem ordinatum quia fides docet Christum esse adorandum , ex se ad hujusmodi actum cum isto duplici ct est moraliter certum, quod hæc hostia sit motivo : tum quia combinationes, quas in­ consecrata, et contineat Christum etc. qui tellectus, et voluntas possunt facere ex di­ actus nisi sint supernaturales, voluntas ho­ versis motivis, innumeræ sunt, et innumeri nesta, quæ consequitur, non erit supematuessent dandi habitus superoaturales ; tum ralis in sententia horum theologorum. etiam quia non erant necessarii ; sufficit Ad argumentum ergo Respond, imprimis enim ad hunc actum mistum conjunctio assensum illum esse supernaturalem totum, habitus fidei cum principiis naturalibus, ut quia cum sit indivisibilis, et procedat ab generetur ex utroque principio actus sapiens habitu infuso, totus est talis, ut non possit naturam utriusque. fieri viribus nature solis, quod sufficit adsu(J. Aliter hanc nostram sententiam oppugnant pernaturalitatem : unde consequenter dicen­ alii recentiores, qui concedunt quidem de dum est, habitum scientificum elevari ab potentia absoluta Dei non repugnare ejus­ habitu fidei ad illum actum producendum, modi actum, qui simul sit fidei et scientiæ ; nam sicut habitus fidefpotest elevare species negant tamen de lege ordinaria, et de facto naturales, ut concurrant ad actum supemaposse dari. Quod probant hoc argumento, turalem : sic potest elevare aliud comprinciquia, si daretur, esset supernaturalis, hoc pium naturale, ut concurrat cum habitu ipso autem repugnat, nam habitus naturalis fidei ad actum utrique communem. Illud scientificus non potest concurrere ad actum autem, quod assumitur, quod scilicet habi­ supernaturalem, nisi elevetur ab aliquo alio tus fidei non possit elevare comprincipium comprincipio, nempe ab habitu fidei : sed naturale ad actum circa objectum, quod non habitus fidei non potest elevare habitum sit fidei, est omnino falsum : nam ücet fides naturalem ad actum illum, ergo habitus sola non possit versari nisi circa suum pro­ scientificus non potest convenire. Minor pro­ prium objectum ; fides tamen cum alio com­ batur, quia habitus fidei non potest elevare principio potest operari partialiter circa alia ad operandum supernaturaliter circa aliud objecta non sua. Quod quidem multipliciter objectum, quod non sit objectum formale, ostendi, et probari potest. Primo ad homi­ vel materiale fidei, quale non est objectum nem, quia ii theologi admittunt, posse dari scientificum, ergo actus ille prout scientifi­ aliquem actum, qui idem sit scientiæ et fidei cus, esset quidem supernaturalis, et non humanæ, et assentiatur conclusioni propter procederet ab aliquo principio supernatural!, utrumque motivum, in illo ergo actu fieri potest idem argumentum : ille enim actus in cujus virtute contineretur. Hoc argumentum multum probat : nam est vere scientificus, et prout etiam versatur probaret etiam nullam conclusionem theo­ circa objectum fidei, est perfectior, quam logicam esse posse supernaturalem ; debet posset a sola fide humana fieri, quare debet enim concurrere cum præmissa de fide aha fides humana elevari supra suam propriam cognitio naturalis, quæ debet etiam elevari sphæram, ut producat illum actum scienti­ ab habitu fidei, vel alio comprincipio ad ficum. Quomodo ergo potest habitus scien­ illam conclusionem supernaturalem elicien­ tificus elevare fidem humanam ad produ­ cendum actum perfectiorem in sua entitate, dam : cum ergo conclusio theologica verse­ tur circa aliquod aliud objectum præter etiam prout versatur circa objectum formale non scientiæ, sed fidei ? objectum fidei, non poterit fides concurrere, Secundo explicatur, et probatur ad homiaut elevare præmissam naturalem ad illum effectum producendum. Consequens autem nem hoc ipsum in habitibus superoaturaesse falsum, ostendi in superioribus ; seque­ libus voluntatis : admittunt enim, posse voluntatem uno eodemque actu amplecti retur enim cognitionem illam, quæ imme­ diate dirigit ad operandum honeste, debere aliquod objectum propter motiva plurium esse semper naturalem ; nunquam enim aut virtutum, concurrentibus habitibus simul vix unquam dirigere potest immediate actus illarum omnium virtutum. Tunc ergo appa­ meræ fidei, sed debet semper dirigere me- ret, quod virtus inferior v. g. temperantia, I f 74 131 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. producit simul cum charitate actum simul Sed contra objiciunt iterum iidem rccencharitatis et temperanti», dehet ergo ele­ tiores, quia tanta potest esse diversitas inter vari a charitate, ut possit concurrere a·! duas causas naturales, ut non possint con­ netum, qui totus in sua entitate nobilior p! currere ad causandum unum effectum com­ perfectior est, quam esset si esset solum munem, nam licet ex equo, et asina gene­ actus temperantia·. Ecce quomodo chantas retur tertia species animalis, et ex primo elevat temperantiam ad eliciendum actum insito in amygdala generetur fructus ; non perfectiorem circa objectum formale tempe­ tamen poterit ex camelo et lepore, vel ex rantia:, licet illud objectum non pertineat ad ficu et cucurbita propter magnam diversi­ tatem : major autem est diversitas inter objectum formale charitatis. Tertio eadem fides elevat species natura­ fidem, et scientiam, cum una sit superna­ les, non solum quatenus représentant ob­ turalis, altera naturalis ; ergo non poterunt jecta fidei, sed etiam quatenus représentant coalescere ad producendum actum, qui sit proles utrique communis. alia objecta omnino impertinentia, v. g. quando aliquis credit Christum tertia die Respondetur, magna etiam est diversitas resurrexisse, utitur specie naturali, quam inter actum fidei humanre, et scientiæ ; ma­ jor quam inter duos actus scientiæ, et tamen habet Christi resurgentis, prout eum vidit in ipsi admittunt, posse eamdem conclusionem imagine cum vestibus, et vexillo, quæ spe­ cies elevatur ad producendum actum fidei unico actu elici ex utroque motivo, et non supernaturalem, quo licet non affirmetur potest ex duplici scientia circa objecta di­ versa; item magna est diversitas inter vir­ vestitus ille, apprehenditur tamen, et obji­ citur Cliristus cum veste illa, et de illo affir­ tutem charitatis et temperantiæ ; et tamen matur resurrectio. Ecce species objecti im- potest utraque concurrere ad eumdem ac­ pertinentis, quod nullo modo creditur per tum. Non debet ergo attendi diversitas prin­ fidem, elevatur a fide ad producendum ac­ cipiorum secundum suam entitatem, sed ob­ tum supernaturalem, quo exprimatur illud jectorum : quando enim objecta sunt talia, etiam objectum. Quid mirum quod elevet ut possint coadunari iu uno actu, eo quod scientiam naturalem, ut cum fide producat utrumque moveat ad idem objectum mate­ actum supernaturalem circa utriusque mo­ riale, potest utrumque principium concur­ tivum ? rere; quia habitus intendunt exprimere in Ratio a priori est, quia sicut eo ipso quod suo actu imaginem, vel affectum sui ob­ scientia potest tendere in tale objectum, jecti : et ideo admittunt consortium cujuslihabet virtutem concurrendi cum omnibus bet comprincipii, a quo fiat actus talis, qui principiis in ordine ad actum illum, qui exprimat talem imaginem, vel affectum. Et tendat in tale objectum formale, et ideo po­ quidem si camelus posset cum lepore pro­ test concurrere cum fide humana, et quasi ducere prolem, quæ exprimeret similitudi­ elevare illam ad actum fidei, et scientiæ, nem sui, non rejiceret illud comprincipium, quia ille actus tendit ad objectum formale nec ficus rejiceret insitionem cucurbit», si scientiæ : ita fides divina, et quilibet habitus ex utraque fieret fructus referens similitu­ supernaturalis eo ipso, quod potest tendere dinem ficus. Ratio universalis est, quod ha­ ad tale objectum formale, potest concurrere bitus infusi, qui dantur in via, non dantur ad omnes actifs, qui habeant tale objectum ad actum dissimilem in modo exprimendi, formale, et consequenter concurrere cum aut tendendi ad objecta, sed ad actus om­ omnibus aliis comprincipiis talium actuum, nino similes, addita sola supernaturalitate et ea elevare ; quia totum hoc facit in ordine propter ordinem ad principium supernatuad suum objectum formale, quod attingitur rale : quoad reliqua vero servatur idem ordo, per talem actum. Non potest ergo fides sola et modus operandi, ita ut quando, ct quo­ versari circa objectum formale scientificum ; modo fieri deberent actus naturales, fiunt potest tamen simul cum scientia, ct potest eurum loco alii supernaturales, atque ideo elevare scientiam, ut simul cum fide eliciat misceri debuit utraque series operationum, talem actum, quia ille actus versatur circa ob­ et actuum, et sic sese invicem adjuvare : jectum formale fidei, quodsufficit sicut potest po- unt etiam imperari supernaturales a na­ elevare species circa vestem ( hristi resur­ turalibus, et e contra : nam sicut potest vo­ gentis, licet sola fides secundum se non res- luntas supernaturalis imperare intellectui piciat tale objectum, nec possit illud credere. speculationem quæstionis philosophie», quæ DISPUTATIO II, SECTIO III. Ht per actus naturales, itn poterit imperare voluntati exercitium alicujus virtutis natu­ ralis, quæ non procedat ex fide, sed ex co­ gnitione naturali. Alioquin si non esset hæc mistio utrorumque actuum, sequeretur quod propositis motivis virtutum naturalium, et supernaturalium ad idem objectum amplec­ tendum, et volente homine illud amplecti, prout facere solet, propter omnia illa motiva, non posset, sed cessaret ab amore illius ob­ jecti, vel certe eliceret actum naturalem solum ; qilod quidem esset cum detrimento meriti : quare, cum Deus voluerit, quoties­ cumque est occasio eliciendi actus merito­ rii, concurrere concursu supernatural!, de­ buit consequenter dare virtutem habitibus supernaturalibus concurrendi cum aliis comprincipiis ad quemcumque actum bonum, perinde ac si omnes essent ejusdem ordinis. Ultimo objiciunt, quia misericordia infusa ) non potest de facto concurrere cum miseri­ cordia naturali ad eumdem actum misericordiæ, ergo nec fides, et scientia naturalis ad eumdem actum communem. Antecedens probant, quia si id fieri posset, fieret de facto, quoties justus elicit actum misericord ite, cum semper proposita sint utriusque virtu­ tis motiva. Consequens autem est falsum : quia ille actus esset supernaturalis, et non posset percipi, atque adeo deberet elici alius actus naturalis a sola misericordia naturali, qui posset percipi. Hoc argumentum procedit ex falsis prin­ cipiis: dicimus ergo, id posse contingere, non tamen semper, quia non semper adest cognitio requisita ad operandam operatio­ nem utriusque virtutis : nam misericordia infusa operatur ex bonitate misericordiæ co­ gnita per fidem propter auctoritatem Dei, ut suppono ex tractatu de Gratia ; miseri­ cordia vero naturalis ex cognitione ejusdem bonitatis per lumen naturæ, et rationes na­ turales. Si autem contingat proponi utrum­ que, poterit fieri unicus actus ex utraque cognitione, qui licet sit supernaturalis, po­ test, et debet percipi ab homine, qui eum habet, ut diximus in superioribus. Ex dictis infero primo, posse eumdem numero assensum versari circa aliquam ve­ ritatem immediate, et ex apprehensione ter­ minorum, et circa eamdem mediate propter aliquod motivum rationis, vel auctoritatis : possum enim assentiri, tum quia objectum cx terminis apparet verum evidenter, tum etiam quia Deus id revelat, vel quia infer- 1*5 hir evidenter ex principiis certis : et tunc die actus erit simul primum principium, et simul conclusio respectu ejusdem objecti materialis. Item eodem actu voluntati» pos­ sum velle aliquod objectum, v. g. potum at linem propter bonitatem, et delectationem quum in se habet ; et ut medium utile ad sanitatem v. g. quia sicut possum velle idem medium ut utile ad duos fines, sic etiam idem objectum propter se, et propter alium finem, de quo dixi late in tractatu de aefibu» hamnnù. Infero secundo decisionem fteilem illius quaestionis, de qua in materia de voluntate Dei, et in materia de charitate, quomodo Deus hflbeftt actura formalis amicitiae erga homines, si quidem omnia vult Dens prop­ ter semetipsum. Despondetur enim facile ex dictis, Deum velle bonum hominis propter semetipsum, atque etiam propter ipsum ho­ minem, ita ut habeat duplex motivum for­ male ad volendum hominis bonum, in «pio dicendi modo facile superantur difficultates illius controversia». De hoc tamen dicemus agendo de charitate. Petes primo, an sicut potest idem assen­ sus esse ex motivo fidei, et scientifico, possit etiam esse ex motivo fidei, et ex alio motivo probabili. Affirmat Hurt, dicta disp. XXXI, § 21, et seqq. et disp. XXXII, § 17, quando medium opinativum, et conclusio ex vi il­ lius non contineant falsitatem; neque ego video inconveniens in eo actu. Quod enim aliqui opponunt, quod ille actus afferret, et non afferret formidinem, quia assensus opinativus eo ipso est formidolosus, et assensus fidei est firmus, ct sine formidine : hoc, in­ quam. facile explicatur, sicut dictum est de claritate, et obscuritate. Fatemur ergo as­ sensum illum esse formidolosum respectu ipsius medii opinativi, quod quidem non creditur firmiter, neque per fidem. Loquendo vero de ipso objecto conclusionis, illud cre­ ditur firmiter, et absque ulla formidine; quam firmitatem non habet a medio opinativo, sed a motivo fidei, et ab imperio piæ affectionis : quare non debet concedi, quod objectum conclusionis credatur cum formi­ dine, nec etiam prout creditur propter me­ dium probabile, et opinativum, nisi ad sum­ mum radicaliter, vel præcisive, hoc est, intellectum non ita fidere illi medio opinativo, ut propter ipsum solum cohiberet for midinem. quam de facto cohibet propter medium fidei; quare licet eum dio eodem 135 Qoomodo Deus ha­ beat actum formalb amicitis erga homines. 136 An Idem assensus possit esse ex motivo Hdei, et ex alio motivo pro­ babili. 176 137 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. artu non possit esse formido, posset tamen e contra infirmitas in actu voluntatis vide­ esse eum illo eodem medio opinnlivo seortur esse quasi quædam formido, et incertisim n motivo fidei, et hunc defectum medii tiido in volendo aliquo objecto. ostendit intellectus in ipso modo assentiendi An vero dicendus sit assensus ille opinaII propter illud medium, ostendens simul se tivus, et probabilis, non solum respecta El non cohibere formidinem intuitu illius, sed medii opinativi, de hoc enim non est daintuitu alterius medii fidei. Nam sicut dixi­ bium, sed etiam respectu conclusionis, ita dicw mus, posse, ct debere intellectum in ipso ut vere dicatur homo tunc habere opinio- 111 modo assentiendi indicare, an moveatur ab nem, et probabilitatem etiam de articulo rç^. illo medio totaliter, an solum partialiter, ct fidei, sicut dicitur habere scientiam, et evi- (Holi f cum dependentia ab alio motivo, sine quo dentiam de illo, quando assentitur simul non moveretur ab hoc solo ; ita dicendum propter motivum scientificum, et motivum est, intellectum in ipso modo assentiendi fidei : est quæstio de nomine. Qui enim di­ significare, an cohibeat formidinem intuitu ceret, opinionem, aut probabilitatem non hujus medii, an intuitu alterius, an intuitu dicere in suo conceptu carentiam firmitatis singulorum, vel solum intuitu complexi ex et certitudinis, sed solum assensum propter utroque : et in hoc sensu manet illud me­ modium incertum et infirmum, praescin­ dium opinativum et formidolosum, quia dendo ab eo, quod assensus sit vel non sit quantum est cx vi illius, non expellitur for­ aliunde certus : diceret consequenter, assen­ mido circa conclusionem : non est tamen sum illum esse probabilem, ct opinativum assensus formidolosus conclusionis : quia etiam respectu conclusionis, non tamen revera nulla est formido respectu conclusio­ solum probabilem, et opinativum sed simul nis, quamvis non expellatur formido intuitu certum et firmum absque omni formidine. medii opinativi, sed alterius. Melior tamen videtur modus loquendi, et Quod explicari, et probari optime potest omnino retinendus; ut simpliciter, et abso­ in voluntate : quando, v. g. aliquis dolet de lute negetur ille assensus esse probabilis, peccatis propter offensam Dei, et rursus vel opinativus respectu articuli crediti; propter paupertatem, quam peccata et vi­ prout loquitur etiam Hurt, dicta disp.XXXl, tia ei attulerunt : potest enim homo uni­ §23 et disp. XXXII, § 17. Nemo enim Ca­ co actu dolere propter utrumque moti - tholicus patienter audiet, si dicas, te opi­ vum ; non tamen habebit actus ille æqua- nari, Christi corpus esse in eucharistia, vel lem firmitatem ab utroque motivo : nam probabile id tibi videri : ex his quippe lo­ prout dolet propter offensam Dei, dolet su­ quendi formulis audientes concipiunt, vel per omnia, et proponit firmissime non pec­ contrarium a*stimari etiam a te probabile, care, quam firmitatem et appretiationem vel certe hoc non haberi pro certo. Cum super omnia non tribuit alteri motivo, ne­ ergo simus in quæstione de nomine, uten­ que enim odit paupertatem super omnia, dum est his vocibus opinionis, et probabilita­ nec proponit eam fugere firmissime supra tis in sensu,quo ab auditoribus communiter mortem, ct alia omnia mala. Ecce ille actus intclliguntur, qui est excludens certitudi­ circa unum motivum est firmissimus, et do­ nem, et firmitatem assensus. Unde non est lor summus, circa alterum infirmus, et non simile de actu simul scicntifico, ct fidei : summus dolor : circa peccata vero est fir­ nam qui dicit, se habere scientiam, et evi­ missimus, ct super omnia ; et licet hanc dentiam de immortalitate animæ rationalis, firmitatem non habeat intuitu motivi pau­ non significat incertitudinem,aut infirmita­ pertatis, non tamen habet ab eo motivo in­ tem in assensu, sed significat solum clarita­ firmitatem positivam circa peccata, sed so­ tem : neque etiam qui dicit se habere fidem de lum in ipso modo attingendi motiva explicat eodem objecto, significat apud audientes, se voluntas eorum inæqualitatem, hoc est, non non habere cx alio medio evidentiam de ita se moveri a paupertate, ut cessante of­ eodem objecto, sed solum significat, se id fensa Dei propter solam paupertatem dole- firmissime credere propter divinam aucto­ ret super omnia de peccatis, et vellet in omni ritatem : cum tamen qui dicit, se habere prorsus eventu ea vitare. Quod ergo ibi di­ opinionem de animæ immortalitate, vel id citur de infirmitate doloris, dicendum est in sibi probabile esse, significet, se non habere nostro casu proportione de formidine, quæ certitudinem. Qui modus significandi et con­ est infirmitas in assensu intellectuali, sicut cipiendi adeo communis et receptus est, ut DISI’I TATK) II, SECTIO III. etiamsi non per unicum, et cumdem actum attingantur illa duo motiva, sed per diver­ sos, ita ut per unum attingatur motivum solum fidei, ct per alterum motivum solum argumenti probabilis, adhuc non posses dicere simpliciter et absolute, te habere opinionem, vel probabilitatem de illo ob­ jecto : quin per hoc. significares carentiam certitudinis et firmitatis non solum in coiv. I dem actu, sed etiam in eodem intellectu ; quod constat ex eodem argumento, quia ita loquens ab omnibus reprehenderetur tan­ quam infirmus in rebus fidei, nec se excusa­ ret sufficienter dicendo, se per alium actum credere firmissime idem objectum ex fide ; sed deberet dicere se ex tali motivo proba­ bili habere opinionem de illo objecto, et æstimare illud probabile ex vi illius motivi. Neque enim magister, qui habet plura argu­ menta, aliqua demonstrativa, aliqua proba­ bilia ad eamdem conclusionem probandam, asserit simpliciter et absolute, conclusionem illam esse probabilem, quia per hoc signifi­ caret apud omnes, non habere evidentiam de tali conclusione. I ijj Dices, ponamus motivum probabile non I iiqmdsi esse verum, vel non bene inferre rem revela*am : tunc ille assensus erit ex eo capite Knewet ^a^us > non euim repugnat probabilitas cum reram. falsitate, ergo manebit idem numero actus fidei et falsus. Resp. illum assensum esse verum respectu rei revelatæ et revelationis, licet sit falsus ut versatur circa motivum falsum. Quo supposito aliqui non reputant inconveniens, quod detur concursus super­ naturalis ad actum identice falsum. Ita te­ net Salas II, tom. in 1. 2 tr. IX, disp. I. sect, in, n. 41, sed quidquid sit de hoc, faci­ lius negatur, eo casu fieri actum fidei divi­ næ, nam sicut in simili diximus de actu voluntatis in tract, c/z? actibus humanis non esse siipernaturalem, quoties ab alia cir­ cumstantia etiam partiali est formaliter ma­ lus; ita dici potest de actu fidei, qui, quia est actus virtutis intellectualis, debet esse verus ; cum ergo tunc non esset simpliciter verus, non esset actus fidei divinæ, necsu|)0 pernaturalis in entitate. ' .taldem Petes secundo, an sicut diximus, posse unicum assensum respicere duo motiva M re- siOgula ut totalia, et posse etiam respicere <2fa s‘neula ut Pialia, et Cl,m dependentia ’ unius ab alio, ita ut cessante altero, intel«t totale, lectus non assentiatur conclusioni; sic etiam «■Wi ut .)0SSit idem actus respicere duo motiva , RHWc? ’ " ... , |OM. I. alterum tanquam totale, ct quo manente solo, adhuc retineretur assensu* conclusio­ nis : alterum vero ut motivum partiale, rt propter quod solum, ablato alio non assentiretur conclusioni. Resp. affirmative : ne­ que enim in hac combinatione motivorum apparet specialis repugnantia, supposita possibilitate alterius duplicis combination!* supra explicate. Aliunde vero videtur id colligi posse ex voluntate, quæ hoc etiam modo videtur de possibili, atque etiam de facto attingere duo vel plura motiva, non semper omnia æqualiter, sed cum Squa­ litate motionis, quam inaequalitatem expli­ cat ipsemet actus voluntatis. Sic enim qui negotii proprii causa vult venire Romam, ordinat etiam suum adventum, ut nego­ tium amici expediat, propter quod tamen solum non veniret, licet eo cessante veniret propter solum proprium. Similiter ergo intellectus potest moveri ad assensum prop­ ter aliquod motivum, quod solum ei suffi­ ceret, et confirmari potest ad enmdem as­ sensum alio quodam motivo. propter quod solum non assentiretur. Quod rursus in eodem intellectu probari potest, quando assentimur, et credimus aliquod propter testimonium viginti homi­ num id testificantium, quod quidem propter unius, vel duorum testimonium non crede­ remus : tunc enim testimonium duorum partialiter movet, non tamen sufficienter; nam ablatis aliis, et manentibus illis duobus solis, non crederemus : e contra vero, abla­ tis illis duobus, et manentibus aliis octode­ cim, adhuc crederemus : unde non æque movemur ab his duobus, ac ab aliis octode­ cim, licet partialiter ab illis etiam duobus moveamur. Π2 Imo in casu etiam nostræ qiiæstionis, quando unico assensu credimus ex motivo Inæqnalis motio fidei, et motivo scientific©, apparet in ipso utriusque modo assentiendi inœqualis motio utriusque motivi ap­ paret motivi : nam licet singula sint motiva tota­ cura unie·» lia, ita ut quolibet ablato, adhuc assentire- assensu ; mur propter motivum remanens; non tamen credimus assent iremur eodem modo : quia ablato ex molito motivo fidei, non assentiremur æque firmi­ fidei, ei Kientifico. ter, et super omnia, sicut credimus res fidei. Non ergo movemur æqualiter ab utroque illo motivo, sed assentimur quidem firmiter, et certo propter utrumque; firmissine vero solum propter motivum fidei ; et totam hanc inæqualitatem significamus per talem modum assentiendi, tribuendo unicuique Π8 DE VIRTUTE FIDEI D1VINÆ. motivo suum gradum motionis inœqualem. Similiter ergo possemus assentiri propter duo motiva, significando ex parte unius motionem partialem solum, et cum depen­ dentia ab alio motivo, et ex parte alterius motionem totalem et sufficientem indopendentem ab alio motivo. U3 Unde rursus infero, etiam quando crediQwndo mus propter duo motiva solum partialia, trcdimu» (.Unrnm neutrum sino altero nos moveret duo motiva æ* assentiendum, posse nos inœqualiter ab solum iis moveri, ita ut magis assentiamur propter partialia, llnum quam propter alterum, et liane inæneutnini significemus in ipso modo assinc allero sentiendi propter motiva. Hoc experimur nos mo- frequenter in voluntate, qua volumus ali'C?umuRS' v’ K· ProPter PrfiCes duorum, quorum tnæquaiiter unus non sufficeret ad impetrandum, quia ab iis tamen non audemus utrique. negare, id moveri, concedimus : sed quia alterum magis reve• remur, vel diligimus, magis movemur ab ejus precibus. Item in intellectu, quando credimus duobus testibus, quod uni soli non crederemus : quia tamen alter majoris est auctoritatis, magis movemur ab ejus testi­ monio ad credendum. Unde judex, qui ali­ quando non credit uni testi etiam ad tor­ quendum reum, accedente tamen aliquo indicio, vel adminiculo, credit ad eum effectum, sed magis movetur a teste, quam ab indicio, vel adminiculo accedente, licet a neutro totaliter moveatur. Ratio autem sumitur ex supradictis, quia intellectus et voluntas, quando assensum, vel consensum præstant, non solum approbant motiva, et ea explicant, sed etiam explicant gradum approbationis, et quantum singulis motivis deferant, nec confundant motiva omnino inæqualia, æqualem eis affectum, vel con­ sensum exhibendo. m Petes ultimo, quando proponuntur duo Intellectus motiva diversa assentiendi, propter quæ unde intellectus posset duobus actibus diversis ^foracT* assen^*ri‘» unde proveniat, quod aliquando clicieodes duos actus eliciat circa illa duo motiva, duos aliquando unum solum, quo utrumque moactus, vel tivum complectatur, v. g. si proponitur unum philosophica, ct simul motivum fidei quandu ad credendam immortalitatem anima.*, unde pruponun- determinetur intellectus ad eliciendos duos actus’ elterum scientiæ, alterum fidei dis5 hCQ. tinctos, vel ad eliciendum unum solum, qui tiendi. idem sit actus scientiæ et fidei ; cum enim intellectus sit potentia necessaria, videtur, quod si semel elicit duos actus, semper debeat duos elicere, vel c contra, si semel elicit unum solum,'semper debet unum, ct non duos elicere. P. Hurt. disp. XXXI, § H dicit, quando fides jam præcessit cum suo actu, si postea accedat demonstratio, gene­ rari alium actum scientificum, qui sit simul cum actu fidei, et c contra : quia adveniente demonstratione, non est cur pereat actus præcedens fidei, neque e contra. Si vero simul applicetur utrumque motivum, quod intelligo de simultate temporis et naturæ, fieri unicum actum ab utroque habitu et motivo; quia non est, cur multiplicentur actus. Quæ probabiliter dicuntur, et addi potest, licet Angelus fortasse, qui majorem reflexionem, et potestatem habet supra pro­ prios actus, possit voluntate sua determinare intellectum ad unum, vel distinctos actus eliciendos circa plura motiva ; nos tamen, qui nec experimur unitatem, vel pluralita­ tem actuum, quos simul elicimus, nec sci­ mus modum concurrendi ad unum vel plures actus simul eliciendos, non videri tantam potestatem habere in nostrum intellectum, ut possimus pro arbitrio nostro determinare illum ad unicum, vel plures actus simul eli­ ciendos circa idem objectum sub diversis mo­ tivis, sed solum posse imperare assensum, vel dissensum propter tale motivum. Possumus quidem imperare actus distinctos, imperando successionem unius actus post alium, quam actuum distinctionem ortam ex successione temporis bene percipimus : quod autem simul sint plures actus, vel unicus circa plura objecta formalia, non videmur posse imperare immediate, sed solam substantiam assensus, vel dissensus propter talia motiva, quam tendentiam in motivum nos percipi­ mus, relinquendo iutelleetui, ut id faciat juxta suam naturam eo modo, quo tunc facere potest. Neque enim invenimus potes­ tatem in anima nostra imperandi sibi, aut suis potentiis aliquid, quod postea aliquo modo cognoscere non possit, an ita factum sit, nec apparet ad quid deserviret talis po­ testas imperandi, cum homo nunquam agnosceret effectum, vel utilitatem sui im­ perii, neque eam posset agnoscere. DISPUTATIO III, SECTIO I. DISPUTATIO HI. Do objecto materiali fidei. SECTIO I. Quod sit objectum materiale adœquatum nostræ fidei. SECTIO II. Utrum objectum fidei sit aliquid complexum. SECTIO III. Utrum sit aliquis ardo inter ob­ jecta fidei. SECTIO IV. Utrum articuli fidei convenienter in symbolo tradantur. SECTIO V. Utrum objecta materialia fidei successive creverint, vel decreverint. Postquam egimus de objecto formali fidei, seu de motivo credendi, sequitur, ut aga­ mus de materiali, seu de iis, quæ creduntur, ut plene cognoscatur fidei objectum, et doc­ trina S. Thomæ in hac quæstione prima omnino explicetur. SECTIO I. Quod sit objectum materiale adæquatum nostræ fidei. i. In bac quæstione multa miscentur de nomine : et multæ sententiæ afferuntur diversæ, quæ si res bene intelligantur, fere uiemle conveniunt, vel parum possunt differre. Supponendum ergo imprimis est, id quod disp. I, sect. 1 diximus, objectum materiale in præsenti usurpari pro eo, cui propter aliud assentimur; nam licet aliquando ob­ jectum materiale dicatur illud, quod non terminat cognitionem immediate per suam entitatem, sed per aliquid sibi inhærcns, ut paries dicitur objectum materiale visionis, quia formaliter videtur sola albedo parieti inliærens, illud tamen solum est objectum denominative, et per accidens : nos autem loquimur in præsenti de objecto materiali quod immediate terminat actum fidei per suam entitatem; quarea nonnullis appellatur objectum formale quod, ut distinguant illud a motivo assentiendi, quod appellant objec­ tum formale, quo. Sic loquitur Valentia in præsenti disp. I, q. i, par. i, § 3, melius tamen appellatur objectum materiale cum S. Th. in præsenti art. 1, quia fides versatur 119 circa illud ut informatum per auctoritatem, et revelationem divinam tanquam per objec­ tum formale. Supponendum «ecundo in objecto mati·2 riali fidei posse distingui id de quo aliquid creditur, et id quod creditur. Primum dicitur subjectum, secundum vero prædicatum : et duhmpi utrumque simul dicitur objectum com- Wdeqi» plexum, seu tota propositio objectiva. Si ergo quærimus, quod sit objectum mate- e| (,j riale fidei adæquatum, facile respondetur, creditor, non esse unum subjectum, sed plura pro varietate actuum fidei : et idem dici debet de prædicatis ; multa enim sunt, quæ cre­ duntur, et multa ea, de quibus creduntur ; et multo plura, quæ credi possunt, si reve­ lentur : quare objectum materiale fidei in tota sua latitudine possibili comprehendit omnes veritates necessarias et contingentes quæ revelari possunt, et quæ aliunde ex parte objecti non involvunt repugnantiam peculiarem cum assensu fidei : nam omnes illæ, quæcumque illæ sint, sicut cognos­ cuntur a Deo, ita possunt revelari, et credi 3 f per fidem. Dixi, quie revelari possunt, quia si aliquæ veritates non possunt revelari, ut cognitio qua Deus scit se nolle unquam ali­ quid revelare, et alia hujusmodi, quæ essentialiter repugnant cum revelatione, de iis non est sermo ; dixi etiam, qua· aliunde ex parte objecti non involvunt re­ pugnantiam peculiarem cum assensu fidei. quia si Deus nollet cum intellectu concurrere unquam ad assensum fidei ; posset Deus revelare hanc suam voluntatem, non tamen posset fides elicere assensum circa illam, quia ipsa revelatio supponit, Deum nolle concurrere ad illum assensum. Dices, si revelatio illius decreti, vel concursus ad id credendum est impossibilis ex essentia sua, ergo non comprehenditur sub objecto illius decreti universalis, quia sicut Deus non dicit, nolo creare chimæram, ita non dicit, nolo ponere revelationem impossibilem, vel dure conciusum ad actum fidei impossibi­ lem : si autem Deus voluit illam revelationem vel concursum, jam non erit impossibilis ex repugnantia cum decreto divino universali. Resp. nos ideo loqui sub conditione, si vere Deus noluit ullam revelationem possibilem, vel concursum ad ullum actum fidei possibi­ lem : nam posito illo decreto universali, jam argueretur, hanc revelationem talis decreti, vel fidem circa illud esse impossibilem : quia si esset possibilis comprehenderetur sub no- INft DE VIRTUE FIDEI DIVINÆ. litionc universali omnis revelationis, vel quens; magis debent credi quo? majorem fidei possibilis. Si ergo decretum supponitur habent veritatem, quando motivum credendi universale, fatendum est hanc revelationem, est ipsa veritas propria objecti crediti, tran­ vel fidem talis decreti esse impossibilem non seat; quando motivum credendi est alia quia Deus illam noluit, sed ex sua essentia. veritas, quæ æque participatur ab aliis veris 4 Petes, an hæc omnia objecta materialia quæ creduntur, nego. Ad quod retorqueri An omnia æque immediate pertineant ad fidem. Res- potest exemplum charitatis, quæ quidem iite^ra pondetur affirmative, quia omnia æque magis amat Deum, quam creaturas, quia æqnê* induuntur motivo formali, et æque imme- bonitas infinita Dei, quæ est motivum immediate diale revelantur a Deo, et ideo æque esset amandi, magis et perfectius participatur ab pertineant hærcticus, ct amitteret fidem, qui negaret ipso Deo, cui est essentialis, quam a crea­ ad fidem ? cflncm, ac qui negaret Incarna­ turis, quæ illam extrinsece participant ; inter tionem. Dices, gravior blasphemia esset ipsas vero creaturas non magis amat semper, negare Christi divinitatem, quam aliam rem quæ in se sunt perfectiores, sed eas, ex qui­ leviorem. Resp. ex specie sua æque imme­ bus major Dei gloria resultat : quare si ex diate esse contra fidem unum, ac aliud ; creatione hominis major gloria Dei resul­ oeterum ex aliqua circumstantia materiali tabit, quam ex creatione Angeli, ct magis potest crescere peccatum; præsertim quod illa, quam hæc sit juxta Dei beneplacitum; esset major irreverentia negare Christo, quæ charitas magis amabit hominem, quam magis pertinent ad ejus dignitatem, atque Angelum : si vero æqualis gloria ex utraque ideo formaliter in ratione irreverent iæ esset resultet, et æque sit juxta Dei beneplacitum, major. Dices iterum; Deus non æqualiter æque utramque amabit : quia motivum omnia affirmat ; aliqua enim simpliciter ultimum amandi per charitatem non est affirmat : alia vero cum juramento : ergo propria bonitas Angeli, vel hominis, sed non omnia exigunt tequalcm fidem. Nego bonitas Dei. Sic ergo fides, cum ejus moti­ conseq. quia tam repugnat Deo mendacium, vum ultimum non sit veritas objecti crediti, quam perjurium : licet ut nobis se accommo­ sed voracitas, et testimonium Dei, æque det, aliquando utatur juramento, ut vehe­ debet credere omnia, quibus æque hoc mo­ mentius nos ad assensum moveat : in rigore tivum communicatur : omnia autem revelata tamen semper Deus jurat, cum semper æque participant hoc motivum, cum æque afferat se in testem, quod est proprie jurare. infallibilis sit Deus in omnibus, quæ dicit, Addo tamen, licet omnia æque immediate et æque omnia revelet : ergo fides æque omnia credit propter idem motivum. An quæ- credantur per fidem : aliqua tamen princi­ dam objecta palius pertinere ad fidem, quam alia : tum Petes iterum, an mendacium etiam pertiί materialia quia de se sunt nobiliora objecta ; quare neat ad objecta materialia fidei. Respond. principalius distinguendo, mendacium enim non potest pcriiout pertineant sicut lumen naturale intellectus magis incli­ esse objectum creditum per fidem, per quam ad objecb ad fidem; nat ad cognoscendam veritatem nobiliorem ; sic etiam lumen fidei. Tum etiam quia quænon potest credi aliquid falsum, ut infra dam sunt, quæ magis conducunt ad finem, videbimus : potest tamen mendacium esse qui de facto per fidem intenditur, ut postea objectum, de quo fides aliquid credat, vel videbimus. Dices, objecta materialia credita quod de aliquo credat. Nam fides credit, per fidem non omnia habent æqualem ve­ « mendacium esse peccatum, » ubi menda­ ritatem, ergo non omnia æque creduntur cium est subjectum fidei, de quo aliquid per fidem, sed ea, quæ magis vera sunt, credit. Item fides credit id, quod diabolus magis debent credi, sicut ea, quæ magis dixit Evæ fuisse mendacium, ubi menda­ bona sunt, magis amantur per charitatem cium est prædicatum, quod fides enuntiat bene ordinatam. Antecedens vero probatur, de sermone dæmonis, itaque id, quod pro­ quia majorem, et firmiorem veritatem habet prie creditur, est conjunctio prædicati cum osse Dei, ct ejus perfectio, quæ per fidem subjecto; quæ si sit falsa, non potest credi creditur, quam aliquæ res contingentes per fidem : de ipso tamen falso potest fides aliquid vere credere, vel ipsum etiam fal­ creatte, quæ per eamdem fidem creduntur. sum potest de aliquo vere enuntiare. Respondetur, omissa responsione P. Suar, Dices, saltem in actu dissensus elicito a 1 in present! disp. 11, sect, π, n. 4, quæ for­ fide, copulam ipsam prædicati cum subjecto tasse in idem recidit, sed obscurior est, admissu antecedenti, distinguendo conse­ esse falsam, v. g. in actu, quo negamus DISPITAIKl III. SECTIO I. IMI Patrem esso incarnatum : ideo enim actus cognitiones debere ordinari ad objectum at­ tributionis meli as cognoscendum, non qui­ meline eoille est verus, quia falsa est conjunctio præ­ gnoecendicati cum subjecto, quam actus negat. dem ad illud laciendum, vel acquirendum, Suppono autem id, quod dixi disp. I, da sed cognoscendum : nam licet cognitione» virtute pænitentiœ, sect, π, dissensum men­ fidei ordinentur ad eliciendum amorem Dpi, talem non habere pro objecto negationem non est tamen amor Deiobjeclum attributio­ prædicati de subjecto, sed conjunctionem, nis, nisi forte partiale, in quantum fides etiam quam conjunctionem per fugam intellec­ docet, quomodo sit habendus amor Dei : tualem negamus, et ei dissentimus, quare objectum enim attributionis est, quod co­ sola copula falsa videtur esse objectum illius gnoscitur per illam scientiam, vel habitum, dissensus. Ad hoc tamen facile respondetur, et ad cujus meliorem cognitionem deserviunt, et imprimis dici posset, aetus omnes fidei et ordinantur cæteri actus illius scientia*. in rigore non esse dissensus, sed assensus, Supponendum quarto, quando dicimus, qui inferuntur ex duabus affirmativis, v. g. omnia alia objecta cognosci in ordine ad ob­ Ut hor in­ telligi « quidquid Deus dicit, est verum, et Deus jectum attributionis, non debere intelligi, dicit Patrem non esse incarnatum, » quare quod omnes actus ferant secum in sua entitate, debmt. non potest inferri propositio negativa, sed seu in modo intrinsecotendendiadsua objecta affirmativa juxta regulas summulisticas, aliquem ordinem intrinsecum ad objectum nempe, « ergo verum est. Patrem non esse attributionis : nam cognitio, qua medicina incarnatum, » qui non est dissensus, sed investigat naturam, et temperamentum talis assensus. Sed quia hoc difficultate non herbæ, non habet majorem ordinem quan­ caret, do (pia redibit sermo inferius, facilius tum est de se, ad curationem hominis co­ responderi potest, quod quidquid de hoc sit, gnoscendam, quam ad alium finem, ad in illo dissensu conjunctio falsa prædicati quem illius herbæ natura utilis esse potest ; cum subjecto non esset objectum creditum, et quam si medicina non intenderet illam sed negatum per fidem : nos autem solum hominis curationem cognoscere; nam illa dicimus falsitatem non posse esse objectum cognitio, solum repræsentat naturam, et materiale creditum per fidem, quidquid sit, temperamentum herbæ a priori vel poste­ an possit esse objectum directe negatum. riori cognitum præscindendo a fine, quem Supponendum ergo tertio objectum ma­ medicus intendit : quare tota illa ordinatio ? 1 Dijeclom teriale adæquatum alicujus scientia*, vel est extrinseca habens se px parte habentis i akrialc habitus, aliud osse adæquatum simpliciter : illam cognitionem in ordine ad talem finem. j lifqnalnm Sic etiam fides, quo credimus Tobiam ha­ I dopler, aliud dici adæquatum attributionis : primo modo objectum adæquatum complectitur buisse canem, propter Dei revelationem, de omnia, qua? attinguntur per omnes actus se non habet ordinem intrinsecum, nisi ad illius scientiæ. Secundo modo dicitur objec­ hoc peculiare objectum, esto objectum tura adæquatum, quod licet non attingatur attributionis fidei sit Deus, vel aliquod aliud ; immediate per omnes actus; omnia tamen quia licet hæc omnia, quæ creduntur, sint opera Dei, et per consequens habeant ordi­ objecta illorum ordinantur ad illud melius, ct magis complete cognoscendum. Exem­ nem ad Deum ; possunt tamen credi, præs­ plum habes in medicina, cujus objectum cindendo ab eo ordino, sicut philosophia adæquatum attributionis est curatio homi­ agit etiam de ante mobili quod habet ordi­ nem ad Deum, et tamen Deus non ideo est nis ; ct licet non cognoscat immediate hanc curationem per omnes actus ; omnia tamen objectum attributionis pliilosophiæ, quia non cognoscit in ordine ad eam ; unde actus, quo intenditur præcipue a philosopho per suos cognoscit naturam, et proprietatem talis vel omnes actus cognitio Dei, sed cognitio ipsius talis herbæ, et ejus temperamentum, ideo entis mobilis. pertinet ad medicinam, quia illa cognitio Contrarium ex parte videtur docere Suar, io deservit ad melius sciendum modum curandi disp. II, sect. i. n. 8, ubi dicit, Deum etiam ut talem, vel talem morbum. Sic ergo de fide objectum materiale respici ab habitu fidei cum Omnes Ί'β cogn!- inquiri potest, an in omnibus objectis ma­ necessitate intrinseca, et essentiali ipsius lionca terialibus, qua? respicit, sit aliquod objectum habitus fidei; quia nihil est credibile per y»nl oradæquatum attributionis, in ordine ad cujus fidem, nisi sub testimonio divino, et per ftuiri ad «bjeclom meliorem cognitionem cætera omnia cognos­ consequens, quoties fides aliquid Deo credit, allricantur. et quale illud sit. Dixi, alias omnes debet credere Dei revelationem, et Ilei etiam I DW DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. infnllihilitatem ; ergo semper supponitur creduntur attributa et perfectiones omnes : creditum Deum e«se, et esse summe vera­ ipsa tamen attributa, et ali» perfectiones cem ; ergo Deus ut objectum materiale ut credit» do Deo sunt objectum attributiohabet necessariam connexionem cum fide, nis. Quod explicari potest in aliis objectis nn quam non habent alia objecta. Hoc tamen attributionis, v. g. physica habet pro objecto ,nn* argumentum confundit, ni fallor, objectum attributionis corpus naturale, seu ens mo­ materiale cum motivo formali fidei, quæ bile : et quidem corpus ipsum est subjectum, quidem necesse est, quod semper credat de quo physica demonstrare ostendit natu­ Deum esse veracem, et propter ejus aucto­ ralitatem, seu principium motus et quietis; ritatem credat alia objecta ; tunc tamen ipsa tamen naturalitas, seu principium veracitas Dei non est objectum materiale, motus et quietis est etiam objectum attri­ sed motivum formale fidei. Quamvis autem butionis, quia physica intendit primario veracitas ipsa possit aliquando esse objectum ostendere et docere, quomodo enti naturali materiale, quia ipsa etiam de facto revelata seu mobili conveniat hoc prædicatum. Simi­ est a Deo ; si tamen non fuisset revelatu liter logica habet pro objecto attributionis prout potuit non revelari, ipsa nunquam operationes intellectus ut diligibiles : et fuisset objectum materiale. Non ergo proba­ ipsre operationes intellectus sunt subjectum tur, fidem habere ex sua essentia ma jorem attributionis, de quo ostenditur dirigibilitas, connexionem intrinsecam cum Deo ut objecto totum tamen illud complexum, nempe ope­ . materiali, quam cum aliis objectis revelatis. rationes diligibiles, est objectum attributio­ 11 Hinc infero, esto de facto Deus sit objecnis, quod logica probare, et explicare pri­ Inferinr, him adæquatum attributionis fidei, de quo mario intendit. Sic ergo fides ordinatur postea, de possibili tamen potuisse non principaliter ad docendos nos infinitam esse : potuit enim Deus plures veritates Dei perfectionem, ut cognoscamus qualis et revelare, quæ de se non magis deservirent quantus sit noster Deus : quare Deus secun­ ad Dei cognitionem, quam alite veritates dum se est subjectum attributionis : per­ naturales, quas speculatur philosophia, vel fectio autem infinita Dei, quæ conflatur cx metaphysics. Quare sicut pliilosophi», vel omnibus ejus perfectionibus intrinsecis est metaphysicæ non est Deus adæquatum attri­ id, quod fides intendit docere de Deo, ut butionis objectum, sic nec esset fidei in illo sciamus, quomodo Deus sit infinite perfec­ casu. Dices, ergo jam non omnes fidei actus tus, et digne sentiamus de Deo. Restat ergo essent virtutis théologie», cum non omnes difficultas, an Deus non solum sit objectum attingerent Deum. Resp. negando sequelam, principalissimum, et potissimum, sed etiam quia ratio virtutis théologie», ut dixi disp. adæquatum attributionis nostræ fidei. 1, non sumitur ex objecto materiali, sed cx Plures numerantur sententiæ. Durand. ιι motivo formali, quod in fide est veracitas q. vprologio docet objectum adæquatum esse Vari» divina. bona merita : cujus sententiam late refert senlenliï 12 His suppositis quæstio remanet an de facto Vasq. I, tom. in I par. disp, x, cap. n. Du­ An ( l'ijcctum adæquatum attributionis nostræ rand. in ea forte non permansit, ut notat objectum ideijidest, ad cujus cognitionem omnes fidei Suar, in præsenti disp. II, sect. 1, η. 3. adte· qualum ictus ordinantur, sit Deus solus, an aliquid Gabr. et Ochamus indicant, objectum adæ­ attributio­ iliud : et quidem dubitari non potest, Deum, quatum esse Christum. Alii dicunt, objectum nis nostræ si non sit objectum adæquatum, esse tamen adæquatum esse Deum, non quidem secun­ fidei, dum se, sed sub ratione glorificatoris, seu sil Deus principalissimum, et de quo plura, et potis­ solusî An sima nostra fides credit, ut patet ex articulis, ut alii dicunt, sub ratione Salvatoris : vel ut Deus sit qui continent præcipua capita fidei Chris­ dixit Albertus, quatenus Alpha et Omega, objectum tian», et omnes continent aliquas veritates, id est principium et finis. Alii denique di­ principalis­ quas Deo ad intra, vel ad extra confitemur. cunt, esse Deum secundum, se, seu sub simam nostræ ΓιDubitari autem potest, utrum Deus sit ratione deitatis, quam sententiam post alios de1· objectum attributionis fidei solum sub con- sequuntur Valent. § 3 et Vasq. ubi sup. et Suar, ubi sup. sect. 1 et n. Hurt. disp. XVI, i3 ceptu Deitatis, an etiam secundum attributa, Et an non et alias perfectiones intrinsecas quas habet, sect, in et alii. Existimo has omnes senten­ so uio sub Ad quod breviter respondeo, Deum ipsum tias parum differre : objectumque adæqua­ n ibi·" sccun^um essentiam esse principale subjec- tum attributionis fidei esse Deum secundum el ls’ tum attributionis fidei, de ipso enim Deo se, et ut assequibilem a nobis : luee enim DISPUTATIO III, SECTIO I videntur esse, nd quorum cognitionem ordi­ nantur omnia, quæ fides nostra de facto docet, ut scilicet sciamus, quis sit Deus, et quibus mediis consequi debeamus salutem nostram. Cum hoc tamen stat, quod dici possit Deum esso objectum adæquatum nos­ træ fidei prout dicitur a S. Thoma, et aliis communiter. Et imprimis, quod Deus sit nhjectum attributionis constat ex multis Scriptui*® testimoniis, quæ ad hoc ponderat U Valent, ubi sup. et ex Aug. lib. IV de Civit. Selenii» 2^jcap. χχιχ, in hæc verba: « Fidei pris*lori’· mum, et maximum officium est, ut in verum K credatur Deum. » Et ex aliis Patribus ab eodem Valentia adductis. Quod vero salus nostra etiam pertineat ad fidei objectum colligitur ex pluribus locis Scripturæ. Isoiœ XLViii, 17, Ego sum Deus tuus docens te utilia·, ad Ephes, iv, 11. Ipse dedit quosdam Prophetas, alios autem Euangelistas, alios mitem pastores et doctores ad consummationem Sanctorum ·. WadTim. IU, 16; Omnis Scrip­ tura divinitus inspirata utilis est ad docendum, ad arguendum, ad corrigendum, ad erudiendum in justitia, ut perfectus sit homo Dei ad omne opus bonum instructus. Ideo fides sæpe appel­ latur scientia salutis, Verbum salutis Luc. I, Act. xiii et alibi sæpe. Dices, notitia nostræ salutis etiam ordi­ natur ad meliorem Dei notitiam, ergo solus Deus, et non salus nostra est adæquatum objectum attributionis fidei cum ad ipsum cætera ordinentur. Ex solutione hujus ob­ jectionis constabit ratio nostræ conclusionis, quia ut aliquod sit objectum adæquatum attributionis alicujus scientiæ, non sufficit, omnia, quæ docentur in ea scientia, ordinari ad illud, sed ultra hoc requiritur, quod ea omnia non cognoscantur propter se, sed propter meliorem illius notitiam habendam : sic enim medicus non cognosceret naturam herbæ,nisi conduceret ad sciendum modum curationis. Quod si medicus cognosceret na­ turam herba1! expetendo etiam illam cogni­ tionem propter se, independenter a cogni­ tione curationis : non esset, cur herba excluderetur a ratione objecti attributionis saltem partiali, ideo in prooemio dialectic® dixi, demonstrationem non esse objectum adæquatum attributionis dialectic®, quia licet definitio, et divisio et alia, quæ tra­ duntur in logica, deserviant ad demonstra­ tionem ; non tamen cognoscuntur solum propter demonstrationem, sed etiam propter se, quia cognitio definitionis, et divisionis 183 etiam independenter a demonstratione utiles sunt ad dirigendos actus intellectus. Hinc ergo patet ad objectionem, nam licet >7 cognitio salutis, et sanctitatis conducat ad hfEC cognoscendum Deum ejus auctorem et finem, '"t hæc tamen a fide non solum intenduntur ad generandam in nobis meliorem Dei noti : nun ergo pendet ne- 33 Exeoqood piicetor citerius Plunbu,vi>· ^eqnitnr ipsum '-on«ptanj 188 HE VIRTUE FIDEI IIIVIN.E. cossario complexio mentalis ab hoc, quod illud complexum, homo est dibits. debeat exprimi per voces complexas. In quo autem consistat tunc in unica ope­ E contra vero, posse esse conceptum in- ratione modus concipiendi complexus, non 54 complexum, licet explicetur a nobis per debet explicari ex sola distinctione reali ob­ voces complexas, probari potest, quia An­ jectorum ; nam circa objecta realiter distincta gelus per conceptum incomplexum concipit, potest esse conceptus incomplexus, ut vidi­ et affirmat unionem materiæ cum forma ; mus: et constat in conceptu, quo Angelus con­ nec. enim concipit unionem ut sic, præscincipit hominem album, velquoconcipitunionem dendoab extremis, sed talem unionem inter materiæ cum forma: et aliunde potest esse talia extrema : quam quidem unionem nos modus concipiendi complexus etiam in unica de facto non possumus exprimere per vocem simplici apprehensione circa objecta non incomplexam, sed per complexam, nempe, distincta realiter, ut quando unica apprehen­ unio materiæ cum forma. Et quidem Angelus sione concipio animal rationale, qui est con­ omnia illa concipit, nempe unionem, et ceptus complexus, et diversus penes com­ materiam, et formam, quæ plura nos expli­ plexionem, a conceptu quo concipio hominem, camus per plures voces ; et tamen non con­ qui est incomplexus. Consistit ergo com­ cipit conceptu complexo, sed incomplexo : plexio illa in hoc, quod sicut quando homo ergo ex hoc præcise, quod conceptus expli- (albus significatur per duas voces, dividitur cari a nobis possit, et debeat per plures (objectum in duas partes, quarum altera voces, non provenit necessario, quod con- tunc solum datur, quando judidatur vera compositio, et complexio menta­ thodilur c*um At per compositionem, et divisionem, lis. Præsertim, cum in iis etiam proposi­ çjwdo hoc est, quando objicitur identitas media inter subjectum, et prædicatum, quæ sola tionibus concipiatur ultra extrema identitas inter illa, quæ directe affirmatur, et quæ est pitiooem identitas media affirmetur, vel negetur : ad a quod necesse est distinguere mentaliter diversa ab extremis in ratione objecti, cum Wdonem. subjectum a prædicato, concipiendo unum aliquid explicetur per conceptum identita­ aliter ab alio, nempe subjiciendo unum, et tis, quod non explicabatur ex parte sub­ prædicando aliud, et affirmando, vel ne­ jecti, vel prædicati. Imo licet poneretur ex parte subjecti, et prædicati identitas, et dice­ gando identitatem utriusque. Sic prædicares: « Petrus habens identitatem cum Petro mus album dc homine, affirmando imme­ diate identitatem inter hominem, et habens est Petrus habens identitatem cum Petro, » in qua propositione videtur identitas eadem albedinem. Sic etiam prædicamus existen­ concipi ex parte subjecti, et ex parte prædi­ tiam de Petro, quando dicimus, Petrus est, quia ponimus cx parte prædicati esse, vel cati; adhuc tunc etiam concipitur identitas existere, et affirmamus identitatem inter aliqua media, quæ affirmetur, in qua expli­ cetur aliquid , quod non explicabatur ex Petrum, et existons. Alia enim est affirma­ tio, qua Angelus, et qua homo dicit, Petrus parte extremorum, nempe identitas non est : nam Angelus nihil prædicat de Petro, solum inter Petrum, et Petrum, sed etiam sed concipiendo simplici intuitu Petrum inter identitatem positam ex parte subjecti, existentem, ei assentitnr, nec ponit existen­ et identitatem positam ex parte prædicati, tiam cx parte prædicati, ut eam de Petro quæ identitas, inter identitatem et eamdem prædicet, tanquam de subjecto, sed affirmat identitatem non explicabatur ex parte sub­ simpliciter existentiam Petri absque ulla jecti, nec ex parte prædicati. Quoties ergo prœdicatione, nos vero concipimus ex parte affirmatur, vel negatur identitas inter nsubjecti Petrum non explicandoexistentiam, trema, qua· concipiuntur tali modo cum quam tamen ponimus ex parte prædicati, subjectione, et praedicatione, reperitur com­ ut eam prœdicemus de Petro affirmando positio, vel divisio intellectualis, et per con- 192 DE VIRTUTE I HIEI DIVINÆ. sequens complexio mentalis, de qua nunc dere, nisi ex co quod dure extremitates con­ clusionis conjungantur prius singula! cum loquimur. modio in præmissis, ut postea in conclusione 45 His ergo circa complexionem mentalem D«i«m explicati^ facilis est jam decisio pra-sentis conjungi possint inter se propter conjunc­ fUBSlioni*. gU{PStjoniS} an objectum fidei sit aliquid tionem quam utraque habet cum medio : cum ergo quæ fide credimus, credamus prop­ complexum complexione nimirum prove­ niente a modo cognoscendi complexo. Res­ ter aliud, nempe propter motivum fidei, pondetur enim affirmativo. Et imprimis quia nimirum quæ Deus dicit, vera sunt, et loquendodecomplexioneilla, quam diximus dicit hoc; necesse est, quod in iis præmissis inveniri in apprehensione simplici, illa ali­ formalibus, vel victualibus fiat compositio, quando reperitur in objecto fidei ex parte conjungendo medium cum singulis extre­ suhjccti vel etiam exparteprædicati, vel ex mis, nempe rem a Deo testificatam, quæ est pario utriusque v. g. in illo fidei assensu : modium, conjungimus in majori cum veri­ homo cum debita dispositione baptizatus est tate, et in minori cum hoc objecto particu­ mundus, reperitur complexio mentalis ex lari, ut postea in conclusione formali, vel parte subjecti rursus in illo fidei assensu, virtuali conjungamus utrumque extremum Apostoli acceperunt Spiritum sanctum dic Pen­ inter se, nempe hoc objectum cum veritate, tecostes, reperitur complexio ex parte prædi­ debet ergo, et in præmissis, et in conclu­ cati. Denique in illo fidei assensu, homo sione conjungi prædicatum cum subjecto, monens in gratia habet jus ad vitam cetcrnam, alioquin nec in præmissis conjungetur me­ reperitur complexio ex parte utriusque, et dium cum singulis extremis, nec in conclu­ sic dc aliis. Aliquando vero in neutro repe­ sione conjungentur extrema inter se, prout ntur complexio mentalis, ut in hoc assensu requiritur ad hoc, ut ex medio deducamus fidei : Jesus est Deus, et in aliis similibus. assensum conclusionis. 46 Loquendo vero dc complexione mentali, An vero Angelus in assensu fidei debeat Complexio quam diximus reperiri in secunda operaetiam assentiri per compositionem, et com­ reperitur *’onc ‘nl(5^cctus> quatenus iit per compo- plexionem mentalem, pendet ex quaestione semperin sitionem, vel divisionem, dicendum est, reilla, an Angeli possint in aliquibus materiis fide. periri semper in fide nostra : semper enim discurrere formaliter, vel saltem virtualiter, credimus veritates revelatas per compositio­ de qua dicendum erit in tractatu de Angelis. nem prædicati cum subjecto. Quod colligi­ tur imprimis cx eo, quod homines commu­ niter hæc objecta credenda accipiunt per SECTIO ill. voces humanas, quæ repræsentant hæc ob­ jecta complexe per propositiones vocales Utrum sit aliquis ordo inter objecta fidei. constantes ex subjecto, et prædicato, quare De ordine dignitatis non est dubium, cum p generant species similes subjecti, et prædi­ cati aptas ad generandas apprehensiones aliqua sint digniora ct nobiliora in sua en- Objaii I titate, ut ea quæ pertinent ad Deum in se, Ddei ; distinctas de extremis, et ad quos sequatur assensus complexus componens prædicatum ct rursus ea, quæ pertinent ad Christum j,„n5ira. Dominum, et sic de aliis. Non dico, esse dig- pllciletilii, cum subjecto. Deinde ratio magis univer­ salis esse potest, quia quoties veritas propo­ niora fide, sed esse majoris dignitatis et nositionis non apparet clare, vel saltem ob­ hilitatis in se. Neque etiam est dubium dc scure cx se, sed credenda est propter aliud ordine necessitatis ; nam aliqua sunt neces­ medium et motivum, necesse est adhibere saria simpliciter, ut essentia, et attributa discursum formalem, vel saltem virtualeni Dei : item immortalitas animæ rationalis, ct ad ei assentiendum, ut vidimus in superio­ similia. Alia sunt contingentia, ut creatio ribus : cum ergo veritates revelatæ tales mundi, passio Christi, etc. Denique nec est sint, oportet quod utamur medio per di­ dubium de ordine durationis, cum aliqua scursum saltem virtualem ad eis assentien­ sint æterna, et ab æterno; alia temporalia p dum. Omnis autem discursus formalis, vel sed præterita, alia futura. Tota difficultas esse posset de ordine in Objeci* virtualis accipit suam vim, ct efficaciam ex esse credibilis, an scilicet crédibilités ali- Mdolp»· illis principiis, dici de omni ; et dici de nullo, in quibus fundatur tota vis syllogistica, ut quorum objectorum pendeat a fide aliorum, 8 suppono ex logica. Quare non potest conclu­ quæ debeant prius supponi credita. Quam juvrrse DISPUTATIO ill, SECTIO III. 193 quœstionem late tractat Suar. disp. II, sect, esse veracem, et e contra, Denm id dicere, n. Cum tamen suppositis nostris principiis debet credi, quia Deus est verax ; trade quenihil supersit difficultatis. Comparari autem libet ex illis præmissis probaret, et inferret possunt, vel objecta materialia fidei inter veritatem totius objecti, quia hæ<· præmissa se, vel formalia inter se, vel materialia cum probat alteram, cum qua probat snffirientcr formalibus. Inter objecta materialia, quæ conclusionem, ergo ex una præmissa infer­ nimirum creduntur propter divinum testi­ tur tota veritas conclusionis, quod manifeste monium, Durand, in 111, dist. XXIV, q. i et repugnat in tota arte syllogistica, in qua jii, dixit primum locum tenere auctoritatem una præmissa nihil probare potest. Rursus infaillibilem Ecclesia·, ut fundamentum ad non minus repugnat, quod altera præmissa reliquos articulos credendos. Hanc tamen debeat per alteram probari; nam licet in sententiam bene impugnat Hurt. disp. XVI, causis physicis aliqui concedant de facto, sect, v, et constat ex iis, quæ diximus disp. vel de possibili mutuam caiisalitab*m et I, sect. XH, ubi vidimus posse aliqua credi prioritatem ; in hujusmodi tamen motivis fide divina, ab eo qui Ecclesiæ auctorita­ formalibus voluntatis, ct intellectus ea mu­ tem nondum audivit, nec agnovit, quamvis tua causalités omnino, et essentialiter re­ communiter, et regulariter fideles non sole­ pugnat. Nam in voluntate, si medium ama­ ant fide divina credere, nisi qua* Ecclesia retur solum propter finem, et linis amaretur accipiunt, quam consulunt ut certam regu­ solum propter medium, utrumque esset me­ lam credendorum. dium sine ullo prorsus fine, quia nihil ama­ 19 P. Suar. disp. II, sect, iv, n. a, et seqq. retur propter se, et sistendo in illo, sed videtur docere, quod inter objecta materialia semper propter aliud, quod quidem repu­ fidei deheat esse ordo, quia fides aliorum gnat voluntati, quod non habeat semper bo­ objectorum pendet semper objective a fide num aliquod in quo sistat. Sic etiam multo horum duorum, quod scilicet Deus sit verax, magis intellectus, si unam præmissam cre­ ct Deus hæc dixerit, quæ nisi fide ipsa cre­ dat propter alteram, et e contra, neutram dantur, nihil aliud poterit per fidem credi; crederet ultimo, sistendo in illa, et per con­ cum hæc duo sint motivum formale credendi sequens syllogismus ille nunquam reduce­ reliqua. Ubi videtur transire ab objectis ma­ retur ad propositiones primas, et immedia­ terialibus ad formalia; nam illa duo sunt tas, cum nulla esset, in qua sisti posset, et objecta formalia fidei, quare ordo inter illa quæ non esset probanda per alteram, quæ et alia objecta, non erit ordo inter objecta altera probanda rursus esset per hanc pri­ mam : quæ omnia intelligi non possunt, ct materialia, sed inter formalia, et materialia. Inde Hurt, ubi sup. sect, vi, § 22, indicat funditus evertunt omnes regulas syllogisti­ cas. Denique non apparet, quomodo non defectum consequenti® in hac Suarii doc­ trina. Verum Suar, locutus ibi est juxta procedatur in infinitum quærendo motivum : suam sententiam, qua docet, veracitatem, et nam si Deum esse veracem credere debemus testimonium Dei, prout movent ad reliquas semper, quia id Deus dicit, et rursus, Deum id dicere credimus, quia Deus dicit, se id veritates credendas, debere credi per eam­ dem fidem etiam ut objecta materialia, hoc dicere, hoc etiam ipsum debemus credere, est, quia idem Deus dicit, se esse summe quia Deus dicit : nam in hac sententia nihil creditur sistendo in ipso, sed quidquid cre­ veracem, et se revelasse reliqua omnia, quare illa duo simul debent esse objectum ditur est objectum materiale, et creditur propter aliud : unde vel procedendum est formale, et materiale ; imo nec possunt esse objectum formale, nisi quatenus sunt objec­ in infinitum in motivo credendi, vel sisten­ tum etiam materiale creditum propter eam­ dum in aliquo motivo, quod non credatur dem Dei auctoritatem illa duo testificantis. propter aliud, et illud jam non erit objec­ 30 Quam sententiam fateor mihi semper inin- tum materiale fidei sed solum turmale quod telligibilem fuisse, ut constat ex iis, quæ esset contra P, Suar. Volentem omnia mo­ latius dicta sunt disp. I. Quia si illa duo tiva formalia fidei esse debere objecta etiam principia sunt objectum etiam materiale cre­ materialia credita propter motivum fidei : ditum propter motivum formale fidei, quod­ quod, ut dixi, intelligi aut capi non potest. Dixi autem, hoc multo minus intelligi libet ex illis debet credi propter alterum etiam comprincipium : nam Deum esse ve­ posse in motivis intellectualibus, quam in racem, v. g. debet credi, quia Deus dicit, se motivis voluntatis, quia in voluntate posset 13 Tom. I. * si À <94 DE VIRTUTE I IDEI DIVINÆ. fortasse aliquis excogitare casum, in quo apparel in se, et semiplene infertur cx al­ medium amaretur propter finem , et linis tera, non prout probata per istam; hoc enim ipse amaretur aliquo modo propter medium, esset impossibile, sed prout semiplene etiam v. g. si offerretur Petro officium in aula ho­ apparente in se independenter ab hac: unde norarium, cui officio post triennium anne­ ex utroque capite movetur sufficienter intel­ xum esset aliud officium magis honorificum lectus ad assensum hujus præmissæ, quia necessarie obeundum ab eodem Petro in partim apparet in se, et partim infertur ex aula ; posset quidem Petrus moveri ad ac­ altera, prout illa etiam semiplene apparet ceptandum primum officium partim propter in se independenter ab hac, et eodem modo utilitatem, quam habet ut modium ad submovetur etiam ad assensum alterius præsequcns officium acquirendum : et rursus missæ : quo casu assensus eu.jusque præ­ posset subscquens officium desiderare, ct missæ esset mistus et medium quid, nempe intendere, partim propter majorem hono­ semimediatus, et semiimmediatus : sicut rem, quem in se habet, et partim propter quando eligeres medicinam, partim propter honorem primi officii, quod non potest ac­ ejus delectationem, et partim propter uti­ ceptari sine necessitate, et obligatione ad litatem ad sanitatem, ita ut nec propter secundum officium obeundum. Et quidem delectationem solum, nec propter utilita­ contingere etiam posset, utsese invicem ju­ tem solam eligeres, quia modicæ sunt, sed varent illa motiva ita, ut nec primum offi­ propter utra impie simul appetis, tunc vocium acceptaretur sine commoditate acqui­ litio illa esset semielectio medii, et semiarendi secundum, quia ille honor, quem mor finis respectu medicina·, ct actus mis­ secum affert primum officium fortasse non tus tertia* speciei. Sic dicendum esset de acceptaretur cum ejus oneribus, et rursus intellectu in casu posito. Sed illud totum non secundum officium seorsim a primo non ac­ refert ad defendendam, vel explicandam il­ ceptaretur cum majori ejusdem officii onere, lam Suarii sententiam, nam si ipse diceret, nisi moveret etiam honor primi officii. Sed hoc modo se habere, et adjuvare sese invi­ tamen honor, et commodum resultans ex cem illa duo principia voracitatis, ct revela­ utroque officio bene gesto tanti fiat in æsti- tionis divina*, ut veracitas v. g. crederetur, matione hominum, ut propter illud com­ partim quia apparet quasi semiplene in se, plexum prudenter suscipiantur onera, et la­ et partim quia infertur semiplene ex reve­ bores utriusque officii : quo casu utrumque latione divina, quatenus revelatio apparet officium esse videtur, et medium ad alterum, etiam semiplene in se independenter a vera­ et finis alterius acceptandi. Sed tamen tunc citate; si hoc, inquam, diceret, in primis ct in singulis officiis inveniretur bonitas ali­ jam sequeretur contra ipsum, quod assensus qua propria independens a bonitate alterius; fidei resolvitur ultimo saltem partialiter in et licet singulæ ex illis bonitatibus seorsim veracitatem, et revelationem Dei, prout ap­ non moverent prudenter ad eas intenden­ parentes in se ipsis, et non prout creditas das; complexum tamen ex utraque pruden­ propter aliud : quod tamen ipse falsum pu ter moveret ; et in rigore illud solum com­ tat, et contendit, non resolvi ullo modo iu plexum per modum complexi esset finis, et veracitatem Dei, nisi quatenus veracitas ipsa singula officia non intenderentur ut finis, est credita propter revelationem, neque sed solum ut media ad illud complexum, etiam resolvi in revelationem nisi quatenus quod solum esset prudenter appetibile prop­ est credita propter veracitatem Dei. Et qui­ ter se. dem fierent contra ipsum ex illa parte argu­ Cæterum si res attente consideretur, et menta omnia, quibus ipse utitur ad proban­ cum debita proportione applicetur, hoc ip­ dam suam sententiam : quia assensus ille sum contingere posset in intellectu : possent voracitatis divinæ, quatenus non est propter enim poni duæ præmissæ, quarum unius­ revelationem, non esset æque firmus, cum cujusque veritas appareat quidem in se et cx ea parte non resolveretur in testimonium immediate, non tamen plene sed semiplene, divinum, et alia omnia, quæ ipse infert. De­ atque adeo singulæ seorsim non accepta­ inde nec explicari posset in casu nostro; rentur ab intellectu. Cæterum alterius veri­ quomodo etiam semiplene dependeret as­ tas probatur etiam ab alterius veritate, ct sensus voracitatis Dei a divina revelatione, ideo singulæ acceptantur, et creduntur, quia prout apparente in se independenter ab ea­ dem veracitate : quia revelatio Dei, non sonimirum veritas primæ præmisse semiplene m DISPUTATIO 111, SECTIO III. Ium semiplene, sed nee etiam plene in se apparens, non potest probare nilo modo ve­ ritatem rei revelatæ independenter a vera­ citate loquentis. Non enim arguitur bene ex testificatione alicujus ad veritatem rei testificata?, nisi supponendo illum esse vera­ cem : ergo nec semiplene posset probari verncitas divina ex revelatione de veracitate in se semiplene apparente independenter ab eadem veracitate : quare etiam in hac semi­ plena probatione deberet veracitas probari per se ipsam. J( Ad vitanda ergo hæc inconvenientia, faVertdta tendum nobis est, ut diximus disp. I, assenM fo|cs1 sum fidei resolvi ultimo in veracitatem Dei ndi ut objecturn ut cognitam independenter a revelatione, et saterialc in revelationem etiam ut cognitam indepen­ Wei. denter a veracitate. Fatemur, posse etiam credi veracitatem Dei, sicut objectum mate­ riale propter revelationem, et testimonium prima* veritatis ; quia ipsa etiam veracitas Dei revelata invenitur : sed tamen tunc etiam veracitas ipsa, et ejus fides resolveretur ul­ timo in revelationem, et in eamdem veraci­ tatem, ut in se apparentem independenter a revelatione, ut late explicuimus eadem disp. I, ubi etiam respondimus ad omnia funda­ menta, et inconvenientia, quibus P. Suar, suam sententiam probare conatur. Unde consequenter respondendum jam es’t ad quae­ stionem propositam, nullum esse ordinem necessariæ dependentiae inter objecta mate­ rialia credita ad invicem, sed singula posse seorsim ab aliis credi, sicut singula potue­ runt seorsim a Deo revelari. Dixi tamen, seonim ab aliis, hoc est, ab iis objectis quæ in hac veritate particulari non includuntur, nec essentialiter supponuntur, v. g. non possu­ mus credere Spiritum sanctum procedere a Patre, et Filio, nisi credamus in Deo esse Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum. Item non possumus credere Deum esse re­ muneratorem , nisi credamus Deum esse. Item non possumus credere omnes homines resurrecturos, nisi credamus omnes moritu­ ros; resurrectio enim supponit essentialiter, imo includit in obliquo mortem præcedentem. Loquimur ergo solum de objectis, quæ ex se, nec includunt, nec supponunt essentialiter alia. Existentia vero Dei neces­ sario credenda est ad omne aliud objectum per fidem credendum : illa tamen non debet semper necessario credi ut objectum mate­ riale, sed potest se tenere ex parte motivi formalis : credendo enim Deum esse vera­ 195 com, vel corte, Deum revelare, en ipso cre­ dimus Deum esse, cum non po«sit revelare, nisi Deus existons, atque ideo existentia Dri tunc tenebit se magis ex parte motivi for­ malis. Comparando vero objecta formalia fidei » inter se, P. Suar, dicta sect, iv, η. II, dicit. inter objecta ipsa esse ordinem in suo esse, quia prius est, Deus esse veracem, cum sit Wei ipsa essentia Dei, quam Deum loqui : in esse ‘n,er ?· autem credibilis nullum esse ordinem inter 'J’ veracitatem, et revelationem, cum neutra nem possit credi, nisi propter .alteram, nempe inler ip<* veracitas propter revelationem, et revelatio p guarei. propter veracitatem, quæ sese invicem ju­ vant, ut credantur. Sed licet quoad hoc sit quæstio de nomine ; sed tamen consequen­ ter potius videtur, quod P. Suar, debuisset fateri ordinem prioris, et posterioris inter illa duo motiva fidei : nam illi qui ad mit­ tunt dependentiam ; et causalitatem mu­ tuam inter causas physicas, non negant inter illas ordinem prioris, et posterioris, imo consequenter sicut concedunt mutuam dependentiam, ita concedunt mutuam prio­ ritatem , et posterioritatem : omnis enim dependentia eo modo, quo est dependentia, affert ordinem prioritatis, et posterioritatis. Cum ergo P. Suarez ponat mutuam depen­ dentiam inter illa duo motiva fidei in ra­ tione credibilis ; non debet negare ordinem, sed consequenter ponere etiam mutuam prioritatem, et posterioritatem inter illa. Sed hæc, ut dixi, erit quæstio de modo loquendi, supposita illa sententia. In nostra autem, sicut non ponimus dependentiam illorum motivorum ad invicem in esse credibilis, ita nec agnoscimus in eo genere prioritatem. aut posterioritatem inter illa. Denique comparando objecta materialia 6 fidei eum formalibus, non est dubium, quod debeat esse ordo inter illa, cum objecta majetLl terialia dependeant a formalibus in ratione materialia credibilis, et non e contra : motiva enim t veradtatis, et revelationis non creduntur 1 jibuSt propter objecta materialia, quæ tamen credi debet e$se non possunt propter se, sed propter illa motiva. Et de his non potest esse difficultas. “ter Uh· DE VIRTUE Fidei divinæ. DISPUTATIO III, SECTIO IV. If π appellatur, ct quod perpetuo a fidelibus M quebantur, quam suggerebant aliis verba,, condendi symbolum, sed professus est suam omnibus retentum est, fuisse ab Apostolis Symbol,, quibus locuturi essent congrue ad fidemi fidem explicite formula illa, qnæ merito , ApojW». ! SECTIO IV. compositum, antequam in varias provincias rum fuit ή profitendam. Loquebantur quidem nomine·. placuit summo Pontifici, et acceptata fuit dividerentur concors est Patrum sententia,' Apwloii, aco Apostoli, et docebant Ecclesiam, quando» ab universa Ecclesia, quæ symbolum illud Utrum articuli fidei convenienter in symbolo quos referunt Suarez disp. II, sect, v, Turn romprni. instruebant fideles, ut formula illa uteren­ recitatsolemniterdiebus Dominicis in Prima. Ium. tradantur. in præsenti disp. XIII, dub. i et alii commu­ tur. Hoc tamen documentum non fuit Scrip­ Fuisse autem Athanasium hujus symboli niter ; sive omnes Apostoli communi sensu tura sacra, cum non fuerit litteris exaratumi auctorem constat ex Nazianz. in orat, de De his agit S. Th. hac q. i ab art. 6 usque omnes symboli partes, sive singuli unam 57 in epistola, vel alia scriptura. Loquebantur laudibus A thanaxii, et ex August, in Pml. cxx, ad 9 quæ facilia sunt. Et in primis articu­ partem apponentes ex aliorum approbatione, etiam Apostoli nomine suo,quando posteai et ex consensu totius Ecclesiæ. lorum nomine intclliguntut communiter non ut alii volunt. Cur autem licet fuerit ab Symbolo· singuli recitabant symbolum ; sed tunc non Ex his tribus symbolis, primum solum Ex hi» Apostolis compositum, non appelletur Scrip­ Apmlolo. omnes veritates revelatæ, quæ in sacra rum ear i instruebant Ecclesiam, ut magistri commu­ necessarium est omnibus fidelibus, ut in uno tribu» iji Scriptura, vel conciliis continentur, sed prae­ tura sacra, quæstio est fortasse de nomino : rnon appel, i nes, sed sicut quando recitabant orationem contenta explicite credant : alia vero duo bole pricipua capita : nam sicut contextura corporis certum est, æqualem habere auctoritatem filetor Scrip. dominicam, ita recitabant symbolum ad pro­ necessaria sunt magistris, et pastoribus ad solnm n< humani certis artubus et articulis sustinetur cum sacra Scriptura. Suar, ubi supra n. 4 1tora racn. 59 fitendam singuli suam fidem. præcavendos errores, et instituendam ple­ ct connectitnr, ne dissolvatur ; sic in fidi· dicit, non esse sacram Scripturam, quia non < Symbolam Secundum symbolum fuit Nicænum, quod bem. Solent autem fieri aliqua argumenta uranium nostra sunt aliqua magis principalia et capi­ est de fide fuisse ab Apostolis conditam. Hoc ; Ktenum recitari solet in missa diebus dominicis, et contra hæc symbola, quæ facilem habent fidelibus. inde sil talia, quæ si dissolverentur, facile reliqua tamen parum refert : quia ut aliqua sit Argumenta dictum. in festis solemnioribus. Appellatur autem solutionem. Primum est, quia in decreto fieri solita fidei contextura rueret. Scriptura sacra, non est necesse, quod con­ contra b«e Nicænum, quia majori ex parte ordinatum concilii Ephesini,et Chalcedonensis cavetur, Ex his potissimum articulis symbola tria stet de fide, imo nec certo, ejus auctor. Symbola fuit in concilio Nicæno ; non quidem, ut usus ne liceat « Aliam fidem, vel proferre, vel symbola. Apostolo­ composita sunt. Symbolum Apostolorum, Addit secundo, non esse Scripturam sacram, Objectio r. rum, Ni- symbolum Nicænum, et symbolum Athana­ symboli Apostolici relinqueretur, sed ut ali­ componere, quam eam, quæ præstituta, et quia licet Spiritu sancto regente traditum cænum, el quando fideles profiterentur magis explicite præscripta est a sanctis Patribus, qui in sii, quibas tribus solis Ecclesia universalis fuerit ab Apostolis, non tamen dictante sin­ Atbanas'i aliquos articulos propter hæreses denuo Nicænorum urbe cum auxilio Spiritus sancti gula verba. Tertio, quia Ecclesia non rece­ composita utitur. Vocatur autem symbolum, quasi exortas, et ad praecavendum ne iterum re­ coacti fuerunt,» et sub jungitur in Chalcedosunt cx ar­ tessera, quæ militibus dabatur ut sese invi­ pit illud inter Scripturas canonicas. Quarto, ticulis fidei. surgerent, et ideo propter Arii potissimum nensi : « qui autem audent exponere aliam cem cognoscerent, et dignoscerent hostes. quia ut sensit August, serm. cxix de tem­ errorem negantem Filii divinitatem, hæc fidem, aut proferre, aut docere aliam fidem, Quamvis proprie signum, quod in certis pore, et alii, quos attulerat idem Suar. n. 3, Ii concilio magis explicite declarata ibi est. Postea vero si quidem episcopi, aut clerici fuerint, alie­ verbis consistebat, vocabatur symbolum ; symbolum non fuit ab Apostolis scriptum, primo in concilio I Constantinopolitano, quæ fuit nos esse episcopos ab episcopatu, et clericos quando consistebat signum in re aliqua, sed voce traditum, ut a fidelibus corde reti­ Coaslantia clero ; si vero monachi, vel laici fuerint, dicebatur tessera. Appellatur etiam sym­ neretur; unde non poterat esse Scriptura •opolilano secunda synodus generalis, additæ fuerunt aliqua·, particula? præsertim contra hæresim anathema fieri, » etc. Non ergo licuit sym­ quid bolum, quod ex multorum contributione sacra, ciim nec esset scriptura. Alii addunt, idditom Macedonianam negantem divinitatem Spiri­ bolo Nicæno quidquam adjungere. Respond, colligebatur. Utraque ratione hoc symboli non esse Scripturam sacram, quia non con­ symbolo tus sancti. Quare post verba illa: « Et in eum S. Th. art. fOad 2, prohibitionem illam nomen applicatur symbolo fidei : quod ni­ tinet primam revelationem doctrina? fidei, .Vicano, Spiritum sanctum, » apposita sunt hæc alia, fieri personis privatis, non concilio Generali, mirum compositum est, ut eo signo fideles sed expositionem, et compendium doctrinæ « Dominum, et vivificantem : qui cum Patre, nec summo Pontifici, a quo concilium suam sese invicem agnoscant, et ab infidelibus, jam revelatæ. Ita Lorca in præsenti in Com­ ct Filio simul adoratur, et conglorificatur, auctoritatem habet: possunt enim Ponti­ vel hæreticis dignoscantur : ad quem finem mentario art. 9, n. G. Ego adderem, non qui locutus est per Prophetas: » Et illa etiam fices, et concilia subsequent ia, non quidem oportuit omnino brevem hanc fideiformulam esse Scripturam sacram, quia symbolum non aliam fidem tradere a fide Nicæna, sed illam verba, « de Spiritu sancto ex Maria Virgine, » omnibus communem tradi, ut sicut episco­ est factum, tam ut Apostoli nobis in eo lo­ quæ non erant in Nicæno , et illud, « cujus ipsam magis explicare propter insurgentes pis, ct aliis datur formula professionis fidei querentur, quam ut traderent nobis formu­ regni non erit finis. » Dubium etiam est an denuo hæreses, et ad hunc tinem edere, vel facienda·, longior quidem, et clarior, prout lam, qua nos loqueremur, et profiteremur tunc mutata fuerint illa verba, prout nunc augere denuo formulam profitenda· fidei. decet prælatos et magistros ; ita omnibus nostram fidem. Facta quippe fuit communis Imo solet Ecclesia diversas formulas profes­ habentur, « et unam sanctam Catholicam, fidelibus daretur formula alia omnibus uti­ formula, ut omnes fidem professuri eam et Apostolicam Ecclesiam ; » cum antea so­ sionis fidei proponere pro diversis provinciis, lis, et accommodata, quæ, ut dixit August., usurparent, in quo differt symbolum Apos­ lum diceretur, « sanctam Ecclesiam Catho­ juxta necessitatem diversam ob errores pe­ vel quicumque est auctor, serm. cxy de tem­ tolorum a symbolo Athanasii, quod quidem licam, » ut in symbolo Apostolorum ; de­ culiares in singulis provinciis divulgatos. pore, « est comprehensio fidei nostræ sim­ Athanasius composuit, ut ipsemet loque­ nique postea, consentiente, et probante Sic enim diversa formula professionis fidei plex, brevis, et plena, ut simplicitas rudi­ retur, et profiteretur fidem ; quem Athanasii Ecclesia, licet tempus non sciatur, addita· proponitur Græcis redeuntibus ad unionem tati, brevitas memoria?, et plenitudo, consulat sermonem, et professionem postea Ecclesia Ecclesia· ; diversa Armenia ; alia etiam epis­ sunt particula? ilhe, « Passus, » et, « secun­ doctrinæ. » Non ergo oportuit plura tradere sibi usurpavit, et ab omnibus etiam usur­ dum Scripturas:» atque etiam contra erro­ copis, et magistris in ecclesia Latina, anteomnibus, qui memoria retinere ea non pos­ pari voluit. At vero Apostoli symbolum fece­ Ad quid quam promoveantur, vel doceant; quia totum rem Græcorum negantium jam processionem sent, nec obscura, quæ non caperent ; neque runt, non solum ut propriam fidem profite­ Apostoli hoc fit contra errores quorum gravius peri­ Spiritus sancti a Filio, addita est particula fecerint tamen debuerunt prætermitti necessaria, rentur, sed ut instruerent alios, et darent symbolo®· culum in regionibus singulis timeri potest. illa Filioque: de qua additione, et ejus anti­ qualia sunt, quæ in Apostolorum symbolo illis formulam congruam ad fidem suam Secundo objicitur. quia vel symbolum quitate, et auctoritate disputatum late fuit fl2 continentur, licet non omnia fortasse æquali profitendam, juxta quam et cathecumeni, erat sufficiens, et tunc secundum in concilio Florentino, et agunt theologi in pnecedens j Obj rile li­ gradu necessitatis, ut videbimus infra agen­ et alii fideles deberent suam fidem osten­ fuit superfluum ; vel non erat sufficiens, et CO dere, ut se Christianos probarent : quare in tes de necessitate fidei. Tertium symbolum appeUatur Athanasii, per consequens erat defectuosum. Nec suf­ Symbolum Atbanusii qui ut diximus uon habebat auctoritatem Porro symbolum illud, quod Apostolorum symboli constructione non tam Apostoli loficit dicere, quod prius symbolum erat suf' 196 IM Singula fljinboli» clentlacum proportione ad Rimm 63 Objectio II1· Ad Hebraeos xl>c· DE vïrTüte fidei divinæ. fidens, sed postea propter novos errores oportuit alia addere magis explicite. Contra hoc enim urgeri potest, quia symbolum Nicænnm, et in concilio Constantinopobtano additum, non continet omnia, quæ sunt in symbolo Athanasii, quod magis antiquum erat, et ante concilium Constantinopolitanum ; si ergo eo tempore posteriori æstimatum fuit sufficiens symbolum Nicænum cum illis additionibus, superflua orant, quæ ad­ dita fuerant in symbolo Athanasii. Respon­ deo, symbolum Apostolorum sufficiens esse ad instruendum populum de his, quæ neces­ sario debet explicite credere. Symbolum etiam Nicænum cum suis additionibus sufficjcns fujf nfi extirpandos errores denuo comprehenditur providentia Dei : nam qui gubernator est, et debet præmiare, et pu­ nire, nccesse est, quod habeat providentiam, quæ est pars honæ gubernationis. Quæ ea­ dem providentia magis universalis includitur in articulo omnipotentia; in symbolo posito: si enim Deus est omnipotens , potest utique facere quidquid vult, quod facere non posset, nisi providentiam perfectissimam haberet. Quarto objicitur, quia inter mysteria fidei Objectio explicite ab omnibus credenda, unum ex ”· præcipuis est sacramentum eucharistiae, et quidem ex difficilioribus, quare per antono­ masiam vocatur mysterium fidei : et tamen in nullo ex his tribus symbolis continetur. Aliqui volunt contineri in articulo omnipo­ oros cu’ca ®atenam prioris symboli. Hæc tentia; Dei. Alii in aliis verbis symboli, quod tamen sufficientia non consistit in indivisi- rejeci disp. V de Eucharistia n. 4, ubi dixi, bili, sed habet plures gradus, et potest unum hoc mysterium non esse positum in sym­ symbolum magis sufficiens esse alio : quia bolo, quia ibi ponuntur ea solum, quæ vero, ut videbimus in symbolo conjungenda necessaria erant propter fidem explicitam est brevitas cum sufficientia, et quia sym­ pertinentem ad intellectum. Fides autem bolum Nicænum frequentius cantatur in explicita eucharistiae non est necessaria Ecclesia ad captum totius populi inter mis­ propter se, sed ad implendum digne præsarum solemnia, oportuit consulere simul ceptum sumendi eucharistiam. Unde, ut brevitati cum sufficientia. Symbolum autem colligitur ex Augustino tract, xi in Joannem, Athanasii, quod semel solum in hebdomada olim doctrina de eucharistia non tradebatur cantatur in choro in horis canonicis, potuit catechumenis, neque etiam hodie, quando longius esse, ut in eo magis explicaretur catechizantur ante baptismum, interrogan­ eadem fides, et ita singula fuerunt sufficien­ tur de fide hujus mysterii : non ergo mirum, tia, et utilia cum proportione ad suum pe­ si in symbolo, quod catechumeni etiam ante culiarem finem. Sicut, et nunc longior, et baptismum edoceri, et profiteri debent, non magis distincta proponitur professio ejusdem continetur hic articulus, cujus fides expli­ fidei a prælatis, et magistris facienda, quia cita ab eis non exigitur, donec hoc sacra­ ea rarius recitatur, et apud doctores. Unde mentum suscepturi sint. etiam non est mirum, quod aliqua in sym­ Quinto objicitur, quia in symbolo Aposto61 bolo etiam posteriori omittantur, quæ con­ lorum dicitur, Credo in sanctam Ecclesiam'. θΜκϋον tinebantur in priori : quia recitans symbolum sic enim legisse videntur aliqui Patres anti­ posteriussupponituraliasrecitareillud prius, qui, quos affert Suar. disp. II, sect, v, n. 11, nec necesse est, in singulis omnia contineri. quod tamen videtur falsum, cum Ecclesia Tertio objicitur, quia objecta fidei magis non possit esse, nisi objectum creditum ; in necessaria sunt, Deum esse, et renumera- Deum autem credimus, quia est ultimus torem esse, juxta illud Pauli : accedentem ad finis noster. Unde oritur sexta objectio simi­ Deum oportet credere, quia Deus est, et quia lis, quomodo peccatores possint recitare remunerator est. Quæ tamen non videntur symbolum, et dicere vere, se credere in contineri in symbolo Apostolorum communi Deum, cum aversi sint ab eo, nec diligant omnibus fidelibus. Respondetur omissis aliis Deum, tanquam suum ultimum finem. De solutionibus, hæc duo contineri sufficienter utraque tamen objectione dicemus infra in eo symbolo : nam statim initio dicimus, disp. Vili, sect, n, ubi videbimus lectionem Credo in Deum, quibus verbis confitemur, legitimam, et genuinam esse, Credo sanctam esse unum Deum : remuneratio vero conti­ Ecclesiam, licet illa alia posset aliquem etiam netur in ultimis illis verbis, et vitam wter- sensum verum habere. Denique peccatores nuin, in quibus confitemur æternam be.atitu- posse non solum nomine Ecclesiæ, sed etiam diuem præparatam a Deo observantibus suo, dicere, credo in Deum, interim videatur divina mandata ; in quibus etiam verbis Suar, ubi supra n. 12 et 13, hi SPUTAT 10 111, SECTIO V. ] ' | . 199 tant,et ad redemptionem nostram, implicite continebantur in tide Christi, et reparatori·* SECTIO V. venturi. Fides etiam Trinitatis continebatur implicite in fide, explicita Dei infinite perFMe» Utrum objecta materialia fidei successive cre­ ferti, si quidem ad infinitam perfectionem ’’P1·· mmittit furtum grave affective, non tamen wre fl quia id, quod reipsa verum est, ipse putabat cum effectu, et ideo licet peccet mortaliter ; connnmmatew esse falsum, atque ideo locutus est contra non tamen incurreret reservationem, ant ton. «otiri. id quod sentiebat. Quod diserte explicuit censuram, vel alias pœnas, si quæ essent idem August, ibid, bis verbis : « Melior est, imposita; furto gravi. Sic quæri potest, an qui nesciens falsum dicit, quoniam id verum perjurium ejus, qui putavit objectum falsum, putat, quam qui mentiendi animum sciens cum tamen esset verum, intelligatur reser­ gerit, nesciens verum esse quod dicit ; ille vatum, vel afferens censuram, 'ibi reserva­ namque aliud non habet in animo, aliud in tum esse, vel sub censura prohibitum pec­ verbo ; huic vero qualecumquc per seipsum catum perjurii. Videtur enim idem dicendum sit, quod ab eo dicitur ; aliud tamen clausum quoad hoc de mendacio et perjurio, quod in pectore, aliud in lingua promptum est: dicitur de furto, homicidio, et aliis, quæ quod malum proprium est mentientis. » Ex non censentur peccata completa quoad reserquibus verbis colligitur, totam, et solam vationes et pœnas, nisi exterius etiam malitiam mendacii consistere in oppositione /ponatur effectus prohibitus. verborum cum mente. Fateor, in ordine ad Omnino tamen puto, illud esse peccatum 5 Deum hæc duo esse inseparabilia, mentiri, consummatum mendacii, et perjurii prout et falsum dicere. Cum enim Deus non possit colligitur ex S. Th. dicto art. 1, et ex verbis sed debeat scire omne verum : consequens citatis Augustini, qui dicit, illud esse malum est, ut si loquitur juxta suam mentem, lo­ proprium mentientis, dicere rem aliter, ac est quatur etiam id, quod verum est : et e in mente. Idem docet Suar. disp. Ill, sect, v, contra, si diceret falsum, diceret etiam con­ n. 1 dicens, illud esse proprie mendacium, « quia contra mentem loquitur, in quo ratio tra suam mentem. Cæterum in ipso etiam Deo virtus veracitatis formaliter loquendo, mendacii consummatur. » I nde eredo, in­ non est immediate ad dicendum id, quod curri per ejusmodi perjurium reservationem, est verum, sed ad dicendum id, quod revera et alias pœnas perjurio impositas : quod etiam fatetur Huit. disp. XVII, n. 9, quia habet in mente, et non aliter, ac habet in mente. perjurium illud exterius consummatum est, dum juratur contra mentem jurantis. Pos­ 3 Adverto tamen secundo, licet hoc perti­ neat ad modum loquendi, apud Augustinum sumus autem hoc ipsum confirmare, et eum, qui dicit quod falsum putat cumreipsa explicare magis ex doctrina a nobis sæpe supposita, quod scilicet verba, et voces non sit verum, non dicere verum ; aliud enim est, significant immediate res, sed conceptus dicere verum, aliud inveniri verum quod diciAliod ut fur' S*c en*ra dixerat August, pauloanteloco loquentis : quare quando dico, Petrus est in diwre citato, his verbis : « qui non, quod sentit, hoc foro, voces illæ immediate non exprimunt rernm, dicit, non verum dicit ; quamvis verum in- Petrum in foro, sed mentem meam de Petro 'fénire"* ven’alur PSSC’ ‘I’10'! dicit. » Quod ex eodem existent** in foro, quasi implicite dicam, eyo credo quod Petrus sit in foro. Quamvis ergo oram August. observavit S. Th. infra q. ex, art. I. Petrus sit in foro, si tamen id ego non credo, pod dl- Hoc tamen,ut dixi,pertinet ad modum lofalsa* sunt voces illæ, per quas testor me cre­ /eilnr. quendi, nam in rigorepossumusetiam dicere, quod ille dicat verum : sicut e contra, qui dere Petrum esse in foro, cum tamen id non credam. Unde si in rigore loquamur, non loquitur quidem juxta mentem, sed fallitur, videtur absolute, et universaliter loquendo solemus dicere, quod non mentitur, sed dicit falsum. Clarius tamen distinguunt aliqui necessaria distinctio illa de veritate, et falveritatem, et falsitatem physicam, vel mo­ sitate physica, vel morali ; nam licet illæ ralem : illa desumitur ex conformitate, vel dua* veritates separabiles sint ad invicem diiformitate, cum objecto : hæc autem ex respectu ultimi, et indirecti objecti, v. g. conformitate, vel diiformitate ad mentem. quod Petrus sit in foro, et possit locutio esse Ita etiam Hurtado disp. XVII, sect, i § H. vera veritate physica, et falsa falsi tat»· mo­ 4 Illud potest magis de re ipsa dubitari; an rali, in quo sensu Augustinus loquitur, ‘ An qii Io- qui loquitur id, quod reipsa est verum, sed quando dicit illum verum dicere, et simul quihii ipSe putat falsum, committat peccatum mentiri : cæterum loquendo de objecto, quod ,en,|™'pl1' mendacii consummatum, an vero solum immediati*. et directe significo et testor per > 1’04 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ, DISPI TA I ID ' , ΛΚΛ/ΙΙΙ) I. 205 tem fallendi directam, vel indirectam : quin voluntatem loquendi ant significandi ; hah-t voces, quod semper est mons mea, non po­ tradit August, in Enchir. cap. xvnt, ubi di­ fortasse ad mendacium , et ejus malitiam tamen voluntatem saltem indirectam feliendi test una veritas ab alia separari; quia vel cit, osso falsam vocis significationem cum ani­ dcc'PiiM I non requiritur voluntas formalis loquendi, cnm velit proferre illas voces, prtwrtdens in credo Petrum esse in foro, vel id non credo. mo fallendi. Alii tamen hanc conditionem L Âlii sed sufficit velle proferre eas voces in iis his circumstantiis, sequi ex prolatione tali Si credo, jam voces habent utramque veri­ rejiciunt, Cnjeton. Ilichardus, Alensis, Du­ dlfi^ I circumstantiis, in quibus faciunt ex se hunc quod audiens decipiatur. Et certe difficile po­ tatem, quia conformantur cum mente, et rand. Gabr. ot Almainus, quos refert, et se­ ttjiciom ' sensum, quod velit communicare talem men­ test excogitari casus, quo mendax non habeat habent veritatem moralem, et conformantur quitur Lorea dicta disp. VII, num. 2, quibus voluntatem directam fallendi: quia eo ipm, ! yoo «· tem audientibus. Nec unquam credam, excu­ etiam cum ohjecto directe testificato, cum videtur favero S. Thom. infra q. ex, art. 1, sari a mendacio, vel etiam a perjurio illum, quod profert illas voces, ut liberet se, vel ul per illas voces affirmem me id erodere, et et idem August, in II soliloq. ubi distinguit rtislor satisfaciat desiderio, aut interrogationi au­ i jEttdeio) qui proferret verba ex se significantia jura­ revera ita credo, atque ideo habent etiam mendaces n fallacibus. « Mendaces, inquit, ' rtl per· mentum, vel assertionem, excludendo solum ditoris, eligit eas voces, ut utiles ad eum veritatem physicam. Si vero id non credo, hoc a fallacibus differunt, quod omnis fal­ I -irio qai interius intentionem loquendi, ct habendo finem ; non sunt autem aliter ad eum finem jam habent utramqiio falsitatem : moralem lax appetit fallere, sed non omnis vult fal­ profert intentionem proferendi solum materialiter utiles, nisi prout significant talem montem wMetiC quidem, quia non conformanturcum mente, lere, qui mentitur, » ot in lib. contra men­ signiilla verba ad exercendam vocem, etiamsi in loquentis, et generant in audiente talem no­ atque etiam physicam, cum id, quod affir­ dacium in tribus primis capitibus nihil de frintia liis circumstantiis auditores concipiant eum titiam : si enim solum deservirent, prout mo, nempe mea credulitas de Petro in foro, hac questione definit : quare quando alibi juiaentalis sonus materialis est, æque posset men­ tam rei loqui. Certe si hoc licet, frustra esset prohibi­ non detur a parte rei. Ex quo apparet jam, posuit in definitione animum fallendi, expli­ iserlio- tio mendacii, et perjurii : omnes enim qui dax proferre alias voces non sigificativas : quomodo perjurium illud sit in omni sensu ·cant hi auctores, id est, animum dicendi fal­ CM), nunc mentiuntur, effugere possent ejusmodi vult ergo illas, prout aptæ sunt ad generan­ completum et consummatum, non solum sum. adodendo dam talem notitiam, et per consequens di­ islentia- peccata, proferendo easdem voces quod ad quia juratur contra mentem jurantis, sed Resp. in primis non requiri ad men­ ta inter- 'eorum intentum sufficeret et excludendo recte etiam vult, quod audiens decipiatur, quia Deus affertur in testem falsitatis non dacium voluntatem fallendi, quæ habeat Senle-lii um Io- iintentionem internam loquendi. Unde se­ vel possit decipi, quantum ex vi sui responsi. end0,b· solum existimata?, sed veræ et realis falsi- pro fine intento deceptionem : qui enim anclorfi. pendi. querentur eadem omnia inconvenientia, ob Nisi forte imaginemur aliquem proferre illas tatis; nam jurans affert Deum in testem, decipit ad furandum non habet pro fine quæ mendacium est illicitum ; quod nempe voces mere propter alium finem disparatum, non tam quod Petrus sit in foro, quam deceptionem : sed furtum, ut constat. Deimpediretur commercium, et convictus hu­ v. g. ut memoriæ mandet talem phrasim; quod ipse credat Petrum esse in foro; quod inde certum videtur non requiri volun­ manus, et homo redderetur non fide dig­ in iis tamen circumstantiis, in quibus audi­ quidem falsissimum est ; ergo affertur reipsa tatem aliquam fallendi reduplicative, sed nus, et cui credi non posset : semper enim tores non possunt aliud cogitare, nisi quod Deus in testem falsitatis : quod sufficit ad sufficere voluntatem fallendi materialiter, audientes merito timerent, quod verba es­ eum eis loquatur ; quare ex virtute voraci­ omnimodam consummationem perjurii unet specificative. Nam fallere includit signi­ sent prolata sine animo significandi et lo­ tatis deberet eas voces non proferre, quæ ex dequaque completi. ficare hoc objectum, seu facere, quod au­ quendi : et quantumcumque affirmaret, se se hic ct nunc determinate, et omnino signi6 Adverto tertio, aliquos distinguere etiam diens veniat in cognitionem hujus objecti: habere animum loquendi, de his ipsis ver­ gniiicant audientibus propositionem contra Aliqui dis­ inter mentiri, ct dicere mendacium, ita ut ct rursus quod hoc sit contra meam men­ bis formidare possent, quod essent solum mentem proferentis : quare sicut peccaret tinguunt mentiri sit dicere contra mentem, sive id tem, seu contra veritatem objecti: ctpri ­ inter men­ prolata ad exercendam vocem. Virtus ergo contra religionem, si in eis circumstantiis reipsa verum, sive falsum sit : dicere autem tiri, et mum sine secundo, non sufficit ad fallen­ voracitatis, quæ obligat ad non mentiendum, proferret verba materialia blasphemiæ, vel dicere mendacium includat utrumque, nempe dicere dum. Qui autem mentitur, solum vult srope, obligat propter eadem motiva ad non pro­ perjurii, etiamsi faceret exercenda* memo­ menda­ contra mentem, et quod id, quod dicitur, quod audiens cognoscat tale objectum, non ferendas voces, quæ in iis circumstantiis ex ria· gratia, quando ea intentio nullo modo cium. falsum sit. Ita videntur sentire Magister in autem vult, quod objectum illud sit falsum, posset innotescere auditoribus; sic etiam pec­ se debeant significare determinate id solum, III, disp. XXXVIII et Bonavent. ibi. Hoc imo frequenter vellet, quod esset verum, v. Ad meodi- , quod est contra mentem proferentis : quare caret peccato mendacii absque intentione, cium tamen pertinet ad modum loquendi, et g. qui fingit se nobilem, vult, quod alii cre­ aut voluntate directa fallendi. Hic tamen non minus id esset contra veracitatem, aut distinctio illa non habet solidum fundamen­ dant ejus nobilitatem, non vult autem quod rcqnirihir etiam contra religionem, si proferretur ju­ casus metaphysicus est, et nullo modo mo­ voluotu tum, ut bene notavit Lorca disp. VII, n. 5 decipiantur, imo vellet quod non decipe­ directa, | ramentum. Vide, quæ in simili dixi tom II, ralis. quia, licet objectum sit verum, si tamen rentur : non ergo vult fallaciam secundum vel indi­ Hinc tamen oritur duplex dubium. Pri­ ti de just, el jure disp. XXIII, sect, i, n. 12, recta dicitur contra mentem, eo ipso qui ita men­ totum, quod fallacia adæquate sumpta in­ agendo de co, qui promitteret exterius abs­ mum est, an possit committi peccatum men­ An posai! decipiendi. committi titur, peccat, et non alio peccato, nisi men­ cludit, sed solum specificative et materiali­ que intentione interna promittendi, de quo dacii, vel perjurii si aliquis apud se solum peccatam dacii ; nec postest separari mentiri, a com­ ter illam notitiam, quie in his circumstan­ dixi, non minus obligari ex fidelitate ad im] sine ullo teste proferat verba significantia mendacii missione mendacii. Nec Augustinus quem tiis aliunde erit falsa, et deceptio. Denique plenda promissa, quia voracitas in promissis, contra mentem suam, vel etiam juramen­ vel perjurii ?i aliquis pro illa differentia afferunt, id dixit, sed puto, ad mendacium requiri voluntatem ali­ quæ appellatur fidelitas, obligat ad confor­ tum. Affirmat Lorea dicta disp. VII, n. 2, in apud se so­ distinxit solum inter mentiri, et dicere quam vel directam, vel saltem indirectam manda facta cum dictis externis, sicut vora­ fine, atque ideo dicit, futurum reumperjurii. lum pro­ falsum, cum possit aliquis mentiri dicendo decipiendi. Nam qui mentitur, loquitur; citas in loquendo obligat ad conformanda Ego quidem fateor, posse aliquem vere, et ferat verba io. Ventilas verba externa cum mente loquentis, ideo proprie loqui locutione externa, licet solus significan­ verum, et e contra dicere falsum absque ergo ordinat suam mentem ad alium, cui tia cetra bloqnendo sit : sic enim loquimur recitantes horas cano­ mentem ergo dixi, ad mendacium requiri volunta ­ mendacio. eam intendit communicare, ergo habet vo­ obligat nicas, loquimur, inquam, vel cum Deo, vel suam. Adverto quarto, aliquos requirere ad men­ luntatem aliquam ordinandi talem mentem Η confor­ tem directam, vel saltem indirectam fal­ Angelis, vel etiam nobismetipsis, ut lendi : quia si aliquis vellet proferre solum cum · Quidam dacium quod proferatur cum animo fallendi, tanda suam ad eum., cui loquitur : si ergo notitia, requirunt verba ex- materialiter voces illas sine animo loquendi, quando nos excitamus ad aliquid v. g. di­ seu decipiendi. Ita magister, et Bonavent. quam ordinat, est falsa, jam habet volunta­ terna cum ut se liberaret ab instantia interrogantis, vi­ ad menda­ cendo, Benedic anima mea Dominum, etc., et tem aliquam ordinandi ad alium mentem, locis citatis, Cano lib. II de locis cap. in, mente Iocium, detur fortasse non habere voluntatem direc­ sacerdos consecrans etiam sine ullo teste, qoenlis. quod proie- Bannes in præsenti q. I, art. 3, dub. I, et quam non habet, et per consequens vult, tam loquendi contra mentem, cum non habeat vere loqueretur proferens formam consecraratur quod audiens concipiat mentem suam aliter, * Gratianus in capit. Beatus dist. XXII, et vi­ cum animo ac revera est. Dixi tamen requiri volunta­ fallendi, detur colligi ex definitione mendacii, quam DE vnrnriE fidei divinæ. tionis : unde peccatum etiam hæresie potes! hebere propositum aliquid faciendi, cum exterius consummari, ct subjacere censuris, tale propositum non habeamus. Quin sicut quando aliquis solus proferret verba signifi­ possumus loqui cum Deo per voces externas cantia hæresini internam. Non tamen credo veras, licet non demus ei notitiam mentis quod possit aliquis apud se solum proferens nostræ per voces, quam ipse aliunde perfec­ voces committere peccatum mendacii. Pri­ tissime intuetur ; sic possumus per voces fal­ mo, quia veracitas, ut ab omnibus supponi­ sas mentiri Deo, licotcum effectu non persua­ tur, est pars potestativa justitia?, atque ideo deamus ei notitiam mentis nostræ contra id, semper est ad alium ; sicut fidelitas, qua· quod in mente habemus: quia conamur salintendit conformitatem verborum curn fac­ tem, quantum in nobis est, id ei persuadere. tis, non potest osse alicujus ad se ipsum, sed Quod tamen nobismetipsis persuadere non ad alium.· item etiam veracitas, quæ in­ conamur ; quia nemo sibi vult persuadere id, tendit conformitatem verborum cum mente, quod putat et tenet esse falsum. Dixi tamen, debet esse ad alium ; ergo impossibile est, non posse facile contingere tunc perjurium; Veracitas quod aliquis sibi ipsi mendax sit. Secundo, quia nolo nunc contendere, an possit aliquis esi pars po­ et a priori, quin turpitudo mendacii sumitur habere aliquando etiam eam voluntatem, testativa ex co, quod impediat commercium, et con­ qua velit persuadere sibi, si fieri posset, men­ joslitiæ. victum hominum ad invicem; qui non pos­ tem suam non esse illam, quam de facto sent mutuo sibi credere. Hinc oritur obliga­ habet, sed aliam, et ad hoc sibi per voces tio non fingendi contra mentem. Hæc autem loquatur ; quo casu, licet proprie non men­ ratio, ut constat, non procedit, si aliquis tiretur, quia mendacium, sicut ct veritas est apud se solum voces falsas proferat. Denique, ad alium, videtur tamen afferre Deum in si coram aliis proferas voces falsas, facta ta­ testem, non quidem mendacii sed falsi, quod men prius protestatione, quod per illas voces sufficeret ad peccatum perjurii contra reli­ non intendis loqui vel significare tuam men­ gionem. tem ; non peccares peccato mendacii ; eum Unde etiam posset concedi, quod possit ergo proferens voces falsas apud se solum, inveniri mendacium, atque etiam perjurium, sciat optime se nolle per eas voces signifi­ quando aliquis apud se solum ita loqueretur care suam mentem, non est, cui possit men- per voces externas falsas, ut ex intentione Mendacii tiri. Unde fit etiam, non posse facile eo casu sua dirigat voces illas ad alios sub condi­ turpitudo dari perjurium assertorium : hoc enim vide- tione, si eas audiant. Sic enim sacerdos, undteuJ"rai' fur non posse sine mendacio, cui superad­ celebrans coram uno solo, vel etiam recitans datur juramentum : si ergo non datur men­ officium divinum solus dicit, Orate fratres, dacium, nec dabitur perjurium : nec apparet Dominus vobiscum, et similia, dirigens illas facile, quomodo possit Deus afferri in testem voces, quantum est ex se , ad plures, si ad­ illius quod asseritur, quando nihil asseri­ sint, vel audire possint. Sic aliquis in loco tur, tunc autem nihil asseritur, cum nemini obscuro posset loqui cum aliis, si forte ad­ detur notitia mentis proferentis falsa, quam sint, quamvis neminem adesse videat, et quidem nemo intendit dare sibimet ipsi con­ tunc posset mendacium, et perjurium com­ tra propriam mentem, quia nemo potest sibi mittere. Sic ergo, qui solus profert voces, persuadere id quod scit, et credit esse om­ posset dirigere eas non ad se, sed ad alios nino falsum. sub conditione, si adsint, vel audiant. Ideo Hoc tamen intelligo, quando proferens dixi, requiri voluntatem saltem conditionavoces cum nemine prorsus loqui vult abso­ tam manifestandi mentem falsam aliis, ut lute, vel saltem sub conditione. Unde aliter possit esse mendacium : quare a fortiori ea­ dicendum erit in primis, quando vellet loqui dem intentio conditionata sufficeret tunc ad per illas voces falsas cum Deo, vel cum An­ peccatum perjurii. Secundum dubium circa hoc ipsum esse gelis bonis, vel malis, vel etiam cum animabus separatis. Nam licet Deum non possimus potest, an qui scit, dicta sua a nemine eredenda, peccet adhuc peccato mendacii. Hafallere, nec facere quod veniat in notitiam quia tunc nullum mentis nostræ aliter, ac est : possumus ta­ tio dubitandi esse potest, * x men ponere voces aptas ex se ad dandam ei animum fallendi habet, cum sciat a nemine id credendum ; imo fortasse ideo id dicit, talem notitiam falsam, et hoc ipsum in­ quia scit non esse credendum, non dictutendere, quantum est ex parte nostra : at­ que adeo possumus illi mentiri dicendo, nos rus, si credendum putaret : ergo nullo modo 13 scii, dici* sui a crcdcuui, peccit adhuc pec- JSiaX V DISPUTATIO IV, SECTIO II. MJ facto id fecit ; licite tamen, et Meo ataque mendacio, quod non fit, nisi illicite et rentra prohibitionem. Secundo, alii dixerunt Deum de fnctnnec iç mentiri, nec falsum dicere, nec id posee fa­ çon· de potentia ordinaria, posse tamen de · potentia absoluta, non quidem mentiri prop­ ter rationem proxime traditam, sed tamen falsum revelare. Ita Petrus de Aliaco in I, qu. n, dub. m, circa solutionem 4 rntionis, Adamus Godamus in I, dist. xiv, qu. iv. art. 2, Almainus in moralibus cap. vn,Gabr. in 111. dist. xvnr, litt. G. Catholica, et communis doctrina negat Cafltaltaet imprimis Deum unquam mentitum, vel fal- «onmiarii sum etiam asseruisse. Hanc esse de fide (1,ïctt’M· fatentur theologi omnes, quos videre poteris apud Suar. disp. HI, sect, v, nu. 6, et con­ stat sine hæresi negari non posse, cum op­ ponatur directe propositionibus de fide reve­ latis in sacra Scriptura Numer. xxin, 19. Non est Deus quasi homo, ut mentiatur, nec ut filius hominis, ut mutetur, ad Tit. i, 2. Qui non mentitur Deus, ad Rom. in, 4. Est autem Deus verax, et omnis homo mendax. Joan viif, 26. Qui misit me, verax est. Matth. xxiv, 35. Ccelum et terra transibunt, verbo autem mea SECTIO II. non transibunt. Psal. cxliv, 13. Fidelis Dent in omnibus verbis suis, et sanctus in omnibus Utrum Deus possit mentiri, vel saltem falsum operibus suis, et alibi passim. Testimonia vero SS. PP. et alia Scripturae loca indicabo con­ revelare. clusione sequenti ad probandum, nec de potentia absoluta posse Deum falsum dicere. 15 Supposita ergo differentia inter mendaNunc adverto, hæc loca non solum pron îîwpkmia cem, et falsum asserentem, probandum jam poram-5 CSt’ utriun,Iue Deo repugnare. Fuit autem bare, Deum non esse mentitum, prout men­ iDrefe- imprimis error omni blasphemia plenus ali- dacium includit peccatum, sed etiam non dixisse falsum. Ad quod ponderari possunt fwlur. quorum, qui ut sua excusarent mendacia, verba adducta ex c. xxin, 19 Numer. Non Ileum etiam mendacem facere non erubue­ runt dicentes, ipsum de facto sæpe mentitum est Deus quasi homo, ut mentiatur, etc. nam statim subjungitur. Dixit ergo, et non faciet, fuisse : ita Priscillianistæ hæretici, et Armeni, de quibus August, lib. contra mendacium locutus est, et non implebit ? Qute consequen­ tia non esset bona, si Deus sine peccato men­ cap. n, et lib. dehœresibus hæresi lxx, Guido Carmelit. lib. de hteresibus cap. xxx, Castro dacii posset falsum dicere : non bene enim adversus hœreses, verb. Deus, hæresi xm, et argueretur, Deus mentiri non potest, ergo faciet quod promisit : posset enim respon­ Valentia in præsenti qu. i, pun. 3. Ab hoc errore parum distat Robertas dere, qui sententiam illam Holchot tueretur, Hole-hot. in II, qu. n, art. 8, memb. 3, et Deum quidem non posse mentiri, posse ta­ men falsum prædicere : et promittere, atque in I, q. I, art. 8, qui fatetur, Deum non posse quidem mentiri ; posse tamen decipere, ideo ex Dei prædictione non sequi quod res ct dicere falsum : quia mendacium addit ponenda sit. Ad hoc etiam est optimus locus malitiam mortalem, quæ Deo repugnat, sicut ex prima Epist. Joan. cap. v, 10. Qui non potest Deus hominem occidere, non tamen credit Filio Dei, mendacem facit eum quia non committere homicidium, quia hoc nomine credit in testimonium, quod testificatus est significatur occisio injusta et illicita. Ita /frus de Filio suo. Quod etiam argumeutum Deus potest dicere falsum et decipere, et de inutile et vanum esset, si Deus absque men- intendit communicare aliis notitiam, quam non habet. Dicendum tamen est, reperiri, tunc verum mendacium et per consequens perjurium, si jusjurandum apponatur. Ita Lorea dicto n. 2 in fine, et ratio ex dictis esse potest, quia in eo casu ille adhuc loqüitur; ergo ordinat mentem suam falsam ad eos, quos alloquitur, et per consequens habet aliquam voluntatem, quod ii cognoscant, eam esse suam mentem. Ad hoc enim non requiritur voluntas, et intentio absoluta linis, nempe notitiæ falsæ in aliis generandœ, sed sufficit voluntas absoluta medii, nempe vocis ex se manifestativæ talis objecti falsi, et voluntas saltem conditionata finis, nempe quod alii concipiant eam esse mentem lo­ quentis. Quæ voluntas stare potest cum desiderio simul, quo optet, ne auditores id credant. Sic enim testis coactus ad testifi­ candum verum crimen sui amici, illud ma­ nifestat judici, a quo tamen desiderat id non credi. Qualis autem sit illa voluntas in lo­ quente communicandi mentem, et quomodo possit stare cum desiderio, quo optat non intclligi, videbimus postea sect. m. 2(W DE MUTI TE FIDEI DIVINÆ. dario posset testificari falsum : tunc enim, proximam fidei hanc conclusionem, et n. 4 qui non crederet Deo testilicanti, non face­ dicit, esse apertam blasphcmiam, et hæreliret Deum mendacem, sed dicentem falsum : ctim dicere, quod Deus de potentia absoluta et tamen Apostolus affirmat, quod eo ipso possit mentiri. Denique Hurtado disp. XVIH, faceret Deum mendacem ; idem constat ex sect, iv, § 14 putat, sine hœresi defendi non , verbis illis universalibus Psalmi : Fidelis posse, quod Deus de potentia absoluta possit mentiri, vel falso loqui. Ego quidem, licet cm.iv. 13. Deus in omnibus verbis suis. Si enim Deus ali­ quando decipit, quamvis tunc non esset non judicarem puniendum ut hæreticum mendax,quia sine peccato id faceret ; non formalem, qui id diceret, puto quod pro­ xime ad hærcsim accedat. tamen esset positive fidelis in verbo illo, cum non conformaret facta dictis, quod est Probatur primo ex Scriptura ad Heb. vi, proprium fidelitatis. 17. Volens Deus abundantius ostendere immo- Protahi JS Fateor quidem, in nobis posse distingui, bilitatem consilii sui interposuit jusjurandum, ” et separari, mentiri et dicere falsum etiam ut per duas res immobiles, quibus impossibile scienter, quia posset aliquis per ignorantiam est mentiri Deum, firmissimum solatium habe­ invincibilem putare, quod liceat aliquando remus, in quo loco pondero imprimis juradicere falsum ; ct tunc diceret falsum, et mentum, licet in nobis addat supra simpli­ deciperet absque peccato, et non mentiretur cem assertionem, in Deo revera solum formaliter loquendo, quia mendacii nomen addere energiam, quia jurare est afferre fortasse includit malitiam formalem, qualis Deum in testem : Deus autem non potest in illo actu non esset, sed solum materialis, loqui, quin afferat se in testem. Deinde ad­ quare posset fortasse dici mendacium mate­ verte, Paulum non solum excludere a Deo riale, et non formale ; in Deo tamen hæc mendacium de potentia ordinaria, sed etiam distinctio non habet locum : quia sicut in de potentia absoluta, nam si posset Deus Deo non possunt distingui mentiri et dicere mentiri de potentia absoluta, non habere­ falsum ratione ignorantia», sicut in nobis, qui mus firmissimam spem, quam colligit Pau­ sæpe dicimus falsum, quod cx ignorantia lus cx impossibilitate mentiendi ; possemus putamus verum absque mendacio ; quia enim formidare, an Deus utens sua potentia nimirum Deus non potest dicere falsum, absoluta promisisset nobis falso sine inten­ quod non sciat esse falsum : ita licet nos tione implendi. Deinde est optimus locus possemus aliquando dicere falsum scienter ad /lom. m, 4. Est enim Deus verax ; omnis absque culpa mendacii, quia per ignoran­ autem homo mendax, quo loco non est sermo tiam invincibilem, vel inadvertentiam non de actu, sed de potentia ; nam plures sunt adverteremus ad ejus turpitudinem et mali­ homines qui actu non mentiuntur; Deus tiam, Deus autem nec ignorare, nec obli­ autem nec actu ; nec potentia mentitur : quo visci potest illam turpitudinem, atque ideo sensu hunc locum explicat Ambr. lib. VI, hæc tria in Deo idem essent, dicere falsum, epist. xxxvii. et dicere falsum scienter, ct mentiri. Idem colligitur ex eodem Paulo II, ad 21 19 Hoc supposito dicendum est secundo, et Tim. ii, 13. Si non credimus, inquit, ille fide­ dedolentia omnxuo tenendum, Deum nec de potentia lis permanet : negare se ipsum non potest, etiam abso- etiam absoluta posse mentiri, aut falsum quasi diceret, si non permaneret fidelis, sed luta potest dicere : in hac etiam conclusione conveniunt posset non stare promissis, negaret se ipsum mentiri,aut ferc omnes theologi : et licet aliqui tradant Deus, quod tamen de potentia absoluta CfrCt eam solum ut sententiam theologicam, quos facere non potest. Unde Dionys. de divinis refert Suar, loco supra citato : alii tamen nominibus cap. vu. « Negatio, inquit, sui est gravi censura contrariam afficiunt. Valentia a veritate prolapsio : est ab eo, quod est, ubi supra, dicit, esse ad minus temerariam ; prolapsio ; Deus ab eo, quod est, prolabi Suar, dicit, esse æque certam hanc conclu­ nonpotest. » Item ad Hebr. VI, 10. Non enim sionem ac primam, quæ erat de fide : Lorea injustus Deus, ut obliviscatur operis vestri, ubi disp. IX, memb. i, n. 2 dicit contrariam esse Apostolus supponit, Deum, si negaret præmia erroneam ; quod idem dicunt Turr. disp. Ill, promissa, fore injustum, hoc est, infide­ dub. i, dicens; sine injuria fidei id dici non lem : Deus autem nec de potentia absoluta potest esse infidelis, ut constat. Possunt etiam posse, et Bannes, quem sequitur Gran. tr. 1, induci verba supra citata ex e. xxin, l‘J disp. VH, sect, i, nu. 8. Kon. disp. X, n. 5, dicit, vel esse de fide, ut ipse opinatur, vel Ntimer. Non est Deus quasi homo, ut mentio- DISPUTATIO IV, SECTIO II. lur,nec ut plias hominis, ut mutetur, Ex quibus verhis colligitur primo, si Deus mentiretnr, futurum jam ut hominem; deinde esse repugnantiam de. potentia etiam abso­ luta ut promissa non servet : quia alioquin posset responderi, adhuc spem vacillare, eum Deus saltem de potentia absoluta posset a promissis deficere, induci etiam possunt jWtlnjv verba citata Christi, t'œlum, et terra Iran' *’· sibunt, verba autem mea non transibunt : defectio autem cudi, vel terræ non esset de potentia ordinaria , sed de absoluta, ergo de hae eadem potentia negat possibilem defectum in verbis suis. Denique, afferri potest illud Joan, vin, ii. ubi Christus de diabolo dicit, cum loquitur mendacium, e.c propriis loquitur, quia mendax est, et pater ejus. Si autem Deus mentiri posset, jam Deus etiam esset pater mendacii, ct alia similia. Probatur secundo ex Patribus, qui hanc repugnantiam agnoscunt ut essentialem Probatur ®C0' ^^mnas· Μ· de incarnatione Verbi : (iPilri- « Absurdum est, inquit, Deum in suis ver­ tas. bis mentiri : non enim Deus fuisset. » Dio­ nysius verbis supra relatis dixit, negationem veritatis esse prolapsionem ab ente, ct Deum ab ente prolabi non posse. Basilius serm. de abdicatione rerum : « Hæc verba, inquit, Dei sunt, ct ideo falsa esse non pos­ sunt. » Ubi adverte Patres non solum de mendacio loqui, sed de falsitate, seu deser­ tione veritatis. Sicut etiam August, tom. IX, de symbolo in prine, in Dcoæquiparat impotentiam moriendi, ct impotentiam fal­ lendi. « Deus omnipotens est, inquit, mori non potest, falli non potest, mentiri non potest. » Et paulo post : « Nam si mori posset, non esset omnipotens, si mentiri, si fallere, si falli, si inique agere, non esset omnipotens. » Ubi ad utrumque, nempe ad mentiendum,|atquectiamad fallendum negat Deo potentiam, sicut ad moriendum, vel ad errorem concipiendum, et lib. LXXX1II, Qmestionum, q. lui, dixit, impium atque nefarium esse cogitare de Deo, quod deci­ piat : clarissime etiam Anselmus lib. 1 cur Deus homo, cap. xn. ostendit, non potuisse in Deo reperiri falsitatem, et deceptionem sine malitia. « Non enim sequitur, inquit, justum est mentiri, si Deus vult mentiri ; sed potius Deum illum non esse. Nam nequa­ quam potest velle mentiri voluntas, nisi in qua corrupta est veritas; imo quædeserendo veritatem corrupta est. » Et subdit : « Cum I pfl.fssei . jaahofoo p*"tiie* ,f’ Tom. I· 2IKI ergo dicitur : Si Dene vult mentiri, non est aliud, quam si Dene est talis natnræ, qnæ vult mentiri; et idcirco non «equitur, jnstnm esse mendacium; nisi ita intelligatnr, sicut de duobus impossibilibus dicimus : ή hoc est, illud pst: quia neque hoc, aut illud pst. » Nec dicas Anselmum loqui solum dp mendacio, prout includente malitiam, et prout sic repugnaro Deo : imo enim probat, non potuisse in Deo reperiri materiale ipsius mendacii sine malitia ct turpitudine : dicit quippe, non posse fieri justum illum actum ex eo, quod Dpiis illum velit, ergo non posse separari a turpitudine : quod rursus explicat ratio, quam affert, « quia non po­ test velle mentiri voluntas, nisi in qua corrupta est veritas, n quam veritatis cor­ ruptionem supponit repugnare divinæ vo­ luntati, quia alioquin voluntas deserendo veritatem corrupta esset : ergo ex mente Anselmi ipsa etiam corruptio veritatis Deo repugnat, et ideo repugnat mendacium. In eodem sensu loquitur Chrys. hom. I in sym­ bolum : « Creditis inquit, Dei omnipotenti, tpiia posse ipsius non potest invenire non posse ; tamen aliqua non potest, utpote falli, fallere, mentiri. » Certum est autem quod nec de potentia absoluta falli potest : ergo eodem modo non potest fallere ; quod item repetit lib. I de providentia post medium. Bernardus item serm. De omnibus sanetis : « Deus neque falli, neque fallere potest. ·> Videantur alii Patres apud Valentiam loco citato, ct apud Suar. d. sect, v, n. 7. Tertio probatur ratione, quia mendacium 23 est intrinsece malum, et ex iis quæ non probetur sunt mala (inia prohibita, sed prohibita quia "lione. mala, ut suppono ex S. Timm, et ahis infra non Wco q. CX, art. 3, adeo ut nec Deus possit in eo malum quia dispensare ; adhuc enim maneret cum sua proh«Nin decentia, et disconvenientia in ordine ad naturam rationalem ; quæ indecentia potis- bituro, quia simum oritur ex dedecore, quo natura ra- intrinsece tionalis afficitur in ordine ad humanum n,a'unl· commercium, amittendo voracitatem et auc­ toritatem, quam quisque honestus vir con­ servare debet ; unde merito mendaces viles reputantur: ex quo fit nullo casu posse mendacium honestari, ut decernitur in cap. supereo, de usuris, ubi dicitur nec pro sal­ vanda quidem vita licere mendacium: quod ipsum refert S. Clemens lib. III recognitio­ num, dictum esse a S. Petro Simoni mago. Et sane hæcratio potissimam habet locum in Deo, nam licet daremus, hominem in 44 >10 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. aliquo necessitatis casu posse mentiri nd vitandnm aliquod malum, quod alia via vitari non poterat : Deus tamen hoc titulo mentiri non posset, qftippe qui facillime posset consequi illum finem sim· mendacio. Quare Plato lih. Il de Républicain fine, cum admittat licere homini mendacium ad vi­ tandum aliquod periculum, Deo tamen id negat propter dictam rationem : quod etiam docuisse Origenem lib. VI Stroma!. refert Hieronymus lib. I contra Ruffmum. Hujus rationis vim magis examinabimus sect, se­ quenti. 24 Quarto probatur, quia infinita auctoritas in dicendo, et cui summa fides debeatur, est sane perfectio simpliciter simplex, ut patet a contrario, cum etiam inter homines habeatur pro dedecore habere talem aucto­ ritatem in dicendo, cui cum formidine credi possit : hæc autem infinita auctoritas non esset in Deo, si aliqua ratione posset mentiri, ergo. Quinto probari solet, quia si de potentia absolute posset Deus mentiri, nutaret tota fides Scriptura· : credimus enim certissime illam, quia Deus eam revelavit : quod si Deus posset falsum revelare, merito formi­ dare possem, an esset falsa : et hoc etiam si Deus reflexe diceret, se in ea nihil falsum, vel de potentia absoluta revelare : nam hæc etiam reflexio posset esse nobis suspecta propter eamdem rationem : ergo, ut nostræ fidei certitudo firma sit, ponenda est in Deo impotentia ad falsum, ut probavi disp. I. . Ex dictis infertur primo, sicut Deo reSicuî Deo pugnat de potentia absoluta mendacium, vel rcpuguHde falsitas in asserendo, ita etiam repugnare potentia mendacium, vel falsitatem in promittendo. mendacium vel falsitas in ssserend°proraH *D tendo, ipsum no» potest, quæ loca superius ponde­ ravimus : ct idem habet Dont, xxxn, 4, Deus fidelis, et absque ulla iniquitate justus, et rec­ tus : quasi infidelis, ct iniquus futurus esset si promissa non imploret. Unde merito Sua­ rez dicta sect, v, n. 10, dicit, hoc esse om­ nino de fide : et rationem optimam affert ; quia vel Deus promitteret cum animo im­ plendi, vel sine illo. Si primum ergo promi­ sit cum ignorantia circnmstantiæ novæ su­ perventura· quæ deobligaret nb observanda promissione : et hæc esset in Deo summa imperfectio : si autem nihil ignoravit, ct ad­ huc serio promisit ex animo implendi; non potest animum postea mutare : tum quia sine nova saltem causa urgente non prævisa, promissio et fides data obligat ex fide­ litate, tum etiam quia voluntas (juælihet efficax Dei debet sortiri effectum : si ergo Deus habuit semel voluntatem absolutam implendi promissum, non potest postea ha­ bere voluntatem contrariam quia prior illa voluntas efficax fraudaretur suo effectu, et quia cum omnis voluntas Dei sit æterna, ct ab æterno ; habuisset Deus ab æterno duas voluntates efficaces contrarias circa idem objectum : quod est omnino impossibile. Si vero Deus ab initio non habuit voluntatem implendi, fuit mendax : sicut qui cum jura­ mento dicit, se aliquid facturum sine animo id faciendi, est perjurus, quia affirmat cum juramento animum, quem non habet. Aliud esset, si non omnino absolute, sed sub con­ ditione saltem implicita Deus aliquid pro­ mitteret, vel comminaretur, prout comminatusest subversionem civitatis Ninivitarum, nisi tamen ipsi interim pcenitentiam egissent; quam conditionem in iis prædielionibus contineri, protestatus nobis est Deus ipse 81 vnon conformarentur postea facta cum dictis, vel promissis. Hoc etiam non Jerem. xvm, 7 dicens : Repente loquar ad­ minus constat ex Scriptura Numer. xxm, 19, versus gentem, et regnum, ut eradicem, et U'" *^e Velitate agitur : Aon est Deus, quasi destruam illud ; si autem gens illa egerit poeni­ Aonio, ut mentiatur, nec ut filius hominis, ut tentiam a peccato suo, poenitentiam agam, ct mutetur: dixit ergo, et non faciet? loculus est, ego a malo quod locutus sum facere eis. Eo­ et non implebit; Psalm, cxliv, 13, fidelis dem fere modo intelligitur prædictio facta Deus in omnibus verbis suis, et sanctus in om­ Regi Ezechiæ ab Isaia c. xxxvm. Dispone nibus operibus suis. De eadem veritate loque­ domui luce, quia morieris, et non vives. Sensus batur Christus Mattii. xxiv, 35, quando dixit: enim non erat omnino absolutus, sed solum Cœlum. et terra transibunt, verba autem mea. secundum cursum naturalem , et causas in­ non transibunt: et Paulus ad Hebr. vi, 17, feriores, ut explicat S. Thomas, I part., in illis verbis : Volens Deus abundantius osten­ quæst. x, art. 7 ad 2. Neque etiam obstat, quod afferri solet cx dere immobilitatem consilii sui, interposuit jus Gen.iv, 14, ubi Caino paventi et dicenti; jurandum, ut per duas res immobiles, quibus impossibile est mentiri Deum, etc., et II, ad Omnis igitur, qui invenerit me, occidet me : Timoth. n, ille fideli* permanet : negare se Respondit Deus, nequaquam fiet : et tamen M DISPUTATIO IV, SECTIO 111. postea vers. 23 indicatur, quod Cainus enim Petrus præcipere suo famnlo, ut dicat occisus fuerit n Lamech. Ad hoc tamen fa­ nomine suo Joanni aliquidv. gr. se ægrofarp, cile respondetur, imprimis incertum esse, licet famulus sciat ipsum bene valero, nec quod fuerit Cninus ille, quem Lamech occi­ Petrus tunc dicit famulo, aut testatur «* dit. Deinde neque Deus dixit, Cainum non ægrotare, ncc hoc vult ei persuadere, »ed occidendum, sed dixit, omnis, qui occiderit committit solum ut suo nomine dicat Joanni, Cainum septuplum punietur: et ad ejus tute­ se ægrotare. Imo nec famulus mentietur lam, et notitiam hujus comminationis: tunc dicendo, Petrus dicit tibi per me, se posuit Dominus in Cain sic/num, ut non inter­ ægrotare : hoc enim verissimum est, et fa­ ficeret eum omnis, qui invenisset eum. Videatur mulus in toto rigore loquitur tunc ex parte Turrianiis disp. Ill, dub. π in 7 objectione, domini, et dominus loquitur Joanni per suum qui varias interpretationes diversorum con­ famulum, cui tamen famulo non dixit do­ gerit. minus se ægrotare, sed ut nomine suo id 11 Infertur secundo, sicut per se ipsum Deus diceret Joanni. Sic ergo posset Deus loqui per fcwû» mentiri aut fallere non potest ; ita nec etiam alium nobis, licet ille non accepisset a Deo per alios, qui ejus nomine loquantur. Quod rem, quam proponit, sed solum mandatum proponendi. Non ergo repugnat, Deum loqui *..*men- esse etiam de tide putat Suar, «licta sect. V, falsum per alium ex eo præcise, Deuspolesl nibus loqui per voces internas tales, quas erroris, quo homo et judicet coelum esse la- positamdifcom horni- dromon imitari non possit ad decipiendum pideum, et hoc esse in mente Dei : quia ficu"alein· "perVoMs' h°minenl I sicut euim Angelus habet vocem adhuc non loqueretur, nec testificaretur internas talem ad alios Angelos, quam alii imitari Deus ; eo quod actus ille, neque ex natura tales, quae non possint, et quæ distincte manifestet, sua, neque ex institutione reprrosentaret imSnon cu^us sit ’ CU1’ deneganda est Deo talis vox, immediate Deum ordinare suam mentem possit ad et adeo Dei propria, quam dæmon imitari ad eum qui ita erraret, quro ordinatio ct rcdecipien- non possit, et quro certo manifestet et repi ro­ prrosentatio illius est de ratione essentiali dum horni- sentet, cujus sit illa vox nempe Dei : de omnis locutionis : non ergo mentiretur Deus, facto quidem imitari valet voces, quibus Deus aut falsum loqueretur infundendo ejusmodi regulariter hominibus loquitur, quro vel errorem, sive id faceret per se, sive per cau­ sunt voces externæ et sensibiles, vel si sunt sas secundas. Non tamen posset infundere solum interme, non ostendunt distincte, et illum actum erroris, quando esset talis, ut clare, cujus sint, sed ideo, qui eas interius vel ex natura sua, vel ex institutione reprro­ sentaret determinate et immediate ordina­ percipit, putat esse Dei, quia vel simul ap­ tionem mentis Dei ad accipientem notitiam paret interius imago aliqua Dei, vel Christi illam. Quid autem addat ordinatio hroc formantis illas voces internas, sicut quando video Petrum proferentem voces, credo illas mentis supra judicium illud, vel supra vo­ esse Petri, licet ipsæ voces in se id non cem : dicendum est, aliquando esse aliquid représentent ; vel intelligit ex subjecta ma­ voci intrinsecum. Nam in voce. «pia unus DISPUTATIO IV, SECTIO III. 217 Angelus loquitur altori,non est denominatio mentis, qnam Deus non hahet, ··» per con­ extrinseca, sed essentia talis vocis, quod sit sequens Deus loqueretur et affirmaret ali­ vox et locutio Angeli ; quia est ipsamet vo­ quid falsum. luntas actualis, qua Angelus loquons ordi­ Respondeo, Deum eo casu non loqui, nec nat notitiam suam de tali objecto ad Ange­ ordinare suam mentem ad alium : quando lum audientem, ut explicui in tract, de enim dicimus, locutionem exigere, vel in­ Angelis. Potest otium vox Dei interna ad cludere ordinationem mentis loquentis ad homines esse talis, ut ex sua entitate intrin­ audientem, non id intelligimiu de quacum­ seca procedat a Deo ex fine, ut homo co­ que voluntate, qua loqnens velit ab audiente gnoscat ejus mentem : quare per se ipsum quocumque modo concipi suam montem. intrinsece, et essentialiter erit vox et locutio Alioquin quando Deus infunderet alieni Dei. Aliquando vero hoc ipsum erit oxtrinhabitum metaphysica*, loqueretur illi, quia sccum in ipsa voce, quæ de se indifferens metaphysica affert notitiam etiam infinita1 pst secundum suam entitatem, ut ponatur perfectionis Dei; et per consequens scientiæ ex illa intentione manifestandi mentem, vel infinitæ Dei, quæ pertinet etiam ad infini­ non ponatur. Tales sunt voces humanæ, in tam perfectionem ; sed debet intelligi de quibus significare, et repræsentare ordina­ ordinatione mentis, quam ‘qisa vox imme­ tionem mentis est denominatio extrinseca diate et per se repræsentet, ut ibi indicavi­ ab institutione libera hominum : qua tamen mus. Quamvis ergo, qui videret judicium institutione posita, jam exigent non proferri illud erroneum in intellectu, posset arguiin talibus circumstantiis, et cum tali direc­ tive colligere Deum voluisse effectum for­ tione ad audientem, nisi ex intentione ordi­ malem illius intellectui communicari; hanc nandi mentem ad audientem. Tales etiam tamen voluntatem Dei non repræsentaret essent voces illæ formatæ ab instrumento immediate, et per se ipsum judicium erro­ artificioso, de quibus supra dicebamus, et neum, sed aliunde per consequentias posset quibus posset homo uti ad loquendum, et id colligi. Quod idem est de notitia meta­ communicandam suam mentem, et posset physica a Deo infusa circa scientiam infini­ etiam non ad hunc, sed ad alios fines eas tam Dei, quæ etiam notitia non esset lucutio ponere : quare per meram denominationem Dei propter eumdem defectum. Addo, de­ extrinsecam complerentur in ratione locu­ bere voce ita repræsentari hanc ordinatio­ tionis, nempe ex eo, quod ponerentur cum nem loquentis, ut specialiter repraesentetur, tali intentione, et ad eum finem. et non solum in communi : nam licet Deus Dices, quando Deus infunderet judicium infunderet alicui notitiam, qua cognosceret erroneum, quo homo crederet coelum esse Deum habere infinitam scientiam rerum lapideum, ct hoc esse in mente Dei, infun­ omnium ; et simul fieri ex Dei voluntate deret quidem illud ordinando mentem suam quæcumquc fiunt, adhuc ijon diceretur ad illum hominem. Quid enim est ordinare Deus loqui : quia licet in illa notitia com­ muni voluntatis Dei circa omnia quæ fiunt, mentem meam ad aliquem, nisi velle, quod includeretur etiam voluntas, qua Deus vult ille concipiat me habere tale objectum in mente : et hoc quidem sive illud revera ha­ dare hanc eamdem notitiam ; illa tamen universalitas confusa non videtur sufficere beam in mente sive non habeam : nam Angelus decipiens alium Angelum ordinaret ad locutionem, quia tunc etiam non imme­ etiam mentem suam ad illum per volunta­ diato reprœsentaret illa notitia ordinationem tem, qua vult, ut audiens concipiat se tale montis divinæ ad hominem, sed mediate, objectum habere in mente. Deus autem in­ quatenus ex illa universali posset inferri, fundens illuni actum erroris, eo ipso vult quod ha*c etiam notitia mentis Dei data sit communicari subjecto effectum formalem ex Dei voluntate : locutio autem debet, ut illius actus : idem enim est velle infundere diximus, vel ex sua natura, vel ex institu­ formam subjecto, ac velle quod subjecto tione repræsentare immediate, et per se communicetur offectus formalis talis forma1, mentem loquentis, et ordinationem talis ergo Deus volens infundere judicium illum montis ad audientem. Unde jam inferri potest primo, posse erroneum intellectui, vult quod intellectus Deum producere voces illas, quæ in arlifi- Ι«·Λ·πιηΙοι· judicet esse in mente Dei cœliun lapideum: ergo non potest Deus velle infundere tale cioso illo instrumento formarentur, medio nonnul · judicium, quin velit dare homini notitiam illo instrumento, quin per illas voces loque* DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. 49 Quid dicendum sil, quando Deus cum causa secunda vel mediacausa producit voces, vel, alia signa asa' reffir, mit deboret verum affirmare, sicut instituto ad repræsenlnndnm ordinationem offam diximus passe hominem id facere, mentis dæmonis ipsius, vol hominis qui quin loquatur : quia voces illa? taliter for­ illas specialiter profert : non ergo loquitur, mat® indifferentes sunt, ut significent men­ nec potest Deus loqui per illas nisi id spe­ tem producentis, vel non significent, quare cialiter alio modo significet, atque adeo non deficiente ordinatione propriæ montis ad erit mendax, quamvis voces ipsæ menda­ alium per illas voces, non sunt complet® in cium, vel falsitatem contineant. Quando ratione locutionis. Alitor dicendum est de vero voces non formarentur a dæmone, vel vocibus, quas Deus ipse solus immediate homine loquente, sed ab alia causa irratio­ formaret, sicut formari solent ab homine, et nali, distinguendum puto : nam si causa in iis circumstantiis, in quibus determinate illa secunda sit naturalis, et cui Deus ut ex sua institutione significant ordinationem auctor naturæ debeat concursura ad voces mentis ad audientem, quod idem est de illas formandas, Deus nec loquitur per voces scriptura, nuntio, et aliis signis similibus. illas, nec etiam loqui potest, nisi saltem Quæ quidem signa, licet non sint locutio specialiter significet, se assumere voces illas formalis, et sine qua essent locutio solum ad loquendum. Unde si esset aliquis locus materialis; sed tamen propter determinatam ita formatus a natura, ut per ingressum institutionem et repraesentationem quam aeris, vel solis, etc. vel aliter formarentur habent, obligant, ut supra diximus, ex vir­ in eo voces, Deus concurrens ad voces illas tute voracitatis, ut non usurpentur etiam concurcu generali nullo modo loquitur per materialiter, quando repraesentant objectum illas, quia illæ voces in iis circumstantiis falsum, seu contra mentem usurpantis, quia non sunt aptæ ad repræsentandam ordina­ si id liceret, perverteretur convictus, et tionem mentis Dei ad audientes. Sicut commercium humanum, ut supra explicui­ quando Deus concurrit cum psittaco ad for­ mus. Quæ ratio, cum procedat etiam in Deo, mandas voces, quas didicit, non loquitur qui multo magis debet esse summa fide di­ per illas, nec ordinat suam mentem ad au­ gnus in vocibus, et signis quæ usurpat ; dientes, sed concurrit ad effectum illum, consequens est, ut nec Deus possit ea signa sicut cum igne ad calefaciendum, et cum etiam sine intentione loquendi usurpare, sole ad illuminandum, etc. Si vero causæ quando objectum, quod ex se significant, illi non debeatur concursus Dei ad illum non esset verum. effectum, sed Deus specialiter ex se concur­ Infero secundo, ut omnino respondeatur rat, ut si cum psittaco, qui voces non didi­ difficultati proposito, cum suis confirmatio- cit, concurrat ad formandas voces signifi­ njj)lls qUj(] dicendum sit quando Deus cum cantes : credo, posse Deum loqui per voces > , . causa secunda, vel media causa producit illas, prout locutus videtur per voces for­ voces, vel alia signa falsa. Et imprimis, si matas ab asina Balaam, atque ita de facto causa secUnda sit nuntius deputatus a loquitur dæmon per voces, quas formari _ .... , . 1 Deo, ut proponat alus, quæ ab ipso accepit; facit ab homine obsesso, et locutus est per certum est, Deum loqui mediate per illum, voces formatas a serpente, ut constat ; quia afqUe ideo ex infinita sua veracitate obliga- jam tunc illa specialis motio et concursus ri ad loquendum vera etiam per nuntium, ad formandas voces illas sufficienter signi­ ut constat ex dictis. Si vero causa secunda ficare potest ordinationem mentis illius, non sit nuntius a Deo deputatus, imo sit qui ita specialiter eas format. Addo tamen, natura intellectualis, quæ de suo loquitur non videri necessarium, quod Deus formans nomine proprio v. g. quando Deus concur­ illas voces etiam specialiter, censeatur sem­ rit cum dæmone, vel homine mentiente, per velle loqui per illas : nam sicut supra certum est etiam Deum tunc non loqui per dicebamus, eum, qui specialiter moveret voces illas, ad quas concurrit, atque ideo rotam instrumenti artificiosi, ut in eo for­ non teneri ex veracitate sua ad negandum marentur aliquæ voces, non semper censeri velle loqui per illas, nec obligari ad hoc, ut concursum, quando voces significant falsum. Ratio autem ex dictis est, quia voces illæ significent veram ejus mentem, quod idem prolata; a dæmone vel homine, nullo modo est de eo, qui docet psittacum formare voces neque ex natura sua, neque ex institutione aliquas, quamvis et hic etiam possit velle aptæ sunt ad repræsentandam ordinationem loqui, et exprimere suum sensum per illas, prout faciebant illi, qui per voces avium mentis Dei in audientem, cum solum sint DISPUTATIO IV, SECTIO III. nu saltitabunt Imperatorem illis vocibus, Awe potest Dens velle determinate ejtw consen­ invictissime Cœsar : ita posset Dens formare sum liberum ad psnm carnium prohibitum, illas voces in causa inanimata, vel in hrnto i et sic de aliis. ob alios fines v. g. ad ostendendam suam Urgeri tamen potest difficultas in iis loenartem, vel potentiam, et non ad loquendum tionibus Dei, qua·, per suam entitatem in­ per illas. Dixi tamen, non semper debere trinsecam repræsentarent ordinationem Deum loqui per illas voces sic mirabiliter a mentis divinæ ad audientem, quales dixi­ se formatas ; quia aliquando, et in aliqui­ mus posse esse aliquas voces internas Dei, bus circumstantiis specialis illa motio Dei sicut etiam sunt voces Angeli loquentis ad posset sufficienter, et determinate signifi­ Angelum : has vero voces de objecto falso care audientibus locutionem Dei, et mani­ in nullo casu posset Deus per se, vel per festationem auro mentis v. g. si exprimerent alium producere. Ad hoc. tamen dici posset, personam Dei loquentis, prout dromon per has etiam voces potuisse fieri a Deo, quando voces serpentis sufficienter significabat se objectum non fuisset falsum, sed verum, loqui per illas ; et in obsessis regulariter quod sufficit ad hoc, ntin Deo sit potentia ostendit sufficienter se loqui, et non ipsum simpliciter ad illas voces, licet non possit hominem, cum respondeat interrogatus de eas conjungere cum falsitate objecti. Sed rebus propriis pertinentibus ad ipsum adhuc urgeri potest de illis vocibus internis, dromonem, et dicat, ego intravi in hoc quæ repræsentarent objectum falsum im­ corpus tali oecasione, etc. Totum enim hoc possibile v. g. esse in Deo quatuor personas. pendet ex circumstantiis specialibus quæ De his itaque fatendum est, non esse in possunt determinare voces ad significandam Deo potentiam simpliciter et absolute ad talem ordinationem mentis illius, qui spe­ illas ponendas : neqne in hoc est inconve­ cialiter concurrit ad tales voces formandas. niens, quia in Deo non est potentia ulla ad Et hæc dicta sint pro solutione illius secun- creandam chimæram, vel aliquid aliud im­ plicans contradictionem, quales essent voces dro objectionis propositæ de actu erroris, quem Deus infundere potest. illæ, ipia? repræsentarent essentialiter objec­ 50 Tertio principaliter objicitur, quia si Deus tum falsum, et aliunde essent essentialiter Objectio non posset mentiri, vel loqui falsum, non voces Dei summe veracis id testificantis : in ni' esset omnipotens : daretur enim aliquod quo conceptu non minus, quam in chimæra, ens finitum quod Deus non posset produ­ involvuntur duo contradictoria. cere, nempe voces significantes falsum, quæ Quarto objicitur, quia adhuc, postquam 52 quidem sunt aliquod ens reale possibile, et Deus revelavit se aliquid facturum, manet objectio fv. tamen improducibile a Deo. Ad hoc bene in Deo potentia ad faciendum contrarium, respondet Hurtado dicta disp. XVIII. §. 65. ergo potest non sequi effectus revelatus, et GG. nullum esse ens creabile, quod Deus quo non secuto, revelatio erit falsa. Respondetur facile, in Dpo manere poten53 ponere non possit saltem concursu generali et materialiter, prout sunt a Deo actiones tiam simpliciter ad faciendum contrarium, peccaminosæ nostræ. Deinde tota substantia neque eam potentiam amitti ; non tamen illius vocis potuit poni a solo Deo, si vel vox manere potentiam, imo nec unquam fuisse in Deo ad conjungendum oppositum cum illa non esset imposita ad significandum, revelatione semel facta; esset enim potentia vel esset imposita ad aliud significandum ; vel si hoc objectum non esset falsum, sed ad conjungenda duo contradictoria. Sicut verum ; vel si Deus protestetur, se non velle Deus revelans aliquid habet potentiam ad loqui per illas voces, sed producere eas ma­ non revelandum hoc, sed oppositum, quam terialiter. Quod autem Deus non possit pro­ potentiam nunquam perdit ; non tamen po­ ducere se solo eas voces, quando in his cir­ test conjungere negationem revelationis cumstantiis determinate significarent Deum cum revelatione. Advertit autem bene Hur­ loquentem per illas, et objectum esse fal­ tado ubi supra §. 71, etiamsi in Deo esset sum, non est inconveniens ; quia aliqua mutabilitas consilii, et posset ex suppositio­ entium complexa sunt, quæ Deus ponere ne, quod semel efficaciter, et absolute non potest, nempe revelationem de vita decrevit aliquid facere, mutare adhuc Petri duratura per totum diem crastinum, postea consilium, et velle contrarium, ad­ et mortem crastinam Petri. Item posita in huc non sequi per locum intrinsecum, quod petro advertentia ad prohibitionem, non posset Deus revelare falsum : quia adhuc HE VIRTUTE IIDEI DI VI V E. no retineret scienlinm infallibilem futurorum : 6 DISPUTATIO IV, SECTIO V. nem possint, nisi ex ipsis vocibus externis, colligere. Quare esset etiam contra religio­ nem, si aliquis loquens cum restrictione illa pure mentali adderet jusjurandum, quia jam ex vi vocum externarum adduceretur Deus in testem rei falsœ, quod non minus a religione prohibetur. 87 Hoc supposito, restat quæstio solum de Anipbibo- amphibologia, seu verbis illis ambiguis, quæ logiis, possunt de se duos sensus habere, alterum atooibu»" in quo ab auditoribus accipiuntur, Doliliceal alterum verum, quem loquens significare intendit. De qua rursus supponendum est primo, in aliquibus casibus esse procul du­ bio obligationem abstinendi ah ejusmodi æquivocationibus, et usurpandi verba in eo sensu, in quo ab auditoribus accipiuntur. Primo, quando ex illo errore auditores in aliquod grave incommodum inciderent. Qaibus in Quæ obligatio erit etiam ex virtute fidei, ojjbns vej religionis, quando error quem concipcta ■! ib ren*’cssct con,ra Sicut quando etiam t;jivoca- esset contra justitiam, vel castitatem, aut tionibus. alias virtutes, usus ille amphibologiæ esset saltem indirecte contra eas virtutes. Se­ cundo, quando ex ratione officii tenemur aliquem instruere, ct docere vera, ne erret: ct magis, si pretio, vel stipendio accepto ad id tenemur. Tertio, quando contractus one­ rosos , et mutuos celebramus ; debemus enim ex justitia verba ad mentem contra­ hentis proferre, ne eum decipiamus. Quarto, Quando judici, vel prælato legitime interroganti jubemur respondere ; debemus enim in sensu interrogantis respondere, vel certe in sensu, quo interrogare deberet. Secundo, supponendum est non posse 68 Amphibo- excusari a vitio, et peccato saltem levi, iis loglie amphibologiis, et captiosis æquivocationibus ibsquc ulla tmulcns, absque ulla causa uti, in quo omnes conve­ non niunt, quos affert, et sequitur Sanch. dicto acuMlur cap. vi. Quia, licet illud non sit mendacium, peccato aliquod tamen detrimentum affert communi a'tem Jovi. convictui, et colloquiis humanis, et aliquo modo derogat humante fidei, cum non sem­ per auditores possint ita cauti esse, ut om­ nes æquivocationes cavere possint. Addit Kon. n. 44. semper inferri damnum aliquod proximo, nempe errorem, seu judicium falsum, quod concipit propter verba male intellecta. Qualis autem causa sufficiat ad excusandam hanc culpam, Sanch. n. 19. dicit sufficere, quoties occulatio veritatis necessaria, vel utilis est ad salutem animæ, vel corporis, honorem, vel res familiares TOM. I. 225 tuendas, vel ad quemlibet alium virtutis actum, ita ut veritatis occultatio censeatur tunc expediens, ac studiosa, etc. n. 22. cum Soto dicit, excusari a culpa, quando in jocis et ridiculis fieret, quia honesta recreatio id redderet licitum, quod tamen merito intelligit, quando juramentum non adjungitur : ad hoc enim gravior causa requireretur propter divini nominis reverentiam, quam­ vis non censeat esse peccatum mortale amphibologiam juramento confirmare etiam sine causa. His suppositis, communis et vera senten­ 0!) tia affirmat licitum esse hominibus his am- Ampbibopliibologiis, et æquivocationibus ex causa logiis et uti, ut cum aliis, quos afferunt, docent San­ æqtiivocationibuî chez ibi. n. 18, et Coninch. n. 35 ct n. 48 ex causa uti quia in rigore tunc non mentiris, sed profers licet. verba in sensu vero, quem ex sua institu­ tione recipiunt. Quod autem audiens ea verba in alio sensu accipiat, non provenit ex te, ut ex causa, licet occasionem dederis exceptioni, quam non teneris vitare cum incommodo tuo proportionato, præsertim eum damnum illud proximi adeo sit leve, et absque alio præjudicio. Dices, ex his etiam æquivocationibus sequi incommoda contra humanum commercium et fidem humanam, propter quæ diximus mendacium esse semper illicitum etiam ex causa gravissima : nam æque decipiuntur ct faUuntur auditores, ac si loquens mentire­ tur. Respondetur, hoc incommodum non sequi per se ex æqui vocatione, sed per acci­ dens : per se autem sequitur ex ignorantia auditoris, qui negligenter sensum verborum examinavit, et noluit vexari in eo pene­ trando, et inteUigendo. Loquens autem sa­ tisfacit conformando verba externa cum sua mente, nec tenetur partes etiam auditoris suscipere, vel ita clarum ct digestum verbo­ rum sensum illi porrigere, ut nihil ei labo­ ris supersit ad inteUigendam mentem lo­ quentis. Alioquin deberet, quilatineloquitur, voces clarissimas seligere, et formulas lo­ quendi minus peregrinas, ne forte obscuri­ tate sermonis daret occasionem auditori­ bus, vel lectoribus aliquid aliud diversum in suis verbis inteUigendi. Sibi itaque imputare debet, vel suæ ignorantia.*, aut pigritia?, quod cito ct leviter, verborum vi non ponderata assensum præbuerit. Satis enim est ad com­ mercium humanum, si nemo contra men­ tem verba proferat, neque etiam verbis æquivocis ab auditore non intdligendis in 15 3Î6 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. sensu loquentis, sino causa utatur, quamvis sum. Hoc tamen ipsum, ct hunc finem pro­ causa justa intercedente, possit uti audito­ ximum ordinat ad occultandum verum sen­ rum ignavia et inscitia ad occultandam juste, sum , tanquam ad finem ultimum. Vult veritatem, quam manifestare non tenetur. itaque ponere has voces proxime, ut possint, -, Hinc tamen oritur difficultas, quomodo quantum est de se, manifestare verum sen­ Amphibo- fieri possit, ut in prædicto casu loqnens in­ sum, et illum aliunde non percipiens, non tendat verum sensum in verbis ambiguis, decipiatur a loquente mentiente, sed a se fions M cum reipsa verba illa usurpet ad occultan­ ipso non accipiente verba in eo sensu, sed causa, quo­ dam veritatem. Id enim unusquisque inten­ in alio, atque ita possit loquens ejus inter­ modo intendat dit in suis actionibus, quod habet pro fine : rogationem effingere. Vult ergo loquens ab­ verum son- qui autem usurpat verba ambigua , ideo solute et efficaciter, et intendit proxime sum in verba illa seligit et profert, quia utilia sunt manifestationem activam, ut ita dicam, hoc bigois. ad occultandam veritatem quam in mente est, ponere signa externa, quæ possint ex se habet : non sunt autem utilia ad cum finem, manifestareverum sensum, etad hunc finem nisi quatenus generant alium sensum diver­ proxime voces profert: non tamen vult effi­ sum in audiente: hunc ergo alium sensum caciter manifestationem passivam, hoc est, videtur loquens intendere significare, ct non quod audiens veniat reipsa in notitiam veri illum quem habet in mento: quomodo enim sensus, quæ voluntas, non requiritur ad vult significaro id, quod non vult venire in loquendum, sed sufficit voluntas manifes­ mentem audientis, sed omnino eum latere? tandi active, quæ potest consistere cum Repugnat ergo, quod utens æquivocationc desiderio ct intentione ulteriori, ut non ad decipiendum, vel saltem ad occultan­ percipiatur verus sensus. Sic enim Deus con­ dam veritatem velit significare verum sen­ cursum offerens in actu primo voluntati sum, et per consequens, quod loquatur creatæ liberæ, habet pro fine proximo,quod verum. homo possit libere elicere utrumque actum. 72 Respondeo, requiri quidem voluntatem ali­ Hoc autem ipsum ultimo refert ad alium quam manifestandi mentem veram, vel falsam finem, ut scilicet homo eliciat actum bonum in loquente, ut supra diximus : hanc tamen potens elicere actum malum, quem desiderat voluntatem non debere esse do manifesta­ nullo modo elici ab homine, licet ut cum tione, tanquam de fine ultimo intento, neque libere omittat, atque ita mercatur, necesse etiam debere semper esse voluntatem omnino sit quod homo possit non elicere actum bo­ efficacem, sufficit ergo, quod sit voluntas num, et ad hunc finem ultimo detur poten­ manifestationis, tanquam finis proximi, ct tia ad actum malum. Sic etiam qui æquivoce quod loquens velit, non quidem manifesta­ loquitur, intendit ultimo occultare suam tionem completam omnino absolute et effi­ mentem sine mendacio per verba æquivoca; caciter, sed solum potentiam, seu causam ad quem finem necesse est, quod velit signi­ illius. Quam voluntatem ille etiam, qui lo­ ficare verum sensum per verba illa, hoc est, quitur æquivoce, habere debet : nam licet ponere illa verba proxime ad hoc, ut pos­ ultimo desideret, quod audiens non perci­ sint quantum est ex se, manifestareverum piat veram mentem, et verum sensum ver­ sensum, et ideo ea ponere, quia possunt borum quem intendit significare, sed alium verum illum sensum manifestare. diversum, atque ideo non velit manifesta­ Dixi tamen,non debere semper in loquente tionem passivam, hoc est, quod audiens esse voluntatem efficacem de manifestatione veniat in notitiam suæ mentis, quam per passiva, qua velit, quantum est cx se, quod voces significat : vult tamen manifestatio­ audiens veniat in cognitionem suæ mentis, nem activam, hoc est, ponere verba, quæ de quam vult significaro : quia non nego, ejus­ sc possunt manifestare verum sensum, et modi voluntatem efficacem manifestandi ponere ea proxime ad hunc finem, ut quan­ suam mentem veram vel falsam, et quod tum est cx verbis, possit audiens percipere audiens veniat in ejus cognitionem, reperiri verum sensum , et hæc voluntas et intentio in Angelis ; quoties ad invicem loquuntur, proxima est, a qua dicitur loquens signifi­ ut dixi, in tract, de Angelis. Ratio autem care velle talem sensum verum, quia volun­ differentiæ quoad hoc inter Angelos, et homi­ tate proxima vult ponere verba ad hunc nes ca est, quod homines uti possunt in suis finem proximum, ut possint, quantum ex colloquiis vocibus æquivocis, quæ de se in­ differentes sint ex sua institutione ad signi­ ipsis est. manifestare audienti verum sen­ DISPUTATIO IV, SECTIO V. ilcandum hoc, vel illud: (piare pendet ex saltem impropna potest intervenire v. g. si Involuntate loquentis, quod ordinentur ad hoc Michael loquatur Gabrieli exptttando olijcc- ‘t rvenirs ρτ,οη» potius quam illud significandum : quæ ordi­ tum in ordine ad voces humanas, et dicat, . in cnllnquto natio potest esse voluntas inefficax reprae­ hinno qui appellatur Peina est in foro : cum Angelico. sentationis passivæ, et efficax solum reprae­ enim sint multi homines qui vocentur eo sentationis activæ, ut explicuimus, quia nomine, posset Gabriel intelligere de aliquo potest poni vox significativa ordinata ad hoc alio, qui non sit ille, qui est in foro. Ea ta­ objectum significandum a loquente, et tamen men non esset propria æquivocatio, sed audiens non venire de facto in ejus objecti locutio universalis disjuncta, quam Gabriel notitiam, sed alterius. At vero Angeli ad falso putat verificari in hoc particulari, cum invicem loquentes non possunt loqui cum non verificetur in eo, sed in alio. Ct si dicas, propria æquivocatione, nec usurpare voces homo quidam est in foro, et audientes falso æqnivoeas, quia voces Angelicae, ut in eo putent illum esse Petrum, cum non sit Petractatu dixi, sunt actus voluntatis quibus trus, sed Joannes : tu tamen non ea locutus mentem suam veram, vel falsam ordinant cum æquivocatione propria, sed significasti, ad audientem : quæ voluntas non potest esse unum ex hominibus esse in foro Petrum, vel æquivoca, sed est determinata ex sua essen­ Joannem, etc. ct hoc ipsum audientes intel­ tia ad tale objectum. Dicit v. g. Michael lexerunt ipsi : tamen ex. illa propositione Gabrieli, Petrum esse in foro ; ad quod non disjunctiva male intulerunt, esse Petrum, utitur voce Petrus, quæ potest esse æqui­ cum id tamen non dixeris, nec verba id voca, sed habet voluntatem, qua vult, quan­ possent significare. Ita Michael in casuprætum est de se, quod Gabriel cognoscat, se dicto, et ejus vox solum significat, unum ex judicare quod ille talis homo est præsens in iis hominibus, qui vocantur eo nomine, tali loco, ad quæ omnia distinctissime, et Petri, esse in foro ; qui sensus solus est, sine æquivocatione fertur voluntas illa, quæ quem Michael intendit, et quem Gabriel percipit : ipse tamen Gabriel postea male est ipsa vox Michaelis : nam posita illa vo­ luntate, statim Gabriel per speciem denuo infert ex illa disjunctiva, illum, qui est in foro, esse talem hominem : quæ deceptio acceptam eam voluntatem percipit, et in ea, tamquam in signo instrumental! naturali non provenit ex æquivocatione propria Micognoscit, Michaelem habere tale judicium chaelis, sed ex mala applicatione, qua depræsentia talis hominis in tali loco: in Gabriel illud dictum universale applicat ad quo tamen posset Gabriel falli ; quia posset tale individuum determinate. .Equivocatio Michael relictus suæ naturæ habere illam autem propria tunc solum datur, quando voluntatem sine tali judicio, et mentiri. vox ex se apta est ad significandum deter­ minate hunc hominem v. g. et mentem de­ Cum ergo ea voluntas habeat essentialiter terminatam loquentis de illo : nam vox pro objecto mentem Michaelis detali objecto, Petrus apud homines ex sc instituta est ad non potest percipi ea voluntas, quæ est vox loquendum de hoc individuo, non sub dis­ Michaelis, a Gabriele, quin percipiat men­ tem, quam Michael significat et ordinat ad junctione, sed omnino determinate : quæ Gabrielem, nec potest unam mentem pro æquivocatio in locutione unius Angeli ad alia concipere : quia non est indifferens vo­ ahum esse non potest ; quia non loqui­ luntas illa ad duas mentes diversas Michaelis tur per voces sensibiles, sed per voluntatem significandas : ac per consequens non potest manifestandi suam mentem circa objectum, quod vel determinate, vel disjunctim expli­ Michael ponere illam vocem, seu illam vo­ luntatem, et nolle, quod inteUigatur a cat, quale sit reipsa, propter ordinem essen­ Gabriele mens illa, ad quam communican­ tialem ; quem habet ad ipsum. dam ordinatur ex natura sua talis voluntas : Hoc ergo supposito circa æquivocationem, 75 prout in hominibus fieri potest, quorum et amphihologiam in locutione humana, Deus pofesl voces ex sc indifferentes sunt, et significant dicendum est, Deum etiam eodem modo, cx cnusi licet non possit uti restrictione pura men­ uti verbis ad placitum, ct determinantur etiam ab in­ tentione proferentis ad hoc potius quam tali, quando uobis loquitur, sicut nec homi­ ambigu ix nes licite possunt; posse tamen uti ex causa illud significandum. Adverte tamen, me non excludere a collo­ amphibologie, et verbis ambiguis, et ali­ ■Rjaivoca- quio Angelico omnem æquivocationem, sed quando etiam ex fine occultandi aliquid, vel liûimsolum propriam: aliqua enim æquivocatio ob alias causas justas v. g. ne doctrina sacra DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. vilcscat,si ejus sensus apud imperitos etiam et tanta motiva ad id credendum, ut non obvius sit ; obscuritas quippe ipsa, aliquando possimus prudenter de hoc dubitare; ct majestatem et auctoritatem conciliat : allicit quidem plura motiva habemus ad creden­ etiam, et excitat ad attentius inquirendum dum, non latore æqu i vocationem in verbis sensum verum : celantur infidelibus sacra­ illis, Christus tertia die resurrexit a mortuis, tiora fidei mysteria. Piwdicuntur etiam quam ad credibilitatem de revelatione di­ futura, ita ut interim non perfecte pateant, vina, nempe quod ea sint ex Dei revelatione. Verbi et postea eventus ipse doceat de veritate Sicut ergo possumus firmissime credere, iijolroci tnne eicopraedictionis. Denique sustinetur melius de­ illam esse revelationem Dei, quia stantibus sanhmen· bita snbordinatio, ct recursus ad prælatos tot motivis credibililatis non possumus de dicio et doctores Ecclesiæ pro vero sensu investi­ hoc prudenter dubitaro, aut formidare: ita qoando vere gando, quod non fieret, si omnia æque om­ facilius possumus firmissime credere, in illis funi æçolnibus obvia et clara fuissent. Nec periculum verbis non latere alium sensum obscurum vita. etiam est deceptionis, aut erroris ex ipsa diversum ab eo, quem præ se ferunt, qui ambiguitate et obscuritate, cum reliquerit certe si subessct, Deus nobis fuisset erroris nobis Deus regulam infallibilem visibilem, causa, cum iis verbis nobis locutus fuit, in nempe Ecclesiam, cujus est verum divini quibus nemo potuit alium sensum invenire, verbi sensum a falso discernere. vel prudenter suspicari. Imo difficile excu­ Dicet aliquis, si Deus uti potest æquivo- saretur Deus a mendacio, vel falsitate : 76 Ncc inde catione, reddi dubiam omnem fidem no­ Verba enim œquivoca tunc excusant a men­ sequitur stram, nam sicut supra dicebamus, formi­ dacio , quando vere sunt œquivoca : sunt reddi dare nos posse semper in fidei assensu, si autem œquivoca tunc solum, quando apud dubiam fidem Deus posset falsum revelare etiam de homines habere possunt duplicem significa­ nostram. potentia absoluta : ita possemus semper tionem : utraque vero debet esse significatio formidare, an Deus æquivocatione aliqua humana, id est, quæ possit hominibus de­ licita usus fuerit in iis quæ revelavit, ita ut servire, et ab iis aliquo modo percipi : alio­ sensus revelationis alius sit ab eo, quem nos quin non apparet, quomodo sit significatio concipimus. Unde consequenter nutaret spes humana, quæ non potest homines in objecti nostra, quæ iu divinæ promissionis infallibi- notitiam deducere. Sicut ergo prudenter litate et stabilitate fundatur. Respondetur, credimus firmissime, hæc esse Dei verba, negando sequelam ; quia licet possit Deus quia cum talibus et tantis motivis Deus cum causa uti verbis ambiguis ; non tamen fuisset nobis causa erroris, si revelatio adul­ ita obscuris, ut eorum sensum verum nemo terina pro divina nobis proposita fuisset : possit assequi, aut conjicere aliquem alium ita facilius possumus firmissime credere, in sensum abstrusum subesse diversum a sensu his verbis nullum alium latere sensum, qui obvio, quem verba præ se ferant. Alioquin, ut certe si lateret, Deus nos decepisset utendo bene notavit Coninch. ubi supra n .64. Deus verbis, in quibus moralitcr non potuimus ipse esset nobis causa erroris : cum cx uno alium sensum contrarium deprehendere. capite exigat a nobis fidem firmissimam suis SECTION VI. verbis et promissis, et ex alio ita loqueretur, ut sensus verborum omnibus obvius, et in Utrum fides aliunde possit generare assensum quo ab omnibus verba intelliguntur, falsus sit, sensus autem verus ita obscurus, ut falsum, circa revelationem apparentem. moraliter non possimus eum assequi. De facto itaque merito non formidamus in re­ Vidimus, non posse Deum mentiri, aut 11 bus fidei : quia sicut non habemus eviden­ fallere, atque adeo cx hoc capite non posse tiam de revelatione, aut quod Deus loqua­ ullo modo subesse fidei falsum. Nunc viden­ tur, et tamen firmissime credimus Deum dum restat, an ex alio capite possit elici a fide assensus falsus. Quod duplici potissi­ revelare et loqui ; quia ad hoc sufficiunt ea motiva, quæ faciunt evidenter credibile, mum modo contingere posset. Primo. Licet Deus non possit falsum revelare, posset quod Deus loquatur, et quod de hoc non tamen nobis proponi aliqua ut revelatio Dei possimus prudenter dubitare ; ita dato, quod non habeamus evidentiam omnimodam de taliter, ut obligaremur ad illam credendam, sensu verborum, et quod in eis non sit am­ licet revera non esset Dei revelatio, et tunc videtur quod fides saltem per accidens elibiguitas et æquivocatio : habemus tamen tot, DISPUTATIO IV, SECTIO VI. ceret assensum falsum : sicut aliquando proponitur nobis adoranda hostia non con­ secrata : ita tamen ut non habeamus funda­ mentum morale ad dubitandum, ct per consequens tenemur eam adorare. Secundo. Posset fides mediate saltem concurrere ad assensum falsum, quando ex una proposi­ tione revelata de fide , et alia præmissa na­ turali falsa, quam putamus veram, inferimus conclusionem falsam, ad quam conclusionem videtur fides saltem partialiter concurrere, cum conclusio falsa inferatur partialiter ex præmissa de fide. Nunc videndum est, an in iis casibus possit fides saltem per accidens concurrere ad assensum falsum. De primo dicemus hac sectione. De secundo sectione sequenti. •g Quod vero attinet ad primum, quæstionem An flda hanc, an fides infusa possit ferri ad revela‘n[“f . tionem Dei existimatam veram, et solum Ksiit rem . ’ . idreve- apparentem, tractat latius Suarez in præliilonem senti disp. Ill, sect. χπι. Hurt. disp. XIX et Dti «uti- Coninch, disp. χ duh. IV. Omnes autem id miutn r wnm el ncoant> quos prædicti auctores late congeriomap- runt et referunt. Quæ sententia potissime prentem. suadetur ex Scriptura, et Patribus semper fidem certam appellantibus : Secundæ ad Timoth. i, 12. Scio cui credidi, et certus sum, etc. Act. xxvi, quoniam secundum certissimam sectam nostræ religionis, etc. Trident, sess. VI c. ix. « Cum nullus scire valeat certitudine fidei, cui non potest subesse falsum, » etc. Basil, in moralibus regula LXXX, cap. xxi. « Fidei enim est certissima animi expletio de divinorum veritati· verborum. » Chrysost. hom. xxi in c. xi ad Hebr. « Fides dici non potest, nisi cum circa ea, quæ non videntur, certitudinem quis habuerit amplius quam circa ea quæ videntur. » Ber. ep. cxc « fides enim non est opinio, sed in veritate certa subsistit. » Et alii passim, ex quibus colli­ gitur, omnem actum fidei esse cognitionem certam : ex quo fit a fortiori, esse semper veram : quia certitudo est firma adhæsio in­ tellectus assentientis, et necessaria connexio ipsius assensus cum veritate, ut docui in fibris de anima. Si autem actus, quo credo Christum natum, non haberet hanc necessa­ riam connexionem, sed contingentem cum veritate, maneretque idem assensus fidei, licet Deus hoc non revelasset, sed ex magis­ trorum doctrina ego crederem esse a Deo revelatum, dicendum esset hunc assensum de facto esse quidem verum, non tamen certum, cum potuisset idem existere falsus : ,y, ergo si omnis actus fidei est certus faten­ dum est, repugnare elici a fide assensum circa revelationem apparenter propositam. Rationes pro hac sententia certissima ali79 quæ afferuntur minus efficaces. Aliqui probant primo, quia actus non potest e*«e sine suo objecto proprio ; objectum autem fidei eftksee·. divinæ est revelatio divina : ergo sine reve­ latione divina, non potest intelligi actus fidei divinæ. Revelatio autem solum existimata non est revelatio divina : ergo illa non po­ test terminare actum fidei divinæ. Confir­ mat Pater Coninch. ut supra nu. 74. Quia si Petrus aliquid mild dicat, et ego putarem, eum esse Joannem, cujus auctoritas magna apud me est, et ideo illud crederem : puta­ rem quidem me credere Joanni; non tamen ei crederem, cum ipse nihil milii dicat, sed Petro : ergo etiam, qui credit ex revelatione putata Dei, non credit Deo, atque ideo ille non est actus fidei, qua soli Deo credimus. Hæc tamen ratio, et exemplum fidei bu39 manæ, quo utitur, retorqueri potest contra ipsum: quia imo in eo casu habitus lidei erga Joannem concurrit ad assensum : unde experior eamdem facilitatem in eo assensu, quam in aliis, quibus credo Joanni : nullam autem facilitatem, vel habitum habeo fidei erga Petrum : ergo idem habitus, qui incli­ nat ad credendum Joanni, elicit illum as­ sensum. Unde idem dicendum videretur de assensu fidei erga Deum, quod habitus fidei erga Deum possit elicere assensum, quando puto esse revelationem Dei. Neque ille actus habet aliud objectum formale diversum : habet enim pro motivo revelationem Dei, quæ licet non extiterit, a me tamen conci­ pitur revelatio sola Dei, quæ eadem esset, si revelatio illa exstitisset, prout existere po­ tuit, si objectum verum fuisset, prout esse potuit : quare nihil milii nunc objicitur ex parte motivi, quod non objiceretur idem, si revelatio vere exstitisset ; non ergo differt hic assensus ex parte motivi ab assensu, qui fuisset; si Deus illud objectum vere revelasset. Et quidem eamdem facilitatem experi­ retur, qui id crederet, quam in credendis aliis mysteriis veris a Deo revelatis : «piare ex hoc capite magis augeretur identitas ha­ bitus ad credendas veras, vel falsas revela­ tiones apparentes. Pater Suarez plus nimio videtur se hac 3t difficultate urgere loco citato, et n. 5 et seqq. refert, et impuguat plures rationes, seu so­ lutiones , ciu' rusticus, qui invincibiliter HE VIRTUTE IIDEI DI VI V E. no retineret scientiam infallibilem futurorum : 6 225 DISPUTATIO IV, SECTIO V. nem possint, nisi ex ipsis vocibus externis, colligere. Quare esset etiam contra religio­ nem, si aliquis loquens cum restrictione illa pure mentali adderet jusjurandum, quia jam ex vi vocum externarum adduceretur Deus in testem rei falsœ, quod non minus a religione prohibetur. 87 Hoc supposito, restat quæstio solum de Anipbibo- amphibologia, seu verbis illis ambiguis, quæ logiis, possunt de se duos sensus habere, alterum atooibu»" in quo ab auditoribus accipiuntur, Doliliceal alterum verum, quem loquens significare intendit. De qua rursus supponendum est primo, in aliquibus casibus esse procul du­ bio obligationem abstinendi ah ejusmodi æquivocationibus, et usurpandi verba in eo sensu, in quo ab auditoribus accipiuntur. Primo, quando ex illo errore auditores in aliquod grave incommodum inciderent. Qaibus in Quæ obligatio erit etiam ex virtute fidei, ojjbns vej religionis, quando error quem concipcta ■! ib ren*’cssct con,ra Sicut quando etiam t;jivoca- esset contra justitiam, vel castitatem, aut tionibus. alias virtutes, usus ille amphibologiæ esset saltem indirecte contra eas virtutes. Se­ cundo, quando ex ratione officii tenemur aliquem instruere, ct docere vera, ne erret: ct magis, si pretio, vel stipendio accepto ad id tenemur. Tertio, quando contractus one­ rosos , et mutuos celebramus ; debemus enim ex justitia verba ad mentem contra­ hentis proferre, ne eum decipiamus. Quarto, Quando judici, vel prælato legitime interroganti jubemur respondere ; debemus enim in sensu interrogantis respondere, vel certe in sensu, quo interrogare deberet. Secundo, supponendum est non posse 68 Amphibo- excusari a vitio, et peccato saltem levi, iis loglie amphibologiis, et captiosis æquivocationibus ibsquc ulla tmulcns, absque ulla causa uti, in quo omnes conve­ non niunt, quos affert, et sequitur Sanch. dicto acuMlur cap. vi. Quia, licet illud non sit mendacium, peccato aliquod tamen detrimentum affert communi a'tem Jovi. convictui, et colloquiis humanis, et aliquo modo derogat humante fidei, cum non sem­ per auditores possint ita cauti esse, ut om­ nes æquivocationes cavere possint. Addit Kon. n. 44. semper inferri damnum aliquod proximo, nempe errorem, seu judicium falsum, quod concipit propter verba male intellecta. Qualis autem causa sufficiat ad excusandam hanc culpam, Sanch. n. 19. dicit sufficere, quoties occulatio veritatis necessaria, vel utilis est ad salutem animæ, vel corporis, honorem, vel res familiares TOM. I. tuendas, vel ad quemlibet alium virtutis actum, ita ut veritatis occultatio censeatur tunc expediens, ac studiosa, etc. n. 22. cum Soto dicit, excusari a culpa, quando in jocis et ridiculis fieret, quia honesta recreatio id redderet licitum, quod tamen merito intelligit, quando juramentum non adjungitur : ad hoc enim gravior causa requireretur propter divini nominis reverentiam, quam­ vis non censeat esse peccatum mortale amphibologiam juramento confirmare etiam sine causa. His suppositis, communis et vera senten­ 0!) tia affirmat licitum esse hominibus his am- Ampbibopliibologiis, et æquivocationibus ex causa logiis et uti, ut cum aliis, quos afferunt, docent San­ æqtiivocationibuî chez ibi. n. 18, et Coninch. n. 35 ct n. 48 ex causa uti quia in rigore tunc non mentiris, sed profers licet. verba in sensu vero, quem ex sua institu­ tione recipiunt. Quod autem audiens ea verba in alio sensu accipiat, non provenit ex te, ut ex causa, licet occasionem dederis exceptioni, quam non teneris vitare cum incommodo tuo proportionato, præsertim eum damnum illud proximi adeo sit leve, et absque alio præjudicio. Dices, ex his etiam æquivocationibus sequi incommoda contra humanum commercium et fidem humanam, propter quæ diximus mendacium esse semper illicitum etiam ex causa gravissima : nam æque decipiuntur ct faUuntur auditores, ac si loquens mentire­ tur. Respondetur, hoc incommodum non sequi per se ex æquivocatione, sed per acci­ dens : per se autem sequitur ex ignorantia auditoris, qui negligenter sensum verborum examinavit, et noluit vexari in eo pene­ trando, et inteUigendo. Loquens autem sa­ tisfacit conformando verba externa cum sua mente, nec tenetur partes etiam auditoris suscipere, vel ita clarum ct digestum verbo­ rum sensum illi porrigere, ut nihil ei labo­ ris supersit ad inteUigendam mentem lo­ quentis. Alioquin deberet, quilatineloquitur, voces clarissimas seligere, et formulas lo­ quendi minus peregrinas, ne forte obscuri­ tate sermonis daret occasionem auditori­ bus, vel lectoribus aliquid aliud diversum in suis verbis inteUigendi. Sibi itaque imputare debet, velsuæ ignorantia.*, aut pigritia?, quod cito ct leviter, verborum vi non ponderata assensum præbuerit. Satis enim est ad com­ mercium humanum, si nemo contra men­ tem verba proferat, neque etiam verbis æquivocis ab auditore non intelligendis in 15 3Î6 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. sensu loquentis, sino causa utatur, quamvis sum. Hoc tamen ipsum, ct hunc finem pro­ causa justa intercedente, possit uti audito­ ximum ordinat ad occultandum verum sen­ rum ignavia et inscitia ad occultandam juste sum , tanquam ad finem ultimum. Vult veritatem, quam manifestare non tenetur. itaque ponere has voces proxime, ut possint, -, Hinc tamen oritur difficultas, quomodo quantum est dc se, manifestare verum sen­ Amphibo- fieri possit, ut in prædicto casu loquens in­ sum, et illum aliunde non percipiens, non tendat verum sensum in verbis ambiguis, decipiatur a loquente mentiente, sed a se ulcns ex cum reipsa verba illa usurpet ad occultan­ ipso non accipiente verba in eo sensu, sed censa, quo­ dam veritatem. Id enim unusquisque inten­ in alio, atque ita possit loquens ejus inter­ modo intendat dit in suis actionibus, quod habet pro fine : rogationem effingere. Vult ergo loquens ab­ verum son- qui autem usurpat verba ambigua , ideo solute et efficaciter, et intendit proxime sum in verba illa seligit et profert, quia utilia sunt manifestationem activam, ut ita dicam, hoc bigois. ad occultandam veritatem quam in mente est, ponere signa externa, quæ possint ex se habet : non sunt autem utilia ad cum finem, manifestareverum sensum, etad hunc finem nisi quatenus generant alium sensum diver­ proxime voces profert: non tamen vult effi­ sum in audiente: hunc ergo alium sensum caciter manifestationem passivam, hoc est, videtur loquensintendere significare, ct non quod audiens veniat reipsa in notitiam veri illum quem habet in mento: quomodo enim sensus, quæ voluntas, non requiritur ad vult significaro id, quod non vult venire in loquendum, sed sufficit voluntas manifes­ mentem audientis, sed omnino eum latere? tandi active, quæ potest consistere cum Repugnat ergo, quod utens æquivocatione desiderio et intentione ulteriori, ut non ad decipiendum, vel saltem ad occultan­ percipiatur verus sensus. Sic enim Deus con­ dam veritatem velit significare verum sen­ cursum offerens in actu primo voluntati sum, et per consequens, quod loquatur creatæ liberæ, habet pro fine proximo,quod verum. homo possit libere elicere utrumque actum. 72 Respondeo, requiri quidem voluntatem ali­ Hoc autem ipsum ultimo refert ad alium quam manifestandi mentem veram, vel falsam finem, ut scilicet homo eliciat actum bonum in loqucntc, ut supra diximus : hanc tamen potens elicere actum malum, quem desiderat voluntatem non debere esse dc manifesta­ nullo modo elici ab homine, licet ut cum tione, tanquam de fine ultimo intento, neque libere omittat, atque ita mercatur, nccessc etiam debere semper esse voluntatem omnino sit quod homo possit non elicere actum bo­ efficacem, sufficit ergo, quod sit voluntas num, et ad hunc finem ultimo detur poten­ manifestationis, tanquam finis proximi, ct tia ad actum malum. Sic etiam qui æquivoce quod loquens velit, non quidem manifesta­ loquitur, intendit ultimo occultare suam tionem completam omnino absolute et effi­ mentem sine mendacio per verba æquivoca; caciter, sed solum potentiam, seu causam ad quem finem nccessc est, quod velit signi­ illius. Quam voluntatem ille etiam, qui lo­ ficare verum sensum per verba illa, hoc est, quitur æquivoce, habere debet : nam licet ponere illa verba proxime ad hoc, ut pos­ ultimo desideret, quod audiens non perci­ sint quantum est ex se, manifestareverum piat veram mentem, et verum sensum ver­ sensum, et ideo ea ponere, quia possunt borum quem intendit significare, sed alium verum illum sensum manifestare. diversum, atque ideo non velit manifesta­ Dixi tamen,non debere semper in loqucntc tionem passivam, hoc est, quod audiens esse voluntatem efficacem de manifestatione veniat in notitiam suæ mentis, quam per passiva, qua velit, quantum est cx se, quod voces significat : vult tamen manifestatio­ audiens veniat in cognitionem suæ mentis, nem activam, hoc est, ponere verba, quæ de quam vult significaro : quia non nego, ejus­ sc possunt manifestare verum sensum, et modi voluntatem efficacem manifestandi ponere ea proxime ad hunc finem, ut quan­ suam mentem veram vel falsam, et quod tum est cx verbis, possit audiens percipere audiens veniat in ejus cognitionem, reperiri verum sensum , et hæc voluntas et intentio in Angelis ; quoties ad invicem loquuntur, proxima est, a qua dicitur loquens signifi­ ut dixi, in tract, de Angelis. Ratio autem care velle talem sensum verum, quia volun­ differentiæ quoad hoc inter Angelos, et homi­ tate proxima vult ponere verba ad hunc nes ea est, quod homines uti possunt in suis finem proximum, ut possint, quantum ex colloquiis vocibus æquivocis, quæ de se in­ differentes sint ex sua institutione ad signiipsis est. manifestare audienti verum sen­ DISPUTATIO IV, SECTIO V. ilcandum hoc, vel illud: (piare pendet ex saltem impropna potest intervenire v. g. si Involuntate loquentis, quod ordinentur ad hoc Michael loquatur Gabrieli exptttando olijcc- ‘t rvenirs ρτ,οη» potius quam illud significandum : quæ ordi­ tum in ordine ad voces humanas, et dicat, . in cnllnquto natio potest esse voluntas inefficax reprae­ hinno qui appellatur Peina est in foro : cum Angelico. sentationis passivæ, et efficax solum reprae­ enim sint multi homines qui vocentur eo sentationis activæ, ut explicuimus, quia nomine, posset Gabriel intelligere de aliquo potest poni vox significativa ordinata ad hoc alio, qui non sit ille, qui est in foro. Ea ta­ objectum significandum a loquente,et tamen men non esset propria æquivocatio, sed audiens non venire de facto in ejus objecti locutio universalis disjuncta, quam Gabriel notitiam, sed alterius. At vero Angeli ad falso putat verificari in hoc particulari, cum invicem loquentes non possunt loqui cum non verificetur in eo, sed in alio. Ct si dicas, propria æquivocatione, nec usurpare voces homo quidam est in foro, et audientes falso æqnivoeas, quia voces Angelicae, ut in eo putent illum esse Petrum, cum non sit Petractatu dixi, sunt actus voluntatis quibus trus, sed Joannes : tu tamen non ea locutus mentem suam veram, vel falsam ordinant cum æquivocatione propria, sed significasti, ad audientem : quæ voluntas non potest esse unum ex hominibus esse in foro Petrum, vel æquivoca, sed est determinata ex sua essen­ Joannem, etc. ct hoc ipsum audientes intel­ tia ad tale objectum. Dicit v. g. Michael lexerunt ipsi : tamen ex. illa propositione Gabrieli, Petrum esse in foro ; ad quod non disjunctiva male intulerunt, esse Petrum, utitur voce Petrus, quæ potest esse æqui­ cum id tamen non dixeris, nec verba id voca, sed habet voluntatem, qua vult, quan­ possent significare. Ita Michael in casuprætum est de se, quod Gabriel cognoscat, se dicto, et ejus vox solum significat, unum ex judicare quod ille talis homo est præsens in iis hominibus, qui vocantur eo nomine, tali loco, ad quæ omnia distinctissime, et Petri, esse in foro ; qui sensus solus est, sine æquivocatione fertur voluntas illa, quæ quem Michael intendit, et quem Gabriel percipit : ipse tamen Gabriel postea male est ipsa vox Michaelis : nam posita illa vo­ luntate, statim Gabriel per speciem denuo infert ex illa disjunctiva, illum, qui est in foro, esse talem hominem : quæ deceptio acceptam eam voluntatem percipit, et in ea, tamquam in signo instrumental! naturali non provenit ex æquivocatione propria Micognoscit, Michaelem habere tale judicium chaelis, sed ex mala applicatione, qua depræsentia talis hominis in tali loco: in Gabriel illud dictum universale applicat ad quo tamen posset Gabriel falli ; quia posset tale individuum determinate. .Equivocatio Michael relictus suæ naturæ habere illam autem propria tunc solum datur, quando voluntatem sine tali judicio, et mentiri. vox ex se apta est ad significandum deter­ minate hunc hominem v. g. et mentem de­ Cum ergo ea voluntas habeat essentialiter terminatam loquentis de illo : nam vox pro objecto mentem Michaelis detah objecto, Petrus apud homines ex sc instituta est ad non potest percipi ea voluntas, quæ est vox loquendum de hoc individuo, non sub dis­ Michaelis, a Gabriele, quin percipiat men­ tem, quam Michael significat et ordinat ad junctione, sed omnino determinate : quæ Gabrielem, nec potest unam mentem pro æquivocatio in locutione unius Angeli ad alia concipere : quia non est indifferens vo­ ahum esse non potest ; quia non loqui­ luntas illa ad duas mentes diversas Michaelis tur per voces sensibiles, sed per voluntatem significandas : ac per consequens non potest manifestandi suam mentem circa objectum, quod vel determinate, vel disjunctim expli­ Michael ponere illam vocem, seu illam vo­ luntatem, et nolle, quod intelfigatur a cat, quale sit reipsa, propter ordinem essen­ Gabriele mens illa, ad quam communican­ tialem ; quem habet ad ipsum. dam ordinatur ex natura sua talis voluntas : Hoc ergo supposito circa æquivocationem, 75 prout in hominibus fieri potest, quorum et amphihologiam in locutione humana, Deus potart voces ex sc indifferentes sunt, et significant dicendum est, Deum etiam eodem modo, cx cnusi licet non possit uti restrictione pura men­ uti verbis ad placitum, ct determinantur etiam ab in­ tentione proferentis ad hoc potius quam tali, quando uobis loquitur, sicut nec homi­ ambigu ix nes licite possunt; posse tamen uti cx causa illud significandum. Adverte tamen, me non excludere a collo­ amphibologie, et verbis ambiguis, et ali­ ■Rjaivoca- quio Angelico omnem æquivocationem, sed quando etiam ex fine occultandi aliquid, vel liûimsolum propriam: aliqua enim æquivocatio ob alias causas justas v. g. ne doctrina sacra DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. vilcscat,si ejus sensus apud imperitos etiam et tanta motiva ad id credendum, ut non obvius sit ; obscuritas quippe ipsa, aliquando possimus prudenter de hoc dubitare; ct majestatem et auctoritatem conciliat : allicit quidem plura motiva habemus ad creden­ etiam, et excitat ad attentius inquirendum dum, non latore æqu i vocationem in verbis sensum verum : celantur infidelibus sacra­ illis, Christus tertia die resurrexit a mortuis, tiora fidei mysteria. Piwdicuntur etiam quam ad credibilitatem de revelatione di­ futura, ita ut interim non perfecte pateant, vina, nempe quod ea sint ex Dei revelatione. Verbi et postea eventus ipse doceat de veritate Sicut ergo possumus firmissime credere, iijolroci tnne eicopraedictionis. Denique sustinetur melius de­ illam esse revelationem Dei, quia stantibus sanhmen· bita snbordinatio, ct recursus ad prælatos tot motivis credibilitatis non possumus de dicio et doctores Ecclesiæ pro vero sensu investi­ hoc prudenter dubitaro, aut formidare: ita qoando vere gando, quod non fieret, si omnia æque om­ facilius possumus firmissime credere, in illis funi æçolnibus obvia et clara fuissent. Nec periculum verbis non latere alium sensum obscurum vita. etiam est deceptionis, aut erroris ex ipsa diversum ab eo, quem præ se ferunt, qui ambiguitate et obscuritate, cum reliquerit certe si subessct, Deus nobis fuisset erroris nobis Deus regulam infallibilem visibilem, causa, cum iis verbis nobis locutus fuit, in nempe Ecclesiam, cujus est verum divini quibus nemo potuit alium sensum invenire, verbi sensum a falso discernere. vel prudenter suspicari. Imo difficile excu­ Dicet aliquis, si Deus uti potest æquivo- saretur Deus a mendacio, vel falsitate : 76 Ncc inde catione, reddi dubiam omnem fidem no­ Verba enim œquivoca tunc excusant a men­ sequitur stram, nam sicut supra dicebamus, formi­ dacio , quando vere sunt œquivoca : sunt reddi dare nos posse semper in fidei assensu, si autem œquivoca tunc solum, quando apud dubiam fidem Deus posset falsum revelare etiam de homines habere possunt duplicem significa­ nostram. potentia absoluta : ita possemus semper tionem : utraque vero debet esse significatio formidare, an Deus æquivocatione aliqua humana, id est, quæ possit hominibus de­ licita usus fuerit in iis quæ revelavit, ita ut servire, et ab iis aliquo modo percipi : alio­ sensus revelationis alius sit ab eo, quem nos quin non apparet, quomodo sit significatio concipimus. Unde consequenter nutaret spes humana, quæ non potest homines in objecti nostra, quæ iu divinæ promissionis infallibi- notitiam deducere. Sicut ergo prudenter litate et stabilitate fundatur. Respondetur, credimus firmissime, hæc esse Dei verba, negando sequelam ; quia licet possit Deus quia cum talibus et tantis motivis Deus cum causa uti verbis ambiguis ; non tamen fuisset nobis causa erroris, si revelatio adul­ ita obscuris, ut eorum sensum verum nemo terina pro divina nobis proposita fuisset : possit assequi, aut conjicere aliquem alium ita facilius possumus firmissime credere, in sensum abstrusum subesse diversum a sensu his verbis nullum alium latere sensum, qui obvio, quem verba præ se ferant. Alioquin, ut certe si lateret, Deus nos decepisset utendo bene notavit Coninch. ubi supra n .64. Deus verbis, in quibus moralitcr non potuimus ipse esset nobis causa erroris : cum cx uno alium sensum contrarium deprehendere. capite exigat a nobis fidem firmissimam suis SECTION VI. verbis et promissis, et ex alio ita loqueretur, ut sensus verborum omnibus obvius, et in Utrum fides aliunde possit generare assensum quo ab omnibus verba intelliguntur, falsus sit, sensus autem verus ita obscurus, ut falsum, circa revelationem apparentem. moraliter non possimus eum assequi. De facto itaque merito non formidamus in re­ Vidimus, non posse Deum mentiri, aut 11 bus fidei : quia sicut non habemus eviden­ fallere, atque adeo cx hoc capite non posse tiam de revelatione, aut quod Deus loqua­ ullo modo subesse fidei falsum. Nunc viden­ tur, et tamen firmissime credimus Deum dum restat, an ex alio capite possit elici a fide assensus falsus. Quod duplici potissi­ revelare et loqui ; quia ad hoc sufficiunt ea motiva, quæ faciunt evidenter credibile, mum modo contingere posset. Primo. Licet Deus non possit falsum revelare, posset quod Deus loquatur, et quod de hoc non tamen nobis proponi aliqua ut revelatio Dei possimus prudenter dubitare ; ita dato, quod non habeamus evidentiam omnimodam dc taliter, ut obligaremur ad illam credendam, sensu verborum, et quod in eis non sit am­ licet revera non esset Dei revelatio, et tunc videtur quod fides saltem per accidens elibiguitas et æquivocatio : habemus tamen tot, DISPUTATIO IV, SECTIO VI. ceret assensum falsum : sicut aliquando proponitur nobis adoranda hostia non con­ secrata : ita tamen ut non habeamus funda­ mentum morale ad dubitandum, ct per consequens tenemur eam adorare. Secundo. Posset fides mediate saltem concurrere ad assensum falsum, quando ex una proposi­ tione revelata de fide , et alia præmissa na­ turali falsa, quam putamus veram, inferimus conclusionem falsam, ad quam conclusionem videtur fides saltem partialiter concurrere, cum conclusio falsa inferatur partialiter ex præmissa de fide. Nunc videndum est, an in iis casibus possit fides saltem per accidens concurrere ad assensum falsum. De primo dicemus hac sectione. De secundo sectione sequenti. •g Quod vero attinet ad primum, quæstionem An flda hanc, an fides infusa possit ferri ad revela‘n[“f . tionem Dei existimatam veram, et solum Ksiit rem . ’ . idreve- apparentem, tractat latius Suarez in præliilonem senti disp. Ill, sect. χπι. Hurt. disp. XIX et Dti «uti- Coninch. disp. χ duh. IV. Omnes autem id miutn r wnm el ncoant> quos prædicti auctores late congeriomap- runt et referunt. Quæ sententia potissime prentem. suadetur ex Scriptura, et Patribus semper fidem certam appellantibus : Secundæ ad Timoth. i, 12. Scio cui credidi, et certus sum, etc. Act. xxvi, quoniam secundum certissimam sectam nostræ religionis, etc. Trident, sess. VI c. ix. « Cum nullus scire valeat certitudine fidei, cui non potest subesse falsum, » etc. Basil, in moralibus regula LXXX, cap. xxi. « Fidei enim est certissima animi expletio de divinorum veritati· verborum. » Chrysost. hom. xxi in c. xi ad Hebr. « Fides dici non potest, nisi cum circa ea, quæ non videntur, certitudinem quis habuerit amplius quam circa ea quæ videntur. » Ber. ep. cxc « fides enim non est opinio, sed in veritate certa subsistit. » Et alii passim, ex quibus colli­ gitur, omnem actum fidei esse cognitionem certam : ex quo fit a fortiori, esse semper veram : quia certitudo est firma adhæsio in­ tellectus assentientis, et necessaria connexio ipsius assensus cum veritate, ut docui in libris de anima. Si autem actus, quo credo Christum natum, non haberet hanc necessa­ riam connexionem, sed contingentem cum veritate, maneretque idem assensus fidei, licet Deus hoc non revelasset, sed ex magis­ trorum doctrina ego crederem esse a Deo revelatum, dicendum esset hunc assensum de facto esse quidem verum, non tamen certum, cum potuisset idem existere falsus : ,y, ergo si omnis actus fidei est certus faten­ dum est, repugnare elici a fide assensum circa revelationem apparenter propositam. Dationes pro hac sententia certissima ali79 quæ afferuntur minus efficaces. Aliqui probant primo, quia actus non potest esse sine suo objecto proprio ; objectum autem fidei eftksee·. divinæ est revelatio divina : ergo sine reve­ latione divina, non potest intelligi actus fidei divinæ. Revelatio autem solum existimata non est revelatio divina : ergo illa non po­ test terminare actum fidei divinæ. Confir­ mat Pater Coninch. ut supra nu. 74. Quia si Petrus aliquid mild dicat, et ego putarem, eum esse Joannem, cujus auctoritas magna apud me est, et ideo illud crederem : puta­ rem quidem me credere Joanni; non tamen ei crederem, cum ipse nihil milii dicat, sed Petro : ergo etiam, qui credit ex revelatione putata Dei, non credit Deo, atque ideo ille non est actus fidei, qua soli Deo credimus. Hæc tamen ratio, et exemplum fidei bu39 manæ, quo utitur, retorqueri potest contra ipsum: quia imo in eo casu habitus lidei erga Joannem concurrit ad assensum : unde experior eamdem facilitatem in eo assensu, quam in aliis, quibus credo Joanni : nullam autem facilitatem, vel habitum habeo fidei erga Petrum : ergo idem habitus, qui incli­ nat ad credendum Joanni, elicit illum as­ sensum. Unde idem dicendum videretur de assensu fidei erga Deum, quod habitus fidei erga Deum possit elicere assensum, quando puto esse revelationem Dei. Neque ille actus habet aliud objectum formale diversum : habet enim pro motivo revelationem Dei, quæ licet non extiterit, a me tamen conci­ pitur revelatio sola Dei, quæ eadem esset, si revelatio illa exstitisset, prout existere po­ tuit, si objectum verum fuisset, prout esse potuit : quare nihil milii nunc objicitur ex parte motivi, quod non objiceretur idem, si revelatio vere exstitisset ; non ergo differt hic assensus ex parte motivi ab assensu, qui fuisset; si Deus illud objectum vere revelasset. Et quidem eamdem facilitatem experi­ retur, qui id crederet, quam in credendis aliis mysteriis veris a Deo revelatis : «piare ex hoc capite magis augeretur identitas ha­ bitus ad credendas veras, vel falsas revela­ tiones apparentes. Pater Suarez plus nimio videtur se hac 3t difficultate urgere loco citato, et n. 5 et seqq. refert, et impuguat plures rationes, seu so­ lutiones , ciu' rusticus, qui invincibiliter 230 S2 83 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. dendum aliqua fide genoratim sumpta, nnn putat so ohligatum nd credendum fide di­ vinn articulum sibi falso n parocho proposi­ tamen ea fide quro nullam hmsitntionem ad­ mittat, donec de doctrina Ecclesiæ certus tum, non eliciat assensum fidei divina·. Prima est AHissiodorensis, qui negat posse sit. Si vellet enim advertere, dubitare pos­ contingere errorem invincibilem et inculpa­ set, an doctrina illa conformis sit Ecclesiæ, bilem in rebus fidei : quia si homo ille sim­ necne. Quare nec judicium credibilitatis est plex etiam, et indoctus faceret quod potest, tunc ejusdem rationis, quia non dictat esse illuminaretur a Deo circn falsitatem revela­ credendum induhitabiliter, vel si id dictat, tionis proposita·. Quam responsionem Suarez imprudenter dictat, et per consequens non rejicit, et merito, ut incredibilem : est enim est actus prudentiæ. Quod si ex ignorantia contra experientiam, nec fundamentum ha­ putetur id osse juxta regulas prudentiæ, hoc bet promissio talis illuminationis, cum non ipsum dictamen falsum erit, et contra pru­ sit necessaria ad salutem, nec salus periclidentiam. tetur ex eo quod aliquis sine peccato credat In hac responsione P. Suarez incidere Abrahamnm habuisse tres filios, cura ha­ mihi videtur in eumdem fere defectum, buerit solum duos. Quod autem id totum quem ipse paulo ante Altissiodorensi oppo­ sino peccato contingere possit, constat ma­ suerat : incredibile enim videtur etiam, quod nifeste, quia potuit homo invincibiliter omnibus rusticis, et rudibus personis, quo­ ignorare, vel non advertere obligationem ties eliciunt assensus fidei divinæ et infusœ, majoris diligentiae adhibendae, ut illumina­ proposita sint mysteria credenda non solum retur a Deo. sufficient er respective ad eorum capacitatem, Secunda responsio est Majoris, qui conce­ sed taliter, ut eodem gradu, et cum æqualidit assensum eo casu esse ejusdem substan­ bus motivis credibilitatis non potuerint eis tiae cum assensu vero fidei infusae, non proponi alicui articuli falsi. Quod tamen sal­ tamen esse fidem, quia fides debet esse vera. tem implicite videtur Suarez concedere : si In hoc tamen potest esse quæstio de nomine, enim ille rusticus ideo non potest credere an scilicet assensus ille deberet denominari fide infusa articulum falsum, quia non est actus fidei divinæ : posset enim aliquis di­ sufficienter ei propositus ad induhitabiliter cere, hoc nomine solum intelligi actus, qui­ et firmissime illum credendum : ergo nec bus credimus Deo testificanti : tunc autem articulum verum potest fide infusa credere : non creditur Deo, cum Deus nihil tale dixe­ quia eodem prorsus modo ei uterque articu­ rit. Hoc tamen, ut dixi, pertinet ad nomen : lus proponitur, et experientia manifesta restat vero difficultas de re ipsa, an ille actus compertum est non adhiberi a rustico ma­ esset in sua substantia supernaturalis, et jorem diligentiam ad examinandum unum elicitus ab habitu infuso fidei, sicut alii, (piam alterum articulum, an sit juxta com­ quibus creduntur articuli veri ; quod si hoc munem Ecclesiæ sensum necne : sed utrum­ concedatur, parum refert, an habeat eam­ que æque ei a parocho proponi credendum dem appellationem et nomen cum aliis acti­ firmissima fide, et utrumque sine alio exa­ bus ; quia tota hæc erit denominatio extrinmine ob ipso credi. Quare, si articulus fal­ seca proveniens ex eo, quod objectum ejus sus non obligat eum ad assensum firmum, non sit vere a parte rei. neque etiam verus obligabit. Si denique cx Ipse Suarez tandem num. i), videtur dif­ defectu solo hujus obligationis non elicit ficultati cedere, et fatetur nunquam de facto actum fidei infiisæ circa articulum falsum ; articulum falsum proponi ita sufficienter ali­ neque etiam eliciet circa verum, cum non cui, ut obligetur ad credendum eo modo, magis obligetur ex modo, quo ei proponi­ quo credere tenetur fide infusa articulos ve­ tur. Unde fatendum erit, ejusmodi personas ros sufficienter propositos. Nam articuli veri rarissime, vel certe nunquam credere fide proponuntur a Deo toti Ecclesiæ, et a tota supernatural! : quem enim unquam articu­ Ecclesia singulis fidelibus cum tot et talibus lum fide infusa credunt, qui non fuerit eis motivis in quibus non potest falsitas aliqua propositus taliter ut eodem modo proponi latere. Quando vero alicui in particulari eis potuisset articulus falsus? Certe vix un­ proponitur articulus falsus, quem invincibi­ quam in mille rusticis invenies, cui unus ar­ liter putat verum, non proponitur de facto ticulus taliter propositus sit. Quis autem di­ cum motivis quæ illum obligent, nisi ad cat, eos nunquam elicere actus fidei infuste summum ad non dissentiendum, vel ad cre­ ob defectum propositionis sufficientis ad fi- DISPUTATIO IV, SECTIO V|. *31 dem indubitabilem prrestandam? Alioquin ut cum Aristotele ab omnibnsrercpto tradunt nec justificari poterunt etiam in sacramento, communiter theologi, disponit potentiam ad cum sine fidei infusa*, actu adultus non jus­ optimum : quare virtus voluntatis disponit tificetur : neque etiam barbari, vel inculti eam ad bonum, quod est optimum voluntati»·, ethnici, quibus fides prredicatur, in baptismo virtus vero intellectualis debet disponere in­ justificabuntur, quia regulariter, licet suf­ tellectum ad verum, quod est optimum po­ ficienter eis proponatur fides et obligatio tenti® intellectiva?. Si ergo fides infusa per credendi juxta eorum captum; non tamen suam essentiam est virtus intellectualia, de­ sufficientia absoluta, vel ita, ut cum eodem bet ex se habere alligationem intrinsecam gradu sufficientiae, non potuerit eis proponi ad actus veros et incapacitatem et repugnan­ falsus articulus, quod manifestissima expe­ tiam ad falsos et erroneos. rientia passim testatur. Non potest ergo ne­ Quod multo magis procedit in his habiti­ 88 gari, quod obligentur ii saltem per accidens bus infusarum virtutum, qui, ut infra vide­ Hoc molio magis proad credendum firmissime, et possint credere bimus agentes de habitu fidei, dantur quasi cedilln fide infusa articulos veros, licet non ita pro­ passiones gratiæ habitualis sanctificantis ad habitibus ponantur, ut reque non possent articuli falsi perficiendas potentias in statu filii Dei adop­ infusarum proponi. tivi, in quo per gratiam ipsam constituitur virtutum qui dantur 85 Aliunde ergo ponenda est repugnantia ac- homo, atque ideo ex natura sua non dan­ quasi pas­ I Repognan- tus fidei infusre cum falsitate, quam ex detur nisi ad actus, quibus homo perficiatur, siones gniddtofu- ^Pctu ProPos‘Donis sufficientia : nimirum ex et specialiter habitus fidei datur ut per actus liæ habi­ tualis sanc­ OTCum natura talis actus, et habitus infusi; quia fidei possit, homo inchoare omne meritum tificantis * Wiiiaie est virtus infusa, ut constat cx Trid. sess. vi, salutis æternæ : quia, ut suppono ex tr. de etc. pwendaesl Ci V1I dicente, justificationem fieri per in- gratia, omne meritum sive condignum, sive I inacto fusionem gratire et donorum : quorum noetiam congruum salutis ætemœ debet pro­ eihabiina mine intelligit procul dubio idem quod ab cedere a fide, quæ est primum et necessa­ infn,i· Innocentio III, in cap. Majores, de Baptismo, rium initium totius meriti, et antequam et a concilio Viennensi relato in Clement. nullum meritum datur, quia voluit Deus, unica de summa Trinit. significatum fuit no­ ut in negotio salutis æternæ omnes essent mine virtutum, quæ in baptismo simul cum docibiles Dei, et nihil tribueretur doctrinæ gratia infunduntur. Unde Trid. eod. c. vu, ipsius naturæ, sed disciplinæ etscholre divi­ explicans, quæ sint illa dona, quæ infun­ næ, ita ut nemo possit venire, nisi qui audit duntur in justificatione simul cum remissio­ a Patre reterno, et nemo possit bene operari ne peccatorum, nominat fidem, spem, et prout expedit ad salutem, nisi quatenus operatur juxta fidei regulas, quæ magiste­ charitatem his verbis : « Unde in ipsa justi­ ficatione cum remissione peccatorum, hæc rium ipsius Dei continent, quod ex Scrip­ omnia accipit homo simul infusa per Jesum tura, et Patribus latius infra probandum Christum, cui inseritur, fidem, spem, et cha­ est. Si ergo habitus fidei ad hoc infunditur, ritatem. )> Quare hrereticus quidam nomine ut homo possit per actus supernaturales, et Petrus Joannis, qui vixit sub Innocentio ter­ fini supernatural! proportionates mereri tio et damnatus, atque exhumatus fuit, ob suam salutem, et hoc non, nisi sequendo hoc etiam in fide errasse dicitur, « quia do­ doctrinam et disciplinam Dei : debuit hic cebat in baptismo gratiam et virtutes, quas habitus ex natura sua alligari ad solas re­ vulgo theologicas vocant, minime infundi : » velationes Dei veras. Alioquin, si posset cir­ ut referunt Prateolus in Elencho hœresum, ca revelationem etiam apparentem et fal­ lib. xiv, in Petro Joannis, et Alphonsus de sam elicere actum supernaturalem, jam per Castro adversus hæreses verb. Baptismus, illum actum posset esse principium proporhreresi iv, constat autem, nomine virtutum tionati actus supernaturalis in voluntate, theologicarum ab universa Ecclesia intelligi qui esset etiam meritorius salutis æternæ, fidem, spem, et charitatem, et ita pueris et qui non procederet vere cx doctrina Dei, ipsis in catechismo tradi.Si ergo certum est, eum non præccssisset talis revelatio Dei, fidem esse virtutem infusam, consequens quod esset contra id, quoti Deus de facto in­ est, ut ex natura sua elicere non possit, nisi tendit, volendo fidem esse principium totius actus veros : quia virtus est ex Augustino nostri meriti in ordine ad salutem. lib. II, de libero arbitr. c. xvili et xix, bona Objicies tamen es Suarez, num. 8, quia qualitas, qua nemo male utitur : virtus enim, si revelatio apparens est ejusdem rationis i3i DE VIRTUTE FIDEI DIVIN/E. cx parle objecti motivi cum revelatione vera, non apparet, quomodo Deus operando juxta naturas et exigentias rerum debeat negare habitui infuso suum concursum ad eliciendum actum circa illud objectum ; quia Deus debet dare concursum suum prout objecta postulant : quare si objectum est ejusdem rationis, exigit concursum etiam Dei ejusdem rationis. Respondetur facile, Deum juxta naturas et exigentiam causarum secundarum dare vel negaro concursum habitui infuso fidei ad assensum objecti falsi. Neque enim debitum dandi, vel ne­ gandi concursum, attenditur solum ex ipso objecto secundum se, sed etiam ex circum­ stantiis aliis. Sic proposito objecto bono delectabili non prohibito, Deus posset dare in actu primo concursum voluntati humante Christi ad illud amandum : posita tamen prohibitione, voluntas Christi non posset il­ lud amare, nbc Deus dare concursum ad il­ lius amorem, licet objectum totum amabile esset idem, nec enim actus amoris deberet terminari intrinsece ad prohibitionem. Item stante etiam prohibitione, Deus daret con­ cursum voluntati puri hominis, ad illud amandum ; accedente tamen unione hypos­ tatica illius naturæ humanæ et suppositum divinum, non posset Deus dare concursum ad talem amorem. Eccein utroque casu ob­ jectum terminativum, et motivum amoris maneret idem : et tamen propter circum­ stantiam extiinsecam prohibitionis, vel unionis hypostaticæ, ad quas circumstan­ tias non terminatur extrinsece actus amoris, Deus juxta leges etiam naturæ debet negare concursum ; sic ergo, licet revelatio secun­ dum se eadem sit, quando est vera, et quan­ do est falsa, et apparens; Deus tamen in secundo casu non debet, nec potest dare concursum habitui fidei infusæ ad eum as­ sensum : quia habitus ipse ex natura et es­ sentia sua exigit, ne detur concursus in ta­ libus circumstantiis. g8 Hinc etiam infero, repugnantiam hanc Rcpugnan- actus et habitus fidei cum revelatione falsa ’J1 non esse s°lum connaturalem, sed etiam fidei cum essentialem, ita ut nec de potentia Dei abrevelatione soluta aliter fieri possit. Quod ut omnino falsa, est certum supponere videntur theologi, Bocssentialu. nav m ^χχΐν, art. η q. i dicens fidem esse tam infaillibilem ac Dei præscientiam : Alex. HI, part. q. lxviii, membr. 1 art. i dicens, non magis posse fidei subesse falsum quam prima· veritati. Idem docet Durand. in III, diet, xxrv, q. π. Lorca in præsenti disp, x, num. 4 dicit oppositum esse teme­ rarium : quod idem docet Hurtado disp. XIX, sect. Ilf, § 15 et 16, ubi alios refert. Et quidem, si quro sunt argumenta ad pro­ bandum quod fides possit versari circa re­ velationem apparentem, ea omnia non prohunt solum de potentia absoluta, sed etiam do potentia ordinaria, et juxta naturam ip­ sius fidei. Revelatio enim apparens potest sine miraculo proponi, et cum obligatione credendi propter ignorantiam, vel incapacitatem alicujus, quare si illa est objectum proportionatum fidei, connaturaliter poterit circa illam versari. Quod idem considerari potest in aliis argumentis, quæ statim afferemus et dissolvemus : omnia enim si quid probant, videntur etiam id probare possibile de potentia ordinaria. Ratio autem esse videtur clara : quia, quidquid sit, an quaelibet creatura possit divinitus elevari, ut per potentiam obedientalem activam possit producere quodli­ bet, de quo nunc non disputamus; nam in eo sensu etiam habitus fidei posset elevari divinitus ad producendum actum erroris, et e contra habitus erroris ad producendum actum fidei, sicut voluntas posset elevari ad producendam intellectionem, et intellec­ tus ad producendam volitionem ; non ta­ men potest aliquis habitus, aut potentia elevari, ut eliciat actus contrarios suæ exigentiæ tanquam actus suos. Nam volitio producta ab intellectu non esset actus in­ tellectus, nec intellectio producta a volun­ tate esset actus voluntatis, nec actus scientificus productus ab habitu erroris esset actus erroris, neque e contra, et sic de aliis. Similiter ergo, licet habitus fidei infusæ per potentiam obedientialem produceret actum erroris circa revelationem falsam, ille qui­ dem non esset actus fidei, sed actus erroris; quia actus fidei sunt illi, qui petunt ex es­ sentia sua elici ab habitu fidei, quatenus habitus fidei est, eo quod tales actus sunt, et versantur circa tale objectum. Hi autem sunt essentialiter supernaturales in sub­ stantia, ut suppono, atque ideo debent esse per suam substantiam veri, et non indiffe­ rentes ex se ut sint veri, vel erronei. Sunt enim ordinis divini dati ad hoc, ut homo constitutus in ordine divino operetur, quali­ ter decet operari hominem divini ordinis, et filium adoptivum Dei. Sunt ergo ii actus tales in sua entitatate intrinseca, ut formali· 89 DISPUTATIO IV, SECTIO VI. 1er perficiant hominem, si quidem per illos formaliter elevatur natura supra propriam conditionem : debet ergo per illos perfici, et non deteriorari ; alioquin non elevaretur, sed deprimeretur per tales actus. Hinc est, non posse actum voluntatis supernaturalem esse formaliter malum, quidquid sit de ma­ litia extrinseca et denominative, quæ stare potest cum honestate et merito formali ac­ tuali ipsius actus imperati, ut dixi latedisp. XV de pœnit. sect. ix. Similiter ergo nec actus intellectus supernaturalis potest esse falsus et erroneus, quia jam tunc non per­ ficeret, sed lœderet et deterioraret intellec­ tum, quare non elevaret, sed deprimeret hominem ad deteriorem statum erroris po­ sitivi, qui pejor est quam ignorantia puræ negationis ; cum ergo actus fidei sint essen­ tialiter supernaturales ; debent etiam esse essentialiter veri et certi, absque indifferen­ tia intrinseca ad errorem, et veritatem : quare si actus esset falsus circa revelatio­ nem falsam, non esset hic actus, qui nunc est, sed alius omnino diversus, et per conse­ quens non esset actus fidei, id est, non esset ex illis, ad quos ordinatur fides, qui debent intrinsece esse determinati ad perficiendum subjectum, eo quod semper sint operationes ordinis divini. W Contra hanc communem doctrinam pluObjectio i. res sunt objectiones. Prima desumitur ab experientia, qua videmus rusticum eodem modo assentiri mysterio vero, et falso a parocho proposito ; utrique enim assenti­ tur propter fidei revelationem, quam credit existere, et per utrumque assensum mere­ tur : ergo utrumque elicit per eamdem fidei virtutem : neque enim dici potest, ad cre­ dendum falsum moveri solum auctoritate parochi : cum revera ex parte motivi , non magis objiciatur parochi auctoritas ad unum assensum quam ad alium, ergo si ad credendum mysterium verum movetur auc­ toritate Dei, ab eadem etiam movetur ad credendum falsum. 91 Dicunt aliqui, rusticum etiam regulariter habere motiva ad credendum præter doctri­ nam parochi, quod si aliquando pueri ob incapacitatem non attendant ad alia motiva, tunc Deus speciali providentia, et quasi pri­ vilegio movet illos ad assensum fidei, ita Lorca in present i art. Ill, disp. X, η. 12. Sed plane sine fundamento, quia ille est usitatus et communis modus credendi, quem habent fere omnes rustici, et ipsa experien­ 233 tia docet non habere majora motiva ad credendum verum nrticnlum quam falsum n parocho propositum, et absque fundamen­ to ponitur privilegium ad habendam fidem absque motivo sufficienti ; illa enim non psset fides prudens, sed levitas. Respondeo ergo juxta supradicta, awnsum objecti falsi non semper differre ab assensu fidei penes objectum formale in modo quo perceptibiliter proponitur, ut probat objectio; non tamen* esse ac­ tum fidei ; quia , ut dixi , habitus fidei habet limitatam activitatem, ut non possit concurrere ad assensus omnes qui respiciunt revelationem Dei, sed solum ad illos qui tendunt in veram revelationem. Hæc autem limitatio colligitur a posteriori ex Scriptura et Patribus docentibus assensum fidei esse certum, non posset autem esse certus, si posset esse falsus, ut supra probavi. A priori vero colligitur cx eo, quod fides sit virtus intellectualis per suam essentiam ; quare si­ cut virtus voluntatis tendit semper in bo­ num, sic intellectualis in verum, ut ait Aris­ toteles adductus a sancto Thoma in prœsenti art. 3, quare licet per virtutem voluntatis, per misericordiam, v. g. possimus subvenire pauperi ficto et apparenti; non tamen possu­ mus per virtutem fidei credere verum appa­ rens: quia actus voluntatis ideo est virtuosos, quia est bonus ; bonus vero, quia sequitur regulam prudentiae, quam etiam sequitur subveniendo hic et nunc pauperi apparenti : at vero actus intellectus non ideo est virtuosus, quia est bonus, sed quia verus, ac­ tus enim intellectus non habeat formalem bonitatem, sed denominative a voluntate, ergo deficiente veritate, non erit actus vir­ tutis fidei. Fateor, in prædicto casu rusti­ cum habere piam voluntatis affectionem et supernaturalem fidem, qua vult credere fide divina mysterium falso propositum ; fateor etiam mereri per illam voluntatem credendi, et peccare etiam aliquando, si eam non habeat : nego tamen posse elicere assensum fidei divinæ circa illud objectum. Dices, experitur rusticus eamdem facilitatorn credendo articulum falsum a parocho propositum, quam experitur in credendis articulis veris, ergo provenit uterque assen­ sus ab eodem habitu. Respondeo, habitus infusos non dare facilitatem, sed duri ad modum potentiæ, ut detur posse, non faci­ lius posse, ut dixi in philosophia, et alibi probandum est : totam autem facilitatem 93 234 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ quam experimur, proveniri' ab habitu acqui­ quare virtus voluntatis potest versari circa sito, qui in mea sententia non est, nisi spe­ falsum, quia confirmatur cum sua regula, cies hene disposita? et concordata’. Hahitus nempe cum dictamine rationis : virtus autem intellectualis non potest versari circa fal­ ergo acquisitus idem est in rustico ad veros et falsos articulos a parocho sibi propositos sum. quia non conformaretur cum sua re­ credendos : non tamen concurrit in utroque gula, qua? non est alia nisi veritas ipsius ob­ casu habitus infusus, quia assensus articuli ject!. falsi non est supernatural», sed naturalis, Sed contra hoc urgeri potest ; quia si vir95 cum sit actus erroneus, licet æque facile tus voluntatis potest versari circa falsum, unus, et alter assensus fiat. ergo et virtus etiam intellectualis poterit: 93 , Dices iterum, assensus ille articuli falsi quando enim justitia, vel religio, v. g. ver­ est actus theologicus, cum habeat pro motivo satur circa bonum apparens, et falsum, et objecto formali veracitatem divinam, non præcederc debet dicta men prudentiæ prac­ minus quam assensus articuli veri : ergo ticum, quo illud proponitur ut bonum : et procedit ab aliquo habitu theologico : non quidem ad actus voluntatis supernaturales provenit autem a spe, vel charitate : ergo a judicium præcedens de honestato objecti fide, cum non sint alii habitus theologici. debet esse supernaturale ; si ergo objectum Respondetur, actum illum non esse theolo­ ipsum a parte rei non est bonum, jam erit gicum superaaturalem, sed naturalem, at­ falsum judicium prudentiæ dictans illud que adeo nec proprie theologicum, et nullo essehonum, illam hostiam esso consecratam, • modo esse actum virtutis theologica?, cum illum esse pauperem, etc. ergo prudentia non sit actus virtutis, ut diximus, sed vi­ etiam qua* est virtus intellectualis, versa­ tium et defectus intellectualis : sed neque tur circa falsum, quoties voluntas virtuose etiamsi esset verus, deberet esse ab habitu versatur circa falsum. theologico infuso, qui non datur nisi ad ac­ Respondendum ergo est universaliter, tus theologicos supematureles : actus autem actus omnium virtutum voluntatis, præser- Aclusomnaturales, qui versantur etiam circa Deum, tim supernaturales, prœrequirere judicium fieri possunt a virtute naturali potentias, vel practicum verum, quo proponatur ut bonum ]anUtis etiam ab habitu naturali acquisito. id, quod vere bonum et honestum est: prærequi94 Secundo, principaliter objici solet, quia quo actu intellectus non dictat hanc hos- ronljndi. Objectio π. actus aliarum virtutum supematuralium tiam, v. g. esse consecratam, missa? auditio- c!!im pr3C' , ,. ; licum vepossunt versari circa falsum, v. g. cum ex nem esse hodie præceptam, hunc esse vere tunJi religione adoramus hostiam non consecra­ pauperem, etc sed dictat, bonum esse hic tam, quam putamus consecratam : cum ex et nunc adorare hanc hostiam, audire mis­ misericordia damus eleemosynam pauperi sam, subvenire huic homini, etc. quod ve­ ficto, qui non est pauper : cum ex obedi en­ rissimum est : quia supposita notitia sive tia jejunamus, putantes esse præceptum vera sive falsa de consecratione hostiæ, de Qnæeitdif- cum non sit: cum ex justitia solvimus, quod præcepto, de paupertate, bonum est ita ferentia falso putabamus deberi, et sic do aliis : cur operari. Ita judicavit Jacob prudenter bo­ tcs iniellec"· er8° et‘am nnn poterit acceptare revê­ num et honestum esse cognoscere Liam, tue, ct lationem Dei existimatam, licet vera non sit. quam putabat esse Rachelem : quia in iis voluntatis. Respondetur communiter, differentiam esse circumstantiis honestum id erat, supposita inter virtutes intellectus ct voluntatis, quod deceptione praecedenti. Bonum etiam est illæ versantur circa verum : quare earum huic apparenti pauperi dare eleemosynam, perfectio consistit tota in conformitate cum quia non sunt nimis examinanda· petentium objecto, a quo immediate sumitur veritas, necessitates, ne fortasse vere indigentes reji­ vel falsitas in intellectu. At vero virtutes vo­ ciantur. Ita Hurtado disp. xix, §. 8, et Co­ luntatis versantur circa bonum propositum ; ninch diet. disp. x, n. 80, qui tamen male addit, ibi intervenire duo judicia, quorum et earum perfectio non consistit in confor­ primum erat speculativum dictans, illam mitate cum objecto, prout est a parte rei, sed prout proponitur per rationem : tunc feminam esse uxorem Jacobi, et hoc erat enim operatur bene voluntas, quando se­ falsum : alterum practicum, quod infereba­ quitur regulam rationis, et tunc peccat, tur ex primo et dicebat, ergo licite eam quando eam relinquit, quidquid sit, an ob­ maritali affectu cognosco : et hoc erat ve­ jectum sit, vel non sit bonum a parte rei : rum , et pertinebat ad prudentiam. Hoc, DISPUTATIO IV, SECTIO VI. 97 inquam, non placet*, quiaai secundum judi­ cium habet se per modum conclusionis de­ duct® ex primo, non potest esse actus pru­ denti®, nec actus verus supematuralis. Nam prudentia certo judicat de licito ; non potest autem certo inferre objectum esse licitum ex præmissa non solum incerta, sed falsa : demonstratio enim debet esse ex veris et certis. Deinde, quia assensus con­ clusionis, ut diximus supra disp. i. assenti* tur etiam saltem indirecte, et ut quo ipsis præmissis ohjectivis, quæ sunt motivum formale assentiendi conclusioni : si ergo secundum illud judicium habet se per mo­ dum conclusionis formalis deduct® ex pri­ mo, erit utique falsum : debet enim ita dicere : Ego licite eam maritali affectu co­ gnosco, quia licitum est ita cognoscere pro­ priam uxorem, et hæc est mea uxor : quod judicium esset falsum, cum haberet pro objecto saltem partiali aliquid falsum, nempe illam osse suam uxorem. Aliter ergo explicanda sunt illa duo judi­ cia, ita ut primum concurrat quidem ad secundum, non tamen habeat se ut præmissam, ex qua inferatur secundum tanquam conclusio. Unde vel dicendum est, si secun­ dum judicium illud sit conclusio, non in­ ferri ex illo alio, hæc est mea uxor, tanquam ex præmissa, sed ex aliis præmissis veris, nempe ex his : quoties aliqua proponitur ut uxor sine ratione prudenter dubitandi, licite cognoscitur, hæc autem mihi taliter proponitur ; quod utrumque erat judicium verum. Sic etiam contingit in adoratione hostiæ non consecratæ : habemus enim hunc discursum : quoties proponitur hostia adoranda sine ratione prudenter dubitandi de consecratione, adoranda est : hæc hostia taliter proponitur ergo adoranda est : in qua nulla intervenit præmissa falsa. Debet autem prudentia hoc secundo modo discur­ rere, et non primo illo: quia cum debeat pro­ bare et proponere honestatem operationis, et illam esse licitam hic et nunc ; bonitas autem operationis licitæ non proveniat for­ maliter, et proxime ex eo quod competit ei a parte rei, sed ex ejus conformitate cum regula rationis, debet comparari cum ipso statu quem habet in conscientia operantis, ut proponatur practice, et proxime tanquam licita ct honesta, concurrit ergo illud primum judicium dictans : hac est mea uxor, non ut præmissa, sed ut sit verum judicium illud reflexum, dicens, hæc femina mihi propo­ 235 nitur, et a me judicatur ut uxor nine ratio­ ne prudenti dubitandi : quod judicium reflexum deservit, ut præmissa, ad ultimam conclusionem practicum. Vel aliter secnndo dicere possemus, secun­ dum illud judicium practicum nullo modo esse conclusionem deductam ex ullis præ­ missis, sive veris, sive falsis; sed esse assen­ sum immediatum. Nam posita cognitione circumstantiarum, in quibus nulla occurrit ratio prudenter dubitandi, an hæc femina non sit propria, sed aliena ; ex ipsis termi­ nis constat, in his circumstantiis licite et honeste posse cognosci. Sicut enim assensus ille universalis non fieret per discursum, sed immediate, et ex terminis, quo diceres, quoties aliqua proponitur ut uxor sine pru­ denti ratione dubitandi, licite cognoscitur : cur etiam hæc particularis non potest ter­ minare assensum ex terminis immediatum, et sine discursu ; in his circumstantiis nempe quibus hæc proponitur ut uxor, sine ratione prudenti dubitandi, quæ omnia immediate, et sine discursu cognoscuntur licite hac femina cognosci potest. Quod judicium prac­ ticum et ultimum est, nec aliud ulterius requiritur ad operandum, et potest a pru­ dentia elici. Et quidem, quod attinet ad operandum licite, sufficit judicium illud immediatum. et hoc etiam esset magis juxta modum connaturalem operandi nostri intellectus : qui quidem, quando sine dis­ cursu potest veritatem aliquam immediate et ex terminis assequi, non solet discursu uti, nec investigare per media et argumenta, quod immediate possidet, quando argu­ menta illa et media conferre non possunt ad majorem confirmationem veritatis. Cæ­ terum, ut non solum licite, sed meritorie etiam operetur voluntas, requiri videtur, quod judicium ultimum prudentiæ de ho­ nestate objecti, sit cum discursu aliquo for­ mali, vel virtuali, excepto judicio illo pru­ dentiæ, quod prærequiritur ad voluntatem piam credendi. Diximus enim supra disp. i, prudentiam infusam, cujus actus præroquiritur ad operationes virtutum moralium infusarum, subordinuri fidei, atque ideo judicare de honestate objecti dependentor a lumine fidei, et deducendo honestatem hu­ jus operationis in particulari ex principiis a Deo revelatis, et sistendo in divino testimo­ nio, et veracitate saltem ut in motivo par­ tiali. Ad hoc autem requiritur discursus aliquis formalis, vel virtualis, quo ex moti- Î36 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. vo fidei deducatur bonum esso adoraro hanc hostiam, quia fide constat, sub hostia con­ secrata osse corpus Christi, et honestum esse adorare hostiam, qua1, absque funda­ mento prudenti dubitandi, proponitur ado­ randa, etc. Supposito enim, quod velimus judicare de honestate objecti non solo ratio­ nis naturalis lumine, sed etiam per regulas fidei, necesse est aliquem discursum inter­ venire, per quem resolvatur ultimo hones­ tas objecti in testimonium divinum. Excepi tamen judicium requisitum ad volendum erodero : quod quidem non oritur ex fide, sed prœcedit fidem ipsam, atque adeo non fundatur in testimonio Dei, tanquam in mo­ tivo assontiendi, sed in ipsa honestate cre­ dendi, quæ quidem potest in his circum­ stantiis ex terminis, et immediate apparere, sicut diximus de honestate aliorum objecto­ rum, atque adeo judicium illud prudential infusæ potest esse absque ullo discursu. 99 Adde, in aliis etiam materiis, licet judi­ cium practicum ultimum prudentiæ infusæ debeat involvere aliquem discursum, quo ex divina auctoritate colligatur honestas objecti propositi, ut diximus : non tamen requiri discursum, quo eadem honestas col­ ligatur ex illa propositione particulari in­ certa, hæc est mea uxor, hic homo indiget, hæc hostia est consecrata, etc. sed ex propo­ sitione universali revelata, ct ex particulari reflexa certa, et immediata, nempe, hæc proponitur milii ut uxor absque prudenti dubio; hæc hostia proponitur adoranda sine ratione dubitandi, etc, ex qua simul cum alia præmissa universali revelata inferatur judicium ultimum practicum prudentiæ in­ fusæ circa honestatem hujus operationis. j00 Tertio objiciunt aliqui ; quia actus virtuObjectio tum supernaturalium possunt vitiari non UIobstante eorum supernaturalitate, sic enim dixi disp. XV, de Poenitentia, sect. ix. posse ex imperio venialiter malo procedere actum fidei, vel alterius virtutis infusæ, et ab eo imperio denominari malum extrinsece ip­ sum actum imperatum : ergo poterit etiam actus fidei supernaturalis vitiari vitio intel­ lectuali falsitatis, et erroris. Respondetur, negando consequentiam, quia malitia denominativa, quam actus imperatus bonus accipit extrinsece ab imperante malo, non reddit ipsum formaliter malum ; imo manet bonus, et Deo placens et meritorius, et licet imperium sit malum, actus tamen impera­ tus consequens perficit potentiam, cui me- litis est illuni actum habere, quam eo care­ re. At vero actus fidei falsus, non esset fal­ sus et vitiosus denominative ab alio actu falso, a quo oriretur, sed in se ipso forma­ liter et immediate haberet vitium falsitatis et erroris, atque ideo non perficeret, sed deterioraret intellectum. Quare retorqueri potest argumentum : quia actus voluntatis supernaturalis non potest esse malus in se malitia formali, quæ immediate afficiat ip­ sum actum supernaturalem : ergo nec actus intellectus supernaturalis potest formaliter, et immediate vitiari vitio falsitatis, vel erroris. Quarto objici solet, quia Judæo credente |0) Messiam nasciturum, paulo ante Christi Objectio nativitatem : potuit nasci Christus ignorante ’*· Judæo, et ipse perseverare in eodem actu fidei, qui tamen jam esset falsus. Aliqui dicunt, illuni assensum insensibiliter varian­ dum nato Christo, sed est incredibile, et sine fundamento. Respondeo facile, vel per illum assensum a principio credi Christum nasciturum post tempus ultimæ prophetiæ, et revelationis : et tunc esset actus fidei, et perseveraret nato Christo, quia non ne­ gabat Christum natum esse jam , sed natum esse tempore ultimæ revelatio­ nis ; vel ille assensus negabat Christum esse natum in illa hora ; et tunc ab initio non fuisset actus fidei, quia Deus non reve­ laverat Christum non esse natum illa hora : imo etsi id revelasset, si tamen potest actus idem perseverare, posset manere idem actus nato Christo, quia semper maneret negando Christum natum solum pro illo primo ins­ tanti pro quo ab initio negavit, non pro tempore sequenti, alioquin idem numero actus variat modum intrinsecum respiciendi suum objectum, quod est impossibile, de quo dixi late in libris de anima. Quinto objicitur, quia per fidem credi- Objectio v. mus, Christum esse in hac hostia consecra­ ta : alioquin non adoraretur absolute, sed conditionate : et tamen potest huic assensui subesse falsum. Respondetur negando ma­ jorem : solum enim fide credimus, Cliris­ tum esse sub hostia rite consecrata : quo­ modo autem stet cum hoc posse, imo debere hanc hostiam adorare absolute, dixi late in tomo de Incarnatione, disp. XXXVII. sect. IV. DISPUTATIO IV, SECTIO ML 237 quia si affirmarentur per modum unius affirmationis nulla videtur remanere veritas, SECTIO VIL ut si dicas, in tali loco esse simul Petrum Paulum ; tunc si Paulus non est, etiamsi sit Utrum actus fidei possit, ut præmissa concur­ Petrus, nulla videtur remanere veritas in rere ad conclusionem falsam. illo actu ; quia affirmatur simultas et con­ junctio utriusque. Secus vero est, quando lOj Nunc videndum est de secundo modo idem actus continet quasi plures affirmatio­ supra indicato, quo posset fides saltem me­ nes diversas objectorum diversorum. Sicut diate concurrere ad assensum falsum ; scientia Dei eadem indivisibilis affirmat quando nimirum ex una præmissa de fide, plura objecta, et habet plures con formitates et altera naturali falsa infertur assensus cum illis. Talis autem videtur esse actus, conclusionis falsæ, v. g. ex his duabus præ­ quo assentimur objecto conclusionis propter missis : Ubi est duplex natura, est duplex objecta præmissarum, et simul saltem indi­ persona ; in Christo est duplex natura, in­ recte assentimur ipsis objectis præmissafertur conclusio falsa, et haeretica, ergo in rum : non enim affirmantur illa omnia ob­ Christo est duplex persona : ad quem assen­ jecta per modum unius, sed per plures quasi sum conclusionis falsæ videtur concurrere affirmationes, unde magis assentimur objec­ utraque præmissa, et per consequens præ­ to præmissæ, quem conclusionis; et ali­ missa fidei, seu actus fidei infusæ, quo illa quando magis objecto unius præmissæ, creditur, videtur saltem partialiter concur­ quod evidens est, quam objecto alterius rere ad actum falsum circa conclusionem. præmissæ, quod solum est probabile et obs­ 103 In hoc autem puncto duplex potest esse curum. Quod totum postea approbatum Duple* quæstio. Prima : An ille actus conclusionis inveni apud Ripaldam tom. I de ente super­ esset tunc vere supernaturalis in sua subs- naturali, disp. XLvn, num. 16. Cæterum, quidquid sit de hac doctrina, puncto. tantia, et elicitus ab habitu fidei infusæ. Secunda est, an saltem præmissa formalis non videtur concedendum, actum conclu­ fidei, quæ est actus supernaturalis, sit causa sionis eo casu fore per se et formaliter su­ illius conclusionis. Quoad primam quæstio- pernaturalem : quia etiamsi ille idem actus nem posset aliquis contendere, actum illum possit dici verus respectu unius objecti ; conclusionis esse supernaturalem, et elici­ adhuc est falsus respectu alterius objecti, tum ab habitu infuso fidei : quia licet prout et per consequens totus actus manet defecattingit objectum conclusionis, atque objec­ tuosus et vitiatus ; quia bonum ex integra tum etiam præmissæ falsæ, sit falsus: prout causa, malum autem ex quocumque defectu : tamen simul attingit objectum præmissæ de si autem esset supernaturalis, cum sit actus An ille ^e’ et assentitur illi propter motivum pro- realiter indivisibilis, totus est supernatura­ iclus con- prium fidei, nempe propter veracitatem et lis, et nihil prorsus esset naturale in ipso ; cluslonis revelationem Dei, est actus verus, et ex quia naturale non potest realiter identili^verc"0 hac I)arte videtur esse proprius actus fidei, cari cum supernaturali. Unde falsitas etiam euperna- et poterit esse supernaturalis. Nam sicut ipsa, ct error circa objectum falsum esset toralia potest idem actus esse simul evidens et pro- supernaturalis, quod videtur repugnare su­ ln sua sub- habilis, clarus et obscurus, respectu divcr- pera at ural itati horam actuum, qui ut supra delicitus sornm objectorum, quando v. g. assentitur diximus, dantur ad elevandam et perficien­ ab habitu conclusioni probabili propter duo principia, dam potentiam supra suam conditionem. .ndci seu duas præmissas, alteram evidentem, Nullo autem modo perficitur intellectus per infusæ. aiteram probabilem ; ita videtur posse idem errorem supernaturalem, sed potius depri­ actus esse verus, et falsus in ordine ad di­ mitur, et deterioratur, etiamsi simul cognos­ versa objecta : quia veritas est conformitas catur aliud objectum verum. Magis enim cum objecto, falsitas vero est diflbrmitas ; esset contra Christi dignitatem si haberet quare si eodem actu affirmantur duo objec­ errorem positivum circa aliquid, licet simul ta diversa per modum plurium, poterit actus haberet scientiam aliorum possibilium, quæ esse conformis uni objecto, et per conse­ modo non scit, quam si ea possibilia non quens verus, et simul dilformis alteri objec­ sciat per meram negationem scientiæ abs­ to, et ex ea parte falsus. Dixi, quando affir­ que ullo errore positivo. Unde in beatissima mat diversa objecta per modum plurium, Virgine conceditur ignorantia pura nega- 33R DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. tionia do aliquibus, qua? non pertinebant ad vandnni potentiam in ordine solum ad actus ojus statum ; non tamen error positivus sou supernaturales ad quos potentia sola non judicium falsum. Com ergo notus ille osset habet vires : quando vero actus est natura­ erroneus, et malus simpliciter intellectui, lis, etiamsi· versetur circa idem objectum, non posset esse totus, atque adeo nec ex non indiget potentia aliquo comprincipio parte supernaturalis cum sit indivisibilis. elevante, sed ipsamet habet vires sufficien­ 105 Confirmari potest primo exemplo volun­ tes, et ad summum adjuvatur ab habitu tatis, in qua si aliquis per eumdam actum acquisito, ut facilius et melius operetur. eligeret medium malum propter finem Cum ergo assensus illius conclusionis falsæ bonum, totus ille actus esset simpliciter sit naturalis, ut diximus, non est ad quid malus, nec posset esse supernaturalis, vel debeat, vel possit habitus fidei infusro con­ elici ab habitu charitatis, vel alterius virtu- currere. tis infusa?, quia licet quatenus attingeret et Restat nunc altera quæstio, an præmissa 107 amaret finem bonum, conformaretur cum fidei supernaturalis concurrat partialiter ad An præmissi regula rationis, discederet tamen ab illa, illum assensum conclusionis falsæ. Aliqui quatenus eligeret medium malum, atque dicunt, praemissam fidei concurrere quidem fidei super­ na toralis ideo totus ille actus displiceret Deo, cum ad conclusionem quoad substantiam actus, concurrat non posset ex parte placere ct ex parte dis­ non tamen quoad substantiam assensus; ita pirthliter plicere nullas habens partes, et totus esset Bannes in præsenti q. 1, art. 3, dub. 2, ad Illum assensum peccaminosus ; repugnat autem peccatum § ultima conclusio. Hoc tamen difficile expli- conclusupernaturalc datum ad perficiendam po­ cari potest, quia substantia actus non po- «lonisfala. tentiam in ordine divino. Similiter ergo test condistingui a substantia assensus, nisi dicendum est de actu intellectus erroneo ut ratio superior ab inferiori, quatenus propter diflbrmitatcm ab aliquo objecto, ratio actus est quid commune ad assensus cum sit eadem ratio. et apprehensiones. In hoc autem sensu Confirmatur secundo, quia si ad superna- male applicatur distinctio illa ad nostrum 100 turalitatem illius actus sufficeret attingere casum : in quo, si præmissa fidei concurrit objectum verum, ct motivum fidei non obs­ ad conclusionem falsam, debet quidem tante falsitate circa aliud objectum, seque­ concurrere ad illam, ut ad assensum : con­ retur, quod de facto quoties rusticus credit currit enim ad illam , tanquam præmissa articulum falsum propter revelationem exis­ ad conclusionem : præmissa autem non timatam Dei a parocho sibi propositam, concurrit solum ad actum utcumque, sed assensus ille esset supernaturalis elicitus ab ad assentiendum conclusioni movendo, et habitu infuso fidei, quia ille etiam actus, determinando intellectum, ut assentiatur licet esset falsus respectu articuli falsi cre­ objecto conclusionis propter objectum præ­ diti, ct respectu revelationis falso existima­ missarum. Si ergo conclusio pendet ab illa ta, esset tamen verus, prout attingit etiam præmissa, debet pendere ut conclusio, et veracitatem Dei, quod est motivum partiale per consequens ut assensus ; quia conclusio et simul affirmatur’ per illum assensum ; ct ut conclusio essentialiter est assensus. Nec quidem voracitas Dei est proprium, et dici potest conclusionem illam, ut conclu­ dignissimum objectum habitus fidei infusæ, sionem pendere solum ab altera præmissa quare non apparet, cui' non posset ex eo falsa, et non a præmissa fidei : quia una capite assensus ille esse supernaturalis, nisi præmissa nihil potest concludere, nec po­ fateamur repugnantiam oriri ex eo, quod test esse conclusio ulla, quæ non respiciat simul sit actus falsus et erroneus circa ob­ essentialiter objecta duarum præmissarum. jectum materiale et circa revelationem fal­ Videatur Hurtado disp. XIX, § 53 et se­ sam apparentem ; ergo similiter assensus quentibus. conclusionis falsæ non erit supernaturalis, Ipse vero Hurtado imprimis § 17 dicit, licet simul sit assensus alicujus præmissæ prœmissas formales non influere physice in de fide propter consortium nimirum alterius actum conclusionis, sed solum in genere præmissæ et conclusionis falsæ. causæ formalis determinare intellectum : et Unde infertur assensum illius conclusio­ postea § 58 dicit conclusionem illam falsam nis falsæ non esse actum elicitum ab habitu non procedere a præmissa fidei supernatu­ ral!, sed a præmissa naturali falsa, et ab infuso fidei : nam licet attingat objectum fidei, habitus tamen infusus datur ad ele- alia etiam præmissa naturali fidei, quia DISPUTATIO IV, SECTIO VII. simul cum actu supernatural! fidei fit alius netus naturalis circa idem objectum, α quo potest procedere illu conclusio naturalis fnlsa, absque eo quod concurrat præmissa supernaturalis.Hæc etiam responsio difficilis est. Primo, Quia esto, quod præmissæ non concurrant efficienter, sed solum formaliter ad actum conclusionis ; ille tamen concursus formalis magis essentialis et proprius vide­ tur, quam efficientia : quare Deus potest supplere concursum præmissæ in genere causæ efficientis, non tamen concursum in genere causæ formalis. Unde, si cognitio concurrit etiam in genere causæ efficientis ad actum amoris, Deus poterit supplere illum concursum, et facere amorem in no­ bis sine dependentia a cognitione in genere causæ efficientis : non tamen potest ponere cum in nobis sine eo, quod procedat cogni­ tio boni movens in genere causæ formalis : atque ideo principium illud nihil volitum, quin prœcognitum : magis universaliter et essentialiter verificatur ratione concursus formalis, quam efficientis, quem cognitio habet in amorem. Si ergo repugnat præ­ missæ fidei infusæ concurrere ad conclusio­ nem falsam, magis repugnabit concurrere in genere causæ formalis, qui est magis pror­ sus concursus præmissæ, ut præmissæ, quam in genere causæ efficientis. Secundo : illud etiam, quod additur de præmissa naturali fidei, a qua, et non a supernatural!, procedat conclusio illa falsa, difficile est : quia imprimis falso supponitur simul cum actibus supernaturalibus fieri semper alios actus naturales circa idem ob­ jectum, ut vidimus supra disp. I, sect. ix. Deinde etiam eo concesso, adhuc præmissa ipsa fidei supernaturalis deberet movere ex parte sua intellectum ad assensum conclu­ sionis saltem in actu primo. Nam movere in actu primo ad assensum conclusionis, nihil est aliud nisi proponere intellectui tale objectum, in quo contineatur objectum conclusionis, et ex quo in actu primo intel­ lectus visa bonitate illationis, et continentia objecti conclusionis in objectis præmissa­ rum, convincatur, et alligetur ad non ne­ gandum, imo ad affirmantium objectum conclusionis, cui jam implicite in praemissis assensum præbuit. Hoc autem totum facit præmissa fidei supernaturalis, non minus quam naturalis, cum proponat objectum suum, in quo partialiter continetur objec­ tum conclusionis, et quod movet in actu 239 primo intellectum ad non negandum, sed potius affirmandum objectum conclusionis, quod implicite amplexus est in premitis, finge enim, non poni præmissam natura­ lem fidei simul eum supernatural!, sed solum supematuralem·, adhuc non minus intellectus experiretur se convictum in actu primo, et propensum ad explicite assentien­ dum conclusioni, cui jam implicite assensus est in præmissis. Et quamvis Hurtadus di­ cat, eo casu Deum non daturum concursum ad assensum conclusionis, id tamen parum videtur referre, quia jam præmissa fidei supernaturalis ex parte sua inclinabat, et movebat intellectum, et proposito motivo suadebat assensum. Si non est autem incon­ veniens, quod præmissa fidei in actu primo suadeat, et moveat, ac incitet partialiter ad assensum falsum, non erit etiam inconve­ niens, quod ex illa motione partiali sequa­ tur in actu secundo assensus falsus. Nam in rigore loquendo indecentia tota, si quæ est, invenitur in suasione illa et motione in actu primo. Si enim in actu primo sua­ deas alicui, et proponas rationes convincen­ tes ad credendum falsum, imo facias eum credere aliquod in quo jam implicite con­ tinetur illud falsum : parum refert, quod ille postea credat, vel non credat explicite falsum illud ; cum jam ex parte tua illum disposueris et compuleris ad credendum. Si ergo præmissa fidei potest saltem partialiter, et simul cum præmissa falsa suadere in actu primo, et movere ad assensum conclusionis falsæ, parum auget indecentiam, quod postea sequatur assensus explicitas, et pa­ rum minuit, quod negato concursu Dei, non sequatur. Facilius ergo, et verius conceditur, eo ito Poîih casu, posita una præmissa formali fidei et altera falsa, sequi assensum naturalem nnaniipræ«a conclusionis falsæ, quæ ex utraque præ­ formali missa sequitur, prout cum aliis concedunt lidei et al­ Suarez disp. VI, de fide sect, v, num. 4. Gra­ tera ftlsa sequitur nado disp. VII, n. 16. Coninch. disp. X, assensus n. 82. et latins P. Ripalda t. I. de ente super- naturalis con­ naturali disp, LVI. /ter totam, ubi multa congerit in confirmationem hujus sententiæ. clusionis filsæ. Quæ breviter probari potest, quia non est in­ conveniens, aut novum, quoti causa aliqua cx se bona et perfecta, propter concursum alterius concausa* pravæ et vitiosa;, concur­ rat partialiter ad effectum vitiosum, ut con­ tingit in concursu Dei cum voluntate crea­ turæ ad actum malum : in potentia etiam MO Uj Explkahir, cl conflrexemplo hominis testifleantis. DE VIHTUTE FIDEI DIVINÆ. progressiva concurrente ad claudicationem cum crure vitiato : in potentia gcnerativa concurrente ad generationem monstri cum causa alia male affecta, ct in mille aliis exemplis. Quare advertunt prœdicti ducto­ res praemissam fidei non esse dicendam simpliciter causam conclusionis falsa?, sicut nec Deus dicitur simpliciter causa peccati, vel actus mali, nec potentia progressiva causa claudicandi, et sic de aliis : quia ni­ mirum actus fidei verus cx sc suadebat verum, ct inclinabat ad verum ; ex concursu autem præmissa· falsæ, illud verum, quod proponebat præmissa fidei, detorquetur ad suadendum aliud falsum. Nec obstat diffe­ rentia, quam indicavit Hurtado ubi supra § 56, in fine, quod Deus sit causa universa­ lis, ct fides in casu nostro sit causa particu­ laris. Hoc, inquam, parum refert, tum quia præmissa etiam fidei est causa universalis ct indifferens de sc ad plures conclusiones diversas inferendas, unam cum tali alia præmissa, aliam cum alia, ct alias plures cum aliis : ad hanc autem conclusionem de­ terminatur a tali præmissa falsa sibi con­ juncta, tum etiam, quia licet Deus cx se sit causa magis universalis; ejus tamen poten­ tia, prout a Deo specialiter applicata ad concurrendum cum hac voluntate creata ad actum amoris, vel odii, solum est indif­ ferens ad amorem, vel odium ; et tamen quia determinatur a voluntate creata ad actum odii præter Dei intentionem, Deus non dicitur causa odii peccaminosi. Majo­ rem autem indifferentiam habet præmissa fidei ad diversas conclusiones inferendas : quare cum præter ejus inclinationem deter­ minetur a præmissa falsa ad hanc conclu­ sionem falsam, non debet ei tribui talis effectus vitiosus. Quod possumus rursus explicare, et confirmare primo in exemplo supra indicato hominis testificantis ct suadentis alteri aliquid, ex fiuo ^ΘΓΓ^ possit aliquod falsum. Si enim audias duos testes, unum veracem, qui testificatur Petrum occisum ab eo qui ingressus fuit tali hora ejus cubiculum, alterum mendacem, qui dicit neminem in­ gressum fuisse tali hora cubiculum , nisi Joannem, ex utriusque testimonio tu in­ fers, Petrum occisum a Joanne, quod falsum est. Tunc certe primus testis nec te fallit, nec est causa simpliciter ut decipiaris, quia verum solum testificatur, ct ideo non est inconveniens quod homo etiam sanctissimus id testificctur ; licet cx ejus testimonio, con­ currente illo alio testimonio falso, inferas errorem : sed solus secundus testis est causa simpliciter tuæ deceptionis. Sic autem se habent in casu nostro illæ duæ præmissæ, quarum una testificatur et proponit solum verum ; altera proponit et testificatur fal­ sum, et ideo ea sola est causa, quod deci­ piaris in conclusione; nec dedecet præmissam fidei, etiamsi supernaturalis sit, quod ex ejus testificatione partialiter, accedente testificatione falsa alterius præmissæ, infe­ ratur falsum : ipsa enim tendebat ad verum, neque est causa deceptionis, sed altera sola præmissa falsa, quæ accessit, ct detorsit verum illud ad probandum falsum. Confirmatur secundo exemplo scientiæ Item connaturalis, quæ licet sit cognitio etiam essentialiter vera et certa, adhuc ejus actus cum scienfisnv alia præmissa falsa potest concurrere ad luraii#. conclusionem falsam, nec hoc est contra perfectionem, et certitudinem scientiæ, ut constat : ergo nec erit contra perfectionem aut certitudinem fidei, quod ejus actus cum alia præmissa falsa possit inferre conclusio­ nem falsam : nam sicut in primo casu scien­ tia non errat, nec fallit, ita nec in secundo casu fides. Adverte tamen, licet non debeat dici, J(2 quod actus fidei sit simpliciter causa illius QOatenu« conclusionis falsæ, vel erroris propter ra- possit dici tionem dictam : posse tamen concedi, quod luod actus fidei sit causa illius conclusionis cum 8ilclU!a addito, nempe quatenus assensus conclusio- niiUScon· nis terminatur ad objectum materiale ct elusion» formale fidei : nam licet præmissa fidei non fal5æ· ordinetur ad conclusionem prout est de objecto falso , ordinatur tamen ad hoc, ut quæcumque conclusio ex illa inferatur, attingat ejus objectum, imo hoc per suam essentiam exigit : sic etiam Deus concedi solet, quod sit causa actus mali sub ratione entis, vel sui» ratione actus liberi in com­ muni, non vero sub ratione talis : quia Deus intendit, quod producatur ens, atque etiam actus liber, quamvis non intendat productionem talis actus liberi, sed mate­ rialiter ad illum concurrat determinatus a causa creata libera. Sic etiam præmissa fidei intendit conclusiones illatas sub ejus motivo, licet non intendat conclusionem falsam, sed ad illam ut talem concurrit ma­ terialiter, et determinata a præmissa falsa. Dices, conclusio hæc falsa, ut talis est, et ut infert tale objectum falsum, est con- DISPUTATIO IV, SECTIO VII. 113 11 i 241 durio; ergo etiam prout talis exigit per turale, eo ipso videntur ew. «npomatnhas sc prromissas, non alias, quia talis con­ rales : jam ergo redit absnrdum illnd, qnod clusio, ut talis, per se respicit talia princi­ in priori qurostione vitare cnravimn·, quod pia objectiva : ergo per sc exigit et respicit actus erroneus, et conclusio falsa sit in sna has prromissas, quarum una est prremissa substantia supernaturalis. fidei : ergo non per accidens, sed per sc infer­ Hæc tamen difficultas imprimis omnino tur ex præmissa fidei. Despondeo, hanc con­ cessaret, si aliquis diceret, prromissas nnn clusionem, quatenus talis conclusio est, seu influere physice efficienter in actum conclu­ prout infert tale objectum ex talibus princi­ sionis , sed solum concurrere formaliter, piis, respicere quidem per se utramque illam movendo, aut determinando intellectum ad prromissam : non tamen singulro præmissæ assensum conclusionis : tunc enim actus inferunt per sc illam conclusionem : nec conclusionis, licet intrinsece respiceret prro­ arguitur bene cx eo, quod conclusio per sc missas objectivas, seu objecta prromis’arum, exigat talem prromissam, quod talis etiam non tamen respiceret per suam entitatem præmissa per se exigat, vel inferat talem intrinsecam has prromissas formales superconclusionem : quia illud per se est roquivo- naturalcs, sed potuisset esse idemmet actus cum, cum semel appellet supra conclusio­ conclusionis, licet utraque præmissa procé­ nem, ct postea supra prromissam : nec no­ dons esset naturalis. Croterum supposito vum est, quod effectus per sc exigat talem etiam , quod præmissæ formales influant causam, quro tamen non exigit per se illum physice efficienter in actum conclusionis, et effectum, sic actus erroris per se exigit esse quod hæc numero conclusio dependeat per ab intellectu, eum sit actus vitalis ct intel­ suam entitatem intrinsecam ab hae prae­ lectio ; et tamen intellectus non exigit per missa supernaturali, eo quod intellectio non se errorem, nec ordinatur per se ad illum, pendeat a suis principiis per actibnem dis­ sed per accidens. Item actus malus perse tinctam, sed per se ipsam, adhuc difficultas quoad hoc communis etiam erit ad actus exigit concursum Dei, cum sit ens creatum, et tamen Deus, et ejus concursus in actu voluntatis, et independenter ab hac tpirosprimo non exigit per se actum malum. Magis tionc solvenda est. Non enim minus depen­ etiam ad rem nostram potest afferri exem­ det cognitio, vel volitio a suo objecto; quare, plum in eo, qui peccaret circa objectum per qui habet actum fidei, et quia illum in se fidem sibi propositum. Si Deus v. g. alicui experitur, gaudet de illo propter finem van® revelaret, quod certissime die sequenti esset gloriæ, ut possit de fide sua apud alios, vel ab hostibus occidendus, et hac occasione certe apud se vane gloriari, habet quidem ipse in odium Dei prorumperet propter cer­ actum voluntatis malum, qui essentialiter titudinem illius mali, quam per infallibilem supponit illum actum fidei, de cujus exis­ assensum fidei conceperat : tunc illud odium tentia cognita vitiose gaudet : unde voluntas illa per suam entitatem intrinsecam respicit, Dei per se exigit certitudinem illam fidei et supponit actum illum fidei de quo gau­ prrocedentcm, ex qua homo in odium pro­ rumpit : et tamen nec revelatio Dei, nec det, et quem suppono fuisse supernaturaassensus fidei quo creditur, exigit per se lem : et tamen voluntas illa mala est, et per consequens non potest esse in sua enti­ illud odium, nec ad ipsum per se ordinatur. Sic ergo dicimus, conclusionem illam erro­ tate supernaturalis, licet intrinsece suppo­ neam per se oriri ex illa præmissa fidei nat aliquid supernaturale, et ab illo proce­ cum alia falsa : ipsam tamen praemissam dat, ut ab objecto. Quod idem argumentum fidei non ordinari perse ad talem conclusio­ fieri potest de illa cognition·· precedent!, qua experitur homo in se actum illum su­ nem, nec illam perse exigere. Una superesse potest difficultas circa hanc pernaturalem : quem licet non cognoscat dis­ communem doctrinam; quia si conclusio tincte ut supernaturalem, cognoscit tamen illa falsa procedit a præmissa fidei, saltem illum actum eumdem, qui reipsa est supermaterialiter et per accidens, jam eo ipso naturalis : et tamen cognitio illa non vide­ habet intrinsecam connexionem cum illa, et tur esse supernaturalis, nec procedere ab per consequens jam videtur esse in sua aliquo habitu infuso. entitate supernaturalis : quia actus illi, qui Ad hanc ergo difficultatem responsio 115 per suam entitatem intrinsecam petunt, vel generalis petenda est ex iis, qua» diximus Dupta prrosupponunt principium aliquod superna- ge communi mysteria fidei externam prædica­ tionem requirant, dc quo dixi disp. i,sect. n. Hoc errore omisso, contra «piem ultra alio* videri potest Suarez disp. IV, sect, i, inter Sententia (Catholicos aliqui negant,eam evidentiam cre- negane dibilitatispræcedere: quæ sententia tribuitur iu communiter Capreolo in III dist. XXXII q. t;, prTreunica art. 3 ad 3, contra primam emudurionem. dere actum Fundamenta postea referemus, et dissolveflde'· mus. Alii recentiores, quos tacito nomine refert Granado tract. Il, disp. Ill, sect, ι, n. 3, dicunt, eam evidentiam non reperiri in omnibus, præsertim in rudioribus, licet adsit quantum satis est, ut prudenter creda­ tur. Valentia vero in præsenti q. i, ad fin. puncto 4, dicit, sufficere eam evidentiam credibilitatis, quæ sit talis in potentia pro­ pinqua, qualis est illa, quam habent pueri, cum credunt in re gravi parentibus, aut concionatoribus, qui non solent facile deci­ pere, vel quando moventur ad credendum ratione aliqua non levis momenti, ex qua facile possit colligi evidentia credibilitatis. Canus, ut refert Aragonius in præsenti q. I, art. iv, dub. ult. dicebat, non semper re­ quiri evidentiam credibilitatis, sed ut in plurimum. Turrianus in præsenti disp. VII, dub. 7, satis obscure loquitur : nam in § se­ cundo discendum est, fatetur, aliquos converti cx infidelitate ad fidem, in quibus non sit ab­ soluta evidentia credibilitatis, sed aliqua ra­ tio,cx qua vocatione Dei interius illuminantis hominem, homo ille convertatur, et § seq. dicit, quando homo fidelis venit ad usum rationis, sæpe elicere actum fidei infusæ absque expressa evidentia credibilitatis : addit tamen postea, in his præcedere judi­ cium aliquod credibilitatis saltem in com­ muni : non tamen explicat, an illud debeat esse judicium evidens. Granado ubi supra sect, v, n. 16, docet large dici posse, in omni credente reperiri evidentiam credibi­ litatis, quia habet prudens judicium, quo sentit se debere credere : omne autem prudens judicium evideutiam habet. Si au­ tem judicium illud est evidens, non video, cur solum large et nou proprie concesserit in omnibus evidentiam credibilitatis. Deni­ que Suarez disp. IV, sect, v, η. 7, relata sententia dicente, evidentiam credibilitatis necessariam esse ad fidem respectu corporis Evclesiæ, non vero respectu singulorum ere- S44 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. dentium, subdit et here opinio fortasse proba­ bilis est. Aera tamen, et communis theologorum Senirniln sententia affirmat, in singulis prærequiri "ciTcrn'' cv’t*cn,’ani credibilitatis, pro qua eat aperte S. Thom. in præsenti art. 4 ad 2 ibi : « Non enim quis crederet, nisi videret ea esse credenda, vel propter evidentiam si­ gnorum, vel propter aliquid hujusmodi. » Ibide S. Doctor prærequirit ad,fidei assen­ sum videre, hoc est evidenter cognoscere, credibilitatem mysteriorum; eamdem tenet Cajet, et alii communiter, quos referunt, ct sequuntur Suarez ubi supra num. 8 ; Coninch. disp. XIII, dub. i, n. 3 ; Hurtado disp. XXII, sect, i, § 2, et alii communiter. Probalurcx Probatur primo ex Scriptura ct Patribus. Scriptura Psal. xcii, 5. Testimonia tua credebilia facta d Patribus. nimis. Illa enim particula nimis, non videtur minorem, quam evidentem credibi­ litatem significare. Joan, xv, de iis, qui non credebant, ait Christus ; nunc autem excusa­ tionem non habent. Ex quo loco colligitur clare, motiva fidei generare posse eviden­ tiam credibilitatis : alioquin si solum gene­ rant probabilitatem ; excusationem haberent qui non credunt, quia sequerentur aliud judicium probabile, quo censent probabi­ liter hæc mysteria non esse credibilia. Quo etiam spectant verba Pauli ad Hebr. n, 3 ubi eamdem inexcusabilitatem supponit. Quo­ modo, inquit, nos effugiemus, si tantam ne­ glexerimus salutem, etc. contestante Deo signis et portentis, et ideo Matth. V. Ecclesia com­ paratur civitati supra montem positæ, quæ. abscondi non potest ; et quidem hæc loca probant non solum dc facto, sed etiam dc possibili, nam si fidos obligaret ex sc ad credendum aliquod, quod non esset eviden­ ter credibile : obligaret dc facto ad plura credenda; quia non omnia, quæ Deus reve­ lat, fiunt statim evidenter credibilia, ut constat de pluribus, quæ putamus revelata esse aliquibus sanctis, non tamen credimus fide divina, ergo si de facto omnia, quæ cre­ dimus, sunt evidenter credibilia, ideo est, quia fides non potest aliter ad suum objec­ tum tendere. Ad hoc etiam facit B. Clemens in Const. Apost. lib. VIII, cap. i, ubi relatis mysteriis fidei, subjungit. « Quæ, qui credit, non utcumque neque inconsiderate sed cum judicio ac plenitudine, chrisma quidem accipit a Deo. » Videatur Augusti­ nus tom.Vl, lib. contra epistolam fundamenti, cap. v; Hieronym. dial, contra Luciferianos circa finem, Vine, Lyrincnsis in suo Admonit. et Valent, ubi supra. Datione probant aliqui hanc sententiam, · quoniam nil credendum necessaria est prn- n”") 9·* dens voluntas credendi, voluntas nutem dicitur prudens, quia dirigitur a judicio prudentiæ proponente objectum : ergo a judicio omnino evidenti : probant conse­ quentiam , quia prudentia cum sit virtus intellectualis, debet esse practice certa, ct evidens circa honestatem, circa quam proxi­ me versatur, ergo objectum, quod pruden­ ter est credibile, proponitur evidenter cre­ dibile. Verum hæc ratio non videtur omnino efficax ; quia imprimis aliqui docent, posse dari actum prudentiæ verum, qui non sit evidens, sed solum probabilis, quod sequitur Salas II t. in 1, 2, tr. XI, disp. Ill, sect, ιν, n. 34 et 35, deinde quidquid de hoc sit, dici posset proponi posse per judicium probabile, quod objectum fidei sit credendum : quo dictamine probabili dato, posset esse alius actus, quasi reflexus, evidens, et elicitus a prudentia, dictans hic et nunc prudenter posse nos amplecti illud judicium probabile, et velle credere fidei mysteria, sicut etiam posito judicio probabili de paupertate Petri, datur actus evidens prudentiæ dictans evi- Probator denter, hic ct nunc honestum esse sequi conclusio illud judicium probabile. Melius ergo probatur conclusio ex peculiari fidei natura : nam licet ad operandum honeste in aliis virtutibus non prærequiratur judicium evi­ dens v. g. ad volendum ex misericordia subvenire huic pauperi, non requiritur cognoscere evidenter quod sit pauper ; cæterum ad volendum honeste credere fide divina, requiritur cognitio evidens credibili­ tatis ex motivis propositis, nec sufficit co­ gnoscere probabiliter talem credibilitatem. Ratio est, quia voluntas credendi, non est credendi utcumque, sed credendi firmissime super omnia, et non obstante quovis alio motivo, quod in contrarium adduci possit; esset autem imprudens, qui taliter vellet credere res ad quarum fidem praestandam probabiliter censet non habere motiva suf­ ficientia , nam ut dicitur Eccles, xix, qui cito credit, levis est corde, quod eo magis ibi locum habet, quo materiæ gravitas, et ne­ cessitas majorem discussionem et delibera­ tionem postulat. Alioquin, si cum probabi­ litate solum credibilitatis crederet aliquis, non teneretur instante morte perseverare in fide; posset enim tunc sequi judicium pro- DISPUTATIO V SECTIO I. habile contrarium dictans non adesse motiva sufficientia ad credendum, ct inculpate fi­ dem negare ; quod repugnat ; fides enim Christiana ea firmitate assentitur suo ob­ jecto, ut simul profiteatur obligationem non recedendi, aut dissentiendi, sed credit esse adeo verum, ut nullo modo negandum sit. Ad volendum autem hoc modo credere ma­ nifestum est non sufficere judicium proba­ bile , nam stante probabilitate contrarii judicii dictantis licere dissentire, non potest quis certo asserere hic et nunc non licere ne­ gare hoc objectum. 5 Confirmatur, et explicatur, quia si dareConlirma- tur aliqua virtus, quæ solum inclinaret ad inreicxpli- obediendum superiori certo et evidenter entur. ...... . . _ præcipienti, et cujus motivum esset fugere inobedientiam contra certum superioris prœceptum : tunc sane hæc virtus non pos­ set operari ex assensu solum probabiliter proponente pra’ceptum ; et obligationem obediendi ; ergo cum fides sit virtus incli­ nans ad credendum ea solum, quæ negare non possumus ; repugnat dari voluntatem credendi ex judicio solum probabiliter dic­ tante talem credibilitatem, quia eo ipso non manet hic et nunc obligatio simpliciter non dissentiendi. G Dices : circa ipsam obligationem credendi, seu non dissentiendi potest versari probabi­ litas ; possum enim solum probabiliter cen­ sere, me habere obligationem, etiamsi vi­ deam simul probabilitatem oppositæ partis. Respondeo, bene stat dari simul duas opi­ niones probabiles, quarum una asserat, altera neget obligationem secundum se ad aliquid : repugnat tamen dari opinionem solum probabilem, quæ in præsentia alterius opposita· asserat non solum simpliciter, sed hic et nunc dari obligationem operandi ; quia hoc esset asserere hic et nunc non licere oppositum, et per consequens asserere hic et nunc non esse probabile oppositum ; quod repugnat asserere cum actu videam proba­ bilitatem oppositæ partis. Unde sumi potest ratio a priori : quia re­ pugnat prudentiam dictare, objectum illud esse dignum, quod credatur super omnia et sine illa formidine, quod tamen eadem pru­ dentia judicat quod probabile sit esse fal­ sum, dum judicat posse prudenter aliquem amplecti contrarium ut probabile, quare non posset eadem prudentia simul dictare, honeste et prudenter posse objectum illud firmissime et absque formidine credi cum 245 animo cohibendi omnem formidinem, < nm la men objectum tale judicetur, dc quo po«it homo prudenter formidare. Urgebis, quia potest aliquis prudenter 7 adorare hostiam consecratam, et oxhitw ei tnreter supremum cultum latriæ, licet simul possit '1 prudenter dicere: fortasse hæc hostia non e?t consecrata, ergo possumus velle etiam credere firmissime per fidem aliquod objec­ tum, exhibendo circa illud supremum cul­ tum intellectualem , licet possemus etiam prudenter dicere, fortasse non est verum : sicut enim per fidem credo super omnia, ita per latriam adoro, et colo super omnia. Respondetur, negando consequentiam : dif­ ferentia autem ex dictis esse potest, qnod cultus latriæ solum tendit ad exhibenda ea signa reverentiæ, quæ quidem prudenter exhiberi possunt alicui, quamdiu non con­ stat non esse talem personam, nec est saltem dubium morale, licet simul judicetur pos­ sibile, quod non sit talis : sicut quis licite reddit debitum conjugi, quamdiu non con­ stat esse alienam, licet possit simul dicere, fortasse non est conjux propter aliquod im­ pedimentum occultum : cultus autem intel­ lectualis fidei non potest ita exhiberi, quia ex imperio voluntatis intellectus per fidem debet credere certissime cohibendo positive omnem formidinem : non potest autem voluntas prudenter cohibere formidinem, quando prudentia fatetur posse prudenter formidari de veritate illius objecti : hoc enim esset prudentiam dictare obligationem cohibendi formidinem, quam tamen formi­ dinem eadem prudentia dictaret esse pru­ dentem ; quod in ipsis terminis ostendit repugnantiam. Cum ergo firmitas fidei affe­ rat obligationem cohibendi formidinem, prærequiritur talis evidentia credibilitatis objecti, ut licet non appareat evidenter objecti veritas, appareat tamen evidenter tanta credibilitas, ut sit obligatio absque for­ midine credendi, ad quam obligationem non sufficeret judicium solum probabile de credibilitate. Adhuc tamen videtur posse urgeri diffig cultas hæc ex alio capite: quia licet ad Adhuc actum fidei prœrequiratur judicium dictans difficultas obligationem credendi firmissime, ex hoc °J?e,ur M tamen non videtur argui necessitas judicii ’1 p evidentis: quidquid enim cognoscitur, et affirmatur evidenter judicio evidenti, posset idem cognosci probabiliter per judicium solum probabile, atque adeo ilia eadem 246 DE HRTÏÎTE FIDEI DIVINÆ. obligatio cfedcndi firmissime posset cognosci per judicium probabile: neque enim judi­ cium probabile, et evidens differunt ex parte objecti cogniti sed per diversum modum repræsentandi objectum, qui modus diver­ sus, cum teneat se ex parte actus, ct identificetur cum ipso, non cognoscitur ab ipso actu : unde quando prudentia dictat, et cognoscit obligationem credendi firmissime, cognoscit quidem, et affirmat totam obliga­ tionem credendi, absque, eo quod cognoscat reflexe, vel affirmet evidentiam aut certitu­ dinem ipsius judicii, quo obligationem affir­ mat : ergo obligatio credendi non includit in se essentialiter evidentiam judicii de obli­ gatione, alioquin judicium illud non posset affirmare obligationem, quin affirmaret etiam seipsum, et suam evidentiam : cum ergo possit totum objectum affirmatum illo judicio evidenti affirmari vere per judicium etiam probabile ; consequens est, ut absque judicio evidenti possit intellectus proponere obligationem credendi firmissime : qua obli­ gatione posita voluntas prudenter imperabit assensum firmissimum, cum haberet etiam tunc idem prorsus motivum imperandi, quod nunc habet, nempe obligationem et hone­ statem credendi. Nam de facto voluntas non habet pro motivo objective obligationem, quæ resultat ex eo, quod obligatio propo­ natur judicio evidenti : nihil enim potest esse objectum voluntatis, quod non sit pro­ positum et praecognitum ab intellectu : evi­ dentia autem ipsius judicii non cognoscitur, nec proponitur ab ipso judicio : ergo moti­ vum voluntatis non est obligatio , prout in­ cludit cognitionem evidentem obligationis, sed prout condistinguitur ab evidentia judi­ cii, quo proponitur ; quæ tota obligatio posset cognosci minus clare, et solum probabiliter, atque adeo daretur totum motivum impe­ randi, quod de facto datur, quando adest judicium evidens. Confirmatur,et augetur difficultas. Primo, quia si judicio probabili cognosco obliga­ tionem credendi firmissime, in tantum ex­ cusor tunc ab ea obligatione; in quantum per cognitionem reflexam adverto, primam cognitionem non esse certam, sed probabi­ lem, atque adeo me non habere certitudi­ nem de obligatione, et ideo non esse obli­ gationem, cum possit amplecti judicium probabile contrarium. Potest autem contin­ gere, quod ego non habeam illam cognitio­ nem reflexam de probabilitate ct incertitu- dine prioris cognitionis : non enim est necesse habere semper reflexionem supra omnem cognitionem, et ejus modum, tunc enim non excusabor ah obligatione, et per consequens dabitur obligatio credendi fir­ missime cum solo judicio probabili de obli­ gatione credendi. Confirmatur secundo. Quia si obligatio )0 includeret cognitionem certam, vel eviden­ tem de ipsa obligatione, sequeretur proces­ sus in infinitum : nam licet habeas judicium evidens de obligatione credendi ; hoc tamen ipsum judicium evidens posset cognosci reflexe per judicium solum probabile, quo probabiliter judices, te habere, vel habuisse judicium evidens de obligatione : quo casu jam excusaris ab obligatione, cum possis prudenter dubitare, an habueris talem evi­ dentiam, vel possis probabiliter id negare. Rursus, licet cognitio reflexa de priori co­ gnitione evidenti sit etiam evidens, potest adhuc hæc secunda evidentia cognosci per judicium solum probabile, et tunc sequitur idem inconveniens, quod possis dubitare de tota obligatione, et excuseris ab illa. Nun­ quam ergo dabitur obligatio integra, nisi cognoscas evidenter ipsam evidentiam prio­ ris judicii ; et rursus per aliud tertium judi­ cium cognoscas evidenter evidentiam se­ cundi, et sic in infinitum, vel fatendum erit, obligationem ipsam non includere eviden­ tiam judicii quo proponitur, atque adeo non esse necessarium judicium evidens de obligatione credendi. Hæc tota difficultas molesta quidem est et u captiosa ; non tamen est particularis in hac Hæc difflmateria, sed generalis ad plures alias : proClllla3 baretur enim eodem argumento nunquam 8æfadw nos posse affirmare, quod habeamus eviden- plures alias tiam, vel certitudinem de aliquo objecto ; materia? quia ad hoc affirmandum vere, deberemus habere judicium, non solum de ipso objecto, sed etiam de evidentia judicii quod habe­ mus de objecto : hoc autem secundum judi­ cium reflexum posset non esse evidens, sed probabile : quo casu etiamsi primum judi­ cium directum fuisset evidens, non possemus dicere, quod sumus omnino certi de objecto illo ; quia sicut possumus dubitare de certi­ tudine ipsa,possemus etiam dubitare aliquo modo de veritate objecti, cum non simus certi, quod non possimus dubitare de illo. Unde in omnibus materiis in quibus requi­ ritur certitudo, vel evidentia ad inducen­ dam, vel tollendam obligationem, require- DISPUTATIO V. SECTIO I. MI retur processus in infinitum cognitionum suam de aliquo objecto, deberet m» eertn* reflexarum evidentium ad habendam talem de ipsa etiam certitudine cnm omnibus iis certitudinem. Eadem ergo difficultas esset reflexionibus, ut posset teMittcari omnimo­ in exemplo supra adducto de virtute illa, dam certitudinem, quæ’omnem formidinem quæ obligaret solum ad obediendum præ- expellat. Omnes ergo ad alias etiam materias rescepto certo et indubitato prælati : nunquam enim obligaret, quia nunquam essemus pondere debemus , obligationem non incln- Obligatio omnino certi de obligatione præcepti, cum dere formaliter in sun esse ipsum judicium ηθηιη·1’1'1'1 nunquam haberemus certitudinem reflexam evidens de obligatione, quæ quidem obliua- in „J0 de judicio certo dictante obligationem, vel tio est objectum judicii, et adequate ah ipso saltem de certitudine ultimi judicii reflexi. condistinguitur ; est autem obligatio, ut indicium evidens de Item in sententia dicente, votum in dubio nomen ipsum importat, ligamen, quo homo oblinon obligare, sed solum quando certo con­ videt se ligatum undequaque, ita ut omnis ffülone. stat de illo, deberet ad obligationem cogno­ evadendi via ablata sit. 1’tergo cognoscatur Obligatio quid «It. sci reflexe certitudo cognitionis de voto; ipsa obligatio, debet intellectus circumspi­ quæ secunda cognitio posset esse solum cere,et videre undique ligamen esse, nec ullam probabilis, et jam tunc deficeret obligatio patere viam evadendi. Ad hoc autem, ut voti, quæ reduceretur ad cognitionem solum ligamen illud complete existât, duo requi­ runtur, nempe voluntas legislatoris, vel probabilem cum probabilitate contraria : unde deberet hæc secunda cognitio esse ejus, qui obhgat, et ejus intimatio sufficiens, certa, et cognosci etiam per tertiam cogni­ sive enim promulgatio, vel intimatio legis, tionem certam,et sic in infinitum, ut votum aut præcepti includatur in ipsa lege, ut lex certo obligaret. E contra vero, ubi certitudo est, sive solum sit applicatio legis jam requiritur ad hoc, ut cesset obligatio, seque­ factæ, de quo in materia de legibus ; certum rentur eadem inconvenientia v. g. Sacerdos, mihi est, includi in conceptu legis pro­ qui non est certus de suo sacerdotio, debet xime obligantis, seu in conceptu ipsius iterum sub conditione ordinari propter in­ obligationis proxime complet». Quando convenientia, quæ sequuntur ex illa ordina­ ergo subditus judicat, se lege aliqua obliga­ tione dubia et incerta. Quid ergo requiritur tum, non habet pro objecto ipsum judicium in ipso, ut possit dicere, se esse certum de certum, quo id judicat, sed solum intima­ sua ordinatione rite facta ? Dices, requiri tionem legis sibi factam antecedenter ad judicium certum, vel evidens, quo judicet judicium suum et notitiam talem, quæ ad se habuisse intentionem, et accepisse ordi­ ipsum pervenit : ex qua intimatione et noti­ nem debito modo. Sed contra, quia, ut di­ tia taliter perlata ligatur, ut non possit licite cat se esse certum, debet cognoscere reflexe legi resistere, et contradicere, quam im­ certitudinem, vel evidentiam illius primi potentiam judicat per illud judicium : illa judicii, de illa enim loquitur, tanquam de autem notitia, et intimatio est aliquid ante­ objecto dicto, quando dicit milii, se esse cedens, nempe verba legis debito modo ipsi certum. Si autem certitudinem illam primi dicta, et ab ipso percepta, quæ eo ipso judicii cognoscit per secundum judicium ligant subditum, et hoc est objectum judicii non certum, sed probabile, non potest di­ subsequent. cere, se esse omnino certum de sua ordina­ Similiter quando prudentia dictat obliga13 tione, quia jam in radice dubitat, cum tionem credendi firmissime objecta propo­ dubitet de ipsa certitudine : ergo ut dicat, sita, non habet pro objecto evidentiam ipsius se esse omnino certum, et ut non habeat judicii, quo obligationem illam judicat, sed obligationem reordinationis conditional, obligationem antecedentem, quæ est objec­ necesse erit, quod illud etiam secundum ju­ tum talis judicii. Quæ obligatio completur dicium reflexum sit certum, imo quod ejus per notitiam talem rerum credendarum, et certitudo non cognoscatur solum probabili­ debiti radicalise! jure ipso naturæ credendi ter, sed certo per aliud tertium judicium firmissime, quæ taliter proponuntur. Illa certum, et sic in infinitum. Vides difficulta­ autem notitia horum omnium non includit tem esse communem ad alias omnes mate­ ipsum judicium evidens de obligatione, sed rias, in quibus certitudo requiritur ad indu­ sunt apprehensiones, et uotitiæ antecedentes cendam, vel tollendam obhgationem : imo per quas intellectus quasi audit, ut postea ju­ quoties aliquis exterius testatur certitudinem dicet, sicut subditus antequam judicet se esse S4^ DE VIRTUTE FIDEI DIVINE. loge obligatum, accipit fnlem legis notitiam resultantem ex objecto taliter proposito, et ita propositam, perquam obligatin’ forma­ cum tali claritate per priores apprehensio­ liter, et anfertur omnis potestas resistendi. nes, ut non sit via licite resistendi illi legi. Sic intellectui proponitur taliter objectum Sicut etiam quando intimatur subdito præfidei, ut proponatur ei simul ablata omnis ceptum , aut lex sui superioris, prima potestas licite resistendi, et non credendi, do apprehensio non proponit subdito obligatio­ qua ablatione potestatis, et obligatione po­ nem completam, sed incompletam, hoc est, sita judicat postea intellectus.quia praecessit voluntatem et præceptuin superioris inti­ notitia omnis via? clausæ, et notitia talis ex matum; et de hoc ipso fit primum judi­ se, ex qua posset oriri judicium evidens de cium : aliæ vero apprehensiones reflexa? obligatione. Nam licet illa notitia praecedens super qualitate et claritate primarum appre­ non fuerit judicium, fuit tamen notitia hensionum proponunt obligationem prae­ clara claritate radicali, qualis in ipsis etiam ficam completam fundatam in præcepto apprehensionibus reperitur : neque enim taliter intimato, et cognito, ut nulla sit via apprehensiones omnes sunt ejusdem ratio­ evadendi obligationem, et resistendi licite nis ; sed aliqua? sunt ineptæ ad generandum legi, et ex his apprehensionibus oritur judi­ assensum : aliæ aptæ solum ad generandum cium practicum dictans obligationem com­ assensum probabilem : aliæ aptæ ad gene­ pletam, et praeficam obediendi hic et nunc randum assensum evidentem, et determi­ tali præcepto taliter cognito. nantes ad illum : quare in ipsis etiam ap­ Urgebit aliquis, manere adhuc eamdem 15 prehensionibus, et notitia illa præcedente difficultatem supra positam : quia illud judicium invenitur suo modo claritas raditotum , quidquid est, per quod completur calis. Hæc ergo claritas, quæ in illo modo obligatio, potest cognosci inevidenter, seu proponendi præcedit, est, quæ complet obli­ per cognitionem solum probabilem ; unde gationem , et aufert vias omnes evadendi redit tota difficultas, quia eo casu judicium necessitatem legis, et debiti, et hæc claritas probabile dictabit obligationem credendi cognoscitur, et affirmatur, quando prudentia firmissime, et per consequens poterit impe­ affirmat obligationem credendi firmissime. rari assensus fidei absque judicio evidenti 14 Dices, judicium non habere pro objecto de credibilitate seu obligatione credendi. ipsas apprehensiones formales, sed earum Porro totum illud cognosci per cognitionem objectum; neque enim judicium versatur probabilem, videtur probari eodem argu­ circa aliud objectum, nisi circa illud, quod mento : quia id, per quod ultimo completur per apprehensiones præcedcntes propositum obligatio, sunt apprehensiones tales ita fuit : si ergo apprehensiones non habent clare proponentes legem, et debitum radi­ pro objecto obligationem completam, quæ cale, ut non relinquatur modus evadendi, formaliter completur ab ipsis apprehensio­ ct licite resistendi : tota autem ea claritas nibus taliter objectum proponentibus, nec apprehensionum, ct talis modus proponendi apprehensiones habent se ipsas pro objecto; objectum potest cognosci reflexe, non claro, consequens est, ut nec judicium ipsum pru­ sed probabiliter, quia de ipsamet claritate, dentiæ possit habere pro objecto obliga­ et evidentia potest esse opinio reflexa, et tionem completam, vel illam affirmare. sæpe dubitamus de nostris actibus, an fue­ Apprehen- Resp. apprehensiones primas non habere rint, vel non fuerint evidentes. siones Respondetur tamen, judicium ultimum ,l pro objecto obligationem completam, quippe primæ non quæ completur formaliter per ipsasmet ap­ practicum, et suo etiam modo apprehensio­ habent pro prehensiones taliter proponentes objectum, nes, si quæ sunt, illud præcedcntes, non esse objecto probabile, sed evidens, quippe quod semper obligatio­ quare nec judicium primum, quod ad ipsas nem consequitur, affirmat obligationem comple­ est intuitivum vel connexum necessario completam. tam, sed incompletam. Postea tamen dari cum intuitione ; est enim reflexum supra apprehensiones reflexas de statu resultante statum, quem objectum ultimo habet in in­ ex prioribus apprehensionibus, per quas tellectu de præsenti, quem statum præsecundas proponitur jam obligatio completa sentem intueri homo potest per actum re­ flexum, quare non potest probabile esse, quia resultans ex prioribus, et ad has apprehen­ cognitio intuitiva non est probabilis. Posset siones reflexas consequitur secundum judi­ quidem esse non omnino distincta, atque cium reflexum, quod est judicium practiticum affirmans obligationem completam ideo quæ non posset reddere rationem dis- DISPUTATIO V. SECTIO I. tinctam de omnibus prœdicatis eui objecti, prout intuitio albedinis non percipit dis­ tincto, an albedo sit ens modale, vel renie, etc. ea tamen quæ intuitive percipit, evi­ denter percipit, et nihil probabiliter. Judi­ cium ergo practicum circa certam obliga­ tionem debet explorare totum statum, quem objectum habet in intellectu, atque ideo debet intuitive repræsentare certitudinem judicii præcedentis. Vel ergo ea certitudo est in judicio prœcedenti, et percipitur, et tunc debet percipi intuitive, quia ultimum judicium fertur intuitive ad certitudinem præcedentis judicii, atque adeo ultimum judicium non erit probabile, sed evidens de certitudine obligationis. Vel non est talis certitudo prœcedens, aut etiamsi sit, non percipitur a judicio sequenti propter ali­ quod impedimentum : et tunc judicium sequens non dictat obligationem certam ullo modo, cum non habeat certitudinem forma­ liter loquendo, pro objecto, atque adeo illud judicium non sufficiet ad voluntatem cre­ dendi firmissime, quæ voluntas non potest oriri prudenter, nisi a judicio practico de obligatione certa credendi : nec hoc judi­ cium de obligatione omnino certa esse po­ test ; nisi sit reflexum supra ipsam certitu­ dinem notitiæ præcedentis, quam cum prae­ sens sit, intuitive percipit, et per consequens non probabiliter, sed evidenter. Requiritur autem in fide, ut prudenter credatur hæc ultima evidentia de certitudine obligationis: quare si aliquis sine illa putaret se debere credere adhuc sine certitudine obligatio­ nis ; illud judicium esset falsum, et non esset a prudentia infusa, nec deserviret ad piam voluntatem supernaturalem credendi. In aliis autem materiis, in quibus plerum­ que non requiritur certitudo obligationis ad licite, ct prudenter operandum, possumus licite, et aliquando honeste sine illa certitu­ dine operari, non vero in iis aliis, in quibus ob peculiares rationes requiritur certitudo præcedens de obligatione, vel de defectu obligationis. An vero cum dubio, vel proba­ bilitate obligationis, teneamur obligationi satisfacere ; non potest una regula generalis pro omnibus materiis assignari, in univer­ sum tamen loquendo de probabilitate di­ cendum videtur, quoties per ultimum ju­ dicium attentis omnibus circumstantiis intrinsecis, et extrinsecis, judicatur solum probabilis obligatio cum probabilitate etiam de negatione obligationis, non teneri nos 249 obligationi probabili satisfacere, sed prr»«o amplecti probabilitatem contrariam. Dixi tamen, quando ultimumjudicium dictat pro­ babilem utramque partem : quia in aliqui­ bus materiis, etiam non obstante probabili­ tate utriusque partis, debemus tutiorem partem eligere, ut in materia, ct forma baptismi, et similibus. Tunc autem ilhvl judicium probabile non erat ultimum, sed valde remotum , et postea succedit aliud judicium certum de obligatione sequendi partem tutiorem in illa materia, non obstante probabilitate remota contraria. Sicut e contra quando propter probabi­ litatem utriusque partis possumus alteru­ tram sequi, ultimum judicium practicum, certo judicat de defectu obligationis prop­ ter probabilitatem, quam certo possumus amplecti. Quando vero non est probabilitas, sed dobium de obligatione, tunc ante adhibitam diligentiam, pro rei opportunitate ad deponendum dubium et examinandam veritatem, non possumus operari contra obligationem dubiam ; et tunc judicium etiam ultimum erit de obligatione certa non operandi cum illo dubio, ne exponamus nos temere periculo violandi obligationem. Facta vero diligentia, si adhuc perseverat du- *7 Α“Φ”* pOMIK ODO* nrj’ Μη1β obiignUonem duprt,babiRu», sed 'lubia[n Jl' oW,8’,’no®· bium de obligatione, tunc in aliquibus ma­ teriis possumus uti libertate nostra, et tunc judicium etiam ultimum erit, per se loquen­ do, certum de defectu obligationis ; in aliis vero materiis non licebit operari contra obli­ gationem dubiam ; et tunc judicium etiam ultimum erit per se loquendo, certum de obligatione ; quæ autem sint bæ, vel illæ materiæ; non est hujus loci, pertinet enim ad varios tractatus : nunc enim solum incidenter supponimus, ut videamus, quomodo ultimumjudicium possit esse certum de obli­ gatione, quin sit reflexum supra seipsum, et supra suam certitudinem. Petes quid si in utroque casu, nimirum 13 quando vel obligatio est solum probabilis, Et quid si in utroque vel quando est dubia judicium ultimum non casu, judi­ sit certum de obligatione, vel carentia illius, cium olUsed solum probabile? Resp. imprimis, quo­ mum non ties agitur de objecto bono, aut malo in ge­ sil corium obliga­ nere moris, seu de honestate, et inhonestate de tione vel morali, intellectum tendere semper ad ex­ carenti il­ plorandum, quantum potest et formandum lius sed ultimum judicium ex omnibus circumstan­ solum pro­ babile T tiis intrinsecis, vel extrinsecis, etiam eum reflexione supra omnes suos actus ; et ideo MO DE VIRTUTE FIDEI DIVIN/E. judicium de rebus moralibus dicitur perti­ adhuc assensu probabili judicare dari obli­ nere ad rationem, seu partem superiorem, gationem absque assensu probabili circa et dirigi secundum regulas universales, quin caronfiam illius, licet adsit assensus circa licet in rebus aliis, v. g. in appetendo cibo, probabilitatem in actu signato contra obliga­ intellectus sæpe non attendat, nisi ad ejus tionem, dato eo casu teneretur per accidens delectationem ex una parte, et ad sumptus propter ignorantiam sequi judicium proba­ pro eo faciendos ex alia ; in rebus tamen bile de obligatione, quam judicat absolute moralibus attondit ad regulas universales, esse, cum nullum habeat assensum probabi­ ut videat, quid ex omnibus circumstantiis in lem, quo judicet non osse obligationem, univorsum hic et nunc, sit pro honestato, quem assensum sequi possit. vel inhonestate illius objecti, donec fortifi­ Quando denique non ageretur de probacetur saltem certitudine reflexa de statu mo­ bilitate, sed judicaret solum obligationem rali ohjecti, attentis omnibus circumstan­ omnibus pensatis, esse dubiam : tunc in ali­ tiis, et modo, quo innotescit. Quare, si est quibus materiis per se loquendo, deberet certitudo obligationis, judicium ultimum satisfieri obligationi, in quibus nimirum tu­ eam affirmat ; sicut e contra, si est certitudo tior pars in dubio sequenda est : quia per se dc defectu obligationis, hunc, etiam defe­ loquendo, ex illo dubio de obligatione debe­ ctum certo affirmat. Si vero sit dubia, vel ret subsequi judicium reflexum de obliga­ probabilis obligatio, judicium sequens certo tione in tali materia ; in aliis vero materiis, affirmat dubium illud; et tunc ulterius in­ per se loquendo, cessaret obligatio, quia ex tellectus, qui nondum invenit certam obliga­ illo judicio de obligatione dubia, consequitur tionem, vel ejus carentiam, pergit investi­ judicium aliud reflexum de cessatione obli­ gando reflexe, an stante dubio, vel incertigationis in illa materia. Si autem contendas, tudine obligationis, cesset certo obligatio, posse contingere, ut per accidens nullum vel potius insurgat : et de hoc ipso format aliud judicium sequatur, sed ultimum judi­ judicium aliud certum si potest, attentis iis cium dictet solum obligationem esse du­ omnibus circumstantiis. Si autem non po­ biam : certe judicium illud non esset suffi­ test, sed attentis omnibus nequit certo asse­ ciens ad obligandum, quia ipsum solum, et rere, manere, vel deficere obligationem : sistendo ibi, non esset sufficiens ad moven­ affirmat ad minus certo, non esse certam dam voluntatem. Voluntas enim deberet obligationem, vel defectum illius. Hoc autem moveri a judicio proponente bonum : illud judicio stante, an voluntas possit agere con­ autem judicium nullum proponit bonum, tra obligationem dubiam ; distinguendum sed solum dubium de obligatione ; ergo est : nam si adest judicium ultimum proba­ quamdiu intellectus non progreditur dicen­ bile de obligatione, et nullum etiam proba­ do, bonum, necessarium, vel certo expediens bile de defectu obligationis, debet voluntas est satisfacere huic obligationi dubia·, non­ satisfacere obligationi, quæ proponitur, dum adest regula ultima movens volunta­ quam si non exequatur, nullum sequitur ju­ tem ad operandum intuitu obligationis. De­ dicium probabile de defectu obligationis, bet ergo semper deveniri ad judicium ulti­ quod, ut supponitur, nullum habet. Si vero mum certum, vel saltem probabile circa appareat etiam probabilitas partis contrariæ honestatem vel turpitudinem ipsam objecti contra obligationem, sequitur ut judicet propositi, attentis omnibus circumstantiis etiam se non obligari, cum possit amplecti præsentibus. illam probabilitatem, se non obligari, atque Dices, qui operatur cum conscientia erideo non potest simul habere judicium pro­ ronea observando, vel violando præceptum babile de obligatione, quia non possunt falsum, quod sibi fingit, non potest habere simul esse duo assensus etiam probabiles de judicium ultimum certum, aut probabile, objectis contrariis in eodem intellectu, nec sed falsum et erroneum ; et tamen meretur illud judicium probabile de obligatione pos­ operando juxta illud judicium : non ergo set esse ultimum, cum apparente ultima pro­ requiritur judicium évidens, imo nec verum babilitate contraria non possit esse ultima ad prudenter operandum, qui enim meretur, obligatio practica. Quod si contendas fieri prudenter operatur. Respond, facile, eo ca­ posse, ut judicet probabilitatem esse contra su judicium ultimum verissimum esse, et obligationem, et tamen non judicet se ideo prudentissimum, atque etiam certissimum ; ‘xcusari ab obligatione, atque ideo possit nam licet aliquod judicium præccdens fuerit ig 2θ DISPUTATIO V, SECTIO I. »1 falsum, quo falso judicatur præcaptum obli­ voluntatem ;quœ quidem nnn habet promotigare, et ideo dicatur esse conscientia errans: vo ipsam applicationem sufficientem motivi, posito tamen illo judicio, et quod homo oh quod est obligatio certa, ut condistincta ab ignorantiam, vel inadvertentiam suam non applicatione seu repræsentatione certa, qna invenit viam evadendi obligationem legis ; applicatur, quamvis ea applicatio, et talis verissimum et certissimum est, hominem hic applicatio evidens exigatur ad movendum et nunc obligari ad ponendum opus illud, ct sufficienter, ut mox explicabo. Hinc etenim possumus obiter indicare hoc judicium elici potest etiam a prudentia responsionem ad exempla ex aliis materiis, infusa, et deservire ad meritum etiam suquæ adduximus supra, in quibus diximus pematurale. ji Nunc jam, ut ad id revertamur, unde di- esse eamdem difficultatem. Et imprimis, quando aliquis testificatur se aliquid certo An possit gressi sumus : hæc omnia applicari possunt TOlonUe nd judicium credibili tatis, seu obligationis scire, necesse quidem est, quod non solum inpenre cre an procedat ab ipsa fide. Afliriffirmans. want non pauci ex Thomistis, Cajet, in præ­ senti qu. i, art. i, §. Ad secundum dicitur, Bannes ibi dub. m §. Propter hæc. Aragon, ibi §. Ilis tamen, et alii, quibus occasionem dedit S. Thom. dicto art. 4 ad 3, dicens, « a lumine fidei provenire, ut videantur ea, quæ creduntur. » Non possunt autem videri, hoc est, evidenter cognosci, nisi ut credibi­ lia, et art. δ, ad primum dixit, « medio lu­ mine fidei videri objecta nostræ religionis esse credenda. » Sententia Alii tamen communiter, et melius negant, negans, hoc judicium esse ab habitu fidei.Capreoet comma* jU9 jn jjj xxxn art. 3 ad 3, contra primam conclusionem, vega q. ix , de justificatione, ad ult. Gabr. dist. XXIV, dub. 1, Valent, in præsenti disp. 1, qu. 1, pun. iv prope finem, Suar. disp. IV, sect, vi, Turr. disp. VII, dub. iv, Kon. disp. XIII, dub. 11, n. 13, Gran. tr. II, disp. 11, n. 2, Hurt, disp, xxiii, Lorca disp, xvi, n. 23. et alii communiter. Probant aliqui, quia hoc judi­ cium credibilitatis manet aliquando in hæretico, in quo non est habitus fidei. Sed ad hoc facile dici posset, fieri tunc per auxi­ lium actuale extrinsecum, vel intrinsecum concurrens loco habitus infusi ; quod etiam dicere debent alii omnes, qui concedunt, judicium saltem ultimum practicum ad cre­ dendum esse supernaturale ; nam quando habetur ante infusionem ullius habitus su­ pernaturalis, debet etiam fieri per auxilium actuale intrinsecum, vel extrinsecum. Alii probant, quia in hæretico, vel infideli, ante­ quam convertatur, nullus invenitur actus fidei, et tamen invenitur judicium illud, ergo ille non est actus fidei. Ad hoc etiam facile respondere, possent, in infideli non dari actum fidei, qui proprie appellatur fides, qui est assensus objecti revelati ; dari tamen actum elicitum ab habitu fidei, qui tamen actus non sit fides. Sicut in beatis non datur actus spei propriæ ; datur tamen gaudium de beatitudine, qui in multorum sententia elicitur ab eodem habitu spei. Non tamen probo responsionem, quam inTom. I. Wi dicat Bannes Io··, cit. dieens, nnn <*««e necpssarium, quod assensu·» objecti revelati et judicium credibilitatis «int duo diversi, sed posse esse unum et eumdem actum. Hoc tamen non potest quidquam deservire ; non quidem, eo quod non possit idem actus esse obscurus respectu unius objecti, et clarus respectu alterius, ex quo capite doctrinam illam impugnat Granado ubi sup. nu. 3, sed sine fundamento id nega­ tur possibile. Aliunde tamen impugnari clare potest : quia judicium credibilitatis exigitur ad voluntatem credendi : non ergo potest esse idem actus quo credimus mys­ teria, repugnat enim ex ipsis terminis, quod actus credendi moveat voluntatem ad im­ perandum antecedenter ipsummet actum credendi. _Ratio ergo assertionis petenda est ex M maxima diversitate illorum actuum , qui R*tio neque in objecto materiali, neque in formali Apertioni* conveniunt ; sed in utroque differant om­ nino, atque etiam in modo diverso tendendi ad sua objecta : unde non apparet quomodo idem habitus etiam infusus extendatur ad utrumque genus actuum adeo diversorum. Nam fidei assensus credit mysteria revelata, quæ sunt objectum materiale, propter Dei veracitatem et revelationem, quæ sunt ob­ jectum formale, et credit quidem obscure. Judicium vero credibilatis judicat evidenter obligationem credendi mysteria fidei, quæ obligatio est objectum materiale hujus judicii, quam obligationem non credit prop­ ter Dei testimonium, alioquin crederet il­ lam obscure, sed vel ex terminis illam clare judicat, vel propter miracula, et alia motiva credibilitatis evidenter affirmat : non ergo pertinet ad eumdem habitum. Nam, licet habitus infusi majorem habeant sphæram, quam acquisiti, eo quod non acquiruntur per actus, sed dantur ad modum potenti», non tamen habent sphæram sine aliqua limitatione, sed attingunt suos actus sub eodem objecto formali saltem inadæquato, et cum aliquo ordine, et subordinatione, ut suo loco explicabitur. Objiciunt primo , quia fides est lumen : omne autem lumen aliquid clare manifes- Objecilo 1, tat juxta illud Pauli ad Ephes. V, 13. Omne, quod manifestatur iumen est : ergo aliquid manifestat clare : non mysteria revelata, ergo saltem eorum credibilitatem. Respond, fidem esse lumen omnino clarum, sed suboscurum, et ideo ab Apostolo Petro assi17 -Μ 2Λ8 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. Π Petri i, miJafiir lucerna· : cui bene facitis attendentes, 19 quasi lucerna lucenti in caliginoso loco : co tamen modo, quo illuminat manifestat etiam mysteria certo, licet non omnino clare : unde dixit Christus Joan. xvif, G. manifestavi nomen tuum hominibus: quod certe non manisfestavit evidenter, sed per fidem, per quam etiam, quantum est ex parte sua, illuminat Joan, i, 9 omnem hominem venientem in hunc mundun. Objiciunt secundo ex eodem Paulo I, ad Objectio n. Cor. iv, ubi dicit Deum illuxisse in cordibus nostris ad illuminationem scientia claritatis. Quod cum fiat per fidem, consequens est ut fides scientiam aliquam afferat, saltem de credibilitatc mysteriorum. Respond, eodem modo, fidei notitiam vocari scientiam late, prout scientia opponitur ignorantiæ, unde de Joanne Baptista prædictum est, quod præiret ante faciem Domini, ad dandam scienLuc. i, 77. tiam salutis plebi ejus : quæ utique, scientia non erat alia a fidei notitia per illum com­ municanda. 42 Quod attinet ad S. Th. Hurt, putat, diffi­ cile posse explicari. Alii tamen communiter dicunt S. Thomam non fuisse in contraria sententia. Ita Suar. Ron. Gran. Lorca, et alii. Et quidem illo art. in. ad 3. solum dicit, quod lumen fidei faciat videre ea, quæ creduntur. Ubi non est necesse, quod ver­ bum videndi accipiatur in stricto sensu notitiæ evidentis : sic enim idem verbum in Scriptura passim applicatur ad notitiam fidei. Psal. xlv, 2. Vacate, et videte quoniam ego sum Deus, Psal, xliv, 2. Audi filio, et vide, et inclina aurem tuam: I Joan, in, 1. Videte, qualem charitatem debit nobis Pater, etc. et alibi passim : et quidem minor vio­ lentia infertur verbis S. Thomæ ea sic intelligendo, quam si velimus quod loquatur de evidentia credihilitatis, cum ipse non dicat, quod lumen fidei facit videre obliga­ tionem credendi, sed ea quæ creduntur. Ne­ que obstat, quod Hurt. § 2. opponit S. Th. paulo ante in responsione ad secundum lo­ cutum fuisse de motivo ad evidentiam credibilitatis, quod dixit esse miracula, et alia ejusmodi propter quæ dicit res fidei esse visas sub ratione credibilium ab eo qui credit : ad hoc enim dici potest, S. Thom. in solutione illa ad secundum, non loqui de notitia, qua ipsa fides videat ea quæ credit, sed qua ipse qui credit, videt ea objecta esse credenda, quæ quidem est notitia evi­ dens, sed non elicita a fide ; at postea in so­ lutione ad tertium loquitur de alia notitia, qua fides ipsa facit videre ea quæ credun­ tur, et hanc dicit osse a lumine fidei, sed tamen ibi videndi verbum non accipitur pro notitia evidenti : difficiliora videri possent verba, quæ addidit S. Thom, in eadem res­ ponsione ad tertium dicens. « Sicut enim per alios habitus virtutum homo videt illud, quod est sibi conveniens secundum habitum illum, ita etiam per habitum fidei inclinatur mens hominis ad assentiendum his que· convomunt rectæ fidei, et non aliis. » Ex quibus verbis alii arguunt, quod S. Th. non possit ibi velle judicium credihilitatis esse actum elicitum a fide : comparat enim fidem cum habitibus aliarum virtutum, qui etiam inclinant ad videndum quid sit con­ veniens secundum talem virtutem : certum autem videtur actum illum, quo videmus, quid sit conveniens secundum virtutem tornperantiæ non esse elicitum ab habitu temperantiæ, qui cum sit in voluntate, non potest elicere actum cognoscendi, sed solum medio affectu voluntatis ad bonum temperantiæ inclinat intellectum ad inquirendum, ct inveniendum bonum temperantiæ. Eodem ergo sensu loquitur de fide, ut inclinet fide­ les ad quærenda et investiganda, quæ sint per fidem credenda, examinatis motivis credihilitatis, ita tamen ut judicium credibilitatis non sit elicitum a fide, sed ortum aliquo modo a fide inclinante ad exami­ nanda motiva credihilitatis, ita Suar. n. 4. ct alii intclligunt S. Th. quæ tamen respon­ sio ct interpretatio, ut verum fatear durius­ cula videtur : esset enim eludere potius, quam solvere argumentum quod S. Thom. sibi opposuerat, quod erat hoc : « Fides est quoddam spirituale lumen : sed sub quolibet lumine aliquid videtur : ergo fides est dc rebus visis, » in quo argumento non inten­ debatur, quod fides media allectione ad credendum inclinaret solum ad quærenda motiva, quæ ostenderent aliquod verum, sed quod ipsamet fides id ostenderet, quia est lumen, ct lumen non ostendit objectum inclinando ad quærendum modum videndi illud, sed immediate ostendit objectum. Quando ergo postea S.Thom. respondet huic argumento, quod lumen fidei facit videre ea, quæ creduntur, non accipit illud facit videre in alia significatione diversa ab ea, quæ fuerat in argumento : fuisset enim æquivocatio, et evasio tanto doctore indigua, et argumentum mansisset insolutum : posset enim arguens dicere : ego non peto , an DISPUTATIO V, SECTIO III. lumen lidci medio voluntate inclinet nd quœrcndum alind lumen, sed an ipsum lu­ men fidei manifestet et faciat videre objec­ tum, quod videtur esse commune cuilibet lumini. Quo autem modo de habitibus aliarum virtutum dicere potuerit S. Th. quod homo per illos videt id, quod sibi conveniens est secundum habitum illum : facile responderi posset de habitibus acquisitis in mea senten­ tia, cos habitus esse species bene coordi­ nates et dispositas circa objectum talis habitus, vel virtutis : quare ad habitum temperantiæ, v. g. spectat ostendere, quod, et quale sit objectum temperantiæ, et sic de aliis. Loquendo autem de virtutibus mora­ libus infusis, possumus etiam cum propor­ tione dicere, sicut virtus fidei completa non solum includit habitum, qui est in intel­ lectu, sed etiam habitum infusum volunta­ tis ad volendum credere, sine quo habitus solus infusus intellectualis non esset virtus completa fidei ; sic etiam virtutem tempe­ rantia* infusæ v. g. non solum includere habitum, qui est in voluntate, sed etiam prudentiam correspondentem in intellectu tali virtuti, et ostendentem objectum tem­ perantiæ, sine qua prudentia infusa, tem­ perantia non esset virtus completa, nec posset elicere actus suos in voluntate ex defectu cognitionis supernaturalis sibi proportionatie ex parte intellectus, unde dici solet, virtutes omnes ita esse cum prudentia connexas, ut sine illa non habeant statum, et denominationem virtutis complet®. et per­ fect®, ut ex communi sententia probatSalas ubi sup. tr. XI, disp. VII, sect, n, n. 46. Unde in ratione virtutum jam includunt aliquid, per quod ostendere possit objectum conveniens secundum talem virtutem. Denique eodem modo intelligi potest, quod adduximus ex eodem S. Th. art. 1 ad ο dicente, « medio lumine fidei videri objecta nostræ fidei esse credenda. » Quæ verba, si intelliguntur de ipso habitu fidei stricte sumpto, explicari debent ita, ut per lidem videantur in actu exercito objecta esse cre­ denda, id est, credantur propter connexio­ nem, quæ intellectui apparet inter objecta, revelata, et auctoritatem Dei a qua red­ duntur credibilia, non tam in ordine jam ad voluntatem, quam in ordine ad intellec­ tum ipsum, cui bonitas illationis et con­ nexio objecti revelati cum testificatione prima) veritatis reddit objecta illa credenda ; 2IW quam necessitatem credendi rem revelatam positis principiis, et veritatem rtiam princi­ piorum, seu testificationem infallibilem Dei videt idem intellectas per lumen fidei visio· ne minus propria, ut diximus, et in veritate eorum principiorum videt quasi in medio credibilitatem, hoc est aptitudinem rei re­ velatae, ut credatur. Addere possumus, nomen luminù fidei posse accipi stricte pro solo habitu infuso ad Lumen eliciendum assensum rei revelata* propter ildel ttrfcfe 'omptam revelationem prim® veritatis, et posse etiam qeW «t. accipi latius, prout includit etiam judicium credihilitatis, et habitum ad illud requisi­ tum, quicumque ille sit. Nam licet illud ju­ dicium non sit fides, est tamen quasi auro­ ra, vel diluculum fidei : per illud enim incipit jam illuminari homo circa veritates nostræ fidei ; imo per illud Deus ex se solo illuminat hominem, nam per ipsum assen­ sum fidei, jam homo etiam ipse voluntarie acceptat lumen sibi a Deo immissum. Quare sicut lumen diei naturalis communiter accipi­ tur stricte, pro lumine durante ab ortu solis præcise usque ad ejus occasum : aliquando vero sumitur latius pro lumine, quod appa­ ret a primo crepusculo auroræ usque ad ul­ timum post occasum : sic etiam lumen fidei in latiore significatione potest extendi ad crepuscula, quæ per modum auroræ, fidei assensum præcedunt, et quibus illuminatur homo a Deo ad credendum. Unde in tract. de Gratia, dixi, et infra etiam dicam, quam­ vis Patres communiter doceant omnia nos­ tra merita vel condigna, vel etiam congrua in ordine ad salutem leternam debere pro­ cedere ex lumine fidei, non tamen excludere a merito congruo voluntatem diam, qua homo etiam, antequam amplectatur fidem nostram, cique assensum præbeat, desiderat non errare in re tanti momenti, et petit a Deo illuminari, ut veram salutis viam dis­ cat, ideoque monere solent, qui infidelibus fidem prædicant, et hortari eos ut petant a Deo lumen, seque bonis operibus ad hoc do­ num impetrandum disponant. Supponunt enim opera etiam illa ante fidem omnino completam, esse posse meritoria de congruo et impetratoria majoris luminis. Quod sup­ ponere videtur Greg. Magnus hom. ix, in Ezechiel. colum. 2, dicen*. ■< opera sine fide non adjuvare, nisi fortasse pro fide perci­ pienda fiant. Sicut Cornelius ante pro bonis operibus meruit audiri, quam fidelis existeret. Qua ex re colligitur, quia boua opera 260 4* DE VIRTUE FIDEI DIVINÆ. pro fide percipienda faciebat. » Ratio autem en est, quia ejusmodi orationes, licet non oriantur ex lumine fidei jam omnino ortæ et irradiantis ; oriuntur tamen ex fidei auro­ ra ct diluculo, quo honestas credendi incipit apparcrc ct desiderari. Loquendo ergo de lu­ mine fidei in hac significatione, quæ alie­ na non est, verissime dici potest, quod per fidei lumen videntur objecta nostræ fidei esse credenda : per lumen, inquam, fidei prævium ad ipsam fidem completam et per­ fectam. Quod iterum confirmari potest ex dictis, quia si virtus fidei in ratione virtutis com­ plete sumpta includit etiam habitum piro affectionis infusum, qui est in voluntate ad imperandum assensum intellectualem, et rursus virtutes infusro voluntatis in ratione virtutis complete includunt prudentiam in­ fusam, quæ corresponde! in intellectu ad dirigendam quamlibet virtutem in propriis actibus ; Consequens est, ut virtus fidei completa, prout includit etiam virtutem piro affectionis, includat etiam cx hac parte in ratione virtutis complete prudentiam ne­ cessarium ad volendum prudenter credere: quare judicium illud saltem ultimum dic­ tans practice obligationem credendi, quod quidem supernaturale est, et ostendit prac­ tice objecta hæc esse a nobis credenda, per­ tinebit ad lumen fidei complete in ratione virtutis, et dici poterit, quod per lumen fi­ dei, sumpta fide in ea completa significa­ tione videntur objecta hæc fidei nostræ esse credenda. An vero judicium credibilitatis sit ab ha bitu prudentiæ, vel potius ab aliquo alio habitu, et an sit naturale, vel supernatu­ rale, ct alia, quæ ad ipsum spectant, exami­ nabimus suo loco disp. XI, ubi dc ipso magis in particulari agendum est. SECTIO IV. Jtecensentur breviter motiva, quæ recidunt evi­ denter credibilia objecta nostræ fidei. Diximus, requiri judicium evidens de credibilitate nostræ fidei, seu de obligatione eam amplectendi : oporteret itaque osten­ dere, unde hæc evidens obligatio oriri pos­ sit, prrosertini ad credendas ita firmiter res adeo difficiles, obscuras, et humanum cap­ tum superantes. Ad hoc autem opus esset adducere motiva omnia credibilitatis, quæ obligant ad credendum, corumque pondus, ct efficaciam ponderare. Hoc tamen longio­ rem postularet tractatum, et pertinet ad controversistas, qui contra infideles, vel haere­ ticos disputant, et ad cos convincendos allerunt notas omnes religionis veræ, easque ostendunt in una Christiana religione reperiri ; quare nobis id magis supponendum est, quam probandum, cum dc hoc argu­ mento latissime, et utilissime scripserint plures ex Patribus, et doctoribus antiquis, et recentioribus inter quos videri possunt Justinus martyr in Apolog. pro Christianis, Eusebius Cæsar. de prceparatione Euangelica, August, (si ipse est auctor) lib. de fide re­ rum invisib. cap. vu, et lib. contra Episto­ lam fundamenti, cap. iv, Vincent. Lirinensis in suo Commonito , Tcrtull. in Apolog. S. Thom, contra gentes præsertim lib. I, c. VI ct ex recentioribus Michael Med. lib. II, de recta in Deum fide, Thomas Bosius in duobus tomis de signis, seu notis Ecclesice, Valent, in præsenti disp. 1, qu. i, pun. 4, et in suit Anahjsi, Card. Bellarm. lib. IV de Ecclesia militante, Lessius in sua consultatione de fide capescenda, et Suar, in præsenti disp. IV, sect, in et iv, Ron. disp. XI dub. 3, et latius Hurt, qui alios refert, et multa ponderat disp. XXI per totam. Nos indicabimus brevi­ ter capita motivorum, quæ ex citatis aucto­ ribus facile locupletari poterunt. Primum itaque motivum est puritas doctrinæ Christian» : sicut enim ad examina» primum das revelationes privatas, an cx Deo sint, motivum an ex dæmonc, vel ex proprio spiritu, at- est purini , .. 1 , .. , doetnos , , tendere solemus, an in ns aliquid falsum cbrislîanæ contineatur, vel aliquid etiam turpe ; neu­ trum enim a Deo esse potest, sic maximopere oportet in examinanda veru religione attendere, an in ejus doctrina contineatur aliquid vel falsum, vel bonis moribus adver­ sum : quare si in religione Christiana quid­ quam falsum inveniretur, constaret eam non esse a Deo. Primum ergo ejus argu­ mentum sumitur cx ejus veritate, per quod non intelligimus veritatem positivam, hæc enim esset petitio principii, et probare ejus veritatem, quia est vera, sed loquimur de veritate quasi negativa, hoc est, quod in fide nostra nihil reperitur, quod aliunde falsum esse ostendatur ; cum tamen in phi- nispi'TATio v, 50 Secandum motivam, morum sanctitas, quam Christiana religio docet. losophia ethnica, et in omnibus sectis paga­ norum, et hœreticorum reperiantur plures falsitates et mendacia, quæ ipsa etiam na­ turali ratione convincuntur mendacii : qua­ re in nulla ex iis potest esse religionis veri­ tas, de quo argumento agunt Eusebius lib, VIII de Prœpar. Evangel. et Clemens Alex, lib. VII Stromat. Huc etiam spectat, nullam sectam æque perfecte, et sublimiter de Dei magnitudine, et perfectione sentire et do­ cere, ac Christianam, quæ Deum infinite perfectum et sanctum semper astruit, in quo aliæ omnes sectæ deficiunt, in quibus ple­ raque vitia aut defectus in Deo finguntur, imo, et ab ipsis Judæis, postquam a vera fide defecerunt, in hoc magnopere erratum, de quo videri etiam potest Ludovicus Granatensis in suo Catéchisme par. IV, cap. χχιι, ubi innumeros errores Hebræorum refert circa Dei perfectiones. Secundum, et simile motivum est puritas et sanctitas morum, quam Christiana religio docet : cum Deo placere non possit doctri­ na a regula honesti declinans, prout de­ clinant omnes aliæ vel præcipiendo, vel permittendo turpissima vitia, adulteria, for­ nicationem, usuras, votorum violationem, ingluviem, ebrietatem, et his similia, ob quam potissime impuritatem homines facile Mahometismun, vel hæreses amplectuntur, non majoris sanctitatis, aut perfectionis studio. Quæ autem, et quam infanda scelera respublica illa Romana, cujus leges sanc­ tiores aliis omnibus videri poterant, in me­ dia urbe nutriret, et foveret, videri potest Justinus Apolog. n. Lex autem Domini im­ maculata convertens animas, Ps. xviu, 8, quia nimirum eloquia Domini eloquia casta, argentum igne examinatum, probatum terrœ, purgatum septuplum : nullam scilicet macu­ lam etiam mentalis concupiscentiæ tur­ pis non condemnando, cum tamen tota philosophia moralis longis obscurisque dis­ putationibus moralibus puritatem ejusmodi nec assecuta fuerit, nec ulli unquam persua­ serit, quam Christi lex paucis ct clarissimis verbis et docuit, et mentibus hominum, vi­ rorum, puerorum, puellarum firmiter im­ pressit, qui et in moribus suis eam ita expri­ merent, ut vitam facilius profunderent, quam ab ea puritatis regula declinarent. Videant, qua? ad hoc argumentum congerit, et acriter ponderat Hurtado ubi supra § 112 et seqq. Hinc autem oritur tertium, et potissimum seciio iv motivum, nempe vitœ sanctitas, et puritas, in iis qui Christianam religionem profiten- Tertium tur : nam licet in iis aliqui etiam depravatis moribus inveniantur : hnc non officit fidei i„ i,, nostr»· sanctitati, quæ scelera illa non ap- qn> Chrisprobat, sed omnino reprobat, et suonnn tianam præceptomm, consiliorumque puritatem, r et possibilitatem satis aperte manifestat in iis, qui multi semper fuerunt, qui fidem mente, atque opere etiam amplectuntur : unde in nulla alia religione, vel secta homi­ nes sancti, et immaculati inveniuntur, nisi in catholica Ecclesia, in qua semper plures sanctitate etiam extraordinaria insignes, et mirabiles conspiciuntur, in quibus nec ipsi nostræ fidei adversarii quidquam reprehen­ sione dignum in moribus invenire potue­ runt : homines pii, casti, sobrii, humiles, opum et honoris contemptores, erga omnes benefici etiam quoad vitam pro suis proxi­ mis profundendam, mansueti, injurias non ulciscentes, sed eas facile condonantes, et novis etiam beneficiis compensantes. Reli­ gio certe, quæ hæc, et similia suadet et per­ suadet, non potest Deo non placere, qui totius sanctitatis, et innocentiae auctor et amator est. Huc autem spectat etiam id quod aliqui pie, et prudenter observarunt, nullius alterius sectæ hæreticos nationem, vel provinciam aliquam paganorum, et gen­ tilium a paganismo ad Christum primo convertere studuisse. Curarunt quidem, eos jam per ministros Catholicos semel con­ versos pervertere, et trahere ad suam sec­ tam, prout Ariani traxerunt ad suam sectam Gothos, ubi primum ad Christum Catholi­ corum opera conversi fuerant; nunquam autem hæretici soliti sunt de paganis ad Christum adducendis, sicut e contra Catho­ lici quotidie ad barbaras et incultas gen­ tium nationes eo zelo penetrant, cum vit» etiam propriœ, et sanguinis jactura : unde clare constat, hæreticos non Dei gloriam, sed suam solum, et proximorum mortem optare, cum totum eorum studium non sit eos, qui caeci erant, illuminare, sed obeæcare potius eos, qui jam semel fuerant illu­ minati. Quartum caput est perseverantia, et uniformitas absque mutatione ulla, aut varie- οη.^αιη tate doctrine nostræ religionis ab initio motinim, usque ad hanc diem : quod in aliis sectis non perseveraninvenitur.de «piarum omnium initio nubis fûrni|ij,<" constat, et qua occasione cieperint, cum doctrina·, antea nemo esset in mundo, qui eas profit»»- 262 Malih. xxMu, 20 Matlh. xvi, 18 53 mothaim medus quo Christiana ûdes propagata est. DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. rotur, nom nb ipso orbo condito fuerunt Chrysost. tom. V, hom. n, contra Judœos sino tilia interruptione, qui Deum unum co­ non longe ab initio. Sextum caput est, quod multa etiam Ji lerent, qualem nos colimus, et quibus complectitur ex testibus, in quorum numero Si’toa Christus promissus ot sperandus fuerat , quibus nos non contradicimus, sed omnino est Christus ipse omnium confessione vir J'1.01!?’ consentimus, cum illum eumdem, quem ipsi immaculata? vita», et summæ sapientiæ, de venturum crediderunt, ct sub talibus signis quo credi non potest, quod per malitiam, demonstrarunt, nos signis eisdem visis, ve­ vel ignorantiam voluerit decipere. Item nisse credimus. Ab ipso autem Christo us­ Joannes Baptista, qui nb ipsis etiam adver­ que ad hanc diem semper fides eadem, quam sariis Christi, sanctissimus judicatus est, et nos profitemur, a pluribus habita, et prædi­ testimonium amplissimum dedit Christo, et cata fuit, nec ostendi poterit, quando muta­ ejus doctrina?. Dæmones etiam ipsi coacti tionem acceperit, vel quando emptum sit sunt sæpe inviti Christi divinitatem, et veri­ credi, quod nos nunc, credimus, cum antea tatem doctrina? Christianae confiteri. Evannon crederetur, sicut de erroribus omnibus gelistæ deinde, qui ita sincere, et in parti­ hæreticorum ostendi id facile potest. Hoc culari opera Christi narrarunt, et scripserunt autem certissimum signum est veræ fidei, in conspectu eorum qui præsentes fuerant, quia teste Paulo ad Ephes. IV, 5. Unus Deus, et a quibus manifesto mendacii convinci stauna fides, unum baptisma. Quod motivum, ut tim potuissent, si vera, et omnibus nota non ponderavit Suar, ubi supra n. 11, visum est narrassent. Apostoli, item viri sanctissimi, August, efficacissimum lib. contra epistolam et sincerissimi, qui oculati testes fuerunt, et fundamenti cap. iv, propter continuam suc­ testimonium suum absque ulla spe tempora­ cessionem episcoporum in Sede Apostolica, lis emolumenti prolatum proprio sanguine cum tamen tunc 42 successores soli nu­ confirmarunt. Innumerabiles martyres ex merarentur : quanto ergo nunc efficacius ei omni sexu, œtate, conditione, et natione, videretur post continuatas easdem succes­ qui pro ejusdem fidei veritate non mortem siones per tot sæcula absque ulla interrup­ solam, sed acerbissima tormenta, quæ tor­ tione : quod clare ostendit, sicut veris­ torum industria excogitare potuit, non pa­ sime Christus promisit dicens : Ecce ego tienter solum, sed alacriter, jucunde, et avi­ vobiscum sum usque ad consummationem sœ- dissime sustinuerunt, quorum numerum ad cu^f. gjc etjam verissjme promississe Peundecim fere milliones pervenire ex variis tro » suPer ^anc petram œdificabo Ecclesiam auctoribus colligit Gran. dicta disp. I, n. 6, meam, et portœ inferi non praevalebunt ad­ denique accedit testimonium etiam ex ipsis versus eam. infidelibus petitum, quales sunt Josephus, Quintum caput huic affine est, modus qui lib. XVIII Antiq. cap. vil, Joannis Bap^uo ^'irist^ana *'l('es propagationem hanc et tistæ sanctimoniam miris laudibus extollit, et perseverantiam consecuta est ; non potentia, cap. vin, Jacobi Apostoli quem fratrem Jesu non armis, non opibus, sed per homines rusChristi appellat, innocentiam et sanctimo­ ticos, despectos, ignobiles, indoctos, et conniam commendat. Phlegon etiam libertus , qUj fidem omnino sensui repu­ Adriani Imperatoris, cujus verba refert Orignantem, præcepta difficilia, rerum tempo­ genes tom. I, lib. II contra Celsum, et Eu­ ralium contemptum, et vitee ipsius, ac unius sebius in Chronico Anno Christi 33, narrat hominis publice puniti, et crucifixi supre­ eclypsim, et terræ motum in morte Christi mum cultum et divinitatem persuaserunt factum. Josephus etiam dicto lib. XVIII, principibus, doctoribus, sophistis, ducibus, cap. iv, amplissimum testimonium de Chri­ oratoribus, et regnis, ac provinciis, totique sto dedit his verbis. « Eodem tempore fuit mundo : quod quidem impossibile esset nisi Jesus, vir sapiens si tamen virum eum fas Dei digitus causam suam promoveret, et est dicere : erat enim mirabilium operum nisi opus hoc, ut dixit August, lib. XXII, de patrator, et doctor eorum, qui libenter vera Civit, cap. vil, « virtutis fuisset divinæ, non suscipiunt : plurimosque tam de Judæis,quam persuasionis humanæ. » Præsertim cum id de gentibus sectatores habuit. Christus hic erat (Abi legunt, et credebatur esse Christus) factum fuerit opponentibus sese regibus , quem accusatum a nostra* gentis principi­ principibus, imperatoribus, sacerdotibus, magistratibus, plebe, et mundo universo. bus, Pilatus cum addixisset cruci, nihilo­ minus non destiterunt eum diligere, qui ab Videatur Damasc. lib. IV de Fide cap. iv, et DISPUTATIO V, SECTIO IV 55 Septimum motivum e\ prophca limpleHone. initio cmpcrant. Apparuit enim eis tertia die vivus, ita ut divinitus de eo vates hoc, et alia multa miranda prædixcrunt : et usrpie in hodiernum Christianorum genus ab hoc denominatum non deficit, » de quo tes­ timonio. et ejus veritate, quamvis ab Hebrreis dolose abrasum fuerit, plura ex antiquitate Baronius anno Christi 34, n. 226 et alii,quos congerit Hurt, ubi supra § 142 et seqq. Accedit testimonium ejusdem Pilati, qui non solum in ipso tribunali professus est Christi innocentiam, sed etiam ad Tibe­ rium Caisarem testimonio misso de rebus mirabilibus Christi, cujus testimonii memi­ nerunt Gregor. Turon, lib I !Ustor. η. 24, Eusebius in Chronico anno Christi 23, Ter­ tull. in Apologet, cap. v et xxi et alii, quos referunt Baronius anno Christi 24, a n. 227, et Gordonus anno Christi 35 initio, et Hur­ tado ubi supra § 130 et seqq. Accedit epis­ tola Marci Aurelii Imperatoris,qua Christia­ norum pietatem commendat, et quod eorum precibus imbres in siti, et victoriam pene oppressus obtinuerit, quæ epistola refertur ab Eusebio lib. IV cap. χπι, ejusque memi­ nit Justinus martyr in Apolog. et Tertull. in Apologet, cap. v. Denique testes dignissimi censendi sunt doctores sanctissimi, et sapientissimi, quos ubique terrarum Ecclesia habuit, viros in­ genio , et omnigena eruditione insignes, morum autem integritate et sanctitate illu­ strissimos, quorum doctrina et prudentia superat doctrinam omnium infidelium, et propter vitre innocentiam longe melius dis­ positi fuerunt, ne Deus decipi eos permitteret in re tanti ponderis. Qui tamen omnes fir­ missime fidem hanc amplexi sunt, et ingenti fervore ac studio eam ubique propagari curarunt, et non pauci proprio sanguine confirmarunt, quod homines sapientissimi non facerent, nisi se ad Dei causam susci­ piendam, et propagandam obligatos omnino esse judicarent. Septimum caput desumitur ex prophetiis longe ante praecedentibus, et in Christo, ejusque religione aperte impletis, qualis est prop||(,tia |)anielis cap. IX de adventu Christi, et ejus morte violenta, et eversione urbis post 70 hebdomadas , et prophetia Jacobi morituri Genes, xlix, 10: Non auferetur sceptrum de Juda, et dux de femore ejus donec veniat, qui mittendus est, etc. Constat enim tunc temporis cessasse principes ex tribu Juda, et translatum regnum ad Herodem 263 alienigenam , quando Christus natus eut. Ejusmodi autem sunt prredictiones alia» c|«. rissimre apud Isaiam, et alios Prophetas. Accedunt prœdictiones ipsius Christi, qu« postea omnino implete sunt, qualis est illa de excidio Jerosolymitano, et templi aboli­ tione obsidione præcedente, Luca· xix et xxi, et Matth. XIV. Similis est illa alia prœdietio de Maria Magdalena Motth. xxvi, 13. .4 men diro vobis : ubicumque prtedicatum fuerit hor Evangelium in loto mundo; dicetur et quod hæc fecit, in memoriam ejus. Et illa Matth. x, 17, qua Apostolis suis prodixit, quid pas­ suri essent. Tradent enim vos in conciliis, et in synagogis suis flagellabunt vos : et ad prcesides. et reges ducemini propter me. etc. Item alia Malthem xxiv. II et praedicabitur hoc Evangelium Regm in universo orbe, in testi­ monium omnibus gentibus, et Joan, xil, 32. Et ego si exaltatus fuero a terra, omnia tra­ ham ad me ipsum. Quæ et alia a Christo prredicta impleta vidimus : unde præclare Tertull. in Apologet, cap. xx sic ait : « ido­ neum opinor testimonium divinitatis, ve­ ritas divinationis. Hinc igitur apud nos futurorum quoque fides tuta est, jam sci­ licet probatorum : quia cum illis, quæ quotidie probantur, prodicebantur, eredem voces sonant, eredem litterre notant, idem spiritus pulsat. Quid delinquimus (oro vos) futura quoque credentes, qui jam didicimus illis per duos gradus credere ? » Videri etiam potest de hoc argumento Aug. tom. X, serm. xxxi de verbis Domini, et to. IV lib. de calechisandis rudibus cap. xxvi et xxvn. Octavum caput illustrissimum, et potissi­ Octavam mum desumitur ex miraculis tot et tantis, motivam omnibus sreculis in confirmationem nostro ex miracu­ li». fidei patratis : qure sunt quasi subscriptiones ipsius Dei, qui facit mirabilia solus, Psal. cxxxv, 4. Unde dixit August, epist. xlix , q. 6. « Deus mirabilibus operibus loquitur.'» Hrec autem manifestissima fuerunt in Chri­ sto, ita ut ejus inimici confessi fuerint : quid facimus, quia hic homo multa signa facit. Et Josephus supra adductus fassus fuerit eum fuisse operum plane mirabilium effectorem. Apostoli etiam, et successive sancti viri hanc eamdem fidem tenentes similia opera miraculosa ediderunt, ut probat Bellarm. cap. xiv et experientia ostendit, cum nostro etiam sreculo per recentiores sanctos miracula stupen­ da, et innumerabilia edita sint,'qure in eorum canonizatione diligentissime examinantur, et comprobantur. De eorum autem veritate 264 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. viflcri potest lato Salmeron tom. VI in Evan­ gel. tr. ιι. Nee curandum est de hæreticis dicentibus, hæc ope dæmonum fieri, cum hoc ipsum pharisæi, et gentiles Christo, pt primis Christianis objecerunt ; et quidem, nt bene ponderat Suar, ubi sup. η. 9. Cir­ cumstantia? ipsæ personarum, per quas miracula hæc fiunt, et earum sanctitas, at­ que effectus ex miraculis consecuti, eorumque frequentia probat, non esse dæmonis præstigia, sed Dei virtutem, ad quem spec­ tat, ut si quando dæmon illudere conatur apparenti aliquo miraculo, detegatur ejus falsitas, ut visum fuit in Simone mago, et in Elyma, et in magis Pharaonis, et aliis similibus, de quo videri etiam potest, quod de hæreticis Albigensibus super aquas am­ bulantibus, qui tamen virtute sanctissima? Eucharistia; summersi fuerunt, non potente dœmone Christo præsente resistere, ut re­ fert Cæsarius lib. IX Miraculorum cap. χπ. Cum enim Deus vera miracula dederit pro signis efficacissimis ad confirmandam veram religionem, ct fidem ; pertinet ad ejus pro­ videntiam non permittere in dæmone ea signa, et cum ea frequentia, et aliis circum­ stantiis, in quibus non possint prudenter a veris, et divinis miraculis discerni. Expe­ rientia etiam compertum est, sectarios cujuscumque hæresis tentasse sæpe miracula edere, quæ nunquam ediderunt; tentasse etiam ea dolose fingere, quæ tamen cum eorum dedecore detecta sunt; imo aliquando eos ipsos, qui se mortuos, vel infirmos fin­ gebant, ut postea miraculose resuscitati, vel curati crederentur, vere mortem, vel infirmitates incurrisse, quas fingebant. δ8 Denique fortissimum motivum et arguUltimum mentum desumitur ex Dei providentia, qui motivum non sineret eos homines, qui majori studio ex ,^ei divinum obsequium, et virtutis honestatem provideo. 1 . lia quærunt, eos, inquam, maxime esse circa veram religionem deceptos, et miserabilio­ res esse omnibus aliis hominibus, qui saltem in hac vita voluptatibus perfruuntur; et hoc ipsum eis contingere, eo quod religionem illam amplectantur, quam tot, et tanti pon­ deris argumenta et motiva credibilem red­ dunt, qualibus constat nullam aliam sectam in toto orbe confirmatam esse, sed potius eas omnes aperte cum recta rationis regula pugnare. Quare merito Richard, de S. Vic­ tore lib. I. de Trinit. cap. n, ad Deum au­ dacter simul, et pie ita loquitur. « Domine, si error est, quem credimus, a te decepti su­ mus ; ista enim nobis eis signis confirmata sunt, quro nonnisi α te fieri potuerunt. » Quamvis ergo non sit evidens verum esse id, quod credimus; evidens tamen est, stan­ tibus tot et tantis motivis ad confirmandam nostram fidem, obligari nos ad eam creden­ dam, et excusari omnino a levitate creduli­ tatis. Evidens enim est debere nos obedire Praelato, quando non possumus prudenter dubitare de, ejus voluntate obligandi, licet non constet nobis evidenter de tali voluntate, sed solum per ejus voces. Evidens etiam est nos debere exhibere cultum principi denuo venienti, licet non constet nobis evidenter, quod ille sit princeps : sed solum per signa principatus, qua·, id testantur. Unde evi­ dens etiam est debere nos adorare hostiam in ecclesia propositam, licet nec evidenter nec per fidem constet nobis, quod sit conse­ crata. Evidens est, debere filium colere et revereri suum patrem licet non sciat eviden­ ter esse suum patrem, et sic in aliis, in quibus non adest ratio prudenter dubitandi. Multo ergo magis evidens erit, debere nos credere ea, qua? a Deo nobis proponuntur, quamvis non sit evidens a Deo proponi, quando nimirum non est fundamentum prudenter de hoc dubitandi, et tot sunt fun­ damenta ad credendum, quod Deus loqui­ tur, et exigit a nobis fidem, et per conse­ quens vult nos obligare ad præstandam fidem. Unde merito August, qui acerrimo, quo pollebat ingenio, vim, et efficaciam horum motivorum penetrabat, obligationem etiam fassus est ex illis provenientem lib. contra epistolam fundamenti cap. iv. illis gra­ vissimis verbis : « Multa, inquit, sunt quæ in Ecclesia me justissime tenent (hoc est liga­ tum, et obligatum retinent) consensio popu­ lorum, et gentium auctoritas miraculis in­ choata , spe aucta, firmata, et vetustate nutrita : tenet ab ipsa sede Petri Apostoli cui pascendas oves suas Dominus mandavit, usque ad præsentem episcopatum successio sacerdotum ; tenetque denique ipsum catho­ lica; nomen, quod non sine causa inter tam multas hæreses sola hæc Ecclesia obtinuit. » Quanto ergo magis hanc obligationem agnosceret ex aliis deinde motivis additis, quæ breviter enumeravimus, et quorum exornatio videri poterit apud citatos Aucto­ res, et apud Ludovicum Granatensem pie pariter, et graviter , ac eloquenter de iis omnibus late agentem in suo catechismo? DISPUTATIO VI, SECTIO I. 2f>5 subesae non potest, suam justificationem, etc, et constabit ex omnibus infra addu­ cendis. DISPUTATIO VI. P. Suar, in præs. disp. VI, sect, v, n. S, dicit, per certitudinem intelligi eam, «piæ Dp actu fidei, et imprimis de ejus certitudine. excludit omnem formidinem, sen dubitatio­ nem , aut periculum falsitatis. Ille tamen SECTIO I. In quo consistat certitudo assensus modus loquendi disjunctive non placet, quia intellectualis. non sufficit ad certitudinem formalem de SECTIO II. An, et quomodo certitudo fidei qua loquimur, excludere periculum falsita­ superet aliors assensus certos. Referuntur tis : nam judicium probabile, quo aliquis Oariœ sententiœ. credat Deum esse trinum, excludit omne SECTIO III. Excessus certitudinis in fidei periculum falsitatis, cum implicet contra­ assensu explicatur, dictionem assensum illum esse falsum : et tamen non est actus certus, sed formido­ Diximus dc objecto formali, et materiali losus : non ergo sufficit disjunctive illa fidei divinæ : nunc jam incipimus agere de exclusio. ejus actu, quo propter divinam auctorita­ Alii ergo in universum ita definiunt assen­ tem, et testificationem credimus objecta re­ sus certitudinem, ut sit firma adhaesio intel­ velata, qui est propriissimus actus fidei ; et lectus circa aliquod objectum verum, ita Ban­ imprimis dicendum est de ejus certitudine, nes in præsenti q. iv, art. 8, quod postea ct an excedat certitudinem aliorum assen­ amplius explicat addendo ad verba prædicsuum, quos habemus. Sunt autem in hac ta, ut sit « adbæsio firma ad objectum verum quæstionc, non pauca de vocibus : nisi enim secundum firmam, et stabilem rationem ve­ conveniamus in eo, quod significatur per ritatis. » Quod addit ut excludat assensum actum certum, non possumus decernere an illum firmum, quem aliquis præstat objecto fides sit certa, et magis certa, quam alii vero, ob rationem fallibilem, quam putat assensus. esse certam. Hoc tamen adhuc non explicat sufficienter certitudinem assensus, quando SECTIO I. enim exigitur firmitas, et stabilitas in ipsa etiam ratione assentiendi, vel sermo est de In quo consistat certitudo assensus ipsa ratione assentiendi objectiva secundum se, vel de modo etiam assentiendi tenente se intellectualis. ex parte intellectus: si primo modo intellii Non agimus de certitudine in genere, gatur ; id non sufficit, nam potest aliquis De qua prout applicari solet ad actum etiam volun- assentiri vere alicui firmiter, et propter ra­ f bic ηβ Catis, imo et ad alias actiones externas, nam tionem in se firmam et veram, cujus tamen ajatur. certa voluntas dicitur, qua quis firmiter firmitatem non cognoscit sufficienter, et aliquid decernit : certus ictus, qui non aber­ tunc assensus non erit certus sed imprudens, rat a scopo, et sic de aliis. Nunc solum agi­ quia juxta regulas prudentia non debuisset mus de certitudine illa, qua actus intellectus esse ita firmus. Si vero intelligatur secundo dicitur certus : quam quidem vulgares, et modo, non explicatur adhuc quid sit stabi­ crassi homines nihil, aut fere nihil distin­ litas illa, et firmitas tenens se ex parte in­ guunt ab evidentia, et tunc solum dicunt, se tellectus. esse certos de re aliqua, quando clare eam Propter hæc P. Kun. disp. xiv. dub. iv. Certitudo cognoscunt. Et fortasse prima nominis ety- n. 44. et seqq. dixit, certitudinem formalem latius mologia hæc fuit, ut certum dicatur a cer- esse firmitatem assensus,qua intellectus ali­ *evWenHam nend°> Cl solum certum nobis sit, quod cui objecto firmiter, et modo in se omnino cernitur. Cœterum negari non potest, quod infallibili adhæret. Unde ad hoc duo requi­ certitudo latius pateat quam evidentia : alio­ rit. Primum, quod assensus sit verus. Se­ quin fides nostra certa non esset, quæ inevi- cundum, quod modus cognoscendi sit infal­ dens, et obscura est : cujns contrarium sup­ libilis : hoc est, talis ut eo modo non possit ponitur omnino in Trid. sect, ix.cap. 9, di­ cognosci, nisi verum. I nde infert, quando cente, neminem sine peculiari Dei revela­ assentimur uni propter aliud, quatuor re­ tione scire posse certitudine fidei,cui falsum quiri ut assensus sit certus. Primum, ut DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. modium habeat necessariam connexionem cuit requisita ad certitudinem assensus im­ cum veritate objecti. Secundum, ut modus mediati. eo medio Utendi sit infallibilis. Tertium, ut Qiiicquid autem sit de hoc, difficile se­ bic. modus assentiendi sit ipsi assentienti cundo est, quod dicit ad certitudinem requi­ infallibilis, ita ut ipse vere cognoscat suum ri , quod assentiens cognoscat’ vere suum modum assentiendi esse infallibilem, nam modum cognoscendi esse infallibilem : hoc, si Deus me ejus rei inscium elevaret, ut inquam, in rigore loquendo, non potest esse assensus fidei hiimanm, qua Francisco cre­ verum. Quia Beatus videns Deum habet do. fieret supernaturalis, tunc licet actus actum omnium certissimum, et hoc quam­ ille ratione supornatnralitatis esset infalli­ vis non habeat actum reflexum supra ipbilis, non tamen esset certus, cum ego non sammet visionem, vel supra modum ejus magis certus essem de re, quam credo fide tendendi infallibilem : et nos ipsi quando humana Francisco fallibili, quam si actus per fidem mysteria credimus, certissime cre­ esset naturalis. Quartum denique requiri­ dimus, ct actus noster certus est, licet non tur, ut assensus sit firmus, et assentiens ita habeamus actum reflexum supra ejus certi­ firmiter objecto adhæreat, ut nullo modo, tudinem : non ergo requiritur ad certitudi­ vel difficile possit ad eo dimoveri. Quæ fir­ nem formalem actus, quod ipse assentiens mitas potest provenire, vel ab evidentia cognoscat modum tendendi illius actus esso objecti sive vera, sive saltem apparenti, vel infallibilem. Nec exemplum, quod ad hoc etiam a voluntatis imperio, prout contingit adducit quidquam confert, imo retorqueri in assensu fidei. potest : nam eo casu, quo actus fidei lui ma­ In hac sententia aliqua sunt difficilia. nte ex elevatione Dei, te inscio, factus esset Primo enim difficile apparet, quod in assen­ supernaturalis : etiamsi postea scires,actum su certo mediato debet esse necessaria con­ illum esse supernaturalem ; ipse tamen ac­ nexio inter medium et veritatem objecti : tus pro priori naturæ prœcedens, qui dc se non enim apparet, cur magis sit necessaria certus non fuerat, non posset fieri certus connexio inter medium et objectum, cui propter illam scientiam posteriorem de propteraliud assentimur, quam sit necessaria ejus supernaturalitate tibi datam. Non po­ connexio inter extrema in assensu certo im­ test enim esse certus actus, qui intellectum mediato, quando assentimur certo ex ipsis non certificat de suo objecto, sicut non est terminis, quod est assentiri ex ipsa conne­ evidens, vel clarus, qui non illuminat for­ xione terminorum, seu extremorum inter maliter, et clarificat intellectum, qui cum se, quæ movet immediate ad assentiendum sint effectus formales ipsius actus, debent tali connexioni : nam sicut connexio appre­ provenire formaliter pro eo priori, pro quo hensa inter extrema movet immediate ad intelligitur actus inhærere intellectui. Si assentiendum illi assensu immediato, ita ergo pro eo priori ante cognitionem refle­ connexio medii cum objecto conclusionis xam de ejus supernaturalitate non certificamovet ad assentiendum conclusioni. Potest bat intellectum de suo objecto, non poterit autem esse assensus immediatus certus, etiam certificare pro posteriori : cum eadem licet non appareat connexio necessaria inter forma eodem modo unita non possit pro extrema, ut constat in assensu fidei, quo posteriori naturæ dure novum effectum for­ credimus Deum revelasse Incarnationem, malem subjecto, quem non dabat pro prio­ qui prout terminatur ad revelationem, non ri, quia effectus formalis non est aliud nisi est mediatus, sed immediatus, cum non sit subjectum, et forma cum unione. Poterit propter aliud ; nec apparet connexio neces­ quidem intellectus pro posteriori cortificari saria inter extrema, nempe inter Deum et ile objecto per cognitionem reflexam actus revelationem, cum Deus potuerit revelare, supernaturalis præcedentis, quatenus ex et non revelare, et adhuc potest esse, et est supernaturalitate illius actus potest inferre assensus certus circa Deum revelantem. Cur veritatem objecti ; tunc autem non certifiergo non poterit esse assensus certus media­ cabitur formaliter per priorem actum, sed tus, licet non appareat necessaria connexio per secundum : prior autem non ideo erat inter medium, et veritatem conclusionis ? incertus, quia latebat ejus supernaturalitas, Unde videtur etiam deficere doctrina illius sed vel quia erat formidolosus, vel propter auctoris, quia explicuit requisita ad certitu­ alium defectum intrinsecum, qui explican­ dus erit, dinem assensus mediati, non tamen expli­ DISPUTATIO VI, SECTIO I. 7 Certitudi­ nem assensus in quo constituat P. Hurtado 8 M°dusJI explicandi difficilior Tertio contra eumdem auctorem urget : quia ipse ad certitudinem exigit, quod co­ gnoscatur modus infallibilis tendendi, quem actus habet, id est, talis, ut eum eo modo repugnet falsum aliquid cognosci. Unde n. 2o, infert, nullum actum evidentem na­ turalem habere certitudinem, quantum habet assensus fidei : quia nimirum cum eodem modo cognoscendi, quantum discer­ nere possumus, cum quo cognoscimus evi­ dentia naturali cætera objecta, possumus etiam cognoscere falsa : ut si unus videat Petrum, et alter videat phantasma, quod non potest a Petro discernere ; utrumque putat, se videre Petrum, cum tamen unus eorum decipiatur. Ex hoc autem ipso argui potest contra eumdem, qui ex duobus rusti­ cis, quorum alter credit articulum verum sibi a parocho propositum, alter articulum falsum a suo etiam parocho sibi propositum, alter credit certo verum articulum assensu fidei, alter errat assensu falso : et tamen neuter discernere potest modum tendendi diversum in utroque assensu : ergo ad certi­ tudinem assensus non exigitur cognoscere talem modum tendendi infallibilem in assen­ sum, ut cum eodem tendendi modo, quan­ tum discerni potest, non possit, et aliquan­ do contingat esse assensum falsum. Item P. Hurt. disp. XXV. sect i, et disp. LVIII. sect, in, dicit, certitudinem assensus consistere in determinatione sui principii ad solum actum verum : nam principium actus certi non potest esse principium actus falsi : quod non ita contingit in actu incer­ to, nam principium actus probabilis indiffe­ rens est ad assensum etiam probabilem circa objectum contrarium eliciendum : ideo actus probabilis etiam verus non est certus : quia non procedit a principio deter­ minato ad veritatem. Quare sicut ille dici­ tur certo attingere scopum, qui eam dexte­ ritatem habet in jactu, ut ex illa determi­ netur in actu primo ad non aberrandum : ita tunc intellectus certo attingit objectum quando in actu primo principium eam habet alligationem ad veritatem, ut errare a vero non possit. Hinc est, actum fidei infusæ esse certum, quia principium ejus, nempe intel­ lectus cum habitu infuso fidei, determina­ tus est in actu primo, ne aberret a vero, et ne eliciat actum falsum. Hinc modus explicandi certitudinem difficilior mihi videtur, quam prœcedens.Primo, .. .·. ,· ‘ln,n quando ponit, certitudinem assensus 267 desumi ex eo, quod principium habent in actu primo determinationem ad non erran­ dum, seu ad verum ; vel loquitur de princi­ pio solo quod influit in eum actum, vel dé toto principio in actu primo, prout potest ex illo procedere ille vel alius actus contra­ rius : in neutro autem sensu potest regula illa utilis esse ad definiendam certitudinem assensus : ergo aliter explicari dehet : expli­ co majorem exemplo voluntatis in qua ali­ quando datur principium solum unius actus, et tunc non datur libertas; quia totum prin­ cipium non est indifferens, sed determinatum ad amandum, v. g. aliquando datur prin­ cipium proximum, et adæquatum aman­ di, et principium etiam proximum, et adœquatum odio habendi, vel certe nolendi amare ; et tunc datur quasi duplex princi­ pium in actu primo ; alterum ad amorem, alterum ad odium, vel nolitionem amoris : si autem fiat amor, ille quidem non proce­ dit in rigore a principio odii, nam cognitio mali quod est in Petro, nullo modo movet, aut influit ad eum amandum, imo ah eo amore removet : solum ergo procedit amor a voluntate, et cognitione boni quod est in objecto ; sicut e contra odium Petri non procedit a cognitione boni quod in ipso est, hœc enim magis removet ab odio, sed pro­ cedit a sola voluntate, et cognitione mali, dicitur tamen large, et minus proprie,actum amoris, vel odii tunc procedere a libertate contrarietatis, seu a principio libero : quod tamen iutelligendum est in sensu materiali et specilicativo, non in formali et reduplicativo. Procedit quippe amor a principio po­ tente odio habere ; non tamen prout poten­ te odio habere ; quia non procedit a volun­ tate prout per cognitionem mali completur in ratione potentis proxime habere odium, cum cognitio illa mali nullas prorsus vires det voluntati ad amandum , sed solum ad odio habendum. Similiter ergo intellectus aliquando habet principium solum ad assentiendum objecto proposito, et non ad dissentiendum : ali­ quando vero habet in actu primo princi­ pium sufficiens ad utrumque, et determina­ tur a voluntate potius ad unam partem, quam ad aliam. Et tunc si assentiatur, non concurrunt quidem ex parte principii ad assensum species illæ, aut principia, et ar­ gumenta quæ movebant ad dissensum ; hæc enim magis retardabant ab assensu, quam ad illum concurrerent ; sed solum species 9 268 DE VIRTUTE FIDEF DIVINÆ. ïllWj qua· repræsentabnnt motiva assent-iondi, et cognitio eorum motivorum concur­ runt simul cum intellectu, et conflant simul cum illo principium proximum assentiendi. Quamvis ergo assensus dicatur procedere ab intellectu indifferenti ad utrumque ac­ tum, hoc tamen intelligitur in sensu specifiwitivo, non in sensu formali, ita ut poten­ tia ad utrumque actum influat in assensum, sed sola potentia ad assensum est, quæ con­ currit ad ipsum. to His ergo prrenotatis, et explicatis pro inÆqnivo- telligentia illius majoris propositionis, apJafeHn°re- ParetJam ^ac^° æquivocatio, qua» latet in gula regula illius auctoris. Quando enim dicit, P. Hnriado actum certum esse, cujus principium in actu primo est determinatum ad non errandum, si sermo sit de principio formali, hoc est, de illo, quod solum influit in illum actum certum ; regula est falsa : quia id totum verificatur etiam de actu incerto, et proba­ bili. Quia, quando aliquis assentitnr proba­ biliter propositioni vera· in materia neces­ saria propter præmissas etiam veras in materia necessaria, quas quia bene non penetrat, assentitnr eis, et conclusioni solum probabiliter : tunc, inquam, totum princi­ pium completum illius assensus est omnino determinatum ad verum, hoc est, ad non errandum : nam intellectus ex illis præmis­ sis veris non potest inferre conclusionem falsam, nec dissensum, licet possit ex aliis falsis, quas habet, quæ tamen nullo modo influunt in illum assensum, sed potius, quantum est ex parte sua, ab illo assensu removent : procedit ergo assensus ille, a principio completo tali, quod in actu primo est determinatum ad non errandum, quia conclusio illa, ad quam solam potest concur­ rere, nunquam potuit esse falsa, cum sit vera in materia necessaria. Si vero auctor ille loquatur de principio non solum forma­ li, sed specificativo, et completo etiam ad alios actus, et ideo neget eo casu assensum esse certum, quia intellectus in actu primo per alias præmissas, et species, quas simul habet, potest elicere dissensum falsum : tunc regula erit etiam falsa, et diminuta, quia juxta illam regulam sic intellectam nec actus etiam fidei esset certus. Quamvis enim intellectus non possit simul cum habitu fidei, vel cum auxilio, quod aliquando sup­ plet defectum habitus, concurrere ad assen­ sum falsum ; ipse tamen intellectus tunc cum speciebus repræsentantibus motiva ad dissentiendum fidei, et cum præmissis sua­ dentibus dissensum posset dissentire, et eli­ cere actum erroris : et tamen non obstante hac indifferentia intellectus ad eliciendum actum falsum cum aliis principiis, quætunc habet, adhuc assensus fidei est certus: ergo ad certitudinem actus non requiritur deter­ minatio in actu primo principii etiam speci­ ficati ve accepti. Adverte, nos usos esse dilemmate in hoc argumento ut ostenderemus falsitatem illius regulre per excessum, vel defectum in utro­ que sensu, quo intelligi potest. Sed revera Pat. Hurt, eam intellexit in priori sensu : fatetur enim posse esse actum fidei certum, licet intellectus tunc cum aliis principiis possit dissentire, et elicere actum falsum; tunc enim non operaretur per idem princi­ pium per quod elicit actum fidei, quod principium determinatum est ad solos actus veros. Ita expresse loquitur disp. XXV, § G. Unde disp. LVIII, § 25 et § 44, ideo dicit, actus veros probabiles non esse certos, quia species ipsa?, quæ ad ipsos concurrunt ex parte principii, sunt indifferentes ad as­ sensum verum, et ad dissensum falsum; omnis enim species probabilis est principium assensus, et dissensus ejusdem objecti. Ex quo principio falso occasionem habuit sta­ tuendi sibi illam regulam : sed supponit, ut dixi, principium falsum : quod scilicet spe­ cies, quæ non est evidens, sed probabilis, sit eadem principium assensus, et dissensus circa idem objectum. Quod saltem in uni­ versum loquendo, non potest verum esse, et manifeste repugnat experimento. Quando enim judex audit rationes utriusque partis litigantis, non accipit eamdem speciem ab utraque parte, sed a singulis accipit species suorum motivorum, et per species acceptas ab actore movetur ad judicium probabile contra reum, et e contra per species accep­ tas a reo movetur ad judicium probabile pro ipso, non e^t ergo eadem species probabilis, quæ inclinat ad assensum, et dissensum probabilem : tunc enim neutra species fuit evidens, ut suppono ; et tamen species ac­ cepta a reo non inclinat ad eum condem­ nandum : quia ipse nullum motivum attulit contra se. Quod idem contingit in contro­ versia speculativa, qua hic affert rationes probabiles pro aliqua conclusione probabili in materia necessaria, et nullum argumen­ tum affert pro parte contraria , pro qua tamen ille alius plura argumenta probabilia II 1 DISPUTATIO VI. SECTIO I. etiam affert ; quare neuter dat unam spe­ prit certus, sed probabili»; cum non proce­ ciem ad assensum, ct dissensum, sed audi­ dat ex præmissis evidentibus: ergo regula tores ab altero concipiunt species ad as­ illa non potest esse universaliter v«*ra ad sta­ sensum ab altero species ad dissensum. tuendam certitudinem formalem alicujus as­ Si ergo assentiuntur probabiliter, assen­ sensus. sus ille non oritur a specie, et principio Terti») denique impugnari potest, quia u adæquato potente producere utrumque ac­ positis in actu primo principiis ad assensum, tum contrarium, sed ab intellectu cum sola et dissensum probabilem, potest Deus præspecie deserviente ad solum assensum, qui determinare physice intellectum, et necessolus in illa controversia poterat esse actus sitare illum ad assensum, quem suppono verus. esse verum, et in materia necessaria, non Secundo impugnari potest eadem regula, addito novo motivo assentiendi ex parte II Impugna­ quia potest dari assensus objecti, nec majori lumine, aut penetratione tor eadem casu, quo principium non solum formale, motivorum ; sed relinquendo motiva solum regula probabiliter apparentia : si enim potest tunc P. Hurtado sed etiam specifically um in actu primo non sit complete potens ad assensum, et dissen­ voluntas imperare intellectui assensum sum, sed solum ad assensum probabilem : potius, quam dissensum; cur non poterit nam in voluntate contingit etiam quod bo­ Deus physica qualitate prædeterminante in­ num finitum ei proponatur, non quidem ut tellectum etiam determinare ad assensum. summum bonum ; sed tamen absque motivo Ecce tunc assensus ille verus procederet a mali, et tunc voluntas necessitatur ad ejus principio non indifferenti, sed determinato amorem, v. g. quando proponitur bonum in actu primo ad assensum verum, atque vindictæ, non positive ut bonum infinitum, ideo ad non errandum : et tamen adhuc ac­ aut summum, sed tamen pro tunc non appa­ tus ille non esset certus, sed probabilis: ret prohibitio, aut aliquod malum in vin­ quia ex præmissis solum probabilibus non dicta, et ideo insurgit necessario in volun­ potest procedere conclusio certa, nec potest tate affectus vindictæ, qui dici solet motus intellectus certius assentiri objecto conclu­ primo primus, et excusatur a peccato pro­ sionis, quam objectis præmissarum : ergo pter defectum deliberationis, et inadverten- non est universaliter verum, quod omnis tiam ad malum. Sic etiam in intellectu pos­ assensus procedens a principio determinato sunt proponi motiva non evidentia et clara, in actu primo ad non errandum,debeat esse sed obscura ad aliquam conclusionem ve­ certus. ram etiam in materia necessaria, ita ut pro Ut ergo regulam certiorem statuamus ad tunc non appareant adhuc motiva ad partem definiendum, qui actus dicendi sint certi, et Certitudo contrariam ; et tunc intellectus necessitatur quid intelligamus nomine certitudinis, di- cogoiad assensum conclusionis, non quidem cla­ cendum in primis est id, quod ex professo fi00*’ non esse solum denouiiuatioaPvoi'uo*iate ncm ’■•xtrinsecam provenientem a voluntate Intrinsece’ alligante firmiter intellectum ad eum assentamen sum, et volente potius mortem, quam quod reperitur intellectus ab eo recedat, ut indicare vidctur Hurt· dicta disp. LVII1, §· 1 et 2, nos propositum restituendi ablata, quando con­ fitetur, qui est actus quasi imperans, et volens habere suo tempore voluntatem restituendi : et quidem hoc propositum est firmum, et super omnia, non tamen imperat sibi voluntatem restituendi super omnia : non enim debet postea ex vi illius propositi habere voluntatem restituendi cum jactura vit®, vel salutis etiam corporalis, sed ali­ quam aliam voluntatem restituendi minus firmam et universalem, quam fuit ipsum propositum. Sicut habet etiam voluntatem super omnia non peccandi, et diligendi proximum : non tamen diligendi proximum super omnia. Posteriori autem modo impe­ rat sibi dilectionem Dei super omnia : quo casu firmitas non solum est in actu impe­ rante, sed etiam in imperato ; imperat enim sibi amorem Dei firmissimum, ct super omnia, qui actus non solum cxtrinsccc, et denominative sit firmus, sed intrinsece, ct in se ipso habeat modum adhæsionis firmissimæ, imo potest contingere, quod actus imperans non habeat tantam firmitatem, quanta imperatur, et reperitur in ipso actu imperato. Nam qui absque obligatione ur­ genti præsenti, sed ex devotione vult exer­ cere se in dilectione Dei, potest sibi ex devo­ tione imperare actum dilectionis Dei super omnia : quo casu actus imperans non opor­ tet, quod sit firmissimus et super omnia : imo enim paratus est simul homo ad desi­ stendum ab imperio adveniente occupatione meliori ; et tamen actus imperatus dilectio­ nis Dei, qui ex vi illius imperii perseverantis fit, est amor firmissimus, et super omnia, firmitate intrinseca in ipso actu imperato. DISPUTATIO VI, SECTIO I. Π Assensus hdei non debet esse fimus solum ilrmitale sdnæsionis csirinscca sed diam adbæsione inui!1”3 Sic ergo voluntas potest voluntate firmis­ sima imperare intellectui assensum non firmum. Si v. g. facto voto amplectendi, ct tenendi opinionem piam dc immaculata Deiparæ conceptione, imperat voluntas in­ tellectui assensum illius veritatis ; voluntas imperans est firma, ut votum observetur : assensus tamen imperatus, licet sit extrinscce, et denominative firmus a firmitate voluntatis imperantis ; in se tamen non est omnino firmus et certus, sed cum aliqua incertitudine intrinseca : talem enim assen­ sum et non alium firmiorem vovit homo. Quibus suppositis, dicimus assensum fidei non debere esse firmum solum firmitate adfiæ3iOnis extrinseca, ct denominative a ’ voluntate firma imperante, sed debere etiam esse in se intrinsece firmissimum adhæsione firmissima sibi intrinseca: hunc enim, et _ non Ql|um assensum minus firmum imperat pia allectio voluntatis, et firmitas ipsa fidei cst objectum imperatum. Nam, si solum in voluntate esset intrinsece firmitas, ct non in ipso assensu, sequeretur, quod assensus ipse in se maneret intrinsece formidolosus, atque adeo solum probabilis : cum enim intellec­ tus ipse sua firma adhæsione non excluderet formidinem, jam assensus ipse esset talis, cum quo non repugnaret formido actualis. Quamvis autem voluntas suo imperio cohi­ beret etiam formidinem actualem, ne insur­ geret ; per hoc tamen non tolleretur, quod assensus in se esset infirmus, et solum pro­ babilis. Finge enim, stantibus præmissis solum probabilibus, et intellectu assentiente conclusioni propter illas præmissas, Deum cohibere actualem formidinem, ct negare concursum ad illam : adhuc assensus ille in se maneret incertus et infirmus, nec excede­ ret terminum probabilitatis ; nam ad hanc sufficit formido radicatis, quæ remanet, quoties assensus dc se propter infirmitatem intrinsecam aptus est ad generandam for­ midinem actualem, seu talis est, cum quo non repugnet actualis formido. Talis autem esset assensus fidei intellectualis, si tota ejus firmitas adhæsionis proveniret solum extrinsece ct denominative a voluntate firma cohibento actualem formidinem, et non etiam ab ipso assensu per suam entitatem taliter adhærente objecto revelato. 18 His duabus conditionibus ad certitudinem Assensus formalem requisitis, nempe connexioni neeimpHciicr cessar*æ cura veritate objecti, et firmae certus, adhæsioni excludenti formidinem actua- trinscca. 171 lem, addenda videtur alia l<*rtia conditio ut assensus sit. simpliciter certus, netnpe, quod taliter proponatur objecturo, ut co­ gnosci , et judicari evidenter possit repu­ gnantia cum prudenti dubitatione. Ratio autem est, quia nisi hæc tertia conditio re­ quiratur, videtur concedenda certitudo in aliquo assensu, qui communiter, et meritn incertus existimatur : Nam si aliquis v. g. ex pnemissis veris in materia necessaria, sed quæ non clare penetrantur, nec propo­ nuntur , inferat conclusionem etiam ve­ ram, poterit voluntate sibi imperare «altem imprudenter assensum firmum, et excluden­ tem omnem formidinem tam circa præmis­ sas, quam circa conclusionem : tunc autem assensus ille habebit utramque conditio­ nem a nobis assignatam ; quia in primis hahebit veritatem, et necessariam cum ea connexionem : cum enim sit objectum ve­ rum in materia necessaria, impossibile est quod fuerit falsum, et per consequens im­ possibile est, quod assensus illius objecti fuerit ullo casu falsus. Deinde erit firmus, et intrinsece firmus, cum voluntas possit imprudenter imperare assensum firmum sine sufficienti fundamento ad talem firmi­ tatem, ut constat in hœreticis firmissime, et obstinatissime tenentibus suos errores. Nam sicut voluntas, licet non possit impepare sibi actum amoris circa objectum, nisi in illo appareat ratio aliqua boni : potest tamen proposito bono, imperare sibi amo­ rem majorem et firmiorem supra meritum talis objecti, prout peccatores feruntur in bonum delectabile majori, et firmiori amore supra meritum boni amati : ita intellectus, licet non possit assentiri objecto, in quo non appareat ratio aliqua veri, nec voluntas possit hoc ei imperare : proposita tamen aliqua ratione veri, ad quam possit termi­ nari assensus, potest voluntas assensum imperare, et quidem firmiorem assensum, quam illa ratio veri taliter proposita mere­ retur, et ideo imprudenter, sed tamen effi­ caciter imperabit. Tunc ergo assensus ille et firmus erit, et habebit necessariam con­ nexionem cum veritate, cum sit in materia necessaria. Non tamen videtur conceden­ dum. quod assensus ille sit simpliciter et «ibsolute certus : alioquin posset homo ille jurare, se certo scire veritatem talis objecti, nam ex uno capite judicat illud esse ve­ rum, et ex alio capite firmiter illud judicat, quæ duo sufficerent ad certitudinem. Con- 212 19 20 Ad hoc ul actus s:t non requiritur quod cognosflexe necessaria connexio ipsius assensus cum veritate, DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. sequens autem videtur absurdum, quia eo est, necesse est esse, quam necessitatem «Into, idem dicendum esset de omni alio ob­ consequentem eo ipso implicite cognosci­ jecto probabiliter nobis proposito, quod mus, et quasi in actu exercito affirmamus, possemus semper juraro nos esso de illius dum cognoscimus et affirmamus Petrum veritate certos, nimirum imperato nobis currere ; solum ergo exigimus ad certitu­ dinem formalem, quod objectum taliter priiis assensu firmo circa tale objectum, et cohibente formidinem actualem. Aliquid proponatur, ut cognosci, ac judicari eviden­ ergo deost illi assensui ad certitudinem , ter possit repugnantia aliqua assensus cum nempe, quod objectum proponatur taliter, prudenti dubitatione, ut mox explicabimus. ut judicari possit evidenter repugnantia om­ Unde adverte secundo, nec etiam requiri 21 ad assensum certum, quod objectum taliter NccJ''· nimoda assensus cum prudenti dubitatione. Dices, eo casu assensum quidem fore proponatur, ut judicari prudenter possit 8(j 3W9. certum, cum habeat utramque conditionem non posse sub tali motivorum gradu pro- sumwrfsa requisitam ; non tamen posse assentientem poni aliquid falsum : nam hoc judicium T10*1 plerumque in rusticis ante assensum fidei Ρ’^γλ·' jurare qubd sit certus : quia ad id juran­ dum, requiritur, quod ipse rursus cognoscat esset falsum ; si quidem aliquando cum poise Mb necessariam connexionem assensus cum ve­ aequalibus motivis proponitur cis aliquid blitiotlro ritate , quam connexionem necessariam falsum tanquam pertinens ad fidem, quare T tunc non percipit, quamvis revera assensus etiam quando proponitur articulus verus ’pooiaJieam habeat. Sed contra, quia eo ipso, quod judicium illud praecedens esset falsum, si quod homo assentitur veritati objecti, judicat, judicarent non posse sub tali gradu motivonon posse objectum esse falsum, et per con­ rum proponi unquam aliquid falsum : non sequens judicare potest, nec assensum posse ergo requiritur tale judicium ad eliciendum esse falsum : nam idem est judicare objec­ postea assensum certum circa articulum tum esse verum in materia necessaria, ac verum sibi propositum ; absit enim, quod non posse esse falsum : ergo sicut judicat ad assensum fidei certum prærequiratur vere et sine formidine objectum esse ve­ necessario in eis judicium falsum de impos­ rum , judicat vel judicare potest non po­ sibilitate falsitatis sub tali genere motivo­ tuisse esse falsum, atque ideo assensum rum. Unde id requiri diximus, et sufficere, habere necessariam connexionem cum veri­ quod proponatur objectum taliter, ut judi­ tate, unde poterit jurare, quod certo co­ cari evidenter possit repugnantia hic et nunc gnoscit veritatem objecti. cum prudenti dubitatione, quod judicium Pro hujus tamen conditionis intelligentia etiam in rustico datur ante actum fidei; nam adverte primo, nos non requirere ad hoc, licet non sit ei evidens necessaria veritas u| actus sjt certus, quod cognoscatur reobjecti, nec necessaria connexio assensus ®exe necessaria connexio ipsius assensus cum veritate, neque etiam, quod sub illis cum veritate, ut velle videbatur P. Kon. motivis non possit contineri, et proponi supra adductus; nam sine ulla tali reflexione aliquid falsum, nec denique, quod sub illis Possumus habere cognitionem directam cer- motivis nemo possit prudenter dubitare, tam de aliquo objecto, ut quando oculis nam in hoc ipso aliquando etiam decipere­ videmus lucem, certo etiam assentimur tur, evidens tamen ei est, taliter proponi existenfiæ lucis absque ulla reflexione supra objectum credendum, ut hic et nunc ipse. . 1 · ·. , ipsum assensum, imo nec requiritur, quod met non possit prudenter dissentire, vel cognoscamus necessariam aliquam verita­ dubitare de veritate objecti. Ratio autem a tem in objecto, seu necessariam ejus con­ priori, cur hoc sufficiat ad certitudinem, ea nexionem cum veritate necessitate an­ esse potest, quia id sufficit ad certitudinem tecedenti. Quando enim videmus Petrum quod sufficit ad testificandum et affirman­ concurrere, certo judicamus eum concur­ dum etiam cum juramento, me certo ali­ rere, absque eo quod judicemus id non quid scire : ad hoc vero sufficit, si ego id absque hæsitatione et firmiter credo, ct posse aliter se habere impotentia antece­ mihi objectum taliter sit propositum, ut denti : hoc quippe judicium esset falsum, cum Petri cursus sit omnino contingens, et non possim prudenter de veritate dubitare : nulla sit necessitas antecedens, ut currat jam enim tunc objectum ipsum ex modo, potius quam sedeat. Si quæ ergo necessitas quo mihi proponitur, affert secum certitu­ dinem radicalem, hoc est talem apparenibi est, solum est consequens, qua res dum DISPUTATIO il, SECTIO I. 22 23 tiam et ostensionem , quæ non sinat me dubitare : idem autem est non sinere me prudenter dubitare, ac non sinere dubitare : ergo quoties ita proponitur objectum, ut evidens sit me non posse hic et nunc pru­ denter dubitare, proponitur sufficienter ad fundandam certitudinem formalem, si tamen assensus postea habeat necessariam con­ nexionem cum veritate. Dixi autem requiri ad certitudinem, quod judicari possit evidenter, me non posse prudenter dubitare : non enim requi­ ritur semper, quod de facto ita judicetur, sed solum, quod ex modo quo objectum proponitur, id possit evidenter judicari. Quando enim video Petrum currere, .judico certissime cum currere, licet non habeam semper judicium illud prævium, aut re­ flexum, quo judico evidenter me non posse prudenter de eo dubitare ; sufficit, quod ex modo, quo objectum proponitur, id possim evidenter judicare. Postea tamen ad testi­ ficandum, et jurandum, me certum esse dc cursu Petri, necesse est, quod reflexe judicem evidenter non potuisse me prudenter dubi­ tare, vel certe, quod judicem me potuisse ex modo, quo objectum proponitur, judicium illud evidens habere : plus enim requiritur ad testificandam certitudinem quam ad haben­ dam illam : ad habendum quippe non est ne­ cesse illam cognoscere, sicut necesse est ad il­ lam testificandam, et ideo ad hoc necesse erit cognoscere id, quod necessarium est ad illam habendam. Dices, ergo ad testificandum, quod sis certus de aliquo objecto; necesse erit cognos­ cere etiam connexionnem necessariam as­ sensus tui cum veritate objecti, quia hæc connexio est necessaria ad certitudinem for­ malem assensus, ut supra diximus ; conse­ quens autem videtur falsum : quia connexio necessaria, quam actus fidei habet cum ve­ ritate, fundatur in supernaturalitate illius actus, quæ a credente non percipitur, ut constat. Resp. concedendo sequelam, nec consequens illud est absurdum : nam testi­ ficaris se esse certum de aliquo objecto, non testificatur, nisi certitudinem, quam ipse potest experiri. Et quidem, quando assensus certus est clarus et evidens, assentiens ex­ peritur in se evidentiam et claritatem, quæ est etiam certitudo formalis, ct illam testifi­ catur. Quando vero assensus certus est obscurus, diximus, requiri ad certitudi­ nem, quod sit firmus, et excludens cx se Tom. I. omnem formidinem, ethane etiam firmita­ tem experitur in se assentiens, et illam potest testificari. Requiritur ■•’hm ••<-.nfnrmitas cum objecto seu veritate. et hanc etiam assentiens cognoscit, et testificari potest : cum enim credat objectum illud, en ipso credit et certo credit illud esse verum, et per consequens eadem certitudine credit, suum assensum esse verum.Cognoscit etiam, quod ex modo, quo objectum propositum est, non potest prudenter de eo ab ipso du­ bitari hic et nunc, quod etiam diximus re­ quiri ad certitudinem, denique cognoscit aliquam connexionem necessariam assensus cum veritate, non qnidem illam, quæ funda­ tur in supernaturalitate actus ; hanc enim non percipit, nec testificari potest; sed con­ nexionem necessariam necessitate quasi con­ sequenti orta ex suppositione ipsius objecti ; quam suppositionem,cum certo credat, certo etiam credit, assensum connecti necessario cum veritate, necessitate saltem conse­ quenti, quod sufficit, ut possit testificari se habere assensum certum de illo objecto. Ex dictis tameu oriri potest difficultas quædam pertinens fortasse ad logicos,sed non ali­ ena ab hoc instituto. Diximus enim assensum certum per suam firmitatem intrinsecam excludere formidinem actualem : solet autem formido actualis explicari per illas voces, fortasse non est ita, ut ego credo : difficile autem videtur assignare, quid affirmet, vel neget intellectus perjudicium correspondons vocibus illis : nam vel negat objectum ipsum; et hoc diei non potest; quia formido actualis esse potest cum assensu probabili : impossibile autem est, quod intellectus dicat per actum probabilem, Petrus studet, et si­ mul per alium actum dicat, non studet. Si autem dicas non negari per illas voces studium de Petro, sed solum affirmari illud, fortasse : videtur enim solum affirmari con­ tingentium, seu potentiam ad oppositum, hoc etiam difficile est : nam vel affirmatur sola potentia antecedens ad non studendum, ex qua oritur, quod non necessario studeat, sed contingenter, vel affirmatur etiam po­ tentia consequens. Si dicas primmn, sequi­ tur quod formido actualis possit etiam stare cum assensu certo, imo ct cum evidenti : qui enim videt Petrum currere, potest simul dicere, quod potest non currere potentia antecedenti, ergo poterit dicere : fortasse non currit, si hœ voces solum affirmant poten­ tiam antecedentem ad oppositum. Si vero 18 Î74 25 DE VIRTUTE* HDEI DIVINÆ. dicas secundum, nempe affirmari potentiam etiam consequentem; cum hæc proveniat ab ipso actu secundo, vel includat illum, se­ quitur, quod qui dicit, fortasse non studet, affirmat negationem studii, vel negat stu­ dium : quia sicut impotentia consequens includit negationem actus primi, ita potentia consequens includit actum secundum, atque ideo affirmans potentiam consequentem non studendi, affirmat vacationem a studio, quæ affirmatio non potest stare simul cum assensu probabili affirmante studium ac­ tuale. Resp. per voces illas fortasse non studet, quibus exprimi solet formido actualis, non affirmari negationem studii, aut negari stu­ dium ipsum; neque etiam affirmari poten­ tiam consequentem ad negationem studii, quia hoc esset affirmare ipsam actualem ne­ gationem studii, ut bene probat objectio : denique neque potentiam antecedentem pro­ ximam physicam ; tum quia hæc etiam affir­ mari posset simul cum actu evidenti de actu opposito, v. g. quando video Petrum loqui, possum adhuc dicere, quod habet potentiam proximam ad non loquendum, non tamen possum formidare, et dicere fortasse non lo­ quitur : tum etiam, quia nec semper cum probabili assensu possum affirmare poten­ tiam proximam ad oppositum, v. g. quando judicio probabili affirmo, actionem distingui a termino, non possum simul affirmare po­ tentiam physicam proximam ad oppositum, nam hoc esset affirmare implicite oppositum : si enim potest identificari actio cum termino, necesse est, quod de facto identificetur, quia in necessariis a potentia ad actum bene ar­ guitur : et tamen possum tunc habere for­ midinem actualem, et dicere, fortasse non distinguitur. Dicendum ergo est, per illam formidinem, et voces, quibus illam signifi­ camus, affirmari solum potentiam quamdam quasi logicam ad oppositum; scilicet, mo­ tiva ad illum assensum probabilem non esse tanti ponderis, ut non possit sub aliis moti­ vis aiqualibus latere aliquando periculum de­ ceptionis, atque ideo motiva non dare secu­ ritatem contra deceptionem, et hoc est for­ midare actualiter, et significatur per illud fortasse, per quod non affirmatur negatio objecti, nec potentia physica antecedens, vel consequens, sed infirmitas sola motivorum, ut dictum est. His ergo præmissis circa certitudinem in communi, sequitur·, ut videamus, an, et quomodo fides certa sit, et qualem certitu­ dinis gradum habeat. SECTIO II. An, ct quomodo certitudo fidei superet alios assensus certos, /leferuntur variœ sententia·. Durandus solus in 111, dist. xxni, q. Vir, 2( n. 7, et seqq. videtur minus digno de fidei ρΙΙΜοίβ| certitudine locutus : distinguit enim dupli- videhr cem certitudinem, alteram adhæsionis, alte- mini” di­ ram evidentia?, (ruam solam dicit esse veram f?cdeT'· certitudinem; quare cum postea dicat, so- djoe|,,. lam certitudinem adhæsionis reperiri in culm 1 assensu fidei, videtur veram et propriam certitudinem in eo non agnoscere. Aliqui Durandi sententiam temeritatis damnant. Ita Bannes in præsenti q. iv,art. 8. Alii eam a censura liberant, quia in re ipsa non erra­ vit, sed modum loquendi alienum usurpa­ vit, intelligens nomine certitudinis propritR eam solam, quæ est in intellectu, non qu» provenit a voluntate, ita Hurt. disp. LVIII, §11. Nam quoad rem ipsam idem videtur docuisse Bonav. in 111, dist. ΧΧΙΠ, art. I, q. iv. Alcnsis VII par. q. lxvhi, art. 1, memb. Hugo de S. Victore lib. de Sueram. par. X, cap. i, dicentes, fidem esse certitu­ dinem animi de rebus absentibus supra opi­ nionem, et infra scientiam. Non puto tamen, Durandum immunem esse ab omni repre­ hensione qui voces ita usurpavit, ut in modo saltem loquendi consentire non possit sanc­ tis Patribus, (pii, ut videbimus, fidem cer­ tam, et certiorem appellant ; quare debuit potius dicere, certitudinis vocabulo intclligi proprie id, quod de facto, in fidei assensu repetitur. Alii ergo omnes communiter fatentur as21 sensum fidei certum esse, S. Th. diet. art. Sententia 8, et alii, quos congerunt, et sequuntur Va- communis, lentia in præsenti disp. I, q. iv, pun. 8. Mol. I, par. q. i, art. S. Suar, in præsenti disp. VI, sect, v, n. 10, Hurt, ubi sup. § 14. et alii communiter. Et constat ex modo lo­ quendi Scripturæ, et Patrum II ad Timoth. 1, 12, Scio, cui credidi, et certus sum. Tobiai ni, 21. Pro certo habeat omnis, qui credit in te. Act. ii, 3G, certissime sciat domus Israel quia, et Dominum eum, et Christum fecit Deus hunc desum, quem vos crucifixistis. Eodem modo loquuntur Patres infra adducendi, et idem supponitur in Trident, sess. VI, cap. i.x, et DISPUTATIO VI, SECTIO II. Can. xvi, dum negatur, posse aliquem cer­ titudine fidei scire sine speciali revelatione, se esse in statu gratiæ, aut prœdestinatum; supponitur ergo, quæ fide creduntur, certo credi. Hat io etiam sumitur ex dictis sect, præced. quia assensus fidei habet necessa­ riam connexionem cum veritate, cum fides nullum possit elicere actum falsum, ut vidi­ mus disp. IV. Habet etiam firmam adhæsionem excludentem omnem formidinem actualem; omnis enim dubitatio plene deli­ berata in rebus fidei destruit fidem, eiquo adversatur, ut dicitur in cap. i de liaweficts. Denique ejus objectum ita proponitur, ut evidens sit credenti ex ipso modo propo­ nendi repugnantia cum prudenti dubita­ tione circa ipsum in his circumstantiis, ut vidimus sect, præced. habet ergo omnia, quæ requiruntur ad certitudinem simplici­ ter, et absolute. 28 Difficultas potissima est, an fides certituAn (Ides dine superet cognitiones evidentes, an vero certitudine a}, j,s superetur. Hæc autem quæstio locum 'gnilioneT non v>^etui’ habere in sententia eorum, qui evidentes, cum Hervæo dicunt, non posse unum actum an vero ab certum esse certiorem alio certo. Sed tamen 'IS turt'0' ett scntcnt’a communiter rejicitur in logica : quia quidquid sit, an unus actus verus pos­ sit esse verior alio vero; inter actus tamen certos inæqualitas esse potest : nam veritas propositionis formalis est conformités cum objecto, quæ consistit in indivisibili, quare non potest unus actus esse magis conformis quam ulter, si uterque omnino et perfecte conformis est : at vero certitudo est repu­ gnantia cum falsitate, quæ potest esse inœqualis, cum in uno possit esse repugnantia solum naturalis, in altero essentialis; in uno repugnantia ex uno capite, in altero ex du­ plici, vel triplici capite. Deinde certitudo est firma adhresio, quæ recipit etiam magis et minus : potest enim uterque assensus firmi­ ter adhærere, sed inæqualiter, v. g. firmius assentimur præmissis, quam objecto conclu­ sionis, sicut magis volumus finem, quam media. Denique ea etiam sententia admissa, fides saltem haberet negative summam cer­ titudinem, hoc est, esset ita certa, ut nihil certius esse posset. 29 Aliqui ergo dicunt, fidei assensum minus •certum esse’quam scientiam. Ita docuit Hugo de S. Victore lib. I de Sacram, par. X, c. i, ubi ait, fidem esse certitudinem majo­ rem opinione, et minorem scientia : quod videntur etiam sentire Alensis, et Bonaven- 278 tura supra adducti. Ratio aotam præripna videtur esse, quin illa videtur <·«ρ certitudo major, <(Uff magis excludit dubitationem : fides vero, licet excludat dubitationem <-t formidinem actualem, nnn tamen excludit potentiam proximam dubitandi, p» formi­ dandi, imo et dissentiendi, cum sit libera, et possimus non credere, quam tamen po­ tentiam etiam excludit scientia, ergo hæc erit magis certa. Alii ergo dicunt, fidem secundum jw e«e. certiorem, quoad nos vero esse minus cer­ tam quam scientiam : quæ distinctio vide­ tur insinuata a S. Th. illo art. 8, ct eam am­ plectuntur multi ex Thomistis. Sed acriter impugnatur a Durando, quia quidquid ha­ bet fides secundum se, totum id communi­ cat subjecto in genere causæ formalis : si ergo in se est certior, debet hanc majorem certitudinem communicare subjecto, ergo etiam quoad nos erit certior, quam scientia. Nec satisfacere videtur, «piod Lorea disp. XXVIII, n. 7, respondet nempe S. Thomnm non comparare certitudinem, quam fides in se habet, cum ea, quam habet in subjecto, sed potius certitudinem, .piam habet ex suis causis, cum ea quam habet ex indispositione subjecti, habet enim fides ex suis pro­ priis principiis majorem certitudinem, sed ex indispositione subjecti minorem, quia impeditur major certitudo, qnam priucipia ex se possent generare. Hoc tamen, ut dixi, non satisfacit. Primo, quia licet principia possent majorem certitu­ dinem fidei communicare, si tamen propter indispositionem subjecti eam non commu­ nicant ipsi assensui ; ergo fides etiam secun­ dum se non est certior, sed solum habet prin­ cipia certiora, seu quæ possent dare fidei ma­ jorem certitudinem, sed de facto non dant. Si enim eam dant, jam erit certior etiam in sub­ jecto, ct quoad nos. Et quidem quæstio præ­ sens n on est de perfectione, quam fidei princi­ pia habeant, sed de perfectione ipsius fidei, ut bene arguit Hurt. disp. LVIII, § 8. l ude se­ cundo impugnatur illa responsio, quia mi­ nor illa certitudo non solum provenit fidei ex parte subjecti, sed etiam a suis princi- · piis : tum quia unum ex principiis est intellectus humanus, quare imperfectio pro­ veniens ab intellectu, provenit a suis prin­ cipiis, et est ei essentialis secundum se, cum essentialiter oriatur ab intellectu. Tum etiam, quia quod provenit actui fidei ab ha­ bitu infuso, competit ei ex suis principiis, et 276 32 DE VIIVU'TE FIDEI DIVINÆ. secundum se : habitus autem fulci essentia­ liter est obscurus, et ordinatur ad assensum obscurum; ergo ad assensum, cum quo sit potentia dubitandi et dissentiendi, qui de­ fectus majoris certitudinis competit fidei se­ cundum se, prout est talis actus pendens a tali habitu infuso. Alii ergo aliter explicant eam distinctio­ nem, quod scilicet fides sit minus certa quoad nos, quatenus est de rebus, quæ cognoscun­ tur per medium minus proportionatum in• tollcctui nostro, et quod est supra naturales vires, et præter modum, quo solet intellec­ tus reddi certus de aliqua veritate, nempe per evidentiam ; unde provenit, quod occur­ rant interdum primi motus dubitandi circa fidem, qui non occurrunt circa objectum evi­ dens. Ita explicat Grau, in pressenti tr. XIII, disp. iv, n. 6. Sed videtur manere adhuc eadem difficultas : quia id totum, unde pro­ venit, quod insurgant motus primi dubita­ tionis, non solum habet fides quoad nos, sed etiam secundum se, cum secundum se, et ex essentia sua habeat procedere per me­ dium minus proportionatum intellectui nos­ tro, et diversum ab eo, quo intellectus certificari solet in rebus aliis : ergo non solum quoad nos, sed etiam in se erit minus certa. Alii dicunt, scientiam habere majorem certitudinem evidential, fidem vero majorem certitudinem conscientiæ, seu voluntatis. Verum adhuc constat difficultas ; nam pro­ pria certitudo non est in voluntate, sed in intellectu; ideo alii dicunt, fidem esse cer­ tiorem cx parte objecti, scientiam vero ex parte subjecti : quia facilius est subjectum dubitare cum fide, quam cum scientia : at vero objectum fidei magis necessarium est, quam objectum scientiæ : magis enim ne­ cessarium est Deum non mentiri, quam ho­ minem esse animal rationale : et ideo magis necessarium est actum fidei esse verum, quam actum scientiæ. Sed neque hoc placet, quia licet demus magis necessario osse Deum veracem, quam hominem animal rationale, adhuc non fit magis necessario esse verum actum fidei, quam actum scientiæ, quia ad ,hoc ut actus fidei sit verus, non solum re­ quiritur Deum non posse mentiri, sed etiam quod Deus hoc objectum revelaverit, et quod actus fidei respiciat essentialiter veram reve­ lationem Dei : non est autem magis neces­ sarium Deum revelasse Incarnationem, et hunc actum fidei respicere essentialiter ve­ ram revelationem Dei, quam hominem esse animal rationale ; tam necessaria enim est essentia hominis quam essentia hujus actus fidei, ergo non est magis necessarium hunc actum fidei esse verum, quam illum quo cognoscitur essentia hominis. Item si hæc major certitudo fidei proveniret solum cx majori necessitate objecti, ergo tam certus est actus naturalis, quo philosophus affir­ mat Deum existere, quam actus fidei; tam enim necessarium est objectum illius actus, quam istius; imo, si ad objectum solum at­ tendatur et ejus necessitatem, major neces­ sitas invenietur in objecto scientiæ de rebus necessariis, quam in objecto fidei, cum hoc sit contingens simpliciter, et potuerit Deus illud non revelare, illud autem sit omnino necessarium, nec potuerit non esse verum. Quo denique sensu distinctio illa S. Thomæ explicari possit, dicemus sect. seq. SECTIO III. Excessus certitudinis in fidei assensu expli­ catu)'. Communissima, et verissima theologo3i rum sententia est, fidem esse certiorem aliis Fide’esl cognitionibus evidentibus naturalibus, quas regulariter habemus, ita cum S. Th. dicto tionibos art. 7, tenent cæteri, quos congerunt, et se- evidenti· quuntur Suar, dicta disp. VI, sect, v, n. 10. boslinbo1,“n' Hurt. disp. LXVIII, sect, n, § 24, et alii communiter. Probatur primo ex modo lo­ quendi sacræ Paginæ; ubi semper cum em­ phasi agitur de certudine fidei II Pet. vu. Habemus firmiorem propheticum sermonem. Comparat autem prophetiam cum visione oculorum. Luc xxi, 33 : Cadum, et terra transibunt, verba autem mea non transibunt. Quasi dicat, ut aliqui explicant, licet philo­ sophia deficiat in coelorum incorruptione as­ serenda, verba mea non deficient I Joan, v : Si testimonium hominum accipimus, testimo­ nium Dei majus est, et alibi sæpe. Item ex Patribus eodem modo fidei certitudinem præferentibus. Aug. VII Confess, cap. x, « facilius dubitarem vivere me, quam esse veritatem, quam audivi in corde, » Basii, concione in Psal. cxv. « Fides supra ratio­ nales methodos animam ad assensum tra­ hens, » Chrysost. hom. xn in epistolam ad Hebr.: « Fides dici non potest, nisi cum circa ea, quæ non videntur amplius quam circa ea quæ videntur, certitudinem quis babuc- DISPUTATIO VI, SECTIO III. 2Π rit. » Idem hom. iv ad Colas». nt hom. vin pile, scilicet propter mnjnremeoTinmion.-ni, 37 ad Rom. et hom. iv in feslo Pentec. Origen, quam habeat cum veritate, merito pnteM us actus necessariam connexionem intrinsecam revelat Incarnationem : ergo vera eri In­ dbMurrat* cum veritate. Secundo, quia etiamsi alieni carnatio : tunc enim non ex revelatis proponantur omnia motiva nostræ fidei,sub prout revelatis , sed ex veracitate et re­ quibus non potest proponi credibility ali­ velatione Dei inferret per veram et for­ cujus falsitatis : non apparet tamen repu­ malem argumentationem veritatem Incar­ gnantia physica, quod omnia eadem motiva nationis. Secundo modo discurreret, si ex huic, homini proponantur eodem modo,licet duabus revelatis inferret aliam, ver. gr. non sint a parte rei. Non enim repugnat Omnis sacerdos rite ordinatus habet potes­ physice, quod omnes vel plures convenis­ tatem consecrandi : Apostoli fuerunt rite sent ad decipiendum hunc hominem, et ordinati : ergo habuerunt potestatem con­ dicerent illi miracula, martyria, et alia secrandi.De hoc secundo modo non occurrit omnia, quæ illi nunc proponuntur, et osten­ hoc loco dicere, cum de illo dixerimus late derent ei libros falsos, quibus narrarentur, disp. I. sect. χιπ. § 2. ubi ostendimus, et vendicarent Scripturas tanquam divinas, quando conclusio illa pertineret, vel non et concilia tanquam canonica, sicut nunc pertineret ad fidem. Tota ergo difficultas proponuntur ei hæc omnia vera. Tunc au­ præsens est primo modo, an assensus ob­ tem assensus esset æque prudens ac nunc, jecti revelati, qui sit proprie assensus fidei, et tamen esset falsus. Quæ quidem licet generari possit per verum discursum ex moraliter non possint contingere ; non ap­ veracitate, et revelatione Dei. paret tamen repugnantia physica ; et per consequens non repugnat physice, quod hic SECTIO I. actus fidei naturalis quem nunc habet, potuerit idem esse falsus, si hæc omnia ei Assensum fidei generari posse per discursum falso proposita fuissent. Ex quibus conclu­ ditur, actum illum naturalem non esse formalem. magis certum, quam actus evidentes natu­ rales. Esset quidem magis firmus propter Supponendum est, duplicem esse diseuri majorem adhæsionem ad objectum, quam sum, scilicet victualem, et formalem. For- Dimanas ad objecta scita : quæ firmitas adhæsionis malis dicitur, quando ex præmissis realiter daPlox· esset eadem, ac ih actu fidei infusæ: non distinctis infertur conclusio per realem illa­ tamen esset æque certus, quia non haberet tionem ; in quo discursu diximus jam supra æqualem repugnantiam intrinsecam cum disp. I. debere intervenire duas promissas falsitate, quam repugnantiam habent actus saltem implicite, quia ex unico antecedenti fidei infusæ, atque etiam assensus naturales non potest fieri illatio bona : debet enim prrecedere connexio medii cum singulis evidentes. extremitatibus seorsim, ut sequatur con­ nexio extremitatum inter se. Discursus virtualisest, quando unicoactu assentior objecto DISPUTATIO VII conclusionis, et promissarum, uni propter De discursu, an, et qualis reperiatur aliud: ut si unico actu dicas: Philosophus est risibilis , quia est homo, et quia omnis homo in actu fidei. est risibilis. Non enim repugnat intellectum SECTIO 1. Assensum fidei generari posse per in plura objecta subordinate tendere per discursum formalem. unum indivisibilem actum, ut suppono ex SECTIO II. Argumenta contraria proponun­ philosophia. Quo supposito , non dubito, tur, et dissolvuntur. · quin fides possit discurrere saltem discursu SECTIO III. /tn possit intervenire cognitio victuali; imo sane debet; cum enim assen­ bonitatis illationis in discursu fidei, et qualis sus ad mysteria revelata, non sint assensus ad prima principia immediata, sed potius sit illa cognitio. sint assensus mediati, et propter aliud ; Dupliciter intelligi potest, quod fides dis- necesse est, «piando fides credit Incarnatio- 281 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. nom, v. g. habere ad minus discursum vir- Dei, quin credat simul Incarnationem : tualem ct dicere : Incarnatio facta est, quia ergo poterit dari hæc. propositio seorsim in Deus summo verax id revelavit. Qui assen­ intellectu : Deus est prima veritas : quod sus quatenus terminatur ad veracitatem idem argumentum fieri potest dc altera Dei, et ad revelationem est certus, ct im­ propositione, qua dicatur : Deus revelavit mediatus ; quatenus vero terminatur ad Incarnationem : cur enim non poterunt Incarnationem, est obscurus, certus, et me­ etiam cognosci seorsim, cum non pendeant diatus, prout late explicatum est supra a veritate Incarnationis, tanquam ratione disp. I. Quœstio eigo est, an possit fides formali, vel motivo, propter quod ipsæ cre­ per actus etiam distinctos praemissarum et dantur, sed potius e contra, ipsæ sint ratio conclusionis exercere hunc discursum for­ formalis ad credendam Incarnationem ? malem. Quod si illæ veritates possunt seorsim co­ 2 Prima sententia negat ; ita Capreolus gnosci, non apparet, cur ex illarum notitia non possit per bonam illationem inferri ve­ ’n H*’ ^’st‘ nrt· 3’ 3· contra secundam conclusionem, Canus lib. XII de ritas Incarnationis, aut cur illa cognitio locis c, llî, Banncs in praesenti q. i, art. 1, Incarnationis deducta cx illis præmissis, non circa finem. Valent, disp. I, q. i, p. 2. Suar, sit actus fidei, cum sit assensus incarnatio­ in præsenti dis. VI, sect, iv, Kon. disp. IX, nis innitens immediate in auctoritate di­ dub. vn, Gran. tr. IX, disp. i, n. 8, et alii vina, tanquam in ratione proxima credendi recentiores, quorum fundamenta postea Incarnationem. videbimus, et dissolvemus. Confirmari potest exemplo voluntatis, in Secunda Secunda sententia probabilior affirmat, qua suo etiam modo reperitur u torque dissententia, actum fidei posse per formalem discursum cursus, virtualis scilicet, et formalis : nam generari ex revelatione et voracitate Dei sicut intellectus assentitur uni propter aliud, modo explicato. Ita Okam quodlib. Ill, et a veritate unius objecti movetur -ad am­ q. vn et in 111 sententiarum q. vm, art. 3, plectendam veritatem alterius ; ita voluntas Gabr. in III, dist. XXIII, q. n, Almainus amat unum propter aliud, et a bonitate q. m, Marsilius etiam in m, q. xiv, art. 1. unius objecti, nempe finis, movetur ad P. Vasq. 1 p. q. i, disp. V, n. 5 ; P. Beca- amandam bonitatem utilem alterius, nempe nus in præsenti cap. vm, q. in. P. Hurt, medii : et sicut objectum præmissarum est disp, χχχιχ ; P. Ripalda tom. I de ente objectum formale, et objectum conclusionis supernaturali disp. LV, nu. 31, et alii recen­ est objectum materiale ; ita finis est objec­ tiores : ct videtur de mente S. Thomæ in tum formale voluntatis, et media sunt ob­ præsenti q. i, art. 1, ubi comparat fidem jectum materiale; et sicut diximus intellec­ cum geometria in hoc, quod sicut geome­ tum posse unico actu assentiri præmissis tri® objectum formale est medium , quo objectivis, et conclusioni, et potest etiam utitur ad demonstrationem, ita fides habet pluribus actibus id facere, ita voluntas auctoritatem Dei pro objecto formali, ergo potest unico actu velle finem, et media prop­ sentit S. Doctor auctoritatem divinam esse ter finem, et potest etiam pluribus actibus medium, quo utitur fides ad concludendum, id facere, amando prius finem, et postea sicut geometria utitur etiam medio ad con­ alio actu amando medium propter finem, clusionem formalem inferendam ex suis quem possumus appellare quasi discursum principiis. formalem voluntatis, quæ ex amore unius 3 Ratione probatur hæc sententia, quia objecti discurrit et progreditur ad alium a^fiua objecta ita se habent, ut actum, et amorem alterius objecti. Quæ unum non sit aliud, et habeat entitatem cum ita sint, et tanta similitudo reperiatur sufficientem, ut possit cognosci sine alio, inter has duas potentias, consequens est, ut non est cur noster intellectus non possit eadem proportio debeat servari quoad mo­ seorsim in illud tendere ; sed auctoritas dum attingendi objectum formale, et ma­ divina habet entitatem, ct veritatem suffi­ teriale, quotfes sine inconvenienti fieri po­ cientem, ut possit seorsim cognosci, quin test. Unde in ordine etiam actuum supernacognoscatur Incarnatio , ergo licet noster turalium eadem proportio ponenda est inter intellectus non possit credere Incarnatio­ utramque potentiam, atque ideo, sicut vo­ nem, quin simul cognoscat auctoritatem luntas, etiam per habitus et actus supernaDei ; poterit tamen cognoscere auctoritatem turalcs, aliquando unico actu prosequitur i DISPUTATIO 1 .11, SECTIO 1. 285 finem et media, objectum formale ct mate­ tmm assentiri alieni objecto, nisi ejns veri- mentam riale ; aliquando pluribus actibus distinctis, tas appareat intuitive, aut evidenter, vel contnrle sic etiam concedendum est, intellectum certe obscure, immediate tamen, vel prnp- «"tenti®, etiam per habitus, et actus supernatnrales ter aliud, quod ultimo appareat immediate posse aliquando unico actu amplecti princi- evidenter, vel obscure, et in quo ultimo . pia, et conclusiones, aliquando etiam plu­ sistat, imo nec posse intellectum elevari ad ribus. Supernaturalitas enim non impedit, aliter assenticndum : sicut nec votantes quod charitas, licet aliquando unico actu potest ullo modo amare, nisi quod propo­ possit diligere Deum propter se, et proxi­ nitur bonum in se, vel saltem utile ad mum propter Deum ; possit etiam aliquando aliud quod sil bonum in se, et in quo ulti­ uno actu seorsim diligere Deum, et postea mo sistat affectus. Unde impossibile est ex hoc. actu moveri ad alium actum, quo credere veracitatem Dei solum propter ejus diligat proximum propter Deum ; quorum revelationem, cum non arguatur bene ali­ actuum prior moveat ad posteriorem, et sit quem esse veracem ex eo, quod ipsemet id causa illius. Similiter ergo supernaturalitas testificetur de se, nisi aliunde aliquo modo non impediet, quod fides, licet possit unico habeamus, illum in hoc ipso non mentiri ; actu credere Incarnationem v. g. propter et multo minus credi potest Deum revelare, veracitatem ct revelationem Dei ; possit quia est verax, cum possit esse summe ve­ etiam pluribus actibus id facere : credendo rax , et nihil revelare. Unde intulimus, prius seorsim veracitatem, et seorsim reve­ illa duo principia fidei, nempe veracitatem, lationem Dei, ct postea alio actu credendo et revelationem Dei debere credi imme­ Incarnationem propter veracitatem, et re­ diate, et non propter aliud, ut in ipsis fun­ velationem Dei, quorum actuum primi duo dari possit assensus fidei circa mysteria re­ moveant ad tertium et sint causæ illius : velata , falso igitur supponitur assensum nulla enim videtur esse'major repugnantia fidei circa veracitatem, et revelationem in discursu intellectuali, quam in discursu Dei esse etiam propter auctoritatem Dei, voluntatis, nec ulla apparet ratio, cur pro­ sicut assensus Incarnationis est propter portio in aliis reperta inter utramque po­ eamdem Dei auctoritatem : hoc enim est tentiam etiam in ordine actuum supernatu- impossibile sine processu in infinitum ne­ ralium in hoc uno debeat deficere. cessario ad resolutionem fidei, ut ibi latius 5 Dicunt, in actibus fidei infusæ non posse ostensum est. Illud etiam displicet valde in sententia servari hanc proportionem : quia in fide non posset rcsolvi discursus in aliqua prin­ contraria, quod aliqui ejus auctores ut effu­ cipia per sc immediate credita : omnes giant fortasse argumenta sententiæ nostræ, enim, et singuli actus fidei debent inniti et longius a discursu in fide absint, videntur auctoritati divinæ, alioquin non crunt actus discursum etiam virtualem in ea negare. fidei : illæ ergo præmissæ vel inniterentur Ita Kon. dicto dub. vn, n. 102. ubi in sola auctoritati divinæ vel non. Si non innite­ fide humana concedit discursum aliquem rentur, non essent actus fidei : si vero inni­ saltem virtualem, non vero in fide divina. terentur, ergo etiam fierent per alium dis­ Hoc autem nescio quomodo intelligi possit, cursum formalem, de cujus præmissis redit si intelligatur, quid significetur per discur­ eadem difficultas : semper ergo devenien­ sum virtualem, et simul concedatur id, dum est ad primum assensum, quo creda­ quod negari non potest, nec ab ullo nega­ tur veracitas Dei, quia Deus eam revelavit. tur, fidem non credere Incarnationem, v. g. Sicut ergo ille primus assensus credit vera­ sistendo in ipsa, nec propter ipsam, sed citatem Dei, et simul revelationem voraci­ propter divinam auctoritatem. Quid enim tatis sine discursu, idem dicendum erit de est discursus virtualis circa Incarnationem, assensu Incarnationis, et fatendum, hanc nisi moveri ab auctoritate divina ad illam esse naturam fidei infusæ, ut sine discursu credendam, aut quomodo potest divina auc­ credat simul rem revelatam, et auctorita­ toritas movere ad credendam Incarnatio­ nem, nisi quatenus apparet talis connexio tem Dei, propter quam creditur, θ Hæc tamen responsio, quæ est præcipuum inter unam et aliam, ut non possit esse Deus Rcjicihir nrgUmentlim contrarias sententiæ, nititur summe verax revelans Incarnationem, quin clpuum lolso fundamento, ut late probavimus disp. I, Incarnatio vera sit, nec possit altera negari nrgu· ubi ostendimus, non posse intellectum nos- ab alteram concedente, hoc autem est vir- 186 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. tiiflliter discurrero, scilicet, moveri ex une vero concesso per cumdein aclnm nd assentiendnm alteri propter connexionem, quæ inter utrumque apparet. Sicut velle unum propter aliud, est moveri a bonitate unius objecti volita per oumdorn, vel per alium actum ad volendum aliud connexum cum illo, seu propter utilitatem ad illud. 8 [Ibi obiter adverte, non osso idem co^idern1 ff11080’ ,,nnni ‘I110 casu intervenire cognosci diximus discursum saltem victualem ; et counum gnosci unum in nlio, quo casu nullus discurexnho, flUe e(jnm virtunlis intercedit. Sic enim unun°Xl beatus cognoscens in omnipotentia Dei crein alio, attiras possibiles, vel Angelus cognoscens effectus in causa a se comprehensa, cognos­ cunt quidem unum in alio, ct in eo sensu dicuntur creaturæ, vel effectus cogniti esse objectum materiale, objectum vero formale esse omnipotentiam Dei visam, vel essen­ tiam causæ comprehensam. Tunc tamen non habetur ullus discursus, quia discurrere est procedere vel formaliter, vel saltem virtualiter ex una cognitione, vel ex uno assensu ad alium. Quare debent intervenire duo ■ assensus vel realiter, vel virtualiter diversi : singuli autem assensus, debent tendere di­ recte ad aliquam veritatem, quam affirment. Quod fit, quando cognoscimus unum ex alio, quia affirmamus principia, et ex veri­ tate principiorum movemurad affirmandum etiam directe objectum conclusionis, cujus veritas in se non apparet, et ideo debet af­ firmari propter aliam veritatem, quæ in se apparet ; Quando vero unum non cognosci­ tur ex alio, sed in alio, non est duplex as­ sensus etiam Virtualiter distinctus, nec du­ plex affirmatio, sed unica simplicissima unius veritatis, qua Beatus, v. g. non dicit, creaturæ sunt possibiles, quia Deus habet potentiam ab illas producendas : hic enim esset discursus virtualis, sed dicit solum, Deus potest producere creaturas, non affir­ mando directo creaturas, sed solum poten­ tiam Dei ad illas producendas, et ideo crea­ turæ non sunt objectum directum, sed so­ lum indirectum et obliquum, seu terminus potentiæ divinæ , quæ sola affirmatur. Quamvis autem in utroque casu cognitio sit per medium ; in primo tamen casu est me­ dium, ex quo, in secundo autem casu est solum medium, in quo. Medium vero, ex quo, importat magnam imperfectionem in cognoscente, quia utitur argumentis, et alia veritate ad adhaerendum et assentiendum alteri : quant imperfectionem non affert medium, in quo, sed perfectionem magnam, nempe ita perfecte penetrare veritatem, cui assentitur cognoscens, ut penetret perfecte, et distincte ordines ad obliqua, qui pene­ trari non possunt non cognitis indirecte, et in obliquo terminis. Atque ideo siipfn disp. II, sect, n, diximus, posse stare cum cognitione intuitiva perfectissima, et beata cognitionem obstructivam et indirectam ejusdem objecti cogniti in alio, tariqunmin medio, in quo; non tamen posse stare cogni­ tionem ejusdem objecti per discursum for­ malem, vel virtu.tient per medium, ex quo, quæ supponit imperfectionem et indigen­ tiam in cognoscente. In casu itaque nostræ quaestionis incarnatio non cognoscitur in alio, sed ex alio, et per medium ex quo: nam intellectus per fidem non credit solum Deum veracem revelare Incarnationem, ita ut In­ carnatio solum cognoscatur, et credatur indirecte, et in obliquo, tanquam terminus revelationis Dei veracis, sed creditur in recto et directe veritas Incarnationis, quæ eum non appareat in se, non potest intellec­ tus ei veritati assentiri directe, nisi innita­ tur alteri veritati, quam directe etiam cre­ dat, atque ideo necesse est, quod interve­ niat discursus aliquis saltem virtualis, qui habet easdem omnino difficultates, si quæ sunt, quas auctores contraria; sententiæ invenire conantur in discursu formali, ex quarum solutione melius nostræ sententiæ probabilitas apparebit. SECTIO II. Argumenta contraria proponuntur, et dissolvuntur. Objiciunt primo. Ille assensus esset theo-. o logicus : in hoc enim differt fides a theolo- Objcelioi. gia, quod theologia habeatur .per discur­ sum, fides sine discursu. Resp. fidem, ot theologiam non differre in hoc, sed in eo quod fides innitatur revelationi, non me­ diate, sed immediate : theologia vero inni­ tatur etiam revelationi, sed mediate, nam immediate fundatur in mysterio revelato, ut diximus disp. I. Objiciunt secundo, quia fides, quum ha- Objection. Inierunt Angeli in via, et fides nostra sunt ejusdem rationis ; et tamen in Angelis non potuit esse cum discursu, quippe qui non DISPUTATIO VI, SECTIO II. 2H1 possunt discurrere, ergo nec in nobis potest nem cognosci ex penetratione terminorum, generari per discursum. Resp. in primis, juxta communem sensum significaretur, licet fides nostra conveniat cum Angelica quod conclusio oriatur ex penetratione in objectis creditis, in obscuritate, in rfi- terminorum ejusdem conclusionis, non ex tione formali, in certitudine et supernatu- penetratione terminorum prwmiss® : et ideo ralitate ; non tamen necesse est, convenire in propter diversum sensum illorum verbo­ modo tendendi ; potuit enim Angelis pro- rum , utimur illo modo loquendi absque portionari ad eorum nativum modum ope­ explicatione. Videatur Hurt, ubi supra § 26 randi, et per hoc differre a nostra fide, quod et 34. qui fatetur, assensum conclusionis in in ipsis esset cum solo discursu virtual!, in tide non esse in se formaliter liberum, sed nobis autem posset esse etiam cum discursu ilenominative a libertate assensns circa formali. Adde, licet Angelus circa objecta principia. naturaliter scibilia, et qua; intuetur, non Objiciunt quarto, quia in omni discursu Objc-Hor/. discurrat, posse tamen discurrere circa ea, formali, quo assentimur conclusioni propter quæ supernaturaliter, et obscure cognoscit praemissas, necesse est assentiri certius præ­ juxta sententiam valde probabilem quam missis, quam conclusioni juxta doctrinam defendunt plures, quos sequitur P. Suar, Aristotelis vulgarem , quia propter rjnod lib. i, de Angelis cap. xxxin, et alii plures et unumquodque tale, et illud magis. Ergo si assensus Incarnationis est propter præmisdocti recentiores. sas, magis et certius assentimur præmissis. 10 Objiciunt tertio. Assensus genitus ex illis Objectioni, duabus præmissis esset necessarius, posita Consequens autem est falsum, quia fides enim utraque illa præmissa, evidenter in­ æque certo credit qtiæcnmque credit. Ergo. fertur conclusio, et intellectus determinatur Resp. concedendo primam consequentiam, ad assensum conclusionis : ergo non est si sermo sit de certitudine propter majorem assensus fidei; hæc enim semper præreqni- adhæsionem intellectus ad objectum : nam rit piam voluntatis affectionem libere impe­ regulam illam Aristotelis existimo omnino rantis assensum. Resp. piam voluntatis veram , comparando quamlibet conclusio­ nem cum principiis illis, propter qu® pra> affectionem non tam desiderari ad creden­ dam Incarnationem, quam ad credendum, cise assentimur conclusioni. Quandocumque Deum revelasse Incarnationem : quare si enim alicui assentior præcise propter aliquas jam ex pia affectione creditur super om­ duas præmissas, necesse est marris firmiter nia veracitas Dei, revelatio Incarnationis, adhærere principiis , quam conclusioni, et bonitas illationis, non est inconveniens, sicut necesse est magis amari per volunta­ quod non requiratur aha pia affectio ad tem finem quam medium, quando præcise assentiendum conclusioni, quæ endenter amat medium propter finem. Dixi: quando infertur ex illis principiis. Meritum ergo, et præcise assentitur, vel amat Quia : si conclusio libertas fidei non versatur circa conclusio­ illa simul habeatur ex aliis principis, vel nem præcise, sed circa omnem discursum etiam ex apprehensione terminorum ; non sive formalem, sive virtualem ; prout com­ repugnat tunc magis assentiri conclusioni, plectitur assensus principiorum, et con­ quam alicui principio; sicut quando medium amatur propter duos fines, poterit magis clusionis. 11 Objiciunt aliqui contra hanc solutionem, amari, quam aliquis finis eorum seorsim. ergo poterit etiam dici, quod conclusio fit Concedo ergo, intellectum magis assentiri ex apprehensione terminorum, quia prœ- principiis fidei, quam mysterio revelato : . missa; a quibus pendet, fiunt ex apprehen­ qui excessus non consistit in eo. quod mys­ sione terminorum; sicut dicitur assensus terio assentiatur eum aliqua incertitudine, Incarnationis procedere a voluntate , eo aut formidine, sed in eo quod taliter assenquod assensus præmissarum oriatur a pia titur mysterio propter principia, ut si alicui affectione. Resp. argumentum esse contra ex illis negandus esset assensns, potius ne­ omnes; qui omnes dicunt mortem secutam garetur mysterio, quam principiis .· hæc ex vulnere esse voluntariam, et procedere enim conditional» imbibitur essentialiter a voluntate, quamvis solum procedat me­ in assensu, vel amore unius objecti propter diante vulnere, ergo sufficit processio me­ aliud, ut dixi in superioribus, Neque in hoc diata, ut dicatur simpliciter voluntaria ct est aliquid absurdi, quando enim dicitur libera. Quando vero diceretur, conclusio* omnes propositiones fidei esse æque certas. S88 DE νΐΙΠΊΊΈ FIDEI DIVINÆ. si sermo sit de certitudine adhæsionis, de­ bet intelligi, facta comparatione inter mys­ teria revolata inter se, fidos enim non magis adhæret uni mysterio, quam altori, secus vero si comparatio fiat inter mysteria, et rationem formalem credendi. Loquendo autem do certitudine, prout significat repu­ gnantiam cum falsitate, æqualis est hæc repugnantia in assensu conclusionis, et principiorum fidei; cum omnes sint æque supernaturales. 12 Sed contra objicies quinto. Ergo actus liObjcctio v. dei potest esse minus certus certitudine ad­ hæsionis quam præmissa naturalis : proba­ tur sequela, quia illa propositio : Deus est summa veritas, potest cognosci per actum naturalem evidentem, ct ex illa, et altera, qua cognoscatur Deum revelasse Incarna­ tionem, infertur veritas Incarnationis per di­ scursum formalem, qui fidei non repugnat, ergo illapræmissa naturalisent certior quam conclusio fidei, quia omnis præmissa est cer­ tior sua conclusione. Adverte, hæc duo argu­ menta eodem modo procedere contra discur­ sum virtualem ; nam licet eodem actu assentiamur mysterio propter revelationem ; magis tamen debemus adhærere revelationi ; sicut licet eodem actu voluntas velit medium et fi­ nem, magis amat finem ; unde assensus etiam ille prout terminatur ad mysterium, minus adhæreret mysterio quam intellectus adhæreat veracitati Dei per actum naturalem, si hic esset super omnia. Ad argumenta ergo respondeo, negando sequelam : nam licet prima veritas Dei possit evidenter cognosci per actum naturalem : illa tamen cognitio nunquam potest esse præmissa respectu con­ clusionis, quæ eliciatur per fidem. Ratio au­ tem est, quam tetigi supra disputatione I, quia scilicet assensus fidei non fertur utcum­ que in suum objectum, sed quidem super omnia, ut dixi disp, præcedenti, qui modus adhærendi super omnia, non solum debet reperiri in assensu mysterii revelati, sed etiam in assensu principiorum propter quæ creditur mysterium : alioquin neque ipsum mysterium posset credi super omnia, quia non possumus magis adhærere objecto con­ clusionis quam principiis ; sicut nec possu­ mus amare magis medium, quam finem ; ergo sicut ex amore naturali Dei, qui non sit super omnia, non potest procedere elec­ tio medii ad gloriam Dei, quæ feratur in il­ lud medium super omnia ; sic neque ex assensu principii non super omnia, potest procedere assensus conclusionis super om­ nia : illa autem præmissa dc facto semper est snpernaturalis, quoties assensus conclu* siftnis est supernaturalis. Dices; sicut fides potest elicere assensum u super omnia circa veracitatem Dei, sic etiam virtus naturalis intellectus : Cur enim non poterit? Ergo ex tali assensu naturali pote­ rit bene inferre fides suam conclusionem : Antecedens probatur etiam in hæretico, qui suo errori, quem existimat esse dc fide, as­ sentitur etiam super omnia; et in rustico ex errore credente Patrem incarnatum esse, qui huic etiam objecto assentitur super om­ nia virtute naturali. Respondeo, quidquid sit de possibili, de facto tamen nunquam fieri illam præmissam naturalem super om­ nia, quoties proponitur objectum proportionatum, quia Deus concurrit per concursum solum supcrnaturalem, ut actus fiant pro­ portionali ad nostram salutem, ut late dixi in tr. dc gratia, ubi rationem reddidimus. Si autem, prout aliqui volunt, darentur simul alii actus fidei naturales cx eodem imperio voluntatis, tunc quoad adhæsionem tam fir­ mus esset assensus naturalis circa conclu­ sionem, ct circa principia quam assensus supernaturales. Sed de facto non dantur ta­ les actus naturales concomitantes, nec si darentur, essent æque certi quoad repu­ gnantiam cum falsitate, ut vidimus disputa­ tione præcedenti. Sexto objiciunt, quia idem habitus non n tendit ad conclusionem, et ad principia : Objection, ergo si assensus fidei habetur per discursum formalem, ponendi sunt duo habitus, alter ad conclusionem, et alter ad principia. Huic objectioni respondetur facile ex dictis disp. I, nam esto habitus acquisitus non posset idem extendi ad conclusionem, et principia : ha­ bitus tamen infusus, qui datur ad modum potentiæ, latiorem habet sphæram, ut ibi dictum est. Septimo objiciunt, quia omnes debemus (5 admittere aliquem assensum fidei, qui fit Objectio propter revelationem, et non fit cum dis'1I* cursu, ergo idem potest dici de omnibus. Antecedens probatur, quia ipsa principia fidei, nempe veracitas et revelatio Dei, cre­ duntur per fidem ad credendam Incarnatio­ nem, et non creduntur cum discursu ante­ cedenti, ergo. Ita arguit Suarez ubi supra num. 4. Respondetur facile, illis principiis assentiri per fidem sine discursu formali vel virtuali, quia illa cognoscuntur cx terminis DISPUTATIO VII, SECTIO II. 289 saltem obscure nl vidimus disp. I. Incarna­ plures netus, et per · ■, lux tamen potest videri, et videtur aliquando a longe sine ullo colore : similiter ergo, licet myste­ rium non possit credi per fidem quin eMem actu credatur revelatio, prout in mea sen­ tentia debet attingi et credi per assensum ipsum, quo creditur mysterium, qu|i est lux quædam illuminans mysterium latens , nt credi possit : ipsa tamen revelatio, quæ est lux, poterit credi seorsim, quin eodem actu credatur mysterium, quia lumen non indi­ get alio lumine, ut credatur : ille autem as­ sensus revelationis simul cum alio assensu voracitatis divinæ, quæ est etiam lumen par­ tiale, et potest seorsim credi, erit principium ad inferendum tertium assensum circa mys­ terium, qui attingat etiam veracitatem, et revelationem. Decimotertio objiciunt, quia quando as23 sentimur conclusioni per discursum, moti- Objeci» vum objectivum ad assentiendum non est XDt’ solum objectum præmissæ, sed ipsa etiam præmissa formalis, ita ut assentiamur con­ clusioni non solum propter objectum præ­ missæ, sed etiam quia assensum dedimus illi in præmissis, et ipse assensus præmissæ sit motivum ex parte objecti : hoc autem inve­ niri non potest in assensu fidei : alioquin non esset theologicus, cum haberet pro ob­ jecto formali motivo ipsum assensum forma­ lem præmissæ, qui est aliquid creatum. Ita arguunt Coninch. did. dub. v», nu. 101, et Granado diet, tract. IX, disp. i, num. M. Hoc tamen argumentum supponit princi­ pium falsum, quod scilicet præmissæ for­ males, seu actus ipsi debeant esse objectum ad assensum conclusionis ; quod nullum uti­ que fundamentum habet, nec necesseest ad inferendam conclusionem ex præmissis ha­ bere actum rellexum supra ipsos assensus præmissarum, nec ego convincor a«l amplec­ tendam conclusionem, nisi a veritate objec­ tiva principiorum, sicut neque ad eligen­ dam medicinam babeo pro motivo ex parte objecti amorem sanitatis, sed bonitatem sa­ nitatis, et utilitatem medicina* ad sanitatem ; sic fides ad assentiendum mysterio revelato, etiamsi id fiat per discursum formalem, uon habet pro motivo ex parte objecti assensus circa veracitatem et revelationem divinam, sed ipsam veracitatem, et revelationem. Decimoquarto objiciunt aliqui retentions de novo huic sententia? inconsequentiam : ObjecUo nam sicut colligimus habitum fidei posse XIV* dividere illa objecta, et tendere seorsim per 292 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ, actus diversos a4 Adverte tamen, quando fides dicitur una hos actus : de facto tamen voluit esse «lis­ in omnibus fidelibus, sive intelligatur de ti netos propter separabilitatem, ut scilicet objectiva, sive de formali, propter similitu­ possent remanere in peccatore fides, et spes dinem magnam ; hanc tamen similitudinem sine charitate, et aliquando etiam fides posse recipere magis et minus, ita ut magis sine spe. Ex hoc autem rursus colligimus, similis inveniatur inter hos, quam inter alios habitus infusos, inter quorum objecta Licet illos. Quia licet omnes eadem credant; non inveniatur fidis, et tanta distinctio, qualis °m^C1’ tamen omnes eodem modo, et æque expli- ct quanta invenitur inter objecta horum crcdaot, cite : quare magis una est fides inter eos, trium, esse etiam inter se distinctos, ut ser­ non qui æque possunt reddere rationem explici- vetur eadem proportio inter omnes habitus. tamc"Cgm* tam de eisdem. In quo sensu intelligenda Supposito enim, quod Deus voluit dare codem sunt verba Micron, tom. VI. in epist. ad plures habitus distinctos, debuit eligere modo, ct Titum cap. i, 4. super illa Pauli verba, eum ordinem supernaturalem, qui exigeret iqclicXpl1' Juxta communem fidem. Ubi Hieronymus sic habitus distinctos juxta talem et tantam ait : « Quod quidem melius mihi videtur distinctionem objectorum, atque adeo inter Apostoli Pauli, et Titi fidem fuisse commu­ omnes alios habitus debet servari eadem nem, quam omnium credentium : in quibus proportio. Ubicumque ergo invenitur tanta pro varietate mentium fides communis esse distinctio inter actus, quanta inter actas non poterat. » Quia nimirum Titus a Paulo harum trium virtutum, ponimus etiam ha­ eruditus habebat cxplicitam fidem de iis, bitus infusos distinctos : nec enim sufficit, de quibus et Paulus, de quibus fideles alii actus hos et illos pertinere a«l voluntatem, non omnes poterant cxplicitam fidem ha­ ut dicamus pertinere a«l eumdem habitum : bere, et ideo magis una, et similis videtur uam actus etiam charitatis, et spei utrique pertinent ad voluntatem, et tamen ad illos Hieronymo fuisse fides in Paulo et Tito. 15 Loquendo ergo de possibili non repu- dantur habitus diversi. Aliunde vero non gnasset, fidem habitualem conflari ex mul­ subdividimus singulas virtutes in plures et tis habitibus infusis partialibus : sicut nec plures habitus infusos : tum quia hahitus e contra repugnaret dari unum habitum infusi non acquiruntur per suos actus, sed infusum simplicem in voluntate ad omnes dantur omnes simul ab initio cum ipsa gra­ actus supernaturales voluntatis, et unum in tia : oporteret autem infundi simul pene intellectu ad omnes actus surpernaturales, innumeros, si multiplicarentursicutpossunt m 302 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. nmltiphrnri habitus acquisiti per varias di­ visiones, et subdivisiones objectorum ct mo· livorum : quare debuerunt actus omnes reduci ad certas classes, ct ad certa capita principalia, ut totidem habitus infusi da­ rentur : tum etiam, quia verba Pauli solum probant distinctionem inter illos tres habi­ tus, ct consequenter distinctionem inter alios, inter quorum actus æqualis diversitas inveniatur, non vero inter alios. Cum ergo aliunde non sint multiplicanda entia sine necessitate, non habemus fundamentum ad ponendam majorem habituum infusorum multitudinem, quam quæ necessaria fuerit ad servandam uniformitatem inter illos, ut omnes alii distinguantur inter se, posito œquali diversitate inter eorum actus, qualis est inter actus horum trium, (pios Paulus numeravit ut distinctos, quæ omnia diximus etiam dictu sect. xi. ct olim in manucscriptis hujus materia?, ct postea amplexus est, et exornavit Hurtado loc. cit. SECTIO 11. Quomodo differant, credere Deo, credere Deum et credere in Deum, ubi etiam de fide miraculorum. 17 His vocibus non semper tur diversi actus, sed divers® notationes quas idem actus a est.^°' Hæc est alia divisio fidei, de qua S. Th. qu. ii, art. 2, ubi advertit, Ids’ vocibus non semper significari diversos actus, sed diversas Connotationes quas idem actus habere potest ; nam credere Deo, significat liabit udinem ad Deum, tanquam ad objectum formale , propter quod credimus , credere ^eum si8nhicat habitudinem ad Deum,tanquam ad objectum materiale creditum, ubi obiter notandum est, litteram S. Thomie essc mend08am transmutatis particulis Deo et Deum, una pro alia, et e converso quæ transmutatio reddit litteram difficilem, et contrariam menti Sancti Thomie, sed est ma­ nifestus error scriptorum, ut ex originali Tarraconensi observavit magister Franciscus Garzia in emendatione erratorum in libris S. Thomæ. Denique credere in Deum signi­ ficat habitudinem ad Deum tanquam ad ultimum finem, quam differentiam sumpsit ex Augustino serm. clxxxi de tempore, et in tract, xxix in Joannem et ser. lxi de verbis Domini. Duplex dubium occurrit circa hanc divi sionem : utrumque tamen est mere de nomine. Primum an credere in Deum dicanII tur soli justi, qui Deum diligunt, an etiam peccatores, qui utcumque pie erga Deum afficiuntur ut credant. Augustinus ubi su- μΚ pra videtur negare peccatores credere in Deum. » Quid est, inquit, credere in eum? credendo amare, credendo in cum ire, » etc. juxta quem sensum videtur etiam loqui S. Thomas et in eodem sensu dixit Durand, in III, d. ΧΧΠΙ, q. vir, n, G per credere in Deum significari duos actus scilicet actum fidei, ct actum charitatis. Cæterum, licet hic modus loquendi prop19 ter auctoritatem Augustini, admittendus sit; oppositus tamen non videtur alienus a com­ muni sensu fidelium : qui omnes etiam,dum peccatores sunt fideliter profitentur, se cre­ dere in Deum ; et hoc quidem non solum dicunt in persona Ecclesiæ, ut insinuat S. Thomasq. præcedenti art. 9ad3, sed etiam in propria persona, in quo etiam sensu idem Augustinus lib. de fide, et operib. c. xiv et ultimo, et Bernard, serm. xxiv in Cantica, peccatori tribuunt fidem in Deum : qui mo­ dus loquendi sumitur ex scriptura Joan, xn ubi dicitur multos ex principibus credidisse in Christum, qui tamen propter metum cul­ pabilem non ausi sunt eum exterius confi­ teri : ct Chrysost. hom. lh in Malth. « nihil prodest, inquit, si credas in Patrem, et filium, et Spiritum sanctum, nisi recte vi­ xeris, » ubi supponit peccatores etiam cre­ dere in Deum. Alterum dubium est, an solum in Deum 20 credere dicamur, an etiam in Ecclesiam, vel An «Isa Sanctos? quæ etiam est quæstio de nomine; nam si credere in aliquem significat relatio- cimiK) nem aliquam in illum tanquam in ultimum fl- onelhn nem : certum est,non posse credi nisi in solum Deum. Et in hoc sensu in concilio Chalccdon. actione xvi. probatur Spiritum SmcU*. sanctum esse Deum, quia in symbolo dicitur: Credo in Spiritum sanctum, quod de nulla creatura diceretur, et in eodem sensu S. Thomas qu. præcedenti, art. 9 ad 5 docet, non essc legendum in symbolo Credo in sanctam Ecclesiam, sed credo sanctam Eccle­ siam. Quo etiam modo legunt Emissen. serm. 1 et 11 de symbol. Ruffinus, Chrysol. ct alii scribentes de symbolo. Cæterum non possumus negare, quin aliquando credere in aliquem non usurpetur cum tanto rigore dignitatis, sed significando solum habitudi­ nem ad objectum creditum, vel ad personam cui creditur, sic habetur in epist. ad Philem. DISPUTATIO VIII, SECTIO II. iv. Gratias ago /A-o meo audiens fidem, quam habens in Jesum Christum, et in Sanctos ejus. Exod. xiv. Credidit populus Deo, et Moysi : in Hebræo habetur in Deum, et in Moysem ; quod notavit Ilieron. in épiât, ad Philem. « Una atque eadem , inquit, credulitas in Deum fertur, et in Moysem, ut populus, qui credebat in Deum, æque crederet in servum ejus. » Idem Hieronymus in dialogo contra Luciferianos, Epiph. in Anchorato, et Cyrillus Jerosolymitanus Cathee, xvm eodem modo loquuntur, et habetur etiam ex Augus­ tino cap. i de consecrat, dist. iv. Sed ut dixi hæc est more quæstio de nomine, et locus ille Augustini in decreto Gregoriano cor­ rectus est, et .Marianus Victor correxit etiam locum Hieronymi in dialogo contra Lucife­ rianos ex vetustis codicibus. 21 Tertia difficultas magis de re videtur esse, quam tangit S. Doctor in præsenti art. 2 ad 3. infideles non credere Deum, quia in simplicibus, vel totum cognoscitur, vel toAn infide- tum ignoratur. Quare cum infideles non lCJ pos. cognoscant Deum sub iis conditionibus quas sint fides astruit, non credunt verum Deum, sed cognoscere faisuni j circa quam doctrinam potest esse Deum, tertia quæstio, utrum infidelis possit cogno­ scere verum Deum ? in quo sane nulla vi­ deretur esse ratio dubitandi præter auctori­ tatem sancti Thomæ, præsertim cum Paulus ad Rom. i expresse dicat, Philosophos gen­ tiles vere cognovisse Deum ; et certum sit, naturali ratione posse Dei unius,, et veri existentiam investigari et demonstrari. Deinde ratio sancti Thomæ ad summum probat, eum qui errat circa aliquod prædicatum quidditativum Dei non cognoscere ve­ rum Deum : non autem probat dc infideli, qui erraret solum circa aliqua opera extrinscca Dei, ut si negaret Incarnationem, vel efficaciam Sacramentorum : cur iste non posset adhuc cognoscere verum Deum? Nec satisfacies, si dicas S. Thomam solum agere de prioribus infidclibuserrantibuscircaessentialia Dei, et non de posterioribus ; nam si S. Thomas de illis solum loqueretur plane non responderet sufficienter ad tertium ar­ gumentum propositum; quod erat hujus­ modi : « id quod convenit in fidelibus, non potest poni inter fidei actus : sed credere Deum essc, convenit etiam infidelibus, ergo non debet poni inter fidei actus. » Quod ar­ gumentum procedit universaliter de omni­ bus infidelibus, ut constat, ergo dum res­ pondet S. Doctor, debet negare universaliter 303 de omnibus, quod cognoscant Deum : alio­ quin argumentum non solvet adequate, sed solum ex parte. Tertio, si ratio S. Thomæ aliquid proluit ; probaret etiam multos ex fidelibus non co­ gnoscere verum Deum. Quis enim est theolo­ gus qui non habeat aliquam falsam opinio­ nem de Deo. Hic ponit in Deo subsistentiam absolutam, ille negat ; alius ponit intrinse­ cum ordinem ad creaturas in particulari, alius negat talem ordinem, et sic de aliis, ergo quœlibet opinio falsa impediret veri Dei •cognitionem, quia in simplicibus, vel totum scitur vel totum ignoratur: conse­ quens autem est valde absurdum : alio·juin non haberemus veros fidei actus circa alios articulos, et per consequens nec actus charitatis, non enim diligeremus verum Deum, sed fictum ; fateri ergo debemus etiam infi­ delem, qui errat in uno Dei attributo, posse cognoscere verum Deum. Quarto, quia infidelis, priusquam conver­ tatur ad fidem, et credat, habet judicium evidens credibilitatis dictans oportere cre­ dere Deo hæc mysteria, ut supra vidimus ; et adhuc stante illo judicio, potest non credere, et manere infidelis ; ergo in statu infideli­ tatis cognoscit verum Deum, cui judicat debere credi. Ultimo, quia si infidelis, neque ex parte subjecti, neque ex parte prædicati concipit verum Deum, ergo hæ propositiones in in­ fideli non sunt falsæ : Deus non existit, Deus non est trinus ; Deus non est homo. Probatur consequentia, quia per te ly Deus positus ex parte subjecti non est conceptus veri Dei, sed alterius Dei ficti : sed de Deo ficto vere negatur existentia, Trinitas, Incarnatio, etc. Ergo illæ omnes propositiones erunt vera*, quibus ea negantur ab infideli. Nec obstat ratio adducta a S. Thoma,quod in simplicibus vel totum cognoscitur, vel totum ignoratiu*. Kespondeo enim in hujus­ modi propositionibus, quibus sive ex errore circa fidem, sive ex falsa opinione, prædicumus de Deo aliquod falsum attributum, ut si dicas : « Deus est causa necessaria; Deus est subsistens absolutum, » aliud esse quod concipitur ex parte subjecti, et uliud quod concipitur ex parte piwdicati ; nam exparte subjecti concipitur verus Deus ; imo ideo est falsa prœdicatio, quia de vero Deo enuntia­ tur pra-dicatum, quod illi a parte rei non competit, flaque cx parte subjecti ponitur conceptus confusus illius eutitatis, quæ est 22 r DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. Deus, non explicando per illum conceptum, an habent, vel non habeat attributum, quod ponitur ex parte prædieati, sed solum con­ cipiendo totam illam entitatem explicite in ordine ad alia attributa, quæ rcipsa conve­ niunt Deo, ut esse summum bonum, primam causam, etc. Postea voro ex parte prædicati concipimus quoddamaggregatum ex iliis perfectionibus ; quas explicuimus ex parte objecti, et illo attributo falso quod Deo tri­ buimus, cttunc non concipimus Deum, sed quoddam ens rationis, et chymcricum, quale non datur a parte rei. Ex quo fit, Catholicos etiam, qui habent falsam opinionem de ali­ quo Dei attributo, posse cognoscere Deum, et diligere verum Deum ; quia non termina­ tur actus dilectionis ad Deum cognitum per conceptum illum explicitum fulsi attributi, sed ad Deum cognitum per conceptum con­ fusum, qui est verus Deus, licet confuse cognitus. Sicut etiam sacerdos theologus, qui ex privata opinione existimat corpus Christi non produci per verba consecratio­ nis, vere tamen consecrat, etiamsi illa opinio falsa esset; quia voluntas consecrandi non terminatur ad consecrationem cognitam per illam opinionem, sed ad consecrationem cognitam per conceptum confusum, qui ter­ minatur ad veram consecrationem, non cu­ rando, an sit juxta hanc, vel illam opinio­ nem : et hæreticus etiam, qui cx errore censet per baptismum non mundari animam interna justitia, sed solum imputative, adhuc vere baptizat ct confert puero veram et in­ trinsecam justitiam, quia voluntas bapti­ zandi terminatur non ad illum baptismum fictum, quem ipse opinatur, sed ad verum, quem per alium actum confusum cognoscit. Dices: ergo, licet infideles falso existiment Jovem esse verum Deum : adhuc cultus, quem exhibet, et dilectio ejus quam elicit, terminabitur ad verum Deum : sicut termi­ natur ad verum Deum dilectio illius qui falso existimat verum Deum esso subsis­ tentem absolute. Respondeo, negando con­ sequentiam, quia ille ethnicus non tam errat ex parte prædieati, quam cx parte subjecti: nec ordinat suum amorem, vel cultum ad Deum confuse cognitum, sed ad Jovem cognitum explicite sub ratione Jovis: vel ad Deum cognitum cum aliqua im­ perfectione repugnante cum divinitate, qua­ lis erat communicatio in deitate cum aliis diis ; quare ethnici nec colebant, nec dilige­ bant verum Deum. Quid ergo dicendum ad sanctum Thomam? Aliqui dicunt, S. Thomam agere dc infidelibus solis, qui errabant in ipsa approhensione Dei etiam confusa. Sed hanc solu­ tionem rejecimus jam ut contrariam propo­ sito sancti Thomæ. Ego sane valde suspicor, sanctum Thomam non negare infidelibus cognitionem veri Dei in prœdicto loco, sed solum fidei Dei : non enim dixit, infi­ delem non cognoscere, non credere Deum: sic enim ait : « credere Deum non con­ venit infidelibus sub ea ratione, qua po­ nitur actus fidei : non enim credunt Deum esso sub his conditionibus , quas fides determinat, et ideo nec vere Deum cre­ dunt. » Hæc S. Thomas quæ facile pos­ sunt explicari in hoc sensu, quod infidelis non cognoscat Deum tali cognitione, qua; dicatur actus credendi, quia hic actus habet plures conditiones, quarum qualibet defi­ ciente, jam non est hic actus, cujus essentia est omnino simplex, sed alius circa idem objectum materiale : sic possemus facile S. Thom. in nostrum sensum adducere. Scio tamen,, eumdem sanctum Doctorcm infra q. x, art. 3 docere, quod per infidelitatem amittitur vera Dei cognitio ; ubi non solum actum credendi, sed etiam cognitionem Dei excludit. Video auctoritatem sancti Thomæ, sed adhuc non credam ipsum negasse omni­ bus infidelibus veram Dei cognitionem contra testimonium Pauli, et rationes supra adductas ; sed in posteriori loco videtur solum loqui in sensu formali, quod scilicet infidelis, quatenus infidelis non habet ve­ ram, sed falsam cognitionem Dei : non enim dicit, quod per peccatum infidelitatis amit­ tat omnem aliam cognitionem Dei veri aliunde habitam, sed quod per ipsam infi­ delitatem acquirat falsam Dei cognitionem. Comparat quippe peccatum infidelitatis cum aliis peccatis contra virtutes morales, et dicit illud gravius esse, quia per illud magis elongat se homo a Deo, concipiendo loco Dei id, quod non est Deus. Verba S.Thomæ sunt hæc: « Respondeo dicendum, quod omne peccatum formaliter consistit in aver­ sione a Deo, ut supra dictum est. Unde tanto aliquod peccatum est gravius, quanto per ipsum homo a Deo separatur. Per infi­ delitatem autem maxime homo a Deo elon­ gatur, quia nec veram Dei cognitionem habet. Per falsam autem cognitionem ipsius non appropinquat ei ; sed magis ab eo elon­ gatur. Nec potest esse, quod quantum ad » DISPUTATIO VIII. SECTIO II. .305 quid Deum cognoscat, qui falsam opinionem rica, et fide promissionum. Et quidem cer­ de eo habet : quia id, quod ipse opinatur, tum videtur, fidem promi·*mnum non PVJes mira­ non est Deus. » Ex quibus verbis constat, differre a fide dogmatica, quia fide? promis­ culorum an differat a S. Th. solum agere de notitia Dei, quam sionum, nihil aliud est quam credere Deum Me dog­ peccatum ipsum infidelitatis aufert : quia reipsa præstiturnm quæ promisit : quare matica. comparat infidelitatem cum aliis peccatis solum differt a fide historica, quod hæc cre­ contra virtutes morales : certum est autem, dat præterita, illa vero futura, utroque quod peccatu alia contra justitiam, v. g. tamen propter Dei revelationem. D»· prima, non tollunt ab homine omnem verum actum scilicet de fide quæ exigitur ad patranda justitiæ : potest enim ille, qui injuste retinet miracula, est major difficultas. Aliqui ne­ domum alienam, exerce.ro adhuc actus jus­ gant, hanc esse eamdem fidem cum ea, quæ titiæ circa alias materias solvendo stipendia credit mysteria revelata. Ita Abulen. qu. famulis, et aliis creditoribus : solum ergo clxv in Matth. Vasquez 1, 2, disp. (XIX, aufert restitutionem debitam in illa materia c. iv, et disp. CCX, cap. iv. Aragonius in particulari, in qua peccatur. Comparatio præsenti quæst. i, art. 1. Probariquepotpst, ergo fit cum illo etiam, quod peccatum infi­ quomodo credent, sine predicante? jectis mediate, vel immediate, sicut produci Ridiculus enim esset, et aliena1 gloria* usur­ solent aliæ species intellectuales, quibus pator fraudulentus, qui diceret se aliquam utimur : contra hoc est, quia sicut objecta arhorem plantasse, eo quod ipso semen naturalia , vel sensationes, quibus perci­ jaciente, quod nihil prorsus germinavit, piuntur, aut actus phantasiae, cum sint na­ alius semen aliud diversum in eodem solo turales in sua entitate possunt elevari ad posuit, ex quo arbor nata est. Si ergo prægenerandas species illas supernaturales, ita dicatio speciem in audiente generat, quæ ipsæ species, quamvis naturales sint, pote­ species sterilis omnino remanet, nec cogni­ runt elevari ad producendum simul cum tionem ullam parturit, vel producit, sed habitu infuso actum fidei supernaturalem, sola species alia a Deo infusa id totum facit, quæ elevatio facilior est : nam adest comipse homo non magis plantat, vel docet, principium aliquod supernaturale, a quo quam si surdo loqueretur, et Deus eodem eleventur species, nempe habitus infusus; tempore eadem objecta revelaret. Immerito et quidem potentia cum uno principio su­ ergo, et sine fundamento idem Paulus disci­ pernaturali jam habet vires, ut trahat sccum pulos suos alloquitur, dicens, per Evange­ omnia alia principia naturalia ad producen­ lium ego vos genui. Imo enim solus Deus eos dum effectum supernaturalem. At vero ad per Evangelium genuit, cum semen Evan- producendas ipsas species intellectuales gelicum a Paulo in audientium mentes supernaturales non præcedit principium jactum sterile omnino manserit, et absque aliquod supernaturale, sed solus intellectus ullo prorsus effectu. Fatendum ergo est, agens, et actus pliantasiœ, et species aliæ species illas, quas prædicatio gignit in men­ antecedentes, quæ omnes sunt entitates tibus audientium, influxum habere saltem naturales, nec dari debet alius habitus DISPUTATIO IX, SECTIO IV. infusus, qui sit quasi intellectus agens so­ flf 6î lum ad producendas species supernaturales. Solum dici posset, species requiri potius supernaturales, quam apprehensiones præcedentes, quia apprehensiones non concur­ runt physice in genere, causœ efficientis, sed solum quasi formaliter proponendo objec­ tum et extrema judicii futuri : proportio autem ejusdem ordinis requiritur magis intor causam et effectum. Contra hoc tamen est, quia in primis, si nitra apprehensiones requiritur species ad judicium, illa species, vel est eadem, quæ prœcessit apprehensio­ nes ; et hæc fuit naturalis, cum accepta fuerit ab objectis ct deservierit ad appre­ hensiones naturales : vel requiritur alia species nova diversa producta post appre­ hensiones, et repraesentans non solum ex­ trema, sed connexionem inter illa, quam affirmat actus judicii : et de hac specie nova redit eadem difficultas ; quia cum hæc species non detur, nisi post apprehensiones, supponit illas et oritur ab eis : debet autem oriri ab eis tanquam a suis causis: quia sicut species intellectuales primæ oriuntur ab objecto mediis sensationibus, et actibus sensus interni ; ita hæ species ulteriores ideo procedunt etiam mediate ab objectis, quia procedunt ab apprehensionibus, quæ etiam mediate ab objectis processerunt, ut ita omnis cognitio et species nostra, quantum fieri potest, procedat ab objecto saltem me­ diate ; sicut ergo species illa ultima super­ naturalis fit ab apprehensionibus natura­ libus elevatis, ita et facilius poterit actus fidei fieri a speciebus naturalibus elevatis per habitum infusum, ut vidimus. Si autem species illa ultima, quia supernaturalis est, non fit ab apprehensionibus , actus fidei non procedet ab objecto, nec a speciebus ex prædicatione genitis, quod esset inconve­ niens, ut probatum est. Cœterum in mea sententia post apprehen­ sionem ultimam non requiritur species im­ mediate concurrens ad actum judicii, sed ipsæ apprehensiones determinant intellec­ tum ad actum judicii, et concurrunt loco objecti, quatenus illud proponunt sufficien­ ter ad assensum. Sicut propter eamdem rationem dixi, neque etiam post præmissas, et cognitionem bonitatis illationis requiri novum concursum speciei ad assensum con­ clusionis, sed ipsas præmissas formales, et cognitionem bonitatis illationis concurrere ex parte objecti, et determinare ad assen- 321 sum conclusionis·, si ergo apprehensiones præcedentes assensum sunt naturales, et tamen concurrunt, ita possent species natu­ rales concurrere. Si vero apprehensiones sint supernaturales,sequuntur eadem incom­ moda, quia fierent a speciebus naturalibus, vel si fierent a speciebas snpematuralibus infusis a solo Deo, pradicatio non influeret. Si denique species illæ supernaturales pro­ cederent ab objecto etiam, vel a sensatione naturali : ergo sicut objectum, vel sensatin naturalis elevantur ad productionem speciei supernaturalis, ita et facilius species natu­ rales possent elevari ab habitu fidei ad pro­ ducendum actum fidei supernaturalem, ut probatum est. Secundo possumus specialiter arguere ad 63 hominem contra illam sententiam ex absurdis : quæ ejus auctores concedunt, ut eam de· fendant. Nam in primis Gran. diet. disp. VII, cedunt n. 8, cum neget species illas accipi ab objec- 3UctorM tis mediate, vel immediate, consequenter COBtra"® concedit, species illas infundi a Deo ab initio simul cum ipso habitu fidei, antequam pro­ ponantur mysteria credenda, atque esse omnes illas species in intellectu parvuli ante usum rationis ; non tamen exire in suum actum quia objectum nondum est proposi­ tum. Quod certe nihil aliud est, quam con­ cedere in parvulo baptizato scientiam infu­ sam omnium mysteriorum fidei, non claram sed obscuram, et impeditam propter absen­ tiam objecti, quod ex se patet, quam sit con­ tra mentem omnium theologorum. Deinde si species illæ Incarnationis sit jam in intel­ lectu, non apparet cur adultus, cui nondum est proposita Incarnatio, non possit eam cognoscere. Respondet, rationem esse, quia illæ species sunt accommodat® modo con­ natural! intelligendi, quem de facto habe­ mus, dum anima est unita corpori, et ita non sufficientes ad determinandum intellec tum, donec proponatur fides, ut ita a sen­ sibus incipiat, sicut et omnis alia cognitio. Sed contra hoc est, quia modus intelligendi animæ nostræ etiam in corpore, non est quod semper incipiat a sensibus quando ipse intellectus habet aliunde species, ut constat, quando experimur nostros actus intellectus, et voluntatis, quos habemus ; tunc enim cognitionem illius actus non acci­ pimus asensibus,quia non experiuntur talem actum, sed ipse intellectus experitur actum præsentem ; dependentia autem a phanta­ sia, ut notavi in philosophia, consistit in hoc 89H 05 DE VIRTUTE FIDEI DIVI quod intellectus vel accipiat speciem nb talis, nec posset /Idolis ea uti, nisi ad unicum illa, vel excitetur nb en species, quam jam objectum. Propter hæc magis consequenter Hurt. intellectus babel, vel certe quod non possit intellectus aliquid cognoscere, quin simul ubisup. § 37, supponit has species esscpluphantasia operetur, et cognoscat idem ob­ res, et infundi a Deo, postquam aliquis vult jectum si potest, sin minus cognoscat ali­ jam pia affectione efficaciter credere : in quid aliud materiale proportionaliimobjecto quo minus consequenter loquitur Gran. spirituali, quod intellectus cognoscit, et n. H, dicens, has species infundi a Deo, vel hoc est intelligoro semper dependentor a cum habitu fidei, vel quando quis actu cre­ phantasmatibus,dependentia scilicet regula­ dit, et ideo non esso in infideli, qui nun­ riter antecedenti, aliquando solum concomi­ quam credidit, esse tamen in homine fideli, tanti, vel consequenti. Si ergo intellectus qui jam semel credidit. Hoc, inquam, minus adulti haberet jam ab initio species Incarna­ consequenter dictum est, et repugnantiam tionis, et aliorum mysteriorum, posset illa involvit, nam si species infusa necessaria cognoscere dependentor a phantasia in hoc est ad credendum, debet dari non solum ei sensu, quod simul phantasia deberet per qui jam credit, sed ei etiam qui potest cre­ species rerum materialium quas habet, co­ dere, ut credat, si voluerit. Cum ergo hæregnoscere aliquid materiale proportionatum, ticus, etiam si actu non credat, possittamen sicut cognoscimus nostros actus spirituales, in actu primo credere, atque ideo habeat ex quos habemus, ot quorum notitiam non ac­ parte actus primi omnia requisita ad cre­ cipimus a sensibus, cum hac sola depen­ dendum, debet habere etiam speciem infu­ dentia a phantasia simul operante circa sam, sine qua non potest credere actu superaliud objectum materiale proportionatum. naturali, et prout oportet ad salutem. Secundo idem Gran. n. 10, ne cogatur Nec satisfacit Hurt, dicens, infundi has ponere ab initio infusas innumeras species, species antequam fiat actus fidei, sed tamen quia innumera sunt objecta, quæ a Deo post voluntatem efficacem credendi. Contra revelari possunt, dicit, unicam esse speciem, hoc enim in primis est, quod ante assensum quæ représentât ea omnia objecta, nam fidei, et ante ipsam etiam voluntatem libe­ sicut idem habitus infusus ad ea omnia ram credendi præcedunt apprehensiones extenditur, quia omnia attingit sub revela­ ultimæ necessariœ ad assensum, cum hæ tione divina ; ita potest esse unica species, non sint liberæ, sed necessariœ, et difficilius quæ etiam ea omnia repræsentat, tanquam est, quod hæ apprehensiones ad actum suobjecta materialia sub ratione formali auc­ pernaturalem non sint supernaturales,quam toritatis divinæ. Hoc etiam durissimum est, species, ut videbimus : ergo ad apprehen­ et contra doctrinam omnium theologorum, sionem illam debuit etiam infundi species et philosophorum, et contra ipsam experien­ supernaturalis ante voluntatem credendi. tiam, qua experimur, nos bene concipere Quod magis urget adversus hunc auctorem, aliquod mysterium nobis distincte proposi­ qui eodem § 37, ideo dicit, speciem illam tum, et sæpius enucleatum, aliud vero dif­ esse supematuralem, quia objectum est su­ ficillime, quia non ita nobis propositum est. pernaturale : cum ergo objectum ultimæ Theologi item, qui ponunt in Angelis pro apprehensionis et judicii sit idem, non enim majori eorum perfectione species magis differunt apprehensio ultima, et judicium universales, et quæ se extendant ad plura penes objectum, sed penes diversum modum objecta ; non tamen ponunt unicam speciem, tendendi ad idem objectum, apprehendendo quæ se extendat ad omnia ; imo credunt, solum, vel affirmando et assentiendo, ac Angelum habentem speciem impressam ma­ quasi subscribendo eidem objecto, quod sit gis universalem, posse etiam habere unicam per judicium, consequens est, ut species speciem expressam, quæ terminetur ad om­ requisita ad illam ultimam apprehensionem nia objecta simul, quæ repræsentantur per debeat etiam esse supernaturalis, et dari illam speciem impressam, et ideo dari An­ ante voluntatem liberam credendi. gelo perfectiori speciem magis universalem, Denique eadem difficultas remanet de quia potest pro majori capacitate sui intel­ speciebus requisitis ad judicium evidens lectus attendere simul eodem actu ad plura credibilitatis, quod supernaturale etiam est, objecta diversa. Illa autem unica species ut suppono, et ideo qui ad actum fidei exi­ infusa ad omnia objecta credibilia non est gunt species supernaturales, eas et iam con- |Io^ iNgiij«W» ,0^oi,w· DISPUTATIO IX, SECTIO IV. sequenter exigunt ad judicium illud credihilitatis, in quo militat eadem ratio, qua ex sola supcrnaturalitate actus credendi, dicit Gran. dicta disp. VII, n. 6, oriri hanc neces­ sitatem speciei infusæ et ideo n. 7, expresse concedit species ad illud judicium debere esse etiam supernaturales a Deo infusas. Si ergo ad illud judicium requiruntur etiam species infusæ, quia supernaturale est, hæ species infundi debent ante voluntatem cre­ dendi , quam præcedit omnino judicium illud, ac per consequens species hæ infusæ manebunt in hæretico, qui licet non velit credere, habet sæpe judicium illud de obli­ gatione credendi. Neque est juxta naturam speciei semel acceptæ, ut auferatur, vel corrumpatur, saltem nisi post diuturnum tempus : quare non minus hæretici, vel in­ fideles, quam catholici habebunt species permanentes infusas circa obligationem cre­ dendi objecta fidei sibi sufficienter proposita. cg Ultimo probari potest assertio nostra, quia nulla est necessitas concedendi ejus­ modi species infusas, nec multiplicanda sunt entia supematuralia sine necessitate, maxime contra communem theologorum sensum, et contra experientiam, qua vide­ mur nobis ab aliis prædicatoribus et magis­ tris accipere nos species objectorum, quæ credimus, et quibus ad credendum utimur, non minus, quam species aliorum objecto­ rum accipiamus a propositione externa. Porro nullam esse talem necessitatem, cons­ tabit nunc ex solutione argumentorum, quæ afferuntur ad eam probandam. Objectio i. Primo ergo arguunt, quia objectum est supernaturale, ergo species debent esse su­ pernaturales : quia causa supernaturalis maxime adæquata producit effectum supernaturalem : objectum autem, hoc est reve­ latio vel est causa illius speciei, vel Deus accommodans se concursui simili ei, quem petit tale objectum. Ita arguit Hurt. diet. § 36. Resp. hoc argumentum probare, quod non solum dentur species supernaturales ad fidem, sed quod nullas species naturales eorum objectorum accipiamus a prædicatione externa, cum eadem objecta nobis a magistris fidei proponantur, quæ postea credimus. Consequens autem merito nega­ vit Gran. tr. IX, disp. V, n. 6, in respon­ sione ad secundam confirmationem. Dicimus itaque in primis objectum, aut revelationem ipsam non esse semper supematuralem in substantia, nam revelatio etiam immediata 321) Dei possunt esse voces illie sensibiles externæ, qnibuaDeus loquitur homini, qnæ sunt sonus naturalis. Deinde etiamsi revelatio essetsupernaturalis; speciestamen, sentaret : quam rationem latius explicui loco citato de henrnatione. Quinto arguit, quia ad conclusionem su™ pernaturalem exiguntur præmissæ snpematurales , ergo ad judicium supernaturale requiritur etiam species supernaturalis, cum non minus requiratur species ad judi­ cium, quam præmissæ ad conclusionem. Respond, antecedens non esse universaliter verum : nam conclusio theologica est super­ naturalis, ut dixi disp. I, sect, χιπ, et sequi­ tur ex una præmissa aliquando naturali. Cur autem in discursu formali fidei ex vera­ citate, et revelatione Dei utraque præmissa sit supernaturalis, diximus eadem disp, I, sect, vi, et dicemus etiam sectione sequenti. Nunc ex dictis infero primo, quod dictum jg est de speciebus requisitis ad assensum fidei Nonnulla dicendum esse cum proportione de speciebns requisitis ad judicium evidens credibilitatis, quod licet sit etiam supernaturale, ut dice­ mus disp. seq. species tamen, quæ ad illud requiruntur, possunt esse naturales desumptæ ab objectis, et a prædicatiooe et proposi­ tione motivorum. Infero secundo, quid dicendum sit ad illud An postdubium, quod proponit idem Gran. dicta quim ali­ quis habet disp. ¥11, n. 12, an postquam aliquis habet actum H fei actum fidei, maneat in intellectu species su­ maneat ia pernaturalis producta ab eodem actu fidei intellecta supematurali, qua postea ejusdem actus re­ speciei sa­ pena­ cordemur. Ad quod respondet negative, sed turalis pro­ remanere solum speciem naturalem, cujus ducta ab virtute postea recordamur actus præteriti. eodem actu fidei Nam licet res inferioris ordinis non possint supernatu­ producere effectum supernaturalem; potest ral!, e contra res supernaturalis producere effec­ qua postea ejusdem tum naturalem et inferiorem. Porro speciem actus illam non posse esse supernaturalem probat, recorde­ mur. quia alioquin actus memoriæ subsequens esset supernaturalis ; quod tamen repugnat, quia esset certus, et recordaremur certo quod habuimus actum fidei, vel eharitatis supernaturalem, quod est omnino falsum, cum nemo certo sciat se exercere actus su­ pernaturales, et aliunde actus supernatura­ lis non potest esse incertus. 382 DE VIIITI TE FIDEI DI VIN. E. Totus hic discursus difficilis est. Primo «lentor Lnzarum resurrexisse a mortuis, est quia licet aliqua causa supernaturalis posset præsuppositive supernaturalis, quia non producere aliquos effectus naturales ; id potuit esse in Angelo, nisi præcedentc mi­ tamen peculiarem difficultatem habet in raculo resurrectionis , quod superat vires specie producta ab actu supernaturali. Alii naturæ : posita tamen resurrectione, debe­ enim effectus ideo sunt naturales, quia iitur naturæ Angeli, quod viribus suis natura­ dem, qui fiunt a causa supernaturali, po­ libus cognoscere possit hominem illum prius tuissent fieri ab alia causa naturali, ct ideo obiisse, et nunc iterum vivere, atque ideo sunt naturales, quia non superant vires cau­ resurrexisse. Tales ergo sunt species relictæ sarum naturalium, a quibus potuissent pro­ ab actibus supernaturalibus, et memoria, duci : species vero quæ remanet ex hoc qua illorum recordamur : nempe supernaactu fidei, non potuit unquam connaturali- turales solum præsuppositive quatenus ad ter fieri ab alio actu naturali : si enim re- sui oxistentiam præsupponunt necessario præsentaret aliud objectum, et alium ac­ aliquid supernaturale, sed tamen débitai tum præteritum, non esset hæc eadem naturæ intellectuali ex suppositione, quod species, sed alia, quia hæc species per suam sint in nobis actus supernaturales. entitatem est representative hujus actus, et non alterius : ergo hæc species non po­ tuit eadem fieri ab alio actu naturali, vel SECTIO V. supernaturali, nisi ab hoc quem repræ­ sentat. Deinde ratio, qua probat speciem illam An sint supernaturales apprehensiones non posse essc supernaturalem, non est prœcedentes actum fidei. efficax : quia species illa et actus memoiiæ ex ea postea genitus nec certo nec incerto repræsentat supcrnaturalitatem actus præDe hoc disputat idem Gran. tr. IX, disp. 80 teriti ; nam licet generetur immediate ab V, Pt affirmat eas apprehensiones debere objecto: nempe ab ipso actu ; est tamen con­ essc supernaturales, sicut dixit etiam de fusa ct solum repræsentat distincte assensum speciebus, ut vidimus sect, præced. quod sub ratione assensus ad talo objectum. Si­ etiam de aliquibus saltem complexis docet cut etiam de facto cognitio reflexa qua ex­ Ripalda, tom. I de ente supernaturali, disp. perimur nos habere aliquem assensum XLIX, n. 33, et disp. LX. Et quidem, ut ibi naturalem, non repræsentat certo, nec in­ dixi, facilius id admitti posset de apprehen­ certo, an ille sit ens realc, vel modale, sed sionibus, quam de speciebus, quia posset solum, quod sit assensus : quia licet sit cog­ dici, habitum infusum, eo ipso quod habet nitio intuitive, est tamen confusa, nec virtutem producendi actum perfectum, ct potest reddere rationem de omnibus prædiassensum circa aliquod objectum, posse catis sui objecti. etiam producere actum minus perfectum Aliunde ergo dicendum est ex iis, quæ circa idem objectum, qualis est simplex insinuavi in superioribus, et alibi latius apprehensio, sicut in voluntate habitus in­ explicui ex actibus fidei, ct aliis actibus fusus charitatis, vel misericordiæ v. g. qui supernaturalibus, relinqui in nobis species, potest elicere actus absolutos, videtur posse quibus eorum actuum recordemur, quæ spe­ etiam elicere simplices complacentias circa cies non sint simpliciter et rigorose super- suum objectum, quæ ratio non procedit 81 naturalcs, sed solum præsuppositive et se­ in speciebus, ad quas producendas non da­ cundum quid, id est, tales, quæ non possent tur habitus, sed hæ accipiuntur mediate, Non at sufficiens fieri, nisi posito tali actu supernaturali : vel immediate ab objectis. fundamen­ Cæterum non video sufficiens fundamen­ tum, quod ipso tamen posito debeantur non solum ordini, et agentibus supernaturalibus sed tum, quod cogat ad exigendam supernatu- cogat ad cogendam etiam ipsi naturæ, quæ quia natura intel­ ralitatem in iis apprehensionibus, quæ præ- Bupornstulectualis est, exigit species suorum actuum, ccdunt actum fidei: et non aliunde videntur rnlitatem Io quos habet, ut de ipsis possit reddere ratio­ multiplicandi actus supernaturales sine ne­ iis appre­ ­ nem, et gubernare ac regere suas operationes cessitate, ne paulatim omnes actus intellectus hensioni bus, quæ juxta id, quod cognovit et decrevit : sicut faciamus supernaturales, quatenus plurimi præcedunt etiam cognitio qua Angelus cognoscit evi- et frequenter possunt saltem mediate de- actum ftdei. ! DISPUTATIO IX, SECTIO V. servire ad actum supernaturalem. Quod periculum maxime urget ad hominem con­ tra Granadum, qui ideo vult apprehensiones illas essc supernaturales, quia ad omne judi­ cium prærequirUntur apprehensiones, ergo ad judicium supernaturale prærequiruntnr apprehensiones supernaturales. Quod argu­ mentum videtur probare multum, nimirum non solum de ultima apprehensione proxime præcedenti actum fidei, sed etiam de aliis ap­ prehensionibus remotis: nam sicut assensus fidei prærequirit illam apprehensionem proxi­ mam repræsentantem sine assensu extrema, ct connexionem inter illa, cui connexioni assentimur postea per actum fidei : ita ap­ prehensio illa prærequirit alias apprehen­ siones præcedentes, sine quibus non possu­ mus immediate habere apprehensionem illam ultimam : ergo sicut apprehensio ultima debet esse supernaturalis, quia prærequiritur ad actum fidei supernaturalem ; ita apprehensiones penultimæ erunt super­ naturales, quia præcedunt et prærequiruntur ad apprehensionem ultimam superna­ turalem : unde rursus idem argumentum fieri poterit de antepenultimis, et de aliis omnibus, donec perveniamus ad primam quæ oritur a specie accepta a sensibus, vel a phantasia, atque ita cognitiones omnes intellectuales quibus percipimus concionatorem, et concionem integram, erunt super­ naturales, quia ab iis saltem mediate proce­ dit fides circa mysteria Evangelica, quæ pro­ ponit. Unde consequenter ad fundamentum illud dicendum idem esset in materiis aliarum omnium virtutum., circa quas elicere possu­ mus actus supernaturales, debere esse su­ pernaturales apprehensiones omnes, et co­ gnitiones etiam remotas deservientes ad voluntatem supernaturalem, v. g. occurrit occasio dandi eleemosynam indigenti, quod fieri potest cum merito, et per voluntatem supernaturalem, ut constat; quam volun­ tatem præcedit judicium de honestate illius cleemosynæ in his circumstantiis, quod ju­ dicium est etiam supernaturale : unde ap­ prehensiones etiam ultimæ de illa honesta­ te debent per te esse supernaturales : hæ autem apprehensiones supponunt, necessa­ rio alias de indigentia pauperis, ct de aliis circumstantiis, sine quibus apprehensioni­ bus præcedentibus non potest haberi imme­ diate illa ultima de honestate hujus elee­ mosynas in his circumstantiis : illæ ergo erunt etiam supernaturales, qnia deserviunt et prærequiruntur ad illam aliam apprehen­ sionem supernaturalem. Idemque dicendum erit ile omnibus aliis apprehensionibus, quæ interveniunt in objecto illo examinando et percipiendo. Qnia sicut apprehensio ultima proponit objectum, circa quod feratur prac­ ticum judicium de honestate cleemosynæ hic ct nunc ; ita apprehensiones aliæ pro­ ponunt objectum, circa quod ferantur ap­ prehensiones subséquentes ; unde notitia indigentiæ proximi, et potestatis illi subve­ niendi, et aliarum circumstantiarum debe­ rent osse supernaturales propter eamdem rationem. Atque adeo fere omnes notitiæ, quas accipimus, et apprehensiones in iis fundata? deberent esse supernaturales, quia fere omnes deservire possunt saltem medi­ ate , et remote ad aliquem actum virtutis, quem ea occasione circa objectum aliquod possumus exercere, atque ea ratione maxi­ ma pars actuum nostri intellectus reducere­ tur ad ordinem supernaturalem, quod non debemus concedere, sed continere nos intra terminos debitos, eosquesolum actussuper­ naturales concedere, ad quos dari habitus infusos colligimus ex conciliis ct doctrina Patrum : habitum autem fidei solum sci­ mus dari ad credendum, non vero ad au­ diendum, vel apprehendendum ea, quæ nobis dicuntur. Porro nullam esse necessi­ tatem ponendi supernaturales eas apprehen­ siones, constabit ex solutione argumento­ rum. Primo ergo arguunt, quia illustrationes 33 prerequisite? ad fidem sunt supernaturales, Argumenti cum sint ex dono Spiritus sancti, ut colligi- ct>a'n^x . . τι 1· senleabæ. tur ex conc. Arausicano II, cap. vu, dicen­ te, « Hæretico falli spiritu eos, qui dicunt, posse hominem consentire predication! absque illuminatione, et inspiratione Spiri­ tus sancti. » Ejusmodi autem illustrationes majori ex parte sunt apprehensiones, imo actus judicii non ita proprie dicitur illustra­ tio : ergo apprehensiones, quibus Deus illu­ minat hominem ad credendum, sunt super­ naturales. Respond, illustrationes illas precedere ante voluntatem credendi, post illam enim necessario consequitur assensus fidei a pia voluntate imperatus. Ante voluntatem vero credendi Deus illuminat hominem ad fidem, faciendo ut cognoscat credibilitatem mysteriorum, et obligationem illa credendi: quam obligationem et credibilitatem cog­ noscimus evidenter per actum supernatura- 334 84 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. leni judicii non liberum, sed necessarium, per quod homo voro illuminatur a Deo solo faciente actum illum in nobis sine nobis, hoc est, sino nobis libere, concurrentibus : quæ enim major illuminatio; quam noti­ tia evidens de credibilitato, et obligatione credendi, quamdiu vero homo non scit eam obligationem et honestatem, nondum cen­ setur perfecto illuminatus, et posset dicere senon habuisse lumen sufficiens, sed potius sc ignorasse obligationem credendi : sufficit ergo, si judicium illud evidens credibilitatis sit supernaturale : licet apprehensiones precedentes sint naturales; neque enim prerequisitum ad lumem mediate, vel im­ mediate debet esso etiam supernaturale : sufficit, si lumen ipsum sit supernaturale. Adverte tamen, esse controversiam inter philosophos, an ad voluntatem, qua volu­ mus bonum prærcquiratur semper judicium de bonitate objecti, an vero sufficiat appre­ hensio simplex, de quo fortasse dicemus disp. XI, agentes de judicio credibilitatis. Nunc autem semper loquimur ex supposi­ tione, quod apprehensio sola non suffi­ ciat sine judicio consequenti. Nam, si sup­ ponas quod sufficiat simplex apprehensio; tunc fatendum est, illam simplicem ap­ prehensionem, quæ sufficiens erit proxime ad volendum credere, debere esse super­ naturalem; erit enim talis illa apprehensio propter peculiarem suum modum ten­ dendi; ut in ordine ad movendam volun­ tatem æquivaleat judicio; quare eadem ar­ gumenta, quæ probant judicium debere esse supernaturale, probabunt de apprehen­ sione proxime præcedente ipsum judicium, quæ æquivaleat judicio in ordine ad volun­ tatem credendi. Loquendo vero, non de ap­ prehensione ad judicium credibilitatis,sed do apprehensione ad ipsum assensum fidei, quæ diversa est, et diversum objectum habet, sicut diversum est objectum judicii credibi­ litatis, et objectum assensus fidei, hæc, inquam, apprehensio non est cur sit supernaturahs : hæc enim non æqui valet actui fidei, cum ncc sit libera, sicut actus fidei, sed necessaria, nec per illam creda­ mus Deo, sed solum apprehendamus objec­ tum credendum, quare ab illa non potest moveri voluntas complete, et proxime ad eos actus, ad quos debet moveri a tide, quia illa non est actus fidei, nec procedit a vo­ luntate pia credendi, sed reperitur etiam in hærcüco, qui habet omnia requisita ad cre­ dendum, inter quæ est illa apprehensio, et tamen non vult credere, nec credit cx defectu voluntatis debitæ. Secundo arguunt, quia ad judicium præcedunt aliqua? apprehensiones, ergo ad judicium supernaturale praecedunt appre­ hensiones supernaturales. Respond, negan­ do conscq. quia ad apprehensionem etiam requiruntur species, et tamen illro possunt esse naturales, ut vidimus sect, præced. et ad ultimam apprehensionem prærequiruntur aliæ præcedentes, in quibus devenitur ad aliquam naturalem, et saltem prærequirun­ tur etiam sensationes, et actus phantasiæ a quibus incipit cognitio fidei, et illa omnia sunt naturalia : nec etiam ratio cogens est ad ponendas apprehensiones in eodem or­ dine supernatural i tatis cum judicio, quod ex illis sequitur. Tertio arguunt, quia conclusio superna8C turalis exigit præmissas supernaturales, Cor non ergo et judicium supernaturale exiget ap- ΡθΜ>1 «« prehensiones supernaturales, cum sit eadem omuino ratio. Respond, distinguendo ante- ra|js one cedens : exigit præmissam aliquam super- aliqua prenaturalem, conc. exigit utramque supernaturalem, nego : nam conclusio theologica supematuralis procedit ex una præmissa naturali, ut supra diximus : et tunc negatur conseq. nam judicium supernaturale nul­ lam apprehensionem supernaturalem prærequirit. Ratio autem, cur de facto non pos­ sit esse conclusio supematuralis sine aliqua præmissa supernatural!, ca est, quia con­ clusio non potest de facto esse supernaturalis, nisi quando habet aliquod motivum, seu objectum formale partiale, ad quod de facto attingendum datus est habitus infusus : non potest autem actus conclusionis habere ejusmodi objectum formale, quin aliqua etiam ex præmissis idem objectum formale habuerit ; quare habitus infusus, qui respi­ cit illud objectum formale, non minus con­ curret ad præmissam, quæ (illud totaliter attingit, quam ad actum conclusionis, qui illud attingit solum partialiter. Hinc est, quod de facto conclusio supematuralis sem­ per supponat præmissam aliquam superna­ turalem. An vero de possibili dari potuerit habitus infusus, qui ex se solum posset eli­ cere actum conclusionis, non tamen circa præmissas ; parum refert. Sufficit, quod cx hoc saltem capite non repugnaret, nec esset tunc inconveniens, quod ex præmissis natu­ ralibus intellectus elevatus tali habitu clicet DISPUTATIO IX, SECTIO V. 87 rei actus supernaturales circa conclusionem, cui tamen conclusioni non adhæreret firmius quam præmissis, sicut de facto non adhæret firmius conclusioni theologicæ, quam præmissæ naturali, ex qua infertur. Unde reddenda etiam est ratio, cur de facto fides, quando per discursum formalem ex veracitate, et revelatione Dei infert as­ sensum mysterii revelati, præmittat etiam actus supernaturales circa præmissas, ut conclusio sit actus fidei supematuralis, et non præmittat apprehensiones supernatura­ les. Ratio enim petenda est ex iis, quæ dixi­ mus disp. I, sect, vi, ubi diximus, præmissas etiam circa veracitatem, et circa revelatio­ nem Dei esse actus supernaturales elicitos ab eodem habitu fidei ; quia habitus fidei infusus per se, et primario ordinatur ad credendum Deo ob ejus auctoritatem, et testimonium, quare non magis per se ordi­ natur ad credenda mysteria, quam ad vera­ citatem et revelationem, propter quas cre­ duntur mysteria ; imo magis per se respi­ cere debet objectum formale, quam materi­ alia. Cum ergo non per accidens, sed per se in ipso actu conclusionis assentiatur vora­ citati , ct revelationi divinæ, non est, cur seorsim non possit eisdem assentiri per actus etiam supernaturales. Sicut charitas infusa, quæ potest elicere dilectionem pro­ ximi propter Deum, potest etiam elicere actum dilectionis circa Deum solum, ex quo moveatur ad diligendum proximum. Ideo ergo actus fidei in discursu formali prærequirit utramque præmissam superna­ turalem, quia habitus infusus, a quo elici­ tur, non minus per se ordinatur ad objectum formale utriusque præmissæ, quam ad ob­ jectum materiale conclusionis, quare non est, cur non conclurai etiam ad actus circa præmissas. Unde si aliquis unico actu cre­ deret objectum revelatum simul propter mo­ tivum fidei, et propter motivum scientificum, prout diximus non repugnare disp. 11, sect, in, et hoc fieret per discursum forma­ lem, tunc actus conclusionis præsupponeret quatuor præmissas, et licet esset vere actus tidei, non tamen prierequireret omnes illas præmissas supernaturales, sed duas solas, ([uibus attingeretur motivum tidei, nempe veracitas et revelatio Dei : aliæ autem duæ præmissæ essent naturales ; quia fides non ordinatur ad earum motivum, et solum per accidens actus fidei attingeret illud propter concursum aliarum præmissarum natura­ 335 lium. Hœ itaque rationes non procedunt io apprehensione præcedente, que licet attin­ gat idem motivum formale, quod attinent ju­ dicium subsequens, non tamen assentiendn; sed simpliciter proponendo, fides autem non datur ad proponendum, sed ad credendum et assentiendum, quare habitus non debet extendi etiam ad apprehensiones, sicut ex­ tenditur ad præmissas,in quibus assenti mur eidem objecto formali. Ultimo, et magis apparenter posset aliquis arguere,.quia babitus infusi voluntatis non solum eliciunt absolutos, et perfectos circa sua objecta, sed etiam actus imperfectas, ct complacentias simplices supernaturales, quæ videntur esse gratiæ illæ, quæ dicuntur in­ fundi a Spiritu sancto, et appellari solent inspirationes. Videntur autem eodem modo se habere apprehensiones simplices in intel­ lectu respectu assensus et judicii, sicut com­ placentiae simplices in voluntate, respectu consensus et volitionis absolute : ergo sicut complacentiæ simplices eliciuntur ab eodem habitu infuso voluntatis, ct sunt supernatu­ rales, ita apprehensiones simplices circa ob­ jectum judicii erunt supernaturales, et eli­ cientur ab eodem habitu infuso intellectuali. Ad hoc tamen responderi potest, diver­ sam esse rationem de apprehensione, et de simplici complacentia; hæc enim vere est actus voluntatis amplectentis idem objec­ tum, et propter idem omnino objectum for­ male; caret tamen libertate propter inadvertentiam ad difficultatem, vel malum, quod est in objecto, vel etiam aliquando est libera sed non absoluta, sed affectus condilionatus : est tamen vere allectus ad illud bonum ; ct ideo non mirum, quod habitus, ipii non respicit malum, sed bonum objecti tanquam motivum adæquatum, eliciat illos etiam ac­ tus, et allectus. Apprehensio vero simplex non est assensus intellectus, ncc absolutus, nec sub conditione, nec liber, nec necessa­ rius, quia per illam intellectus non consen­ tit, nec affirmat objectum, sed quasi audit solum id quod sibi proponitur : quare ba­ bitus, qui est ad consentiendum intellectualiter objecto, non debet eo ipso extendi ad audiendum et apprehendendum id quod ab objecto proponitur. Adde, congruentiam majorem fuisse, ut simplex complacentia esset supematuralis, quum apprehensio, quia gratiæ prævenientes in voluntate non poterant consistere in affectu absoluto, et deliberato, cum hic non fiat iu nobis sine 336 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. nobis, sed accedente libertate nostra : opor­ tebat ergo ipsas complacentias simplices, quæ praeveniunt libertatem nostram, esse supernaturales,et dona solius Spiritus sancti. At vero in intellectu gratia provenions ad fidem potest esse ipsummet judicium credi­ bilitatis supernaturalc, quod licet sit judi­ cium absolutum, est tamen necessarium, ct ante omnem usum libertatis, atque ideo fieri potest a Deo in nobis sine nobis. Denique ratio universalis et a priori, cur simplex complacentia debeat esse supernaturalis, ea est, quod sicut naturalis cognitio boni est principium sufficiens ad amorem naturalem illius, sive absolutum, sive conditionalum, ct exigit concursum naturalem ad illum amorem; ita supernaturalis cognitio boni est de se principium sufficiens ad illud aman­ dum sive affectu absoluto, sive conditionato supernatural!, et exigit concursum superna* tiiralem ad illum affectum; omnis enim potentia cognoscitiva exigit potentiam appetitivam sibi proportionatam et correspondentem ; cum ergo bonum proponatur nobis per cognitionem supcrnaturalem, v. g. bo­ nitas Dei per actum fidei illam proponentis, debet corrcspondere huic cognitioni super­ natural! potentia appetitiva proportionate ct supernaturalis ad amandum illud bonum propositum, ct debetur concursus ad amo­ rem boni propositi per affectum proportionatum tali cognitioni, ct per consequens per simplicem etiam complacentiam; quæ ex bono proposito oriri potest, ct debet. Unde cum ante simplicem complacentiam suppo­ natur jam bonum divinum, v. g. cognitum cognitione supernatural! non potest, nisi Deus deneget concursum supcrnaturalem, non oriri ex tali cognitione amor simplex seu complacentia etiam supernaturalis in bono proposito : quæ ratio non procedit in apprehensione simplici, ut constat. SECTIO III. An voluntas credendi debeat tue in sua entitate supernaturalis, et fnrmoliter honesta. SECTIO IV. Utrum omnes actus fidei sint meritorii. SECTIO V. An voluntas credendi possit esse mala saltem denominative, ct cxtrinsece ab alia voluntate mala imperante. Diximus virtutem fidei in sua latitudine sumptam comprehendere non solum assen­ sum intellectualem, sed etiam voluntatem piam credendi ; quare postquam diximus de actu illo fidei, qui est in intellectu, oportet agere de ejusdem fidei actu, qui est in vo­ luntate, et appellari solet actus piæ affec­ tionis : de qua primo videndum erit, an necessario requiratur; deinde qualis esse debeat. SECTIO I. Utrum omnis fidei assensus necessario depen­ deat a voluntate. Ratio dubitandi est, quia intellectus est 1 | potentia necesaria respectu sui objecti : vel ergo proponuntur motiva sufficientia ad fi­ dem, vel non. Si proponuntur, intellectus necessario operabitur sine voluntatis impe­ rio, sicut oculus necessario videt colorem propositum. Si vero non adsint motiva suf­ ficientia, non poterit credere, quamtumvis voluntas imperet ; quia non potest ferri nisi ad verum apparens, sicut nec oculus nisi ad colorem et lucem. Prima sententia docet, adeo esse in po- prjma , testate voluntatis movere intellectum ad as- tenth. I sensum alicujus objecti, ut nulla stante ra­ tione, vel motivo possit intellectum cogere ad assentiendum. Ita Cajet. 1,2, q. lxv, art. 4. Hæc sententia improbabilis est, ut experientia constet : sicut enim voluntas non potest cogere se ad amandum quod non appareat bonum, ita nec potest cogere intellectum ad assentiendum objecto, in quo DISPUTATIO X. non appareat veritas. Ideo nemo potest as­ sertive judicare sidera esse paria, quia nul­ DE VOLUNTATE NECESSARIA AD CREDENDUM , lum habet fundamentum ad asserendum ET DE EJUS SUPERNATURALITATE ET LIBER­ potius esse paria, quam non paria. Alioquin TATE. sequeretur conjugem dubitantem do priori matrimonio posse pro sua voluntate depo­ SECTIO 1. Utrum omnis fidei assensus neces­ nere illud dubium, ct determinate credere sario dependeat a voluntate. mortuum esse priorem conjugem : item pos­ SECTIO II. Aliqua dubia circa voluntatem ad set unusquisque in re dubia asserere quam­ libet pariem determinate sine mendacio, credendum preerequisitam. 337 DISPUTATIO X, SECTIO I credendo prius illam determinate; posset etiam quisque lætari, vel tristari pro sua voluntate, credendo determinate bona, vel mala nuntia. Denique est contra Aristo­ telem II De anima cap. ult. textu 157 di­ centem, « posse nos phantasiari, seu imagi­ nari cum volumus : opinari autem non ita. » 2 Secunda sententia extrema dicit, actum Secunda fidei non pendere ab affectu voluntatis, sed senleniia. jntcucctum positis motivis tam necessario credere, sicut positis præmissis demonstra­ tionis assentitur conclusioni ; quare ad sum­ mum subdi poterit voluntati, quatenus ipsa potest cohibere intellectum, ne assentiatur quoad exercitium, non tamen poterit deter­ minare illud quoad specificationem. Tribui­ tur etiam Holcoth in I, q. i, et aliis. Tertia senTertia sententia concedit dependentiam a tcnlia. voluntate, non tamen a voluntate impe­ rante assensum per actum positivum, sed a voluntate permittente, seu non resistente. Hæc etiam tribuitur Scoto, licet non satis ad ejus mentem. Alii dicunt, dependere intellectum a vo­ luntate actuali saltem antequam acquiratur habitus, secus post habitum ; ita videtur sen­ tire Scotus I, post qu. vm ad ultimum, et Bannes in præsenti qu. i, art. 4. Alii deni­ que postulant voluntatem ad primum fidei assensum, non tamen ad alios omnes, qui postea sequuntur. 3 Vera et communis sententia inter theoloVera el gos docet, intellectum necessario pendere a communis voluntate per actualem, et positivum af«nlenlia. fecfum imperantem assensum fidei, a quo affectu fides denominatur voluntaria et li­ bera. Hæc est D. Thomæ qu. i, art. 4, et qu. n, art. 1 et 2, et qu. iv, art. 5; Alex. Ill p. qu. lxviii, memb. 8, art. 1; Bonavent. in III, d. XXIII, art. 9. q. II ; Rich, art. 6, q. i ; Durand, dist. XXIV, q. m, Valentiro ubi sup. et aliorum quos sequitur Suar, in præsenti disp. VI, sect, vi, n. 4; Ron. disp. XIII, dub. 4, et disp. IX, n. 73 ct 74; Hurtadi disp. XLV, et omnium recentiorum. Probalurcx Probatur primo ex Scriptura, ubi passim Scriptura, supponitur fidem esse liberam. Mare ult. Prœdicate Evangelium omni créatures; gui crediderit et baptizatus fuerit salvus erit ; qui autem non crediderit, condemnabitur. Ad Hom. x, 10. Corde creditur ad justitium : ubi nomine cordis intelligitur voluntas, ut notat ibi S. Th. item ad Horn i, 5. Acce/nTou. I. mus gratiam ad abediendum fidei. Obedientia autem ad voluntatem spectat; ideo infide­ litas est culpabilis. Mare. ult. e.rprobrmil incredulitatem eorum, et alibi sæpe. Secundo probatur ex conciliis, Arausicano II, can. 5. dicitur «iinitium fidei p»«e ipsum credulitatis affectum; enmqne messe nobis per inspirationem Spiritu Sancti cor­ rigentem voluntatem nostram ab infideli­ tate ad fidem, » ccce fides et infidelitas radi­ caliter sunt in voluntate. Tolet. IV, cap. lv, inde probatur neminem cogendum osse ad fidem, « quia sicut homo propria arbitrii voluntate serpenti obediens perit, sic propriæ mentis conversione quisque credendo salvatur. » Trid. sess. VI, cap. vi, ubi dici­ tur homines disponi ad justitiam, « dum excitati divina gratia, et adjuti, fidem ex auditu concipientes libere moventur in Deum credentes, vera esse, quæ divinitus revelata et promissa sunt. » Videatur Hurt, ubi sup. qui bene hæc testimonia urget. Tertio probatur ex Patribus, quorum verba affert Valent, ubi sup. quibus adde Bernar. V de Consider, cap. vi. « Fides, inr quit, est voluntaria quædam, et certa prælibatio nondum propalato; veritatis. » Au­ gust. tr. xxvi in Joan. « Multa potest facere homo non volens : credere autem non po­ test nisi volens, » et de Proedest. sanctorum cap. v, post medium sicait : « Quisquis audet dicere, ex me ipso habeo fidem; non ergo accepi, profecto contradicit huic apertissime veritati : non quia credere, aut non credere non est in arbitrio humanæ voluntatis, sed in electis præparatur voluntas a Domino : ideo ad ipsam quoque fidem, quæ in volun­ tate est (scilicet radicaliter) pertinet ; quis enim te discernit, quid habes quod non accepistil Irenæum fib. IV, c. lxh. « Non tan­ tum in operibus, sed etiam in fide, liberum et suæ potestatis arbitrium hominis ser­ vavit Dominus dicens : secundum fidem tuam fiat (ibi. » Origen, hom. n in diversa loca Scripturæ. « A nullo aufertur possibilitas credendi : hoc. enim arbitrio hominis, et cooperatione gratiæ constitutum est. » Am­ brosium in illa verba Pauli ad Horn, iv, t ei autem qui operatur, ete. ubi sic ait : « Aut credere, aut non credere, voluntatis est ne­ que enim cogi potest ad id quod manifes­ tum non est. » Quarto probatur ratione, et omissis aliis parum efficacibus; ratio a priori ha-c est, quia actus fidei est assensus obscurus et 22 ♦ |jU :> Probaiur ex P**"' ous· ptobafur ratione, 33« DE VIRTUE FIDEI DIVINÆ. certus excludens omnem formidinem, ut dictum est in superioribus : intellectus au­ tem de se cx vi motivorum non determina­ tur sufficienter ad excludendam omnem formidinem, ergo indiget ad hoc determi­ natione voluntatis. Minor probatur, quia omnia motiva non ostendunt evidenter ve­ ritatem articuli, ergo non determinant in­ tellectum ad excludendam omnem formidi­ nem : alioquin demonstrarent objectum, quid enim est medium evidens, nisi illud, ex vi cujus convincitur intellectus, et cogi­ tur nec dubitare, nec formidare de veritate, quia vero motiva fidei non sunt ejusmodi ; inde est intellectum indigere voluntatis im­ perio, ex cujus efficacia cohibeatur formido, quæ cx vi motivorum non potuit cohiberi, et hoc est captivare intellectum in obse­ quium fidei. Confirmatur, quia anteeedenter ad vo­ luntatem solum datur judicium dictans evidenter, illud objectum esse prudenter credibile sine formidine ; hoc est, bonum esse juxta regulas prudentia illud credere : bonum autem, ut bonum, non movet imme­ diate intellectum sed voluntatem ; ergo ab illo judicio non potest moveri immediate in­ tellectus, sed mediante voluntate, quæ ex affectu illius boni imperat assensum certum intellectualem. Hinc infero. Primo contra sententias su. . , pra relatas, non sufficere ad fidei actum quædam voluntatem se habere permissive, sed exigi ex dictis, actum positivum : quia sine hoc intellectus manebit indifferens ex vi motivorum, quæ de se non determinant ad tale genus assen­ sus certi, ut vidimus. Quod etiam constat cx testimoniis supra adductis exigentibus positivum allectum praesertim ex conc. Arausicano, ubi petitur aliquis affectus volunta­ tis, qui sit initium fidei, et ex inspiratione Spiritus sancti. Deinde si illa non resistentia voluntatis sufficeret, sequeretur fidem etiam in homine justo non esse meritoriam, quia omissio pura voluntatis non est meritoria, ut concedunt auctores, qui defendunt puras omissiones. Consequens autem est falsum, ut videbimus infra. Infero secundo non sufficere fidem habi­ tualem, nec etiam voluntatem præteritam, quæ præcessit primum actum credendi : non quidem sufficit habitualis, quia adhuc stante habitu, non habet intellectus motiva quæ ostendant objectum sufficienter ad creden­ dum sine formidine, neque etiam sufficit voluntas præterita ad determinandum modo intellectum, quia quod non est non opera­ tur nec movet. Adde, omnem actum fidei appellari a Patribus liberum : quod si fieret modo cx vi praeteritae voluntatis, vel ex vi solius habitus, non esset liber iste actus, si­ cut neque quod fit in somno cx vi causai prius in vigilia applicatæ, est proprie libe­ rum : quare si habitus, vel prima voluntas posita sunt in statu peccati, actus fidei, qui ex illa voluntate nunc fierent ab homine justo, non essent meritorii, quia nullum da­ tur meritum sine voluntate libera hominis justi, quæ omnia absurda sunt. Infero tertio contra aliquos recentiorcs, '·> propositis motivis humanis, et motivo testi­ monii divini, non sufficere ad credendum propter Dei testimonium voluntatem cre­ dendi propter motiva humana, vel volunta­ tem credendi ut sic : quia adhuc posita illa voluntate, intellectus est indifferens ad cre­ dendum vel non credendum propter testi­ monium divinum : quare sicut propositis duobus articulis credendis, requiritur vo­ luntas determinata credendi hunc articu­ lum, sic a fortiori, propositis duobus moti­ vis, requiritur voluntas determinata cre­ dendi propter hoc motivum. Infero ultimo contra eosdem, non suffi­ cere voluntatem solum applicandi intellec­ tum ad cogitandum de motivis; sed requiri voluntatem immediatam credendi : nam quidquid intellectus cogitet circa motiva, adhuc illa non sufficiunt, ut determinate inferant assensum certum; multi enim per­ pendunt vim motivorum, et non credunt, ergo adhuc requiritur determinativum, a quo immediate moveatur intellectus ad eli­ ciendum assensum certum fidei. Contra conclusionem objicitur primo |rt ! Aristot. ubi supra dicens, non posse nos 0bic,;tlü ' opinari cum volumus, orgo intellectus non movetur ad assensum fidei immediate a vo­ luntate, sed solum a motivis propriis et me­ rito eorum. Respond. Aristotelem non ne­ gare voluntati vim determinandi intellec­ tum ad assensum, quando aliunde motiva sufficientia proponuntur ; solum negat vo­ luntatem habere tale dominium despoticum, nullo posito motivo ad credendum. Secundo objicitur, dæmones non habent otyedw11' piam affectionem ad res fidei ; et tamen il­ las credunt, Jacobi n, 19. Dcemones creduntt et contremiscunt, ergo ad credendum non re­ quiritur necessario pia affectio voluntatis. DISPUTATIO X, SECTIO I. 339 Respond, motiva nostræ lidci, et comm vim non apparet ratio mali propter inælvertena dromonibus propter excellentius lumen in­ tinm, qui actus dicuntur motu· primo pri­ tellectuale, ita penetrari, ut possint in eis mi ; ergo similiter si nbjectnm appareat ut generare evidentiam saltem moralem qua verum. licet obscure ; si tamen pro tunc non etiam inviti convincuntur circa res fidei; attendit intellectus ad rationem falsi, hnute prout oportej ad salutem, id est. quæ possit •«Fin­ esse principium operandi meritorie, debet procedere ex actu voluntatis supernaturalis; quia de omni fide prout oportet ad salutem supponunt Patres esse ex gratia Dei, et esse meritoriam. Difficilius est reddere rationem hujus M supernaturalitatis ; cur enim voluntas natu­ ralis non poterit imperare illum assensum fidei, præsertim si intellectus supponatur instructus habitu fidei, vel, quod ad nostrum propositum idem est, si Deus habeat para­ tum auxilium actuale ad fidei assensum? Aliqui dicunt, illam voluntatem debere esse supematuralem, quia habet pro ob­ jecto aliquid supernaturale, nempe ipsum fidei assensum eliciendum. Sed contra, quia etiam conversio panis in corpus Christi est aliquid supernaturale : et tamen potest sa­ cerdos per voluntatem non solum natura­ lem, sed malam velle consecrare, ut fiat illa conversio, ergo posset etiam voluntas natu­ ralis terminari ad actum fidei supernaturalem. Alii dicunt esse necessario snpernaturalem, quia si illa voluntas esset naturalis, assensus fidei postea elicitus esset etiam naturalis, nam sicut ex cognitione naturali non potest sequi voluntas supernaturalis, sic neque ex voluntate naturali potest sequi assensus supernaturalis. Sed contra, quia licet ad volitionem supematuralem prærequiratur cognitio supernaturalis, non tamen requiritur hæc proportio inter actum impe­ rantem, et imperatum ; nam per voluntatem supematuralem possumus imperare actus naturales et cognitiones phantasiæ; ergo e contra per voluntatem naturalem poterimus etiam imperare actum supematuralem in­ tellectus. Quod a fortiori constabit ex dicen­ dis sect, v ubi dicemus, posse voluntatem bonam credendi imperari extrinsece a vo­ luntate naturali mala. Dices fortasse, ideo hanc voluntatem esse Μ semper supematuralem, quia semper est vo­ luntas bona, et ex bono fine : cum autem Deus concurrat semper ad actum superna- :·4Ν 3C DE VIRTI'TE FIDEI DIVIN. E. tnralcm qimndocumqiie ex parte objecti motiva ad credendum Deum revelasse In­ proponitur aliquid, quod terminare potest carnationem ; qui defectus cum esset intrin­ voluntatem conducentem ad salutem, hinc secus in actu fidei, jam argueretur non esse est hanc voluntatem credendi semper pro­ illum actum ejusdem speciei cum aliis quos dire supernaturalem, quia semper conducit habemus, et per consequens non esse fidem, per modum bonæ dispositionis ad salutem. sed levitatem in credendo ; cæterum cum Sed contra, quia hæc voluntas vel potest defectus boni finis sit omnino extrinsccusad conducere ad salutem per modum disposi­ fidei assensus; non apparet, cur prærequi­ tionis meritoria? saltem de congruo, vel per ratur cognitio boni finis ad imperandum modum mera1 occasionis, qua posita Deus illum assensum. Fateor, illam voluntatem concurrit ad actum fidei supernaturalem non fore in illo casu prudentem omnino, eliciendum. Si hoc secundo modo solum esset tamen prudens prout sufficeret ad hoc, conducat, non videtur ad hoc requiri, quod quod non haberet levitatem credulitatis, ipsa voluntas sit supernaturalis ; nam etiam cum prœsupponeret evidentem notitiam voluntas audiendi concionem conducit hoc sufficientis credibilitatis. modo ad salutem, scilicet, ut occasio in qua Dices iterum, actum fidei ex natura sua 37 Deus illuminat hominis mentem, et afficit esse actum bonum, quare ex se postulat non ejus voluntatem ; et tamen volitio audiendi imperari a volitione mala : ne ipse assensus concionem potuit esse naturalis et mala, fiat malus. Sed contra, quin actus intellec­ cum hoc enim stat initium gratiæ non osse tus, qualis est actus fidei, de se nec sunt ex nobis, nam semper prima gratia dabitur formaliter boni bonitate morali ; nec meri­ gratis, hoc est sine ullo prorsus nostro me­ torii, sed solum denominative a voluntate, rito præcedenti. Si vero dicas, voluntatem et licet ipse in se esset bonus, adhuc posset conducere ad gratiam primo modo, hoc est accipere aliquam malitiam denominativam per modum meriti; hoc restat probandum, a voluntate; nam attritio supernaturalis est cur repugnet dari aliquam voluntatem cre­ bona et meritoria ; et tamen potest impe­ dendi, qure nec sit bona, nec meritoria, sed rari a voluntate vanæ gloriæ veniali culpa­ potius mala, ex vana gloria, v. gr. vel alio bili, ut suppono ex materia de poenitentia, affectu minus bono. quia hæc malitia denominativa solum est, Dices, voluntatem credendi semper esse quod procedat a mala causa, quod non mi­ bonam, quia semper præsupponit judicium nuit propriam ipsius bonitatem, si aliquam evidens dictans mysterium esse prudenter habet. credibile : non potest autem dictari esse Dices : ergo jam Deus concurret formali33 prudenter credibile : hic et nunc, quod ter ad actum malum ; probatur sequela, hic et nunc creditur ex malo fine ; nam sim­ quia concurreret speciali concursu superna­ pliciter et absolute hic et nunc non est juxta turali ad actum fidei ; hic autem esset ma­ sed contra rectam prudentiam illud credere, lus, si procedit a mala voluntate. Resp. dia­ cum ipsum credere sit ex malo affectu, ergo ling. sequel, concurreret Deus ad actum ut detur tale judicium prudentis credibili­ formaliter malum, nego, ad actum malum tatis, necesse est voluntatem non procedere solum denominative; concedo : hoc enim ad credendum ex malo affectu, et per con­ non est concurrere Deum ad malitiam, sed sequens quandocumque datur illud judi­ ad entitatem actus, qui extrinsece dicitur cium, voluntas operatur juxta regulam ra­ malus per malitiam omnino exlrinsecam tionis per actum bonum. positam : ad quam Deus formaliler non con­ Sed contra, quia licet ad fidei assensum currit. necessaria sit cognitio evidens credibilitatis Propter hæc aliqui concedunt, illam vo­ mysterii, cæterum quod prærequiratur cog­ luntatem credendi posse esse malam. Ita nitio prudens de bonitate assensus, et de Cajet. Medina, ct alii, quos refert Suar, defectu malæ circumstanti®, hoc est, quod disp. VI, sect, vu, n. 10, non tamen negant esse ex speciali Dei auxilio propter loca dubitamus, et cujus rationem inquirimus. Requiritur sane cognoscere quod objectum conciliorum supra adducta, et propter illud illud est credibile, quia si hoc deficeret, jam .Ioan, vi, 44. Nemo potest venire ad me nisi ipse assensus arguitive haberet aliquem de­ Pater meus traxerit illum ; el alia similia. fectum intrinsecum, nimirum non haberet Quare videntur supponere voluntatem su­ sufficientem connexionem extremorum, vel pernaturalem posse esse malam. Ego tamen DISPUTATIO IX, SECTIO III. nullo modo concederem voluntatem illam, cum supernaturalis sit, esse malam et peccaminosam : quare si supernaturalis po­ nenda est, ut prædicta testimonia prohare videntur, consequenter dicendum videtur illam voluntatem semper esse bonam et ho­ nestam formaliter. Quod potissimum pro­ bandum videtur ex præfatis locis, ubi hæc voluntas semper tanquam speciale donum et beneficium Deo tribuitur, et universali­ ter dicitur neminem posse habere hunc af­ fectum credendi sine peculiari divinæ gra­ tiæ adjutorio. Videatur Suar, ubi supra η. 11 et Hurt. disp. XLVI, § 24. 3g Ratio quidem a priori hujus necessitatis difficile redditur, ut constat ex dictis. For­ sitan fundatur in eo, quod actus fidei licet sit cognitio intellectualis, est tamen ex na­ tura sua cultus quidam et obsequium quod intellectus exhibet humilians se eo modo quo potest, in reverentiam sui Creatoris, III Cor. x, juxta illud Pauli, captivante?, intellectum in 5· obsequium fidei. Nam licet intellectus non possit per affectum Deum colere : potest ta­ men per effectum exercendo obsequiosam fidem, qua; in actu exercito est maximus cultus Dei. Quare licet assensus fidei, qua­ tenus præcise est cognitio quædam sui ob­ jecti, posset imperari per quamlibet volun­ tatem : quatenus tamen est cultus et obse­ quium Dei, postulat necessario imperari a voluntate bona et honesta; quia ut tale ob­ sequium connotât voluntatem subjiciendi intellectum in recognitionem infînitœ auc­ toritatis Dei, quæ voluntas cum moveatur a bonitate talis subjectionis, bona est ct honesta. Cum ergo assensus fidei Christianæ habeat utrumque, nempe assentiri suo ob­ jecto, et simul exhibere cultum intellectua­ lem Deo; hinc est, ex natura sua connotare voluntatem honestam a qua imperetur, et per consequens supernaturalem, nam ut suppono, quandocumque agitur negotium nostræ salutis, et proponitur objectum po­ tens terminare actum supernaturalem, habet Deus paratum concursum ad actum super­ naturalem debitum homini in statu eleva­ tionis. ♦0 Dices, genuflexio coram eucharistia est etiam cultus Dei, et tamen potest imperari u voluntate vanægloriæ, ergo licet assensus fidei sit cultus Dei, poterit tamen imperari a voluntate mala. Resp. negando conseq. Ratio discriminis est, quod genuflexio con­ stituitur in ratione cultus veri per hoc so- 349 him quod ex hominum institutione sil nota, et signum exterius interioris voluntatis, qna quis vult se submittere Deo propter ejns excellentiam, quæ quidem voluntas bona est ; non e®t tamen necesse quod genuflexio imperetur ab hac voluntate : potest enim quis interius se submittere Deo, ct tamen nolle exhibere notam externam hujus vo­ luntatis, et potest etiam postea ex affectu vanæ gloriæ velle exhibere notam externam illius prioris voluntatis bonæ. At vero fides non constituitur in ratione obsequii per hoc quod aliunde ex hominum placito sit nota voluntatis subjicientis intellectum Deo; sed per hoc potissimum, quod imperetur a tali voluntate; non enim potest esse voluntas subjiciendi intellectum Deo, quin eo ipso in­ tellectus exhibeat assensum Deo ; ergo ille assensus in ratione obsequii intellectualis connotât voluntatem bonam non utcumque, sed ut imperantem illum assensum. Urgebit aliquis, posse dari illam volun41 tatem subjiciendi intellectum divinæ auc­ toritati propter bonum ipsius subjectionis, et tamen quod illa voluntas sit mala, vel ex alio motivo partiali, vel ex alia circum­ stantia, et per consequens quod non sit su­ pernaturalis. Hæc objectio tangit quaestio­ nem aliam, an possit aliipiis actus volunta­ tis esse bonus ex uno objecto, et malus ex alio, vel ex alia circumstantia, quam qnæstionem non possumus hic disputare, cum pertineat ad materiam de actibus humanis. Sufficit pro nunc supponere partem negati­ vam, quam probabiliorem existimo suo loco examinandam et probandam. Addo tamen, præscindere nos posse ab hac quaestione, an assensus fidei ex sua es­ sentia, aut natura, habeat hanc necessita­ tem intrinsecam, ut quia cultus intellectua­ lis est, non possit imperari, nisi a voluntate bona : sufficit enim nobis, esto id non pro­ veniat ex intrinseca necessitate ipsius as­ sensus, quod Deus tamen voluerit de facto non concurrere ad assensum fidei superna­ turalem, nisi quando exhibetur verus cultus talis per eum assensum, et per consequens nonnisi (piando procedit a voluntate bona imperante. Ad quam legem fuit eadem om- Omnia(lo. nino congruitas, propter quam Deus de nasupernafacto noluit in hoc statu concurrere ad actus tnnfia qu® supernaturales voluntatis, nisi quando pro- Deu' con‘ cedit cognitio fidei, nec ad aliquos actus *u- iert pernaturales in intellectu, qui non sint doplfcl actus fidei, vel pertineant aliquo modo ad diitcrenU*. 3X0 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. ipsam fidem, proni perlinet judicium credi- cum sit actus intellectus, per quem formabilibitis procédons, dc quo dicemus disp. liter non meremur, sed solum denominative: seq. Voluil nimirum Deus, ut in negotio quia tamen ipsum credere est quoddam ge­ nostræ salutis initium, et progressus lotus nus obsequii Deo exhibitum, necessario procedat a fido, in qua ipse solus sit magis­ connotât voluntatem bonam exhibendi illud ter, et non caro ct sanguis; et ut homo obsequium, et captivandi intellectum in ho­ prius reverenter accipiat doctrinam cades- norem Dei, qute voluntas semper est meri­ lem. Omnia enim dona supernaluralia, quæ toria saltem de congruo. Contra praecedentem doctrinam sunt aliU Deus confert adultis, sunt in duplici diffe­ rentia (loquor autem de iis, quæ pertinent quæ objectiones. Prima quia contingit ali- θ#**" ad gratiam sanctificantem, non de iis, quæ quem infidelem converti ad fidem propter perlinent ad gratias gratis datas) quædam divitias, vel commoda temporalia, ergo enim fiunt a Deo in nobis sine nobis, id est, voluntas illa credendi non est supernatura­ lis. Negatur communiter antecedens cx sino nostra dispositione, out cooperatione ; quædam vero exigunt dispositionem, vel coo­ doctrina August, lib. de calechizandis rudibus perationem nostram ; quæ dispositio, vel coo­ cap. xv ait ubi, nunquam aliquem velle esso peratio debetesse bona, ct honesta, alioquin Christianum, nisi aliquo Dei timore percul­ non deservit. Unde licet Deus conferat voca­ sum : eos autem qui Christiani fiunt ex tiones, illustrationes, inspirationes, et alia voluntate alicujus commodi, aut placendi auxilia supernaluralia sino dispositione, aut hominibus, non tam velle fieri, quam fin­ cooperatione nostra : habitus tamen fidei, gere se Christianos ; « quia fides, inquit, ’ spei, charitatis, ct alios omnes non infundit non est res salvandi corporis, sed credentis sine dispositione nostra bona et honesta, et animi,» hoc est, quia licet confessio externa idem est de omnibus, quæ voluntarie acci­ fidei conducere possit ad aliquod temporale piuntur, hoc est, mediante voluntate nos­ emolumentum : fides tamen interior non tra : in iis enim semper Deus exigit volun­ videtur deservire nisi ad spiritualia. Quæ tatem bonam, quæ sil simul dispositio et quidem doctrina regulariter et morali- riorco«ifi meritum congruum cx parte nostra. Cum ter loquendo verissima est. Metaphysice P°,est,!1 ergo concursus ad actum fidei supernatura- tamen non videtur negari posse, quin ipsa rej. Icm sil donum magnum Dei, et initium alio­ fides interior aliquando concipi posset ut rale?,tin rum honorum quæ consequuntur, et sil ex utilis ad res temporales, et per consequens humano iis, quæ homini non dantur nisi volenti, ex illo humano affectu imperari. Nampos'5* cum nemo imitus credat, sed libere volens; set aliquis velle credere primo ex nimio cunsequcns est, ut ex parte hominis exiga­ affectu obtinendi a Deo divitias, vel volup­ tur dispositio et voluntas bona et honesta. tates. Secundo ex affectu nimio ad aliquam Nam sicut habitus ipse fidei non infunditur personam creatam, cui existimat fore gra­ dc novo homini adulto, nisi præcedenle sal­ tam suam fidem. Tertio ex malo fine obti­ tem fide actuali bona et honesta; sic auxi­ nendi ab hominibus aliquid temporale, lium actuale extrinsecum vel intrinsecum, v. gr. regnum ; nam licet ad hoc sufficeret quod supplet defectum habitus, non datur simulata fides externa ; potest tamen appre­ homini adulto, nisi præcedenle dispositione hendi ipsa fides interna ut utilis ad locutio­ ex parte saltem voluntatis, quæ se pic et re­ nem externam, ne scilicet aliquando incaute ligioso disponat per voluntatem honestam prodatur sensus interior, et appareat fidei credendi : quæ voluntas bona si desit, Deus defectus ; ex quibus, et ex aliis causis posset non concurrit concursu supernaturali, de­ aliquando imperari assensus fidei ex malo liciente dispositione requisita ex parte ho­ fine. Cæterum in nullo casu ille esset assen­ minis. sus fidei, quia non procederet a voluntate Hinc infero, cur dixerit Augustinus dc elicita per auxilium gratite, quod RecentioCur dixerit Sanctorum cap. n omnem res exigunt ad omnem fidei assensum, et Augusti- actum fidei esse meritorium, scilicet saltem quia non esset obsequium, et cultus intel­ lectualis Dei, cum non connotaret volunta­ DUb.omnecu de congruo, et impetratorium in illis verbis, actum fidei M cuuu dicat, eum, qui jam coepit crc- tem honestam illius cultus, sed voluntatem kHuui?et' dere,nb illo in quem credidit, nihil mereri?» nudam propter alium finem, et non propter impetrato- Halio enim sumitur ex dictis, quod credere, honestatem colendi Deum per subjectionem nostri intellectus ad ipsum. rium, licet in sc formaliter non sil meritorium, DISPUTATIO IX, SECTIO III. 33« Sed adhuc secundo objici potest, quia ex cognitionem fidei datat alia cognitio «iperObjectio ii. fine malo venialiter, ex vana gloria, v. gr. nnturalis. Respondetur concedendo seque­ possum velle confiteri, ut satisfaciam, v. g. lam : qualis autem sit illa cognitio?consta­ honæ existimationi, quam confessorius habet bit disp. sequenti. de me, et cx eodem fine volo me disponere Dubitabis primo, an possit actus fidei w ad confessionem per veram attritionem infusæ imperari simul a doplici voluntate, 'n peccatorum ad quam concipiendam requiri­ quarum altera sit bona et ‘uipcrnaturalis, tur actus fidei ; ergo ex fine malo venialiter altera naturalis et mala. Suppono enim i-npmH «ipossum imperare assensum fidei. Respon­ posse eamdem actionem externam imperari rn”1 * deo, quidquid sit de antecedenti, an ex vana simul a duplici voluntate interna, altera duptcivogloria possit imperari attritio interna, de bona, altera mala. Quare licet idem actus ,p.irim Ûquoin disp. XV de pœnit. sect, ix et aliquid internus voluntatis non possit simul esse ten «t dicemus sect, sequent, admisso illo antece­ bonus ct malus, bonitate et malitia formali bon’· *■' denti distinguo consequens : possum ex vo­ et immediata, actus tamen externus potest rJ^n»!tef» luntate mala immediate imperare assensum esse bonus et malus bonitate et malitia ex- nainnlb fidei, nego, mediate concedo ; nam licet ex trinseca et denominativa, contra quam non et ma,a· affectu vanæ gloriæ imperetur fides, non procedunt rationes, quæ faciant contra ma­ tamen immediate, sed prius imperatur alia litiam, et bonitatem formalem ejusdem voluntas bona credendi, ex qua voluntate actus interni. Cum autem assensus fidei non bona oritur postea immediate assensus fidei. habeat bonitatem formalem extrinsecam si­ Cui· autem illa voluntas bona et supernatu­ cut nec libertatem, sed solum c-xtrinsecam et ralis credendi possit imperari a voluntate denominativam, videtur idem quoad hoc mala vanitatis ; non vero possit actus fidei concedendum esse de actu fidei, quod de imperari immediate ab illa mala voluntate. actione externa. Jam enim actus ille fidei Ratio petenda est ex superioribus, quibus esset verus cultus intellectualis, prout pro­ probavimus conclusionem, quæ non pro­ cederet a voluntate bona illum imperante bant de ipsa voluntate credendi, quod non ex affectu reverentia?, et subjectionis erga divinam auctoritatem. Sicut etiam genupossit prodire ab alia voluntate mala. 45 Tertio objici potest, quia si ante assen- flexio externa facta ex affectu colendi Deum Objeclio m sum requiritur voluntas bona supernatura­ esset verus, et honestus cultus Dei, licet lis, ergo ante actum fidei datui· aliquod simul fieret propter finem vitandi defatiga­ meritum in homine saltem de congruo, quo tionem, quæ ex longa continuatione alterius possit mereri ipsam fidem. Consequens au­ situs provenire posset : imo licet simul fieret tem videtur contra Augustinum, et PP. po­ ex alio allectu malo complacendi alicui, vel nentes fidem ut initium omnis meriti. aucupandi honoris et laudis. Cæterum P. Suar. disp. VI, sect, vn, n. 13, 17 Respondetur negando sequelam, quia ilia voluntas non ponit in numero in ratione licet concedat posse intervenire casum, quo meriti cum assensu fidei, nec fidei assensus quis simul ex honestate fidei, et ex lucro est novum meritum , prout condistinguitur velit acceptare fidem Christianam ; negat tamen, assensum fidei procedere ab utraque ab illa voluntate ; quare licet illa voluntas, prout antecedit fidei assensum sit meritoria, illa voluntate, aut ab utraque imperari, sed non tamen sequitur, fidem non esse primum fieri assensum supernaturalem, et imperari meritum; quia fides in rationemeriti inclu­ a sola voluntate bona supernaturali. Ratio­ dit illum voluntatem credendi, quæ est nem autem videtur paulo inferius eam red­ principium meriti juxta Augustinum, et dere, quia voluntas prava nou posset mo­ vere virtute sua ad talem actum supernatu­ Patres. Objicies quarto, ergo ad illam voluntatem ralem fidei, et ideo non est causa illius, ut credendi oportet poni alium habitum super­ talis est, nec respectu illius comparatur naturalem in voluntate, qui maneat etiam actus fidei ut effectus, sed solum ut objectum in peccatore. Resp. concedendo, dari hunc velitum, seu materia circa quam versatur habitum. An vero maneat etiam iu peccatore voluntas prava urdinando eam ad suum finem, vel utilitatem : quod non sufficit, ut infra videbimus disp. xvn. Objicies ultimo : ergo ad istam volunta­ malitia voluntatis prava* actum fidei officiat, tem supernaturalem antecedit alia cognitio vel denominet, cum ea voluntas non sit ejusdem ordinis supernaturalis, ergu ante causa talis actus. Quæ tamen ratio difficilis ii 332 DE VIRTUTE FIDEI DJ VIN. E. npi^rct : nam voluntas illa naturalis non est Deus velit poni supernaturalem, ct non sit simplex complacentia, vel gaudium do as­ connatiiralcponi duos actus fidei simul circa sensu fidei, sed ita absolute et efficaciter, idem objectum materiale ct formale, ct cum quantum est de se, imperat assensum, sicut eodem modo tendendi, Deus consequenter volitio supernaturalis, nec imperat assen­ negat concursum ad assensum naturalem, ct sum in communi, sed talen ct ad tale ob­ concurrit ad supernaturalem intuitu solius jectum ct sub tali motivo formali. Aliunde imperii supernaturalis, et ideo imperium vero tota causalitas actus imperantis videtur naturale non habet influxum simpliciter ct essc in genore causæ formalis, quatenus absolute in assensum supernaturalem etiam informans animam, eam formalitcr dispo­ in genere causæ formalis. nit, movet, et determinat ad eliciendum Unde constat primo, quo sensu verum actum imperatum : ergo utraque volitio in­ esse possit id, quod ibidem dixit Suarez, fluit suo modo in illum. voluntatem pravam non esse causam illius 4R Potest tamen hæc ratio sustineri, ct ex­ actus supernaturalis, ut talis est, sed secun­ plicari supponendo causalitatem harum dis­ dum generalem rationem quatenus cognitio positionum, et causæ formalis cxtrinsecæ quædam est de tali materia. IIoc, inquam, consistere in hoc, quod talis forma posita in ut verum sit, debet ita intelligi, quod vo­ subjecto petat expulsionem, vel introductio­ luntas naturalis exigebat ex se a Deo con­ nem alterius formæ, vel effectus, ct Deus cursum ad actum fidei naturalem, ad quem intuitu talis formæ antecedentis destruat de facto non datur concursus, sed ad alium aliquam aliam, vel concurrat ad eam intro­ actum supernaturalem, qui in ratione geneducendam. Sic calor introductus dicitur rica fidei, et assensus circa tale objectum expellere frigus in genere causæ formalis, materiale et formale, conveniat cum assensu quatenus pro priori naturæ introductus exi­ illo, ad quem voluntas naturalis exigebat git a Deo auctore naturæ, ne conservet concursum Dei ; quare in aliquo sensu Deus ultorius talem frigoris gradum in eo­ movetur ab exigentia, et intuitu illius etiam dem subjecto, ct Deus intuitu talis calo­ volitionis naturalis, ut det concursum ad ris, ct propter ejus exigentiam desinit con­ aliquem assensum fidei ; quem tamen vult currere ad conservationem frigoris. Sic essc hunc, ct supernaturalem, non intuitu etiam ultima dispositio ad formam substan­ illius voluntatis naturalis, sed alterius sutialem, quæ in probabilissima sententia non pcrnaturalis. concurrit ad formæ ipsius generationem, ut Constat secundo, quod dictum est de vo­ causa efficiens physica, sed solum ut dispo­ luntate, et imperio duplici, quorum unum sitio, non aliter causât, nisi expellendo acci­ sit supernaturale, alterum naturale, alterum dentia contraria eo modo, quo diximus, ct bonum, et alterum pravum, locum etiam exigendo a Deo auctore naturæ productio­ habere quando esset duplex imperium, et nem, et introductionem formæ substantialis duplex simul voluntas, quarum una esset ab ipso solo Deo, vel simul cum agente supernaturalis, altera naturalis non prava, creato naturali ponendam, et Deus intuitu sed vel indifferens, vel etiam bona ex alio illius dispositionis, et exigeutiæ concurrit ad motivo : tunc enim etiam poneretur assen­ formam substantialem producendam et in­ sus fidei supernaturalis, qui ut talis non troducendam. esset a voluntate naturali etiam bona, sed Quo supposito, reddi jam potest ratio, cur solum a voluntate supernaturali ; a naturali 49 Cor volitio volitio illa naturalis, licet ex se absolute ct vero esset solum aliquo modo secundum natura­ efficaciter imperet assensum fidei, non tamen rationem communem et gcncricam. Ratio lis, licet ex quippe adducta eodem modo procedit, sive ne absolute, ponat illum, sed sola volitio supernaturalis. ct effi­ Quia nimirum Deus postea non dat concur­ alia voluntas naturalis sit mala, sive sit in­ caciter im­ sum supernaturalem ad assensum fidei in­ differens, vel etiam bona, ut consideranti peret as­ tuitu voluntatis et imperii naturalis, sed patebit. sensum fidei, non intuitu voluntatis et imperii supernaturalis, Dubitabis secundo quale sit objectum for­ et ideo merito dicimus ex vi sola hujus, et male hujus voluntatis, et ad quam virtutem P Kd boh™ non illius voluntatis poni actum fidei infusæ. pertineat. Certum mihi est, hanc voluntatem non respicere motivum charitatis, quidquid volitio su- Nam voluntas et imperium naturale exigunt pcmaiura- solum a Deo, quod ponatur assensus fidei alii dicant, nam hæc voluntas datur in pec ll’· naturalis. Cum ergo hic non ponatur, eo quod catore, quamdiu est in peccato, et quamdiu i 51 Quale sit objectam formale hnjus volun­ tatis, et nd quam virtutem porllneat. hlSl’I TATlO IX, SECTIO III. nullam exercet iliaritatem. Aliqui dicunt, hanc voluntatem respicere motivum obedientiæ juxta illud nd Rom. ι, 5. Accepimus gratiam, et Apostolatum ad obediendum fidei in omnibus gentibus, etc. juxta quem sensum videntur loqui S. Thom. infra quæst. iv, art. 2, « per hanc virtutem fieri voluntatem promptam ad obediendum, » et III p. quæst. vn, art. 3 ad 2, meritum fidei consistere in hoc, quod homo ex obedientia Dei assentit illis, quæ non videt. Verum ipse sanctus doctor se manifeste explicat, de qua obe­ dientia loquatur ; nam infra quæst. iv,art.7 ad 3, expresse dicit se loqui de obedientia late sumpta, quatentis significat inclinatio­ nem voluntatisad implenda divina mandata, quod commune est omnibus virtutibus, quæ versantur circa materiam præceptam ; non vero de obedientia peculiari, quæ inclinat ad obediendum superiori, quia superior est, neque enim apparet cur hæc voluntas pro­ cedat magis ex peculiari motivoobedientia·, quam voluntas circa castitatem, vel justi­ tiam, etc. Ideo alii, quos sequitur Valentia in præ­ senti q. I, p. iv, § I ad 3 dicunt, hanc essc virtutem studiositatis infusæ, nam sicut studiositas acquisita inclinat ad cognitionem eorum, quæ conducunt naturaliter, ita stu­ diositas supernaturalis inclinat ad cognitio­ nem eorum, quæ conducunt ad finem super­ naturalem. Ego sane videor mihi discrimen reperire inter studiositatem, et voluntatem credendi. Primo quia studiositas est species quædam tempcràntiæ in addiscendo, cui opponuntur curiositas et ignavia : voluntati autem credendi magis opponuntur levitas et durities : quare infidelitas non est curio­ sitas, sed durities, ex quo apparet objectum hujus voluntatis esse statuere medium inter levitatem, et duritiem, ut nec ex levitate credamus sine sufficienti motivo, nec ex duritie dissentiamus objecto sufficienter pro­ posito. Deinde studiositas, ut optime notavit S. Thomas infra quæst. CLXVir, art. 1, non versatur immediate circa cognitionem, sed circa appetitum cognoscendi, hoc est, non tam inclinat ad eliciendum assensum circa objecta proposita, quam ad moderandum appetitum circa doctrinam addiscendam, ut nec simus nimii, neque etiam desidiosi in addiscendo , sed cum debito moderamine applicemus mentem ad investigandam uti­ lem doctrinam ; non est autem idem invesT. I. 353 tigare doctrinam, et a*«entire rebus propo­ sitis : potest enim aliquis diligentfanme inquirere, et examinare motiva nostra*. fidei, et in hoc excedere multos fideles, quod est proprium munus studiositatis, et tamen ex duritie nolle credere fidei mysteria, Melias ergo dicitur hanc voluntatem respicere formaliter honestatem, quæ apparet in assentiendo revelationi sufficienter prnpositæ, et in subjiciendo intellectum divinæ auctoritati circa objecta inevidentia, attendendo ad in­ finitam Dei auctoritatem, cui hæc subjectin et reverentia intellectualis debetur : quod motivum cum honestissimum sit non est cur non possit terminare peculiarem virtu­ tem infusam, quæ licet sit virtus ab aliis omnibus distincta, facile poterit ad religio­ nem reduci, quatenus inclinat ad exhiben­ dum Deo hunc cultum, et obseipiium intel­ lectuale. Videatur Coninch. disp. XIII, dub. vi, num. 68 et Hurtado disp. XXVI. § 7, «pii nobiscum sentiunt. Objici solet primo contra hanc virtutem specialem, quam ponimus in voluntate, quia Objccliu ad imperandam fidem humanam non datur specialis virtus in voluntate, ergo nec neces­ saria est ad imperandam fidem divinam, Respondet Coninch. n. 79 negando conse­ quentiam, quia assensus fidei humana* non indiget imperio voluntatis, sicut indiget assensus fidei divinæ. Hæc tamen res­ ponsio imprimis supponit falsum : nam, ut supra vidimus . fides etiam humana requirit voluntatem. a qua determinetur saltem, quando in objecto credendo apparet aliqua ratio falsi. Deinde, etiamsi ad assen­ sum fidei humana· non esset necessarium imperium voluntatis, negari non potest,quod posset adhuc imperari : alioquin frustra ro­ garemus amicum ut nobis crederet ; si fidei illius assensus nullo modo subjaceat impe­ rio et voluntati credentis. Si autem imperari potest, restat difficultas, cur illud imperium non pertineat ad specialem virtutem, sicut pertinet voluntas credendi Deo : Quare me­ lius et facilius responderi potest negando antecedens. Xam præterquam quod Augus­ tinus libro de utilitate credendi late probat contra Manichieos necessariam esse fidem humanam ad vitam politicam : negari non potest, fieri contra reverentiam debitam viro gravi, aut principi aliquid testant! et asse­ veranti, si ei non credatur: quare etiam inter homines dabitur virtus inclinans ad mediocritatem inter levitatem credulitatis, 93 3f>i DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. et obstinatam duritiem in respuendn om­ directus unius virtutis, tunc ad illam virtu­ tem pertinebit actus ille reflexus ad quam nium testimonio; quod etiam vilium repre­ hensibile est, et odio communiter habentur pertinet honestas, ob quam amatur actus ejusmodi dura capita, quibus persuaderi directus, v. g. si volo elicere actum inter­ num lemperantiæ, ut placeam Deo, hæc nihil possit. volilio reflexa erit actus charitatis, et sic 56 Objicitur secundo, quia si assensus fidei terminari potest ad specialem virtutem,quæ de aliis. Ita Coninch. dicta disput. XIII, illum propter suam honestatem amet, dabi­ num. 77. Utraque responsio difficilis est. Prima 5, tur etiam alia specialis virtus, quæ amet ipsam voluntatem credendi propter ejus quidem, quia ponit nimis imperfectum ct incompletum ordinem supernaturalem, cum specialem bonitatem, et rursus alia virtus, qua? hanc secundam virtutem amet, et sic in gratia justificans, quæ est prima radix ha­ infinitum : quare multiplicandi erunt habi­ bituum et actuum supernaturalium, non tus infusi diversi infiniti, vel pene infiniti. afferat secum habitus sufficientes ad omnes Respondetur, hoc idem argumentum fieri actus supernaturales, qui in hoc ordine pos­ posse de aliis virtutibus : nam charitas erga sunt occurrere juxta exigentiam ipsius sta­ Deum amabilis quidem est propter ejus spe­ tus; sicut si esset voluntas naturalis, quæ cialem bonitatem, qui amor non erit actus solum haberet virtutem intrinsecam ad actus charilatis, cum non habeat pro objecto for­ directos, non vero ad actus reflexos circa mali bonitatem Dei increatam,scd bonitatem suos actus directos. Neque etiam videtur charilatis, quæ est bonitas creata : ct rursus concedendus unicus habitus infusus ad om­ hæc secunda virtus poterit reflexe amari per nes actusdireclosomnium virtutum amandos aliam virtutem, et sic deinceps : quod idem et volendos : quia non minus differunt inter argumentum fieri poterit de aliis omnibus se actus elicitus misericordiæ et justitias, et virtutibus infusis. eorum honestates formales, quam differrent 87 Dupliciter itaque huic difficultati respon­ actio externa misericordias et justiliæ, et deri solet. Primo ad hos actus reflexos, qui­ earum honestates objectives; ergo sicut ob bus amamus et volumus actus directos diversitatem inter honestates objectivas virtutum, non dari habitus infusos, quia hi ponuntur duo habitus infusi ad volendas; actus raro fiunt, sed fieri per auxilium ac­ sic propter æqualem diversitatem inter actus tuale vel forte dari unum habitum infusum, internos, et eorum honestates formales de­ qui idem deserviat ad omnes actus quibus bent poni duo habitus ad eas volendas. amamus actus omnes virtutum omnium Secunda etiam responsio difficilis est, quia w infusarum. Ad volendum tamen assensum non respondet ad casum in argumento pro­ fidei dari habitum specialem ; tum quia as­ positum. Neque enim est dubium, quando sensus fidei nunquam fieri potest sine impe­ actus directus et reflexus respicit uterque rio praecedente voluntatis ; tum quia hæc formaliter eamdem honestatem, utcumque voluntas credendi frequens est et necessaria posse elici ab eodem habitu infuso, ut si ad salutem. Ha Hurtado dicta disp. XLVI, velim reflexe elicere actum directum casti­ § 8. Posset addere, assensum fidei non esse tatis, ct hoc propter idem bonum castitatis actum voluntatis, sed alterius potentiae, at­ externæ, quod est motivum formale etiam que ideo, sicut in voluntate dantur habitus actus directi, actus reflexus elicietur etiam speciales infusi ad volendas actiones honestas ab eodem habitu infuso castitatis. Nec etiam honestate objectiva aliarum potentiarum ; est dubium, quod si velim reflexe actum eli­ sic debuit dari ad volendum assensum fidei, citum castitatis, ut placeam Deo, actus re­ in quo est etiam peculiaris honestas ob­ flexus pertinebit ad charitatem. Dubium jectiva. vero erat, quando reflexe volo actum chari­ 58 Secundo respondent alii, non esse multi­ latis, non quidem ut placeam Deo, quod est plicandos habitus infusos ex hoc capite, quia motivum formale charilatis, neque etiam singuli habitus infusi eliciunt actus non propter bonum alterius virtutis, sed propter solum directos circa objectum talis virtutis, honestatem et bonitatem formalem, quam sed etiam reflexos circa suos actus directos, in se habet actus directus charilatis, quæ si uterque actus tam reflexus,quam directus, bonitas est honeste amabilis, cum deceat ob eamdem honestatem eliciatur. Si enim ipsam naturam rationalem talem bonitatem propter aliam honestatem ametur actus haberet ; quo casu videtur amor reflexus non DISPUTATIO X , SECTIO 111. 335 pertinere ad charitatem, sed exigere habitum gnatam apud Ripaldam lom. I deen/e tujrr· specialem diversum. Ad quod P. Coninch nnturuli, disp. LXIV per totam. Alia.* objec­ non respondit, sed transtulit difficultatem ad tiones levioris momenti contra hunc habitum alios casus diversos. specialem infusum ad piam affectionem Ego magis credo, non dari alios diversos credendi videre poteris apud eumdem Cohabitus infusos ad hos actus reflexos, sed ninch. loco citato, qui bene eas dissolvit. eosdem habitus singularum virtutum deser­ Difficilius posset objici tertio, quia omnis « vire ad volendos ct amandos actus directos virtus specialis, et omnis voluntas honesta ObjeeUo ut carumdem virtutum, etiam si non amentur debet habere objectum, quod ex se, et prout propter bonitatem et honestatem objectivam, condistinguitur ab ipsa voluntate, et prout quæ est in materia directa illius virtutis,sed eam antecedit, habeat bonitatem et hones­ propter honestatem formalem, quæ est in tatem aliquam objectivam, nam voluntas ipsis actibus directis. Quod imprimis probari honesta fertur in honestatem objecti tan­ potest ex absurdo, quod infertur in ipsa ob­ quam in motivum formale; atque adeo de­ jectione, nempe multiplicatione infinita, vel bet invenire jam in ipso objecto aliquam certe incredibili habituum infusorum, quæ honestatem objectivam et fundamentalem, ponenda esset. Quare cum aliunde habitus in quam feratur, non enim habet se ipsam infusi habeant multo majorem sphærum pro motivo formali sui. Atqui in assensu actuum, quam habitus acquisiti, eo quod fidei intellectuali, non videtur inveniri ho­ non acquirantur per actus, sed dentur ad nestas aliqua condistincta ab ipso actu vo­ modum potentiarum ; magis juxta naturam luntatis, quo imperatur. Si enim aliqua es­ ipsius gratiæ, et status supernaturalis esse set, maxime honestas cultus erga divinam videtur, quod singularum virtutum habitus voracitatem et revelationem, ut diximus : extendi possent ad ejusmodi actus reflexos hæc autem honestas non videtur posse con­ supra suos actus directos. Quia licet in ri­ siderari ex parte assensus intellectualis so­ gore loquendo, motivum formale actus lius, prout condistinguitur ab omni actu directi, et reflexi, non sit omnino idem phy­ voluntatis. Quod probari et explicari po­ sice ut diximus, videtur tamen esse morali- test exemplo cultus externi : nam genuliter seu œquivalenter aliquo modo idem, flexio, v. g. non est in se honesta, nec ho­ (him enim honestas, qua· est in amore casti­ neste volihilis, nisi quatenus est nota sumtatis, desumatur potissimum ab honestate missionis internæ, quam per illum actum objectiva ipsius castitatis, consequens est ul externum profitemur et testamur, quare du­ qui amat honestatem formalem illius amo­ plex debet ibi intervenire voluntatis actus : ris, œquivalenter et arguilive videatur ha­ unus quo volumus nos Deo summittereprop­ bere etiam affectum erga bonitatem objecti­ ter ejus excellentiam infinitam, et ei in om­ vam ipsius castitatis, a qua dependet, et nibus cedere : alter postea, quo volumus desumitur bonitas formalis, quæ est in hanc primam voluntatem manifestare ali­ amore castitatis, quare licet ille actus re­ quo actu externo, v. g. genuflexione, quæ flexus non sit proprius actus castitatis, qui sit nola illius prima: voluntatis et summissimpliciter et absolute appellatur talis ; sionis, quæ secunda voluntas honesta est, merito tamen reducitur ad eamdem virtu­ quia objectum illius, prout ab ipsa condis­ tem et habitum infusum, propter connexio­ tinguitur, est honestum objective, nempe nem magnam quam habet cum actibus exhibere notam prima? voluntatis et sumdirectis castitatis. Fateor, actum quo ama­ missionis internæ; de quo dixi disp. xxni mus dilectionem Dei non esse dilectionem de Incarn. sect. u. Ille ergo actus, quiamaDei, nec habere, ejus privilegia; reducitur tiu· honeste, prout est cultus, debet habere tamen ad charitatem propter rationem in se rationem cultus, prout condistinguidictam, et licet non dicatur simpliciter et tiu· ab ipsa voluntate honesta, qua amatur. Quod deficere videtur in assensu fidei : ipse absolute actus charitatis, quia hoc nomen supponit simpliciter pro actu directo ct pri­ enim secundum se, et prout condistinguitur mario : appellabitur tamen actus elicitus ab a voluntate pia qua imperatur, nou habet eodem habitucharitatis, qui per extensionem ullam rationem cultus, nec est, sicut genuquamdam eos etiam actus elicere potest. flexio, quæ antecedenter ad secundam vo­ Quam doctrinam et responsionem post hæc luntatem qua imperatui·, habet de se esse scriptu inveni latius explicatam, et propn- significativam prima.· voluntatis et submis- 35B DE VIRTUTE FIDEI DIVIN. E. sionis interna’. Ad assensum vero fidei non se sit nota submissionis, id est, voluntatis præcodit duplex voluntas, una siimmitfendi pia·, a qua immediate imperatur, potest alia se auctoritati divinæ, altera imperans as­ voluntas remota ad ostendendam submis­ sensum fidei ad significandam priorem vo­ sionem internam et affectum illius prias luntatem : nam velle se Deo intellectualitcr conceptum, imperare voluntatem piam et immediatam credendi, ut actus ipse fidei snmraitterc, et velle elicere assensum fidei super omnia, idem sunt. Unde sequitur, si sit aliqualis nota submissionis illius genera­ voluntas illa vult assensum fidei propter ho­ lis prius conceptrc. Differt tamen in hoc as­ nestatem, quam habet prout est nota et sensus fidei a genuflexione, quæ aliunde, signum voluntatis subjiciendi intellectum nempe cx hominum placito ct institutione, Deo, velle ilhim, prout est signum ejus­ habet esse notam submissionis internæ, ct dem voluntatis, quæ imperat eumdem eam significare : unde fit, ut possit exhibe­ assensum, atque adeo habere se ipsam pro ri, ut signum submissionis internæ, absque objecto, siquidem non vult assensum, nisi eo quod imperetur ab eadem voluntate sub­ quatenus honestus est ex eo quod procedat mittendi sc, quam significat : quia posita a tali voluntate, quam significat postea idem voluntate illa submittendi se potest postea assensus. homo velle illam significare, et ad hoc velle Hæc tamen difficultas urgere posset, si genuflexioncm. At vero assensus fidei non nos diceremus, hanc specialem virtutem, potest esse nota submissionis, nisi impe­ qua· imperat assensum fidei, esse proprie retur ab ipsa volitione submissionis, quia virtutem religionis, aut voluntatem illam cum non habeat aliunde ex institutione ho­ habere pro motivo formali cultum intellec­ minum eam significationem, restat, ut ideo tualem similem in omnibus cultui, quem solum illam significet, quia imperatur a exhibemus in genuflexione, et aliis actibus voluntate subjiciente intellectum auctori­ adorationis. Neutrum autem diximus, sed tati divinæ. solum posse virtutem hanc reduci ad reli­ Ad difficultatem ergo propositam dici­ gionem; «piam imitatur quidem, non tamen mus, piam allectionem non terminari ad in omnibus : nam objectum illius, quod seipsam, nec ad honestatem qua* cx ipsa pro­ vult, non est cultus formalis Dei. ncc vult veniat, sed ad solum assensum intellectua­ notam submissionis, prout talis nota est, lem, qui ex sc, ct prout condistinguitur ab sed vult submissionem ipsam intellectualem ipsa pia affectione, licet non sit cultus for­ quæ potest appellari cultus radiculis et ma­ malis, est tamen cultus materialis, et habet terialis. Quod etiam explicari potest eodem honestatem objectivam amabilem, sicut exemplo gcnuflexionis, in quo diximus in­ abstinere a furio, vel crapula ex se, ct prout tervenire duplicem voluntatem : prima vult condistinguitur a voluntate abstinendi, est submissionem solam, et cedere Deo in om­ bonum ct honestum objective. Ita credere nibus propter ejus excellentiam, quæ non Deo super omnia ex se, et prout condistinest proprie voluntas adorandi, aut colendi, guuntur a voluntate credendi, est bonum nec vult cultum formalem, qui est sola nota et sufficiens ad terminandam voluntatem submissionis internæ, et signum unius honestam ct laudabilem. prioris voluntatis, sed vult cultum radica­ Dices, si hæc specialis virtus, qua volu­ le^ seu materialem. Secunda autem vo­ mus credere, reducitur ad religionem ; ergo luntas est proprie voluntas adorandi, et co­ respicit saltem in obliquo excellentiam Dei, lendi, quia vult notam submissionis in­ ratione cujus vult subjicere intellectum, ut ternæ, prout talis nota est: voluntas ergo exhibeat Deo intellectualem illum actum : credendi imitatur priorem illam volunta­ ergo ante hanc voluntatem præcedit cogni­ tem, non posteriorem : vult enim quod in­ tio excellentiæ divina·, qua? quidem non po­ tellectus cedat, et submittat se auctoritati test esse actus fidei, alioquin ante illam divinæ : non tamen vult illum assensum, praecederet alia voluntas credendi, et sic quia est nota submissionis praecedentis, sed in infinitum : erit ergo cognitio evidens lumine naturæ circa excellentiam divinam, solum, quia est submissio intellectualis. Potest autem idem tidei assensus amari per cx qua oriatur voluntas credendi, et totum alium actum remotum voluntatis, etiam fidei meritum. Resp. in hoc non esse pecu­ iormalitcr prout cultus est, et prout est nota liarem difficultatem : sive enim voluntas submissionis. Cum enim assensus fidei ex credendi reducatur ad religionem, sive ad IHSI’I ΤΛΤΙΟ X SECTIO III aliam virtutem nominulam, vel innomina­ terminetur ad bonitatem peculiarem eolendi tam, semper debet prresupponere cognitio­ Drum : alioquin si non procederet ab i-fa nem dc honestate sui objecti, qu® cognitio voluntate, non esset cultu» Dei, sed menis non potest esse actus fidei, cum procédât assensus sui objecti ; cultus enim, ut cultuomnem actum fidei : omnes prgo debemus verus, necessario supponit submissionem, respondere, cognitionem illam non esse I seu voluntatem submittendi se propter re­ actum fidei, sed judicium evidens de hones­ verentiam illius epii colitur : ergo ut assentate et obligatione credendi ef subjiciendi I sus fidei sit cultus divinæ auctoritatis, debet intellectum infinilæ Dei auctoritati ; nec ne­ supponere hujusmodi voluntatem, et non cesse est, quod exprimat fotam excellentiam solam voluntatem placendi Deo, vel pla­ Dei, sed excellentiam veracitatis et infalli- candi Deum. Poterit ergo charitas, vel alia bilitatis divinæ, cui forma liter loquendo cui virtus imperare fidem mediate, imperando tus ille intellectualis exhibendus est. Ncc immediate illam aliam voluntatem pis af­ etiam necesse est, quod excellentia veraci· fectionis a tpia procedat immediate assensu» lalis divina* evidenter cognoscatur : nam fidei ; ipsa tamen charitas sola non poterit licet aliqui eam evidenter cognoscant ; ali­ imperare assensum fidei : quia sive id ha­ qui tamen non possunt fortasse habere cam beat fides ex natura sua, sive ex lege Dei. evidentiam, ut vidimus supr. disp. I, sect, vi, de facto tamen Deus exigit fidem simplici­ et utcumque sil, potest judicium illud evi­ ter, et absolute ad justificationem peccato­ dens esse de honestate cultus, et obligatio­ ris : fides autem simpliciter et absolute non nis credendi, licet non sit evidens de excel­ supponit pro solo assensu intellectuali, nam lentia veracitatis divinæ, cui exhibendus est assensus ille, si non esset imperatus a vo­ ille cultus : sicut enim possumus evidenter luntate libera et honesta, sed fieret neces­ cognoscere obligationem, vel certe honesta­ sario, non esset procul dubio dispositio suf­ tem subveniendi huic indigenti, licet non ficiens ad justificationem ; quando ergo exi­ constet nobis evidenter ejus indigentia; sic gitur fides simpliciter et absolute, intelligi potest esse evidentia de honestate et obliga­ debet de fide in ratione virtutis complet», tione credendi Dpo, et exhibendi talem cul­ et habente honestatem fidei. Hinc autem tum intellectualem ejus auctoritati taliter colligere possumus, requiri non solum as­ nobis propositæ, licet non constet nobis evi­ sensum, sed ut procedentem a voluntate denter veracitas, aut testificatio Dei. An ro­ honesta, quæ habeat propriam honestatem ro judicium hoc, licet non sit actus fidei, fidei : nam quotiescumque exigitur actus debeat esse supernaturale. videbimus disp. alicujus virtutis simpliciter et absolute, insequenti. telligitur de actu, ipii versetur circa objec­ Dubitabis tertio, an possit assensus fidei tum formale proprium illius virtutis : unde An posit imperari immediate ab aliis virtutibus, quando exigitur actus charitatis ad justifi­ assensus v. g. a charitatc, et pœnilenlia, etc., vide- cationem extra sacramentum, id inlelligitur fidelimpc- tur enim posse ; quia quælibet virtus potest de actu, qui versatur circa objectum for­ diiteab m’gPre, et imperare media omnia quæ con- male charitatis, tanquam circa proprium aliis virtu- ducunt ad suum finem : fides autem condu- motivum ; nec snfficiet, si aliquis cx desi­ libns. pit ad finem charitatis placendi Deo, ad derio heatiludinis, vel satisfaciendi pro pec­ finem pœnitentiæ, placandi Deum, et ad catis, vel ex alio fine honesto velit placore Deo in omnibus, nisi id fiat ex desiderio finem aliarum virtutum ; ergo possunt om­ nes immediate imperare fidem. Quare id placendi Deo propter infinitam Dei bonita­ concedit Hurtado ubi supra, § 6. Cæterum tem : quia charitatis honestas tota interius consequenter ad doctrinam traditam, dicen­ consummatur, et consistit in tendentia ad dum videtur, fidei assensum, licet possit tale objectum formale. Cum ergo fidei vir­ mediate procedere ab aliis virtutibus, im­ tus, et ejus etiam honestas interius consum­ mediate tamen debere semper exire ab ista metur, consequens est, ut quando actus vir­ peculiari virtute, quam posuimus, quod vi­ tuosos fidei ad justificationem exigitur. id detur etiam docere Granado dicta disp. Ill, intelligi debeat de actu habente pro objecto n. 7. Ratio autem esse potest, quia eum ac­ formali honestatem propriam tidei. Hones­ tus fidei ex natura sua sit cultus intellectua­ tas autem propria tidei, ut distinguitur ab lis Dei} ut supra diximus, necessario conno­ aliis virtutibus, est subjicere intellectum Deo tai voluntatem non quamcumque, sed quæ propter excellentiam divinæ auctoritatis; 3.W 67 An voluntas naturalis reperiatur etiam ante quemmtl· cus ex DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. DISPUTATIO X, SECTIO IV. 1 litate credendi, et tractatu xxvn in Joan., et ergo dum exigitur actus virluosus fidei sim­ sufficientem, quæ apparet in conando ad as­ cp. CLV et lib. de Fide rerum invisibilium pliciter, et absolute, intclligi dehel » et primo de vocatione gentium c. χχντ α omne bonum meritum ab initio fidei est donum Dei. n Solutiones vero ad hæc Augustini loca refert, et rejicit hene Turrianus disp. XXX, dub. 2. Ratio est, quia fidos etiam in peccatore est actus bonus, et ejusdem ordi­ nis supernaturalis cum ipsa justificatione; ergo habet pro proportione ad merendum dc congruo ipsam gratiam justificationis. Contra hanc conclusionem est difficilis locus Tridentini sess. vi, cap. vin ubi dici­ tur, « ideo hominem justificari gratis, *edea(es digno, non tamen datur gratis, si datur talem credendi, vel consequentes. Antece­ intuitu alicujus meriti. Resp. negando cons, dentes dico, illas, quæ aliquo modo influunt 1ad loluob· quia illa decem, pro quibus datur domus, ad voluntatem credendi, saltem per aecidens .dendlqui licet non sint prolium condignum adæqtia- et removendo prohibens, quia facilius cre­ dicantor. liim, sunt tamen prolium condignum par­ dimus objectum, quod aliunde constat per tiale, hoc est partis domus, vel pars pretii demonstrationem, atque etiam per rationes condigni lotius domus ; at vero fides nullo et congruentias probabiles. Hujusmodi ergo modo est pretium condignum, neque etiam rationes antecedentes, cæ teris paribus, mi­ partiale justificationis : quod autem non est nuunt meritum fidei, quia minuunt difficul­ pretium condignum, non est simpliciter tatem fidei ; quare sicut, qui servat justitiam pretium, et per consequens simpliciter da­ sine vehementi tentatione ad furtum, minus tur justificatio sine pretio, et gratis. meretur, cætcris paribus, quam qui habet Dices iterum, ergo licet prima gratia da­ vehementem tentationem, sic etiam in præ­ retur intuitu operum procedentium ex sola senti. Advertit tamen optimeS. Thomas, non natura, non ideo tolleretur ratio gratia·, ideo fidem hominis docti esse minoris, imo sicut nec tollitur a justificatione ratio gra­ esse majoris meriti ; quia licet rationes quas tia·, eo quod detur intuitu fidei præcedentis. habet pro conclusione, minuant difficulta­ Respond, negando sequelam ; nam si gratia tem; invenit tamen alias rationes et argu­ daretur intuitu operis naturalis, sequeretur menta contra fidem, quæ non occurrunt rus­ ipsam gratiam habere aliquam proportio­ tico, et qua· augent etiam fidei difficultatem. nem cum illo opere, et per consequens esse At vero rationes consequentes dicuntur, in ordine naturæ, et non in ordine gratiæ quas aliquis ex voluntate credendi, ct affectu Ration» proprie dicte, ct ideo non esse proprie gra­ ad fidem, inquirit ad probandam veritatem consequto· tiam. Ratio ergo gratiæ tollitur, vel ex eo, revelatam ratione naturali, vel alia via : et les qnï! quod detur propter meritum condignum, hujusmodi rationes possunt comparari in vel ex eo quod detur propter meritum etiam ordine ad meritum voluntatis præcedentis, de congruo mere naturale, non tamen ex eo respectu cujus dicuntur consequentes, et quod detur propter meritum congruum su- ejus meritum augent saltem arguitive, qua­ pcrnaturale qualis est fides. De hoc tamen tenus investigatio harum rationum arguit majorem affectum ad credendum, vel pos­ latius*dixi in materia de gratia. Ex dictis infero, omnes aclus fidei esse sunt comparari in ordine ad aliam volunta­ Omncs tem sequentem credendi , respectu cujus actus tidci meritorios saltem de congruo, quia in pri­ sunt mis, omnes sunt liberi, ut vidimus; omnes ejusmodi rationes potius sunt antecedentes, merito· iï procedunt a voluntate supernatandi et quatenus removent prohibens et minuunt saltern difficultatem credendi, quare respectu ejus­ decongnio. bona, ut vidimus. Ergo nihil illis deficit ad modi voluntatis minuunt etiam meritum rationem meriti. fidei, cæteris paribus. S. Thomas q. 11, art. 10, quœrit, an ra­ DISPUTATIO X, SECTIO IV. Aliter (licendum est de secundo genere ra­ tionum, ipue tendunt ad ostendendam exis­ tentiam revelationis, vel credibilitatem mys­ terii: quæ si sint majora motiva, ut suppono supra ea quæ exiguntur el sufficiunt ad credendum, et antecedentes voluntatem credendi, partim per accidens minuunt par­ tial augent meritum fidei per se loquendo : minuunt quidem quatenus minuunt difficul­ tatem fidei, augent vero, quia ostendunt majorem obligationem ad credendum; el cæteris paribus, (pio major est obligatio precept i, eo magis honestus est actus : in quo differunt hæ rationes ab aliis prioris generis, quin illæ non tam ostendunt majo­ rem obligationem credendi, quam tollunt difficultatem exlrinsecam fidei ob argumenta contraria, el ideo per se non augent meri­ lum, nisi saltem intrent etiam rationem motivi credibilitatis, ul infra explicabimus, sicut carentia ten talionis fl(l furtum non tam ponit majorem obligationem justitiæ, quam tollit difficultatem, et ideo non auget, imo minuit meritum justitiæ : at vero rationes poslcriores movent ad fidem, ostendendo melius honestatem et debitum ipsius fidei ; sicut cognitio majoris honestatis justitiæ conduceret ad majus meritum operationis circa ejus objectum. Denique si hæ rationes sint consequentes, hoc est, ortæ ex priori voluntate credendi, qua quis excitatur ad inquirenda majora fidei motiva, possunt quidem arguere majus meritum prioris vo­ luntatis, quatenus ex majori affectu ad ros fidei, conatur illas magis investigare, quod laudabile est juxta illud Eccli. xxiv. 31, qui elucidunt me, vitam oetemam habebunt. Vel potest procedere ex aliqua duritie el tardi­ tate ad credendum, ex qua desiderat majora motiva, et hoc reprehensibile est, juxta illud Joan, iv, 48. nui signa, et prodigia videritis, non creditis ; et tunc arguitur in illa volun­ tate, non sohim minusjneritum, sed etiam aliquando nullum, imo potius culpa major, vel minor pro majori, vel minori promptiludine ad credendum sine majoribus moti­ vis. Si vero hæc motiva, et rationes conse­ quentes comparentur respectu voluntatis alterius sequentis, jam erunt antecedentes respectu illius, ul siipra dixi, et per conse­ quens partim augebunt merilum, quatenus mugis ostendunt debilumjcredendi, et par­ tim minuent, quatenus minuunt difficulta­ tem fidei, et aliquando tollent omne meri­ tum, si voluntas taliter acquiescat illis mo· :wi livis, ul parata nnn sil non ereden* propkr minora ; etiamsi essent sufficientia. Dixi autem sæpc, caleris parilnn : (mia contingere potest, ut illud quod ratione minuunt de merito propter minorem diffi­ cultatem, compensetur aliunde px majori intensione, (pia ablata difficultate opera­ mur, vel ex promplifiidinc rpia paratus est homo credere, etiamsi non essent tot ratio nes naturales, vel tot motivo, nec tolleretur difficultas. Huic doctrinæ nostræ opponit se px parte Hurtado dicta disp. XLVII, §5. ubi contendit evidentiam antecedentem aliunde habitam circa objectum revelatum non minuere me­ ritum fidei, sed potius, cæteris paribus, magis augere : quia major illa assentiendi facilitas el credendi, tunc est magis consen­ tanea nature fidei, quæ exigit evidentiam credibilitatis, ut prudenter imperetur as­ sensus : quo ergo plura fuerint motiva, quæ ostendant non posse prudenter dissentiri, prudenlior prit assensus et voluntas assenliendi, et per consequens magis juxta natu­ ram fidei, qua quo magis prudenter cre­ dimus , magis consentanee ad virtutem operamur, quæ exigit nonnisi prudenter credere, atque adeo magis laudabiliter el meritorie. Secus esset, si vinceretur ab uno major difficultas aliunde orta, v. g. ex natura et indole duriori ad credendum ; hæc enim difficultatis victoria augeret me­ ritum : quando vero major facilitas au­ get honestatem propriam virtutis, ut con­ tingit, quando provenit ex majori evidentia credibilitatis, illa major facilitas non minuit, sed auget meritum. Hæc tria omnia sunt contra communem sensum omnium, qui merilo judicant majo­ rem difficultatem cæteris paribus, augere merilum, et e contra majorem facilitatem illud minuere, undecumque facilitas, aut difficultas proveniant. Neque enim sufficit apparere magis, aut majorem honestatem in objecto ut crescat simpliciter meritum, ut constat in Beatis, quibus magis clare appa­ ret honestas observandi legem divinam, et diligendi Deum ; et tamen tantum abest, quod ideo crescat meritum, ut potius px hoc capite cesset omnino potestas merendi, eo quod clarissima illa cognitio honestatis aufert libertatem indifferentia· requisitam essentialiter ad meritum : ergo in viatore etiam cognitio clarior de honestate, licet non auferat omnino libertatem nec meritum, DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. S2 Laudabilinwrilum in qII0 tondetor, poterit tamen minuere, quatenus minuit per rnnseqiicns crediI cum majori potestate eamdem libertatem indifferentiæ nd oppo­ ad non credendum, atque adeo ex hoc sal­ situm : nam id quod in gradu summo tollit tem capito cum majori laudabilitate, ct omninn indifferentiam, in gradu etiam non merito, cæteris paribus. summo, sed majori, sufficiet nd minuendam Confirmatur primo, quia ex duobus, quo4) libertatem, sicut sufficit nd imminuendam rura alter majus lumen habuit, et meline indifferentiam, quæ eo minor est, quo magis cognovit honestatem objecti, et alter minus, inclinatur voluntas ad unam partem propter gravius peccat, et aerius reprehenditur pri­ majora motiva, ct meliorem cognitionem. mus quam secundus, si ut orque præcepto Unde lumine ipso rationis naturalis quilibet credendi non satisfacit : ergo minus lauda­ magis est promptus ad gratias agendas, ct bitur, si teque. observent ambo præceptum ad retribuendum ci, a quo obsequium, aut cæteris paribus : nam quo plus adjutorii beneficium accepit tunc, quando benefactor habuit, eo minus contulit de suo, quam plores rationes habebat inclinantes ad op­ aller, qui cum minoribus viribus ®que ope­ positum, qunm si pnuciora motiva contraria ratus est. Confirmatur secundo, quia ab eo, habuisset. Crescit ergo laudabilitas, et me­ qui plus accipit, plus exigitur. Unde si ac­ ritum ex eo, quod propter rationes ad par­ ceptis quinque talentis, servus ille alia tem contrariam plures, et propter pauciores quinque, superlucratus non fuisset, sed sola ad partem honestam, major sit indifferen­ duo, sicut qui duo acceperat, non ita suo tia, seu potestas desistendi ab honesto. debito satisfecisset, sicut qui duobus solis Ratioaulem a priori est, quia laudabilitas acceptis duo alia lucratus est ; si ergo accep­ et meritum non /undatur solum in hones- tis solis duobus superlucretur quinque, sicut ,a,e oi)JeclÎ’iicet ilæc etiam requiratur, sed ille qui quinque acceperat, laudabilior erit etiam in potestate relinquendi honestum, quam si quinque accepisset; ergo si cum sine qua potestate relinquendi saltem hunc inæquali lumine et cognitione honestatis gradum lantæ honestatis, cessat omnino æqualem fidem habeat ei, qui majus lumen libertas in genere moris, et laudabilitas, ut accepit,plus merebitur,cæteris paribus,ct per dixi late disp. XXVI de /neam. sect. x. Unde consequens majus illud lumen alterius com­ ex hoc potissimum capite commendatur, et putatur ad hoc, ut minus mereatur quam si laudatur qui potuit transgredi, et non est cum minori lumine æqualem fidem habuisset. transgressus, facere mala, et non fecit, si Restat respondere ad fundamentum illius ei ergo laudabilior est, qui potuit relinquere auctoris, qui ideo vult evidentiam aliunde Ratior.es honestum, quod non reliquit, quam qui non habitam non minuere, sed augere meritum ‘P’000 potuit, et hoc solum propter potentiam ad fidei, quia apparere magis faci l honestum ac- majorem, contrarium quam habuit, et quam ille alius tum credendi. Pro cujus solutione adverto, aulmeliu non habuit, consequens est, ut quo major nos non negare in universum de omnibus .... ..... . . fidei.sed fuerit potentia ad relinquendum honestum, rationibus antecedentibus, quod augeant golumliari. eo sit laudabilior qui illud non reliquit ; meritum fidei ; sed de illis solis , quæ non runt quia sicut sC habet simpliciter ad simplici­ ostendunt majorem, aut melius honesta- difficulta­ ter, ita et magis ad magis. Non potest au­ tem fidei, sed solum auferunt difficultatem a]iqi|1(n tem negari, quod plus potentiæ et inclina­ aliquam contrariam : quales possunt esse contrarius tionis habeat ad dissentiendum fidei cui rationes aliquæ, quæ non tam ostendunt non «B®1 plures rationes contra illam proponuntur, veritatem objecti, quam solvunt argumenta quam cui pauciores et debiliores, ct e contra aliqua contraria, atque ideo solum concur­ minorem potentiam habeat ad dissentien­ runt removendo prohibens, indirecte, non dum fidei ille, qui aliunde habet eviden­ directe ct positive ut motivum credibilitatis, tiam de objecto revelato, quamvis non ha­ et per consequens non ostendunt magis ho­ beat evidentiam de revelatione, et ideo possit nestatem fidei, sed minuunt difficultatem non credere revelationem quam ille, qui credendi, vel etiamsi possent intrare moti­ talem evidentiam non habet ; si quidem vum credibilitatis, non tamen utimur po­ evidentia illa de objecto revelato debilitat sitive illo motivo, sed aliis : de his itaque et enervat motiva omnia, quæ possent esse rationibus diximus non augere, sed minuere, pro ejus ialsitale deterrentes a lide : ergo cæteris paribus, meritum fidei : in his enim ille, qui talem evidentiam non habet, plus non procedit argumentum, cum non magis, habet potentia; ad dissentiendum fidei, et vel majorem honestatem fidei nobis osten- DISPUTATIO X. SECTIO V. dant. Rursus dp illis rationibus, que nobis ostendunt magis honestatem fidei, et de evidentia objecti aliunde habita, si hæc deservire potest ad ostendendam melius ho­ nestatem credendi, quatenus ostendit objec­ tum illud credendum aliunde esse conforme rationi, diximus partim augere posse, et partim minuere meritum fidei : minuere quidem, quatenus minuit difficultatem cre­ dendi : augere vero, quatenus ostendit majus debitum et majorem honestatem fidei. Ille vero auctor solum vult rationes illos augere, non tamen ullum minuere meritum; quod falsum esse ostendimus ; quia qua parte minuunt difficultatem, minuunt meritum, quod, cæteris paribus, est majus, quo diffi­ cilius est opus honestum quod proponitur. An vero plus augeant, quam minuant meri­ tum, et ideo simpliciter augeant, ct non minuant, potest dubitari. Quod tamen non est contra doctrinam traditam, nec possu­ mus de hoc aliquid certum statuere : pendet enim ex circumstantiis particularibus, cum possit contingere, quod plus difficultatis auferatur, quam ostendatur honestatis ma­ joris in fide. Potest etiam contingere, ut licet plus ostendatur honestatis, voluntas tamen credendi non habeat pro motivo illam majorem honestatem, quæ accrescit, sed solum debitum et honestatem credendi, ut sic : quo casu, licet rationes illæ ostendant ex sc majorem honestatem, non tamen con­ ducunt efficaciter ad majus meritum, cum voluntas non moveatur ab illo excessu ho­ nestatis, prout necesse esset, ut ex illo ex­ cessu refunderetur major honestas, et majus meritum in ipsam voluntatem credendi. Sed de his satis, quia non sunt magni momenti. SECTIO V. An voluntas credendi possit esse mala saltem denominative, et ej-trinsece ab alia voluntate mala imperante. Diximus supra, non posse de facto assen­ sum fidei inlusæ exerceri sine voluntate imperante honesta et supernatural!, sive hoc proveniat ex natura talis assensus, sive ex lege Dei, atque adeo prærequiri volunta­ tem imperantem, quæ non sil mala malitia formuli. Quæstio nunc est, an voluntas illa imperans assensum fidei, quæ, ex suo ob­ jecto et ex se est formaliter bona et honesta, possit psse pxtrinspre et denominative mala, quatenus imperatur ab alia voluntate mala, ut si aliquis, v. g. ex fine vante gloriæ, vel cx alio fine inhonesto, desideret habere ve­ rum actum fidei, et ad hoc imperet sibi af­ fectionem piam credendi, a qna postea immediate procedit assensus fidei. Quo eam voluntas immediate imperans assensum fidei, esset quidem in se bona formaliter el honesta atque supernaturalis, habens pro motivo intrinseco honestatem solam cre­ dendi ; esset tamen extrinscce mala malitia denominativa quatenus procederet ab alia voluntate mala imperante, qua* esset mera denominatio extrinseca in voluntate hona proveniens formaliter a sola malitia prioris voluntatis. Quæ quidem quæstio longiorem exigeret tractationem in hoc loco, nisi ge­ neralis esset ad omnes actus supernaturales, imo ad omnes actus honestos, an possint esse boni in se el placentes Deo, licet simul denominentur extrinscce mali ex eo, quod aliquo modo procedant extrinsece ab alia vo­ luntate mala imperante.De quaqnæslioneegi ante 25 annos, dum hanc materiam discipulis dictarem, et postea lalius disp. XV de Ponit. Sententia sect, ix et x, ubi partem affirmantem late Auctoris, probavi, et dixi locum etiam habere in ac­ tibus fidei infusæ, et voluntatis credendi : quæ voluntans potest simul retinere suam propriam moralilatem. honestatem, et li­ bertatem formalem, licet habeat malitiam extrinsecam et denominativam a voluntate mala imperante ; dum tamen non imperetur imperio determinante omnino ad hoc ins­ tans, quo actus imperatus exercetur, sed eum latitudine aliqua temporis. Tunc enim actus imperatus relinere potest novam et propriam libertatem, cum nihil procedat in actu primo proximo inferens necessario actum imperatum. nec pro hoc instanti. nec pro tempore sequenti. Non quidem pro hoc instanti, quia supponimus non imperari actum imperatum, ut fiat hoc instanti, vel hac hora, v. g. Sed neque etiam procedit aliquid inferens necessario actum im|>eratiun pro tempore sequenti, nihil enim aliud procedit, nisi actus imperans existons hoc instanti pro priori naturo : hoc autem to­ tum non infert necessario actum imperatum pro hac hora : nam postquam actus impe­ rans existit hoc instanti, potest voluntas tempore sequenti ab eo imperio cessare, atque ita non impellere se ad actum impe­ ratum. Si ergo hoc instanti ponatur actu* 364 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. imperatus, ponitur libère libertate propria proportio talis inter notum imperantem, el et formali, cum in actu primo proximo imperatum. Sed potius ex eo, quod per piam nihil prorsus præccdat, quod inférai neces­ affectionem debet homo disponi ex parte sario actum imperatum, ncc pro hoc ins­ sua de congruo ad habendum concursum, tanti, quo ponitur, ncc etiam pro reliqua ct alia principia necessaria ad assensum parte horœ. Quæ omnia loco citato latius fidei supernaturalem, cum Deus ad hrec explicata, ct probata sunt, ct postea appro­ dona supernaturalia, quantum fieri potest, bata inveni apud Ripaldam loin. 1 r7e enfe exigat semper ex parti’ hominis dispositio­ supenwlurali, disp. LXV, n. 9. nem congruam supernaturalem. His, quæ ibi dicta sunt, nihil addendum Dicunt, netum amoris supernaturalem non Solvuntur occurrit, nisi quod P. Hurl, in præsenti procedere a cognitio naturali, 'sed præreargumenta disp. XLVI, sect, nr, § 46 et seqq. conatur quirere cognitionem ejusdem ordinis superP. Hurtado adhuc probaro non posse assensum fidei, naturalcm : ergo et actus imperatus supervel affectum pium credulitatis vitiari exlrinnaturalis non procedet, nisi ab actu impe­ scce ab actu imperante etiam remoto. Qui rante ejusdem ordinis ct supernaturali. rejectis aliorum rationibus, quæ a nobis Respond, negando conseq. major enim pro­ jam solute fuerant, alias affert ad id pro­ portio exigitur inter cognitionem clamorem, bandum , quibus nunc breviter responde­ quam interactum imperantem et imperatum, bimus. Primo itaque arguit § 54, ipiia se­ quod quidem ab omnibus concedi debet : queretur affectum credulitatis non habere nam actus amoris non potest procedere a co­ tunc aliam libertatem ct moralilalcm, nisi gnitione, qua’ sit ordinis inferioris, vel etiam quam exlrinsecc participaret ab actu im­ superioris : neque enim actus amoris spiritu­ perante malo, nam imperium adimit im­ alis potest procedere a cognitione materiali, mediatam libertatem et bonitatem actui neque c contra amor materialis potest pro­ imperato, ut supponit ex § 46. Consequens cedere a cognitione spirituali; et tamen autem est absurdum : ergo. Hoc tamen actus materialis potest imperari ab impe­ argumentum non indiget solutione, cum rante spirituali, et actus naturalis ab impe­ ipsemet in illo § 46, unde dicit se sup­ rante supernaturali, non potest ergo argui ponere illud principium, fassus fuerit, el ab una proportione ad aliam: Ratio autem merito, non bene probari contra nos, quod differentiæ est, quod omnis appetitus elicitus imperium adimat libertatem actui imperato, comparatur ad principium cognoscilivum, quippe qui consequenter et libertatem et sicut appetitus innatus ad naturam : quare morali talem propriam in eo ponimus. sicut cuilibet naturæ correspondet diversus 8" Secundo arguit § 55, quia actus naturalis appetitus innatus ; ita cuilibet principio Objectio n. non potest imperare actum supernaturalem, cognoscitivo correspondet appetitus elicitus multoque minus id potorii actus vitiosus, sui ordinis, unde principio cognoscitivo quod latius probaverat § 19 el seqq. ex eo, materiali non potest correspondere appeti­ quod actus ignobilior non potest imperare tus elicitus spiritualis, neque e contra. Quæ nobiliorem, quia imperare pertinet ad supe­ ratio non procedit in actu imperante, et riorem, obedire vero ad inferiorem. Hæ imperato, in quibus experientia ostendit tamen métaphoræ sunt sine fundamento non requiri, quod sint ejusdem ordinis, solido : nam reipsa nec actus imperans sicut eadem experientia ostendit id requiri imperat, ncc imperatus obedit, sed anima in cognitione, et appetitu, qui cx illa proce­ est, quæ per actum unum imperat, vel quasi dit. Cujus ratio esse videtur, quod naturæ imperat improprie sibimet actum alterum : viventi datur principium cognoscilivum, ut actus autem non magis imperat, quam vo­ possit quærere bonum sibi conveniens, et ces, per quas dominus servo imperat, ncc fugere malum sibi etiam noxium. Ubi au­ certe qualitas illa accidentalis est capax tem datur duplex vita, prout datur in ho­ dominii, vel obedientiæ : quare ex hoc ca­ mine ; altera materialis el sensitiva ; altera pite non apparet repugnantia in eo, quod spiritualisel rationalis : debet correspondere eadem anima possit sibimet per actum natu­ duplex appetitus diversus. Quando vero ralem imperare actum supernaturalem. Nec advenit tertia vilasupernaluralis, qualis ad­ ex eo probavimus supra supernaturalitatem venit per gratiam, sicut debetur illi princi­ pia· affectionis, quod per illam imperetur pium cognoscilivum ejusdem ordinis, ita assensus fidei supernaturalis, et requiratur debetur etiam appetitus supernaturalis; 86 gg DISPUTATIO X, SECTIO V. eicul cuilibet vit® cognosci liv® naturali debetur appetitus ejusmodi vit® proportionatus. Non est ergo arguendum a propor­ tione. appetitus cum cognitione, ad propor­ tionem æqualem inter actum imperantem, et imperatum, qui etiamsi pertineant ad diversi generis, servant ordinem sufficientem inter se. go Urgebis ex eodem auctore §21, quia ap­ petitus sensitivus nunquam potest imperare actum intellectus, aut voluntatis, quia hi sunt in ordine superiori : ergo licet non re­ quiratur unitas ordinis inter actum impe­ rantem et imperatum, requiritur tamen, quod actus imperans non sil inferior, prout est actus naturalis respectu supemaluralis. Respond, absque eo quod recurramus ad inferioritatem ordinis, reddi posse rationem claram, cur appetitus materialis non possit imperare actus potenti® spiritualis ; quia nimirum nulla potentia potest imperare, nisi actus quos habet pro objecto : actus au­ tem spirituales, sicut non possunt esse ob­ jectum sensuum externorum, vel interno­ rum ; ita nec appetitus sensitivi, qui solum potest amare objecta sensibilia et materia­ lia, sicut ipse materialis est. 90 Tertio arguit illo § 55, quia actus superObjectio m naturalis est elevatio naturæ, quam perficit et dirigit ad finem supernaturalem, quæ di­ rectio debet esse specialissime a Deo : relatio autem prava, hoc est. in finem pravum, et omnis actus qui ab ea oritur, est deflexio a perfectione, el a fine non solum supernatu­ rali, sed etiam naturali. Sed certe immerito hoc argumento utitur ad hoc probandum ; cum ipse paulo ante nempe § 47 et 48 in­ genue confessus fuisset, in nostra sententia bene et consequenter nos distinguere mali­ tiam totam ab illo actu supernaturali impera­ to, qui totus est bonus et placet Deo, nec per ipsum deflectimus a Deo, sed solum per im­ perantem, in quo solo residet tota malitia et deflexio a Deo : actus vero imperatus so­ lum denominatur malus cxtrinsccc, hoc est, proveniens ab imperio malo, et a deflexione praecedenti, per quam defleximus a recto, per actum vero imperatum, non deflecti­ mus, sed accedimus ad Deung, el dirigimur ad finem supernaturalem, atque ideo Deus est specialis auctor illius; non est tamen auc­ tor Deus, ut imperetur ab actu malo, sed quod supposito jam actu malo, et tota ejus malitia fiat actus supernatuaralis, qui nullam addit malitiam novam, sed solum bonitatem. 366 Arguit quarto § 35, ad hominem, quia si Ή potest vitiari affectus credulitati* , ergo iv el assensus fidei vitiari poterit : conse­ quens autem non admittimus : ideo enim dicimus debere assensum fidei imperari im­ mediate a voluntate honesta, quia esi cul­ tus Dei, sed non minus voluntas credendi est cultus et obsequium Dei, cum sit volun­ tas libera colendi Deum per assensum ; ergn vel assensus fidei poterii imperari immedia­ to a voluntate mala, vel pia affectio non poterii. Respd. in primis assensum etiam fidei posse mediale vitiari quando nimirum voluntas pia credendi imperaretur a volun­ tate mala ; hmc enim etiam assensus fidei subsequens esset malus denominative a mala radice remota. Est tamen differentia inter piam affectionem, et assensum fidei quod illa potest imperari immediate a sola voluntate mala præcedente, el ita nullum imperium bonum pra>supponere : at assen­ sus fidei debet semper imperari immediate a voluntate bona, licet mediate possit pro­ cedere ct imperari a voluntate mala. Ratio autem hujus differenti® constat satis ex supradictis. Primo quia assensus fidei, si non imperetur a voluntate bona, non eril bonus, cum de se nullam habeat bonitatem, aut libertatem ; ideo, ut sit cultus Dei, in­ diget bonitate proveniente ab acln impe­ rante. At vero pia affectio, licet imperetur cxtrinsccc ab actu malo, in se tamen reli­ net propriam libertatem et honestatem, ra­ tione cujus placeat Deo, et ipsum colat. Se­ cundo, quia pia affectio bon» imperans as­ sensum fidei requiritur, tanquam dispositio congrua, ut diximus, ad habendum a Deo conciusum, el principia necessaria ad assen­ sum fidei supernaturalem. Ad ipsam vero piam affectionem non requiritur alia dispo­ sitio prievia meritoria de congruo, cum ipsa -it primum meritum congruum : ideo ipsa poni potest absque alio imperio bono, et cum solo imperio pravo, vel sine ullo pror­ sus imperio præcedente. Sed contra hoc potest argui quinio, quia o? etiamsi concedatur posse aliquem acture- Objectior, flexo velle piam affeci innem credendi refe­ rendo eam ad finem pravum, adhuc pia affectio supernaturalis subsequens non erit effectus illius voluntatis pravœ, atque ideo non vitiabitur exirinsece, aut denominative ab ejus malitia : ad hoc enim requiritur, quod actus imperatus vere procedat ab actu imperante pravo. Quod autem pia affectio 366 93 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. eocaBunon piOoedatabActuimpemntcpravo, causa? naturales exigerent concursum ad af­ probari potest Ox iis quæ cum P.Siinr. diximus fectum naturalem, Deus elevat cx lego com­ supra sect, m, nimirum; casu, quo aliquis muni ad affectum supernaturalem. Quamvis una voluntate bona, et simul altera prava ergo Deo displiceat voluntas illa mala im­ imperare! immediate assensum fidei, non perans affectum credulitatis, ea tamen posita infici etiam exlrinsecc assensum fidei ah dat ex lege sua ejus intuitu concursum ad imperio pravo, ucc denominari malum ah affectum credulitatis supernaturalem eli­ ejus malitia, quia revera, non procederet ab ciendum. Sicut displicet etiam Deo voluntas illo sed solum ab imperio bono. Cujus ra­ mala sacerdotis volentis consecrare ad tionem diximus osse quod Deus non daret finem sacrilegum : ct tamen ea voluntate et concursum ad assensum fidei intuitu imperii intentione posita, Deus ejus intuitu concurrit pravi, sed solum intuitu imperii boni ; proad conversionem supernaturalem ; quia ad cederc autem assensum fidei ah hoc. imperio, hanc, non præexigit dispositionem, aut me­ non est solum procedere imperium, et sub­ ritum congruum ex parte ministri, sed sequi assensum, sed ulterius includit, quod solam ejus intentionem, etiamsi sacrilega Deus intuitu talis imperii, et ad ejus exigen­ sit. tiam det suum concursum, ct alia principia Alia argumenta, quæ fieri possunt contra necessaria ad talem assensum, quod ta­ hanc nostram sententiam, proposuimus, et men Deus tunc non faceret intuitu imperii dissolvimus late in loco citato de Pœnit. pravi, sed solum intuitus imperii boni. Hoc Nunc addo eadem laudasse P. Suar, in 1,2, autem idem videtur dicendum in casu nos­ tro, quo aliquis imperio pravo imperaret tr. Ill, disp. VIII,de actibus humanis, sect, τ, sibi piam voluntatem credendi. Tunc enim n. IS, et seqq. ubi dicit, valde probabile Deus non daret concursum, ct principia ne­ osse, quod actus fidei supernaturalis possit esse exlrinsecc malus cx imperio malo. Plus cessaria ad piam affectionem intuitu imperii pravi, sed intuiti judicii credihilitatis, et etiam concedit Gran, in præsenti tr. X, post moliri honesti aliunde propositi ad volen­ disp. IV, comment, in art. 9, n. 4, ubi con­ dum credere, quare voluntas credendi, licet cedit, posse actum fidei infusæ denominari praecedat imperium pravum, non procedet exlrinsecc malum ab imperio immediato ab illo, atque ideo, nec ab eo vitiabitur ex- malo, dum tamen non ab illo solo impere­ trinscce, ad quod non sufficit præcedere im­ tur, sed etiam ab alio imperio bono. Denique adverto, me olim in hac materia, perium, nisi actus imperatus reipsa a tali im­ perio procedat. ct postea in loc. cit. tomo de Pœnit, inter Respond, tamen negando primum anlcc. alia argumenta adduxisse ad probandum, et ad exemplum, quod in ejus probationem quod actus supernaturalis possit imperari affertur ex assensu fidei, quem diximus non extrinsece ab actu malo, exemplum illius, infici ab imperio malo, nec ab illo procedere, qui ex fine vanæ gloriæ vult confiteri, et negamus esse paritatem. Ratio autem diffe­ imperat sibi detestationem peccatorum, cui renti® petenda est ex proxime dictis : ideo argumento ut responderet P. Hurt, in præenim assensus fidei non procederet imme­ senti dicta disp. XLVI, § 59, plusquam de­ diate ab imperio malo, quia Deus decrevit beret, meo judicio, concessit. Progreditur non concurrere ad assensum fidei superna- enim, ut concedat, quoties aliquis suo etiam turalem, nisi posito imperio immediato legitimo confessorio peccata sua confitetur, bono supernatural!, et ejus intuitu : quo in iis tamen circumstantiis, in quibus con­ non posito, Deus non concurreret, atque fessio ipsa culpam venialem contineat, quia ideo etiamsi sit alterum imperium pravum, v. g. prælatus sub veniali præceperat ne non movetur Deus ab eo, ut concurrat ad tunc confiteretur, vel quia propter capitis talem fidei assensum. Ad hoc autem, ut defatigationem debebat tunc, non confiteri, Deus concurrat ad affectum pium credulita­ vel ob quamlibet temporis, loci, vel alterius generis circumstantiam, confessionem esse tis supernaturalem, non prærequirit aliam dispositionem, vel imperium bonum, sed invalidam, et sacramentum irritum, imo, sufficit, quod motiva sufficienter posita sint : nisi ignorantia excuset, sacrilegium gravis­ quia hunc concursum non debet dare Deus simum, quia non potuit voluntas illa confi­ intuitu solum alterius dispositionis, aut me­ tendi esse bona ct supernaturalis, qualis ad riti congrui, sed ex decreto et lege commimi sacramentum requiritur ; in hoc tamen ex­ sua, quoties objectum proponitur, et ali® cessit, ni lallor, vir alioquin doctus et acris 91 DISPUTATIO XI, SECTIO I. ingenii, et sine causa revocat in dubium, vel damnat frequentissime valorem confessio­ num, in quibus pœnitentes non solent adeo scrupulose circumspicere, et examinare cir­ cumstantias omnes, an immunes sint ab omni prorsus culpa. Imo sæpe sine necessi­ tate confessarium adeunt viri etiam religiosi, non ea hora, quæ a prælatis designata erat, sed alia contra prælati directionem, quod vix potest communiter a culpa veniali excusari, maxime propter leve aliquod scandalum non observatæ ordinationis praelatorum. Aliquando etiam confitentur die aliqua ad vitandum ruborem et verecundiam, et ne parum spirituales æstimentur, alioquin, die illa non confessuri : aliquando ex alio fine humano et non honesto, in quibus casibus si aliunde confessio integra sit, et doleant de peccatis, nemo ccrtc coget eos ad repetendas ejusmodi confessiones, ut invalidas, et non parum argueretur falsa ea doctrina, ad quam defendendam necesse esset pœnitentes ad has angustias reducere contra communem omnium sensum, et praxim, et ut verum fatear, non erat necesse tanto dispendio ar­ gumentum illud solvere hæc omnia conce­ dendo : Nam licet dolor de peccatis debeat esse actus supernaturalis ad efteclum obti­ nendum in sacramento pœnitentiæ ; volun­ tas tamen ipsa confitendi et manifestandi peccata, non video unde necesse sit, quod sil semper supernaturalis; sicut etiam in baptismo adulti requiritur ad remissionem peccatorum dolor do peccatis, qui sil actus supernaturalis : non tamen videtur necessa­ rium, quod voluntas ipsa et intentio reci­ piendi baptismum sil supernaturalis, nec credo negari posse, quod justificetur in baptismo, qui cum debito dolore de peccatis, illum recipit, licet intentio illum recipiendi sil naturalis. Quare alii minori dispendio respondent ad illud argumentum nostrum dicendo, confessiones illas esse validus com­ muniter loquendo, etiamsi pœnitens ex fine venialiter malo ad confessionem accedat ; quia quamvis voluntas confitendi sit mula venialiter, actus tamen doloris et propositi non est malus, sed bonus ct supernaturalis; nec vitiatur ab illa alia voluntate mala, quia ab illa non procedit, sed a voluntate non faciendi, aut suscipiendi sacramentum inva­ lidum, et vitandi sacrilegii. Quam respon­ sionem licet non existimem sufficientem, et ego in prædictis locis eam impugnarim; minus tamen difficile ita responderi posset, .W quam condemnando, ut invalida*, et seclusa ignorantia, ut sacrilega* tot confessione*, (pias adeo frequenter viri etiam timorato conscient iæ facere solent. Post hæc. autem scripta vidi quiestionem hanc late disputa­ tam apud Ripaldam dicto to. I, rfe ente vipernaturali, (\nï nostræ sententia; subscribit, et multa erudite, et ingeniose ad eam de­ fendendam addit disp. L, per totam, quæ apud ipsum videri possunt. DISPUTATIO XI DE JUDICIO CREDIBIL1TATIS, QUOD PRÆCEDIT PIAM VOLUNTATEM CREDENDI. SECTIO i. An judicium evidens de credibili­ tate debent esse supernaturale. SECTIO II. .1 quo habitu infuso eliciatur ju­ dicium credibilitatis. SECTIO III. Utrum simpler apprehensio de credibilitate sine aliojudicio sufficiat adpiam voluntatem credendi. De necessitate, et evidentia hujus judicii præcedentis diximus supra disp. V, sect. 1, nunc reliqua, quæ ad ipsum pertinent, exa­ minanda sunt; nempe de ejus supernaluralitale, de ejus objecto, et habitu, a quo pro­ cedit, et an suppleri possit aliquando per simplicem apprehensionem. SECTIO 1. A» judicium evidens de credibilitate debeul esse supernaturale ? Ratio dubitandi difficilis est pro utraque parte ; nam si dicas esse supernaturale, ergo Rllio dicitur a tide ; nam omnis cognitio super- dubitandi, naturalis, vel est fidei, vel supponit cogni­ tiones iidei, ex quibus deducatur; ergo ante actum Iidei omnes aliæ sunt cognitiones na­ turales. Si vero dicas, esse naturalem, ergo non potest deservire immediate ad volunta­ tem supernaturalem. Sicut cognitio mate­ rialis non deservit immediate ad amurem spiritualem. Propter hæc insinuantur varii dicendi modi circa hanc difficultatem, quorum ali- ^nteniiæ. qui nullam habent probabilitatis speciem, ideo sufficit eos breviter recensere. Aliqui dicunt, illud judicium non solum esse natu- 368 ni·, virtute rmr.i ihvinæ. rale, sod incertum, cl lidci humana», vcl opinionis. Contrarium I amen probavimus disp. V ubi vidimus, ad omnes lldei assen­ sus præreqniri evidentiam prudentis crcdibilitnlis. Alii dicunt, judicium illud esse supernaturale. et elicitum a fide; quia per unicum actum judicii asserimus, inquiunt, Trinitatem esse credibilem, et esso veram : prout hic actus dicit esse credibilem, praece­ dit voluntatem credendi, prout vero dicit esse veram, subsequitur voluntatem, et pen­ det ab ea. Hic modus dicendi mulla involvit impossibilia, scilicet cumdem simplicem ac­ tum esse priorem realiter prioritale naturæ se ipso secundum diversas formalilatcs ; quod tam repugnat, quam idem esse causam sui ipsius secundum diversas formalilatcs. Deinde siquidem post cognitionem credibi · litatis, manet homo liber ad volendum cre­ dere Trinitatem, ergo post illam primam formalilalem judicii, potest non sequi vo­ luntas, et per consequens nec alia formalitas ejusdem judicii, quod etiam aperte repu­ gnat : vcl dicendum est, subsequi aliam formalilalem invita voluntate, quod etiam est absurdum. Propter hæc alii plane admittunt, illud judicium osse evidens, sed naturale secun­ dum substantiam, licet nunquam habeatur, nisi ex supernaturali providentia et gratia Dei : quod judicium licet prærequiratur ad introductionem fidei, dicunt tamen non esse fundamentum fidei, quia fides introducta firmius ct certius judicat res fidei esse cre­ dendas. Huic sententiæ favent Gabriel, Almainus, Aragon, et alii, quos affert Ripalda I, torn. De ente supernatural!, disp. XLIX, sed. v, num. 27. Favet etiam 1’. Suarez, qui in præsenti, disp. V, sect, vili, num. 12, fatetur judicium hoc esse naturale in substantia, et elici posse naturali discursu, et lumine in­ tellectus cum generali concursu Dei, et sup­ posita sufficienti experientia signorum, seu motivorum fundantium talem credibililalem. Addit tamen n. 13 et 14, illud judicium non sufficere ad piam voluntatem superna­ turalem credendi nisi adsint, prout adsunt, illuminationes supernaturales in intellectu, quæ adjuvent judicium illud, quas illumi­ nationes supernaturales, ipse videtur ponere ita, un sint solum simplices apprehensiones supernaturales, quæ faciant concipere res fidei, prout oportet ad salutem. Citari etiam potest pro eadem sententia P. Coninch, in pnesenl disp. XIII, dub. m, ubi «locet, ju­ dicium illud esse naturale in substantia, et supernaturale «pioad modum : Ium quia supponit revelationem, et propositionem objecti supernaturalis, tum quia dirigitur ad finem supernaturalem, et propter debi­ litatem el obscuritatem nostri intellectus indigemus illustratione gratuita, ut debito modo res fidei proponantur. P. Granado satis obscure loquitur in hoc puncto : nam tract II. disp. II, dicit, evidentiam credibilitalis non esse actum supernaturalem, sed ordinis naturalis : postea voro Ir. IX, disp. iv, n. 4, dicit, judicium evidens prærequisiluni ad voluntatem credendi debere esse super­ natural·’ in substantia. Sed tamen in priori loco loquitur solum de judicio speculativo, quod est conclusio de credibilitatc deducia ex principiis et motivis quæ eam probant; in posteriori autem loco agit de judicio ul­ timo practice, dictante hic el nunc esse bonum credere mysteria fidei. Ex quibus tan­ dem constat merito ab Hurtado, disp. LXIII, § 6, reprehendi Loream, qui disp. XXXI, num. G dicit, esse temerarium explicare ne­ cessitatem gratiæ, quam concilia exigunt ad hujusmodi actus, negando eos esse su­ pernaturales in substantia, et ponendo cos solum supernaturales quoad modum, seu necessitatem gratiæ ad eos eliciendos : quod quidem mulli et graves auctores dixerunt. Contraria tamen sententia verior est, ct communis jam inter nostros recentiores, ju­ dicium illini esse supernaturale secundum substantiam, sicut, et ipsam voluntatem cre­ dendi. Quam tenent Hurtado, loco citato, Ripalda dicta disputat. XLIX, Granado cita­ tus in posteriori loco, et alii recentiores com­ muniter. Probatur primo ex concil. Arans. II can. 7, Codestino epistol. ad episcopos Gallia· cap. ix, nbi dicitur, cogitationem, seu pium consilium, quod ad .vitam æternam pertinet, ex Dei gratia esse. Ex concilio Milevitano can. 4, ubi dicitur, « Donum Dei esse scire, quid facere debeamus, » ergo cum scire credibililatem fidei ; sit scire quid debeamus agere, faleri debemus hanc scien­ tiam esse donum gratuitum Dei. Magis ex­ presse Augustinus lib. II, contra duas Episto­ las Delag. cap vni, ponderans illud Pauli II, ad Corinth, ui, a, non quod sufficientes simus cogitare aliquid a nobis, etc. Sic ait, « quis non videat prius esse cogitare quam credere: nullus enim credit, nisi prius cogitet esse credendum, el hoc vult Apostolus non esse Senlcnih verior, ct conuug nii. DISPUTATIO XI, SECTIO I. 3IW cx nobis, sed cx gratia, » idem de bonoper- credere, aqua voluntate denominatur cogi­ sevcrantiœ c. vm, ait, « Deum dare cordi tatio congrua. Hoc autem non videtur con­ humano cogitationes pias per quas habeat sonum Scripluræ el Patribus, qnibns ip«a fidem, » el c. xm, tractans prædicla verba cogitatio .dicitur indigere auxilio Dei, non 11 » Cor. Pauli. « Cogitantes, inquit, credimus, el sumus sufficientes cogitare aliquid a nobs : ,n>2· agimus quidquid credimus. Quod autem at­ non dixit : non sumus sufficientes cogitatio­ tinet ad pietatis viam, et verum Dei cultum, ne congrua, sed cogitare, et ideo addit ; non sumus sufficientes cogitare, » etc. Idem sufficientia nostra ex Deo est, non dixit solam deprtedeslinatione Sanctorum cap. n. Isidor. efficaciam, seu congrui talem, sed ip-ammet lib. II, de summo bono cap. x, sic ait : « Doc­ sufficientiam ex Deo esse, ideo etiam Milevitrina sine adjuvante gratia, quamvis infun­ tanum dixit, « donum Dei cwe scire quid datur in auribus, ad cor non descendit. facere debeamus : n nec addidit, quando id Tunc autem Dei sermo auribus infusus ad facturi sumus, quia ipsum scire antecedenter cordis intima pervenit, quando Dei gratia ad operationem requirit auxilium gratiæ, mentem interius ut intelligat, tangit. » et ipsa cogitatio in ratione propria cogita­ Ecce Patres non solum ad volendum cre­ tionis appellatur illuminatio Dei, ut ostenda­ dere, sed ad intelligendum, cognoscendum tur gratiam non solum consistere in con­ el cogitandum gratiam desiderant. Ideo junctione cogitationis cum consensu, sed hanc gratiam non solum inspirationem, sed etiam in cogitatione objecti, quæ non debe­ illuminationem etiam appellant, ut habetur batur naturæ, nisi Deus ex sua liberalitate in Araus. can 5, ubi dicitur, « ad consen­ vellet mentis nostræ oculos illuminare. tiendum prædicalioni salutari esse necessa­ Deinde in hoc sensu ipsa creatio animæ dici riam illuminationem, et inspirationem Spi­ posset non fieri sine speciali gratia Dei; ritus sancti. » Ergo sicut ex eo quod exigant nam etiam illa creatio prævidetur conjun­ gratiam ad volendum credere, deduximus genda cum bonis operibus supcrnaturalibus supra disp. x, sect, in, supemaluralilalem eliciendis ab anima. Denique si hoc solum voluntatis, sic debemus colligere supernatu- intenderent Patres sane nihil decrevissent ralitatem cogitationis ex auxilio gratiæ, contra Scmipelagianos, neque enim Semiquod exigunt ad cogitandum, et intelli­ pelagiani, nec aliquis unquam dubitare po­ gendum. tuit, quin antccedenter ad voluntatem cre­ Nec satisfacit, si dicas istam cogitatio­ dendi necessaria esset aliqua cogitatio, quæ nem licet sil naturalis, esse tamen cx super­ esset congrua, si consensus voluntatis se­ naturali providentia, et peculiari Dei bene­ queretur : ergo Patres ultra hanc necessi­ ficio. Non enim aliter loquuntur Patres, ct tatem cogitationis congruæ, quam ipsi concilia de auxilio gratiæ necessario ad as­ negare non poterant: probare voluerunt sensum fidei, et ad affectum credendi, quam ulterius aliam necessitatem auxilii Dei pecu­ de illuminatione necessaria ex parle intel­ liaris, sine quo illa cogitatio haberi non po­ lectus ad voluntatem credendi. Ratio deinde terat, eo quod esset cogitatio superioris id suadet : quia si ad affectum supernatu- ordinis, et indebita toti naturæ. Denique ralem credendi sufficit cognitio naturalis in concilia et Patres non solum exigunt consubstantia, non apparet cur actus fidei de­ gruitatem, quæ supra cognitionem solum buerint esse supernaturales, cum ex illis, addit consensum voluntatis, sed etiam exi­ licet naturales fuissent, potuissent proce­ gunt illuminationem, quæ tota se tenet ex dere actus dilectionis, ct aliarum virtutum parte intellectus, et quæ etiam deficiente supernaturales. consensu dator in eo qui resistit, et for­ Dices, licet ipsa cogitatio secundum se tasse major, quam in eo qui consentit, et non sit ox supernaturali providentia, el spe­ hanc illuminationem dicunt esse gratiam ciali gratia : cæterum ut congruam ad illam Spiritus sancti. voluntatem posse esse ex tali providentia, Secundo ergo a priori probatur conclusio, 5 quia sub ista consideratione connotât volun­ quia si ad voluntatem credendi supernato- Probator tatem supernaturalem, quæ cx tali cogita­ ralem sufficeret cogitatio naturalis, ergo, et ratl?n® tione sequetur, ct conducet etiam ad finem ad alios omnes actus voluntatis supernatu- * pn ’ supernaturalem. Sed contra, in hoc sensu ralis sufficerent cognitiones naturales ob­ spéciale adjutorium gratiæ non tam requi­ jectorum : cur enim magis potest amari sureretur ad cogitandum, «piam ad volendum pernaturaliter bonitas credendi naturaliter Tome I. 370 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. cognita, ct non etiam bonitas Doi naturali­ ter cognita poterit supcrnaturaliter amari ? sane nullum sufficiens discrimen poteris reddere : ergo dicendum est, ad omnem volitioncm supematuralem prrorequiri cogni­ tionem proportionatam, et ejusdem ordinis: sicut etiam ad amorem voluntatis non suf­ ficit cognitio materialis phantasiæ, sed co­ gnitio intellectualis, ct ejusdem ordinis. Rabet enim se, ut supra diximus, appetitus elicitus ad cognitionem, sicut appetitus innatus ad naturam ; quare sicut ponitur diversus appetitus innatus pro diversitate naturæ, sic etiam pro diversitate principii cognoscitivi divcrsificantur appetitus eliciti. Est enim potentia appetitiva passio essen­ tialiter orta a potentia cognoscitiva ; et ideo omnis potentia appetitiva supponit cognoscitivam sibi corrcspondcntem, et propor­ tionatam, cui connaturaliter talis appetitiva debeatur, ergo sicut potentia volitiva spi­ ritualis supponit cognoscitivam spiritualem; sic volitiva supernaturalis supponit cogno­ scitivam supematuralem, ut diximus, et explicuimus disp. præccdenti sect, ultima, c Unde obiter impugnari potest id, quod Impugna- dicebat P. Suarez, intervenire debere ap'suaa^1 !’rchcnsiones supernaturales, quibus mediis rvz* illuminat nos Spiritus sanctus ad volendum credere : ipsum tamen judicium credibilitalis esse naturale, et ex solis viribus naturæ. Hoc, inquam, impugnari potest primo, quia vel apprehensiones illæ solæ absque ullo judicio sufficiunt ad volendum credere, ut aliqui dicunt, quos postea referemus; vel non sufficiunt sine judicio. Quod secundum ipse Suarez supponit; nam num. 14. post medium sic ait : « Ut voluntas moveatur, præsertim honeste ac prudenter, duo sunt necessaria, scilicet sufficiens apprehensio objecti, et judicium quod expediat illud credere : quia ergo voluntas credendi ho­ nesta est etiam supernaturalis, requirit ex una parte judicium prudens de credibilitatc objecti : quia vero illud judicium datur de objecto supernatural! per medium naturale, ideo necessaria est illuminatio divina, quæ elevet intellectum ad concipiendum illud objectum altiori, et supernaturaliori modo, etc. » Quo supposito, argui potest contra ipsum, quia imprimis , si ad voluntatem illam utrumque prærequirilur, non apparet, cur magis apprehensio quum judicium debeat esse supernaturalis, et cur non e contra apprehensio possit esse naturalis , dum judicium sil supernaturale : imo magis videtur requiri supernaluralltas in judicio quam in apprehensione; nam apprehensio non videtur concurrere immediate, aut movero proxime volunt atom, sed remote et mediate, quatenus proponit objectum, quod postea judicetur ; alioquin si apprehensiones possunt immediate movere voluntatem, non requireretur judicium, quod tamen neces­ sario requiri dicit ipse Suarez. Non ergo conducunt apprehensiones, nisi mediate generando judicium, quod immediate vo­ luntatem moveat. Non enim est sermo de aliis apprehensionibus requisitis ad assen­ sum fidei intellectualem ; nam ili® propo­ nunt aliud objectum diversum, nempe ilhid, in quod fertur assensus fidei ; quæ ap­ prehensiones non possunt concurrere saltem immediate ad voluntatem credendi, quæ voluntas non versatur circa verum bonum, ut constat, atque ideo non potest moveri immediate veritate objecti, sed a bonitate credendi objectum taliter propositum : quare sermo est solum de apprehensione bonitatis credendi : ex qua generatur judicium de eadem bonitate. Quod ergo apprehensio hæc sit supernaturalis, parum refert si ju­ dicium ipsum, quod immediate ct proxime movet voluntatem, non est supernaturale sed naturale. Nec satisfacit, quod dicit Suarez paulo antea, deesse in illo judicio naturali potestatem, seu efficacitatem ad movendam voluntatem, ct quasi elevandam ad actum supematuralem, et ad hoc con­ jungendam esse illuminationem illam supernaturalcm. Hoc, inquam, non satisfacit, quia apprehensio illa supernaturalis nou elevat utcumque voluntatem, solum quasi comprincipium, sicut habitus infusus ad supplendum defectum potentiæ naturalis in ordine ad actum et effectum supernaturalem : sed debet elevare per modum illumi­ nationis, proponendo bonitatem objecti, ct illuminando. Hoc autem non potest facere apprehensio, si judicium necessarium etiam est; nam licet aliqui dicant, posse volunta­ tem moveri a simplici apprehensione sine judicio,ut postea videbimus : illi tamen om­ nes qui dicunt requiri judicium, nec suffi­ cere apprehensionem simplicem, conse­ quenter dicunt, id esse, quia apprehensio solum illuminat immediate intellectum ad judicandum, a quo solo judicio potest illu­ minari proxime voluntas, et moveri saltem ad affectus absolutos. Alioquin ut dixi, DISPUTATIO XI, SECTIO I. apprehensio illa sola supernaturalis suffice­ ret sine alio judicio de bonitate credulita­ tis : quare illa duo non videntur satis con­ sequenter dsseri, et conjungi in hoc modo dicendi. 7 Unde arguitur secundo, quia objec­ tum illius apprehensionis, sive sit na­ turale , sive supernaturale, non apparet cur non possit terminare etiam actum ju­ dicii supernaturalis, cum terminet appre­ hensionem supematuralem, ct omnis appre­ hensio, maxime quæ proponit evidenter bonitatem objecti, prout per hanc appre­ hensionem proponi debet bonitas credendi, apta sit ad generandum actum judicii circa idem objectum, si ergo intervenit apprehen­ sio supernaturalis, et hæc debet esse de bonitate credendi, alioquin non posset mo­ vere voluntatem ad volendam fidem, et credulitatem, quia bona est, non apparet quomodo cx illa apprehensione non genere­ tur judicium etiam supernaturale de eodem objecto, et de tali bonitate credendi. g Tertio impugnatur, quia si ad voluntatem supematuralem credendi sufficit judicium naturale, interveniente illustratione, et ap­ prehensione supernatural!, idem dici posset in aliis voluntatibus supernaturalibus elicitis ab aliis virtutibus, sufficere ad illas judi­ cium ultimum naturale, requiri tamen simul aliquam illustrationem, ct apprehensionem supematuralem, quæ elevet voluntatem, et illuminet sufficienter ad affectum supernaturalem, atque adeo tolletur de medio ne­ cessitas judicii supernaturalis ad quoslibet affectus supernaturales aliarum virtutum, et solum requiretur judicium naturale cum apprehensione supernatural!. 9 Nec etiam idem inconsequentiæ pcricuArguilor him fugit P. Coninch loco supra citato, dum Inconse- argumenta quibus probare vult supernatuCoDinchP' ral‘talem quoad modum in eo judicio, proti impu- l)are videntur supcrnaluralitalem etiam in gnantur substantia, quam ipse negat. Probat enim illius imprimis num. 21. non esse supernaturale argumenta. ju suiJStantia, primo quia, alioquin fides non esset initium et fundamentum vitæ, ct status supernaturalis, sed initium inchoare­ tur ab illo judicio præcedentc voluntatem credendi, quod videtur esse contra Patres non agnoscentes initium aliud præ ter fidem. Secundo quia fides, spes, ct charitas ideo ponuntur supernaturales, quia sunt media per se ordinatu ad finem supernaturalem, cum quo debent habere proportionem, et ad 371 meritum præmii omnino supernaturalis : illud vero judicium non constitnit no* ullo modo otiam inchoative in stntn merendi, neque per se meretur, aut ordinatur ad meritum vitæ, nisi remote, ct ratione alte­ rius, quatenus est conditio prerequisite ûd fidem. U traque ratio probaret, nec esse supernatnrale quoad modum, prima; quia Paires dicentes fidem esse initium vitæ spiritualis, non loquuntur solum de initio supernatural! in substantia, sed de quolibet initio : imo potissime dicebant ad excludenda opera facta viribus naturæ, ne ab ipsis sumeretur initium salutis, et justificationis aut meriti in ordino ad salutem, loquebantur quippe contra Pelagium ponentem initium salutis ex operibus naturalibus ; Unde Augustinus epist. cv. concludit. « Restat igitur, ut ipsa fides, unde omnis justitia sumit initium, non humano tribuamus arbitrio, neque ullis meritis, sed gratuitum Dei donum esse fateamur, si gratiam veram, id est, sine meritis cogitamus, quoniam inde incipiunt bona quæcumque sunt merita. » Ad quod videri possunt plura aha loca apud Suarez lib. 1 de Gratia cap. xx, n. Il et 12. Non minus ergo esset contra Patres ponere initium salutis ante fidem, quod esset su­ pernaturale quoad modum, quam si esset supernaturale quoad substantiam : neque enim Pelagius ponebat ante fidem initium salutis supernaturale in substantia, sed omnino naturale, quod tamen Patres om­ nino excludere contendebant. Unde secunda etiam ratio non minus retorqueri potest contra eumdem auctorem ; quia non minus judicium illud credibilitatis ordinatur ad salutem et ad meritum, quam actus fidei ; si quidem judicium illud est prærequisitum, et proxime movet ad piam voluntatem credendi, quæ non minus est meritoria salutis, quam aliæ voluntates bonæ, quæ oriuntur ex fide ; nam sicut illic in peccatore sunt solum merita de con­ gruo, ct in homine justo sunt merita condi­ gna; ita pia voluntas credendi io peccatore est meritoria de congruo, et in homine justo de condigno ; nec aliunde, nisi ab illa pia voluntate fides ipsa denominatur meritum congruum, vel condignum in ordine at salu­ tem ; non est ergo major ratio, cui· assensus fidei debeat esse supernatandis in substan­ tia, quam judicium præcedens credibilitatis. Omnes ergo respondere debemus, quando to (l 37Î BE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. Patres dicunt, fidem osso, initium meritorum ct vita? spiritualis, nomine fidei comΡΓΡ^·'η(^Γ*' otinm voluntnlcm erodondi, a qua assensus fidei habet suam bonitatem moralem formalem, ct totam rationem meriti, ita ut et ipsa etiam volunfas crcdcn(|i sjt cx gratin peculiari per Chnstum, et illuminatio etiam prœcedens ad volendum erodere sit donum Spiritus sancti, prout ipsimet Patres in verbis supra relatis expresse docuerunt. Imo inde pro­ bant initium salutis esse debere ex gratia, quia fides et voluntas credendi, quæ est initium salutis ct primum meritum, proce­ dere debet cx gratia et illuminatione præcedenti Spiritus sancti : non ergo excludunt judicium crcdibilitatis, imo illud includunt in ipso initio salutis complete sumpto. 13 Restat nunc breviter respondere ad funOtyectiol, damenta eorum, qui volunt, judicium hoc esse naturale. Primo arguunt, quia hoc judicium supernaturale non potest esse obscurum, quia esset actus fidei, vel certe prærequirerct voluntatem aliam determi­ nantem intellectum, ad quam voluntatem prærequireretur aliud judicium, de quo esset eadem difficultas. Sed nec posset esse evidens, quia in via non habemus actus evidentes supernaturales, sed solum obscu­ ros : tota enim evidentia quam habemus, oritur ex lumine naturæ, et ratione naturali convincente intellectum ad assensum : quæ naturalis ëvidentia non inducit necessita­ tem, nisi respectu virium naturalium intel­ lectus. Hoc tamen, ct fere alia argumenta quæ afferunt, procedunt cx principio falso, quod supponunt, nempe non posse esse actum supernaturalem in substantia nisi versetur circa objectum supernaturale, hoc est, tale, ut non posset actu naturali co­ gnosci, sed exigat actum supernaturalem. In quo quidem non video quomodo conse­ quenter loquantur ponentes voluntatem cre­ dendi supernaturalem in substantia, et id de judicio præcedente negantes. Voluntas enim nec habet, nec habere potest objectum aliud, nisi quod ab intellectu proponitur amandum. Peto ergo an voluntas credendi, quæ supernaturalis est, habeat objectum aliquod supernaturale? quod si id conce­ dant, quia habet pro objecto honestatem fidei quam amat, idem certe objectum habet judicium prœcedens; non potest enim voluntas ferri, nisi in illam eamdem boni­ tatem et honestatem, quam prius intellectus 12 Nom inert^rchprb" doni Pa1res ipsam etiam volontatcm ei proponit. Sicut ergo bonitas illa fidei potest terminare voluntatem supernaturalem, cur non poterit eadem terminaro co­ gnitionem etiam supernaturalem. Aliqui ergo dicunt, judicium hoc esse supernatu­ rale cx objecto, quia repræsentat honesta­ tem credendi absque formidine repertam in assensu supematurali. Ita Hurtado disp. LXIII, § 10. Alii melius ct facilius negant supematuralitatem judicii provenire ex su­ pernatural itate objecti, supponunt enim potuisse esse actus naturales circa eadem objecta, circa quæ versantur de facto actus intellectus ct voluntatis, quos habemus in via ; ita cum aliis Ripalda dicta disput. XLIX de ente supematurali, sect.v, num. 31. objectum itaque de se indifferens est, ut cognoscatur, vel ametur per actum natura­ lem , vel supernaturalem : Deus tamen elevans hominem ad finem supernaturalem elevat etiam ad actus supernaturales pro­ portionates lini supematurali, et statui gratiæ supernaturalis. Unde nec est repu­ gnantia, quod de facto habeamus actus ali­ quos supernaturales evidentes, qui neces­ sarii sunt ad hanc seriem actuum fidei, ct aliarum virtutum, quos exercemus. Sic enim diximus disp. I, see. vi. posse ali­ quando esse evidentem actura supernatura­ lem, quo judicamus infinitam voracitatem Dei. Imo idem Ripalda ubi supra, dicit, dc facto prudentiam infusam eliceré assensus evidentes, quibus judicat Deum esse aman­ dum, superiori esse obediendum, ct alia similia. Quod tamen loquendo saltem dc judicio non ultimo circa honestatem operis, mihi difficilius est, quia prudentia infusa in ordine ad operationem aliarum virtutum prætcr ipsam fidem, subordinatur eidem fidei, ct proponit honestatem operis depen­ dentor ab ali qua revelatione Dei, vel ab a liqua veritate revelata, ut dixi disp. I, sect. xiii. ut ita verum sit, merita earum virtutum procedere ex fide, et fidem esse principium ct fontem totius meriti ; in ordine tamen ad ipsam fidem, quæ non potest fundari in eadem fide, non est inconveniens dari ali­ quam cognitionem evidentem superna­ turalem. Sed contra urget secundo Suarez dicta u sect, vin, n. 2, quia ratio ct medium, per Objection, quod habetur judicium illud, est naturale, et per discursum naturalem potest fieri, videlicet hoc modo. Quidquid sufficienter proponitur est credibile : hoc objectum suf- DISPUTATIO XI, SECTIO I. flcicnter proponitur ; ergo est credibile : in quo discursu major est nota per gc lumine naturali, minor etiam experimento cognos­ citur ; ergo judicium de conclusione natu­ rale est. Granado licet tract. II, disp. II, n. S, dixisset evidentiam crcdibilitatis esse conclusionem elicitam virtute præmissarum; postea tamen tract. IX, disp. IV, n. 11, loquens de ultimo judicio practico evidenti, quod præcedit affectum crcdibilitatis, dicit non esse discursum, sed simplicem assensum quem intellectus facit, supposita aliqua propositione mysteriorum fidei, qualis re­ quiritur ad credendum. Ripalda vero diet, disput. XLIX, nu. 32, dicit, «judicium hoc non esse quidem acquisitum per discur­ sum præcedentibus aliis judiciis superna­ tural ibus ; esse tamen quemdam victualem discursum continentem judicium evidens crcdibilitatis, ut objecti materialis, et testi­ moniorum , quæ mysteria fidei reddunt sufficienter credibilia, ut objecti formalis ; quemadmodum discursus quidam victualis est assensus supernaturalis fidei, et cognitio supernaturalis Angelica de existentia di­ vina : id enim prævia apprehensione per­ fecta argumentorum fidei, facile potest contingere. » Hæc ille, in quibus in primis non placent exempla, quæ affert : nam cognitio quam Angelus naturaliter habet de existentia Dei per creaturas, non est proprie discursus victualis, ut diximus supra disp. VII, sect. n. quia non infert unum ex alio, sed cognoscit unum in alio, tanquam in medio, quod quidem non sit medium ex (pio, sed medium in quo aliud cognoscitur; in quo nullus prorsus discursus intercedit, quia non est duplex assensus etiam virtualiter, sed unicus indivisibilis et simplicissi­ mus, quo dicitur, eventura hœc pendet a Deo existenti, esset autem discursus victualis, si diceret, Deus existit quia creatura dicit ordi­ nem ad ipsum : ut ibi latius explicuimus. Quare si judicium crcdibilitatis est, sicut cognitio illa Angelica, non erit discursus nec formalis, nec victualis. Unde non bene affertur illud alterum exemplum assensus fidei : in illo enim datur vere et proprie discursus saltem victualis, quo dicitur, Incarnatio facta est, quia Deus est sumine verax, et illam revelavit. Omnis autem talis discursus victualis resolvi potest in forma­ lem, in quo eadem conclusio inferatur ex præcedentibus præmissis; quare si judicium crcdibilitatis est similis assensui fidei, con­ 373 sequens est, ut sient in fide potest intervenire di ursus formalis, ut concedit idem Auctor disp. LV, sect, v, nu.3l, sic etiam judicium crcdibilitatis possit ex præcedentibus premissis inferri. Ego existimo, judicium hoc posse utroque modo fieri, nempe per discursum, et sine discursu, et utroque casu posse esse super­ naturale. Et in primis potest fieri per discursum formalem, vel victualem, quo, ex modo (pio res fidei proponuntur, inferamus evidenter eas esse prudenter credibiles, et debere credi. Nec video cur hoc non possit esse judicium ultimum, et proxime ac suffi­ cienter movens ad piam voluntatem cre­ dendi : nam esse genitum ex discursu non tollit, quod sit practicum, et ostendat ul­ timo amabilem seu volibilem honestatem ct bonitatem fidei. Et quamvis ante volun­ tatem credendi supponatur etiam cognitio reflexa de certitudine radicali actuum prae­ cedentium , quibus proponitur obligatio credendi, ut explicuimus disp. V, sect. i. quam cognitionem diximus esse intuitivam, cum versetur circa statum quem habent in intellectu objecta fidei, et circa modum, quo proponuntur, qui modus cum sit intra nos, potest intuitive a nobis percipi ea ra­ tione, qua percipimus nostros actus intel­ lectus et voluntatis : illa tamen cognitio reflexa, non videtur esse ultima, vel certe non est necesse quod sit ultima ; nam judi­ cium ultimum proponens voluntati objec­ tum amandum debet judicare de bonitate objecti amandi, illa autem cognitio reflexa non tam videtur judicare de bonitate actus fidei, quam de certitudine actuum præcedentium, quibus proponitur obligatio et honestas credendi : quare restat, quod cx illa cognitione inferatur alia de honestate ct bonitate credendi, quod solum ultimum judicium proxime movens voluntatem, ut velit assensum fidei propter ejus bonitatem, oportet quod sit supernaturale, ut habeat proportionem cum affectu piæ affectionis, qui debet esse supernaturalis. Nec obstat, quod præmissa* sint naturales : quia jam vidimus supra disp. I, sect, xni, assensum conclusionis thcologicæ esse supernatu­ ralem , licet una præmissa sit naturalis. Nam ut sæpe diximus, supernaturalitas horum actuum non provenit ex objecto exigente de se actum supernaturalem, sed ex eo, quod Deus elevat per concursum ct principia supernaturalia ad actus voluntatis 374 DE VIRTUTE ΙΊΠΕΙ DIVINÆ. pertinente*? nd salutem, et nd cognitiones saltem proxime conducentes, et moventes ad ejusmodi actus voluntatis. Aliunde voro nnn debemus ponere supernaturales omnes actus intellectus, qui remote possunt deser­ vire nd affectum voluntatis supernaturalem, ut vidimus supra disp. IX, sect, iv, quia alioquin maxima pars nostrarum cogitatio­ num esset supernaturalis in substantia. Quod si adhuc aliquis velit, illam etiam priorem notitiam evidentem de certitudine obligationis, ex qua infertur ultima conclu­ sio practice, esse supernaturalem, non erit multum de hoc contendendum. Addo ego, posse etiam judicium illud ulti­ mum evidens credibilitatis poni sine dis­ cursu, sed ut notitiam quamdam immedia­ tam de bonitate et honestate credendi, prout indicant auctores citati. Posita enim notitia motivorum credibilitatis, et cognitione re­ flexa, de modo quo apprehenduntur et pro­ ponuntur, potest intellectus sine ullo dis­ cursu, seu immediate judicare, in his circumstantiis, et cum his notitiis praece­ dentibus, honestum et necessarium esse credere propter divinam revelationem ea quæ proponuntur credenda. Quod in exer­ citio etiam aliarum vitutum contingere vi­ detur : ad voluntatem enim honestam sub­ veniendi huic indigenti non est necessse semper formare hunc discursum : honestum est subvenire indigenti : iste nunc indiget : ergo honestum est ei subvenire. Sed visa ejus indigentia, possumus formare sine discursu judicium ultimum practicum imme­ diatum dictans,in his circumstantiis, et cum tali notitia indigentiae honestum esse huic subvenire ; quod judicium pertinet ad pru­ dentiam.Similiter ergo honestas fidei poterit practice judicari absque discursu, attentis circumstantiis, et notitia reflexa de modo quo motiva nobis proposita sunt : tunc enim ex terminis patet honestum esse in his cir­ cumstantiis non dissentire, sed credere, quæ proponuntur. Unde obiter infero, prudentiam infusam posse fortasse aliquando utriusque generis actus elicere, scilicet mediatos cum discursu, atque etiam immediatos et si ne discursu. Cum enim utrique actus deservire possint imme­ diate, et proxime per modum judicii practici ultimi ad voluntatem supernaturalem ; utrique debent esse supernaturales et eliciti, ut suppono a prudentia infusa. Cum hoc ta­ men discrimine, quod judicia sive cum dis­ cursu sive sine illo, quæ deserviunt imme­ diate ad voluntatem piam credendi, non debeant fundari in fide, nec in auctoritate divina, sed aliunde debeant judicaro 9 Potest autem hoc confirmari primo ex iis, sit taliter honestas eleemosyna*, v. g. vel quæ diximus ubi supra dicta disp. I, sect, xni, temperantiæ, per notitiam fidei praeceden­ deo unum habitum infusum sufficere ad tem circa honestatem talium objectorum, 20 376 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. quæ notifia fidei (aliter proposita’ est una cii credibilitatis o])poni posset, quod licet ex circumstantiis, ex quarum circumspec­ judicium illud non supponat actum fidei, tione ct reflexione fit postea judicium illud nec illuni attingat ex parte objecti tanquam practicum immediatum ; quare in iis omni­ circumstantiam honestatis; supponit tamen bus videtur essc aliquid commune ex parte propositum objectum fidei et ejus motiva, objecti, nempe notitia fidei praecedens circa et ex hac propositione, tanquam ex motivo, honestatem communem talis virtutis, quod vel circumstantia praecedente judicat obli­ videtur sufficere, ut idem habitus infusus gationem credendi, et ejus honestatem; possit ad ea omnia extendi. Praesertim cum quare jam videtur attingere ex hac parte hæc omnia judicia practice eodem modo su- objecti aliquid commune cum illis aliis ju­ bordinentur fidei, eamque supponant, et in diciis, ratione cujus possent pertinere ad ea fundentur modo supra explicato. Nec eumdem habitum infusum : si omnia illa eadem est ratio do actibus voluntatis vir­ possunt ad eumdem habitum pertinere prop­ tutum infusarum ; ii enim ullo modo at­ ter non multo majorem convenientiam, tingunt formalitcr intrinsece fidem, vel ejus quam habere videntur ex parte objecti. objectum formale, ut objectum suum, sed Vides totum hunc punctum problematia solam honestatem et convenientiam cum cum essc, in quo pro neutra parte firmum natura rationali, cum tamen judicium prac- sit fundamentum ad oppugnandum, vel ticnm rcspiciat formalitcr fidem, cum ex ter­ propugnandum. Ego sane ægre feror ad minis ipsis, hoc est, ex tali propositione ho­ multiplicandos habitus infusos sine aliqua nestatis revelatæ, et talibus circumstantiis necessitate : quare, licet facile concedam judicet operationem hanc esse honestam. in prudentia acquisita non esse eumdem Denique nec videtur esse eadem ratio de ju­ adæquatc habitum, qui eliciat judicium dicio credibilitatis, ut illud etiam pertineat practicum per discursum et ex aliis præ­ ad eumdem habitum infusum : nam judi­ missis, et qui eliciat judicium practicum cium illud nec fundatur in fide, nec habet sine ullo discursu etiam virtuali, sed ex ter­ fidem, aut ejus objectum pro motivo, vel minis ; quia objectum formale utriusque objecto formali partiali ; quare minus con­ judicii est diversum : loquendo tamen de venit cum judiciis practicis circa alias virtu­ habitu infuso non est tanta necessitas mul­ tes, quam ipsa judicia conveniant inter se. tiplicandi habitus ; neque enim debemus 21 Video, hæc omnia exposita esse objectio­ solum attendere ad objecta, sed etiam ad nibus, et responsionibus : posset enim op­ finem, ad quem ejusmodi habitus infundun­ poni, quod sicut judicia illa practice imme­ tur, ut fiant operationes proportionate nos­ diata attingunt ex parte objecti partialiter træ saluti supernaturali. Quare si in ordine ipsam fidei notitiam tanquam circumstan­ ad eum finem unus actus, vel unum objec­ tiam constituentem ultimam honestatem tum æquivaleret fere alteri ; non debent practicam talis operationis ; sic etiam volun­ dari habitus infusi diversi, licet in se ha­ tas eleemosynæ subsequens rcspiciat intrin­ beant differentiam specificam, vel etiam sece camdcm notitiam fidei, debet enim at­ majorem propter quod diximus supra disp. tingere eamdem omnino honestatem, quæ præcedenti, eumdem habitum infusum eli­ ultimo et proxime proponitur per judicium cere actus reflexos supra honestatem forma­ ultimum practicum : quare si judicium lem actus sui directi, quia utraque bonitas practicum proponit honestatem practicam æquivalet ad finem salutis. Similiter ergo constitutam partialiter ex circumstantiis, in casu nostro videtur esse œquivalentia in­ quarum ima est notitia fidei præcedens; ter judicium de honestate, quod sit conclu­ eamdem honestatem constitutam ex eisdem sio deducta ex actu fidei, et alia præmissa, circumstantiis debet attingere voluntas con­ ct inter judicium de eadem honestato, quod sequens : unde jam omnes voluntates super­ non sit conclusio, sed assensus immediatus ex terminis, quo practice judicamus, in his naturales diversarum virtutum ortie ex ta­ libus judiciis practicis immediatis possent circumstantiis, et stante tali propositione objecti, ct tali notitia fidei dc honestate in habere inter se eamdem unitatem sufficien­ tem, ut possent procedere ab eodem habitu communi talis virtutis, honestum et neces­ infuso voluntatis, quam habent judicia sarium esse credere. Ad finem enim horum actuum supcrnaturalium parum videtur re­ practica praecedentia. 22 Contra discrimen etiam assignatum judi­ ferre, quod judicium illud fiat cum discursu, DISPUTATIO XI, SECTIO II. 23 vel sino, discursu ex apprehensione cir­ cumstantiarum ; quare non immerito pos­ sumus credere eumdem habitum ad utrum­ que judicii genus extendi. Unde rursus videtur inferri, non esse plures habitus infu­ sos ad hæc judicia pro diversitate honesta­ tum quas proponunt : quia cum dixerimus dicta sect, xn, eumdem habitum infusum elicere conclusiones illas practicas circa ho­ nestates omnium virtutum, et aliunde nunc ponamus in ordine ad finem horum habi­ tuum supernaturalium æquivalere conclu­ siones practicas, et judicia etiam practice sine discursu circa easdem honestates : con­ sequens est, ut unus et idem habitus infu­ sus, qui sufficit ad omnes illas conclusiones practicas, sufficiat etiam ad judicia illa om­ nia practice sine discursu circa easdem ho­ nestates, dummodo ea omnia judicia prac­ tice fundentur in fido eo modo, (piem su­ pra explicuimus. Cum hoc denique stare potest, quod ad judicium evidens ultimum, et practicum credibilitatis, sive illud cum discursu, sive sine discursu fiat, detur habitus infusus dis­ tinctus ab habitu qui elicit judicia practica circa honestates aliarum virtutum. Vidi­ mus enim aliquam majorem diversitatem esse inter judicium illud credibilitatis, quod non fundatur in fide, et illa alia judicia cir­ ca honestates aliarum virtutum, quæ omnia fundantur in fide, quam sit inter judicium circa misericordiam et judicium circa temperantiam, etc., quando utrumque fun­ datur in fide. Qui excessus diversitatis, licet magnus fortasse non sit, potuit tamen sufficere per modum congruenliæ ad dis­ tinguendos eos habitus infusos, quorum distinctio expediebat ad hanc seriem ac­ tuum, et habituum supernaturalium, in qua sicut Deus voluit fidem essc separabilem a spe, et spem a charitate, et ideo multiplica­ vit realiter eos habitus; ita voluit etiam, quod in peccatore simul cum actibus fidei, quos in statu peccati exercet, præcedant ju­ dicia credibilitatis supernaturalia necessaria ad eas voluntates credendi, atque adeo sicut manet etiam habitus infusus pire affectionis ad volendum credere, manet etiam in intel­ lectu habitus infusus necessarius ad judicia credibilitatis, cum sit eadem ratio de per­ manentia utriusque habitus. Cum ergo aliunde communis sententia supponat non manere in peccatore habitus infusos aliarum virtutum moralium, consequens videtur, 377 quod nec maneat in intellecta prudentia in­ fusa in ordine ad actus carum virtntnm · oportebat ergo, ut in hac serie et ordine darentur separabiles, et distincti habitus infusi ad judicium circa honestatem creden­ di, et ad judicia circa honestates aliarum virtutum : quæ distinctio habituum non erat etiam violenta, cum major unitas reperialur, ut diximus, inter objecta judiciorum aliorum quæ omnia fundantur in fide, ad invicem comparata, quam inter illa judicia, et judicium credibilitatis, quod neque ori­ tur ex fide, neque in illa fundatur : et hæc sufficiat dixisse occasione illius argumenti, in quo petebatur, an judicium hoc credibi­ litatis fiat cum discursu vel sine illo ; quæ forte quæstio non erat tanti ponderis ; cum utroque modo possit esse judicium superna­ turale, sed ne quispiam fortasse putaret, magnum in ea latere mysterium, oportuit breviter insinuare difficultatis capita, quæ pro utraque parte poterant occurrere. Ultimo itaque contra supernaturalitatem judicii credibilitatis argui solet, quia non potest explicari ad quem habitum infusum pertineat judicium illud, nec quale princi­ pium supernaturale habeat. Ad hoc tamen respondebitur sectione sequenti. Objectio ultima. SECTIO II. /1 quo habitu infuso eliciatur judicium credibilitatis. 24 Prima sententia mullorum dicit, hoc ju­ Prima dicium elici ab ipso eodem habita infuso sententia. fidei. Hanc tamen impugnavimus supra disp. V, sect. ΙΠ, ubi vidimus non posse elici ab habitu fidei, ad «piem vero habitum spec­ tet, reservavimus in hunc locum. Vide, quæ ibi dicta sunt, ne iterum ea nunc repetamus. Supposito ergo, quod non eliciatur ab ha­ Secunda sententia. bitu fidei, est secunda sententia aliorum, quos refert Granado tract. IX. disp. iv, num. ‘J qui dicunt, hunc actum elici ab aliquo dono Spiritus sancti. Quos tamen ipse impugnat ibi, et latius Suarez disp. VI, sect, vni, num. Il, quia dona Spiritus sancti non sunt in peccatore. Ad hoc tamen dici pos­ set, suppleri tunc per auxilium actuale extrin­ secum, vel intrinsecum.Quare meliusarguunt ex eo, quod dona illa Spiritus sancti dantur ad extraordinarios effectus gratiæ, qui sunt prreter communem et ordinalium modum, 378 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. juxta specialem motionem extraordinariam esse bonum : ergo prudentia ostendit hone­ Spiritus sancti ; motio voro ad volendum statem illius voluntatis, quia nullam aliam credere non est talis, sed communis et or­ rationem boni potest in ea ostendere : ergo dinaria omnibus adultis; ideo ipse Suarez prudentia considerat honestatem misericorputat, judicium hoc non esse supernaturale dire contra id, quod ille auctor supponit. Si in substantia, quia non potest elici a pru­ vero dicat, prudentiam dictare ipsam elee­ dentia infusa propter argumenta, quæ ex mosynam externam; urget fortius idem ipso adduximus et dissolvimus sect, praece­ argumentum, quia non potest dictare volun­ tati eleemosynam, nisi ostendat ei bonita­ denti. 25 Communis ergo sententia, quæ mihi sem- tem aliquam eleemosynæ : ergo honestatem Scnicniia per placuit, docet elici ab habitu prudentiæ miscricordiæ, cum nullam aliam bonitatem communis. iDfllsœ> jla Valentia in præsenti disp. I, q. i, possit ostendere. Falso ergo supponitur pru­ puncto 4, Coninch. disp. xm, dub. 2 : ipso dentiam non considerare honestatem operis tamen dub. 3 dicit esse solum supernatu­ honesti quod præscribit, ncc per hoc pos­ rale quoad modum. Hurtado disp. LXIII, sunt distingui illa duo judicia. sect, n, § 8 et 10 concedit esse supernatu­ Difficilius tamen explicat Coninch. ubi 21 rale in substantia, el esse actum prudentiæ. supra n. 13 differentiam inter iUa duo judi­ Item Ripalda disp. xlix de ente supernaturali cia ; dicit enim primum illud judicium non num. 33 et alii recenliores communiter. Ad­ esse actum prudentiæ, quia est speculativum verte tamen aliquos ex his auctoribus distin­ probans credibilitalem solam objecti, ut guere duo judicia credibilitatis; unum pri­ dixerat etiam Turrianus in præsenti mum, quo cognoscitur honestas credendi, ut disp. VII, num. 4 versus finem, addit autem explicat Hurtado, seu objectum propositum Coninch, illud primum judicium posse esse esse evidenter credibile, ut explicat Coninch. etiam in eo, qui ob malam voluntatem ju­ Alterum vero judicium requiritur postea dicat res fidei hic et nunc non esse sibi dictans hic et nunc esse credendum. Pri­ credendas : quo loquendi modo videtur in­ mum judicium dicunt non esse actum pru­ dicare, secundum judicium, quod dicit per­ dentiæ , sed solum secundum, quod est tinere ad prudentiam, non posse esse in eo practicum, el dirigit ad operandum. qui ex depravato affectu non vult credere. 26 Hanc diversitatem judiciorum nunquam Quæ omnia difficilia sunt. Primo, quia Hat auctor sat*s caPerc Potu^> vel ccr*e modus, quo eam primum judicium dictans credibilitatem fidei dc haeju- «plicant» reddit eam difficilem. Dicit enim non dicit solum res fidei posse credi, sed (liciorum Hurtado § 8, primum illud judicium non etiam dicit debere credi : alioquin non erit diversitate, pertinere ad prudentiam in aliis virtutibus : judicium credibilitatis, hoc est, ostendens nam prudentia, v. g. non considerat hone- motiva proposita tanti esse ponderis, ut statemmisericordiæ, alioquin omne judicium obligent ad credendum, nec haereticus pec­ supernaturale præccdens actus virtutum caret contra fidem, si solum cognosceret res infusarum pertineret ad prudentiam, sed fidei posse credi, non tamen cognosceret præcise repræsentat convenientiam, ut hic obligationem credendi. Primum ergo judi­ et nunc exerceantur· virtutes quas dirigit. cium, quod datur etiam in hærctico, dictat Quod quidem dictum difficile intelligitur : debere res fidei nostræ hic et nunc credi : nam vel prudentia dictat solum circa volun­ quomodo ergo cum hoc judicio potest simul tatem eleemosynæ, v. g. vel dictat etiam stare aliud dicens hic el nunc non esse cre­ circa ipsam eleemosynam externam. Pri­ dendum? Peto enim quid negat hoc secun­ mum dici nou potest : tum quia non requi­ dum judicium ? Solumne actum fidei futu­ ritur cognitio reflexa supra voluntatem rum, an etiam debitum, seu convenientiam bonam, quoties volumus opus virtutis, sed credendi? Primum dici non potest, nam in sufficit cognoscere honestatem objecti : illud eo qui credit, non prærequiritur judicium af­ autem secundum judicium prudentiæ poni­ firmans assensum fidei futurum, nec etiamsi tur ab eo auctore necessarium ad quodlibet daretur, posset influere, aut movere ad fidem, opus honestum : tum etiam, quia judicium quam jam supponit futuram, sicut nec prudentiæ dictans voluntatem eleemosynæ scientia visionis potest esse causa sui sub­ non potest illam dictare, nisi ostendat boni­ jecti propter eamdem rationem : quare nec tatem illius voluntatis : frustra enim aliquid potest judicium illud pertinere ad pruden­ proponeret voluntati, nisi ostendat simul tiam, cum uon sit practicum, sed magis DISPUTATIO XI, SECTIO II. speculativum,quam primum. Unde arguitur secundo, quin judicium credibilitatis ulti­ mum non debet esse talc, cum quo non possit stare dissensus ad fidem : alioquin hærcticus non haberet omnia prerequisite in actu primo proximo ad volendum credere, atque ideo non peccaret : ergo ex hoc capite quod cum primo judicio possit esse voluntas non credendi, non debet negari illud esse practicum et ultimum. Unde rursus tertio arguitur, quia si primum judicium affirmat obligationem credendi, non potest cum illo stare aliud secundum judicium negans con­ venientiam credendi, nam contradiceret primo, nec possunt esse simul duo judicia contradictoria ; solum ergo potest cum illo judicio stare aliud dicens fidem esse diffici­ lem, vel noxiam ad aliqua aha, quod judi­ cium requiritur ad libertatem fidei, et datur etiam in homine fideli ; non tamen potest esse judicium dicens absolute non esse cre­ dendum hic et nunc, seu non debere credi, quia esset contra evidentiam prioris judicii affirmantis debere credi. Restat ergo, quod primum illud judicium si vere affirmat, attentis omnibus circumstantiis credibilitatem objecti, hoc est, obligationem credendi, sit practicum, atque adeo possit pertinere ad prudentiam directivam. Dixi, si affirmat, attentis omnibus circum­ stantiis credibihtatem, etc. quia si solum affirmaret credibihtatem in abstracto, hoc est, aliquando posse, vel debere credi, non esset sufficiens, ut moveret proxime volun­ tatem, quia non ostenderet bonitatem fidei in his circumstantiis : nos autem loquimur dc judicio dictante credibihtatem, vel in omnibus, vel saltem in his circumstantiis ; hoc enim solum est proprie judicium cre­ dibilitatis, quod debet præcedere voluntatem credendi, ct de quo quærimus, ad quem habitum pertineat. Nam illud dictans solum credibihtatem, seu debitum credendi, ab­ strahendo ab his circumstantiis, non esset judicium practicum, nisi forte partialiter et remote, magis autem esset speculativum : sicut judicium dictans obligationem pu­ niendi malefactores auctoritate publica, non est practicum respectu illius, qui non habet publicam auctoritatem. Quare si de illo solo judicio loquuntur quando negant illud esse practicum, vel pertinere ad prudentiam, facile id concedemus, sed non est ad rem, quia quæstio præsens est de judicio illo, quod necessario prærequiritur ad volunta­ ry tom credendi, et quod ostendit credihilitafom , sen motivomm pondus indwens necessitatem ct obligationem non dissen­ tiendi , sed credendi, quod dicimus ol1 T10d ’ϋ1αηΙ^ cx 30|a jp_ prehensi,Jfle m°· U4l,or etiam efficacem el JelÎbera· 382 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. hir : quia in ejusmodi actibus, ut vidimus sidera sunt paria, et apprehendere, ac con- con^ supra disp. V, sect, n, agentes de evidentia cipere totum ejus objectum, et per consecredibilitatis, judicium practicum ultimum quens identitatem inter prædicatum et subest communiter reflexum supra totum sta­ jcctum, et non ideo possum assentiri : sicut « tum antecedentem, quem objectum habet etiam audimus, et apprehendimus errores, in intellectu, et de toto illo statu decernit. et hæreses absque ullo fundamento assertas 39 Probat secundo idem auctor, quia potest quibus tamen nec assentimur, nec frequen- aseowa, fieri voluntas bona supernaturalis ex sola ter assentiri possumus : est ergo aliud pecuillustratione gratiæ prœvenientis : hæc au­ liare genus apprehensionum quro taliter iCflna’ tem aliquando est sola simplex apprehen­ proponunt objectum, ut ex modo proponen­ sio, sicut in voluntate est sola simplex af­ di aptæ sint ad generandum assensum, vel fectio : ergo ex sola simplici apprehensione dissensum. Potest autem dubitari, an hu­ potest procedere voluntas supernaturalis. jusmodi apprehensiones differant ab illis At hoc etiam facile negabunt adversarii, alù’s, quæ non sunt aptæ ad generandum illustrari sufficienter intellectum per solam assensum, solum penes diversum modum simplicem apprehensionem : ita enim de­ manifestandi objectum, an vero etiam ex bent dicere, quicumque negant posse amari parte objecti. Ad quod dicendum est, dif­ objectum cx sola apprehensione boni sine ferre potius cx parte objecti : nam licet ap­ judicio. prehensiones has dixerimus differre ab as­ Sola illa Melius ergo probatur exemplo adducto sensu solum penes diversum modum appreben- appetitus sensitivi, cujus actura non tendendi ad objectum, ct non penes diver­ sio simplex præcedit melior notitia boni, quam sit sum objectum, nihil enim manifestatur, aut potes^ad Wehensio intellectualis. Pro cujus tamen repræsentatur per assensum, quod non amorem vel explicatione notabam, non quamlibet ap- objiciatur etiam apprehensioni complexae odium, prehensionem simplicem movere posse ad præcedenti : comparando tamen utrumque qoæ potest amorcm vei odium, sed solam illam, quæ apprehensionum genus inter se, apparet assensum, cst 'al,5> u* P0SSlt generare assensum, vel discrimen inter illas etiam cx parte ob­ vel dis- dissensum in intellectu : neque enim omnes jecti. Apprehensio enim simplex concipiens sensum in apprehensiones simplices possunt generare quod sidera sunt paria, licet rapræsentet intellectu. jU(jicium ut constat de apprehensione side­ extrema manifestantia talem identitatem, rum parium, quæ non sufficit, ut judicemus non tamen repræsentat extrema manife­ sidera esse paria, ct de aliis similibus. Ad stantia talem identitatem, quia nullum præ­ judicium itaque præcedunt non solum ap­ dicatum concipitur in extremis, ratione prehensiones simplices incomplexæ de ex­ cujus intellectus possit assentiri tali identita­ tremis, hoc est, de subjecto cl de prædicato, ti. At vero apprehensio simplex proponens sed etiam apprehensio complexa de tota totum majus sua parte, repræsentat extrema propositione objectiva : nihil enim affirma­ cum talibus prædicatis, quæ simul osten­ mus per assensum, aut negamus per dissen­ dunt fundamentum identitatis : plus ergo sum, quod non fuerit apprehensum ; quare repræsentat cx parte objecti hæc secunda cum affirmemus, vel negemus identitatem apprehensio, quam illa prima, et ideo hæc prædicati cum subjecto, illam etiam camet non illa, sufficit ad generandum assen­ dem identitatem apprehendimus, ut judicium sum. De hac ergo apprehensione sola, et de illa feramus, nec differunt prima, et se­ non de quacumque in genere, intelligendi cunda operatio ex parte objecti, sed solum sunt, qui dicunt ex sola apprehensione boni penes diversum modum tendendi, quatenus posse voluntatem moveri ad amorem, vel per apprehensiones, quasi audimus objecta, odium objecti propositi : quia nimirum hæc per judicium vero sententiam proferimus, apprehensio, licet non sit judicium formali­ subscribimus, vel dissentimus objecto per ap­ ter : est tamen judicium virtualiter, quate­ prehensionem proposito, quæ omnia expli­ nus taliter proponit objectum, ut cx vi illius possit generari assensus et judicium forma­ cui in philosophia. .0 Addo, neque etiam omnem apprehensio- le. Et quidem quamvis cognitiones bruto­ Nou omnis nem complexam, qua concipitur etiam ideu- rum, ct nostri etiam sensus interni non api>rc- mas inter extrema, sufficere ad generan- possint generare assensum, quia potentiae materiales non sunt capaces judicii forma­ complexa, dum assensum, ’ vel dissensum : . possum . ,lua emm ego audue hanc totam propositionem lis; tales tamen sunt, et tale objectum, et DISPUTATIO XI, SECTIO III. taliter représentant, ut si potentire capaces essent judicandi, possent ex vi illius notifié assentiri objecto proposito per judicium for­ male, quod sufficit, ut possent movere ad prosecutionem, vel fugam objecti. Objiciunt aliqui, quia non potest volunH Objectio.• tas velle effectu absoluto, et deliberato ob­ jectum, quod intellectus judicat esse impos­ sibile : potest autem procedere apprehensio de possibilitate objecti, et apprehensio etiam de impossibilitate illius, utraque sufficiens ad judicium probabile : tunc ergo si intel­ lectus assensum præbeat impossibilitati, vo­ luntas non poterit affectu absoluto velle illud objectum, et tamen adest apprehensio possibilitatis sufficiens ad generandum judi­ cium : ergo apprehensio sola non sufficit ad voluntatem absolutam et deliberatam, ap­ prehensio enim non excludit judicium con­ trarium, seu dissensum. Respondeo, omis­ sis aliis solutionibus distinguendo majorem: non potest voluntas ita velle, si non adsit tunc apprehensio possibilitatis objecti suf­ ficiens ex se ad generandum assensnm con­ cedo, si adsit talis apprehensio, nego. Quamvis enim intellectus judicet probabili­ ter esse objectum impossibile; proponit tamen simul per apprehensionem probabi­ lem esse possibile, quam apprehensionem sequi potest voluntas contra judicium pro­ prium, et sententiam probabilem ipsius in­ tellectus. Exemplum habemus in re morali: contingit enim sæpe doctorem theologum privata sententia judicare contractum ali­ quem usurarium ; quia tamen scit probabi­ lem esse aliorum sententiam id negan­ tium, contractum illud exercet. Tunc autem simul habet judicium ct assensum, quod contractus sit usurarius, nec ab ea sententia • discedit ut contractum exerceat : sed ta­ men licite agit, quia non sequitur propriam sententiam, sed sententiam aliorum, quos videt probabiliter contrarium dicere. Sic ergo se habet voluntas in casu nostro, nam licet intellectus cx propria ct privata sen­ tentia judicet objectum esse impossibile, proponit tamen apprehensionem probabi­ lem de possibilitate, hoc est, sufficientem ad generandum assensum probabilem; quæ apprehensio est quasi sententia aliorum de possibilitate, quam sententiam intellectus non amplectitur, sed tamen per apprehen­ sionem quasi audit, et proponit voluntati : potest ergo voluntas non sequi privatam sententiam intellectus de impossibilitate, 383 sed illam aliam, quos per apprehensionem probabilem proposita est, et juxta eam velle objectum affectu absoluto : minus enim re­ quiritur, ut voluntas physice hoe possit, quam ut prudenter et Licite possit, prout in primo casu potest. Dices, exemplum non esse ad rem : quia eo casu voluntas non sequitur solam appre­ hensionem, sed judicium ultimum proprium de contractu licito ; nam licet ex propria sententia doctor ille judicet contractum il­ lum secundum se, et ex intrinsecis esse usurarium ; habet tamen simul judicium aliud, quo judicat hic et nunc esse licitum, quia licitum est sequi sententiam probabi­ lem aliorum. At in casu nostro voluntas nullum judicium propnum sequeretur circa possibilitatem, sed meram apprehensionem contra judicium proprium. Respondeo, exemplum esse proprium maxime ad rem si attente consideretur ; et retorqueo argu­ mentum ; nam si intercedit judicium illud ultimum dictans, licitum esse sequi senten­ tiam aliorum probabilem ; ergo ante illud judicium verum erat, quod licebat contra propriam sententiam sequi aliorum senten­ tiam probabilem : ideo enim judicium illud ultimum est verum, quia objectum quod affirmat verum est. Non dicit autem illud judicium ultimum, id licitum esse, quia per idem judicium redditur licitum; non enim habet se pro objecto suo; sed præscindendo a se ipso, affirmat ex se licitum esse sequi practice sententiam aliorum sufficienter propositam etiam contra proprium judi­ cium et sententiam ; ergo etiam ante illud judicium ultimum licitum hoc erat; ergo etiamsi judicium illud ultimum et reflexum non fuisset, operaretur licite voluntas se­ quendo sententiam probabilem aliorum contra sententiam privatam propriam. Si ergo licite id posset facere, poterit a for­ tiori saltem physice voluntas sequi appre­ hensionem probabilem de possibilillate ob­ jecti contra judicium privatum probabile de impossibilitate, cum apprehensio illa sit quasi sententia aha proposita de possi­ bilitate talis objecti. 43 His itaque de quæstione in genere suppo­ sitis, ut veniamus ad casum nostrum addo, Voluntates .«upernalicet in ordine ad voluntates naturales id turales non non repugnet, in ordine tamen ad voluntates proce­ supernaturales non debere admitti de facto, dunt a sola simplici quod procedant a sola simplici apprehen­ appre­ sione ; in quo dissentio a Ripalda loco citato. hensione. 381 DE VIRTUTE IIDEI DIVINÆ. El imprimis loquendo do actibus voluntatis, qui diriguntur a fide immediato, certum vi­ detur quod præroquiratur judicium; requi­ ritur enim actus fidei, qui quidem non po­ test esse sola simplex apprehensio, in qua non continetur certitudo, et firmitas fidei eo modo, quo evidentia judicii evidentis con­ tinetur virlualitcr in apprehensione, quæ illud præcodit. Cum enim viderimus supra, assensum fidei elici firmissimum firmitate adhrosionis ex imperio voluntatis talem as­ sensum ita firmum imperantis ; consequens est, ut apprehensio præcedcns non possit participare talem firmitatem, cum per ap­ prehensiones intellectus non adhaereat ob­ jecto, nec voluntas imperet, aut imperare possit adhaesionem, aut firmitatem in ap­ prehensione, sed solum in assensu, in quo intellectus taliter, vel taliter sententiam de suo profert. Deinde loquendo de voluntate pia cre­ dendi, non videtur dc facto posse procedere cx sola apprehensione credibilitatis : quia voluntas hæc debet procedere ex judicio evidenti credibilitatis ; ct quamvis hoc ipsum judicium præcedat apprehensio cum evi­ dentia victuali dc eadem credibilitate, quæ apprehensio etiam sine judicio posset mo­ vere voluntatem juxta supra dicta : de facto tamen non videtur possibile, quod stante illa apprehensione non sequatur judicium evidens : nam apprehensio apta ad gene­ randum judicium evidens est causa neces­ saria, quæ statim operatur, et generabit ejusmodi judicium. Quod autem voluntas cohibeat intellectum ab assensu et judicio credibilitatis, stante tali apprehensione, im­ primis non est casus de facto contingens, nec fortasse contingere potest: quarc de facto semper voluntas illa procedit non ex sola ap­ prehensione simplici, sed ex judicio formali. Denique quidquid sit de hoc, in univer­ sum ita dicendum videtur in nostra sen­ tentia, de facto nullam voluntatem super­ naturalem procedere cx sola apprehensione sine judicio supernaturali : quia cum volun­ tas supernaturalis præsupponat de facto cognitionem etiam supernaturalem, et sibi proportionatam, et aliunde dixerimus supra disp. IX, sect, v, non requiri, nec dari de facto apprehensiones supernaturales in sub­ stantia ad actus supernaturales, consequen­ ter dicendum est, de facto requiri judicium supernaturale ad omnem voluntatem super­ naturalem. Facile tamen concedam cum Ri- palda, si dc facto posset dari apprehensio supernaturalis sufficiens ad judicium supernaturale generandum sine ipso judicio, non esse specialem repugnantiam ex conceptu voluntatissupernaturalis, quod ex apprehen­ sione illa posset procedere voluntas supernaturalis, sicut ex apprehensione naturali posset procedere voluntas naturalis. Argu­ menta autem contraria videri possunt apud eumdem, qui bene ea dissolvit. Dicet aliquis, cx hac doctrina fieri, quod nec etiam voluntas naturalis possit dc facto procedere ex apprehensione sola sine judi­ cio ; quia illa etiam apprehensio, si est suf­ ficiens ad generandum judicium, generabit illud, cum sit causa necessaria ; si vero non est sufficiens ad generandum judicium, nec etiam erit sufficiens ad movendam volunta­ tem juxta doctrinam traditam. Respondeo, imprimis difficile ct rarum satis esse, quod de facto posita tali apprehensione sistat in­ tellectus in ipsa, et non generetur judicium de eodem objecto : non tamen videri om­ nino impossibile, nam imprimis potest for­ tasse ex imperio voluntatis cohiberi intel­ lectus ab assensu præstando, et a ferendo judicio : quo casu manere poterit apprehen­ sio sola sufficiens ad movendam volunta­ tem : deinde casus facilius contingere po­ test, quando apprehension nes sunt pro utraque parte, solum cum probabilitate ra­ dical!, ita ut sufficiant, ad judicandum pro­ babiliter, quod Petrus v. g. sit tibi inimicus, et quod sit tibi amicus : quo casu intellectus de se solo sine imperio voluntatis a quo determinetur, neutri parti adhærebit, cum apprehensiones ad neutrum judicium deter­ minent, sed singulæ sufficiant de se ad judi­ cium probabile pro illa parte ferendum. Tunc ergo, quamdiu voluntas non determi­ nat intellectum ad assensum unius partis, manebit utraque apprehensio sine judicio, et cum utraque apprehensio proponat ob­ jectum, altera ad odium, altera ad amorem Petri, poterit voluntas alteram carum sequi, et elicere actum absolutum amoris, vel odii, sicut posset ex judicio probabili. Hic tamen casus raro, ut dixi, continget, quia voluntas regulariter solet applicare intellectum, et cogere ut sententiam proferat judicando dc majori saltem probabilitate unius partis, vel de aequalitate probabilitatis, vel aliquo alio modo. DISI’I ΙΛΊΙΟ XII, SECTIO I. DISPUTATIO XII. DE NECESSITATE FIDEI AD SALUTEM, ET PRIUS DE NECESSITATE MEDII. SECTIO I. 1itrinn fides sit necessaria nd salu­ tem necessitate medii. SECTIO II. Sine fide fundata in revelatione Dei non fieri ullum opus meritorium salutis u'ternw. SECTIO III. Arfjumenta run!ru fidei necessi­ tatem proponuntur, el dissolvuntur. SECTIO IV. Utrum semper fuerit, vel nunc sit necessaria necessitate medii fides explicita Trinitatis et Christi. SECTIO V. An fides explicita Dei remunera­ toris sit necessaria necessitate medii. De hoc agit S. Th. qu. II, art. in, iv, v, vi, vu et vin, ubi adverte titulum articuli tertii non esse positum juxta mentem S. Tho­ mas Sic enim habetur : « Utrum cre­ dere aliquid supra rationem naturalem sit necessarium ad salutem. » Et tamen postea in fine responsionis in corpore solum con­ cludit : « Ad hoc quod homo perveniat ad perfectam visionem bcatitudinis, præexigitur quod credat Deo ; » non autem dicit supra rationem naturalem ; et in principio articuli, unde titulus articuli desumi solet, solum dicit : « videtur quod credere non sit neces­ sarium ad salutem; » quare hic deberet esse titulus. Utrum credere sit necessarium ad sa­ lutem : non enim agitur in hoc articulo de qua litate objecti credendi, sed de necessitate aliquid credendi. Est autem hæc necessitas duplex ; altera medii, altera præcepti : de prima agemus in hac disputatione, de se­ cunda disputatione sequenti, comprehen­ dentes doctrinam horum articulorum. SECTIO I. Utrum fides sit necessaria ad salutem necessitate medii. 1 Necessitate medii dicitur necessarium Ni cessa- illud, sine quo etiam inculpabiliter omisso liuiP non potest haberi salus. De differentia au'Cmcdiide teul *,,teP necessitatem medii, et præcepti Tom. 1. dixi disp. DI, de Kmhnrntia, i, qw quid di­ vider! possnnt; neqne hic sunt iterum repe­ tenda. Nunc ergo agirons de necessitate medii : et in hoc sensu est gravis difficultas, an fides sit ita necessaria, ut nullus unquam sine fide salvari possit cum sola naturali cognitione Dei, et boni honesti. In qua fuit opinio, vel error Pelagii docentis, non solum hominem sine auxilio gratia; posse credere, sed etiam in lege natura; potuisse hominem salvari sine notitia alicujus veritatis reve­ lata;, sed cum notitia ex viribus nature. ut refert August, hæresi lxxxvjh , et I. dr Gratia Christi, c. XU, et lib. II, cap. XXVI, omitto etiam Manichæos, qui contendebant, nihil esse credendum, quod non possit evi­ denti ratione demonstrari, contra quos late August, lib. De utilitate credendi. Inter Catholicas non desunt, qui dicant hominem posse in aliquo casu justificari Referuntur auctores sine actu fidei. Ita docuit Vega lib. VI in Catholici, Trident, cap. xvil, xx et xxi. Ubi dicit, se dicent» multis annis dc re hac cogitasse, et cum hominem pose viris doctissimis contulisse. Idem tenuit Soin aliquo tus II de Natura et (jrat., cap. xi, in i edit., casu jnstipostea tamen rc melius inspecta, eam sen­ fleari sine tentiam prudenter retractavit in 2 edit, et aclu fidei. in IV, dist. I, q. n, art. 3, et in fine IV, re­ tract. iv. Differt tamen Vegaa sententia Soli, quod Sotus postulet auxilium gratiæ saltem ad actum voluntatis, quo se homo ad justi­ tiam disponit : Vega vero nullam supernatu­ rali ta tem videtur desiderare, nec quoad sub­ stantiam. nec etiam quoad modum ex part·· intellectus ct voluntatis. Alii tamen prædictam sententiam temperant, postulantes etiam ex parte intellectus aliquod auxilium gratiæ, licet non ad credendum ; ad cognos­ cendum tamen objectum honestum, vel boni­ tatem Dei per nobiliorem notitiam, quam cx viribus naturæ haberent. Fundamenta ver·· hujus sententia; postea adducemus. Alii e contra ita necessariam esse dicant lidem ad salutem, ut nec de potentia Dei absoluta potuerit fieri voluntas supernaturalis sine cognitione supernaturali rerum fidei : quos referunt Turrianus disp. XXV, dub. ni. ct Kon. disp. XIV, dub. vni, num. 94. Communis, et vera sententia docet, nemi­ nem adultum de facto posse justificari sine Commonb aliquo actu fidei. Dixi justificari; quia si cl ponatur aliquis puer habens jam habitum :COlcnlm· gratia· in baptismo susceptum, et qui post­ quam ad usum rationis venit, slatim moritur absque eo quod habuerit occasionem cre25 DE VIRTUTE I IDEI DIVINÆ. 4 Probsiur ScrHura Probatur cx Conciliis, Probatur ex Patribus. (tendi, vel negandi, imo nec cogitandi de rebus Iidei ; non video, cur iste non salvetur sine actu fidei, nam licet moriatur adultus, non tamen fuit adultus, quasi forma liter in illa materia, cum circa eam nunquam ut adultus habuerit occasionem operandi, quod idem notavit Suar, in pries, disp. XII, sect, n, nu. 10, quam quia non vidit Gran. dixit tr. X, disp. i, n. 9, neminem dicere, quod ille puer possit salvari sine actu Iidei. Quœstio igitur solum procedit de adulto peccatore, qui debet justificari, ut salvetur; et de hoc dicimus cura communi, debere habere actum fidei ante ipsam justificatio­ nem. Auctores pro hac sententia vide, apud Valentiam in præsenti q. n, pun. 2, quam etiam sequitur Suar. tom. Ill in III par. disp. XXVIII, sect, π, et in præsenti disp. XII, sect, n, ct alii omnes communiter. Probatur primo ex Scriptura passim docente, sine fide neminem accipere salutem. ^om‘ et (‘d Galat. Ili, probat ex illo Habuc. n, 4. Justus ex fide vivit. Item ad Galat,, n, 16. Ex operibus legis non justifi­ cabitur omnis, sed per fidem. Ad Hebr., xi, 6. Sine fide impossibile est placere Deo. Acceden­ tem ad Deum oportet credere, et passim in suis epistolis. Afferri etiam potest illud Sap. ix, 19. Per sapientiam sanati sunt quicumque libi placuerunt a principio, id est, per fidem, ut explicat Ambros. I Timoth. m. Secundo probatur ex conciliis, Arausio, et Milevit. quæ adducit Valent, ubi sup. 'frid. SCSSi VIj CUp. VII> u],j (]e baptismo di­ citur, « quod est sacramentum fidei, sine qua nulli unquam contingit justificatio » et cap. vili. « Fides dicitur esse humanæ salutis initium, fundamentum et radix omnis jus­ tificationis, » et cap. vi dicit, disponi homi­ nes ad justitiam, « dum divina gratia adjuti, fidem cx auditu concipientes ; libere moventur in Deum, credentes vera esse, quæ divinitus revelatu, et promissa sunt. » Tertio probatur ex PP. August, semi. xxxvin dc temp. « Sine fide, inquit, nem»» ad filiorum ■. · .· . . Dei consortium potest pervenire, quia sine ipsa neque in hoc saeculo quisquam justifi­ cationis consequitur gratiam, neque in fu­ turo vitam possidebit œternam ; » vide aha plura testimonia August. Irenæi, Ambr. et Leonis apud Valent, quibus adde eumdem August, lib. de Nat. ct gratia c. n, ubi sic ait. m. 1 de ente supernaturali disp. XX, quod possit terminare voluntatem honestam, sect, xxi, xxii et xxm, et disp. uni, per undecumque nobis proponatur, Deus elevet lotam, qui quamvis disp. xx, n. 123, etdisp. nostras potentias, ut simul cum actibus in­ lxin, n. 19 et 25 fateatur, se id totum in dis­ tellectus, et voluntatis naturalibus, quos putationem solum adducere nihil de re ipsa circa objectum illud exercet, eliciat etiam definiendo, propter communem theologorum alios actus supernaturales intellectus, et sensum exigentium propriam, et strictam fi­ voluntatis circa idem objectum, qui pro­ dem ad salutem; satis tamen indicat, quan­ portionem habeant cum fine supernaturali, tum in sententiam illam propendeat, et quan­ ad quem homo de facto supponitur elevatus. tum probabilitatis ei tribuat. Cujus procul Unde quando philosophi ethnici ex cogni­ dubio sententiae meminit P. Hurt, qui licet tione creaturarum, v. g. deveniebant in eam typis editam nondum legisset, vidit ta­ cognitionem creatoris, ct unius Dei supremi, men in manuscriptis illius’auctoris, qui ei Deus elevabat eorum mentes, ut haberent collega erat, et ideo disp. XL, sect, vi, § 30 cognitionem aliam supernaturalem ejusdem fatetur hanc opinionem nihil contra fidem Dei per creaturas , ut possent per actum catholicam continere, quia Paulus Aposto­ etiam supernaturalem voluntatis Deum co­ lus , et concilia voluerunt tantum probare lere , et ipsum amare dilectione super imbecillitatem naturæ ad justificationem, et omnia, ex vi cujus disponerentur ultimo et necessitatem gratiæ, quæ datur ex meritis proxime ad gratiam justificationis : quod Christi. Ego fateor, hanc sententiam distare ab idem concedunt quoties circa aliquam aliam materiam moralem exercebant actum ali­ illa Andrcæ Vegæ? et Soti, quam ipse Soins postea retractavit, et quam acerbiori censura quem honestum ; semper enim disponebant se saltem remote ad salutem, non per actus notare solent theologi ; nam Suar, in præ­ naturales, sed supernaturales, quos simul senti disp. XII, sect, n, n. 3 dicit, esse erro­ cum actibus naturalibus eliciebant. Hanc rem in fide, Cano, cujus censuram approbat autem notitiam supernaturalem, quæ sæpe Gran. tr. X, disp. i,n. 5 dicit esse erroneam, erat evidens, sicut et notitia naturalis de et fortasse hæreticam, Hurt, ubi sup. § 22, Deo, et honestate objecti honesti, plerum­ cum aliis quos affert, dicit esse hæreticam : et que est evidens ; dicunt appellari posse fidem tamen de hac alia sententia subdit, nihil con­ non stricte, sed late acceptam : sicut et tra fidem continere : quia nimirum Vega, et creaturæ ipsæ dicuntur loqui nobis, et Sotus dicebant, per notitiam solius naturæ enarrare suum creatorem tanquam linguæ viribus comparatam, posse hominem ad ipsius Dei, seu ut liber, in quo legere pos­ justificationis gratiam pervenire, quod ta­ sumus divinas perfectiones, in quo sensu men hæc alia sententia negat, et exigit coeli enarrant gloriam Dei, et opera manuum notitiam supernaturalem, et infusam ex me­ P/. xvHi 1. eJus annuntiat firmamentum, et ideo nemo ritis Christi. Addo deinde, si sensus hujus opinionis excusari potest, quia in omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terne verba eorum. esset solum quod sine actu fidei orto ex Unde colligunt, quomodo Deus sufficienter propositione Ecclesiæ potest aliquis disponi providerit omnibus media ad salutem, etiam ad justificationem, nihil novum aut falsum iis, ad quos Christianœ fidei, et Evangelii diceret, sed juxta probabilissimam multo­ notitia numquam pervenit. Omnes enim rum sententiam qui ad actum fidei divinæ habent aliunde notitiam supernaturalem ortum etiam ex habitu quem habemus, dicit sufficientem, cui, si voluntate consen­ non requiri necessario, quod objectum cre­ tiant, elicere poterunt actus supernaturales dendum proponatur per Ecclesiam. Quem utiles ad salutem, imo poterunt peccata sensum indicat aliquando idem Kipulda, qui detestari, et Deum super omnia diligere, sæpe dicit, nomine fidei striet#, quam negat et justificari, quomodo de facto per siini- esse necessariam ad singula merita, vel ad ' g 3HS Ill- VIIVH IE FIDEI DI VI A.I . omnem justificationem, intolligi fidem fundatnm in testimonio Dei per Ecclesiam pro­ posito. Sic loquitur disp. χχ, n. 115 in fine concludens, « quod ante doctrinam exter­ nam fidei potest illustrari intellectus cogni­ tione supernaturali ad dilectionem Dei necessaria, ct sufficienti. » In quibus verbis solum excludit necessitatem doctrinæ ex­ ternæ, item η. 120 in fine eodem modo concludit. « Ad fidem igitur necessariam ad salutem revocantur plures cognitiones su­ pernatum les, quæ fiunt ante propositionem Ecclesiæ, et assensum intellectus praestitum propter revelationem externam Dei. » ct clarius postea disp. i.xiii, n. 7 ubi dicit « fidem strictam voco assensum objecti propter testimonium Dei propositum ab Ecclesia ministerio externo et vocali homi­ num , qualem habent fideles regulariter fidem theologicam ex auditu concipientes.·) Quo etiam modo loquitur n. 20, probans ex August. « assistente misericordia, ct provi­ dentia supernaturali Dei ahsquc instructione externa ministrorum Ecclesiæ, posse omnes homines amore prosequi Deum, » quod idem repetit n. 21 in prine, excludens propositio­ nem externam Ecclesiæ, et postea n. 22 in princ.dicit,«scorsimafide«theologica,quæ in­ nititur testimonio ab Ecclesia proposito, pro­ videtur a Deo cognitio supernaturalis boni­ tatis divinæ, et maliti æ peccatorum opposite Deo,»et iterum n. 24 paulo post principium dicit : « cognitio autem Dei parta ex sola meditatione creaturarum non pertinet ad fidem strictam, quæ solum innititur testi­ monio Dei ab Ecclesia proposito, » et deni­ que n. 26 initio dicit : « cæterum non est requisita fides stricta quæ sit assensus reve­ lationis divinæ ab Ecclesiæ proposite. » Quæ repetitio adeo frequens, propositionis Eccle­ siæ, quam dicit non requiri, videtur limitare prædictam sententiam ; sed revera mens illius auctoris non fuit illorum solum sen­ tentiam probare, qui dicunt, posse dari actum fidei divinæ sufficientis ad salutem in eo qui ignorat Ecclesiæ propositionem : illa enim sententia non est singularis, quam singularitatem ipse fatetur in hae alia sen­ tentia, quam idcirco non audet omnino as­ serere: et constat satis ex discursu utriusque disputationis, in quo vult probare, sufficere actum supernaturalem ortum ex notitia comparata ex creaturis, vel aliis principiis naturalibus, seclusa omni revelatione, aut testificatione Dei, dum tamen actus ille sit supernaturalis, prout semper dicit. esse, assistente et elevante Deo mentem nostram per concursum supernaturalem. Addo prmtorca, si sententia illa ita tem­ peraretur, ut non excluderetur omnis reve­ latio et testificatio a motivo illius assensus supernaturalis, magis appareiller, el minus dure sustineri posset, dicendo nimirum per illum etiam actum, hominem credere Deo testificanti et manifestanti se ipsum per creaturas, quasi per voces, aut librum a Deo editum ad se ipsum hominibus manifestan­ dum. Nam sicut miracula, signa, atque portenta appellantur n Patribus voces, ct signa, qrtibus mysteria abscondita Deus hominibus contestatur et confirmat ; posset etiam aliquo modo dici, quod Deus per ef­ fectus et opera naturalia manifestare inten­ dit nobis attributa sua , quare notitia supernaturalis illo modo comparata dici posset saltem late fides, qua homo Deo credit testificanti, et manifestanti hominibus suas perfectiones. Quem sensum videtur etiam ille auctor aliquando indicare : nam dicta disp. w,n. 117 ita loquitur : « Tertio, esto, fides stricta elicitu ab habitu fidei iu re necessaria sit, non improbabiliter dicitur cognitionem Dei in creaturis elicitam esse ab habitu fidei, et habitum fidei non solum ad revelationem Dei factam per verbum ipsius, sed etiam factam ministerio creatu­ rarum extendi posse. » Ubi illam etiam ap­ pellat revelationem Dei ; et clarius n. 120ad hoc ipsum affert, et ponderat verba Pauli ad Jtom. x, 18. Numquid non audierunt, et qui­ dem in omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terra verba eorum, et dicta disp. Lxm, n. 7 sic ait : « Fidem latam voco aliam quamcumque cognitionem superna­ turalem honesti partum ex testimonio ex­ terno creaturarum irrationalium, aut cx inspiratione interna Dei, quam Deus seu vocem inserit auditui mentis, erudiens in interiori schola hominem absque voce ex­ trinsecus sonante , ut frequenter docet Augustinus ; proptereaque cum ipso voca­ tionem divinam usurpant theologi, quod aemuletur vocem externam ministrorum Ecclesiæ, quæ in auditum externum fide­ lium testimonium defert, » et n. 8 latius cx Scriptura, et PP. probat, Deum nobis per creaturas irrationales loqui, adducto iterum testimonio illo Pauli ad Hom. x, 17. Ergo fides ex auditu : auditus autem per verbum /Jci. quod verbum Dei dicit Paulus, audi- DISPITATIO XII, SECTIO I. io 3Rt· tum esse ab omnibus, juxta illud Pu. χνιιι. gentem, vel benefactorem nostrum npem Numquid non audierunt, et quidem in omnem nostram implorantem, dictamen rationis jnterram exivit sonus eorum, etc,, quæ Psalmi dicat honestum subvenire indigenti, )w»n*verba August. Cassiori. Arnobius, et alii factori etiam gratos pssp, nec tunc recorda­ Patres de vocibus creaturarum irrationalium mur ullo modo Dei, quasi id nobis Dtnsper intelligunt ; ct ideo Clirysost. hom. ix ad dictamen rationis loquatur, sed ex terminis popul. Antioch, post multa concludit : cognoscimus honestatem eonim objecto­ « Scytha et barbarus, et Indus, et Ægyptius, rum ; illa ergo notitia non innititur ullo et omnis homo super terram incedens, hanc testimonio vel revelationi Dei per se, vel per vocem audiet, non enim per aures, sed per creaturas loquentis, nec px eo capite poterit oculos in mentem incidit nostram, » et ite­ ullo modo fides appellari, quidquid sit de rum Clirysost. « non simpliciter, inquit, aliis actibus quibus ex creaturis cognosci­ auditum dixit, quod humana verba audire mus perfectiones Dei, qui sese nobis per oporteat et credere, sed sublimis est hic creaturas manifestant. auditus : est enim auditus per verbum Dei. Ego de re ipsa ita judico, difficile et dnDeo siquidem tam loquenti, quam mirabi­ rum in primis videri concedere, quod absliter operanti æque credere, et obedire que fide illa, quam strictam vocant, et qu>a ante assensum fidei præanie fidem, cedit voluntas credendi, quæ quidem est Objection meritoria, imo ipsa est ratio cur actus fidei sit meritorius, nam tota libertas fidei prae­ cedit in illa voluntate credendi, ac per con­ sequens tota ratio meriti : jam ergo datur aliquod meritum, quod non procedat ex fide; sed praecedat fidem. Resp. facile,apud Patres voluntatem credendi cum ipsamet fide computari ; fides enim complete sumpta includit assensum intellectus, et imperium voluntatis, sine quo fides non esset merito­ ria, atque adeo cum dicitur, omnia bona merita procedere ex fide, intelligitur semper excepta ipsa fides, et voluntas credendi,quæ non potest procedere a seipsa. 24 Sed contra objici potest secundo de eo, Objection. qUj antequam convertatur ad fidem, orat Deum, et petit ab eo lumen et donum fidei: quæ quidem oratio non videtur inutilis : alioquin frustra ejusmodi hominibus consu­ leremus, quod orarent. Et tamen illa oratio non procedit ex fide, ergo aliqui actus, qui non procedunt ex fide possunt esse meritorii saltem de congruo in ordine ad salutem. Responderi potest eodem fere modo, nimi­ rum, orationem, qua aliquis serio et ardenter petit fidem cum vero desiderio credendi Deo super omnia, jam pertinere aliquo modo ad ipsam fidem, et in ratione doni computari cum dono fidei. Hoc enim modo loquitur Gregorius Magnus hom. ix in Ezechielem colum. 2 dicens. « Opera sine fide non ad­ juvare, nisi fortasse pro fide percipienda fiant; sicut Cornelius, inquit, ante pro bonis operibus meruit audiri, quam fidelis existeret. Qua ex re colligitur, quia bona opera prn fide percipienda faciebat. Nam eni ab Angelo dicitur, oratione» tum, pf eleemMipur Act. x, 4. ture ascenderunt in memoriam m canKjtctu I)ei, et mox pro eadem ascensione praeripi­ tur, ut ad Simonem mittat qui, et veniens prædicare debeat ; constat, quia hoc petiit, unde meruit exaudiri, n Hæc Gregorius, cujus sententia circa fidem Cornelii, licet fortasse verior non sit ; id tamen qnod sup­ ponit, verum est, scilicet opera facta ante fidem non prodesse nisi quando fiunt pro impetranda fide, nam tunc jam videntur pertinere ad ipsam fidem, et integrare, seu inchoare donum fidei. Ratio autem esse po­ test, quia jam tunc oriuntur aliquo modo ex ipso lumine fidei, si enim nullo modo illu­ minaret ipsa fides, nunquam homo vere de­ sideraret credere Deo super omnia,nec adeo serio , et ex animo quæreret doctrinam divinam. Non ergo mirum, quod Deus con­ currat jam tunc auxilio supernaturali ad illam voluntatem, quæ non procedit mere ex lumine rationis naturalis, sed ex lumine fidei suboscuro, et quasi ab aurora fidei et ejus crepusculo, ut quserat idem lumen cla­ rius, et oret pro illo obtinendo. Quæ ratio a fortiori locum habet in voluntate ipsa cre­ dendi, quæ licet non procedat ex assensu fidei, nec ex revelatione jam credita; ori­ tur tamen ex revelatione Dei sufficienter proposita ; quare non mirum, qnod ea vo­ luntas non sit naturalis, quia jam secundum allectum extrahit hominem a schola naturæ. constituens illum in schola divina, in qua ipse Deus vult esse magister, et formare characteres aureos et supernaturales, qui­ bus pjus doctrina scribatur in nostra mente. Quæ doctrina ridetur esse S. Thomæ infra q. lxxxiii, art. 16 in corpore, quatenus in universum docet, quod Deus exaudit oratio­ nem peccatoris ex bono naturæ desiderio procedentem, qua pie et perseveranter petit necessaria ad propriam salutem. Per illa autem verba, ex buna naturæ desiderio proce­ dentem, non intelligit quod procedat ex solis viribus naturæ, subjungit enim debere esse orationem pie factam, et quidem ad omne opus pium requiritur gratia et ejus auxi­ lium: sed intelligit, quod non procedat a peccatore, ut peccator est. Distinguit enim ibi S. Thomas in peccatore duo, nempe na­ turam quam diligit Deus, et culpam quam odit : et dicit, orationem quæ procedit a peccatore formaliter in quantum peccator est, non exaudiri a Deo; illam vero, quæ pro- :Wfi DE VIRTI TE FIDEI DIVIN E. codit a natura peccatoris bona exaudiri, non tamen dicit procedere a natura non adjuta viribus gratiœ. Eamdem doctrinam magis expresse explicuit (Iran. in II contr. VIII de Gratin tr. VI, disp. i, sect, v, n.39 ubi dicit, quoties homo infidelis orat pro obtinendo lumine fidei etiam in confuso cognita?, prae­ cedere illustrationes supernaturales, ut di­ xerat n. 37 et orationem illam exaudiri η Προ. 25 Tertio objici possunt exempla aliqua eoRefenmtur nuMu’ «bsquevera fide suis operibus impe­ trarunt de congruo suam salutem, vel donum quæ­ dam exem­ fidei, vel aliquid aliud ad salutem pertinens. pla Alioquin enim frustra Daniel cap. iv consu­ eorum qui luisset Nabuchodonosori regi infideli, ut elee­ absque vera tide mosynis peccata sua redimeret, et impen­ operibus dentem Dei iram averteret, si illa? eleemo­ im­ petrarunt syna? ante fidem facta? nihil posset mereri, de congruo vel impetrare. Legimus etiam in martyrosuam logio Romano die 30 Junii dp S. Rasilide, salutem,vel qui cum adhuc esset infidelis, et B. Potadonum fidei, etc. miænam virginem, quam ad martyrium cum aliis satellitibus ducebat, a quorumdam perversorum hominum petulantia defendis­ set, post triduum ab eadem Potamiiena jam gloriosa mirabiliter ad fidem conversus est, et ad martyrii etiam coronam confortatus in prœmium religiosi obsequii, quod ei prostiterat. Item apud Cardin. Baronium tom. VII, anno Christi 337 legitur ex Sophronio de quadam virgine nondum Chri­ stiana, quæ homini volenti suspendio sc interimere, ut creditorum importunitatem fugeret, sua bona omnia dedit, quibus debita extingueret, et pro opere hoc miseri­ cordi® meruit post vitam luxuriose actam, ei in extremo mortis articulo, spiritu com­ punctionis, et baptismi gratia mirabiliter donari. Denique, nisi opera ante fidem facta vim aliquam impetrandi haberent, frustra consulimus haereticis, et paganis Deum agnoscentibus, ut a Deo fidei et veritatis lumen petant, illæ enim orationes nihil im­ petrarent. Fatendum ergo est, opera omnia bona, etiamsi a fide non procedant, habere vim aliquam ad impetrandum saltem de con­ gruo donum fidei, et auxilia supernaturali». gç Ad hæc tamen exempla responderi potest; Responde- et quidem ad aliqua ex illis dici posset, vel lur ad opera illa non processisse ab infidelibus, al* pu Cm* cer^e non m£,ru*sse prœmium supernaturale etiam de congruo ; nam in primis eleemosynæ quas Daniel consuluit regi Nabuchodonosor, ut peccata redimeret, non videbantur ordinari, nisi ad avertendam pœnam temporalem jam imminentem,cujus aversio non esset prœmium supernaturale, ut constat ; vel si velis, cx intentione Da nielis fuisse etiam ordinatas, ut rex placaret Deum in ordine ad supplicium œtemnm : tunc dicendum erit, Danielem implicito consuluisse etiam regi fidem in Deum ; nam eo ipso, quod vellet placare Deum offensum, supponeretur quod cognoscebat, ctcredebat esse Deum, quem placare volebat. Quomodo autem orationes ab hærctico, vel pagano facta? pro impetranda fide, possint esse su­ pernaturales, et ideo utiliter eis consulantur, diximus paulo ante ex Gregorio, ct aliis. Ad illud vero do femina illa, qu® meruit in articulo mortis gratiam baptismi propter hominem multo ante liberatum a voluntario suspendio, negari posset illam virginem fuisse tunc infidelem ; aliud enim est, non­ dum esse baptizatam , aliud vero esse infi­ delem ; imo ex contextu narrationis videtur colligi, jam tunc temporis credidisse ; nam ex desiderio, ne ille miser perderetur, dedit ei omnia sua, ut creditoribus satisfaceret et non moreretur : postea vero in œgritudine non dicitur illuminata ad fidem, sed spiritu compunctionis motam desiderasse baptis­ mum. Nec obstat, quod dicatur nondum Christiana quando eleemosynam dedit,quia hoc solum significat nondum fuisse baptiza­ tam, qui modus loquendi valde usitatus est apud antiquos Patres, ut constat ex Angus-, tino lib. IX confessionum cap. ni. Difficilius est illud, quod de S. Basilide objiciebamus, cui ob honestum officium erga Potamiænam virginem prœstitum, datum fuit donum fidei, et gratia etiam martyrii. Quare ad hos, ct alios similes casus, qui facile poterunt inveniri, responderi potest, Basilidem per illud opus in infidelitate factum, nihil sal­ tem supernaturale apud Deum meruisse etiam de congruo ; Deum tamen dedisse illi gratiam fidei non ut prœmium sui operis, sed ut prœmiaret in eo prreclara merita Potamiænœ, quæ pro eo intercesserat, et et quam sibi Basilides illo obsequio aliquo modo devinxerat. Sic enim aliquis homo sanctus orat sæpe Deum pro aliquo amico, vel consanguineo; Deus autem concedens id, quod petitur, non prœmiat amicitiam vel consanguinitatem illius, sed prœmiat hominem sanctum in suo amico, vel con­ sanguineo. Dices, sicut Basilides per opus illud naturale potuit a Potamiœna mereri de congruo 03 DISI’IΊΛΊΊΟ XI, SECTIO III. 307 ejus intercessionem pro obtinenda gratia majori liberalitate vincat. Hunc «ecnndnm Gratitudo duos supernaturali, cur eodem opere bono natu­ actum dicimus repugnare in Deo propter rali non potuit etiam immediate apud Deum; imperfectionem quam involvit ·. nam licet habet actus diversos. qui liberalior est, mereri de congruo auxi­ homo possit hunc actum exercere, qnia lium supernaturale? Resp. discrimen ma­ potuit liberalitatem alicujus experiri. a gnum esse inter Deum, et homines : nam quo liberaliter aliquid accepit, quam libe­ homines, ut retribuant pro beneficio accepto, ralitatem vult postea majori liberalitate non debent supponere proportionem inter superare : Deus tamen non potest alte­ id quod dant, ct id quod acceperunt, Deus rius in se liberalitatem velle majori libe­ autem si retribuit, debet invenire illam pro­ ralitate superare: | servet, et non tamen uno anno : quid ergo illud Deos et- I requiritur, ut dicatur fecisse quod in se est? peelil ob- |i Resp. hoc. tempus non posse a nobis certo senantiain J præfiniri. Possumus autem verisimiliter cre­ Ittil I , barhra 1 dere, hoc tempus non tam ex diuturnitate,’ oleam i!· | quam cx occasionum occurrentia mensu- “ lumifid randum esse. : deinde censeo non cxpcctarc icirca res Deum, quod omnia præcepta naturalia oc­ fldtl currant : alioquin sicut nemo potest ea om­ nia sine fide implere, ut postea videbimus ; sic nulli Deus relinqueret potestatem mora­ lem faciendi quod sufficeret ad salutem·. Quare crediderim Deum tale tempus uni­ cuique designare, in quo etiam sine fide non solum physice, sed etiam moraliter possit occurrentia præcepta servare ; ita ut facienti, quod in se est moraliter per auxilia quæ habet per Christum, Deus non deneget suam gratiam illuminationis ad fidem. Dure enim se gereret Deus cum homine, cui suam salutem undeqnaque moraliter impossibilem reddidit. Ad hoc autem, quod sit moraliter possibile servare legem illo tempore : satis erit, si in eisdem circumstantiis inveniantur alii, licet pauci, qui ea observaverint: quod credo de facto ita semper contingere, nominemque damnari, cui non possit Deus obji­ cere alium, qui œqualibus viribus, et sub iisdem circumstantiis fecerit quod in sc erat, ct de facto consecutus fuerit gratiam justificationis, vel illuminationis ad fidem. JJ Sed adhuc contra prædicta potest esse nova objectio, quia ad justificationem solum necessario prærequiritur dilectio Dei ; ad hanc autem sufficit cognitio Dei, ut summe boni, quæ cognitio lumine naturæ haberi potest, ergo ante ullam fidei notitiam pete- DISPUTATIO XII, .SECTIO III. 39 foi rit ae’homo disponere sufficienter nd justi­ medium necessarium ad omn<*m justifica­ ficationem. Dicet aliquis non requiri dilec­ tionem. Quod argumentum non solum tionem Dei utcumque, sed dilectionem su- procedit de secunda justificatione, sed etiam pernaturalem, ad quam necessario prære­ de prima : potest enim quis ante baptisumai quiritur cognitio supematuralis. Sed contra, solum commisisse peccatum furti : ipiare quia dilectio naturalis, et supematuralis potest ex detestatione furti dolere per attri­ non differunt ex parte objecti, ut diximus: tionem, et ignorare in vincihiliter obligatio­ utraque enim potest terminari ad Deum, ut nem credendi quam habebat, et baptizari. creatorem et benefactorem per dona natu­ Cur hic non justificabitur cum illa attritione ralia : ergo etiam sine fide potest haberi di­ supernatural], aut cur non poterit habere lectio supematuralis sufficiens ad justifica­ illam detestationem supernaturalem furti tionem. independenter ab actu fidei, sicut potest Resp. admittendo dilectionem Dei super habere detestationem infidelitatis, et volun­ omnia, ut creatoris et benefactoris, etc., suf­ tatem credendi sine aliquo actu prævio ficere ad justificationem : cæterum ad hanc fidei? dilectionem supernaturalem habendam præ­ Confirmatur item, quia ponamus hornirequiritur cognitio supematuralis ejusdem nem qui solum peccavit peccato infidelita­ ordinis, qua? jam deberet esse orta ex fide. tis ; et per prudentiam supernaturalem Sed contra objicies : quia voluntas piæ af­ cognoscit honestatem credendi et turpitudi­ fectionis prærequisitæ ad fidem est super- nem infidelitatis : et ex hac cognitione naturalis, ut diximus disp. X, sect, in, detestatur infidelitatem præteritam, el vult ct tamen ad hanc voluntatem non oportet post mediam horam credere; non enim supponi cognitionem fidei, sed cognitionem existimat se habere obligationem ad positive supernaturalem prudentiæ infusæ, qua evi­ credendum statim, sed censet sufficere non denter cognoscitur honestas credendi, quæ dissentire, et credere etiam post aliquam honestas posset etiam cognosci naturali moram ; interim autem cum hac detestatio­ cognitione; ergo similiter ad dilectionem ne et proposito confitetur; cur non dice­ supernaturalem Dei ut creatoris potest sup­ mus hunc hominem habuisse sufficientem poni cognitio evidens supematuralis, qua attritionem cum sacramento a«l justificatio­ cognoscatur bonitas summa Dei, licet eadem nem, et tamen nondum habuit actum fidei, omnino posset cognosci actu evidenti natu­ voluntas enim supernaturalis credendi, et rali : cur enim ad hanc summam Dei boni­ detestatio infidelitatis fit ex vi cognitionis tatem non poterit terminari cognitio evidens supematuralis præcedentis ad assensum supematuralis, sicut ad credibilitatem mys­ fidei, ergo non est medium necessarium ad teriorum, qua; naturaliter cognosci poterat, omnem justificationem assensus. potest terminari cognitio evidens supema­ Fateor difficultatem objectionis, præserturalis? lim in mea sententia concedente posse esse Urgeri potest adhuc difficultas, quia non actum supernaturalem etiam respectu mo­ semper ad justificationem prærequiritur tivi honesti naturalis, quod reperitur io actus dilectionis Dei : potest enim quis justi­ qualibet virtute; adhuc tamen dicendum ficari in sacramento cum attritione, seu de­ videtur fidem necessariam ad omnem jus­ testatione peccati orta ex cognitione turpi­ tificationem. ut locutiones Scriptura* uni­ tudinis ipsius peccati : quæ turpitudo versales universaliter omnino intelligamus. peccati, furti v. g. et honestas justitiæ, non Ad objectionem, resp. actum dilectionis est cur non cognoscatur independenter a supernaturalem pnesupponere necessario fide sufficienter ad habendam detestationem cognitionem fidei ; quia licet seclusa fide supernaturalem furti, sicut honestas cre­ Deus cognoscatur ut bonus ct amabilis : dendi cognita evidenter, sufficit ad excitan­ non tamen sufficit tota ista cognitio Dei ex dum amorem supernaturalem credendi, et motivo illo ita proposito, moraliter loquen­ detestationem infidelitatis ; præsertim cum do, ad excitandum amorem Dei super om­ dixerimus actus naturales, et supernaturales nia : mansit enim natura ex peccato adeo ad non differre penes objecta diversa, ergo se ipsam conversa, et ad bonum proprium ; potest haberi attritio supematuralis suffi­ ut licet aliqualem Dei notitiam debilem ciens ad judicandum cum sacramento inde­ possit habere, non tamen talem, qua· effica­ pendenter a fide, ergo fides non est citer moveat ad diligendum illum super Tom. I. 26 w 402 DISPl TATIO XII, SECTIO III. omnin ; ideo dici fOlol naturam insinuare super omnia, sed solum detestationem, el quidem amorem Dei, id est, aliqualiter os­ amorem absolutum in gradu aliquo inferiori, tendere ejus amabilitatem non tamen perfi­ qui non sufficiat ad veram attritionem, cere, quod satis apparet, considerando quam qualis requiritur ad justificationem, ad parum tota philosophia, et ejus sedatores, quod sunt verba Grcgorii homil. IV nuper sechisa fide, in hoc. amore oxcolluerint, et Ezcc.h. parum a principio, ubi sic ait : quomodo nullus eorum dilexerit Deum super « Nisi enim aliquid de roternitato in mento omnia, ut bene advertit P. Vnsq. tom. II, videmus, nunquam in facie nostra pœnitenin 1, 2, disp. cxcv, n. 25 et2G, in quo sen­ do caderemus. » Quamvis autem Deus su dixit August, epist. CV1I, « nos liberum posset dare cognitionem supernaturalem arbitrium n quam si fuissent actus naturales disponen­ quare cum habeant quoad illud verum tes indirecte. Loquendo vero de ultima dogma sufficientia credibilitatis motiva pro dispositione ad justificationem, quæ est eorum captu, non apparet, cur circa illud dilectio Dei super omnia, vel actus contri­ non possint exercere veram fidem supernatutionis perfectæ, certe in ordine ad praxim ralem, si aliunde contra fidem non peccant, parum, vel nihil addit facilitatis sententia et consequenter poterunt aliquando in ac­ illa. Dato enim, quod ille actus possit etiam tum contritionis perfectæ ex tali fide pro­ sine fide stricta haberi supernaturalis, et dire. Quod idem «licendum puto de philoso­ prout oportet ad salutem ; ubi tandem repe- phis antiquis, si qui fuerunt, qui verum riemus infideles, qui illum de facto habne Deum crediderint super omnia : neque rint? Pro quo adverto, eos, qui cum catho­ enim ipsi ignorarunt fidem, quæ apud illos lica Ecclesia non credunt, dividi posse in erat de uno Deo derivata, vel per Scriptu­ plures classes. Nam in iis, aliqui sunt, qui ras, vel per traditionem parentum ad pos­ 50 licet non credant dogmata omnia catholicæ teros. Quam fidem amplecti et ipsi potue­ Qui cum religionis, agnoscunt tamen Deum unum, runt, sicut et filii eam a parentibus sibi catholica Ecclesia et verum, quales sunt Turcœ, et omnes traditam amplectuntur. Notitia vero illa non Mahometan!, atque etiam Judæi : alii agnos­ de uno Deo, quam ex ratiocinatione philo­ credunt, sophica assequebantur, numquam fuit in dividi pos- cunt etiam Deum trinum, imo, et Christum, sunt in ut plures hæretici quibus omnibus non ipsis adeo efficax, ut firmissimo assensu, et disses facilior salus, et justificatio in illa super omnia assentirentur illi conclusioni. sententia, quam in nostra. Nam vel excu­ Unde si aliqui eorum dolorem de peccatis santur a peccato infidelitatis et incredulita­ super omnia, et veram contritionem conce­ tis circa nostram fidem, vel non excusan­ perunt, non fuit ex assensu per discursum tur. Si non excusantur, in neutra sententia philosophicum comparato, sed ex illo alio, salvari possunt ; quandiu fidem catholicam quem de Deo ex fide vera potuerunt habere non amplectuntur. Si vero excusantur prop­ ut diximus. Ex quibus omnibus constat, ter ignorantiaminvincibilem,in utraque sen­ non reddi in sententia illa magis facilem, tentia salvari possunt. Nam errantes invinci­ aut perviam salutem, vel justificationem biliter circa aliquos articulos, et credentes gentilius, quam in nostra. Cum experientia alios, non sunt formaliter hæretici, sed ipsa constet, eos, qui veri Dei notitiam ha­ habent fidem siipernaturalem, qua credunt buerunt, si qui ad religiosum ejus cultum veros articulos, atque adeo ex ea possunt ea usi sunt, non habuisse notitiam illam ex procedere actus perfectæ contritionis, qui­ solis ratiocinationibus philosophicis, et e 406 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. contra nominem, qui talem notitiam ex illis ratiocinationibus comparant, pervenisse ad religiosum Dei cultum, vel ad veram pomitontiam,· et dolorem do peccatis super om­ nia, qui ad justificationem sufficeret : nec ejusmodi conversiones perfecta’ in tot infi­ delium millibus, qui apud barbaros quoti­ die de novo inveniuntur, in uno etiam vel altero a ministris evangolii ante fidei doc­ trinam deprehendi potuerunt. 52 Sed contra arguit secundo Auctor ille Objectio ir. caj (j|Sp VV) n 52 et 118, et urget illud Pauli ad Rom. i, 18. Revelatur enim ira Dei de cado super omnem impietatem hominum eorum, qui veritatem Dei in injustitia detinent, quia quod notum est Dei, manifestum est in illis. Deus enim illis manifestavit, invisibilia enim ipsius a creatura mundi, per ea, qwe facta sunt, intellecta conspiciuntur, sempiterna quoque ejus virtus, ct divinitas, ita ut sint inex­ cusabiles. Ubi philosophi gentiles inexcusa­ biles redduntur, non solum quin ductu rationis naturalis, sed etiam quia illustra­ tione, et revelatione Dei infusa divinitas, et virtus ejus ipsis manifestata fuit : ita enim videtur explicare Anselm, his verbis : « Do­ minus manifestant, id est, non solum natu­ ralis ratio profuit, sed Deus quotidie adju­ vit, ne sola natura sufficere videretur, et quia Deus eorum cordibus notitiam sui dignatur infundere, » et S. Th. lect. vi. « Manifestavit, inquit, vel interius infun­ dendo lumen, vel exterius proponendo visibiles creaturas, in quibus, sicut in quo­ dam libro, Dei cognitio legeretur. » August, item de Spir. et liti. c. xn. « Ab ipso, inquit, lumine incommutabilis veritatis aversi sunt, et obscuratum est insipiens cor eorum. Non enim sapiens cor, quamvis cognovis­ sent Deum, sed insipiens potius, quia non sicut Deum glorilicaverunt, aut gratias egerunt. » Hieronym. in ea verba c. i, lo, ad Galat. Cum autem placuit ei, qui me segre­ gavit, etc. sic ait : « Erat lux vera, quæ illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. Ex quo perspicuum fit, natura omnibus inesseDei notitiam, nec quemquam sine Christo nasci, et habere in se semina sapientiæ, et justitiæ, reliquarumque virtu­ tum. Unde multi absque lide, et Evangelio Christi, vel sapienter faciunt aliqua, vel sancte, ut parentibus obsequantur, ut inopi manum porrigant ; magisque judicio Dei obnoxii iiant, quod habentes in se principia virtutum, et Dei semina, non credunt in eo, sine quo esse non possunt. » Fulgen. de Ineam. ct grat. c. xvu, ubi videtur poeni­ tentiam gentilium concedere antefidern his verbis : « Nempe cum ipse Salvator noster propriæ vocis imperio humanam convertit voluntatem dicens , pœnitemini, et credite Evangelio. Claret tamen , quia ut homo in Mare, jj5 Deum credere incipiat, a Deo accipit poeni­ tentiam ad vitam; ita ut omnino credere non possit, nisi poenitentiam dono Dei miserantis acceperit. » Clemens etiam Rom. lib. VII cont. Apost.c. xxxiv, significat Abra· hamum ante fidem notitiam Dei saltem habuisse his verbis : « Abraham enim pro­ genitorem nostrum viam veritatis ex ipsa naturæ facultate capessentem, cum ei appa­ reres tanquam dux deduxisti, cumque quid tandem esset hoc sæculum docuisti, ac fidem ejusantegressa est cognitio,cognitioni vero consequens fuit fides, fidem autem in­ secuta pactio. » Accedunt plures Patres dicentes, ad hoc conditas esse creaturas visibiles, ut ex earum consideratione homo excitaretur ad colendum, et diligendum earum auctorem. Chrysost. in c. n ad Horn. Grog, et Hier, ibi, Ambr. in c. i ejusd. epist. Prosp. lib. II de Vocatione gentium c. iv. et alii. Hæc, et alia testimonia similia probant 53 ad summum, ante fidem dari in homine notitiam Dei, et vitii talem, quæ reddat illum inexcusabilem; non tamen probant, quod ea notitia sit supernaturalis in entitate. Et imprimis verba Pauli adducta non minus essent vera, licet detur sola cognitio natu­ ralis, et Deus non elevet ad alium actum supernaturalem concomitantem de eodem objecto : nam actus ille supernaturalis, quem contraria sententia addit, non est dc alio objecto formali, aut materiali. Sed de eodem, quod terminat actum naturalem, quare non magis illuminat hominem, cum nullum aliud motivum proponat. Quamvis autem confortet, ut liat voluntas superna­ turalis : non tamen minus illuminat et con­ fortat cognitio naturalis, ut fiat voluntas naturalis : quare non minus inexcusabilis esset homo, si habens solam illam cognitio­ nem naturalem non eliceret voluntatem naturalem circa Deum , vel honestatem, quam sit cum actu cognitionis supernaturali non eliciens voluntatem supernaturalem : ergo ex inexcusabilitate hominis, quam Paulus ponit, non infertur supernaturalitas illorum actuum,sed solum eorum sufficientia DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. Mrt ad non peccandum. Deus pnim per creatu­ ponendo visibiles creaturas,in quibus sictrt in ras et lumen rationis sufficienter manifes­ quodam libro Dei cognitio legeretur, .·. qnia tavit se hominibus, licet non infundat eis hi duo modi sunt, quibus Deus aliquid ma­ notitiam supernaturalem. nifestat. Postea vero explicet, et determinat Anselmus his verbis relatis non agit de in particulari, quo ex his modis Deus philo· supernaturalitate cognitionis, sed de appli­ phis manifestant, et dicit secundo solum catione speciali, qua Deus applicat mentem modo manifestasse. « Secundo, inquit, con­ nostram, ut attentius scrutemur opera Dei, siderandum est, per quod medium illa co­ ad Deum inveniendum. Sic enim post pauca gnoverunt, quod designatur, cum dicit, per illud explicat. « Vestigia quippe, inquit, ea (pue foeta sont : sicut enim ars mani­ creatoris sunt mira opera invisibilis cre­ festatur per artificis opera , ita ct Dei sa­ ator® , quoniam per hæc, quæ ab ipso pientia manifestatur per creaturas. » Non sunt, imus ad ipsum : menti enim nostræ ergo posuit manifestationem per lumen peccato suo exterius spursæ, nec dum infusum respectu eonim philosophorum. Deus sic interius innotescit : sed dum Verba etiam Augustini nihil probant : ne­ facturæ suæ decus foras proponit, quasi que enim negamus, philosophos debuisse quibusdam nutibus innuit, et quæ intus Deum glorificare, et ei gratias agere pro sequamur, ostendit, ac miro modo ipsis notitia illa, imo ex tract, de Gratia suppono, formis exterioribus nos ad interiora perdu­ eas etiam cogitationes nuturales.quæ deser­ cit. Viae quippe ad creatorem sunt opera vire possunt ad præcepta implenda, et vi­ considerata creaturæ, quæ dum facta cerni­ tanda peccata, esse auxilia gratiæ per Chris­ mus, potentiam factoris miramur. Nam tum : ex debito ergo gratias agendi, quod quocumque se verterit anima, si vigilanter ponit Augustinus, uon infertur supernatuintendit, in iisdem ipsis Dominum invenit, ralitas. Quod manifeste constat, nam philo­ per quæ reliquit; ejusque potentiam eorum sophi non agnoverunt notitiam illam esse rursum consideratione cognoscit, quorum supernaturalem in substantia, et tamen amore deservit ; et per quæ aversa cecidit, reprehenduntur, eo quod gratias non ege­ per hæc conversa revocatur. Ubi enim lapsi rint ; ergo agnoscebant debitum agendi sumus, ibi incumbimus, ut surgamus. Et gratias, etiamsi notitia illa non esset superquasi ibi surgendi manum considerationis naturalis. figimus, ubi pede amoris lubrici corruentes, Hieronymi verba magis sunt contra illam negligendo jacebamus. » Totum ergo illud sententiam, cum dicat, natura omnibus inesse Dei adjutorium stat in applicatione mentis Dei notitiam : Unde quando subdit, « multi lubricæ ad considerationem attentam et absque fide, et Evangelio Christi vel sapien­ vigilantem creaturarum. Cum ergo in sen­ ter faciunt aliqua, vel sancte, » debet in tentia contraria actus naturalis, et superna­ eodem sensu intelligi de operibus sanctis turalis circa idem omnino objectum, et mo­ naturalibus, cum id inferat cx notitia Dei, tivum versentur, et uterque attendat ad quæ natura ipsa omnibus inest. Quod au­ easdem ratiocinationes et discursus, non tem addit, habere in se omnes natura ipsa minus in meditatione naturali attenta stabit Christi, et fidei semina, ideo dicit, quia adjutorium speciale, de quo loquitur Ansel­ ipsa naturalis ratio dictat aliqua principia, mus, quam in supernaturali : ad neutram quæ multum conducunt, ut proposita pos­ enim attentionem mens peccato corrupta tea fide Christi, cognoscatur ejus sanctitas, perveniret, nisi speciali applicatione a Deo et crédibilités praeceptorum, quie fides adjuta, et ideo dicit, naturam solam non revelat, in quo sensu dixit etiam Fulgentius fuisse satis, scilicet naturam corruptam, et de Incar. et gratia cap. xxii, xxm et xxv, non specialiter adjutam ad hanc attentam «hominem naturaliter credere, licet ei divi­ considerationem : quod tamen totum po­ nitus donetur, ut credat, » ut explicat Suarez tuit esse naturale in substantia, cum adver­ lib. I de Gratia cap. vili, num. 36. Sicut sarii duplicem actum æque ponant, quorum auctor commentarii quod Ambrosio tribuialter est naturalis. tiu‘, dixit, « hominem duce natura credere Verba S. Thomæ in illa lectione vi, imme­ in Deum, et Christum. » rito offeruntur; quia in verbis illis solum Quod autem affertur ex eodem Fulgent io dicit, Deum debuisse manifestare, « vel cap. xvii, exigente, et supponente pœnitennteriusi infundendo lumen, vel exterius pro- tiam ante fidem, ab adversariis etiam expli- IOS DE ΜΙΙΤΓΤΕ FIDEI Ι»Ι\Ί\ E. cari debet, rum certum sit, non semper chritudine et mirabili artificio, inferimus præsupponi debere pœnitcnlinm perfectam conclusionem supernaturalem theologicam rl absolutam ante fidem, sed regulariter de infinita sapientia , ct perfectione Dei saltem pœnitcntiam oriri ex fide stricta, ct quæ in creaturis splendet, quæ considera­ tamen Fulgentius ibi dicit, neminem posse tio excitat nos magis ac magis ad creatoris credere, nisi a Deo pœnitcntiam acceperit. reverentiam et dilectionem. Tertio principaliter arguit idem auctor Quare intclligi debet de poenitentia imper­ fecta, qua aliquis dolet do infidelitate, et ab dicta disp. NX, num. GO, ex illo Pauli ad Objeetfa ea recedit, quæ sicut appellari solet conver­ Hom. n, 14. Factores legis justificabuntur, sio, ita appellari potest pœnitentia. et reces­ Cum enim gentes, guœ legem non habent, natu­ sus a priori vita, et infidelitate. Verba etiam raliter ea, giue legis sunt, faciunt, ejusmodi Clementis Romani (licet libri illi Constitu­ legem non habentes ipsi sibi sunt lex, testimo­ tionum non magnam habeant auctoritatem, nium reddente illis conscientia ipsorum. Ubi nec erroribus additis ab hæreticis careant, Paulus de observatione legis sufficiente ad ut notavit Bellarm. de Scriptoribus eccle­ justificationem ct salutem loquitur, cum siasticis in Clemente Romano) facile expli­ dicat, factores legi justificabuntur ; et loqui- ibid. 13, cantur. Nam præterquam quod Abraham tur de gentibus etiam infidelibus, ut ex juxta veriorem sententiam a patre suo in Patribus probat late Suarez diet. c. vin, et vera fide, ct religione educatus creditur, ut confirmatur ex versu præcedenti : Gloria, et Pererius, et alii docent : dato quod ex se ad honor, ct pax omni operanti bonum, Judteo Dei cultum pervenerit, facile respondemus, primum, et Graico. Ubi gentibus etiam glo10 potuisse ex naturali cognitione creaturarum ria ct pax promittitur. Accedit Chrysostom, pnulatim ad notitiam creatoris venire,et pos­ hom. x.xxvn in Matth. colum, penult. « Qui tea tandem Deum orasse pro notitia veræ ante Christum, inquit, obierunt, atque ideo religionis, quam orationem supra concessi» ipsum non cognoverunt, si ab idolorum mus osse actum supernaturalem, etprocedere cultu recesserunt, ac Deum solum adora­ etiam ex aliqua illustratione supernaturali, runt, si præterea honeste vitam peregerunt, et tunc a Deo ad veram fidem fuisse illumi­ ætema bona et beatitudinem adipiscentur. » natum. Et quidem verba Clementis expli­ Ergo habuerunt virtutes supernaturales. cari etiam debent ab adversariis, cum dicat Addit n. Gl August, lib. II de Serm. Domini Abraham viam veritatis ex ipsa naturae fa­ in monte c. XV, et Cyrillum Alex. lib. III cultate capessentem, ubi non videtur agnos­ contra Julianum dicentes, Deum scripsisse cere notitiam .supernaturalem ante divinam legem suam in cordibus gentilium : hæc. revelationem : quod tamen, ut dixi, expli­ tamen et similia verissime dicuntur de no­ cari potest, vel de. prima notitia remota, titia etiam naturali, quam de Deo ex crea­ vel ita ut per notura facultatem non exclu­ turis accipiunt, et de honestate virtutis, dantur vires gratiæ, sed motiva revelationis, et turpitudine vitii. Ad verba Pauli rtJSpondetur, illa non eo“9 vel alia ex parte objecti præter illa, quæ ratio et argumenta ex rerum natura dicta­ dem modo, sed variis solere intclligi. Aliqui bant : quæ tamen potuerunt actu superna­ enim volunt, verba illa, gentes, qua legem turali cognosci, ut Deum utiliter oraret, pro non habent, intclligi de gentibus ad fidem fidei lumine obtinendo. Denique Patres, qui Christi conversis, quos, et eorum funda­ dicunt creaturas visibiles ad hoc conditas menta refertlatcSuarezdiet. cap. vin. num. esse, ut nos ad cultum et dilectionem Dei 1G et sequentibus.Alii intelligunt de omnibus earum consideratio conducat, nihil contra gentibus, quæ ullo tempore fideles fuerunt, nos docent. Fatemur enim, notitiam eam, non tamen de infidelibus et idololatria. Ita quae ex creaturis haberi potest, licet natu­ Toletus apud Suarez ibi num, 18. Alii intel­ ralis sit, obligare hominem ad cultum, et ligunt de gentibus solis, quæ tempore legis dilectionem creatoris, et ideo imputari ad naturæ, et legis Moysi servabant legem napeccatum quod philosophi Deum verum lurte, fide tamen et gratia adjuti. Ita Sal­ non coluerint. Deinde earumdem creatura­ meron apud eumdem Suarez n. 19. Alii in­ rum consideratio multum adjuvat fideles, tolli guntde gentibus in fidelibus etidulolatris. et excitat ad cultum et dilectionem Dei, ut Ita multi, quos affert et tandem sequitur experientia constat : stante enim fide, quod Suarez n. 20 et 2G, non tamen excludens Deus sit earum auctor, ct visa earum pul­ gentiles fideles. Nemo tamen horum docto- DISPUTATIO XII, SECTIO III. 400 rum intellexit en Verba de gentibus obser­ dem, qui secundum patientiam boni rmeri» |M|J (, vantibus totam legem et recipientibus gra­ gloriam, et honorem, et mcarruptirmem quie­ tiam justificationis absque fide stricta Dei. runt, id est, «pii per observantiam patien­ Admisso ergo, quod intelligantur de genti­ tem et perseverantem totius legi*, bus carentibus lege scripta, atque etiam script», sive naturalis, quærunt immortali­ lide, nego quod iniis concedatur observatio tatem, vitam æternam. Sicut et operanti legis per actus supernaturales : imo cum malum ira, et indignatio. Itaque verba se­ dicatur, quod naturaliter quæ legis sunt fa­ quentia, cum enim gentes, quæ legem non ciunt, posset potius ex eo argui,, quod absque habent, etc. non sunt ad probandum, quod supernaturalibus actibus id fiat. Utcum­ gentes fide carentes justificantur, vel con­ que id sit, non arguitur, quod ante fidem, sequuntur vitam æternam, sed ad proban­ quoties bene operantur, eliciant actus su­ dum quod illæ etiam gentes sine lege peri­ pernaturales. Nec obstant imprimis verba bunt, et incurrent iram et indignationem : præcedentia factores legis justificabuntur: quod videbatur difficile, eo quod, cum igno­ nam ut bene probat, et explicat idem Suarez rantia legis non poterat esse peccatum. Et num. 27, verba illa non referuntur ad gen­ ideo id probat, quia non carent omnino tes, sed ad Judæos, de quibus proxime lege, cum eam in conscientia habeant, et dixerat,et quicumque in lege peccaverunt, qui aliquando naturalis rationis ductu eam ob­ nimirum habebunt legem scriptam, per le­ servant. gem judicabuntur, quod probat statim, quia Denique Chrysostomus in verbis adducςο non auditores legis justi sunt apud Deum, tis non dixit, eos sine fide salvos fore, sed sed factores legis justificabuntur : hoc est non salvos fore, etiamsi Christum non cognove­ sufficit Judæo ad salutem habere legem, rint : supponit enim observantiam totius nisi eam totam observet. Quod autem sequi* legis non potuisse in eis esse sine fide unius Horn. hir. Cum enim gentes, quas legem non habent, Dei. Quod expresse explicuit Augustinus naturaliter ea, que legis sunt, faciunt, ejusmodi lib. IV contra Julianum c. m, explicans ad legem non habentes, ipsi sibi sunt lex, etc. non quid deserviant gentibus infidelibus opera affert ad probandum, quod ejusmodi gen­ illa legis, quæ juxta prædicta verba Pauli tiles sine fide justificentur, facientes, quæ aliquando operantur, de quibus si fide ca­ legis sunt, sed ad probandam partem alte­ reant, ita dicit. « Aut si fidem non habent ram propositionis, nempe, quicumque sine Christi, profecto nec justi sunt, nec Deo pla­ lege peccaverunt, sine lege peribunt : quia ni­ cent, cum sine fide impossibile sit placere mirum licet careant lege scripta, et sine lege Deo ; sed ad hoc eos in die judicii cogita­ non possit esse praevaricatio, habent tamen tiones suæ defendent, ut tolerabilius pu­ legem naturalem scriptam in cordibus, quam niantur, quia naturaliter, quæ legis sunt aliquando observant, dictante ipsa conscien­ utcumque fecerunt, scriptum habentes in tia ex rationis lumine, Qui ostendunt, inquit, cordibus opus legis hactenus, ut aliis non opus legis scriptum in cordibus suis, testimo­ facerent, quod perpeti nollent. » Vides, nium reddente illis conscientia ipsorum, et in­ Augustinum non appellare fidem notitiam ter se invicem cogitationibus accusantibus, aut illam legis naturalis, nec illam putare suffi­ etiam defendentibus in die, cum judicabit Do­ cientem ad salutem sine fide Christiana, sed minus occulta hominum. Quia nimirum ali­ solum ad vitanda aliqua peccata, et minuen­ quando ejusmodi infideles observant legem dam pcenam. cx dictamine conscienti», aliquando, et sae­ Quarto arguit eadem disp. xx, num. 219, pius eam violant, et ideo etiam sine lege quia multi probabiliter docent, gentilem Objectio scripta peribunt propter legem naturalem observantem legem natura* privata a Deo »v. scriptam in cordibus eorum. Nec etiam ob­ revelatione illuminandum : multi etiam do­ stant verba illa præcedentia : gloria, et ho- cent. assensum propter revelationem pri­ Ibid. 10. nor, et pax omni operanti bonum, Judæo pri­ vatam non elici ab habitu fidei théologie® mum, et Grceco: illa enim verba intelliguntur omnibus fidelibus communi, sed ab alio ha­ de Græco operante bonum cum fide retri­ bitu peculiari : ergo probabile est, sine actu butionis reternæ : sunt quippe explicatio fidei striet® ex habitu omnibus communi verborum praecedentium, quibus dixerat, posse salutem obtineri. Respondetur facile, Deum non esse acceptorem personarum, qui imprimis eos, qui ponunt habitus diversos reddet unicuique secundum opera ejus : iis qui- ad revelationes communes, et ad privatas, 410 DE VIBTUT E FIDEI DIVINÆ. non negare utriusque aclus esse fldem pro­ duce : item Hieronym. in c. i, ad Gelat. priam et strictam, sed quod sint ni» eodem « Undo multi, inquit, absque fide et Evangehabitu, ut fatetur .Sotus lib. Ill dr Natura ct lio Christi, vel sapienter faciunt aliqua, vel grot. c. n etc. et notavit Coninch. disp. IX sancte : magisque judicio Dei obnoxii fiunt, de Objecto Fidei duh. vi, n. 87. Deinde ipsi quod habentes in se principia virtutum, et facile admittent, revelationem illam etiam Dei semina, non credunt in eo, sine quo esse a Deo immediate factam pertinere ad eum- non possunt. » Ubi ab eis exigitur, quod dem habitum fidei communem, quia objec­ credant. Clement. Alexan. lib. Vf Stromal. tum revelatum ost commune omnibus fide­ fol. pen. « Providentia, inquit, unicuique libus, et pertinet ad fidem catholicam, et distribuit pro meritis ea quæ conveniunt. communem, prout admittere videtur Lorea Merito ergo Judœis quidem lex, Græcis au­ disp. vn de Fide n. 8. tem data est philosophia usque ad adventum 62 Quinto arguit ibid, quia probabilis sen- Christi. Hinc, autem est universa, ac gene­ Objcelio v. fpntjn docet, non differre virtutes infusas, et ralis vocatio ad peculiarem populum justiacquisitas penes diversam honestatem, vel tiæ per eam, quaï est ex fide doctrinam. » motivum formale; si autem potest esse illu­ Item Prosperum ad cap. Gallor, vm, post­ stratio et affectio supernaturalis circa ho­ quam enim dixit, « omnium hominum cu­ nestatem temperantiæ, v. g. circa quam ram esse Deo, et neminem esse, quem non versatur cognitio, et affectio naturalis, non aut evangclica prredicatio, aut legis testifi­ apparet cur non detur cognitio et affectio catio, aut ipsa etiam natura conveniat;» supernaturalis circa ipsum Deum, quatenus subjungit : «sed infidelitatem hominum ipsis ex parte objecti terminat etiam cognitionem ascribamus hominibus. Fidem autem homi­ et affectionem. Respon. concedendam esse num donum Dei esse fateamur, sine cujus paritatem : nam in temperantia, v. g. et gratia nemo currit ad gratiam. » Ubi infi­ aliis virtutibus moralibus actus voluntatis delitatis peccatum videtur agnoscere in iis, naturales, ct supernaturales habent idem qui a natura convicti non agnoscunt, et co­ objectum materiale et formale ; cognitiones lunt verum Deum. vero præcedentes non habent idem motivum Respondetur imprimis, licet ab iis Patriformale : quia cognitio supernaturalis pro­ bus appellaretur latius fidei nomine et im­ bat honestatem temperantiæ mediate, vel proprie ea notitia, parum referret. Sed nec immediate ex revelatione, vel eam supponit ; ita eam vocant. Ambrosius enim loquitur voluit quippe Deus, de facto omnia nostra de vera et propria fide, et gentes, quæ legem merita procedere ex fide, ut vidimus : co­ non habent, et naturaliter quæ legis sunt gnitio vero naturalis cognoscit honestatem faciunt, intelligit eas, quæ ex gentilitate ad vel ex terminis, vel ex aliis argumentis et fidem convcrsæ fuerant : quare per naturam rationibus. Sic etiam dilectio Dei, religio, et ibi sicut ex adversariorum confessione non aliæ virtutes quæ versantur circa Deum, intelligit vires solas naturæ, sic nec intelligit attingunt per actus voluntatis naturales vel argumenta ex creaturis seclusa revelatione supernaturales idem objectum materiale et ad cognoscendum Deum, sed lumen ratio­ formale : cognitiones vero præcedentes dif­ nis prout condistinguitur a lege scripta, ferunt penes motivum, quia bonitas, excel­ nempe, lumen illud, quod homines habebant lentia, vel potestas Dei cognoscitur vel ex in lege naturæ, antequam daretur lex scripta, revelatione per actus supernaturales, vel ex quod lumen non excludit fidem. Quod mani­ creaturis per actus naturales. feste constat ex verbis Ambrosii, qui eo lu­ 63 Sexto eadem disp. xx, n. 121, affert ali- mine dicit gentes credere Trinitatis et In­ Objedio ‘lua Patruift loca ad probandum nomine carnationis mysterium. Verba Ambrosii vi. /idei intelligi cognitionem etiam dc Deo per sunt. « Gentes Christianos dicit alio loco : creaturas, vel argumenta philosophica com­ vobis enim dico gentibus qui incircumcisi paratam. Primo Ambrosium in c. n. ad neque neomenias, neque sabbatum, neque /lain., super illa verba Gentes, quæ legem escarum legem servant, et duce natura cre­ non habent, ubi sic ait : « Dum natura duce dunt in Deum, et Christum, id est, in Patrem, credunt, opus legis ostendunt, non per lit­ et lilium. Hoc est enim legem servare, Deum teram, sed per conscientiam : opus autem legis agnoscere. Prima enim sapientiæ pars legis est fides. » Ecce notitia illa appellatur hæc est, timere Deum Patrem, ex quo sunt fides, et gentes dicuntur credere natura omnia; et Dominum Jesum filium ejus per- 64 DISPUTATIO XII. SECTU) III. Ml quem sunt omnia. Ipsa ergo natura proprio vos modictp fidei? Ubi fidn nppofiatnr certi­ judicio creatorem suum agnoscit, non per tudo providenti® divin® comparata ex armi legem, sed per rationem naturæ. n Et postea mento creaturarum irrationalium, cum dicat subdit verba illa : « Quin dum natura duce defectum esse fidei, in eo, qui tali argu­ credunt, opus legis ostendunt non per Litte­ mento non movetur ; item ex Paulo ad ram, sed per conscientiam. Opus autem Hom. x, 17, ubi port tem ad Deum oportet credere, etc. Sed Quæ verba Hurt, ubi sup. § 2 explicat de neque cx decreto Dei , cum neque cx fide implicita in Christum. Sed Naziaozeni Scriptura, neque cx conciliis constet: ergo verbis sine violentia applicari hæc explicatio cum aliunde cognitio illa explicita Christi non potest. Præmiserat enim ab aliquibus difficilis esset, non est cur ab omnibus exi­ Machabæos non ita honorari, eo quod geretur necessitate medii. Quod si aliqua Christum præcesserunt. Ad quod respondet, sunt testimonia, quæ oppositum videantur imo ideo magis esse honorandos. «Qui enim insinuare, facile explicantur de fide impli­ ante Christi supplicia martyrium subierunt, cita, vel de fide Christi, non ut objecti; sed quid tandem erant faeturi, si post Christi ut causie meritoria·, propter quem scilicet tempora vexati fuissent, ejusque mortem dabatur fides et justitia, vel de necessitate nostra· salutis causa susceptam ad imitan­ præcepti, ut postea dicemus difficultate* se- dum propositam habuissent ? Nam qui nullo Tom. I. 118 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. hujusmodi exemplo oh oculos posito, tanta virtutis laude floruerunt, cui dubium esso potest, quin iidem tale exemplar intuentes, multo generosius, fort i usque sese periculis objecturi fuerint? » Postea vero addit, non passos fuisse absque Christi recordatione, scilicet, explicita, nam implicita illa, qua credebant Deum osse justificatorem per ali­ qua media sibi ignota, import i nens esset ad propositum, quod manifestius patet ex ver­ bis sequentibus : si enim de fide illa solum implicita loqueretur, non debuisset dicere, id sibi probabile esse, nec illam esse mysti­ cam et occultam rationem; imo aperta, ma­ nifesta, et certa omnino ratio esset, dc qua nemo unquam dubitassct, omnes justos fideles et martyres antiquos fidem implici­ tam Christi habuisse, cum omnes crederent in communi, vera esse quæcumqiie Deus rovelasset, et Deum etiam justificatorem et salvatorem hominum esse per media ipsi cognita : non ergo agebat Nazianzenus de fide illa solum implicita in Christum, sed de alia magis explicita, quam probabile putat fuisse de facto in omnibus martyribus anti­ quis: non enim loquitur de omnibus fideli­ bus, sed de aliquibus eximiis, quales impri­ mis fuerunt martyres, qui olim non multi fuerunt. Quam Iidem explicitam Christi non dicit fuisse illis necessariam necessitate medii : nam licet in versiohe supra relata dicat, neminem martyrum id sine fide in Christum consequi potuisse : in versione tamen Billii solum dicit, non esse de facto conse­ cutum : et reddit rationem, quia mentibus puris, hoc est, puritate cordis spirituali nitentibus, Deus ejusmodi notitiam commu­ nicare solebat. Verba ipsius ex translatione Jacobi Billii hæc sunt. « Ac simul arcana hæc doctrina est, nec mysterio vacans, mihi quidem, piisque omnibus viris admodum probabilis: neminem videlicet eorum, qui ante Christum natum martyrio perfuncti sunt, id citra Christi fidem esse consecutum. Quamquam enim verbum suo postea tem­ pore libere promulgatum est : puris tamen animis etiam ante innotuit : quemadmodum ex multis, qui ante ipsius nativitatem hono­ ribus allecti sunt, liquido perspici potest. » Ex quibus verbis argumentum potius desumi potest pro nostra sententia : si enim solis puris animis ea notitia explicita Christi communicabatur, non ergo erat necessaria necessitate medii ad salutem : alioquin om­ nibus fidelibus debuisset communicari, non solum puris, sed etiam justis minus puris, atque etiam peccatoribus. Secunda ergo difficultas est, utrum saltem in statu legis gratiæ requiratur de necessi­ tate medii fides explicita Christi. Prima sententia docet, requiri fidem explicitam Christi, non quidem ad primam justificatio­ nem, sed ad gloriæ consecutionem. Ita Canus in relect. de Sacram, in genere, parte II, conci.3; Joan, de Bononia tr. de Preedestin, in responsione ad objectiones, Ledesma, Castro, Bannes, et Aragon, quos refert Suar, ubi sup. sect, iv, n. 9. Fundatur autem hæc sen­ tentia potissimum in eo quod Cornei, act.x cum esset justus, necesse habuit instrui a Petro de fide Christi, ut salvus fieret, ergo ideo, quia illa fides necessaria erat ad gloriæ consecutionem; deinde, quia hoc pacto vi­ dentur solvi difficultates utri usque extremi; si enim dicas fidem explicitam Christi osse necessariam ad primam justificationem dif­ ficile videtur, quomodo homo crcdcns in Deum, et invincibiliter ignorans mysterium Christi, non possit conteri ex Dei dilectione ad justificationem ; si vero dicas, fidem Cliristi non esse necessariam, obstant plura Scripluræ, et Patrum testimonia, quæ vi­ dentur per hanc sententiam conciliari. Cæterum hæc senteutia communiter reji­ citur, et merito, nam imprimis testimonia Scripturæ si quid probant, probant etiam de prima justificatione, ut ex eorum verbis, quæ postea proponemus, manifeste consta­ bit : non enim loquuntur de gloria, sed de justitia, et remissione peccatorum. Deinde, quia gratia affert secum semper jus ad gloriam ; ergo ca solum ad gloriam requiruntur , quæ requiruntur ad pri­ mam gratiam ; ideo in Scriptura solum requiritur ad gloriam carentia peccati, Matth. xix, 17, Si eis ad vitam ingredi serva mandata; II ad Tim. II, o, non coronabitur, nisi qui legitime certaverit. Denique August, sæpe arguit contra Pelagium asserentem parvulos non baptizatos carere omni peccato, et ta­ men excludi a regno Dei ; ergo si justificatus sine fide explicita Christi caret omni peccato, non est em· non possit assequi regnum, præsertim cum possit contingere hominem statim post primam justificationem mori ante­ quam habeatfidem explicitam Christi. Addit Suar. n. 16, posse cathecumenum esse sufficienter instructum circa alios articulos, ct petiisse baptismum, et incidere mortis articulum cum carentia usus rationis : quo M An Mllim In ttelo grati» reqolmljf de ne· cenitate medii fides eipli. cita Christi. Prima sententia. 89 DISI’I IΛ HO XII, SECTIO IV. 419 casu nemo dicet non esse baptizandum : si xi, 6, ubi solum videtur exigere ad flutem autem baptizetur et moriatur, oalvabitur fidem unius Dei remuneratori», <·χ qaa ti4e protelor utique cum doluerit antea depereatis: ergo sufficienter excitatur homo ad enn-ddcratio- « consequetur gloriam-absque fide explicita nem bonitatis Dei, et ad diligendum ipsum tnf’* super omnia, et finiendum dc peccatis per Christi. oo Secunda sententia satis communis docet, veram contritionem ; ergo sine fide explicita Secunda fidem explicitam Cliristi necessariam esse, Christi potest justificari. Confirmatur primo sententia. nlC(ibiui jn lege gratiæ ad primam justi­ quia ad justificationem cum sacramento ficationem. Hanc ultra alios quos referunt, baptismi vel pænitentiæ, sufficit attritio ad tenent Valentia ubi supra, Lorca in præsenti quam non reqmritur cognitio Christi, sed disp. XXII, et Th. Sanch. in I />/’a?ce/)fo decaZ. potest concipi ex metu gehenna?, vel ex tur­ lib. 1Î, c. ii, licet plures cx auctoribus quos pitudine peccati ; ergo, 16·Qul vero11011 crediderit» condemnabitur. Cbi non est sermo solum dc fide Incarnationis sed de fide, totius evangelii : præmiseratenim Christus, Euntes praedicate Evan­ gelium omni creatura; : nomo nutem dixit, fi­ dem explicitam totius doctrina* Evangelicæ osse de necessitate medii, imo nec præcepti ; requiritur tamen fidesTmplicita circa omnem illam doctrinam : item illud Actor., xvi, 30, ubi interroganti, quid me oportet facere, ut salvus fiaml Responderunt Paulus et Silas : Credo in Dominum Jesum, et salvus cris; et illud Joann, in, 18.()winon credit, jamjudica­ tus est, quia non credit in nomine FiliiDei, ibid, etc., ct : 36. Qui incredulus est Filio, ira. Dei manet super illum : ct illud ad Rom., x, 9. Si confitearis ore tuo Dominum Jesum, et corde credideris, quod Deus suscitavit illum a mor­ tuis, salvus eris. Ubi certum est, non agere Paulum de necessitate medii, alioquin con­ fessio etiam externa fidei esset medium ne­ cessarium, quod nemo dixerit. Alia sunt loca, quibus fides Christi ponitur ut necessaria, et ut fundamentum : non tamen agitur tam de fide Christi ut objecti, quam de fide Christi, ut causæ meritoriæ, et ut condistinguitur a notitia legis, ex qua non justificatur homo, sed ex gratia, seu fide per Christum : nam, ut ait August, de Pide et operib., c. xvi, non solum fides Chri­ sti appellatur, qua Christum credimus, sed quam per Christum accepimus : qui modus loquendi familiarissimus est Paulo, præsertim tota epist. ad Rom. unde c. m, 22, ait : Justitia, autem Dei per (idem Jesu Christi in omnes, et super omnes, qui credunt in eo : et subdit : justificati gratis per gratiam ipsius per redemptionem, quæ est in Christo Jesu, quem proposuit Deus propitiationem per fidem in sanguine ipsius ad ostensionem justitia,' ejus in hoc tempore, ut sit ipse justus, et justificatis eum, qui est ex fide Jesu Christi, quo loco plane non loquitur solum de justis novi tes­ tamenti; sed de omnibus justis, ut constat cx illis verbis,propter remissionem praeceden­ tium deliciorum. Non fuit autem omnibus justis necessaria fides explicita Christi, ut supra vidimus, et fatentur adversarii ; ergo fatendum est, Paulum non tribuere virtu­ tem justificandi fidei in Christum, ut in ob­ jectum, tanquam causæ necessariæ, sed ut causæ habenti sufficientem virtutem ad jus­ tificandum inchoative, sicut eam etiam ha­ bet fides in Deum. Fides autem Christi ut principii meritorii, est causa necessaria om­ nibus in utroque testamento, quia omnis fides per quam justificati sunt, provenit a meritis Christi. Huc etiam spectat illud ad Galal., 11, 16, scientes quod non justificatur η 93 Γ,αΙ. i< ,c· Gal, vi, 96 DISPUTATIO XII SECTIO |\ 421 homo ex operibus Αγ/ό«, »»>·* per fidem Jesu fidei explicita· Christi, pmtawnt » tinm con­ Christi. Et illud. El nos in Christo credimus, fia adversarios illam ’olnm snffteert* •inc ut justificemur cx fide Christi, ubi cum prius fide explicita Trinitatis ; prrteet agat de fide, per quam semper homines jus­ cognosci explicite Christus, sine fido expli­ tificati sunt, non potest inferre, necessitatem cita Spiritus sancti. fidei explicita', in Christum ad justitiam, sed Afferri etiam solet testimonium Pauli nd <η infert particularem ex universali ; quia sci­ Galal. ni, 22. Sed conclusit Scriptura pp. Quæ omnia si probarent necessitatem didisset in Christum. Nec tamen sine aliqua 422 DE VIBTUTE FIDEI DIVINÆ. fide donabat, et orabat : nam quomodo in­ vocabat, in queifi non crediderat? Sed si posset sino fido Christi esse salvus, non ad eum ædificandum mitteretur architectus Apostolus Petrus. » Verum hic locus vide­ tur probare plusquam intendit contraria sententia; cum enim Cornelius esset jam justus, ergo si adhuc indiguit fide explicita Christi, non ideo fuit, quia hæc esset me. dium necessarium ad justificationem, sed ad gloriæ consecutionem, ut volebat Canus : dicunt, in Cornelio, licet jam esset justus, fuisse necessariam, quia Cornelius justifica­ tus fuerat vigente adhuc statu veteris testa­ menti ante Christi ascensionem, quo tempore fidos explicita Christi non erat medium ne­ cessarium, quare cum postea cceperit osse necessaria, debuit requiri in Cornelio non ad justificationem, sed ad perseverantiam. Ve­ rum in hoc non videntur procedere satis consequenter contra Canum auctores hujus sententia»; nam ipsimet Canum impugnant, quod posuerit aliquod modium necessarium ad ultimam salutem, præter ea, quæ neces­ saria sunt ad primam. Cum ergo ipsi hoc admittant in Cornelio, et cæteris justis il­ lius temporis; facile, poterit Canus eam ne­ cessitatem extendere ad justos etiam nostri temporis ; præsertim quia tunc ex eo solum poterat aliquis justificari ex fide unius Dei, quia nondum erat perfecte promulgatum Evangelium in illa regione ; ergo cum nunc etiam non sit perfecte promulgatum in mul­ lis regionibus; eadem debet ibi ratio mili­ tare; imo et circa singulos homines ; nam si respectu hujus hominis non est perfecte pro­ mulgatum Evangelium, et fides Christi, quid refert promulgatum esse aliis hominibus, quominus iste possit justificari ex fide unius Dei? Ad argumentum ergo dupliciter possumus respondero. Primo negando fuisse Corne­ lium justum justitia supernatural! ante ad­ ventum Petri, sed solum justitia quadam morali, qua regulariter legem naturalem observabat, et bonis operibus studebat, licet in aliquo deficeret, ut cum aliis tenet Vasq. 1,2, disp. CXCI, c. i, et est sententia Chrysoslomi t. Ill in sermone do Fide, ct lege na­ tura, ubi sic ait : « El vis plane videre, quod opera sine fide non vivificantur? testimo­ nium bonum habuit Cornelius dc eleemo­ syna, ct precibus, et Christum ignorabat : et quia magnus ille justiliæ, et veritatis ju­ dex personarum respectum nesciens vidit bona quidem opera, sed morfun, quia fidem non habebat, mittit divinum Angelum, » etc. idem docuit S. Grogor. horn. IX in Ezech. ubi sic ait : « Unum sine, altero nihil prodesse valet, quia nec fidos sine operibus nec opera sine fide, nisi fortasse pro fide percipienda, sicut Cornelius pro bonis ope­ ribus meruit audiri antequam fidelis existeret,» pro quo sunt Basil, in Regulis breviori­ bus, reg. 224. OEcumenius in x cap. Actor., et denique Aug. expresse in multis locis, quæ congerit Vasq. ubi supra. Quare si Cornelius nondum erat justus, non mirum, quod necesse ei esset instrui a Petro, ut jus­ tificaretur. Sccimdo respondere possumus admittentoo do, Cornelium fuisse vere justum apud R^p°ande‘ Deum, etiam ante adventum Petri, quæ est testimonia communis sententia, et videtur colligi ex Patrum, ipso contextu : ad hoc tamen indiguit ins­ tructione Petri, quia fides Christi explicita incipiebat obligare praecepto gravi in illa regione, ut advertit Alex. III, p. q. t.xxxii, memb. iv, art. 2, et constat ex verbis Petri ibi, I os scitis quod factum est Verbum per uni- Ad. x, 37. versam Judœam, etc. Quod si Petrus non ve­ niret ad Cornelium, facile esset ipsum ha­ bere ignorantiam vincibilem Christi, et dam­ nari, ad quod periculum praecavendum mo­ nitus fuit propter sua opera bona, ut vocaret Petrum. Secundo afferunt pro se plura testimonia Patrum, quæ congerunt Valentia in præ­ senti qu. ii, punct. 4, et Lorea ubi supra memb. n. Sed ex iis plura loquuntur de necessitate praecepti, quam etiam extendunt ad totum symbolum, et ideo immerito af­ feruntur in hac quaestione : alia loquuntur de fide Christi, id est, doctrina Christi, quam jam supra diximus esse medium ne­ cessarium. Alia possunt intelligi regulariter loquendo : nam de facto fere nullus salvus fit sine fide explicita Christi. Alia denique possunt explicari de fide implicita, vel de fide explicita in voto. Unus superest August, cujus verba dif­ ficiliorem habent explicationem. Afferri au­ tem solet in lib. de Natur, et grat., c. n, ubi ex eo, quod aliquis posset habere salutem sine iide explicita passionis Christi, infert, Christum gratis mortuum esse. Sed hic lo­ cus utcumque posset explicari in eo sensu, quod August, solum neget naturam sibi re­ lictam posse comparare notitiam Dei suffi­ cientem ad salutem sine fide Christi, id est, DISPVTATIO XII, SECTIO IV. W3 sine fide per Christum. Difficilius loquitur loqui dp necessitate nVupm mnrnV»,qnia|’idM idem Augustin, in lib. de Correpi. el grot., divina, regulariter non potifii afinfi pro­ c. vu, el rie Prtcde.stin. Sanctor., c. vu, et poni sine fide explicita mediatoris eodem lib. 11 contra Pelagium, qui est de peccato modo poterit explicari do tempore legis originali, c. xxiv, et epist. lxxxix, et lib. I ad gratiæ. Simpliciori. qu. II, ubi videtur exigere ex­ Difficilius fortasse explicari possunt verba un presse cognitionem explicitam Christi. Ve­ ejusdem Augustini lih. XVIII de Civit. Dei, rum loca Augustini, si aliquid probant con­ c. XLVii, ubi agens de iis, qui olim ex genti­ tra nostram sententiam, probantetiam fidem bus salvati sunt, ait : « Quod nemini con­ explicitam Christi necessariam fuisse eodem cessum fuisse credendum est, nisi cui divi­ modo ante ipsius adventum, licet in nobis nitus revelatus unus mediator Dei et ho­ magis explicita sit quoad aliquas circum­ minum homo Christus Jesus, qui venturus stantias Incarnationis ; nam in prædicta ep. in came sic antiquis sanctis prænuntiaba­ lxxxix ait, commendari Christum abApost. tur, quemadmodum venisse nobis nuntiatus ad Rom. v, ad justificationem, « ut sciamus, est ; ut una eademque fides per ipsum omait Augustinus, etiam antiquos justos, qui­ nes in Dei civitatem, in domum Dei, in Dei cumque esse potuerunt, nonnisi per eamdem templum prædestinatos perducat ad Deum » fidem liberatos , per quam liberamur et P. Suar. d. disp. XII, sect, in, η. 13, relatis nos, fidem scilicet Incarnationis Christi, his Augustini verbis, fatetur August, in ea quæ illis prænuntiabatur, sicut a nobis facta fuisse sententia, ut semper necessaria fuerit enuntiatur : ideo idem Christum hominem fides explicita Christi; postea vero n. 17, dicit, cum sit et Deus, ne quis antiquos exis­ dicit, explicandum esse August, sicut eum timet justos per Deum tantummodo, id est explicat Hugo de S. Victore, quod necessa­ per Verbum, quod erat in principio, non ria semper fuerit ea fides explicita in cor­ etiam per fidem Incarnationis ejus, qua, et pore. Ecclesiæ, non vero in singulis perso­ homo Christus dicitur liberari potuisse. » nis; quæ tamen expositio difficilis est, si Hæc August, ubi vides, non constitui diffe­ verba Augustini considerentur. Certe verba rentiam ab ipso inter justos veteris et novi illa ; si quid probant, non minus probant testamenti, quod illi omnino implicite cog­ nécessitai em illam pro tempore legis scripnoverint mediatorem in aliquo universali tæ, el legis naturæ, quam tempore præsenti, principio ; ait enim habuisse fidem Incarna­ cum expresse loquatur de justis antiipiis, qui tionis, quæ eis prænuntiabatur : non potest extra legem scriptam salvi facti fuerunt. autem prœnuntiari, nisi fiat mentio ejus Dici posset, August, ibi non negasse potesta­ quod pnenuntiatur : licet hanc fidem anti­ tem justiliæ acquirendæ sine ea fide expli­ quorum appellet velatam et occultam ; nos­ cita, sed solum circa quæstionem de facto tram autem revelatam et apertam, quia in ea sententia, quod de facto nullus fuisset quoad omnes circumstantias major sit noti­ justus, et sanctus in aliquo statu, qui fidem tia mysterii in novo testamento, cæterum explicitam imius mediatoris non habuerit. aliquam notitiam illis fuisse necessariam Nam sicut de facto probabile videtur nullum apud Christianos reperiri hominem fidelem docet expresse in d. lib. II contra Pelag. c.|xxvi, ubiait, ideo illos inresurrectione ven­ ct justum, qui aliquid de Christo non au­ turos esse vitæ æternæ, quia in Christo jus­ dierit et crediderit; sic idem apud Judœos tificati, ideo autem in Christo vivificatos, ante adventum Christi existimari potest ; in quoniam ad illius corpus pertinent, quia et quibus tam communis erat notitia Mesaim ipsis caput est Christus, ct ideo ipsis caput venturi, quam apud nos Christi jam nati. esse, quia unus mediator Dei el hominis Extra illum vero populum, qui fideles erant est Christus, quod eis non fuisset, nisi in apud gentes ct justi, vel illuminati fuerant ejus resurrectionem per ejus gratiam credi­ divinitus per Angelos, ut videtur supponere dissent : et hoc quomodo fieret, si eum in Dionys. De catlesli Hierarh., c. ix, quem af­ carne venturum esse nescissent? Hæc Au­ fert. Leonar. Coquœus explicans verba illa gust. quem fateri debemus esse contra ad­ Augustini proxime citata de Civit. Dei, et versarios, etiam quatenus fidem explicitam hi non est credibile quod non illuminaren­ Christi, et multo magis resurrectionis Christi tur etiam circa adventum Christi futurum. negant fuisse medium necessarium ad salu­ Vel notitiam fidei per homines acceperant ; tem in lege veteri, vel si ab eis explicetur ct id fieri non poterat, nisi vel quia aJudieis 434 103 DE VIRTl’TE l'IDEI DIVINÆ. cam aecipcivnl, vol per traditionem in ali quibus familiis cnnservahun, cl in utroque casu difficile erat non accipere etinm noti­ tiam Mediatoris ftituri, sino qua fidos Judænriira non communicabatur, el quæ etinm ex traditione Patriarcharum simul cum no­ titia veri Dei conservabatur apud cos, in qui­ bus conservabatur vera religio, ct fidos unius Dei. Quidquid lamen sit circa factum, nobis sufficiat, hanc non esse necessitatem modii, sino quo non sit potentia justitia?, vol gloriæ comparand®. Video, urgeri adhuc posse ex eodem Au­ gustino alibi exigente hanc fidem explici­ tera, ut homo possit justificari a peccato. Nam lib. II, de gratia Christi, qui est de pec­ cato originali, c. XXIV. Sic loquitur : «Itaque sine ista fido, hoc. est, sine fide unius Me­ diatoris Dei, et hominum, hominis Christi Jesu, sine fide, inquam, resurrectionis ejus, quam Deus hominibus definivit, quæ utique sine Incarnatione ejus, ac morte non potest voraciter credi : sine fide ergo Incarnatio­ nis, ct mortis, ct resurrectionis Christi, nec antiquos justos, ut justi essent a peccatis potuisse mundari, et Dei gratia justificari, veritas Christiana non dubitat : sive in iis justis, quos sancta Scriptura commemorat, sive in iis justis, quos quidem illa non com­ memorat, sed tamen fuisse credendi sunt ; vel ante diluvium, vel inde usque ad datam legem, vel ipsius legis tempore, non solum in filiis Israel, sicut fuerunt Prophelœ, sed etiam extra eumdem populum, sicut fuit Job. ») Hæc tamen verba non solum nostram, sed omnium fere sententias impugnare vi­ dentur, cum non solum in lege gratiæ, sed in lege scripta, el in lege etiam naturæ eam fidem explicitam exigat; et quidem explici­ tera non solum de uno mediatore, sed de modo redemptionis per carnis assumptio­ nem, mortem, el resurrectionem, (piam fi­ dem ita explicitam, in omni tempore nemo exigit de necessitate medii. Quare ego magis crediderim, Augustinum in longe diverso sensu ponere necessitatem ita universalem illius explicit® fidei ; nimirum in eo sensu, in quo in Symbolo Athanasii dicitur : « Hæc est fides catholica, quam nisi quisque fide­ liter, firmiterque crediderit, salvus esse non poterit, n Cum tamen non omnia, qua· in eo symbolo continentur, debeant necessario a singulis fidelibus explicite credi, vel cog­ nosci, ut constat : dicitur tamen necessaria illa fides, quatenus sino peccato infidelitatis negari non potest. Qui sensus in verbis Au­ gustini colligi potest ex contextu in cap. præced. et subsequent!, ex quibus constat, totum illum Augustini discursum esse contra aliquos Pelagianos, qui contendebant, con­ troversias illas de peccato originali, et de ne­ cessitate gratiæ non esse circa res ad fidem pertinentes, sed circa aliquas quæstiones ad fidem non necessarias. Augustinus vero id impugnat, et dicit, res illas esso ad fidem pertinentes, et non esse sicut quæstionem de paradiso, ubi sit, vel alias similes, quas enu­ merat ; sed esse (ales, sine quarum fide ne­ mo unquam justus esse potuit, hoc est, illas negando, ut volebant illi hœretici, quia sem­ per fuerant sufficienter revelatæ ; quod pro­ bat, quia etiam olim mulli petebant liberari a peccato, in quo concepti fuerant, et con­ fitebantur divinitatem Christi venturi, ut ex multis Scriptura· locis ostendit, ex quo exemplo peccati originalis colligitur rursus Augustini mens : nemo enim dicet fuisse olim necessariam necessitate medii fidem explicitam peccati originalis : non ergo de eo necessitatis genere loquitur, sed de illa necessitate, quæ ad intentum præsens spec­ tabat, nimirum, qua veritates illæ numquam salva fide negari potuerint, hoc enim solum hœretici volebant, quod salva fide in iis posset quilibet in alteram partem libere operari. Opponi etiam solet auctoritas S. Thomæin præsenti q. n , art. 7 et 8, ubi asserit esse necessariam fidem explicitam Incarnationis, et Trinitatis. Verum S. Thomas expresse lo­ quitur de necessitate præcepli ; nam in art. vn in corpore, eodem modo docet teneri ho­ minem crederc explicite articulos Christi omnes, qui solemniter celebrantur, quod non potest intelligi de necessitate medii, prœsertim cum sæpe utatur verbo illo tenentur, quod proprie significat præceptum. Nec etiam obstat Tridentinum sess. vi cap. i, ubi i nter præcipuas dispositiones ad ju­ stificationem ponit fidem explicitam redem­ ptionis per Christum. Nam certum est, non omnes dispositiones ibi positas esse necessa­ rias necessitate medii. Sed Patres numerasse cas, quæ regulariter solent intervenire, ut notavit etiam Suarez dicta sect, iv n. 22. Lorea ubi supra membr. n, affert duas rationes contra nostram sententiam. Prima est, quia baptismus est necessarius necessi- DISPUTATIO KD. SECTIO IV «5 late medii, sed baptismus est professio ex­ pr<» nostra sententia in pnnrtn nræwiîenlï. plicita fidei Christi, ergo fides Christi ex­ Quarta difficultas esi utrum fides utrim­ plicita est necessaria necessitate medii. que mysterii saltem in voto ner» »aria ut Undcquaque claudicat hæc ratio, nam necessitate medii ad pistilieatinnem. Sup­ baptismus non est professio explicita Chri­ pono, votum illius esse medium necmeartui sti, cum constet, posse valide suscipi ab eo, in adultis ad justificationem, sicut votam qui omnino ignorat Christum licet eo ipso aliorum præceptorum ; quia cum ad justifi­ implicite Christum profiteatur. Deinde bap­ cationem requiratur in adultis propositum tismus in re susceptus non est medium ne­ servandi præcepta sive formale, sive vir- mMU «j cessarium ad salutem, sed in re vel in voto. tnale inclusum in actu dilectionis, vp! deSecundo ratio est, quia ex nostra sen­ testationia, etc. unum autem ex iis pra>cepcm· tentia sequeretur Judteum vel Gentilem sal­ tis sit credere explicite hæc mysteria, non vari posse, seu aliquem non Christianum ; dubium, (juin votum hujus fidei sit medium nam posset habere fidem supernaturalem necessarium adultis ad justificationem. Dif­ unius Dei, et ignorare invincibiliter Chri­ ficultas tamen esse potest, an peculiari ra­ stum, et per consequens non esset Christia­ tione possit dici hæc fides explicita medium nus, quia Christianus dicitur aliquis propter necessarium in re, vel in voto, sicut sacra­ notitiam Christi, (piam habet. Consequens mentum pœnitentiæ, et alia hujusmodi. Pro autem videtur esse durissimum, et contra quo recolenda sunt, quaj dixi disp. Ill de Pontificem in extravag. Unam sanctam, de Eucharist. sect. 1. Circa differentiam neces­ jnajorit. el abed, et in c. firmiter, de summa sitatis medii, et solius præcepti : quo sup­ Trinitate, ubi dicitur extra Ecclesiam non posito. Resp. breviter, fidem explicitam osse salutem. Resp. illum casum ex natura horum mysteriorum esse medium necessa­ rei non repugnare ; illum tamen hominem rium adultis ad primam justificationem in non esse dicendum non Christianum, quia re, vel in voto, quia vel ipsa fides, vel votum licet visibiliter in Ecclesia non fuerit recep­ illius debet antecedere ut dispositio positiva tus, formaliter tamen, et interius unam requisita ad primam justificationem. Quod fidem habitualem, et actualem habuit com­ non invenitur in aliis præceptis, nam licet munem cum Ecclesia, et coram Deo cum votum eorum sit dispositio requisita, ipsa Christianis numerabitur : de quo videri po­ tamen præcepti impletio quando præcedit ad test Javellus 2 p. Christianaephilosophice tr. I justificationem, non est dispositio requisita cap i ad finem et Suarez sect, iv, nu. 22. positive influens in justificationem. At vero 105 Restat jam tertia difficultas, an fides ex- fides horum mysteriorum exigitur per se ad An fides plicita Trinitatis sit necessaria necessitate primam justificationem, ut per debitam medii. Affirmant quotquot id asserunt de præparationem intellectus disponatur homo sit necessa- Incarnatione, licet non sit consequentia no­ melius ad justitiam suscipiendam. Dixi an­ ria necessi- cessaria ; nam licet, ad credendam explicite ta m ad primam justificationem : hæc enim tale medii, incarnationem necesse sit cognoscere Pa­ fides non exigitur quotiescumque homo post trem, et Filium ; non tamen Spiritum san­ baptismum relabitur, et justificatur per sa­ ctum, nisi ad quamdam circumstantiam non cramentum pœnitentiæ. At vero ad ipsum omnino necessitate medii necessariam, quod baptismum, et ejus effectum requiritur per se Matth. scilicet Christus conceptus fuerit de Spiritu fides explicita horum mysteriorum. Matth. l3· sancto : nam si aliquis crederet Christum ult. Euntes docete omnes gentes baptizantes conceptum ex Virgine sine opera viri, et eos, etc. Marc. ult. Eradicate Evangelium ^arr n,r 15. coopérante Deo per amorem suum ; crede­ omni creatura, qui crediderit, et baptizatus ret quod per se spectat ad Incarnationem fuerit salvus erit. Ubi rides doctrinam, et filii. Ex dictis ergo circa praecedentem dif­ fidem per se prœcedere ad affectum bapti­ ficultatem constat, Trinitatis fidem explici­ smi, et ita habet Ecclesiæ usus, ut prius tam non esse medium necessarium ad salu­ instruantur in fide, quam baptizentur; ut tem, tum quia nullum est fundamentum in constat ex Greg. II Ep. in ad Bonifarium, et Scriptura, et conciliis; tum quia mysterium vi synodo generali c. xivr». Clemente ep. m obscurius et difficilius est, quam Incarnatio, et aliis relatis de consecratione dist. iv; et quare sicut Incarnatio explicite cognita non licet quis primo justificetur post baptismum est necessaria, ut medium, sic nec Tri­ in sacramento pœnitentiæ, etiam tunc con- nitas personarum. Ita docent omnes adducti tinetur hæc fides in voto ut medium per se 4ί6 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. requisitum nd gratiam illam. quatenus etiam est effectus baptismi præcodentis : ad illam enim per se deberet præcedere hæc fides explicita : præcedit autem hæc fides non utcumque, sed ut dispositio ad gra­ tiam : disponit enim per modum meriti de congruo, et per consequens, ut medium per se requisitum nd gratiam ; quare quando non datur hæc fides explicita præcedit saltem in voto, in quo non continetur solum, ut alia præcepta, sed illiquid, quod per se deberet præcedere ut medium requisitum ad illam gratiam : quod aliis præceptis non conveFidcs cx- nit, ut consideranti patebit. Unde ultimo pliciia addere possumus cum Suarez dicta sect, iv, Trinititisci n explicifam Trinitatis, et Incarlionisesi in lego gratae mcdium sarium omnibus ad salutem. 107 Quomodo han^fldero cxplicilam esse medium ne- nationis esse, m lege gratiæ, medium necessarium omnibus ad salutem, nam per se loquendo, debet hæc fides præcedere susceptionem baptismi ; si autem aliquando non præcedit hoc est propter ignorantiam, vel impotentiam, et per accidens : unde sicut (jojorforma]js(je peccatis est medium per se necessarium ad justificationem, licet per acci­ dens contingat aliquem justificari per solam dilectionem Dei, in qua virtualiter contine­ tur ille dolor : sic fides explicita horum mysteriorum potest dici medium necessa­ rium ad salutem, licet aliquando possit non præcedere formaliter, sed virtualiter, et in hoc sensu possunt intelligi plura testimonia supra adducta. Sed potest dubitari, quomodo verum sit, hanc fidem explicitam Trinitatis, et Incarna^on'B c8se medium necessarium ad sahitem, cum possit per se loquendo, homo justificari ante baptismum per actum contritionia, quo casu, licet procedat votum ;d salutem. Mus «xpliciteæ sicut votum aliorum præceptorum, non tamen necesse est, præ­ cedere ipsam fidem explicitam horum myste­ riorum, neque etiam votum illius, ut alicu­ jus. quod per seloqueudo debuisset præcederere ante justificationem. Respondere tamen possumus, non esse quoad hoc majorem difficultatem de fide illa explicita, quam sit de ipso baptismo : sicut enim baptismus est medium necessarium ad salutem in re, vel in voto, quia vel baptismus realis, vel saltem votum illius debet præcedere justificatio­ nem, et quia quando præcedit sive baptis­ mus, sive votum illius, positive concurrit et directe ad justificationem ; sic dicendum est, de fide illa explicita, quæ necessaria est eodem necessitatis gradu, quo baptis­ mus, loquendo de adultis; cum enim fides illa per se præcedere drbeat baptismum, nisi per accidens ignorantia, vel inadvertontia, aut impotentia excuset, consequens est, ut sicut baptismus est necessarius, sic et fides illa, quæ baptismum præcedere debet, el sicut votum baptismi supplet pro baptismo, ita el votum illius fidei quod in­ cluditur in voto baptismi, supplet pro eadem fide explicita : et sicut baptismus reipsa posi­ tus conduceret positive ad salutem, et votum illius conducit etiam positive ; et ideo vere dicitur baptismus esse medium necessarium in re, vel in voto : ita fides illa explicita conduceret positive ad salutem, cum sem­ per esset bona el meritoria de congruo, et votum illius conducit etiam positive, atque ideo vere dicitur fides illa explicita esse me­ dium necessarium ad salutem in re, vel in voto. Denique sicut justificatus ante bap­ tismum, debet postea illum recipere, quia per votum illius tanquam medii necessarii justificatus fuit : ita justificatus ante fidem illam explicitam debet postea, cessante ignorantia vel impotentia , eam fhabere, quia per votum illius tanquam medii ne­ cessarii justificatus fuerat. Quare eadem est ratio de necessitate baptismi, ct de necessi­ tate illius fidei, et sicut baptismus, ita et illa dici potest medium necessarium ad sa­ lutem, in re, vel in voto. SECTIO V. An fides explicita Dei remuneratoris sit necessaria necessitate medii. Affirmant communiter theologi propter 108 illud Pauli adHebr.xi, 6. Credere enim oportet accedentem ad Deum, quia est, et inquirentibus communis, se remunerator sit. Ubi Apostolus ex eo quod Henoch placuisset Deo, infert ipsum habuisse fidem, sine qua impossibile est placere Deo, quod probat, quia accedentem ad Deum oportet credere, etc, quem locum affert Tridentinum sess. vi, cap. vi. com­ mendans fidem, quæ disponit ad justifica­ tionem, « de hac, inquit, dispositione scrip­ tum est accedentem ad Deum oportet credere, » etc. Verumtamcn Concilium ibi aliquas dispositiones ponit, quæ non semper neces­ sario exiguntur. Contra hanc communem sententiam ali­ quæ fieri solent objectiones, quæ facile dis- DISPUTATIO ΧΠ. SEC,IK) V. proponitur solvuntur. VideoiurSutir. cltap. XII, aect.ni, difficultas. nu. Λ et sequent. Coninch. disp, xiv, nu. 115 109 110 m timere Dominum : illius eriltert de qua ibidem dicitnr. Dilertin />·> hrmr.rnWû et sequent, el Hurtado disp. xli. qni alios sapientia ; et Eccles. xxv, in nnwer*nm referunt. Unica restat ex snpradictis diffi­ dicitnr : Timor Domini >mtnm dil^tinni» cultas non exigua, quia ad justificationem ejus. Quia plane nisi homo iwpiriat in r«>extra sacramentum sufficit dilectio Dei munerationem, et in pænam. non poterit super omnia : hæc autem haheri potest ex ad Dei dilectionem pervenire. ■ Qui enim, fide, qua credimus Deum esse in se summe ait Theodorptus super prædicta verba PtmH bonum, vel sapientem, vel potentem, etc, ad Heb.non hæc habere crediderit, virtuth Charitas enim non alligatur ad beneficen­ labores non sustinet : neque enim agricola tiam Dei, aut ad aliquod peculiare attribu­ in agro colendo sudores toleraret, nisi se tum, sed ad omnia, et ad singula potest laborum fructus relaturum speraret. ita tendere, ergo licet aliquis non cognoscat etiam gubernator ad portum respiciens, explicite Deum ut remuneratorem, potest multos labores perpetitur. » Hæc Theodor, eum diligere super omnia, et per consequens cui concordat S. Thomas in eumdem Panli justificari, item ad justificationem in sacra­ locum : « Aliter enim, inquit, nullus iret ad mento sufficit attritio, seu detestatio pec­ ipsum, si non speraret aliquam remunera­ cati propter ejus foeditatem et turpitudinem : tion em ab ipso, n Ex quibus constat, deside­ hæc autem potest cognosci, et credi non rium remunerationis, et metum supplicii cognito explicite Deo ut remuneratore ; ergo esse gradus, quibus peccator semper venit sine fide explicita remunerationis potest ad actum dilectionis Dei. quem ex dio priori haberi justitia. affectu imperat, ut medium ad præmium Hæc difficultas, meo judicio, gravior est, assequendum, vel fugiendum supplicium. quam ut ab auctoribus in præsenti debuisset Videatur Coninch disp, xix de spe, dub. 9. omnino prætermitti, sicut vere prætermit- ubi impossibilitatem hanc moralem agnoscit titur. Neque enim dicere auderem, hominem observandi præcepta sine spe remunera­ qui Deum propter ejus infinitam perfectio­ tion) s. Fateor, aliquem reperui, ipii adeo inge­ nem super omnia diligeret, et, si necesse est, ideo peccata detestetur, non justificari, nua dilectione amet Deum, ut etiamsi certo sciret se damnandum, vel annihilandum, cum scriptum etiam sit : qui manet in charitate, in Deo manet, et Deus in eo. Nec tamen adhuc diligeret : cæterum ad hanc ipsam aliunde audeo enervare Pauli testimonium dilectionem peccator nunquam ascendit nisi supra adductum, quod ab omnibus accipi paulatim, et per gradum timoris, qui radix video, de necessitate medii, non solum ad est totius dilectionis : difficile enim est ab perseverandum diu in observantia legis, extremo ad extremum, nisi per medium, et per suos quasi gradus transire ; ideo ·πϋη sed etiam ad justitiam accipiendam. Dicamus, si placet, juxta doctrinam supe­ timor assimilatur setœ sutoris ab Augustino relato in cap. sicut Seta ; de pernitentia dis­ rius traditam, hanc impossibilitatem esse quidem moralem, ortam ex difficultate tinet. n. « Sicut seta introducit Linum, ita quam post peccatum habet homo ad dili­ timor introducit charitatem ; crescit chari­ gendum Deum plusquam seipsum : mansit tas, minuitur· timor, et e converso. » Quod enim adeo ad se suaque propensus, ut diffi­ si aliquis enixe contendat aliquam extraor­ cillimum sit ei se a se ipso omnino abdi­ dinariam conversionem fieri ex affectu care ; et licet per auxilia gratiæ hrec diffi­ solius amoris, quod de .Magdalena aliqui cultas magnopere minuatur : ipsa tamen credunt; non erit in hoc nimis repugnan­ auxilia non disponunt hominem ita instan­ dum, licet de nulla possit cum sufficienti tanée, ut ex peccatore fiat diligens Deum fundamento affirmari : dummodo adhuc m super omnia sine interventu aliarum dispo- illo casu necessaria concedatur fides Dei positionum, nam licet facile sit Deo subito remuneratoris, ut excitetur peccator ad ejus honestare pauperem ; hæc tamen mutatio dilectionem : facilius enim diligimus eum, fit per dispositiones proportionates, quæ quem nobis beneficum apprehendimus, incipiunt ab amore bono sui ipsius, a timore quam quem in se ipso, et sibi soli bonum gehennæ, a desiderio beatitudinis,ut tandem cognoscimus, oporteret ergo in eo casu cre­ ad Dei dilectionem perveniat ; ideo enim dere Deum nun solum esse bonum in se, dicitur Eccles, i, 25. Hadix sapiential e.*/ sed bonum etiam nobis, non utcumque sed 438 DE VIRTUE 1'1 DEI DIVINÆ. ut benefactorem liberalissimum, cl largito­ rem æternn* hcatitudinis, nt sine affectu spei, ct timoris prævio diligeretur; quin licet non diligatur propter hominem, ut finem cui, sed propter ipsum Deum, alio­ quin non esset chnritas, sed actus spei, vel alterius virtutis, diligitur tamen quia beneficus homini , ita nt bonitas talis benificentiæ et communicationis sit ratio motiva ad diligendum : quæ quidem bo­ nitas magis movet ad amorem , quam alia bonitas, qua sibi est bonus, ut docet experientia. Dices, ad justificationem cum sacramento Fffdilas sufficit attritio ex foeditate peccati: ad hanc peccati du­ autem non requiritur cognitio præmii, vel pliciter potest con­ supplicii, ergo nec ad justificationem. Res­ siderari. pondeo, fœditatem peccati dupliciter posse cognosci. Primo ut furtum, v.gr. opponitur solum contra naturam rationalem, et ut sic nunquam moveret ad detestationem super omnia , nisi præcederet fides remunerationis , seu alterius vitæ .· tunc enim ex affectu timoris, vel spei posset imperari detestatio furti super omnia propter turpi­ tudinem ipsius furti. Secundo potest con­ siderari furtum, ut habens talem, tantamque malitiam, cui debeatur tanta pœna sensus, vel damni, et ex consideratione hu­ jus fœditatis excitatur attritio sufficiens cum sacramento, sed non sine fide remune­ ration is, ut constat. 113 Contra hunc explicandi modum, quem Opponun- olim in hac materia insinuavi, aliqua oppo”r suerunt theologi recentiores. Primo, quia sine fundamento dicimus cognitionem su­ pernaturalem evidentem de turpitudine peccati esse minus efficacem ad movendam voluntatem nostram ad detestandum illud super omnia, quam sit assensus fidei, et ideo de facto ante fidem formalem non fieri talem detestationem sufficientem ad justifi­ cationem etiam in sacramento : nam ex una parte cognitio illa excederet assensum fidei in claritate, cum esset evidens, et fides sit obscura : ex alia parte non esset minus certa et firma quam fides, cum esset assen­ sus supernaturalis habens ita connexionem cum veritate objecti, sicut assensus fidei : cur ergo esset minus efficax ad movendam voluntatem ? 1U Secundo, quia non apparet, cur sicut Deus cognitus per fidem ut remunerator, movet ad dilectionem sui super omnia, non possit etiam movere nos ad similem dilec- timiran cognitus per fidem, non ut remu­ nerator, sed sub aliis perfectionibus divinis: cum enim omnes perfectiones divinæ sint infinita? et (equulos, et amabilitas oriatur ex bonitate objecti, consequens est, ut propo­ sita æquali bonitate, in sapientia,vel in sanc­ titate Dei, æque moveri possit voluntas ad eum diligendum, licet nondum proponatur ut remunerator. Tertio, quia non minus movetur homo timore, pœnrc, quam desiderio præmii, ut experientia testatur in multis, qui timore inferni fugiunt peccata : ergo licet Deus nondum proponeretur per fidem ut largitor præmii, sed solum ut vindex puniens pecca­ tores pœna ætema, non minus posset vo­ luntas excitari ad detestationem peccati super omnia ex metu inferni, et per conse­ quens cum illa attritione posset homo justi­ ficari saltem in sacramento sine fide Dei remuneratoris. Quarto, quia si illa impotentia moralis provenit ex eo, quod magis excitetur homo ad affectum ex fide remuneratoris, quam cx fide aliarum perfectionum Dei, quæ non ita cedunt in bonum hominis, consequens videtur, quod dilectio illa erga Deum non sit actus charitatis, sed potius amor concu­ piscentia*. : moveretur enim homo ex utili­ tate sibi ipsi proveniente, atque adeo ille excessus efficaciæ, quam fides remunerationis habet, non esset formaliter ad excitan­ dum affectum dilectionis ex charitate, sed alium affectum diversum, qui non suffice­ ret ad justificationem saltem extra sacra­ mentum. Propter hæc ergo ipsi aliter explicant necesssitatem hanc fidei de Deo remunera­ tore ad justificationem, quam dicunt prove­ nire, non tam ex natura rei, quam ex Dei decreto, qui de facto noluit justificare ho­ minem adultum sine dispositione congrua et proportionata ex parte ipsius : hæc au­ tem dispositio ; sicut est actus dilectionis super omnia extra sacramentum, vel actus attritionis in sacramento ad habitum cha­ ritatis et ad formam essentialem justifican­ tem : ita ad habitus supernaturales fidei et spei, quorum infusio est etiam pars integralis nostræ justificationis, dispositio re­ quisita sunt actus fidei et spei. Cum ergo non possit elici actus spei sine fide Dei remuneratoris, non poterit homo disponi sufficienter ad justificationem sine ulla fide, quia noluit Deus de facto justificare homi- ju DISPUTATIO XII, SECTIO V. nem non dispositum prius dispositione pro- auctoritatem ipsius Dei, alioquin non esset portionata ad omnes illos habitus. Quare fides, sed scientia de D«*o habita per noti­ licet fides Dei infinite sancti et potentis, tiam creaturarum. sufficeret ex se ad excitandam Dei dilectio­ Quod vero recentiores illi diretent ν>·\ηm nem : Deus tamen de facto homini, (pii non condam totam necessitatem hujus fldri de se disponit per actum spei adhuc saltem Deo remuneratore ad decretum et kuem virtualiter et moraliter perseverantem, hoc Dei, nobis non placet : quia si objecta ipsa, est, nondum per desperationem retracta­ nempe turpitudo peccati, et alia» divinae tum , non dat auxilium actuale ad dilec­ perfectiones, eodem modo, quo nobis de tionem, vel ad detestationem peccati super facto proponuntur, haberent efficaciam ad omnia, ne justificetur sine dispositione pe­ excitandum in nobis affectum dilectionis culiari requisita ad infusionem habitus spei. Dei, et detestationem peccati super omnia, Ita theologi illi discurrunt, quibus ex parte anle fidem remuneratoris, non posset de consensisse videtur Hurtado disp. xu, §5 facto hæc excitatio impediri sine violentia et 8, dicens, hoc magna ex parte pendere aliqua, quam Deus inferret ipsis objectis et ex voluntate Dei, quæ nobis in Scripturis nostris potentiis, (piando ea objecta nobis revelata est. Sed tamen postea eodem § 8, proponuntur. Nam de facto aliæ perfectiones magis videtur nobis adhæsisse, dicens hoc divinæ, et turpitudo peccati eodem modo fundari in hominum conditione, qui ægre proponuntur a concinnatoribus, vel libris, moventur ad amorem Dei super omnia antequam proponatur, vel concipiatur et avocantem nos a voluptatibus sensibilibus, eliciatur fides explicita Dei remuneratoris, iiisi allidantur meliorum voluptatum expec- sicut postea proponuntur : si ergo modus tatione, imo affert etiam fundamentum ille proponendi sufficit ad generandam no­ aliud physicum, ex eo quod in hac. vita titiam et fidem eorum objectorum, genera­ cognoscimus Deum non immediate, sed per bitur, nisi Deus impediat activitatem illam creaturas, quæ Dei potentia conditæ sunt, specierum, vel saltem neget concursum ad et providentia gubernantur, quare simul actum supernaturalem. Utrumque autem cognoscimus, et Dei potentiam, et provi­ non videtur fieri sine violentia : nam impe­ dentiam etiam, ad quam pertinet renume­ dire activitatem objecti sufficienter propo­ ratio, nec homines unam perfectionem sine siti, ne generet notitiam naturalem, (pam alia in Deo cognoscunt. posset gencrare, esset contra debitnm natu­ 1)6 Hæc tamen secunda ratio Hurtadi non vi­ rale quod Deus habet ut auctor naturæ : detur omnino subsistere ; tum quia non est negare autem concursum supernaturalem necesse, quod ubi primum ex creaturis co­ ad actum supernaturalem tunc eliciendum, gnoscitur Deus, ut prima causa creaturarum, esset contra statum elevationis, in quo Deus cognoscatur ut remunerator , imo aliqui proposito sufficienter objecto apto ad termi­ philosophi putarunt, Deum non habere nandum actum supernaturalem, nunquam providentiam de rebus creatis, nec dc illis negat concursum ad actum supernatura­ curare, quare potuerunt alias divinas per­ lem : el quidem durissimum esset dicere, fectiones cognoscere sine cognitione Dei quod homo non posset tunc illa objecta re­ remuneratoris : tum etiam, quia fides velata sibi sufficienter proposita credere fide utramque perfectionem Dei seorsim revelat, divina, sed solum fide naturali et acquisita, ct prius proponit nobis Deum ut primam antequam proponatur etiam, et credatur causam et ens a se, «piam proponat remu- articulus de Deo remuneratore. Quis enim nerationem nobis promissam; neque hoc (heat, puerum baptizatum venientem ad usum rationis, cui proponitur credendus ar­ priedicatum credimus de Deo, quatenus ex cognitione creaturarum ad id confitendum ticulus revelatus de omnipotentia Dei, cui adducimur, sed quia Deus id revelavit. nondum est propositus articulus de Deo re­ Quamvis enim in hae vita non possimus muneratore, vel qui inculpabiliter errat circa Deum cognoscere, nisi per creaturas, hue illum, non posse credere fide divina Deum est, per species creaturarum et ad earum si­ unum omnipotentem, cum tamen habeat militudinem ablatis imperfectionibus : per habitum fidei infusa», cui debetur concur­ fidem tamen non cognoscimus Deum per sus a"tn « amore beatitudinis possumus eligere alia peccatis timor preme. quam sit spes præmii, Jc p a ·**» media, et imperare nobis alios actus aliarum nec minus videntur homines moveri ad re- w, ' virtutum, qui necessarii, vel utiles sint ad linquenda vitia ex metu inferni, unde inisalutem ; sic possumus imperare nobis actum tium sapientis dicitur esse timor Domini, p·"·*''·· ;'·.·? dilectionis Dei, qui maxime utilis et neces­ et attritio sufficiens ad justificationem in sarius concipitur ad salutem, et sine quo sacramento concipi potest ex metu gehenna, motivo extrinseco peccator non applicaret ut constat ex Tridentino sess. xiv, cap. iv, se ad dilectionem, nec eam sibi imperaret, ad illam vero attritionem videtur sufficere quare ex hoc saltem capite requiritur fides fides explicita de pœnis gehennæ, ex qua­ remuneratoris. Secundo potest esse major rum metu concipitur. Quæ potest minus efficacia intrinseca, quatenus illa perfectio stricte appellari etiam fides remunerationis : Dei remuneratoris, licet in se non sit major nam aliquod remunerationis genus esse vi­ quam aliæ perfectiones divinæ, est tamen detur condonare pœnam debitam avertenti aptior ad conciliandum sibi nostrum amo­ se a peccato cum dolore, et detestatione rem, ut fateri videtur Hurtado, et experien­ illius, et corrigenti in posterum mores suos. tia manifeste constat, facilius ct ardentius Ego tamen non auderem excludere necessi­ nos amare etiam amore amicitiæ eos a quibus tatem alicujus fidei de remuneratione, pro­ scimus nos diligi, et multo melius apprehendi scindendo nunc a remuneratione naturali et et ponderari a nobis eorum perfectiones, supernatural!, de quo postea ; nam verba quæ ipsos amabiles reddunt, ut merito ille Pauli id videntur exigere, et pœna non est dixerit, vis ut ameris, ama. Unde et facilius proprie remuneratio. Et quidem difficilli­ eorum defectus excusamus, et dubia inter­ mum et moraliter impossibile videtur, quod pretamur in meliorem partem, sive hoc aliquis in Deo concipiat providentiam ad proveniat ex eo, quod applicamus magis punienda peccata sine providentia ad remu­ mentem ad ponderanda motiva amoris erga’ neranda bona opera. Denique dolor ipse de illos, quæ tamen respectu aliarum leviter peccatis efficax et absolutus, ex quocumque cogitamus, sive quia amor tendit ad con­ motivo sit, non sufficit ad justificationem junctionem, et unionem amantis cum objecto etiam in sacramento nisi sit cum spe veniae, amato. Quare quando videmus aliquem jam ut dixit Trident, dicta sess, XIV, cap. iv;hæc nos amantem, et volentem eamdem cum autem veniæ spes halieri non potest, nisi nobis conjunctionem, facilius movemur ad concipiatur Deus attendens ad dolorem de complendam conjunctionem hanc, quam peccatis, et ad desiderium ac petitionem jam ex altera parte videmus inchoatam ; veniæ, ut moveatur ad eam concedendam, sive id denique ex alio capite proveniat ; quæ est aliqua species remunerationis, qua experientia tamen certissime ostendit, faci­ boni actus peccatoris, ut merita saltem con­ lius multo nos moveri allectu amicitiæ erga grua premiantur concessione venite, qua illos qui nos amant. Quid ergo mirum, si Deus remunerat jam peccatores inquirentes homo difficilius moveatur ad diligendum ipsum : quare ex hoc saltem capite jamconDeum super omnia propter alias perfectio· < •ipitur Deus remunerator inquirentibus se, 432 DE VIRTUTE I IDEI DIVINÆ. ct non solum ut vindex ct merus castigator delictorum. iss Ad qnnrtum denique argumentum constat Mcfnci CX 9uonio,lo fid®8 l,e’ remuneratoris rcmuncr·- Pos5't conducere ad amorem Dei non solum loris possit concupiscenti®, quo diligatur ut bonum conducere nostrum, sed etiam benevolentiæ ct amici*d tin*, quo diligatur propter se : nempe vel excitando spem ct desiderium beatitudinis promissæ, ex quibus extrinsece moveatur voluntas ad dilectionem Dei super omnia tanquam ad medium utile et necessarium ad salutem, ex cujus salutis desiderio impe­ retur ille actus'; vel etiam quatenus Deus cognitus ut remunerator, ct ut bonus erga nos, et desiderans ac procurans nostrum bonum, movet nos ad facilius eum diligen­ dum amore amicitiæ,sicut facilius co amoris genere diligimus eos, qui nos diligunt, ut paulo ante explicuimus. 123 Ex dictis autem inferri potest primo neFides ex- ccssariamcssc fidem explicitam de existentia aistonila i,e’· llt colligitur ex verbis Pauli, oportet Dei est ne· Ci'edere, quia est, et cum S. Tliom. q. n, cessaria. art. 4 docet Suarez dicta disp. XII, sect, m, nu. 4 et alii communiter contra Canum, lib.XIIde Locis cap. iv ct Cajctan. in cap. vi ad Hebrews, qui dixerunt, non essc necessa­ riam fidem de existentia naturali Dei, sed de Deo existente, ut est auctor supernatu­ ralis. Quam sententiam latius impugnat Hurtado disp. xui et breviter impugnari potest, quia vel in Deo existentia superna­ turalis addit prædicatum diversum supra existentiam divinam, qua Deus est Deus, vel nihil addit, sed idem omnino est Deum esse Deum, ac Deum supernaturaliter exis­ tere. Si dicas secundum, frustra ergo distin­ guitur existentia naturalis ct supernaturalis Dei, ita ut de secunda exigatur fides, ct non de prima. Si vero dicatur primum, prout auctores illi supponere videntur, negari non potest, quod existentia Dei debeat etiam credi : tum quia Paulus non dicit solum oportet credere, quod remunerator sit, sed prius dixit, oportet credere quia est, ct postea tanquam aliud addens subjungit, et inqui­ rentibus se remunerator sit. Oportet ergo credere etiam, quod Deus sit Deus, et deinde, quod sit remunerator. Tum etiam, quia re­ pugnat fide credere, quod Deus sit remune­ rator, et non credere simul eadem fide, quod Deus sit. Nam, ut dici solet in summu­ lis, prædicata de secundo adjacente suppo­ nunt propositiones de primo, nec potest aliquis credere Polium essc album, quin credat simul Petrum osse, qnod includitur essentialiter in hoc, quod est esse album: qui ergo fide credit Deum esse remunerato­ rem, eadem fide credit Deum esse, et per consequens existentiam, qua Deus existit Deus. Vide alia argumenta apud prœdictos auctores. Infertur secundo, necesse etiam esse ere124 derc prædicata illa Dei, per quædistinguitur N«ce»«« ( a creaturis, seu sino quibus a creaturis non distingueretur, quia alias non creditur esse prædiciii ■ Deum, sed cssc aliquod ens creatum excel- illa Dei, I lentius ct sublimius nobis, quales dii ab iJJSJJ1 ! ethnicis credebantur. Unde Suarez dicta a crcatatk I sect, in, num. 7 infert, credi debere, eum cssc unum, independentem ab omni alio, ens necessarium et a se, rerum omnium auctorem, summe etiam veracem, in hac enim Dei voracitate fides nostra fundatur, ut in superioribus visum est. Quibus con­ sentit Coninch. disp. xiv, nu. 11 (i et sequen­ tibus, et addit debere etiam necessario credi, Deum essc supremum, habere providentiam rerum omnium, ei placere virtutem et dis­ plicere peccata. Si enim homo ignoret Deo peccata displicere, etiamsi eum super omnia diligeret, ejusmodi dilectio non esset suffi­ ciens dispositio ad justificationem, quia nec virtute contineret contritionem de peccatis, qui enim ignorat Deo peccata displicere, etiamsi Deum diligat, non est paratus ad dolendum de peccatis, si eorum memoria occurreret, nec ad ea vitanda, ne Deum of­ fendat. Unde infert num. 119 in hoc rerum ordine non expedire, quod Deus de facto auxilium præstet ad ejusmodi sui dilectio­ nem homini tali ignorantia habituali labo­ ranti. Facilius tamen dici potest eam dilec­ tionem de facto non posse dari sine fide Dei remuneratoris propter rationes supra adduc­ tas , nec Deum posse concipi remunera­ torem bonorum operum, quin appareat hæc ei placere, et vitia displicere. Unde eo etiam ipso creditur providentia Dei, non potest enim essc remunerator, sine cura et providentia bonaj gubernationi necessaria. Eodem modo necessaria est fides explicita (25 de immortali talo animæ, ut notant Suarez Item fides diet. cap. in in Ime, et Coninch. ubi supra cxi'llcl,a n. 122, quia ut ponderavit Suarez, præmia, talitate aut supplicia temporalia non moverent suf- onimæ est ficienter ad conversionem, et detestationem “c**»*'»·*· peccatorum ita universalem. Non explicant vero, au sil necesse necessitate medii cre- DlSPliTATlO XII, SECTIO V.. Afe, derc, animam ex natura sua esse immorla- imédina lib. IV, de Ifrcia in lem, neque ego video fundamentum cogens enVmtmm te­ ad eam necessitatem ponendam. Si enim nent Cajetanus, Bannes, Valentia, Arag»· concipiatur anima in æternum duratura, niiis, Lorca, et Turrianus, quos affert Hur­ præscindendo ab eo, quod id proveniat ex tado in præsenti disp. XLII1 «ec.t. i, nW natura nostræ animæ, vel ex Dei beneficio tamen dicit S. Thomam in præsenti qn. π, supernaturali, æque homo moveri posset, art. 3, loqui de necessitate saltem præ«*epti, quantum est ex parte objecti, ad fugienda nt in xi ad Hehr. non exigere expficitum peccata ; si tamen explicite crederetur, eam conceptum de supernaturalitate renumera­ immortalitatem non esse animæ connalu- tionis. Ipse vero Hurtado ibid. sect, vu probabile , ralem, jam actus ille esset falsus, atque adeo non esset actus fidei divinæ sufficiens, aut putat, sufficere de necessitate medii, fidem, qua explicite credatur Deus ut remunerator, idoneus ad justificationem. Addit idem Coninch nu. 123, eadem neces­ præscindendo a supernaturalitate renume­ 126 Necessaria sitate requiri fidem explicitam, qua homo rationis. Pro qua sententia affert Molinam est fides credat se non posse suis viribus a miseriis II, qu. i, art. 4, disp. i, et Victoriam, et explicita, alios quos tacito nomine refert Turrian. qua homo erui, et æterna illa præmia consequi, quia credat se sine hac fide non est sufficienter dispositus, disp. xxvi, dub. 4, et sectionibus praeceden­ non posse ut convenienter tanta bona a Deo recipiat, tibus explicat loca Patrum, Scriptura», et suis viribus conciliorum, in quibus vel solum exigitur a miseriis qui hæc ab eo nullo modo sperat accipere, sed fides supernaturalis in entitate, non vero de orui,el putat absque Dei auxilio suis viribus ea se æterna assequi debere. Minus tamen stricte loquitur objecto materiali supernaturali, vel agitur præmia Suarez diet. sect, in, nu. 19 ubi, licet per se de necessitate præcepti, vel explicatur ali­ consequi. loquendo dicat exigi sufficientem fidem de quorum fides de objecto supernaturali ra­ necessitate gratiæ, et auxilii divini ad justi­ tione cujus justificari potuerunt, non vero tiam, et remissionem peccatorum obtinen­ adstruitur necessitas talis fidci explicit® in dam, non tamen videri dicit necessarium,ut Cp|Um juris positivi, an vero do jure de achHn- nflhiræ. Præcepta juris divini positivi aptemo fidei pello, quæ versantur circa objectum, quod sit solum njsj positive præciperetur a Deo, non debepositivi, retur’ fiun^s cst baptismus, confessio, nn vero sumptio eucharistiæ, etc. Alia autem ob­ de jure na· jecta, ad quæ dictamcn ipsum rationis osloræ· tendit esse obligationem, et ideo præcipi a Deo, appellare possumus de jure naturæ, accipiendo naturæ vocem in latiori signifi­ catione, ut praescindamus a materia natu­ rali , et supernaturali, de quo dicemus postea, Resp. itaque breviter distinguendo : nam in præcepto fidei altera pars est nega­ tiva non dissentiendi iis, quæ sufficienter proponuntur revelata a Deo : altera est affirmativa credendi positive ejusmodi ob­ jecta. Prior pars, procul dubio est dejuro naturæ antccedenter ad omnem legem posi­ tivam Dei, quia sicut de jure naturæ est non inhonorare Deum, ita non dissentire ejus dictis, cum dissensus ille esset gravissima Dei inhonoratio, ut constat, quia eo ipso in actu exercito esset reputare Deum fallacem, vel fallibilem, quorum neutrum posset sine gravissima irreverentia Deo imputari. Nec obstat, quod aliquis posset dicere, se credere Deum esse summe veracem, nec posse de. cipi, vel decipere, non tamen credere se, quod Deus hæc objecta de facto revolaverit. Hoc, inquam, non obstat, elevationis non concurrit nisi ad judicium vi illius assensus magis crederemus homini supernaturale credibilitatis ultimo movens bus, vel rationibus nostris, quam Deo. Tota ad piam voluntatem credendi supernatu­ ralem. ergo illa obligatio credendi Deo per assen­ Aliunde tamen ut diximus, potest præcepsum firmissimum et qui ultimo sistat in ipso Deo, non superat noti fiam, quæ lumine na­ lum hoc appellari naturale, primo, quatenus absque ullo præcepto positivo superaddito, turæ haberi posset, licet de facto in statu et absque revelatione de tali obligatione, elevationis assensus ille, ct notitia etiam cognosci potest; nam primum judicium de obligationis sint actus supernaturales, ut dictum est. hac obligatione non fundatur in revelatione, 12 Restat ergo, ut dicamus imprimis prænec credit propter auctoritatem Dei cum ceptum hoc esse sicut præceptum contritio­ præcedat omnem actum fidei. Secundo, nis, vel dilectionis Dei, quare eodem modo, quatenus obligatio, quæ formaliter nobis cpio hoc dicetur præccptum naturale, vel su­ proponitur et manifestatur, potuisset eadem tota proponi, ct manifestari per actum na­ pernaturale, idem dici potest de præcepto fidei, de quo dicere possumus esse in aliquo turalem, nec refert, quod de facto propona­ tur ultimo per judicium credibilitatis, quod sensu supernaturale, ct in aliquo etiam sensu de facto est actus supematuralis, nam mali­ naturale. Nam imprimis est supernaturale tia etiam homicidii v. g. proponitur, et ma­ de facto ex parte objecti saltem materialiter ; nifestatur nobis de facto per actum supernanon loquor autem de objecto quod creditur, turalcm, quando per actum fidei cognoscimus sed de objecto quod prœcipitur, quod est homicidium esse peccatum : et tamen tunc proprium objectum legis : nam lex non etiam cognoscimus, esse contra præccptum pTfflcipit Trinitatem, v. g. vel Incarnationem, sed assensum Trinitatis, vel Incarnationis. naturale, hoc enim ipsum docet fides, homi­ Hic autem assensus dc facto est superna- cidium esse contra legem naturæ. Quod idem turalis, quia posita pia affectione, et aliis constat clarius in præcepto diligendi Deum circumstantiis requisitis, Deus, ut suppono, super omnia, quod seclusa fide numquam non concurrit ad assensum naturalem, sed proponitur nobis efficaciter ad ejus obser­ solum ad supernaturalem : ergo actus, quo vantiam : et tamen dicimus illud esse præde facto satisfit huic obligationi, debet esse ceptum naturale, seu de jure naturæ. supematuralis, atque ideo lex hæc de facto Dixi tamen, eamdem obligationem cre­ obligat adactum supernaturalem, cum obli­ dendi, quæ formaliter nobis proponitur et get ad eum actum, qui de facto haberi po­ manifestatur, potuisse totam proponi et ma­ test, et de facto non possit haberi nisi sunifestari per actum naturalem ; ne loquerer pernaturalis, eo quod Deus non concurrat de obligatione materiali, quam paulo ante ad naturalem. Unde secundo potest dici dixeram posse appellari supernaturalem, præccptum hoc supernaturale præsupposi- quatenus de facto præccptum credendi obli­ tive, quatenus in tantum impleri potest de gat materialiter ad assensum supernalora­ facto per solum actum supernaturalem, in lem, eo quod de facto Deus ad ilium solum dat concursum, ct non ad naturalem. Hæc quantum Deus elevavit hominem de facto ad tamen obligatio ad assensum supernalurafinem supernatpralem per talia media sulem non proponitur nobis formaliter ; quia pernaluralia, et ratione hujus elevationis et status consequitur, quod præcepto fidei non judicium credibilitatis non explicat nobis possit satisfieri, nisi per actum supernatu­ obligationem credendi actu supernatural!, DISPUTATIO XIII, SECTIO I M3 sed solum credendi assensu firmissimo ρτο- jecta, quorum fidpe a nobis exigite ptpr Dei testimonium. Quare obligatio ad tur, sit etiam dicendum natante, «n «olum An pr*· actum supernaturalem proponitur solum praeceptam positivum. Responds imprimis, materialiter, quatenus proponitur obligatio prwceplum negativum, «cilirH non di^n. a»ne|t« c* ad assensum, qui de facto aliunde non po­ tiendi objecto revelato cmo præccptam nata- oM*’·. test esse nisi supematuralis. raie : item præccptum credendi explicit* ea, T'on’m J· Tertio appellari potest praeceptum hoc na­ quorum fides necessaria est necessitate me­ turale, quia ex suppositione, quod Deus ele­ dii, esse etiam naturale, ex obligation? qua vaverit hominem ad finem supernaturalem quisque debet procurare suam salutem. acquirendum per actus supernaturales ; eo Denique præceptnm credendi hanc fidei do- natnnh·'« ipso absque alio novo præcepto obligatur ctrinam saltem in communi et implicite, nt ehm y>homo ad habendos actus supernaturales ne­ constal ex dubitatione prima. Deinde præcessarios ad finem illum acquirendum : quia cepium credendi explicite unum Deum ex ex obligatione diligendi se ipsum obligatur natura etiam rei obligat statim; quia si ad procurandum finem illum adeo sublimem obligatur statim homo ad credendam fidei ct perfectum, ad quem ordinatus est, et per doctrinam saltem in communi, en ipso consequens ad adhibenda media necessaria obligatur ad credendum Deum esse, cum ad eum finem, quorum unum est assensus nihil possit credi nisi credatur Deum esse fidei supematuralis. qui revelat ; tenetur etiam credere esse re­ Quarto denique dici potest prœceplum muneratorem, quia sine hac fide explicita naturale, quia licet lex naturalis, seclusa ele­ non potest moraliter loquendo servare man­ vatione, non obligat determinate, seu di­ data, ut diximus : ergo cum ex notitia rei stincte etjabsolute ad assensum supernatura­ teneatur homo ponere media necessaria ad lem ; obligat tamen etiam ad illum saltem in observantiam legis; tenebitur otium ad confuso, et sub conditione elevationis. Pro­ hanc fidem explicitam remunerationis. ponitur enim et apprehenditur obligatio Si vero sermo sit de fide explicita Trini­ credendi eo modo, et eo actu, qui homini tatis, Incarnationis, ct symboli, hoc præceppossibilis fuerit ; quare eo ipso implicite sub tum non videtur esse naturale omnino, sed illa universalitate confusa continetur obliga­ aliquo modo positivum, quia præcepto na­ tio credendi actu supernatural!, si alius na­ turali satisfieri videtur, si homo credat doc­ turalis firmissimus possibilis non est, eo trinam religionis Christianae in communi, quod Deus ratione elevationis non conclurai et sicut non tenetur ad credenda explicite nisi ad assensum fidei supernaturalem. Illi alia mysteria revelata, sic etiam nec tene­ ergo eidem obligationi universali credendi, retur ad illa. Nam cultus debitus divinæ quam ratio naturalis etiam non elevata auctoritati aliqua objecta testificanti. non ostendere poterat, satisfacit voluntas nostra, obligat ad explicite inquirenda et intolligenquando de facto imperat assensum fidei, ex da illa omnia objecta, sed ad credenda illa quo imperio intellectus elicit de facto assen­ sub aliqua communi apprehensione, et am­ sum supernaturalem. Nam voluntas non plectendam doctrinam, in qua illa omnia imperat distincte assensum supernaturalem, continentur. Sed tamen in rigore ridetur sed cum eadem concessionne imperat intel­ dicendum præccptum naturale, - Deum. ceptum alterius virtutis est medium neces­ Loquendo denique de fide, prout versatur sarium assensus fidei. Quare eo casu omissio etiam circa materiam moralem, addit n. vi. actus fidei non erit peccatum diversum a pec­ ejus obligationem non esse solum ex præ­ cato quod fit contra præccptum illius alte­ cepto aliarum virtutum, ad quas hæc fides rius virtutis, propter quod necessarius erat est necessaria, sed eliam per se, et directe assensus fidei, ut cum aliis notarunt Suarez ex ipsa virtute fidei. Primo quia hanc etiam ubi supra nu. 1, et Thomas Sanchez lib. II materiam fides non attingit practice modo in decalog. c. I. num. 3. imperando, et dictando in particulari, quid 26 Hoc supposito, idem Suarez num. 4 et sit agendum, quod pertinet ad prudentiam, SeiUcnlia seqq·. dicit primo, esse obligationem dircc- sed speculativo modo cognoscendo verita­ uarez. |am θι ge ex .pga vjvjuj0 g(]ej crgdendi tem illorum principiorum moralium. Se­ ea quæ pertinent ad ipsum Deum : quia cundo, quia hæc etiam cognitio est per se Deus est primarium, ac per se. objectum fidei, necessaria ad perfectionem status hominis et quia in Dei cognitione majori ex parte Christiani, ut Christianus est, nimirum, ut hominis perfectio consistit, ut dixit Dionys. sit proxime aptus, et heno instructus ad c. iv. De divin, nominibus, ct in ordine ipso Christiane vivendum. Ad hoc autem tenetur homo ex præcepto ali cujus virtutis peculia­ naturali cognovit Aris tot. X Ethic, c. vn et vin, ponens summam perfectionem homi­ ris, quæ non potest alia assignari præter nis in cognitione summi veri. Similiter ergo fidem ipsam : nec potest solum oriri ex obli­ in ordine supernatural!, cognitio supernatu­ gatione generali honeste vivendi, quia hic ralis Dei, quæ habetur per fidem, per sc ac est specialis actus, el debet habere honesta­ directe præcipielur propter perfectionem ip­ tem specialem, el non generalem. Denique, sius hominis, non solum, quia ordinatur quia ignorantia fidei etiam in hac materia cognitio illa ad amorem Dei vel ad spem est speciale peccatum, et in ea potest com­ nobis necessariam, sed etiam sistendo in mitti peccatum hæresis, quod certe est con­ ipsa fide quatenus atteri cognitionem Dei. tra specialem virtutem fidei: ergo fides ipsa Addit autem statim, hanc Dei cognitionem per se, et ratione sui obligabat directe præcipi, non solum ut medium ad eharita- etiam in hac materia. Hæc est doctrina SECTIO 11. 44R DE VIRTFTE FIDEI DIVINÆ. fidem explicitam non obligamur, non minus Suarii circa illam primam obligationem, tjii.v oritur per se, ct directe cx ipsa virtute est Deus objectum attributionis primarium nostræ. fidei : quia nimirum ea etiam dc fidei. facto eo animo revelavit Deus, ut possemus 2S Ego paulo aliter sentio, lotam illam obii Senfoniia galionem directam, qua? oritur specialiter meliorem notitiam per fidem comparare de auctoris. cx virtn(p fidei, fundari solum in debito co­ ejus perfectionibus et attributis, quamvis lendi divinam auctoritatem nobis loquen- ad eam meliorem notitiam per fidem com­ tem, cui eo ipso debemus cultum supremum parandam non omnes adslrinxerit. intellectualem, quem exhibere debemus per Similiter nec videtur efficax ad probanassensum firmissimum præstando fidem iis dam hanc obligationem directam argumen­ qua’ Deus nobis determinato dicit, quam tum illud, quod affert ct inculcat Suarez, fidem, eo ipso quod nobis determinate ali­ ex eo quod perfectio hominis, et quasi feli­ quid dicit, a nobis videtur exigere, nec poscitas participata hujus vitre consistat in sumiis sine gravi irreverentia ea negare, ut cognitione Dei, atque adeo independenter SUpra explicuimus : quare omnes alia? ra­ ab omni alia obligatione, consequenti tiones, quas Suarez accumulat ad eam obli­ amandi Deum, colendi, etc. videatur osse gationem probandam, non videntur mihi obligatio directa circa cognitionem ipsam satis efficaces, nisi ad hanc unam reducan­ Dei, qure in statu supernaturali debet esse tur, imo videtur in iis aliquando confundi cognitio supernaturalis per fidem. Hoc, inquam, difficile videtur, quia in primis hoc obligatio directa, de qua sola nunc agimus, argumento probaretur esse etiam obligatio­ cum indirecta ct per accidens, de qua pos­ nem directam, ex virtute fidei, ut omnes tea agendum erit. 2Π El in primis, Deum osse objectum prima­ procurarent credere explicite quicquid fides tradit de perfectionibus et attributis intrin­ rium nostræ fidei, non probat hanc obliga­ secis Dei : nam perfectio hominis non est tionem directam circa materiam, quæ per­ cognitio confusa Dei, sed distincta, qualis tinet ad cognoscendum ipsum Deum, nisi aliunde constet voluisse nobis Deum saltem in hac vita comparari potest. Deinde non salis efficaciter probatur, attento jure hæc ipsa revelare eo animo, ut om­ naturæ osse obligationem procurandi per­ nino deberemus talem revelationem specia­ liter audire et percipere. Diximus enim fectionem quam natura humana habere po­ supra, non obligari nos de facto ad credenda test cx notitia Dei sistendo in ipsa. Fateor esse obligationem etiam in natura pura in­ explicite et determinate omnia, quæ Deus vestigandi el cognoscendi Deum, quia ni­ in Scripturis sacris, vel aliter revelavit, quia mirum est obligatio illum diligendi, colendi, non ea omnia Deus eo animo revelavit, ut el gratias ei agendi, qure omnia sine Dei obligaret nos ad ea in particulari audienda, et ut exigeret a nobis specialem attentio­ notitia fieri non possunt, sicut nec polest nem circa singula, et ideo non ita locutus homo Deo obedite, et legem ejus servare, est, ut exigeret fidem specialem circa sin. nisi sciat Deum esse supremum legislato­ gula in particulari, sed circa aliqua, quo­ rem. Hæc tamen obligatio non videtur sis­ tere in sola notitia, sed propter alia omnia, rum notitiam specialem, ct mentem suam quæ sine Dei notitia non possunt impleri, circa talia objecta voluit nobis omnino com­ et ad quæ homo aliunde tenetur. Ratio au­ municare. Potuisset ergo etiam Deus, si vo­ tem esse videtur, quia status hujus vitæ est luisset, revelare nobis libere ca omnia qua? solum status vire in ordine ad terminum, de se ipso revelavit, hoc est non exigendo qui est status vitæ fuluræ et æternæ, in quo fidem nec attentionem specialem ad ca, si­ dandum est præmium, quare homo non de­ cut nunc de facto multa nobis de se ipso ita bet procurare perfectiones hujus vitæ tan­ revelavit. Quo etiam casu Deus potuisset quam finem, sed tanquam media ad finem esse objectum primarium, et attributionis ad quem assequendum ordinatur. Cum ergo fidei, quia licet fides per sc non obligaret tinis ille consequendus sit per merita, hæc ad explicitam cognitionem eorum quæ ad solum procuranda sunt el in ordine ad hæc Deum etiam perlinerent; potuisset tamen merita, et opera bona procuranda, est co­ Deus ea omnia ad hunc finem revelare, ut gnitio præsens Dei, et aliorum objectorum : si homo vellet attendere, posset per fidem non est ergo obligatio per se et directa hu­ jus notitiæ habendæ in hac vita, sed quate­ notitiam explicitam divinitatis comparare. nus conducit ad finem melioris notitiæ, ad Sicut nunc de facto in iis etiam, ad quorum 30 DISPUTATIO XIII, SECTIO II. 31 32 UO (piam tanquam ad finem ordinatus esi homo. Secundum etiam argumcntnmqnod afiptt, W Nec etiam est magis efficax argumentum videtur confundere obligationem dirertim quod affert Suarez ex eo, quod fides sit ne­ cum indirecta : ?i enim nritnr ct < r>, qnod cessaria tanquam pars ipsius justilire, quam hæc fidei engnitio circa materia* m«>r de* <»u justitiam per se, et directe debet homo pro­ per se necessaria ad perfectionem homini* curare. Nam vel sermo est de fide habituali, Christiani, ut Christianus est, ct ut sil aptu* vel de actuali. Et quidem fides actualis non ct instructus ad bene vivendum, jam ergo est pars justitia.·, a qua formali 1er homo di­ non est obligatio per sp, sed propter aliud, citur justus ; sed dispositio remota ad illam : nempe, quia est medium necessarium ad quare ex hoc capite non obligatur homo, bene el Christiane vivendum. Quod vero in nisi indirecte , quatenus obligatur homo ad eodem argumento additur, debere hane obli­ comparandam justitiam, et consequenter ad gationem pertinere ad aliquam virtutem dispositiones quibus comparatur, quarum specialem, nec posse assignari aliam, nisi una est actus fidei. Si vero sermo sit de fide fidem, quia obligatio generalis honesto vi­ habituali, non est ad rem : nam præceptum vendi, non est specialis, sed generalis om­ de quo agimus, non est de habitu, sed de nium virtutum : facile solvitur, quia potest actu ipso, qui solum potest exigi, tanquam esse actus specialis, et in specie atoma ρ»τ dispositio ad habitum , atque ideo obligatio ordinem ad honestatem universalem : sicut hæc non erit nisi indirecta dc actu , et intellectio habens pro objecto substantiam propter aliud, nempe propter comparandum in communi, vel rationem communem enti-, habitum. Adde, ad comparandum habitum habet speciem infimam intellectionis de­ fidei non prærequiri assensum fidei circa sumptam ex objecto salts communi ; ad ob­ Trinitatem, vel alia similia, cum sufficiat jectum enim commune potest esse ordo non assensus fidei circa Deum remuneratorem, communis, sed specialis, distinguens actum ut supra vidimus ; quare ex hoc capite non illum ab omni alio actu, quicumqué sit. probaretur obligatio directa ex virtute fidei Sic ergo potest esse actus honestus honestate formali, speciali, et infima per ordinem ad ad alios assensus. Denique , quod idem Suarez addit de honestatem objectivam communem, ct po­ assensu fidei circa materias etiam morales, test etiam ad eum actum dari specialis virtus non probatur efficaciter hæc obligatio di­ innominata, qure inclinet ad studiose viven­ recta ex virtute fidei ad eos assensus argu­ dum ct. operandum, de quo habitu el vir­ mentis, qure ad hoc probandum ex ipso re­ tute videri potest P. Salas. I to. in 1,2, trad. tulimus. Non primo argumento ex eo, quod Vif, disp. π, sect, vu, η. 6, el seqq. alii va­ fides non practico modo, sed speculativo rias theologorum sententias, et argumenta proponat hrec objecta. Per hoc enim non congerit. Nobis pro nunc sufficit, quod possit excluditur obligatio indirecta : nam omne quælibet virtus particularis obligare ad com­ illud potest cadere sub obligationem indi­ parandam notitiam necessariam circa suum rectam alicujus virtutis, quando potest esse objectum, el rursus virtus illa alia inclinans medium necessarium ad id, ad quod virtus ad fugiendam inhonestatem potest inclinare illa directe et per se obligat : si ergo actus ad comparandam notitiam omnem neces­ fidei circa materias morales est medium ne­ sariam circa materias morale* ad vivendum cessarium ad finem aliarum virtutum, v. g. honeste, seu fugiendam turpitudinem, et ad spem, ad charitatem, ad castitatem, etc. contra hanc virtutem poterit esse peccatum, possunt hre virtutes obligare indirecte, et si ea notitia negligatur. consequenter ad talem assensum fidei, sive Denique, quod etiam in ignorantia fidei is dicatur actus speculativus sive practicus, circa materias morales possit intervenire sicut etiam de facto virtus moralis potest peccatum hreresis, non probat fidem per se obligare ad comparandam notitiam aliquam obligare ad assensum fidei circa eas mate­ speculativam, prout gubernator aliquando rias : alioquin reque probaretur quod fides debet legere, et scire historias prreteritas, ut per se obligat de facio ad assensum circa possit postea prudenter suo munere fungi: omnem materiam revelatam, cum circa om­ quanto magis poterit virtus aliqua obligare nem illam possit de facto committi speciale indirecte ad notitiam objecti moralis, ex peccatum hreresis, negando quemlibet arti­ fide, qure notitia minus speculativa est, quam culum, vel de illo dubitando. Distinguenda notitia bislorire antiqure. est ergo duplex obligatio supra indicata. Tome I. 29 I ISO 35 Tota lidei fondafur 'n revc_ rentia dc^'vcriiaii æ ,ai’ DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. Altera est n«l non dissentionduin, vel dubi­ cipem positive negaro ea quæ in libro nar­ tandum circo materiam revelatam, quæ- raret ; ita ergo de obligatione, fidei divina* cnmqueilln sit :et hæc obligatio est directe, cum proportione loquendum est, dura obli­ et per se a virtute fidei, cui opponitur di­ gationem solum directam fidei inquirimus. Ex lineantem regula, et ratione sic explirecto irreverentia falis peccati circa divinam auctoritatem, ot hoc esset peccatum hæresis, cata infero primo de facto virtutem ipsam VirtMM* d’Kti? quando esset circa materiam nb Ecclesia ca­ fidei directe et per se obligare ad assensum explicilum eorum objectorum spectantium tholica croditam. Altera est obligatio, de qua ad Deum ipsum, et ejus perfectiones, de explicitai nunc, loquimur, assentiendi explicite rei re­ volate, et hæc non datur c.irca omne objec­ quibus de facto fides explicita a Deo requi- objecritur. Si enim Deus fidem explicitam exigit, tflrun' ‘P?· tum revelatum nt constat, sed circa aliqua, et de hac obligatione, quærimus an prove­ ergo revelat nobis hæc objecta eo animo, ut ad Deum niat per se cl directo a virtute fidei, an per a nobis percipiantur, et attendamus, et fidem ipsum, accidens, ct indirecte propter obligationem præstemus iis quæ nobis dicit : ergo non d ejus perfectknes. alterius virtutis, ad quam assensus ille lidei attendere, vel non credere hæc objecta esset sit necessarium medium, nec probatur esse contra reverentiam divini testimonii, quam directe a fide ex eo, quod circa eam mate­ fidei virtus per se et directe præcipit. riam committi possit peccatum ha*rcsis con­ Unde secundo infero idem dicendum esse 37 tra fidem, quia hoc peccatum esset contra de iis etiam objectis fidei, quæ versantur Item ad a*· primam obligationem, non contra secun­ circa materias morales, et quarum fidem sensum dam. explicitam Deus a nobis exigit, quia neces­ objec­ torum qui Ratio ergo, ct regula generalis ad cogno- saria est ad non errandum in iis materiis : versantor scendam obligationem directam, et per se sunt enim aliquæ etiam materiæ morales, circa mate­ orl,ini cx ipsa fidei ad assensum est, quarum obligationem aliunde non possemus rias mo­ rales, quam supra posuimus : tota quippe fidei noscere, nisi fides illam nobis manifestaret. ct quarum obligatio fundatur in reverentia debita diHujusmodi sunt susceptio baptismi, eucha­ lidem ex­ v*næ vc”*at*’ 'I,,ai11 colere debemus cultu ristia, sacramenti pœnilentiæ, et alia ejus­ plicitam intellectuali supremo : cui obligationi di­ modi, quorum obligatio seclusa fide cognosci Deus a no­ recte, et per se opponitur imprimis dis­ sensus, vel dubium dc veritate objecti, in quibus continetur irreverentia positiva, ut ita dicam, opponitur etiam directe ct per se omissio assensus, tunc, scilicet quando reve­ rentia erga divinam veritatem assensum po­ sitivum exigit. Non enim semper illum exi­ git determinate circa omnia quæ revelat, ut vidimus, sed tunc quando nobis determinate aliquid revelat, et dicit eo animo et tali modo ut attentionem a nobis exigat, ut mentem suam determinate circa tale objec­ tum nobis communicet. Sicut esset irreve­ rentia contra principem humanum magum auctoritatis, si ei loquenti seorsim cum sub­ dito, et res magni ponderis manifestanti, subditus vel non attenderet, vel non crede­ ret, cum princeps ab eo attentionem et fidem exigeret. Non tamen esset talis irreverentia, si principe evulgante librum, ut gesta sua a subditis sciri possent, subditus ea non lege­ ret, vel non explicite et in particulari cre­ deret; quia princeps, licet mentem suam subditis manifestare intendisset, non tamen ita ut attentionem ab eis exigeret, sed ut possent, si vellent, ejus mentem cognoscere; esset tamen tunc etiam irreverentia in prin­ non posset, (aim ergo Deus ad hæc voluerit nos obligare, voluit etiam eam obligationem manifestare et revelare ita, ut deberemus attendere ad hanc revelationem, et ejus ob­ jectum credere. Non est autem hæc obliga­ tio credendi solum indirecta, et propter so­ lam obligationem observandi illa alia præcepta, sed etiam per se, et directe oritur ex virtute fidei. Nam licet Deus ideo illam obli­ gationem nobis revelet, ut ei satisfacere pos­ simus, ita ut observantia illorum præceptorum sit finis extrinsecus Dei revelantis : sed tamen eo ipso, quod id revelet, revelatio ipsa tali modo facta obligat per se, et directe ad fidem rei revelatæ : quia revelatio tali modo facta habet per se, et directe pro fine intrinseco fidem nostram. Sicut enim locutio ex quocumque fine extrinseco fiat, habet semper pro fine intrinseco, immediato et directo communicationem mentis loquentis, sic habet exigere ab audiente attentionem et fidem. Sic dominus creatus, quando præ­ cipit servo aliquod opus, habet quidem pro line extrinseco, quod opus illud a servo fiat; ipsa tamen locutio et intimatio præcepti exigit immediate et directe a servo attentio­ nem et fidem de voluntate præcipiendî in bis exigit. I I I | ' DISPUTATIO Χ1Π, SECTIO II. Wl Domino, quam voces ill® significant : ipsa- ad varias virtutes, et non ex prwi«a obliga­ met ergo virtus fidei divinæ obligat directe tione ipsius fidei. ad credendum iniisetiammateriis, quas Dens Ad hoc respondet iilemSnarcz n.S,actnm «s ad hoc nobis revolat, ut omnino sciamus ta­ etiam fidei non praecipi, nisi prout dicit or­ lem obligationem, quam alias sine Dei reve­ dinem ad voluntatem, hoc est, quatenus cx latione scire non possemus. voluntatis imperio potest libere elici. H·38 Hinc autem tertio infero, loquendo etiam tamen non solvit difficultatem : nemo enim Fidei de iis materiis moralibus, (pias Deus per dubitavit, quod præeeptum quodeumque sit, ' ^ 'dir'c’i' n°b|8 revelavit, et que aliunde nobis debeat dirigi immediate ad voluntatem, "ui positive innotescere etiam potuissent, fidei virtutem quæ sola est immediate capax præcepti, si­ credendas obligare directe et per se ad eas positive cut ipsa sola potest immediato obedire. Quare materi is credendas : quia nimirum aliqui ob suam illi doctores, (pios in argumento retulit ip=o morales imperitiam et tarditatem, ejusmodi obliga- Suarez, dicentes, actus intellectus non ca­ quns Deus . 1 ... . . · · per fidem Dones alia via percipere non possunt, nisi dere sub præeeptum. non intendebant se* nobis rove- per fidem eis proponantur. Sunt enim ma- lum quod non præciperentur immediato ot lavit. teriæ morales, in quibus, licet lumine, na- independenter a voluntate; hoc enim erat turæ cognosci posset aliunde obligatio, vo­ evidens ex terminis, sed quod non præcipeluit tamen Deus expressam legem et prre- retur voluntati imperium talium actuum, ceplum interponere, prout fecit de facto in nisi quando ipsi essent utiles ad dirigendam præceptis decalogi, quæ Moysi dedit populo voluntatem in ordine ad bonum, prout præ· Dei nomine proponenda, et in aliis simili­ cipitiir prudentia, quia est necessaria ad di­ bus, in quibus dicimus virtutem fidei obli­ rigendas virtutes voluntatis. gare etiam per se, ct directe ad assensum Facilius ergo ad argumentum responde.fidei circa hanc obligationem. Nam eo ipso, lur concedendo, nullum esse præeeptum quod Deus præcipit ct revelat præeeptum juris naturalis de actibus intellectus sistendo suum, loquitur eo modo ct eo animo, ut in perfectione quam ii actus afferunt in­ velit percipi a subditis, et exigat ab eis au­ tellectui in hac vita : esse tamen præccpta ditum et fidem : nemo enim præcipit, ut bius actus urget, quem etiam debet ad satisfaciendum pjus præcepto. præcedere actus fidei : imo cum non possit Aliqui prælcrea casus enumerari solent, homo sine fide servare legem Dei per longum in quibus sit obligatio indirecta exercendi tempus, consequens est, ut ad illam servan­ actum fidei. Primus est, quando urget gravis dam debeat etiam lidci actus exercere. De tentatio, quai non nisi fidei scuto superari hac tamen obligatione non est necesse, quod possit, juxta illud II Petri v, 9, cui resistite confessorius pœnitentem interroget, ncc fortes in fide. Quod idem est, (piando sit ne­ pœnitens se ipsum examinet, vel accuset, cessaria oratio ex fide orta. Quem casum ra­ quia non contingit moraliter, quod ei non rum esse notat Coninch ubi supra n. 215. satisfaciat, repetendo sæpe fidei actus, (inde Addo ego, frequentius aliquem obligari in inutilem existimo quæstionem illam quam iis casibus ad orationem, juxta illud Christi plures movent de (empore, quo tenetur fide­ consilium, vigilatect orate, ne iniretis in tenlis actus fidei repetere, ut satisfaciat obliga­ tationem; de quo etiam monemur in Tridentioni ditectæ ipsius fidei, cui obligationi tino sess. VI, cap. xi, in illis verbis : « Deus non videtur satisfacere semel amplectendo impossibilia non jubet, sed jubendo monet, fidem Christianam, el eam credendo, nec et facere quod possis, et petere quod non etiam in articulo mortis eum actum elicien­ possis. » Raro autem obligatur tunc homo do, sed debet aliquoties fidei actus exercere, ad fidem : quia licet oratio ipsa debeat oriri et ideo aliqui dicunt, debere id fieri saltem ex fide. Quomodo enim invocabunt eum, in diebus festis : alii volunt in singulis saltem quem non crediderunt? Ipsa tamen fides jam festis debere elici actum fidei circa myste­ præcedit, cum vix contingat hominem gravi rium illud, quod eo die celebratur. Alii di­ adeo tentatione oppugnari, quin statim fides cunt, obligare hoc præceptum saltem semel proponat motiva revelata ad resistendum in anno, sicut præceptum confessionis, ct tentationi præsenti. communionis ; quas sententias et eorum auHæc obligatio fidei habenda· ad vincendam ctores videre poteris apud Sanchez ubi supra lentationem, a fortiori et multo mam> lot um nu. 3 et apud Suarez disp. XIII, sect, v, η. 2 habebit,«piando tentatio vehemens sit contra et seqq. qui eas bene impugnant. Cæterum ipsammet Udem, si necessaria oratio n fide orta. Ram. x, II. Et nmiar , I’’·"'1” hemen, sil 'ontm iPs“m li' 1 n' 454 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. nbi supra nu. 214, raro contingere, quod actus positivus fidei sil necessarius ad resi­ stendum, cum passif sæpc id fieri cogitatio­ nem ad aliud divertendo : imo nota eum Sanchez ubi supra n. 3, qui affert Ledesmam, scrupulosis consulendum non esse in eo casu hoc remedium exercendi tunc actum fidei, quia scrupulis vexati fingunt sibi sem­ per periculum amittendi fidem, cum tamen in ea sint firmi, el ideo torquent se repetendo continuo actum fidei ut corti sint, quod fidem non negarunt. 48 Secundus casus est similis huic, quando Quando oo- occurrit occasio confitendi exterius fidem rnrnl nneserlim coram tyranno. Ita cum aliis occasio * confitendi Suarez sect, v, n. G, Sanchez d. c. 1, n. 3, exterius Coninch ubi supra n. 217, el alii quos refert, fldiin pr.v- pt 5CqUiflir Castr. Palao tom. 1 (hieris mocoram trad. IV, disp. I, puncto XII, n. 6. Suptyranno. ponit autem Suarez obligationem tunc esse directam ex ipsa virtute fidei : quod tamen negare videtur Sanchez dicens, obligatio­ nem illam esse per accidens ralione præcepti adjuncti, quod videtur inlclligerc de præ­ cepto confitendi fidem, ad cujus observan­ tiam necesse esi eam fidem interius am­ plecti. Sed certe si periculum sil in ea gravi oppugnatione succumbendi, el a fide defi­ ciendi, ipsa fides obligabit jam directe ad suum actum, ne deficiat fides, ut diximus dc patiente gravem tcntalionem contra fidem, ad quam superandam necessarius sit actus fidei. Quando vero non esset periculum amittendi interius fidem, sed solum illam exterius ficte negandi ad fugienda tormenta, obligatio ad actum internum non erit di­ recta, et per se ex præcepto credendi, sed ex præcepto confitendi fidem. An vero prae­ ceptum confitendi fidem exterius oriatur cx virtute fidei, an ex alia peculiari virtute, di­ cemus inferius agentes de actu fidei externo, seu de præcepto confessionis fidei. Aliqui tamen hunc casum intelligere videntur so­ lum, quando coram tyranno ita graviter ur­ getur fidelis, ut periclitelur ejus constantia, nisi se ipsum per fidem actualem confirmet : ita indicat Sanchez ponens hanc obligatio­ nem, « quando tenetur quispiam aliquid ex­ terius facere, quod neque commode praesta­ ret sine interno actu fidei, ut si teneatur tunc ipsam fidem exterius confiteri. » Quare si ita esset firmus habilualiter in fide, ut sine repetitione novi actus explicit!, posset commodo illam confiteri, non videtur agno­ scere eam obligationem : idem videtur- sen­ lire Castro Palno loco citato ponens hanc obligationem, « si graviter ab aliquo ty­ ranno de fidi' ten teris ; et quia aliquo medio te debes munire in tam gravi confiictil no pereas. » Si ergo ob firmitatem habitualem tota illa tentatio leviter aliquem oppugnet, non videtur agnosci obligatio nova repe­ tendi assensum fidei. Quod vero addunt Coninch, et Costro Palao, nisi tunc actu cre­ damus fidem nostram esse veram, vix, aut nullo modo percipi quomodo possimus eam constanter confiteri, difficile est. Nam fre­ quenter, qui fidem in eo conflictu negant, non eam negant inferius, sed solum exterius ad vitandam mortem, vel tormenta, ex quo­ rum metu procedit defectio illa externa, et non ex defectu fidei internæ, cum ea non amittatur. Quare licet actu crederent eam esse veram, non minus negarent exterius ex metu tormentorum. Quod si interius etiam a fide deficiant, jam tunc manifeste peccatur contra obligationem directam ipsius fidei ad actum internum. Aliunde vero ex ipsa rei natura non videtur simpliciter necessarius actualis assensus fidei ad illam exterius etiam vere confitendam. Nam qui interro­ gatur de sua sententia in aliquo alio puncto, sufficit, quod recordetur se semper fuisse in tali sententia, nec eam unquam mutasse, ut possit vere dicere se habere talem senten­ tiam, licet actu non formet novum assensum illius. Verba enim illa satis verificantur de sententia, quam habitualiter habet, et hunc sensum apud audientes generant. Similiter ergo ad vere confitendam fidem sufficiat ex natura rei quod recordetur se, eam amplexum fuisse, nec unquam retractasse, sed semper in eadem moraliter perseverasse : hunc enim habitualem statura et sensum suum signifi­ cat. Credo itaque de facto, moraliter lo­ quendo, vix unquam contingere, quodhomo fidelis, præsertim a tyranno cum minis in­ terrogatus, fidem confiteatur sine actu in­ terno ejusdem fidei. Quia propositis novis motivis saltem extrinsecis ad fidem deseren­ dam, statim fides ad examen vocatur; quod si in ea persistitur, non id fit sine amore et affectu efficaci erga fidem. Sicut si propo­ sitis magnis motivis ad violandam castita­ tem, in ea persistit homo, non id contingit sine affectu efficaci positivo erga castitatem. Posito autem efficaci affectu novo erga fidem, statim fides ipsa in intellectu exerce­ tur, qui omnino dependet in eo assensu, et determinatur ab affectu efficaci voluntatis. DISP! TATIO XIII, SECTIO II. s» Non tamen apparet repugnantia physici, ticulo mortis, quando jam homo in vita quod homo vellet non negare, sed confiteri charitatis netus exercuerat; de qno dican­ fidem absque actu positivo, quo actu repete­ dum est infra, agendo de præcepto rharet assensum novum fidei. Neque etiam vi­ ri tatis. deo repugnantiam physicam, quod aliquis Quartus casus assignati solet, qunndo ·· non neget interius fidem, et tamen eam non quis suscipere debet aliquod sacramentum, ”,Tn confiteatur exterius, sed potius neget, et lune, enim debet præmittere actum fidei hoc absque novo actu fidei positivo, el so­ circa veritatem, et efficaciam illius som- debet iit. lum nolendo eam interius negare, sed so­ menti, ita Castro Palao, ubi supra n. 2, 'V"*i lum exterius ad vitanda tormenta, vel mor­ •d Coninch nu. 217, dicentes, id præsertim 7^*" tem. Denique non probatur universalis habere locum in susceptione encbarisliæ, in obligatio repetendi semper eo casu actum qua tenemur credere Christum 'm ca conti­ positivum fidei, cum non probetur esse sem­ neri. Hi autem auctores meo judicio, idem per medium necessarium per modum causæ multo magis deberent dicere in casu, quo ad confitendam fidem, licet fateor necessi­ aliquis ministrat et confert active aliquod tate quadam quasi concomitanti intervenire sacramentum : nam minister conficiens semper aut fere semper assensum novum sacramentum, debet haltere intentionem fidei, quoties in eo conflictu profitetur homo illud conficiendi, et per consequens debet exterius fidem suam, vel saltem ab ca inte­ habere intentionem operandi ut minister rius non deficit. Si autem necessarius sil Christi, alioquin non potest conficere sacra­ actus positivus fidei ad eam tunc profiten­ mentum , nisi nomine Christi et ut ejns dam, vel etiam interius retinendam, jam minister operetur : debet ergo credere sa­ tunc erit obligatio exercendi talem actum cramentum illud institutum fuisse a Christo, cujus nomine confici debet, imo idem de­ juxta regulas supra traditas. 4'J Tertius casus, quo fidei actus ex præcepto bent etiam consequenter dicere de oblatione Fidei actus necessarius est, assignari solet articulus sacrificii missæ, ut non solum requiratur ceplone- mort’s· Ha cum aliis Suarez sect, v, η. 6. actus fidei in sacerdote offerente, hic enim ceesarius Castro Palao ubi supra n. 2, quam obliga- cum et conficiat el suscipiat sacramentum, cst in arti- tionem Suarez videtur probare ex periculo, jam aliunde debet ratione sacramenti actam morfis Palao autem ex obligatione exercendi lime fidei exercere in ea sententia, sed etiam in alios actus spei, charitatis, etc. ad quos aliis missam audire volentibus, qui eo ipso prærequiritur fides. Hoc tamen non appro­ volunt suo modo, medio sacerdote, et cum bat Sanchez, a quo immerito pro se citatur ipso sacrificium illud offerre, debent ergo Suarez, imo dicto n. 3, aperte dicit, id sibi credere, ibi contineri verum sacrificium a non placere, quia nullo textu aut ratione Christo institutum habens efficaciam ex probatur, atque ideo ex hac articuli mortis Christi institutione ad plures effectus, ul ratione non teneri hominem ad fidei actum hac intentione offerant illud sacrificium cx eliciendum, nisi concurrerent aliæ circums- potestate a Christo relicta ad consetpiendos tantiæ, quæ tunc obligarent, ut graves fidei ejus effectus. Qua· cum ita sint, adhuc P. tentaliones. Et postea c. xxxv, n. 9, repro­ Suarez ubi supra sect, v, n. 2, dicit : bat etiam sententiam ponentem obligatio­ « Actum fidei non esse simpliciter necessa­ nem ad actum charitatis propter articulum rium ad audiendam missam modo suffi­ mortis instantem, quia aliis remediis, in­ cienti ad illud praeceptum implendum. Satis quit, potest se homo tunc adversus dæmo- enim est, ibi adesse cum attentione et in­ nis tentatationes communire, ul oratione, tentione colendi Deum, vel offerendi sacri­ invocando divinam opem,et incumbendo in ficium, quæ omnia possunt fieri cliam-i ea virtutis opera, contra quum tentaliones proprius actus internus fidei non exercea­ infestant. Et quidem quod attinet ad tenta- tur, quamvis ergo illa sil optima opporlutiones, et remedium contra illas, non vide­ tunitas exercendi actus fidei ; non possumus tur illa esse universalis obligatio, cum tamen cum fundamento dicere, quod sil plures moribundi eas tunc non patiantur. necessitas præcepta. » Hæc Suarez, cui Quod vero attinet ad necessitatem fidei ad subscribit Palao ubi supra n. 2, nullum actum charitatis, et spei, quos tunc oportet assignans discrimen inter oblationem sacri­ elici, pendet ex ea quæstione, an praecep­ ficii et receptionem sacramenti cujuslibet, tum charitatis obliget ad ejus actum in ar­ ad quam dixeral esse necessarium ex præ- DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. replo exercere netum fidei. Sunrcz autem quirilur ergo notitia dijudicans signa illa ab aliis signis non habentibus illam infallibi­ < <· susceptione sacramenti nihil dixit. ,j Ego magis credo, in iis omnibus interve­ lem significationem, et efficaciam. Unde Paulus in suscipiente eucharistiam petiit, nire debere aliquem actum fidei saltem implicitum, el in confuso, quaternis ex me­ quod dijudicaret cibum illum ab aliis cibis: moria nolit iæ per fidem comparata' habet quod idem cum proportione dici potuit de aliis sacramentis. Hæc autem notitia non fidelis intentionem ministrandi, vel susci­ solum debuit essedo infallibi efficacia sacra­ piendi sacramenti, vel offerendi sacrificium, aut saltem conferendi cum sacerdote,quando menti, sed etiam infallibilis ipsa in se, quan­ adesse vtill oblationi. Nam licet ad valorem tum fieri poterat, ct per consequens orta horum actuum sufficeret inlcnlioorta etiam aliquo modo cx fido, el fundata in divino ex fido humana, qua homo velit facere testimonio. Nam ad hoc, ut efficacius, el illum actum validum, quantum valere pos­ debito modo intendat effectum sacramenti, sit ; hoc enim modo Judæus etiam, et Paga­ qui illud, vel confert vel suscipit, multum nus valide baptizaret volens id facere juxta refert, quod infallibiliter credat, el cognos­ Christi institutionem, si forto fuerit talis cat sacramenti efficaciam, et ut reverenter, institutio : de facto tamen in homine fideli ct debito modo afficiatur, v. g. erga vene­ videtur requiri, ut debito modo operetur, rabilem eucharistiam, multum refert infal­ intentio absoluta orta aliquo modo ex doc­ libiliter credere Christi præsentiam in co trina ipsius Christi. Quod videtur a poste­ sacramento. Quare cum Christus exigat riori ex eo quod omnes supponunt requiri fidem explicitam de sacramentis ab iis, qui de facto necessitate præcepti in omnibus, ea debent vel conferre, vel suscipere, non fidem explicitam de iis saltem sacramentis, apparet ut dixi, ad quid magis eam fidem qua* omnibus necessaria sunt necessitate exigeret, quam ut debito modo conferrentur mndii, vel præcepti ; de aliis vero sacra­ et reciperentur, et per consequens, ut vo­ mentis requiri fidem explicitam in iis, qui luntas conferendi, vel recipiendi ab ea fide ea suscepturi sunt. Voluit ergo Christus, ut procederet, cum fides quoad eam pariem sua revelatio de sacramentis ad cos explicite magis sit practice, quam speculativa. Quod perveniret, et ah eis attentionem ct fidem idem cum proportione dicendum videtur de explicitam de iis objectis petiit. Non vide­ sacrificio missæ, cujus fides explicita ad hoc tur autem hanc fidem explicitam ab iis potissimum exigi videtur in offerentibus, ut petiisse ad alium magis finem, quam ad debito modo illud offerant, cognoscentes ex hunc, ut cum ea fide, et intentione inde divino testimonio quid ibi offeratur, et di­ orta conferrent, vel susciperent ejusmodi judicantes actionem illam ab aliisactionibus sacramenta, alioquin cm· magis eam fidem non solum profanis, sed etiam sacris, quæ explicitam petit ab eo, qui suscepturus, est talem efficaciam, aut dignitatem non ha­ sacramentum matrimonii, v. g. quam ab eo, bent. Nec oportet anxium aliquem esse, aut qui non est suscepturus, nisi ut ea fide ins­ sollicitum hac de causa de eliciendo ct exer­ tructus debito modo intendat illud sacra­ cendo actu fidei, antequam sacramentum mentum suscipere? Ratio autem congru­ conferat, vel recipiat, vel missæ intersit : enti» esse potuit, quia ut ea sacramenta nam si semel fidem habuit explicitam de. debito modo conferantur, vel recipiantur, his mysteriis, ct objectis, prout debuit ha­ oportet per se loquendo ea cognoscere, et bere ; eo ipso quoties vult actiones illas discernere ab aliis signis et rebus non solum sacras exercere, voluntas illa procedit a fide, profanis, sed etiam sacris, quæ talem effica­ saltem confusa, quam in memoriam revocat : quia vult objectum illud propter bonitatem ciam infallibilem non habent ad eos effectus causandos : cx eo enim quod conferant in ipso apparentem : hanc autem bonita­ tem exquirit ab intellectu per meliorem et infallibiliter gratiam sanctificantem, oritur certiorem viam, (pia ejus notitia ab intel­ obligatio in conferente ca conferendi in statu gratiæ, ut probavi disp. VIII de Sacra­ lectu habetur : quare eo ipso intellectus ment. in genere see. x, n. 142 et seqq. et proponit notitiam ex fide habitam, quæ certissima et tutissima est : sicut si haberet obligatio etiam in suscipiente afferendi notitiam miam probabilem, et alleram statum gratiæ vel saltem dispositionem ad illam in iis sacramentis, quæ per se ordi­ evidentem dc bonitate objecti, non propo­ nantur ad dandam primam gratiam. Re- neret solum probabilem, relicta evidenti, DISPVTATIO XIII, SECTIO 111. spd hanc potius primo loco proponeret, ul magis suam sententiam firmaret. que non nisi cx revelatione Iki. «pt»> hala­ batur per traditionem perpetuam. I. XXXIII, II. Quis poterit halntor* de igne devorante? Quis habitabit ej·. tmlns ηπη SECTIO 111. ardoribus sempiternis? el cap. till. Vreutft cnrvni non morietur, el ignis eorw ua» crQuorum objectorum necessaria fuerit ex præ­ linguetur. Judith xvi, 21. Dabit enim ignem, et vermes in carnes carum, ut urantur, c» «mcepto fides explicita ante adventum Christi. fiant usque in sempiternum. Quo etiam sen-n Restat nunc in particulari videre, quo­ intelligi solet illud Ecclesiaste* xi. 3. xi rum objectorum necessaria sit ex præcepto ceciderit lignum ad Austrum, nut nd Aquilo­ tides explicita, in quibus non numeramus nem, in quorumque loro ceciderit, ibi erit. El illa, (piorum fidem explicitam diximus su­ quidem cum crederent impium non po«i> ad pra esse necessariam necessitate medii. Quia vitam ingredi, el unumquemque judicandum tamen hæc obligatio non est eadem, et osse secundum opera, qua? in hac vita ges­ æqualis pro omni statu, et pro omnibus per­ sit, nnn poterant credere pcenam impiorum sonis : agemus in primis de statu legis anti- habituram finem, ut tandem aliquando quæ, et ante evangclium, et postea de statu impii ad requiem transirent : alioquin idem legis evangelicæ, et de variis classibus per­ credidissent de diabolo, aliquando a poma solvendum et beatum futurum; quam igno­ sonarum, quæ in eo statu continentur. In primis certum est, necessariam fuisse rantiam adeo crassam non possumus fldeliin toto illo tempore ex præcepto fidem libus legis antiqua» tribuere. Dubitat etiam secundo Suarez n. I. de eorum objectorum, quam disp. præcedenti diximus esse necessariam necessitate medii, fide resurrectionis, quia hæc fides nec ita atque ideo fidem unius Dei remuneratoris ; est per se necessaria, nec expresse, aut dis­ quia inedia omnia necessaria ad salutem, tincte in loge naturæ omnibus proponeba­ quæ pendent a nobis, necessaria etiam sunt tur. Ego tamen in primis non dubito, quod dc necessitate præcepti, cum homo debeat Deus hunc etiam articulum in eo statu re­ sub peccato procurare salutem æternam, et velaverit. Nam Job, qui extra legem scripper consequens apponere media omnia ad lain erat, satis distincte et expresse resur­ eamdem salutem necessaria. 1’nde necessa­ rectionis fidem profitebatur, ut constat cx ria etiam erat fides de immortalitate anima·, verbis illis cap. .vix, 25. Scio, quod Redempsaltem præscindendo ab eo, quod anima tor meus vicit, et in novissimo die de term esset immortalis cx natura sua, vel ex dono, resurrecturus sum, el rursum circumdabar pelle et voluntate Dei superaddito, quam fidem mea, et in came mea videbo Deum, etc. et diximus disp. præcedenti sect, v, necessa­ Machabæi pueri firmissime eamdem fidem riam esse necessitate medii, cum non possit profitebantur Jlachab. II. cap. vir, 9. /bcredi sufficienter renumeratio Dei æterna, mundi defunctos nos pro suis legibus in uterwe nisi credatur anima ipsa in æternum vic­ vihv resurrectione suscitabit. El rursus tertius tura. Quid autem dicendum sit de aliis at­ frater, cum lingua, ct manus ei amputaren­ tributis Dei, ut creatoris, gubernatoris, etc. tur, dicebat : E Cado ista possideo, sed prop­ ter Dei legem nunc hæc ipsa despicio, quoniam constat ex iis, quæ eo loco dicta sunt. Dubitat Suarez in præsenti disp. XIII. ab ipso me ea recepturam spero. Et quartus iti­ 53 dem repetebat; Potius est ab hominibus murti An in statu sect, in, η. 3. an in statu legis naturæ esset legis obligatio credendi æternilatcni pœnarum, datos spem expectore u Deo, iterum ab ipso naturæ es­ quod ipse dubium judicat propter imperfec­ resuscitandos : tibi enim resurrectio ad ritam set obli­ non erit : hoc est, ad vitam beatam. Quam gatio cre­ tionem illius status, licet per se loquendo nimirum fidem a beata eorum matre didi­ probabilem putet partem affirmantem : quam dendi iolcrnila- ego procul dubio veram existimo : quia fides cerant dicente, Creator, qui formavit homims sola pœnæ temporalis non sufficeret naora- nativitatem, quique amnium inveniet originem, pœnarum. . . . .. liter loquendo, ad coercendum licentiam et spiritum vobis iterum cum misericordia red­ peccandi in natura corrupta, et ad conti­ det, et vitam. Denique hanc fidem communem nendos homines in perfecta observantia lo­ fuisse justis, et fidelibus, constat ex iis, quæ tius legis naturalis. Unde in veteri etiam in eodem lib. cap. χιι, 13. in line dicuntur testamento æternitas pœnæ credebatur, uti­ de Juda, Qui duodecim millia drarhmas ar- ♦58 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. genti misit Jerosolymom offerri pro pereatis mortuorum sacrificium, bene et religiose de re­ surrectione cogitans (nisi enim cos, qui cecide­ rant, resurrecturos speraret, superfluum vide­ retur, ct vanum orare pro mortuis) et quia con­ siderabat, quod hi, qui cum pietate dormitio­ nem acceperant optimum haberent repositam gratiam. Quæ omnia ostendunt aperte, pra·oossisso Dei revelationem do resurrectione futura, sine qua revelatione non potuisset ita firmiter credi, quæ revelatio per tradi­ tionem perpetuam apud fideles conservaba­ tur. Si autem Deus eum articulum expressi* revelaverat, prout fatendum videtur, eo certe animo id fecit, ut ab omnibus explicite crederetur, e,l hac fide, et spe resurrectionis futura* excitarentur ad divinæ legis obser­ vantiam, et ad patientiam religiosam in la­ boribus vita præseotis : quam necessitatem hujus fidei agnoverunt Apostoli, dum in symbolo hunc etiam articulum resurrectio­ nis futura?, necessario ab omnibus explicite credendum proposuerunt. 55 Dubitatur de tertio peccato originali, an iiAn tides ciexplicita illius fuerit tunc necessaria. Graplicila , , de peccato nilfl° 1,1 pcæsonti controversia 1, tract, x. originali disp. xui, n. 3, dicit, debuisse credi saltem fucni tunc notitia aliqua confusa , vitiatam cssc naluram humanam, et indigere aliquo remedio etiam in parvulis. P. Suarez ubi supra n. 4, et alii cognitionem etiam explicitam neces­ sariam fuisse dicunt : quod ego etiam per se loquendo, verum puto. Deus enim non so­ lum manifestaverat vitium aliquod naturæ in confuso, sed maculam spiritualem peccati a posteris Adæ contrahendam : quod totum ex Dei revelatione credebatur, ut constat ex cap. vi, 7 Osee, ubi de Adæ posteris dici­ tur : Ipsi autem sicut Adam transgressi sunt pactum, ibi praevaricati sunt in me ; id est, in paradiso, ut exponit Hieronymus ibi, et Paulus id etiam explicuit dicens, Omnes in Adam peccavisse. Et clarius id professus est Job intra cancellos legis naturæ existons, dum c. xiv, 4, dixit : Nemo mundus a surde, neque infans, cujus est unius diei vita super ter­ ram, ut legunt Septuaginta, vel juxta nos­ tram vulgatam : Quis enim mundus a sorde! at nemo etsi unus dies sil vitœ ejus super ter­ ram. Et David Psal. l, 7. Ecc.e enim in ini­ quitatibus conceptus sum, et in peccatis conce­ pit me mater mea. Ubi, ut notavit S. Thomas 1, 2, qu. Lxxxiii, art. 2 ad 1, Scripturarum more numerus pluralis pro singulari positus est; seu, ut alii volunt, quia peccatum ori­ ginali* continet virtute nlia peccata, quorum est radix : nec potuit loqui David de pecca­ tis suorum parentum in ejus generatione commissis, ut notavit idem S. Thomas IV Contra gentes, cap. l, cum David ex legitimo matrimonio, et ex piis ac honestis pa­ rentibus natus sit, in quibus matrimonii le­ gi limns usus peccatum non erat. Accedit, quod post peccatum Adæ ncccssarium erat etiam pro parvulis remedium, vel circumcisionis ; vel legis naturæ a Deo institutum ad delendum peccatum origi­ nale : ergo debebant homines habere noti­ tiam illius mali, ad cujus remedium neces­ sarium erat illud sacramentum. Quod qui­ dem probat, non solum in confuso, sed in particulari præceplam fuisse notitiam pec­ cati : non enim sciebant solum fideles, pos­ teros esse vitiatos præscindendo a vitio, et damno corporali et spirituali ; quia expe­ rientia ipsa constabat per sacramentum illud parvulis applicatum nullo prorsus corporali, et visibili malo, vel contagio cos liberari, sed obnoxios adhuc manere morti, morbis, et aliis omnibus malis, et calami­ tatibus, ac miseriis corporalibus, sicut pue­ ros alios ; quibus tale remedium non appli­ cabatur : credebant ergo esse remedium contagii, et morbi invisibilis et spiritualis a quo invisibiliter liberarentur. Adde, necessa­ riam tunc fuisse saltem ex præceplo fidem unius mediatoris, ct redemptoris veniuri; non autem debebat credi venturus ad mor­ tem corporalem auferendam, vel alias mi­ serias temporales. Ergo ad vivificandos homines vita spirituali, quam per Adæ pec­ catum amiserant; Dixi tamen perse loquendo necessariam fuisse hanc fidem de peccato originali, quia per accidens ratione igno­ rantia·, et imperfectionis illius status, po­ tuit saltem in aliquibus remanere sine culpa notitia valde confusa ruina? spiritualis con­ tracta·, præsertim cum tota ea revelationis notitia traditione potissimum et doctrina per manus tradita conservaretur prout etiam fatetur Suarez loco citato. Quarto. Dubitari potest, an sicut exigebatur fides explicita de Deo creatore hujus universi, sic etiam deberet explicite credi, quod non ab aeterno, sed in tempore illud condidisset. Negat Granado ubi supra n. 3, et Suarez disp. Χ1Π, sect, iv, n. G, esse, vel fuisse obligationem præsertim gravem de hoc articulo explicite credendo ; non enim videtur adeo necessarius. Bannes vero in sij „ An diam tunc deb®Je.1 w' Credi muc­ dum noo es8C condl' in (empore. DISPUTATIO XIII, SECTIO ΙΠ. 439 præsenti (ju. π, nrl. Ί, dicit incertum esse, etiam natura·, credere efficaciam, <4 nerwilicet ipse probabilius putet debere explicite tatem contritionis ad expianda peccata, et credi creationem in tempore ; ego tamen quid Deus circa hoc slatnissel. percipere non possum, quomodo posset Jam vero in lege scripta fatendum w»t stare fides de natura humana vitiata in fuisse ex præcepto necessariam fidem «fio- !n !«« universum per culpam originalem sine no­ nim etiam objectorum : nam lir«t non *,hl,a titia primi hominis, a quo tota humana omnia, quæ Deus in en statu revelavit ita natura procedit, et in quo tota vitiata fuit. perti-. rent ad omnes, ut a singulis exiv»>. aii..rtim Si autem perveniatur ad unum primum retur notitia et fide·» explicita ; multa tamen *,BMn ob· hominem, jam non fuerunt generationes erant, quæ ad omnes pertinebant, p! qno- 1 ο"”η' humante ab ætemo, sed incipere debuerunt rum fides explicita a singidis exigebatur. Et in tempore determinato. quidem Suarez ubi supra n. 5 et 6 vult, nnn 58 Denique his omnibus addenda est fides fuisse peculiare praeceptum in lege scripta An fides mediatoris venturi, quæ esto non fuerit de fide explicita, quæ non esset de aliquo ^^cnhîrî 9 ncccssar’a necessitate medii ; necessitas ta- objecto operabili, quod in ea lege præcipefncrit ne- incn præcepli non videtur neganda non retur, ut de circumcisione, de sacrifici» ccssarla. solum in lege scripta, in qua notitia clarior specialibus, etc. pro quo affert S. Thomam erat, et omnia sacrificia, et ceremonia*, illius in præsentiqu. xvi,art. I. Sed ibi S.Thomas legis Christum significabant et promitte­ nihil dicit, cum jam ibi non agat de fide et de re ipsa negari non potest, quod in statu bant, sed etiam in statu legis naturæ, in qua omnes etiam gratiæ conferebantur in­ legis scriptæ necessaria esset ex præcepto tuitu Christi veniuri, et propter ejus merita, fides aliquorum objectorum, quæ non erant et ideo ab ipso initio voluit Deus hac spe operabilin, ut de exitu filiorum Israel ex Ægypto, cujus notitiam, et mirabilium redemptoris futuri fovere fidem hominum, et eorum spem, quam saltem necessitatem quæ tunc Deus fecit, volebat Deus permanere præcepli significant plura loca, quæ adducta semper in populo illo, juxta illud Psalmi sunt disp. præcedenti, dum ageremus de LXXVil, 3. Quanta mandavit Patribus nostris fide necessaria necessitate medii. Eodem notu facere ea filiis sum, Filii qui naumlur, modo necessaria erat necessitate præcepti et exsurgent et narrabunt filiis suis, et alibi fides de efficacia sacramenti, quod datum sœpe. Erit autem quæstio de vocibus, an fuerat in eo statu in remedium peccati ori­ hæc fides diei.possit aliquo modo de objecto ginalis, quodeumque illud esset : qnia eo operabili, quatenus conducebat ad melius ipso, quod institutum fuit a Deo, ut medium exercenda sacrificia, et cæremonias prænecessarium ad salutem saltem pro parvu­ ceptas, per quas repraesentabatur memoria lis, voluit, quod omnes haberent notitiam illorum beneficiorum præceptorum : boc illius medii, ut possent quando oporteret, enim sensu etiam fides Trinitatis, et Incar­ illud adhiberi*. Unde idem credo de effica­ nationis poterit apud nos dici de objecto cia pœnitentiæ, et contritionis, et de ejus operabili, quatenus conducit ad melius necessitate ad salutem post peccatum mor­ exercenda sacramenta, et sacrificia legis tale : nam sicut nunc est obligatio ad fidem evangelicæ, in quibus mysterium Trinitatis, de baptismo, et de ejus necessitate, eo quod aut Incarnationis exprimitur, vel supponi­ sit institutus a Deo ut medium necessa­ tur. Negari etiam non potest fuisse tunc rium ad salutem ; ita propter eamdem ra­ necessariam necessitate præcepti ultra tionem videtur idem dicendum de notitia fidem, quæ exigebatur in lege naturæ, contritionis et necessitatis illius. Nam sicut fidem etiam explicitam de institutione baptismus ex libera institutione Dei habet eorum sacrificiorum, sacramentorum. et talem efficaciam ; ita contritio eam habet ex rituum, quorum observatio omnibus præciinstitutione libera Dei, qui, ut suppono ex piebatur. Lex enim Dei, eum universalis dictis in tomo <7e Paniteutia, potuit non dare esset, ad hoc lata fuerat, ut omnibus inti­ hanc efficaciam contritioni, ut ea posita maretur, et ab omnibus acceptaretur, et condonaretur peccatum, sicut potuit etiam per consequens, ut omnes notitiam habe­ minus exigere ad illud condonandum, sicut rent legis illius a Deo lata*. Ad quem etiam nunc de facto posita sola attritione cum finem puto, necessariam tunc fais*· ex Sacramento baptismi, vel pœnitentiæ con­ præcepto fidem de lege ipsa decalogi a Deo fert primam gratiam. Oportuit ergo in lege Moysi data, cujus pnecepta, Hcet majori ex DE VIRTUTE IIDEI DIVINÆ. 4β0 parte essent contenta in logenaturæ; voluit tamen Dens specialiter eadem præcepta promulgare, ut majorem haberent auctori­ tatem apud illum populum et firmius reti­ nerentur, cum lumen naturæ potuisset sibi relictum facile in multis illorum errare, vel ccrlc laborare ignorantia culpabili, prout notavit etiam Suarez ubi supra n. 4. Voluit «piippe Deus magister specialis esse populi illius in iis omnibus, quæ ad salutem ei necessaria erant, ut vel sic ex fide viveret, ct operaretur ea omnia, quæ ad salutem consequendam , vel augendam conducere poterant juxta illud Psal. c.XLVli, 19, Qui annuntiat verbum suum Jacob, justitias, et judicia sua Israel. Et corte constat legem tanto apparatu a Deo latam, ct in duas ta­ bulas reductam, suoque digito exaratam, ad hunc finem ita fuisse promulgatam solemnitcr, ut ab omnibus Israelilicis compen­ diose teneretur, et religiose observaretur, quod sine illius fide fieri non poterat. SECTIO IV. Quorum objecturum fides explicita necessaria sil ex præcepto in lege euangelica. Certum est, necessariam in primis esse ex præcepto fidem cxplicitam illam, quæ est necessaria ex necessitate medii ad salutem, de qua dictum est disput. jiræcedenti ; quia ut sæpe diximus, media necessaria ad salu­ tem, quæ a nobis pendent, necessaria etiam sunt necessitate præcepti, quo quis tenetur salutem propriam procurare, et media omnia apponere ad eamdem salutem necessaria. Ultra hæc etiam aliqua ex præcepto omnibus fidelibus credenda vel scienda proponuntur, de quibus quæ, el qualia sint, variæ sunt doctorum sententiæ. Prima sententia refertur eorum, qui di­ Prima scnientia. cunt, sufficere Christiano in communi cre­ dere ea omnia, quæ Ecclesia catholica credit, licet non descendat ad particularia. Pro hac sententia D. Thomas, Sanchez lib. II in Decalogum cap. ni. η. 4, et alii communiter referunt aliquos canonislas, Innocentium, Joannem Andream, Abbatem, Hostiensem, Imulam. Ananiam, Baldum, Zanchinum, et Summam Rosellam, in qua verbo fides n. 1, petitur solum fides Dei remuneratoris, ct punitoris : quibus addi solent Guilielmus Parisiensis in tract, de fide §, postquam autem circa finem, el Allissiodor. lib. III Sumtuie trad, m, cap. i, qu. v. Quorum sententiam, ut erroneam damnant Valentia, ctLedesma, quos refert, et sequitur Sanchez ubi supra; imo Bannes apud eumdem dicit esse hærcticam. Nam in direct. Inquisitorum II part, qu. x, hæresi vm, refertur ab Eymerico cen­ sura ab Inquisitoribus lata demandato Grcgorii Papæ XI, cum consilio Cardinalium ct theologorum, qua articulus hic damnatus fuit. « Quod laici non tenentur ad aliquem articulum fidei explicite credendum, sed sufficit illis ista conclusio in genere, quod credunt omne illud, quod sancta Dei Ec­ clesia credit. » Sed tamen Suarez in præsenti disp. XIII, sect, iv, n. 1, eos auctores ab hac censura liberat, quia illi non excluserunt omnes prorsus articulos, cum fidem saltem unius Dei remuneratoris cxplicitam petant. Omnes tamen theologi communiter, ct ui verissime docent, esse ex præcepto obliga- Secund tionem iidei, cl notitiæ explicilæ aliorum £Cnknl" articulorum præ 1er illos duos a Deo remu- c( VC(1 neratore. Quod in primis Suarez ibi n. 2, dicit esse indubitatum quoad omnia, quæ in statu legis naturæ explicite credi debebant, nec id sine errore posse negari. Quod tamen non debuit cum ea universalitate tradi; nam in eo statu, ut supra vidimus, necessaria erat ex præcepto fides el notitia de remedio illo dato a Deo ad expiationem a peccato originali, ut posset debito modo explicari, quæ fides ct notitia explicita nunc non est necessaria, ct pauci ac docti eam habent. Sicut etiam plurium objectorum notitia ex­ plicita exigebatur in lege scripta, quorum a nobis non exigitur, sed aliorum, quæ sunt propria legis evangelicæ. Restat tamen dif­ ficultas in iis assignandis, in quibus nostri doctores non consentiunt. Mulli dicunt, eos omnes, et solos articulos tii debere a singulis explicite credi, quos Ec­ clesia solemni ritu celebrat, quos congerit late Sanchez ubi supra n. 5. Ad hoc enim ab Ecclesia solemniler celebrantur, ut ab omnibus cognoscantur explicite. Quare alii, qui fatentur debere credi explicite articulos in symbolo contentos, fatentur etiam obli­ gationem sciendi explicite cos, qui ab Ec­ clesia celebrantur. Ita Coninch disp. XIV, didi, x, n. 190. Hæc tamen obligatio cpioad ea omnia, quæ ab Ecclesia celebrantur, com­ muniter rejicitur apud Sanchez ubi supra n. 6. Castro Palao n. 6, eum aliis, quos affert. Et probari potest, quia ex eo, quod hISPtiTATIO ΧΠ1, SECTIO IV. Mil Ecclesia celebret festum alienjus sancti, non Trident, et Pii V, ad pnrnchns ctfiin. nl ple­ sequitur, quod singuli fideles debeant scire bem instruant, snlnm Λp«»«lolorum embo­ merita, et sanctitatem illius, aut noscere lum duodecim arlindos rontin^m proponit : illum, præsertim si non sil præcephim ob­ sicut etiam in catechismo brevi pro pueri* servandi festum, sed solum fiat officium de instruendis jussu Clementis VHI, a Roberto illo : imo licet obsonandum sit festum, suf­ Cardinali Bellarmino composito, ··» edito ficit rustico scire, esse præccplum illa die vulgari lingua ad usum popnli Romani. et abstinendi ab operibus servilibus el vacandi aliarum ecclesiarum, non prnpnnitnr aliud Deo : ergo licet celebretur etiam mysterium symbolum nisi Apostolorum, et duodecim aliquod Christi; ut transfiguratio, circum­ conflatum articulis, in quibus quidem aliqua cisio, prffisentatio in templo, etc. non ideo explicantur, quæ non explicantur in illi* debet imponi rustico obligatio præsertim aliis quatuordecimarticulis. Quare alii me­ gravis credendi explicite, vel sciendi illa rito solius symholi Apostolorum memine­ mysteria. runt , (piando obligationem fidei explicita» Communis ergo, et vera sententia docet, circa præcipuos articulos aslniunt. obligari fideles singulos ad credendos, et Porro obligatio hæc universalis nnlilin* ,·Λ sciendos explicite juxta suam capacitatem explicit® circa materiam symboli Aposto- Undec- t articulos, qui in symbolo articulorum con­ lorum colligitur ex usu perpetuo ipsius tinentur, ita Suarez, Sanchez, Coninch.locis Ecclesiæ, (jure hanc notitiam a singulis ante, citatis, et alii multi, quos ipsi congerunt ; in atque etiam post baptismum exigit, ut con- notii ·■ ' quo tamen obsonandum est, sermonem esse stat cx conciliis Agathensi. Bracharensi II. ’Τ’.® de symbolo /Vpostolorum, non de symbolo el Cabilonensi relatis cap. xx, et seqq. Athanasii, vel etiam Nicœno, in quibus ad consecrat, dist. IV, et ex Rabano relato ibi majorem explicationem aliqua addita sunt, in cap. ante baptismum, et ex cath. Pii V. Apoeiol n,ra ’ quorum notitia non exigitur a singulis fide­ ulii dicitur in principio, omnes scire, et crelibus, ut de processione Spiritus sancti a dere debere ea, quæ Apostoli certis articulis Patre, et Filio fatentur Suarez n. 17. Co- comprehenderunt : el ex cap. Deus qui, de pœnitenliis, et remiss, el ex Augustino ninch. n. 190. Petrus Hurtado disp. XLIV, sect, n, § 10, et alii. Unde nec probo, quod lib. VIII Confess, c. π. Ratio hujus obligationis, aliis omissi', ,.·. aliqui ex his auctoribus nomine symboli inlelligunt, et explicant aliud quoddam sym­ hæc est, quia qui Christianam religionem _Flati bolum, quod in rudimentis Christian® doc- amplectitur, ita debet eam amplecti, n( eam hn)U’ trinæ idiomate vulgari proponi .solet pueris distinguat ab aliis, (pia· illa non sunt, et per in Hispania, ubi ultra symbolum Aposto­ consequens debet talem fidem credere , qua» lorum proponitur symbolum aliud sub no­ distinguat Christianam religionem ab aliis mine quatuordecim articulorum fidei, (pio­ doctrinis, quæ vel sint vel fuerint : alioquin rum septem spectant ad divinitatem, et non distingueret religionem Christianam a septem ad Christi humanitatem, quos qua­ statu legis naturæ, in cpio etiam fideles cre­ tuordecim articulos ab aliquibus enumerari debant Deum unum remuneratorem superdixit S. Thomas in præsenti qu. i, art. vili, natnralem, atque etiam credebant vera qua­ incorpore, quamvis aliqualiter differant ab cumque Deus revalesset et qu® in vera illis, qui in prædicto puerorum catechismo ecclesia ex Dei revelatione haberentur. continentur , quorum articulorum seriem Christianus autem eo ipso, quod Christia­ pueri memoriter discunt, et juxta horum nismum profitetur, debet agnoscere, qua· . t articulorum textum aliqui doctores Hispani qualis sit religio cui nomen dat, saltem explicant fidem cxplicitam necessariam ex quoad substantialia capita et fundamenta præcepto, ita Suarez ubi supra nu. G et hujus religionis : indecens enim est velle seqq. Hurtado diet. § 10 et 11. Sanchez n. G. fieri Christi discipulum, et sequi ejus doc­ Granado in præsenti tract. X, disp. in, trinam , et simul ignorare prorsus ChrMi sect, n, n. G et seqq. et alii, qui videntur doctrinam quam profitetur. Debet ergo supponere symbolum illud ex quatuordecim saltem quoad substantialia capita sciri doc­ articulis conflatum commune esse toti Ec­ trina Christi, nt aliquis vere sit Christi disci­ clesias pro instituendis pueris; cum tamen ex­ pulus; quæ substantialia et potis-ima capita tra Hispaniam non viderim osse in usu. Certe ab omnibus scienda Apostoli divino instinctu ecclesia Romana in catechismo jussu concilii disposuerunt in symbolo, ut breviter el facile 4C»2 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. po«wnl omnes fidem sunm, qunntum salis esset, profiteri. c3 noris gratia, sed ut objectam explicite cre- manente Virgine : rnm ergo in ymttoto dendum, per quod fatemur potestatem su­ Apostolorum explicite profiteamur Christum premam quam habet, ratione cujus sumus natum ei Worm virgine, ν.·ι·|.;» h.vr fiuni ejus subditi et servi. Quæ fides explicita etiam debent aeneum compositam, hne. merito exigitur a fidelibus: indignum enim manente virgine in ip«o partu. Sic enim est, aliquem in familia et obsequio principis verba ejusdem Isaiæ intellinunt commuiutet alicujus esse, et nescire illum non esse unum Patres, quos congerit Suarez II tom. in III. ex familiaribus, sed principem, caput, et part. disp. v. sect. Il, etqnia dixit, Vrrijo dominum aliorum. Credimus ergo, el profi­ concipiet, et pariet lilium, inde rolltomnl temur, Christum non esse unum ex præci- Deiparæ virginitatem in ipso etiam parta : puis sanctis, aut summum solum inter illos, cum ergo in symbolo profiteamur explicite sed esse dominum , et principem illorum Christum natum ex Maria virgine, ibi etiam omnium. profitemur virginitatem matris in ipen 10 Dubitatur, an debeant singuli explicite partu. An debeant virginitatem credere perpetuam Deipara·. Unde rursus videtur mihi mullo vérins, % singuli quod in eisdem verbis profiteamur explicite explicite Affirmant Suarez dicta sect, iv, n. 7. Bannes virginita­ hic qu. n, art. 8, dub. n. Castro Palao virginitatem perpetuam Maria· etiam tota tem uhi supra nu. o. Coninch ubi supra n. 189. tempore post partum, âupponu enim de fide credere etiam esse perpetuam Mariæ virginitatem, perpetuam Granado tract. X, disp, in, sect, il, n. 8, Deiparæ. quia id significare videntur verba symboli ut ex conciliis, et Patribus probat late Sua­ quibus dicitur natus ex Maria virgine : neque rez dicta disput. VI, sect. ni. Sed dubium enim dicitur simpliciter virgo , quæ ali­ esse potest, an hæc veritas debeat explicite quando, et non semper virgo permansit. credi, et mihi magis placet prima sententia Addunt, ita explicari in illo alio symbolo affirmans supra relata, et quod hic sit sen­ quatuordccim articulorum, idiomate His­ sus illorum verborum in symbolo, natus ex pano, qui populo explicite credendi propo­ Maria Virgine, cl non solum intelligantur nuntur. Sed jam diximus, in illis articulis de virginitate, in ipso partu permanente, sed aliqua contineri, quæ non explicantur in de virginitate etiam consequenti. Nam si symholo Apostolorum, v. g. quod Christus deberent limitari ad illud solum tempus, eduxerit animas Patrum ex inferis, ubi ejus diminute hunc articulum explicuisset sym­ adventum expectabant. Nunc vero agimus bolum Nicœnum, quod in missa cantatur, de iis, quæ in symbolo Apostolorum expli­ in quo non explicatur Christum natam, swl cantur, quod solum Romana ecclesia pueris conceptum ex Virgine, in verbis illis ; Ei in­ in catechismo proponit, ut diximus. carnatus est de spiritu Sancto, ex Maria I irAlii ergo negant, eam fidem explicitam gine, et homo (actus est : In quibit- de nativi­ requiri in singulis dc perpetua virginitate tate. niliil dicitur : non est autem credibile, Deiparæ ; ita Azof quem referf, et sequitur omissam fuisse in eo symbolo veritatem Sanchez ubi supra n. 17, et alii, quos citato hanc, in symbolo Apostolorum explicatam, nomine refert, et sequitur Suarez loco citato, de virginitate Mariæ etiam in ipso partu ; quorum sententiam ipse etiam judicat non quare fatendum est, verbis illis, ex Maria esse improbabilem ; quia id non videtur Virgine non significari solum virginitatem satis in symbolo expressum. Ego in primis in conceptione, sed etiam consequentem, et puto non solum credendam explicite virgi­ perpetuam, et ideo in illis explicari virgini­ nitatem Mari® in conceptione sui Filii, sed tatem etiam in partu perseverasse. etiam in partu. Ratio est, quia quando fides Ratio autem est, quia ecclesiasticus usus docet Christum conceptum ex Virgine , hoc habet, ut Virginis cognomen non attri­ sensus eorum verborum non est divisus, ut buatur simpliciter, et absolute alicui femi­ ita dicam, hoc est conceptum ex ea, quæ nee nisi virgo semper permanserit : ideo antea fuerat virgo, sed compositus, hoc est nunquam in sacris precibus virgines vocat, ex virgine manente virgine, sic enim intel- nisi illas sanctas, quæ virgines semper fue­ ligunl omnes Patres, et Catholici vaticinium runt. Nec sufficit solum virginem tunc illud Isaiæ, Isai. VII, 14. E<:ce Virgo conci­ fuisse, quando contigit id, quod narratur, piet, et in symbolo Nicæno profitemur hoc ut virginis titulo simpliciter decoretur ; mysterium in verbis illis : Et incarnatus est quando enim Ecclesia dicit, v. g. Conceptio de Spiritu sancto ex Maria Virgine, hoc est, est hodie Sancta Maria virginis Hodie can- 13 461 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. parum referi ad dignitatem Christi, et ma­ rrptii est virgo Moria etc. certe non est sen­ ses solum, quod orat virgo, quando con­ tris, et ut fideles erga ipsain ct ejus cultum magis afficiantur, quam si putarent, eam cepta fuit, sed quod illa, quæ semper fuit virgo, tunc concepta est. Sicut, et quando fuisse, sicut unam ex aliis feminis, qu®1 I proponit celebrandum festum sub nomine aliorum etiam filiorum procreationi et gcNativitatis, aut Praesentationis Maria? vir­ ncrationi, communi modo attendisset, non ginis, non significat solum fuisse virginem, contenta unico naturali filio, quo etiam quando nata, vel praesontata fuit. Alioquin unico filio naturali ceternus ipse Pater con­ eodem modo dicere posset, hodie nata, vel tentus est. Nec obstant verba Basilii hom. xxv de k I concepta est B. Anna virgo, vel proponere festum nativitatis B. Anna? virginis, quia humana Christi generatione, ubi relata sen­ ipsa etiam in natali suo virgo erat ; quod tentia eorum, qui volebant Deiparam post certu ab usu et sensu Ecclesiæ longe abest. Christum natum alios filios ex Joseph su­ Sensus ergo illius tituli et cognominis non scepisse, vel ab eo maritaliter cognitam, sic alligatur ad tempus illud, sed extenditur ad ait : « Non vero, licet nihil hoc doctrin® futurum : sicut quando Ecclesia loquitur dc pietatis officeret : nam donec dispensabatur conversione sancti Pauli Apostoli, non lo­ Christi generatio, necessaria erat virginitas : quitur de Apostolatu, quem jam tunc ha­ quid vero postea sit factum ad mysterii hu­ beret quando conversus fuit, sed quem pos­ jus doctrinam non anxie conjungendum est. tea habuit. Si ergo, quando Ecclesia dicit : Verum tamen ne hoc eorum, qui Christum hodie concepta, vel nata aut præsentata est amanl, ferre cogantur aures, quod genitrix Maria virgo, non intelligit solum dc virgini­ Dei aliquando desierit esse virgo, has ratio­ tate, quam tunc habebat, sed etiam de vir­ nes sufficere putamus. » Ubi videtur indi­ ginitate perpetua, quæ est virginitas sim­ care, hunc articulum, non fuisse inter ne­ pliciter et absolute prolata : cur quando cessario credendos. Hoc tamen, ut dixi, non dicit Christus conceptus est, vel notus ex Maria obstat, quia nimium probaret, nimirum non virgine, intelligi debet dc sola virginitate solum non fuisse necessariam fidem expli­ tempore conceptionis, vel partus, ct non de citam hujus veritatis, sed neque etiam rem perpetua? Præsertim cum hic sit perpetuus ipsam fuisse certam ex fide, quod tamen Ecclesiæ usus, ut ad significandam perpe­ dici non potest, ut constat ex Aug., vel quis­ tuam Marite virginitatem, quoties Mariam quis sit Auctor, in lib. de Ecclesiast. dogm. nominat, addat etiam virginis titulum, quod c. lxix to. II, ubi dicitur id « firma fide notavit Epiphanius hæresi lxxviii his ver­ credendum, nec blasphemiæ Helvidii ac­ bis : « Quis unquam, aut quo seculo ausus quiescendum. » Omnes ergo debemus Basiest proferre Mariæ nomen, ct interrogatus lium explicare, cujus mens non erat de cer­ non statim intulit virginis vocem? ex ipsis titudine aut necessitate simpliciter illius enim nominibus etiam virtutis signa elu­ articuli agere, sed solum in ordine ad in­ cent. » In hoc ergo sensu in symbolo dicitur tentum præsens, nempe quod Christus sine Christus natus ex Mana virgine, non ad si­ viri opera de Spiritu sancto conceptus , et gnificandam solum ejus virginitatem in natus fuerat ex Maria, ad quod dogma su­ partu, sed ad demonstrandum, dc qua Ma­ stinendum necessarium non erat illud aliud ria sit sermo, nempe de illa, qua? semper de perpetua Mariæ virginitate post partum, virgo fuit, et per antonomasiam sub solo in quo sensu verba illa solent a doctoribus nomine virginis intelligitur, ita ut quoties catholicis communiter intelligi. absolute, et sine nomine de virgine loqui­ Per hoc tamen non contendo esse impromur, intelligamus de Dei matre, ut obser­ habilem secundam sententiam supra rela­ vavit Augustinus in Enchirid. cap. xxxiv, tam eorum, qui dicunt non esse ex neces­ quem esse sensum, et vim illorum verbo­ sitate præcepti credendam explicite perpe­ rum, ex Maria virgine, iu symbolo observa­ tuam Mariæ virginitatem. Pro qua rursus verat etiam Suarez dicto. I, tom. in III p. afferri posset, quod Apostoli symbolum disp. v, sect, in § Secundo præsertim. Est illud composuerint anno Christi 44, juxta sententiam communiorem, quam amplecti­ ergo satis probabile et pium, quod hic arti­ tur Card. Baron. I to. Annal, eo anno 44, culus de perpetua Deiparæ virginitate sit quo anno Deipara adhuc in terris agebat necessario explicite ab omnibus credendus, et ideo in symbolo positus. Hoc enim non juxta sententiam eorum, qui volunt ipsam DISPUTATIO XIII, SECTIO IV. U» oblisae anno ætatis suœ 63 vel 52. in quam Mariæ usque ad illn»! tempos ..... in ultimam inclinat magis Suar. II to. in 111 p. ri«dom verbis «ignificamn* ηπη<· virginita­ disp. xxi, sect. i. Difficile autem apparet, tem ejusdem usque ad finem vit» . hrc quod Apostoli proposuerint in symbolo cre­ enim diversitas tota est materiali.·, et non dendam explicite de fide aï» omnibus fideli­ faeit fidem formaliter diversam, sicut meo­ bus perpetuam virginitatem Mariæ usque ad dem symbolo, et in symholo etiam Nicænn mortem includendo etiam tempus futurum, profitemur resurrectionem mortuorum, H et quo nondum adhuc conservata fuerat judicium, et adventum Christi futurum ·. ejus virginitas. Non ergo debent intelligi ea per quæ verba Apostoli non significabant verba symboli de virginitate perpetua, sed futura hæc omnia post tempus, quo mine de virginitate in conceptione, et in partu. nos symbolum recitamus : ipsi enim non Quamvis ad hoc etiam responderi posset, sciebant an tam diu differendus esset secun­ imprimis valde incertum esse tempus mor­ dus Christi adventus : nos autem profitemur tis B. Virginis, ut ex Card. Baronio, et aliis hæc futura post hoc tempus, quo symbolum ostendit Suar, loco proxime cit. et satis recitamus, quæ est diversitas materialis ex communem esse opinionem, quod contigerit diverso tempore quo symbolum recitatur. anno 59. suæ ætatis, qui fuit undecimus a Apostoli autem composuerunt formulam morte Christi, et annus 44 Christi, quo profitendi fidem iis verbis, quæ apta essent anno volebant Apostolos symbolum condi­ ad eam vere profitendam, quocumque tem­ disse, quare potuerunt illud post Virginis pore proferrentur in Ecclesia militante, obitum componere, quando jam erant in quia semper hæc sunt futura in ordine ad varias orbis partes dispergendi. Unde Suar, illud tempus. Sic etiam circa virginitatem conjicit Petrum Apostolum non discessisse Mariæ apposuerunt verba, quibus semper a Judæa ante Virginis obitum, sed statim fideles firmissime ejus fidem profiterentur : post illum ; nam eo anno Romam primum quia sciebant, quocumque tempore ea verba venit, nempe secundo anno Imperii Claudii proferrentur, verissima esse, licet materiale teste Eusebio, in Chronicis, et Hieron. De significatum posset variationem aliquam scriptoribus Ecclesiasticis. Quod si aliquis accipere propter diversas circumstantias, contendat B. Virginem per plures annos su­ quæ variari poterant, manent»1 tamen eapervixisse, et symbolum anno illo Christi dein formula professionis; quoad formale 44 fuisse compositum, simulque velit sen­ symbolum et quoad eadem verba quibus fi­ tentiam nostram tueri de perpetua virgini­ dem profitemur. tate in verbis illis contenta, necesse est, Sequitur jam articulus de Christi passione 'h quod dicat, Apostolos per verba ilia signi­ in verbis illis, Passus sub Pontio Pilato, <-ruficasse virginitatem illam usque ad tempus cifixus, mortuus, et sepultus; in quibus verbis illud quo loquebantur : hoc enim necessa­ certum videtur imprimis, non esse obliga- ialtem rium erat, ut tunc simpliciter et absolute tionem saltem gravem sciendi Christum vi· «lendi appellaretur Virgo. Tradidisse tamen sym­ passum sui» Pontio Pilato, cum ea circum- Christum bolum illud sub eadem verborum formula stantia, et nomen ac cognomen judicis non futuris etiam temporibus recitandum, quia multum referat singulis ad salutem;certum pi ato, divino Spiritu afflati sciebant permansuram etiam videtur, debere explicite credi, Cbris- Debet extum passum et mortuum esse propter nosP 1 '· *'« t» integritatem, et virginitatem Deiparæ per­ petuam, quod certe mirum est, quod ipsa- tram salutem; cum enim Christus debeat met saltem Virgo non sciret ex divina reve­ explicite credi ut redemptor noster, oportet 5um, et latione, quæ sicut de rebus aliis ad se spec­ credere nos suo sanguine redemisse, et ita mo tuum prop“ tantibus. ita et de hoc potuit Apostolos omnino expediebat ad debitam gratitudinem docere, atque adeo potuerunt bene symbo­ erga ipsum concipiendam; et id constat a |nin MilJ_ tem. lum fidelibus sub iis verbis tradere, quæ fortiori ex dictis disp. præced. si enim juxta sciebant, quocumque tempore proferrentur, communem satis sententiam fides explicita non continere falsum, sed verum et a Deo Christi mediatoris necessaria est ad salutem revelatum. Nec ex hoc sequitur diversam necessitate medii, oportet ergo credere esse fidem, quam Apostoli in symbolo profi­ propter Christum dari salutem , atque tebantur, ab ea, quam nos profitemur, adeo ex Christi meritis, quorum præcipua quando idem symbolum nunc recitamus, eo fuerunt mors et passio, remitti peccata, et quod illi significarent solum virginitatem per consequens ad hunc finem passum esse Tom. I. 30 DM» DE VIRTUTE ΙΊΠΕΙ DIVINÆ. tuum, quod resurrexerit, et sit modo in coe­ proni explicatui· in syinh. N'icæo illis verbis lesti gloria, quodque venturus sit ad judi­ Qui propter non homines, ct propter nostram candum. » salutem, etc. cur autem hæc causa finalis Alii tamen de crucifixione in particulari I passionis Christi non fuerit ita explicata, in loqui videntur. Ita Coninch in præs, symh. Apostolorum, ratio esso potuit quin disp. XIV, dub. x, n. 188, dicit non teneri satis explicite videbatur jam contineri, vel omnes scire Christum passum esse sub Pisupponi. Tum quia professio fidei Christia­ na· supponebat ea, quæ do Christo credi de­ lato, « sed sufficere rudioribus scire, Chri­ bebant explicite in lege antiqua, in qua credi stum vere esse Deum et hominem, et vere debebat explicite unus mediator venturus, passum esse, et mortuum in cruce, ac ad quem mediatorem fides Christiana profitetur coelos ascendisse. » Idem videntur supponere jam venisse, et hunc esse Christum, qui illi, qui docent, esse obligationem sub mor­ mortuus est, quare eo ipso fatetur redemp­ tali, ut singuli fideles sciant signare se signo tionem hominum per Christum : Ium etiam crucis, prout docent Angelus, Silvcst. Taquia impossibile moraliter est, quod Chris­ biena, et Armilla apud Sancli. d. lib. II in Decal., c. in, n. 14, in fine; nam ea notitia tiani explicite confiteantur filium Dei verum Deum et hominem mortuum esse, et cumcerte parum deservit sine notitia mysterii dem fuisse nostrum redemptorem, et nes­ crucis, in qua Christus salutem nostram ciant per passionem et mortem nos rede­ operatus est. Denique cum DD. in univer­ misse, et ideo opprobria et tormenta alioquin sum dicant, esse obligationem gravem cre­ Deo indigna suscipere non fuisse dedigna­ dendi explicite, quæ continentur in symbolo, tum, quare in illis, quæ in symbolo tradun­ et non excipiant crucifixionem, neque ego tur, sufficienter continebatur et hoc aliud, eam excipiendam dicam, quam Apostoli si illa alia explicite credantur, ut experienseorsim a passione et morte explicuerunt, et tio manifesta testatur. explicari voluerunt, et adeo accurate, ac 77 Dubitari potest, an genus mortis nempe frequenter prædicabant juxta illud Pauli I An genus crucifixio, sit de necessitate præcepti expli- ad Cor. i, 23, Praedicamus Christum, et hunc nempe crn- cile credendum, de quo nihil invenio apud crucifixum, et quidem cum Christus Domi­ cifltio sit DD. in particulari ; imo aliqui solum viden­ nus voluerit, insigne quasi gentilitium, de Decessi- fur ponere necessario credendum Christum Christianæ religionis unicum esse crucis pfi'creæen- mortuum esse»ita loquitur Suar, in præsenti vexillum, turpissimum esset Christiano ho­ dum. disp. XIII, sect, iv, n. 8, dicens : « Post hoc mini proprium ignorare signum, nec illud sequuntur articuli de passione, morte, et nocere potest, si virtutem crucis nescit a resurrectione Domini, de quibus omnes Christi passione derivari : unde merito cru­ theologi fatentur esse ex præcepto explicite cis mysterium inter præcipua fidei capita credendos ab omnibus, » et clarius Hurt, appositum est, nec video quomodo ob madisp. XLIV, sect, n, § 11, dicit: non esse ne­ teriæ parvitatem excusari possit ignorantia cesse cognoscere eum fuisse circumcisum, etc. crucis quam Christus suis asseclis dedit « Sed sufficit, eum pro salute nostra mor­ quasi visibile symbolum, quo ab aliis omni­ tuum fuisse, et a mortuis surrexisse, ut co­ bus gentibus dignoscerentur. gnoscamus nostram per ejus sanguinem re­ Unde obiter infero, cum in symbolo illo -9 demptionem ; » item : « ut per resurrectio­ ex quatuordecim articulis conflato, cujus su­ nem concipiamus spem resurgendi. » Eodem pra meminimus, et quo Hispani auctores fere modo loquuntur alii, Castro Palao d. tanquam * credendorum in præsenti utuntur, ’ re$ul1 pun. x, n. 5, inter credenda explicite non eo quod apud ipsos in catcchismo puerorum ^θη^0^Βι enumerat crucifixionem, sed passionem, proponi solent ; cum, inquam, ibi non expli­ mortem, descensum ad inferos, resurrectio­ cetur Crucifixio, sed solum mors et passio nem, etc., et postea addit : « Non est neces­ Domini, debere catechistam id explicare, et sarium circumstantiam passionis cognoscere, monere, aliqua esse in symbolo Apostolo­ rum explicite credenda, quæ in illis articulis videlicet passum esse sub Pontio Pilato : desunt, etiam in iis quæ pertinent ad Christi sufficit si cognoscatur esse passum. » Item humanitatem. Unde miror, Magistrum Joan, Granado d. tract. X, disp. m, sect, n, n. 8, de S. Thoma, virum sane doctum et pium, dicit : « Teneri omnes explicite credere, et in Complutensi academia theologiæ pro­ Christum esse Deum, et hominem, concep­ tum ex Maria semper virgine, natum, mor­ fessorem, (pii in explicatione Christianæ DISPUTATIO ΧΙΠ, SECTIO IV 80 Christi se­ pultura an sit ex præ­ cepto expli­ cité cre­ denda. 487 doctrinæ, quam pro rudioribus instruendis fidei, I « tnm secundum illam numerationem Hispano idiomate utiliter nuper edidit, cum (qua quatuordecim numerantur 'loquitur de in explicatione illius tertii articuli multa iillis qualnnrdpcim articuli*, quibus alia minutiora addidisset de passionibus, et i Iu ι·ι· Hispani doloribus Christi internis et externis ; de cum i svrnb quam qui ndmlo cruce tamen et ejus mysterio nihil dixisse, Apostolorum exprimuntur. Et postea cum tamen crucifixio, quam Apostoli in suo n. 18, dicit : « Non esse veri-ômile Apostolo*, symbolo explicite apposuerunt, in textu qui in brevem summam, et compendium illius articuli desideraretur. doctrinam fidei reducere voluerunt, qua» Dubitari etiam potest de Christi sepultura, omnibus esset in promptu, aliquid posuisse quam in Apostolorum symb. explicite profi­ in symbolo, quod non erat creditu necessa­ temur, an sit ex praecepto explicite credenda. rium. » Et quidem aliqui ex doctoribus citatis, enu­ Ego quidem in genere fateor obligatio­ merantes explicite credenda, de sepultura nem credendi explicite, quæ contineatur in nihil dicunt. Petrus Hurtado d. disp. XLIV, symbolo Apostolorum,quiaipsi divinospirita § 11, dicit sutficere explicite credere, afflati regulam illam fidelibus omnibus com­ « Christum pro salute nostra mortuum munem tradiderunt ad profitendam suam fuisse, et a mortuis resurrexisse, » etc., de fidem, judicantes ibi contineri substantiam sepultura autem nihil dicit. Similiter Bannes fidei nostræ, quantum satis esset, ut omnes in præsenti q. ii, artic. 8, dubitat, n, in satisfacerent debito credendi explicite capita π conclus, de articulis ad Christi humanita­ saltem substantialia Christianæ religionis. tem spectantibus, ubi explicat substantiam Cum hoc tamen stat, quod in eodem sym­ credendorum explicite de Christi humani­ bolo sint aliqua adeo minuta, ut propter tate, nihil de sepultura explicat. Nec mi­ materi» parvitatem non possit eorum igno­ rum, quia in illis etiam quatuordecim arti­ rantia refundere malitiam gravem, quamdiu culis, quos pro textu, et regula accipiunt, non negantur, sed ignorantur quoad noti­ sepultura etiam Christi omissa fuit ; idem tiam explicitam, id enim negari non potest videtur supponere Coninch. d. dub. x, n. 188, in circumstantia illa judicis, quod fuerit dicens, sufficere scire, « Christum verumi Pontius Pilatus, qua ignorata, potest adhuc Deum, et hominem vere passum, el mor­ articulus ille passionis Christi quoad sub­ tuum in cruce, et ad cœlos ascendisse. » stantialia explicite eredi. Totum ergo du­ Ubi crucifixionem quidem enumerat, ut su­ bium esse potest in assignandis iis, quæ sub­ pra notavimus, atque etiam resurrectionem stantialia sunt articulis credendis, ut ideo quatenus dicit ascendisse ad cœlos, nisi ignorari non possint sine culpa gravi : quæ enim resurrexisset, non ascendisset Christus vero sint accidentalia, ita ut sine illis ma­ in coelum, sed ejus anima: de sepultura vero neat substantia articuli explicite credita, et nihil dixit. Castro Palao d. tom.tr. IV,disp. i, ideo eorum ignorantia non sit culpa gravis. pun. 10, ex una parte videtur agnoscere ob- Et quod ad præsens attinet, nou videtur imligationem circa hunc articulum explicilum, probabile, quod sepultura secundum se non cum n. 3 dicat esse obligationem sciendi, sit circumstantia adeo gravis, ut defectus et credendi explicite, quæ in Apostolorum fidei explicit» circa illam sufficiat ad peccamortale. Nam ideo in symbolo expli­ symb. continentur. Ex alia tamen parte vi- tum ' detur id negare, cum n. 5, solum enumeret cata fuit, non quidem ut articulus diversus, credenda explicite passionem, mortem, de­ ncc velut articuli pars, quæ novam aliquam scensum ad inferos, resurrectionem, sessio­ difficultatem habeat (verba sunt catechismi nem ad dexteram Patris, et adventum ad Pii V, iu explicat, articuli quarti symboli § 8) prætcr ea, quæ jam de morte dictu sunt. judicium. Alii videntur hanc obligationem agno­ Nam si Christum mortuum credimus, facile scere, ita Luisius Turrian. in præs. disp. etiam nobis persuaderi potest, eum sepulXXVIII, dub. i, dicens, esse obligationem lum esse. Verum hoc additum, primum, ut præcepti ad credendos omnes fidei articulos, minus de morte dubitare liceat ; cum maximo qui in smbolo continentur. Eodem modo lo­ argumento sit aliquem mortuum esse, si quitur Lorca in præs. disp. XXIII, memb. i, ejus corpus sepultum probemus, deinde ut ubi n. 13 dicit esse præceptum omnibus resurrectionis miraculum magis declaretur fidelibus credendi fide explicita articulos atque eluceat. » Vtraque autem ratio videtur KiN HE VIHTDTE FIDEI DIVINÆ. ostendere, sepulturam solum explicari ut circumstantiam mortis et resurrectionis : quæ ββιηο circumstantia non videtur tanti ponderis esse., ni sino illa tides mortis, vel resurrectionis vacillet, cum aliunde firmis­ sime credamus mortem ante sepulturam, et stante morte non potuerit resurrectio esse ficta, cum non possit semel mortuus iterum sine vera resurrectione vivere. Si cui tamen hæc circumstantia majoris momenti videa­ tur, consequenter dicere debet, fidem etiam illns explicitam sub peccato mortali a sin­ gulis fidelibus exigi : illud certe fatendum est, non posse hanc omissionem a peccato saltem veniali excusari. g3 Sequitur articulus de descensu ad inferos, Articulus qui in symb. Nicæno omissus est, et ideo de de descen- ejus necessitate dubitant theologi : quorum su nd iufe- aifqUj putant, hanc particulam non fuisse debeat a Apostolis in symbolo positam, sed addisingulis tam postea, eo quod aliqui Patres antiqui, credi tide jum symbolum explicant, nihil de illa dineccssiiatc ut August, in lib. De Fide et symbolo, et libris de Symb. ad Catechumenos, Irenæus lib. I, c. n. Tertull. etiam lib. de velandis virginibus in prin. et lib. deprœscript. hæret. c. xiii, et lib. contra Praxeam in prin. et de Princi- θΓ’6θη· “ initio librorum -ερ\ dp/ών. Alii piis, tamen eam etiam particulam in symbolo exposuerunt ut Chrysost. hom. nde Symb. Cyrillus Jeros. c. iv, et Ruffin, in Exposit. symboli, et quamvis hic dicat, non haberi eam particulam in ecclesiæ Romanæ sym­ bolo, et in Orientis ecclesiis ; id tamen in­ telligent de symbolo Nicæno, quo ecclesia Romana in missa utitur, ut putat Suar. II to. in Ill p. disp. xliv, sect, π, versus linem, qui etiam verius existimat, quod fuerit ab Apostolis apposita. Præsertim cum idem Augustinus eam etiam in aliis locis addide­ rit, ut in serm. cxv, ubi illam particulam attribuit Thomæ Apostolo, alii aliis Aposto­ lis, ut videri potest apud Suarez ibid. 84 Itaque non pauci DD. sentiunt, hunc ar­ ticulum non debere a singulis credi fide ex­ plicita ex necessitate præcepti. Ita Suar, loco cit. in d. II to. in 111 p. quamvis con­ cedat fuisse ab Apostolis in symbolo appo­ situm, idem tenet Castro Palao d. tr. IV, disp. i, pun. x, n. S, et videtur supponere Conincb d. dub. x, n. 188, quatenus dicit, rudioribus sufficere credere, Christum ve­ rum Deum et hominem vere passum esse et mortuum in cruce, ac ad coelos ascendisse, etc. Clarius id tenet Granado d. sect, m, præcepti. n. 8, ubi fatetur, non esse obligationem praesertim gravem ad fidem explicitam hujus descensus ad inferos. Alii tamen plures videntur agnoscere’ ejusmodi obligationem. Lorca in præsenti disp. XXIII, memb. i, n. 20, et Medina apud Suar, loco proxime cit. Bannes ubi supra d. conci. Π, et §. seq. dicens id esse probabilius et securius, Th. Sanch. d. c. m, n. 6 ubi dicit regulam hujus obligationis non esse symbolum Apostolorum, sed illos quatuordecim articulos, qui in catcchismo pueris proponuntur, qui omnes prout ita recitantur debent explicite credi ex præ­ cepto : in illis autem continetur explicite descensus ad inferos : in quo quidem exces­ sit præsens symbolum illud ex quatuorde­ cim articulis symbolo Apostolorum quoad explicationem obligationis. Postea, vero n. 22 dicit, omnes etiam rusticos intelligere, et scire saltem crasso modo hunc articulum, quantum sufficit ad satisfaciendum prædictæ obligationi. Eodem modo loquitur P. Hurt. d. disp. xliv §. 2. dicens, hunc descensum ad inferos credendum esse ne­ cessitate præcepti crasso modo, non vero singulis exacte, pro quo affert Sancium a nobis proxime adductum. Sed certe Sanch. licet videatur contentus esse fide explicita crasso modo articuli, re tamen ipsa magis explicitam fidem petit, quam petatur in symbolo Apostolorum, in quo solum dicit descendit ad inferos. At vero in illis quatuor­ decim articulis, quos Sanch. assumit pro regula meliori hujus obligationis, articulus hic multo magis explicite proponitur his verbis. « Quartus articulus est, quod des­ cendit ad inferos, et inde eduxit animas sanctorum Patrum, qui ejus adventum expectabant. » Denique acerbius loquitur Turrian. d. dub. i. circa fin. dicens, certum omnino esse præceptum credendi explicite illos omnes articulos pertinentes ad Christi humanitatem, et in hoc convenire omnes theologos, in quo non parum excessit, cum ipsemet Bannes, ut retulimus, quoad aliquos ex liis articulis, solum dixerit id esse proba­ bilius et securius. Debuerat itaque senten­ tiam suam sine gradu certitudinis, et sine consensu universali omnium theologorum proferre. Ego imprimis existimo cum Suario sup. adducto articulum hunc ab ipso initio ab Apostolis fuisse in symb. positum : nam Apostolorum symbolum purum et integrum DISPUTATIO XIII, SECTIO IV. W» sine ulla prorsus additione, vel variatione, nripn^osrinnc privari,qnam primin parent prout ab Apostolis accepit, retinuit, et con­ suo nobis peccato clauserat . Vade et tnfci·servavit Romana ecclesia, ut testatur tio totius natura» humana» el orisumfis la­ S. Ambr. ep. lxxxi. ad Siricinm Papam ·. de bea, et necessitas universali· n» w/ orgo prodicatio nostra, ûianis est et •°fr*'1· fides nostra; et si Christus non resnrre.rit ra­ na est fides nostra, ct ad Rom. X. 9. Hæc fides resurrect inn is necessaria asseritur illis ver­ bis : Si confitearis in ore tuo Dominum Jesum. et in corde tuo credideris, quod Deus illum suscitavit a mortuis, salvus eris. Ut enim August, dixit in Ps. centesimum vigesimum : « Non magnum est credere, quin mortuus est Christus : hoc et pagani, et Judici, et omnes iniqui credunt : hoc omnes credunt, quin mortuus est. Fides Christianorum re­ surrectio Christi est : hoc pro magno habe­ mus, quia credimus eum resurrexisse. » Quare ad hunc articulum potissimum prædicandum Apostoli destinati sunt, qui ca de causa quasi per antonomasiam appellaban­ tur testes resurrectionis, Ac/. i et n : dc necessitate ergo fidei explicit® circa hunc articulum non est controversia. 87 Dubitari posset circa verba illa, tertia die, An sit an sit præceptum credendi etiam explicite preccpium hanc circumstantiam diei tertiæ, quæ in cliimexpli- s.vni*J0æ explicita fuit ; de quo puncto A li­ cit'-· ci:- ctores cil. nihil dicunt. Appositam autem cumsbin- invenimus circumstantiam illam in symb. tertiet et iam Nicæn°>et in sjmholo Athanasii, et in illis quatordecim articulis supra cit. quare videtur a?stimata non levis, sed magni pon­ deris. Aliunde tamen plures ex dictis aucto­ ribus, dum necessario credenda enumerant, circumstantiam illam videntur omittere. Nam Bannes in præsentiq. π art. 8 conci. 2 circa articulos humanitatis, dum explicat substantiam singulorum articulorum, dicit, substantiam hujus articuli esse, « quod ea­ dem anima Christi fuerit iterum unita cor­ pori , et resurrexit Christus verus homo in carne gloriosa, et immortali. » De die vero tertia nihil dicit. Eodem modo loquitur Castr. Palao d. pun. x n. 5 dicens, credenda esse explicite de Christo hæc omnia ; passionem, mortem, descensum ad inferos, resurrectio­ nem, et sessionem ad dexteram Patris, etc. Item Hurt disp. xuv §11 dicit, sufficere scire Christum pro salute nostra mortuum fuisse, et a mortuis resurrexisse, et ascen­ sum ejus in cœlum, etc. Denique Coninch. d. disp. XIV, dub. x n. 188 dicit, sufficere rudioribus scire, Christum Deum et homi­ nem « vere passum esse, et mortuum in cruce, acadcœlos ascendisse. » Ubi nec re­ surrectionis quidem meminit, quia fortasse, ut supra notavi, sub ascensione eam inclu­ sit, cum non posset endos ascendere Chri­ stus, si non viveret. Confirmarique potest ex verbis Pauli Apostoli ad Rom. x, 9 paulo ante adductis : Λ7 confitearis in ore tuo Do­ minum Jesum, et in corde tuo credideris, quod Deus illum suscitavit a mortuis, salvus eris, Ubi de tertia die nihil explicuit. Ego existimo, obligationem aliquam esse sciendi circumstantiam illam, quæ non fru­ stra in omnibus symbolis, et catechismis explicata fuit, et quam Apostoli inculca­ bant, et aperte in sua prædicatione explica­ bant juxta illud ejusdem Pauli I ad Cor.XV, 3. Tradidi vobis imprimis, quoniam Christus mortuus est propter peccata, et quoniam resur­ rexit tertia die; et Petrus catechizans Cor­ nelium, etdomesticos ejiiSjAcZ.c.x, 40. dixit: hunc Deus suscitavit tertio die : quæ etiam verba dixit Paulus Antiochenis/leZ.c.xni, et quidem notitia hujus circumstanti® condu­ cebat ad confirmandam mortis ipsius veri­ tatem, ne forte suspicaretur aliquis, quod non fuisset vere mortuus, si statim vivus ap­ pareret, et ad veritatem prædictionis agno­ scendam, qua sæpius prædixerat se tertia die resurrecturum. Non tamen auderem damnare peccati mortalis ignorantiam hu­ jus solius circumstanti® : præsertim cum Apostolus Petrus ipso die Pentecostes, cum primum evangelicam doctrinam, et Christi resurrectionem prædicaret Act. π, 24, hanc circumstantiam omiserit, solumque dixerit: quem Deus suscitavit, solutis doloribus inferni, quo etiam modo resurrectionem Christi pro­ posuit Act. in et iv, eo quod tota resurre­ ctionis substantia sine illa circumstantia proponi posset, quamvis nec alios graviores articulos tunc, proposuerit, sed potissima capita quibus viam pr®pararet ad aliorum articulorum notitiam. Sequitur articulus de ascensu ad cœlum verbis illis, Ascendit ad coelum, sedet ad dexteram Dei Patris omnipotentis. Quæ etiam verba sunt in svinbolo Nicæno, et Athana. . ’ cœlom eresii, et in illis quatuordecim articulis supra commemoratis : dc cujus etiam articuli fide explicita, et ejus necessitate conveniunt DD. supra adducti. Dubitabant tamen dc sessio­ ne ad dexteram Patris, cujus sensus videtur difficilis, et supra captum vulgi rudioris propter varios explicandi modos, quibus verba illa declarari solent, de quibus late Suar. II to. in. Ill p. disp. li, sect, m, et ideo idem Suar, inpræsenti d.disp. XIII, sect, iv n. 9 dicit, sufficere credere, « Christum esse m g9 An artita- '‘"i®"’” (jj debeat fide expBClla' DISPi'TATIO XIII, sF.cno IV. in cœlo in summo, nc dignissimo gradu esse confitemur. Sedere nutem h<* loco bealiludinis, ut homo cat el æqnalL» Patri, non situm, et fisuram corporis -umifirat nt Deus est. » Banne» loco supra cil, dicit, sed eam resin* -nmnwpie pnt»*«1aU« ne substantiam credendam sub his verbis esse, gloriæ firmam et stabilem pot^ünnem. « quod Christus secundum corpus etiam quam a Patre accepit, declarat, de. qnn ait ad coelos, et quod sit maxime beatus inter ad Ephes, i, 20. Suscitans illum n morbm. ram Pa­ trie. Ephes. It». 472 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. hoc autem articulo explicatur prorogative, et excellentia peculiaris Christi etiam ut homo est. Duplex autem praerogativa, et excellentia ΡββοΪ*®”8 Christi intelligi potest in illis n. N*ev verbis. Prima est, quod Christus etiam ut oellentia homo sedeat ad dexteram Patris, hoc est, pw-D'Uns ,n P0(}pm (hrono et dignitatis sede, quateteinppo- nu’ propter unitatem persona· ejusdem , test in illis quando Christum adoramus et colimus, verbis. unica adoratione latriæ supreme, quæ Deo Prime. jpjjpfHT, Adoramus totum Christum, atque adeo ejus etiam humanitatem, quæ est natura constituens personam illam . cui supremum latriæ cultum deferimus ; de quo diximus lato disp. xxxiv de Incarnat. sect. n. et in hoc sensu de æqualitate ho­ noris, et cultus, quem humana etiam natura in Christo participat, non vero de æqualitate in beatitudine, quam humanité Christi habeat æqualem Deo, intelligi possunt S. Leo Papa ser. i de Ascens. dum de natura humana in Christo dicit : « Neque ullis su­ blimitatibus modum sure provectionis habi­ tura nisi sterni Patris recepta concessu, illius gloriæ sociaretur in throno, cujus naturæ copulabatur in Filio. » Et Theodor, in verbis sup. adductis dicens : « Quod au­ tem sumpta ex nobis natura ejusdem hono­ ris cum eo. qui sumpsit, sit particeps, hoc omne miraculum superat. » Nomine enim gloriæ, et honoris, hi Patres non videntur intelligere beatitudinem essentialem, sed cultum, venerationem , et reverentiam , quam ideo S. Leo non dixit gloriam simpli­ citer, sed gloriam in throno. Et hunc fortasse sensum intendit Bellarm. in catecbismo Italico doctrinæ Christian», dum sedere ad dexteram Patris: sic explicat Italice: «Cioe, in gloria uguale al Padre, come Padrone, e governatore di lutte le creature. » Ubi nomini gloria· in vulgari etiam sermone potuit non beatitudinem, sed honorem el thronum significare. Si autem hic sit sensus eorum verborum, 2 non est dubium, quod debeat ab omnibus fidelibus credi, el quod de facto credatur, licet non ita distincte, dum credunt, Chris­ tum eumdem ac unum esse simul Deum el hominem : nam eo ipso credunt confuse totum Christum colendum, et honorandum esse supremo latriæ cultu, qui absque divi­ sione fertur ad totam personam quam coli­ mus, et per consequens humanitas, quæ personam illam Christi intrinsece constituit, coadorari debet cum divinitate, quando totus Christus supremo cultu adoratur.Undc non ridebatur ita necessarius novus articu­ lus circa hanc veritatem, quæ jam in arti­ culis præcedentibus contenta fuerat. 93 ] Secunda ergo excellentia, et eminentia Christi etiam ut hominis, quæ in sessione Secandi u illa ad Patris dexteram explicari videtur, ea cxcrllenlh I Chriill I est; quod scilicet Christus etiam ul homo etiam ot I acceperit supremam potestatem in Angelos, homnii homines, et res omnes creatas, ut possit de · . · illis ad nutum disponere, usque imperare, {lMlenm tanquam supremus rex, gubernator, judex, Paliliael dominus, ratione cujus suprema? poles- Pllwlor· tatis merito dicitur sedere ad dexteram Dei, juxta communem Scriptura· phrasim, quo sedere , et sedes accipi solent pro regni , ct imperii potestate : Salomon filius tuus HI b regnabit post me, et ipse sedebit in solio meo : ,3‘ in quo sensu plane dicitur Christus sede­ re, ut constat ex Ps. cix. Dixit Dominus Domino meo , sede a dextris meis , donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum. Qua· verba Christus de seipso explicuit Matth.xxiï, et in eodem sensu allegavit Pau­ lus ad Hebr.x, dicens : Ad quem autem Ange­ lorum dixit aliquando, sede a dextris meis ? Porro sedere ibi idem esse, ac regnare ex­ plicuit idem Paulus I ad Cor. xv, 23, ubi alludens ad illa Psalmi verba dixit : Oportet autem illum regnare, donec ponat omnes ini­ micos sub pedibus ejus. Unde Origen, tr. XII, in c. xx Matth. dixit : « Vide ne forte, quod dicitur, Christum restitui in regno suo, re­ cipientem proprium principatum, hoc sit, sedere Christum in solio gloriæ suæ. » Hæc ergo suprema regni, et imperii aucto­ ritas et potestas, quæ Christo ut homini data est, et ipsi soli competit, explicatur potissimum per verba illa, sedet ad dexte­ ram Patris, ut declaravit optime catechismus Pii V, in verbis supra adductis, et colligitur ex verbis illis Joan, v, 22. Pater non judicat quemquam, sed omne judicium dedit Filio : quod plane intelligitur de Christo, ut homine, cui data est adminis­ tratio, et gubernatio totius Ecclesiæ, prout ipsemet Christus dixit : data esi mihi omnis Mattb. potestas in coelo, et in terra : quæ suprema, χχνιπ,ΙΒ. et absoluta potestas, non videbatur explicita in præcedentibus symboli articulis, et ne­ cesse erat quod in hoc articulo explicaretur, et quod ab omnibus fidelibus crederetur et cognosceretur. Puto enim, hanc supremam Christi potestatem et regnum, quod attinet DISPVTATID XIII, SECTIO IV VTA ad rem ipsam , esso unum ex iis, quæ a jpotestatem jwliriariam. <>amqiæ vuhmtar ’»* ju« fidelibus cognoscenda et credenda sunt. ]ponor·· propriam soVnw (Vwimtafa ut Sent. b,nw Turpe quippe el indignum esset quod in IV, dit. xtviii. q. t, i namtu P. Sn·?. Jfj®* II to. in III. p. disp Ul · ■ ’ s.., '. ' Christiani, qui peculiariter familiam el Ecclesiam Christi, per ejusdem Christi Ium interpretetur quod loquatur Quo etiam pac­ Hebr. rx , 27 , statutum est hominibus semel to hunc articulum declaravit Card. Bellar, mori, et post hoc judicium. Et ad Rom. v, 12, in catechis. doctrinæ Christianæ jussu Clem. Sicut per unum hominem peccatum in mun­ VIII facto ad instruendos pueros, ubi de dum intravit, et per peccatum mors ; ita et in vivis et mortuis nihil dicit, sed de sola ho­ omnes homines mors pertransiit. Et Ps. txxxvill, minum universitate. 49, Quis est homo, qui vivet, et non videbit Sequitur jam articulus symboli octavus mortem? sed tamen P. II Suar. Ill, to. in , illis verbis : Credo in Spiritum sanctum, de disp. L, sect, n, in fine eam sententiam ab quo nihil speciale dicendum hic occurrit, ejusmodi censura liberat. Communis tamen suppositis, quæ disp, præced. dicta sunt de theologorum consensus est, omnes homines necessitate credendi explicite mysterium ante judicium universale morituros, et ideo Trinitatis; nam eo mysterio credito, jam verba illa, vivos et mortuos, alii explicant creduntur esse tres person» et unus Deus, id est bonos, et malos; ut August, de Fide et quarum tertia appellatur Spiritus sanctus, Symbolo, c. vili, et in Enchirid., c. u, et et est Deus sicut Pater, et Filius : quod au­ Chrysost. hom. i de Symb. Alii explicant tem procedat a Patre el filio, et non a solo vivos, et mortuos, id est animas, et corpora, Patre et alia ejusmodi, non sunt sub neces­ ut Ruflinus in Expositione symboli. Alii sitate a singulis scienda, quamquam utiliter vivorum nomine intelligunt eos, qui usque parochi, magistri, et concinnatores in iis ad diem judicii vivent, licet ii etiam ipsi explicandis operam suam collocabunt. tunc morituri sint, ut stalim resurgant. Alii Sequitur articulus symboli nonus San­ denique hanc divisionem intelligunt cum ctam ecclesiam catholicam. «nu-lurum comiqurespectu ad tempus, quo symboli fidem pro­ nionem de quo fere omnes theologi conve- 480 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. niiiul, quod sil obligatio ilium explicite credendi, quoad rem in ipso contentam. Soar. in præsenti disp. XIII, sect, iv n. 10 Bannes q. n art. 8 §w Aoe etiam sequitur Vasq. I Sdisp. CXXI c. Il, Azorl to. lib. MH c. vi q. VI. Castro Palao to. I tr. IV disp. i pun \ n. 5 ct alii omnes recentiores. Addit autem Sanch. lib. II in Decal, c. hi n.8cum Vasq. quem affert a nullo Catholico ignorari rem contentam in hoc articulo : omnes enim sciunt dari multitudinem fidelium congre­ gatam sub uno capite pontifice Romano, extra quam nemo salvari potest. Sed cur in symbolo specialis mentio facta est hujus veritatis, quam nullus fidelis absque nova in­ structione ignorat? ego puto, hunc articu­ lum potissime appositum essc ad explican­ dam unitatem Ecclesiæ prout etiam indicavit Coninch. in præsenti disp. XIV dub. x n. 189 dicens, credendum esse, unicam esse fide­ lium congregationem; et ideo fortasse in Hic arlicu- symbolo Nicœno explicata magis fuit hæc tus. unitas in illis verbis : Et unam sanctam caSunctam fholicamet Apostolicam Ecclesiam. Apostoli Ecclesiam .. .... f. Catholicam lta(lue» Φ11111,1 diversas provincias disperSanciorum gendi erant, et varias ecclesias fundaturi communio- voluerunt prius unitatem, ct universalitalem Ecclesiæ in stabilire’; *quæ duo potissimo . . . symbolo y appositus m ecclesia Christiana reperiuntur, cum anest ad ex- tea non ita perfecte in antiquis fidelibus re­ plicandam perirentur. Nam Judæorum synagoga una Ecclesiæ. T^dem erat, et sub uno pontifice summo, sed non erat universalis, cum solos Judæos comprehenderet; cæteri autem ex gentibus fideles extra eam synagogam salutem con­ sequi poterant, prout consecutus est Job, et alii : Ecclesia autem Christiana appellatur, et est Catholica, hoc est : universalis, com­ prehendens omnes ubique fideles cujuslibet gentis et nationis, ita ut extra hanc eccle­ siam Christianam salus esse non possit. Rursus fideles, si qui erant extra Judæos, cum sub Judæorum synagoga non contine­ rentur, non faciebant unum corpus, sicut nunc facit ecclesia Christiana, nec sub uno capite visibili erant, quia in lege naturæ nec erant sacramenta instituta præter reme­ dium illius status contra peccatum origi­ nale, nec sacerdotes habebant juridictionem spiritualem ad ferendas leges, vel impo­ nenda præcepta, et ideo tanta unitas inter illos fideles non requirebatur, ut notavit Suar. lib. Ill Ad regem Anglite c. ix n. 4 et 5. Et ideo Apostoli Ecclesiam generan­ tes, quae ex omnium gentium nationibus conflanda erat, merito omnibus fidelibus hanc Ecclesia» unitatem inlelligendam ct credendam proposuerunt ; ne forte ex illius universalitate, qua synagogam superabat, deciperentur, negando unitatem, et conci­ piendo plures ecclesias tanquam arenam sine calce, non unitas inter se ad componen­ dam unicam Ecclesiam sub unico capite vi­ sibili. Qui articulus maxime erat cognitu necessarius, cum necesse sit verum caput, et subordinationem agnoscere, ad debitam obedientiam servandam, et tollenda schi­ smata; et hoc est, quod potissimum in hoc articulo commendatur, universalitas scilicet Ecclesiæ, quæ ideo catholica appellatur, et unitas, quæ significatur, dum non mulke, sed una Ecclesia creditur, cujus unitatem omnes sufficienter credunt, dum profitentur debitam obedientiam uni capiti visibili, qui est Romanus pontifex vicarius capitis prae­ cipui ct invisibilis, qui est Christus Domi­ nus. Cur autem addiderint, sanctam, alicui dim cunt, id fieri, tum quia in Ecclesia sunt sa- Cur Ap«. cramenta, quibus sanctitas confertur, tum ’°," 5'n>*m « sola Ecclesia legitimum sacrificii cultum fidelium in eisdem sacramentis. Ita Grana­ habet, et salutarem sacramentorum usum, do in præsenti tr. X disp. m, sect, n, n. i». per quæ tanquam efficacia divinæ gratia: Alii dicunt esse obligationem credendi in instrumenta Deus veram sanctitatem efficit ; communi, dari aliquam communicationem ita ut quicumque vere sancti sunt, extra spiritualium bonorum inter fideles, et hoc. hanc Ecclesiam esse non possint. Patet igi­ sufficere, licet ignoretur, qualis sit. Ita Ca­ tur Ecclesiam esse sanctam, ac sanctam qui­ stro Palao d. p. x n. 3. Quod milii etiam dem, quoniam corpus est Christi, a quo placet, quia hæc. verba non continent no­ sanctificatur, cujusque sanguine abluitur. » vum articulum, sed explicant eumdem de Hæc ibi : ex quibus constat, etiamsi nulli unitate Ecclesias, ex qua unitate consequitor existeront sancti in Ecclesia militanti, adhuc ut membra sese invicem juvent, sient juvant illam sanctam dici jure posse. Sicut religio­ aese invicem membra ejusdem corpori» na­ sos ordines appellamus sanctos, præscin­ turalis, ut notatur etiam in catéchisme· dendo ab eo, quod eorum alumni sancte vi­ Pii V, § 21. Nullus autem est fidelis, qui non vant, imo solemus dicere institutum ipsum sciat, quantum satis est hanc communica­ ct ordinem sanctum esse, sed male a profes­ tionem saltem quantum ad rem ipsam, cum soribus observari, et peculiares etiam eccle­ omnes petant aliorum auxilium in oratio­ sias solemus sanctas nominare, ut sanctam nibus. Solum posset dubitari, an sit etiam ecclesiam Toletanam, sanctam ecclesiam obligatio sciendi distincte, hanc communi­ Bononiensem, licet capitulares sancti non cationem esse diam cum animabus quæ sint. Sicut ergo medicina dicitur sana, quia sunt in Purgatorio, casque posse nostris suf­ virtutem habet reddendi hominem sanum, fragiis juvari : quod necessarium videtur, si ea debito modo utatur : ita Ecclesia posset ut ad eas juvandas excitemur. Non tamen dici sancta, quia leges habet, et sacramenta, video a ductoribus imponi hanc obligatio­ aliaque media efficacia ad sanctificationem nem gravem in singulis fidelibus, ii>. t prae­ fidelium, si ejusmodi mediis debito modo lati, et magistri distinete debeant hoc scire, utantur. Quia tamen hujus appellationis va- pt expresse profiteri, quando fidei profes­ riæ rationes adducuntur, ut vidimus, et res sionem emittunt. Sequitur articulus decimus, quo credimus ipsa a nullo fideli ignoratur, sed omnes sciunt Ecclesiam aliquo cx iis modis san­ remissionem peccatorum, de quo omnes factam esse, nec posse extra illam sanctitatem tentur esse necessariam fidem explicitam, et rjr haberi, hoc sufficit ut singuli fideles suo constat ex dictis disp. præced. in qua vidi- Udes debito satisfaciant absque majori alia hujus mus, semper fuisse necessariam notitiam c remissionis peccatorum, et mediorum ad rcæ( vocis penetratione. Π2 Quod vero in eodem articulo additur dc eam obtinendam, sicut est obligatio eam cüo Verba illa sanctorum communione, difficilius est, cum procurandi ; in lege vero gratiæ est obliga­ variis modis a doctori bus explicetur : quare tio peculiaris sciendi efficaciam baptismi, nem aliqui negant obligationem gravem hoc ex- sacramenti pœnitentiæ, atque adeo quod in cxplicaotur plicite credendi : ita Sanch. d. c. in n. 7; Ecclesia sit potestas remittendi peccata, per Suar, in præsenti disp. XIII sect, iv n. 10, et hæc sacramenta. Articulos undecimus continet rara. ; re­ Coninch, d. dub. 10 nu. 189. Alii agnoscunt obligationem : nam Turrian. in præsenti surrectionem : quem articulum nescio, qua Ai| disp. XXVIII dub. I coi. 2 dicit esse obliga­ de causa omiserit P. Suar. d. sect, iv un. 6 expih-in ·’.. r,,? ir tionem credendi Sanctorum communionem, ia fin. enumeratis .diis necessario credenper quam intelligitur communio sacramen­ dis : in ejus enim necessitate conveniunt DI). Bannes ubi supra §. Jam re,o, Turrian. nco-torum, et communio etiam bonorum ope­ rln. rum inter fideles justos, ratione cujus opera d. dub. i coi. ult. (’astro Palao ubi supra bona unius aliis prosunt : quo etiam pacto n. 5 Sanch. d. cap. n n. 7. Granado ubi sn- Toif. I. 31 482 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. pra η. 8. Hurtado dicta disp. XLIV§ 10, ct ejusmodi necessitas non parum exaggeratur in catechismo Pii V cap. xn§ I, ubi § 2 no­ tatur ideo potius dictum esse carnis, quam mortuorum resurrectionem, ut obiter indica­ retur anima? immortalitas, quæ non resur­ git, sed sola caro, quæ dissoluta fuerat, idque factum etiam esse ob errorem Hy­ menaei, et Philcti, qui ut colligitur cx Paulo II ad Timoth. n, resurrectionem intelligebant non corpoream, sed spiritualem a morte peccati ad vitam innocentem. Necesse ergo est credere veram resurrectionem om­ nium mortuorum, et per consequens cum eisdem corporibus, quæ in hac vita ha­ buerunt : neque enim dicitur resurgere, nisi illud idem surgat quod ceciderat et perie­ rat : ct hoc spectat etiam ad completam glo­ rificationem quam credimus et speramus, non tamen credimus solam resurrectionem gloriosam justorum, sed etiam iniquorum, qui juxta Christi verba resurgent in resur­ rectionem judicii. 115 Denique sequitur duodecimus, et ultimus Fidesexpli- symboli articulus illisverbis: vitam œternam, vitœætcmæ verbis confitemur, gloriam et beatiomnino ne- tudinem œternam a bonis, et justis omnibus cessaria, possidendam; quam fidem cxplicitam nePfpnn ίΡΐΡΓ· · · n na andiam cessar,am °mnmo esse, constat a fortiori ex necessario dictis disp. præced. ubi vidimus, fidem Dei credenda, remuneratoris esse necessariam necessitate medii. Addunt autem aliqui necessario etiam esse credendam pœnam œternam iniquo­ rum, ita Bannes d. § jam vero. Hurt, ubi sup. § 13, et utrumque proponit Card. Bel­ lar. in suo catechismo in expositione verbo­ rum hujus articuli, et merito, cum utrum­ que necessarium sit, timor pœnæ, etpra-mii spes; ad coercendos impios, et excitandos pios ad studium et prosecutionem veræ vir­ tutis : et ideo utraque fortassc sors æterna verbis illis continetur, ut significavit Bellarm. et indicari videtur in catecbis. Pii V c. ΧΠΙ n. 2 his verbis : « Admonendi igitur sunt fideles, his vocibus, vitam œternam, non magis perpetuitatem vitæ, cui etiam daemo­ nes sceleratique homines addicti sunt , quam in perpetuitate beatitudinem, quæ Nomen beatorum desiderium expleat significari. » vdææiemæ jjce| nom'me vitæ æternæ aliquando s°la cœlestis gloria significetur : nomen tautramque men ipsum generale est ad utramque vitam, vitam, beatam, et infelicem; cum utrique victuri eri au lU æleruum : ct 111 eo sensu connectitur C cem. * °ldime cum art. præc. quo resurrectio cre­ ditur futura, non beatorum solum, sed damnatorum etiam, et universalis : quia vero non sufficiebat resurgere, nisi resur­ rectionis effectus futurus esset perpetuus; merito subjungitur, vitam œternam; ut scia­ mus, resurrecturos utrosque non ad tempus finitum, prout in hac vita geniti fuerunt, et aliqui etiam in hoc mundo resuscitati sunt, ut iterum morerentur, sed ad vitam immortalem et œternam, et nunquam am­ plius morituros ; qui etiam videtur sensus verborum, quibus hic idem articulus in symb. Nicæno proponitur, dum dicitur : ct vitam venturi sœculi : nam venturum sreculum utrumque statum comprehendit, et beatorum et damnatorum, prout nomen il­ lud sœculi venturi usurpatur, etiam Mare, x vers. 30 et Luc. xvnr, vers. 30, in quibus lo­ cis relinquentibus sua propter Christum promittitur vita æterna in sæculo venturo, seu futuro, ubi sæculum venturum condistinguitur a beatitudine æterna, quæ in ipso promittitur; non enim promittitur beatitudo æterna in beatitudine æterna, sed in sæculo venturo, hoc est in duratione æter­ na, qua victuri sunt homines omnes post universalem resurrectionem. Et hæc dicta sint de iis, quæ in symbolo Apostolor. cre­ denda singulis proponuntur : nunc dicamus de aliis, quorum fides cx aliis capitibus ne­ cessaria est. SECTIO V. De aliis, quorum fides, vel notitia explicita fidelibus necessaria est. Sunt alia, quæ credenda sunt, non solum, li6 ut sciantur, sed propter operationem, quia Baplim; sunt objecta operabilia. Et primo loco in hoc efficaciam, ordine occurrunt sacramenta, cx quibus non est controversia quoad aliqua : nam ba- nes creptismum sicut omnes recipere debent, ita dcrc ,encn· credere tenentur ejus efficaciam ct necessiur’ tatem, qui illum debito modo petant ct re­ cipiant, in quo omnes DD. conveniunt : nec obstat, quod is, qui in infantia baptizatus est jam, non habet obligationem baptismi recipiendi : id enim per accidens est, el, ut notavit Suar, in præsenti d. disp. XIII sect, iv n. 12, is etiam, quando est adultus, debet scire se jam præcepto satisfecisse, quo per se loquendo obligatur, et ideo debet ha­ bere notitiam baptismi suscepti, el ejus ef- DISPITATIO XIII, SECTIO V. 117 Ncccssaria Ml fides, sacramenti pœnitentiæ. • jig An omnes teneantur SCmamr' Baptismi. fcc tuum, et quam professionem, et obligatio­ nem ex co contraxerit, et quomodo ratione illius est membrum Ecclesiæ, et capax reci­ piendi cætera sacramenta, et sub obedientia pontificis Romani. Similiter consentiunt omnes, quod sit necessaria fides, et notitia sacramenti pcenitentite, eum sit etiam præceptum Christi universaliter recurrendi ad hoc sacramentum omnibus, qui post baptismum habent conscientiam, vel dubium de peccato mor­ tali commisso. Hæc autem notitia habenda est ab omnibus, etiam antequam peccatum mortale post baptismum committant : tum quia regulariter loquendo, omnes necessi­ tatem habent recurrendi ad hoc sacramen­ tum, saltem propter dubium peccati com­ missi, nec possent communiter suæ obli­ gationi satisfacere, si antecedenter noti­ tiam hujus sacramenti non haberent. Sicut non servaretur communiter lex de manife­ standis Ecclesiæ hæreticis, si subditi notitiam hujus legis non haberent, antequam hæreticos aliquos invenirent : tum etiam quia, cum Christus vicarios suos sacerdotes constituerit, ut quoties obligatio esset re­ currendi ad Deum pro venia peccati com­ missi, obligatio eadem esset recurrendi ad tribunal sacerdotis, oportuit, hanc obliga­ tionem notam esse omnibus fidelibus : alioquin frustra hæc judiciaria potestas sacer­ dotibus tributa fuisset, cum ipsi non possint judicium hoc cx se incipere, nisi pœnitens, ut accusator ad illos recurrat. Debuit ergo subditis manifestari hæc potestas, et obliga­ tio ad ejusmodi judices recurrendi, ut ipsi possent potestatem acceptam exercere. Dices, hinc sequi, quod teneantur etiam omnes scire formam baptismi, ut si infans, vel aliquis alius sit in extrema necessitate, possent eis necessarium baptismi remedium adhibere, quod facere non possent si ante illum necessitatis articulum formam ba­ ptismi ignorarent. Resp. expedire certe, ut quantum fieri posset, omnes scirent neces­ sarium ritum baptismi, cum omnes pro eo articulo ministri idonei sint, ut monuit etiam catechis. Pii V p. π c. 2 de sacram, baptis. § 12, non tamen csseæqualem obli­ gationem, quia necessitas æqualis non est, sed rarissime contingens, et baptismi præ­ ceptum immediate fertur ad ipsos baptizan­ dos, vel etiam ad eorum parentes, vel qui ipsorum curam habent, ut offerant eos Ec­ clesiæ ministris ut baptizentur : ad reliquos M3 autem mediate, et per aei*i«b»n* ex oHfaatione subveniendi indigenti in «wi nernuu. tatis ex debito charitatis. At vflvn pœnitentiæ communis est, et firetpæna, re­ gulariter loquendo, nndcp< ^ime audit, qui sine confessione vult decedere, p,t epit præ­ ceptum immediate fertur ad ipv» péni­ tentes, vel peccatores, ut veniam sui petndinem nes­ Addo, licet ejusmodi fides explicita sit in ciunt conjungere id. qnnd antea rr-w mo­ omnium sententia necessaria neeossifnte do, et seorsim credebant, eum hac inter­ præcepti, el ideo pœnitens qui in ea materia rogatione , et dicunt primam penonam peccasse prrosumilur, vel limetur, interro­ assumpsisse, quod nunquam antea cœdwlegari debeat de hujus præcepti observantia, rant ; si autem interrogarentur, an Christus sicut de aliis præceptis, in praxi lamen non sit filius Dei, facilius id prncnl dubincnncpsita frequenter contingere defectum gravem sissent, quia id sæpe audierant, et prnfp*«i in hac materia, sicut aliqui existimant di­ fuerant. Quod minus minim in rusticis centes, passim rusticos, et plebeios hoc præ- agrestibus videri debet, cum viderim pgn ceptum non observare : nam si a confessa- feminam de rebus spiritualibus, et ad per­ rio interrogentur de his articulis, vel di­ fectionem spectantibus subtilissime dispu­ cunt, sc id nescire, vel respondent contra tantem, et quam non pauci, nec ignobiles fidem quatuor esse personas Trinitatis, pri­ tanquam magistram in po genere venera­ mam personam assumpsisse carnem, et alia bantur, a qua cum peterem; an Deus in ejusmodi, ex quibus constat, non habere eos cnice pro nobis mortuus esset, idque afflrfidem explicitam, qualis ex præcepto saltem masset, rursus intuli, ergo Spiritus sanctus, requiritur de his mysteriis. Ego tamen huic qui Deus est, mortuus est in cruce, ultro experientiæ non satis fido : aliud enim est etiam concessit, neque ideo judicavi, eam credere explicite hæc mysteria, quantum non habuisse antea fidem explicitam ex præ­ rusticis sufficit, et prout in symbolo conti­ cepto debitam quantum satis erat, sed ar­ nentur, aliud vero scire de cis reddere ra­ gumento oppressam nescisse fidei snæ ra­ tionem, ct argumenta solvere vel sub aliis tionem reddere, eamque juxta veritatem ex­ terminis eadem explicare, ad quod illi qui­ plicare. Denique fere, et communitor sciunt dem non tenentur : omnes ergo communi­ Christnm in eucharistia contineri, et quan­ ter credunt, et sciunt, esse unum Deum, sic do hostiam adorant, vel comitantur, putant enim semper de uno Deo loquuntur, unum se Christum adorare et comitari, et illum Deum orant, per unum jurant, etc., quando tanquam praesentem alloquuntur et orant : vero interrogantur de singulis personis, an quando tamen interrogantur, quid ibi conti­ sint Deus, ct postea, an sint tres dii, intri­ neatur, et an solum corpus, an etiam ani­ cantur, el ob ignorantiam ct tarditatem ma, timent et sæpe aberrant. Quare non fa­ suam fatentur esse ties Deos, cum tamen cile judicandi sunt, ejusmodi homines non semper unum, et non tres Deos crediderint. habere nec habuisse unquam fidem oxpliciSimiliter communiter credunt in Patrem, tam earum rerum, quas credere debebant, Filium, et Spiritum sanctum, et id in sym­ quantum illis sufficiebat. Parochi lamen, et bolo, quod fere omnes sciunt, profitentur, ii quibus hoc incumbit curare debent, ut et dum signo crucis se signant, invocant omnes instruantur, et sciant non solum ne­ omnes tres personas dicendo : In nomine Pa­ cessaria, sed etiam alia, ad «piem finem con­ tris, et Filii, et Spiritus sancti, et singulas sultissime editus fuit eatechismos ad paro­ invocant ut Deum, et agnoscunt inter illas chorum usum jussu Pii V, quo si assidue distinctionem iis nominibus significatam ; utantur, et populo explicent doctrinam ibi quando tamen interrogantur, quot sint per­ contentam, non erit periculum, quod -obdi­ sonal in Trinitate, deterrentur nomine ti in hac obligatione deficiant. personœ, quod ipsi non intelligunt, et temere Advertit autem Sanch. ubi sup. n. 23, respondent esse quatuor, vel quinque, quod cum moribumlis, vel etiam infirmis non ita tamen ipsi nunquam crediderant, vel cogi­ agendum, ut tunc confessorius doceat eos taverant. Item sæpe audierant, et in sym­ hæc omnia, quorum notitia explicita neces­ bolo professi fuerant, Jesum Christum esse saria est ex præcepto, sed solum misterium Filium Dei unigenitum, et Filium B. Virgi­ Trinitatis, et Incarnationis pro eorum cap­ nis, et crucifixum, mortuum, etc., atque tu, quoad alia vero, faciat quod dulcant adeo credebant esse verum hominem, qui de negligentia preterite, si culpabilis fuit, mori, et resurgere poterat, et esse Deum, et proponant emendationem, neque enim cum passim B. Virginem vocent matrem necesse est, ut statim tunc preceptum illud Dei. Quando tamen interrogantur, quie per­ adimpleant, sed quando absque tanto incom­ sona divinam carnem assumpserit, halluci- modo poterunt. Cum iis vero adultis, et be- tw 402 DE VIRTUTE KIDEI DIVIN.E. ne valentibus qui baptismum petunt, aliter agendum est. ut notat idem anetor n. 24, cum Suario, Solo, et aliis quos affert : ii enim, cum denuo religionem Christianam amplecti velint, instruendi sunt antea, et catechizandi, ut præcipua capita et præcepta sciant religionis quam amplectuntur, sicut novitii ante professionem probantur, ct instruuntur circa regulam, et substan­ tiam religionis quam profiteri volunt, nc postea difficultate cognita, quæ latebat, de­ terreantur et deficiant : quare fidei articu­ los, præcepta decalogi, orationem domini­ cam discere debent. Addo ego, proponen­ dam eis esse indissolubilitatem matrimonii, et prohibitionem plurium uxorum explicite, quia, hæc solent eos a fide Christiana sus­ cipienda, vel retinenda multum deterrere, et si quæ alia similia sint. Ultimo dubitari solet de iis, quæ explicite 144 Quænam credere, aut scire debent fideles alii doctioexplicite ( res, sacerdotes, parochi, episcopi, magistri, credere nul sciro de­ ct alii similes. Certum est, hanc obligatio­ bent doc- nem non esse æqualem in omnibus fideli­ bus. Hoc est contra hæreticos recentiores, qui dicunt, singulos fideles etiam simplices, et laicos obligari ad legendam et intelligendam Scripturam sacram, ut inde cognoscere possint sibi explicite credenda. Quem erro­ rem confutat Valentia III torn. disp. i, q. 2, pun. 3 ct brevius Suar, in præsenti disp. XIII, sect, vi, n. 2 et seqq., et affert illud Pauli ad Rom. xn, 4. Non omnia membra eumdem actum habent : nam si totum, corpus esset oculus, ubi esset auditus, aliqui ergo de­ bent videre, aliquibus sufficit audire, et constat ex August, contra Epistolam funda­ menti cap. iv. «Turbam, inquit, fidelium non intelfigendivivacitas, sed credendi sim­ plicitas tutissima facit : » et in lib. de Sym­ bolo, et fide cap. i, dicit, in symbolo conti­ neri, quæ satis sunt insipientibus et rudi­ bus, quod idem dixit Cyrillus Jerosolym. Catechesi v, et Greg. Magnus lib. II Moral. c. xxv, super illa verba Job. c. i, 14. Boves arabant, et asinœ pascebantur : ubi per boves intelligit ministros Ecclesiæ, et per asinas plebem, quai ministrorum doctrina sine pro­ 145 prio studio pasci debet. Quænam Addit autem idem Suar., n. 4 et 5, laicos explicite crcdere, omnes obligari solum ad credenda explicite aut scire ea, quæ superius dicta sunt pro omnibus debeant fidelibus, clericos vero omnes obligari ad laici ? magis explicitam cognitionem rerum fidei. Utraque pars difficilis est : nam in primis quod attinet ad laicos, non potest etiam in illis negari inæqunlitas aliqua obligationis: omnes enim ultra res communes debent |Scire, quæ ad singulorum statum pertinent. Unde laici magistratus, et qui dc controver­ siis etiam saccularibus debent judicare, de­ bent scire ea omnia, quæ ad justam et rec­ tam causarum decisionem spectant, quarum multa supponunt notitiam sacrorum cano­ num, el conciliorum, ct potestatis, quam Pontifex habet ad præcipiendum et decer­ nendum, censurarum vim et efficaciam, Ecclesiæ immunitatem et potestatem, et alia ejusmodi, quos etiam, et quales contractus Ecclesia damnaverit, quid circa illorum va­ lorem, et justitiam definierit, quæ omnia a singulis fidelibus privatis non ita distincte et exacte scienda sunt : plus ergo ii laici, quam plebs fidelium scire debent. Magistri etiam, et doctores, qui certe aliquando laici esse pos­ sunt, qui saltem juris canonici interpretes sunt, et eam disciplinam docent, debent pro­ cul dubio de rebus fidei plura scire, quam rustici et plebeii homines, cum magna ex parte sacri canones a lidci principiis pendeant. Datur ergo interlaicos ipsos inœqualitas quoad hanc obligationem, nec omni­ bus fides æque implicita sufficere potest. Secunda etiam pars difficilis est : neque ea regula et obligatio ita universalis pro omnibus clericis statuitur a S. Th. quem ibi Suar, affert ; nam in præsenti q. II, art. vrad 1, loquitur de iis qui alios debent instruere, quod quidem munus non pertinet ad omnes clericos, ut constat, imo ex iis verbis S. Thomæ constat id, quod paulo ante diximus, hanc obligationem extendi etiam ad laicos, qui alios debent instruere : nam S. Th. non loquitur de solis clericis, sed de omnibus, ad quos pertinet alios in­ struere : deinde affertur idem S. Th. in add. ad III par. q. xxxvi, art. 2, sed ibi solum dicit, singulos clericos satisfacere, si sciant quæ necessaria sunt ad excquendum offi­ cium suum : unde infert lectorem non de­ bere scire, vel intolli gere sacram Scriptu­ ram, quam legit vel cantat, sed satis esse si sciat eam legere, el pronuntiare. Et quidem in Trid. sect, xxin, c. iv de Reform, solum exigitur, quod accepturus primam tonsu­ ram sciat legere et scribere, et fidei rudi­ menta, et cap. XI ab iis, qui minores ordines accipiunt, solum exigitur, quod latinam lin­ guam intelligant. Quamvis autem ii omnes capaces eo ipso sint jurisdictionis spiritualis, Magisü (Off 1(6 Quænam explicite credere aut Mis· teneantur clerici’ DISPUTATIO XIII, SECTIO V. 493 ratione cujus majori tunc scientia*, et fidei Difficultas pnW. in awignando sinu notitia indigebunt, interim tamen dum eam gulis οχ his gradus sure obtigirtinnuv. certum jurisdictionem non accipiunt, non apparet enim est, non eos omnes æqnafitet teneri necessitas nisi rerum ad suum gradum per­ ad eumdem gradum notitiæ explicita·. Sua­ tinentium : sicut simplex sacerdos, licet ca­ rez d. sect, vi n. 6 et Ί «livit «acerfotas -impax sit jurisdictionis in foro sacramentali, plices, el alios clericos, qui curam anima quamdiu tamen eam non accipit, non obli­ niru non habent, ultra ea qnæ lairi etiam gatur ad eam scientiam habendam, quæ in sciro debent, non tenori ad fidem mactis pu­ parocho desideratur. Et quidem hæc obli­ plicitam quam laicos, exceptis his qnæ ad gatio sciendi, quæ. ad singulorum gradus suum munus obeundum spectant, nimirum pertinent, non est propria solum clericorum, ad conficiendum sacramentum, et similia. nec major in iis omnibus, «piam sit in ali­ Parochos voro, quia debent confessione·* anquibus laicis, qui ratione sui muneris plura dire, et pascere suum gregem, ad majorem debent scire, quam aliqui clerici, ut vidimus. doctrinam et cognitionem teneri. Denique Addit S. Th. in præsenti q. Π, art. v in episcopos obligari adhuc ad majorem cogni­ corp, laicos simplices non debere crcdere ex­ tionem habendam rerum fidei et morum, plicite omnia, et singula, quæ continentur ita ut per se possint et difficultates commu­ in Scriptura, « sed solum implicite, vel in nes intelligere, et fidem defendere si opus praeparatione animi, in quantum paratus sit, juxta illud Pnuli ad TU. c. 1,7. Oportet est credere quicquid divina Scriptura conti­ episcopum esse justum, amplectentem, eum qui net : sed tunc solum tenetur hujusmodi ex­ secundum doctrinam est, fidelem sermonem, ut plicite credere, quando hoc ei constiterit in possit exhortari, et eos qui contradicunt, ar­ divina Scriptura contineri, » quod difficile guere : de quo videri possunt decreta, qn.e videtur : durum enim esset obligare singu­ congeruntur in decreto Gratiani (list. 23, los fideles etiam doctos ad eliciendum ac­ 36,38, et septima Synodus sect. ult.e. n. **t tum explicitum fidei, circa singula quæ le­ concil. Tolet. xi in princip. et concil. Later, gunt, aut inveniunt dc novo in Scriptura, sub Alex. 111 relatum in c. Cum in cunctis, de et quæ prius, explicite non crediderant. elect, concil. Later, sub Leone X. sect. ix. *'t Quare Valent, diet. pun. in, conci, ult. et Trid. sess. vn c. i etsess. xn c. n de reform. Sanch. d. cap. m, n. 2, id explicant dc Et ratio est, tum quia episcopi ex officio obligatione quoad specificationem, non succedunt Apostolis, quibus dictum esi. do­ quoad exercitium, quatenus ea notitia ha­ cete omnes gentes, et habent suffragium in bita tenemur credere determinate ea objec­ conciliis, et debent fidem explicare, et de­ ta, si actum circa ea in particulari velimus fendere : tum etiam quia ad aliquos debuit in Ecclesia spectare ex officio exacta cogni­ elicere. Alii ergo hanc obligationem credendi plu­ tio rerum fidei, ut possit sine errore conser­ ra explicite, et hanc obligationis inaequali­ vari : non autem ad alios magis quam ad tatem aliis verbis tradunt magis universali­ episcopos, qui licet aliquando possint ob bus, nec eam ad solos clericos videntur li­ causas occurrentes excusari ab illa perfe­ mitare. Dicunt enim omnes, quibus incum­ ctione doctrinœ, quæ per se loquendo ne­ bit ex officio alios erudire et confirmare, ut cessaria est, non tamen ab illa cognition·.·, pastores et doctores, non solos fidei articulos quæ sufficiens sit juxta locorum et tempo­ in symbolo propositos, sed alias etiam veri­ rum opportunitatem ad suum munus digne tates, plures, vel pauciores, pro cqjuscum- implendum. Hæc Suarez. Consentit Coninch. ubi supra n. 196 ei que officio et gradu, debere explicite crede­ re, et illosmet articulos magis distincte et seqq. qui n. 201 addit, non requiri, quod explicite, quam reliquos fideles, ita Sanch. episcopus possit ex tempore ad ejusmodi d. n. 2, Kon. d. disp.xiv, n. 196. Castrop., controversias, præsertim difficiliores re­ diet, punct., X, n. 11, in fine, Granado in spondere; sed sufficere, quod fabam doctri­ præsenti tr. X, disp. m, n. 13. Lorea disp. nam possit a vera dignoscere, et graviores ΧΧΙΠ, membr. 1, n. 6 et 7, et alii communi­ difficultates obortas, adhibito stadio ; aut ter, qui hanc majorem obligationem dedu­ etiam aliis consultis dijudicare el dissol­ cunt ex debito docendi, et ideo non solos vere : nam consilium prius aliorum adhibi­ pastores et prœlatos, sed doctores etiam et tum non tollit, quod postea per se ipsum magistros nominant ct includunt. dijudicet et doceat. Addit etiam, non esse 494 DE VIRTL’TE FIDEI DIVINÆ. damnandam promotionem semper alicujus, qui hune doctrinæ gradum non habeat, quia cum in episcopo alia etiam inulta re­ quirantur, ut prudentia, et dexteritas ad gubernandum, potentia et vires ad resisten­ dum, auctoritas apud subditos, et alia ejus­ modi, quæ sæpe in viris eruditis desideran­ tur, considerandum est, quid omnibus pensatis, magis Ecclesiæ expediat, facilius enim aliquando suppletur doctrinæ defectus aliorum opera utendo, quam defectus pru­ dentia? ad gubernandum, quæ si desit, majus est errandi periculum : semper tamen pro­ motus ad episcopatum debet, quantum sine gravi incommodo potest, curare, ut suffi­ cientem doctrinam sibi acquirat. Hæc ille, cui in omnibus consentit Castropal. d. pun. x n. 2 et idem fere dixerat Lorea d. pun. i ubi n. 8 dicit, sufficere, si episcopus aptus sit, oblatis occasion ibus, munus suum præstare, ad quod satis est, si actu sciat qua· communiter in exeeutione sui muneris oc­ currunt, et reliqua studio, et aliorum ope ac consilio assequi possit. Addit denique Gran. d. disp. m n. 13 quibusdam videri episcopis degentibus inter Catholicos, et qui­ bus vix occurrit occasio docendi plebem, et defendendi fidem, exiguam notitiam suffi­ cere, et præsertim cum adsint tot viri sa­ pientes, quorum doctrina et consilio possint aliis satisfacere : ipse autem nihil de hoc puncto definit, sed remittit ad alium locum, ad quem hæc quæstio pertinet. 151 Quod attinet ad episcopos et prelates, Quinam negari non potest, cum obligatio illa relatigradiis va sit jn orjjne ad exsequendum munus scientiæ . , , x * requiratur ct docendas atque pascendas oves in episco- mensurandam ct regulandam esse ex necesPIF· sitate doctrinæ ad munus illud prestandum, quæ necessitas non est semper æqualis ; nec etiam negari potest, quod aliquis doctrinæ defectus compensari possit aliis dotibus pru­ dentiæ, auctoritatis, et sanctitatis necessa­ ria?, quando omnibus pensatis episcopus mi­ nus doctus judicatur Ecclesiæ utilior, quam magis doctus, cum Ecclesiæ. utilitas sit finis præcipuus, ad quem episcopi dignitas men­ suranda et ordinanda est. Quod magis vide­ tur locum habere, ubi graviores fidei con­ troversia? ad inquisitores, et tribunal sancti officii pertinere solent, ibique definiri. Et quidem inquisitores ipsi in multis locis non possunt per se ipsos solos res fidei ita exacte examinare. Sunt enim plerumque in Hispa­ nia, non theologi sed jurisperiti, utuntur tamen consilio doctorum theologorum ad doctrina* examen et censuram, et tunc conI sentur inquisitores ipsi idonei ad munus suum, quando et eligere sciunt optimos theologos in consilium, et eorum censuras, et fundamenta ab ipsis allata bene intelli­ gunt, et perpendere possunt, ut juxta eo­ rum vim, de totius causa· meritis juxta le­ ges canonicas judicium ferre possint. Cur ergo similiter episcopus non censeatur ido­ neus ad graviores illas fidei controversias dijudicandas, qui possit optime præstare id totum, quod Inquisitores ipsi ad id munus specialiter deputati dum præstant, suo mu­ neri satisfecisse judicantur. Nam si res at­ tente consideretur, theologi ipsi ad censu­ ram et judicium proferendum de aliqua propositione, vel controversia circa fidem, magna ex parte consulunt doctorum libros, et eorum fundamenta. Sic ergo episcopus, si consulere sciat virorum doctorum sensum, et eorum fundamenta ponderare, poterit convenienter judicium lerre. Quod autem in consiliis episcoporum suffragiis fidei controversiæ definiantur, raro jam contingit, cum non sit ita frequens consilii congrega­ tio : quia tamen episcopalis dignitas hoc jus secum affert, et quia docendi munus, et res fidei defendendi primario ad gradum episco­ palem spectat, oportet sane, ut fieri possit, doctrina in his reperiatur major ; non ita tamen ut non possit hic defectus majoris doctrinæ compensari aliis dotibus magis ad episcopale munus necessariis, habendo sem­ per, ut dixi, præ oculis majus Ecclesiæ bo­ num in ordine ad salutem spiritualem ani­ marum, ad quem potissimum finem ovibus præficiuntur. Quod vero spectat ad parochos, et magi|-2 stros, major posset esse difficultas in hac Quinam doctrina circa res fidei determinanda : nam Bradu5 doctores citati eorumdem fidei mysteriorum notitiam eis necessariam esse dicunt, quæ in parochis, ovibus explicare debent, solum ergo debent ex rebus fidei eas explicite scire, quæ ovibus explicite etiam credendæ sunt, cum eas so­ lum oves docere debeant. Cæterum ex eo­ rumdem auctorum verbis colligi possunt differentiæ peculiares inter obligationem parochorum, et obligationem communem aliorum fidelium, et obligationem propriam episcoporum. Prima differentia est, quoad intensionem, ut ita dicam, nam illos eosdem fidei articulos, quos alii fideles crasso modo credere debent, parochus et magister debet D1SPLTATI0 XIII, SECTIO VL vr> melius et explicatius scire, ut possit ens aliis Bannes et Knn. locis eil. »1 qnn.| major explicare, et quando ii in aliquo articulo, utique scientia exigitur, <\n«m ad meram aut ejns sensu erraverint, corrigere, ita explicationem articuli. Quonfi ^UnAioncm Bannes dicto art. 8. conci, m, ante ulti­ etiam differt, quia epitumpux plura «WbH de mum quœsitum addit Kon. nu. 196, debere mysteriis fidei, et de sacris eanonihns, «-t parochum hos articulos ita explicite scire, sanctionibus scire, qnam pomehus, eum ut difficultates, quæ in iis communiter pos­ episcopus sit magister, et pastor nuperior, sunt hominibus plebeiis occurrere, possit ad quem pastores inferiores, tanquam ad exponere : hoc enim videtur pertinere ad communem magistrum in gravioribus du­ magistrum et pastorem, qualis ipse est, sal­ biis dclient recurrere, et qni errnres paro­ tem pro dubiis communibus : pro graviori­ chorum debet corrigere, et eorum omne», bus autem potest ad episcopum, qui est su­ ac aliorum etiam fidelium spirituales « ausas perior magister, recurrere, sicut et ipsi definire, atque ideo magis universalis, et episcopi pro gravissimis ad summum Pon­ extensa in eo procul dnbio doctrina deside­ tificem, qui est supremus in terra magister ratur, quam in parocho, cujus ex officio et pastor, recurrere solent; quare Lorca 1. c. magister et pastor est. dixit, hanc obligationem in pastoribus esse majorem quoad intensionem, quia debent ita eam doctrinam callere, ut possint eam SECTIO VI. rudibus explicare. Secunda differentia esse potest etiam quoad extensionem : plura enim Utrum hœc obligatio fidei explicit# eft de / wre divino, vel humano. debet parochus credere explicite et scire, quam ejus subditi : quia debet scire, et posse explicare, quando, et qua ratione sa­ De hoc agit hreviter Suar, in præsenti i» cramenta percipienda sint, et quis fructus dicta disp. XIII, sect, iv, n. 13 el H, et •lententia P. Soar. ex eorum perceptione accipiatur. Item qua concludit, præceptum credendi ea. «piorum ratione sacrum, atque divina officia decenter fides explicita necessaria est necessitate meaudienda sint, aliaque similia, quæ ad dii, esse de jure divino, v. g. credendi Deum Christiani hominis officium spectant. Ita esse, ct esse remuneratorem, et mysterium Kon. 1. c. Ex quibus tamen aliqua ab ipsis Trinitatis, et Incarnationis : præceptum etiam subditis necessario scienda sunt, ut vero credendi reliqua esse ecclesiasticum et supra vidimus, aliqua tamen non semper v. humanum. Prior pars constat facile, quia g. sacramenta confirmationis, extremæ unc­ eo ipso, quod Deus constituat aliquod me­ tionis, ordinis, et matrimonii non sunt dium ut necessarium ad salutem, resultat, scienda sub peccato gravi ab iis, qui ea non vel includitur obligatio medium illud a«lhisuscipiunt : Parochus vero debet ea omnia bendi : ex eodem ergo jure divino, «pio fide·» scire, ut possit opportuno tempore subditos illorum objectorum constituta est a Deo, ut docere, imo, et antequam necessitas urgeat, medium necessarium ad salutem, oritur ob­ debet ea populo diebus festis explicare juxta ligatio medium illud adhibendi. Posterio­ Trid. sess.v, cap.n, de Reform., etsess.x.xiv, rem vero partem probat, quia non constat c. iv, de Reform., debet etiam parochus scire de aliquo immediato præcepto divino circa ea omnia, quæ ad suum munus, et ad sa­ fidem explicitam .diorum objectorum, et cramentorum administrationem, et alia si­ valde usitatum est, ut præcepta divina, quæ milia spectant, quæ notitia, ut constat sub­ generalius tradi solent, per Ecclesiam deter­ ditis necessaria non est. Ab obligatione vero minentur, vel quoad materiam, vel «pioad episcoporum differt obligatio parochi quoad tempus, vel quoad alias circumstantias, intensionem, quia parochus fidei articulos prout Apostoli videntur determina»· «le ita debet scire, ut possit eos populo expli­ facto hanc obligationem, quando symbolum care, et difficultates solvere, quæ commu­ composuerant, et tradiderunt omnibus fide­ niter plebeiis occurrere possunt, ut dixit libus : potuit tamen Ecclesia aliquid postea Kon. cui addit Castrop. supra citatus, ut addere pro temporum varietate. Hæc Suar, possit aliqualem rationem de iis reddere. in quibus supponere videtur, praeeptnm Episcopus vero debet ita scire, ut possit datum fuisse a Christo de fide explicita non etiam eorum fidem ab adversariis oppu­ solum eorum objectorum, quorum fides ne­ gnantibus defendere, ut cum aliis dixerunt cessaria est necessitate medii ?«■ ", crificium, præcipit intentionem offerendi, Azor præ- n· 25, dicens, Ecclesiam sua auctoritate sine qua actio externa non esset sacrificium, cepiumdi- nullum præceptum statuere credendi, ncc ccnili illud proprie loquendo confirmare, sed tanct sic dc aliis, ut dixi disp. XV de Ponit, Symbolam . J . . , , sect, vi, η. 140. Hæc autem ratio non procedit a præccplo tum iac 1,1 Parte exPonere, ct declarare in casu nostro, cum Ecclesia non præcipiat credendi. præceptum Dei. Bannes vero loquens de aliquam actionem externam, ad quam sit fide explicita necessaria in loge gratiæ, in necessarius assensus Iidei explicit» circa Il conclus, expresse asserit, fidem explici­ eos omnes articulos ; nam si quam actionem tam omnium, quæ continentur in symbolo, ejusmodi præciperet, maxime professionem esse necessariam ex præcepto divino, atque fidei externam ; hanc autem non præcipit etiam cx præcepto ecclesiastico. Denique explicitam de Ilis articulis omnibus fidelibus Azor. loc. cit. distinguitpræceptum discendi universaliter, sed aliquibus, ut constat, non symbolum a præcepto credendi ; hoc dicit potest ergo applicari ad hunc casum regula esse divinum, illud vero ecclesiasticum. illa de præcepto actus interni consequenti 155 Mihi hæc ultima distinctio non displicet; propter præceptum actus externi, ad quem quia in primis non satis percipio, quomodo talis actus internus requiritur. si hoc non esset præceptum divinum, obli­ Unde nec potuit etiam Ecclesia determi­ gare posset Ecclesia ad actum internum nare quoad hanc partem præceptum fidei iidei explicit» circa hos articulos, supposita explicit», quod antea a Deo latum esset in­ sententia communi, quod Ecclesia non possit determinate, ct determinandum ab Ecclesia, præcipere actus mere internos, qualis certe quia hæc ipsa determinatio libera ad tales est assensus fidei internus, qui solus circa materias esset procul dubio actus jurisdic­ hos articulos præcipitur, quam difficulta­ tionis in Ecclesia, sicut nunc est præceptum tem videtur voluisse præoccupare Suar, ubi sup. n. 14 dicens, licet Ecclesia non possit confessionis, communionis annum, et inclu­ deret præceptum aliquod ipsius Ecclesiæ, actus mere internos præcise consideratos, quod tamen esset de actu mere interno, ut ac per se præcipere, nihilominus posse illos præcipere, vel prohibere in ordine ad exter­ vidimus. Et per consequens Ecclesia in præ­ nos, quatenus isti externi ex interioribus cepto illo posset dispensare, et tollere obli­ oriri possunt, vel quatenus interni ad exter­ gationem credendi explicite passionem et resurrectionem Christi, quod certe absurdis­ nos efficiendos necessarii sunt, ct eadem ratione posse dirigere internos, aliquid in simum esset. Similiter illud, quod idem ordine ad illos præcipicndo, quod exterius auctor addit, hanc fidem habere connexio­ exercendum est ; et hoc, inquit, modo se nem cum actu aliquo externo, quem Ecclesia gerit Ecclesia in hoc præcepto. Unde in potest præcipere, nimirum comparandi no­ actu fidei duo distinguenda sunt. Unum titiam horum mysteriorum, nullo modo 1 DISPUTATIO XIII, SECTIO VI. ΙΟΊ satisfacit : quia ad comparandam notitiam non est necessarius assensus fidei ; nam plicitæ circa hæc «»t»jenon sunt ex mysteriis fidei, sed pertinent ad 6no*it proprium statum, non esse necessarium quod credantur actu fidei divinæ, sed suffi­ cere, ut cognoscantur ea certitudine etiam naturali, quæ satis sit ut recte quis satisfa­ ciat muneri suo. Mysteria voro Trinitatis, In­ carnationis, eucharistiæ, et similia debere credi fide divina. Ubi dc decalogi præceptis nihil dicit, sed magis videtur inclinare, ut nec de his requirat assensum fidei, non enim apparet, cur magis eam obligationem debeamus credere fide explicita divina, quam alia praecepta, quæ Deus nobis impo­ suit, et revelavit, et pertinent ad nostrum statum. Alii tamen actum fidei explicita circa 165 praecepta decalogi exigunt. Ita Suar, in præs. d. disp. XIII, sect, iv, n. 11, in fine his verbis : « Unde sine dubio dicendum est. explicitam fidem, et cognitionem praecepto­ rum decalogi ex præcepto necessariam esse. » Hurt, etiam in præs. d. disp. xliv, §.13, dicit teneri singulos credere decem praecepta decalogi. Verum cum statim ad­ dat, et quinque Ecclesiæ, non constat, an lo­ quatur de fide divina, cum quinque Eccle- DISPUTATIO XIV, SECTIO I. 499 siæ præcepta non sint n Den revelata. Cla­ generis, quæ in Scriptura pm mntivn hon<*«tatein, qu»· apparrt in <·οηΓ··«•done fidei interna* : non pnt*-*t ct ·«. halw*rp revelationem pro mntivo, sedaliqnndbonum honestum, rpiod sit motivum voluntati·» im­ perantis fidei confessionem. Alii ergo dicunt, confessionem fidei ihm» fidei artum, nnn «pridem fidei, prnnt per­ linet rtd intellectum, sed prout pertinet ad voluntatem ; cum enim fides ut virtus iireludat habitum intellectualem, a quo efiritnr assensus, et habitum etiam piæ affection»* in voluntate, a quo elicitur voluntas cre­ dendi, ille poterit etiam diei proprie artus externns fidei, qni oritur ab habitu volun­ tatis. qni pertinet ad eamdem virtutem fidei : ita fatetur Hurt, in præs. disp. XLVII1, sect, i, § 8. Porro in confessione extenta fidei reperiri honestatem, quæ ametur ab habitu piæ affectionis , explicat dupliciter idem Hurtado § 9, et in primis dicit, illam non esse honestatem veritatis, ut voces con­ formemus menti, sed aliam honestatem nempe ul cum aliis communicemus in uni­ tate fidei,et propter conservationem ejusdem unitatis. Hoc tamen subsistere nnn potest : quia motivum proprium piæ affectionis, non est conservatio unitatis fidei cum aliis fide­ libus : nam licet maneret, vel fuisset unus solus homo in mundo, deberet credere fidei articulos sibi sufficienter a [leo immédiat··, vel per Angelos propositos ; et tunc motivum voluntatis non esset communicatio fidei cum aliis fidelibus, sed reddere divinæ auctori­ tati cultum debitum intellectualem. Ideo fortasse idem Auctor ibid, aliam ra­ tionem dederat § ", dicens, confessionem externam imperari a pia affectione propter eamdem honestatem assensus interni : quia amatur, ut signum articuli crediti : quare ratio, inquit. amandi actionem externam non est sola convenientia ipsius, sed etiam amatur, «pria creditus est articulus. Unde concludit, quod articulum esse creditum, non est sola conditio sine qua non ama­ retur externa confessio per affectionem piam, sed est ratio formalis amandi. Sed contra hoc urgere videtur, quod non apparet, quo­ modo bonitas assensus interni, ’it ratio for­ malis amandi confessionem externam : nam assensus internus non est finis confessionis externæ. sed potius est medium ad illam : medium autem non communicat honestatem fini, sed eam potius accipit a fine: «pn>mod<> ergo confessio externa accipit suam hones- h snî DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. tatem ah assensu interno : sed neque potest eam accipere sicut actio extorna : quia con­ fessio externa non imperatur ab assensu interno tidei, sed a voluntate honesta ma­ nifestandi fidem internam. Quare adhuc in­ digere videtur explicatione modus, quo con­ fessio externa potest participare ah assensu interno honestatem et bonitatem, propter quam ametur et imperetur ab eodem habitu piæ affectionis. Imo idem Hurt, tandem § 10. in fine fatetur, posse facillime defendi, quod confessio externa pertineat ad aliam virtutem, cujus objectum formale sit ipsa honestas confessionis externæ, quæ distincta sit ab assensu interno. Aliam denique rationem indicat Lorea ubi sup. n. 2, in fine dicens, confessionem externam pertinere ad eamdem virtutem fidei, quia confessio externa per se non habet alium finem magis intrinsecum et proprium, quam ut veritas fidei, cui cre­ dendo adhæremus firmior sit, et omnibus conspicua. Sed contra hoc est, quia vel in­ tenditur per fidei confessionem, quod as­ sensus fidei sit firmior apud nos, vel solum quoad alios, apud quos ex nostra confessione fides propagetur. Primum non est ad pro­ positum, cum testificatio externa rei non sit apta ad faciendam fidem ipsi asserenti, sed potius ejus assensum supponat. Secundum vero non pertinet ad objectum formale fidei ; quia sicut temperans non est, qui alios vult esse temperantes, sed qui in seipso tempe­ rantiam servat, ita non est fidelis, qui aliis fidem persuadet, sed qui ipse fideliter credit quod Deus revelat. Ego libenter admitto, confessionem ex­ ternam fidei esse verum, et proprium ejus­ dem fidei actum, quatenus per se, et proprie imperatur ab eodem habitu piæ affectionis, a quo imperatur assensus fidei internus. Ad quod asserendum, præter communem auc­ toritatem adduci possunt duæ rationes, quas breviter indicavit S. Th. d. q. m, art 1, in corp, et easdem fortasse insinuare voluerunt plures ex citatis auctoribus, et eas etiam reddere videtur Suar, in præs. disp. XIV, sect, i, n. 7, primam indicavit S. Th. dicens; « Confessio autem eorum, quæ sunt fidei, secundum suam speciem ordinatur, sicut ad finem ad id quod est fidei. » Quod ego ita expli­ co : finis proprius et honestus quem intendit et respicit pia affectio imperans fidei assensum, est cultus, et reverentia debita veracitati di­ vinæ aliquid testificanti, cui sine gravissima irreverentia non possumus dissentire, vel assensum non præbere, id enim cederet in contemptum gravem divinæ auctoritatis, cujus excellentiam ipso assensu firmissimo profitemur, ul vidimus supra agentes de ob­ jecto piæ affectionis requisitæad credendum: hoc autem bonum, et hæc eadem honestas formaliter loquendo reperitur in confessione externa fidei. Nam excellentia voracitatis divinæ eadem est, cujus cultum intendit vo­ luntas imperando assensum fidei, et capti­ vando intellectum in ejus obsequium ad vitandam irreverentiam, quæ divinæ vera­ citati inferretur, dissentiendo, vel non assentiendo ejus «lictis, ut diximus loc. 'cit. Ce­ deret autem in gravissimam irreverentiam ejusdem divinæ veracitatis negare exterius fidem objectis a Deo revelatis : sicut econtra cedit in cultum et reverentiam ejusdem, eorum objectorum veritatem palam confiteri et profiteri : ad eumdem ergo habitum vo­ luntatis pertinet utrumque actum imperare et amare. Nam licet cultus, qui Deo tribuitur per confessionem externam, distinctus sit a cultu, qui tribuitur per assent um internum, illa tamen differentia est materialis, et non impedit, quod possit uterque cultus imperari et amari ab eodem habitu voluntatis. Sicut habitus , quo colimus regem non solum potest imperare et velle genu flexionem, et alia signa servitutis erga regem, sed etiam, ubi in usu esset, scripto publico fateri, sc regi genuflexisse, et alia signa servitutis exhibuisse, quod etiam scriptum esset si­ gnum summissionis erga regem, et actus reverentiæ debitæ : posset idem habitus velle et imperare hoc testimonium, et hanc scrip­ turam, cum hæc etiam cedant in reveren­ tiam regis propter ejus excellentiam , et dignitatem regiam, quod est motivum illius habitus. Sic ergo idem habitus pile affec­ tionis , quo propter reverentiam debitam divinæ veracitati ob ejus auctoritatem, et excellentiam, volumus ei firmissime cre­ dere, poterit ex eodem motivo deservire, ut velimus hanc firmam fidem manifestare, cum hæc etiam manifestatio sit cultus, et reverentia debita Deo ob eamdem ejus vera­ citatem et auctoritatem infinitam : quod multo magis locum habere potest in habitu infuso, cujus sphæra latius multo patet, quam sphæra habitus acquisiti, ut sæpc di­ ximus, et omnes concedunt; et hæc est prima et præcipua ratio conclusionis. Secunda ratio et minus principalis ad hoc DISPUTATIO XIV, SECTIO I. 503 ipsum probandum esse potest, qnam indicat nognnt^m exterius fidem, etiamsi interius idem S. Thomas eodem loco, quod scilicet ••am mi-nte retineret ·. quia illa negatio est « exterior locutio ordinatur ad significan­ peccatum externum gravi«simum eontra pnedum id, quod in corde concipitur. Unde sicut ceptiim divinum confitendi fidem·, et ccrte conceptus interior eorum, quæ sunt fidei, olim in Ecclesia pœna non levis orat negan­ est proprie fidei actus, ita etiam et exterior tibus cx tormentorum metu fidem apud locutio. » Quant rationem ego sic intelligo, judices infideles, «pii tamen «æpissime solum et explico : quilibet habitus voluntatis ex­ exterius fidem negabant, nt tormenta, vel tendi potest per redundantiam quamdam ad mortem vitarent, quam tamen fidem inte­ ea omnia objecta, quæ aliquo modo parti­ rius non negabant. De facto tamen Ecclesia cipant etiam extrinsece bonitatem et moti­ non punit excommunicatione propter solum vum principale illius habitus, propter quod actum externum sine defectu interno as­ primarium objectum amatur, vel attingitur. sensus debiti, quia has poenas imponit hae­ Sic chantas amat Deum, et homines etiam, reticis, vel apostatis, etc. quibus nominibus quia imagines sunt Dei, et ad Deum attinent, non significatur, nisi qui a catholica fide et hoc propter bonitatem ipsius Dei, quæ discedit ; non dicitur autem discedere, qui licet non sit in hominibus, sufficit tamen eam mente retinet, licet exterius ostendat, illa attinentia ad Deum, et ille titulus, ut et fingat se discedere : ideo de facto ejusmodi amari possint propter bonitatem Dei. Sic pœnœ non incurrnntur propte| negationem amicus propter bonitatem amici, quem di­ fidei solum externam sine defectu interno, ligit amat ejus etiam famulos, et alia quæ quamvis potuissent incurri propter nega­ ad amicum pertinent. Sic habitus latriæ, vel tionem solum externam culpabilem, si eam dulice inclinat ad colendas imagines Christi, etiam voluisset eo casu Ecclesia punire. vel Sanctorum, quorum imagines sunt. Quid Secundo objici potest contra eamdem ratiotl ergo mirum, quod habitus piæ affectionis, nem, quia si in confessione ipsa externa fidei ®bieet" qui amat assensum fidei internum propter reperitur eadem honestas, et bonitas objec­ ejus bonitatem, amet etiam confessionem tiva in quam habitus piæ affectionis inten­ externam, quæ est imago, repræsentatio, et dit, et in negatione fidei externa reperitur manifestatio assensus interni: et hæcpropter irreverentia gravis contra Dei veracitatem, bonitatem ejusdem assensus interni, cujus quam idem habitus piæ affectionis intendit externa confessio, imago, et repræsentatio vitare; ergo negatio fidei externa etiam sine •■st ? Quare non solus assensus internus, sed dissensu interno erit verum peccatum di­ etiam confessio externa poterit per redun­ recte contra fidei virtutem, atque adeo erit dantiam ab eodem habitu piæ affectionis peccatum infidelitatis sufficiens, ut perdatur imperari a quo amari potest propter boni­ habitus fidei infusæ, qui solo infidelitatis tatem eamdem fidei internæ. Hanc rationem peccato amittitur. Cur enim magis Deus videtur etiam indicare Huit, ubi supra § 7 auferet habitum fidei infusum propter diset 8, dicens confessionem externam amari censum internum sine actu externo, quam propter negationem fidei externam sine «lisut signum assensus interni. Objici potest primo contra primam ratio- sensu interno, cum utrumque peccatum 11 opponatur secundum propriam malitiam Objectio i., nem a nobis adductam ; quia si in ipsa ex. terna fidei confessione apparet honestas ob­ virtuti fidei? Resp. rationem petendam esse jectiva, et cultus veracitatis, et in ipsa ex dicendis infra disp.XVl. sect. m. Potuit negatione externa fidei, prout condistincta quidem Deus justissime habitum fidei infu­ a dissensu interno, apparet turpitudo, et sum tollere propter negationem externam irreverentia gravissima contra eamdem Dei fidei fictam, imo et propter quodlibet pec­ veracitatem, consequens est, ut negatio ex­ catum mortale, sicut aufert habitum gratiæ terna etiam sine dissensu interno sit pecca­ et charitatis, et aliarum virtutum præter tum externum contra fidei virtutem, quare fidem, et spem ; de facto tamen vuluit rema­ ad incurrendas pcenas ecclesiasticas non erit nere habitum fidei, ut peccator habeat necessarius dissensus internus, sed sufficiet principium permanens intrinsecum, ut se ad negatio externa, quod tamen theologi com­ justificationem disponat, et eliciat fidei muniter non concedunt. Resp. loquendo de actus, sine quibus se disponere non potest. possibili, non dubito, quin potuerit Ecclesia Non tamen manet hic habitus posito dis­ punire censuris, et aliis pcenis ecclesiasticis sensu interno graviter culpabili cuntra 11- 504 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. tract XI, sect. τ,η. I, vel quod non habeat dem, quin non manet homo in statu habi­ fidem perfectam, vel fortasse melius, quod tuali erodendi, qnnmdiu dissensum illum non habeat fidem in corde, id est, non eam per artum contrarium non retractat; ct amet eo affectu quo deberet; si enim eam quia homo abjicit a se ipsum habitum, no­ pro dignitate amaret,, non erubesceret illam lendo ejus usum, et Deus sicut non dat hæc profiteri, sicut nec servus erubescit profiteri dona habitualia adultis nisi volentibus, ita dominum suum, quem ex corde diligit, et non conservat in nolentibus et invitis ; ideo quem plurimi facit. non oportebat conservari habitum ad actus, Tertio objici potest contra secundam raqui in eo statu fleri non possunt quamdiu illa voluntas hahitualiter perseverat non re­ tionem, quia si habitus piæ affectionis Objf(( tractata. Posita autem sola negatione, ex­ amare potest confessionem externam fidei, terna fidei etiam culpabili, non aufertur ha­ quia est imago et repræsentatio assensus bitus, quia adhuc manet homo in statu interni, quem amat, poterit etiam habitus habituali credendi, et frequenter elicit actus temperantiæ amare verba, quibus homo fidei internos, ad quos habitus concurrat. significat se jejunare , et justitiæ amare verba quibus homo dicit se restituere, et sic Posito autem dissensu interno, non manet de aliis, quia hæc etiam verba cxlema sunt status habitualis eliciendi actus fidei, vel signum repræsentans jejunium, et restitu­ piæ affectionis; quia quamvis possit ineo tionem, ut objecta, quæ eadem objecta statu confiteri fidem exterius, illa tamen amantur a temperantia, et justitia, ct sic confessio non imperabitur a virtute fidei, dc aliis. Item eodem modo habitus piæ nec ab habitu piæ affectionis; est enim con­ fessio ficta et mendax, et ideo non potest affectionis meus poterit amare verba, quibus alius homo dicit, me habere fidem, et cre­ babituspiæ affectionis imperare talem confes­ dere ejus articulos : nam illa etiam verba sionem externam, et per consequens mane­ ret otiosus in eo statu, cum tamen post ne­ sunt repræsentatio meæ fidei intcrnæ,quam gationem fidei externam fictam non maneat per habitum piæ allectionis amo. Propter otiosus, sed utilis ad actus fidei internos, hæc. dixi supra secundam rationem esse qui adhuc in eo statu frequenter eliciuntur, minus principalem, et ostendere solum de quo dixi etiam disp. XVI. c7e Pœnit, quomodo habitus piæ affectionis possit sect. iv. nu. 194. et seqq. Denique licet hoc quasi per quamdam redundantiam extendi peccatum negationis fidei externa? oppona­ ad volendam confessionem externam ; pri­ tur virtuti fidei, ut diximus, non tamen ideo mam vero rationem esse praecipuam, qua* dicendum est, simpliciter peccatum infide­ declarat, quomodo directe, ct per se. possit litatis, quando mente retinetur vera fides : pia affectio velle confessionem externam propter bonitatem , quæ in ipsa externa quia infidelitatis nomen non tribuitur omni fidei confessione repetitur. Potest tamen peccato gravi, quod fidei contrarium sit, ut cum aliis notavit Suar, infra disp. XVI. secunda ratio utilis esse ad ostendendum, quomodo etiam per redundantiam, et aliquo sect. i. num. 2, sed est nomen privativum si­ modo possit pia affectio extendi ad volen­ gnificans illud peccatum, quod privat fide, dam confessionem externam, ut imaginem quia nimirum tollit fidem ab intellectu, fidei interna.'·, et propter bonitatem ipsius quod non habet negatio externa fidei ficta, fidei internæ, quæ solum extrinsece afficit· cum possit adhuc, in intellectu manere vera confessionem externam, sicut signum dici­ fides. Quare dum in Trident, sess. vi, c. xv, tur bonum a bonitate rei, quam significat. dicitur, per infidelitatem fidem ipsam amitti, Ad exempla vero in contrarium adducta non vero per quodlibet aliud peccatum mor­ dici potest, alias etiam virtutes posse per tale, sermo est, non do peccato quocumque similem redundantiam amare testificationes, contra fidem, sed de illo solum, quod sim­ et imagines suorum objectorum quæ di­ pliciter et proprie appellatur infidelitas, recte et per se amant. Sic enim temperans, quale non est negatio sola externa fidei. Ûnde non est intelligendum, ut sonat, sed vel misericors gaudet de laudibus temperan­ tiæ, vel eleemosynæ a se, vel aliis exibitis, pie interpretandum, quod dixit auctor im­ et de illis gaudet quantum est cx eo ca­ perfecti in Mutthœum hom. xxv. «nonha­ pite, licet cx aliis capitibus non possit, eo bere in corde fidem illum, qui exterius eam negat. » Debet enim intelligi, vel per exag­ quod testificationes, et manifestationes ejus­ modi periculum afferant vanæ gloriæ, et gerationem, ut voluit Granado in præsenti D1SVVT ΑΊΓΙΟ XIV, SECTIO I. minus puræ intentionis in operibus bonis. tum, quia nomino artu* rtwiti intHVumnt . Quod lumen periculum regulariter cessat eum solum, qui fit immédiat* ni» habitu in manifestatione nostra· fidei a nobis, vel talis virtutis, quo paeto cnnfe· io thtei non ab aliis facta, quia si fiat apud fidèles, pa­ fit immediate ab habitu Ibici inMb-.hr.qi-. rum honoris ex hoc resultat; si voto apud ncc etiam ab habitu piæ affeetlonh, toil infideles, vel hæreticos ; timeri potius po­ potentia exeentivn externa, qua· iu| impe­ terit dehonoratio, aut vexatio propter illam rium piæ allectioni* prwhtttl v dici actum fidei, temperantiæ, vel justitiæ quatenus potest earum honestatem parti··nostræ, cum illa manifestatio a nobis non par·· '‘•altem extrin»l · procedat, sed ab aliis : confessio autem pro­ quis fidem internam fateatur,ut verban prie nostræ fidei dici potest fidei actus, quia conformet : quo casu posset confessio fidei procedit a nobis, et a virtute fidei, saltem appellari actus elicitus veracitati* in sensn quatenus includit habitum piæ affectionis, supra explicato. Nec video, c.nr Hurtado et prout fides pertinet ad voluntatem. ubi supra § 9, renuat concedere, confessio­ 14. Ex dictis inferri potest primo decisio illius nem fidei pertinere per se ad veracitatem. An contes- dubii, an confessio fidei sit actus elicitus, Nam licet possit etiam per se pertinere ad sH netus an s°l,,m imperatus a virtute fidei. Aliqui fidem, seuadpiam affectionem, poterit etiam elicitus, supponunt, esse actum elicitum ; ita loqiii- per se pertinere ad veracitatem quatenusest an solum tur Lorca in commentario dicti articuli i, conformitas honesta verborum cum mente. *a virtute nu'L et flu^)US videtur favere S .Thomas Sicut etiam jejunium debitum ex volo potest Odei, illo art. 1 ad 3 , sed controversia est de per se pertinere ad religionem, qnia est res vocibus. Hi enim auctores nomine actus Deo promissa, vel etiam ad temperantiam. imperati, intelligunt illum, qui imperatur Ratio enim, et regula generalis hæc debet ab aliqua virtute extranea, non propter esse, quoties actio amatur propter unam honestatem objectivam, quæ per se et di­ honestatem, ad quam deservit media alia recte inest tati actui imperato, sed propter honestate, quam in se habet, tunc dicitur finem alium, ut quando poenitentia imperat esse actus imperatus ab aliena virtute, et actus misericordiæ et eleemosymæ ad sa­ transferri in aliam virtutem non sibi pro­ tisfaciendum Deo ; tunc motivum formale priam, ut quando eleemosyna imperatur a imperandi non est honestas eleemosynæ, et poenitentia ; tunc enim prius attenditur misericordiæ, sed totum hoc assumitur ma­ honestas propria eleemosyna?, et ha··· eli­ terialiter propter utilitatem, quam habet ad gitur ut utilis ad satisfaciendum Deo, et satisfaciendum pro peccatis, et placandum eum placandum, qua· est honestas poeniten­ Deum,quod estmotivumpœnitentiæ;quare tia*. Quando vero non amatur una honesta* eleemosynæ largitio erit actus imperatus propter aliam, tunc dicitur esse actus elici­ pœnitentiæ, respectu autem misericordiæ tus, et proprius illius virtutis, ut cum mise­ dicitur actus elicitus, quia fit a misericordia ricordia vult eleemosynam, non vult honesta­ propter honestatem ipsam misericordiæ,quæ tem eleemosynæ propter aliam honestatem. immediate resplendet in eleemosyna, neque Cum ergo veracitas possit velle confessio­ hæc eligitur ad finem alium alterius vir­ nem fidei, non propter cultum divina· auc­ tutis, in quo sensu actus aliarum virtutum toritatis, sed solum propter conformitatem dicuntur aliquo modo imperati respectu verborum cum mente, quæ honestas repefidei, quæ ad eos concurrit, non immediate, ritur per se, et immediate in fidei confes­ sed mediis aliis virtutibus. Confessio vero sione, consequens est, ut possit pertinere fidei dicitur actus elicitus fidei, quia imme­ per se ad virtutem voracitatis. diate, et sine interventu alterius virtutis ad Potest tamen per accidens, pt indirecte eum concurrit propter suum proprium mo­ pertinere ad alias virtutes, ut fatentur Sua­ tivum, et honestatem propriam confessionis. rez diet. sect, i, η. 7, el cum aliis Granado Alii tamen appellant eam actum impera- tract, xi, sect, r, η. I. >1 alii communitor. 506 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. Potest enim imperari a religione, quia est cultus externus Dei : potest imperari a cha­ ritate, quia placet Deo, vel quia auget glo­ riam Dei extrinsecam. Potest etiam impe­ rari a poenitentia, quia deservire potest ad placandum Deum : potest imperari a mi­ sericordia spirituali erga proximos, quia potest deservire ad eos instruendos, et do­ cendos, et sic de aliis virtutibus excogitari potest. Infertur tertio, decisio alterius etiam dubii, an idem sit habitus in voluntate, qui impernf p| vult assensum internum fidei, et procedere ab habitu justitiæ, vel osse actum justitiæ. Exemplum etiam aliarum virtutum non est ad rem : certum enim est, volun­ tatem dandi eleemosynam, ct actionem ex­ ternam, qua datur, procedere ab eodem habitu misericordia?, quia datio externa pro­ cedere debet a voluntate interna dandi, quare non potest habere aliud motivum, nisi quod est motivum illius voluntatis : at vero confessio iidei externa non procedit a Π voluntate sola credendi, cum sint diversa An idem objecta, et possimus velle fidem internam mi hanon volita confessione externa, unde non luniHto '1U1 imPcrat vu*l aduna externum, seu li­ potest ab uno ad alium argumentum desu­ qui imperat dei confessionem. Aliqui enim, quos refert mi ; imo retorquetur, ut dixi, argumentum ct vult Granado ubi supra n. 3, dicunt piam affecadversus eum auctorem, quia ipse fatetur, iMernnm ^oncm nmplccti duas partes specie incompotuisse esse duos habitus, et duas virtutes fidei, et picto distinctas ad illa duo munera, ex qui- specie saltem incompleta distinctas, «piarum qui imperat bus conflatur integra virtus piæ affectionis una versetur circa honestatem solam actus adomex ad ’ ^«^Ο supra § 10, inline interni fidei, ct altera solum circa honesta­ ternum ?' fatetur, Possc facillime defendi, quod sit tem confessionis externæ, quod tamen de virtus diversa, quæ imperat confessionem aliis virtutibus concedi non potest, nec po­ externam, habens pro objecto formali ho­ test dari virtus misericordiæ, quæ inclinet nestatem peculiarem confessionis externæ, solum ad actus internos volendi dare elee­ quæ distincta videtur esse ab honestate as­ mosynam, ct non inclinet eo ipso ad eam sensus interni. dandam, et idem est de virtute justitiæ, ct Hanc sententiam cujuscumque sit, im­ temperantiæ, etc., non potest ergo quoad pugnat Granado ubi supra, quia in reliquis hoc deservire exemplum cæterarum virtu­ virtutibus nemo dicet, esse duas partes, tum, in quibus idem habitus inclinat ad unam ad actum externum, alteram ad in­ actus internos, et externos ejusdem virtutis. ternum, v. g. unam partem habitus chari­ Aliunde ergo ratio peti potest ad proban­ tatis, quæ inclinat ad amandum Deum, al­ dum, unum esse habitum voluntatis ad im­ teram ad manifestandum exterius hunc perandum assensum internum, ct confessio­ amorem. Hoc tamen argumentum parum est nem externam fidei, loquendo saltem dc efficax, imo retorqueri potest, quia si volu­ habitu infuso : ct in primis mihi satis veri­ mus manifestare amorem Dei exterius, et simile est, has duas voluntates possc esse hoc propter gloriam, quæ inde resultat Deo, specie diversas, quia possunt tendere ad ho­ certum est id fieri ex eodem habitu charita­ nestatem propriam assensus interni, vel tis, quia motivum formale est idem, nempe propriam confessionis externæ, quas esse bonitas Dei; quem amamus per actus inter­ inter se specie diversas videtur colligi ex nos, ratione cujus bonitatis ei volumus bo­ diversitate peccati contra assensum inter­ num extrinsecum, et gloriam quæ ei resul­ num, vel peccati solum contra confessionem tat ex manifestatione nostri amoris. Hæc externam, quæ videntur esse specie diversa, autem ratio non militat in confessione exter­ et explicanda in confessione, nec enim vi­ na fidei, cum possit esse diversum motivum detur sufficere dicere peccavi contra fidem, volendi credere Deo, ct volendi manifestare sed debet explicari, an habuerit dissensum exterius nostram fidem internam, sicut internum; quare utraque obligatio videtur potest esse diversa honestas utriusque actus. specie diversa, ct per consequens actus ver­ Si vero manifestatio amoris Dei non fiat santes circa eas obligationes, ut tales sunt, propter Dei gloriam, sed propter alium fi­ potuerunt esse specie diversi, quo argumen­ nem, ct propter honestatem propriam talis to in simili utitur Suarez, tom. 1 de Relûj. lib. II, cap. iv, n. 8. manifestationis, tunc negabunt adversarii procedere ab habitu charitatis, prout ex­ Addo tamen, possc etiam utramque vo­ luntatem esse ejusdem speciei, quia potest presse negat Hurtado ubi supra § 8, mani­ festationem externam voluntatis restituendi voluntas imperare assensum fidei internum DISPUTATIO XIV, SECTIO I. non propter honestatem propriam illius, ratione sure oxeHbmfia·, ‘·1<ηρτ··τηί dominii sed præcise propter reverentiam debitam ut pertinent : in quo objecta, et ftn» vhtetnr sic, divinæ veracitati et auctoritati, percul­ esse sufficiens unitas, ot virtus iw>a nna ut. tum intellectualem exhibitum vel manifes­ Maxime qnia tota »11 a varieta’ qn» *st in tatum : quæ ratio præscindit ex se a reve­ actibus hujus virtutis, habet eonnevinnem rentia per assensum internum, vel per quamdam ratione unitatis divinæ oxrallrtu confessionem externam fidei; propter quam tiæ, quæ tota in quolibet illorum arfnnm camdcm rationem reverentiæ potest volun­ semper attenditur. Hæc Suarez, ipw omnia tas velle confessionem externam : quo casu, eodem modo, et facilius applicari pnssnnl cum idem sit motivuta utriusque voluntatis, ad casum nostrum ; nam habitus etiam pias non apparet, unde specie distinguantur, affectionis per se primo infunditur ad exhi­ quia objecta materialia volita diversa non bendam reverentiam debitam divinæ vora­ sufficiunt, ut suppono, ad differentiam spe­ citati et auctoritati in dicendo, in quo ob­ cificam inter ejusmodi actus. Hic autem est jecto et fine est sufficiens unitas, ut ip«a fortasse communis modus volendi eos actus, virtus una sit, cum omnes ejus actus ha­ ut non intendat formaliter voluntas hones­ beant connexionem quamdam ratione uni­ tatem propriam, et infimam talisreverentiæ, tatis voracitatis divinæ, quæ, et cujus ex­ ut talis est, sed honestatem reverentiæ de- cellentia in his omnibus actibus semper bitæ erga divinam veracitatem et auctori­ attenditur, præsertim cum multo plures ac­ tatem. Sicut nec religio intendit formaliter, tuum differenti® sub religionis virtute con­ communiter loquendo, honestatem indivi- tineantur, quam sub habitu piæ affectionis, dualem, quæ est in genuflcxione vel in ca­ sub quasolum ponimus voluntatem aisensns pitis inclinatione, sed honestatem præcise interni, ct confessionis externæ. Confirmari adorationis; nec pia affectio intendit forma- autem potest ex iis etiam, quæ diximus su­ liter, communiter loquendo, honestatem pra disp. I, nempe ipsos assensus fidei omnes credendi talem articulum propter talem re­ pertinere ad eumdem habitum fidei infu­ velationem, sed honestatem præcise creden­ sum intellectualem, licet revelationes ac­ di revelata propter Dei revelationem, ad tuales, quibus nituntur, videantur aliquan­ quam honestatem reliqua omnia materiali­ do esse specie diversæ : ipiia nimirum manet ter se habent, et non intenduntur formali- adhuc unitas sufficiens ex parte unius et ter. ejusdem veracitatia divinæ, quæ est nobi­ Denique addo, licet possint, ut dixi, fieri lius motivum, et attingitur idem per omnes voluntates specie diversæ circa assensum fidei assensus. Sic ergo idem erit habitus in internum, et confessionem fidei externæ, non voluntate ad volendum cultum veracitatia ideo ponendos esse habitus infusos distin­ divinæ sive internum et intellectualem, sive ctos ad eos actus : quia una et eadem virtus vocalem et externum ; quia licet cultus ipsi infusa simplex potest extendi ad eos omnes videantur esse diversi; veracitas tamen di­ actus, quando invenitur proportio, et con­ vina, ciqus excellentia attenditur, et cujus venientia sub eodem motivo principali. Sic cultus et reverentia intenditur, eadem est enim loquendo de habitu religionis, idem et per omnes ejusmodi voluntates attingi­ Suarez diet. c. iv, diet. n. 4, fatetur differre tur. specie voluntatem vovendi, ct voluntatem Hæc dicta sunt da unitate habitus infusi solvendi votum, et voluntatem jurandi, et piæ affectionis, nam de habitu acquisito, n. 11 exemplum ponit in voluntate offeren­ qui per actus generatur, et ad similes solum di sacrificium, quæ specie differt a volun­ actus inclinat, aliter dicendum est, p«k confessio erroris interni non sit contra reve­ rentiam debitam divinæ voracitati, et per consequens contra virtutem fidei. Omissis autem aliis, quæ apud dictos auctores vi­ deri possunt, petenda videtur, ex iis, quæ indicavi disp. XXIII de Pœnilentia sect. iv. et alibi, ubi adverti, omnem propositionem et locutionem vocalem, aut externam signi­ ficare immediate mentem loquentis, ct me­ diate, seu indirecte objectum quod affirma­ tur, vel negatur. Quando v. g. dico Petrus est in foro, directe et immediate significo ct manifesto judicium quod habeo, vel qnod fingo me habere de existentia Petri in foro; mediate vero et indirecte significo Petrum esse in foro, quod tamen aliter significare non possum, nisi significando directe judi­ cium, quod habeo de tali objecto. Quamvis autem directe et immediate significem solum meum judicium, et mediate et indirecte ejus objectum, nempe Petrum esse in foro ; hoc tamen ultimum solum dicor simpliciter et absolute testificari et affirmare ; quia testi­ ficari et affirmare est confirmare aliquid meo testimonio, seu me ipsum in testem adducere alicujus veritatis, cui quasi subs­ cribo, et interpono meam auctoritatem: ego vero non adduco me in testem mei ju­ dicii de existentia Petri in foro nec illud judicium testor aut confirmo, quia ad hoc necesse esset significare judicium aliud quod habeam de illo judicio, quo judicio reflexo, testificarer de illo judicio directo ; solum ergo significo, non testificor judicium directum, quo judicio confirmo veritatem existent!» Petri in foro, et hoc est illam veritatem testificari interponendo meam auctoritatem, et scientiam ad illam confir­ mandam et roborandam, et hoc modo ei veritati subscribo, quod nihil aliud est, quam me auctorem et testem scribere, et hoc denique est illam veritatem affirmare exterius, id est, mea auctoritate et testimo­ nio firmare. Quod idem cum proportione de propositionibus negativis intelligi debet, ex quibus hoc ipsum magis declaratur : DISPUTATIO XIV, SECTIO II. 509 nam in propositione vocali negativa, qua sum ; ex suppositione tenum, φνΜ| ifiura nego Petrum esse in foro, significo etiam habeas, laudabile aliquando erit, et meum judicium internum negans Petrum tum dissensum illum et pacatum interius esse in foro, non tamen nego ullo modo manifestare exterius ad petendum n-m*illud judicium, sed solum Petrum esse in dium, cum per hoc non affirmes, v«*l tabi­ foro, cujus falsitatem meo testimonio, et ficeris, nisi id, quod verum <*st, et qim.| judicio confirmo, et. cujus me testem facio, Deus ipse scit essc verum, et quod non re­ et cui meam auctoritatem interpono. Signi­ pugnat existentia· Trinitatis, quam tkn< fico ergo judicium meum, et nego solum affirmat et testificatur. ejus objectum. Sic etiam in propositione Potest autem hæc eadem differentia* rati·» vocali affirmativa significo meum judicium, aliter explicari ; quia nimirum, qui loqui­ testificor tamen solum ejus objectum, quod tur, intendit suam mentem audientibus etiam solum meo testimonio confirmo, et communicare, ut quantum fieri possit «*amaffirmo. De hoc tamen dicemus latius infra dem mentem cum ipso habeant. Unde, qui hac ead. disp. sect. v. affirmat Patrem esse incarnatam, intendit Hinc jam videtur explicari malitia propo­ communicare hanc suam mentem et hoc sitionis externæ, qua directe res fidei aliquis judicium de Incarnatione Patris, ut audito­ negat, vel contrarium affirmat, affert enim res idem judicent; eum autem juilieium se ipsum in testem falsitatis fidei, vel veri­ illud erroneum sit, et in materia gravissima, tatis contrai iæ, quam suo testimonio directe non potest licite intendi ejus communicatio. confirmare et roborare intendit, suam ad Qui vero solum affirmat reflexe suum as­ hoc auctoritatem interponens : quæ sine sensum, non intendit communicare mentem gravissima divina· auctoritatis irreverentia suam circa incarnationem Patris, sed men­ fieri non possunt, cum etiam inter homines tem suam, ct judicium circa assensum suum gravis offensa existimetur, si aliquid affir­ de incarnatione Patris ; quod quidem judi­ manti contradicas, et objectum contrarium cium verum est, cum vere judicet se habere testificeris, ct tuo testimonio confirmes. A assensum de Patris incarnatione, atque fortiori ergo gravissima erit irreventia Deo adeo per talem locutionem mentem solum aliquid revelanti et testificanti, testimonium veram intendit communicare. nostrum opponere, et nosmetipsos in testes Circa hoc tamen duo sunt advertenda. falsitatis divini testimonii afferre, prout Primum est, quando aliquis dicit : .< /Λ/ο facit, qui exterius fidem negat, vel contra­ habeo dissensum Trinitatis, seu ego credo /al­ rium affirmat. sum esse articulum Trinitatis; » licet his vo­ Quando vero aliquis non solum significat, cibus possit velle affirmare et testificari so­ sed affirmat etiam, et testificatur suum so­ lum suum dissensum internum, et nihil lum dissensum internum circa res fidei, testificari, vel negare de Trinitate; frequen­ aliter se res habet : tunc enim objectum ter tamen easdem voces usurpari solere ad affirmatum et testificatum non est falsitas loquendum de ipsa Trinitate : nam sicut articuli fidei, sed dissensus internus : signi­ confessio fidei externa fieri solet per voces, ficatur autem immediate, et directe aliud quæ videntur reflexæ, dicendo v. g. «i Ego judicium reflexum, quod habemus circa credo Trinitatem personarum, ita negatio ipsum dissensum rerum fidei; Unde quando fidei fieri frequenter solet per similes voces, dicis, ego interius non credo Trinitatem, vel quæ videntur reflexæ, dicendo v. g. Ego credo esse falsam; sensus est; ego scio me non credo Trinitatum, vel, ego apud me habeo, habere dissensum internum circa Trinita­ quod non sit Trinitas. Nam licet ha· et si­ tem: atque adeo testificaris non falsitatem miles voces videantur secundum sonum re­ Trinitatis, sed existentiam tui dissensus in­ flexæ, etquud significent judicium reflexum terni , quam existentiam tuo testimonio de dissensu directo interno, quem solum confirmas, de Trinitate autem, vel ejus ne­ dissensum videntur affirmare : sed tamen gatione nihil affirmas, aut testificaris, et eædem voces ex communi hominum usu per consequens non contradicis Deo, quia usmqtari frequentissime solent ad loquenDeus affirmat Trieitatem, tu affirmas dissen- dum de ipsa Trinitatev. g. ct ad illam affir­ • sum tuum internum circa Trinitatem, quæ mandam, vel negandam. Quari si huc in­ duo non sibi contradicunt, nec adversantur. tentione protelantur, non est dubium, quod Unde peccas quidem habendo illum dissen- erit peccatum exleruum infidelitatis, et lue- 510 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. resis sufficiens ad incurrendas censuras, et alias prenne. Quod etiam comprobat com­ munis hominum sensus, qni æque offen­ duntur, et «estimant sibi exterius etiam con­ tradici. si illis aliquid testilieantihus, alius dicat, iiflo apud me haf)OOy id falsum esse, ee/ ego contrariam credo verum. » Utimur enim hac formula verborum reflexa clcgnntiæ vel modestia· causa, cum tamen animus sit directe contradicendi, quo sensu verba illa communiter ab audientibus accipiuntur. Secundum advertendum est, licet ille, qui ejusmodi verhis solum intendit affirmare, et testificari dissensum suum internum, non neget directe veritatem articuli, nec ejus falsitatem tcstificctur formalitcr, adhuc hoc ipsum regulariter opponi virtuti fidei : et esse posse peccatum infidelitatis externum, nisi circumstantia! sint tales quæ excusent ab ea indecentia, eo quod locutio illa magis procedat ex affectu erga fidem, quam ex irreverentia contraipsam. Porro adhuc ejus­ modi manifestationem meram dissensus re­ flexam continere malitiam gravem contra fidei debitum, probari potest, quia si eam non contineret, posset fidelis interrogatus a tyranno de sua fide eam hac via occultare sine peccato gravi : nimirum nihil asserendo de veritate, vel falsitate fidei, sed solum affirmando, se habere internum dissensum, vel se eam in corde non credere, quo res­ ponso procul dubio tyrannus contentus esset, et fidelis vitaret imminentem sibi mortem. Nemo autem dicet, posse respon­ sum illud eo casu dari sine gravissimo con­ tra fidem peccato : fatendum ergo est, repe­ riri malitiam et irreverentiam gravem contra fidem in manifestatione, et testificatione etiam reflexa dissensus et infidelitatis inter næ, saltem nisi aliunde ex reverentia erga eamdem fidem excusetur. Ratio autem est, quia illa testificatio reflexa de dissensu, sal­ tem indirecte et arguit ive præjudicat divinæ auctoritati, nam licet non dicas, esse falsum id quod fides docet, nec ejus veritatem ne­ ges, fateris tamen te eam interius negare. Quare haberes te, sicut doctor, qui rogatus approbare opinionem aliquam vel ei sub­ scribere diceret, ego sane apud me eam ve­ ram existimo, nolo tamen propter reveren­ tiam auctoribus contraria! sententiæ debi­ tam, hanc meo calculo approbare, vel docere, aut inter ejus auctores annumerari; ex quo respondendi modo is, qui interroga­ vit, licet non posset dicere approbatam ab eo doctore fuisse illam sententiam, posset tamen dicere esse juxta ejus montem, ot sensum. Sic ergo possumus hoc. saltem di­ cere, quod fidei articuli sint contra tuam mentem et sensum, licet eos reprobaro non velis, nec contraria dogmata affirmare, quando de eorum veritate, vel falsitate nihil vis asserere, sed solum de, tuo interno sensu. Negari autem non potest, hunc ipsum respondendi modum esse contra reverentiam fidei debitam, et in re tanti momenti conti­ nere gravissimam irreverentiam. Dixi tamen, nisi circumstantiae sint tales, quæ excusent ab ejusmodi indecentia. Ex­ cusatur enim ut dixi, quando ipse modus manifestandi, et testificandi reflexe solum dissensum internum ostendit, id non fieri cx aversione, sed potius ex affectu ct reve­ rentia erga fidem, nempe ad qiiærcndiim consilium et remedium, ut tollatur dissen­ sus, qui manifestatur, et ponatur assensus qui quæritur : hujusmodi enim interrogatio et manifestatio, licet supponat irreveren­ tiam internam et dissensum illicitum, non tamen addit novam irreverentiam, sed po­ tius minuit ; cum non fiat ad contradicen­ dum Deo exterius, sed ex suppositione dis­ sensus interni melius sit illum manifestare ad eum expellendum, quam obstinato corde retineri, quare in iis circumstantiis magis Deo placet quam displiceat talis manifesta­ tio, quæ humilitatem aliquam et reverentia· desiderium ostendit. II incantem a fortiori iit, manifestationem dissensus mere præteriti, et ut præteriti, non reddere aliquem hæreticum externum, cum non significet hæresim præsentem internam, sed præteritam, quæ ut prætcrita non potest integrare hæresim præsentem cum manifestatione præ­ senti ct multo minus, quando id fit in con­ fessione sacramentali ad confitendum pec­ catum præteritum ; alioquin semper hæresis interna esset reservata, cum non possit confessarius eam audire, quin eo ipso facta sit externa et afferat censuram Pontifici reser­ vatam. Videatur Hurtado ubi supra §. 30. qui tamen addit, si neque hærcsim præteri­ tam revocavit, nec se eam revocasse signifi­ cat, fieri hæreticum externum per illam manifestationem hæresis præteritæ, quod ego intclligo, quando verba externa possint modo manifestare statum habitualem inter­ num præsentem : alioquin non videntur’ manifestare exterius, hunc esse nunc hære­ ticum, sed fuisse olim hæreticum internum. DISpl ΤΛΤΙΟ XIV, SECTIO II hescet. Dire# ergn *z η. II mm aliis negant quod serlnso scandalo frntn Duplex est præceptum, alterum negati- videtur. Probant, quia ex hoc nnu ridetur 31 vum non negandi fidem ; alterum affirma- negari fidem, nec sequitur fidem etw fal­ ancrum"1 tivum ’Ham positive confitendi, illud obli- sam. Verum hæc ratio jam supra rejecta ncgaiigat semper contra Helceseitas, et alios est. Melius probatur. Quia a»lhn·· negato vnm, nltc- hæreticos, quos refert Valentia, in præsenti sacerdotio, vel statu religioso, possum pro­ malivum. ‘I’1· 1,1 Punct· 2 ct Suarez disp XIV sect, i ct fiteri me Christi serviim et discipulum. constat ex Matth. cap. x, 33 qui negaverit me quod vero negem tale, vel tale genus obsecoram hominibus, negabo eum coram Patre quii, et famulatus, non est gravis injuria meo, ubi adverte ex Augustino tract, exili Dei. Alioquin etiam peccaret mortalit τ -æin Joan, non solum negari Christum, quando cularis, qui ob verecundiam negat amicis nt»*r «ravi*, non consentiant, debere id sorte definiri. sima inconvenientia,qua· x <·.» v.ibnntwAtivA Addit Suerez, η. II, aliquando licitam osse manifestata oriri possunt, ut cum ,|o. fugam., et tamen non sub obligatione, sed cent Suarez ubi supra sect, m, n. 2, et Cav posse adhuc fidelem in publico expectoro, ninch n. 95 et seqq. de quo dixi tom. I de Justitia, disp. x, sect, i, Porm nec etiam jubente tyranno, ni .unn. 47, et seqq. Quod præsertim videtur pro­ nes Christiani .«·» prodant, Aigatkmem cedere, quando aliquis jam ob fidem captus se prodendi, docent auctores, qui addant tenetur, quo casu aliqui dicunt esse obliga­ non debere cum gravi periculo uti nesti», tionem non fugiendi ex carceribus ·. quod ve| signo a principe institutu, ut Chrhtiani tamen ipse negat esse in universum verum, eo signo ab aliis dignoscantur. Ita Sano·· et probat exemplo S. Petri, qui ex ipsis vin­ dicta disp. XIV, sect, v, n. 10. Cnmnth. culis jam jam occidendus effugit. Adverte dub. in, n. 70, Sanchez dicto lib. II,cap. iv, denique, minus caute locutum Pesantium, n. -29. ubi alios refert. Nam silentium, ν··| in præsenti qu. in, art. 2 ad I conclus, i omissio illius vestis aut signi non est tiiu.· § dici initio, dura ait, Pastorem tempore, negatio fidei, sed men* nmi««io manifesta­ persecutionis non posse latere, sed teneri tionis, quam manifestationem non potest publice profiteri fidem etiam cum vita; peri­ mihi pra'cipore tyrannus, neque ego teneor, culo, quia alius oriretur scandalum, quod ad eam nisi quando censeretur negatio viridem dicit locum habere in homine privato, tualis fidei, vel in aliis casibus infia addu­ quando hic solus in ea urbe esset doctus. cendis cnm agemus de prœn-pto affirmativo Quod ex dictis constat esse falsum, ut nota­ confessionis fidei, ubi etiam alia dubia arf vit etiam Coninch. n. 94, quia potius in eo hoc punctum spectantia examinabimus. casu pastor, vel doctor deberet latere, ut in Qurori potest ultimo, an sint poma......vl··occulto posset alios instruere et confirmare sinsticæ statuta· pro mera negatione fnlri in fide, et ita de facto apud Japones, ct in externa : quando enim concurrit simul cum 1 hæreticorum provinciis operarii, et sacer­ negatione interna, non Mt dubium, quud dotes catholici latent, quia si sese prode­ incurrantur poma· spiritual·· -tatut» contra rent, statim caperentur, et impediretur in hæreticos, vel apostatas : quando veru in universum fructus, quem intendunt. corde retinetur tides, red propter metum, Infertur quinto, non negare fidem eum, vel alias causas negatur exterius, aliqui di­ 43 cunt incurri excommunicationem ip>o farto, Non negat qui non comparet ad eam confitendam, ildcin qui quando publico edicto, vel aliter citantur, et alias apostata' pteria· , ul docuit I Jijctnnoi» non vel jubentur compatere omnes Christiani, infra qu. xn, art. I, et qu. xciv, ait. 2, comparet, vel Catholici ad suam fidem profitendam. communis tamen sententia fatetur. potui.·»» quando publico Et quidem, quando non citantur, nec juben­ quidem ab Ecclesia extendi has pu*nn» ad edicto ju­ tur se prodere, certum est quod non tenen­ negationem fidei mere externam, cum sit bentur actus externus et peccatum gravissimum, compavere tur id facere, et constat exemplo sanctorum, omnes qui olim in aulis etiam principum clam do. facto tamen pienas spirituales ipso facto Christiani Christianam fidem profitebantur, donec incurrendas non extendisse universaliter ad ad suam omnia ejusmodi peccata. Ita Silvester. \nUdem pro­ aliunde deprehensi martyrii occasionem ha­ gelus, Tabiena, Navarrus, Tolvtua, et alii tendam. buerunt ; et ita cum communi notarunt Suarez diet. disp. XIV, sect, in, η. 2, ct Co­ plures, quos affert, et sequitur Suarez dicta ninch diet. disp. XV, dub. v, n. 87 et 92. disp. XIV, sect. vi. An voro, et quomodo Ratio autem est, quia illa occultatio non propter praesumptionem actus interni · x est negatio fidei, sed mera negatio confes­ actu externo procedatur contra ipso;- d· in sionis fidei : cum autem præceptum confi­ quisitoribus, et quousque puniri possint, et tendi fidem non sit negativum, sed affirma­ quando fortune subjaceant. ·1 ahjumre tivum, non obligat semper et pro semper, debeant dc levi, vel etiam dc vehementi, sed in certis casibus, quos infra afferemus. videri possunt auctores plures. qu··- late Aliunde vero non semper sub peccato tene­ congerit de his in praxi tractans Diana p. iv, tur captare occasiones, quibus divina gloria tract, vu, de Pœnis deliciorum udS. Of/umm augeri potest, et contingit etiam frequenter, pertinentium resol. 3 et 31. Au vero ob ut major Dei gloria sequatur ex occultatione, negationem fidei mere ι·\Ι·τ·ιηιη incurratur quam ex manifestatione fidei, imo aliquando aliqua irregularitas, vel suspensio, diceum·» DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. 916 infra disp. XXV, sect, n, in line. Nunc tamen. antequam veniamus ad præcephim affirmativum confessionis fidei, et ad alia dubia circa utrumqne præccptum, exami­ nandum occurrit dubium unum morale , an in hoc præcepto negativo circa fidei nega­ tionem possit dari levitas materia* excusans a peccato mortali externo, quando deest dissensus, et infidelitas interna. SECTIO III. circa negationem ejeternam fidei in re parvi momenti possit dari peccatum veniale. 4i’ i iiiii »Uva. Casus est satis frequenter occurrens, ct parum examinatus, v. g. aliquis condo­ nator, vel in concione, vel privato sermone dicat, Adamum vixisse tot annos, cura tamen constet cxScriptura vixisse uno anno minus : vel dicat, Davidcm habuisse tot filios, cum habuerit pauciores, an esset peccatum grave, an leve ob materiœ parvitatem. Suppono primo, si esset circa aliquid per­ tinens ad dogmata Christianæ fidei, vel ho­ norem Dei, vel morum integritatem, aut de quo esset controversia cum hærcticis, ct oporteret sanam doctrinam explicare, fore grave peccatum, et mendacium perniciosum, sive id fieret ex industria, sive ex culpabili ignorantia. Suppono secundo, in casu quæstionis non dari assensum internum contra objectum revelatum : alioquin non est du­ bium, quin assensus contra objectum reve­ latum, quantumvis leve, scienter præstitus esset peccatum hærcsis , ct destructivum fidei, ut docent doctorcs omnes, quos late congerit Diana V part, de Parvitate materiœ, resolutione 28. Dubium ergo solum procedit de narratione mere externa alicujus historiæ sacra? cum aliqua levi circumstantia, quæ sit contra veritatem historiæ : in quo etiam casu idem dicendum videtur, sive id dicatur scienter, sive ex ignorantia, vel negligentia culpabili : nam sicut auctoritas Dei postulat fidelitatem, ita etiam advertentium in refe­ rendis fideliter rebus a Deo revelatis. Pro parte negativa, quod scilicet non detur parvitas materne, videtur esse auctoritas communis doctorum, nam licet in ter­ minis non disputent dchacquæstione,docent tamen generaliter, in materia fidei menda­ cium esse peccatum mortale. Navarr. in Man. cap. xxv, η. 441, ct cap. xvni, η. 4. Cajctanus in Summo, vero Prœdicatorum peccato, Ledesma II part. Summer tract, χνπτ, cap. π in fine, Emmanuel Sa verbo Prœdicarc, η. 4, et alii summistrocommuniter cx S.Thoma 2, 2,quæst. cx, art. 4, ubi etiam Cajetanus. Secundo probatur ratione, quia iste homo saltem exterius opponit se auctoritati divina* negando aliquam veritatem revelatam. Deo autem non solum fit gravis offensa, negando ejus veracitatem in gravi, sed etiam in re levi : utrumqne enim pariter Deo repugnat. Confirmatur, quia in materia perjurii non datur veniale ex parvitate materiæ, eo quod tam repugnat Deo testificari mendacium leve, quam grave, et ideo in utroque gra­ viter offenditur Deus : ergo similiter graviter offenditur Deus, si afferatur pro auctore rei falsa* etiam levis, quod fieri videtur, quando dicis Scripturam sacram asserere talem cir­ cumstantiam, quæ tamen est falsa. Tertio probatur, quia talis concinnator proponit, ut revelatum a Deo id, quod non est revelatum ; ex quo fit, ut moveat audi­ tores ad conandum, quantum est dc se, cre­ dere illud objectum fide divina ; quod videtur grave malum : sicut si scienter proponeres populo adorandam hostiam non consecra­ tam, nam hujus malitia ea videtur esse, ut proponatur pro materia el objecto religionis id , quod non est materia ; ergo similiter esset lethale proponere pro materia fidei, quod revera non est materia. Hæc faciunt pro hac. parte. In contrarium tamen pro parte affirmativa i; in primis videtur etiam esse auctoritas com- Sentem» munis doctorum, qui agentes de mendacio οίΠπΜ,ιΓ'· communiter requirunt ad lethalem malitiam mendacii, quod sit graviter perniciosum; quare obiter videntur supponere, ubi non est gravis pernicies, mendacium esse solum veniale. In nostro autem casu mendacium non est perniciosum; supponimus enim, ex eo nullum auditorum incommodum, vel scandalum procedere, ergo non erit menda­ cium perniciosum et grave, sed officiosum et leve. Secundo, malitia gravis hujus mendacii, in eo esse posset, quod exterius te opponas contra divinum testimonium negando veri­ tatem objecti revelati, et per consequens implicite concedendo, Deum esse menda­ cem. Hoc autem non sequitur in nostro casu : nullatenus enim negas Deum esse summe veracem : non interius, ut suppono, neque etiam exterius, nam exterius non dicis aliquid esse verum, licet oppositum sit DISPUTATIO XIV, SECTIO 111. 58 revelatum, imo potius hoc esse verum, quia hoc est revelatum, et per consequens jam lateris, quod si oppositum esset revelatum, esset etiam verum, ergo tollis fundamentum injurire adversus divinum testimonium. Si­ cut si scires aliquid a rege, dictum, et tamen contentionis causa defenderes oppositum, addens hoc regem dixisse, et ideo hoc potius credendum; certe non videreris graviter offendere regiam auctoritatem, et honorem debitum regio testimonio. Tertio ponamus hominem habentem pri­ vatam revelationem suæ mortis; si hic in­ terrogetur an habuerit eam revelationem, quis dicat non posse cum negare sine pec­ cato mortali? Ergo similiter poteris sine lethali negare Deum revelasse aliquam cir­ cumstantiam alicujus historiæ, negando si­ mul eam esse in sacra Scriptura : probatur consequentia, quia hæc circumstantia non magis refert ad auditores, quos habes, quam mors aliena, ut suppono, ergo sicut ille sine lethali poterit negare mortem sibi esse revelatam; sic tu sine lethali poteris negare illam circumstantiam esse revela­ tam; nec illa deceptio erit gravis, sed levis. Ultimo, quia nimis durum videtur, et præter morem etiam timoratorum hominum, obligare concionatorem ad referendas histo­ rias sacras adeo semper exacte et scrupulose, ut nullam circumstantiam quantumvis le­ vem possit sine culpa lethali variare. Pro quo videtur facere id, quod docet Sa verbo îfeiulacium, n. 2, ubi sic ait : « Mentiri in concione in pertinentibus ad doctrinam, quidam aiunt semper esse mortale, alii non semper ; quod intellige si sit materia levis. » Imo Cajetanus infra qu. cx, art. 4, in fine, plane docet, quod allegare unum pro­ phetam pro alio non est letbale : quod idem docet Navarins dicto cap. xvni, n. 4, « quia hoc est mentiri circa accidentalia doctrinæ. » Ex hoc autem possumus arguere ad nostrum casum, quia de fide etiam est Isaiam v. g. dixisse talem prophetiam, ergo qui verba Isaia· tribuit Hiercmiæ, eo ipso negat materialiter aliquid pertinens ad fi­ dem, scilicet verba Isaiæ non esse Hiercmiæ, et tamen excusatur a mortali ob parvitatem materia*, ergo similiter in nostro casu in quo etiam sensu accipiendum videtur quod cum communi docet Thomas Sanchez, lib. II in Decalogum, cap. χ.χ.χνπ, η. 9, peccare mortaliter eos, qui falsa miracula prœdicant aut scriptis mandant : et quod Cajetanus in M7 5wmmn, verbo Prirdimlfirum peccatu, Jtavar* rus in Surnmn, c. χνιΠ) n. ;,t P,im ,β. eunt, fingentes gesta Sanctorum pwar*· mortaliter; nam hæc omnia cx levitatemnteriæ possent aliquando ps«p venialia, nt si solum esset mendacium circa aliquam cir­ cumstantiam levem. Denique in hoc sensu intelligendi videntur aliqui auctores recentiores, nempe Sairus in Chne Regia statim citandus, ct Alphonsus de Leone de Officio confessoris, parte I, recollect, vn, n. 45, con­ cedens, esse posse veniale in verbo levissimo sapiente hærcsim. Ex quibus potest responderi etiam ad fanw damenta partis adversæ. Ad Primum ne- Respondegando, illam esse sententiam communem : '“r’'1 fn'1· nam licet doctores loquantur aliquando generaliter; non tamen loquuntur expresse in versa?, nostro casu, in quo eorum verba possunt admittere exceptionem : nam eodem modo dicunt generaliter doctrinam falsam, seu mendacium in materia spectante ad mores aut fidem, esse lethale : et tamen nemo di­ cet, non posse dari mendacium leve in doc­ trina morum ob parvitatem materi». Adde, aliquos expresse insinuasse hanc exceptio­ nem in materia tidei, ut de Sa, et Cajetano visum est. Navarrus etiam diet. c. xvni, postquam posuit regulam generalem, ■· quod peccat mortaliter, qui mentitur in materia fidei, sacne Scriptur.e, vel morum : » limi­ tat statim, et addit, « hoc non procedere, quando fit vel solum propter multiloquium, vel alias sine animo, et periculo nocendi notabiliter, et persuadendi aliquod falsum alicui. » In quo videtur contineri exceptio nostræ quaestionis. Quare eamdem exceptio­ nem intendisse videtur Sairus in Clave Regio. lib. XII, cap. π, n. 19, dicens, « in materia fidei potest esse peccatum veniale; potest enim esse tam levissimum verbum, ut esset hæresis tantum venialis. » Quod tamen ul­ timum explicatione indiget : nam si sit hæ­ resis formalis, jam supponit dissensum in­ ternum, in quo non datur parvitas materi», quare debet intelligi de hæresi tantum ma­ teriali, et mere externa. Ad secundam, jam diximus, hunc non se opponere formuliter veracitati divinæ; non enim asserit Deum falsum revelasse conjun­ gendo revelationem cum falsitate, sed asse­ rit aliquid esse falsum, asserendo ?imul id non esse revelatum, et paratum se osten­ dens ad mutandam sententiam quando con­ stiterit de contraria revelatione. SIR so DE νίΚΊΊΊΕ FIDEI DIVINÆ. Ad confirmationem de exemplo perjurii ; respondetur non esse similo adhibere Deum testem a lienjus veritatis, sicut adhibetur in jurament··, et dicere Deum aliquid dixisse : alioquin sicut non possumus licitate jurnrc rem, cui solum probabiliter assentimur ; nisi habeamus aliquam certitudinem, sic nec liceret dicere, Deum aliquid revelasse sino letbali, nisi essemus certi de revela­ tione : consequens autem est falsum ; nam Mepe dicimus absolute ; hoc est de fide : Deus hoc revolavit, cum tamen sint opinio­ nes probabiles inter doctoros, an illud sit de fido. Ratio autem discriminis videtur esse, quod quando juramus, significamus, nos habere talem certitudinem dc objecto, ut audeamus petere a Deo, ut sit testis illius; quod sane esset gravis Dei injuria et dedecus, si in re ipsa esset periculum falsitatis, nam esset vello et petere, quod Deus etiam nobiscum deciperet auditores. At vero quando sine juramento per simplicem narrationem dicimus, Deum aliquid revelasse, non eo ipso volumus, quod Deus id testetur, et de­ cipiat auditores, sed nos ipsi soli volumus mentiri narrando revelationem quæ non fuit, non adducentes Deum in consortium, ut nobiscum mentiatur. Ex quo fit ut viri timorati cautius loquantur, quando jurant, quam eum simpliciter aliquid narrant, etiamsi narrent historias Scripturæ. Ad quod facit id, quod docent communiter theologi in materia de juramento de hac loquendi formula, Deus scit hoc ita esse sicut dico : docent enim, si hæc verba proferan­ tur cum animo invocandi Deum in testem, et exigendi quod affirmet id quod dicimus, tunc esse peccatum mortale, si sint cum mendacio : si autem proferantur enuntia­ tive, asserendo Deum hoc scire, tunc non sunt peccatum mortale, sed mendacium leve, quia tunc ego solus volo loqui. Videa­ tur Sanchez, qui alios refert lib. Ill in De­ calogum, cap. n, n. 2. Ad tertium respondetur, eum, qui propo­ nit adorandam hostiam non consecratam, peccare quidem graviter, quia est causa quod cultus debitus Deo tribuatur pani. At vero in nostro casu assensus, quem audito­ res præstant errori, non est cultus qui tri­ buatur errori, sed voracitati Dei, quæ etiam per illum assensum colitur, licet objectum materiale creditum falsum sit. Certum enim est, quod objecto ipsi credito nullus cultus defertur : alioquin coleremus Pilatum, quo­ ties symbolum recitantes ipsum etiam de fide credimus. Ifrce. possunt afferri pro hac parte, ut os­ tendatur in hoc posse excusari culpam gra­ vem, præsertim si non frequenter, ct ordi­ narie contingat; nam adeo frequens posset esse hæc variatio in circumstantiis rerum fidei, ut non parum derogaret auctoritati doctrinæ, et pareret contemptum magnum apud auditores. Atque ita senserunt his ra­ tionibus convicti plures, et graves magistri Salmanticenses, quos de hae questione con­ sului, et pro ea videtur expresse stare etiam P. Salas I tom. in 1, 2, tract. Ill, disp. jv, sect, π, n. 15, ubi asserit, non esse mortale aliquam falsam circumstantiam asserere in materia levi contra Scripturam ex negligentia etiam voluntaria. Quod vero neque illam asserere scienter sit mortale, docuit idem auctor obiter in manuscriptis hujus materiæ in præsenti art. 3, dub. i, ubi ex eo probat, malitiam negationis fidei non consistere in eo, quod Deum faciat fallacem, quia « alio­ quin, inquit, mortaliter peccaret, qui ex in­ dustria, vel notabili negligent!» referret ali­ quam Scripturæ historiam cum aliqua falsa circumstantia nihil referente ad dogmata fidei, vel ad mores, ut dicendo aliquem obiisse uno anno, qui obiit alio : consequens autem videtur falsum, et durum. » Et postea addit : « Existimo, non esse mortale negare exterius tantum veritatem fidei, quæ nihil referat ad honorem Christi, Dei, vel Sanc­ torum, vel ad mores; et quæ non sit dogma fidei, atque versetur in controversia, ac proinde nec ex ejus negatione Ecclesia possit dividi, vel turbari, aut aliud periculum se­ quatur, dummodo non appareat id dictum esse a Deo : sic enim id negando irrogaretur Deo gravis injuria, quia existimaretur fallibilis, vel fallax. » Hæc sunt verba prædicti auctoris, qui magis in terminis, licet obiter videtur casum nostræ quæstionis attigisse, et hanc sententiam expresse defendere, in qua tamen sufficiat argumenta proposuisse, ut doctiores possint de re ipsa judicium ferre. DISPUTATIO XIV. SECTIO IV SECTU) IV. (Juale sit prceceptvm affirmativum confessionis fidei. Diximus, duplex esse præeeptum circa actum externum fidei ; alterum negativum non negandi exterius fidem, de quo egimus ; alterum affirmativum confitendi exterius fi­ dem, de quo nunc dicendum est. Et quidem cum sit affirmativum non obligat semper et pro semper, sicut obligat negativum, sed in certis casibus. Certum est autem, dari tale præeeptum affirmativum, confitendi fidem, et non de solo jure humano, sed etiam di­ vino, ut constat ex verbis Pauli aOow.x, 9. Si confitearis in ore tuo Dominum Jesura, et in corde tuo credideris, salvus eris : corde enim creditur ad justitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Ubi confessio fidei non poni­ tur necessaria ad justitiam, sicut fides in­ terna, quia non est medium necessarium ad justificationem, sed ponitur necessaria ad salutem, sicut observantia mandatorum, si­ cut quærenti media necessaria ad salutem Maith. XIX. Christus respondit, serva mandata : quæ tota est necessitas præcepti. Quamvis autem hæc 17. necessitas sit per se, supposito hoc rerum ordine, in quo homo habet vitam socialem cum aliis, si tamen homo existerai solus in mundo, non videtur, quod tunc per se obli­ garetur ad manifestandam suam fidem per actus externos, nisi ad summum, quatenus obligaretur ad colendum Deum per aliquem cultum externum, qui consequenter esset in­ dicium suæ fidei, de qua obligatione agitur in tractatu dc Religione, et non pertinet ad hunc locum, in quo de præcisa fidei obliga­ tione agitur. Nunc tamen supposita vita so­ ciali et politica cum aliis , fides ipsa obligat ad sui manifestationem. Et quidem iu ipsa petitione, et susceptione baptismi, debet quilibet adultus fidem suam profiteri, et de facto satis eam profitetur, cum petat bap­ tismum, quo ingrediatur in Ecclesiam, et fidelium numero adjungatur. Qui autem in infantia baptizatus fuit, postea, quando venit ad usum rationis, et fides ei sufficien­ ter proponitur, debet non solum eam corde suscipere et amplecti, sed aliquo etiam ex­ terno signo hoc ipsum manifestare, ut appa­ reat se eam fidem retinere, cujus professio­ nem in baptismo suscepit, ut notarii Suarez 51'1 dicta disp. XIV, scct.ii. η. Ί. Ratio autem n priori «*<· pot«Ht pnnui. qnm Deus non voluit de facto Ercl^wn <>lnm invisibilem et mentalem, Mid vwtbitem unionem et conjunetinnem vi«ih»tem, nt fieret unum corpus mystirum wih'te ani­ matum uno et eodem spiritu invi-ddli in­ terno. Hæc autem conjunctio visibilis fieri non potest, nisi membra ad invicem sensi­ biliter conjungantur inter se, quod fit, dum singula sese manifestant sensibiliter esse membra hujus corporis mystiri profitend·· eamdem fidem et religionem communem aliis membris. Secunda ratio esse potest, quia hoc ipsum exigitur a suprema Dei auc­ toritate et majestate. Cederet quippe in de­ decus principis, si nobilis in ejus famulatum adseriptus, et famuli stipendia atque emo­ lumenta accipiens, ita curaret ea occulte et per interpositam personam accipere, ut nulli dc suo famulatu qnidqnam constaret, nec ullum prorsus famuli vel obsequii «ignnm erga Dominum exhiberet. Videretur enim dedignari dominum, et erubescere profes­ sionem suæ servitutis, quam etiam conservis suis, et toti familiae absque justa causa oc­ cultam esse vellet. Quæ irreverentia eo est major adversus Deum, qu·» infinite major Domini dignitas, et innumerabilia ejus erga famulos beneficia ct merita, assiduam ab eis exigunt suæ professionem servitutis, et fidei erga Dominum infinite excellentem, et cui tot sese nominibus obstrictos vident. Cæterum observantia hujus præcepti nul­ lum quoad praxim addit speciale onus : fit enim satis huic obligationi per opera aliorum præceptorum Christianæ legis, præser­ tim per receptionem sacramentorum, audi­ tionem missæ, ingressum templi, recita­ tionem precum, el alia opera Christiana, quæ omnibus satis manifestant fidem inter­ nam, et licet non liant ex illo motivo spe­ ciali manifestandi, et confitendi fidem, non requiritur opus ex motivo præcepti ad satis­ faciendum præcepto, ut suppono, sed suffi­ cit, quod opus ipsum, quod ex alio tine ob­ servatur, sit de se manifestivum fidei. Sicut beneficiarius, qui ex motivo misericordia} ct compassionis alit pauperes, satisfacit abunde præcepto religionis de expendeudis in usus pios superfluis redituum ecclesiasti­ corum, et sic de aliis. Unde infertur, aliquos casus, in quibitdoctores dicere solent, obligare specialiter præeeptum hoc affirmativum confessionis Ob^er» au­ la hujatt nullum di>>ntiam Ecclesiæ debitam, sed etiam tonlra virtu­ tem fidei : quia præcepta Eeetedæ de arti­ bus alien jus virtutis, eo ipso faciunt, nt actus præceptns sil intra eamdem vir«n'· m. et ejus violatio sit etiam cnntrn illam spe­ cialem virtutem. Sic enim jejunium prrece­ ptum ita pertinet ad virtutem temperantur, ut violalio jejunii sit etiam contra virlntem temperantiæ, et debeat in confrssione expli­ cari hæc specialis malitia contra temperan­ tiam ; et simonia prohibita solum jure hu­ mano est etiam contra religionem, et sic de aliis. Cum ergo confessio fidei do se sit ac­ tus virtutis fidei, consequens est, ul acce­ dente præcepto Ecclesiæ , omissio hujus confessionis sit non solum contra ohedientiam, sed etiam contra virtutem fidei, ad quam confessio illa de se pertinet, ct ideo hæc specialis malitia explicari dehet in con­ fessione, ct sufficienter explicatur, dum pœnitens dicit, se omisisse fidei profession* m quam ex præcepto Ec< lesiæ debebat facere. Quando autem, ei quas personas obliget præceptum illud ecclesiasticum perlinet magis ad materiam fle Beneficiis, ct id; ··* de hoc puncto videri possunt Thomas Sanch··/, lib. II in Decalog. cap. v. Castro Palao I tom. tract, iv puncto 19 et alii, «pio» congerit Diana p. Ill tract. Ii ile dubiis regularium, ré­ solut. 78. Tertius casus, quo ex ipsa virtute fidei « obligatur homo ad illam confitendam, e*ee Tertiui potest, quando putatur in iis cireumslanlii- casos, qno « ipsa fidei confessio necessaria, ut homo ip><· vitet viriate periculum morale, quod habet deliciendi a Odei obli­ fide, nisi per actum illum contrarium, el gatur homo illam protestationem externam, timorem el eru­ ad confiten­ bescentiam semel excutiat, et se fidelem pro­ dam. fiteatur. Quo casu monet bene Suarez dicta disp. XIV sed. 1! n. 7 obligationem ban* confitendi fidem provenire ab ipsa lili- nus in præsenti disp. Ill dub. in ante finem, gaver» ct ipse breviter respondet, manifestationem cinin An- eXfernami et materialem non fuisse Angelis ’ via ?"1 necessariam, quia hæc ab illis fieri non po­ terat, nisi in corpore assumpto, quæ corpo­ ris assumptio illis necessaria non erat in brevi illa morula via*, ct sine corpore non poterant bene suos conceptus aliis Angelis manifestare. An vero per locutionem spiriritualem debuerint suam fidem aliis Angelis patefacere, dicit dependere ab eo, an inter­ venerunt circumstantia;, quæ necessariæ sunt ut obligetur fidelis ad confessionem fidei externam. 67 Ego inprimis fateor, non debuisse Ange­ lum in via manifestare, et profiteri suam fi­ dem peractionem aliquam sensibilem exer­ citam per corpus assumptum : id enim non erat necessarium ad fidem manifestandam aliis Angelis, cum quibus sufficientem com­ municationem habere poterat absque ullo signo corporeo, prout dc facto eam habuis­ set, licet Angeli soli absque ullo prorsus ente materiali et corporeo conditi fuis­ sent. Et quidem ipsa locutio spiritualis, qua unus Angelus alteri loquitur, dicitur vere actus externus fidei, cum producat, vel ge­ neret notitiam in audiente. Loquendo ita­ que de hoc genere confessionis, ct manife­ stationis fidei, consequenter ad supradicta, dicendum v idetur, debuisse Angelum via­ torem suam fidem manifestare : nam ratio­ nes , quibus supra eam obligationem in homine probavimus, procedunt etiam in An­ gelis, cum ipsos etiam Deus creaverit, non ut singuli seorsim, sed ut omnes simul vitam socialem ducerent, et rempublicam intelle­ ctualem ac corpus politicum constituerent, ut ita dicam, Ecclesiam Angelicam cujus membra singula debebant aliis suam pro­ fessionem, et servitutem erga Deum mani­ festare, atque adeo notam submissionis in- tenue exhibere per actus religionis externos, qui aliis Angelis noli esse possent, ne vide­ rentur velle suam servitutem clam occul­ tare, nullo prorsus signo se Dei famulos, et asseclas, ac discipulos manifestando, sicut supra de hominibus dictum est. SECTIO V. Dc usu vestium, actionum, rituum; ciborum, et aliorum qiuepropria sunt infidelibus, an, et quomodo sit contra virtutem fidei. Plura sub hoc titulo complectimur, quæ cg singillatim examinanda breviter sunt, ut explicetur melius obligatio virtutis fidei in ordine ad actiones externas. Quia vero di­ ximus duplex esse præeeptum fidei in ordi­ ne ad hos actus externos, alterum negati­ vum non negandi fidem, et alterum affir­ mativum fidem confitendi : ideo post utrius­ que præcepti differentiam explicatam, quærirnus de usu vestium, rituum, etc. quia hic usus aliquando est contra præeeptum negativum, aliquando vero solum est contra præeeptum affirmativum confitendi fidem, ct ideo quæslio hæc utrique præcepto com­ munis est : quam majoris claritatis gratia in plures § seu dubia dividemus. Pro quibus Q0|8Mm lamen omnibus communiter advertunt doc- usus res­ tores in præsenti, sermonem hic esse de usu ι.,απ,> 1 . ... ... T aclionum. seno, non de usu ludicro, (pialis in comoedia llilulini esse solet, in qua repræsentationis gratia etc.hic absque peccato usurpantur et vestes, et ri- intclligator. tus, el verba infidelium, et hæreticorum : nam in iis circumstantiis actiones illæ non significant ullo modo infidelitatem inter­ nam, vel erubescentiam, cum constet omni­ bus animus usurpantis omnino contrarius. De occultatione negativa, qua aliquis fiθθ dem suam aliquamdiu non manifestat, dixi- occuliaiio mus supra sect, in non esse peccatum, fidei alia quando non occurrit obligatio positiva con- ’J?531,1'’· . . alia affirfitendi fidem : nunc autem sermo est, non matiW. de occultatione mere negativa, sed affirmaQuando tiva, quatenus aliquis usurpat signa aliqua, ulraquc vestes, cibos, etc. ad hunc finem occultandi suam fidem, de qua etiam occultatione in genere supponendum est, eam esse etiam illicitam, quando adest obligatio confitendi fidem : si enim tunc occultatio negativa illicita est, a fortiori erit illicita occultatio positiva. Nunc ergo dicamus in particulari de iis, quæ ad hunc finem assumi solent, ct imprimis de vestibus infidelium. IHSPETATIO Xiv, sectio V. ΜΛ est magno controverdn , nn C.hmtinnns possit nt» endem »igno nh*que pec­ cato contra fidem. Negant phiivs, Cajet § i. Navarr. Tnbicna, Tolctiw, et afii plnm, De usu vestium infidelium, on liceat. quos affert Snnch. tibi Mipra n. Iit, qma utens illo signo implicit·· profitetur ’p · ■<·· ■jo Vestes claritatis gratia possunt nd quatuor illius falsæ secta· cnltorem.pt parum refert, Vestium classes reduci. In prima sunt vestes, quibus quod id verbis, aut rebus ipsi» dicatur, i-um quatuor infideles distingui solent materialiter a fide- eadem sil malitia· ratio in ntrnqne twu. Primiim Hbt», non Quidem formaliter prout infideAlii tamen plnres, et graves ancture* pngciuis. les sunt, sed prout ad talem nationem per­ lanl id px gravi causa licitum p*«p. Azof. tinent, quales sunt vestes Turearum, quæ Bannes, Aragon. Emman. Lndov. Lop ·/, d magis pertinent ad nationem, aut provin­ alii quos affert et sequitur Sanchez ubi ciam, quam ad religionis sectam; unde licet supra num. 19, Suarez dicta sect. v. η. 7. omnes Christianam fidem reciperent, vestes Coninch in præsenti disp. XV. dub. III. tamen antiquas relinerent. His autem ves­ num. 66. Castropal. dido I tom. trad. IV tibus consentiunt doctores posse fidelem uti, disp. i, panel. 17, n. 3, ct alii qnos affe­ quando transiens per infidelium regionem, runt, et probabilem putant hanc sententiam occultari vult, ad periculum vitandum : Bccanus de Fide, cap.ix, q. v, num. 28 d 29. vestis enim illa nec explicite, nec implicite et alii quos affert et sequitur Hurtado in continet negationem fidei, aut professionem præsenti disp. XLV11I, sect. m. §27. quibus alterius sectre, et licet alii putantes esso ex alios addit Diana V part. trad. vu. de scan­ natione illa, decipiantur putantes esse, ex ea­ dalo, resol. xxxin, ubi eidem sententiæ sulk dem nationis secta; id tamen est per acci­ scribit. dens, ct ex ignorantia. Advertunt tamen, Probant aliqui, setj etiam ad profitendam suam falsam lium‘ religionem. De quibus multi absolute ne­ gant ullo casu licitum esse earum usum. Ita Arag. et Ludovic, Lopez apud Sanch. c. iv, sup. n.20, Ant. Tabien. Tolet. Navar. et alii plures quos refert et sequitur Castropal. pun. 17, n. 7, qui pro eadem sententia affert patrem Suarez dicta sect, v, n. 13, sed immerito, nam Suarez, n. 2, distinxe­ rat plura genera vestium, et ultimo loco vestes non habentes communem usum, vel utilitatem corporis, sed præcise institutas ad aliquem usum sacrum, vel quasi sacrum, quales sunt vestes sacerdotales, et de iis so­ lis loquitur illo n. 13. Nos autem nunc lo­ quimur de vestibus institutis ad utilitatem corporis, sed quæ simul significare solent professionem alicujus religionis, quales sunt vestes clericales, vel monacales, de quibus idem Suarez locutus videtur n. 7, et conce­ dere illarum usum ex gravi causa, et cum aliquibus limitationibus. 81 Alii ergo mitius loquuntur, et non audent in universum damnare harum vestium usum; ita loquitur Coninch. disp.XV, dub. ΙΠ. n, GG. ubi earum usum concedit licitum ad vitandum grave periculum : imo nu. 72 addit non esse improbabile, quod ex gravis­ sima causa liceat aliquando usus vestis deputatæ ad solum usum, et cultum falsæ reli­ gionis. Suarez etiam loco supra citato eidem sententiæ videtur aperte favere, pro qua ab omnibus affertur Sanch. diet. cap. iv, n. 20, sed ut verum fatear, satis obscure lo­ quitur, nam slatim n. 21 dicit, id nou inTom. I. 529 telligi, (piando vraies d··-limita* »nnl ai| cultum ancioris false v>ete>, »*o modo quo n. 16 explicuerat : ubi ant.>m in eadem classe constituerat vestes «.nu,··. primario institutas ad falsæ sectæ profrasiomm. quas omnes distinxerat ab aliis vrolihn·. quæ ni,Q sunt institut® ad professionem serta*. ■«·.! ,,(| discernendos homines i di- · · t < . , ,,i. finem politicum, qualis pst num galeri llavi Rom® pro Judæis; quare non satis apparet de quibus vestibus loqnalnr postea nu. 21) Sed tamen videtur ibi distinguée rursus illam classem vestium, quam unicam fece­ rat num. 16, in alias duas, in quarum una sunt vestes significantes solum professionem falsæ sect®, el has dicit aliquando licere; in altera vero sunt vestes destinat® ad cultum solum auctoris fais® sect® et has dicit nun­ quam licere. In quo tamen parum conse­ quenter eum loqui, dicunt Palao ubi supra nu. 6, et Hurtado disp. xlviii, §. 57, qui ntrarumque vestium usum videtur aliquando licitum agnoscere, quod late probat §. 51. ct sequentibus. Ego ex supradicti*» unam regulam gene­ ralem credo statui posse, in qua, si bene ex­ plicetur, auctores prædictos convenire forlasse, vel parum dissentire putarim. Itaipic quoties usus veslium talis fuerit, ut «pii per­ sonam utentem noverint, eum omnino judi­ cent fidem negare, et falsam religionem amplecti, usus ille nullo casu licitus erit; quando vero, qui personam norunt, pote­ runt dubitare, an ob alium finem diversum vestis usurpetur, poterit aliquando usus licitus esse ex gravi causa, qu® eo gravior debet esse, quo ex circumstantiis vestis illa magis accedat ad significandam negationem veræ fidei, quamvis non omuiuo determi­ nate eam significet. Sensus, et verit i' hujus rcgulæ probari, el explicari potest per ana­ logiam, vel comparationem ad voces quas diximus nullo casu fideh licere, quia ex na­ tura sua habent, quod proferri debeant ad significandum mentem, et non ob alios fines. Si ergo esset vestis, «pia* propb r <-u · umstantias, vel institutionem ita esset determi­ nata ad significandam negationem fidei, sicut sunt verba, vel voces ex natura sua ad significandam mentem; idem om­ nino dicendum esset do veste illa, quod de vocibus dicitur, atque ideo sicut nullo casu fideh licet proferre voces, quibus -ignilicetur ipsum esse alterius sectu·, ita nunquam licebit ei usus Udis vestis habentis a <|uc de34 M Qaandunam tuu» «upradictarum wstium licitus, el qnandn lllkitu«. 530 fi3 DE VIBiΊ ΙΈ FIDEI DIVINÆ. terjiiinntnm significationem, ac habent vo­ politica ad dignoscendos infideles, sed etiam ces* Non rcpugnnt nutem, quod circumstan­ ad significandam professionem falsæ sectæ, tia? tales sint, in quibus vestis possit habere vel ad eam tacite profitendam, et ideo gra­ significat innem æque determinatam , ac vior causa requiratur ad harum vestium, habent voces, et a qua non possit abstrahi, quam ad illarum usum licitum; adhuc ta­ v. g. si Princeps infidelis præcipial subdito men utraque vestis convenit in hoc, quod Christiano negare, fidem, et in signum ne­ ex natura sua non sit ita alligata etiam in gata' fidei assumere, et gestare imaginem his circumstantiis ad talem significationem, idoli in veste, vel coronam, aut rosarium pro­ ut non possit ab ea præscindere, et usurpari prium illius idoli; non est dubium, qnod iniis sine animo talis significationis. circumstantiis gestatio illius signi, vel vestis Doctrina vero hæc potest imprimis appli8t non posset præscindi a significatione negata; cari cum proportione debita ad quartum ge- Q“ap*«m fidei, atque ideo, qnod esset omnino illicita. nus vestium, nempe illarum, quæ non solum vestium Si ergo consuetudo recepta tribueret eamutcumque continent, et significant profes­ dejn vim determinatam significandi nega­ sionem falsæ secta?, sed etiam continent cul­ tam fidem, quam tribuit imperium principis tum actualem auctoris falsæ sectæ, vel infidelis præcipicntis gesture tale signum ; idoli, etc., de quibus auctores etiam varie eodem modo dicendum esset, de veste, vel loquuntur. Sanchez enim diet. n. 21, de iis signo illo, non esse licitum, stante tali con­ vestibus negare videtur esse licitas ullo casu, suetudine. Quare totum judicium de hoc sicut et Bannes, Arag. Petrus de Ledesm. puncto reducendum est ad determinationem Emman. Rodrig.et Rutilius Benzonius, quos significationis, quæ optime colligitur a pos­ affert idem Sanchez ibidem. Idem docet teriori, si videntes signum illud, ct cognos­ Castro Palao ubi sup. Suarez vero dicta centes personam quæ antea fidelis ct Chris­ sect, v, nu. 8, dicit non licere usum vestis, tiana erat, inducuntur tamen omnino, ct qua peculiaris honor idolo, aut falso prodeterminate adjudicandum, quod priorem phetæ defertur, ut si idolum, vel character fidem reliquerit ; tunc enim vestis illa in ta­ Mahometis in veste feratur, nam id videtur libus circumstantiis habebit se, sicut voces, institutum in ejus honorem, et ideo vel oc­ cum non possit a tali significatione deter­ cultandum erit tale signum, vel alio modo minata separari. cavendum, ne talis demonstratio cultus, et E contra vero contingit frequenter, ut honoris deferatur, nam hoc semper super­ vestis aliqua, consuetudine, vel etiam ex stitiosum est. Postea vero n. 13, in univer­ institutione principis destinata sit ad signi­ sum docet, ut probabilius et securius, non ficandam professionem falsæ sectæ : et ta­ licere usum vestis per se primo deputa læ ad men quando Christianus eam usurparet ad superstitiosum cultum alicujus sectæ falsæ, se occultandum, et vitandum vitæ pericu­ quæ non habet communem et corporalem lum, ii, qui hominem antea agnoscerent, et usum, sed sacrum, vel quasi sacrum in tali viderent in eu veste, non ideo judicarent, secta, nisi forte aliquis uteretur tali veste modo profano et vulgari, ita ut magis vide­ eum negasse fidem, sed vel dubitarent, vel retur contemnere superstitiosum usum ; fortasse putarent non ad id significandum, ejusque institutionem. sed potius ad se occultandum el vitandum Alii tamen non videntur harum etiam 85 vitæ periculum assumptam fuisse vestem vestium usum in universum damnare : nam illam : quo casu ex gravi, vel saltem gra­ Coninch diet. dub. in, n. 72, agens de vesti­ vissima causa licite assumeretur, cum vestis illa non esset sicut voces, sed posset ab ca bus quæ directe sunt instituite ad profiten­ dam fidem falsam absque ulla distinctione significatione separari, et assumi ad alios dicit, non esse improbabile, quod in aliquo fines, vel tegendi corpus, vel ad ornatum et elegantiam, vel ad aliquid aliud ; quare pro­ casu ex causa gravissima licitus sit earum cederet tunc ratio, propter quam diximus cum usus. Clarius Hurtado dicta disp. XLVlli, communi sententia, licite usurpari posse ex § 54, de veste instituta ad cultum, et cæremoniam falsæ sectæ dicit probabile esse, gravi causa a Christiano galerum flavum, quod liceat instante necessitate mortis fuquia potest separari a significatione, quam ex gicndæ, dum non formalitcr usurpetur ut publica institutione habet, ut dignoscantur tale signum est, sed solum materialiter. Judæi a Christianis. Nam licet vestes de Postea vero § 56, de veste sacerdotali idem quibus nunc loquimur, non solum sint signa DISPUTATIO XIV, SECTIO V. probat, quin vestis illa in rigore non est cultus, sed habitus, quo exerceantur cæremoniæ, et cultus in Deum ; et § 58, probat licere vestes in quibus depictœ sunt imagi­ nes hominum sceleratorum, aut idolorum, quia usus illarum imaginum non significat determinate cultum, sed potest habere alias significationes, nam multæ familiæ nobiles gestant in suis gentilitiis imagines solis, lunæ, stellarum, ursorum, et leonum, quas quasi deorum imagines ethnici colebant, sic ergo posset imago Mahometis gestari non in cultum, sed ad significandum triumphum reportatum de Mahometismo. Concludit de­ nique contrariam sententiam veram esse, quando usus signorum determinatus est ad significandam falsam religionem. 86 Juxta regulam a nobis supra positam con­ ciliari posse videntur horum auctorum pla­ cita : nam de his etiam vestibus verum est, quod earum usus ex causa gravissima liceat, quando non sunt ita determinatae ad cultum falsum significandum, ut qui hominem an­ tea Christianum cum ea veste videt, eo ipso determinate judicet fidem reliquisse, sed possit dubitare, vel putare, quod ad alium diversum finem tali veste utatur : secus vero quando ex institutione, vel circumstantiis determinata est ad eam significationem. Et quidem, si quæ vestes apud infideles sunt, quæ corrpspondeant vestibus, non sacris, sed communibus nostrorum clericorum, vel monachorum, facilius intelligi potest in illis indeterminatio ad significationem : nam hæ vestes non videntur continere cultum actua­ lem, aut professionem fidei, sed sunt habitus decens, et aptus a veste : imo lex illa magis videretur tendere esu indigeat. Ab cxtrinseco est, quando exirinseco. DISPUTATIO XIV, SECTU» V. 53S aliis, quia hroretici sunt, carnes comedenti­ Dubitari circa huc poW, an si ggtoto, 101 bus, si tu oh religionem ab iis abstinens, qui alias posset licite carnibu Vesci æ »·.·ι- \ «iTgrodeprehenderis, el apud illos periclitaberis. piiit tyrannus, ut in signum infidetttafa rar- to, qui Loquendo de necessitate ab intrinseco, nibns vescatur, possit adhuc in iis ι-ircum- ''!X? pMKt certiim est posse Catholicum etiam in locis stanliis pas comedere. Ad hoc Huriadn nbi n'lh^TX7 hæreticorum, quando alii cibi non suppe­ supra § till r<’«pnndp|, egregie facturam prvrtytai’ tunt, carnes comedere, ne fame pereat, a-grolurn, si etiam cum vita» discrimine evi- Tynnaq», quod etiam procedit, quando ab ægritudi- denti a carnibus tunc abstineat, quia vitam nt in ncm esu carnium indiget : nam lex ecclesi­ exponit periculo ob catholicœ religionis cuiastica non obligat in ea ncessitate, qua Ium. ct obedientiam legis Ecclesiastica·, rwnibw c tur, stante, perinde est, ac si non esset dies Posse tamen licite carnibus vesci, prænrîssa prohibitionis, sed alia dies, cum necessitas protestatione, quod id faciatobægriludinem, P'**’' ld' ct non propter principi* imperium. Heeseimpediat ne lex pro eo articulo lata sit. M Difficultas esse posset, an necessaria sit cumbi pars verissima est, de primie autem partis veritate dubito : cum enim ita facile medere! lunc protestatio, qua dicat hæreticis præpossit, protestatione præmissa, tollere om­ sentibus, se vesci carnibus oh necessitatem, nem apparentiam falsi cultas, et supersti­ l00 et non quia Catholicus non sit. Et quidem, tiosa: obedientia», non video quo jure possit De accessi- si astantibus nota sit necessitas, eam pro­ remedium naturale ad propriam vitam sine late ab in- testationem necessariam non esse. docet ulla necessitate relinquere. Nec exponit tunc, trinscco. ](ulqaf]0 jn præs. disp. XLvnr, § 81 et 97, se periculo ob custodiam ecclesiastic® legis, quia in iis circumstantiis esus carnium cum lex eclesiastica ejusmodi ægrotnm non nullo modo significat defectum a fide, cum comprehendat, ut constat, el per consequens in locis etiam catholicis omnes in ægnitu- illa abstinentia tunc non est cultus cathodine carnibus vescantur, nec prohibitio pro licæ religionis, imo catholica religio praeci­ ea causa lata sit. Quod si hæretici id tri­ pit esum carnium in tali necessitate. Quum buant defectui fidei, erit scandalum passi­ obligationem naturalem non tollit præce­ vum, et pharisaicum, ex ignorantia, vel ptum illud Tyranni : alioquin, si præciperet malitia ortum eorum, qui scandalizantur tibi, ut aliquid in genere comederes, in ho­ absque sufficienti fundamento; si tamen norem idoli, et assidue ad hoc urgeret, pos­ ob ignorantiam scandalizandi essent in ses licite per hebdomadam, aut amplius suam spiritualem ruinam, et posses absque ab omni cibo abstinere, ne tyranni præcepto magno detrimento scandalum illud vitare obedire videaris : quod certe nemo admit­ facta protestatione, necessitatis excusantis, tet : ridicula enim postea præccpta tyranni et integritatis tuæ fidei, non videtur du­ cum risu potius, el contemptu rejici debent bium, quod saltem ex charitate tenereris id faciendo ea, quæ secluso tali præcepto fa­ facere, neque hoc. credo ab illo auctore, vel cienda essent. Quo autem sensu S. Augus­ ab alio negari. Si vero illis necessitas tua tinus Epist. CLiv dixerit, abstinendum esse nota non sit, idem auctor cum aliis conce­ ab idolothyto etiam in articulo mortis, et dit, posse te protestationem omittere, et Christiana virtute moriendum; explicabi­ carnes edere, si ex protestatione timeas mus paulo post agendo de idolothytis. Vi­ tibi vitæ periculum ; quia comestio ipsa de deatur Vasquez in 1,2 disp. clvk nu. 32 se licita est, et scandalum non est activum, qui eo casu dicit, non posse licite ab idolo­ se.· buul Præ' .. ,· . .... kr carnem. retur, minus enim detrimentum sufficit, ut utique priemissa prædicta protestatione : non sit obligatio impediendi scandalum pas­ quia licet necessitas illa proveniret ab exsivum, quale illud essset in casu posito, ut trinseco ab initio, postea tamen fit necessi­ videbimus. tas intrinseca naturæ deficientis, el pericli- DE VIRTUE FIDEI DIVIN/E. tantis ob defcclnm alimenti quart» haberet se sicut illo, quinh caronlinm alterius alimenti camoilit carnes, no pereat : jam enim in on Main carol omni alio alimento, el parum videtur referre, quod hæc ipsa carentia pro­ veniat a lyranno, vel ab alio casu fortuito, cum eodem modo transeat in necessitatem intrinsecam ipsius natura», qua» alimento aliquo indiget ad vitam, et eo deficiente lex ecclesiastica non obligat, ncc comestio illa censetur obodienlia lyranno exhibita, sed usus licitus cibi cessante legis obligatione. Cæterum in hoc. casu puto specialem dif­ ficultatem, ut videbimus § sequenti num IH. IM Hoc ergo supposito dc necessitate proveNcccssilas nienle ab intrinseco, dicendum restat nunc ab extrin* dc necessitate ab extrinseco proveniente, seco duplex pæc au^cm rnrsn3 duplex esse potest. Prima est, quando tyrannus in contemptum legis ccclesiaslicæ præcipil carnium prohibitarum esum, el nisi comedas, mortem minatur. Quo casu cx omnium sententia illicita est talis comestio. Ita supponit Sanch. dicto cap. iv n. 25, Coninch ubi supr. n. 53, et 54 el alii quos aller! ct sequitur Hurtado diet, disp. XI.VHI § 101), nec excusaris protestons te non comedere carnes in contemptum Ec­ clesiæ, sed propter necessitatem ad vitan­ dam mortem. Ratio autem est, quia licet lexhmana non obliget cum tanto detrimento ad sui observantiam materialem, semper tamen obligat ne contemnatur, sive hæc obligatio sit ab ipsamel lege, sive, quod ve­ rius puto, proveniat a lege divina, et natu­ rali, eo quod contemptus ille sil intrinsece malus, et nunquam admittendus, in casu au­ tem posito comestio in talibus circumstan­ tiis continet legis ccclesiaslicæ contemptum, cum non deserviat ad conservandum vitam, quatenus praestat alimentum, suppono enim alimenta alia non deesse, sed præcise qua­ tenus est obedienlia exhibita præcepto im­ pio, et cooperatio principi religionem con­ temnenti , cui consentis ad vitandam mortem. Sicut ergo supra diximus, non licere usum alicujus signi urgente tyranno, qui illud præcipit in signum fidei negatæ, licet non urgento illo præcepto posses licite vestem illam, vel signum usurpare, quod de se non est determinatum ad significan­ dam fidei negationem; ita de carnium esu dicendum est, quia licet extra cum casum licitus esset ad te occultandum, ut postea dicemus, vel ob alias causas : in eo tamen casu licitus non est, quia continet obedienfiam expressam tyranno praecipienti religio­ nis contemptum. Unde fortissimi Machabæi hujus obligationis conscii maluerunt atrocissima pati tormenta, el mortem crudelis­ simam, quam carnibus lege sibi prohibitis vesci tyranno id præcipientc, licet alias si nulli alii cibi suppeterent, potuissent licite, iis vesci ad conservandam vitam, sicut el alii potuerunt sabbato præliari ad sese ab injustis aggressoribus defendendos, et David potuit panes propositionis sibi alias prohi­ bitos licite in necessitate comedere. Secunda ergo necessitas ab extrinseco esse potest, quando nullum urget tyranni prœceptum cogentis carnes comedere, sed ta­ men transiens per loca hiercticorum, ubi omnes eas comedunt, tu etiam eas comedis, ne si abstineas, prodas te. ipsum Catholi­ cum, el ea de causa periclileris. Quo casu P. Valentia II to.disp. VII qu. xv pun. 6 §4, casu 4 dicit, id non licere in iis locis, in qui­ bus ejusmodi abstinentia est voluti signum et tessera fidei Calholicæ. Alii tamen com­ muniter, el verius id concedunt licere. Azor, Becanus, et alii, quos affert, el sequitur Hurtad. ubi sup. § 99, Sanchez dicto nu. 25 Coninch. diet. dub. Ill num. 50 et alii com­ muniter. Ratio autem est, quia præccptum Ecclesiæ non obligat cum tanto detrimento. Præccptum autem divinum fidei, vel reli­ gionis tunc non intercedit : quia comestio illa nec secundum se, nec in iis circumstan­ tiis esi signum determinate significans fidei negationem, vel formalem contemptum præ­ cepti; cum mulli etiam Catholici carnes ex gula sine nccessitale comedant, et cum pos­ sis morbo occulto laborare, quo a præcepto excuseris; quare licet alii suspicentur Ic esse hærcticnm, id sine sufficienti funda­ mento judicabunt : Catholici vero, vel etiam hæretici, qui te Catholicum osse sciunt, ju­ dicabunt potius te id facere, ne te pericu­ lose prodas : quare sicut ob similem causam poteris breviarium non deferre, et officium divinum omittere, quando id sine periculo deferre non posses, ita poteris abstinentiam ecclesiasticam ob simile periculum omittere, cum neutra lex cum tanto periculo obliget. 105 Circa hoc notandum est primo Hurtadum, Quandonam loco citato videri hanc licentiam limitare Catholico ad casum, quo, nisi carnes comedas, « addu­ transeunti caris in extremum vitae periculum. » Alii per lota tamen non videntur ita stricte loqui, nam infidelium Sanchez loquitur, quando si abstineant, sil licitus carnium « gravis damni periculum subeunt, ut caresus. DISPUTATIO XIV, SECTIO V. 531 cevis, tormentorum, amissionis bonorum, auctoritate publica : » nam ut vidimus. non vitæ. » Coninch generalius loquitur, «licens, excusantur etiam, quando lentatur auctori­ itl licere « ad vitandam grave periculum, n tate privata. Dixi tamen, cum mimutmi/· Ego quidem concedam, majus damnum re­ loculum addens sine causa Ii publica. Nam in quiri, quam sit illud, obquod Ecclesiæpræ­ re fortasse non dissentit, cum statim subjun­ cepta communiter non obligant : minus gat, «< vel inde religionis nostræ despectas enim damnum sufficeret ad omittendum sa­ oriatur. » Qui certe despectus oritur etiam crum in die festo, quam ad esum illum car­ in casu posito, quando a sodalibus experi­ nium, qui in iis circumstantiis est signum mento illo religio exploratur, el lentatur. aliquod, licet non omnino determinatum, Undo melius Caslropal. dicto pnnet. xvu falsa; religionis, ad quod licite usurpandum n. 10 addidit auctoritate publica, vel privata gravior causa requiritur propter fidei, et provocatum non posse licite carnes come­ religionis observantiam, quæ ab omni spe­ dere. cie mali nos abstinere cogit, et eo graviorem causam requiri diximus, quo signum illud minus habet indifferenti® : non tamen puto §111. requiri semper vitæ periculum, citra quod De Idolothytis, quando ea comedere »it possunt alia timeri mala, quæ excusent, «pialia sunt ea, quæ Sanchez attulit in exem­ licitum. plum. 10G Unde secundo notandum est, in aliquibus Difficultas peculiaris est de idolothytis, Quibas in casibus illum carnium esum non esse licitum, seu cibis «pii idolis immolantur, sive carnes casibus qUoa prudenter proposuit Coninch loc. cit. sint, sive panis, sive fructus, sive alii cibi, 'ii |I1|CI,IH· primus est, «piando quis ab omnibus præ- sive etiam potus, dc quibus comedere gran­ sentibus scitur esse Catholicus : tunc enim de piaculum apud priscos Christianos æstiparum refert, qîiod videant ejus abstinen­ mabatur, ct peccatum contra religionem et tiam : secus esset, si aliqui soli id scirent, fidem, eo «juod comestio illa videretur con­ alii vero nescirent, a quibus merito timen­ tinere cultum falsi Dei, cui cibus ille conse­ dum esset, ad quod sufficeret, si unus id cratus et immolatus erat. Loca Patnim vi­ nesciret, si ille mque posset nocere. Secun­ deri possunt apud Justinianum in ep. 1 ad dus casus est, quando solum limetur pericu­ Corinth, c. vili ct cap. x. Maxime autem lum irrisionis, quod levissimum malum est, urgere videntur verba August, ep. cuv, et et a viro Catholico potius reputanda sibi lib. De bono conjug. cap. xvi, et lib. XXXII Contra Faustum cap. mu, qui in universum esset in honorem, «piam in ignominiam. Tertius est, quando aliquo prætextu posses videtur docere, famt* potius pereundum esse homini Christiano, «piam eos cibos come­ eam necessitatem vitare, prælexendo debi­ litatem stomachi, vel appetitum piscium, dat, si constet esse ex immolatis idolo. Cui vel ovorum ; quo casu præ textus ille non doctrinæ consentire videtur S. Leo ep. lxxvii esset contra fidem, etiamsi esset fictus, ut ad Nicelam c. vu, ubi interrogatus de cap­ cum aliis notant Sanch. n.24, et Hurtad. ubi tivis, «pii apud gentiles de iis cibis comede­ supra; posset tamen esse mendacium ve­ rant, respondet, <« ut pœnitentiæ satisfa­ niale, nisi aliqua justa æquivocatione uta­ ctione purgentur, » et addit « sive hoc ris. Quartus casus est, quando etiam sine terror extorserit, sive fames suaserit, non superioris coactione, sodales haeretici sese dubitet abolendum, id est remittendum per mutuo invitant, el hortantur ad esum car­ cordis poenitentiam : cum hujusmodi cibus nium in contemptum Ecclesiæ, vel ut pro­ pro metu, aut indigentia, non pro religionis bent an sit ibi aliquis Catholicus, qui non veneratione sit sumptus.» Ubi videtur sup­ audeat eas comedere, quia circumstantia illa ponere peccatam intervenisse, alioquin non videtur determinare esum carnium ad si­ esset necessaria pieniten lia a«i remissionem gnificandam defectionem vel a fide, vel ab impetrandam. obedientia Ecclesiæ, ut probat Coninch ubi P. Vasques in 1, II, disp. CIAII, n. 32, supra nu. 53 infine. In quo minus caute lo­ putat illam Augustini sententiam rigidam quitur Sanch. n. 25 dicens, eos non peccare, esse in casu illo necessitatis, sicut et alii « nisi vel aliorum sit magna offensio, aut etiam censuerunt, ideoque ab illa disce­ nisi exploretur, et lentetur eorum religio dendum , sieuti etiam videtur discedere un |rtjJ A3B DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. S. Thomas in H- , disp, xxxvni, q. i, dixerat : Omnia mihi licent, sed non omnia art. 4, quæstiunc. 3, ad ni, his verbis : expediunt : omnia mihi lirent, sed non omnia « Non tamen aliquis débet se dimittere fame trdifirent, iVrmo quod suum est, quierat, sed mori, antequam rum scandalo idolatifium quodalterius .Rursus vitiari potest comestioex comedat : quia injiceret sibi mnnus, el sic loco, tempore, et aliis, quæ ostendant illam cum malo pœnæ adjungeretur malum cul- fieri in cultum idoli ; ideo enim Apostolus pæ. » UH non solum in en necessitate lici­ judicat abstinendum quando infidelis, qui tum esso putat, sed etiam necessarium ex to invitavit, dicit, cibum illum esse immo­ præcepto naturali comedere talem cibum. latum idolo ; quia eo ipso videtur te invitare Ad verba vero S. Leonis respondet Vasq. ad comedendum in cultum idoli ; et fu vi­ nu. 33, non loqui do extrema necessitate, deris invitanti consentire, quod in iis cir­ sed do communi fume et indigentia, qua cumstantiis esset contra religionem. Unde laborare solent mendici. Quam expositionem celebratur merito die 28 Aprilis fortitudo approbant P. Salas tract. XIV de Lcgib. Sancte Valeria* martyris, et conjugis S. Vi­ disp, xi, n. 2G, et P. Hurtado disp, xlviii, talis, quæ cum ethnicis eam ad convescen­ § 83, qui tamen § 82, sententiam Augustini dum ex idolothytis invitantibus constanter amplectitur, quia non dixit esse obligatio­ dissentiret , crudeliter ab eisdem fustibus nem in extrema necessitate abstinendi ab ibi wesa gloriosissime obiit : nam in iis cir­ iis cibis immolatis, sed per modum consilii cumstantiis convivii acceptatio non poterat laudavit talem abstinentiam in eo etiam præscindere a cultu saltem apparenti falsi necessitatis articulo. Dei. Videatur Coninch disp. XV, dub. m, ιοί· Ego loquendo de re ipsa licitum existimo num. 54, qui bene, ct breviter id explicat. Sententia esum eorum ciborum non solum, quando Quod vero attinet ad Augustinum supra Aucions. n|jj cjjjj non snpppfunf vitam conservan­ adductum, qui videtur dicere, satius esse dam, quo casu praemissa protestatione, ut fame perire, quam edere cibos immolatos supra de esu carnium diximus, licitus est ; idolis, ego non credo, ipsum loculum de sed etiam quoties non est species coopera­ cibis illis materialiter, sed formalitcr, ut tionis ethnicæ, vel cultus falsi Dei aut scan­ idolothytis, id est, vel in cultum idoli, vel dalum astantium, cum cibi ipsi de se indif­ certe in iis circumstantiis loci, temporis, ferentes sint, nec extrinseca immolatio eos etc. in quibus apparere possit, quod fiat in pravos effecerit. Quod non obscure colligitur cultum idoli neque enim in illis locis ex ex verbis Pauli 1 ad Cor. c. vm, 10 et cap. professo de hoc agit, sed solum obiter, atque X, 27 ubi optime explicuit, quando el cur ideo videtur loqui de iis cibis, quatenus, ct comestio hæc sit illicita, bis verbis : Si quis prout prohibiti erant : constat autem ex vocat vos infidelium, et vultis ire, omnes quod dictis, nunquam fuisse a fidelibus creditam vobis opponitur, manducate, nihil interrogantes prohibitionem universalem, sed in certis propter conscientiam. Si quis autem dixerit circumstantiis, prout a Paulo edocti fuerant. hoc immolatum est idolis, nolite manducare Quam explicationem approbat etiam Hur­ propter illum qui indicavit, et propter cons­ tado in præsenti disp, xlviii, § (50 et 82 ; cientiam dico non tuam, sed alterius. Ex qui­ licet postea disp. ci.xxm de charitate § 28, bus verbis colligitur clare, ipsam comestio­ dicat, timere se, ne alicui subdura videatur nem immolati de se non esse malam; alio­ ea interpretatio, mihi tamen videtur veris­ quin in dubio non posset fieri, sed deberet sima, quia licet Augustinus id non expli­ examinari, et expelli dubium : posse tamen cuerit per verba formalia, id fecit, quia vitiari ex circumstantiis, hoc est, vel ratione supponebat ut certum id quod apud fide­ scandali ; propter quod dixit idem Apostolus les certum semper fuerat, prohibitionem il­ cap.vm,abstinendum esse ab iiscibis,quando lorum ciborum non esse universalem, quare infirmi scandalizantur. Videte, inquit, ne forte afferens in exemplum illos cibos, locutus lare licentia vestra offendiculum sit infirmis, est dc iis, ut prohibitis, nempe in eo casu, si enim quis viderit eum, qui habet scientiam in quo eorum esus erat prohibitus : sicut qui idolio recumbentem : nonne conscientia ejus, nunc diceret, resistendum esse hæretico cum sit infirma aedificabitur ad manducandum cogenti te ad esum carnium, inlclligi de­ idolothyta? et peribit infirmus in tua scientia beret non dc quolibet, sed de esu carnium frater, propter quem Christus mortuus est? et prohibito in certis diebus ; sic ergo de indicto cap. x. v.22, ante verba supra relata esu idolothyti loquitur Augustinus non 1,0 DISPUTATIO XIV, SECTIO V. KM) universaliter, seq pro eo casu, in quo ob omne* interpretarentur oriri ex desiderio circumstantias prohibitus erat. Quo etiam non solum protrahendi vitam brevi illo sensu loquitur S. Leo supra adductus sup­ tempore, sed conservandi illam acceptis a ponens captivos illos peccasse comedendo tyranno aliis cibis. Unde legimus cum laude cibos immolatos, qui nimirum in iis cir­ in Romano martyrologio die5. Julii, factum cumstantiis comederant, in quibus redun­ gloriosum Beate martyris Cyrillic, qnæ dabat in cultum idolorum externum, licet id ardentes carbones cum thure super manum ob ten orem, vel etiam ob famem non tamen positos diu tenuit, ne prunas excutiendo extremam, id fecerint, et idcirco peccatum thus obtulisse videretur, qua de causa sal­ minus grave fuerit. vissime laniata gloriose occubuit : quia nimi­ Restat tamen adhuc difficilis Augustini rum, licet projectio carbonum secundum se 111 Sententia sententia : cur enim etiam in ipso idolio non esset cultus falsi Dei ; in illis tamen D. August. pereundum est potius fame, quam edantur circumstantiis, quibus ad enm finem manni In ipso impositi fuerant, poterant a gentilibus pro idolio pe­ carnes immolate, cum prohibitio non sit signo accipi, et non erat obligatio vitandi reundum pro illo necessitatis articulo? Adhuc tamen potius sententia Augustini videtur posse defendi, breve illud tormentum cum dispendio ludi­ fame, quam intelligendo nimirum eam in casu, quo brii, quod religioni oriri poterat, præsertim edantur corpore toto statim ad mortem usque la­ carnes im­ comestio talibus sit vestita circumstantiis ; niando ; imo apud Eusebinm lib. IX, cap.xu, molata, ut non possit a cultu idoli saltem secundum nl Intelli- apparentiam separari ; qui casus contingere refertur tanquam memoria æterna dignum genda. potest, quando, ut dicebamus § praecedenti, facinus nobilium duorum juvenum, qui tyrannus omnem alium cibum fideli prohi­ cum comprehensi simulacris immolare co­ beret, ut eum cogeret ad idolothytum eden­ gerentur, dixerunt; ducite nos ad aras. dum, vel fame moriendum : quo casu lau­ Et cum adducti fuissent,manus suas ardenti dabile, imo et necessarium videtur eo igni superponentes, si subtraxerimus, in­ cibo abstinere, neque enim tunc fidelis se quiunt, sacrificasse nos credite, et quoadus­ occidit, sed occiditur a tyranno alios cibos que, caro omnis in igne deflueret, immobi­ prohibente. Tunc enim cibus ille immolatus liter perdurarunt. Certe ii ad experimentum fideli oblatus non sufficeret solus secundum ejusmodi non tenebantur postquam tamen se ad vitandam mortem,si alii cibi postea non illud pro signo fidei retente, vel abjecte darentur, sed ad protrahendam brevi spatio statuerunt, facile persuadere sibi potuerunt, vitam;quare si deservit advitandam mortem, non posse se ab illo signo recedere etiam non est|propter suam efficaciam intrinsecam, cum manus jactura ; sicut et abus linguam sed quia comestio illa movet tyrannum ad sibi dentibus abscidit, ut meretricem a se concedendos postea alios cibos. Ad hoc au­ expelleret lascive provocantem et amplexan­ tem non movet, nisi quatenus continet obe- tem , quam ligatis manibus aliter fugare, dientiam sui imperii, et per consequens cul­ vel fugere non poterat, quamquam ct ii tum aliquem externum idoli. Non est ergo omnes peculiari Dei instinctu moti credi obligatio naturalis comedendi illum cibum, possunt ad id faciendum. Nobis satis est, cum ille non sit medium necessarium ad vi­ Augustinum posse intelligi suppositis ter­ tam, nisi quatenus movet tyrannum per obe- minis habilibus; quando scilicet esus im­ dientiam exhibitam,subqua ratione eligi non molatorum in his circumstantiis separari potest licite illa comestio. Sed neque etiam non potest a contemptu verae religionis, nec est obligatio comedendi ad protrahendam conducere potest ad mortem vitandam, nisi brevi illo tempore vitam, cum non tenea­ prout talem contemptum significat, et ideo mur cavere ab iis, quæ brevem aliquam movet tyrannum ad alimenta alia non ne­ accelerationem mortis afferre possunt, ut ganda, ut dictum est. suppono, ct dixi late tom. I de Justit. etjure, disp. v, sect, i, nec etiam procurare ea me­ dia, quæ brevem prorogationem vitæ afferre § IV. possunt. Præsertim quando medium est tale, et in iis circumstantiis, in quibus tan­ De ritibus, et cceremomis fulsi cultu», quomodo illicite usurpentur. tam mali speciem, et religionis nostræ con­ temptum afferre videtur, prout in iis cir­ cumstantiis afferret comestio illa, quam Restat agere de aliis actionibus, quales Λ 40 113 Sententia Adriani affirmans id aliquando ltcot. DE VIRTl TE FIDEÏ DIVINÆ. sunt ritus,ct cæremoniro «lieu jus falsæ secte?, an, et quomodo illicitum si, eisuti; de quibus imprimis certum est in genere loquendo, hunc usum esse illicitum et intrinsece ma­ lum, quoties continent negationem explici­ tera vera? religionis, et fidei. Cum enim negatio hrec semper sit intrinsece mala, idem dicendum erit de actionibus, qurecumque sint, in quibus talis negatio conti­ netur. Unde idem dicendum est, quoties occurrit obligatio confitendi fidem : tunc enim usurpare prædictos ritus, quibus sal­ tem occultatur confessio debita fidei, erit etiam illicitum ad minus propter omissio­ nem confessionis tunc débita?. Rursus habenda est præ oculis distinctio supra explicate dc actionibus, aut signis habentibus, vel non habentibus determina­ tam significationem falsæ fidei, sive ex se, sive in his circumstantiis. Si enim actio sil talis, ut etiam hic ct nunc non sit determi­ nata ad talem significationem, jam diximus supra, quomodo aliquando cx gravi causa, vel gravissima possit licite usurpari. Nunc ergo solum agimus de ritibus, et cæremoniis determinate significantibus cultum falsæ religionis : in quo etiam sensu hanc, quæstiouem intelligendam dixit P. Suarez in præs. disp. XIV, sect, iv, nu. 2. De hujusmodi itaque litibus certum videtur apud omnes, quod non liceat eos usurpare formaliter, hoc est, cx animo exercendi fal­ sum cultum : hoc enim vel supponeret de­ fectum internum ver® fidei, quem defectum vellet aliquis manifestare exterius per illuni litum, qui esset propriissimus actus infide­ litatis : vel certe, licet interius non negaret fidem, vellet tamen exteiius talem ne­ gationem significare, et per consequens esset negatio fidei externa, qua? in nullo casu potest esse licita, ut constat cx su­ perioribus. Tota ergo difficultas est de his ritibus, el cæremoniis materialiter acceptis, ita ut aliquis, quando non urget præeeptum iidei COnfitendæ, utatur illo ritu externo ma’ teriah ad occultandam fidem suam cx causa gravissima, non tamen cum animo exercendi ritum illum, ut talis ritus est, sed solum illam actionem materialem v. g. sus­ cipere circumcisionem, non quidem quate­ nus est ritus Judaismi, vel Mahometismi ; sed quatenus est mortificatio carnis, licet in Uls circumstantiis appareat exterius suscipi in gratiam Judæorum, vel Mahometorum. il? Et quidem quæstio hæc videtur ex doc­ trina superius tradita sufficienter definita, sed tamen propter aliquorum sententiam, et eorum argumenta, quorum aliqua pecu­ liarem difficultatem habent, ut videbimus, oportet eam in particulari examinare. Est ergo sententia Adriani in IV tr. dc Baptismo q. i, art. I,ad5, affirmans id aliquando licere, si fiat ex gravi causa et sine scandalo, et retenta fide interna, et sine animo exer­ cendi cultum, sed solum ex simulatione, et quando non est necessaria ex præcepto fidei confessio : in quo sensu Adriani sen­ tentiam intellexerunt alii scholastici, et eam non esse improbabilem significat Valentia in præs. disp. I, q. ni, pun. 2. Quare minus bene P. Hurtado in præs. dicta disp. xux, §61, putat non esse discrimen de re ipsa inter Adrianum, et alios theologos, eo quod Adrianus loquatur de usu harum rerum licito tunc solum, quando in his circums­ tantiis potest ejus significatio a simulatione praescindi. Sed revera Adrianus non loqui­ tur solum in eo casu, sed quando circums­ tanti® tales sunt, ut eam significationem talem determinent, prout gestus, ct actio­ nes David coram rege Achis determinate significabant furorem ct amentiam, et cons­ tat ex exemplis, quæ affert in toto illo ar­ ticulo : et in eodem sensu videtur eam sententiam approbare Lorca in præsenti disp. xxiv, num. 7. Cæterum hæc sententia sic intellecta mcrito ab omnibus rejicitur, quos referunt et goVrejisequuntur, Suarez loco citato, et lib. VI citor Defensionis fidei cap. i\, et lib. IX dc Legibus ab omnita cap. xvii, Vasq. in 1, 2, disp. CLXXXII, cap. v. Sanchez lib. IV in decalog. cap. iv, num. 14. Coninch. in præsenti disp. XV, dub. in, nu. 39, ct alii communiter, quo­ rum aliqui gravi nota contrariam senten­ tiam efficiunt. Suarez enim in præsenti loco citato dixit, eam singularem esse, et in re morali posse esse perniciosam. Turrianus in præsenti disp. XXXV, dub. v, §. Sed contra­ riam, dicit hanc conclusionem habendam esse ul certam absque ulla dubitatione. Castro Palao tract. IV, disp. i, punct. 16, nu. 3, dicit, contrariam non esse probabi­ lem, el hanc esse omnino certam. Aliqui eam reducunt ad errorem damnatum illo­ rum qui dicebant licite negari fidem licte in tormentis ad ea vitanda. Sed vere differt longe ab ea sententia : fatetur enim non posse eo casu negari fidem exterius ; imo DISPUTATIO XIV. SECTIO V. IU Slmnlolionem in cultu exterreligionis semper, ef. universaliier reprobant el exccranlur Patres. 11G ' nec quoties interrogat tyrannus, qnia tunc debemus positive fidem confiteri. Probatur primo ex Patribus, qui simulalionem illam in cultu externo falsæ religio­ njs semper, et universaliter reprobant, el cxccrnnfni. ()rigenes hom. VIII in Exod. posita distinctione vera· et simulata· adorationis, subdit : « Utrumque resecat sermo (]|vjous neque affectu colas, neque spr­ . * · * * c,c ûdores. » Cyprianus epist. xxxr, sive clerici Roma? existentes, quorum est illa epistola. «Non est, inquiunt, immunis in scelere qui vult videri propositis adversus evangclium. vel edictis, vel legibus satis­ fecisse, narn hoc ipso jam paruit, quod vi­ deri paruisse se voluit : » Chrysost. hom. xxv in Matth. in imperfcc. : « Si tibi inquit, tantum Deus cor creassct, sufficeret tibi fides cordis, nunc autem os tibi creavit Deus, ut corde credas, ct ore confitearis : » Et vide­ tur non loqui de eo solum, qui a magistratu interrogatur, quo casu præeeptum confes­ sionis fidei urget, sed etiam de eo, qui in­ vitatur a sodali, quo casu minimam etiam actionem externam, quantumcumque alias licitam, et indifferentem condemnat : « Si quis, inquit, tibi dicat, non manduces ido­ lothytum, sed aspice tantum ad idola, quomodo speciosa sunt : si aspexeris provo­ catus, oculis tuis negasti Christum. Non cpiia aspicere idola aliquid sit, sed quia in­ vitatus aspicis, peccas. » Et idem postea explicat in auditu, odoratu, gustu, tactu, et de sola fictione comedendi de immolato. Verba Chrysostomi videri possunt apud Suarez, qui ad longum ea refert dicto lib. VI Defensionis fidei cap. ix, n. 24, ubi alia Pa­ trum loca congerit. Probant aliqui ratione, ex eo quod actio illa externa haberet malitiam mendacii perniciosi, quod non minus rebus ipsis, quam verbis committi potest. Hæc tamen ratio difficilis est ; quia mendacium in ri­ gore et proprie, non fit, nisi locutione. Possumus autem rebus quibuslibet uti, sine eo quod loquamur : nam licet significemus sensum nostrum, non tamen semper per modum locutionis, quæ est ordinatio mentis nostræ ad alium, quæ ordinatio separari potest a quibuslibet aliis signis : licet non possit separari significatio determinata iu aliquibus circumstantiis. Melius ergo probatur primo ex absurdis, quia sequeretur, posse fidelem licite exer­ cere actus omnes, et ritus externos sacrile­ .11 gos, adorationis, thurifieationm, et reve­ rentia? coram idolis, ritus item hæretieoa, et Mahometicos, saltem quando non est obli­ gatio fidem confitendi, sed potest ea licite occultari , ad quam melius occultandam utile certe esset exercitium illorum rituum: quæ omnia ex se satis absurda apparent, et contra sensum omnium fidelium. Inde probatur secundo ex doctrina Pauli supra adducta, quod non liceat vesci idolothytis, quando fidelis invitatur ad ea comedenda in honorem idoli, aut quando ex circum­ stantiis apparet ad eum finem comedi. Imo idem diximus de esu carnium in quadrage­ sima, quando ab amico hæretico ad pro­ bandam tuam religionem ad esum invitaris, quia tunc significat determinatecontemptum religionis catholicae, et sic de aliis. Tertio probatur hoc ipsum ex doctrina generali Patrum, et theologorum, quod ritusJudaici nunc prohibiti sint, nec possint licite exer­ ceri, (piando apparet fieri in cultum legis Mosaicæ, quale esset offerre sacrificia legis antiquæ, comedere agnum paschalem ritu illo in lege præscripto, et alia similia, nec etiam ad occultandam fidem, vel ad conci­ liandum neophytum, ut tanquam ex fide certum tradit cum Augustino Suarez lib. IX de Legibus,cap. χιν, n. 6, et alii communiter. Quarto probari potest ex Brevi Pauli V misso ad Catholicos Angliæ de quo inferius dice­ mus, quo declarat, illicitum omnino illis esse in his circumstantiis templa haeretico­ rum adire, eorum conciones frequentare, et precibus, ac ritibus intéressé ; quia nimirum hæc omnia in his circumstantiis significant cultum hærelicæ religionis. Denique ratio a priori est, quia licet hæc non sit locutio, et negatio fidei per locutionem, sunt tamen signa determinate significantia fidei nega­ tionem. Malitia autem vocum, quibus fide* negatur, consistit in ea significatione de­ terminata, ut supra vidimus, ex qua sequi­ tor dedecus verro religionis, et irreverentia contra divinam veracitatem et auctoritatem, quæ tota malitia in his etiam signis, el riti­ bus invenitur, et ideo non potest ullo alio pietatis, aut commodi motivo honestari. Pro sententia Adriani supra relata sunt Jls aliqua argumenta, in quorum solutione dif- Adriani ficultas lota hujus controversia· posita est. argumenti Primo arguitur ex quarto Reg. c. v, ubi so*'on,u·· Naaman ad fidem veri Dei conversus petiit ab Eliseo licentiam, ut quando necesse esset regem suum ad templum idolorum comi- 549 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. Ιλη, posset genuflccterc, ct adorationis gestum ficte exhibere, cui Elisons respondit, rade in pace, quasi simulationem illam ut licitam approbans. Ad hoc breviter respon­ detur, aliquos velle, verba illa Elisci non continere approbationem, sed meram per­ missionem illius mali ad vitandum aliud majus malum, eo quod Naaman propter debilitatem suam facile a fide suscepta re­ traheretur, si Elisons nollet ei permittere quod petebat, ita Valentia, et Lorea locis supra citatis. Quam solutionem confirmat idem Valentia e.\ verbis, quæ dixit Naaman jV /fry.'1, El,scum : Hoc solum est, de quodeprece18. ris Dominum pro serro tuo : quando ingredie­ tur Dominus meus templum /lemmon, ut ado­ ret ; et illo innitente super manum meam, si adoravero in templo /lemmon, adorante eo in eodem loco, ut ignoscat mihi Dominus servo luo pro hac re. Qui dixit ei. Vade in pace. Unde colligitur Naaman putasse illud esso peccatum ; alioquin non deprecaretur ve­ niam illius : si autem non erat peccatum, debuisset Eliseus docere illum, ct auferre conscientiam erroneam : verba ergo illa non fuerunt approbatio, sed mera permissio, vel potius promissio orandi Deum, ut ignosce­ ret ei hoc peccatum, quod solum Naaman ab eo petierat. IIP Aliis tamen hæc solutio displicet, Abulensi, Cajetano, ct aliis, quos refert, et se­ quitur Suarez in præsenti dicta sect, iv, n. 8, quod probari potest retorquendo ar­ gumentum pro ea adductum : quia si gcnuflexio illa æstimabatur ab Eliseo intrin­ sece mala, ct illicita, non poterat dicere, Vade in pace, nec veram pacem promittere peccatori obstinate volenti perseverare in suo crimine, sed debuisset malitiam osten­ dere, et exhortari ad eam fugiendam, jam enim Naaman erat in mala tide, cum veniam peteret illius peccati, quare magis ei neces­ saria erat exhortatio, quam permissio, el condescendentia, qua magis in peccato con­ firmaretur. Verius ergo est, quod Naaman licite potuerit genullectere cum rege genufiectcnte, eo quod genuilexio illa non esset signum adorationis, sed cultus regi exhibitus, cujus manum sustinere de more non poterat, si rege genuûeclente, Naaman rectus staret, sed debebat se inclinare, ut manum regiam sustineret, qui erat cultus solum civilis erga regem, non religiosus orga idolum. Quam interpretationem ultra supra adductam, sequuntur etiam Sanchez lib. II in Decalog. cap. iv, nu. It, et lib. I, cap. vn, nu. 21, Castropal. d. punct. 16, nu. 4, Coninch. d. disp. xv, nu. 46, qui bene advertit, verbum adorandi in Ilebrœo explicari verbo non significante cultum, sed solum incurvare sccorporaliter, Quam expo­ sitionem alii communiter amplectuntur, et possumus confirmare solvendo difficultatem contra eam propositam, exeo quod Naaman deprecaretur veniam hujus peccati; suppo­ nebat ergo id fore illicitum,quam conscien­ tiam erroneam Eliseus ei non abstulit, prout debuisset auferre, si actio licita fuisset. Ad hoc inquam, respondere possumus, retor­ quendo argumentum,quia si Naaman puta­ bat illud fore peccatum, quomodo petebat veniam illius peccati, cum sil impossibilis remissio peccati, cujus iterum denuo com­ mittendi propositum perseverat, prout in Naaman perseverabat ? illa ergo venia, quam petebat, non eral proprie remissio, sed li­ centia, ut impune fieret,et ut sibi non impu­ taretur ad culpam. Eliseus autem videns, id non esse illicitum in iis circumstantiis, in quibus omnibus jam constare debebat Naa­ man non esse cultorem idolorum, sed veri Dei, merito respondit Vade in pace, hoc est, noli hac dc causa turbari, quia hoc tibi Deus non imputabit ad culpam. Nec necesse fuit explicare, quod actio de se non erat mala, et ad quam nulla requirebatur spe­ cialis Dei licentia : satis erat pacare ejus conscientiam in eo actu, ut jam sine peccati scrupulo operaretur: sicut si aliquis valetu­ dinarius dubitans de obligatione recitandi officium, peteret n summo Pontifice, ut sibi ignosceret, si in eo statu non recitaret, pos­ set Pontifex eum pacare, dicendo Vade in pace, licet ei non explicaret pacis causam, nempe, vel ex eo quod præceptum ex se non obligaret, vel ex dispensatione nova ei con­ cessa : sic Naaman dubitabat, nec sine aliquo fundamento, an genuilexio illa foret licita, et desiderabat licentium genuflectendi : Eliseus autem prudenter respondit verbis sufficientibus ad ejus conscientiam pacandam, nec necesse erat explicare, unde proveniret ea permissio, hoc enim parum ad quietem, et pacem interrogantis re­ ferebat. Secundo ergo arguitur ex facto Jehu IV, 120 /leg. x, 18, qui ut posset omnes prophetas Objectio Baal occidere, finxit se velle cum illis sacri­ ficium offerre, dicens Achab coluit Baal pa­ rum, ego autem colam eum amplius. Et iterum DISPUTATIO XIV, SECTIO V. J2J 122 congregatis ministris dixit: Sanctificate diem legimus in Breviaro Rnmanode S. Apollonia, solemnem Baal. Quod factum videtur Deum quod comprehensa jam ut comhureretnr laudasse, et approbasse dicens. Quia studiose pro fide, paulisper quasi deliberans stetit, irt egisti, quod rectum erat, et placebat in oculis ex gentilium manibus elapsa ipsamet sponte meis, etc. Hoc tamen argumentum, si ali­ sua sese in rogum injiceret : quæ dissimula­ quid probat, probaret etiam negari posse tio deliberationis significare quidem poterat licite fidem verbis, et, non solum usurpando formidinem, et dubium internum circa ritus externos : nam Jehu verbis etiam vi­ fidem, et cultura veri Der retinendum, Pnedetur professus cultum falsœ religionis, sertim cum referente Dionysio Alexio, apud dicens : Ego autem colam eum amplius, qui­ Suriumin Vita S. Apollonii? die 9 Februarii, bus verbis videtur se cultorem profiteri verbis etiam suam perplexitatem significa­ Dei falsi. verit, dicit enim, «quod paululum temporia Communis responsio est, non opus esse ad deliberandum parata stetit. » Clarios excusare Jehu a peccato gravi in verbis autem locutus fuit S. Julianus martyr illus­ illis, hominen iniquum , qui alia postea trissimus, qui, ut ex antiquis gestis refert graviora scelera in Deum commisit, quæ idem Surius die 9. Januarii, cum a præside in ipso textu referuntur. Quamvis autem invitaretur, ut cum sociis suis veniret ad Deus temporali præmio remuneraverit, templum pneler solitum apertum, et so­ quod bene gessit occidendo ministros Baal, lemn! pompa ornatum, ut sacrificium diis et extingucudo domum Achab juxta volun­ offerret ; respondit : >< Quando quidem hor­ tatem Dei : non tamen approbavit verba taris, ut omnibus in unum convenientibus, illa, quæ dixerat : unde non dixit Deus : diis vestris immolerons : id quidem facere Quia bene loculus es, sed quia studiose egisti, non piget. Nam ideo semper distulimus, ut quod rectum erat, etc. facta ejus commen­ in hoc templo mirabili magnum sacrificium dans, non verba falsum cultum significan­ cunctis ccro 'iitihns imiiinlnrmniB, n quod tia. Ita cum S. Thom. infra qu. cxi, art. 1, quidem dixit, ut eventas probavit, ut sacer­ ad 2, Cajetano, et aliis respondent Suarez in dotes, et gentiles innumeros illuc ea occa­ præsenti dicta sect, iv, num. 9, Castro Pa- sione convenientes templum ejus ratione lao dicto num. 4, Hurtado disp. xlviii,§ 51, corruens cum magna gcnlilismi jactura et alii communiter: et habent pro se Augus­ comprimeret. Eodem modo locutæ sunt tinum tora. IV, lib. Contra mendacium, c. n. Sanctæ illæ septem mulieres martyres, dc Hæc tamen responsio, ut verum fatear, quibus in actis S. Blasii apud eumdem Sumihi difficilis apparet : et contrarium sup­ rium ex Metaphraste, tertia Februarii nar­ ponit omnino Abulensis in eum locum ratur, quod invitatæ a preside ad sacrifi­ Regum qu. xxv, probans illud ad summum candum dixerunt : « Si vis, ut diis tuis sa­ fuisse peccatum veniale mendacii officiosi, crificemus, eamus prope lacum, nos autem nec S. Thom. loco citato dixit, fuisse pecca­ cum abluerimus vultus nostros in Lacu acce­ tum grave, sed peccatura, vel mendacium, demus, et eis sacrificabimus. » Quo cum ve­ a quo mendacio non est necesse excusare nissent, idola omnia eo fine illuc allata in hominem vitiosum. Et quidem id, quod cum lacum projecerunt. Denique quod plus est, Cajetano ponderant hi auctores, Deum non similia fere verba cum laude, et commen­ dixisse, gain bene locutus es, sed quin studiose datione referuntur lib. Il Machab. cap. vn, egisti etc. parum juvat : quia Jehu non so­ 25 , prolata a fortissima et sanctissima lum protulit illa verba, sed fecit adornari illa femina martyre, et sanctorum septem sacrificium, et ad illud offerendum convo­ fratrum Machabæorum matre : quam Rex cavit sacerdotes Baal, et alios, prout reipsa ante adolescentioris mortem vocavit, et sua­ obtulerunt, quie non erant mera verba, sed debat ei, ut adolescenti fieret in salutem, nempe facta. Aliunde vero, si Jehu damnemus pec­ suadendo filio, ut patriam legem desereret. cati mortalis in verbis illis, non facile erit Cum autem mullis eam verbis esset b<>r/a/us, defendere verba fere similia quæ ad bonum promisit suasuram se filio suo. Cui tamen pa­ etiamjfinem confundendi postea gentiles dixe­ tria lingua contrarium suasit, et perseve­ runt sæpe plures Sancti martyres: quorum fi­ rantiam in fide. Et quamvis non promiserit dem commendat, et celebrat universa Eccle­ fortasse explicite consilium mutandi reli­ sia, ut constat ex eorum gestis, in quibus non gionem , sed solum consilium in genere rara ejusmodi exempla occurrunt: sic enim utile ad salutem : negari tamen non potest, 5il •4 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. quod verliA illa juxta montem Rogis poten­ tis inteiligorenfur tic consilio infidelitatis : diximus nutem supra non posse tyranno urgente, voces a fidelibus usurpari, nisi juxta sensum interrogantis, quia falis am­ phibologie in fidei confessione damnabilis est. Hrec ergo, et alia similia sanctorum martyrum exempla, si excusanda sunt a peccato gravi, prout excusanda videntur, non apparet, cur excusari non possint verba Jehu, quæ etiam ex fine extirpandæ idolatria· dicta Rterunl, ut eventus ipse quam primum manifestaturus fuerat. Quod rursus ex ipso sacro textu confir­ mari non leviter potest : quia in iis omni bus, quæ Jehu fecit, comitem sibi adhibuit Jonadab filium Rechab, virum sanctissi­ mum. ul fatentur interpretes, et vitre apud Hebræos auslerissimæ auctorem, ac legis zelo flagrantem ; hunc autem Jesu sibi in via occurrentem assumpsit secum in currum suum dicens: Venimecum, et vide zelum meum pro Domino : et impositum in curru suo duxit in Samariam: ubi illa omnia dixit, et fecit. Non est autem credibile, quod vir sanctus permitteret regi fraudes illas, et insidias ad perdendos ministros Baal, si essent illicitre, et continerent injuriam gravem verre re­ ligionis. Duo itaque in Jehu reprehendi videbantur, nempe , quod sacrificii superstitiosi auctor fuerit, ad illudque invitaverit, et quod pro­ miserit se majorem cultum Baal exhibitu­ rum. Quod attinet ad primum, late eum defendit Abulensis ut supra quæst. xxxn, probans, solum se permissive habuisse, per­ mittendo, ut iis, qui in occulto Baal cole­ bant, possent id publice facere, ut hoc ni­ mirum modo detegerentur, et occiderentur. Nec enim alios ad sacrificium vocavit, nisi sacerdotes et cultores Baal ; imo diligentis­ sime curavit, ne quispiam alius admisce­ retur, sed illi soli, qui antea Baal ministra­ bant et serviebant. His autem nullum scandalum dabat, cum jam ipsi in occulto facerent, quod ibi in publico profitebantur ; erat enim vocatio, quasi conditionata, id est, si Baal colitis, colite in publico : quæ vocatio non incitabat absolute ad malum, cum possent adhuc a Baal recedere, et con­ verti ad Deum, sed ex suppositione, quod determinati essent ad malum, consulebat minus malum, nempe sui manifestationem, per quam posset coercere, et impedire a lon­ giori perseverantia, atque etiam mortis metu in illo extremo articulo ad Deum converti. Quod vero attinet nd secundum de verbis, et promissione promovendi cultum Baal, cum verba omnino similia dixerint sancti martyres supra commemorati, et prrecipue S. Julianus, qui ea verba usurpavit ad pumdem finem perdendi sacerdotes cum ido­ lorum templo, omnes debemus en verba n sacrilegii crimine excusare, ne sanctissimos viros ejus criminis reos fateamur. Pro quo possumus considerare, ea verba in rigore non continere fidei negationem, nec etiam cultum idoli : nam qui promittit se negatu­ rum fidem, vel exhibiturum cultum idolis, in rigore nondum fidem negat, aut colit idola, sed ad summum significat se habere animum id postea faciendi ; sicut qui pro­ mittit sc ingressurum religionem, et factu­ rum in ea professionem nondum promittit castitatem, aut obedientiam, etc. sed signi­ ficat animum ea omnia postea promittendi. Non est autem eadem irreverentia signifi­ care animum negandi postea fidem, aut cultum veri Dei, quem tamen modo non negas, quæ esset, si actu negares fidem, vel cultum veri Dei. Sicut non est eadem ma­ litia , si significes te cras commissurum aliquod peccatum, ac si nunc illud commit­ teres : sic enim multi sancti cx causa gravi, et ad bonum finem significaverunt ficte animum committendi aliquod peccatum ; ut S. Ambrosius, qui ut episcopatum fugeret jussit adduci meretricem in domum suam, ut significaret animum turpiter peccandi, ct S. Edemundus feminre sc ad turpitudinem provocanti condixit horam et locum, ut ad se voti compos futura veniret, quam postea vestibus superioribus spoliatam virgis acriter flagellavit, et ad saniorem mentem reduxit, ut refert Vincentius Belvacensis in speculo historiali lib. XLI , cap. LXM. Similiter S. Abraham Eremita, ut neptem suam in prostibulo peccantem ad pristinam vitæ sanctimoniam evocaret, vestibus militaribus indutus eam a praefecto hospitii ad concu­ bitum petiit, ct cum ca lautecœnavit, quam postea solus cum sola remanens ad poeni­ tentiam convertit, ul ex S. Ephrem, et aliis refert Surius in vita ejusdem Abrahre die tfi Martii, et sic de aliis, quibus cx gravi causa, et ad finem pietatis licuit fingere vo­ luntatem peccandi, quæ significatio non con­ trahebat malitiam ipsius peccati, ul constat. Sic ergo potest dici, quod cx causa gravis­ sima concernente fidem ipsam, et religionis DISI'I'TATIO XIV, SECTIO V. augmentum, non sit aliquando contra fidei, aut religionis obligationem, fingere animum peccandi postea contra ipsam fidem, nam in rigore, ut dicebam, qui illum animum signi­ ficat, non negat fidem nec colit idola : sicut qui promittit conversionem ad fidem vel re­ ductionem futuram ad Ecclesiam, adhuc non est fidelis, vel obediens Ecclesiæ, sed manet adhuc hæreticus, vel schismaticus : donec impleat promissum. Quare sicut potest stare propositum credendi postea fidem, cum hœresi actuali præsenti, propositum pœnitentiæ, et diligendi postea Deum super omnia, cum peccato actuali mortali præ­ senti ; sic potest stare propositum, et pro­ missio discedendi postea a fide cum actuali fide interna, et externa ejusdem confessione, et potest aliquis dicere, ego nunc credo cum Ecclesia, sed post annum ab hac fide in tui gratiam discedam. Quamvis autem, qui ostendit propositum discedendi postea a fide, videatur significare simul infirmitatem suæ fidei præscnlis, vel dubium illius, atque etiam quod nunc etiam fide vera caret, unde qui audit propositum colendi postea falsum Deum, posset arguere, quod jam dis­ cesserit a fide, sed tamen in rigore ille alius id non dicit, nec negat nunc fidem, sicut nec colit nunc idolura, sed dicit, sc habere propositum id postea faciendi, ut fatetur Thomas Sanchez lib. 11 in Decal, cap. vin, n. 22. Quare sicut diximus supra, posse ali­ quem ex gravi causa usurpare vestem, vel aliud signum, unde alii facile possunt colli­ gere ipsum esse infidelem, quando tamen signum illud non est omnino determinatum ad eam significationem, nec involvit etiam implicite negationem fidei, vel cultum falsæ religionis : ita cx simili causa, videtur posse significare ficte propositum negationis fu­ tura·, vel falsi cultus futuri : cum lotum id non significet determinate negationem, vel carentium præsentem fidei , nec involvat cultum actualem falsæ religionis, nondum enim colit idolum, qui solum dicit se id postea facturum, sicut nondum præslat obe­ dientiam Pontifici, qui promittit solam re­ ductionem suam ad fidem post annum futu­ ram ; ct hoc pacto excusari videtur, quod sancti illi martyres dixerunt ad finem opti­ mum, et ad procurandum majorem fidei honorem, qui ex sua simulatione resultare debebat, quod si illi hac via excusantur, non apparet, cui· verba etiam Jehu, quæ non fucrunt ab iis diversa, eodem modo excuTOM. i. SK» snii, ct defendi non possint a malitia -acrilegii. Dices retorqueri posse argumentum ab exemplo adducto dilectionis Dei : nam licet ille, φιι actu diligit creatnram snpra Deum, dum mortaliter peccat, possit simul habere, et sæpe habent tunc propositum agendi postea pœnitentinm, et per consequens dili­ gendi Deum super omnia, non tamen potest e contra ille, qui nunc diligit Deum super omnia, habere simid propositum diligendi postea creaturam supra Deum ; hoc enim propositum actuale repugnat cum actuali dilectione Dei snper omnia, ut constat: ergo licet possit stare hæresis actualis cum pro­ posito conversionis futuræ, et amplectendi postea veram fidem ; non tamen poterit stare vera fides actualis cum proposito illam postea deserendi, atque ideo, qui illud pro­ positum significat, eo ipso implicite dicit, se jam nunc carere vera fide, quod est fidem actu negare saltem exterius, et ficte, quod nullo casu licitum est. Responderi potest negando consequen­ tiam ; in hoc enim differre videntur actus dilectionis Dei super omnia, et actus fidei, quod ille non possit esse cum actuali propo­ sito peccandi postea mortaliter, quia excludit omne peccatum mortale actuale, si quidem propositum illud peccandi postea mortaliter, est jam nunc peccatum mortale præsens, et affectus præsens ad peccatum futurum, «sque ad 32, refert, et pro- per dissimulationem discessit a Gentilibus : reses. bat Coninch. ubi supra n. 47. Unde quan­ poterant enim Judœi colligere, et de facto do paucos ante annos ad fidem catholicam aliqui arguebant, id ex obligatione legis a redierunt, abjecerunt etiam circumcisionem, Petro fieri, cum tamen Petrus animum non quam postea abjecta fide catholica repetie­ haberet satisfaciendi legis obligationi «piam runt : et in uuiversum quisquis eo signo omnino cessasse optime sciebat. utitur, suspectus est vehementer in fidei et Restat ergo solum videndum, cur in hoc a fidei censoribus punitur, nec purgabit cri­ ipso Petrus reprehensibilis fuit, aut qualis men dicens, se mortificationis gratia, et ad fuit ejus culpa, si adhuc legis opera licite Christi imitationem id fecisse. exerceri poterant ; in quo pro certo «appo­ Proponitur Solum restat difficultas, si aliquandiucir- nendum est, eum non peccasse mortaliter, dlfilcultua. cumcisio, sacrificia, et alii Judaici ritus liciti cum et ipse, et caderi Apostoli confirmati fuerunt, cur Petrus ab Apostolo Paulo re­ fuerint in gratia in die Pentecostes, ut cum prehensus fuerit propter mores Judaicos, S. Thoma, 1, 2, quæst. cm, art. 4. et quibus utebatur , cum certum sit Petrum omnibus theologis probat Suarez dicto non eos usurpasse tanquam necessarios lib. IX de Legibus cap. χγιι, et cap. \.x. 854 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. num. 23. Quare pie exponendus est S. Au­ epistola I, cap. i, tO. Si dixerimus, quoniam gustinus lib. de Agon. Christian. cap. xxx, peccatum non habemus, ipso nos seducimus, et dicens, « lapsum fuisse in simulationem veritas in nobis non est, et theologi suppo­ superstitiosam, » ct postea illam appellat nunt Apostolos etiam usos fuisse sacramento « parvam simulationem ». Et Gregorius hom, pmnitcntæ subjiciendo clavibus peccata sua. χνιιι in Ezcchicl. dicens, « illam non solum Malitia autem hæc ex parte ipsius actionis fuisse culpam, sed quod magis est, hypocri- non videtur mihi desumenda ex scandalo, sim, n et Anselmus ad Galat. n, eadem quod daretur ipsis Judæis, qui confirmari verba usurpans .· quæ cum aliqua exagge­ possent illo exemplo in retentione suas legis, ratione videntur dicta, licet nunquam dixe­ sed potius ex detrimento quod inferrebatur gentilibus: quod videtur significasse Paulus rint explicite fuisse culpam mortalem. Alii econtra volunt, Petrum nec etiam suis verbis, dum Petrum reprehendens venialiter in eo facto peccasse, ita Vasquez 1, dixit : Si tu cum Judœus sis, gentiliter vivis, 2, disp. CLXXXII, cap. vin, Hurtado in el non Judaice : quomodo gentes cogis judai- Gal· n, U. præsenti dicta disp. xlviii, § 48, Baronins in zare. Quod non intelligitur de coactione per Annalibus anno Christi 31, et Suarcz dicto præceptum, aut per violentiam, ut constat, lib. IX de Lcgib., cap. x.x, nu. 24, ct sequen­ sed dc quadam coactione indirecta, quate­ tibus. Alii sub disjunctione loquuntur, ct nus gentiles Christiani facti videntes se a dicunt, vel nihil peccasse, vel ad summum Petro, Barnaba, et aliis Christianis segrega­ venialiter : ita Bcllarminus lib. primo de tos, ne eorum commercio, ct convictu sibi summo Pontifice, cap. xxvin, ct P. Salmer, carissimo carerent, cogebantur aliquo modo, in c. n, ad Galat., disp. xxiv, § excusabilius. ut ritus Judaicos susciperent, ut hoc pacto Ex bis autem, qui Petrum ab omni pec­ inter Judæos numerarentur. Quod quidem cato excusant, quidam id faciunt ratione detrimentum, ct onus grave erat gentilibus, inconsiderantiæ inculpabilis. Ita Vasquez, ad quod ipsa Petri discessione quodammodo Hurtado, et alii. Quod tamen Suarez ibi cogebantur. Idcoquc Paulus libertatis Chris­ supra difficile judicat, et ideo conatur ip- tian® apud gentiles conversos zelator non sammet actionem etiam in illis circumstan­ fuit conquestus de damno Judæis illato, sed tiis cx parte objecti defendere ab omni de solo gentilium incommodo, onere eis in­ malitia, seclusa qualibet ignorantia, vel directe imposito, dum aliquo modo judai­ inadvertentia : et tandem num. 29, videtur zare cogebantur. solum concedere imperfectionem moralem, Non fuit ergo peccatum illud negationis 151 quatenus actio in illis circumstantiis impe­ veræ fidei, aut seminatio falsi dogmatis ullo diebat majus bonum, circa gentiles conver­ modo : neque enim Petrus dicebat, opera sos, quam impediretur circa Judæos con­ legis esse necessaria, neque id ex ejus facto versos per actionem contrariam, in quo poterat prudenter colligi, cum satis aperte admittit aliquam inconsiderantiam, seu er­ idem Petrus contrarium definiisset et do­ rorem Petri, non circa jus, sed contra fac­ cuisset apud Judæos et gentiles. Neque etiam tum, quatenus putavit majus Ecclesiæ bo­ fuit peccatum cultus superstitiosi, cum num sequi ex simulatione illa, quam cx opera legis adhuc non essent prohibita, sed convictu cum gentibus, cum revera non ita possent religiose exerceri ex institutione esset, ideo reprehendi merito potuit a Paulo, etiam ipsius legis, ut vidimus. Sed fuit si­ ne majus Ecclesiæ bonum impediretur. mulatio quasi negativa, quatenus abstinuit Alii simpliciter agnoscunt culpam venia­ Petrus a professione libertatis Evangelic®, lem in facto Petri. Ita S. Thomas, et alii qua licitus erat convictus cum gentilibus. communiter apud Suarez ibi num. 23, quod Sicut Catholicus comedens carnes apud hæego verum opinor, nisi per inadvertent i am, reticos ne cum gravi detrimento detegatur, aut ignorantiam inculpabilem intentio in­ non negat fidem, nec explicite, aut implicite terna fuerit excusata, quæ excusatio pie et docet non esse obligationem abstinendi ex probabiliter de tanto viro præsumi potest : præcepto Ecclesiæ, sed solum non profite­ quamvis sine inconvenienti etiam aliqua tur ejusmodi obligationem per exercitium actus præcepti, et ideo dicitur simulare, ut negligentia, vel culpa levis in ipsamet in­ advertentia concedi possit, cum Apostoli simulatione illa vitet grave detrimentum. etiam in eo statu non fuerint ab omni ve­ Sic etiam Petrus dicitur· simulasse, quatenus niali culpaimmunes, dicente Apostolo Joanne non professus est libertatem ab obligatione DISPUTATIO XIV, SECTIO V. 152 <53 5M legis, et hoc propter detrimentum, quod et illorum partes susciperet. Qnæ omnia Judæis timebat, si aperte ejusmodi liberta­ sufficienter excusabant simulationem Petri tem in iis circumstantiis professus fuisset. a culpa mortali ; imo et potuerunt apparen­ Tota ergo malitia illius actionis videbatur ter ei suadere nullam esse culpam, sed po­ fundari in detrimento ex ipsa secuto : quod tius laudabilem cautelam : quamvis, ut Petrus ductus zelo salutis Judœorum non dixi, in hoc ipso poterit esse error culpabilis, satis requa fortasse lance ponderavit, et ne- quod non satis discusserit utriusque partis gligentia culpabili non advertit præponde- merita, sed absque debito examine judica­ rare damnum, quod gentibus oriebatur, ra­ verit melius Judœorum, quam gentilium pe­ tione cujus Judœorum damnum minus con­ riculum præcavere, cum revera contrarium temni debebat : et ideo reprehensus fuit a verius esset, et ideo merito a Paulo repre­ Paulo, qui gentium salutis zelo earum dam­ hensus fuit, cum reprehensionis æquitas num magis ponderavit, et curavit omnino non debeat attendere ad excusationes inter­ impediri. Erat enim majus detrimentum nas, sed solum ad bonitatem, vel malitiam quam utilitas, quæ cx simulatione illa con­ actionis extemæ in hic circumstantiis, cum sequebatur ; et præponderabat sinceritas, et de occultis non judicet Ecclesia, sed solus puritas veritatis manifestatio, unio utriusque Deus, qui fortasse in corde Petri ob ejus bo* populi Judaici et gentilis, et denique quod nam intentionem, ct aliquam inculpabilem gentiles non gravarentur onere illo gravis­ inadvertentiam nullam invenit culpam, sed simo, et deterrerentur a fide suscipienda : meritum , quod deinde majus apparuit, hæc, inquam, omnia præponderabant scan­ dum patienter n humiliter reprehensionem dalo brevi Judœorum, qui ex falsa existima­ Pauli sustinuit et acceptavit, ejusque con­ tione deterreri poterant a commercio, et silia ut meliora sanioraque probavit, quod convictu gentilium, et majus Ecclesiæ bo­ in summo Ecclesiæ principe, qualis Petrus num resultabat ex libera veritatis profes­ erat, mirabile certe fuit sanctimoniae et hu­ sione, quam ex occultatione, et simulatione militatis exemplum. illa resultare potuisset. Hæc tamen, licet probent obligationem aliquam abstinendi tunc ab illa simulatione, § V. præsertim in Petro, et aliis Ecclesiæ minis­ tris, qui ex officio debebant majus Ecclesiæ Infertur resolutio aliquorum dubiorum circa bonum procurare, ct consulere subditis, ne actiones aliquas sacras, an liceant. sine causa gravamen illud subirent : non tamen probant malitiam gravem ex objecto Ex principiis positis descendemus ad in actione illa, etiam seclusa ignorantia, vel inadvertentia : quia non tenetur praelatus aliquas actiones particulares, de quibus duhilari solet, an licite fiant, quia videntur sub mortali omnia media adhibere ad pro­ curandum majus Ecclesiæ, vel subditorum concernere ritus aliarum religionum. Et bonum ; satis est, si media sufficientia ad­ imprimis dubitatur, an iis locis, et casibus, hibeat, licet non adhibeat difficiliora. Et in quibus possunt Catholici cum hæreticis quidem Petrus jam docuerat gentiles, quod absque dispensatione contrahere matnmonon tenebantur ad legis præcepta, et suo nium, possint, illud contrahere coram miexemplo id satis probaverat, cum apud ip­ nistro hæretico, P. Conineh dicta disp. XV, sos manducaret, et diversaretiir quamdiu dull, m, num. 63, negat, id licere ob prae­ sine aliorum offensione poterat : et illis con­ ceptum magistratus hæretici, quantumvis stare poterat, quod discessio illius erat so­ antea, vel posta coram sacerdote catholico, lum, ut Judæos denuo advenientes non of­ et catholico ritu contrahant. Quia nimirum fenderet et deterreret : quare poterant minister haereticus utitur in eo ritibus, et patienter incommodum illud sustinere; precibus hæreticis, quo casu non est dubium, quod quidem ipsemet Petrus non provide­ quia hoc esset communicare eum hæreticis rat grave futurum, cum non destinasset in ritu hæretico; cum ritus et preces illæ animo suo in ea simulatione diu perseve­ circa contrahentes exerceantur et proferan­ rare, sed ad breve tempus, el ea etiam animi tur. Sed praescindendo ab hoc, rursus pro­ præparatione, ut imminente gravioris damni bat : quia cum magistratus hareticus id periculo, statim gentilibus etiam adesset, proripiat, ut co pacto agnoscatur minister 154 An possint Catholici cunJichære" contrahere matrimonium . nWro hæretico? S.“6 PE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. illo, ut minister veræ ecclesiæ, qui magis­ Thomas Sanchez lib, III de Matrimonio dis­ tratui praecipienti obedit, videtur jam ejus putat. XLVI, numero 8. Sed hac occasione dubitari potest tertio, uj intentioni consentire. .Magis universaliter loquitur Maldorns in præsenti, qu. m. an Catholicus non solum licite assistere pos- An cathon cru art. 2, memhr. 3, non enim loquitur dc solo sit nuptiis hærcticorum, sed etiam in contrahente ex præcepto magistratus, sed dc eisdem ensibus paranymphi officio fungi, υΠοη^ quando ad nuptiarum solemnitates adliiPannjw. quolibet catholico contrahente in Ecclesia hæreticomm coram ministro hæretico, ritu bentur paranymphi, qui de more sponsos Ph, in hæretico, proferendo formam, praeeunto ad templa deducunt. Respondeo ex dictis, ""uww ministro, qua profiteatur se coram commu­ considerandum esse, quale sit munus Para­ nitate sancta Dei conjungi : jam enim signi­ nymphi, qui ah aliis Pronubus vocatur, et ficaret Ecclesiam hæreticornni esse commu­ ab antiquis dicebatur Auspex. Si enim ad eum solum pertineat tradere sponsam spon­ nitatem sanctam. 155 Hæc omnia verissime dicuntur; sicut, et so, vel econtra, postquam legitime conjuncti illud etiam quod addit idem Coninch, lici­ sunt, nihil apparet illicitum in eo munere, tum esse contrahere coram magistratu cum sit actio mere civilis. Si vero ejus mu- Paranymnus sit quasi offerre sponsos ministro, ut Phi "* hæretico civili, aut testari se contraxisse, dummodo ritu etiam catholico ante, vel eos conjungat, jam videtur habere partici­ postea contrahant : quia illud solum in pationem in ritibus, quibus minister hierefinem politicum exigitur, ut constet publice, ticus eos conjungit, et recurrere ad ipsum quinam sint veri conjuges. Unde videtur tanquam ad ministrum Ecclesiæ, ejusque mihi idem idem dicendum, quando minister ministerium approbare, et agnoscere, quod hœreticus, non adesset nt persona sacra, et illicitum erit. ut minister ecclesiæ, sed ut persona chilis, Quarto dubitatur, an si matrimonium ig cui incumberet assistere ad eumdem finem jam sit clandestine contractum valide, quia An «i ru­ politicum, sicut adesse posset ipse magistra­ in eo loco non obligat Tridentinum, et con- ,,,a,ooi’a , tus laicus, et civilis. jux nolit consummare ante benedictiones 158 Secundo dubitatur, quid sentiendum de nuptiales, liceat sacerdoti catholico habenti conlnclM An licitum iis Catholicis, qui honoris causa adsunt potestatem benedicendi nuptias, illas nup- n,iie> 2” Catholicis conviviis nuptialibus, vel etiam nuptiis, fias benedicere in favorem conjugis catho1 quid illis, atque etiam pro illis missæ sacrificium circa sepulturam l'nlhnlicomm, quos mi­ nennlor offerre, secluso tamen omni scandalo, ct nistri hæretici sepelire volunt snnritn, et in aliis præceptis vel extrinsccis inconvenien­ suis ecclesiis. Respondeo, quod attinet ad tibus, quæ facile cx tali actione possent locum, non esse illicitum, secluso scandaln, oriri : quæ tamen uon pertinent ad nostram et aliis inconvenientibus pxtrinsecis quod qurestionem, quæ solum procedit de actione Catholici sepeliantur in ecclesia communi : cum hereilla prout videtur esse communicatio cum in qua hæretici non denuntiati, nee per sen­ liele in hæreticis in ritibus sacris. tentiam damnati sepulti sint : quia ecclesia eorom rillbns cire» Quinto, dubitari solet an liceat Catholicis illa magis propria est Catholicorum, et ad seyoltaran 150 Λη liceat amici funus comitari, vel sepulturæ intér­ cos de jure pertinet, cum pro iis erecta fue­ Catholicis esse, quando hæretico ritu celebratur. Ad rit : quod autem hæretici ejusmodi in a hæretici hoc eodem fere modo dicendum est, sicut sint sepulti, eam non violavit, ut diximus funus ’ hær» de iis qui comitantur sponsos ad nuptias, comitari, si autem Catholicus sepeliendus sit ritu hæ quando hæ- quæ ritu hæretico celebrantur. Posse reticorum, et a ministris hæreticis, Catholic•i volunt relico inquam, id fieri actione mere civili ad hono­ ad hoc non possunt licite cooperari : possunt ”*”· ritu celerandum civiliter defunctum, et dum hæ- tamen id permittere, quando impedire non biatur? reticorum precibus Catholicus non com­ possunt, sicut de facto dicunt se id non municet , sed adsit merus spectator , et posse impedire, cum hæretici publica po­ scandadalum non sit, vel aliorum offensio, testate, et auctoritate munus illud sibi usur­ ct concioni, si qua futura sit, se subtrahat, pent : quare Catholici possunt passive se etc. ita fere Coninch, ct Malderus locis supra habere, et permittere, quod hæretici cada­ ver accipiant, et ritu suo sepeliant, quando citatis, et Hurtado disp. LXXVI, § 1G. Difficultas esse potest, an si defunctus sit id impedire non possunt, cooperari autem An hoc nullo modo eis licitum erit. idem liceat hæreticus possint Catholici funus comitari, quando Septimo, dubitari potest, utrum parentes 161 quando sepeliendus est in loco sacro. Mulli hæreticus dicunt, non posse sepeliri in loco sacro; catholici permittere possint, quod eorum *n sepeliendus unde Thomas Sanchez, lib. Il, in decalog. filii a Ministro hæretico baptizentur, ne v. g. H^perniu est in domini, vel avi hæretici, a quibus depen- tereposloco sacro? cap. IX, n. 7, infert, non posse licite deduci a Catholicis comitantibus funus illud ad lo­ dent, offendantur, et reddantur ei infensi. dnt,quod cum sacrum : quia in cap. π, de hæreticis Respondetur eodem fere modo distinguendo prohibetur, ne in loco sacro hæreticus sepe­ inter cooperationem, et meram permissio- hæretico liatur : et Suarez. Ill tom. in III, part, nem : hæc enim licita est, quando sine gravi baptucn,ur· disp. lxxxi, sect, iv, §, his positis, dixit incommodo impedire non potest ; nec tenesacerdotes-celebrantes in regionibus septen­ tur pater vi et armis impedire, ne ejus filius trionalibus iu ecclesiis, ubi sepulti sunt circumcidatur a domino; multo minus tene­ hæretici, excusari, vel quia necessitate co­ tur impedire omnibus modis, ne baptizetur guntur, quia non habent alia loca ubi cele­ ab hæretico, in quo non est tantum detri­ brent, vel quia episcopi videntes et consen­ mentum, cum baptismus validus sit : modo tientes , facultatem præbere censentur. tamen constet quod ipse solum permissive Ego tamen cum Navarro , et Layman dixi se habet et passive, ct non praestat consen­ disp. XX dcEucharistia sect. n. n.56, textum sum. Quod vero attinet ad cooperationem, sive illum intelligi de hæretico damnato : neque ecclesia polluitur nunc per sepulturam ex­ explicitam, sive implicitam, quatenus ali­ communicat! nisi denuntiati, vel notorii quis saltem interpretative videtur id velle ; clerici percussoris. Porro textum illum in­ communiter dicunt, esse peccatum mortale telligi solum de hæreticis per sententiam petere baptismum ab hæretico extra neces­ damnatis, docuit postea idem Suarez, tomo v sitatem, et aliqui addunt, eam debere esse de Censuris disp. xn, sect, iv, num. 13, et extremam. I*. Coninch. Ill p. quæst. LXXX1I, Coninch. disput. XIV de Excommunicatione art. 5, num. 22, dicit, esse peccatum mor­ dub. vili, num. 64, et consentit Hurtado tale sine notabili necessitate : quia hæreticus disput. LXXVI, sect, i, sub sect, i, dicens ea ratione excommunicationis non potest licite omnia intelligi de denuntiatis. id facere sine necessitate. Veram hæc ratio Hac occasione dubitari potest sexto, ad difficilis est, supposita sententia satis com­ quid teneantur Uatbolici, no videantur com- muni, quæ dicit excommunicatis toleratis 558 1C2 Qoid di­ cendum de Catholicis, qui ad­ hibentur patrini, quando filii haeretico­ rum bapti­ zantur a Ministro haeretico T DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. licere ministrare sacramenta, quando ab ip­ schismatico : tum etiam, quia minister est sis petuntur, quod cum aliis docet Sanchez communiter laicus a quo non potest licite lih. VII de MnMmonio disp. ix, quare lib. II, peti baptismus : patrimis autem offert mi­ in Decnlog. cap. ix, num. 10, universaliter nistro puerum baptizandum, et petit ab eo docet, posse poti sacramenta ab hæreticis, baptismum. Advertunt Sanchez, el Hurtado ibidem, Nooll« quamdiu non sunt denuntiati, ct Hurtado in præsenti disp. e.vxvj, § 13 et 14, probat, minus licere Catholicis adhibere hæreticum «tholMi non agere contra leges excommunicationis, in pn trinum sui lilii, quando baptizatur; qui sacramenta ab hæreticis non denuntiatis quia patrini munus est docere baptizatum fopiiri. suscipit. et secluso scandalo proximi, et oc­ fidei rudimenta, quod munus non possunt nom»| il1"' casione ruina· propriae, id licere; licet ali­ parentes Catholici commendare homini hæquando ex charitate sit obligatio abstinendi, retico, qui non fidem, sed hæreses docebit, bapi,» quando commode possint sacramenta ab ut constat. tor. aliis accipi. Cæterum de Baptismo est speHac occasione dubitari potest octavo, cialis difficultas, quia citra necessitatem utrum possit licite Catholicus accersere mi- Anpossii non potest peti a laico, quales sunt commu­ nistrnm hæreticum, qui infantis jam bapli- licite Ci· niter ministri hæretici, et quamvis hæc non zati nomen domesticis declaret, vel etiam tholltn**· 1 .hæreticum .· 1· MrMre debeat esse necessitas extrema, requiritur parochum adire, ut ei infantem Mfafotti tamen magna utilitas, ut ne cogatur multo jam esse baptizatum indicet. Respondeo, hæretiana, tempore baptismum differre, ut explicat utramque actionem videri posse ita fieri, ut fiui ιηί”ώ Suarez HI tom. in HI, p. disp. xxin, sect. I. maneat mere politica, nimirum ut constet nomeni> Quare concludo, solum propter necessita­ de nomine, et dc baptismo, et ne iterum mesticU tem posse excusari cooperationem ad peten­ baptizetur, si tamen habeat aliquid sacri, decUnti dum baptismum ab hæretico, quæ necesssi- vel sit recognitio potestatis, aut ministerii · I tas ad minus sit tanta, quanta sufficeret, ut spiritualis, non licebit, vel si generet scan­ posset peti a laico. Denique adverte, posse dalum, ad quod circumstantiæ omnes consicontingere ut ipsa baptismi susceptio cen­ dorandae sunt. seatur communicatio cum illo in religione Nono circa hoc ipsum dubitatum est, an 161 et secta, ct etiam in necessitate conandum parentes catholici, qui prius infantem pie, esset potius per contritionem justificari, et catholice baptizari curarunt, possint quam eum actum communicationis in ritu postea permittere ab avo, above, a quo baptuatas exercere, nisi præmissa protestatione non periculum timent, aut damnum, publice ad possint i: communicandi in ritu, ct solum utendi jure hæreticum ministrum baptizandum deferri, quc^.·^ suo ob necessitatem, ut in simili dixi disp. celantes interim, quod jam antea fuerit bap- permittat XVIII de Poenitentia sect, π, num. 18 et 19. lizatus. Respondetur ex dictis, non licere adhiiefr Hinc inferri potest, quid dicendum sit de iis positive offerre filium, ut rebaptizetur, c“mMinï· Catholicis, qui adhibentur patrini, quando vel ad hoc cooperari. Permissive autem, et b]ice filii haereticorum baptizantur a ministro sine consensu tacito, mere passive se ha- ri ut re­ hæretico, de quibus Layman in tract, de lieve, quando id sine gravissimo damno im- baptiietur. Baptismo, cap. ix, affirmat, licite id facere. pediri non potest, non esse illicitum. Ad hoc At vero Thomas Sanchez lib. Il in Decalog. autem significandum non est necesse mani­ cap. lx, n. 12, Azor, Navarrus, et Ledesma, festare priorem baptismum : sufficit indica­ quos ibi affert, et Hurtado dicta disput. re, non sibi placere quod baptizetur ab illo lxxv, § 13, id intelfigunt, quando baptis­ ministro, quamvis propter reverentiam pa­ mus ritu et modo catholico ministratur, ternam non impediant omnibus modis, ad secus si ritu hæretico, aut schismatico. Ad­ hoc enim cum tanto periculo non tenentur, dit Hurtado, vitandam esse offensionem et ut dixi. Addo tamen, quando praevidetur scandalum, ne aliqui putent id fieri in ho­ casus ille, faciendum potius, quod non bap­ norem falsæ religionis : si vero legatus prin­ tizetur infans prius a Catholico ; nam minus cipis catholici levet filium regis hæretici malum videtur baptizari a solo hæretico, solo honoris et benevolentiae titulo, idque quam rebaptizari : ex duobus autem mabs constet aperte ex ratione, qua fit, esse per minus est permittendum, quando non potest se licitum. Cæterum hodie non facile pos­ utrumque impediri. sent hæc ad praxim deservire ; tum quia re­ Decimo, dubitatum fuit, an possent pa­ gulariter ii baptizantur ritu hæretico, vel rentes catholici suos infantes baptizatos nu- DISPUTATIO XV, SECTIO V. <65 An Catholici possint euus infanηιιαι.suos tes notricitus hærcti- M» hæreticis committere, quas tricibus hrereticis qua» proba- peccatum, ct alia hujusmodi, ut excusetur biliter existimant eos ad hærelw onim templa aliquis, vel non excusetur in hac coopera­ , . » .. ~ .. -F. secum perducturos. Supponitur Catholicis tione, quæ de se non est omnino determi­ in Anglia, ut § sequenti videbimus, non li­ nata, sed habet semper aliquam indiflerencere hrercticorum templa adire. Responde- tiam cx parte tua : qn® omnia in hoc casu cis commit­ tamen, ex hoc. præcise capite non esse prudenter consideranda sunt. ts tere? illicitum filium parvulum nutrici hæreticæ Decimolertio dubitatur, ntmm Catholici, An Catho­ dare, dummodo ante rationis usum ad do­ qui ob infirmam valetudinem in rliebus je­ lici , qui ob infirmam mum paternam reducatur : ante illam enim junii vescuntur carnibus, possint postea valelndlætatem non prohibentur adire hæreticomm aliis, qui mens® assident, vel etiam famulis nem ta rfietempla, cum actio illa non sit humana, vel hærelicis eorumdem cibomm esum permitcommunicatio in ritibus sacrilegis, ut con­ tere, vel potius a communi mensa abstinere, stat; quare si nihil aliud timeatur, quam et carnes relictas sibi tantum reservare, possint posconducere puerum ad locum illum, ex hoc Respondetur ex proxime dictis, si paterfatenoii» , , . 1 1 · V hæretici» solum capite non redditur illicita pueri tra­ mi.,f has potest sine gravi incommodoimpedire, relictarum ditio. ne filii, vel famuli violent jejunium, ad id caroinm Rursus tamen dubitatum fuit jmdecimo, teneri. Sicut etiam tenetur non apponere eis esum per­ <66 AnCatho- flj parentes catholici, quibus desunt neces- cibos prohibitos : non tamen tenetur extra­ mittere. iici,quibus saria ad prolis, et familiæ sustentationem, ordinariam diligentiam adhibere, aut vi fa­ cessaria^d PO99*nt liberos suos cum Dominis hæreticis mulos cogere ad jejunii observantiam. Hinc familiæ su- collocare, a quibus timeri possit eos ad hæ- est regulariter sufficere, si æconomnm mo­ stenlatio- resim pertrahendos. Respondeo, durissimum neat, ne permittat, nec det famulis cibos sinUiberos ^deri ^°3 a ProI)r**s parentibus in eo peri- prohibitos, sed servet seorsim eos qui de suo prandio supersunt; item si suis com8U03 cum culo constitui. Posset id aliquando permitti, Dominis si necessitas esset gravissima licet non ex­ mensalibus ostendat, sibi non placere quod hæreticis trema, et filius esset pubes; et de quo pro­ de illis cibis accipiant : filios etiam durius collocare? babiliter speratur perseveraturum in fide, admoneat : non tamen tenetur omnibus vel talis maneat cum parentibus communi­ modis impedire. Imo quando id esset valde catio, ut quasi sub eorum cura manere vi­ difficile propter clamores, et graves querelas deatur, et paternis consiliis dirigi, et juvari familiæ, potest eis carnes suppeditare, ut posse. Alioquin filium impuberem hæreticis docet Reginaldus in Praxi lib. IV, η. 199. dare, quid aliud est, quam agnum lupis An vero ea de causa debeat a communi committere vel filios ad Tureas nutriendos mensa abstinere, est quæstio facti : pendet enim a circumstantiis, an hoc sit grave in­ transmittere. Duodecimo, dubitatur utrum Catholicus commodum, an sit medium efficax, ut fa­ 167 An Catho­ amico nobili ha*retico ad se divertenti, possit milia servet jejunium ; an tribuendum id licus possit amicitiæ et humanitatis causa apponere ci­ potius sit avaritiæ, quam observanti®, cum hæretico, gravi famæ detrimento, et aliis similibus. In amicitiæ bos prohibitos in die jejunii. Respondetur, causa, ap­ si Catholicus possit facile impedire, vel non genere negari non potest, plus aliquid de­ ponere ci­ cooperari ad peccatum illud violationis je­ bere patrem procurare circa filios quam bos vetitos circa famulos, et plus circa famulos quam in dic jeju­ junii, tenebitur id facere. Si vero non potest nii. sine magno detrimento, quia nimirum oc­ circa amicos, vel hospites propter majorem casionem dabit querelis gravibus, et mur­ obligationem regiminis, et majorem facili­ murationibus contra se, tanquam rusticum tatem, qua potest illos cohibere quam cœteinurbanum, superbum, etc. non videtur ros. Casus autem particulares non possunt cum tanto incommodo teneri. Sicuti caupo­ una regula definiri, ut fatetur Sanchez loco nes ob simile detrimentum excusantur mi­ supra citato. nistrando cos cibos in dic jejunii, ut docet Decimoquarto, dubitatum est, an liceat <69 Thomas Sanchez lib. I in Decalog., c. vn, Catholico precibus, vel favore, aut aliter An liceat num. 34, qui de hoc puncto videndus est. promovere ministrum hæreticum, ut eligatur Catholico precibus fa­ Statuit enim regulam generalem num. 12, ad beneficium ut hoc modo excludatur alius vore, etc. quomodo in his casibus pensari debeat de­ nequior minister, et magis Catholicis perni- ipromovere trimentum quod sequitur, et gravitas pec­ ciosus. Respondeo, quod attinet ad nudas miniarum hæreticum cati ad quod cooperaris, ct spes quæ habe­ preces, intercessionem videri licitam juxta ut ( eligatur tur, quod te non coopérante vitabitur illud communem, et probabiliorem sententiam ;ad benefi­ ofîO HE VIRTHTK FlIHil PIVI.VE. dnm, ul «i<* docentem, poSSO consuli minus malum ci Oxolndaftir qui paratus est facere unum c duobus malis, Minisl r el quem al> utroque avertere non possumus : magis Ontunc enim non consulit malum simpliciter ct tholieis pernicio­ absolute, sed sub conditione, dicendo v. g. ut sus. si aliquem ministrum, vel parochum haere­ ticum electurus est, eligat hunc potius, quam illum. Major difficultas esse potest de Catholico, qui habet jus patronatus, an utendo eo jure possit praesentare haereticum minus perniciosum, et qui benignior erit erga Catholicos, ul eligatur ab episcopo hrcretico, ad excludendum alium, qui pejor esset et persequeretur Catholicos. Kalio au­ tem dubitandi est, quia patronus tenetur ex officio non praesentare indignum. Et quidem certum videtur praesentationem illam fore invalidam, tum ex parte personæ, quæ prae­ sentatur, qui cum non sit clericus, sed merus laicus, non est capax : tum etiam cx parte illius apud quem lit praesentatio, qui neque est episcopus, neque persona ecclesiastica. Aliunde tamen videtur, posse non solum patronum, sed quemlibet Catholicum ad redimendam suam vexationem injustam cir­ cumvenire dolose pseudoepiscopum hæreticum, et praetextu fictæ illius praesentationis cogere ipsum ad eligendum minus malum. Cur enim non licebit dolus adversus ma­ nifestam injuriam, el vim? ergo ex hoc ca­ pite non videtur damnandus ille, qui secluso scandalo id faceret, et sub conditione exige­ ret, praetextu sui juris, ut si aliquis eligen­ dus sit, iste potius eligeretur. Quia tamen ille, hæreticus electus, cum revera non sil legitimus minister, non potest licite reditus Ecclesiæ sibi accipere, nec munus ministri exercere ; non licebit fortasse eum invitare dando ei occasionem novam peccandi, quam alias non haberet, sed licebit a pseudoepiscopo petere, ut hunc potius eligat, cum ipse elector jam omnino peccaturus esset, et daturus alicui electo occasionem peccandi. Quare tutius esset eo casu impetrare dispen­ sationem Pontificis, cx cujus licencia possint Catholici reditus illos ecclesiasticos applicare huic potius hæretico, quam sinere, quod ab alio nequiori usurpentur, quamvis neuter sil legitimus minister: solum posset obstare, quod ille electus non solum accipiet reditus, sed etiam geret se pro ministro Ecclesiæ, cum talis non sit, et in hoc non potest Papa dispensare, nisi illum faciat verum mini­ strum, atque ideo datur ei hæc occasio gra­ viter peccandi. Ad hoc tamen dici potest, non suaderi hæretico illi quidquam deter­ minate, quod non possit sine peccato facere: potest enim reditus illos accipere, ut vel eos postea Ecclesia reddat, vel ex dispensatione Pontificis sibi retineat. Potest enim electio­ nem a pscudoepiscopo acceptare, ut occupet locum illum, ne ab alio nequiori occupetur, el postea munus illud non exercere, nisi quoad actus aliquos, quos licite possit cx voluntate saltem praesumpta Ecclesiæ, et ad quos non requiratur potestas ordinis : ctqui sino fidei injuria fieri possint. Quod si ipse postea velit sine titulo reditus relinere, vel exercere hæretico ritu ministerium : hoc non petunt ab eo Catholici, nec suadent, sed permittunt ad impediendum majus malum. Quare sicut excusatur, qui petit ab usurario mutuum sub usura, quia non determinat ad non aliter mutuandum, sed permittit, ct offert usuras ; sic Catholici designantes illum ministrum ob necessitatem excludendi ne­ quiorem, non petunt determinate ab co quidquam illicitum, nec ad id invitant, sed id permissive offerunt, cum tamen mallent quod electionem acceptaret modo licito, prout posset, licet prævidcant non accepta­ turum sine peccato ex sua potius malitia proveniente, quam ex Catholicorum peti­ tione. Adverte denique in his omnibus, quæ Catholicis licere diximus, supponi semper, quod scandalum non sit, vel aliorum offen­ sio, apud quos ejusmodi actiones aestimari soleant pro approbatione falsæ religionis, vel rituum hærcticorum, vel aliud simile. § VI. An sine fidei injuria liceat Catholicis haeretico­ rum templa adire, et eorum ritibus adesse. Dicemus seorsim aliquid de hac actione, quia de illa nostro tempore gravissima con­ troversia fuit non solum cum hæreticis, sed etiam inter ipsos catholicos, quorum aliqui voluerunt, etiam nunc in Anglia licite id fieri posse ad redimendam vexationem, qua cx regio edicto Catholici gravissime preme­ bantur, nisi hæreticorum templa adirent, et precibus intéressent : de quo argumento ultra alios late, et erudite disputavit P. Sua­ rez in Defensione fidei, lib. VI, cap. ix. Ut autem certa ab incertis separentur, supponendum est, ingressum in ejusmodi templa ex se, ct in genere, loquendo ; esse DISPUTATIO XIV, SECTIO V. aliquid indifferens, et posse in mullis casi­ bus licitum esse, nempe quoties nullo modo generat scandalum, vel inferi damnum ver® fidei, nec. affert perversionis periculum, nec denique significat expresse, vel etiam impli­ cite cultum falsum, vel approbationem fais® religionis : quod sæpe contingere potest. Primo, si aliquis catholicus infidelium tem­ plum ingrediatur, non quatenus templum est, sed prout est domus aperta ad habita­ tionem, ut se a pluvia, vel cneli inclementia defendat, prout legitur S. Gregorium Thaumaturgum idolorum templum ingressum esse, ut noctem ibi transigeret. Similiter, si urgente bello, Catholici ad hæreticorum templum se recipiant, quia locus munitissi­ mus sit, vel si catholici milites idem tem­ plum adeant ad spolia capienda, ingressus licitus plane est, sicut etiamsi catholicus episcopus ingrediatur ad templum illud pu­ rificandum, et benedicendum, et in aliis si­ Non suffi­ milibus casibus. Secundo in iis locis, in quicit sola cu­. bus libertas conscientiæ viget, et Catholici riositas ut cum hæreticis promiscue versantur, solent quis licito aliquando Catholici hæreticorum conciones conciones hærelico- audire, ul eas confutent ; imo alicubi mos rum audiat;; est, ut postquam Catholici suos ritus pere­ sed requi­ gerunt, hæretici in eodem templo suos etiam ritur gravis ' ritus celebrent hora diversa, remanentibus causa. interim aliquibus Catholicis, ut possint pos­ tea pro concione confutaro calumnias, quas minister hæreticus in sua concione propo­ suerit. Monent autem prudenter Thomas Sanchez lib. II in Decalog., cap. iv, num. 26, Coninch. disp. XV, dub. in, num. 55, non debere indoctos eam licentiam sibi assu­ mere, nec solam curiositatem sufficere, ut licite quis ejusmodi conciones audiat, sed gravem aliquam causam requiri, ut id licite fiat. Monet etiam idem Coninch. cum aliis 172 Item ut num. 61 et 62, ut licite id fiat, requiri, quod Catholicus Catholicus, dum hæretici preces celebrant, eorum pre­ cibus adsit non ostendat se precantem, sed materialiter sine ullo adsit sine ullo signo reverentiæ, sed plane signo reve- omnino se habendo, ac si spectaret aliquam reofim. comoediam. Quod tamen, ut de omnibus hæreticorum templis verum sit, explicatione aliqua, vel limitatione indiget. Si enim Ca­ tholicus adsit templo schismaticorum Græcorum, quo tempore missæ sacrificium pera­ gitur, ct corpus Christi adorandum elevatur, debet utique illud reverenter adorare, cum valide consecratum supponatur. Similiter imagines ibi collocatas debet colere, et alia Tom. I. 361 reverentiæ signa exhibere : bæc enim non sunt signa approbationis cultus ’ehismatici, sed est cultus communis Catholici», et hæreticis, atque schismaticis, qm non est illi­ cii us, sed licitus, et debitus. Quando antem reverentia signum est falsi cultus, vel com­ municationis cum hærrsi, vel schismate, tunc, locum habebit prædicta doctrina. Tertio, licitus est ingressus Catholicorum in ejusmodi templa; quando constat, fieri ad Hem 1 lici reddendum solum debitum civile alieni per­ son®, quam comitantur, ut faciunt famuli, eorum vel famulæ comitantes dominos, aut dominas templa ad reddendnr suas, quas alibi honoris et obsequii gratia · «olam comitari solent, sicut et milites, vel satel­ debitam cWle. lites regii possunt regi hæretico templum suum intranti assistere. Ita Sanch. d. c. iv, nu. 27, Azor, et Becan, quos affert, et se­ quitur Hurt. d. disp. XLVin, § 65, et colligi­ tur ab exemplo Naaman supra adducto, cui licebat idolorum templum cum suo rege in­ gredi, et sacrificiis sacrilegis assistere. Quod intelligunt prædicti auctores, etiamsi aliunde sit lex principis præcipientis omnibus sub­ ditis adire hæreticorum templa : quia adhuc constaret, prædictos famulos non adire tem­ plum, ut obedirent illi legi, sed ob finem mere civilem comitandi dominum suum, qui famulatus nullo modo ad religionem perti­ net. Addit autem Hurt, licere eisdem esse ibi detecto capite, prout coram rege esse decet ; item genua tlectere rege ea flectente, et eo stante stare ; quia hæc non religionis gratia, sed regalis honoris fiunt. Quod qui­ dem verum videtur, quod attinet at caput detectum, et ad standum rege stante, esset enim irreverentia in regem, eo stante, qua­ cumque ex causa stet, adhuc famulos se­ dere, sicut, et caput tegere coram rege, et ideo assurgente principe ad negotium etiam privatum, vel ad chartam ex scrinio acci­ piendam, omnes statim reverentiæ causa solent assurgere. Quod autem eo genuilectente, ut idolum adoret, vel communionem sacrilegam Calvinisticam accipiat, debeant vel possint omnes alii genullectere non proho in universum. Ratio autem diffe­ renti» est, quia gestus externus reverentiæ debet esse nota snmmissionis in ordine ad aliquem, cui reverentiam exhibemus. Et quidem stare famulos stante domino, est mera reverentia erga dominum, cui fieret irreverentia sedendo, nam viderentur famuli superiores domino, quo stante ipsi sederent, quod idem est, si domino caput aperiente, 36 M2 ,-4 An rege herelico cipicntc subdilisanis adire bæirticorum que precibus adessc, etc. Catholici templa adire ad vitandas PE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. ipsi manerent terto capiti·. Quando voro do­ cum ipse nunquam id licitum dixerit casu, mino gennflecfente coram idolo, ipsi etiam quo scandalum el offensio sequitur, vel tacita gonuflectcrent, gennfiexio illa non esset re­ aliqua falsi cultus professio, aut periculum verentia mere erga dominum, nam ipsi non perversionis, quæ omnia in casu nostro renectunt genua domino, sicut si domino pec­ periuntur. tus percutientc in signum reverentia*, ipsi Omnino ergo fatendum est, in casu posito etiam pectus percuterent, illa pectoris per­ non licere Catholicis regio edicto obedire, cussio non esset reverentia erga dominum, neque ejus intuitu, aut metu adire templa cum non sit apta nola submissionis famuli hæreticorum. Quod ex Patribus, et aliis ar­ erga dominum, sed potius sit nota adoratio­ gumentis late, et erudite probat Suar. d. nis sacræ et religiosæ; sic eliam gennfiexio c. ix, et idem responderunt theologi dc hoc illa non est nota reverentia*, civilis erga do­ Romæ consulti, inter quos Cardinales Belminum, sed reverentia* ipsius genuflectcntis. larmin. et Baronius, quos P. Personius con­ [Inde quando dominus coram confessorio suluit, ut refert Granado in præsenti tr. XI, genu fleet it, ut confiteatur sua peccata, non disp. m, sect, m, n. 18, qui camdcm sen­ ideo famuli ge.nuflectunt, sed expectant tentiam profitetur, et Turrianus in præsenti stantes, quia gcnufiexio illa est reverentia disp, xxxi, dub. ult. Sanch. dicto c. iv, pœnitentis erga confessarium, ut ministrum n. 27, Coninch. disp. xv, n. 57. Hurtado d. Dei, et judicem in illo foro. Si ergo domino disp. XLVIII, sect, v, et alii omnes. Est genuflectentc coram idolo, famuli etiam ge- enim jam res hæc extra omnem controver­ nuflecterent, gcnufiexio illa non esset reve­ siam post motum proprium Pauli V, datum rentia civilis erga dominum, sed religiosa 10 Kalend. Octobris anno 1606, in quo inter erga idolum. Nec exemplum Naaman est ad alia Pontifex Catholicis Anglis hæc dicit : rem : nam ille genuflcctebat coram idolo « Accepimus namque compelli vos, gravis­ genuflectente rege, ita tamen, ut gcnufiexio simis pœnis propositis, templa hæreticorum non esset signum reverentiæ, sed situs qui­ adire, cœtus eorum frequentare, concionibus dam materialis aptus et necessarius, ut rex illorum intéressé. Prdfecto credimus procul genuflectens posset commode inniti manui dubio eos, qui tanta constantia atrocissiNaaman, quod crat ministerium mere ci­ mas persecutiones, infinitam propemodum vile, et nullo modo actio religiosa versus miseriam hactenus perpessi sunt, ut imma­ idolum. culate ambularent in lege Domini, nunquam His suppositis, controversia principalis est, commissuros esse ut coinquinentur commu­ an rege bæretico praecipiente subditis suis nione desertorum divinæ legis. Nihilominus adire hæreticorum templa, ihique precibus, zelo pastoralis officii nostri impulsi, et pro et CODcioD’^lls adesse, possint Catholici paterna sollicitudine, qua de salute anima­ templa adire ad vitandas gravissimas pœnas rum vestrarum assidue laboramus ; cogimur carceris diuturni, vel confiscationis bono- monere vos atque obtestari, ut nullo pacto rum aut apias gravjores vel saHem protes- ad templa hæreticorum accedatis, aut eo­ talione præmissa, quod non rehgioins causa, rum conciones audiatis, vel cum ipsis in ri­ sed ad obedientiam civilem regi præstan- tibus communicetis, ne Dei iram incurratis. (jam, et pœnas fugiendas, materialiter solum Non enim licet vobis hæc facere sine detri­ templa ingrediantur. In qua controversia mento divini cultus, ac vestræ salutis,» etc. non defuerunt DD. theologi, qui ut Catholi- Quod Breve integrum refert Suar. d. lib. VI, coS Anglos gravissimis pœnis, et, quod plus in Proœmio, et aliud secundum Breve ejus­ crat, pei.jcuj0 peccandi, ct deficiendi a Iidei dem Pauli V, datum ad eosdem Catholicos confessione eriperent, dixerunt, id posse Angliæ 10 Kalend. Octobris anno 1607, quo sine peccato fieri : quibus favere videtur primum illud confirmat, eo quod ab aliqui­ Azor to. I, lib. VIII, c.xi, q. n et iv, et bus subreptitium existimaretur. Post hanc c. xxvii, q. v, ubi pro eadem sententia alios vero adeo manifestam Pontificis declaratio­ tacite refert ; quem tamen ut ab ea sententia nem, opinionem contrariam in Anglia pro­ liberet, interpretari conatur Hurt, ubi supra babilem esse non posse, probat bene idem §67, sed non est opus alio interprete, cum Suar, dicto lib. VI, cap. vm, n. 15. ipsemet postea explicuerit suam mentem Rationes multæ adducuntur a prædictis to 111, lib. I, c. vit, § Posset hoc loco, ubi auctoribus ad ostendendam culpam ad­ dicit, falso sibi hanc sententiam imputatam, eundi templa hæreticorum in his circum- DISPUTATIO XIV, SECTIO V. stantiis, tum cx offensione et scandalo, tum cx periculo perversionis quod est intrinsece annexum saltem in communi, tum etiam ex incremento hæresis, quæ favorem et hono­ rem accipit ab ejusmodi concursu, et ex aliis capitibus, quæ argumenta apud ipsos videri possunt. Ego enim nolo rationes ab extrinseco petere, quæ fortasse non sunt ita uni­ versales, sed ab intrinseco, et a priori cx natura et conditionibus propriis talis actio­ nis. Prima ergo ratio, et a priori esse potest, quia licet aditus ad templa hæreticorum ex se possit'csse actio indifferens, in his tamen circumstantiis non est indifferens, sed deter­ minata ut sit actio religiosa, significans cultum sacrum erga locum illum et actiones, quæ ibi fiunt. Suppono enim exerceri hanc actionem propter observantiam legis regiæ cam præcipientis, et hanc ipsam observan­ tiam significari ab adeuntibus templa. Si enim alia esset causa adeundi civilis, ut co­ mitari principem, intéressé comitiis sæcularibus, etc. jam dixi ingressum licitum tunc esse. Quæstio ergo est, quando non apparet alia causa civilis, sed solum metus pœnarum, ad quas evadendas ponitur observantia legis; et tunc dico, non posse hanc actionem esse obedientiam mere civilem, sed actio­ nem religiosam, includentem protestationem falsi cultus. Quod sic ostendo : quia lex hu­ mana non potest præcipere aliquod opus, nisi sub motivo alicujus virtutis et honesta­ tis, in cujus specie illud constituit, eo ipso quod id præcipiat : licet non obliget ad mo­ dum virtutis, hoc est, ad operandum prop­ ter finem virtutis : ipsa tamen lex debet ha­ bere pro motivo honestatem talis virtutis, et illam intendere, prout suppono ex materia de legibus, ubi hæc omnia fuse traduntur. Quibus suppositis, certum est, hanc legem regiam, ut legis larvam et apparentiam ha­ beret, debuisse honestatem aliquam appa­ rentem intendere in præcepto adeundi tem­ pla, quæ non poterat esse alia nisi sacra, vel religiosa, nempe cultus religiosus, et ejus major solemnitas et frequentia, vel certe, ut ejusmodi preces, ac conciones, et concinna­ tores ipsi ac ministri honorem et auctorita­ tem a frequentia haberent, vel quid simile : prœcipitur ergo ea lego actio non civilis, sed religiosa. Undo subditus, qui nullam causam habet aut significat adeundi templum, nisi legis observantiam, quam exercet extorius ad vitandas ped po­ litica, seu naturalis ad corporis sustentatio­ nem. Si ergo comestio illa in his circum­ stantiis illicita est, quia prœcipitur, ut actio religiosa et sacra, et ideo significat in his circumstantiis falsum cultum, idem dicen­ dum est de adeunte templum in his circum­ stantiis, et audiente concionem et preces hæreticas ad observandam legem, «pia hæc omnia præcipiuntur intuitu religionis. Non ergo mirum, quod posita illa lege, Catholici omnes abhorruerint a presentia sua iis pre­ cibus et concionibus exhibenda, et habue­ rint pro signo certo desertæ religionis ca­ tholica*, vel hæresis saltem simulât», si quem viderent ejusmodi legi obtemperan­ tem, et eo intuitu adeuntem hæreticorum templa, el sacrilega conventicula. Explicatur, et confirmatur utraque ratio exemplo aptissimo idolothyti, quod videtur omnino esse simile casui nostro; nam co­ mestio idolothyti secundum se indifferens est, et aliquando potest esse licita, ut supra ex Paulo Apostolo probatum est : si tamen rex gentilis præcipiat tibi, ut de illo come­ das. non poteris jam de illo tunc comedere etiam ad vitandam mortem, vel gravissimas alias pœnas : quia urgente præcepto, qui comedit, ostendit se actionem religiosam exercere, qualis a tyranno prœcipitur, cum solum propter præcepti observantiam i·! faciat: imo addit Chrysostomus homil.xxv, in .\iatth. in imperfect. « Si quis tibi dicat, 564 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. nnn manduces idolûtliytum, sed aspice lan­ ium nd idola, quomodo speciosa sunt : si «spexeris provocatus, oculis tuis negasti Christum. Non quia aspicere idola aliquid sit, sed quia invitatus aspicis peccas.» Tanti nimirum refert invitatio et provocatio, quæ motivum sit operandi. Quid ergo operabitur lex habens pro motivo cultum religiosum, et hunc ipsum præcipicns, quando subditus intuitu tabs legis actionem exhibet ad cul­ tum ordinatam, etiamsi seclusa tali lege, ct in aliis circumstantiis diversis posset for­ tasse aliquando actio illa esse licita ? Eodem plane modo dicere possumus, si adieris templum provocatus, ct jussus a principe hæretico, ingressu tuo Christum negasti : non quin ingressus ille semper, et in omni casti illicitus sit, sed quia jussus, ct provo­ catus ab hærctica lege ingressus es, ut pre­ cibus, ct concionibus bærcticis adesses. Me­ rito ergo Paulus Quintus in his circumstantiis dixit, id non licere sine detrimento divini cultus, et propriæ salutis, de cujus responsi veritate dubitare non licet, cum a summo Ecclesia? pastore, ct doclore auctoritate Apostolica redditum sit subditis ab ipso ve­ ram et sanam doctrinam petentibus, pro qua fortunas, ct vitam ipsam debebant ex­ ponere. Ex quibus facile solvi possunt quæ pro contraria parte adduci possent, ct videri possunt apud Suarez loco citato. Nobis suf­ ficiat legitimum fundamentum hujus de­ creti Pontificii breviter indicasse. Et hæc dicta sint dc actu externo, seu confessione fidei : nunc ad alia progrediamur, quæ ad habitum spectant. DISPUTATIO XV. DE HABITU FIDEI. SECTIO I. Utrum habitus fidei sit in substantia animæ, vel in aliqua ejus patentia. Ubi, an sit habitus speculativus, vel practicus. SECTIO II. An habitus fidei sit virtus, et qualis. Postquam dictum est de actibus fidei, ct eorum objecto materiali, et formali, sequi­ tur, ut de habitu dicamus. Non tamen potui­ mus de actibus disserere, quin multa tracta­ rentur, quæ ad habitum spectabant tam intellectualem, quam etiam piæ affectionis, qui est in voluntate, atque etiam de habitu infuso requisito ad judicium credibilitatis, quod debet praecedere. Diximus etiam cx professo de supernaturalitate eorum habi­ tuum : item disp. vifi, diximus de unitate habitus fidei infuso, et quomodo idem habi­ tus simplex deservit ad plures actus specie diversos. Quare pauca, et faciliora restant nobis de hoc habitu examinanda, quod hac disputatione praestabimus, disp. vero se­ quenti dicemus de ejus causa efficiente, de infusione etiam, conservatione, et augmento ejusdem habitus. SECTIO I. Utrum habitus fidei sit in substantia animæ, vel in aliqua ejus potentia, Ubi, an sit ha­ bitus speculativus, vel practicus. Dari habitum infusum fidei, probatum , est supra disp. IX, sect. in. Nunc quaerimus de subjecto proximo, cui inhaeret, postea suo loco dicturi de subjecto remoto, in quibus scilicet hominibus, vel Angelis reperiatur. Dubitatur ergo, an habitus fidei inhaereat immediate in substantia animæ, vel potius in intellectu, vel aliqua alia ejus potentia : est autem eadem difficultas de habitu infuso requisito ad judicium credibilitatis præcedens; qui etiam in eodem subjecto proximo collocandus erit : imo cum proportione eadem est ratio de habitu infuso requisito ad piam affectionem, an sit immediate in voluntate, vel in essentia animæ : quare quod de uno dicetur, eodem modo de alio cum proportione debita dicendum est. Theologi in hoc puncto non omnes eodem ρήΜ|βι modo locuti sunt : quidam enim primo tenti?, dixerunt, habitum fidei, licet simplex sit, esse simul in intellectu, et in voluntate : ita loquitur S. Bonaventura in III, disp. xxm, art. 1, q. n, qui non reputat id absurdum, eo quod ex Augustino utraque illa potentia est idem realiter inter se, et cum anima, Quare videtur loqui de habitu ad assensum intellectualem, ct ad piam affectionem, et hunc ponere simplicem ad utrumque actum. Quam sententiam sibi placere significat Hur­ tado iu præsenti disp. l,§5, seque eam li­ benter amplexurum, si plurium auctoritate, vel efficacioribus argumentis probaretur. Cælerum jam in superioribus ostendimus habitum fidei ad assensum intellectualem distingui ab habitu piæ affectionis, quare DISPUTATIO XV, SECTIO I. ex hoc capito non fichent in eodem subjec­ to collocari. 2 Secunda ergo alii antiquiores apud eumSccunda dem Bonaventuram dixerunt, fidem pro sententia, materiali esse in intellectu, pro formali au­ tem esse in voluntate. Alii e contra pro for­ mali posuerunt in intellectu, ctin voluntate pro materiali : sed utrique locuti videntur de fide prout complectitur utrumque habi­ tum, et conciliari possunt; quia priores lo­ cuti videntur de fide, secundum considera­ tionem moralem : in quo sensu formale vi­ detur provenire a voluntate, a cujus actu provenit moralitas, et honestas formalis fidei, a qua ipse assensus denominatur ho­ nestus et bonus. Posteriores vero locuti vi­ dentur de fide, prout sonat assensum : in qua consideratione formaliter constituitur per actum intellectus ; imperium autem vo­ luntatis videtur se habere materialiter, seu extrinsece et remote, sicut objectum remo­ tum dici solet objectum materiale. Hoc tamen totum pertinet ad quæstionem de nomine. 3 Loquendo autem de re ipsa, alii tertio, et Terlia sen- communiter dicunt, habitum fidei, qui elifenlia, cjj assensum, inhærere immediate intellec­ tui. Ita supponit Suarez in præsenti disp. VII, sect, i, n. 3, Coninch disp. XVI, dub. i, Granado tract. XIII, disput. χνι, num. 1, et alii communiter : quia habitus in ea potentia collocantur, in qua sunt actus ad quos dantur, quod maxime locum habere debet in habitibus infusis, qui dantur ut compleant ipsam potentiam in ratione potentiæ; quare ipsi potentiæ debent inhœrere, ut eam intrinsece perficiant, et compleant. Alii vero, qui potentias ab anima non dis­ tinguunt rcaliter, vel ex natura rei, conse­ quenter ejusmodi habitus dicunt recipi immediate in sola substantia animæ. Ita Hurtado ubi supra § 4, qui addit, recipi ha­ bitum fidei iu essentia animæ, non solum materialiter, sed formaliter in primo, et quidditativo animæ conceptu ; quia recipi­ tur in anima quatenus intellectus est ; pri­ mus autem animæ conceptus est esse intel­ lectualem, seu rationalem. Dicitur tamen gratia recipi in substantia animæ, et fides in intellectu, quia gratia non datui· ad ope­ randum immediate, ideo dicitur recipi in substantia animæ ; nomine enim substantiæ non explicatur anima prout est principium operandi, sicut explicatur nomine intellectus, ct ideo fides, quæ datur immediate ad ope­ 568 randum, dicitur recipi in intellectu : de ha­ bitu autem pia» affectionis dicendum erit recipi in voluntate, quia datur immediate, ut anima operetur actus volendi. Totum hoc pendet fere ex philosophia : si enim intellectus et voluntas nnn distin­ guuntur realiter, neqnemodaliter ab anima, certum est, hos habitus recipi in ipsa ani­ ma, quam complent ct perficiunt intrinsece ad eliciendos actus fidei, vel piæ affectionis. Si autem supponatur distinctio earum po­ tentiarum ab anima, adhuc potest esse quæstio, an hi habitus recipiantur in poten­ tiis, an vero in ipsa anima immediate : quæ etiam est fere quæstio philosophica, et ideo oportebit breviter nonnulla supponere ex iis, quæ dixi in philosophia. Et quidem in lib. de Anima dixi, etiamsi hæ potentiæ distincta· ponantur ab anima, debere adhuc ipsam etiam animam immediate concurre ad pro­ ductionem intellectionis, et volitionis, et hos actus debere recipi immediate in substantia animæ, quod postea alii multi docuerunt. Et imprimis id probavi quia si anima ipsa immediate non concurrat, non aliter (licere­ tur ipsa intelligere, aut velle, quam ignis d icatur calefacere, quando calor ipsi inhærens producit calorem in ligno sine ullo influxu immediato ipsius substantiæ ignis : quo casu ignis calefacit solum denominative, non vero quod aliter ignis ipse se habeat, vel aliquid ab ipso exeat nunc, quod non exiret, si ignis abesset, et Deus conservaret divinitus ejus ac­ cidentia, sicut nunc conservai accidentia pa­ nis in eucharistia, quorum operationes non tribuuntur nunc substantiæ panis,tribueren­ tur tamen si panis adesset : non quod panis reipsa tunc plus operaretur quam nunc, sed quod denominari tunc posset ab actione suæ virtutis sibi inhærentis. Quod vero anima non hoc modo solum denominetur intellige­ re el velle, probatur a posteriori, quia plus habet modo anima in suo actu, quam si ea absente operaretur sola voluntas, nec hoc solum debet reduci ad denominationem ; nam in illo casu, si voluntas peccaret, v. g. et postea uniretur substantiæ animæ, non damnaretur anima ob peccatum a voluntate separata commissum ; ergo si modo damna­ tur, non est ratione solius denominationis, qua denominatur peccare, sed ratione alicujus, quod ipsa vere et proprie operatur circa actum peccati ; alias si modo nihil aliud haberet quam in primo casu, nisi solam de­ nominationem, damnaretur ob solam illam Βββ DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. denominationem , quoti difficile creditur. Confirmatur, quia concursus, quo sub­ stantia anima? sustentat immediato ipsas potentias, de se est omnino indifferens ut illa? bone, vel malo operentur, ergo sicut Deo non tribuitur peccatum voluntatis cre­ ata?, quia concursus Dei est indifferens dc se, determinatur vero ad malum a voluntate creata, sic etiam cum concursus anima? sil de se indifferens, ct determinetur ad malum a voluntate, non est cur peccatum tribuatur ipsi anima?, nisi ad summum ad quamdam denominationem, non vero ad pœnam et damnationem. Probatur rursus, quia principium volitionis debet etiam esse idem principium intel­ lectionis; ergo eadem anima? substantia debet concurrero ad utramque operationem. Consequentia patet. Antecedens probatur, quia illud quod immediate fertur in aliquod bonum, debet cognoscere ipsum bonum, alias ferretur in incognitum, sed si voluntas distinguatur ab anima, ipsa voluntas non cognoscit in objecto rationem boni, ergo necesse est, ut saltem ipsa anima cognoscat, et amet immediate concurrendo per suam substantiam ad utramque operationem. Ex­ plicatur, quia cognitio, quæ est in intellectu, per accidens se habet, ad hoc, ut voluntas possit amare, cum sit illi extrinseca, ct so­ lum intellectum certum faciat de illa boni­ tate, nec magis tangat voluntatem, quum si duæ illæ potentiæ separata? essent ab anima, quod casu certum est, voluntatem non posse amare ex cognitione, quæ esset in intellec­ tu, nihil autem addit, quod sint unito? ali­ cui tertio, nempe anima?, ergo necesse est, ut anima ipsa immediate opcrctur. Dicunt, propter radicationem in eadem anima posse unam potentiam excitari ab aha; per sympathiam enim quam habent inter se, una operante, aha etiam operatur. Sed contra, quia hæc radicatio in eadem anima non immutat modum operandi in­ trinsecum ipsius principii, cum neque in genere causæ efficientis, neque in genere causæ formalis aliquid addat principio ope­ rative ; non in genere causæ efficientis per te, cum anima non concurrat immediate : sed neque in genere causæ formalis, quia cognitio solum unitur intellectui, el non animie, neque voluntati, ergo non est unde possit immutari principium volitivum in actu primo. Confirmatur primo, quia co­ gnitio solum repræsentat bonitatem objecti in genero causæ formalis, non enim potest repraesentare, nisi illi, cui unitur, aut instrumen taliter illi, a quo cognoscitur, sed so­ lum unitur intellectui , ergo non magis repræsentatur bonum illud objectum volun­ tati, quam si non radicaretur in eadem anima. Confirmatur secundo ; quia etiamsi animæ ipsi repræsentarctur bonitas objecti, anima tamen non potest immutare modum operandi voluntatis, nisi applicando illam ad amorem ; non potest autem intelligi quod applicet illam, quin in illa aliquid operetur, vel alio modo se habeat, quam si esset separata ; ergo sola illa mera radicatio non est sufficiens ratio hujus exercitii vo­ luntatis. Dices : etiam manus movetur ad præsentiam appetitus sola hac radicatione in ea­ dem essentia, et tamen non daretur ille motus, si separata esset ab anima potentia loco motiva, et appetitiva. Sed contra, quia imprimis ob hanc rationem dixi in philoso­ phia substantiam animæ concurrere etiam immediate ad motum localem. Deinde dis­ crimen est latum, quia voluntas nou move­ tur dispotice ad nutum intellectus, sicut manus ad nutum voluntatis, sed politice, ut dicunt, hoc est, ex cognitione boni quod sibi proponit intellectus, ut alliciatur ad amorem illius : non potest autem allici, nisi aliquo modo moveatur ab intellectu, ad quod nihil plane conducit habitare in eadem domo, seu subjectari in eodem -anima, nisi communicent sibi, arcana sua, concurrente anima ad utriusque operationes. Hæ autem rationes probant non solum animam deberc immediate concurrere in genere causæ efficientis, sed etiam debere recipere immediate ejusmodi actus in genere causæ materialis : probant enim, princi­ pium volitivum debere habere in se ipso cognitionem boni appetibilis, ct non solum eam in alio producere : quia debet ipsum in se moveri, et alhci a bonitate cognita, qnod non potest fieri, nisi in genere causæ iormalis per formam sibi intrinsece inhærentem ; nam cognitio boni non movet nisi se formaliter communicando, neque enim excogitari potest aliqua alia motio objectiva et extrinseca, quam habeat in actu primo, cum omnis motio objectiva reduci debeat, vel ad speciem, quam mittat potentiæ, vel ad cognitionem aliquam sui, quam termi­ net ; species autem non datui· in voluntate, DISPUTATIO XV, SECTIO I. g to Wl sed neque alia cognitio reflexa cognitionis ret bonitatem objecti, cum ipsa non wet existentia in intellectu, ergo dicendum est, principium cognoscitivnm , sed rcpngnat ipsam cognitionem boni se ipsa formaliter principium aliquod amare, quod nnn co­ afficere principium volitivum, qnod movet gnoscit esse bonum ; ergo potentia illa vere ad amorem talis boni. non amaret, cum tenderet in omnino sibi in­ Dices, hoc argumento probari actus intel­ cognitum, sed haberet se sicut habites vo­ ligendi recipi in anima, non vero actus vo­ luntatis, «pii licet concurrat efficienter ad lendi, hi enim possunt produci effective ab actum, et in suo genere adjuvet voluntatem, anima determinata a cognitione bonitatis ipse tamen non dicetur velle per actum objecti, et tamen recipi in sola voluntate. quem producit, quia non percipit bonitatem Sed contra, quia eodem modo probat de objecti, repugnat autem intelligi aliquem receptione volitionnm in anima, quod du­ amare, nisi tendat in bonum apprehensum, pliciter ostendo. Primo quia ideo recipitur ut tale. actus intelligendi in anima, ut anima possit Denique in eodem loco ex hac doctrina velle bonum cognitum, ergo ipsa anima im­ inferebam, si hæ potentiæ ab anima distin­ mediate afficitur volitione, alias non vellet guantur, non ideo oportere, quod species ipsa, sed sola voluntas, quæ cum non co­ impress», vel habitus acquisiti in ipsis po­ gnoscat bonitatem, volet incognitum. Se­ tentiis recipiantur, sed satis esse, et magis cundo quia idem principium etiam, quod congruere, quod recipiantur in substantia vult, intelligit ; nam experientia docet, quod animæ, quod etiam amplectitur Hurtado in quando volumus intelligere, intelligimus v. præsenti dicta disput. L, § 3, et quidquid sit g. si volumus credere, credimus, hoc autem de habitibus acquisitis, et speciebus impres­ fieri non potest, nisi idem principium, quod sis, verius videtur, quod habitus infusi, de voluit intelligere, possit etiam producere quibus nunc loquimur in sola anima, et non intellectionem, quia hæc subordinatio po­ in potentiis recipiantur. Primo propter ra­ tentiarum non potest ex alio capite prove­ tionem generalem, et communem omnibus nire ut supra probatum est, ergo eadem accidentibus, qu» nisi aliqua sit ratio spe­ anima est, quæ non solum producit volitio- cialis, connaturalius videtur, quod recipian­ tur in substantia, quam in alio accidenti, nem, sed quæ vult et intelligit. Hinc autem inferebam rursus in prædicto cum totum esse accidentis ordinetur ad sub­ loco, si hujusmodi potentiæ ponantur dis­ stantiam, eamque perficiendam et complen­ tincte ab anima, non debere in illis recipi dam : ideo enim dicitur accidens non esse actus intelligendi aut volendi, sed solum ens, sed entis ens, hoc est substanti», concurrere active simul cum anima ad eos in ordine ad quam dicitur esse ens in actus producendos : quia si aliqua ratione alio, sicut substantia dicitur esse ens debent assignari tales potentiæ distincte, per se. Secundo, quia habitus infusi dantur maxime ad tollendam indifferentiam auim» ad modum potenti», et habent se in ordine in ordine ad suos actus : sed hæc indiffe­ supernaturali, sicut potenti» naturales in rentia sufficienter tollitnr in genere causæ ordine naturæ : quare sicut potenti» natu­ efficientis sicut et species impressa deter­ rales recipiuntur immediate in anima, et minat intellectum indifferentem in ordine non una potentia in alia, sic habitus infusi ad cognitionem hujus objecti in particulari, debent recipi non in aliis potentiis, sed in concurrendo solum in genere causæ efficien­ ipsa substantia anima*, quam complent, et tis, ct sine eo quod species recipiat in se perficiunt in ordine ad eliciendos actus su­ actum cognitionis ; ergo similiter intellectus pernaturales. Tertio denique, quia licet in­ poterit determinare animam in ordine ad tellectus, et voluntas concurrant etiam ac­ intellectionem, v. g. solum concurrendo effi­ tive cum ipsa anima ad actus supernaturales cienter, nec necesse erit, ut recipiat etiam eliciendos, id non suflicit, ut in iis etiam de­ actus in se. Confirmatur, quia, ut diximus beant recipi immediate habitus infusi : nam etiamsi potentia volitiva, seu appetiva in se species etiam concurrunt immediate cum reciperet actum volitionis, vel appetitus; anima ad eliciendos actus supernaturales ; ipsa tamen non diceretur velle, vel appete­ et tamen habitus fidei non recipitur in ipsis re; ergo non est, quod hi actus recipiantur speciebus, quia non complent species ad inin potentiis distinctis. Probatur antecedens, telligcndum, sed animam, qu» elevata ha­ quia potentia illa formaliter non cognosce- bitu fidei potest cum speciebus elicere 36# DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. actum supcrnafaralmi. Cum ergo ncc cthm intellectus, si ah anima distinguitur, intelligat per actualrm intellectionem, ut diximus, sed solum sit principium adjuvans animam in genero causæ efficientis ad j»roducendam intellectionem, non est necesse quod hahiliis fidei recipiatur etiam in ipso intellectu, sed suffici!, quod recipiatur in anima, qua* elevata et completa per habi­ tum infusum sibi inliærentem possit uti in­ tellectu, sicut utitur etiam speciebus, ad eliciendum netum fidei supernaturalem. Di­ citur tamen habitum fidei esse in intellectu, et habitum piæ affectionis, sicut etiam ha­ bitum charitatis esse in voluntate, quia ha­ bitus fidei datur anima1 prout intellectiva est, et in ordine ad actus intelligcndi, et habitus piæ affectionis, vel charitatis datur eidem anima» prout volitiva est, et in or­ dine ad actus volendi. Sicut etiam commu­ niter solemus dicere, intellectum cognosce­ re, ut voluntatem non cognoscere, sed esse potentiam cæcam, ct solum amare : quod etiam in rigore loquendo, intelligi debet de anima, prout est intellectus, et prout est voluntas : nam intellectus distinctus ab ani­ ma non intelligit, nec voluntas distincta ab anima amat, sed sunt potentiæ, et instru­ menta, quibus anima utitur, ut diximus, ut ipsa anima intelligat, et amet. Sic etiam di­ cere solemus, fides credit, chantas diligit : cum tamen in rigore loquendo habitus tidei non credat, nec habitus charitatis diligat, sed sint qualitates elevantes hominem, ut ipse credat, et diligat, ipsi vero habitus nec merentur, nec vivunt, nec possunt percipere vitaliter objecta, ut manifeste omnibus constat. Dubitant aliqui, an sicut in intellectu po12 nitur habitus infusus fidei ad asssensum dubiam/ ^ei supernaturalem, ita etiam ponendus sit in æstimativa habitus alius materialis infu­ sus, et supematuralis ad cognitiones illius objecti, quod æstimativa cognoscit, quando intellectus per fidem supernaturalem cognos­ cit Deum : supponitur enim propter connexio­ nem intellectus cum phantasmatibus, et prop­ ter dependentiam, quam habet, ita ut non possit operari intellectus, quin phantasia, seu æstimativa operetur simul circa idem, vel aliud objectum proportionatum correspon­ dons objecto intellectus, oportere, quod in exercitio etiam Fidei divinæ æstimativa co­ gnoscat aliquod objectum correspondens objecto fidei, et ad ejusmodi actus quæruût, nn detur eliam in æstimativa alius habitus materialis infusus. De hoc puncto egit ex professo P. Grana­ do in 1, 2, controversia v, quæ est dc virtu­ tibus tract. I, disp. in, num. 7 ct sequenti­ bus, ubi concludit ponendum esse in restimativa talem habitum infusum, quo elevetur ad actum supernaturalem materialem, qui terminetur, non quidem ad Deum, qui cum sit objectum spirituale, non potest attingi actu materiali, sed ad aliquod aliud objec­ tum, quod loco Dei intellectu cogniti, si corpus aliquod excellentissimum cognitum sub certis circumstantiis, quas non attingit æstimativa, nisi determinata ab intellectu cognoscente Deum per fidem : quod corpus licet secundum se sit naturale, superat ta­ men aliquo modo vires naturales eslimativæ, quatenus non potest cognoscere tale objectum, nisi determinate ab intellectu co­ gnoscente objectum supernaturale, et ideo indiget actu etiam supernatural!, ut verse­ tur circa tale corpus. Habet enim æstimativa hominis hanc excellentiam, ut pro varietate rerum, quas intellectus cognoscit, formet idola diversa, et res ipsas sensibiles diverso modo componat, ut habeant aliquam analo­ giam ad objecta intellectus, ad quam com­ positionem dependet ab intellectu, a quo etiam eliciente actus fidei determinatur, ut res sensibiles adaptet certo quodam modo, quem non posset attingere, nisi determinata a cognitione objecti supematuralis. Addit autem prædictus auctor, non solum in æslimativa, sed etiam in appetitu sensitivo ponen­ dum esse habitum alium infusum materia­ lem, sed supernaturalem proportionatum habitui charitatis, et alium proportionatum habitui spei, propter eamdem rationem. Quare consequenter concedet alium habi­ tum infusum supernaturalem in eodem ap­ petitu correspondentem habitu piæ affectio­ nis, qui est in voluntate. Hæc sententia nullo modo mihi probatur, tum quia singularis est, et sine necessitate aut fundamento multiplicat habitus super­ naturales ; tum quia non solum inutiliter, sed etiam cum inconvenienti ejusmodi ha­ bitus infusos introducit. Porro eos habitus infusos sine necessitate et fundamento poni, probatur quia habitus infusi supernaturales, ut sæpe diximus, dantur, non quidem prop­ ter supernaturalitatem objecti secundum se, sed ut fiant actus ordinis superioris et divini, qui proportionem habeant cum præmio DISPUTATIO XV, SECTIO 1. It 15 beatitudinis supernnluralis, et qui conne­ xionem habeant cum gratia, quæ est radix vitæ retornre. Ad hunc autem finem nihil refert, quod actus æstimativæ, et appetitus sensitivi sint naturales, vel supernaturales, cum illi non sint meritorii, nec eorum supematuralitas augeat ullo modo meritum actuum voluntatis. Connexio autem, quam habent cum intellectu, et voluntate, non sufficit ; alioquin alius dicet, quod actiones etiam externæ, et motus locales imperati ab actis supernaturalibus sint supernaturales ; quia non minorem dependentiam habent hæ potentire externæ a voluntate, quam ha­ beant æstimativa, vel appetitus sensitivus, nec minus possint non operari posita volun­ tate efficaci, quam æstimativa non cogno­ scere operante intellectu. Aliunde vero ex parte objecti quod æsti­ mativa tunc attingit, non potest peti supernaturalitas in actibus illis : nam objectum secundum se non est supernaturale, ut fate­ tur ille auctor. Sed neque est supernaturale respective, seu tale, ut non possit ab æsti­ mativa attingi per vires naturales. Quando enim rustico proponitur a parocho articulus falsus de. Incarnatione Spiritus sancti, idem cognoscit ex parte objecti, et æstimativa easdem res sensibiles, idem idolum sibi for­ mat , quod formaret, si revera Spiritus sanctus fuisset incarnatus : tunc autem non fit actus fidei supematuralis in intellectu, nec etiam actus supematuralis in æstima­ tiva, ut constat; ergo objectum, quod ab æstimativa attingitur, non est tale, ut non possit ab ea attingi per vires naturales, quare neque ex hoc capite supernaturalitas necessaria est, vel utilis in ejusmodi actibus materialibus. Denique ut appareat, non posse id sine inconvenienti asseri, peto an illa cognitio æstimativæ correspondent apprehensionibus solum simplicibus, quæ præcedunt assensum fidei, an vero ipsi judicio, et assensui, quo credimus Incarnationem. Si dicatur, pri­ mum, frustra cognitio illa æstimativæ poni­ tur supematuralis : cum enim ipsæmet apprehensiones intellectuales præcedentes fidem sint naturales, ut diximus disp. IX, sect, v, non potest ex connexione cum illis resultare apprehensio supematuralis in æsti­ mativa, quæ terminetur ad objectum infe­ rius, et ignobilius. Si vero dicatur secundum, nempe illum actum æstimativæ corresponde™ ipsi assen- Mp sui, et judicio fidei, quatenus judicium wt; jam cognitio illa erit judicativa, eo modo quo in æstimativa potest esse judicium ali­ quod imperfectum. Certum enim videtur, quod in æstimativa ipsa non omnes cogni­ tiones sint ejusdem fationis : quia aliter cognoscit calorem possibilem, quando timet illum, et ideo fugimt· ab igne, ac quando percipitur sensu præsens, et æstimativa fertur ad illum ut existentem, et suo modo affirmat calorem præsentem. Si ergo actus ille æstimativæ, de quo loquimur, corres­ ponde! judicio, ut judicium est, erit ex hoc secundo geuere actuum, et eo modo, quo potest, affirmabit de suo objecto. Unde se­ quitur actum illum esse falsum, eo modo, quo potest esse falsitas et error in æstima­ tiva : cum enim objectum illius actus non sit Deus, nec Incarnatio Verbi, se«l corpus illud excellentissimum, actus affirmans illud corpus, quando intellectus affirmat Deum, vel Incarnationem Verbi, erit repræsentatio falsa, et per consequens non erit supernaturalis. Quorsum enim dabitur habitus infusus supematuralis ad actus erroneos, quibus falso affirmetur, et repræsentetur utexistens objectum illud corporeum, quod revera non existit? Certe habitus infusi non dantur ad errandum, sed ad attingendum verum, ut constat. Quod eodem modo urgeri potest contra habitum infusum, qui poneretur in appetitu sensitivo ad actus materiales cor­ respondantes actibus charitatis, vel piæ af­ fectionis : cum enim objectum appetitus non sit Deus, nec honestas fidei, quam amat voluntas per piam affectionem, amor ille non erit Dei, nec fidei, sed amor alicujus rei corporeæ, quæ nobis impossibilis est, et quæ nullam habet honestatem objectivant; ut quid ergo dabitur habitus infusus ad aman­ dum illud corpus imaginarium nobis im­ possibile, et ad gaudendum de illo prout existent!, quando revera non existit, et quando voluntas gaudet de Deo, vel de as­ sensu fidei propter ejus honestatem? Frustra ergo multiplicantur illi habitus sine utili­ tate, et non sine indecentia ordinis supernaturalis. Quod attinet ad secundum dubium pro­ positum in titulo sectionis, an habitus fidei sit speculativus, vel practicus, sermo est de solo habitu intellectuali, a quo elicitur fidei assensus, de quo aliqui dicunt esse solum speculativum. Ita quidem antiquiores apud Durandum quæst. v m prologum. § tui Quas- . tidei sit »eculatlvus, vel practicos’ 570 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. tionem. Alii neque esse formaliter practicum, neque speculativum, sed eminenter utcum­ que. Ita Cajet. 2, 2, qu. iv, art. 2 et Valen­ SECTIO II. tia in præsenti disp. I, quæst. iv, puncto 4. Alii denique melius concedunt communiter An habitus fidei sit virtus, et qualis. esse formaliter speculativum, et practicum, ut cum S. Tlioma in præsenti q. iv, ari. 2 Diximus duplicem esse fidei habitum in­ Π ad 3, docent Suarez in præsenti disp. VII, fusum; alterum in intellectu, altorum in Dupleit dei hiKtj sect, π, num.7,Coninch.disp. XVI, dub. n, voluntate. De primo aliqui dicunt non lofowj nnm. <6, Turrianus disp. xxxvnr, dub. 6; esse virtutem stricte, sed solum in la­ Lorca disp. xxvii ; Bannes, ct Molina, quos tiori significatione : ita Durand, in 111, affert, et sequitur Granado in præsenti dist. XXIII, quæst. vi, n. 6. At vero Cajetract. XIII, disp. m, num. 2. Ratio autem tanus in præsenti quæst. iv, art. 5 docet, est, quia fides elicit actus speculativos, et fidem esse virtutem intellectus, non tamen actus etiam practicos. Speculativos quidem virtutem intellectualem : quam distinctio­ circa Deum, et alia objecta non operabilia ; nem alii communiter rejiciunt, quia hæc unde Paulus 11 Cor. in, 18 de fide loquens substantia, et adjectiva idem omnino signi­ dixit : nos autem revelata facie gloriam Domini ficant, nec potest aliqua esse virtus hominis, spéculantes : sicut etiam fide credimus crea­ quin sit virtus humana : nam virtus intel­ tionem mundi a Deo factam juxta illud lectualis significat solum virtutem pertinen­ ejusdem Pauli ad Hebr. xi, 3. Fide credimus tem ad intellectum : si ergo fides est virtus aptata esse sœcula Verbo Dei; quod quidem intellectus, erit pertinens ad intellectum, et non est objectum a nobis operabilc. Actus per consequens intellectualis. S. Thoma autem practices elicit etiam eadem fides dicto art. 5 dicit, fidem formatam charitate circa nostras operationes dirigendas, dum esse virtutem, informem vero non esse : docet nos, quomodo debeamus exequi opera quia ut actus fidei sit perfectus, duo requi­ nostra, ut bona sint, ut Deo placeamus, ut runtur, nempe quod infallibiliter tendat ad a peccatis liberemur, ut salutem anima? asse­ verum, quod est bonum intellectus, et rursus quamur : quare sicut medicina est formaliter quod infallibiliter ordinet hominem ad practica, quia docet modum assequendæ et suum finem, ad quem non ordinat infallibi­ conservanda? salutis corporea? ; ita fides erit liter fides informis, sed solum fides charitate etiam practica, quæ docet modum asse­ formata : quam distinctionem impugnat quendæ, et conservandæ salutis animæ : et etiam Durandus loco citato, quia fides non est medicina coelestis contra spirituales variatur intrinsece ex adventu charitatis, ægritudines : et sicut logica est practica, nec ipse actus fit melior ; ergo si antea non quæ docet modum vitandi errores intellec­ erat virtus, nec etiam erit postea. Porro fidem tuales et dirigit operationes intellectus, ut non esse virtutem, nisi lato modo, probat Du­ recte fiant : sic fides erit practica, quæ dirigit randus, quia virtus est, quæ ponit potentiam operationes voluntatis, et docet modum in ultimo perfectionis debita? suo actu : fides vitandi errores, et defectus in ejusmodi ope­ autem cum sit obscura, non communicat rationibus : sicut etiam philosophia moralis intellectui ultimum perfectionis, quod non dicitur practica, quia lumine naturæ dirigit datur sine claritate et evidentia : est ergo solum virtus late sumpta, quatenus signifi­ easdem operationes x’oluntatis, et ostendit, quomodo earum vitia, et defectus vitandi cat habitum laudabilem inclinantem ad sint. Quomodo vero ex hac diversitate bonum. Alii dicunt, fidem intellectualem esse sim(j actuum non arguatur pluralitas habituum infusorum, sed unus simplex possit eos om­ pliciter ct proprie virtutem, ita Capreolus, Molina, et Valentia, quos referi et sequitur nes actus elicere, diximus disp. vm. Coninch disp. XVI, dub. m,n. 27, et Bannes, quem refert, et sequitur Hurtado disp. lv, § 5. Addit autem Suarez n. 9, fidem intel­ lectualem, prout condistinctam ab habitu piæ affectionis, non esse dicendam virtutem sine addito, sed virtutem intellectualem, prout loquitur S. Th. i, 2, q. vi, ari. 3, ubi DISPUTATIO XV, SECTIO II. 571 nullam virtutem simpliciter admittit nisi que soli charitati competit, cnm tomen oti® voluntatis, vel ut subesi voluntati,(pia htec etiam sint virtutes in voluntate. Nec etiam sola tendit ad bonum honestum, ut hone­ omnis virtus intellectus affert ei supremum stum, et confert actibus usum bonum mora­ gradum evidentia* ; nam scientia phy sica non lem. Fides ergo prout condistincta a vo­ est in eo evidentia? gradu, in quo est mathe­ luntate potest appellari simpliciter virtus matica. Ad rationem ergo virtutis sufficit, intellectualis, non tamen virtus simpliciter quod infallibiliter attingat honumsua* poten­ ti®, quod cx Aristotele colligitur VI Ethic. sine addito. 49 Tota hæc controversia est dc nomine, quid c. n et m, qui illam aliam conditionem non scilicet intelligatur nomine virtutis, nam postulavit. Hic autem competit fidei, qu® reipsa nihil negant, vel affirmant diversum licet excedatur a scientia in evidentia,exce­ in habitu fidei hi auctores, seclusis vocibus. dit tamen illam in supernatural! late , el Omnes enim concedunt hunc habitum non majori infallibilitate et certitudine, quare esse evidentem, sed obscurum, atque adeo potiori ratione meretur appellationem vir­ non afferre intellectui summam ejus perfec­ tutis. Nec etiam obstat, quod idem Aristotelea tionem : item secundum se non habere honestatem formalem in suis actibus, nisi VII Phys. capit, m, textu 17, videatur defi­ derivetur illis a voluntate. Dissident vero, nire virtutem, quod sit dispositio perfecti ad an id, quod habet, sufficiat ut possit sim­ optimum·, cx quo loco videtur Durandus pliciter appellari virtus, in quo sicut in aliis suam illam definitionem et regulam acce­ controversiis vocum, retinendus est modus pisse : nam imprimis aliqui volunt, Aristo­ communiter loquendi, juxta quem illæ solæ telem ibi non loqui de virtute morali, vel dici solent virtutes simpliciter, quæ vel sunt intellectuali, sed de fortitudine, robore, et in voluntate, vel dependent a voluntate; ut pulchritudine, ut notavit Coninch, ubi supra dixit S. Thom. quia virtus simpliciter illa nu. 23 et explicant Conimbricenses in eum appellatur, quæ bonum facit habentem, locum, et constat ex ipso contexto, cujus ut cum Aristotele II Ethic, cap. vi, dixit verba juxta versionem Argyropyli hæc S. Thom. 1, 2, dicta quæst. LVI, art. 3, sunt. <( Similiter et pulchritudo, et robur ad seu est bona qualitas mentis, qua recte vivi­ aliquid sunt: sunt enim dispositiones quætur, qua nemo male utitur, ut dixit idem dam ejus, quod præstantissimum est, ad id, Virtue quid S. Thom. ibi quart. lv, art. 4, hoc autem quod est optimum. Atque id præstantissi­ sit. non competit scientiœ naturali secundam mum dico, quod conservat, ac circa ipsam se, quia per illam homo non vivit recte et naturam disponit : » ubi vides de virtutibus honeste, sed ad summum cognoscit honesta­ corporis sermonem esse. Adde, in versione tem et modum recte vivendi, cum qua noti­ facta a Conimbricensibus omissa esse illa tia stare potest vita depravata. Possunt ergo verba, « ad id, quod est optimum : » sic enim illæ appellari virtutes intellectuales, id est, legunt : « Similiter pulchritudinem, et robur, quibus intellectus disponitur ad bonum et alias virtutes, atque etiam vitia. Unaquae­ suum, quod est cognitio veri. Et in hoc que enim, et unumquodque quodammodo ad sensu dicendum est contra Durandum, fidem aliud refertur, et ad proprias affectiones aut proprie esse virtutem intellectus, seu intel­ bene aut male eum, qui eis præditus est, dis­ lectualem, quia per illam disponitur intel­ ponit : n Denique si contendas, sermonem ibi lectus ad infallibilem cognitionem veri re­ fuisse de virtute morali, et intellectuali, facile velati. id intelligitur de dispositione ad optimum so Nec obstat Durandi fundamentum : sup­ potentia? in genere, nempe in voluntate ad ponit enim falso quod virtus debeat consti­ bonum honestum, el in intellectu ad verum, tuere potentiam in optimo sui, nisi sermo et cum determinatione ad non declinandum sit de optimo in genere: quia quælibet virtus ab eo bono, quantum est ex parte habitus voluntatis disponit eam ad honestatem, quod virtuosi : quæ in gradu excellenti reperinnest optimum voluntatis, et quælibet virtus tur in habitu fidei,et melius ipiam in habitu intellectus disponit eum ad cognitionem veri, scientifico naturali, quare cum omnibus quod est optimum intellectus. Si autem pensatis magis perficiatur intellectus per sormo sit de optimo in specie, falsum est : fidem, quam per scientiam naturalem, non non enim quælibet virtus voluntatis affert est cur hæc dicatur simpliciter virtus intel­ illi supremum gradum honestatis, hoc nam­ lectualis, et non illa. DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. Denique non obstat, quod Aristoteles VI non tamen præscindit ab ordino ad talem effiic. cap. iv enumerans virtutes intellec­ voluntatem bonam imperantem. Diximus tuales non meminerit fidei : id enim mirum enim supra disp. x non posse exerceri a nnn est, cum ipse non agnoverit fidem divi­ nobis assensum fidei divinæ supernaturalis, nam supernaturalem cum iirfhllibifitatis nisi imperetur a voluntate bona præcedente : excellentia, quam in ea theologi agnoscunt. ipse ergo habitus fidei intellectualis habet Fidem autem humanam merito inter virtu- intrinsece ordinem ad voluntatem honestam tes non numeravit, eum sit exposita errori, præcedentem, aqua imperetur; et hic ordo in quem quantum est de se, potest intellec­ sufficit, ut secundum se, ct prout condistum inducere, quod potissimum obstat de­ tinctus ab habitu voluntatis, possit appellari finitioni virtutis, ut constat. simpliciter virtus : si enim ad hanc appella­ Restat dubium, an fides dicenda sit sim­ tionem sufficit juxta S. Thomam, quod vir­ 22 An fides di­ pliciter virtus, an vero solum cum addito, tus intellectualis subsit voluntati virtuosos, cenda sit nempe virtus intellectualis, vel si dicatur et hæc subjectio, ct subordinate est intrin­ simpliciter seca ipsi habitui fidei, ut condistincto ab virtus an virtus sine illo addito, debeat explicari esse habitu voluntatis ; consequens est, ut secun­ vero cum virtutem prout suhest voluntati : hoc enim addito. sequi videtur ex doctrina S. Thomæ supra dum se possit simpliciter appellari virtus, relata, qui nomen virtutis simpliciter solum non sine ordine ad voluntatem, qui tamen tribuit virtutibus, quæ sunt in voluntate, ordo non distinguitur ab ipso habitu fidei vel prout subsimi voluntati, illæ enim solæ intellectuali. Unde dici etiam potest virtus reddunt hominem bonum simpliciter , et theologica simpliciter ; quia licet denomine­ recto viventem. Aliunde vero appellanda tur virtus simpliciter propter ordinem quem videtur simpliciter virtus, et sine ullo addito : habet ad voluntatem, et theologica propter sic enim appellatur a conciliis et Patribus, ordinem quem habet ad Deum, ut ad ob­ dum dicunt, cum gratia infundi virtutes, jectum formale, seu ad divinam veracita­ fidem, spem, et charitatem : et dum nume­ tem : eadem tamen fides habet utrumque rant tres virtutes theologicas, quarum prima prædicatum intrinsecum : ad virtutem autem est fides. Nec dicas, fidem appellari virtu­ theologicam hæc duo sola requiruntur, tem simpliciter inlelligendo fidei nomine nempe, quod sit virtus, et quod habeat Deum non habitum solum intellectualem, sed ha­ pro objecto formali : imo non solum hæc bitum etiam piæ affectionis, a quo fides habet duo reperiuntur in fide quasi concomitanter, absolutam, et propriam denominationem sed etiam ideo est virtus, quia respicit Deum, virtutis absolute dictæ. Hoc, inquam, non ut objectum formale : ideo enim habet as­ satisfacit, quia fides intellectualis non acci­ sensus fidei honestatem objectivam, ratione pit apia affectione honestatem virtutis theo­ cujus imperari possit et debeat a voluntate logica, sed moralis : cum enim ipse habitus honesta, quia terminatur ad divinam vera­ piæ allectionis non sit virtus theologica, sed citatem, ut ad motivum formale : ergo est moralis, ut videbimus, non poterit consti­ virtus, quatenus petit imperium honestum tuere fidem intellectualem in eo gradu, et voluntatis, et petit hoc imperium ex eo, genere virtutis, in quo ipse non est, sed in quod habet in se honestatem credendi Deo alio inferiori. Si ergo fides dicitur simplici­ propter ejus veracitatem, consequens est, ut ter virtus theologica, dicetur etiam simpli­ ex se habeat esse virtutem theologicam citer virtus. simpliciter, et sine addito diminuenti. Hoc etiam perlinet ad modum loquendi, Quæri potest de habitu infuso a quo eliciet negare non possumus, quod satis commu­ tur judicium evidens credibili tatis præcedcns An habita niter fides appelletur virtus sine ullo addito, piam affectionem, quem habitum complec- infusosi I quare non ridetur reprehendendus ille, qui titur etiam fides in tota sua universalitate qu° dicite | sic loqueretur. Ad hanc enim denominatio­ accepta ; an ille etiam habitus sit virtus. Ad e^n,«· nem virtutis simpliciter non est necessarium, quod breriter responderi potest, illum ha- dibilih& quod sil in voluntate, sed potest etiam ita bitum esse virtutem intellectualem. Et qui- praecedes appellari virtus intellectualis habens ordi­ dem Durandus facilius id concedet de eo nem ad voluntatem, cui subesi, ut dixit habitu, quam de illo alio eliciente assenS. Thomas diet, quæst. LVI, art. 3. Fides sum fidei ; quia hic habitus non caret evi­ autem intellectualis , licet sit condislincta a dentia , quam Durandus requirebat ad vir­ tutem intellectualem : quare ex hoc capite pia affectione, et voluntate bona credendi, DISPUTATIO XV, SECTIO IL non excludetur a dignitate, et nomine talia quia licet retineat substantiam obligationis virtutis. Non tamen erit virtus denominative religiosæ, non potest in eo statu operari, nt a voluntate, cum non indigeat ejus imperio, religiosus : ita fideles in eo statu, licet reti­ et ideo non dicetur virtus simpliciter, sed neat essentiam virtutis , non tamen dicitur virtus intellectualis, sicut alii habitus evi­ virtus, quia in eo statu non potest operari, dentes, qui sunt in intellectu. et proferre operationes proprias virtutum 25 Restat nunc dicere de illo alio habitu in- Christianarum, quæ ordinantur ad opera Λη habitus fuso, qui est in voluntate ad eliciendum meritoria vitæ æternæ. infusus, actum piæ affectionis, seu imperium fidei : Tractari solet hoc loco cum S. Thoma voluntate de quo non est dubium, quod sit virtus quæst. iv, artic. 7, an fides sit prima virtu­ ad simpliciter, cum habeat objectum formale tum : quod intelligi potest, vel de prioritate eliciendum Rtjflestum, ut inclinet ad eliciendum actum in dignitate et excellentia, vel de prioritate affectionis honestum supernaturalem, qui tendat for­ in existentia. De praecedentia in dignitate, sit virtu·, maliterad honestatem propter ipsam, absque et perfectione non egit S. Thom. et certum eo quod possit inclinare ad actum inhones­ est fidem cedere charitati juxta illud Pauli, tum. Certum etiam est, quod non est virtus ntnjor mitem horum eit chfiritas. Aliis vero I Cor. xn», theologica, sed moralis, cum non habeat virtutibus moralibus doctores communiter *3· ! cum pro objecto formali, nec aliquid divi­ præfenmt fidem, quia versalur circa Deum, num ct increatum,sed honestatem credendi, quem colit cultu intellectuali. Difficultas a quo movetur ad imperandum et volen­ posset esse de religione, quæ etiam colit dum assensum fidei. Ad quam vero virtutem Deum ; sed videtur perfectiori modo coli moralem pertineat, diximus supra disp. x, Deum per fidem quam per religionem, qno ubi de voluntate credendi ex professo dic­ nobilior est captivatio intellectus in obse­ quium et cultum Dei, quam occisio anima­ tum est. Difficultas communis est, an hic habitus lium, vel cultus alius externus, qui a 26 voluntatis, et ipsa etiam fides prout ab eo religione offerri posset. Denique si fides An hic ha­ comparetur cum virtute spei, potest esse bitos vo­ imperata, dici debeat virtus simpliciter, luntatis, quando non est formata charitate, sed in­ dubium, quia utracpie est virtus theologica, el ipsa fides formis, et mortua propter statum peccati. et versatur immediate circa Deum, ut moti­ ab eo im­ vum, et objectum formale. Aliqua tamen perata dici Quæ etiam est quœstio de vocibus, in qua debeat S. Thomas in præsenti dicta q. iv, art. 5 ut reperiunlur in fide, in quibus videtur exce­ virlos sim­ supra diximus, vult in eo statu non appellari dere spem, et aliqua e contra inveniuntur pliciter, in spe, in quibus excedit fidem. De qua com­ quando non virtutem simpliciter : quod aliis difficile est formata apparet, cum fides etiam in eo statu impeparatione non possumus pro nunc aliquid charitatc. rctur a voluntate simpliciter honesta, et non definire ante exactam cognitionem virtutis possit non afferre intellectui bonum suum, spei, in cujus tractatu de hoc dicendum erit, nempe verum, et voluntati bonum suum inierim videri potest Suarez disp. I, de Spe nempe bonum honestum. Sed totum hoc,ut sect, vi, a num. 4. dixi, pertinet ad voces; ct modum loquendi. S. Thom. defendi potest in assensu theolo­ gico : nam theologi non æstimanl bonum, nisi quod confert per modum meriti ad finem supernaturalem vitæ æternæ ; Quare cum fides in eo statu non fructificet ad hunc finem, nec faciat fructus vitæ æternæ prop­ ter statum peccati, in quo merita omnia sunt mortua, ipsa fides appellatur mortua ; ct licet sit essentialiter fides, ct retineat essen­ tiam virtutis, non tamen habet statum ope­ randi , quem Christianæ virtutes debent habere : et ideo sicut solemus dicere, amen­ tem non esse hominem, quia non potest exercere actiones humanas, licet habeat essentiam hominis ; ct sicut religiosus con­ temnens regulas, dicitur non esse religiosus, 574 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. DISPUTATIO XVI. DE CAUSA EFFICIENTI FIDEI, ET DE EJUS INFUSIONE, ET AUGMENTO. SECTIO I. (λ/α· jr/Z causa efficiens habitus fidei. SECTIO II. De dispositione requisita ad infu­ sionem habitus fidei, ubi an infundatur ali­ quando ante gratiam. SECTIO Ill. De conservatione habitus fidei ; ubi, an, et quomodo maneat fides in/ormis in peccatore. SECTIO IV. De incremento, et augmento ha­ bitus fidei. Diximus de causa materiali, seu subjecto habitus fidei : de causa formali non est quæstio, cum ipse habitus sit forma infor­ mans suum subjectum ; sicut nec etiam de causa finali, cum detur propter operationem, et operationem talem, quæ proportionate modo dirigat hominem ad alia merita supematuralia elicienda. Restat dicere de causa efficienti, quæ sit. Unde consequenter dicendum erit de causa dispositiva, quæ dispositio requiratur, et sufficiat ad infusio­ nem habitus fidei. Deinde, quæ causa, aut dispositio requiratur ad ejus conservatio­ nem, hoc est, an in peccatore fideli conser­ vari possit. Denique de causa efficienti, et dispositiva requisita ad ejus augmentum. Quæ omnia difficultates non levis momenti ad hanc materiam perlinentes complec­ tuntur. SECTIO I. Quæ sit causa efficiens habitus fidei. Suppono, habitus infusos, in quorum nu­ mero est habitus fidei, non fieri, vel generari ab actibus : ideo enim sunt habitus per se infusi, et non solum per accidens, quia ex natura sua petunt non fieri ab actibus, sicut fiunt habitus acquisiti, sed dantur ad modum potentiæ, non solum ad facilius, sed ad sim­ pliciter operandum : sine habitu enim in­ fuso, vel sine auxilio actuali intrinseco, vel extriuseco, quod suppleat defectum habitus infusi, non potest fieri actus supernaturalis, et ideo hi habitus infundi dicuntur a solo Deo, quia non acquiruntur n nobis, sicut habitus acquisiti. Difficultas nutem est, an infundantur a solo Deo immediate, an vero mediante aliqua causa secunda supernaturali : quæ quæstio communis est omnibus habitibus infusis, qui comitantur gratiam habitualem, hoc est, habitus spei, et charitatis, si hæc distinguitur ab ipsa gratia, et habitibus virtutum moralium supernatura­ lium, si dantur hro virtutes morales infusæ, prout dari supponunt communiter theologi in 1, 2, agentes de virtutibus, et videri po­ test Suar. tom. Ill de Gratia, lib. VI, c. ιχ, ubi tamen contrariam sententiam ab omni nota liberam esse fatetur. Aliqui ergo volunt, hos habitus infusos 2 procedere a gratia habituali, quæ est quasi Pri2a natura, et essentia in ordine supernaturali, procedere, inquam, per influxum physicum in genere causai efficientis, quo gratia ge­ nerat et conservat hos habitus, sicut forma naturalis generat, et conservat suas poten­ tias, et passiones. Quod exemplum formæ substantialis est præcipuum fundamentum hujus sententiæ, quia hoc modo melius, et dignius explicatur connexio harum virtu­ tum cum gratia, et dignitas ac excellentia ipsius gratiæ, quæ in ordine ad operationes supernaturales præstat in homine justo id, quod anima præstat in ordine ad operatio­ nes naturales, et ideo sicut anima est vita corporis humani, ita gratia est vita, et quasi anima ipsius animæ in ordine ad operatio­ nes supernaturales. Ita videtur sentire S. Th. 1, 2, q. ex, art. 3 ad 3, dum dicit de gratia, quod « quod supponitur virtuti­ bus infusis, tanquam earum principium, et radix : » et art. 4 ad 1, dicit : « Sicut ab essentia animæ fluunt ejus potentiæ, quæ sunt operum principia, ita etiam ab ipsa gratia effluunt virtutes in potentias animæ, per quas potentiæ moventur ad actus. » Quem modum loquendi imitati sunt Conrad, et Caprcol. quos affert, et eam sententiam late probat, et defendit Granado in i, 2, controv. VIII de Gratia tr. iv, disp. in, per lotam. Contraria sententia communis est apud j theologos, ct verior quod gratia non habeat Secoi physicum influxum per modum causæ effi- Mnlea^ cientis in eos habitus infusos : quam sequi- LOmtD' tur Zumel. in 1, 2, q. ex, art. 4, disp. I, ad 1 Confirmationem septimi argumenti, ct cum aliis Suar. d. lib. VI de Gratia, c. xm, n. 20, qui variis argumentis eam probat, DISPUTATIO XVI, SECTIO I. 575 quæ non omnia sunt efficacia. Probari au­ substantiam creatam : non tamen exigit de­ tem potest primo ex principio generali, terminate hoc ubi in parlicnlari, sed disjnncquod in philosophia verius judicavi, quod lim : ideo Angelus, vel terra in prima sni passiones, et potentiæ naturales non ita pro­ productione accepit a Deo primum ubi, qnod monent ah essentia, ut ab ea per veram, et habuit : potuit enim Deus Angelum creare physicam efficientiam fiant ; dicuntur qui­ in hoc, vel illo spatio, in cœlo, vel in terra, dem ab essentia emanare, et eflluere, quia vel aere. Item intellectus Angeli exigit con­ essentia eas exigit, ad cujus exigentiam naturaliter aliquas species, ne maneat otio­ producuntur a generante, ad quem spectat sus, illas tamen juxta communem theologo­ complere essentiam, quam producit, juxta rum sententiam non produxit ipse sibi, sed illud commune proloquium, Qui dat formam, accepit a Deo, vel ab objectis, quia non exi­ dare debet omnia, qwe consequuntur ad for­ git has, vel illas determinate, sed aliquas mam. Debet enim constituere rem in suo disjunctim, et sic de aliis similibus. Hoc au­ statu connatural·! et completo, sine quo non tem modo videtur se habere gratia habitua­ potest naturaliter existere. Unde inferebam, lis in ordine ad habitus infusos ; quamvis non solum in primo fieri, sed etiam in con­ enim exigat aliquos, non tamen illos exigit servari, non dari hunc influxum essentiæ in determinate pro hoc tempore, ut constat de suas passiones. Sicut enim loco generantis, habitu luminis gloriæ, quod non exigit gra­ si ipse idem non conservat essentiam semel tia statim ac infunditur homini justo, alio­ productam, succedit alia causa conservans quin maneret gratia toto tempore hujus efficaciter essentiam ; ita ad eamdem cau­ vitæ in statu violento sine potentia illa, «piæ sam spectabit conservare passiones, seu po­ ipsi jam debebatur. Quod idem constat de tentias propter eamdem rationem : quia habitu fidei infuso : potuit enim Deus dare cum succedat loco generantis, debet succe­ homini justo in primo instanti lumen gloriæ dere in eodem munere respectu omnium, sine habitu fidei, ut dedit de facto humani­ quæ a generante dependebant ; et sicut, qui tati Christi, et hoc sine idla violentia, aut dat formam, debet dare, quæ consequuntur miraculo facto contra naturam, et exigen­ ad formam, ita qui conservat formam, debet tiam gratiæ, quæ quidem ex se non exigit conservare ea, quæ consequuntur ad for­ habere lumen gloriæ per merita propria, mam; quia sicut in fieri, ita et in conservari cum pueris decedentibus cum baptismo de­ essentia exigit suas passiones, et ad ejus tur lumen gloriæ sine ullis meritis. Potuit exigentiam causa conservans essentiam, con­ etiam Deus homini viatori justo non dare servat passiones, vel si deperdite sunt, resti­ habitum fidei, sed scientiam infusam super­ tuit, ut in aqua, quæ separata ab igne recu- naturalem, ex qua posset elicere actus chaperatsuam frigiditatem, quæ emanare diei tur ritatis, et aliarum virtutum infusarum ad ab aqua, quæ eam exigit, et obejus exigen­ promerendam beatitudinem. Quod enim de tiam producitur a Deo, qui est causa con­ facto detur habitus fidei, id non provenit ex determinata exigentia gratiæ, sed ex decreto servativa aquæ. Sed quidquid sit de hoc principio philo­ Dei, qui voluit de facto homines, et Angelos sophico, probari potest secundo, quod atti­ per fidem dirigere ad supernaturalem beati­ net ad habitus infusos, quia etiamsi demus tudinem comparandam. Non ergo procedunt passiones naturales fieri in genere causæ physice efficienter hujusmodi habitus ab efficientis physicæ ab essentia, id tamen lo­ ipsa gratia habituali, quæ ex se indifferens cum habet in iis passionibus, quæ determi­ est ad hos, vel illos habitus, sicut Angelus nate ab essentia exiguntur, non in iis, quas in prima sui productione est indifferens ad indeterminate, et disjunctim solum exigit. hoc, vel illud ubi, sed solum disjunctim exi­ Sic enim materia prima non potest existere git aliquos habitus infusos ad operationes sine aliqua forma substantiali, non tamen supernaturales. exigit hanc, vel illam in particulari, sed Dices primo, licet gratia non exigat lumen disjunctim : idcirco forma non fit a materia, gloriæ pro omni statu, nempe pro statu viæ, sed a generante. Item Angelus, vel etiam exigere tamen illud determinate pro statu corpus in prima sui productione non potuit termini, seu extra viam : quod sufficit, ut existere connaturaliter sine aliquo ubi in­ lumen gloriæ sit propria passio gratiæ. licet trinseco, quod etiam consequitur tanquam non quarto modo, hoc est, competens omni, passio necessaria omne corpus, et omnem et soli, el semper, atque adeo sufficit, ut 576 DE VIRTÏ’TE FIDEI DIVINÆ. pn««il n grnfia in tnli sintu physico produci. Nàm canities etiam non competit homini in omni statu et tempore, sed solum in senec­ tute; ct tamen est proprietas hominis ab eo physice procedens, et non ab extrinseco. Sed contra, qnia lumen gloria1 non se habet respectu gratiæ, sicut canities respectu ho­ minis : hæc enim hahet connexionem phy­ sicam determinatam cum ipso physico statu et intrinseco hominis : at vero lumen gloriæ non hahet connexionem physicam cum statu physico ipsius gratiæ. Nam status viæ invol­ vit decretum extrinsccum Dei volentis de­ cernere tantum, vel tale tempus ad meren­ dum : prout de facto decrevit tantam moru­ lam ducationis Angelis pro statu viæ, cum posset majorem, vel minorem decernere, et nobis decrevit tempus mortis pro fine viæ nostræ, cum posset ante moi lem viam ter­ minaro, vel etiam postmortem illam propa­ gare. Nihil ergo est physicum intrinsecum in ipsa gratia, vel in subjecto illius, a quo physice determinetur gratia tali tempore ad germinandum, et physice producendum lu­ men gloriæ, ct per consequens gratia non est causa efficiens physica illius, sed Deus, qui illud infundit, quando vult præmiarc justum : ille enim, qui confert præmium, est causa præmii : gratia autem solum exigit indeterminate, quod detur lumen gloriæ in statu extra viam, quandocumque ex Dei de­ creto extrinseco finita æstimabitur ipsa via. Dices iterum, licet gratia non exigat de­ terminate habitum fidei, vel luminis gloriæ, exigit tamen determinate, et pro omni statu habitum charitatis, et habitus aliarum vir­ tutum moralium infusarum, quæ semper gratiam comitantur : hi ergo habitus possunt dependere physice a gratia per dependen­ tiam, ct actionem physicam, sicut passiones determinata; fiunt ab essentia. Sed contra hoc est primo, quod melius videtur colligi ex eo, quod habitus fidei, et luminis gloriæ non fiunt a gratia habituali, quod nec etiam habitus charitatis, ct alii habitus fiant a gratia, sed a solo Deo. Nam habitus Infusi, ut diximus, habent se per modum potentiæ, atque ideo habitus fidei vel luminis gloriæ sunt quasi potentiæ intellectivæ in ordine supernatural!, habitus vero charitatis, et alii habitus infusi perlinentes ad volunta­ tem, habent se sicut potentia volitiva in eo­ dem ordine supernatural! : non est autem juxta rerum naturam, quod gratia habitua­ lis, quæ est quasi radix, et essentia in ordine supernatural! constituons animam in gradu intellectivo, el volitivo excellentiori, nempe supernatural!, possit afferre secum potentias in eodem ordine appelitivas et volitivas, non vero cognoscitivas ct intellectivas, sicut si daretur quædam anima, quæ afferret se­ cum potentiam volitivam, non vero cognoscitivam. Cum enim ideo homo sit volitivus, quia est cognoscitivus, seu intellectivus, ab eadem forma debet in utroque gradu consti­ tui. Quare eadem etiam gratia debet con­ stituere justum in gradu radicali intellec­ tivi, et volitivi supernaturaliter, et per consequens eadem gratia debet esse prima radix utrarumque potentiarum, nec aliter debet esse radix potentiæ volitivæ, quam intellectivæ, atque ideo si potentiam intel­ lectivam affert solum exigendo eam a Deo, et hoc pacto facit hominem radicaliter in­ tellectivum in ordine supernatural!, eodem modo, et non alio debet afferre potentiam volitivam supernaturalem exigendo illam a Deo, et hoc modo constituere hominem volitivum radicaliter in eodem ordine super­ natural! ; de quo argumento dicendum est latius sectione sequenti. Secundo impugnari potest eadem respon­ sio, quia sicut gratia de se est physice, ct intrinsece indifferens ad hos vel illos habi­ tus supernaturales pertinentes ad intellec­ tum ; ita est indifferens, si res attente consideretur, ad hos, vel illos habitus su­ pernaturales perlinentes ad voluntatem, et per consequens, si ratione hujus indifferentiæ intrinsecæ admittis, habitus fidei, vel luminis gloriæ non fieri efficienter a gratia, ita id debes admittere de habitu charitatis, cl aliis pertinentibus ad voluntatem; et im­ primis de habitu spei idem fatendum vide­ tur, cum hic habitus in patria non rema­ neat, ut suppono cx communi sententia, ct potuisset ab initio gratia esse sine illo, prout contingit in Beatis. Quod etiam dc habitu infuso pœnitentiæ dicent illi, qui volunt eum habitum in patria non remanere. Sed in universum de ipsomet habitu charitatis hoc idem probari potest ex iis, quæ dixi disp. XX de Incarnatione, sect, i, n. 18 et sequentibus, nempe actum dilectionis Dei, quem habet Beatus, differre ex diverso modo attingendi objectum ab actu dilectionis Dei, quem habet viator, ita ut diversus etiam charitatis habitus ad cos actus concedendus sit : eo quod voluntas eodem modo attingat suum objectum, quo ab intellectu proponi- DISPUTATIO î VI, SECTIO I. 8 yn lur : quarc si in vin Dons non proponitur possumus hane. communem sententiam net clare, et in se, sed ad modum rei cnrporcæ ; gantem influxum physicum gratiæ in genere cum eisdem imperfectionibus attingitur a causre efficientis in habitus infusos ex aha voluntate, et a charitate in via ; non potest doctrina communi, et certa theologorum, enim voluntas aliud, vel aliter objectum quod scilicet post peccatum mortale, quod prosequi, nisi prout ab intellectu proponi­ non sit contra fidem, vel spem, manent in tur : unde habitus charitatis, qui potest cum peccatore habitus infusi fidei, et spei. Hi eu perfectione Deum attingere prout est in enim habitus, licet sint passiones gratia·, se, diversus erit ab eo, qui non potest Deum manent tamen, ul actus fidei, et spei, qni ita attingere ; dicitur tamen vere, quod cha- necessarii sunt ad conversionem, et recupe­ ritas semper manet etiam in patria ablatis rationem gratiæ, connaturalius fiant ab ha­ fide, et spe, quia manet hic, vel alius chari­ bitu, qnam si fierent ab auxilio actuali tatis habitus perfectior loco hujus. Sicut intrinseco, vel extrinseco. Quæ ratio conetiam dicitur in triduo perseverasse unionem grupntiæ deficeret, si habitus hi connaturaVerbi divini cum corpore et anima separa­ liter exigerent conservari ab habitu gratiæ tis, licet juxta probabiliorem sententiam per actionem supernaturalem et miracnlonon permanserit eadem numero unio hypo­ sam in substantia sua, nempe, per actionem statica, qua Verbum antea uniebatur toti solius Dei, quæ esset diversa ab actione humanitati per unicam simplicem unionem gratiæ, quam ipsi habitus juxta suam natu­ hypostaticam, sed successerit duplex unio, ram exigunt : quare non esset magis connaallera spiritualis cum anima, altera mate­ turale habitus illos manere sine gratia, rialis cum corpore, semper tamen mansit quam actus fidei et spei fieri ab auxilio Verbum unitum utrique parti, quod sufficit, sine habitu, cum in utroque casu ponendum ut dicatur semper perseverasse imionem esset aliquid intrinsece supernatural·*, non solum quatenus pertinet ad ordinem entium Verbi cum partibus, quas assumpsit. Hoc autem idem argumentum cum pro­ supemaluralium, sed etiam quatenus esset portione applicari potest ad alios habitus supra ipsum ordinem supernaturalem, et infusos virtutum moralium, quod scilicet, ejus exigentiam, et haberet quasi duplica­ ii etiam distincti sint in patria, ct perfec­ tam supernaturalitalem, imo magis super­ tiores iis qui erant in via, quia actus etiam naturalis, ut supra naturam ordinis super­ earum virtutum in patria, licet non sint ab naturalis esset conservatio habituum sine habitu intensiori, perfectius tamen attingunt gratia, cum esset aliquid permanens, quam sua objecta, ct honestates virtutum, cum di­ productio actuum sine habitibus, cum hæc rigantur a perfectiori notitia proponente non esset continua et permanens, sed pro perfectius eamdem honestatem, nempe vel a aliquibus occasionibus : prout latius dixi­ scientia beata, vel a scientia infusa, quæ mus supra disp. IX, sect, n, ubi egimus de immediate, et quidditative repræsentat cla­ supernaluralitate habitus fidei. Cum ergo rissime sua objecta, prout in se sunt, et non theologi omnes supposuerint, habitum fidei, per species alienas, et ad modum rerum ma­ et spei manere in peccatore, ut habitus terialium, prout cognoscuntur in via : quæ fiant magis connaturaliter, el cum minori diversitas refundi etiam debet in actus vo­ violentia ordinis supernaturalis, dicendum luntatis, ul in prædicto loco probatum est. est, eos habitus non petere suam conserva­ Unde fit, gratiam habitualem, sicut cx se tionem fieri ab habitu gratiæ, alioquin ea­ indifferens est ad statum obscuritatis, ct dem, vel major violentia fieret in conserva­ mortalitatis qualem nunc habemus, et ad tione eorum habituum, quæ non solum esset statum claritatis, et immortalitatis, qualem supernaturalis quoad modum exlrinsecum, habent Beati, ita esse etiam indifferentem quatenus non conservarentur a Deo ad exi­ cx sc ad hos, vel illos habitus infusos virtu­ gentiam gratiæ, sed esset etiam supernatu­ tum moralium, et per consequens neutros ralis entitative, et duplici supernaluralitate fieri efficienter ab ipsa gratia, sed solum intrinseca supra exigentiam ipsius ordinis emanare, quatenus fiunt a Deo ad exigen­ supernaturalis ut loco citato probatum fuit. _ ,10 , tiam ipsius gratiæ exigentis hos, vel illos disAune videamus breviter argumenta, quæ argumenta junctim, ut passiones» et potentias debitas affert P. Granado contra hanc communem P. Granado sententiam. Primo aflert S. Thomam in I, c petC'l appellari in extensione. Nam omnibus aliis veritatibus, quæ aliunde ra­ Prims, licol omnes fideles debeant, nl diximus om­ tionibus naturalibus probantur : non potest nia fidei objecta credere saltem in confuso, ergo essc inæqualitas in hac firmitate cum dum fidem Catholicam amplectuntur, et nemo possit assentiri plusquam super omnia credunl quidquid ecclesia catholica credit : et omnes, si per fidem assenliuntur, debeant aliqui tamen plura explicite credunl, quam super omnia assentiri, ut vidimus supra alii, in quo sensu dixit Hieron. in cap. 1. agentes dc certitudine fidei. Epist. ad Titum, quod in omnibus fidelibus P. Ron. hic disp. XVII, dub. v, n. 46, ex­ « pro varietate montium fides communis esse plicat hanc inaequalitatem exemplo charinon poterat : n et in eodem sensu fides nos­ talis, cujus actus tunc dicitur firmior, cum tra major est fide antiquorum Patrum, quia unus appretiative Deum magis alio amat, ad plura objecta se extendit, quæ illis non- etsi omnes, qui Deum voro actu charitatis Scennda dum revelata fuerant. Secunda inæqualitas, amant, eum ament super omnia. Hoc tamen inœquali- quæ communiter ab omnibus conceditur, est exemplum eamdem patitur difficultatem : penes intensionem ; nam sicut in aliis quali­ quomodo enim potest esse inæqualitas in aptatibus, calore, frigore, albedine, nigredine, pretiatione majori, si omnes diligunt Deum lumine, impulsu etc. conceditur intensio, super omnia alia ? Aliter ergo hoc ipsum quæ in veriori sententia fit per additionem explicat Hurt. disp. LXI, sect, i, §2, quod gradus ad gradum, sive illi gradus sint ho- scilicet hæc major certitudo fidei non sit in mogenei, sive individualiter hetcrogenci : ipso assensu fidei, sed in intellectu credentis sic in habitibus et actibus intellectus et vo­ in actibus quasi reflexis : unus enim multo luntatis, et in ipsis speciebus impressis, quæ melius alio expendit atque perpendit applica­ sunt quasi lumen, vel impulsus intentionalis tionem miraculorum, auctoritatis Ecclesiæ, conceditur similis intensio et remissio : in et aliorum argumentorum ad credendum, qua licet gradus sint hetcrogenci, omnes quibus certius, et clarius judicat quam sit ex tamen sunt circa idem objectum materiale recta ratione fidei assentiri mysteriis. Hoc et formale : non enim cognoscitur, vel ama­ tamen adhuc est difficile : nec universaliter tur per primum gradum unum objectum, et satisfacere potest : quia sequeretur, theolo­ aliud per secundum, sed idem objectum per gos et doctiores firmiorem semper habere omnes gradus : alioquin primum objectum fidem, quia ii melius penetrant vim molivonon cognosceretur, vel amaretur intense, rum et argumentorum : cum tamen expe­ sed remisse, et illa magis esset extensio, seu rientia constet, rusticos aliquando et indoc­ multiplicatio actuum diversorum remisso­ tos firmiorem habere fidem, quam magis rum, quam intensio, quæ tota debet esse doctos. circa idem subjectum et objectum, quod Aliter explicat Kon. ubi sup. n. 47, provemagis intensive cognoscitur, vel amatur. nice hanc majorem firmitatem aliquando ex Quæ inæqualitas conceditur etiam in visione simplicitate ipsius credentis ; sive quia ne­ Dei beatifica, licet unus beatus non cognos­ quit apprehendere subtilitatem et vim ra­ cat alia, nec plura, quam alter, sed idem tionum, quæ secundum apparentiam fidei omnino, sed actu intensiori, id est habente repugnant, atque ita iis non turbatur, aut pluies gradus, qui omnes repræsentant idem etiam ei nunquam occurrunt. Hæc tamen objectum : sicut omnes gradus lucis mate­ improprie appellatur major firmitas : ne­ rialis illuminant ad percipiendum idem ob­ que enim firmior dicitur arx, eo quod hostes jectum corporeum. nunquam eam oppugnent, quæ tamen si Tertia inæqualitas, quæ tribui solet fidei, oppugnaretur, facile caperetur : sic nec fir­ Tertia Penes majorem firmitatem. Quod idem, mior dici debet castitas illius, qui ideo est wæquali- sicut et omnia supradicta, procedit in spe, castus, quia non sollicitatur ad turpia, sed tisatque etiam in charitate, quæ capaces sunt ille, qui ita afficitur erga castitatem, ut difejusdem inæqualitatis : est autem difficile ficibus possit a sollicitantibus expugnari. explicare hoc tertium genus inæqualitatis Hæc ergo vis ad magis resistendum intelin his actibus fidei, spei, et charitatis : nam figitur nomine majoris firmitatis. Potest auquilibet assensus fidei, debet esse super om­ tem provenire vel ab ipso intellectu, vel nia, atque adeo debet habere ex parte intel­ etiam extrinsece a voluntate. Ab inteUeclu ** i y K Dk cv tin*» ££ DISPUTATIO XVI, SECTIO IV. quidem provenire potest parlim ex eo, quod motiva credibilitatis, ct eorum efficacia me­ lius penetrentur, aut etiam majorem ab uno, quam ab alio percipiantur : unde ipsemet intellectus manet intrinsece melius dis­ positus ad resistendum motivis contrariis : parlim etiam provenit ex eo, quod motiva contraria magis distincte et in particulari examinata jam fuerint, ct comparata cum motivis fidei, atque in eorum comparatione neglecta. Hinc enim fit, ut quando postea motiva contraria opponuntur ; minus sil ab eis metuendum, ne turbent, cum jam prævisa ct examinata, ac rejecta fuerint. Quan­ do autem ab improviso adveniunt, facilius deterrent, et formidare potest intellectus, qui solutionem in promptu nondum babet. Ad quod deservire potest exemplum charitatis, vel propositi non peccandi, quod licet in omnibus vere pœnitentibus, qui justifi­ cantur, debeat esse universale et super om­ nia : non est tamen æque firmum in omni­ bus, ut constat experientia in iis, qui facile occurrente difficultate relabuntur, et in tem­ pore tentationis recedunt : quia nimirum non cogitaverant attente de gravitate tenta­ tionis, et difficultatis futuræ, ut contra eam in particulari sese munirent, illudque dam­ num ct incommodum negligerent præ studio Deo placendi, et ejus mandata observandi : jacula enim prævisa et præmedilata minus feriunt, et facilius rejiciuntur, vel tolerantur. 67 Ex parte etiam voluntatis potissimum Ex pario provenit hæc major fidei firmitas. Cum voluntatis. en,m proveniat a voluntate imperante, cujus imperio intellectus resiste­ re non potest ; hinc fit, ut quo fuerit volun­ tas firmior ad imperandum assensum, eo sit etiam intellectus firmior in eo assensu reti­ nendo. Provenit autem hæc major firmitas voluntatis ex triplici capite. Primum est, quod voluntas credendi sit magis universa­ lis ct efficax : nam licet assensus fidei divi­ næ semper credat super omnia, et voluntas etiam sit voluntas credendi super omnia : non tamen semper est ipsa voluntas super omnia : potest enim aliquis velle credere su­ per omnia, et tamen hoc ipsum non velle super omnia, sicut voluntas cultus latriæ vult exhibere Deo cultum supremum, et per consequens colere Deum super omnia, alio­ quin non esset cullus supremus; et tamen potest hoc ipsum non velle super omnia : neque enim peccator quoties offert Deo sa­ crificium, et cultum latriæ, habet volunta­ 595 tem, qua velit super omnia hoc facere : imo aliquando est ita dispositus, ut propter ho­ norem, vel lucrum magnum temporale hunc ipsum cultum Deo debitum non exhiberet, vel etiam negaret. Similiter ergo potest volun­ tas, qua imperatur fides super omnia, non velle super omnia illum cultum intellectua­ lem, et assensum fidei. Quo magis ergo uni­ versalis, et efficax est voluntas illa creden­ di, eo est firmior, et consequenter firmior erit intellectus in retentione fidei : quia oc­ currentibus difficultatibus et minis, facibus resistit, qui super hæc omnia voluit perse­ verare in fide. Secundo provenit in voluntate hæc major firmitas ex carentia affectus erga objecta ue(n pro. contraria. Sic pœnitens firmius proponit venit hæc circa peccata futura, et longius postea permBior □· · firmitas In . severat in observantia præceptorum divino- V0|untale rum, quando radicitus exuit affectum om- cx carentia nem erga objecta prohibita. E contra vero affectus solent citius cadere, et relabi in peccata, qui licet conceperint propositum non peccandi, contraria, retinuerunt tamen affectum simplicem vehe­ mentem erga honorem, erga divitias, erga creaturam aliquam, a quo affectu iterum adveniente occasione rapiuntur ad priora peccata. Ad hoc autem deservit attenta me­ ditatio circa foeditatem peccati, circa defec­ tum boni caduci, et creati, et similia, ut avertatur radicitus cor ab amore eorum, quæ antea diligebat, et iirmior maneat amor bonorum æternorum. Sic ergo firmior est affectus erga fidem, atque adeo, et ipsa fi­ des, quando radicitus tollitur affectus erga ea omnia quæ fidei opponuntur, et tunc dicitur fides bene in corde radicata. E contra vero, qui retinent affectum erga bona crea­ ta, vel ea, quæ fidei opponuntur, facilius postea a fide deficiunt, et de his dicitur, quod in tempore credunt, et in tempore tenlationis recedunt, quia nen habebant radi­ ces : sicut enim planta firmior est, quo pro­ fundiores habet radices, ita et fides ex hoc potissimum capite firma dicitur, vel infirma. Denique ad hanc fidei firmitatem multum conducit divina gratia specialis, non solum per protectionem, et custodiam, qua tentationes avertuntur, ne occurrant; quæ pro­ tectio, si est extrinseea, non videtur deno­ minare fidem intrinsece firmam ; sed multo magis per auxilia intrinseca specialia, qui­ bus affectus, et intellectus intrinsece fir­ mantur, quam firmitatem petimus a Deo, dum dicimus, Confirma hoc Deus, quod ope- 596 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. refus en in nobis : ct in omnibus modis expli­ ci, vel augeri ab actibus : imo Hurt. disp. cari potest inæqualitas fidei, quæ de facto LXII, sect, n, § 12, dicit oppositum etiam repentur, et cum proportione applicari pos­ quoad augmentum non esse tutum, et Me­ sunt ad spem, et charitatem, et cætcras vir­ dina apud Suar, ubi supra n. 11, dicit, licet tutes infusas. non sit erroneum quoad primam productio­ „ Hoc ergo supposito, dubitatur primo, an nem esse temerarium. Ipse tamen Suar, Anqnando quando fîdei habitus infusus augetur inten- num. 12 et 17, has censuras non approbat, firfci rive, augmentum, seu intensio fiat physice sed dicit, communen sententiam esse solum actibus. Quæstio tamen hæc generalis est assertionem communem ita certam intra grinrintcn- de habitu charitatis, et aliis habitibus infu­ latitudinem opinionis, ut contraria non pos­ si»·®, «og- sis, quæ tractari soient in I, II. in tract, dc sit probabilis reputari. mcntnm, infusis, et ultra alios videri potest Omissis autem mullis rationibus parum Jofia"php S,,ar·’ ,om· *** Gratia üh. VIII, cap. iv, efficacibus, quibus defendi solet, et quæ vi­ sice ab' qui bouc notai, non procedere hoc dubium deri possunt apud prædictos Auctores, et actibus, de habitu gratiæ, nec etiam dc prima infu­ apud Kon. de moralitate actuum supernatura· sione habituum complete sumpta in justifi­ Hum disp. VII, dub. n, probari potest primo, catione : cum enim actus, qui est dispositio quia in justificatione hi habitus a Deo in­ ultima, sit actus unius virtutis, non potest funduntur, et non generantur ab actibus, ul habere vim ad producendos physico habitus significat Trid. sess. VI, cap. vn, dum dicit, aliarum omnium virtutum. Unde neque charitatem per Spiritum sanctum diffundi etiam dubium est de augmento habituum, in cordibus eorum, qui justificantur, atque quod non confertur ex merito condigno, ipsis inhærcre, et hæc omnia infusa accipe­ et congruo præsenti, sed ex opere operato, re hominem per Jesum Christum, fidem, transacta jam dispositione, si quæ fuit : spem, el charitatem; quæ omnia significant nam actus præteritus non potest physico infusionem a Deo, prout condistinguitur ab operari, ut constat. Solum ergo potest esse acquisitione per proprios actus. Quod etiam dubium de prima infusione habitus, vel ejus significavit August, lib. II Contra duas epis­ augmento, quod datur præsente actu ejus­ tolas Pelagianorum, cap. ix, ubi dicit, homi­ dem virtutis. De quo etiam supponitur, quod nem præparare cor, nempe per actus, licet saltem per potentiam obedientialem posset non sine cooperatione Dei, Deum autem elevari a Deo instrumentum, ad productio­ præparato cordi ita respondere, « ut in eo nem physicam habitus infusi, vel ejus aug­ nihil operis habeat homo, sed totum sit a menti, supposita sententia concedente hanc Domino Deo. » Unde argui potest ad aug­ potentiam obedientialem activam ad produ­ mentum eorum habituum : quia sicut homo cendos effectus improportionatos. De facto per proprios actus se disponit ad prunum tamen non assumi actus a Deo supra eorum gradum habituum, ita postea per merita naturam ad productionem habituum, neque suhsequentia se disponit ad eorum augmen­ esse fundamentum ad id asserendum, excep­ tum ; ergo sicut Deus solus physice produ­ to sacramento pœniteuüæ, in quo contritio, cit prunum gradum, non concurrente phy­ vel attritio est pars sacramenti, et concurrit sice dispositione, ut causa, ita Deus solus partialiter ad productionem gratiæ, et alio­ producit physice secundum gradum ; actu rum habituum in sententia docente sacra­ nostro se habente solum ut dispositione : menta causare physice gratiam probat idem illa enim causa, quæ non habet virtutem Suarez ibi. num. i. ad producendum primum gradum qualita­ 1(J Aliqui ergo, quorum meminerunt Turria­ tis, minus poterit producere physice secun­ nus hic disp. XLV, dub. vu, vers, alii vero, dum, ad quem major virtus semper requiri­ et Suar, ubi supra n. 3 in fine volunt, hos tur, quam ad primum. actus habere vim sibi connaturalem ad pro­ Hinc rursus secundo probatur, quia si hi ducendos eos habitus infusos, præcipue habitus physice produci possent per actus, quoad eorum augmentum. Fundamentum non essent per se, et ex natura sua infusi, autem præcipuum esse potest exemplum sed acquisiti, siqpt et habitus naturales, li­ habituum naturalium, ad quos producendos, cet per accidens possent a Deo infundi, et vel augendos liabent vim actus naturales. ideo dici possent per accidens infusi, sieut el Alii tamen theologi omnes pro certo suppo­ habitus naturales dici solent acquisiti per nunt, hos habitus non posse physice produ­ se, et per accidens infusi. Quod tamen est DISPUTATIO XVI, SECTIO IV. contra theologos omnes statuentes hos habi­ actuum debent connaturaliter resultare. tus esse per se, et ex natura sua infusos, Unde quinto arguere possumus : quia in quia hoc modo debent juxta suam exigen­ peccatore, durante statu peccati habitualis, tiam a Deo infundi. reperiuntnr plures actus boni snpernaturaTerlio probatur a priori, quia hi habitus les virtutum moralium, quales sunt miseri­ non sunt sicut acquisiti, qui solum dantur cordia, justitia, et attritio etiam snpematuad facilius operandum, et supponunt jam ralis ante susceptionem sacramenti : et hi potentiam completam in ratione potentiæ, actus non producunt habitas infusos earum sed potius dantur ad simpliciter posse, et virtutum : quia nimirum non possunt pro­ ut potentia sit completa in ratione poten­ ducere habitum gratiæ, sine quo non dan­ tiæ, quæ sine habitu, vel aliquo alio com- tur alii habitus earum virtutum. Hinc principio supplente loco habitus, non est autem argui potest ad habitum charitatis ; completa in ratione potentiæ : el ideo non nam licet ejus actus non dentur in peccatore acquiruntur per actus, quia potentia debet remanente in peccato : non potest tamen omnino præsupponi ad suos actus, non vero reddi ratio, cur actus temperantiæ, vel at­ potest, aut debet per actus comparari. Hoc tritionis supernaturalis non possunt physice autem argumentum eodem modo probat de producere suos habitus, si actus charitatis intensione, seu augmento habituum : quia potest physice suum habitum producere; sicut primus gradus intensionis, ex parte cum non minorem proportionem habeat habitus dat simpliciter posse ad actum su­ actus justitiæ cum suo habitu, quam charipernaturalem remissum ; ita intensio ipsius tas cum suo, et sic de abis. habitus dat simpliciter posse ad actum in­ Sexto probari hoc ipsum potest ex modo, tensum ; ergo non minus intensio, quam quo augmentum horum habituum de facto primus gradus habet se per modum poten­ datur, nimirum propter merita condigna tiæ, atque ideo non magis poterit ex natura bonorum operum, quæ justus operatur, et sua produci physice per actus : hi enim si ut præmium eorum operum : præmium intensi sunt, jam ad ipsos connaturaliter autem hoc habet ex se, ut a præmiante de­ prœcedere debet habitus intensus, quare beat reddi propter opera, quare non fit hoc non possunt ii actus habere vim producendi augmentum ab ipsismet operibus, sed opera in habitu intensionem, quæ connaturaliter facta movere debent Deum, ut eorum intuitu loquendo deberet præsupponi semper ad præmium conferat, et augmentum habitu­ actus intensos. Si vero ii actus non sunt in­ um infusorum. Alioquin si justus suis acti­ tensi, sed remissi, minus poterunt produce­ bus produceret sibi physice hoc augmentum, re physice intensionem in habitu, ad quam non magis a Deo præmium acciperet, quam intensionem, ut diximus, major virtus requi­ a semetipso, qui sicut suos actus sibi elicit, ritur in causa, quam ad producendum gra­ ita et præmium sibi physice produceret. dum remissum. Quamvis autem Deus posset non concurrere Quarto, probari potest ex principio alio cum actu bono ad producendum augmen­ supra prosito, quod hi habitus comparantur, tum habitus, et ideo videatur a Deo etiam nt passiones consequentes, et dimanantes ex accipi illud augmentum : hoc tamen non gratia habituali : quare nulla causa habebit videtur sufficere ad rationem præmii condi­ virtutem eos physice producendi, quæ non gni, quod ita debet condistingui a merito, habeat virtutem producendi gratiam : alio­ ut addat aliquid supra totum id, quod jam quin ponerentur passiones gratiæ sine gra­ censetur ipse merens habere in bonis suis. tia : si autem ponitur habitus gratiæ, staQui autem posuit actum bonum habentem tim resultant hi habitus, vel per efficientiam vim per modum causa! efficientis necessariæ physicam, qua fiunt a gratia, vel pei dimaad augendum habitum, jam censetur ha­ nationem, qua ad exigentiam gratiæ fiunt a bere in bonis suis totum illud augmentum. generante, hoc est, ab ipso Deo, qui infundit Nec ullus unquam dixit, Indutum natura­ gratiam. Non est ergo in ipsis actibus po­ lem, quem exercitio actuum bonorum ac­ nenda vis physica producendi hos habitus, quirimus, esse proprium præmium ipsorum cum actus non possint physice causare gra­ actuum, quibus acquiritur, nisi forte impro­ tiam, nec posita gratia, necessaria sit in prie, sicut virtus dicitur ipsa esse sibi mer­ actibus talis vis producendi habitus, qui ces. Nec actus externus bonus est præmium, ex positione gratiæ, otium sine concursu quo praemiatur condigne voluntas interna, 5ÎW 75 76 DE ΪΙΒΤΓΤΕ FIDEI DIVINÆ. quo efficaciter imperatur, sed est effectus geri physice habitus infusus ab actibus .«al­ necessarius ejus voluntatis, qui sine mira­ tem supornnturalibus ejusdem virtutis, culo impediri non potest. Sic nutem se ha­ etiam quando ii actus non essent meritorii, beret in ea sentensia augmentum habitus atque adeo actus charitatis, qui continuo a infusi, cum esset effectus necessarius phy­ Beatis ardentissime exercetur erga Deum, sicus actus boni supernaturalis, cujus phy­ deberet augere physice ipsum habitum in­ sica efficientia sine miraculo impediri non fusum charitatis; quod est manifeste falsum posset, et sine violentia causæ efficacis phy­ et absurdum. Sequela vero probatur, quia sica? et necessaria· ; non ergo esset praemium ad efficientiam physicam, solum attenditur condignum illius actus, sed effectus illius; virtus physica, et substantia causæ ; quarc cum tamen de facto ii actus, sicut merentur cum illo sit vere actus charitatis quoad de condigno augmentum gratiæ, ita me­ substantiam, non posset impediri a sua ac­ reantur augmentum habituum supernatu- tivitate nisi per miraculum, quod inepte ralium, qui gratiam consequuntur, vel co­ continuo fingeretur ibi ad impediendum mitantur. augmentum charitatis. Quod si dicas, actus Confirmari potest primo, quia frequentius solum liberos habere hanc vim physicam de facto datur ejusmodi augmentum prop­ augendi habitus; hoc in primis absque fun­ ter actus aliarum virtutum, quam propter damento diceretur. Sed remanet eadem dif­ actus illius virtutis cujus habitus augetur : ficultas circa alios plures actus charitatis li­ nam habitus infusus justitiæ, v. g. augetur beros, quos Beati eliciunt circa Deum, propter actus non solum justitiæ, sed etiam quando v. g. Angeli propter Dei gloriam misericordia·, temperantiæ,fidei, spci,chari- nos custodiunt et tuentur : et denique ea­ tatis, et aliarum omnium virtutum, ut sup­ dem difficultas erit de omnibus actibus bo­ pono, cum iis omnibus actus detur augmen­ nis liberis, quos circa alias virtutes eliciunt tum gratiæ, ad quod consequitur augmen­ plurimos in cœlo, per quos tamen non au­ tum aliorum omnium habituum infusorum. gentur habitus infusi, et hoc præcise, quia Quare necesse est, ut multo frequentius au­ non sunt actus meritorii ex defectu status geatur habitus infusus justitiæ propter alios viatoris : qui defectus non est intrinsecus actus, quam propter actus justitiæ, cum in ipsis actibus, cum status viatoris, ut sup­ multo plura sint opera bona aliarum om­ pono, constituatur per decretum extrinsenium virtutum, quam solius justitiæ. Quod cum, et legem Dei statuentis tale, vel tale idem dici potest de ipsa charitate, cujus ha­ tempus pro statu viæ : quare iidem actus, bitus augetur etiam propter actus bonos quos habent in purgatorio animæ, si habe­ aliarum omnium virtutum infusarum, qui rentur in hac vita, essent meritorii de con­ communiter loquendo multo plures, et fre- digno, ct augerent gratiam, et habitus infu­ quentiores erunt, quam actus solius chari- sos, quos tamen ibi non augent : non ergo tatis. In iis autem casibus non potest dici, habent cx se vim physicam producendi tale quod augeantur omnes habitus infusi phy­ augmentum, ne dicamus eam vim perpetuo sice ab actu cujuslibet virtutis, cum actus miraculo impediri extra viam, ne operetur, temperantiæ nullam habeat proportionem quod physice deberet operari. in se, ut causa physica habitus charitatis, Fundamentum vero desumptum ab exem­ vel justitiæ : quare fatendum est solum con­ plo habituum naturalium, qui physice ge­ currere, ut causam meritoriam, et mora­ nerantur, et augentur per actus, retorqueri lem, atque ideo naturam hujus augmenti de in primis potest, quia actus naturales non se postulare, quod fiat a solo Deo, cum ille possunt producere physice habitus, qui debeat esse communis modus, quo conferri compleant potentiam in ratione polcntiæ, debet, nec nisi quoad partem exiguam pos­ sed solum, qui reddant potentiam facilio­ sit fieri ab actibus, facta comparatione ad rem, ergo nec actus supernaturales possunt id, quod sine efficientia actuum conferri de­ physice efficere habitus hos, qui dant sim­ beret, etiamsi in ipsis actibus concederetur pliciter posse, imo, qui, ut dixi alibi, non jus producendi physice augmentum proprii dant facilius posse, non enim sentit majo­ rem facilitatem ad credendum puer baptiza· habitus ad quem singuli spectant. Confirmari denique potest secundo, quia tus in infantia, et nutritus in silvis, quando si hæc efficientia non esset solum moralis, fit adultus, et ei proponuntur res fidei, quam et meritoria, sed etiam physica, deberet au­ si non fuisset baptizatus, nec haberet habia DISPUTATIO XVI, SECTIO IV. Ium infusum : non ergo potest argui ab ha­ bitibus acquisitis a«l infusos, ut hi etiam fiant ab actibus sicut illi. Deinde habitus ac­ quisiti non solum quoad augmentum, sed etiam quoad primam generationem fiunt per actus : quod tamen do habitibus infusis dici non potest, cum ad primum etiam ac­ tum prærequiratur ex natura rei habitus, qui compleat potentiam. Unde constat ratio differentiae inter utrosque habitus : hi enim, qui dantur ad modum potentia;, non possunt ab actibus fieri, sicut nec potentiae fiunt a suis actibus, licet illi, qui supponunt poten­ tiam, el solum deserviunt a ra­ llie disp. VI, sect, ix n, 7. Coninch. disp. c^'. XI, dub. i, η. II. Hurtado disp. xxix, § 13. quæat Negant alii, quos attuli disp. II, sect, n, ubi · de hoc puncto latius egi : vide, quæ ibi dicta "J1', sunt ne inutiliter repetantur. Secunda ergo, et præcipua difficultas est, an de lacto detur fides actualis in Beatis circa objecta saltem, quæ nec in Verbo, nec aliunde perfecte vident. Sententia affirmans DISPUTATIO XVII, SECTIO III 28 tribuitur Alcnsi, Durando, et Argentin, quos affert Suar. disp. VI, sect. IX, n. quibus favere videtur Magister in III, dist. xxm, § aliud enim, et nonnulli Patres antiqui, quos congerit Suar. ibid. Communis tamen, ct vera theologorum sententia id negat cum S. Tho. I, 2,q. LXvn, ar. 3 et S, quem sequuntur theologi in III, dist. xxxi ct hac q. v, ubi de hoc communi­ ter tractant, quamvis S. Th. in hac qurestione niliil de Beatis dixerit, eo quod jam supra q. i, egerat de repugnantia fidei cum evidentia. Videatur Suar. d. sect. ix. Co­ ninch. disp. xi, duh. 1, Hurtado disp. LIX, sect, iv, et alii, qui omnes in hoc conve­ niunt. ideo Suar. d. sect, ix, n. 7, dixit, hoc esse longe verius, et fero certum. Probatur ex Paulo I ad Cor. xm, 9. ubi in genere docet, cognitionem imperfectam relegan­ dam a statu beatifico : Ex parte cognosci­ mus, et ex parte prophetamus : cum autem ve­ nerit quod perfectum est, evacuabitur, quod ex parte est, id est, imperfectum et infra. Nunc cognosco ex parte, tunc autem cognoscam sicut et cognitus sum. Nunc autem manent fides, spes, charitas. Ubi per illam adversativam autem videtur innuere diversitatem viae, in qua manent hæc tria a statu patrite, ubi sola manet charitas, de qua prremiserat, charitas numquam excidit. Juxta quem sen­ sum acceperunt verba Pauli Ilieronym. ibi dicens : « Charitas numquam excidit, id est, ipsa sola permanet in futuro. » Chrysost. hom. xxxiv, in cum locum dicens, charitatem esse majorem, quia fides, et spes tran­ seunt, charitas autem semper durat. Au­ gust. sérin. LUI r/e Temp. Anselmus in illum locum Pauli, el alii. Ratione item probatur in nostris princi­ piis, quia licet non omnia objecta revelata per fidem, videantur in Verbo : omnes tamen Beati sciunt evidenter, et clare ea objecta esse a Deo revelata ; cum evidentia autem revelationis non dalnr fides, ut dixi disp. n, ergo nullius objecti habere potest fidem Beatus. Fateor tamen, illum, qui dixerit actum fidei propria· elici posse ex revela­ tione evidenter cognita, non facile redditu­ rum rationem hujus repugnantiæ. Dices, nos etiam admittimus d. disp. n, posse dari fidem objecti aliunde evidenter cogniti ; ergo licet Beatus sciat evidenter illam esse revelationem veram, poterit si­ mul ex fidei nostræ motivis cognoscere inevidentot eamdem revelationem per actum fit 3 fidei. Resp. nostra motiva non posse gene­ rare assensum inevidentem in Beato, quia perfecte penetrat eorum vim, et cognoscit evidenter esse infallibilia. Deinde quilibet actus obscurus propter suam imperfectio­ nem videtur relegandus ab illo statu beati­ fico, in quo sicut non datur error, vel igno­ rantia, ita nec probabilitas, nec obscuritas circa aliquod objectum. Sed restat semper reddenda ratio aliqua a priori hujus repugnantiæ : hoc enim quod est assensum fidei, esse imperfectum prop­ ter obscuritatem intrinsecam, non videtur sufficere : nam etiam cognitio abstractive naturalis est imperfectior quam visio intuitiva et supernaturalis ; et tamen beatus ha­ bet in patria scientiam naturalem abstractivam de multis objectis ; cur ergo de eisdem non poterit habere fidem naturalem, (pire in multis excedit scientiam naturalem ab­ stract i vam ? Hurt. d. disp. LIX, sect. iv,§ 15, rationem dicit esse, quia status ille beatorum per sc petit evidentem j, et j immediatam cognitio­ nem revelationis, locutionis, el voluntatis divinæ, quia est omnium bonorum aggre­ gatione perfectus : essetque hominis morosi occultis nutibus, et signis obscuris agere cum filio quem sibi assidere facit in mensa. Idem brevius insinuaverat Suar. d. disp. VI, sect, ix, n, 7, dicens hoc esse « valde conso­ num, ct connaturale statui beatifico, » et Turrian. d. disp. xliii, dub. 4, his verbis : « Circa alia vero objecta non decet perfec­ tionem status illius imperfectus et obscurus modus cognoscendi. » Sed hi auctores nun­ quam reddunt rationem hujus indecentire, nec explicant qualis sit hæc peculiaris fidei imperfectio, ratione cujus non deceat sta­ tum beatificum, in quo tamen concedentur nlire cognitiones non undequaque perfectre, qualis est scientia abstractive naturalis, ct aliæ similes. Possumus rationem hujus indecentire ita explicare ex eo, quod omnis assensus ob­ scurus afferat aliquod malum intellectui, nempe formidinem, vel potentiam formi­ dandi de errore : qui enim assentitur pro­ babiliter objecto, eo ipso potest formidare, ne fortasse res aliter se habeat, el per con­ sequens ne intellectus in eo assensu decipia­ tur, et erret : omnis autem formido est limor de aliquo malo. Cum ergo status bea­ tificus afferat aggregationem omnium bo­ norum, ct exclusionem totius mali, eo ipso 2Ί 30 614 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. debet excludere formidinem de omni malo : tem potentin non videtur esse aliquid maqui enim timet mnlnm aliquod proprium, Ium, sicut nec ipsa objecti falsitas : nnm non est undecumque beatus : repugnat ergo quod objectum aliquod in se sit falsum, cum perfecta Lentitudine assensus obscurus, est malum meum, sed quod ego assentiar qui semper affert vel formidinem erroris, tali objecto. Unde Beati circa objecta, qn« quod esi magnum malum intellectus, vel non vident, possunt prudenter dubitare, ct certe potentiam formidandi, quæ etiam est dicere, fortasse hoc non ita est, sed aliter sc malum, nam ipsum posse malum timere, habet, qui actus verissimus est, et nullum affert malum subjecto. Si ergo cum acto malum quoddam est. Dices, in actu fidei non est hoc inconve­ fidei manet solum potentia ad formidandum niens. nam debet osse assensus firmus, et de falsitate objecti, et non ad formidandum excludens omnem formidinem, alioquin non de errore commisso, non manet cum acta esset actus fidei divinæ : ergo cum actu fidei aliquod malum, quod debeat excludis fidei nec potest esse mahim erroris, cum sit statu beatitudinis perfcctce. Resp. hanc potentiam, quæ conjungitur 5 infallibilis, nec potest esse formido de er­ rore, cum ipse actus fidei excludat formali­ cum actu fidei, esse in rigore potentiam ad tcr omnem formidinem. Resp. cum actu formidandum de aliquo malo proprio : nam fidei non posse conjungi formidinem actua­ sicut fidelis potest pro priori naturæ formi­ lem. stare tamen potentiam formidandi sal­ dare, saltem imprudenter, an objectum illud tem in sensu diviso, nam licet non possit sit falsum; ita potest pro priori naturæfor­ conjungi formido actualis cum actu fidei, midare, an assensus circa illud objectum sed tamen potest homo eo instanti formidare sit falsus; imo non potest formidare defal­ de falsitate objecti, et non elicere actum fi­ sitate objecti, quin eo ipso formidet saltem dei : qua? potentia non destruitur per fidem ; implicite de falsitate assensus circa tale ob­ sicut potentia ad odium manet, et conjun­ jectum ; ergo pro eo priori adest potentia gitur cum actu amoris, licet non possit cum formidandi, an ille assensus sit malus intel­ amore conjungi ipsum odium : hæc autem lectui : si ergo pro posteriori naturæ elicit ipsa potentia formidandi est aliquod malum, hunc assensum, jam habet tunc aliquid si­ et per consequens non potest conjungi cum mul tempore cum potentia ad formidan­ statu beatitudinis, qui est expers totius dum, an id quod habet, sit ipsi malum : quod est habere potentiam formidandi de mali. Urgebis adhuc, quia potentia ad formi­ malo proprio, id est, an sit malum id, quod dandum, quæ conjungitur cum actu fidei, eodem instanti habet : hanc autem poten­ non videtur esse ad formidandum de aliquo tiam formidandi habere, est habere, aliquod malo : debet enim caveri æqui vocatio, et malum. Ratio autem est, quia habere alidistingui duplex formido, altera de falsitate quod malum, non est tristari de illo, vel ti­ ipsius objecti, altera de errore, intellectus mere illud : nam tristitia, vel timor habent pro objecto malum condistinclum ab ipsis assentientis objecto, quod potest esse falsum. Hæc autem secunda formido nec manet cum actibus tristitia?, vel timoris : quare si ali­ quis patiatur tormenta, vel aliud malum, actu fidei, nec etiam potentia ad illam : cum enim formido non possit conjungi cum etiamsi Deus non concurrat cum voluntate, actu fidei, conse([uons est, ut nec possit dari vel appetitu ad actum tristitiie vel timoris potentia ad formidandum de errore com­ eliciendum circa illa mala, adhuc revera pa­ misso in ipso assensu fidei ; nam hæc for­ titur mala illa. Quamvis ergo fidelis, dum mido deberet esse de malo incurso ob assen­ credit, cohibeat, per voluntatis imperium sum fidei, atque adeo deberet esse potentia formidinem formalem de errore ct decep­ ad formidandum ex suppositione actus fi­ tione ; dum tamen manet totum illud, ra­ dei : si ergo non datur potentia ad formi­ tione cujus, quantum est ex parte objecti, dandum in sensu composito actus fidei, hoc posset formidare, et timere malum erroris, est, ad componendam formidinem cum actu ct deceptionis, et videt se habere eum ac­ fidei, non dabitur etiam potentia ulla ad tum, de quo pro priori naturæ poterat salformidandum de errore commisso in actu tem imprudenter formidare, quod esset ma­ fidei. Solum ergo conjungitur cum actu lus, jam videt, se habere id totum, quod es fidei prima potentia ad formidandum in se erat olqeetum formidinis de malo sensu diviso de falsitate objecti : hæc au- vis a voluntate, et fide cohibita sit foSo DISPUTATIO XVII, SECTIO III M5 actualia ; et hoc sufficit, ut dicatur pati mu­ imperfectionem, et obscuritatem cxnlat n lum aliquod, nempe obscuritatem aliquam, statu beatitudinis, a fortiori exulabit fides quæ ex se præstat fundamentum, ut aliquis humana, vel Angelica. Aliunde vero, si id formidet, an si illam admittat, eo ipso ad­ concedatur, tolli videtur omnino utilitas mittat in se aliquod malum. Qnod enim commercii et convictus inter beatos, si nul­ M cruciat objective fidelem, non est formido lus ex iis potest aliis qiiidquam credere, actualis de errore, et deceptione; nam fides quando loquuntur, et sua sensa manifes­ et pia affectio cohibent, et impediunt formi­ tant. Resp. in hoc posse esse quæstionemde dinem actualem, sed est obscuritas, et fun­ vocibus : dc re tamen ipsa non videtnr ne­ damentum ipsum formidandi de deceptione. gandum, quod possit unus Beatus propter Si ergo manet hoc fundamentum, quamvis alterius Beati testimonium aliquid credere : non maneat formido actualis, manet id to­ nam hoc ipsum redundaret in aliquam im­ tum, quod ex parte objecti cruciat, et tor­ perfectionem illius felicissimi status, si ne­ quet intellectum credentis, quod malum et mo fidem apud alios inveniret eornm, quæ cruciatus longe abesse debet a statu perfect® dicit ; Nec assensus ille habet imperfectio­ beatitudinis. nem repugnantem statui Beati : quia non est obscurus, nec cum formidine etiam ra­ 33 Dicet aliquis, posse hoc inconveniens vita­ ri, et poni fidem actualem in Beato sine hac dicali, aut antecedent» possibili. S<-iunt perturbatione, et anxietate etiam radical!, enim singuli evidenter, Beatos alios non si objectum ipsum, quod creditur per fidem posse mentiri, nec fallere, aut falli, quare aliunde per aliud medium sit notum eviden­ assensus fundatus in eorum testimonio, quod ter Beato. Diximus enimsup. disp. n, posse etiam testimonium, et locutio manifeste, ei evidenter ab aliis cognoscitur, est evidens, idem objectum cognosci per medium fidei : quo casu nullo modo poterit esse anxietas, cum fundetur in utraque præmissa formali, nec fundamentum formidandi de veritate vel virtual! evidenti. Poterit autem esse objecti, aut de periculo erroris; cum sit evi­ quæstio, ut dixi, de nomine, an illa dicenda dentia tollens omne fundamentum formidi­ sit fides, quia fides videtur importare obscu­ nis ; illa ergo fides non erit contra perfectio­ ritatem, et excludere evidentiam ; quæ fidei nem status beatifici. Respondetur facile, nec acceptio, quando sermo est de fide divina, eo casu dari posse fidem actualem : quia li­ qua Deo credimus, communis est apud PP. cet non sit tunc obscuritas circa objectum et theologos, ut vidimus suo loco. Quare si materiale creditum, manet tamen obscuri­ eadem obscuritas significetur etiam in tide humana, vel Angelica proprie dicta, dicen­ tas circa ipsum objectum formale fidei, nempe circa revelationem, quare assensus dum erit illam, quam Beati ad invicem ha­ bent, non esse fidem stricte, sed in latiori prout terminatur ad revelationem, est obs­ curus simpliciter et absolute, et per conse­ significatione propter defectum obscuritatis. quens, licet non sit formido radiculis circa Si vero Angelus vel homo Beatus aliquid objectum materiale, propter evidentium il­ audiat ab homine, vel Angelo non beato, lius aliunde ortam ; poterit tamen esse circa sed vel damnato, vel viatore, non præstabit revelationem, et ejus assensum, in ordine Beatus assensum fundatum in illius testimo­ ad quam obscuritatem et formidinem, et ad nio : esset enim assensus imperfectus obscu­ malum quod afferunt, fieri possunt eadem rus et formidolosus, sed videbit testificatio­ argumenta, quæ facta sunt circa formidi­ nem illam evidenter, et judicabit de possibi­ nem de objecto materiali. Si autem revelatio litate veritatis, uteturque illa notitia ad in­ non sit obscura, sed clara, jam ille non erit dagandum, vel cavendum, etc., suspenden­ actus fidei proprie, et stricte, de qua nunc do intérim assensum absolutum circa veri­ loquimur, ct quum negamus esse posse in tatem rei, non enim decet Beatos facile cre­ Beatis. dere cuilibet, a quo falli possint, propter 34 Quteri potest, an sicut in Beatis non datur testimonii, et testis fallibilitutem, et poten­ An Udes actus fidei divinæ proprie dictæ, sic nec tiam fallendi. Addo, si Ecclesia legitime pro­ vdTn^ii 9** actus humanæ vel Angelica;, qua poneret fidelibus aliquod dogma credendum ca proprio' unus homo Beatus credat alteri Beato, vel quod antea per possibile, vel impossibile dicta repe- unus Angelus alteri. Videtur enim rx dictis Beatos latuisset, posse Beatos illud credere : riatur sequi quia fides divina perfectior est, et quia propositio illa Ecclesiæ , quæ in uobis in Beatis, firmjor QC ceiqjor · 8j ergo hæc propter sui generaret fidem obscuram, Beatis generaret Ulli DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ assensum evidentem, eum sciant evidenter, repugnantem Inii nclni, nt (licium est. Vide Ecclesiam non posse fallere, aut falli in qua> dixi disp. vi De Permit., n. 12, ubi ejusmodi legitimn propositione, et aliunde reddidi rationem, cur magis possil in Bp,iconstmvl illis evidenter rite, et legitime ab lis remanere habitus infusus pænitenti®, Ecclesia dogma illud fidelibus proponi. quam fidei, quia ille potest adhuc ibi ali­ 35 Secunda difficultas principalis circa Bea- quos suos actus exercere, fides autem non An tnenrel tes est, an maneat in illis babiliis fidei in- potesl, sed esset omnino inutilis. iniic.iif fuc/l, (|UPm In nmtu viæ Imbuerunt. Hurt. Dices, licet habitus fidei non rn.incalin SCfl· π> § Η· *'dum Dn- patria ad credendum objectum revelatum: qnom in rand. in III. dist. xxxr, q. Ill, η. II, ausum polest tamen manere aci assensum eviden­ sintu vim esse const iliiero habitum fidei in patria, notem circa voracitatem Del ; nam diximus hjhiieriini. omnjnn determina le, sed dixisse, id disp. I, sect, vr, habitum fidei non solum posse absque incommodo asseri, quia neutra elicere assensum circa objectum revelatum, pars colligitur satis cx Scriptura. Sed idem sed etiam assensum evidentem, quo judi­ affirmavit Gerson, in tr. De Vito spirituali, cat, Deum esse summe veracem : cum ergo nt fatetur Suar. disp. VII. sect, v, n. 4, qui hic assensus evidens non repugnet in pa­ addit, id non videri incredibile, licet ipse tria, poterit manere habitus fidei nd hunc contrarium probabilius existimet : quod assensum supernaturalem eliciendum. Res­ etiam sentire videtur Argentin, in III, dist. pond. in primis habitum fidei præcipue or­ xxxi, ari. 3. dinari ad assensum circa revelata, et in or­ Communis theologorum sententia, et vera dine ad hunc assensum sufficienter elicien­ negat cum S. Th., 1, 2, q. lxvii, ar. 3, ubi dum, habere virtutem ad assensum circa alii theologi, ct in III sent, dist.xxxi, ct alii veracitatem Dei ; quare cum assensus fidei communiter in hoc loco. Quam sententiam circa revelata non sit possibilis in patria, aliqui ut certam omnino statuunt, ut Lorea frustra maneret habitus ad alterum assen­ disp. xv, n. 9, et Turriani, disp. XI, dub. i, sum. Deinde datur ibi loco fidei alius habi­ in fin., qui dicit, contrariam esse improba­ tus supernaturalis scientiae infusæ, quo per­ bilem et temerariam, si dicatur ex natura fectiori genere evidentiæ cognoscitur voraci­ rei fidei habitum remanere ; sed excessit in tas Dei, et sine imperfectione, quam habet hac censura, et colligi solet cx verbis Pau­ nostra cognitio, quæ licet sit evidens, et li I ad Cor. xm, 10. Cum venerit, quod per­ summe certa ; habet tamen hunc excessum fectum est, evacuabitur, quod ex parte est : certitudinis potissime a voluntate illum im­ videmus nunc per speculum in œnigmate, tunc perante, ut dixi sæpe in superioribus : at autem facie ad faciem. Ad quod ponderari vero cognitio soientiæ infusæ, quæ est in etiam possunt illa alia verba supra adducta. patria, habet summam claritatem, et certi­ Nunc autem manent fides, spes, et charitas, tria tudinem independenter a voluntate, quem hæc-, ubi, ut supra ponderavimus, illa ad­ modum cognoscendi non posset præslare versativa, autem, videtur significare diffe­ habitus fidei : quare superfluus omnino es­ rentiam fidei, et spei a charitate, de qua set habitus fidei ad eum solum effectum. Objiciuntur aliqui Patres, qui videntur ji promiserat, charitas nunquam excidit. Nunc autem addi potest id, quod notavit Salme­ fidem in Beatis concedere, ii sunt Iron. 01;^ ron in eum locum Pauli disp. xxi, videri lib. II contra hœreses, c. xlvii, et lib. IV, verba illa Pauli potissime intelligi dc habi­ c. xxv Photius in I ad Cor. c. xm, Tertull., tibus, dum dixit, manent, actus enim sunt lib. De Patientia, circa fin. quorum verba (j : transeuntes, et habitus ex natura sua sunt refert. Valent, in præs. punct. 2. Respondepermanentes. Patres etiam ea verba Pauli tur communiter, eos solum velle permanere * intellexerunt absolute de evacuatione, et in Beatis fidem ct spem, quoad aliquam ra­ destructione fidei in patria, et videri pos­ tionem communem, scilicet fidem quoad ra­ sunt in eum locum Chrysost. Beda, Ansel. tionem cognitionis firmœ et certissimæ de Theodor, et Hier. August, etiam lib. XIV Deo, spem vero quoad rationem inhæsionis erga rem amatam, speratam. Addo tamen de Trimt. et alii. Ratio potissima desumitur ex inutilitate, eos verba Pauli supra adducta legisse, et et otio illius habitus in statu Beatifico, cum intellexisse aliter ac nos ; nam ubi nos legi­ in eo nunquam elicere possit actum suum, mus, Nunc autem manent fides, spes, et cha­ qui involvit imperfectionem obscuritatis ritas, etc., ipsi non legebant nunc, quia vox DISPUTATIO XVII, SECTIO III. Grœca indifferens erat nd significandum Atqui, et ideo intellexerunt, Paulum loqui de perseverantia absoluta et perpetua fidei et spei, et ejus auctoritate dixerunt, perma­ nere in patria, sicut et charitatem, ut nota­ vit Photius supra, adductus. Retenta ergo vulgata lectione eorum verborum, ex iis po­ tius colligitur, solam charitatem in patria manere, ut ex iis verbis colligunt commu­ niter Patres, et theologi. Alias objectiones levioris momenti videre poteris apud Lor­ eam disp. xv. 38 Tertia difficultas est, qualis sit hæc oppoQnalis sit sitio fidei cum certitudine an scilicet sil opoppositioil- positio physica, et ex natura rei, an altebeiinijm ”us 8ener*8· autem fieri triplex dine comparatio. Prima actuum visionis, et fidei inter se. Secunda habituum luminis gloriæet fidei inlerse. Tertia actus visionis cum habitu fidei, vel actus fidei cum habitu luminis gloriæ. Comparando itaque visionem claram Dei cum actu fidei, si uterque actus verse­ tur circa idem objectum, jam diximus supra disp. II, sect, n, repugnare ex natura rei, quod intellectus videntis clare Deum utatur medio fidei ad idem objectum credendum. Ubi etiam advertimus, non repugnare divi­ nitus, quod detur actus fidei pro priori na­ turæ, et pro signo posteriori detur a Deo visio clara sui in premium : esset tamen contra naturam entium supernaturalium, quod id fieret : quia visio clara Dei non de­ bet juxta rerum naturam dari nisi ad beatitudinem : beatitudo autem affert secum carentiam totius mali ; tunc vero fuisset si­ mul in eodem instanti malum obscuritatis cum visione Dei, et per consequens non es­ set eo instanti homo plene, et undequaque beatus : vide quæ diximus loco cit. Si vero visio Dei, et fides actualis versentur circa ol·jecta diversa, non invenitur eadem repug­ nantia physica immediata, cum non re­ pugnent propter ipsa objecta, sed solum propter statum beatificum, cum quo non stat imperfectio, et malum obscuritatis etiam circa aliud objeclum, ut supra dixi­ mus. An vero hæc vocanda sit repugnantia ex natura rei, et physica, constabit ex mox dicendis de repugnantia inter habitus. 3g Secunda ergo comparatio fit unius habi­ tus cum alio nempe luminis gloriæ eum ha­ bitu fidei, quam aliqui nolunt esse physi­ cam, seu ex natura rei : ita Suar, in præs. disp. VII, sect, v, n. 5, et Hurt. disp. xxix, § 11, et disp. lix, § 16, quia licet actus vi­ 611 sionis, ct fidei pugnent inter se physice, et ex natura rei, habitus tamen seu principia actuum contrariorum non pugnant inter se : nam principia currendi, et sedendi sunt si­ mul, licet cursus, et cessio pugnent inter se : imo una et eadem potentia potest esse prin­ cipium actuum contrariorum, ut voluntas est principium amoris, et odii. Repugnantia ergo visionis cum fide non arguit repugnan­ tiam inter habitas, qui sunt principia horum actuum. Alii tamen agnoscunt repugnantiam phy­ sicam inter hos habitus : ita Capreolus, et alii Thomistæ, quos affert Suar. d. n. □, et Turrian. disp. XXI, dub. i. Quæ =ententia in aliquo sensu vera mihi videtur : oportet enim explicare voces, et quid intelligatur per repugnantiam, seu incompossibilitatem physicam, et ex natura rei. Potest namque hoc nomine intelligi imprimis repugnantia, qua una forma, si aliam invenit, potest eam expellere, ut calor expellit frigns, et e con­ tra, et loquendo de hoc genere repugnanti®, fatemur non reperiri saltem mutuam inter habitum fidei, et luminis gloriæ : nam licet lumen gloriæ adveniens, sicut ex natura sua exigit concursum ad actum visionis, et quod subjectum constituatur in statu plene beatifico, ita consequenter exigat expulsio­ nem totius mali, atque adeo totius obscuri­ tatis, ex quo fit consequenter, quod habitus fidei expellendus sit, cessante omnino ra­ tione eum conservandi, quæ erat exigentia, qua gratia habitualis eum habitum, et ejus conservationem exigebat, ad eliciendos ac­ tus fidei : cæterum e contra habitus fidei superveniens homini beato non haberet vim expellendi lumen gloriæ. Nam licet ipse ha­ bitus fidei non exigat infundi, vel conservari in homine heato, non tamen exigit, quod auferatur visio Dei a subjecto ut ipse con­ servetur, nec ipsi habitui fidei infertur no­ lentia, ut ita dicam, conservato lumine glo­ riæ in ejus præsentia, sed lumini potius infertur violentia quasi mediata habitu fidei conservato; quia fit mediate contra ejus exigentiam, qua exigit negationem perpe­ tuam actus fidei, quæ negatio perpetua exi­ git, quod non conservetur amplius frustra habitus fidei cessante ejus fine. Pugnat ergo saltem mediate lumen gloriæ cum habitu fidei, (piem lumen adveniens expellit ex na­ tura rei : non autem pugnat habitus fidei sic cum lumino gloriæ, quod nec mediate nec immediate expellit. Sicut quando in tri- 6!8 DE VIRTUTE FIDEI DIVIN E has pueris conservabatur frigus in pratentia etiam proxima peccandi repugnat cum hivehement issimi ignis, tunc violentia infere­ mine glocire, et cum beatitudine, ut constat. batur igni, non expulso frigore, nd quod Sicut etiam repugnat eadem peccabilitas expellendum ignis habebat eflieacissimani seu potentia peccandi cum unione hyposta­ virtutem; ipsi tamen frigori nulla infereba­ tica, non minus quam peccatum actuale. tur vis non cxlincln igne. quin nullam ha­ Quando ergo est specialis ratio, ut principia bebat vim nd illum exlinguendum : ignis etiam repugnent inter se, non arguitur enim vehemens pugnabat eum frigore ilio compossibilitas principiorum ex eo, quod modico; frigus nutem modicum non poterat aliquando principia alia artuum opposito­ pugnare cum vehementissimo igne : ita so rum possint reperiri simul conjuncta in eo­ haberent lumen gloriæ, el habitus fidei. dem subjecto. In nostro autem casu ostendi­ Alifer tamen intelligi potest vox repu­ mus, non solum inter actus visioni» et fidei, gnantur. seu incompossihilitntis physica?, et sed etiam inter habitus eorum roperiri inex nalurn rei, quatenus solum significat im­ compossibililatem ex natura rei, exeo, . nrgnmenla natura rei moralem, partira solum moralem non procedunt contra nostram sententiam, nrpintinm ex lege Dei, incumbit nobis breviter respon- ncc illi auctores iis utuntur, nisi ad proban­ utlamropu- ^ΠΓβ /|(j nr«-limen(a aliarum sententiarum, dam non esse repugnantiam immediatam, pbysirnm. Et impnmis n, qui negant, ullam repugnan­ neque ex ratione objecti formalis. Illi vero, qui ponunt repugnantiani phy­ tiam physicam, vel cx natura rei, arguunt primo, quia totus ille dissensus physicus, sicam immediatam peccati infidelitatis cum quem habet hæreticus, potest esse sine pec­ habitu fidei, quam tamen nos negavimus, cato, et componi cum habitu fidei. Ita ar­ imo et mediatam etiam cum peccato habi- tino guit Hurtado disp. dx, § 43, el latius prose­ tuali, arguunt primo, ex S. Thoma, qui hac P® cutus fuerat § 3 et seq. Respondetur facile qu. V, art. 3, probat, non manere quidem ex dictis, repugnantiam hanc non versari in hæretico, ex eo quod non potest jam cre- ian(, inter habitum et assensum erroneum secun­ dere alia propter motivum fidei, quod est ioM dum se, sed ut procedentem a voluntate veritas divina, secundum quod manifestamala, et graviter peccaminosa contra fidem : tur in Scripturis sacris, et doctrina Eccle­ siæ ; quo motivo ablato, prout aufertur in illud autem totum complexum est physicum, et non potest ex natura sua conjungi cum hæretico, non potest habitus manere. Hæc habitu fidei. autem videtur esse repugnantia physica, 70 Secundo arguit idem Auctor. § 12, quia cum fundetur in repugnantia cujuslibet ha­ peccatum contra revelationem non proposi­ bitus, ut operetur sine suo motivo formali. tam ab Ecclesia, sed tamen aliunde suffi­ Respondetur, rationem S. Thomæ procedere cienter propositam, ut obliget ad fidem, non directe ad probandam repugnantiam imme­ repugnat cum habitu fidei, nec illum expel­ diatam inter actum fidei, et actum infideli­ lit, sed solum peccatum hæresis, quo aliquis tatis circa alium articulum, eo quod ablato rejicit dogma ab Ecclesia propositum, ergo formali fidei per unum actum, non potest neque hoc pugnat ex natura rei cum habitu alius actus tendere sub illud objectum for­ fidei : differunt enim materialiter hæc duo male, et per consequens non potest habere peccata, quatenus negant revelationes diver­ speciem fidei, quæ species ablato objecto so modo propositas, cum tamen fides æque formali, a quo necessario pendet, non po­ obliget ad acceptandam utramque. Respon­ test manere, et ideo in titulo articuli, et in detur antecedens esse falsum, ut postea vi­ ejus initio solum quærit, an in hæretico, debimus, quia utroque peccato expellitur qui discredit unum articulum, possit mane­ habitus fidei. Sed licet daremus solo peccato re fides informis de aliis articulis, nimirum hæresis expelli, adhuc utrumque haberet fides actualis : nam habitus, cum sit sim­ repugnantiam mediatam ex natura rei cum plex, non potest esse de aliquibus articulis habitu fidei, cum utrumque habeat repu­ distincte, sed dc omnibus in communi, qui gnantiam immediatam cum gratia, sine qua revelari possunt. Hinc tamen obiter infert ex natura rei non potest esse habitus fidei. S. Thomas, consequenter non manere habi­ Tertio arguit § 4G, quia licet assensus, et tum fidei in hæretico ; supponebat enim dissensus pugnent inter se, non tamen pug­ aliunde, eum habitum non manere, nisi ad nant dissensus, et potentia ad dissensum, operandum : quare si in hæretico non potest qualis est habitus tidei, ergo hic habitus non esse operatio ulla habitus fidei, frustra ineo pugnat physice cum dissensu hæretico. Res­ maneret : non tamen dicit, hinc oriri repug­ pondetur ex dictis repugnantiam mediatam nantiam immediatam habitus cum peccato a nobis assignatam non oriri ex eo, quod hæresis, vel infidelitatis. Sucundo arguunt, quia fides destruitur 11 habitus fidei sit potentia ad assensum con­ trarium dissensui erroneo, sed ex eo quod peccato infidelitatis, non auleiu demeritorie, ergo physice. Minor probatur, quia alia habeat connexionem cum gratia, cum qua DISPUTATIO XVII, SECTIO V. sunt graviora peccata hæresis, v. g. odium Dei, et tamen ob illa non perditur habitus fidei. Ita Vasquez et Turrianus locis supra citatis. Resp. habitum fidei destrui quidem physice propter oppositionem mediatam physicam cum peccato infidelitatis, ut ex­ plicuimus : loquendo autem de oppositione immediata, hæc est moralis : quia licet sint alia peccata graviora, Deus noluit hac spe­ ciali poena ea punire, sicut punit hæresim, qua homo ahjicit a se, et respuit fidem, quam Deus non donat adulto nisi volenti, ncc conservat in invito, unde hæc pœna ha­ bet majorem proportionem cum hoc peccato, quam cum aliis etiam gravioribus. Sic Deus filiis honorantibus suos parentes retribuit vitædiuturnitatem, juxta illud Exodi, xx, 12. Honora Patrem tuum, et Matrem tuam, ut sis longœvus super terram, quam Dominus Deus tuus dabit tibi, et iis, qui bona sua indigen­ tibus partiuntur, retribuit eorumdem tem­ poralium bonorum abundantiam juxta Chri­ sti verbum Luc. vi, 38. Date, et dabitur vo­ bis, quæ præmia non promittuntur aliis sanctioribus operibus, cum quibus non ha­ bent ita specialem proportionem : semper tamen graviora peccata gravioribus pcenis puniuntur, et sanctioribus operibus majora præmia redduntur, non vere necesse est, quod eadem reddantur. 7| Tertio arguunt, quia si hæresis non pugObjeclio naret physice cum habitu fidei, sed possent in, ex natura rei manere simul, posset tunc hæreticus dici fidelis, nam qui fidem reti­ net, fidelis est. Ita arguit Bannes dicta qu. v, art. 3. Respondetur negando seque­ lam, nec enim hæreticus posset simpliciter dici fidelis, quia fidelis non dicitur a solo ha­ bitu retento, nisi sit etiam carentia aversio­ nis voluntariæ a fide. Sicut neque e contra dicitur hæreticus, aut infidelis ille, qui am­ plexus est jam fidem, et baptizatus est, licet adhuc retineat habitum acquisitum infideli­ tatis, qui cum intensus fuisset, non potuit primo actu contrario omnino corrumpi ; non tamen denominat jam infidelem simpliciter propter aversionem voluntariam ab infideli­ tate. Item homo justus, qui tamen frequen­ ter, et sine causa mentitur, non dicitur sim­ pliciter verax, sed mendax, licet adhuc, quamdiu est in gratia, retineat habitum in­ fusum veracitatis. Sic ergo licet hæreticus retineret habitum infusum fidei, non dice­ retur fidelis, sed hæreticus simpliciter, et absolute. 62Π Quarto arguunt, quia sequeretur, poser 75 aliquem ex natura rei esse simul partem Objector». Ecclesiæ, et non esse : nam hæreticus esset ex uno capite extra Ecclesiam, et ideo quan­ do absolvitur, reconciliatur Ecclesiæ : ex alio etiam capite esset pars Ecclesiæ, siqui­ dem haheret characterem baptismi, et fi­ dem, quam Christus influeret in illum. Respondetur, hoc argumento, et similibus probari, nec etiam de potentia Dei absoluta posse manere simul habitum fidei, et hære­ sim actualem ; nam esse fidelem, et non es­ se fidelem, esse partem, et non esse partem Ecclesiæ, contradictionem involvunt. Omnes ergo debemus respondere, sicut eo casu ille esset simpliciter hæreticus, ita futurum esse extra Ecclesiam eo modo quo hæretici dicuntur esse extra Ecclesiam. Quamvis enim haberet characterem baptismalem, ratione cujus aliqui volunt, hæreticum esse intra Ecclesiam, quos refert Suarez infra disp. IX, sect, i, n. 20. communiter tamen ob aversionem a fide dicitur simpliciter es­ se extra Ecclesiam, ut ex Patribus, et theo­ logis probat idem Suarez ibi, n. xxi. Nec obstaret, quod in casu nostro haberet habi­ tum fidei, quia jam diximus, hunc non suf­ ficere ad denominandum simpliciter fidelem eum ; qui contra fidem sentiret, atqne ideo nec sufficeret, ut diceretur esse intra Eccle­ siam, a qua se sponte per hæresim separa­ verat. Denique non obstaret, quod Christus influeret in ipsum conservando habitum fidei : nam nunc etiam de facto influit Chri­ stus in hæreticos, communicando eis auxilia intrinseca, quibus possint elicere fidei as­ sensum, quæ auxilia differunt solum ab habitu, quod non sint qualitates permanen­ tes, sed transeuntes; dantur tamen ad eli­ ciendum actum fidei, et sunt fides in poten­ tia quatenus sunt virtus transiens ad fidem actualem : non tamen sufficiunt ad denomi­ nandum fidelem eum qui credere non vult ; nam posse credere, et nolle, non est esse fidelem. Sic ergo licet Christus influeret conservando habitum fidei in hæretico, in­ fluxus ille non faceret eum esse intra Eccle­ siam, quia solum haberet a Christo posse credere, et hoc per virtutem intrinsecam permanentem : posse autem etiam potentia permanenti credere, et nolle credere, non est esse fidelem, nec facit esse intra Eccle­ siam, a qua sponte se separat per hæresim voluntariam. Omitto «lia leviora argumenta, et addam 6.10 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. ï6 unum, vel alterum, quæ contra nostram sunt supernaturales, et numerantur inter Objectio v· sententiam ndhuc fieri possent. Quinto ergo gratias praevenientes, atque ideo indigent CX proxime dictis argui potest, quin si auxi­ principio supernatural!, et fiunt ab liabitn lia actualia qua? Christus communicat hæ- piæ affectionis infuso, quando adest. Ad rcfiris ad credendum, pra’stant idem, quod eumdem enim habitum spectant affectos præslnrcf habitus fidei, si maneret, et faciunt simplices erga bonum, ad quem spectat eos potentes credere, sicut si habitum ipsum amor efficax ejusdem boni. Ad hos ergo ac­ retinerent; ergo ratio eadem, ob quam eis tus, el affectus, qui frequentes sunt in hae­ aufertur habitus intrinsecus fidei, (piam retico, cujus Deus cor frequenter pulsat, et sponte abjecerunt, procedit etiam, ut eis excitat, relinqui deberet saltem habitus in­ auferantur, vel denegentur ea auxilia præfusus piæ affectionis. Quod argumentum sertim intrinseca, quæ faciunt idem, quod fortius adhuc urget pro habitu infuso, a quo faceret habitus. Respondetur, dignos qui­ oritur judicium evidens credihilitatis, quod dem cos esse, quibus hæc etiam auxilia de­ judicium diximus supra disp. XI, sect, i negarentur. Quia tamen in statu viæ adhuc et n, esse supernaturale, et fieri ab habitu remanent, et eos Deus clementer ad poeni­ infuso : hoc autem judicium frequenter in­ tentiam invitat, debent cis dari media ne­ venitur in hœretico, qui agnoscit bene obli­ cessaria , sicut peccatori cuilibet, cui cha- gationem amplectendi fidem catholicam, et ritatis habitus ob peccatum mortale ablatus per consequens judicat, eam esse prudenter est, dantur adhuc auxilia ad actum charita- credibilem, licet malitiose nolit eam cre­ lis, et contritionis eliciendum, ut converti dere : deberet ergo relinqui saltem hic ha­ possit, et recuperare gratiam amissam. Fa­ bitus infusus in intellectu, ut maneret cilius autem conceduntur peccatori, vel principium permanens illius judicii, prae­ hœreticoea auxilia, quam retentio habituum; sertim cum hæreticus hunc habitum non tum quia habitus majora dona sunt, ct abjecerit, nec erraverit circa obligationem passiones gratiæ habitualis, ct complemen­ credendi, nec illam in sua mente negaverit tum, atque pars integrans justitiæ internæ per judicium contrarium. qua homo complete et integre justificatur Respondetur, quod attinet ad habitum i formaliter per justitiam inhærentcm. Tum piæ affectionis, hunc merito auferri, cum etiam quia status peccatoris catholici valde hæreticus, non minus quam habitum fidei, diversus est a statu hæretici. Nam Catholi­ eum etiam abjecerit per actum contrarium cus, etiamsi in peccato sit, frequenter nolendo credere, sed potius imperando sibi tamen, et passim exercet actus fidei, ad dissensum impium, et erroneum, quare quos congruit, quod virtutem permanentem posita non solum negatione dispositionis, habeat ; at in bærctico habitus esset otiosus sed etiam indispositione positiva, aufertur non solum in actu secundo, sed etiam com­ habitus voluntatis, qui quamvis mansisset, muniter in actu primo, nam propter suam non fuisset omnino otiosus quoad affectus obstinationem, et alienationem a fide ca­ simplices ; esset tamen otiosus quoad actus tholica, raro est in actu primo proximo ad efficaces, propter quos potissimum dantur, credendum, quia nec applicare vult mentem et conservantur hujusmodi habitus infusi. ad cogitandum de motivis credihilitatis. Ad Habitus etiam intellectualis infusus, qui de­ casus ergo raros non oportebat relinquere servit ad judicium evidens credihilitatis, virtutem permanentem, sed sufficit dare aufertur, quia hic habitus non datur, nec transeuntem quando casus occurrat. Sicut conservatur, nisi propter actus, et habitus neque in aqua ponitur virtus intrinseca fidei, et piæ affectionis. Unde quamvis actus permanens ad causandam gratiam, etiam ab proprius hujus habitus non sit liber, nec iis, qui dicunt concurrere physice ad gra­ moralis, infunditur tamen adultis, posita dis­ tiam, sed solum virtus transiens, quando positione morali, quæ requiritur ad infusio­ casus baptismi occurrit. nem habitus fidei, et piæ affectionis, cum m Sexto objici potest, quia hæreticus, licet quibus facit unum in ratione doni, et ideo Objectio vi. non credat, habet tamen aliquos actus su­ ad sui conservationem exigit etiam eam­ pernaturales pertinentes ad habitum piæ dem dispositionem, qua non retractetur affectionis, nempe affectus simplices erga dispositio antea posita ad ejus infusionem : honestatem fidei, quibus Deus eum excitat, hæreticus autem eo ipso, quod ostendit, se et movet ad volendum credere : qui affectus invitum ad retentionem fidei, et piæ affcc- DISPUTATIO XVII, SECTIO V. tionis, ostendit etiam se invitum ad reten­ tionem illitis alterius habitus intellectualis, qui facit unum in ratione doni cum pio. affectione, ct fide, atque adeo sicut si­ mul, et cum eadem dispositione infundun­ tur, sic etiam simul semper, et ob eamdem dispositionem auferuntur. Ultimo objici potest, quia in hœretico manet Ultima obj. £acjmag a(j cre(]enf]Os alios articulos, circa quos non errat, ergo manet fidei habitus ad illos credendos. Respondetur facile ex dictis habitum infusum non dare facilitatem, sed potentiam ad assensum supernaturalem : quare facilitas illa in hœretico est habitus acquisitus, hoc est, in mea sententia species bene coordinatæ, et dispositæ ad percipienda ea objecta, et motiva etiam credibililatis. Cur autem circa eos articulos non eliciat hæreticus assensum fidei supernaturalem, sed alium assensum minus perfectum dice­ tur postea. 79 Hinc infero, habitum fidei non expelli a Habitus peccato infidelitatis in genere causæ efticienOilei non tj vo]ujt OKamus quodlib. III, q. vn a peccato al>i recentiores, quos refert lurnan. infidelitatis disp. XLIV, dub. ii, in prine. Ratio autem causæ'c? est’ iIu’a causa exPuls>va« νθΙ destructiva flcicntls. alterius in genere causæ efficientis, duplici­ ter id potest facere. Primo suspendendo concursum, quo rem illam conservabat in genere causte efficientis, prout Deus dicitur posse destruere Angelum, quem conservat. Secundo producendo efficienter aliquid a quo formaliter illud destruatur, vel expel­ latur : prout ignis dicitur efficienter expel­ lere frigus a ligno sibi applicato, quia ni­ mirum producit efficienter in ligno calorem, a,quo in genere causæ formalis expellitur frigus. Neutro autem modo peccatum hære­ sis expellit habitum fidei. Non quidem pri­ mo modo, cum habitus fidei non conserva­ retur ab hæresi, ut constat. Non etiam secundo modo, quia peccatum illud non producit efficienter aliquam formam repu­ gnantem formaliter habitui fidei : nam licet producat fortasse habitum naturalem erro­ ris, hic tamen non repugnat formaliter cum habitu fidei, ut supra vidimus et constat in hœretico converso ad fidem, qui simul cum habitu fidei, quem recuperat, relinet habitum antiquum hæresis saltem quoad aliquos gradus illius. Restat ergo ut hæresis eo modo, quo expellit habitum fidei, id præstet solum in genere causæ formalis, propter repugnantiam, quam habet cum 631 gralia, cum qua habet connexionem habitus fidei. Cæterum si sermo p®spt do causa effi­ cienti minus propria, concedi posset expelli efficienter a peccato hæresis : nam sicut merita sunt causa moralis prœmii, ad cujus retributionem movent, et ideo reduci pos­ sunt ad genus causæ efficientis; ita demeri­ ta, seu peccata sunt causa moralis prenæ, ad (piam movent, et in eo sensu possunt reduci ad genus causæ efficientis. Unde peccatum hæresis, quod per modum deme­ riti movet Deum ad expulsionem fidei, po­ test dici efficienter illam expellere efficientia morali, in quo sensu intelligi potest, quod dixit S. Thom. infra qu. xxiv, art 10, cha­ ritatem corrumpi efficienter ppr peccatum mortale. Nam licet posset intelligi non tam dc ipso peccato, quam de peccatore qui facit peccatum, et medio peccato expellit charitatem efficienter : potest tamen inlelligi etiam de efficientia non physica, sed morali, qua peccatum ipsum videtur effective expellere charitatem. Fateor, ibi S. Thomam condistinguere efficientiam a demerito, et dicere, utroque modo expelli charitatem a peccato, nempe effective, et demeritorie. Hoc tamen totum adhuc intelligi potest sine efficientia physica : nam peccatum dupliciter potest Deum moveread tollendam charitatem : nempe movendo Deum, ut pu­ niat, et in pœnam auferat charitatem, et hoc est expellere demeritorie. Deinde potest mo­ vere Deum, non quidem ut puniat sed ut ob­ jectum reddens hominem ineptum amicitiœ divinæ ; sicut etiam unus homo, qui alium punire non potest, desinit tamen esse illius amicus propter ejus depravatos mores non quidem in pcenam, nec ul puniat, sed quia invenit illum ineptum suæ amicitiœ. Sic ergo peccatum moralitcr etiam efficienter movet Deum ad tollendam charitatem a peccatore, et non solum demeritorie. SECTIO V. Quo et quali peccato infidelitatis amittatur habitus fidei. Diximus in genere, peccato solo infideli­ tatis amitti habitum fidei : oportet nunc examinare, an quolibet peccato contra fidem commisso perdatur habitus fidei, an solum propter aliqua, et quæ illa sint. Ser­ mo autem est de peccato mortali, nam 63i DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. i| propter venialia procul dubio non perditur, infldelitatis prodeat in actum externum; undecumque levitas proveniat, sive cx de­ nam licet ad poenas ecclesiasticas hæreticofectu plenæ deliberationis, sive ex levitate rum incurrendas requiratur hæresis extermateriæ, si hæc dari possit in peccatis ali­ na, et non sufficiat mero interna, quia Ecclequibus contra fidem, sive ex alio quocumque sia non judicat de occultis, et mere internis : W hæc tamen pmna privationis habitus infusi capite. An m inImprimis ergo dubitari potest, an cx in- infligitur a Deo, qui est æque judex in utroBddllaUs fidelitatis peccato commisso ex ignorantia que foro, et apud quem peccata cordis eam- «i.; peccato graviter culpabili, oriatur habitus fidei ex- dem malitiam habent, quam externa, imo pulsio. Affirmant, multi de ignorantia an- hæc nec addunt malitiam , nec punibilitatem rantia gra- tecedenti, alii saltem de allectata, quos re- supra peccata interna, ut suppono, quare in riter culpa- ferunt Suarez disp. XIX, sect, ill, nu. 3, et foro Dei infidelitas interna est vera infideli­ oriatur Hurtado disp. LXXXII, sect, vi, § 48, quitas, sicut e contra fides mere interna est vera habiiusfi- bus adde Coninch disp. XVIII, dub. n, fides, et habet omnes effectus veræ fidei. dciexpol- n. 31, de quo tamen dixi disp. XVI de P in hoc ipso peccet, quod non examinat dc- mortali infidelitatis, si tamen postea nou bibit· bito modo motiva ad inveniendam veram perveniat ad dissensum internum contra fi­ perir f; fidem ; quare sicut non incurrit pœnas hæ- dem. Ratio dubitandi esse potest, quia ex­ cxp-Oil ’ culpibii' retieorum ecclesiasticas, sic nec incurrit ponere se sine causa excusante periculo mo­ periai hanc poenam internam, et jacturam habitus rali alicujus peccati mortalis, videtur esse morali ii fidei, qui in eo statu paratus est ad creden­ peccatum ejusdem speciei, et contrahere deliuts,' da omnia objecta revelata sibi sufficienter eamdem malitiam, ut constat in eo, qui se poileii· perret* proposita, licet non sit paratus ad ea inqui­ exponit periculo homicidii, vel fornicationis, ad disstf renda, et habet voluntatem credendi, quid­ etc. Ergo peccat contra fidem, et peccato in­ sum iris­ quid, ab Ecclesia, vel aliter sibi ex parte fidelitatis, qui culpabiliter culpa gravi expo­ num l'->1 Dei sufficienter propositum fuerit, quæ est nit se periculo deserendi fidem. Dicendum fidestamen est, hunc non amittere habitum fidei voluntas piæ allectionis. Secundo certum videtur, ad amittendum propter solum illud peccatum, si non pro­ habitum fidei non requiri, quod peccatum cessit ulterius ad fidem reipsa interius ne- DISPUTATIO XVII, SECTIO V. 83 Anperdai habitum Πdei, ψ·ι per conscienliam errone rn putat verum n» nimirum ut tunc etiam verificetur peccatum illud consummari in intellectu. 641' Ah hac sententia parum videtur distare solum, ut ludo incepto attendat, omittat ac­ Conineh, qui disp. XVIII, dub. iv, nu. 25, tum formalem fidei, quem illo tempore de­ dixit expresse, « fidem non expelli per so­ bebat elicere ? nunquid ea de causa dicetur lam infidelitatem secundum quid, sive quæ a fide defecisse ? nequaquam, sed solum consistit in mera privatione etiam volunta­ omisisse exercitium fidei, quando exerceri ria actus fidei, quem quis tenetur elicere : debebat, retento tamen toto fidelitatis statu, alias enim, qui culpabiliter aliqua mysteria el cum dispositione ad fidem vere confiten­ fidei ignoraret, perderet fidem. » Sic tamen dam, quoties rogatus fuerit, et quam integre postea n. 26 el 27, eam sententiam limitai : adhuc corde retinet. dicit enim, quadruplex esse posse peccatum Si tamen habeat voluntatem nunquam (( infidelitatis, qua fides expellatur, et quarto amplius credendi, quæ antea crediderat, vel loco assignat : « Quando aliquis secum de­ quæ sibi .sufficienter credenda proponuntur, liberate statuit nunquam credere articulos magis dubitari potest, an illud sit peccatum nostræ fidei, aut omnes, aut aliquos; quan­ infidelitatis fidem expellens. Nam ex uno tumvis ob evidentiam rationum, sive nota­ capite ille non videtur retractare fidem se­ rum, quibus fidei veritas ei probatur illis mel præstitara, sed solum velle abstinere ab articulis positive non disentiat judicando eos ejus exercitio, et usu : nec deterretur a dif­ non esse veros : » in quibus verbis jam in ficultatibus et argumentis contra fidei veri­ voluntate mera nunquam credendi absque tatem, quare nec allicitur ab objecto con­ judicio etiam erroneo contrario, agnoscit trario ob ejus apparentem veritatem, sed peccatum infidelitatis sufficiens ad expellen­ habet se sicut amicus, qui non odit amicum, dum habitum fidei. nec retractat benevolentiam priorem erga Ego juxta superius dicta distinguendum illum, sed abstinet ab usu et actibus amiciputo : nam potest aliquis omittere actum tiæ, non quidem propter malum, quod in fidei debitum, vel propter difficultates, et amico cognoscat, nec quia eum expertus sil argumenta, quæ intellectui occurrunt contra minus bonum, sed propter alias rationes fidei veritatem, vel propter alia motiva di­ extrinsecas. Ilie sane licet in eo statu non versa extrinseca ipsi fidei, v. g. ne cogatur se gerat ut amicus, non est tamen inimicus, vivere Christiano modo, aut dedecus apud nec videtur perdere amicitiam priorem in amicos subeat, etc. et utrumque potest con­ actu primo licet amittat actum secundum tingere sine aliquo judicio erroneo contra et exercitium amicitiae. fidem : si primo modo omittat, puto, illud Aliunde vero videtur ea voluntate constilfi esse peccatum infidelitatis, et sufficiens ad tui hominem in statu, in quo habitus fidei expellendum habitum fidei; sicut supra otiosus futurus sit, cum stante ea voluntate, idem dixi de dubitante, et suspendente as­ nunquam poni possit actus fidei, vel piæ sensum propter difficultates, et argumenta affectionis. Quare qui spontanee et contra contra fidei veritatem propositam etiam sine præceptum grave fidei vult se in eo statu dissensu, aut judicio aliquo erroneo. Eadem ponere, videtur jam, quantum est ex se, ab­ quippe ratio militat in hoc casu, et eisdem jicere a se habitum, cujus usum omnino argumentis probari potest expulsio fidei in sibi interdicit, atque ideo, si illum retineat, hoc casu, quibus probatum est in illo alio retinebit invitus, cum tamen Deus, ut supra de dubitante, et suspendente assensum, ut diximus, non conservet hæc sua dona in in­ consideranti patebit. vitis, sicut nec ea largitur adultis, nisi vo­ Sivero omissio actus fidei debiti sil prop­ lentibus. Cum enim hi habitus non sint ter alia motiva extrinseca, rursus distin­ boni, nec utiles, nisi in ordine ad actus eli­ guendum videtur. Nam si homo velit solum ciendos, qui non vult unquam actus elicere, nunc omittere fidei assensum, seu illum ad videtur implicite nolle habitum retinere, sed tempus differre propter aliquod commodum eum potius a se abjicere. Cum ergo propter temporale : non videtur illud esse proprie has rationes dixerimus supra, Deum auferre peccatum infidelitatis, licet sit peccatum habitum fidei ab hæretico, idem dicendum grave contra fidem, nec ideo homo ille di­ videtur in casu nosiro, in quo habitus ma­ cetur infidelis, sed potius adhuc erit simpli­ nebit æque otiosus, et abjicitur ab homine, citer fidelis sicut antea, cum jam antea et hoc cum injuria, et peccato gravi contra fidem amplexus luerit, nec eam explicite, fidem, ut suppono. Quæ rationes faciunt, ut vel implicite retractaverit. Quid enim, si magis propendeam in hanc secundam par- .os 99 160 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. DISPUTATU» XVII, SECTIO V. ‘ill tcm, quam etiam concessit Conineh loco ci­ plicato. Ad hoc tamen responderi potest ex tato, ut dixi. Consequenter autem conce­ iis, quæ diximus disp. XVI, sect, n, nempe dendum est, illud esse proprie peccatum in sententia ponente, infundi habitum fidei infidelitatis, quia juxta Tridentinum solo aliquando adultis ante habitum charitatis, infidelitatis peccato fides expellitur. Infide­ ubi primum disponit se homo per actum lis enim est, qui fidem negat : non negat fidei, consequenter dicendum esse, prout autem solum fidem, qui dicit, illam esse aliqui ex auctoribus illius sententia» conce­ falsam,sed etiam qui Deo loquenti non vult dunt, ad infusionem habitus fidei non exfidem adhibere, sicut eleemosynam pauperi pectari ipsum fidei assensum intellectualem, petenti negare dicitur, qui eam non dat, sed posita pia affectione el voluntate abso­ non qui ad tempus differt et paratus est luta ct efficaci credendi, qua efficaciter im­ cam postea dare. Qui ergo dicit, se nun­ peratur assensus, infundi habitum fidei, a quam Deo crediturum, fidem ei negat abso­ quo eliciatur ipse assensus intellectualis; lute, et culpabiliter se ponit in eo statu illa enim voluntas sufficienter disponit ho­ semper negandi. Unde videtur etiam retrac­ minem ad infusionem habitus, cum illa so­ tare fidem, non quidem negando veritatem lum voluntas sit honesta, et libera forma­ fidei, sed per actum contrarium statui fide­ liter. Sic ergo e contra dicendum est, litatis, hoc est, statui credendi, quæ Deus quando expellitur habitos fidei ob peccatum dixerit. Quod explicari potest retorquendo infidelitatis, non expectari ad expulsionem exemplum amicitiæ in contrarium adduc­ habitus ipsum dissensum intellectualem, sed tum. Dupliciter enim potest retractari ami­ posita voluntate efficaci dissentiendi, ex­ citia. Primo per actum omnino contrarium, pelli habitum, quia illa sola voluntas est volendo malum illi, cui prius volebas bo­ formaliter libera, et turpis, et per illam re­ num : et hæc est inimicitia omnino positiva. tractatur sufficienter fides præterita, et sta­ Secundo potest retractari nolendo amplius tus fidelitatis. Sic ergo in casu nostro dici amare, nec velle bonum illius, quem antea potest, posita illa voluntate efficaci nun­ diligebas, et retractatur status amicitiæ : quam amplius credendi, statim expelli ha­ non enim est in statu amicitiæ meæ ille, qui bitum fidei, quia illa voluntas est formaliter non est paratus habitualiter ad volendum turpis et libera, a qua negatio assensus sub­ mihi bonum debitum. Sic ergo status fideli­ secuta denominatur extrinsece libera et in­ tatis retractatur sufficienter, quando aliquis honesta, et per illam voluntatem retractatur habitualiter paratus est nunquam fidem ad­ sufficienter fidelitatis status, el constituitur hibere dictis alterius, quare per hanc re­ homo in statu infidelitatis, seu indispositiotractationem graviter culpabilem expelli nis perpetuæ et habitualis ad credendum. potest fides, quæ manere non potest sine Addo denique totum hunc casum videri statu fidelitatis. magis metaphysicum, quam moralem. Nun­ Peccatum ^etes’ quomodo tunc peccatum hoc infi- quam enim fortasse continget, quod homo innddiia'tis t,el‘tatÎS consummatur in intellectu? videtur decernat efficaciter nunquam amplius fidei quomodo enim consummari in voluntate illa nun- doctrinam credere, et non moveatur a diffi­ onsumme- quam credendi, cum nihil fidei contrarium cultatibus, et argumentis intrinsecis contra Intellcdu ‘n *nle^eclu ponatur. Besp. quidquid sit, ipsam fidei veritatem, sed solum a motivis an infidelitas aliquando possit consummari extrinsecis. Hæc enim motiva extrinseca so­ in voluntate, dc qua infra disp. sequ. agen­ lum movere solent ad non ostendenda exte­ dum erit, quando agemus de infidelitate; rius signa fidei, seu ad fidem exterius ne­ peccatum hoc consummari etiam in intellectu gandam, cum fides interius retenta nihil per subsequentem negationem assensus fi­ noceat commodis, et lucris extrinsecis, si dei, quæ prout dimanat a voluntate illa maneat omnino occulta. Imo nunquam for­ non credendi appellatur infidelitas. Solum tasse, aut vix unquam continget, quod homo posset esse difficultas, quod habitus fidei habeat ejusmodi voluntatem efficacem nun­ expelli debet, antequam negatio illa diu­ quam amplius credendi doctrinam fidei, et turna assensus ponatur in intellectu, nempe non habeat aliquem actum intellectus con­ statim ac homo se in illa dispositione per trarium fidei, quo vel neget aliquem arti­ stabilem voluntatem constituit, nam jam culum, vel certe positive dubitet de illo, et tunc censetur retractatus status fidelitatis, et judicet illius incertitudinem, et contingeuhomo positus in statu infidelitatis supra ex- tiam ; quod judicium contrarium est fidei, Tom. I. 41 642 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. ut supra diximus : cl ideo fortasse doctores licet hæresis cx natura sua, seu physice tol­ de liis eventibus metaphysicis, et in facto lat regulam fidei, scilicet divinam revelatio­ non ponendis parum curarunt. nem, quoad usum credendi propter illam tot [Illimo principaliter dubitari potest, an articulum, in quo errat ; tamen non tollit Me i ?? γΓ ”Pe,la,ur 5010 Peccato hæresis eam physice, sed tantum moraliter erga hto^solo* sallem interna*, an etiam aliis peccatis infi- alios, et ita hæreticus potest de potentia ab­ pcceatohæ· dolitatis prætcr hæresini. Hoc dubium pro- soluta credere fide divina unum articulum, •whwHem pOnn propter Hurtadum, qui sæpe suppo- dissentiendo simul alteri. » [Ibi loquitur Tihmîi™ "'*> !nl"m l'roPlCTprcMtuni hæresis expelli solum de potentia absoluta, et non dicit de iwrclls in- habitum fidei. Sic loquitur disp. EX, sect. 1, facto esse habitum fidei in eo, qui peccat fidelitatis § jo, ubi dicit, sola hæresi fidem amitti, dissentiendo alicui articulo etiam non pro­ prætcr ha*exicit necessario in dissentiente pertiposita Ecclesiæ auctoritate. Eamdem doctri­ nanam contra auctoritatem Ecclesiæ, ct nam tradidit idem Suarez infra disp. XVI, sect, n, § M, dicit, cum qui negat revela­ sect, i, n. 2, ubi expresse ponit hanc regu­ tionem publicam in miraculo confirmatam, lam universalem, ut illud sit solum pecca­ esse infidelem peccato habituali, el actuali tum infidelitatis, quod fidem infusam ab contra fidem, et tamen fidem non amittere, homine excludit, et nullum aliud. Cum ergo nisi sil pertinax contra Ecclesiam. Et § 56, etiam, seclusa Ecclesia? auctoritate,quam ali­ dicit, Deum statuisse solos hæreticos priva­ quis invincibiliter ignoret, posset esse pecca­ tione fidei punire, et § 59 dicit, converti ad tum infidelitatis, sicut ct potest esse fides; invicem hæreticum, et carentem fide, quia poterit etiam excludi, et deperdi habitus nec fides amittitur, nisi per liæresim, nec fidei infusæ. Eodem modo loquitur Coninch hæresis admittitur sine amissione fidei. Quod disp. XVIII, dub. ni, ubi cum nu. 26, inter idem repetit disp. lxxxu, § 42, et postea peccata infidelitatis, quibus fidei habitus § 45 dicit, eum, qui pertinaciter negaret expellitur, posuisset primo loco, « quando aliquid contentum in sacra Scriptura, esse quis credit aliquem articulum fidei esse fal­ quidem incredulum, et graviter peccaturum sum, quem scit a Catholicis credi, aut qui contra fidem, non esse tamen hæreticum, si alias ei sufficienter est propositus, ut possit ei non occurreret, nec opposita fuisset auc­ eum vera fide credere, » quod satis vcrificatoritas Ecclesiæ, atque ideo non amissurum tur de objecto illo fide credito etiam sine habitum fidei infusum. attentione ad propositionem Ecclesiæ : pos­ 105 Hæc doctrina singularis mihi visa est, et tea num. 33, dicit, hos omnes actus « directe contra id, quod alii communiter supponunt, pugnare cum vero actu fidei, non solum cir­ quod scilicet fides infusa amittatur quolibet ca idem objectum, sed etiam circa omnia peccato mortali, quod sit proprie peccatum credenda, reddendo eum, qui eos elicit, om­ infidelitatis. Ita expresse docet Suarez in nino inhabilem ad verum actum fidei eli­ præs. disp. VII, sect, iv, nu. 9, ubi re­ ciendum, quamdiu illis erroribus adhæret. jecta quoad hoc differentia inter illa, quæ ab Quia nimirum directe tollunt voluntatem, Ecclesia, vel alio quocumque modo propo­ integre, ct absolute subjiciendi intellectum nuntur credenda, concludit his verbis : « Et primæ veritati, » etc. et clarius disp. XVII, ideo quacumque ratione aliquis nolit crede­ dub. m, n. 38, dicit, non posse sine absurdo re aliquid sufficienter propositum, ut dic­ concedi, quod negans cum peccato gravi id, tum a Deo, ineptus redditur ad credendum, quod sibi privata revelatione proponitur ideoque habitum fidei amittit. » Ubi licet cum obligatione credendi, possit credere retulisset tacito nomine aliquos limitantes fide divina articulos ab Ecclesia propositos, repugnantiam fidei infusæ cum actu incre­ el retinere ad hoc habitum fidei. Quod idem dulitatis ad fidem infusam, quæ proxime alii omnes supponere videntur. nititur in auctoritate Ecclesiæ, et in margine Et quidem videtur id clare desumptum afferatur Salas in 1,2,tr. XIII, disp. u, sect, fuisse ex verbis Trid. sess. xvi, cap. xv, sæpe χπΐ, u. 159. Sed tamen Salas eo loco non adductis, ubi dicitur infidelitate sola, el sentit cum Hurtado, imo loquitur expresse non aliis peccatis fidem deperdi ; non dixit, ■ de hæretico, de quo solum dicit, « quod si peccatis contra fidem deperdi fidem ; quia Deus non negaret hæretico auxilium super­ multipliciter peccatur contra fidem absque naturale, posset credere unum articulum jactura habitus, infusi, ut si quis metu morfide supernaturali, dissentiendo alteri : quia tis verbis solum, et non corde fidem uegel, DISPUTATIO XVII, SECTIO V. si alios ad hœresim inducat, cum tamen ipse hæreticus non sit, si non eliciat actum fidei eo tempore, quo debebat, el aliis ejusmodi peccatis. Sed neque etiam dixit hæresi perdi fidem, el non aliis peccatis, sed peccato in­ fidelitatis, quod latius patet quam hæresis, ct minus late, quam peccata contra fidem. Cum ergo possint esse alia vera el propria peccata infidelitatis prœter hæresi m, et ille, qui negaret fidei articulum sibi sufficienter propositum, peccaret peccato infidelitatis, licet auctoritatis Ecclesiæ non meminisset, consequens est, ut iis etiam peccatis fides amitti debeat. Qui communis sensus confir­ mari rursus potest ex divisione communi in­ fidelitatis in Paganismum, .ludaismum, et bæresim, quæ sive sint species essentialiter diversæ, sive solum accidcnlaliter, omnes conveniunt, quod illæ sint proprie infideli­ tatis peccata, et quod nomine hæresis non intelliguntur aliæ duæ, sed sint ad invicem con_ distinctæ : agnoscunt ergo aliud peccatum proprium infidelitatis prœter hæresim, et per consequens non sola hæresi amittitur habi­ tus fidei, sed quolibet alio peccato, quod sit proprie peccatum infidelitatis. * Respondebit aliquis ex eodem Hurtad. diet. disp. lxxxiii, § 85, peccatum illud ejus, qui negat articulum in Scriptura revelatum, et miraculis etiam ita confirmatum, ut fa­ ciat evidentiam credibilitatis, dum tamen de Ecclesiæ auctoritate non agitur, peccatum, inquam, hoc esse quidem incredulitatem mortalem, non tamen esse absolute, et sim­ pliciter infidelitatem, sed solum secundum quid. Unde responderi poterit rursus adTridentini verba, ibi solum esse sermonem de peccato, quod sit infidelitatis simpliciter ct absolute, quo semper amittitur fides, non vero de infidelitate secundum quid. Hæc ta­ men responsio impugnari potest primo ad hominem : nam omnis ille qui negat id quod catholice credi debet, est procul dubio infidelis : alioquin posset esse fidelis, et non Catholicus ; sed qui negaret articulum fidei propositum sufficienter, et miraculis confir­ matum, etiam non proposita auctoritate Ec­ clesiæ, negaret aliquid, quod catholice de­ beret credere ; ergo non esset fidelis, sed infidelis. Minor constat cx eodem Hurtado, qui disp. lx, § 71, expresse docet, miracula sola, præscindendo ab auctoritate Ecclesiæ, sufficere ad extorquendum assensum fidei catholicæ, quod probat cx eo, quod Christus accusavitjudæorum infidelitatem, quod non &Î3 crediderint tot miracuiis visis, et Joannes merito admiratur pertinacem Jndæorum incredulitatem, qui non credebant in Chris­ tum post tot signa, (piæ fecerat coram iis, Nicodemus etiam/oan. m, credidit in Chris­ tum, quia nisi esset a Deo, non posset facere signa, quæ faciebat. Cujus Nicodemi fidem nemo potest dubitare, quod fuerit catholica, maxime cum Augustinus tract, xi in Joannem dicat, eam fidem fuisse, qualis est in cathecumenis petentibus baptismum ; ergo miracula sufficiunt ad extorquendum assen­ sum fidei catholicæ. Et quidem Apostoli non auctoritate humana Ecclesiæ, sed miraculis et portentis domuerunt orbem, qui illorum prædicatione Christianus est factus. Hæc omnia Hurtadus ibi, cum quibus non video, quomodo stare possit, quod negetur esse vere, et proprie peccatum infidelitatis, (piando negatur articulus fidei miraculis confirmatus, el sufficienter propositus ad obligationem gravem credendi, dum tamen Ecclesiæ autorités non fuerit producta. Ad­ dere possumus, distinctionem illam incre­ dulitatis gravis, et infidelitatis non videri satis ad mentem Christi Domini, qui Thomæ Apostolo non credenti ejus resurrectio­ nem dixit, noli esse incredulus, sed fidelis, ubi joan. xx, aperte opposuit incredulitatem fidelitati,pro 17. eodem omnino accipiens incredulum, et in­ fidelem, qui fideli opponitur. Secundo, peccari etiam videtur in eadem |Og responsione, quatenus in ea videtur peti principium, dum inde probat, eos non esse vocandos absolute infideles, quia non carent fide infusa. Nos enim contendimus, carere fide infusa, quia vere sunt infideles, et om­ nis infidelis curet fide infusa. Tu negas, esse infideles, quia non carent fide infusa, cum tamen argumenta a te adducta ad summum probent, non esse hæreticos, quamdiu non sunt pertinaces contra Ecclesiæ auctorita­ tem; quod vero non sint infideles, nullo mo­ do probari potest. Tertio, quis dicat incredulitatem primotoo rum parentum, si vere, ut aliqui volunt, peccarunt contra fidem, fuisse dissensum ab auctoritate Ecclesiæ? et tamen omnes, qui dicunt, eos, vel alterum eorum peccasse con­ tra fidem, fatentur commississe verum et proprium peccatum infidelitatis, et amisisse habitum fidei infusæ, ut videri potest late apud Suarez de opere sex dierum lib. IV, cap. n et iv. N'oe etiam, Abraham, Moyses et alii, si non credidissent ea, quæ Deus illis 8U HE ΜΚΤΙΊΈ ΙΊΒΕΙ DIVIN.E. rovelahat, infidelitatis peccatum commisis­ ibi late probatis facile colliguntur, ubi etiam sent, et perdidissent fidem, quamvis nihil doctorum sententias retulimus, qnæ ibi vj. eorum ab Ecclesia accepissent; non ergo al­ deri possunt, et alia omnia, quæ ad hoc du­ legari debet infidelitas, vel amissio fidei ad bium poterant pertinere : hæc dicta sint de solam incredulitatem cum dissensu a com­ expulsione habitus fidei ob peccatum infi­ muni sensu Ecclesiæ. Ncc loca aliqua Au­ delitatis. Nunc videndum restat de repug­ gustini, et Innocentii, quæ Hurtadus affert, nantia actus fidei circa unum articulum in id probant, loquuntur enim de hæresi, ad eo, qui errat culpabiliter circa alium, de quam illa conditio requiritur, ut videbimus quo sectione sequenti. infra agentes de hæresi, vel de eo, qui sine pertinacia errat, sed paratus est corrigi, ct SECTIO VI. ideo a peccato gravi sæpe excusatur. Solum posset obstare S. Thom.qu. v, art. 3, ubi Utrum maneat actus fidei in eo, qui scienter in principio articuli, et in corpore solum mentionem facit de hæretico, in quo dicit negat alium ejusmodi fidei articulum. non posse manere veram fidem informem de aliis articulis, quos credit. Sed vere Dixi in eo, qui scienter negat : nam de eo, S. Thomas doctrinam generalem tradit de qui ignoranter negat, est diversa quæstio : et 111 omnibus, qui negant aliquem articulum; quidem, si ignorantia sit invincibilis, non et licet aliquando exempli gratia nominet est difficultas, quod possit simul alio actu hæreticum, sed tamen alibi doctrinam gene­ fidei credere alios articulos, illum enim ralem tradit omnibus negantibus aliquid alium ideo negat, quia absque ejus culpa non fidei, ut in 2 et 3 argumento ct in argumen­ proponitur ei sufficienter credibilis. Major to sed contra : nominat autem sæpe hæreticum posset esse difficultas, an eum dissensu circa quia cum quæstio sit ibi de credente omnes unum articulum orto ex ignorantia morta­ articulos, et negante unum solum, et hic liter culpabili, possit esse actus fidei circa communiter loquendo sit hæreticus, quæs­ alium articulum : nam suppono , peccatum tionem et doctrinam applicat ad hæreti­ illud esse ejusdem speciei cum peccato infi­ cum. Cæterum in ipso articuli titulo nulla delitatis commisso absque ignorantia, ut fit mentio de hæretico, sed de discredente cum aliis dixi disp. XVI de Pcenitentia sect, iv, unum articulum, ct credente alios, quia ni­ η. 192. Cæterum etiam eodem loco n. 193. mirum quæstio generalis erat de omni ne­ et seqq. dixi, eo dissensu non perdihabitum gante cum peccato infidelitatis unum solum fidei, nec etiam tolli, quod circa alios arti­ articulum, quomodocumque illum negaret. culos possit exerceri verus fidei actus : quia voluntas requisita ad actum fidei, est solum voluntas credendi Deo, et subjiciendi intel­ An ablato habitu fidei, auferatur etiam simul lectum auctoritati divinæ propositæ supremo cultu, cum qua voluntate potest stare dis­ habitus theologiæ. sensus articuli nondum sufficienter propositi De hoc puncto late hic dicendum esset, licet simul sit negligentia culpabilis in in­ nisi dictum jam fuisset supra disp. 1, sect, quirenda revelatione Dei. Sicut licet peccet xiii, præsertim § 7, ubi de habitu theologiæ aliquis graviter contra obligationem fidei, diximus, quomodo distinguatur ab habitu exponendo se sine causa sufficienti periculo fidei, et an supra habitum fidei addat ali­ morali incidendi in hæresim, interim tamen quem alium habitum infusum, el in univer­ dura non incidit adhuc est catholicus, el cre­ sum diximus, neutrum manere in hæretico, dit fide infusa omnes fidei articulos: sic sed solum habitum acquisitum, qui in mea etiam negligentia culpabilis circa notitiam sententia sunt solum species bene disposita·, fidei stat cura vera fide circa alios articulos, et coordinate. Sicut ergo hæreticus non eli­ quia illa non est negatio fidei, sed non cu­ cit actum fidei supernaturalem circa alios rare de inquirenda veritate revelationis. Vi­ articulos veros, quos credit; ita nec elicit deantur ibi dicta, quæ non est necesse hic actus supernaturales theologiæ circa conclu­ iterum repetere, et quæ diximus sect, præsiones, quas ex fidei principiis infert, sed cedentiin principio. udus naturales, ad quos non indiget habitu Loquendo ergo de assensu contra fidei artheologiæ infuso, quæ omnia ex principiis tieulum scienter habito, solus Durandus DISPUTATIO X\ II, SECTIO VI. P45 in 111, dist. XXIII, qu. IX, dixit posse esse si­ regulam, et motiva sufficientia ad prudenter mul eum actu fidei circa alios articulos, qnia credendam Trinitatem ; ergo eo ipso non po­ id videtur experientia testari in hœrcticis, test habere actum fidei circa Trinitatem : qui negant aliquos articulos, alios tamen poterit quidem credere Trinitatem ductus firma fide retinent. Quam sententiam omnes aliis motivis inferioribus, non tamen iis, quæ alii rejiciunt, et colligi videtur ex Tridentino sufficiant ad generandum actum fidei. dicta sess. VI, cap. xv, docente, fidem amitti Cæterum hæc solutio non stat cum iis, *** per peccatum infidelitatis, ubi licet daremus, quæ diximus disp. 1, sect, xn, ubi vidimus non esse etiam sermonem de habitu, ad mi­ non requiri ex natura rei ad actum fidei, nus videtur fatendum esse sermonem de quod objectum credendum proponatur prius actu fidei : ideoque Paulus 1 ad Timoth. I, 19, per Ecclesiam, vel nomine Ecclesiæ, sed amissionem fidei comparat naufragio dicens posse, aliquem absque ulla notitia Ecclesiæ, quidam repellentes bonam conscientiam circa habere aliunde motiva sufficientissima ad fidem naufragaverunt. Sicut enim in naufra­ prudenter credendum. Ponamus ergo hære­ gio omnium pariter bonorum fit jactura, sic ticum contemnentem auctoritatem Ecclesiæ, . per recessum ab uno fidei articulo tota fides et nolentem allici eo motivo ad credendam amittitur, et cap. xvi, de illis, qui in uno eucharistiam: potest tamen aliunde videre articulo errabant, dixit, si quis aliter dicit, tot miracula, et habere talia motiva pro ve­ superbus est, nihil sciens, hoc est, scientia ritate Trinitatis, ut etiamsi non utatur auc­ sanctorum, quæ est fides ; non ergo retinet toritate Ecclesiæ, possit prudenter credere fidem circa cæteros articulos. Unde Augus­ Trinitatem, ergo potest habere actum fidei tinus lib. I contra epistolam Parmeniani circa Trinitatem, licet erret circa eucharis­ cap. vn, dixit hæreticos, non re ipsa, sed tiam. nomine esse Christianos, qui etiam videri Dices, auctoritatem Ecclesiæ tantam esse, potest lib. de Fide et symbolo cap. x, et qu. xi et tanti ponderis apud cordatum hominem, in Matth. et alii Patres, quos supra indicavi­ ut non possint aliunde suppetere tanta mo­ mus ad probandam expulsionem habitus fi­ tiva ad credendum aliquem articulum, cum dei per hæresim : ii enim magis expresse ne­ quibus, si homo vult prudenter procedere, gant actum fidei in hæretico, quam habitum. non debeat prius inquirere quid sentiat Ec­ 1,3 Tota difficultas est in reddenda ratione clesia de illo articulo; quod si inconsulta sufficienti hujus repugnantiae. Ratio commu­ Ecclesia velit credere, non credit prudenter. nis esse solet , qui negat unum articulum Sic enim videmus, doctissimum quemque scienter, eo ipso negat infallibilem con­ non prius aliquid credere fide Christiana, nexionem testimonii divini cum veritate quantumvis revelatum dicatur, et miraculis objecti, ergo non potest credere alios articu­ confirmatum, nisi viderit cam revelationem los per fidem ; fides enim credit propter in­ ab Ecclesia recipi, et approbari ; ergo ille, fallibilem connexionem, quam profitetur qui spernit Ecclesiæ auctoritatem, non po­ esse in testimonio divino cum objecto reve­ test fide divina credere alios articulos. lato, ergo ille non credit alios articulos Sed contra hoc iterum est, quia in primis propter fidei motivum, sed propter alias ra­ potest aliquis habere internam, et privatam tiones sibi congruentes. revelationem obscuram alicujus veritatis, de Sed contra hanc rationem objicitur; quia cujus credibilitale habeat evidentiam, ut potest aliquis profiteri infallibilitalem di­ diximus sect, i, habuisse Angelum in via ; et vini testimonii, et tamen non credere verita­ tunc posset prudenter credere illam revela­ tem eucharistiae, quia non credit hoc esse a tionem, antequam reciperetur ab Ecclesia ; Deo revelatum, sed ab Ecclesia confictum. nam ut diximus disp. I, sect. \i, habitus fi­ Potest autem credere Trinitatem, quia credit dei etiam extenditur ad privatam revelatio­ esse a Deo revelatam ; ergo potest errare nem. Deinde posset hæreticus, qui contem­ circa unum articulum, absque eo quod ne­ nit Ecclesiam, habere aliunde sufficientia get infallibilitatem divini testimonii. Res­ motiva ad credendam Trinitatem, et pro pondent communiter, eo ipso, quod aliquis tunc non recordari Ecclesiæ, neque obliga­ contemnat auctoritatem Ecclesiæ proponen­ tionis eam consulendi; in quo casu non pro­ tis eucharistiam non posse credere Trinita­ cederet imprudenter, credendo Trinitatem tem per fidem ; quia seclusa auctoritate Ec­ inconsulta Ecclesia; ergo posset elicere ac­ clesiæ in proponendis articulis; non habet tum fidei Christianæ circa mvsterium Trini- 616 H7 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. talis. Vide nlin argumenta confra rationem sia proponi! omnibus immediato, sed aliqui illam, quæ urget Hurtado disp. LX, seel, m, audiunt Ecclesiam per parochos, alii per li­ bros, alii paralia media: pauci quippe sont, §. 66, ct soqq. Π6 Qui tamen cum aliis fatetur, non repu­ qui Ecclesiam universam legitime in conci­ gnaro ex conceptu suo, seu ex natura rei, lio generali congregatam, vel Pontificem ex assensum fidei infusæ circa unum articulum cathedra loquentem audiant; sed legunt li­ cum dissensu peccaminoso etiam scienter bros, in quibus conciliorum acta habentur, circa alium, licet id repugnet de facto ex de­ vel bullas Pontificum, vel audiunt doctores creto Dei nolentis concurrere concursu su­ hæc omnia referentes. Et quidem per h®c pernatural» cum haeretico ad actum fidei, media proponitur communiter sufficienter concedit tamen §. 64, repugnare ex conceptu doctrina Ecclesiæ, et revelatio Dei obligans suo assensum catholicum in revelationem ad fidem : si ergo per te non repugnat ex na­ propositam per Ecclesiam cum liæresi in re­ tura rei, quod quis acceptet revelationem velationem aliam propositam ab eadem Ec­ Dei de aliquo articulo propositam, et confir­ clesia. Primam partem probat impugnando matam miraculis, el rejiciat revelationem rationes repugnantia» ex natura rei, quæ af­ Dei de alio articulo propositam per Eccle- . ferri solent, et quia revelatio proposita per siam, quia illæ duæ revelationes applicantur Ecclesiam, et revelatio alia non per Eccle­ per media distincta ; cur repugnabit, quod siam, sed per miracula, et alia motiva alicui recipiat propositionem, et doctrinam Eccle­ sufficienter proposita, sunt objecta distincta siæ de aliquo articulo sibi applicatam per et applicata per conditiones diversas, quare tale medium, v. g. per libros, et rejiciat non repugnabit ex natura rei alteri assentiri, propositionem, et doctrinam Ecclesiæ de alio ct alteri dissentire. Secundam vero partem articulo sibi applicatam per famam, vel tes­ probat, quia quoties proponente Ecclesia timonia multorum doctorum? Suppono au­ credimus aliquem articulum, datur judicium, tem, utramque applicationem fuisse suffi­ quo firmiter assentimur, eam revelationis cientem, nec potuisse sine pertinacia rejici, applicationem non posse moraliter nos deci­ neque enim necesse est ad hæresim incur­ pere: sed nullus haereticus potest hoc judi­ rendam audire ipsam Ecclesiam immediate care, cum ipse circa alium articulum ab Ec­ congregatam, vel Pontificem ex cathedra clesia propositum judicet illam esse deceptam, definientem. Sicut ergo per te potest ex na­ vel decipere : ergo nulli articulo ab Ecclesia tura rei contingere, quod aliquis sit haere­ proposito potest fide assentiri motus Eccleticus, et tamen credat fide divina aliquem siæ propositione. articulum sibi per miracula propositum, vel Hæc sententia difficilis semper mihi visa per alia media independentia ab auctoritate est, et in primis non invenio satis cohaerentes Ecclesiæ, quia ipse non negat Deum esse ejus paries. Nam sicut concedunt, posse ex veracem, et ejus locutionem esse infallibilem, natura rei credi fide divina aliquid revela­ sed negat Deum revelasse, quæ Ecclesia tum ab hæretico, qui negat alium articulum proponit, aut Ecclesiæ auctoritatem esse in­ sufficienter per Ecclesiam propositum , eo fallibilem regulam in proponendo, sic di­ quod duæ revelationes sunt objecta distincta, cam ego, posse ex natura rei contingere, et per diversas conditiones applicata : sic vi­ quod aliquis sit hæreticus negando pertina­ detur, quod possent idem concedere de duo­ citer, quæ ab Ecclesia definita sunt, et pro­ bus articulis per Ecclesiam propositis. Potest posita in aliquo concilio, cujus doctrina sibi enim per haereticus firmiter credere reVela- sufficienter proposita est per Inquisitores, tionem Dei, quæ ei applicatur per miracula, vel legatos Papa», et alios doctores, et adhuc v. g. negando simul revelationem Dei, quæ firmiter credat alium articulum fide divina, ei applicatur per Ecclesiam proponentem : quem ab eadem Ecclesia accepit, et ab ipso ergo similiter potest acceptare proposit ionem Pontifice immediate, quia ipse non ideo ne­ ipsius Ecclesiæ, quæ ei fit per talia instru­ gat illum alium articulum, quin neget Eccle­ menta, et non acceptare aliam propositionem siam esse infallibilem regulam in proponendo, Ecclesiæ, qua? ei fit per alia instrumenta. sed quia male et pertinaciter negat propo­ Nam sicut Deus non loquitur nobis imme­ sitionem Ecclesiæ esse sibi sufficienter appli­ diate communiter loquendo, sed ejus locutio catam, ct Ecclesiam id proposuisse: quare applicatur nobis per alia media, nempe per cum applicationes sint diversæ, potest alte­ Ecclesiam, per miracula, etc, ita nec Eccle­ ram rejicere, et alteram acceptare, confi- DISPUTATIO XVII, SECTIO VI. W tendo semper auctoritatem Ecclesiæ in pro­ occurrit objectum, et occasio similes actus ponenda doctrina fidei. Unde non video, ut eliciendi, non stat per Deum, qni «emper dixi, bonam cohærentiam inter utramque paratus est ad supplendum defectum habi­ partem illius sententiæ. tuum per aliquod auxilium intrinsecum, U8 Sed neque prima pars ejusdem sententiæ vel extrinsecum. Patio autem a priori esse mihi unquam placere potuit ; quod scilicet videtur, quia licet actus earum virtutum in ex natura rei non repugnet hæreticum er­ statu peccati non sint meritorii de condigno, rantem pertinaciter circa unum articulum sunt tamen meritorii de congruo, et ideo, exercere actum fidei perfectum circa alium sicut Deus ut auctor naturæ nunquam ne­ articulum, cujus revelatio aliunde sibi sit gat concursum ad actus naturales, posito applicata, quam per Ecclesiæ auctoritatem. objecto et aliis requisitis ; ita in statu viæ, Hoc, inquam, non placet. Primo. Quia est cum homo viator elevatus sit ad finem su­ contra communem theologorum sensum, pernaturalem, et in statu negotiandi, et pro­ qui ipsismet actibus fidei, et hæresis etiam curandi illum finem, nunquam data occa­ circa diversos articulos agnoscunt repug­ sione stat per Deum, sed semper dat ex parte nantiam ortam ex eorum objectis, nec recur­ sua concursum supernaturalem, et omnin runt ad solum placitum Dei negantis concur­ requisita, quoties est occasio operandi actum sum hæretico ad actum supernaturalem ; aliquem proportionatum ad salutem. Sic imo ideo dicunt auferri habitum ipsum, ergo si haereticus potest circa articulos, quos quia esset otiosus, eo quod non retractata credit, non obstante hæresi, elicere actus fi­ hœresi priori, non potest fieri actus fidei dei supernaturales, et piam affectionem, et circa aliud objectum, sicut non retractato voluntatem credendi honestam supernatura­ peccato mortali, non potest fieri verus actus lem, quæ sit saltem meritoria de congruo, et charitatis in ulla materia. dispositio ad recuperandam etiam fidem 119 Secundo, contra eamdem sententiam usus circa articulum, quem male negat, non ap­ fui olim hoc argumento, quia si in singulis paret, cur Deus neget ei auxilium, et con­ actibus fidei non contineretur implicite re­ cursum supernaturalem ad eum actum eli­ tractatio hæresis, et repugnantia cum as­ ciendum, imo hoc videretur esse contra sensu hæretico, sed id solum proveniret ex conditionem et statum viatoris, cui quoties mero decreto Dei nolentis concurrere cum occurrit occasio bene et utiliter operandi, hæretico ad actum supernaturalem, seque­ non debet Deo soli imputari defectus opera­ retur, hæreticum toto eo tempore elicere tionis utilis, et dari ei concursum ad opera­ actus solum naturales fidei circa articulos tiones solum naturalem, et inutilem. Hoc argumentum, quo olim usus sum, nesveros, quos credit, similes tamen in objecto formali et materiali actibus Catholici, et in cio, an ex me, an ex alio, qui illud aliter for­ maverit, paulo aliter proponit, et dissolvit firma adhæsione, et in honestate, et impe­ ratos a pia etiam affectione naturali haben­ Hurtadus diet. disp.lx, n.81 et9i,dicens, non te idem objectum formale, et materiale, bene sapere, quod in argumento supponitur, quod habet pia affectio supernaturalis in Ca­ in hæretico nullam esse actionem honestam tholico, nempe credere firmissime tale ob­ naturalem, sive ex gratia per Christum, sive jectum propter Dei revelantis auctoritatem, ex beneficio creationis, imo insinuari ab ar­ et hoc propter honestatem talis assensus. guente, omne opus hæretici esse peccatum : Consequens autem videtur durum ; nam in quod falsissimum est ; habet enim actiones peccatore, licet non habeat habitus infusos honestas naturales : sibi autem imputet, si virtutum moralium ; quoties tamen propo­ suo vitio non habet supernaturales, cum se nitur objectum materiale et formale, quod indignum fecerit auxilio supernaturali. Dixi posset terminare actum virtutis supernatu­ fortasse ex alio desumptum esse ab Hurtado ralem, Deus præsto est per auxilium actua­ hoc argumentum : ego enim nunquam ne­ lem intrinsecum, vel extrinsecum, ut sup­ gavi, hæreticum exercere aliquos actus na­ pleat defectum habitus infusi, et quo fieri turales honestos, sed certe, qui ex objecto, possit actus supernaturalis circa illud objec­ vel cx aliis circumstantiis non possent esse tum, sicut si adesset habitus : sic enim de supernaturales : quia suppono ex materia de facto exercet actus supernaturales tempe­ gratia, et ex supradictis in hac materia, non ra nliæ, justitiæ, misericordi®, pœnitentiæ, fieri actus supernaturales, nisi, qui oriantur et aliarum virtutum moralium, et quoties ex fide, vel sint fides, comprehendendo no- 120 (US DE VIRn'TE FIDEI DIVINÆ. mine fidei Ÿoluïitatom credendi, el judicium objectum revelatum sufficienter proposi­ «d illam præroqiii«itiim. Quoties autem oc­ tum, non posse ex natum rei habere assen­ currit occasio operandi actum honestum, cum habeat adhæsionem firmam excluden­ tem omnem formidinem, et aliunde ratione supernaturalitatis intrinsecæ habeat repu­ gnantiam intrinsecam cum falsitate : si au­ tem non præcedit judicium de obligatione credendi firmiter, ul contingit circa revela­ tionem privatam non ita propositam, ut obliget ad firmum assensum, tunc voluntas potest, ut diximus, imperare assensum mi­ nus firmum, qui licet non possit esse falsus, si sit supernaturalis, non tamen erit certus «M defectu adhæsionis iirmæ, cum quo assensu poterit esse formido; imo non eliceretur prudenter assensus omnino firmus,cum non proponantur rnotiva crcdibilitatis tunc suffi­ cientia ad credendam ita firmiter, sicut cre­ ditur in rebus fidei. Porro hanc infirmitatem assensus non repugnare cum ejus supernaturalitate , probari potest exemplo adducto charitatis, quæ elicere potest aliquando ac­ tus etiam minus perfectos, et qui non sint dilectio Dei super omnia, et per consequens, quæ non habeat eam firmitatem, quam habet dilectio Dei super omnia, sed sit amor infir­ mus et debilis. Cur ergo non poterit fides eli­ cere actus infirmos et debiles, qui ideo non mereantur nomen fidei simpliciter, sicut illi alii non merentur nomen charitatis sim­ pliciter, et absolute. Secundo objici potest, quia si omnis actus 13g perfectus fidei debet procedere ex voluntate Objectio n. universali subjiciendi in omnibus intellec­ tum divinæ veritati, et credendi firmissime, et super omnia, videtur sequi, quod omnis, qui elicit actum proprium fidei, detestatur super omnia peccatum infidelitatis, et per consequens habet actionem supernaturalem sufficientem ad justificationem, saltem in sa­ cramento, et hoc ante ipsam fidem Dei re­ muneratoris, cum hæc voluntas præcedere debeat quemlibet actum fidei. Respondetur, inprimis, licet voluntas illa detestaretur su­ per omnia peccatum infidelitatis, non tamen sufficeret ad justificationem cum non detes­ taretur alia peccata, si quæ fuissent, nec in­ cluderet propositum universale non peccandi graviter in omni materia, nam motivum formale illius voluntatis non est commune omnibus præceptis, sed solum honestas cre­ dendi, et turpitudo infidelitatis, imo etiamsi fingamus, aliquem per errorem invincibilem putare, quod omnia peccata habeant mali­ tiam contra fidem, atque adeo voluntas illa tunc extendi videretur ad omnia peccata vi­ tanda, sicut extenditur ad vitandam omnem infidelitatem, adhuc non sufficeret ad justi­ ficationem, tum quia, cum voluntas illa ex­ tenderetur ad omnia pecca la ex motivo falso, procederet ex judicio falso, atque adeo ex cognitione naturali, et ideo ipsa etiam esset naturalis : tum etiam quia non esset voluntas per se sufficiens ad excludendam omnem voluntatem peccandi, sed per accidens prop­ ter ignorantiam el errorem, quo errore abla­ to, non conduceret odium infidelitatis ad vitanda alia peccata. Sic quicquid de hoc sit, 65« 139 Objectio III. DE VIKTITE l'IDEI DIVINÆ, negamii* voluntatem illnm debere esse detes- dei non requiri voluntatem subjiciendi Deo tationom infidelitatis super omnin : est qui- intellectum etiam in illo articulo, quemeredem voluntas universalis acceptandi oinnem dimus : quia in prredicto loco non solum direvelationem Dei sufficienter propositam, et ximus, posse exerceri actum fidei praesentis est voluntas credendi Deo super omnia, non ab eo, qui habet propositum negandi postea tamen vult hoc ipsum super omnia, sed alios articulos, sed etiam ab eo, qui habet vult, quod intellectus crcdnt super om­ propositum negandi postea, mutatis rebus, nia, licet voluntas ipsa non feratur in hoc hunc enmdem articulum (piem nunc credit, objectum super omnin. Certum enim est, nec significationem hujus propositi esse ne­ posse esse voluntatem etiam universalem gationem fidei externam. El quidem exem­ alisque eo quod sit super omnia: nam volun­ pla Sanctorum ibi antea a nobis relata, qui tatem universalem habebat, qui dicebat ejusmodi propositum ex bono fine cum Ruth. m, 5. Quidquid dixeris mihifaciam tibi : fcquivocatione significarunt, non erant de et illi, qui ad Simonem ducem dicebant. proposito negandi alium articulum, sed Omnia quæcumque dixeris nobis, faciemus, Mu- eumdem, vel potius totam fidem, quam tunc chab. xii, 9, non tamen habebant volunta­ tenebant et credebant. Quare dicendum est, tem super omnia faciendi ea, qumpromitte- voluntatem universalem, quam dicimus præbant ; sic. ergo voluntas credendi, licet sit requiri ad actum perfectum fidei, non esse universalis, et credendi super omnia, non est universalem in ordine ad tempus, sed in or­ tamen necesse, quod sit voluntas super om­ dine ad objecta a Deo revelata. Voluntas nia ad hoc ul imperet efficaciter actum fidei ergo illa est præsens, et vult subjicere nunc supernaturalem. intellectum Deo plene, ita ut nullam Dei re­ Tertio objici potest, quia voluntas credendi velationem sufficienter propositam nunc res­ imitatur voluntatem adorandi Deum percul­ puat: et quia hanc voluntatem, et submissio­ tum aliquem externum; utraque enim vo­ nem præsentem significat ipse assensus fidei, luntas intendit cultum Dei, ut diximus sæpe ideo est cultus intellectualis Dei, prout subin superioribus, sed voluntas requisita ad est huic voluntati, quam pnesupponit, ct si­ actum adorationis etiam latriæ, et supremae gnificat. Quod idem cum proportione dicen­ non requiritur, quod sit voluntas universalis dum est dc voluntate, el submissione interna, colendi divinam excellentiam in omnibus : quam significat adoratio, et cultus exterior: nam sæpe ille, qui actu adorat Deum, et illi non est enim voluntas submittendi se in fu­ offert cultum latriæ, habet propositum com­ turum, imo aliquando esset imprudens ea mittendi postea peccatum aliquod grave significatio: nam qui hodie gcnufleclil regi, contra religionem, et cultum Dei, ut cons­ et significat submissionem internam, et vo­ tat in sacerdote offerente sacrificium; qui est luntatem credendi ei propter regiam digni­ cultus latriæ, cum proposito committendi tatem, si cras tamen ipse fiat summus Pon­ peccatum contra Dei cultum : ergo similiter tifex, non genuflectet regi, sed ab eodem potest aliquis velle credere Deo, et colere il­ adorabitur genuflexo; quare per genufiexiolum cultu hoc intellectuali sine voluntate nem hodiernam non significabat submissio­ universali cultus intellectualis. Confirmari- nem internam pro tempore futuro, sed pro que potest ex iis, quæ diximus supra tempore præsenti, pro quo erat excellentia disp. XIV, sect, v, ubi ostendimus, posse illa regia, et excessus supragenuflectentem. exerceri actum fidei ab eo, qui habet propo­ Hinc stare potest cum adoratione, et cultu su­ situm negandi postea lidem, et ideo signifi­ premo præsenti propositum peccandi postea cationem meram illius propositi, licet sit si­ contra debitum cultum. Si tamen nunc simul gnificatio peccati contra fidem, non tamen peccaretur contra cultum ejusdem Dei, actus esse in rigore infidelitatem externam, quia adorationis non esset perfectus, sed haberet totum id stare potest cum fide præsenti, ut ex parte significationem falsam, cum signi­ fatetur etiam Thomas Sanchez lib. II in De­ ficaret submissionem internam præsentem calog. cap. vin, n. 22, ergo actus fidei præ­ totalem, cum tamen non esset totalis, sed sens non prærcquirit voluntatem illam uni­ exparte. Multoque imperfectior esset adora­ ver-alem subjiciendi in omnibus intellectum tio, si tunc esset voluntas contraria submis­ divinæ voracitati. sioni præsenti, quæ significatur per adoraRespondeo, argumentum hoc multum tionem externam, nempe voluntas praeferendi probare : nam probaret etiam, ad actum fi- te, et non cedendi illi, quem exterius colis DISPUTATIO XVIII, SECTIO I. wn prout faciunt, qui urgent, ut socius primum clesiastes v,3. Disciplicet Deo infidelis, elshdln locum teneat quem tamen interius nullo promissio. Nunc autem agimus de infidelitate modo cedere illi volunt, qui cultus, licet sil prout opponitur fidei théologie®, et appel­ vere cultus, quia est signum revera signifi­ lari potest infidelitas theologica ; que signi­ cans submissionem internam non est tamen ficatio frequentior est in Scriptura, in qua cultus verus, id est, conformis rei signifi- passim infideles vocantur, qui Deo non cre­ catæ, sicut propositio falsa est quidem vere dunt, nec fidem recipiunt ; et in eodem sensu propositio, non est tamen propositio vera, dictum est Thomæ. Noli esse incredulus, sed id est, conformis objecto significato, ut ex­ fidelis ; ubi fidelitas opponitur incredulitati. plicuimus disp. XXIII de Incarnatione, Porro infidelitatem esse peccatum, constat a ex dictis supra disp. XIII, sect, i, ubi actum InOdellta* sect, n, n. 14. est de præcepto fidei ; et probavimus posse e8\^c*' contra fidem peccari graviter peccato omis­ sionis, non recipiendo ejus doctrinam suffi­ DISPUTATIO XVIII. cienter propositam : nec oportet nunc aliquid addere : videatur Suarez disp. XVI, sect, i, DE INFIDELITATE IN COMMUNI. qui tamen n. 3, dicit, eum qui totam fidei SECTIO I. Quod, et quale sit peccatum infide­ materiam ignorat, etiamsi nihil de prima veritate, aut etiam divina revelatione audie­ litatis. rit, habere veram infidelitatem, quia tanta SECTIO II. Comparatur gravitas infidelitatis est ignorantia, ut omnino fidem excludat : cum aliis peccatis. et n. 2, dixerat in universum veram, et pro­ SECTIO III. Divisio infidelitatis in Paganis­ priam infidelitatem esse illam, et solam, mum, Judaismum, el hceresim. quæ fidem infusam ab homine, ex natura SECTIO IV. De Apostasia, quid sit, et an sit sua excludit. Quæ doctrina difficilis est : ille enim qui in infantia baptizatus est, et postea species infidelitatis. nihil prorsus de fide audivit, neque de pri­ Hucusque actum est de fide actuali, et ha­ ma veritate aut divina revelatione, non po­ bituali : nunc incipimus agere de infidelitate test perdere habitum fidei infusæ in eo sta­ fidei contraria, et ejus speciebus. Quæ pars, tu, qui habitus non perditur, nisi solo infi­ quia magis moralis est, est etiam utilior, et delitatis peccato quod peccatum ab hujus­ facilior : de qua agere incipit S. Thomas q. modi homine non committitur, quamdiu x et seqq. Dicemus autem prius de infideli­ fides ei non proponitur; ut constat : non retate in communi, postea de ejus speciebus, et peritur ergo tunc vera infidelitas : sed valde impropria ; quatenus dicit carentiam actus præserlim de hæreticis, et eorum poenis. fidei, absque peccato tamen, et obligatione credendi, propter ignorantiam omnino in­ vincibilem. SECTIO I. Aliqui ergo latius nomen infidelitatis usur­ 3 Quod, et quale sit peccatum infidelitatis. pantes dividunt illam in negativam et posi­ InildeîiLas tivam : sub negativa intelligentes caren­ alia negati­ va, alia po­ De hoc plura dicta sunt in superioribus, tiam fidei etiam inculpabilem : subdividunt sitiva. præsertim disputatione præcedenti, dum ex­ enim negativum in mere negativam, quæ est plicaremus quali peccato excluderetur habi­ inculpabilis, et in privativum, quæ est cul­ tus fidei infusæ, ubi diximus, sola propria pabilis, et cum debito habendi fidem. Quam infidelitate excludi ; et ibi oportuit declara­ distinctionem P. Coninch. disp. XVffl, dub. re, quid addat infidelitas propria, supra alia i. n. 2, fatetur in re veram esse, sed male peccata, quæ fiunt contra fidem .* nunc tamen usurpare voces : igitur infidelitas etiam sine magis explicanda est essentia infidelitatis. culpa non est mere negativa, sed privativa : Et in primis supponimus, non esse sermo­ quam etiam n. 3 et 4, dicit contineri sub nem nunc de infidelitate, prout opponitur propria infidelitate, quando saltem datur fidelitati, quæ est virtus quædam moralis carentia actus, et habitus fidei. Sed certe inclinans ad servandam fidem aliis datam ; nec ipse utitur bene vocabulis ; nam carentia de qua dicitur Isaiœ i, 23. Principes tui infi­ fidei inculpabilis non est propria infidelitas. deles, id est, nonservantesfidemdatam ; etZ’c- nam sicut sub nomine injustitue, vel inobedienTom. 1. 42 (W8 DE VIRTUE FIDEI DIVINÆ. ft'/r, non intelligitur mera, et inculpabilis pntest stare fides articuli sufficienter pronocarentia jnsliliæ, veil obcdientiæ, sod pccca- siti ; cum duplex illa voluntas, non opponaminosa ; ita nomine proprite infifHitntts, tur ex parte objecti voliti : et ideo Suarez non intelligihir inculpabilis carentia fidei, disp. XV, sect, i, n. 8, fatetur, hanc non sed culpabilis. Eo autem modo, quo carentia esse infidelitatem, quia non opponitur di­ recte fidei, sed præparationi ad fidem : si­ illa inculpabilis fidei appellari potest infide­ litas, melius dicetur negativa, quam priva­ militer neque esset infidelitas propria nega­ tiva, quia non est carentia fidei debitæ inca­ tio externa fidei, sine negatione interna, aut se subjecto, cum homo nec debeat, nec pos­ perversio etiam aliorum, et inductio ad fal­ sit in eo ignorantire statu fidem habere. sam sectam, sine dissensu interno contra Sed contra arguit ille auctor : quia illa est fidem : quia hæc omnia, licet sint peccata vera negatio fidei debitæ inesse : cum enim gravissima contra fidem, non opponuntur ea fides sit homini necessaria ad salutem, ex parte objecti cum actu fidei interno. necessitate medii, vel præcepti est debita Quando autem datur dissensus internus con­ inesse, et homo ad eam habendam obligatur, tra fidem peccami nostis, tunc datur vera, et etsi ob invincibilem ignorantiam a peccato propria infidelitas, sive dissensus ille sil excusetur. Respondeo, quando sermo est de contra Dei venerationem sive contra revela­ actibus moralibus, non solere appellari pri­ tionem, sive contra articulum revelatum : vationem, nisi carentiam actus debiti, et cum voluntate enim hac negandi, vel de iis quidem debito proximo;sic enim loquuntur dubitandi, nisi retractetur, non potest stare omnes, qui dicunt, malitiam moralem con­ voluntas credendi actu perfecto fidei, ut late sistere in privatione : appellant enim privatio­ explicuimus disp. prœcedenli sect, ullim. Major esse posset difficultas de voluntate nem carentiam rectitudinis debitæ, ad quam requirunt debitum proximum. Alioquin si graviter peccaminosa, qua aliquis nollet in γ * universum fidem audire Christianam, ne- gn,sufficeret debitum illud remotum, sequere­ tur, quod volens vesci carnibus in die jeju­ que ejus doctrinam : au hæc voluntas quan­ petas, a.qa* nii, cum ignorantia invincibili, haberet ma­ do est peccatum mortale, sit verum, et pro­ qois-Z· litiam moralem, quia haberet carentiam prium peccatum infidelitatis, prout suppo­ Inwhe rectitudinis temperantiæ debitæ, debito re­ nere videtur Suarez disp. XVI, sect, i, n. 3. sum tte moto ; et tamen nemo vocat illam intempe­ Ratio autem ex dictis esse potest, quia vo- Ώτ,ό tum ιώ rantiam privatam, vel carentiam rectitudi­ luntas illa videtur procul dubio opponi ex aniil., nis debitæ, seu privationem moralem, sed parte objecti, cum quolibet actu fidei, quam- prie p meram negationem. Hæc autem erit quæstio diu enim durat voluntas illa nihil audiendi de rebus fidei, non potest fieri actus fidei, de nomine, quæ non multum refert. Ex dictis ergo possumus aliter peccatum cum fides debeat esse ex auditu, ergo volun­ 5 Quid sit infidelitatis, seu propriam infidelitatem bre­ tas illa ex natura sua excludit omnem actum proprie viter definire, per oppositionem, quam no­ fidei. Adhuc tamen dicendum videtur juxta peccatum regulam positam : licet voluntas illa sit pec­ inùdelita- men ipsum infidelitatis significare videtur, lis. cum fide : et dicere, illud solum proprie catum grave contra fidem, quæ non solum esse peccatum infidelitatis, quod ex objecto obligat ad assensum, sed etiam auditum suo ita opponitur cum fide actuali, ut quam- praestandum, non tamen esse proprium pec­ diu non retractatur, non possit homo habere catum infidelitatis ; quia nimirum voluntas voluntatem credendi vero et proprio actu illa non repugnat ex parte objecti cum vo­ fidei divinæ. Quæ definitio non competit luntate credendi. Primo, quia cum volunta­ imprimis errori culpabili, cum illud non sit te illa non inquirendi veram fidem, nec peccatum, nec etiam errori culpabili, prove­ audiendi illam, potest stare simul voluntas nienti ex ignorantia culpabili : cum hoc efficax credendi illam firmissime, quoties enim stare potest adhuc voluntas credendi sufficienter proposita sit ; quæ voluntas est alios articulos sufficienter propositos, quo­ actus elicitus ab habitu piæ affectionis, et rum non sil ignorantia : et ratio est, quia habet pro motivo formali honestatem fidei ; voluntas illa, licet peccaminosa, non est la­ quare jam voluntas ex purte sua amplectitur men nolilio credendi contra lidem sufficien­ honestatem fidei licet nolit adhibere diligen­ ter propositam, sed solum voluntas, non tiam ad quærendam occasionem exercendi adhibendi diligentiam debitam, ut sufficien­ iUam : sicut est actus verus obedientiæ vo­ ter proponatur. Quare cum illa voluntate luntas, qua subditus vult obedire superiori, DISPUTATIO XVIII, SECTIO I. quoties ipsi sufficienter fuerit intimata su­ jam in intellectu, postquam aliquis ppr as­ perioris voluntas, vel mandatum, licet inte­ sensum fidei priorem hæresim retractavit, rim nolit diligentiam adhibere, ad eam vo­ non tamen per contritionem sufficientem ad luntatem investigandam ; et quamvis in hoc delendam maculam peccati habituai», nt ipso aliquando peccet contra obcdienliam, observavit Suarez disp. XVI, sect, in in et se exponat culpabili periculo inobedicn- fine : sed nunc loquimur de ipso peccato tiæ materialis : non tamen est adhuc forma­ actuali infidelitatis, de quo quæritur, an liter inobediens : sic ergo in casu nostro possit in sola voluntate cansummari. Negant Suarez disp. XVI, sect, in, n. 1, stare potest voluntas illa non audiendi, nec inquirendi res fidei, cum voluntate credendi, Conineh disp. XVIII, dub. hi, et alii. Affir­ mant Valentia in præsenti disp. I, qu. x, propter honestatem fidei ; quare voluntas illa prior non denominat hominem forma­ punct. I, vers, (erlio quæritnr, et Hurtado disp. LXVIII, sect n. Quæ sententia, meliter infidelem. Secundo probari potest hoc ipsum ; quia taphysice saltem loquendo, vera ridetur, stante illa voluntate non audiendi, nec in­ licet moraliter, et communiter loquendo, quirendi res fidei potest homo invitus cogi prior sententia vera sit. Porro posse ad eas audiendas, vel casu ipsi non quærenti aliquando infidelitatem consummari in ingeri potest notitia fidei, et motiva credi- sola voluntate, sine eo quod ponatur in bililatis sufficientia ad obligationem creden­ intellectu, probat Valentia primo ab exem­ di. Quo casu adhuc non retractata priori plo aliorum peccatorum, quæ licet exterius voluntate potest velle credere, quia voluntas consummentur; aliquando tamen possunt prior non excludebat assensum fidei suffi­ fieri, absque eo, quod prodeant in actum cienter propositæ, sed solum auditionem externum, ut intemperantia, propositum illius, vel diligentiam ad eam inquirendam : mentiendi et similia. Respondet Suarez ubi supra n. 7, esse hæc autem secunda voluntas, nec vult audi­ tionem, nec diligentiam, antea nolitam, sed differentiam, quia potentiæ exlernæ pos­ assensum fidei jam auditæ, et sufficienter sunt non obedire voluntati, quia impediun­ propositæ. Non ergo repugnat secunda vo­ tur ab aliis causis extrinsecis : intellectus luntas cum prima non retractata, et per vero semper obedit voluntati imperanti dis­ consequens prior illa voluntas non excludit sensum, vel negationem assensus : ergo non ex natura sua secundam voluntatem, et as­ potest esse talis voluntas, quin ponatur in sensum actualem fidei propositæ, atque adeo intellectu dissensus, vel negatio assensus non est proprium peccatum infidelitatis, prohibita. Ex hoc autem argumento, et res­ quod tunc solum datur, ut diximus, quando ponsione constat, sensum hujus quæstionis ponitur peccatum repugnans ex parte ob­ non esse, an possit dari peccatum consum­ jecti, cum voluntate credendi, et cum vero matum infidelitatis in sola voluntate, sicut odium Dei in illa sola consummatur : nam fidei assensu. 8 Hoc supposito, dubitari soiet, an pecca­ in exemplis illis voluntas mentiendi, et in­ An pecca­ tum infidelitatis consummetur semper in temperantia;, licet non secuto opere externo tum Infide­ habeant totam suam malitiam in voluntate; litatis con- intellectu, an vero possit consummari in summari ipsa voluntate, sunt enim aliqua peccata, non tamen sunt mendacium, vel intempe­ possit in vo­ quæ consummari omnino possunt in volun­ rantia consummata, sed solum in affectu ; luntate? tate, ut odium Dei, invidia et alia ejusmodi: odium autem Dei est omnino consumma­ alia vero sunt, quæ non possunt in volun­ tum, quia non requirit opus externum ad tate consummari, ut furtum, homicidium, sui consummationem. Sensus ergo hujus etc. ejusmodi etiam videtur esse hæresis : quæstionis solum est : an sicut potest dari nam est dissensus a fide catholica, atque tota malitia mendacii, vel intemperantiæ ideo requiritur etiam ex parte intellectus in sola voluntate, non secuto opere externo, dissensus, vel assensus contrarius catho- quod ab illa malitia denominetur malum, licæ fidei., Quæritur ergo, an aliquod aliud ita possit dari tota malitia infidelitatis in peccatum infidelitatis propriæ possit in sola voluntate, absque eo, quod in intelle­ sola voluntate consummari : et loqui­ ctu ponatur dissensus, vel quidquam uliud, mur non de peccato habituali infidelita­ quod ab illa voluntate denominetur malum tis, quod in aliquo sensu potest aliquando quod fieri posse affirmat prima sententia, perseverare in voluntate, non remanendo el negat secunda. i fief> DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. Secundo argnit Valentin, quia si aliquis quæ cx illis necessario sequitur. Hæc tamen demonstratione convictus credat animam responsio facilius impugnatur,· quia aliud est nostram esse immortalem, cum proposito id non credere esse revelationem Dei, aliud non credendi, nisi demonstraretur : vel si vero credere non esse : Ad summum sequi­ crederet res fidei, cum proposito eas negan­ tur, quod ille homo tunc non credat esse reve­ di, sr oppositum melius probaretur, peccat lationem, non vero quod crederet non esse. in aftectii ct voluntate conditional.·!, quam Dicet autem Valentiaposse contingere stepe, habet, non tamen in intellectu, cum adhuc quod non sit peccatum non credere positive ejusmodi objecta credat : ergo potest esse revelationem, quia præeeptum positivum infidelitas in sola ttohmtate, quin transeat credendi non obligat pro semper, quare omissio mera assensus circa revelationem, non in intellect uni. Respondet Suarez, tunc etiam in intelle­ esset infidelitas in intellectu, sed voluntas ctu dari errorem, nempe hoc judicium : non non credendi sine demonstratione esset infi­ est credendum nisi quod demonstratur ; ju­ delitas in sola voluntate. dicat autem possibiles esse rationes, quibus Aliter ergo responderi posset ad illud <1 contrarium melius probetur, alioquin non Valentiæ argumentum, negando tunc con­ haberet voluntatem illam conditionatam. summari infidelitatem in sola voluntate, Hanc responsionem impugnat Hurtado di­ quin transeat etiam ad intellectum : nam cta disp. Lxvni, § 7, quia potest id totum ex vi illius voluntatis ponitur in intellectu fieri absque tali judicio erroneo : nam sicut negatio assensus ad revelationem, vel ad sine tali judicio erroneo præcedente, potest objectum revelatum propter solam revela­ quis dissentiri rebus fidei, etiam stante ju­ tionem, et auctoritatem Dei : quæ omissio dicio evidenti credibilitatis ; sic potest ha­ licet secundum se non esset infidelitas, nec bere voluntatem illam conditionatam non peccatum, quia non obligat pro tunc præ· credendi sine demonstratione, non quia ju­ ceptum positivum credendi est tamen mala, dicat ita faciendum ; sed quia vellet ita fa­ et peccaminosa, prout proma nat ab illa vo­ cere propter aliquam rationem boni, quæ luntate mala non credendi propter solam apparet in non captivando intellectu. Quæ auctoritatem Dei, ut in simili diximus disduo judicia immerito confundit P. Coninch put. præcedenti, sect, iv, a qua voluntate ne­ dicta disp. lxvhi, n. 24, pro eodem reputans gatio assensus subsecuta, denominatur judicare commodum, aut utile esse, Deo mala, et constituitur in specie infidelitatis. obscure revelanti non credere, et judicare Quam solutionem tradidisse etiam videtur saltem implicite, non esse credendum propter Suarez loco citato ; cujus responsionem non solam Dei auctoritatem, aut Deum non esse retulit integram Hurtado : utramque enim dignum fide, sine quo judicio non posset ha­ solutionem Suarez reddidit, dicens, in eo bere homo voluntatem illam non credendi. casu consummari quidem infidelitatem in Hoc tamen falsum omnino esse ostendimus intellectu, quia in iis casibus homo caret disp. praecedenti : nam catholicus, et hæ- fide illius veritatis in intellectu, imo habet ticus in actu primo habet uterque eadem errorem, existimans non esse credendum, judicia et æqualem libertatem et potesta­ nisi quod demonstratur, et sub eadem dis­ tem ad credendum, et nolendum credere, junctione de illo, qui paratus est ad dissen­ et quidem Catholicus non habet illa judicia tiendum rebus fidei, propter aliquas ratio­ erronea, sed uterque habet judicium de uti­ nes si afferantur, dicit, quod in eo ipso non litate aliqua et commodo, quod est in non credit, ut fidelis seu certidudme fidei, et ideo etiam in intellectu infidelitatem habet, credendo quod judicium verum est. Unde idem Hurtado § 8 aliter respondet vel omissivam, quia non credit sicut opor­ ad idem argumentum Valentiæ; nimirum tet, vel commissivam, quia judicat res fidei dari tunc judicium erroneum in intellectu, non esse infallibiles, nec dignas tanta certi­ quo judicat non existere revelationem Dei tudine. Non ergo alligavit solutionem Sua­ de illo objecto : nam si crederet dari talem rez ad solum judicium erroneum, quæ qui­ revelationem, non posset velle dissentiri dem solutio insufficiens erat; sed recurrit objecto revelato, etiam ablata demonstra­ etiam ad omissionem, seu carentiam fidei, tione, posito enim assensu ad prœmissas, quæ carentia prout posita ex vi voluntatis nempe ad infallibili tatem, et revelationem illius malæ, pertinet ad infidelitatem, et Dei, non possumus kdissentiri conclusioni : eam complet in ipso intellectu. Ifi DISPUTATIO XVIII, SECTIO I. ββί Tertio arguit Valentia, quia quando ali- posito excluderet etiam actum fidei présen­ 13 quis dubius manet, absque judicio tamen, tera, quatenus est voluntas suspendendi cpio intellectus judicet rem dubiam esse, nunc assensum ; hæc tamen exclusio fidei aut suspicetur vel formidet contra ejus ve­ præsentis esset per accidens, nec proveniret ritatem : sed solum voluntas suspendat a voluntate illa, quatenus infidelitas est ; omnem assensum, vel dissensum, tnnc in sed potius quatenus est voluntas licita sus­ intellectu nihil est contra fidem, sed solum pendendi nunc assensum, quia non est de­ voluntas est dubia, et ideo infidelis. Ad hoc bitus : infidelitas vero debet excludere as­ tamen respondet Suarez juxta suam doctri­ sensum fidei, quatenus infidelitas formaliter nam, quam examinavimus disput. præce- est, et ideo est infidelitas, quia excludit denti, sect, iv non posse contingere dubium assensum fidei. Cum autem voluntas illa culpabile in rebus fidei, sine judicio erroneo non suspendat assensum, nisi quia debitus iu ipso intellectu. Nos autem juxta doctri­ non est, non opponitur obligationi creden­ nam nostram ibi traditam, respondere pos­ di, quare si postea appareret obligatio cre­ sumus, dubium tunc proprie solum esse, dendi hodie non excluderetur assensus quando suspensio oritur ex motivis propo­ fidei, ex vi prioris illius voluntatis, quæ su­ sitis contra fidem, propter quæ voluntas ium impedit assensum non debitum hodie. imperat suspensionem actus : quæ suspen­ Adde exclusionem illam, prout illis verbis sio prout imperata, et procedens ab illa vo­ exprimitur, non esse universalem ; solum luntate mala, est etiam mala, et consum­ enim suspendit nunc assensum, et vult cras mat infidelitatem, et est in intellectu : dissentire : unde ex vi illius voluntatis non (piare ex eo casu non potest argui, quod in­ impeditur assensus fidei, hodie vespere, vel fidelitas aliquando non consummetur in in­ hac nocte, sed solum nunc. Quamvis autem tellectu, ut observavimus disp. praecedenti, fingeretur voluntas suspendendi assensum U Hurtado dicta disp. lxviii, § 10, rejectis hac tota die, quia non est debitus, et cras argumentis Valentiæ, probat aliter, posse statim dissentiendi fidei, adhuc hodie ea infidelitatem consummari aliquando in vo­ voluntas non esset proprie infidelitas, quia luntate, quin transeat ad intellectum : ni­ hodie, ut diximus, non impedit assensum, mirum si quando præeeptum eliciendi actus quatenus est voluntas mala, sed quatenus fidei non urget pro tunc, dicat aliquis, est voluntas licita noo*eliciendi assensum « nunc volo suspendere assensum ; cras au­ fidei non debitum. Petes, quid si voluntas illa non suspendetem dissentiam revelationi ; quamvis video me teneri ad non dissentiendum. » Quo ret hodiernum assensum præcise, quia non est debitus, sed etiam territa motivis, et ar­ casu in voluntate est peccatum infidelitatis, sicut voluntas homicidii crastini, est hodie gumentis propositis contra nostram fidem. peccatum injustitiae, licet effectus non pona­ Respondeo ex supradictis, illud fore proprie tur hodie. Rursus in intellectu non est hodie peccatum infideiitalis, quia ut diximus disp. infidelitas, quia omissio assensus hodierni præeedenti sect, iv, voluntas illa esset retra­ non est contra præeeptum fidei, cum videat ctatio virtualis et implicita status fidelita­ homo se non teneri ad credendum hodie tis, et excluderet assensum fidei ; et statum actu positivo : datur ergo hodie peccatum fidelitatis, quatenus esset voluntas mala, et approbans motiva contra nostram fidem, et infidelitatis in sola voluntate. Hoc etiam exemplum nobis non placet, ponens hominem in eo statu, ut quamdiu quia nomine infidelitatis, simpliciter et ab­ volunlasilla non retractatur, non possit velle solute diximus intelligi peccatum excludens elicere assensum fidai omnino firmum. ex natura sua et ratione objecti omnem ac­ Tunc tamen infidelitas non esset solum in tum fidei, et ideo excludens etiam ipsum voluntate, sed etiam in intellectu, quia sus­ habitum. Vidimus autem supra disp. XIV, pensio et omissio assensus, prout procedens de Confessione externa fidei sect, v, § 4 me­ ab illa mala voluntate infideli, esset mala, rum propositum relinquendi fidem anno se­ ct habens malitiam infidelitatis, prout latius quenti non esse proprie infidelitatem, nec explicuimus ubi supra dicta sect. iv. impedire actum fidei tempore intermedio, His ergo exemplis omissis, afferre possunec excludere habitum fidei : sicut nec pro­ mus aliud exemplum metaphysicum, magis positum acceptandi cras fidem, facit hodie quam morale, et ideo dixi supra posse mesimpliciter fidelem. Quamvis autem in casu taphysice consummari infidelitatis peccatum 15 (6 Μζ VIRTÜTE FIDEI DIVINÆ. 17 I in «nia voluntate ; casiis nutem esset, si po­ tunc disssensus imperatus, ex defectu objec­ sita voluntate infideli dissentiendi positive ti nondum sufficienter applicati. Denique rehns fidei, Dens negaret concursum intel­ idem esset, si imperaretur ex eodem fidei lectui ad eliciendum dissensum ; tunc enim odio, suspensio assensus fidei ; qui tamen assensus tunc aliunde non posset elici, exeo haberet se sicut voluntas movendi manum ad homicidium, cui manus non obediret, eo quod motiva assentiendi non essent applica­ quod ligata, vel impedita esset ab extrinse­ ta intellectui, nec possent eo instanti appli­ co : sic intellectus, negato Dei concursu ad cari : nam tunc etiam negatio actus fidei, dissensum, non obediret voluntati, et per non procederet ah illo imperio pravo volun­ consequens maneret tota malitia in sola vo­ tatis, sed aliunde, el ex defectu motivi ad luntate, quin transiret ad intellectum, in assentiendum. Quos casus omnes fateor esse quo non poneretur actus imperatus incredu­ metaphysicos, non tamen impossibiles etiam litatis. Idemque esset, si Deus homini nes­ ex natura rei. Hinc autem patet responsio cienti negaret ex se, et antecedenter ad vo­ ad fundamenta, quibus Suarez suam asser­ luntatem hominis concursum ad assensum tionem probabat. n i Dubium esse posset, an quando infidelitas fidei, vel ad dissensum, et homo voluntate infideli imperaret sibi negationem assensns; consummaretur in voluntate, quin transiret Anqnuig infldelila 1 tunc enim videtur etiam malitia tota mane­ ad intellectum, id sufficeret, ad expellen­ consottu-l re in voluntate sola : nam licet esset etiam dum habitum fidei infusæ. Videtur enim non relotior,· in intellectu negatio assensus male volita ; sufficere, quia revera, licet posita sil tota lunUU I quin Ina-I illa tamen negatio non procederet a volun­ infidelitatis malitia in voluntate, non est ta­ rcl idit- 1 tate mala, sed haberet se concomitanter ; men infidelitas consummata : sicut non est toiletta, I cum negatio illa procederet ex defectu con­ homicidium consummatum, vel perjurium, id fuflxei i cursus aliunde a Deo negati independenter licet ponatur voluntas efficax occidendi, vel ad up.l· lendum li­ ab illa mala voluntate. Non posset ergo pejerandi, si reipsa non ponatur occisio, vel bitum u>. omissio assensus denominari mala cxtrinsece perjurium volitum, nec incurruntur pœnœ infos! a voluntate illa, a qua non procedit, nec homicidii, vel perjurii. Habitus autem fidei dependet, et per consequens tota malitia, et non perditur,nisi posito peccato infidelitatis, omnis actus malus maneret in sola volunta- ut habetur ex Tridentino sess. VI,cap.x. Ve· te, et nullus in intellectu. rius tamen videtur, debere eo casu perdi fi­ Quamvis autem videri posset casus hic dei habitum, prout etiam concedit Hurtado possibilis, solum de potentia Dei absoluta, dicta disp. lxviii, §. 13, et ratio est, quia atque adeo manere in universum verum, hujusmodi pœnæ, quæ infliguntur a solo quod non possit ex natura rei peccatum in­ Deo, sequuntur forum divinum, in quo vo­ fidelitatis consummari in voluntate : in ri­ luntas pro facto reputatur, nec malitiam, gore tamen hoc ipsum videtur posse concipi aut punibilitatem auget actus externus ca­ aliquando possibile, juxta ipsam naturam rens nova libertate, qualis est actus intel­ intellectus ; qui quidem cum sit potentia fi­ lectus, vel ejus carentia, sed tota punibilitas nita, habet yirlutem limitatam, nec potest attenditur, secundum gradum militiæ, quæ simul plui es, et phires actus absque termino est in voluntate. Nec ex hoc quod auferatur elicere. Ponamus ergo habere jam in hoc habitus fidei, qui erat in intellectu, sequitur instanti tot actus, quot simul potest habere; peccatum illud consummari in intellectu, in tunc licet voluntas imperet illi dissensum quo ponitur carentia illius habitus. Nunc rebus fidei, non poterit intellectus tunc obe- enim non agimus de consummatione infide­ dire, cujus virtus tota invenitur exhausta : litatis quoad pœnam, sed de consummatione quare habebit se sicut manus, quæ non obe­ quoad peccatum. Consummatur itaque poma dit voluntati imperanti motum, eo quod illius infidelitatis in intellectu, si ab eo au­ ligata vel impedita sit. et per consequens ma­ fertur habitus infusus in pœnam illius pec­ nebit tunc tuta infidelitatis malitia in volun­ cati. Cæterum peccatum ipsum non con­ tate sola, quin sit quidquam in intellectu, summatur intrinsece in intellectu, in quo quod denominetur malum ab illa malitia. tunc nec ponitur malitia formalis, quæ Idem esset, si voluntas imperaret dissen­ semper est in sola voluntate, nec etiam ali­ sum ex odio in lidcm, et tunc in intellec­ quod materiale, seu subjectum malitiæ, tu non essent applicata motiva ad actum quod denominetur peccatum infidelitatis sed positivum dissensus . non posset enim poni solum ponitur poma peccati, quæ ,,,,ύ est DISPUTATIO XVIII, SECTIO I. pars intrinseca ipsius peccati. Denique mala. In quo autem consistat malitia illa quando Tridentinum dixit, infidelitate fundamentalis et objectiva, quæ, se tenet ex amitti fidem; intelligi debet juxta subjec­ parte, objecti : an in oppositione ad legem , tam materiam : cum enim agatur de pœna vel ad rectam ralionem, vel ad naturam infligenda in foro Dei, culpa etiamintelligi- rationalem, an in præponderantia boni con­ tur juxta Dei forum, in quo ad infligendam trarii, vel in aliquo alio, est quæstio longa, pœnam non attenditur, an peccatum sit con­ de qua dixi in prædicto loco. Nunc ergo so­ summatum , necne, per actum externum lum breviter dicimus, infidelitatem, quæ est vel quasi externum, qui non auget malitiam in intellectu, nempe dissensum, vel caren­ nec punibilitalem in ordine ad Deum. Sic tiam assensus debiti, habere se respectu vo­ enim idem concilium in eodem loco dixit, luntatis, tanquam objectum, vel actum gratiam Dei amitti aliis peccatis præter in­ externum illius. Quare malitia objectiva, fidelitatem, qualia sunt fornicatio, adulte­ seu fundamentalis infidelitatis reperitur in rium, mollities, furtum, ebrietas, etc. ubi intellectu, et inde derivatur malitia moralis certe non restrinxit assertionem Concilium formalis in voluntatem : ideo enim voluntas ad hæc peccata solum consummata per ac­ infidelitatis est mala malitia formali, quia tum externum, sed iis nominibus intellexit infidelitas intellectualis, se dissentire, aut etiam eadem peccata non prodeuntia in ac­ non assentiri, prout oportet rebus fidei, est tum externum, si tamen sit voluntas mor­ malum objective. Postquam vero voluntas taliter mala, quamvis per accidens non po­ libera vult illum dissensum, vel carentiam tuerit extra voluntatem consummari, assensus debiti, ipsamet voluntas est prima­ 10 Ex dictis inferri jam potest facile decisio rio mala malitia formali infidelitatis, et inde An malitia aliorum dubiorum. Primum esse solet, an derivatur extrinsece hæc eadem malitia for­ intidclitaiis malitia infidelitatis sit in voluntate, an vero malis in dissensum, vel carentiam assensus loolrte'an ’n *n^e^cc*,u tanquam in subjecto. De quo debiti, votitam et imperatam per volunta­ teroinin- a8unt ultra alios ab iis relatos, Suar, tem illam malam. Itaque dissensus, v. g. de lelleclnian- disp. XVI, sect, m η. 2 et seqq. et Huit, se, et antecedenter ad voluntatem est malus qnatn in disp. Lxvii. Quod dubium generale est, ut malitia objectiva, non est tamen de se ma­ snbjecto. a<(vertunt prædicti DD. et tractari solet lus malitia formali, sed ideo, quia est votiin prima secundæ de omni peccato, quod tus, et imperatus per voluntatem malam. consummatur per actionem externam, an Nec in hoc potest esse controversia de re, si malitia moralis primario reperiatur in ob­ termini explicentur, el percipiantur. jecto, seu actu externo, et inde refundatur Secundum dubium esse solet ; an peccain voluntatem ; an e contra, primario sit in tum infidelitatis sit peccatum commissionis, (0J voluntate, et inde refundatur in objectum, vel omissionis, vel saltem ; an possit ali- deliratis est seu actum externum : et omissis variis dicen­ quando esse peccatum omissionis : de quo peccatum di modis, qui fortasse non tam reipsa, quam agit Suar. disp. XVI, sect, v, n. 3 et seqq. et vocibus differunt, ego in tractatu de aclibus affert argumenta pro utraque parte : vide- vej humanis dixi, malitiam moralem fundamen­ tui' enim esse peccatum omissionis, cum sionis. talem, seu radicalem, vel objectivam repe­ infidelitas consistat in ignorantia, quæ vi­ riri in objecto ipso, seu actu externo malo, detur esse carentia scientiæ, el quia hoc ex quo refunditur malitia formalis in volun­ peccatum est contra præccptum credendi, tatem liberam illius objecti : malitiam vero quod est affirmativum, el per consequens formalem moralem primario reperiri in vo­ violatur peccato omissionis; sicut præceptum luntate, quæ sola est formaliter et imme­ audiendi missam, dandi eleemosynam, et diate libera, et inde derivari in actum ex­ alia præcepta affirmativa. Aliunde vero ternum liberum , qui ab ea voluntate videtur esse peccatum commissionis ; nam denominatur cxtrinsece, el mediate malus infidelis ille solius est, qui repugnat et re­ malitia formali. Nam homicidium v. g. an- sistit fidei, ul indicat S. Tb. hae q. x ar. I. tecedenter ad voluntatem est malum objec­ Repugnare autem, et resistere significat ac­ tive, et dissonum rationi, et ideo voluntas tum positivum. Ipse vero Suarez concludit, libera illius est mala, malitia morali for­ utroque modo posse committi peccatum in­ mali, a qua voluntate mala, denominatur fidelitatis, nempe omissione, vel commis­ etiam malum ct peccatum, ipsum homici­ sione. Nam duplex est præceptum fidei, dium externum imperatum ab illa voluntate alterum affirmativiini. ι..·.|1·ι„|ι, ,j . quæ affert. P. Suar. disp. XVI, possent illa duo peccata differre specie : hoc sect, n, approbat hanc S. Th. doctrinam, tamen esset per accidens, ut dixi. Secundo ummam etiam honesta­ tem formalem ex parte sui : quare odium Dei, quod ei honestati adversatur, habet summam inhonestatem et indecentiam : cum directe et formaliter, ac expresse rece­ dat a summa bonitate , et honestate. Nam juxta regulam Aristotelis VHI Ethic, c. v, In morali­ approbatam a S. Thoma 1,2, q. LXin.art. i. bus illud In moralibus illud est pessimum, quod est pessi­ optimo contranatur, quod maxime habet mum, quod optimo conlocum in casu nostro, in quo illud optimum (rariatur. affert etiam summum debitum amandi illud bonum, cum sit obligatio amandi illud su- 670 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. virlutes ; peccatum autem gravissimum con­ per omnia, quare tam ex parle boni, qnnd amandum est, quam ex parle debili illud tra charitatem non est omissio amoris debiti, amandi, crescit gravitas odii Dei super om­ sed odium Dei. Deinde addo, oppositionem nia alia peccata. Quod tamen inldligo juxta contra virtutis perfectionem, facere quidem, cegulamgcneralem supra positam ex Suario, quod peccata, cæteris paribus sint graviora, quod hæc comparatio intelligi debeat ex non tamen quando cætera non sunt paria: genere suo. Aliunde enim non videtur re­ non sunt autem cætera paria, si comparetur, pugnare, quod peccatum aliquod infidelita­ v. g. omissio amoris Dei, cum peccato ho­ tis, vel alterius vitii in individuo, propter micidii : nam est valde diversus modus op­ circumstantias gravissimas, quas habet, sit positionis, cum homicidium opponatur posi­ adeo grave, ut superet aliquod peccatum tive ct contrarie debito justitiæ cl charitatis odii Dei in individuo, quod vel cx passione erga proximum, omissio autem amoris Dei nimia, aut vehementi tentatione excusetur non ita opponitur charilati, sed omissive aliquantulum, ct decrescat ejusgra vitas.Nam ct negative, quæ est multo minor oppositio sicut potest aliquis plura, et plura peccata ex genere suo : sicut minus adversatur Pe­ aliorum vitiorum multiplicando adæquare tro affirmanti Joannem venisse Romam, qui pœnam, quam aliquis patitur propter unum negat venisse, quam qui nec ipsum, nec peccatum odii Dei, quod commisit, ita pos­ alium hominem venisse, aut potuisse venire, sunt tot malitiæ, et circumstantiæ aggre­ quæ est assertio contraria. Non ergo mirum, gari, et quasi multiplicari in uno aliquo quod ex diversa et majori oppositione cum peccato alterius vitii, ut adæquct et superet virtute, possit aliud peccatum superare pœnam debitam alicui odioDei ; et per con­ omissionem amoris Dei. Addo denique, cum omiahi sequens peccatum illud adaequabit, vel su­ proportione debita posse in omissione amo- morü i Os' « perabit gravitatem illius odii Dei : nam ris Dei concedi eumdem excessum respectu debiti 1 gratis æqualis, vel gravior pœna non correspond et aliorum peccatorum; nimirum ex genere (omissi® nisi æquali, vel graviori culpæ. Quamvis suo omissionem amoris Dei debiti esse gra­ cujonii autem in perfectione physica non possit viorem omissione cujus vis alterius præcepti aliena prittji supremum infimi attingere infimum supre­ pertinentis ad aliam virtutem, et hoc prop- pertiwà ] mi, et ideo imperfectissimum aurum, si vere ter perfectionem virtutis, cui adversatur, ad aliia est aurum, sit perfectius perfectissimo ar­ et majori debito, quo obligat. Dixi semper, viriotea gento ; et imperfectissimus Angelus sit per­ ex genere suo, quia in individuo ex aliis cir­ fectior perfectissimo animali : in moralibus cumstantiis potest alia omissio gravior esse, tamen excessus perfectionis physicæ com­ v. gr. si aliquis omittat pro hac die dilec­ pensari potest multitudine rerum inferio­ tionem Dei, quam tenebatur hodie exercere, rum, vel ex aliis circumstantiis, ut latius et alius omittat amorem proximi, vel pa­ probavi disp. V de Ineam, sect, n, n. 21, rentum per totam vitam ; vel omittat etiam sic enim pluies monetæargenteæadæquant, hodie subvenire proximo in extrema ne­ el superant in æslimatione morali aliquam cessitate spirituali, et alioquin in te ternum monetam auream; quod potest etiam con­ damnando, cui si hodie non subvenit, cras tingere in hac materia. non poterit remedium ei amplius præstari, Dubitari potest circa hoc ipsum an sicut cum tamen, licet hodie omittatur dilectio 37 An pecca­ peccatum odii superat ex genere suo infide­ Dei debita, et ideo peccetur, cras tamen tum non di­ litatem, et omnia alia peccata, ita peccatum possit Deus diligi, quæ, et alite similes cirligentis cumstantiæ facere poterunt aliquando, quod Deum su­ non diligentis Deum, quod fit per omissio­ nem amoris debiti, superet ex genere, suo gravior sit omissio alterius præcepti, quam peret ex £ genere suo omnia alia peccata. Aïdetuv enim eadem dilectionis divinæ debitæ. omnia alia »i... raf10) eum omissio etiam dilectionis Quod attinet ad excessum illum, quem 38 peccata. Dei adversetur charilati, et privet summa S. Th. consideravit in peccato desperationis Despera!» supra infidelitatem, propter difficiliorem re­ an sit f honestate diligendi Deum. Resp. tamen in primis ad velificandam propositionem uni­ parationem, adverto, Hurt, non retulisse catum f1, intiie· versalem, quod peccata contra charitatem fideliter conclusionem S. Th. dum § 5, ponit viuslitatesint ex genere suo graviora aliis, non esse tanquam tertiam ejus conclusionem, « des­ id necessar ium : ad hoc enun sufficit, quod peratio est majus peccatum infidelitate, peccatum gravissimum contra charitatem quoad reparationem, et occasionem resipis­ sit gravius peccato gravissimo contra alias cendi. » Nunquam autem S. Th. d. q. xx, DISPUTATIO XVIII, SECTIO II. art. 3 dixit, desperationem esse majttt pec­ catum ; sed si consideretur ex parte nostra esse periculosiorem ; quod quidem, loquendo saltem de possibili, verissimum est, posse aliquod peccatum in se minus grave, esse nohis periculosius, propter occasiones quas aflert ad alia peccata. Imo continget ali­ quando peccatum quod in se est veniale, afferre majus periculum committendi alia mortalia, quam aliud, quod in se est mor­ tale, v. g. nimius affectus ad ludum, cum jactura magna temporis, et bonorum fortunæ affert magna pericula perjuriorum, rixarum, et fortasse blasphemiarum, quam si aliquis omittat missam uno die festo. Item desertio status religiosi, etiamsi absque peccato gravi aliquando fiat, ut fieri contin­ get ab aliquo, qui vota simplicia in nostra societate emisit, a quibus per dimissionem absolvitur, affert tamen plerumque secum non mediocre periculum salutis æternæ ob sœculi occasiones, et ob defectum uberioris gratiæ, et protectionis divinæ, qua privan­ tur non semel, qui postquam miserunt ma­ num ad aratrum, retro recedunt, et fiunt minus apti regno Dei. Quod tantum pericu­ lum non subiret fortasse, qui in ipso statu religioso manens uno die omitteret divinum officium,a quo peccato celerius ibi resurget, et facilius ab illo, aliisque peccatis in poste­ rum caveret. Non repugnat ergo peccatum minus grave in se afferre occasiones, et pe­ ricula plurium peccatorum, quam aliud, quod in se graviorem habet malitiam. Porro peccatum desperationis, compara­ tum cum peccato infidelitatis esse tale, pro­ babiliter satis suadetur rationibus S. Th. Pro quo adverte, non debere fieri compa­ rationem hominis catholici desperantis de propria salute, cum hœretico etiam despe­ rante : tunc enim non compararetur despe­ rationis periculum, cum periculo solius in­ fidelitatis, sed cum periculo infidelitatis et desperationis simul, quod sane vel majus, vel æquale esset ; quamvis el tunc posset fortasse aliquando majus esse periculum catholici desperantis, quam hæretici negan­ tis præmia futura, et ideo non sperantis, ut postea dicam : sed comparatio debet fieri Catholici desperantis, cum hœretico errante circa eucharistiam, v. g. vel Trinitatem, non tamen desperante de sua salute ; sunt enim hæretici plures ; imo fere omnes, qui non desperant de salute,imo excedunt præsumptuose sperantes illam, vel sine meritis, vel 671 certe extra ecclesiam catholicam. Quamvis autem sine fide non possint habere actum spei supernaturalem ; non tamen peccant peccato desperationis, sed præsnmptionis : cum quibus si comparetur Catholicus des­ perans, æstimari potest in majori periculo. Prima ratio est, qua utitur S. Th. quia M Catholicus desperans de salute, non habet motivum maxime hominem excitans ad ob­ servantiam legis divinæ, nempe retributionis spem : amittit etiam magna ex parte moti­ vum pœnæ, cum hanc jam supponat sibi incurrendam, quæ duo potissimum cohi­ bent passiones, et concupiscentias nostras, ne in præceps nos absque fræno conjiciant. Quibus motivis non caret hæreticus errans circa Trinitatem : adhuc enim credit, beet non fide supernatural!, præmium, et suppli­ cium futurum, et sperat præmium, et ti­ more supplicii a vitiis abstinet, prout de facto Judæieo motivo legis onera sustinent: et quamvis hæreticus erret aliquando circa aliquod peccati genus, putans, v. gr. usu­ ram, vel fornicationem esse bcitas, vel je­ junia non esse observanda, et ideo in ea materia liberius peccet : circa alia tamen peccata non errat, et ab iis facibus cohibe­ tur, quam qui spem præmii acquirendi, vel pœnæ vitandæ amisit. Majus ergo pericu­ lum labendi in alia crimina affert, per se loquendo, desperatio quam hæresis, vel in­ fidelitas. Secundo possumus aliam rationem ad+1 dere, quia nimirum errans circa fidem potest evidenter convinci de credibilitate nostræ fidei, adductis motivis, et argumentis evidentis credibilitatis. Cathoficus autem, (pii retenta omnino fide, desperat, non ita facile convinci potest ; ipse enim non ideo desperat, quia neget Dei potentiam, vel fidefitatem, alioquin jam esset hæreticus, sed quia attenta sua debilitate, et propen­ sione ad peccandum, non credit futurum, quod se ab hoc aflectu pravo velit unquam corrigere, et divinæ legis observantiæ diffi­ cultatem subire : nec potest evidenti argu­ mento convinci de falsitate hujus existima­ tionis, quæ fortasse est vera : facilior ergo via suppetit convincendi intellectum erran­ tis circa fidem, quam intellectum desperan­ tis de propria salute, absque ullo judicio erroneo contra fidem. Unde ulterius colligo id, quod paulo ante indicavi, contingere etiam aliquando, quod ΗΛΓβ,κ.ω tacihus corrigi possit hæreticus errans, ca pramia y 67S DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. cirea præmia, et supplicia futura, ct ideo in primis, parum referre quod Catholicus desperans, quam Catholicus desperans etiam desperans habeat potentiam proximam ad ()ρ .,rOpj ja salute. Nam hæreticus illo potest sperandum, quam hæreticus errans circa « > evidentibus argumentis convinci de crédi­ beatitudinem promissam non habet; si ta­ bilitate evidentinostræ fidei circa præmia, ct men impotentia proxima in hæreticofacilius supplicia futura : quo errore ablato cessat tolli possit, adductis motivis veræ fidei P^ritcf ejus desperatio, quæ illo errore quam possimus Catholicum desperantem nitebatur. Catholicus vero, qui ea omnia inducere ad spem concipiendam. Sic enim credit non ita movetur iis argumentis ad experimur etiam difficilius contingere, ut sperandum, cum desperatio non oriatur ex hæretici gnari nostræ fidei convertantur, el errore circa ea objecta, sed ex apprehen­ redeant ad fidem, quam ul gentiles carentes sione vehementi proprii periculi orti ex in­ fidei notitia ea audita inducantur ad cre­ veterata consuetudine, et affectu ad vitia : dendum : el tamen hæretici habent poten­ ideo dixi non solum comparatione facta tiam proximam ad conversionem, quam gen­ inter Catholicum desperantem, et hæreti- tiles non habebant, antequam fidem audi­ cum non desperantem, difficiliorem esse rent. Addere tamen possumus, Catholicum resipiscentiam illius quam hujus : sed etiam etiam desperantem non habere potentiam facta fortasse comparatione Catholici des­ proximam ad actum spei, quamdiu habet perantis, cum hæretico desperante, despe­ judicium dc sua damnatione futura, cum ratione orta ex judicio erroneo circa præmia quo judicio voluntas sperare non potest; futura : si autem hæreticus desperaret, habet tamen potentiam remotam, quatenus non ex errore circa beatitudinem a Deo potest judicium illud deponere. dandam, sed ex apprehensione suorum sce­ Dices judicium illud esse contra virtutem lerum, jam tunc periculum non esset majus spei, quæ præcipiens spem, prohibet judi­ in Catholico; sed tunc comparatio esset des­ cium illud, quo actus spei impeditur, habet perationis unius, eum infidelitate alterius, autem Catholicus potentiam proximam co­ seu desperationis unius, cum desperatione hibendi semper illud judicium : et ideo dici­ alterius, quæ utraque desperatio esset ejus­ tur habere potentiam proximam anteceden­ dem rationis, et ideo non mirum, quod tem ad servandum præceptum spei ; quia afferret idem periculum, et eamdem resi­ judicium illud non est antecedens, sed con­ piscentia difficultatem. sequens, seu concomitans violationem præ43 Ex dictis facile jam erit Hurtadi argu- cepti sperandi. Sed contra, quia idem pote­ Hurfadiar- menta supra posita dissolvere. Ad primum, ris dicere de hæretico errante circa beati­ gumenta negamus, hæreticum pauciora habere, qui- tudinem, qui quamvis, stante eo errore, non l8tJr.°n' ^us co^,eatur a peccato ; nam licet non possit sperare : habet tamen potentiam habeat fidem et spem supernaturales, habet semper proximam antecedentem recedendi tamen judicium de obligatione servandæ ab eo errore, qui error non solum est contra legis, circa quam obligationem non errat : fidem, sed etiam contra virtutem spei, quæ habet item spem præmii, et timorem sup­ præcipiens actum spei, sicut obligat ad non plicii quibus cohibetur, et retinetur in ob­ habendum judicium absolutum de damna­ servantia legis, saltem quoad multa : quæ tione propria futura, quo judicio impeditur spes et timor in Catholico desperante non actus spei ; sic obligat ad non habendum deserviunt ad eum finem. Imo licet hæreli- judicium erroneum de beatitudine non fu­ cus enet circa ipsa etiam præmia futura tura pro justis, quo etiam judicio erroneo pro justis,et ideo videatur deesse illi aliquod non minus impeditur actus spei : quare motivum, quod Catholicus desperans habet uterque habet in actu primo potentiam re­ adhuc ad sperandum : aliunde tamen cum motam ad actum spei, el proximam ad im­ solum desperet ex errore circa fidem beatitu- pediendum illud judicium, quo impeditur dinis, de cujus erroris falsitate potest facile actus spei, et quod ea ratione videtur esse convinci, facilius poterit habere plura mo­ contra præceptum spei. tiva ad sperandum, quam ille alius Catholi­ Ad secundum respondeo esse quidem duas cus, quia difficilius poterit persuaderi, ut difficultates, alteram ad credendum, altedepunat judicium de sua lutura damna­ ram ad sperandum, quarum una sola in tione, quud est illi motivum desperandi. Lalhoheo restat superanda : sed in hæretico 44 Unde ad confirmationem respondeo, etiam etiam uon errante circa beatitudinem, non elsupplici» futura, ct litcodc-pe· ran.b»9 admitteret : |si tamen Christum admit- ’»e'®. Judaismnm. Sic enim Mahometan! circumci- tum I io statu le- talem judaismi, sed in hæresim, slab aliquo illam regulam S. Thomæ, nempe per reni** et præcipna dogmata Evangelii, non sionem usurpant, et abstinent carnibus por- teret, 1 gisantiquæ. solum articulo deficiebat; si vero a totalege, tenti am ad fidem non susceptam, vel ad cinis, non tamen eorum infidelitas dicitur ut ' contenta in Scripturis, sed ut per tradi­ et ejus fide, incidisse in paganismum : ratio fidem susceptam in figura, vel ad fidem infliielitasimpliciter Judaismus. seu Paganismus, tionem habita, adhuc esset propric hære­ lamenquam reddit n. 11, non placet. Dicit susceptam in manifestatione veritatis. Sed *“· quia illa pauca non sufficiunt, ut dicantur ticus, quia sub Christiano nomine errores enim divisionem hanc magis abstracto modo in primo membro per fidem non susceptam, profiteretur. Et quidem antequam quid­ moraliter profiteri seciam Judœorum : si­ intelligendam esse, ul omnis ille, qui nul­ non debet intelligi, quod nihil a Deo reve­ cut etiam iidem Mahometan! fatentur Chri­ quam novi testamenti scriberetur, jam erant lam revelationem Dei sibi propositam susci­ latum suscipiat, sed in iis tribus membris, stum fuisse hominem sanctum, et Prophe­ plures Christiani, et fortasse ex eis orti jam pit, dicatur paganus ; qui vero revelationem fides, significat statum quemdam fidei, de tam, quod quidem Judæi negant, et erant aliqui hœretici ; unde professio ipsa propositam expressam partim rejicit, par­ redemptione per Christum futura : quæ Christiani fatentur : id tamen non sufficit, religionis Chrislianæ absque, receptione tim credit saltem materialiter, dicitur hæ- quidem fides constituebat statum legis na­ ut dicantur hœretici, quia non sufficit, ut Scripturarum sufficit ad constituendum ho­ relicus. Quare Judæus tunc potuit fieri hære­ turæ, et fideles illius temporis conjungebat minem hæreticum, si cx parte a catholica dicantur profiteri religionem Christianam. ticus, negando aliquem articulum ex pro- iin unitatem fidei : postea in statu legis Cum enim Judaismus, v. gr. contineat plu­ fide pertinaciter erret. positis lunc sibi expresse. Non tamen erat scriptæ, s fuit fides Christi in figuris, quate­ Infero secundo idem esse de eo, qui vetus rimos ritus, ct confiteatur plures articulos ; lex illa constituebatur per ritus, et sa­ tunc infidelitas illa, quam nunc appellamus nus 1 Et qtid ♦ 1 testamentum negaret; sed tamen profitere- [ denominatio Judæi non debet sumi ex uno, judaismum, quia non poterat tunc peccari, crificia, ct alia multa,quæ omnia Christum, e Wa'nZ sed PartiaIiter a Posse appellari apoRursus quod ad rem attinet : distinguere IW I oportet duplicem fidei desertionem, juxta Duplat ■ Calbolicam statas. Suppono enim hæreticum, saltem in nejans? sensu fori externi non esse, nisi qui bapti- duos etiam rnodos, quibus fides antea sus- dtl|^| zatus sit, ut suo loco videbimus. Certum est, cipi potuit. Potuit enim suscipi, per assen­ non omnes hæreticos esse apostatas in eo sum, ct acceptationem internam, et volun­ stricto sensu, quo apostata dicitur, qui a tatem piæ affectionis, qua cam homo firmiter fide totaliter recedit : et in hoc sensu docto­ amplectitur : vel potuit etiam suscipi per res communiter distinguunt hæreticos ab actum externum, qui sit professio solemnis apostata, quod hic nihil fidei Chrislianæ re­ explicita, vel implicita ejusdem fidei, qualis tineat, hæretici autem non sint, nisi qui no­ est baptismus, quo jus acquiritur Ecclesiæ men saltem, et professionem Christianitatis ad exigendam perseverantiam in fide ab eo, retinent. Quæstio ergo solum esse potest in qui jam per baptismum eidem Ecclesiæ ag­ alio sensu minus strido, in quo ii etiam, qui gregatus est. Prima fidei susceptio sufficit partialiter fidem susceptam deserunt, dicun­ procul dubio, ul homo dici possit fidei de­ tur apostatæ : inquo sensu mulli dicunt, om­ sertor, si deficit a fide, quam jam suscepit, nes hæreticos esse apostatas. Quod videtur el in eodem sensu possit dici apostata, sal­ supponere Suar, infra disp. XIX in princi­ tem in ordine ad Deum, ut antea diximus. pio ante sect, i, ubi. universaliter dicit, apo­ Secunda vero susceptio sufficit, ut dicatur stasiam committi proprio, et speciali modo apostata, et fidei desertor in ordine ad Ec­ ab illo, qui post baptismum receptum, quæ clesiam, quia deserit fidem quam implicite est peculiaris fidei professio, ct janua Eccle- per baptismum professus est, et ad cujus siie, fidem relinquit, ct ab Ecclesia per infi­ retentionem, manel Ecclesiæ. obligatus : delitatem separatur. Clarius loquitur Lorea quare omnes ecclesiasticas apostatæ poenas dici. disp. L, η. Ί dicens, ab hæresi nunquam incurrit : non tamen contrahit malitiam I DISPL'TATIO χνιιι. SECTIO IV Wi illnm fidei mente et corde antea susceptæ hærelicus, judaismns, vel h«re»is habebit desertæ, si veto ram nunquam corde el circumstantiam apostasiæ. Ita videtur ex­ mente susceperat, atque ideo non est apos­ presse docere S. Thom. d. qu. xn, art. 1 tata ita plene, sicut qui fidem antea, mente ad 3, et sequuntur Cano, Torrecrem. Ange­ et corde suscepisset. Hoc itaque ad rem ip­ los, Pabidan. el alii, quos affert, ct sequitur sam pertinet : quoad modum autem loquendi Suar, ubi supra n. 8, Lorea, disp. l, n.7, fatemur, invaluisse, ut sufficiat baptismus Hurt. disp. Lxxxrx,§ fi. Et probatur exemplo susceptus, ad nomen apostatæ participan­ aliarum virtutum; in quarum violatione non dum, quia Ecclesia de occultis non judicat, invenitur malitia specie diversa contra illas et invenit jam illum hominem exterius fi­ virtutes, ex eo quod aliquis antea eas virtu­ dem per baptismum suscepisse, atque adeo tes amplexus esset, v. g. non est intempe­ si adultus baptismum suscepit, obligasse se, rantia specie diversa in genere intemperan­ saltem implicite ad eamdem fidem retinen­ tia·, quando fit ab eo, qni antea temperans dam : si vero baptizatos fuit in infantia, erat : nec primum furtum est specie diver­ praesumitur, quod factus adultus baptismum sum in materia justitiæ, ex eo quod antea ratificavit, et consequenter obligationem justitiam observaveris; ergo neque erit infi­ etiam per baptismum contractam ad perse­ delitas specie diversa in genero infidelitatis, verandum in fide. cx eo quod antea fidem amplexus fueris, sed Quarta, et gravior difficultas esse solet : ad summum erit circumstantia aggravans 101 An aposta- an apostasia sit species infidelitatis; aliqui intra eamdem speciem. Neque enim magis ύ sit .«pe­ opponitur veracitati Dei deserere, «piam ne­ te IfiMc- enim volunt divisionem illam infidelitatis in paganismum, judaismum, et hæresim, gare illam, vel certe hæc oppositio non est IilalL«. esse, cx eo capite diminutam, quia ultra tria specie diversa, licet possit regulariter esse illa membra, datur quartum apostasiæ. Ad­ gravior propter majus lumen quod Catholi­ vertendum autem est, duas posse in hoc cus habebat ad non negandam fidem, quam puncto esse quæstiones diversas. Prima est, infidelis ad eam recipiendam : peccari tamen an apostasia addat supra judaismum, v. g. cum majori lumine non refundit malitiam malitiam specie diversam propter desertam specie diversam. fidem jam antea susceptam. Secunda quæs­ Objiciunt : quia Catholicus deserens fi­ tio est, an hæc malitia propria apostasiæ, dem, eo ipso fit hæreticus, et incurrit pcenas sit non solum contra alias virtutes, sed etiam hicrcticorum. Alioquin si transiens ad paga­ contra virtutem fidei, et ratione illius con­ nismum, vel judaismum non fieret hæreti­ stituat novam speciem infidelitatis, quæ di­ cus, sequeretur quod si prius factus sil recte pertineat ad gemis infidelitatis, prop­ Arianus, postea multiplicando hæreses desi­ ter diversam oppositionem, quam habet cum neret esse hærelicus, quod videtur absur­ fide. dum; ergo fatendum est omnem apostasiam 102 Incipiendo ergo ab hac secunda quæs- esse hæresim, et per consequens esse speciem tione : Non pauci dicunt, apostasiam esso quamdam determinatam infidelitatis. Ad propriam speciem infidelitatis : ita Cajetan. hoc tamen facile constat ex supradictis : ne­ Bannes, Aragon. Valent. Azor. Alphonsus gamus enim, transeuntem ex fido ad judais­ de Castro, ct alii, quos affert Suar. d. mum, vel paganismum esse proprio hæreti­ disp. XVI, sect, v, n. 7, quorum aliqui di­ cum : nam hæreticus, ut vidimus, relinet cunt esse quartam speciem præter paganis­ professionem christianitatis, cl confitetur mum, judaismum, et hæresim; atque adeo Christum : punitur tamen pænis hærelicoin apostata pagano reperiri duas species in­ rum, qua· non lata* sunt contra solos hære­ fidelitatis, nempe paganismum ct aposta­ ticos, sed etiam contra omnes apostatas : siam : alii dicunt esse hæresim ; quare ille unde in cap. contra Christianos, de lumticis qui a fide transit ad paganismum, habet so­ in vi, ille non dicitur hæreticus, sed punien­ dus ut hærelicus. Ncc ideo est melioris conlum infidelitatem hæresis. Alii communiter melius negant, esso pro­ ditionis, multiplicando hæreses : nam licet priam speciem infidelitatis, sed dicunt esse amittat denominationem hæretici et nomi­ circumstantiam, quæ reperiri potest in qua­ netur Judæus, vel paganus retinet quidquid libet alia infidelitate : nam si Christianus mali est in hæretico, et amittit particulam catholicus fiat paganus, apostasia aggrava­ aliquam boni, quæ in hæretico erat, dum bit paganismum : si vero fiat Judæus, vel adhuc Christum credebat et profitebatur : (MH Jf|l Λη aposians addat malitijm specie di­ versam propter d· seriam fi­ dem jiim antes sus­ ceptam. DE MUTITE FIDEI DIVINÆ est talis promissio, vel obligatio specialis ex Ncc hoc fil in rigoro multiplicand·» haucsos nom nogarc Christum non est hærosis, sed Baptismo, non est circumstantia talis, quam judafanns, vol pngnnismnfl. Fil tumen do ignorare possit confessarius, etiamsi non hæretico non hæreticus multiplicando infi­ explicetur. Nam quoties pœnitens se de delitates, quia multiplicatio illa tollit illam aliquo peccato accusat, eo ipso tacito signi­ particulam boni, quæ remanebat in hærotieo ficat esse commissum post baptismum : pec­ conlitentc adhuc Christum ; sicut etiam ad cata enim ante baptismum commissa, non temperantiam requiritur aliquid comedere ; possunt esse materia confessionis, ut constat qui enim nihil comedit non est temperans ; ex Trid. et est certissimum, ergo eo ipso et tamen plus el plus comedendo Iit intem­ significatur circumstantia violatae promissio­ perans : ad liberalitatem etiam requiritur nis, vel obligationis ex baptismo ortæ : ad aliquid donare vel expendere, el tamen mul­ quid ergo exjdicare debet ulterius circum­ tiplicando donationes, et sumptus, desinit stantiam illam, cum sufficiat confiteri infide­ homo esse liberalis, et fit prodigus. Magis litatem, ut intelligatur esse post baptismum etiam ad rem nostram exemplum habes in commissam? Repugnat ergo in ipsis termi­ religioso, qui fugiens ad tempus appellatur nis dicere, circumstantiam illam, esse vio­ fugitivus, multiplicata autem fuga, seu con­ lationem obligationis ex ipso baptfcmo ortæ, tinuata, relicto animo redeundi, desinit esse et esse a pœnitente explicandam. fugitivus, el fit apostata, loquendo de fugi­ Indicavi præterea in eodem loco nullam tivo, prout signifient aliquod peccatum spe­ ejusmodi promissionem specialem ; aut vo­ ciale condistinctum ab apostasia, ut cum tum fidei retinendæ fieri in baptismo, quod aliis observant bene Thomas Sanch. lib. M etiam cum aliis multis, quos affert, docet in Decol. cap. γπι, η. 2 et 3, contra non­ Thomas Sanch. lib. IV de Voto, cap. i, n. nullos confundentes fugitivum cum apos­ ult. ct Hurd, in præs. disp. LXXI, sect, m, tata, quos minus caute imitatus est Lorea § 12, qui bene advertit in baptismo non so­ in præsenti disp. li, n. 51, sic ergo hierelilum baptizatum profiteri iidem, sed renuncus multiplicando infidelitatem, desinit esse ti are diabolo, et omnibus ejus actibus: quare hæreticus, quia hærcsis est mistum ex fide si ex hoc oriretur promissio specialis circa Christi, ct aliis erroribus : omne autem fidem retinendam, eadem esset circa alia mistum, multiplicato uno ex simplicibus, peccata mortalia vitanda ; quod tamen nemo amittit nomen misti, et transit in alium admittit. statum. Denique dixi etiam eodem loco, facilius Restat nunc prior quæstio supra propo- posse inveniri specialem hanc malitiam in sita. An, licet apostasia non sit proprie apostasia, quatenus apostata recedit a sub­ species infidelitatis, addat tamen malitiam jectione, et ohedientia, (piam ex baptismo specie diversam, saltem contra aliam virtu­ suscepto debet Ecclesiæ, el summo Pontifici, tem, ratione cujus hoc peccatum differat cum subditus per baptismum factus est, a specie ab infidelitate, sive apostasia : de. qua ohedientia, et subjectione recedit quo dixi disp. XVI dePœnit. sect, v, η. 294 transiens ad aliam sectam. Hæc tamen mali­ et seqq. ubi retuli sententiam Suarii, et tia in primis non est universaliter commu­ aliorum, qui volunt eam circumstantiam nis omni apostasiœ latius acceptai : nam Catholicus transiens ad aliquam hæresim explicandam esse in confessione, quia vel addit malitiam specie, diversam propter vio­ peculiarem, qua*. non negaret supremam lationem promissionis specialis præstitæ in Pontificis potestatem, non contraheret hanc baptismo; vel saltem aggravat notabiliter malitiam, et tamen esset apostata a fide per intra eamdem speciem. Quam sententiam, baptismum suscepta; sumpto saltem Apos­ tatœ nomine in minus stricta significatione, et rationem, quoad necessitatem explicandi et prout diximus supra, omnes hæreticos circumstantiam illam in confessione, impu­ gnavi ibi, ex inconsequentia intrinseca posse.non improprie vocari apostatas.Deinde quam continet: illa enim sola circumstantia Cathecumenus, qui a fide suscepta rediret ad judaismum, vel paganismum, posset necessario explicanda est in confessione, quam confessarius audito peccato, non po­ etiam vocari apostata in minus stricta si­ gnificatione, ut supra etiam concessimus : test scire, an fuerit in illo peccato, ut cons­ et in eo non inveniretur hæc specialis mali­ tat : violatio autem promissionis, vel obli­ gationis specialis ortæ ex baptismo, si quæ tia, cum adhuc non contraxisset subjectio­ DISPUTATIO XIX, SECTIO I nem, el debitum obedientiæ respecta Eccle­ trimonio cum Judæo, vel pagano baptizato, siæ vel Pontificis, saltem dcbilo proximo; sed cum non baptizato. Prohibitio autem quod contrahitur in baptismo, licet haberet convivendi, d conversandi cum Judæis, an debitum aliquod remotum, quatenus habe­ intelligatur etiam respectu Christiani apos­ ret debitum suscipiendi baptismum, quo tata·, qui ad judaismum transiit, videbimus suscepto contraheret debitum proximum, infra, agentes de hac prohibitione, disp. et fieret subditus Ecclesiæ. Denique quid­ XXIV, sect, iv, ubi de communicatione in quid de hoc sit, certum est ex supra dictis, universum cum infidelibus sermo redibit. hanc, specialem malitiam, non esse expli­ Nunc ergo pauca aliqua tractanda erunt, candam in confessione., nisi quatenus expli­ quaj ad hos simplices infideles non baptizacatur qualitas sectæ, ad quam post baptis­ tos perlinere possunt. mum transiit ; qua explicata jam eo ipso confessario constat, negatam esse obebientiam Pontifici debitam, quam sectatores SECTIO I. illius sectae communiter negant, cum nulla sit hodie secta, quæ non includat schisma, Utrum infidelitas aliquando sine peccato et neget obedienliam Romano pontifici : si infidelitatis contingat. tamen aliquis in specialem aliquam hteresim incidisset, ab ohedientia Pontificis ex­ Infidelitas dupliciter sumi potest : primo , trahentem, deberet hanc circumstantiam in ut involvit vitium et malitiam a*· oppositio­ confessione explicare, nec sufficeret dicere, nem contra præceptum fidei, et in hoc sensu se admisisse assensum aliquem contra fidem, certum est, non posse esse sine peccato, quia per hoc non explicaretur violatio sub­ sicut nec homicidium, aut perjurium si for­ jectionis debitæ Ecclesiæ, et Pontifici, sicut malité!· considerentur : nam licet possit propter eamdem rationem dixi disp. illa contingere occisio privata auctoritate, et xvi de Pcenitent. n. 292, debere explicari sine excusatione inculpate tutclre, el ta­ qualitatem sectæ, ad quam aliquis transiit men sine peccato saltem gravi, vel propter propter diversa alia peccata, quæ singulæ inadvertentiam, vel propter ignorantiam sectæ afferre, et profiteri solent, contra alias invincibilem : tunc tamen non erit proprie virtutes specie diversas, licet in ratione in­ et formaliter homicidium, quin non habet fidelitatis non habeant differentiam spe­ malitiam formalem irçjustitiæ, quam homi­ cificam. cidium essentialiter involvit : sic ergo hæresis non potest contingere sine peccato gravi, quia hoc nomen significat errorem contra fidem cum pertinacia culpabili ; quod DISPUTATIO XIX. idem ilici potest de infidelitate, si formaliDE INFIDELITATE PAGANISMI, ET JUDAISMI, 1er et stricte accipiatur. Nunc ergo non loquimur do infidelitate in hoc sensu, sed ^îba. QUÆ REPERITUR IN NON BAPTIZATIS. magis abstracte, prout secundum modum jusquasSECTIO I. Utrum infidelitas aliquando sine nostrum concipiendi indifferens est ad cui- tionis. peccato infidelitatis contingat. pam, et ad carentium culpæ : et quaerimus, SECTIO II. De potestate Ecclesiæ in infideles an error contra fidem nostram contingere possit solum materialiter, et absque malitia non baplizatos, quæ, et quanta illa sit. SECTIO III. /In infideles non baptizati possint formali infidelitatis. Nec etiam est dubium relinere potestatem, veljurisdictionem supra de imo, vel altero errore contra unam, vel alteram veritatem nostræ fidei : nam ejus­ fideles, el an possint ea polestale privari. modi errores etiam in Catholicis, non solum De paganis, et Judæis baptizatis nihil imperitis et rusticis, sed aliquando etiam speciale dicendum est, cumin foro Ecclesiæ, peritis et doctis inveniuntur absque culpa. æquiparenlur hæretieis, quoad omnes pœ- Sed quæstio est de errore, contra fidem nos­ nas, ut diximus disp. prieced. sect. ult. tram universalem, qualis erat in paganis, atque ideo cum hæretieis solent computari gentilibus, vel etiam hæretieis an totus ille iii omnibus odiosis. Unde prohibitio etiam status infidelitatis excusari aliquando possit matrimonii cum infidelibus quoad impedi­ a peccato saltem gravi, propter ignoran­ mentum dirimens, non habet locum in ma­ tiam invincibilem errantis. Vel certe an poa. fHM DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. sil in utrisque tam fidelibus, quam infideli­ contra obligationem naturalem cognoscendi bus ignorantia inculpabilis reperiri, earumi Deum ex creaturis, ct ejus effectibus. Posterior ergo solus sensus est, qui periij rerum, quarum fides necessaria est ad salu­ net ad hunc locum, an scilicet ignorantia tem æternam. nostra· fidei, vel totius, vel ejus partis, quæ n Rursus qnæsfio hæc duplicem sensum Seasus bu· habere potest ; primus est, an possit esse necessaria est ad salutem, quatenus per fi- vei^' 1°' que·*· ignorantia inculpabilis horum objectorum dem nosci possunt, contingat sine gravi lionis du· talis, ut ea objecta, nec ex revelatione di­ peccato. Suppono autem, inter ipsos fideles vina credentur per fidem, nec etiam aliunde posse aliquando reperiri ignorantiam inculcognoscantur, v. g. ut sine culpa aliquis pabilem, non solum aliarum rerum fidei, tem,^ ignorel esse unum Deum, qui providentiam sed etiam illarum, quarum fides explicita Γπ DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. tmirertus orbis; de .«olo Romano imperio naculum suum : Ipsa est Ecclesia in sole po­ intelligi debet, quod Romani orbem solebant sita, hoc. est, in manifestatione omnibus appellare : in quo etiam sensu S. Leo Papa nota, usque ail terminos terrm. » Invenio serm. i de SS. Apostolis Petro, ct Paulo, di­ etiam in indice operum Augustini verbo xit: « Cujus autem nationis in hac urbe Ecclesia, hæc verba. Ecclesia civitas in sum­ fune non essent, aut quæ usquam gentes mitate montis,quæ citantur quidem extom. II, ignorarent, quod Roma didicisset ? >» Alii qui est tomus epistolarum, sed in omnibus denique, eum quibus Tolctus, Justinianus, editionibus Parisiensibus antiquis, et novis et Cornelius, fortasse melius putant Aposto­ relictus fuit vacuus numerus paginæ, quia lum per synecdochem loculum, eo quod, per fortasse non fuerunt inventa postea ea verba omnes orbis partes Evangelium fuisset pro­ in Augustino, in editione vero antiquiori,et mulgatum, quamvis non per intimas singu­ minori Venetiis anni 1584, citatur quidem las cujusque partis provincias penetrasse!. numerus folii, sed ibi non inveniuntur Sic solemus dicere aliquem totum orbem talia verba : si tamen ea verba in Augustino peragrasse, licet non singulas Asiæ, vel inveniantur, responderi potest facile cum Armenia* provincias penelrarit. Ex quibus Suar, ibi, Aiigust. loqui de hæreticis con­ constat ad minus non haberi ex iis Pauli tendentibus veram Ecclesiam apud se verbis, quod singulis etiam hominibus præ- reperiri : vel saltern non constare, quod dicala fuerit Evangelii fides, atque adeo sit apud nos : contra quos merito dici­ potuisse,et posse in aliquo dari invincibilem tur, per se loquendo, non licere igno­ ejus ignorantiam. Addere denique possu­ rantiam veræ Ecclesiæ prætendere, quia mus: Esto et Pauli tempore omnibus fuisset tot signis, et notis deprehendi potest, ut eam annuntiata fides, hanc tamen notitiam ita inquirentibus non possit abscondi; sed ex fuisse postea in plurimis provinciis oblivione variis signis manifestissime deprehendatur: obrutam, ut jam nunc perinde sit, ac si cum hoc tamen stare potest, quod per acci­ nunquam ibi prædicata fuisset, atque adeo dens aliqui rustici, et imperiti etiam apud non minus erit nunc invincibilis fidei igno­ bæreticos, qui eas notas, et signa discer­ rantia in iis regnis, quam fuisset ante om­ nere non valent, invincibiliter veram Eccle­ nem Apostolorum prædicationem. siam ignorent, quia vel non dubitarunt, vel J5 Secundo objici, et argui solet ex August. non potuerunt dubium vincere, et multo Objection. t°m» VII de Gratia et lib. arb. cap. in, ubi magis apud gentiles, et paganos, qui nec de ea ignorantia sic dicit: « Sed ct illa igno­ Ecclesiæ nomen audierunt, nec cogitationem rantia, quæ non est eorum, qui scire nolunt, habuerunt de ea inquirenda. sed eorum,qui tanquam simpliciter nesciunt, Tertia argui solet, et objici ex S. Prospero |S. 1 I neminem sic excusat, ut sempiterno igne lib. II de Vocatione gentium cap. v et VI, dinou ardeat. » Item epist. clxxx , dixit : conte : « Qui de quibuscumque nationibus, « Ecclesiam catholicam ignorare nulli licet, quibuslibet temporibus, Beo placuerunt, quia abscondi non potest. » Resp. in primo spiritu gratiæ fuisse discretos : quæ etsi par­ loco August, non dicere, quod ii infideles ob cior antea, atque occultior fuit, nullis tamen illud infidelitatis peccatum ardebunt sempi­ sæculis sc negavit, » Hæc tamen et simi­ terno igne, sed non liberare cos ignorantiam lia verba, quæ aliquando apud Patres occur­ inculpabilem fidei ab igne illo æterno, quem runt, non significant omnibus, et singulis scilicet ob alia peccata sustinebunt, ut dixe­ datam fuisse notitiam fidei , aut obliga­ rat claie in loco a nobis superius adducto. tionem eam inquirendi : sed datam fuisse notitiam saltem per creaturas de Deo, vel Quod attinet ad secundum locum, ego non invenio verba illa, quæ Suar, affert, ubi sup. certe de obligatione circa legem naturalem, cui si satisfacerent, quantum cum divina n.4, ex August, epist. dlxxx, in illa epistola; gratia poterant, nec suis peccatis obicem invenio quidem in epist. clxvi post medium, apposuissent, fuissent amplius illuminati ad hæc verba: « ubi agnovimus Christum in eo, quod scriptum est, et ipse tanquam sponsus veram fidem, vel amplectendam, vel certe inquirendam. Hunc autem fuisse Prosperi _ , procedens de thalamo suo, exultavit ut gigas, sensum constat ex ipsius verbis cap. iv, ubi r æi currendam viam ; ibi agnovimus et Eccle­ siam in eo, quod paulo superius dicitur : in lumen illud reducit ad notitiam creatoris ex ipsis creaturis ortam, quo lumine potuissent omnem terram exivit sonus eorum, et in fines Ibd \ 5 orWs terrœ vcrba eorum : in sole posuit taber­ bene uti, si voluissent. DISPUTATIO XVII SECTIO VI. T Quarto argui solet ratione, quia Dena art. 11 ad l,et 111 contra gentes, cap.eux, I obJt oiv. singulis adultis providit media omnia neces­ quod nunquam videtur retraclMse in Sum­ saria ad salutem, et ideo singuli salvi esse ma, quamvis 1,2, qu. cix, art. G, retractare possunt : alioquin si non possunt, non appa­ videatur, quod aliquando dixerat in II,diet. ret, quomodo Deus velit ex se omnes homi­ XXVIII, qu. n, art. 4 de dispositione ultima nes salvos fieri, ct ad agnitionem veritatis ad gratiam justificante, posse esse actum venire, cum non providerit eis media neces­ elicitum solis naturæ viribus. saria ad salutem : fides enim vera, et notitia Juxta principia nostra facile erit explicare 15 illius est medium maxime necessarium,sine rt defendere verum sensum illius axiomatis .n‘? tna+ipli· quo nullus adultus salutem consequi potest. communis sine ullo inconvenienti. Dupli* cem .în. Resp. omnibus providisse media necessaria cem enim sensum potest hahere, et utrum- «ni po'est ad salutem, etiam iis, qui fidei notitia carent, que verum. Primus est, facienti quod in se halwrp·el quatenus etiam illis, ul diximus, communi­ est, cx viribus gratiæ, et operanti ex donis cat notitiam aliquam, vel Dei ex creaturis, gratiæ quæ accepit, aetns supernaturales ct primn» vel saltem recti, el honesti, atque inhonesti proportionates, dari ulterius intuiti merito- tCTWn5· juxta legem naturæ, qua notitia, si hene rum alia dona, et auxilia gratiæ, ad ea, utantur, pervenient vel ad veram fidem, vel quæ prius non poterat saltem moraliter ad ejus notitiam talem, ut possint eam vel praestare : El in hoc sensu videtur loqui amplecti vel quærere, et invenire. Unde S. Th. 1,2, qu. cix, art. fi, ad 2, et qu. exn, ortum est axioma illud commune ; Facienti art. 2 et 3, Bonavenl, et alii, quos adducit quod in se est, Deus non denegat gratiam. P. Vasq. d. disp. xci, n. 63, et Bellar, 18 Dc vero autem sensu illius axiomatis est lib. VI de Grat. et libero mbit. cap. vi, e', vi­ Dev"° controversia inter theologos recentiores: detur dium esse sensus intentus a Trid. aiomsiis. · . . qoid sit’ Dei : si vero sunt infideles, excitantur etiam eis, alioquin omnes qui peccant, essent ob­ disp. Ili, qu. m, puncl. 4, § 1, Vasquez ^7 peccatum sine auxilio gratiæ per Christum, sæpe affectu aliquo relinquendi peccata, et durati : erga obduratio includit carentiam I part. disp. xevi ct xcvn, Suarez tom. IV, sive sit naturale, sive supernaturale in entiinvestigandi viam salutis: vel saltem utique auxilii sufficientis moraliter, ita ut ille di­ tale : ergo quoties removetur obex novi pec­ in HI part. disp. vni, sect. n. In quo puncto, moventur ad non committenda nova pec­ catur obduratus, qui solum physice potest cati, semper removetur ex auxilio gratiæ , omissis variis sententiis, quæ apud dictos cata, quibus si resistant, et faciant quantum vitare peccatum, non tamen moraliter. Res­ atque adeo ca remotio obicis, eo modo quo auctores videri possunt ; certum est, non moraliter possunt per aliquod tempus, Deus pondeo obdurationem supra careuliam auxi­ disponit ad auxilium gratiæ, non est dispo­ dari omnibus auxilia efficacia ad salutem : movebit illos iterum per cogitationes spec­ lii efficacis, addere difficultatem quidem sitio habita ex solis naturæ viribus. Et licet certum etiam est, nullum esse peccatorem "04 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. maximam in online ad conversionem, vel ct per consequens illorum fidem. Si antem circa eadem objecta culpabiliter erret, quia obodienliam : non tamen in eo gradu, in qno reddatur homo moraliter impotens, aliunde naturæ lumine ea poterat et debe­ bat cognoscere, illud tamen peccatum non loquendo de propria impotentia morali, quamvis in latiori significatione illa etiam erit infidelitatis, cum non sit contra præ­ possit dici moralis impotentia. ceptum cl obligationem fidei, ut fatetur Ouidwn· Dubitari posset hic, quid senserint PP. Suarez dicta disp. XVII, sect, π, n. 3, sed wrlni PP. (]e viribus naturæ, ut disponat se erit peccatum ignorantia; culpabilis contra viribns n.i- homo per dias ad gratiam Dei : nani Vas­ legem naturæ. tare, ni quez I part. disp. LXXXIX, cap. in et iv, et Hinc tamen oritur quædam difficultas, disponat «c disp. XCI, cap. vnt et rx existimat, cos hac quia si peccatum illud non sil infidelitatis, illas ml gm- 1,1 re cum Semipelagiams consensisse, qma sequitur fidelem in sensu composito posse tiamDci? nondum exorto Pelagii hæresi, facile fuit esse idololafram, Mahometanum, paganum, minus caute in hac parte sentire, vel loqui. etc. probatur sequela, quia si puer baptiza­ Alii tamen eos conantur interpretari, ut tus et nutritus apud Tureas, vel idololatrae Suarez lib. Il c/e Pradest. cap. vm. Arrunihil audivit de fide, et factus adultus colat hal I part, quæst. xxni, disp. lxxv, membr. idola peccans in ipso actu idololatriæ, com­ 3, qui de horum Patrum sensu, et cxplicamittit verum peccatum idololatriæ, et per tione videri possunt. consequens est idololatra. Aliunde autem re­ Advertendum tamen est cum Suarez in tinet habitum infusum fidei, quem accepit præsenti dicta disput. XVII, sect, i, n. 9, in baptismo, et qui non perditur nisi peccato dari quemdam statum medium aliquorum, infidelitatis, quam tamen infidelitatis mali­ quibus fides quidem sufficienter proposita tiam hic non contrahit juxta supra dicta; non est, et ideo eam non tenentur amplecti, ergo remanet adhuc fidelis, et idololatra cum habuerunt tamen aliquam ejus notitiam, vera malitia idololatriæ. quæ sufficit ut teneantur inquirere ct exa­ P. Suarez dicta sect, n, n. 3 et 4 fatetur, minare doctrinam fidei,et ejus motiva : quia sine notitia revelationis, non possq committi licet prima illa prædicatio non sufficiat ad peccatum infidelitatis, atque adeo illum obligationem proximam credendi, potest puerum factum adultum, qui lotius revela­ sufficere ad obligationem remotam : et in tionis ignorantiam habet invincibilem, non ejusmodi hominibus, qui plurimi quidem committere infidelitatem, quia non opponi­ hodie sunt apud hærclicos, et apud paganos, tur testimonio et veritati divinæ, licet in præsertim apud Tureas, et apud Mahomeillo actu colendi idola peccet gravissime tanos alios, ignorantia jam non erit invinci­ contra legem naturalem. Ad absurdum vero bilis et inculpabilis, si debitam diligentium de habitu fidei manente in idololatra, res­ non adhibeant : ea vero diligentia posita, si pondet primo, posse ab aliquo negari, quod non possint sufficientem notitiam invenire maneat, dicendo, habitum fidei perdi non ad amplectendam prudenter fidem, igno­ sohim propter culpam, sed etiam propter rantia adhuc permanebit invincibilis.Quanta physicam oppositionem, vel inter errores, autem, et qualis debeat esse illa diligentia, el fidem, vel inter pravam dispositionem explicat idem Suarez ibi num. 10. voluntatis affeclæ ad hujusmodi errores, ct 26 Denique ex dictis infertur, non solum consequenter aversœ a pia fidei affectione. Potest con­ posse contingere ignorantiam invincibilem Cæterum idem Suarez merito ab hoc res­ tingere pondendi modo recedit, cumque improbat ignorantia circa fidem, prout versatur circa ob­ invincibilia jecta supernaturalia et quæ possunt sola propter verba Tridentini, quibus dicitur, revelatione cognosci , sed etiam prout ver ­ solo infidelitatis peccato fidem amitti: omnis etiam prout satur circa objecta naturalia, quæ per ergo alia oppositio physica, et omne aliud vereatur circa objec­ eamdem fidem manifestantur, et aliunde peccatum, quod non sit infidelitas, non suf­ ta naturaiia. cognosci possunt. Potest enim homo igno­ ficit in hac vita ad expellendum habitum rare invincibiliter, quod Deus ea objecta fidei semel infusum. Quare concludit, non revelaverit, atque adeo potest inculpabiliter esse inconveniens, quod remaneat cum ido­ fidem illorum objectorum negare, et sive lolatria habitus fidei, dum ipsa idololatria possit, sive non possit invincibiliter eadem manet sine vera infidelitate : quia sicut puer objecta materialia negare; poterit tamen ne­ baptizatus ab haereticis potest postea diu gare invincibiliter quod sint a Deo revelata, retinere errores, retento simul habitu fidei, ü IHSPt IΑΊΙΟ MX. stcrio i. quamdiu nun peccat contra fidem sibi pro­ divinæ veritati injuriam ejusdem raflante : positam : sic potest fides habitualis manere cum neuter•’p·»! opponwl revelationi divina, cum errore materiali idololatriæ, quamdiu sed soli veracitati : quod facilius intelligetnr, error ille non est error formalis contra fidem. si supponamus Catholicum ignorare adhuc Circa hanc Suarii doctrinam, unica mihi invincibiliter revelationem peculiarem re­ î9 est difficultas, contra regulam illam gene­ flexam factam de ipsa veracitate Dei, *d ralem, qua negat peccatum infidelitatis in credere revelationem faciam de aliis myste­ eo qui invincibiliter ignorat revelasse Deum riis, quæ tamen mysteria pertinaciter negat, objecta nostræ fidei, atque adeo dicit stante quia negat Deum esse veracem. Certe tunc illa ignorantia, non perdi habitum fidei ab non solum dissensus mysterii revelati ; sed illo, qui actus idololatriæ exercet, vel quos­ etiam dissensus circa veracitatem Dei con­ libet alios. Contra hoc enim urget, quod tinet malitiam infidelitatis, el expelleret diximus disput. XVIII, sect, i, peccatum habitum Iidei : ergo dissensas veracitatis, infidelitatis committi, et habitum fidei perdi qui ejusdem rationis esset in illo alio ignaro ab eo qui negat scienter non solum res re­ tutius revelationis, continebit eamdem ma­ velatas, sed etiam ipsam revelationem, vel litiam infidelitatis, et ponet eumdem effec­ veracitatem summam Dei, quibus assensus tum expulsionis habitus fidei infusæ. fidei inniti deberet. Potest ergo contingere, Ratio autem a priori est, quia obligatio quod baptizatus ille, ct educatus apud hære- fidei non est solum credendi rem revelatam, ticos, vel etiam apud Gentiles, nullam ha­ sed etiam Dei revelationem, et .voracitatem beat notitiam fidei nostræ et tamen peccet Dei, sine quibus creditis non potest res reve­ graviter negando pertinaciter veracitatem lata credi : ergo huic Iidei obligationi sese Dei, quæ naturæ et rationis lumine suffi­ opponit, non solum qui negat rem revela­ cienter ei proponitur : qui dissensus in illo tam, sed etiam qui negat Dei revelationem, etiam homine habere videtur totam mali­ aut ejus veracitatem : imo hic negans vera­ tiam infidelitatis. Suppono enim ex dictis citatem, radicitus destruit fidem, tollens in principio hujus maleriæ, veracitatem eam a præcipuo fidei fundamento, quod est Dei. licet de facto sit etiam ipsa revelata veracitas Dei : peccat ergo contra lidem, a Deo, et possit credi fide divina propter atque adeo peccato infidelitatis, et conse­ revelationem, debere tamen semper credi quenter perdit habitam Iidei infusum. Hic independenter ab ipsa revelatione, antece- enim habitus, ut vidimus, disp. .vvn, sect, denter ad assensum rei revelatæ; ut possit ultima, expellitur illo peccato quod ra­ fundare assensum rei revelatæ : et hunc tione sui objecti opponitur exercitio actuum ipsum assensum circa veracitatem Dei esse fidei, cui exercitio nullum aliud peccatum quidem supernaturalem et firmissimum, adeo clare opponitur, ut peccatum negantis non tamen ortum ex revelatione, sed ex pertinaciter veracitatem Dei, cum quo actu terminis, vel ex ipsa Dei perfectione infinita. non potest stare assensus ullus Iidei divinæ Unde sequi videtur eum, qui nihil audivit de circa objectum revelatum, cum non maneat revelatione Dei circa mysteria nostræ fidei, fundamentum divinæ veracitatis cui in­ adhuc posse habere totam notitiam, et lumen nitatur. Dices, negantem veracitatem Dei, peccare requisitum ad ferendum judicium de vera­ citate Dei, quantum habet Catholicus, cum quidem cuntra religionem, quatenus admit­ hic etiam primum assensum circa veracita­ tit blasphemiam mentalem, tribuens Deo tem Dei non fundet in revelatione Dei, sed defectum turpissimum, non lumen peccare aliunde eam cognoscat, ut diximus. Sicut contra fidem, nisi quatenus negando vera­ ergo Catholicus peccaret contra fidem pec­ citatem impedit assensum rei revelatæ, cato infidelitatis, si nulla revelatione Dei quem solum assensum fides formaliter in­ negata, negaret tamen ejus veracitatem, et tendit : qui enim loquitur, intendit forma­ opponeret se lumini, quo veracitas Dei cre­ liter conciliare sibi fidem ad ea quæ dicit : denda proponitur independenter ab omni et quasi materialiter vult, quod audiens revelatione: sic ille alius, qui eidem lumini credat eum esse veracem, ut medium nempe sese opponeret, et negaret pertinaciter ve­ ad hoc, ut credat rem dictam, ut diximus racitatem Dei sufficienter sibi propositam, disp. .Will, sect. m. Respondetur tamen, vel ex terminis, vel ex aliis principiis, pec­ nos ibidem dixisse negantem veracitatem caret etiam peccato infidelitatis, et irrogaret Dei peccare etiam contra fidem, non quidem Tom. I. 43 3 31 - DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. peccato infidelitatis diverso in specie intra gemis infidelitatis a peccato illius, qui ne­ garet Dei revelationem ; sed tamen peccaret contra fidem, quæ licet assensum voracitatis præeipiat proptor assensum rei revelatæ, sed tamen præcipit illum assensum, atque ideo præsc.indcndo etiam a hlnsphemia, violatur præccptum fidei, negando veraci­ tatem Dei. 32 Urgebis, quomodo potest peccare contra fidem illo, qui omnino ignorat iidem, el omnem doctrinam fidei ? restat ergo quod solum peccet contra lumen naturæ dictans, debere ex ipsis creaturis agnosci Deum in­ finite perfectum, non vero contra fidem ; et per consequens dissensus ille, etiamsi sit graviter culpabilis, non expellet habitum fidei infusa?. Respondeo, hominem illum in casu posito ignorare quidem iidem, et ejus obligationem, quatenus versatur circa reve­ lationem et res revelatas : non tamen igno­ rare obligationem fidei, quatenus hæc obli­ gat etiam ad credendum veracitatem Dei aliunde cognitam, quam ex revelatione vo­ racitatis. Potest enim contingere, aliquem ignorare omnino invincibiliter Deum ali­ quid revelasse, et omnem prorsus Dei reve­ lationem, ct tamen ex principiis naturæ cognoscere obligationem credendi Deo, si aliquid revelet, quam obligationem fides ipsa imponit, et prohibet dissensum voraci­ tatis, ne impediatur assensus rei revelatæ : jam ergo cognoscit ex parte obligationem fidei, et potest contra fidem peccare, quod sufficit ad peccatum infidelitatis, et ad amittendum habitum fidei infusæ. An omnia so^et a8b an omnia opera infidelium opeminfl- sint peccata, hæc tamen quæstio magis prodelium sint prie pertinet ad tractatum de Gratia, ubi remiMive a^lur» an fides necessaria sit ud quodlibet opus bonum naturale et morale : quare eam quæstionem ad locum illum remittimus. SECTIO II. De potestate Ecclesiæ in infideles non baplizatos, quæ et quanta illa sit. Sub hoc titulo multa dubia comprehen­ duntur, quæ sigillatim explicanda sunt, et de quibus ultra alios optime tractat Suarez in præsenti disp. Will, sect, i et seqq. Pro quibus omnibus præ oculis habendum est, infideles hujusmodi alios esse subditos Ec­ ■ clesiæ, vel principibus Christianis in temporulihus, eo quod in eorum regnis el terris habitent; alios vero non esse ita subditos, unde oritur diversitas potestatis in illos, ut constabit. Rursus potestas hæc considerari potest, vel ad prædicandam illis fidem, vel ad cogendos eos, ut prædicalioncm et fidem audiant, vel ad cogendos etiam, ut fidem auditam el sufficienter propositam amplec­ tantur, vel saltem ut errores, qui non solum sunt contra fidem, sed etiam contra ratio­ nem et legem naturalem, deponant : vel de­ nique ad privandos eos, dum in infidelitate perseverant, dominio, el potestate in perso­ nas fideles; de quibus omnibus in particu­ lari dicendum est. Non est autem sermo de hæreticis, seu de baptizatis, de quibus dis­ putatione sequenti agendum erit, sed solum de non baptizatis. I § i- De potestate, et jure, quod Ecclesia habet ad prædicandam infidelibus fidem. Distinguit P. Suarez ubi supra, sect, i, n. 1, inter potestatem, et jus ad prædicandum : aliqui enim habent potestatem meram aliquid faciendi, quamdiu nimirum ab alio non impediantur : sicut mihi licitum est ingredi alienam domum, si tamen domi­ nus domus impediat, utitur jure suo, quia mea potestas non fundabatur injure, sed in permissione. Alii vero habent potestatem fundatam in jure, sicut est potestas utendi propria domo, vel re communi. Hæc tamen differentia, ut verum fatear, materialis est, et solum secundum magis et minus : nam si attente consideretur, prior etiam potestas affert secum aliquod jus, licet magis limita­ tum et minus universale : quamvis enim do­ minus possit mihi prohibere ingressum suæ domus, alii tamen non possunt, et adversus eos habeo jus ne me impediunt : el possum impedire volentes collibere, et ab illis me defendere, quia prohibent me ab exercitio actionis mihi liberte. Sie sacerdos, cui Pon­ tifex dat facultatem audiendi confessiones in aliena parochia non contradicente paro­ cho, potest quidem a parocho impediri : non tamen potest jure impediri ab ullo alio inferiori, atque ideo potest se a quolibet alio impedire volente, defendere, et uti jure suo. Sic ergo Ecclesia posset quidem consi- ji ! F IIISPVTATIO XIX, SECI'ln II. I nile statim intulit, quoti juri» suo uten». derail cum potentate prœrlmanrli iidem. 1ι milata lamen, nempe quamrtin principe» euntes ergo docete omne» gente». Cum ergo consentirent : quo casu non haberet jus Christus jus haberet ad Miam fidem omnibus illud ita illimitatum, quale nunc habet prre- prædicandam, quod mnnuaper «ripsiimnon dicandi fidem etiam principibus repugnan­ erat executunis, sed per Apostolos, et alios tibus : haberet tamen adhuc eo casu, jus ministros, quibus hoc mimus delegavit, con­ aliquod contra omnes alios privatos, a qui­ sequens est, ut eis non solam licentiam ut­ bus consentiente principe non posset prohi­ cumque, sed auctoritatem etiam, H jus prae­ beri, et contra quos posset se tueri, si præ- dicandi concesserit : ideo enim Paulus II dicationem impedirent. Eo ergo ipso, quod Corinth, v, 19, postquam dixit; /muitm no­ Ecclesia habet potestatem prædicandi fidem, bis verbum reconciliationis : hoc est, commisit videtur habere jus etiam verum, saltem ad­ nobis praedicationis munus : subjungit : prn versus alios omnes, a quibus non depende­ Christo ergo legotione fungimur si ergo mi- | ,.i . , ret in usu illius potestatis, atque ideo si ah nistri Ecclesiæ legati Christi sunt, hahent jus illis aliis impediretur, posset eos cogere ad praedicandi iidem independenterabommbiu desistendum ; nemo enim potest juste me aliis : nam legatus in rebns suffi legationis impedire ab usu facultatis, quæ ab ipso non jus, el auctoritatem participat principis, a pendet, nec ejus arbitrio subordinate est. quo mittitur, nec potest ab alio inferiori im­ Hæc lamen ad quæstionem de nomine pediri, ne munere suo fungatur, et principis perlinere videntur, an scilicet potestas illa, mandata proponat iis, ad quos legatus des­ appellari etiam posaitJus. Cæterum loquendo tinatur. de re ipsa ; fatendum est, de facto Ecclesiam Hoc lotum argumentum ex Christi poteshabere non solum potestatem praedicandi, bite, et jure desumptum, videtur nimium quamdiu a principibus non impeditur, sed probare : nam Cliristus non solum habebat, etiam habere hanc potestatem cum jure ad el habet potestatem et jus ad prædicandam hoc, ut neque a principibus, nec ab aliis im­ et annuntiandam suam iidem, sed etiam pediri possit, ne fidem libere praedicet. Et potest homines vi et metu, ac potentia sua in primis quoad potestatem, constat ex ver­ ad iidem amplectendam obligare, et cogere : bis illis Matth. ultimo, Euntes docete omnes quare posset si vellet principi Christiano (jentes, et Murci ultimo, Euntes in universum committere, ul infideles subditos, vel etiam mundum predicate Evangelium omni crea· non Mibditos, mortis poma adjecta, ad fidem turee. Lucie x.xiv. Sic oportebatpati Christum, amplectendam cogeret. De facto laineu ex et resurgere a mortuis, et prcedicari in nomine eo, quod Ecclesiæ ministris evangelii prae­ ejus pcemtentium. Et ratio est clara, quia cum dicationem delegari!, non censetur iis, hanc fides necessaria sil omnibus ad salutem, qui­ etiam potestatem delegasse, cogendi homi­ libet potest, nisi aliud majus bonum obstet, nes ad fidem amplectendam, ut postea vide­ imo et aliquando tenetur proximum suum bimus : ergo nec ex delegata potestate prædicandi, colligi potest efficaciter delegata instruere circa fidem, ne pereat. K Quod vero Ecclesia habeat etiam jus, el etiam potestas coercendi cos, qui praedica­ f/rSuha- auctoritatem praedicandi independenter ab tionem impedire vellent, licet hæc etiam aliis, qui permittant, vel prohibeant, faten- potestas in Christo esset : neque enim Chri­ t.-npre- t'U’omnes, quos refert, et sequitur Suarez stus cum prædicatiunis officio communica­ ikindiil- dicta sect, i, n. 2, et probant ex potestate, nt potestatem omnem, quam ipse habebat. Addenda est ergo ratio, cur ex mandato ,. , ' . Ihainie- quam Christus Dominus habuit in universos bomines, tanquam in hæreditatem suam, praedicandi Evangelium Ecclesiæ dato, ma- ;,e( jllsi Hptrmii- quam mediante praedicatione fidei erat ac- gis colligatur jus ad coercendos eos, qui c . rcemf· ' quisiturus, juxta illud Psalmi ii, G. Egoau- praedicationem impedire voluerint quam j tem constitutus sum Ilex ab co, super Sion jus, et potestas ad cogendos infideles, ad fi- Ρ?,1'·,1'γΧΓ I montem sanctum ejus; pncdicans prœceptum dem amplectendam. Hæc autem diversitas impedire ejus. Unde subditur dictum eidem a Patre. fundari debet in fundamentis utriusque parPostula a me, et dabo tibi gentes hœredilutem lis, nempe in rationibus, ob quas prima po­ luam, et possessionem luam terminos terne. Et testas dicitur esse in Ecclesia, et ob quas di­ ideo ipsemet Christus agnoscens in se hanc citur deose secunda. Quod ergo Ecclesia llalih. potestatem, ct jus dixit Matth. ultimo ; Datu possit cohibere eos qui praedicationem im­ uuii.18. mihi omnis potestas in caelo et m terra. pediunt, et adversus eos se tueri, colligi po- 708 DE VIRTUTE EIDEI DIVINÆ. test ex potestate ipsius Christi delegantis, ut vidimus, et simul cx ipsa natura delega­ tionis. Primo : nam princeps mittens legatum ad aliquod munus obeundum, eo ipso cen­ setur illum constituere independenlem ab omni alio inferiori, quoad exacutionem mu­ neris commissi, atque ideo cum auctoritate, el potestate coercendi quoslibet inferiores volentes eum ab executions sui muneris de­ legati impedire, ut constat ex leg. n ff. dc his, quibus mandata est juridictio, cap. Prerterea de offic. delegati et aliis : Christus autem prædicatores mittens est princeps su­ premus : ergo ejus legati possunt quoslibet prædicationem impedientes coercere cx po­ tentia imbibito in ipso legationis munere sibi commisso. Quœlibet enim Respublica, præsertim habens potestatem supremam, qualis est Ecclesia, potest tueri jura sua ad­ versus eos, qui ea violare, et impedire in­ juste conantur. Secunda ratio est, quia quilibet supremus princeps potest propria auctoritate defendere innocentes, qui a suo principe injuriam pa­ tiuntur, et expresse, vel interpretative auxi­ lium implorant. Cum ergo princeps infidelis prædicationem Evangelii in sua ditione im­ pediens laedat injuste suos subditos,quibus ea prædicatio ad salutem necessaria est, et quo­ rum multi, moraliter loquendo, converte­ rentur, et amplecterentur fidem, ejusprædicatione audita .’poterit Ecclesia defensionem illorum subditorum suscipere, et propul­ sare injuriam illis illatam, cogendo qua­ cumque via principem infidelem ad fidei prædicationem permittendam. Tertiam rationem addit Suarez ubi supra n.4 in fine,quia quælibetrespublica suprema habet jus mittendi legatos pacis ad princi­ pes alios, qui si vexentur, vel male tracten­ tur, possunt a suo principe, vel republica defendi, et vindicta sumi proportionata illatæ injuriæ. Idem ergo poterit Ecclesia, si ejus legati, quos ad prædicandam, et annuntiandam Christi pacem mittit, indi­ gne tractentur et rejiciantur. Quartam rationem addit Hurtado disp. lxxv, § 6, quia princeps prædicatoribus ob­ sistens, est in ea parte tyrannus, ergo quoad hanc actionem potest cogi ab Ecclesia ad desistendum. Antecedens probatur, quia abutitur jure et potestate sua ad subdito­ rum perniciem, quorum æternam salutem impedit : cum tamen hæc omnia visibilia instituta sint a Deo, in assecutionem salutis œternæ, quam subditorum salutem earumdem visibilium rerum possessione, et auc­ toritate temporali, quam habet, fretus im­ pedire conatur. Ex hac autem communi doctrina plura dubia oriuntur. Primum esse potest, an jus hoc, quod Ecclesia habet, cogendi infideles ad non impediendam prædicationem fidei : sit jus naturale, seu fundatum in ipso jure naturæ ; an vero sit jus quasi positivum concessum illi a Christo, ex suprema potestate, quam Christus habet ; et ab illa potestale participatum, et quasi delegatum. Nam P. Suarez ubi supra n. 3, indicat, non esse naturale, sed positivum : probat enim jus hoc esse in Ecclesia : « Quia Christus Do­ minus potuit potestatem prædicandi cum hoc jure communicare, ergo ita contulit illam. Deinde quamvis hæc potestas non possit probari ratione naturali, est nihilo­ minus valde consentanea ipsi rationi natu- n 1 Ani« cogo3»| WHbh pr,‘^ I nem to] Slli«» Tern^ roa' j rali ; quia jus docendi ignorantes, est quasi connaturale cuicumque homini; ergo sup­ posita necessitate fidei, est valde consenta­ neum rationi, quod auctor fidei suis minis­ tris, et præsertim Vicario suo relinqueret speciale jus ad illuminandos homines in doctrina fidei. » Ex alia vero parte videtur ex supradictis sequi, hoc jus esse non positivum solum, sed naturale. Et quidem rationes illæ, quibus idem Suarez postea n. 4 probat hoc jus, vi­ dentur, si aliquid probant, probare non de jure positivo, sed de jure naturali : Prima enim ratio est ex eo, quod quilibet potest, si est saltem supremus princeps, propulsare inju­ riam, quam accipit ab alio impediente per vim usum sui juris : Nam hoc, inquit, na­ turaliter sequitur ex ipso jure. Rursus ratio alia petita ex potestate tuendi, et defenden­ di innocentes, (piales sunt illi, quibus prædicanda erat fides, et qui ab ea audienda prohibentur, fundatur etiam in jure natu­ rali, quod respublica habet defendendi in­ nocentes, ut constat. Denique potestas pro­ tegendi, ct defendendi legatos pacis, quos mittit, et propulsandi injurias iis allatas, naturæ jure competit reipublicœ, ut con­ stat : ex qua potestate hoc etiam jus probat in Ecclesia idem Suarez. Ad quod etiam in­ duci possunt argumenta alia adducta ab Hurtado, et aliis ad probandum hoc idem jus in Ecclesia, ut consideranti patebit. In hoc non videtur esse posse controversia, nisi de vocibus, nam de re ipsa constat I U | l’ DISPUTATIO XIX, SECTIO IL “m ex dictis, hoc jus in radice quidem esse po­ operarios in mussem num. Et quidem nec sitivum, formaliter tamen et proxime esse na­ inter fideles licite quisqnant sibi prædica­ turale. Quod enim fides hii. jus doctrina» Evan- tionis munus assumit, nisi de episcopi, vel gelicæ necessaria sit ad salutem, ortum habet Pontificis licentia el designatione : mullo ex voluntate et decreto Dei. Quod etiam Ec­ mimis hoc officium ad convertendos infide­ clesia, et ejus ministri debeant hanc fidem les sine eadem designatione usurpare licebit. prædicare, et annuntiare omnibus eo modo, Est enim pascendi munus, quod Pastoribus quo potuerint, ortum habet ex positivo competit, non ovibus, quæ potius pasci de­ præcepto Christi, qui id Apostolis, et eorum bent quam pascere. Cæterum sicut inter successoribus praecepit ; quale praeceptum fideles non prohibetur laicns, et privatus positivum ministri legis antiquae non habe­ exhortari privatis consiliis et monilis, proxi­ bant : Christus autem ministros et Aposto­ mos ad honestatem et pietatem, sic nec los suos legatos instituit, qua institutione inter infidele’ prohibetur fidelis data occa­ et præcepto, ac fidei necessitate supposita, sione alios ad fidem et religionem Christia­ sequitur ex natura rei jus in Ecclesia defen­ nam inducere : quod etiam laicos, imo el dendi se contra injuriam impedientis vi, et servos, atque ancillas Christianas fecisse potentia, ne utatur sua facultate, et funga­ legitur in ecclesiasticis historiis. tur munere suo; quod jus commune est om­ Circa secundam partem de facultate et «e nibus in casu simili. jure mittendi praedicatore» ad infideles, ad- Jwmitteovertit bene Suarez, licet singuli pastores JJTÎÎ Secundo ergo dubitatur, in quibus resitores ia io· laquibos ^eat hoc jus cogendi infideles impedire vo- non habeant potestatem universalem mitreideaihoc lentes fidei prædicationem, ne eam impe- tendi ad provincias extra suum territorium; j in·· diant. Ad hoc respondet Suarez ubi supra aliquando tamen ex præsumpta voluntate nu. 5 et seqq. distinguendo potestatem præ- summi pontificis, cujus licentia commode dicandi, et potestatem mittendi prædicato- expectari non potest, posse data opportuni­ res, et denique potestatem defendendi mi­ tate procurare per se, vel per alios conver­ nistros praedicationis. Ex quibus primam, sionem etiam alterius provinciæ vicinæ ex nempe potestatem praedicandi, dicit com­ ratihabitione futura summi pastoris, qui petere solis pastoribus, et iis, qui ab ipsis de­ quamprimum fieri poterit, consulendus est. legantur, vel mittuntur respective ; potesta­ Quæ etiam ratihabitio, et voluntas præ­ tem vero secundam mittendi, competere sumpta sufficere poterit, ut inferior etiam universaliter pro tota Ecclesia soh' summo ministerprædicet, data opportunitate, alicui Pontifici cui universalis Ecclesiæ cura com­ civitati, vel provinciæ; ubi fructus prædica­ missa est : episcopis autem, et inferioribus tionis speratur. Addo ego, sicut sufficit pastoribus, competere intra terminos suæ præsumpta voluntas summi pontificis, in iis jurisdictionis, et territorii. Denique tertiam casibus, sufficere etiam ratihabitionem, vel potestatem defendendi ministros competere voluntatem praesumptam episcopi, vel pas­ soli summo Pontifici. toris inferioris, ad cujus jurisdictionem, et U Circa primam partem de potestate sim­ territorium locus ille spectare potest. Qui­ io» prædi- plici prædicandi. Advertendum est, hoc in- cumque enim antecedenter licentiam dare eSf)' ” *plligi de potestate publica, et quasi ex offi- potest ad praedicandum, potest postea ratum Ιβίοσφβ- c*°’ nanl io Hoc fendendi qui eos defendant, et nd eorum securitatem. /nedialo· Affirmant Major in II, dist. XLIV, qu. n. prnbal antiquus Ecclesi» usus, etiam post- 712 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. quam ni· imperatoribus Christianis auxilium sperare poterat : ut constat de Gregorio Magno, (piando praedicatores in Angliam misit. Hoc denique comprobat ratio ipsa, et fidei auctoritas, cui non parum derogaretur, si armis et potpntia astruenda esset, ita ut ejus acceptatio timori potius humano, quam veritatis divinæ ponderi tribui posset, tes­ tante Paulo I ad Corinth. X, 4. /irma mili­ tia! nontrtP non carnalia sunt, sed potentia Deo. 53 Dixi tamen, per se loquendo, ita facien­ dum : nam per accidens aliquando licebit milites cum praedicatoribus mittere. Peli enim potest prius ab infidelibus, ut praedicti auctores fatentur, aditus pacificus, et secu­ ritas pro praedicatoribus mittendis, ut eos audire possint, ct fidem, si placuerit, reci­ pere. Quod si hanc securitatem princeps dare noluerit, jam cogi potest armis, ut se­ curitatem petitam praestet, et ad hunc finem praedicatores possunt militibus associari. Prius tamen pacate, et sine armis securitas petenda est; postea, si negetur, armis usur­ pari potest. Undosi experientia docuit fidem securitatis datæ non observari, possunt jam milites mitti ad vindictam violatie fidei, et ad securitatem extorquendam. Addo, posse etiam aliquando quasi per accidens, et concomitanler ire milites cum praedicatoribus. Potest enim princeps Christianus legationem civilem ad principem infidelem mittere, ut pacem, commercium, et amicitiam ab eo petat, legatosque suos solito comitatu ador­ nare, ct comites etiam adhibere fidei prae­ dicatores. Si ergo princeps infidelis neget injuste, id quod dc jure gentium omnibus debetur, nempe transitum necessarium el pacificum, portum etiam in casu necessario, et alia, quæ de jure gentium debentur, et sine causa justi metus, aut periculi; jam merito in eum armatui' princeps Christia­ nus, et milites mittit, non ad tutelam prae­ dicatorum, licet hi etiam ibi sint, sed ad extorquenda, quæ sibi de jure gentium de­ bentur, et injuste negantur. Semper ergo fides sine armorum strepitu, et omnino pa­ cifice offerenda est : si tamen legatio hæc regis pacifici Dei, et Ecclesiæ injuste lœdatur, potest injuria vindicari, et armis extor­ queri id, quod omnibus principum legatis de jure debetur. 5. Hinc tamen oritur quarta difficultas,an si An si pr®. prædicatio fidei pacifice offeratur, el infidedicatio (i- les nolint fidem audire, possint vi, et armis ΊΗ pacifice COgj a(j eam audiendam. Prima sententia affirmat, pro qua affertur Major in II, (list, XLIV, qu. π, ubi videtur eam significare, Secunda sententia id universaliter negat I quam tenet \ alentia in praesenti disp. |, qu. x.punct. 6, et indicat Salmeron tom.XII, tract, xx.win. Denique, tertia sententia media, et vera id affirmat in ordine ad infide* les subditos principibus Christianis, negat vero in ordine ad infideles non subditos, quam cum aliis quos afferunt, docent Suarez disp. XVIII, sect, n, n.3 et 6, Hurtado disp. LXXV, sect, in, et alii passim. Prima pars, nempe quod princeps Chri­ stianus possit cogere subditos infideles ad audiendam fidem, negatur non solum ab auctoribus secundæ sententiæ, sed etiam a Coninch in præsenti disp. XVIII, dub. xiv, n. 240, sed eam concedunt alii : et probatur primo ex usu pontificum Romanorum, qui pcenis et mulctis cogunt. Judæos subditos ad audiendam singulis hebdomadis concionem de rebus nostræ fidei, ut constat ex bulla Gregorii XIII, quæ incipit, Sancta mater Ecclesia, cujus observantiam exactam hodie Romæ videmus. Quamvis autem adversarii respondeant, illam non esse coactionem di­ rectam, el indirectam, quatenus princeps . i imponit Judæis subditis tributum aliquod, quod aliunde licite imponere poterat, a quo tamen tributo, ct onere eximit cos, qui con­ veniunt ad audiendam concionem : sedeam solutionem rejicit Suarez n. 3, quia Judæis alia tributa imponuntur, nec illud imponitur sub nomine tributi, sed ut penna inobedientiæ. Et quidem legenti verba prædictæ bullæ constabit manifeste, illam esse proprie, pcenam : nam sub nomine pœnæ, et punitionis imponitur, et in genere statuitur, eos eis,et aliis pcenis cogendos esse. ; unde si quis in­ culpabiliter absit propter morbum, vel quid simile non patitur eam pomam, quia ubi non est culpa, non debetur poena : quod tamen ad vitandam solutionem tributi justi non sufficeret, cum hoc etiam sine culpa debea­ tur. Obiter adverto, immerito, adduci apud Hurtadum hic disp. lxxv, § 52, et alios bul­ lam etiam Nicolai III, imponentis ejusmodi poenam : nam Nicolaus HI, neque imposuit poenam, nec coegit Judæos ad audiendam fidem, sed prœcepit, et commisit Patribus ordinis Prædicatorum, ut Judæorum con­ versionem procurarent, et eis praedicarent, ut constat ex ejus bulla, quæ habetur in Bullario communi, tom. 1. Ratione deinde a priori hæc pars probari DISPUTATIO XIX, SECTIO II. 713 solei, quia hoc præceptum non excedit po­ præceptum, aot lex utjsstasft,debet testatem laici principatus, si quidem nihil objecto hono el honesto, cujus hon^las in­ supernaturale subditis prœcipit princeps; tendatur a superiore præcipionte : honesta» sed omnino naturale et honestum, ac per se autem, quæ est in auditione fidei non vide­ utile ad fidem laici principatus, quia de Deo tur esse diversa ab honestate, qu» est in etiam, ut auctore naturæ, multum ah infi­ ipsa fide : ideo enim diximus snpra disp. delibus erratur, de vitiis etiam et virtutibus XVIII, sect, i, non e.e«e malitiam specie di­ naturalibus plura ignorantur; item fides versam in omissione auditionis debite fidei, Christiana est valde utilis etiam ad laicam a malitia omissionis fidei ; quia Dens non politiam, cum adeo severe prohibeat scelera præcipit fidei auditionem, nisi propter ho­ contra legem naturæ : ita arguit Hurtado nestatem ipsius fidei : si ergo honestas ip«a ubi supra § 54, et concludit, posse principem fidei non est talis, quam possit princeps laicum moderata mulcta, subditos infideles laicus intendere præcipiendo fidem, conse­ cogere ad audienda mysteria supernatura- quens est, ut nec possit præcipere auditio­ lia, majori vero severitate ad audiendam nem fidei, quod præceptum deberet inten­ legem naturalem. dere eamdem honestatem fidei. Denique 58 Hoc ipsum simili fere argumento aliis ver­ quod additur de erroribus contra legem bis probat Suarez diet. sect, if, η. 4, quia naturæ, ad quos vitandos potest princeps actio illa audiendi prædicationem, non est temporalis præcipere auditionem fidei; non per se, et intrinsece supernaturalis, et se­ est ratio universalis: nam tunc posset etiam cundum præsentes circumstantias possunt princeps cogere, non solum ad audiendum, subditi convinci, quod sit honesta, et ad eo­ sed etiam ad deponendos illos errores, ut rum commodum ordinata : imo etiam re­ infra videbimus. Nunc autem agimus de ferri potest ad utilitatem reipublicre, quam coactione ad audiendam eam doctrinam, ad princeps temporalis procurare potest, et quam credendam et suscipiendam, non pos­ debet, nimirum ad majorem pacem, et con­ sit idem princeps cogere subditos infideles. cordiam omnium subditorum, vel ut subditi Et quidem potest fingi, quod subditi nullum liberentur ab erroribus, de quibus convinci errorem sequerentur contra lumen naturæ, possunt, quod sint contra rationem natura­ nollent tamen credere Evangelio. De quibus lem, vel etiam contra alia, quæ ipsi admit­ subditis quæritur jam, quomodo princeps possit eos cogere ad audiendum Evange­ tunt, et credunt, ut contingit in Judæis. Hæc ratio quibuscumque verbis explicetur, lium, quos tamen non posset cogere, ad illud adhuc manet difficilis : quia in primis, licet credendum postquam sufficienter proposi­ obligatio audiendi fidem convinci possit ra­ tum est, cum evidentia credibilitatis. Aliter possumus explicare, et fortasse in tione naturali, quod sit hic et nunc debita, idem dici posset de ipsa obligatione cre­ idem recidet, cur hoc præceptum audiendi dendi : sicut enim evidens est obligatio fidem non excedat potestatem humanam audiendi fidem, ita ea audita et sufficienter principis temporalis : quia nimirum sicut proposita, evidens est obligatio credendi, et princeps recipere potest, et audire legatos ideo præcedere debet judicium evidens dc undecumque missos, licet non teneatur eo­ crcdibililate, seu de obligatione credendi : rum postulatis annuere, ita potest præcipere et tamen non possunt infideles cogi ab Ec­ subditis, ut eos audiant et recipiant, præclesia, nedum a principe sæculari ad creden­ serlim si legatio sil de rebus ad subdi torum dum. Item, si bonum concordiæ, et pacis bonum ct utilitatem pertinentibus. Et sicut inter subditos, dat jus præcipiendi auditio­ filius non potest a patre cogi ad ducendam nem fidei, daret etiam juspræcipiendi fidem uxorem, et tamen tenetur ejus consilium ipsam : utilior enim est ad pacem et con­ audire, ut cum aliia probat Thomas Sanchez cordiam unitas fidei, quam auditio sola Jib. IV de Matrim. disp, xun, ita princeps, fidei : imo hæc non aliter est utilis ad illum licet non possit cogere subditum ad amplec­ finem nisi quatenus est utilis ad fidem, quæ tendam fidem, potest illum cogere, ad au­ est vinculum pacis et concordiæ inter sub­ diendos legatos Dei, et Ecclesiæ, qui sunt ditos. Si ergo motivum illud concordiæ prœdicatores a Christo, et ab Ecclesia missi politicæ non dat jus præcipiendi subditis fi­ ad hunc effectum : turpe enim esset in ipsa dem, quomodo dabit jus præcipiendi auditum republic# civili, ut legati veneranda* com­ fidei ? Unde argui potest a priori quia omne munitatis, qualis est Ecclesia, imo et legati « 53 714 DE VIRTI TE I IDEI DIVINÆ. ipsius summi Doi, qni parati sunt ad pro­ bandam suam legationem, adhuc n civibus cum contemptu rejiciantur, et no ad audien­ tiam saltem admittantur. Hanc itaque reipublicæ indecentiam princeps impedire et prohibere potest cogendo subditos ad non negandam audientiam ejusmodi legatis: sed potius honorifice eos excipiendo, sicut el ah ipso principe honorifice excipiuntur et audiuntur. Ratio nutem osse videtur, quia sicut filius non subordinatur patri omnino in ordine ad electionem uxoris, quia hic status dehet esse omnino liber, subordinatur tamen in ordino ad educationem , et ad hoc ut possit saltem bene eligere uxorem, ad quem finem oportet paternum consilium audire : ita infideles subditi non subordinnntur principi temporali in ordine ad finem supernaturalem, sed solum in or­ dine ad politiam humanam, et natura­ lem, et ad bonum reipublicæ statum, ad quem sufficit honestas morum secun­ dum regulas naturæ : ad hunc tamen ipsum statum naturalem, et ad ejus hone­ statem spectat, quod subditi possint si velint credere,et amplecti fidem in ordine ad finem supernaturalem. Nam, ut alias dixit Augus­ tinus. licet fides ipsa sit gratia Dei, et perti­ neat ad ordinem supernaturalem ; posse tamen credere pertinet ad naturam intellec­ tualem, hoc est, capacitas ex parte natura.’, seu non habere incapacitatem ad lidem, quare non excedit ordinem natura·, et regi­ minis naturalis, auferre hæc. impedimenta in quibus unum est, ct potissimum, non habere notitiam fidei oh defectum prædica«otzi, x, (4. tinnis -.quomodo enim credent sineprœdicante? Non est enim novum, quod potestas supe­ rioris non extendatur ad præcipiendum ali­ quod opus, et tamen extendatur ad præcipiendam notitiam illius : sic. Ecclesia non præcipit universaliter consilia evangelic» omnibus, v. g. statum religiosum, et tamen praecipiet aliquando notitiam consiliorum, ut possint fideles ea agnoscere et amplecti, si velint. Non præcipit usum Indulgentiarum, ct tamen præcipit notitiam talis usus, et aliquando obligat, ut fideles intersint earum publicationi, ut fieri solet in publicatione, bullœ Cruciatæ. Sic ergo, licet princeps temporalis non possit subditos infideles obligare ad fidem amplectendam poterit obligare ad audiendam, ut non sint incapa­ ces eam recipiendi, si velint: hoc enim ad ipsum statum naturalem, et bonum reipu­ blicæ videtur pertinere, ut subditi habeant notitiam necessariam ad deliberandum ct eligendum, etiam in iis, in quibus non pos­ sunt n suo principe obligari ad electionem determinatam. Dices, princeps temporalis non potest præcipere auditionem fidei, nisi cx fine honesto, quem debet habere quodlibet præceptum, el lex humana, ut diximus. Hic autem finis honestus, non potest osse ipsa honestas fidei, alioquin posset princeps ad fidei honestatem obligare, sed neque esse potest alia honestas diversa ab honestate fidei : Nam Deus præcipiens auditionem fidei, non intendit aliam honestatem, nisi honestatem fidei et ideo diximus, præcep­ tum illud non differre specie a præcepto fidei : et ratio videtur esse, quia medium non est amabile, nisi propter bonitatem finis: auditio autem fidei non est amabilis, nisi ut medium conducens ad ipsam fidem; ergo non potest esse præceptum humanum de audienda fide, si non potest esse de ipsa fide amplectenda. Respondetur concessa majori, negando minorem. Potest enim princeps temporalis habere pro fine ejus præcepti aliquam ho­ nestatem condistinctam ab honestate fidei, nempe, quod legati audiantur, quod subdidi habere possint notitiam ad electionem reli­ gionis, etc., quæ omnia sunt bona honeste amabilia antecedenler ad ipsam fidem, et præscindendo ab obligatione fidei. Differunt autem præceptum principis humani, et præ­ ceptum divinum de audienda fide; quod præceptum divinum obligat ad fidem au­ diendam, solum quatenus obligat ad fidem amplectendam, atque adeo non intendit, nisi solam honestatem fidei ; ad reliqua vero omnia tendit materialiter,et ul mediasolum ad fidem præceptum : unde cessante neces­ sitate illius medii, v. g. si per internam revelationem, aut per libros aliquis compa­ ret notitiam iidei sufficientem, non obliga­ retur præcepto divino audiendi prædicatores fidei, quia hoc præceptum solum obligat directe ad fidem, ad reliqua vero solum con­ sequenter, et ut media quando necessaria sunt ad fidem. At vero præceptum illud hu­ manum obligaret directe ad audiendum prædicatorem, propter honestatem peculia­ rem. quæ est in ea auditione, adeo ut licet hic et nunc, non esset medium necessarium ad fidem, posset præceptum humanum ad prædicationem audiendam obligare : sicut I ” I hlSPI TATIO XIX. SECTIO II i 715 dc facto præceptum naturale et divinum tos cogi ad audiendum; concedunt tamen obligat ad jejunia, et alias corporis mortifi­ possc cogi ad permittendos prædicatores in cationes solum, quatenus sunt media neces­ republica, ct ad cos non ejiciendo», nec im­ saria ad castitatis præceptum, et alia similia pediendos : Et tamen Samaritani illi non observanda : Ecclesia tamen licet illum etiam solum noluerunt audire, sed neque in civi­ finem intendat, obligat adhuc ad jejunium, tatem ‘■nam recipere Christum, et ejus disci­ licet hic et nunc non sit necessarium ad pulos, sed omnino prohibuerunt, et turpiter carnis tenlationes vincendas; quia nimirum ejecerunt. Respondetur ergo in primis,Apo­ intendit etiam honestatem temperantiæ; stolos non accepisse a Christo principatum quæ reperitur in ipso jejunio, et quai hone­ temporalem, ex quo oritur potestas cogendi stas licet de se non sit sub obligatione legis subditos ad audiendam fidem. Deinde no­ divina·, aut naturalis, est tamen materia luisse Christum introduci evanselium armis talis, quæ possit intendi, et præcipi lege et potentia, sed pacifice et cum manuietohumana positiva. Sic præceptum illud hu­ dinc. ac humilitate Christiana. Quare licet manum audiendi prædicatores fidei, posset Ecclesia habeat potestatem puniendi rebelles, intendere honestatem propriam, quæ repe­ qui prædicationem impediunt, et vi eos rdue in illa auditione, quæ honestas, licet cogendi, ut desistant, ut supra vidimus ; id secundum se, et proscindendo ah honestate tamen fieri debet, non per ipsos ministros fidei, ad quam sil medium necessarium, non Evangelii, sed per principes sæcnlnres ex sit sub præcepto divino, aut naturali; est commissione Ecclesiæ : nec tunc erat oppor­ tamen talis, ut possit præcipi, et intendi lege tunitas id faciendi, nec in illis circumstan­ humana positiva, etiam sistendo in ipsa:et tiis expediebat ita facere. Tertio objiciunt, quia fides debet esse voθ2 ideo omissio illius esset quidem contra præcepl uni divinum fidei, quando auditio esset luntaria, et non coacta,ergo el auditio fidei: objectio ««· medium necessarium ad fidem : esset tamen nam eadem est ratio de mediis et de fine. etiam peccatum habens specialem malitiam Respondeo negando consequentiam : nam contra præceptum illud humanum, quam cx coactione ad audiendum non sequitur malitiam haberet et etiam, quando non esset quod fides postea sit coacta, cum maneat postea in audientis potestate libera credere, medium necessarium ad fidem. Objiciunt primo, quia hæc potestas non vel dissentiri : sicut etiam matrimonium Objcclio i. concessa a Christo Ecclesiæ, aut princi­ debet esse liberum, et ideo non potest pater pibus ; cum de ea concessione non constet, filium cogere ad ducendam hanc uxorem, sed solum de potestate, vel jure prœdicandi, potest tamen eum cogere, ad audiendum quod stare potest sine potestate cogendi ad consilium ct congruentias, quibus auditis, audiendum, sed ad summum erit potestas liber omnino maneat ad electionem conju­ contra impedientes prædicationcm. Respon­ gis. Non est ergo eadem ratio de fine, et de detur hanc potestatem oriri ex ipsa natura medio in casu nostro : praesertim cum audi­ principatus, qua princeps potest cogere sub­ tio illa non praecipiatur a principe saeculari ditos ad actiones bonas politicas, et decentes propter honestatem solam fidei : nec præcise rcmpublicam bene morigeratam; inter quas ut medium. sed propter honestatem pro­ computari potest, ut vidimus, quod legatos priam: quam in se habet, ut visum est. Quarto objiciunt, quia si Irue coactio non 3 de rebus magni ponderis locuturos non abji­ procedit ex potestate spirituali, ut concedi- obj etn iv. ciant, sed recipiant et audiant. G| Secundo objiciunt exemplum Christi, qui tur, debet provenire ex potestate mere tem­ ,,Lj c io n. discipulos suos volentes Samaritanos signis po! ili : hæc autem sistit in actibus tempora­ et suppliciis cogere, ut Cluistum non abji­ libus, nec extenditur ad spiritualia, ad quæ cerent, sed audirent, reprehendit, et dixit, pertinent, et fides et auditio fidei. Respon­ nescitis cujus spiritus sitis, etc. Lucie ix, 53, deo, posse esse æquivocationem in voce et iterum Matth. x, 11, dixit Apostolis : 6Ï actuum temporalium, et spiritui ium. Nam si non receperint vos, neque audierint sermones sensus sit, legem civilem principis tempora­ vestros, excutite pulverem, etc., volens nimi­ lis solum ordinari ad bona corporalia. fal­ rum, ut pacifice discederent, nec cogerent sissimum est ; pertinet enim ad legem nolentes ad audiendum. Respondetur hæc civilem facere bonos cives, ac proinde bonos nimium probare, nempe contra ipsos adver­ viros, unde versari p». test in materia omnium sarios, qui licet non concedant posse subdi­ virtutum moralium, quatenus hæ utiles esse 716 DE VIRTUTE EIDEI DIVINÆ. rale ad luendos suos præd i calores, et se ip­ possunt nd sintum tranquillum, el pacem reipublicæ, nt probat et explicat late Suarez sam contra injurias ab infidelibus illutas, lib. dc Legibus, cap. xir, imo, et punire vel ab iis, qui prœdicationem injuste impe­ potest peccata eliam contra Deum, quatenus diunt. Sed neque in casu nostro datur po­ nalnrnli ratione cognosci potest, ct quatenus testas temporalis ad illam coactionem ; cum ea honum.et tranquillum reipublicæ statum ii infideles supponantur non esse subditi impedire possunt. Non ergo excedit potesta­ huic principi, qui eos cogere vult ad fidem tem principis temporalis præceptum au­ audiendam. diendi prædieatorem, cum ad bonos etiam Objicitur, quia Christus dedit Ecclesiæ reipublicæ mores spectare possit legatos de jus, et potestatem prædicandi omnibus fi- objecti? rebus magni ponderis dicturos audire, et dem, ergo et cogendi ad audiendam illam : notitiam habere præcipuamm religionum, prædicatio enim sine auditoribus fieri non et quæsintcujuslibet religionis fundamenta, potest, et concesso uno correlative concedi­ quando.jam antea non certo constat de ea­ tur alterum, et concessa jurisdictione, con­ rum falsilate. Addo in ordine ad praxim cessa intelligunlur omnia sine quibus juris­ rem hanc nullam habere difficultatem, cum dictio exerceri non potest. Confirmatur, quia nulli hodie reperiantur infideles, qui non ex potestate data Apostolis a Christo remit­ tendi peccata, verbis illis, quorum remiseritis Μη J errent simul circa plurima, quæ spectant ad 2J. legem naturalem, atque adeo possunt ad peccata, etc. colligitur obligatio confitendi hos errores corrigendos cogi a principe, ut illa : non enim possunt remitti nisi audian­ audiant praedicatores Ecclesiæ, a quibus tur : ergo ex potestate data ad prædicandum, circa hujusmodi errores corrigi, et instrui colligi potest obligatio audiendi, et potestas possint. ad cogendos auditores, sine quo auditu inu· Quinto argui potest, quia si princeps Chritilis est potestas prædicandi. Respondetur, Objeclio v. stianus sæcularis posset hoc præcipere suis ex præcisa potestate prædicandi non argui subditis ; posset etiam idem princeps ethni­ potestatem cogendi alios ad audiendum. cus, vel paganus, cum non sit major ejus Nam episcopus dans alicui facultatem conpotestas temporalis, quam principis Chri­ cionandi, non cogit alios ad audiendum, nec stiani : consequens autem reputat magnum concionatori dat potestatem, ut eos cogat : absurdum Coninch ubi supra n. 236. Ego imo licet non concedat solum, sed præcipiat tamen loquendo de possibili, non invenio prœdicationem, non ideo dat potestatem ullum absurdum : nam in primis si princeps cogendi, sed in utroque casu, dat jus co­ ipse exemplo suo præcedat, et velit prædi- gendi alios, ne ejus prœdicationem impe­ catorem fidei audire, quis dubitat, quod pos­ diant. Ex eo ergo quod Christus dederit mi­ sit suis aulicis, et aliis civibus præcipere, ut nistris Ecclesia; potestatem prædicandi, et ejus exemplo ipsi etiam prædicatorem au­ hoc eis præccperit, non arguitur potestas ut diant? Deinde sicut princeps infidelis potest cogant auditores ad audiendum, sed satisfa­ lege prohibere subditis adulterium, quam­ ciunt suo muneri prædicando, vel offerendo vis adulter ipse sit, cur non posset præcipere se ad prædicandum, si alii audire voluerint. 61 auditum fidei, licet ipse culpabiliter fidem Ad confirmationem item, omissis aliis so­ non audiret ? Itaque in hac illatione nullum lutionibus respondeo, necessitatem et obli­ apparet absurdum, licet de facto raro, vel gationem confessionis non colligi præciseex potestate data Apostolis remittendi peccata, numquam id contingat. Restat jam probanda secunda pars asser­ sed ex potestate talibus verbis data, nempe 65 cum potestate retinendi, cum dictum fuerit; Ecclesia, 1tionis, nempe non posse Ecclesiam, aut aut Princi- .principes etiam Christianos cogere infideles et quorum retinueritis, retenta sunt. Ex qua pes Chris­ non subditos sibi in temporalibus, ad au­ potestate retinendi·, seu, ut alibi explicata tiani non fuit, alligandi, colligi debuisse obligationem possunt co- 'diendam fidem: quæ pars communior est, gere infide­ quam praecedens, et probatur facile, quia confessionis, et recurrendi ad sacerdotes, ut les non ad judices necessarios, el non solum arbitra­ hæc coactio deberet procedere ex potestate subditos si­ rios, ostendi disp. xv de Pœnitent. sect. I. bi in tem­ vel spirituali, vel temporali : neutra autem Non est hoc fundamentum in casu nostro ad poralibus datur in casu nostro. Non spiritualis, quia ad audien­ hanc non legitur dedisse Christus suæ Ecdicendum, quod Ecclesia acceperit potesta­ dam fidem. tem obligandi infideles ad audiendam fidei ' clesiae, cui potestas nulla est, aut jurisdictio prœdicationem. in eos, qui foris sunt, sed solum jus natu­ DISPUTATIO XIX, SECTIO li. 717 Urgeri tamen potest, quia ad necessitatem mittere simplicem nuntiam, sine ulla po­ confessionis declarandam oportuit quidem testate , aut jurisdictione, sed solam, at eam retinendi [ftrtestatem a Christo expli­ aliquid denuntiet, vel intimet alicui, vel cari ; nam institutio confessionis secundum aliquibus. Quem quidem nuntiam -i -ubditi sc non supponebat, nec afferebat secum eam audire nolint, delinquunt certe contra prin­ obligationem. At vero in casu nostro non cipem a quo missus fuit, el merito possunt oportuit eam potestatem obligandi explicare; ah en puniri : non tamen possunt puniri ab sed solum dare munus prædicandi : quo mu­ eodem nuntio, sicut nec possunt ab eo vi, et nere Apostolis imposito, statim ex natura poenis compelli, ut audiant; quis enim dicat, rei sequitur in aliis obligatio eos audiendi: famulum etiam inferioris notæ, quem rex, unusquisque enim præcepto divino, et natu­ vel summus Pontifex ad aliquem subditum rali tenetur inquirere, et audire veram do­ mittit, ut certiorem eum reddat de re aliqua, ctrinam pertinentem ad religionem, et ne­ eo ipso potestatem habere, ut illum au­ cessariam ad salutem : ergo eo ipso, quod dire renuentem in vincula conjiciat, et pro­ data fuit potestas prædicandi, imposita fuit pria auctoritate, ferro etiam, et poenis ad aliis obligatio audiendi. Respondeo, hanc audiendum compellat? Hæc certe potestas obligationem a nobis non negari : certum in quolibet simplici nuntio non agnoscitur, enim est infideles teneri præcepto divino ad nisi a principe mittente exprimatur. Eum audiendos prædicatores, nisi aliunde ex li­ ergo Christus Apostolos mittens, et eorum bris, vel aliter notitiam ejusdem fidei suffi­ successores ad evangelium annuntiandum cientem comparaverint. Negamus tamen non expresserit hanc potestatem, non est, datum fuisse Ecclesiæ potestatem cogendi, unde colligamus eos illam habere, sed po­ et obligandi infideles ad audiendum : multa tius esse nuntios destinatos ad annuntian­ enim sunt, ad quæ infideles præcepto natu­ dam pacem, et evangelicam doctrinam : rali, aut divino tenentur, ad quæ tamen nec Apostoli ipsi in se potestatem aliam Ecclesia non potest eos obligare, et in hac agnoverunt, ut audire nolentes cogerent ad ipsamateria, tenentur infideles fidem sibi ab audiendum. Ecclesia sufficienter propositam amplecti, et credere ; et tamen Ecclesia non potest ad hoc § 11· ipsum obligare, vel cogere : similiter ergo nec potest obligare eos ad audiendum, quia .l/ι cogi possint infideles ad amplectendam hæc potestas nusquam legitur, vel invenitur fidem sibi sufficienter propositam. Ecclesiæ a Christo relicta. e5 Dicet aliquis, hanc etiam potestatem in­ cludi in munere lagati ; nam licet princeps Non loquimur de doctrina fidei, quæ ra;q humanus non possit obligare principem tione etiam naturali haberi potest, et quæ æqualem, ut audiat legatum, quem ad ip­ dictat servanda præcepta naturalia : de hoc sum mittit ; princeps tamen superior, mit­ enim dicemus § 3, sed nunc loquimur de tens legatum ad principem inferiorem, et doctrina fidei, quæ solum per divinam reve­ subditum, potest eum obligare ad recipien­ lationem habetur. Prima ergo sententia dum, et audiendum etiam legatum. Cum universaliter affirmat, posse omnes infideles «entiaergo Christus mittens Apostolos, et eorum pœnis compelli, ad amplectendam fidem successores ad prædicandum, sit princeps sufficienter propositam; pro qua afferuntur omnium supremus, et mittat eos, ut suos .Major in II, dist. iv. et quidam Genesius legatos ad annuntiandam fidem ; eo ipso Sepulvenda, qui hoc probare conatus est intclligunlur mitti cum auctoritate, et potes­ sui» Carolo V Imperatore, cum de Judæis tate cogendi homines omnes ad quos desti- ageretur. Secunda sententia id concedit de Ιφΐυ,ρο- Dantur, ad audiendam fidem. Respondeo, infidelibus, qui subditi sunt in temporali­ est dupli- legatum dupliciter posse a principe supremo bus principi eos ad fidem cogenti : quod cilcf a mitti. Primo cum potestate, et jurisdictione tamen intelligere videntur loquendo de jure w^rirao ^neo5> ad Quos mittitur; quomodo Pontifex divino, vel naturali, et secluso jure humano milii. mittit frequenter nuntios, seu legatos apos- positivo, quo hax· coactio prohibetur. Hanc tolicos, cum potestate et jurisdictione, quam docet Scotus in IV, dist. iv, qu. vn in tiue, exerceant in provincia ad quam mittuntur. et aliqui ex ejus schola, el probabilem exis­ Secundo potest princeps etiam supremus timat Lorea in præsenti disp. χχχνι n. 7, 7·β DE VIRTUTE IIDEI DIVLYη. vero cogere metu, et pœnis ad baptismum suscipiendum et consentiendum sil contra legem divinam, nihil ibf dicitur. Addo, hanc coactionis prohibitionem approbatam etiam in jure civili in leg. Christianis, Co­ dice de Paganis. Quod vero stando etiam in jure naturali et divino, cogi non possint ad fidem ii, qui non sunt subditi, probatur, quia coactio hæc esse non potest, nisi ab habente potes­ tatem et jurisdictionem in illos ; nam vis coactiva supponit potestatem præcipiendi et puniendi, quæ solum competit superiori in subditos. Hanc autem potestatem et juris­ dictionem non habet in primis Ecclesia in ejusmodi infideles: cum eam non acceperit a Christo, nisi in eos qui intra Ecclesiam simi per baptismi sacramentum, et fatetur Paul. Apostolus I ad Corinth, v, 2 dicens quid mihi de iis, qni foris sunt? nam eos Deus judicabit. I bi aperte significat Deum non dedisse Ec­ clesiæ judicium circa infideles non baptiza­ tos, qui extra Ecclesiam adhuc sunt, sed judicium hoc sibi reservasse. Unde ea verba in hoc sensu intellexerunt Innocentius III in cap. Majores dc Baptismo, et in cap. gau­ demus de divortiis, et Concil Trident, sess. xiv, cap. ii inferens. « Ecclesia in neminem judicium exercet, qui prius per baptismum humano, constat ex multis Pontificum et non fuerit ingressus . » et est communis conciliorum decretis. Gregorius Magnus id interpretatio Patrum Chrysostomi, Tltcopraecipit lib. XI, epist. xv, relatus in c. (hii philacti, Ambrosii, Anselmi, et Sancti Tho­ sincera, dist. xlv, et Concilium Toletan., mæ in illum Pauli locum, et Augustini de IV, cap. lvi, relatum in cap. de Judœis verbis Domini serm. vi, cap. vn. Et confir­ eadem distinet. Idem statuitur in cap. sicut matur aperte ex verbis Christi Matth. x, 14, Judœi, de Judœis, et Saracenis, et idem sup­ ubi Apostolos ad praedicandum mittens sine ponitur in cap. Judœis, in, ct in cap. consu­ baculo, et gladio, quod, teste Hieronymo luit vili, eod. tit. Ad hoc ipsum affert Suarez ibi, nihil aliud fuit, quam instrumenta illis ubi suprun. 5, decretum Innocent» Ill, in coactionis prohibere, postea concludit, qui cap. Majores, § item quœritur de baptismo, non receperint vos, non remittetur eis indie ju­ ubi Pontifex addit, id esse, contra Christia­ dicii. Sicut, et Marci ultimo dixit, qui non nam religionem : unde idem Suarez colligit, crediderit condemnabitur : significans, puni­ prohibitum hoc esse, non solum jure huma­ tionem hujus delicti non pertinere ad Eccle­ no, sed etiam jure divino. Sed revera id ibi siæ, sed ad Dei judicium. Quem potestatis non dicitur, sed solum, quod non sit cogen­ defectum perpetuo Ecclesiæ pastores in se dus ad observantiam legis Christ iante, qui agnoverunt, qui numquam exercuerunt il­ lam, vel exerceri permiserunt in infideles omnino invitus, el sine ullo prorsus consensu non baptizatos. Unde multo minus dici po­ baptizatus est ; nam baptismus ille non est validus, et ideo esse dicitur religioni Chris- test, quod Christus eam potestatem dederit tianæ contrarium obligare omnino dissen­ principibus temporalibus ; si enim aliquibus dedisset, utique dedisset Ecclesiæ ministris. tientem, ad observantiam legis Christian» : Sed neque ex jure naturali potuit principi­ unde statim additur non esse contra, sed juxta religionem, ut qui per metum et coac­ bus temporalibus potestas hæc competere tionem baptismum suscepit, obligetur pos­ in infideles non subditos : quia eo ipso, quod subditi non sunt, repugnat quod ab tea ad servandam legem Christianam. An quamvis ipse vommunem, et contrariam sententiam sequatur. Alii denique hoc limitantnd coactionem indircclam, negant vero dc dirccla, ni infra explicabitur, in quo sensu locntus videtur Gabriel dicta dist. M , qu. }v, el Angelus apud Suarez disp. W III, 7i sect, in, η. 2. Communie Communis, et vera sententia negat, posse 01in’ infideles, sive subditi sint, sive non subditi, cogi et obligari directe ad fidem amplecten­ dam, non solum loquendo de jure humano, sed etiam de jure naturali, seu divino. Ita eum S. Thoma in præsenti qu. x, ari. 12, Cajetanus, Palud. Durand. Antonius. Ilichardus, Solus, Abulens. Silvester, Castro, Victoria, ct alii, quos affert. ct sequitur Suarez ubi supra n. 4, Bannes, Aragon. Turrianus, Valentia, Azor, el alii, quos a lie­ runt, ct sequuntur Hurtado disp. LXXV, sect, n per totum, Coninch disp. X\1II, dub. xiv, n. 225, Castro Palao tom. I, tract. IV, dis. n, punct. vi, h. 3, qui tamen male citât Sotum in IV, dist. iv, quæst. ultima dicentem posse infideles subditos cogi; nam Sotae ibi nihil dixit, sed postea dist. V, quæst. unica, art. 10, contrarium late pro­ bat : fortasse fuit typographi error scriben­ tis Sotum, pro Scolo. 72 Et in primis prohibitum hoc esse de jure I îi iis cogi possint, cum par in parem nullum Qnod autem repugnet jitre naturali, «m habeat imperium. divino talis coactio, probant aliqrt, qni* Denique a fortiori id constat ex eo, quod ille, qui prudenter non creditur liakre neque in subditos infideles non baptizato» veram fidem, et velle eam amplecti, non est habeat Ecclesia, vel etiam principes tempo­ baptizandus : ideo enim adulti voluntas rales hanc potestatem cogendi eos ad fidem, exacte examinatur ante baptismum; alioqni quod erat ultimo loco probandum : et pro­ minister indigne ministraret, conferendo batur etiam argumento supra facto ex de­ baptismi sacramentum homini non di-pofectu potestatis, quam Christus ad hanc sito : i ile autem, qui ad fidem cogitor, coactionem Ecclesiæ nunquam communica­ non creditur prudenter amplecti velle Hdeto, vit : nam verba Innocentii 111, et Tridentini et religionem Christianam, nt constat ex supra adducta universalia sunt, el de omni­ «licto cap. sicut Juditi, de Mnis, et SnracenU, bus non baptizatis dicunt, non pertinere ad cujus hæc. sunt verha, « quippe Christi fidem potestatem, vel jurisdictionem spiritualem habere non creditur, qui ad Christianorum Ecclesiæ : neque ipsa unquam talem potesta­ baptismum, non spontaneas, sed invitus tem exercuit, imo expresse prohibuit a suis cogitur pervenire. » Ergo ille non potest ministris, vel etiam a principibus Christianis licite ad baptismum admitti, et per conse­ temporalibus exerceri in subditos; nam sub­ quens non potest ad fidem cogi, cum fides diti erant omnes illi Judæi, et infideles, qui taliter ab eo suscepta, non possit ad hoc ei cogi prohibentur ad fidem in decretis supra deservire, ul ad baptismum licite admitta­ citatis. Inde satis constat, Eclesiam non tur : ita arguunt Hurtados obi supra § 35 agnovisse in se, vel in principibus hanc potes­ et alii. tatem etiam in subditos : incredibile autem Hoc tamen argumentum rejicit Coninch. esset quod aliquando eam non exercuisset, vel ubi supra n. 237, et retorquet primo, quia exerceri permisisset in aliquibus circumstan­ hæretici compelluntur, ul abjurata hæresi tiis, vel in subditos, vel certe in servos infi­ sacramenta frequentent, cum similiter pro­ deles, in quos multo inajor est Domini po­ babile sit omnino, cos sacrilege hoc factu­ testas, quam principis in subditos. Et tamen ros. Secundo quia subditus petere potest a quacumque ex causa infideles fiant Chris­ suo pastore sacramenta, quando scit indigne tianorum servi, nunquam ad fidem Christi­ eum collatorum. Cur ergo similiter non li­ anam coguntur, vel cogi permittuntur, sed cebit compellere subditum ad aliquid facien­ quoad religionem liberi omnino manent : dum, quod bene potest facere, quamvis su­ imo quando ii crimen aliquod committunt perior sciat eum male fadurum?Hæc tamen morte dignum, non solet eis pœnæ condo­ non solvunt vim illius argumenti : non natio offerri, si ad fidem^convertantur : nam enim agitur in casu nostro de petendo ab licet hæc non esset coactio directa, sed so­ aliquo rem, quam tacturus est male, cum lum indirecta : quæ cum aliqua moderatione bene posset facere ; nec de cogendo solum, licita est, ut dicemus: in iis tamen circum­ ut id faciat ; sed agitur de conferendo sacra­ stantiis, et cum tanto mortis metu præsumi mento baptismi ei, quem scimus non esse posset ficta conversio. Unde colligitur, non dispositum ad baptismum : et quidem, quid­ solum hanc potestatem non fuisse positive quid sit, an possimus ministrare sacramenta u Christo concessam, sed neque etiam jure peccaturi occulto, quando publice petit : de naturæ principibus competere in suos subdi­ baptismo tamen dixi disp. VIII de Sacra­ tos, imo adversari naturæ juri, et dignitati mentis in genere seet.xn, nu. 193, ministrum Cliristiame religionis, ul ad eam amplecten­ debere non solum nescire indignitatem el dam subditi cogantur. Ad quod Suarez indisposilionem baptizandi : sed positive n. 5, atfert Gregorium lib. I, epist. xci et debere examinare et inquirere, an sil bene lib. XI, epist. xv, dicentem id esse contra instructus et dispositus, nec po>se admittere religionem Christianam. Sed neque in illo etiam in publico petentem eum, quem cons­ lib. I,habetur epist. xci, et fuit fortasse error tat publice esse indispositum, l ude eum in pro xlv, neque in illis epistolis dicit, esse casu nostro præsnmptio communis, et pu­ contra Christianam religionem, sed solum re- blice manifesta sit, quod ejusmodi coacti prehendit cogentes, el prohibet ne fiat prop­ non credant ex corde, non pole.4 Ecclesiæ ter periculum, ne coacti ad baptismum re­ minister eos ad baptismumadmitterequaindeant postea ad suos errores,cum injuria fidei. diu ea præsuinptio non purgatur. :s 7β DE VIRYÎ TE EIDEI DIVINÆ. 72(1 77 Ad exempla vero in contrarium adducta et probationi' præcedente, ex obligatione dare Aeramenta rcspondclnr facile. Ad primum dicimus, debebit. Unde constat argumento a contra­ conferri. i)(vrPfjC0S compelli quidem ad abjurandam hæresim, non tamen slalim conferri cis sine majori examine : quod examen ad absolu­ tionem sacramenlalem special ad confessarinm,qui in foro sacramentali debet exami­ nare, ct prudenter perpendere dispositionem pœnitentis, et an sponte ct ex corde cre­ dat, cl doleat de hteresi præterila, alio­ quin non debet absolutionem sacramenta­ lem ei impendere. Potest tamen communiter pænitcnti in foro illo credere, in quo ipse solus est sui accusator, ct in quo a nemine cogitur, cum confesssarius etiamsi eum in­ veniat indispositum, nec possit eum punire, ncc ea notitia uti ad eum accusandum, aut denuntiandum, imo nec dicere se eum non absolvisse,ut suppono. Itaque Ecclesia tunc non cogit eum ad suscipiendum illud sacra­ mentum, sed ad summum, ut confessarium adeat, a quo examinandus, et judicandus sit. Quamvis autem fideles excommunica­ tione puniantur, nisi confiteantur intra annum ; hæc tamen pœna non cogit indi­ gnos ad male suscipienda sacramenta : non enim vitabitur poena censuræ per confessio­ nem fictam; sed incurretur eodem modo, ut dixi disp. XV de Ponitent. sect, vi, n. 138. Quare comminatio illius pœnæ per se lo­ quendo , non præbel occasionem indigne suscipiendi sacramenta. Deinde quod attinet ad eucharistiam, quando hæretici coguntur abjurare hæresim, si præsumptio sit, quod non sponte sed coacte abjurent, non debent slatim ad eucharistiæ communionem ad­ mitti. Imo olim iis. qui post baptismi gra­ tiam idolis sacrificabant, licet ad poeniten­ tiam admitterentur, negabatur eucharistia, etiam in mortis articulo, ut ex Conciliis ostendi disp. XIII de Eucharistia see. v, nu. 17, et quamvis postea ab Innocentio I, rigor ille temperatus sit, cujus verba ibi retuli, laudat tamen veterem illum usum. Denique licet Alexander Papa in cap. super eo, de hæreticis in vi, voluerit, ut hæreticis eliam relapsis, et morte afficiendis eucha­ ristia nou negetur, id tameu tunc solum præcipit, quando ipsi eam petant, et eorum pernitentia manifesta sit. Quod etiam univer­ saliter dictum fuerat, in can. xui concilii Nicæni, ubi cuilibet peccatori morituro, et poscenti sibi communionis gratiam, Episco­ pus, inquit, probabiliter, seu ut alii vertunt, cum examinatione, seu, cum Episcopi cura, rio, si pcenitenlia non sit manifesta, sed potius præsumptio sil de abjurations ficta, eucharistiam non esse hæretico abjuranti dandam, sed suæ conscientiae relinquendum, ut si præceptum communionis eucharisticæ observare velit, poenitentiam suam veram esse ita comprobet, ut dari ei prudenter possit. Ad secundum vero exemplum respondetur, magnum esse discrimen : nam subditus petens sacramenta a pastore, quem scit indigne ministraturum, non confert ipse sacramenta indigno, sed jure suo utitur pe­ tendo id quod pastor licite el bene potest præstarc. At in casu nostro minister ipse, et pastor tenetur ex officio examinare dispo­ sitionem illius, cui per baptismum aditum ad Ecclesiam aperit, ne indignunf admittat, cui debito non satisfacit baptizans, quem moraliter et prudenter judicat esse manifeste indispositum et indignum, et hanc indigni­ tatem publica præsumptione constare. Non est ergo ratio illa contemnenda, cum sit fundata in ipsa natura sacramenti baptismi, et obligatione non conferendi illud, nisi prævio examine de dispositione recipientis, quæ obligatio ex ipsa baptismi institutione oritur. Secundo principaliter hoc ipsum probari potest a posteriori; quia si potestas hæc coactiva esset, sive in Ecclesiæ ministris, sive in principe temporali, saltem erga subditos, non prohibuisset ita universaliter Ecclesia usum illius potestatis, ut in nullo unquam casu eam permittat : potest enim casus evenire, in quo charitas saltem obli­ garet ad usum illius potestatis v. g. si ex conversione duorum, vel trium, qui sunt capita familiarum, penderet baptismus to­ tius oppidi, et omnium parvulorum, qui sub eorum potestate sunt, et aliter in infi­ delitate adolescent, et damnabuntur : cur ergo non cogendi essent illi pauci ad fidem, ne tota multitudo periret? Certe si id fieri non potest, ideo est, quia coactio illaesi in­ trinsece mala, et ideo ab Ecclesia prohibita. Tertio considerari possunt inconvenientia intrinseca, quæ coactio illa secum afferret, primo, quia admitterentur ad baptismi sa­ cramentum illi quos moraliter certum esset non esse sufficienter dispositos, ut diximus. Secundo quia hominum conversio tribuere tur bumanæ potentiæ, et violentiæ , non 79 DISPUTATIO XIX, SECTIO II 711 efficaciœ verbi divini, et Dei gratiæ, contra bus fidei judicium spirituale est, et pertinet finem omnino a Deo intentum, ut significat ad Ecclesiam, ad quam spectat judicare de Paulus II ad Corinth, x, 4 dicens ; arma hu­ doctrina fidei, et de peccatis contra fidem, jus militiœ non esse carnalia, etc. et ideo I non potest princeps sæcularis ex se, et pro­ Cor. i dixerat, quod non multi potentes, pria auctoritate judicium illud inchoare, et sed infirma mundi elegit Deus. Tertio, boc ad sententiam pervenire, sed id facere debe­ derogaret honestati, et dignitati ejusdem ret auctoritate Ecclesiæ, qua tamen ejusmodi fidei, et Christianæ religionis, cujus asse- potestatem nec in se agnovit, nec principi­ clæ non spontanei, sed coacti et inviti bus unquam communicavit, sed potius id nomen darent Christo, et ejus doctrinæ. facere volentibus omnino prohibuit. Jam enim non veritatis, et argumentorum Quinto denique, et a priori ratio esso vi­ pondere, sed metu fortunas, vel corporis detur, quod peccatum hoc infidelitatis sit bona amittendi, dicerentur homines in eam extra totum forum, et limite» gubernationis sententiam venisse, unde merito tribueretur et potestatis politicae principis temporalis, cu­ defectui rationum, et efficaciœ ad persua­ jus finis est tranquillitas reipublicæ, et bonum dendum, si intellectus captivandus esset in ordine ad pacem et quietem communem non veritatis proposilæ splendore,sed amore civium : ad quem finem solum possunt prae­ honorum temporalium, quod in advocatis cipi, quæ necessaria sunt, ne turbetur pax ipsis vitio tribuitur, si opiniones, et assensus et concordia publica civilis: neque enim venales habeant, eaque opinentur et do­ commissa est principi gubernatio animarum ceant, non quæ vera apparent, sed quæ in ordine ad beatitudinem æternam, sed gu­ magis ad lucrum opportuna. Propter hæc, bernatio hominum, ut boni cives sint. Unde et alia noluit Christus suis discipulis, nec nec potest prohibere omnia peccata etiam Ecclesiæ dare potestatem hanc coactivam, ut contra legem naturalem, sed ea, quæ tur­ notavit Ambrosius lib. VII in cap. x Lucte bare possunt honestatem reipublicæ, et eam his verbis : « Non virgas in manu jubenlur deturbare. Si ergo subditi juxta naturalem tollere Apostoli ; sic enim scribendum Mat- legem probi sint, et juste ac honeste vivant, thæusputavit. Quia est virga nisi præferendæ princeps nihil aliud potest ab iis exigere, potestatis insigne, et ulciscendi instrumen­ sed debet singulorum conscientiæ relinquere tum doloris? Ergo humilis Domini, in hu­ curam de æterna beatitudine, et salute com­ militate enim judicium ejus sublatum est; paranda ; quamvis ad hoc etiam debeat con­ humilis, inquam, Domini præceptum disci­ siliis, praedicatione, et mediis aliis omnibus puli ejus humilitatis officiis, exequuntur: eos indefesse adjuvare, imo, et possit suavi­ eos enim mittit ad seminandam fidem, qui ter cogere coactione indirecta, ut postea in non cogerent, sed docerent, nec vim potes­ solutione argumentorum dicemus. Ex hac autem communi, et vera doctrina tatis exercerent, sed doctrinam humilitatis obiter infertur, minus consequenter locutum attollerent. » Unde quarto arguitur, quia si in Ecclesia fuisse JJalderum in præsenti qu. vi art. 8 non mansit hæc potestas coactiva, non ap­ post quartam conclusionem, qui dixit, in duo­ paret quomodo potuerit mauere in principi­ bus casibus posse non baptizatos cogi ad fi­ bus temporalibus, etiam in ordine ad infide­ dem ; primus est, quando fatentur se esse les sibi subditos : nam vis coactiva nou Christianos, quia hoc ipso quod se Christia­ reperitur sine potestate judicativa, nec po­ nos profitentur, tenentur veram fidem Chri­ test princeps praecipere, vel cogere subditos stianam suscipere. Secundus est, quando in iis causis, de quibus non potest judicare ; sunt filii Christianorum baptizatorum : hi quomodo enim poterit ad pœnam condem­ enim quamdiu sub patria potestate sunt, nare, si non potest in ea causa sententiam cogi possunt ad baptismum ; si vero sint ex­ ferre? Principes autem sœculares etiam tra patriam potestatem, possunt etiam uon Christiani non possunt de rebus fidei judi­ quidem pœna mortis, sed exilio, aut mode­ care, cum totum hoc judicium ad Ecclesiam rato carcere ad fidem compelli, quod colligit spectet, nec aliter nunc hæreticos puniunt, ex concilio iv Aurelianensi, can. 31, ubi nisi potestate accepta ab Ecclesia, quæ prius praecipitur, ut Judæus, qui suum mancipium judicium exercet, et hæreticos declarat, et ex Christianis natum parentibus, spe libera­ principi sæculari committit, ut eos debito tionis ad Judaismum induxerat, mancipio supplicio puniat. Si ergo totum hoc de re- privetur, et manumisso mancipio non pro46 To.u. II. 32 722 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. dem immediate, quia fidem parentum non sit, qui deliciendo ad Judaismum indignum se libertate fecit : cui videtur consentire amplectitur, sed quia legem justam violavit qua sicut domino prohibebatur manumit­ Lorca dicta quæst. x disp. XXXVI num. 15. Hæc tamen, ut dixi, non cohterent cum tere servum sub ea conditione; ita et servo principiis positis : nam ii omnes, quamdiu juste prohibebatur manumissionem sub ea hnptizati non sunt, extra Ecclesiam adhuc conditione acceptare. Quamvis enim cogi manent, et per consequens foris sunt, de non possit ab Ecclesia, ad fidem, quamdiu quibus ad Ecclesiam non pertinet judicare, baptizatus non est, potest tamen obligari ut dixit Paulus, cujus verba de omnibus ad non acceptandum pactum libertatis pro­ missa·, sub conditione deserendi, vel non nondum baptizatis intellexit Tridentinum suscipiendi parentum fidem, quod pactum loco supra citato, inde colligens, judicium Ecclesiæ in sacramento prenitentiæ exerceri justissime ab Ecclesia potest, ut diximus solum circa peccata post baptismum com­ prohiberi. Denique quod filius sit adhuc sub missa. Neque obstat, illos, qui se profitentur patris potestate, non facit, quod possit ad Christianos, teneri veram fidem Christianam fidem obligari ; multo enim magis est ser­ suscipere: nam etiam, qui se profitentur vus infidelis sub potestate domini Christiani, Mahomclanos tenentur illam suscipere, et et tamen non potest ab Ecclesia ad baptis­ tamen ab Ecclesia non possunt ad hoc com­ mum compelli. Possunt quidem parentes pelli. Neque etiam obstat decretum illud baptizati obligari, ut infantes suos baptizari concilii Aurelianensis can. xxxi (mihi tamen curent : postquam tamen filius est adultus, est canon, xxx non xxxi, ut citatur a.Mal- necessaria est ejus voluntas, cum non sub­ dero, nec caput xix, ut male citatur apud Co­ datur patri quoad religionem eligendam : ninch dicto dub. xiv n. 222) nam ibi non hanc autem filii voluntatem Ecclesia non punitur directe servus cx Christianis natus, potest a filio ipso extorquere, cum nullam ob Judaismum susceptum, sed Judæus domi­ habeat adhuc in ipsum spiritualem jurisdi­ nus, ob abusum potestatis et dominii, pri­ ctionem, quippe qui adhuc extra Ecclesiam vatur justo dominio in servum, imo redditur reperitur. inhabilis ad validam manumissionem facien­ Nunc restant solvenda argumenta, quæ κ dam. Potest enim Ecclesia ex potestate pro­ contra hanc communem doctrinam afferri pagandi fidem leges condere, quibus con­ solent, ex quorum solutione ipsa magis elu­ versio ad fidem reddatur facilior, et tollantur cidabitur. Primoergo arguisolctex Scriptu­ de medio impedimenta subditorum ad eam ra Lucw xiv, 23 Compelle eos intrare, utique amplectendam. Unde ut liberi sint subditi in Ecclesiam, et ita videtur compulsus a ad fidem ct baptismum suscipiendum, po­ Deo fuisse Saulus, ut converteretur, et fi­ test subditos infideles privare potestate co­ dem susciperet. Respondeo, compulsionem gendi servos indirecte, et ad hunc finem illam non debere intelligi per potentiam, et privare eos facultate manumittendi servos poenas, sed per argumenta, et motiva, si­ sub ea conditione, si fidem non amplectan­ gna, prodigia, et similia, qua ratione com­ tur, et consequenter dominos tentantes id pulsus fuit Saulus : nam Ecclesia etiam in facere privare dominio in servos, quæ est quadam oratione petit a Deo, ut nostras ad punitio directa domini violantis legem jus­ se rebelles compellat voluntates : quod tamen tam, et indirecta servi, cujus manumissio de compulsione per gratiam efficacem et irrita redditur. Non itaque dicitur in illo vehementem intelligitur. Quamvis ergo canone, indignum esse libertate servum, Deus possit etiam pœnis, et terroribus ho­ qui ex Christianis uatus ad Judaismum de­ mines ad fidem cogere, ipse enim judicium fecit, ut retulit Coninch loco citato, sed in­ exercere potest in infideles : hanc tamen justum esse, ut ei libertas maneat: hoc est, potestatem Ecclesiæ non communicavit pro­ esse contra jus quod Ecclesia habet ad pro­ pter inconvenientia supra adducta, et quia pagandam libere fidem, quod rata legibus de tali communicatione non constat. Scio, habeatur ea manumissio, et non radicitus Augustinum epist. xlviii et l de propria tollatur ea potestas, et jus, unde occasio compulsione per pomum verba illa intellioritur vehemens avertendi subditos ab am­ gere; sed putat, ibi sermonem esse de hæplectenda fide. Adde, posse concedi eo casu, reticis, qui eo modo compelli possunt. At puniri servum directe, et privari libertate vero Chrysostomus, et alii, quos sequitur sibi data ob defictum commissum : non qui­ buarez sect, m, n. 12 intelligunt de com- DISPI TATIO XIX, SECTIO II. 7tt pulsione per ingentia signa et prodigia, qui­ pœnam vel malum, quia non convertitur bus in fine mundi adigendi sunt infideles infidelis, sed solum negat liberalilatem, aut ad Christum tandem suscipiendum. remissionem alterius debiti, quamdiu non y. Secundo objicitur usus in Ecclesia rece­ convertitur, quod tamen debitum alio ti­ ptio n. ptns : nam imprimis Ferdinand us V, rex tulo juste potest exigere. Sic ergo Gregorios catholicus Hispaniæ Judæos nolentes bapti­ monet, ut graventur oneribus infideles sub­ zari, regno expulit. Fisebutus etiam Hispa­ diti, qui non convertuntur, et alliciantur niæ rex olim Judæos ad baptismum coege­ gratiis, remissionibus, ut convertantur. Ad­ rat, cujus factum laudari videtur in concilio vertit autem Suarez cum aliis bene, debere Toletano IV, cap. lvi et refertur in cap. id fieri semper intra terminos justitia»; ne­ deJudaù dist. xlv. Kesp. ibi zelum, et in­ que enim ad eum finem gravari possunt tentionem laudari, non factum, imo id in tributis, vel oneribus, ad quæ alias non posterum prohiberi. Ferdinandus etiam non possent juste obligari, secluso etiam eo ti­ expulit Judæos, quasi exilio puniens eorum tulo. Quia tamen non consistunt in indivi­ infidelitatem, sed vel nolens in sua ditione sibili hæc onera, sed habent se sicut pretia illos ad habitafldum admittere, propter rerum, infimum medium, et summum, subditorum utilitatem, quibus non parum possunt vel ad summum obligari, vel ad nocere poterat perversorum hominum com­ infimum solum, prout expediens fuerit ad mercium, quæ ad summum erat coactio in­ fidei professionem facilius obtinendam. De­ directa ad fidem : vel etiam cum detrimen­ bet etiam id caute, et prudenter fieri, ita ut to non exiguo sui regni, maluit tanta non facile ad baptismum admittantur, qui incolarum multitudine privari, quam subire eo solum fine baptismi voluntatem osten­ pericula, quæ ex eorum retentione timebat: dere praesumi possunt, ut sese iis oneribns sicut, et Philippus III nostra ætate expulit substrahant, sed praevio examine de inten­ ex Hispania innumeram Saracenorum mul­ tione recta, ne periculum sit conversionis titudinem, quorum magna pars licet bapti- fictae, prout merito timeri potest. Itaque zati essent, vel crederent, Mahometico ritu princeps sæcularis pie et prudenter facit, vivebant in occulto, et ruinam regni machi­ dum iis mediis utitur et indirecte compellit nabantur. Sicetiam prædiclus Ferdinandus V subditos ad fidem, ipsique sufficit quod Saracenos, quos bello subjugaverat expulit subditi conversionem offerant, et catechume­ ex Hispania nisi baptizarentur, quod jure ni fiant, ut prudenter illis possit onera re­ mittere. Pastores tamen Ecclesiæ postea non victoris facere potuit. Tertium ad hoc ipsum affertur exemplum debent sine dicto examine, et exacta proba­ 81 Objectio Gregorii Magni, qui lib. III, epist. xxvi re­ tione eos ad baptismum admittere propter in. latus in cap. Jani vero xxm, qu. G videtur fictionis periculum. Quæ probatio jam tunc velle cogendos esse rusticos infideles ad fi­ facilior erit, si subditi pro baptismo instent : dem his verbis : « Jam vero si rusticus fue­ cum enim jam catechumeni facti gravami­ rit tantæ perfidiæ, et obstinationis inventus, na, et onera non sentiant, prout omnino ut ad Deum venire minime consentiat, tan­ expedit fieri ut sese jam liberos experiantur, to pensionis onere gravandus est, ut ipsa non ita præsumilur ficta instantia in pe­ exeeutionis suæ pœna compellatur ad recti­ tendo baptismo ex metn, cum jam metus tudinem festinare. » Idem habet lib. IV, cessaverit, sed magis praesumitur ex mera epist. vi et e contra lib. VTI epist. xxx vult, devotione procedere; adhuc tamen hoc ut subditis aliquid de justis tributis remit­ ipsum desiderium probandum videtur, ut tatur, ut hae benevolentia inducantur ad ex repetitis instantiis ejus veritas magis ap­ fidem suscipiendam. Resp. cum communi pareat. Denique circa hanc indirectam co­ theologorum, quos affert et sequitur Suarez actionem advertunt, licet per se loquendo, ubi supra nu. 8 et alii passim, hanc fuisse non possit exerceri nisi circa subditos, quia coactionem solum indirectam, quæ licita illi soli possunt juste gravari oneribus gra­ est, dum juste et prudenter fiat. Dicitur vioribus, per accidens tamen posse ali­ autem indirecte cogere, qui jure suo utitur, quando exerceri circa uon subditos, pri­ quod remittere non vult, sed toto rigore vando nimirum eos beneficiis gratuitis, et excqui ; remittere tumen paratus, et remis- commodis < non debitis, nisi fidem profitean­ sionem offerens, si debitor convertatur ad Itur, vel ei opitulentur. Potest v. g. princeps fidem : tunc enim non infert, aut minatur Christianus negare principi infideli com­ 721 BE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. mercium in suo regno, vel auxilium et mi­ dunt, eosque puniunt: sic enim leges lata» lites ad helium alioquin justum, nisi fidem sunt contra Coelicolas, ut constat ex lege Coelicolarum. Cod. de Judæis, et Coelicolis, <\\ü profiteatur, vel ei in suo regno favorem præstet : utitur enim jure suo negando ea, videntur fuisse pagani, cum cœlum cole­ ad quæ concedenda nullo jure tenetur. rent; item contra Manichœos, et Samarita­ M Quarto objiciunt leges aliquas ab imperanos, qui baptismum non recipiebant. Re^. Otùecitorv. |orj|nls pjjs Christianis latas contra ido­ pondeo, de coelicolis S. Augustinum epist. lolatrae, et eorum ritus, quales sunt lex I, lex CLXIII circa finem testari, quod erant haptine quis, lex nemo ea, lex nemo venerandi. zati : de Manichæis dubitari etiam potest : Cod. de paganis, et aliæ similes; quæ leges nam ii utebantur episcopis, et eucharistia, laudantur a conciliis et Patribus relatis imo circa ejus usum gravissima sacrilegia apud Suarez ubi supra sect, iv, n. 6. Res­ committebant, ut refert Augustinus tom. VI pondetur, eas leges justas esse, non enim lib. de Hœresibus hæresi xlvi, ibi tamen tes­ cogunt ad complectendam fidem Christia­ tatur idem Augustinus, quia de necessitate nam, sed prohibent cultus daemoniorum sa­ et utilitate baptismi male sentiebant, ideo, crilegos, el alia quæ sunt contra rationem, quos discipulos denuo acquirebant, non so­ et legem naturalem ad quod princeps tem­ litos fuisse baptizare. Cæterum quidquid de poralis habet potestatem, ut videbimus, et hoc sit, tam isti, quam Samaritani, el alii explicabimus § 3, sicut etiam potest prohi­ similes juste poterant puniri, et cogi ad suos bere blasphemies el contumelias contra errores deserendos, quia plura docebant, ct Chrislum, vel Christianam religionem, ut agebant contra legem naturalem, ct Maniibi videbimus. chæi plura sacrilegia, et scelera patrabant 8g Quinio objiciunt, quia imperatores tulein usu rituum Christianorum, cum magna Objectio v. run* ctiam le8cs contra hæreticos, eos co­ Ecclesiæ contumelia, ut constat ex Augus­ gentes ad fidem catholicam amplectendam, tino loco citato, et fatetur Coninch de illis, ergo non est extra principis potestatem, co­ et de Samaritanis ubi supra nu. 242. gere subditos ad veram fidem. Resp. hære­ Septimo objicitur, quia illi, qui metu H ticos esse jam per baptismum subditos Ec­ coacti baptizati fuerunt, coguntur postea ad clesiæ. el intra Ecclesiam, quare supra illos fidem, et puniuntur si ab ea deficiant, ut Ecclesia habet potestatem coercitivam, ut constat ex concilio Tolet, IV,cap. lvi, relato videbimus infra agendo de hæreticis. Prin­ in cap. de Judæis, dist. xlv, sufficit ergo ceps autem sæcularis non habet potestatem Ecclesiæ voluntas coacta baptizati, ut eum cogendi illos ad fidem, quia non potest, ut recipiat et retineat. Resp. sufficere quidem diximus, judicare de vera fide ; habet tamen ad retinendum, et cogendum, postquam se­ potestatem ad hoc sibi communicatam ab mel baptizatus est, non vero sufficere ad li­ Ecclesia, quæ postquam judicavit de causa cite recipiendum. Ratio differentiæ ex dictis fidei, et de crimine hæresis, implorat auxi­ est clara ; quia ad conferendum licite adulto lium principis sæcularis, ut hæreticum ab baptismum, requiritur fides in adulto, ut Ecclesia damnatum puniat ; Et ex hac eadem dispositio necessaria, quæ in coacto non potestate leges condit, approbante Ecclesia, præsumitur : ad retinendum vero ct cogen­ statuens pœnas debitas huic crimini ; quæ dum postea, non requiritur, quod habeat, leges non procedunt a potestate propria ip­ vel habuerit unquam fidem. Sufficit, quod sius principis; sed ab altiori potestate com­ receperit b&ptismum, qui est janua qua municata sibi ab Ecclesia, quæ in hoc ne­ baptizatus ingreditur Ecclesiam et fit subdi­ gotio utitur principibus, tanquam suis tus illius. Potest autem baptismus recipi ministris : sicut quando prælatus ecclesiasti­ valide sine fide, dum adsit voluntas illius cus, qui simul est princeps temporalis, com­ etiam coacta et involuntaria secundum quid ; mittit causam aliquam sanguiuis alicui ju­ quæ voluntas præsumitur, quoties aliquis dici laico, qui potestate a prælato accepta dicit se velle baptismum et, illum petit; si­ judicat in ea causa, in qua sine tali potes­ cut præsumerctur etiam professio valida, et tate nihil potuisset propria auctoritate de­ matrimonium validum, etiamsi metu fie­ cernere. rent, nisi Ecclesia eo casu utrumque irritas90 Sed contra hoc sexto objiciunt, quia prin- set, quod tamen fieri non potuit in baptis­ Objcciiovi, cipes mi non solum contra hæreticos bapti­ mo, nec in ordinis susceptione, quæ sunt zatos, sed etiam non baptizatos leges con­ sacramenta, nec includunt contractum hu- DISPUTATIO XIX, SECTIO II. IM manum, sicut includitur in matrimonio, et ex eo capite potuit subjacere human® irri­ tationi, et ideo applicata materia, et forma, non potuit Ecclesia impedire eorum sacra­ mentorum valorem. Posito autem baptismo valido, jam ille est subditus Ecclesiæ, quæ sicut alios subditos, potest eum cogere ad professionem Christianæ religionis, et id­ circo concilium Toletanum id præcipit. Octavo arguitur ratione, quia princeps temporalis potest subditos suos obligare ad nes in materia de baptismo, Nec homo pri­ vatus potest vi cogere volentem committed! fornicationem, v. g. vel aliud simile pecca­ tum, ne illud commiltat. Similiter ergo prin­ ceps non potest vi cogere subditum infidelem ad fidem ; quia in hoc puncto ex defectu po­ testatis habet se princeps, sicut si esset homo privatus, et exerceret potestatem, quam non habet in hac materia. Si enim penes ali­ quem esset hæc potestas, et obligatio charitatis, maxime esset penes prælatos ecclesias­ ticos, quibus magis incumbit cura salutis animarum; et tamen Ecclesia nunquam agnovit in se hanc obligationem, vel potes­ tatem ad cogendum infideles, ut vidimus, sed solum ad praedicandum, exhortandum, et aliis modis licitis procurandam eorum conversionem. 0^«*'° obc.dientiam debitam suis superioribus ex­ hibendam, v. g. ut filii parentibus, servi dominis obediant, ergo poterit etiam et de­ bebit eos obligare ad obediendum Deo, et exhibendum ei debitum cultum. Si ergo infideles proposita eis sufficienter fide nos­ tra debent eam recipere, et hunc fidei cul­ tum Deo exhibere, poterit princeps tempo­ ralis subditos suos cogere, si huic debito non satisfaciant. Respondeo negando consequen­ §111. tiam, quia hæc obedientia Deo præstanda est extra sphæram, ut diximus, principis Utrum infideles non bnptiznti cogi possint ad temporalis, qui ea solum potest subditis relinquendos errores, M ritus rationi natu­ præcipere, quæ ad politiam civilem et tem­ rali contrarios. poralem, et ad honestatem illam, quæ a bo­ nis civibus exigitur, spectant, qualis non Certum videtur ex dictis, non posse hos gj est fides Christiana, quæ ad salutem æter- infideles, sive subditi sint, sive non subditi nam ordinatur, et in qua princeps tempo­ cogi ad relinquendos eos errores et ri­ ralis non potest esse judex, sed Ecclesia : tus, ex fide, seu quatenus contrarii sunt unde nec potest punire peccata contra fi­ fidei nostræ. Si enim non possunt cogi dem, cum punitio sit actus judicis. Potest ad amplectendam fidem nostram, quæ tamen punire filios, vel servos non obedien- eos errores damnat, non poterunt cogi, tes parentibus, vel dominis, quia hæc obe­ ut ex motivo fidei eos relinquant, seu quia dientia pertinet ad statum bonorum civium, fidei nostræ adversantur. Difficultas solum et de illa potest bene judicare. Cur autem, est, an possint cogi ad eos relinquendos, et quomodo possit princeps temporalis pro­ quatenus adversantur rationi naturali. hibere, et punire blasphemies, et irreveren­ Similiter certum videtur ex dictis,non tiam contra Deum, dicemus § sequenti. posse eos infideles ad hoc cogi ab Ecclesia S3 Nono arguitur, quia charitas obligat ad per potestatem spiritualem quam habet; clfoix. subveniendum proximis indigentibus, et cum enim hæc potestas sit solum dire­ maxime ad procurandam eorum salutem; cte in subditos, et nemo sil subditus Eccle­ si ergo judicatur utilis coactio, prout de fa­ siæ, ut Ecclesia est, nisi sit baptizatus, non cto sæpe utilis erit saltem in ordine ad filios potest Ecclesiæ potestas directe cogere hos eorum, qui coguntur, charitas obligabit ad infideles ad aliquid, cum ncc possit eos pu­ cogendum. Resp. charitatem obligare ad ea nire, nec eos judicare, sed tota quæstio erit quæ licite possunt fieri, non ad illicita, non de potestate temporali principum. An pos­ enim sunt facienda mala ut sequantur bona : sint omnes infideles, vel saltem subditos ad vidimus autem hanc coactionem esse illici­ hoc obligare. tam. Nec refert utilitas futura filiorum; Prima sententia universaliter affirmat, nam si hoc sufficeret possent cogi etiam Ju­ posse hos omnes infideles, sive subditi sint, dæi subditi, ut consentirent baptismo suo­ sive non subditi, vi et potestate ad hoc comtentu, rum filiorum parvulorum, ad quod tamen pelli. Hanc tenent Major, et Sepulveda apud cogi non possunt, nec parentibus invitis pos­ Suarez disp. XVIII, m- etiam apud Coninch disp. xvm, n. 181. 716 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. Antoninus III pari. lit. XXII non designato capite, el Silvester verbo Papa (\\\. mi, for­ tasse occasionem dedit Antonino, quin illo litui. XXII, cap. v, § 8 ex sententia Augus­ tini de Ancona habet hæc verba : « Item se­ cundum Augustinum de Ancona ubi supra, Papa potest punire paganos, et barbaras nationes, cum agunt conlra legem natura­ lem in manifestis, quia unusquisque potest puniri pro transgressione legis quam reci­ pit, et profitetur; sed lex naturalis est ita cordi inserta, quod deponi non potest, ul si furarentur vel commitc.rentvitium sodomiæ, et hujusmodi. Sed pro eo, quod faciunt con­ tra legem divinam, scilicet veteris, vel novi testamenti, aut contra legem positivam, cum neutram recipiant, puniri non pos­ sunt. » Eodem fere modo loquitur Silvester illa qu. vn, his verbis: « Septimo quæritur, quid possit Papa supra paganos, Et dico ex Archid. post Augustinum de Aucona, quod in cos habet jurisdictionem, quia est vica­ rius Christi habentis jurisdictionem in om­ nes, non tamen potest ab eis auferre domi­ nia, si qua justa tenent. Inlellige, nisi eo modo, quo a Christianis potest auferre pro­ pria bona, scilicet ex causa justa; quia do­ minium est beneficium naturale, primo Polit, cum quidam naturaliter sint Domini, et quidam servi. Beneficia autem naturalia etiam dæmonibus non sunt ablata. Nec potest eos cogere, ad relinquendos suos ri­ tus, etiam quantum ad matrimonia, aut fa­ ciendum nostros, sicut nec ad fidem. Potest autem cos punire, scilicet pœna pecunialia vel corporali, non autem spirituali, id est, excommunicatione, cum sint extra, si pec­ cent contra legem quam recipinut, sicut et omnes alios scilicet si peccant contra natu­ ralem in manifestis, non autem divinam, veterem, aut novam, vel contra positivam ab eis non receptam, nisi sint temporaliter ei subjecti. » Hæc Sylvester illo loco. Pro eadem autem sententia citantur Hostiens, et Panorm. iu cap. quod super his, de voto. Quorum Panormitanus Hostiens! posterior, et ejus ac Innocentii sententiam referens ita dicit n. 10. « Fatetur tamen Innocentius, quod si infideles sunt infesti Christianis, vel aliter delinquant contra legem naturæ, quod Papa poterit contra eos indicere bel­ lum, et cos privare hujusmodi bonis (scilicet quorum dominia licite acquisierant). Hostiensis dicit, quod si infideles non cognos­ cunt dominium Ecclesiæ, licite possunt bonis spoliari, per id quod habetur Ecclesia*, tes x, transferetur a gente in gentem regnum: et in Evnngelio Matthæi c. ult. Data est mihi omnis potestas in ceelo et in terra. Quam quidem potestatem transtulit Christus in vicarium suum. Sed si recognoscunt domi­ nium Ecclesiæ, nec sunt infesti Christianis, debent tolerari. Pro opinione Innocentii facit cap. dispar. xxm, qu. vn, sed pro opi­ nione Hostiensis videtur textus cum gloss, in cap. si de rebus xxm qu. vn. » Postea vero n. 12, explicans magis suam propriam sen­ tentiam. sic prosequitur. Secundo «princi­ paliter queerit Innocentius, si delinquant infideles, per «piem debent puniri, et conclu­ dit quod per Papam : quia est generalis vi­ carius in terris, et ipse Deus fecit unum ovile, et unum pastorem, ul habetur in evangelic ; et sic infideles velint nolint, sunt de illo ovili. Et dicit Innocentius, quod cum infideles non habeant aliam legem li­ citam præler legem naturæ, si delinquant in illam, puniuntur per Papam, ad instar Dei, qui punivit Sodomitas ul habetur Ge­ nes. xix et II, qu. i, cap. Deus omnipotens. Judæi vero, si delinquunt contra legem in eorum moralibus, puniuntur per Ecclesiam. Et adverte, quod Innocentius totam juris­ dictionem infidelium videtur attribuere Papæ : quod non procedit indistincte: nam sunt sub Romano imperio, ut patet Cod. de Judœis, et Cod. de Paganis per totum : ad idem cap. postulasti infra de Judœis. Item imperator, saltem quoad exercitium, habet jurisdictionem super universum orbem, ct est Dominus mundi, 1. Deprecatio, if. ad leg. Rhod. dejact. et 1. bene a Zenone, Cod. de Quadrien. prescript. facit quod ipse Innocentius notat, in cap. licet ex suscepto de foro conip. ubi dicit, quod si imperator, non est negligens, sed subditi sunt sibi rebelles, non suc­ cedit Papa in jurisdictione, sed debet ad­ juvare imperatorem, ad domandum rebelles, arg. in cap. Cum ad verum, xevi dist. Unde concordando dicta Innocentii, ct jura supra allegata, distinguo, quod quædam sunt cri­ mina ecclesiastica,et in istis Papa exercet ju­ risdictionem in infideles, sicut exercet con­ tra fideles, unde si Judæi, vel alii infideles delinquant contra matrimonium, Papa seu Ecclesia posset in cos animadvertere, ut in cap. novit, de judiciis. In criminibus ve.ro non ecclesiasticis imperator exercebit juris­ dictionem. In mistis vero locus erit præventioni, ad hoc, quod bene dico in cap. cum DISPUTATIO XIX, SECTIO II. 727 sit générale, r/e foro compel. Unde in peccato præcepto, qui c.nm sil dominus omnium, contra naturam, dico, quod uterque potest potest cuivis potestatem dare alios occidendi, * esse judex, quin hoc peccatum principaliter eorumque bona invadendi. Et certe titulos concernit Dei reverentiam, qui est conditor ille solus transitus negati, non videtur uni­ universalis créature : nam ob hanc causam versalis ad justificanda omnia Israel itaram Ecclesia impendit se (debet fortasse legi, bella ; transitus enim ideo juste petebatur, ingerit se) contra laicos de crimine usura­ quia transire necesse erat, ad occupandas rum etiam infideles, ut in cap. post mise­ alias provincias, sibi a Deo promissas. 1’nde rabilem, et cap fin. infra de Judœis. » Hæc est quando transgressi Jordanem ad eas perve­ sententia Panormitani suismet verbis expli­ nerunt, non leguntur petiisse ulterius ab cata, quam ideo ad longum retuli ut con­ incolis transitum, sed etiam urbes illas de­ stet, quantum distet a sententia theologo­ bellaverunt, et occupaverunt oecisis earum rum doctrina horum doctorum juris cano­ incolis, ut constat in Jericho, quæ prima nici, quos sequuntur alii plurimi ex iis, qui civitas erat, Josue cap. in, et aliis subsevideri possunt in glossis, et additionibus quentibus: imo Gabaonitæ tantum abest, marginalibus ejusdem Panormitani, et quam quod eis resisterent, ut statim pacem, et nimium tribuere voluerint hac in parte non amicitiam obtulerint, quam non nisi dolo, solum summo Pontifici, sed etiam impera­ et fingentes se in remotissima provincia ha­ tori, cui etiam in criminibus non ecclesias­ bitare, impetrare potuerunt, ut constat ex ticis tribuunt jurisdictionem supra infideles cap. rx Josue. Quid, quod in iis regionibus non solum viros, sed mulieres, et parvulos totius orbis. os Melius ergo, et magis modeste theologi omnes occidebant ; quod ob solnm neuatum Seoteniia fere omnes distinguunt de infidelibus, et eos transitum non liceret sine particulari Dei wsDoms. quidem, qui in temporalibus non sunt subditi, concessione, et præeepto, cum non possent negant posse ab ullo principe, vel etiam innocentes directe puniri juste ob delictum Papa ad servanda omnia præcepta legis na­ solum aliorum : fatendum ergo est non solum turalis cogi, quando non peccant in praeju­ illum titulum negati transitus intervenisse, dicium Christianorum, vel aliorum innocen­ sed divinum præceptum, quo stante non tium ; eos vero qui subditi sunt, concedunt jam propria, sed divina auctoritate bella cogi posse etiam pronis, ad servandapræcepta gerebant. Melius probatur ex Nicolao Papa, qui ad M naturalia, imo etiam leges civiles, commu­ nes omnibus civibus, quæ non concernunt interrogationes Bulgarorum ita respondit. « De iis, qui idolis immolant, nihil aliud religionem ; ita Cajetanus, Victoria, Soto, Valentia, Aragon, et alii, quos refert, et se­ dicere possumus, nisi quod ratione potius, quitur Suarez dicta disp. XVIII, sect, iv, quam vi convincendi sunt. » Ratio autem n. 3et6;Turrianusdisp.LII,dub. u; Coninch ex supra dictis est clara ; quia Ecclesia im­ dicta disp. XVIII, dub. xn, nu. 187 et 196; primis hanc potestatem a Christo non acce­ Hurtado disp. lxxv, § 23 in fine, qui alios pit, quæ in eos, qui foris sunt, nullam in se afferunt. directam potestatem agnoscit, ut supra vi­ 51 Probat primo Suarez n. 3, exemplo Dei, dimus. Principes vero temporales non sunt qui cum vellet destruere, vel punire gentes principes, vel superiores, nisi suorum subdi­ habitantes in terra promissionis, noluit ta­ torum : nam superior, et subditus sunt cormen eas debellari ab Israelitis propter cri­ relalivi, et repugnat superioritas, et juris­ men idololatriæ, sed propter negatum trans­ dictio in non subditos: non possunt ergo itum pacificum per terras suas, ut colligitur iliis præcipere et per consequens nec punire, ex cap. xx Numerorum , et significat Au­ quia vis coacti va et potestas puniendi sup­ gust. relatus in cap. n, 23, qu. n, bis verbis: ponit necessario potestatem praecipiendi : « Notandum est sane, quemadmodum justa alioquin, quilibet privatus posset propria bella gerebantur a filiis Israel, contra Amor- auctoritate punire quemlibet alium ob pec­ rhæos; innoxius enim transitus denegaba­ catu contra legem naturalem patrata, quod tur, qui juro humanæ societatis æquissime absurdissimum esset, et totam humanæ re­ patere debebat. » Sed tamen Coninch ubi public» pacem perturbaret. supr. n. 199, fatetur, exemplum illud non Objicitur primo ex cap. x, Reclesuutia. esse ad rem, quia Israelite gentes illas dele­ ubi dicitur: Regnum agente in gentem trans- otyi i. verunt ex concessione, et peculiari Dei feretur propter injustitias, et injurias, et am- 13R DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. I I ftimclma. ct diversos dolos. Videtur orgo, quod transtulit in Ferdinnndum, el Elisahetham reges Castellæ et Legionis, dominium om- Obi^ ejnsmoili crimina contra legem naturæ q commissa dent aliis jus spoliandi honis suis nium insularum, et provinciarum inventarum, et inveniendarum in India occidentali ipsos delinquentes. Respondeo in primis, ibi sermonem esse, non de, quovis peccato con­ quæ non essent sub dominio alicujus prin­ tra legem natiiræ, sed de peccatis contra cipis Christiani, ut constat ex ejus bulla data anno 1 493, quæ est bulla n, ejusdem Ale­ justitiam, de quibus est peculiaris ratio, xandri VI,in I torn. Bullarii communis,ergo ut mox dicemus. Deinde ibi solum expli­ catur, quid Deus ipso frequenter faciat, agnovit in so potestatem ad disponendum de vel permittat in pernam peccatorum, non regnis infidelium, quod nullo alio titulo quid alii homines non supeiiorcs juste facere videtur fieri potuisse, nisi ob idololatriam possint : sæpe enim in pronam permittit incolarum, el ut converterentur ad fidem, et Deus, ut alii etiam injuste, ct illicite Chris­ pravos suos mores contra legem naturæ corrigerent. Resp. imprimis, hoc argumen­ tianorum terras occupent, nedum pagano­ tum nimium probare. Si enim ob idolola­ rum. triam, et alia peccata contra legem natura­ Secundo objicitur Cyprianus in exhorta­ 100 lem dominium honorum ab infidelibus Objectio n. tione ad martyrium, cap. v, ubi adducto præcepto Dei, qui in veteri lege præcepit auferebatur, oportebat tamen, quod prius idololatres interfici, subdit. « Quod si ante admonerentur ct invitarentur ad morum correctionem, quam si négligeront, tunc adventum Christi circa Deum colendum, et idola spernenda, hæc præcepta servata sunt, procederet contra eos, ut incorrigibiles ad quanto magis post adventum Christi ser­ has pœnas, quæ tamen conditio præmiltenda, ibi non explicatur : omnes ergo res­ vanda sunt? » Respondeo facile, exempla pondere debemus, Pontificis donationem omnia, et præcepta ibi a Cypriano adducta intelligendam esse juxta terminos juris, el esse de puniendis fidelibus ad idololatriam suppositis terminis habilibus, nimirum sup­ transeuntibus, vel iis, qui eos ad hoc cri­ posita aliunde justa causa belli, quia, v. g. men allicerent, non vero de alienigenis non subditis ob idololatriæ crimen puniendis, ut prædicatio impediretur, et expellerentur fidei ministri, vel quia injuste aliquid in ex toto illo capite salis constat . advenas pacificos machinarentur, vel inter­ Tertio objicitur Gregorius lib. I Registri, 101 epist. lxxiii, laudans Gennadium, quod hello veniente alio simili titulo; tunc Pontifex jus Objectio contra infideles gesto, fidem Christianam tribueret regibus Castelke, regna illa sibi ni. occupandi, prohibitis aliis omnibus Christia­ propagaret. Respondeo, laudari Gennadium, quod occasione belli contra hærcticos, vel nis, ne ea sibi occuparent. Unde merito Paulus III, postea in bulla quadam declara­ alios infideles imperii rebelles curaret pro­ pagari Christianam religionem. Non itaque vit, Indos infideles esse veros dominos suo­ rum bonorum, nec posse iis spoliari, ut gerebat bellum contra infideles non subditos, referi Con inch ubi sup. n. 160. Quod simili­ sed contra subditos rebelles, quos occasione ter in eodem sensu intelligilur, scilicet, nisi victoriae curabat ad veram fidem adduci, vel reduci. aliunde justa spolii causa interveniat. Sexto objicitur, quia possunt etiam non tW Quarto objicitur August, lib. V de Civit. Object io iv. subditi prohiberi, et cogi ne injurias aliis 0biKlef cap. XII et χνπ, laudans Romanos, quod barbaras nationes sibi subjicerent, ut earum inferant, ergo multo magis ne inferant Deo, depravatos mores corrigerent, et mutarent prout per idololatriam, vel alia scelera simi­ lia, inferunt. Resp. imprimis hoc argumen­ in melius. Cui consentire videtur S. Thom. tum, si quidquam probat, probare etiam de lib. III de regimine Principvm, cap. iv ct seq. Respondeo, ibi non affirmari causam illam peccatis aliis, quæ non sint contra legem corrigendi mores fuisse justam ad bellum in­ naturalem, sed contra fidem, vel alia præ­ ferendum. sed laudantur Romani, quod gen­ cepta super naturalia : nam iis etiam osten­ tium debellatarum mores correxerint, ideo- ditur· Deus, nec minor est ibi injuria in que fortasse Deus victores illos esse voluit, Deum, quam in aliis peccatis contra legem si aliunde justam belli causam habebant, naturæ : sicut ergo possumus vi et armis vel certe permisit eorum bella, ut bonus ille coercere aggressorem injustum nostri pro­ effectus consequeretur. ximi, sive injuria illa sil contra legem Quinto objicitur,quia Alexander Papa VI, naturæ, sive sit contra doctrinam fide reveL DISPUTATIO XIX, SECTIO II. II· <05 j ιοβ i'rt latam, si tamen vera injuria proximi est ; a peccato coercere. Ex hnc quippe romnroni sic licebit coercere, et cogere infideles, ne. licentia cnjuslihet in quemlibet, inuenfia injuriam in Deum committant, sive ea sit mala sequerentur, et pessime turbaretur contra legem naturæ, sive solum sit contra pax ct tranquillitas humani generis. Qui» doctrinam fidei, si tamen illa sit injuria enim est homo, qui non peccet? omnes ergo. et singuli in omnes ct singulos haberent gravis in Deum. Ad argumentum ergo P. Coninch dicta potestab-m, et prætextum spoliandiens vita, disp. xvin , n. 201 , respondet negando bonis, et rebus omnibus, nt a peccatis, et consequentiam : tunc enim solum possumus offensis in Deum abstinerent : qua licentia vi cogere, et prohibere ab injuria, quam concessa tota humanæ reipublicœ pax turba­ proximo infert, quando ipsemet,qui patitur retur, et prorsus tolleretur; essent enim injuriam, cupit defendi, «ecus si id non pe­ omnes, quasi banniti, quos singuli impnne tat, nec cupiat, præsertim si ipsemet posset possent occidere ob sua peccata, et honis se ab injuria liberare, sicut Deus de facto omnibus spoliare. Quod quidem, quam grave potest, et tamen justas ob causas impedire sit malum, et omnino præferendnm permis­ non vult. Hæc tamen responsio difficilis est : sioni ejusmodi peccatorum, constat aperte dixi enim to. I de Jusi. disp. X, sect, xi, ex eo, quod nec ipsimet principes supremi num. 202, cum aliis, quos attuli, posse nos temporales possunt omnia mortalia peccata vi et armis defendere innocentem ab injusto suis subditis prohibere, eosve ob quodlibct aggressore, etiamsi ipse innocens nolit mortale crimen punire, sed solum ob aliqua nostram defensionem, et licet ipse potens se graviora, quæ bono publico, et reipublicæ defendere id non faciat. Ex hoc ergo cnpitc tranquillitati adversantur ;cætera vero relin­ non repugnaret, quod infideles possent ob quenda sunt divino judicio.ut cumjommuni crimina idololatriæ, et alia contra legem sententia tradit Suarez lib. Ill de Legibus naturæ, coerceri, et cogi a principibus Chri­ cap. xxii, η. 12 et seq. Imo in prelate, et stianis, et nisi ab iis peccatis, ct injuriis superiore etiam ecclesiastico eam potestatem divinis abstinerent, privari etiam regnis et prohibendi omnia peccata mortalia, et ea bonis suis, donec resipiscerent. puniendi, negat idem auctor lib.IV, cap. xi, Facilius ergo responderi potest, imprimis n. 3, quia ex tali potestate majus damnum, non omnia peccata mortalia continere inju­ «piam bonum resultaret tidelibus. Quanto riam proprie dictam contra Deum, ut cum ergo minus dicemus licere punire non sub­ aliis dixi disp. Ill de Incam. sect, m et ditos , et cogere cos pcenis acerbissimis seq. Deinde, quidquid de hoc sit, regula ad non peccandum contra legem natu­ illa, quod ad defendendum innocentem ab ralem ; ex qua potestate singulis concessa, injusto aggressore, fas sit tertio non supe­ majora et graviora sine proportione mala riori aggressorem occidere, vel pcenis aliis consequerentur contra pacem et tranquilli­ coercere, non est universaliter vera, sed tatem humanam ? un Septimo objicitur, quia possunt Christiani habet suas limitationes ; quarum una est, ut id non liceat, quando ex aggressoris occi­ vindicare blusphemias, et contumelias inii- Objectio ■ vu. sione, et idem est cum proportione de spo­ delimo contra Christum, et contra nostram liatione, vel quolibet alio malo ei illato, religionem, eosque vi el armis coercere, ne majora damna publica timerentur, quam ex res nostras contumeliose tractent: cur ergo injuria innocentis, quæcumque illa sit. non poterunt impedire etiam eorum idolola­ Exemplum commune est, si princeps, cujus triam, quæ continet maximam veri Dei inju­ vita ad publicum bonum et reipublicæ pacem riam. ct condemnationem verat religionis. necessaria est, injuste aggreditur innocen­ Resp. blasphemias illas, et contumelias tem, ut eum occidat: non enim ideo cuilibet nostræ religionis ut breviter indicavit Sua­ licebit principem occidere, ut liberet inno­ rez d. disp. XVIII, sect, iv, u. t. dupliciter centem : imo debet hujus mortem injustam posse considerari, primo qiiatenus pnecis·* permittere, ne illa alia graviora mala subse­ sunt contra Deum,et ex hoccapite non dant quantur. Hinc ergo reddi potest ratio, cur justam causam belli contra infideles non etiamsi concederetur vera, el propria injuria subditos, secundo possunt considerari, qua­ divina in peccato mortali, non tamen ideo tenus υχ illis redundat inhonoratio positiva liceat privatis, vel certe non superioribus Ecclesiæ, et Christianorum, contra quos vindictam sumere de peccatore, vel eum vi ••tiam convilia illa proferuntur :qua ratione, I 730 1(18 Objectio νηι. DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ sicnl propter alias injurias polcst licite bellum inferri non subditis: sic etiam pote­ rit propter has, licet in hoc etiam caute et prudenter procedendum sil, ne majus for­ tasse fidei detrimentum inde sequatur, quam si patienter tolerando, et dissimulando pro­ prias injurias, ratione magis, et exemplo infideles allicerentur ad fidem amplecten­ dam, a qua potius magis abhorrerent, viso studio ultionis, ct vindici® contra evangelica consilia, quæ fides ipsa prrcdicat, et commendat. Hujusmodi autem injuriam redundantem etiam contra nos ipsos non continet propric simplex idololatria, aut similia peccata, sed solum manifestationem proprii erroris : sicut non sum ego in jurius alicui doctori sequendo contrariam senten­ tiam contra illius doctrinam. Aliud vero esset, si subsannarem illius doctrinæ aucto­ res, aut doctrinam ipsam iis dicteriis prose­ querer, ut auctores etiam pungere, et acer­ bius notare velle existimari jure possem. Octavq objici potest, quia si non lieet infideles non subditos cogere, ut ab idolola­ tria desistant, neque etiam licebit ad hunc finem eorum [idola confringere, et templa diruere, quod lamen plures sancti fecisse legunt. P. Suarez diet. sect, τν, η. 8, dicit, id non licere auctoritate privata facere, ul colligitur ex 1. sicut, el 1. Christianis, Cod. de Paganis; ideoque in concilio Eliberino can. lx decernit, non esse habendum pro martyre, qui propria auctoritate frangens idola, propterea ah infidelibus occidatur. Contra hoc tamen videntur esse, ut dixi, exempla multorum, qui id fecerunt, et ut veri martyres ab universa Ecclesia coluntur. Quare de hoc puncto consulendus est Baroniusinnotisad martyrologium die 9 Aprilis, ubi juxta doctrinam S. August, ep. l ad Ponifacium longe ante medium, distinguit inter eos. qui auctoritate privata, et furore perciti indiscreto, idola, vel templa dirue­ bant, et eos qui legitima auctoritate legibus principum concessa id exequebantur. Hi enim secundi laudabiliter id faciebant : secus illi primi,nisi divino instinctu,vel Dei jussu moti facerent, prout multos fecisse constat. Canon vero citatus ex concilio Eliberino intelligitur solum de iis, qui propria, et privata auctoritate operabantur, et de his etiam intelligendusest Suarez, cum expresse loquatur de frangente idola privata sua auctoritate. Dixi tamen in conclusione principali, non posse infideles non subditos prohiberi, aut cogi, ne ea peccata committant, quando non peccant in prœjudicium aliquorum innocen­ tium. Si enim in eorum præjudicium fiant, possunt ab aliis, vi etiam ct armis impediri. Exemplum commune est de iis infidelibus, qui idolis victimas humanas offerunt, immo­ lando in eorum honorem homines, vel pueros innocentes, quos quidem charitas ’ permittit, et aliquando jubet, si sine gravi incommodo proprio fieri potest, ab iis malis eripere etiam cum aggressorum morte. Dixi nutem, si homines innocentes immolent : si enim nocentes solum et mortis reos, propter alia crimina, ad sacrificia illa sacrilega as­ sumant, non possunt propter illud solum sacrilegii peccatum, quod sine innocentis alic.ujus injuria committunt,ab aliis quorum non sunt subditi, bello invadi, ul doctores citati communiter fatentur. Difficultas est, si ipsi innocentes auxilium Jw non petant, imo nec eripi velint, an possint adhuc occisores non subditi ab eo crimine dimcals*. prohiberi. Et quidem certum videtur, licet id non petant, præsumi tamen velle et desi­ derare suam tutelam ab iis qui opem ferre possint. Si tamen expresse suam libertatem respuerent et excluderent, vel si ex circum­ stantiis hæc voluntas praesumeretur, P. Coninch dicta disp. xvm, nu. 197, negat posse occisores vi prohiberi ab iis immolandis, quia cum jus vim vi repellendi per se ei soli immediate conveniat, qui illam injuste pati­ tur, vel qui hujus, aut vim inferentis supe­ rior sit, illicite illud mihi usurpo, nisi ab aliquo horum mihi committatur : sicut ne­ queo valide alterius nomine aliquid agere, si ipse nolit me hoc ejus nomine agere. Melius tamen Suarez ubi supr. n, 4, dicit posse prohiberi vi aggressorem injustum ad defendendum innocentem, etiamsi ipse nolit defendi ; quod etiam dixi to. I de «/ustit.disp. x, n. 202. Unde licet ipsi de­ fendi nolint, nec etiam se defendant, cum possint, potuerunt infideles a nobis prohiberi ne eos idolis immolent et occidant ; quia quicumque illi sint, qui morti destinantur, mihi generis humani communitate conjuncti sunt, et possum ego, non solum meas, sed etiam aliorum, qui mihi conjuncti sunt gra­ ves, et enormes injurias, vi etiam et armis impedire, non expectato eorum consensu. Hoc tamen, ni fallor, aliqua indiget explicatione : dupliciter enim contingere po­ test, quod innocens patiens consentiat, et | I DISPUTATIO ΧΓΧ, SECTIO II. ni nolit scdefendere, vel ab alio defendi : primo lenta alterius inviti morte redimere? Pn«ef retinendo adhuc jus suum, ita nt vernm et quidem, qui «e stulto desperationis impetu propriam injuriam patiatur, potest enim occidere vult, cohiberi ρ<τ vim, ablato ei aliquis libenter pati, imo ct de passione sua gladio, et ligatis etiam manibus ad tempus, gaudere, et tamen adhuc retinere jus suum, doner ira· fervor «edaretur, quia hffe leviora quantum sufficit ut patiatur injuriam ; prout remedia sunt, per qua* non videtur inferri martyres veram injuriam patiebantur, licet injuria, nec usurpari jurisdictio in illum cui nollent sc defendere, imo et de morte sibi applicantur ; irno quilibet potest ægroto si­ inferenda gauderent : ut late probavi disp. Ill tienti aquatu prohiherc et auferre, qn® ei de incarn. sect, vi et constat exemplo eonim, morbum faciet lethalem: ergo et poterit au­ de quibus Paulus ad Hebr. x, 34 dixit rapi­ ferre venenum volenti sumere. Cnde hoc. nam bonorum vestrorum cum gaudio suscepistis. ipsum pote.it facere circa alium, qui eum Sienim rapina fuit, injuria fuit; ettamen cum consentientem el petentem vult occidere. gaudio suscepta fuit. Et in hoccasu procedere Non tamen puto posse quemlibet privatum debet doctrina posita : namlicet illi nolintse hoc prætextu, alium in vincula diuturna conji­ defendere, nec defendi, injuriam tamen pa­ cere, et multo minusejus bona invadere,spo­ tiuntur, et per consequens injustus aggres­ liare, et fortunis privare, qni sunt actus so­ sor vi etiam ab alio tertio reprimi potest. lius potestatis public® superioris : non pnim Potest autem rursus, secundo qui mortem, sunt facienda mala ut sequantur bona. Nec vel aliud malum patitur, ita consentire, ut obstat quod Suarez dicit, volentem se occi­ auferat omnem rationem injuriae, quia om­ dere, non esse dominum su® vitæ: ex hoc nino cedit juri suo, et quantum ex se potest, enim ad summum fit, quod peccet contra tribuit facultatem et licentiam ejusmodi justitiam in Deum. Diximus autem supra, bona auferendi : quo casu, non ita facile peccata contra solum Deum, non dare jus concedam, posse ab aliis per vim eripi etiam homini privato peccatorem puniendi, inva­ cum morte aggressoris. Et (piidem, si inno­ dendi, vpI superioritatemin i Ilum exercendi. cens bonis solum fortuna? spolietur, idque Sicut ergo in aliis contra Deum peccatis, sic consentiente ipso, et jurisuo cedente, absque etiam in hoc, judicio Dei relinquendus erit, vi et dolo ; certum videtur non esse locum el suis superioribus, qui possunt et debent defensioni violentæ : tunc enim perinde se subditos a sui, vel aliorum etiam volentium habet, ac si bona sua donaret accipienti, occisione, aut inutilationc pœnis debitis et qua domini voluntate posita, non potest per proportionalis coercere. Denique adverte, lunc etiam quando hæc (fJ vim donatarius prohiberi ne jure suo sibi concesso utatur. Quod locum etiam habet in peccata cedunt in præjudicium innocentis bonis honoris et famæ, saltem in iis, quibus inviti, ita demum posse ab aliis aggressorem homo licite potest seipsum privare : nam si­ injustum coerceri, vi cl potestate adhibita, cut ipse potest se iis licite spoliare, quando ut tamen non ad punitionem progrediatur, id non cedit in damnum aliorum, ita possunt sed solum ad impediendum, et quantum ad alii ex ejus consensu id facere ; nec possunt hunc præcise finem sufficit : nam punire pr<» praeteritis pertinet ad solum superiorem: vi prohiberi ne faciant. De bonis autem corporis, qualia sunt vita, defendere autem innocentem permittitur membra etc. major videtur esse difficultas : communiter, et pro se et pro aliis. Quare si dicit enim Suarez loco citato, si quis velit se injustus aggressor cesset ab injuria, cessare occidere, posse ab alio etiam auctoritate pri­ etiam debet viset coactio; ita tamen, ut invata cogi, ne se occidat. unde infert, posse noce - securus maneat, ne fortasse recedente et alios cogi ne eum etiam consentientem et tutela defensoris, statim in easdem angustias volentem occidant. Quod etiam explicatione recidat sine remedio ; ita cum aliis Conineh et limitatione indiget. Certum enim in pri­ dicta disp. xvni num. IÎW. )(l mis est, non posse aliquem ab alio privato Restat nunc secunda pars nostræ conclu- i . de.,' occidi, ne se occidat : dc illo quippe qui id sionis, et communis sententia» probanda. ·»( soMitip» faceret, merito dici posset illud poeta·: J/ic explicanda, nempe subditos infideles posse a SUp’Ί'. '“° · Ιζ. mihi, non stultum est, ne moriar, muri? I nde suo principe cogi, ne scelera contra natura- r. nec alius posset a privato occidi, no aliquem lem legem committant : quod tamen intel- lera contio volentem et petentem occideret : quale enim ligi debet de iis peccatis. quæ legislator hu- 'IJ,Uf*,wn lucrum esset mortem voluntariam unius vio­ manu., lage civili prohib.™ point, pœni< 732 15 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ ipsam legem naturæ, el rationem naturalem, etiam adhibitis suis subditis. Nam, ul supra indicavimus, nou potest legislator humanus ratione cujus non excedunt potestatem, et lege civili punire subditos ob omnia morta­ sphæram principis sæcu laris. lia peccata, nec ea potestas necessaria erat Advertunt tamen bene Bannes in prœs. ad finem politicum gubernationis civilis. In qu. x, art. 10, dub. n, conci. 3, Suarez ubi hoc ergo sensu conclusio potest probari, ex sup. nu. 8, Coninch nu. 188, et alii, debere potestate humana principis, quæ non limita­ principem prius lege sua prohibere ejus­ tur ad subditos fideles, sed ad omnes exten­ modi delicia, antequam delinquentes pu­ ditur, el comprehendit etiam infideles. niat. Quod probat Coninch, quia respublica Omnes enim dirigere potest, in ordine ad eos solos subditos punire potest, qui eam, pacem reipublicæ, ctad morum probitatem, ejusve statum et tranquillitatem lædunt, aut quæ necessaria sit ad convictum humanum, turbant : peccata autem, quæ ab ea non el honestum reipublicæ statum. Quare sicut sunt prohibita, non censentur ejus tranquil­ furta, homicidia, fraudes, ct alia ejusmodi, litatem, vel auctoritatem lædere, nisi eam sic etiam prohibere potest adulteria, cultum directe, aut dolo impugnent : non possunt dffimonum, magiam, perjuria in judicio, ergo puniri antequam prohibeantur : ideo blasphemias, et similia peccata, quæ rempu- namque simplex fornicatio non punitur, hlicam maxime deturpant, et legi naturali quia lege non prohibetur, et sic dc aliis. repugnant, Unde imperatores Christiani, /Vide, debere principem, et rempublicam ubi primum iidem nostram amplexi sunt, suaviori modo, quo possit, subditos cogere : idololatriam severissimis legibus prohibue­ est autem suavior modus, et humanis mori­ runt, quæ a Conciliis, ct Patribus laudatæ bus magis accommodatus, ut subditi prius et commendata?, atque aliquando postulatæ moneantur et deterreantur prohibitione, an­ etiam fuerunt, dc quo videri potest Suarez tequam puniantur. Unde juxta horum etiam dicta sect, iv, num. G. Hodie etiam in Phiauctorum mentem, ego eam doctrinam so­ lippinis insulis, qua; Hispani» regi subja­ lum regulariter intelligendam puto de cri­ cent, plura Sincnsium gentilium millia, qui minibus ordinariis. Alioquin non videtur artes omnes fere mechanicas ibi exercent, ea negandum, atrociora, et extraordinaria cri­ lege ibi degere permittuntur, ut a certis vi­ mina posse a principe puniri, licet lex nul­ tiis contra naturæ legem abstineant, gravis­ lam pœnam designavit : quod videtur esse simas alioquin pœnas subituri. juxta 1. I, ff. ite effractoribus, et expilatori­ Dicet aliquis, videri hoc esse supra prin­ bus, ctl..hodie ff. de poenis, ubi Ulpianus ita cipis laici potestatem : nam ut supra diceba­ respondet. « Hodie licet ei, qui extra ordi­ mus, non potest princeps punire ob delicta, nem de crimine cognoscit, quam vult sen­ de quibus non potest judicare : non videtur tentiam ferre, vel graviorem, vel leviorem, autem posse princeps laicus judicare de re­ ita tamen, ut in utroque moderationem non bus spectantibus ad materiam religionis, excedat. » Et quidem ipse Coninch admittit qualis videtur esse cultus unius Dei, et aliæ exceptionem eorum criminum, quæ directe, similes : non potest ergo ea peccata punire. vel dolo tranquillitatem, vel auctoritatem Respondeo principem sæcularem non posse reipublicæ lædunt, aut impugnant, hiem de iis rebus judicare, prout sunt contra ergo dici potest dc quolibet atroci crimine fidem, nec etiam punire ob ea peccata, prout in Deum, vel homines, licet lex mentionem includunt infidelitatem, posse tamen de iis ejus non fecerit, quia hæc etiam reipublicæ judicare, quatenus sunt contra rationem statum et tranquillitatem maxime pertur­ bant. Quis enim credat, quia Solonis, vel naturalem, et punire subditos infideles in Romuli etiam legibus nulla parricidis pcena his delinquentes. Nam sicut judicat de ho­ micidio, adulterio, et aliis peccatis contra statuta fuerit, quia ob ejus atrocitatem, non legem naturalem ; poterit etiam judicare timebant unquam faturum, ut ex Cicerone oratione pro Rose. Amerino, etPlularcho in de irreligiositate, idololatria, et alis simili­ Romuli vita colligitur ; quis, inquam, dicat bus, quæ sunt etiam contra legem natura­ lem, saltem quamdiu Ecclesia non advocat adveniente casu, non potuisse in illa republica parricidam poena etiam acerbiori ad se eas causas, quando pertinent ad sub­ puniri? sic etiam factum vidimus nostris ditos baptizatos. Hæc enim peccata, præscindendo etiam a malitia infidelitatis, quæ diebus, ut in occisorem Henrici IV Galliæ regis extraordinaria, et acerbissima pcena opponitur fidei. habent malitiam contra llj DISPUTATIO XIX, SECTIO II. merito animadversum fuerit. Nec possunt leges humanæ ad omnes casus extraordina­ § IV. rios descendere, et satis est quod ipsa delicii atrocitas suadeat, non fuisse legislatoris An, et qunnvtdo liceat, mfidelhm ritu mentem impunitatem concedere, sed judicis arbitrio reservatam fuisse poenam, si casus permittere ? occurreret. Non loquimur de ritibus, qui soli fidei Ex dictis vero infertur primo hanc potes­ I 111 Christian» adversantur, quales sunt ritus» ÎPotestaa tatem cogendi infideles, et prohibendi illisb (rçwdi in­ crimina conira legem naturæ, non compe­ Judaici lege veteri approbati et proscripti, fidos, el sed de ritibus legi naturali adversariis, qua­ I prohibendi tere homini privato, nec civi fideli ergai I ilis tritui- concivem infidelem, sed solis superioribus, lis est idololatria, et similes; cx iis tamen, I raconta quorum subditi sunt : procedit enim ex po­ quæ de his ritibus dixerimus, colligi facile I Janita· poterii, quid dicendum sit d·· permittendi’ I racompe- testate domi nativa, vel gubernati va , ut 1 nisodictum dictum est, et observat Suarez d. n. 8. Si erroribus hæretieonim, seu de libertate con­ I &‘operio- (amen —~.i crimen infidelis redundaret in præ- scienti» illis concedenda, ne iterum de illa I nta, οπο­ cogamur postea tractare, quando dp hæresi ί remsoMili judicium innocentis, cui injuria infertur, I mot nec esset recursus ad judicem, vel potesta­ in particulari agetur, præsertim cum de eo tem superiorem, a quo innocens defendere- argumento late, et docte post alins scripse­ retur, posset tunc privatus privatum conci­ rit Hurtado infra disp. lwx , qui videri vem infidelem ab innocentis læsione injusta, potest, el primo loco S. Thomas qu. x, vi etiam prohibere, in iis casibus in quibus art. 11, ubi breviter totum hoc argumentum possumus vi repellere vim cuilibet innocenti comprehendit. ab injusto aggressore illatam, vel infe­ Regula communis, et verissima hæc est, 121 rendam. ejusmodi ritus in infidelibus subditis non Ritus ioilnon 1 Infertur secundo, potestatem hanc co­ esse a principe permittendos sine gravissima deliam 118 gravis­ Potestas u ____ _______ . iJIUUOlco lucuut a causa, cum illa vero posse ; ita cum S. Thoma sine gendi subditos infideles, ut rtJJ3 abstineant :sima caura soMitoski- cr *IP*n^,us— contra legem uaiiuaicui, naturalem, idolo------------vwuvtu xvgcui luuiu- cæteri theologi, quos sequuntur Suarez dicta a Principe , et aliis similibus, competere non sect, iv, n. 9, Coninch ubi supra nu. 195, permitti Weles,, ul latria * I ifetiaeanta solum principibus Christianis, sed etiam Hurtado ubi supra, et alii passim. Et impri­ debent. trim inibas principibus infidelibus respectu suorum mis non posse sine gravissima causa permitti, contra lefannalu- subditorum, ut observat idem Suarez loco constat clare, quia deessel princeps in prae­ nleu), el citato. Ratio autem est clara, quia ii etiam cipuo munere, ct debito sui principatus : si ib idolola­ principes infideles, habent æqualem potes­ enim minora alia vitia permittere non po­ tria, etc., competit e- tatem temporalem in suos subditos ad diri- ’test, quanto minus ea, quæ præcipuam virtutem oppugnant ? Unde in i tàm Prin- gendos eos juxta regulas rationis, et legis religionis ripibusinil- naturalis : quare sicut possunt iis furta, Scriptura reprehenduntur reges omnes, qui delibas. M,‘"’ adulteria, el homicidia prohibere, sic etiam excelsa non abstulerunt : hoc est, permise­ poterunt idolorum cultura, et aha, quæ non runt populo sacrificia offerre ritu prohibito, quem sane totis viribus auferre debuissent, minus adversantur legi naturali. Infertur tertio non solum posse, sed de­ et in profanis etiam litteris commendantur, 119 Non solam bere principes, hæc peccata, et ritus etiam qui religionis et pietatis studium politicis po'SJDlscd legi naturali adversos suis subditis prohi­ omnibus rationibus et negotiis in reipublica debent administranda proposuerant, ut late probat Principes bere, si id sine graviori incommodo facere fee pecca- possint : ita idem Suarez ibidem : quia te- Hurtado ubi supra § 11 et seqq. Quod vero ex gravissima causa liceat b, et ritus nentur bene subditos gubernare in ordine ad finem suæ gubernationis ; quare sicut etiam aliquando ritus illos illicitos permit­ bere_ homicidia, furta, et adulteria, sic etiam hæc tere, constat ex regula generali; quod licet alia delicta, quæ ex genere suo pleraque nunquam mala facienda sint, ut sequantur graviora sunt prohibere debent. Dixi tamen, bona ; aliquando tamen mala permittenda si sine graviori incommodo possint; quando sunt ad vitanda· graviora mala, prout de enim ex prohibitione majora timentur ma­ facto meretrices et lupanaria publice per­ la, an possint licite permitti ea peccata dice­ mittuntur, ne graviora peccata ex humana fragilitate, et pravitate sequantur, ut dixit mus § sequenti. Augustinus adductus S. Thoma dicto ari. 11 734 DE VIHTI TE FIDEI DIVINÆ. nitas Catholicis illuc euntibus, si ibi a f|(]H in corpore : « Aufer meretrices de robus humanis, turbabis omnia libidinibus. » Si­ deficiant, imo ii severissime solent a summis Pontificibus puniri, si capi possint. In uni­ militer ergo quando ex coactione infidelium versum autem præferendum est negotium subditorum, et prohibitione eorum rituum, graviora damna prudenter timentur, tole­ religionis, et fidei cuicumque rationi polirandi ct permittendi sunt : exemplo patris ticæ, et præ oculis habendum, ne religio notabile patiatur detrimentum ex ejusmodi familias evangclici, qui Matth. xin, 29, ser­ vis volentibus eradicaro zizania, respondit : concessionibus : si autem non timeretur ΛΓοη, ne forte eradicantes zizania, eradicetis periculum commune, sed unius, vel alterius similiter triticum. Quam regulam plures, ct catholici, qui fortasse ea occasione a fide piissimi principes secuti dissimularunt, et deficeret ; posset aliquando bonum publici tolerarunt in subditis ritus sacrilegos, ct status huic periculo præponderare ; nec hærcscs manifestas, quamdiu sine majoris omnia particularia mala præcaveri possunt; mali timore sese opponere non poterant. et sæpe propter communem utilitatem, eliam Quare tota difficultas in hoc puncto consistit politicam, permittitur unius, vel alterius in judicio ferendo de circumstantiis, et causa civis mors corporalis : potest ergo et permitti sufficienti ad justificandam ejusmodi tole­ periculum spirituale, præsertim cum ipse rantiam, ct permissionem. civis possit si velit, malum illud vitare. Ncc In quo judicio Hurtado ubi supra § 10 vi­ enim princeps tenetur cum quolibet incom­ detur statuere pro unica causa religionem, modo, præsertim publico, præcavcre mala dicens, tunc solum permissionem esse lici­ omnia particularia singulorum : sed tamen tam, quando majus imminet religioni dam­ oportet semper, quoties permissio hæc posi­ num alioquin inevitabile nisi concedatur tive, et non solum dissimulatione quadam, permissio. Unde § 31 concludit, in provincia sed legitima declaratione conceditur, deter­ hæretica facile admittendam a principe minare, et exprimere pro quo loco, et pro quanto tempore, et quibus personis, et pro catholico libertatem conscientiae, quia religio qua secta concedatur, ct curare, ne ulterius catholica lucratur tunc impunitatem, qua in eo loco antea carebat : e contra vero in pro­ extendatur, ne amplior sit quoad personas, locum, tempus, vel sectas, quam necessitas vincia catholica non esse permittendam, nisi desperatis jam rebus, quia talis libertas ipsa cogat. Dubitari potest, an princeps Christianus religioni solum falsæ lucrum affert. Hæc lit tamen regula, ut in universum vera sit, possit hanc conscientiæ libertatem, sine con­ An Ptinintclligi debet de licentia, et periculo, res­ sensu et facultate summi Pontificis subditis ceps Chris­ tianus ρ«· pectu earumdem personarum, non respectu concedere, de quo videri potest Hurtado ait bit: loci materialiter sumpti : nam in provincia, disp. LXXIX, sect, v, qui late de hoc agit, consciente vel civitate catholica potest aliquando per­ et concludit, posse subditis non baptizatis, libcrUIcQi mitti ex causa justa ritus falsus, vel hæresis quia ii non pertinent ad judicium Ecclesiæ, sine cocsensu d in advenis, quando id fieri potest sine peri­ non vero posse hæreticis, seu subditis bapti­ culUle culo, quod pervertantur indigenæ : possunt zatis, in quos cura Ecclesia habeat directum summi enim permitti hæretici deforis advenire ad jurisdictionem : non potest princeps laicus Pontificis subditu commercium, vel legationis causa, quorum huic Ecclcsiæ potestati, sine ejusdem Eccle- concedessæpe aliqui ea occasione convertuntur, nec sitv consensu præjudicare. Unde quanlumtunc religio detrimentum patitur ; cum illi cumque princeps salvum conductum, vel jam antea hæretici essent in suis provinciis. libertatem, ct immunitatem hæreticis pro­ Sic etiam in insulis Philippinis, permittunt mittat : potest eo non obstante Ecclesia Sinenses idolorum cultores, ad opificia, ct semper hæreticos illos capere et punire : artes exercendas diu commorari, quorum quare, ut ii securi omnino accedant, habenda plures ea occasione fidem recipiunt. Non erit concessio, et consensus Pontificis, prout ergo solum debet considerari locus antea datus fuit in concilio Tridentino in bulla, catholicus, ut dicamus, præjudicari religioni, quæ habetur post sess. xv. Ex quo loco si o in loco detur impunitas infidelibus, vel clare colligitur Ecclesiam teneri ad servan­ hæreticis : si tamen non detur iis, qui ante dum fidem datam hæreticis de eorum im­ eam concessionem catholici erant. Sicut e munitate, dum tamen ipsi servent conditio­ contra eliam in provincia infidelium, vel nes, sub quibus fides, et securitas data est, hæreticorum non debet concedi ea impu­ quod late et docte probat Magister Joan. IHSIHTATIO XIX, SECTIO II. 1« Marq. Augnstinianus, lib H fle Gubernatore res, quæ manifeste probent, non Hue in Christiano cap .XXIV. Ex quo totam illam quæ- eo concilio violatam fidem, datam illffl hæ­ stionem fere desumpsit Hurtado, ubi snpra reticis. sed.vii. Ratio autem est,([uia totum id quod Illud mihi difficilius est, quod docet idem sine peccato fieri potest : potest etiam pro­ Hurtado ibi §53. Principem, nisi juramento mitti, et servari debet, si promissum sit. confirmet libertatem conscientis, non teneri, Potest autem sine peccato impunitas dari nec debere stare promissis, quia promissio hæreticis, imo expedit, et necesse est ple­ absque juramento non obligat, quando vi, rumque ita fieri, et promitti , promissione aut metu extorquetur, et rw promica cedit obligante : alioquin spe omnino abjecta non in grave promittentis detrimentum : hæc auderent unquam hæretici fidere Ecclesiæ, autem libertas conscientiæ semper extor­ ut ad concilia, vel loca catholica accederent quetur vi, et metu injusto cadente in virum ad eximanandam suam fidem, et conferen­ constantem. Hoc. inquam,difficile?«t. Primo dam cum nostra, quo remedio ablato occlu­ quia si promissio secluso juramento, non ditur aditus eorum reductioni. Necesse ergo obligat promittentem propter melum injus­ est ad bonum commune religionis, quod tum quo extorquetur, juramentum super­ Ecclesia possit se obligare ad fidem hæreticis additum non affert obligationem justitiæ, servandam, quam semel datam violare non sed solius religionis, atque adeo invito proliceat. missario, poterit vinculum illud relaxari ab 125 Nec obstat, quod aliqui præsertim hære- eo, qui potest relaxare juramenta, per quæ lici dicunt de facto Joanni Hus, Hieronymo non acquiritur homini aliquod jus, et ablato Pragæ, qui fide accepta ad concilium Con- vinculo religionis, perit tota promissionis stanliense accesserat, eam non fuisse serva­ illius obligatio, ut cum communi sententia tam, sed publico judicio ibidem combustos dixi to. II de Just. disp. XXII. sect, vin, esse. Hac enim majori ex parte figmentum num. 195 et 230 et seq. Parum ergo, vel est, ut pluribus ex ipsa historia argumentis nihil deserviet promissio illa jurata hæreti­ petitis probant Marquez, et Hurtado locis cis ad eorum securitatem, cum jurans possit citatis. Primo quia negant aliqui, eos bære- postea, quoties libuerit, petere, hæreticis licos salvum conductum habuisse, nec a invitis, relaxationem juramenti, ab eo qui principe quidem sæculari, vel imperatore. potest juramenta solum religionis vinculum Secundo quia licet ab imperatore habuissent, continentia relaxare, et tunc poterit licite Ecclesia tamen non potuit ab eo obligari, et hæreticos punire, sicut si nihil promisisset. Secundo quia Patres et doctores, «pii adhuc jus suum retinebat, ad eos judican­ dos et puniendos. Tertio quia Praga, licet fidem infidelibus et hostibus servandam salvum conductum petierit a concilio, sed dicunt, si eorum verba inspiciuntur, non tamen Patres concilii noluerunt illum con­ limitant suam doctrinam, ad fidem solam cedere absolute ; sed cum limitatione, nimi­ juramento confirmatum, sed universaliter rum, promiserunt illum sine vi audire, de promissione, et fide data loquuntur. Ita justitia semper salva, itaque promiserunt loquitur Ambrosius lib. I Officiorum cap. solum immunitatem ab oppressione injusta, xxix. Concludens : « Liquet igitur etiam in ut constat ex sess. vi in cap, cui titulus est, bello fidem, et justitiam servari oportere, Decernitur citatio contra Hieronymum de nec ullum decorum esse posse, si violetur Praga. Qua promissione fortasse sibi salvum fides. » Eodem modo loquitur Augustinus conductum finxit, et accessit. Sed adhuc ep. ccvn et ccxxv, Isidor. lib. I Synonim. fides ei servata fuit, et ipse clementer audi­ cap. x, S. Thomas 2. 2, quæst. XL, art. 3, et tus hæresim abjuravit, ut constat ex sess.xvt, ibi alii Theologi, et interpretes communi­ additis illis verbis: «Etsi ergo ipse aliquando, ter. Unde Joan. Marquez loco supra citato quod absit, aliquid contra sentire, aut pne- mugis caute locutus est : non enim dixit, dicare praesumpsero , canonum severitati tunc solum iis servandam fidem, quando subjaceo. » Ubi jam cessit juri impunitatis, juramentum intercessit, sed absolute ser­ si iterum ad bieresim rediret, prout postea vandam fidem, præsertim si eum juramento rediit pamitens abjura tionis factæ, et prote­ data fuit : sic habet pagina inibi 302, co­ status in ipso concilio, se impie fecisse dam­ lumna 2, et pag. seq. colum, /. nando doctrinam, quam damnaverat. Vide Tertio denique ratione idem ostendi po­ plura alia argumenta apud prendictos aucto- test, quia si metus redderet inutiles has 73C» 129 DE VIR I I TE EJDEI DIVINÆ. promissiones factas hæreticis sine juramen­ to, eodem modo redderentur invalida), cl inutiles promissiones omnes el pacta, quæ sine juramento fieront hostibus in bello, saltem quando hostes, quibus fiunt, ge­ runt bellum injustum ex parte sua ; nam tunc certum est, quod motus belli, el co­ piarum hostilium movet ad consentiendum hujusmodi pactis, et dandam eam fidem, quae metus causa, multo magis in iis pactis apparet, quam in concessione libertatis conscientiæ, in qua non ita proxime arma, et bella minantur. Si ergo Patres et theo­ logi fatentur, fidem hostibus etiam iniquis, et injustis servandam esse, nulla limitatione addita fidei juramento confirmat® , quia ex hujus fidei violatione maxima humano commercio damna sequerentur; idem di­ cendum erit de fide data lueret icis circa conscientiae libertatem, etiamsi sine jura­ mento praestita sit. Ratio enim eadem est, nempe, quod res promissa potest sine pec­ cato exhiberi : nam si esset intrinsece mala, etiamsi appositum fuisset juramentum, ser­ vanda non fuisset ; in neutro ergo casu de­ cipiendus eslhostis, vel haereticus circa rem licitam illis promissam. Quod rursus confirmari potest, quia si libertatis conscientiæpromissio absquejura­ mento non obligaret, nec etiam obligaret salvusconduclussimpliciterconcessus absque juramento, atque adeo nihil aliud fecisset Tridenlina synodus toties salvum conductum hæreticis offerendo, absque ulla jurisjurandi mentione, (piam speciosis verbis hæreticos decipere, ostendendo externam quamdam obligationis speciem absque obligatione ulla,ob defectum juramenti ad obligationem necessarii. Respondet Hurtado § 53, ad hoc exemplum. Primo intervenisse ibi implicite juramentum contentum in clausula gene­ rali, qua asseritur adjici illi fidei public®, quidquid exigitur ad ejus observationem : unde jam implicite includitur ! juramentum, si* hoc necessarium est, ut salvus conductus obliget concedentem. Hæc tamen responsio probaret, in omni contractu ex iis, qui sine juramento non obligant, ct juramento ad­ dito confirmantur, de quibus late egimus dicta sect, vin, intelligi additum juvamen­ tum, etiamsi non exprimatur, atque adeo omnes illos contractus de facto esse validos, quomodocumque fiant : quia semper con­ trahens dicit se velle obligare omnino, et per consequens significat se jurare, sine quo juramento non potest se valide obligare. Consequens autem est satis absurdum, alio­ quin frustra invalidantur legibus illi con­ tractus, cum eo ipso, quod quis se velit obli­ gare, intelligatur implicite velle adbibere juramentum necessarium ad valorem obli­ gationis. Non ergo sufficit illa clausula ge­ neralis, ut intelligatur juramentum adhibi­ tum ; sicut nec sufficit, ut intelligatur datas fidejussor, vel posita obligatio dandi fidejus­ sorem, aut renuntiata lex aliqua prohibens obligationem : sed debet exprimi invocatio Dei, ut aliquis jurasse dicatur. Quare idem auctor respondet secundo ibid, in salvo conducto non requiri ad obli­ gationem juramentum, sicut requiritur in concessione libertatis conscientiæ, quia sal­ vus conductus non extorquetur vi, aut metu injusto, sed princeps sine vi, aut metu ro­ gatus illum concedit. Hæc etiam responsio non videtur subsistere, quia in concessione salvi conductus videtur etiam intercedere coactio quædam ejusdem generis cum illa, quæ facit concedi libertatem conscientiæ : nam sicut princeps non permitteret Uberta­ tem conscientiæ, si posset absque sui detri­ mento hæreticos compescere et punire : ita non daret salvum conductum, si hæreticum posset cogere, ut veniret ad concilium, vel ad judicium tanquam reus citatus et judi­ candus : in utroque ergo casu cedit jure suo, quia non potest illo sine detrimento uti. Solum est discrimen, quod libertatem conscientiæ frequenter concedit princeps temporalis, ne subditos temporales, ea for­ tasse negata, amittat, tumultuantes nimi­ rum, ct ad rebellionem propendentes, el aliquando jam obedientiam negantes, metu amittendæ potestatis temporalis conceditur eis iniqua petitio. At vero salvus conductus conceditur, ut veniant ad locum disputatio­ nis, el convincantur : sed revera tunc etiam intervenit metus amittendi potestatem ec­ clesiasticam in subditos. Quare Ecclesia, ne eos subditos tumultuantes et rebelles amit­ tat, sed potius convictos reducat ad debitam obedientiam, offert illis salvum conductum, et impunitatem, quæ in rigore est libertas conscientiæ non perpetua, sed ad tempus, pro quo salvus conductus conceditur. In utroque ergo casu, præcedit impotentia pu­ niendi subditos, et eorum rebellio contra obedientiam debitam, vel temporalem, vel saltem spiritualem, et denique desiderium non amittendi potestatem in illos, vel amis- hj DISPUTATIO XIX. SECTIO III. «m recuperandi, in utroque ergo, vel in nentrd tasu intervenit metus, et coactio ad concessionem sufficiens ad eam tnvali- SECTIO III. dandam. Ratio a priori in utroque casu, cur iniqui- An infideles non bnptizolipossintretmerepote­ 1,1 las, ct injuria subditorum non reddat inva­ statem, vel jurisdictions supra fideles, el on lidam obligationem principis concedentis, possint ea potestate privari. petenda est ex iis, quæ indicavi tom. Π de Jiislit. el jure disp. XXXVII sect, xv, n. 179, Non loquimur de hæreticis, sed de infidenempe hostibus etiam injuste bellantibus lihus non baptizatis, qui non sunt subditi fn6(WM sonandam esse fidem propter publicum pa­ Ecclesiæ, de quibus quæri potest, primo an soni capv cis bonum, et regnorum quietem : nisi enim jure ipso carrant potestate in subditos fide- ** •‘iotnini» ea pacta servarentur, maximum esset impe­ les ; secundo, an possint saltem ob infidelita* w|arn n. dimentum pacis componendæ : sicut ob eam­ tem ea potestate privari. Supponemus ratn sed edem rationem debetur impunitas, et indem breviter ea, quæ videntur esse extra contro- ,iara P?r3°* nitas oratoribus, et legatis publicis etiam versiam, et postea ad ea, quæ magis esse D3n!D' hostium, quia id necesse est, ut tractatus possunt dubia descendemus. circa pacem haberi possint : sicut ergo bo­ Imprimis ergo certum est infideles esse num publicum pacis et quietis publicæ, red­ capaces dominii veri et legitimi, non solum dit immunesoratores et legatos hostium, qui aliarum rerum, sed etiam personarum, ser­ alioquin rei sunt, et pœna digni propter bel­ vorum, ancillarum, etc. Et quidem de domi­ lum injustum ; sic etiam idem bonum publi­ nio bonorum non est dubium, quod infideles cum religionis dat valorem salvo conductui habeant verum dominium suorum bonorum, concesso hæreticis,quia aliter nonpossentreli- ut definisse traditur de Indis infidelibus gionis amissæ damna resarciri. El sicut idem Paulus III, in quadam sua bulla, cujus me­ bonum publicum pacis obligat ad servandam minit Coninch disp. XVIII dub. x,n.I60. De fidem datam hostibus etiam injustis in bello, dominio etiam, quo unus est dominus alte­ sic bonum publicum obligat ad servanda rius hominis tanquam servi, certam est, pacta facta cum hæreticis circa libertatem posse illud esse penes infideles, qui vere et conscientiæ, quando ad bonum publicum ne­ proprie possunt habere in suo dominio ser­ cesse erat, quod ejusmodi pacta cum obliga­ vos bello captos, vel alio justo titulo ad ser­ tione fieri possent. Quando autem in illo vitutem inducendam. Certum etiam est, inflde'en lococitato diximus, pacta hostibus servanda, posse infideles non subditos principibus posent requando fiunt sine coactione, et metu, id intel­ Cliristianis habere in suo dominio servos fi- '^οι^ leximus de coactione alia intrinseca et pri­ deles, si alioquin justus titulus intercessit 1Π’5ϋ1)ώ·. vata, ac condistincta ab ea, quam bellum ad servitutem inducendam. Unde certum de- tw adeks. ipsum secum affert : nam certum alioquin nique est, posse retinere etiam jurisdictio­ est, pacta omnia, quæ hostibus injuste bel­ nem in subditos fideles, neque hoc eo ipso, lantibus fiunt, fieri cogente ipso bello, cujus quod ad fidem convertantur, fieri exemptos vitandi causa, ea omnia pacta fiunt, quæ si et liberos a potestate et jurisdictione princi­ bellum abesset, non fierent. Sed tamen pro- pis infidelis, cui antea legitime subdebanpter publicum pacis bonum, quodsine valore, tur. Doctrina hac colligitur aperte ex Scriptura et obligatione talis fidei obtineri non posset, 133 jure gentium data est obligatio iis paetis, utrumque dominium, tam reale in servos fi­ Colligitor quod similiter in casu nostro propter eamdem deles, quam jurisdictionis in subditos etiam ex Scrip­ tura. rationem dicendum est: neque ad hanc obli­ fideles agnoscente, in dominn, vel principe gationem jusjurandum videtur necessario infideli. El quidem de dominio in servos requiri, sicut nec ad pacta, quæ cum hosti­ Christianos sunt loca clarissima. Ad Ephes. bus in bello fiunt. Alia vero argumenta le­ vi, 3. Servi obedite dominis carnalibus cum ti­ viora, quæ aliqui afferunt ad probandum, more, et tremore, in simplicitate cordis vestri, non debere servari fidem hæreticis m salvo sicut Christo: non ad oculos servientes, quasi conductu, vel aliis paetis videri possunt hominibus placentes, sedut servi Christifacientes apud Marquez, et Hurtadum loe» citate, voluntatem Dei exanimo, cum bona voluntate ser­ vientes, sicut domino, et non hominibus : scientes, qui bene ea dissolvunt. quodunusquisque quodeumquefecerit bonum, hoc Tou. I- 47 738 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. recipit a Domino, sive servus, sive liber. Quod idem repolit ad Coloss, in ct ad Titum n. Erant autem domini tunc plerumque infide­ les. et pagani. Unde Petrus epist. i cap. n de senis etiam dominorum infidelium loqui videtur, dum dicit : servi subditi estote in omni timore dominis, non tantum bonis, et mo­ destis, sed etiam discolis. El August, in Psal. cxxiv rationem reddidit, dicens «Chri­ stus non fecit de servis liberos, sed de malis servis bonos servos. » Quod etiam confirmat concion.xxxi in Psal. cxvm, et aiictor quaes­ tionum novi et veteris testamenti sub ejusdem Augustini nomine q. xxxv ct in concilio Grangensi can. m relato in cap. si quis ser­ vum xvii qu. iv, anathema infligitur eis, qui servo sub prætextu religionis fugam suase­ rit ; in quo videtur esse sermo de prætextu religionis Christian®, quia Concilium cele­ bratum fuit tempore Silvestri Papæ, in quo domini gentiles phires habebant servos Chri­ stianos. Ratio autem est clara, quia sicut infideles capaces sunt dominii legitimi circa res alias, sic etiam domini circa servos, nec hoc dominio propter servi fidem privantur, si eum a sua fide non turbant. De dominio etiam jurisdictionis in subdi­ tos fideles sunt innumera Scripturarum loca, in quibus ea potestas supponitur, per solam subditorum conversionem ad fidem, vel propter dominorum infidelitatem non destrui I Petr. n, 3. Subjecti estote omni hnmanœ creaturæpropter Deum, sive regi, tan­ quam praecellenti, etc. et infra : Regem hono­ rificate, Ad Roman, xm, 1. Omnis anima potestatibus superioribus subjecta sit, et infra, non solum propter iram, sed etiam propter con­ scientiam, ubi legitima jurisdictio supponi­ tur in principibus infidelibus ; quales tunc omnes erant, nam conscientia non obligat ad obediendum praecipienti sine legitima potestate. Quod idem significavit Christus Matth. ΧΧΠ, 21, jubens reddi tributaCæsari, verbis illis : Reddite ergo quæ sunt Caesaris Caesari et quæ sunt Dei Deo. Quod prae­ ceptum inculcarunt frequenter Apostoli, et Apostolici viri, ad delendas calumnias infi­ delium, qui religionem nostram accusa­ bant, quod doceret negare principibus de­ bitam obedientium. Unde Paulus ad Titum in, 1, ei jubet, ut documentum hoc subditis omnibus revocet in mentem : Admone illos, ut principibus obediant. Unde sancti Patres frequenter etiam hoc documentum fidelibus inculcabant. Clemens Papa lib. IV Constit. cap. vn. «Estote, inquit,subjecti omni regi, ct potestati in iis, quæ Deo placent tanquam ministris Dei, et impiorum judicibus. » Ei infra, « exhibete eis omnem metum debi­ tum, omne vectigal, omne tributum, » etc. quod idem repetit lib. VII, cap. xvii, eodem modo loquitur Tertullianus lib. ad Scapulam cap. n. « Christianus, inquit, nullius est hostis nedum imperatoris, quem sciens a Deo suo constitui necesse est, ut et ipsum diligat, ct revereatur, et honoret, et salvum esse velit. » Polycarpus apud Eusebium lib. IV Histor. cap. xiv, alias xv, de infide­ libus principibus sic loquitur : « Magistrati­ bus, ct potestatibus a Deo constitutis, eum honorem, qui nostræ saluti, ac religioni nihil afferat detrimenti, pro dignitate tri­ buere docemur. » Eodem modo locuti sunt alii Patres, Basilius in Moralib. regula lxxix. Hieronym. epist. iv, post medium, Chrysost. in epist. ad Roman, hom'd. xxm, Origen, lib. IX in epist. ad Rom. Œcumenius, Na· zianzenus, Epiphanius, et alii quos affert Suarez de defensione fidei, lib. Ill, cap. I. Ratio communis, et vera est, quia potes115 I tas hæc jurisdictionis, non fundatur in gra- Rat»»] tia sanctificante, nec in fide, sed in ipso m"cîil jure naturæ, quo homo capax est potestatis, I et jurisdictionis ad regendos alios, modo interveniat justus titulus subjectionis, sive quia bello justo debellati sunt, sive quia hanc potestatem in aliquem transtulerunt, sive in unam personam veram qualis est rex, sive in unam personam fictam qualis est respublica, et senatus constans certo senatorum numero, penes quos summa po­ testas resideat ; sive quia consuetudine, vel praescriptione legitima jurisdictio comparata sit. Semel autem comparata, et radicata non amittur de se per infidelitatem princi­ pis, vel per fidem subditorum, sicut non amittitur per alia peccata mortalia princi­ pis, vel per subditorum sanctitatem : potest enim peccator potestatem habere in probos, et justos subditos et potest eos liene regere, quamvis ipse in se improbus, et infidelis sit. Non defuerunt olim, ac etiam nunc qui I prætextu libertatis fidei, voluerint fideles θ^ί liberos esse ab omni servitute et subjectione iu· \ respectu infidelium, quos tamen bene im- M· pugnat Suarez d. lib. Ill, cap. i et iv. Pro quibus afferri posset primo illud Pauli I ad Cor. vn, nobite fieri servi hominum., cujus rationem praemiserat dicens, pretio empti estis, quasi dicat, indignum esse eum, qui DISPI TATIO XIX, SlXflO III. jam « Christo ingenti pretio redemptus est, adhuc in servitute remanere. Ad hoc tamen facife respondetur Paulum ibi non loqui de servitute civili, vel pœnali : de hac enim jam Paulus ante dixerat : servus vocatus es ? non sit tibi curœ : et concludit : unusquisque in quo vocatus est, fratres, in hoc permaneat apud Deum. Loquitur ergo ibi de servitute morali et vitiosa, qua homo homini ita vult obsequi, ut eum Christi imperio praeferat : nemo enim potest duobus Dominis servire, ni­ mirum contraria praecipientibus : ita expli­ cat Suarez illo cap. iv, n. 22, et alii inter­ pretes. Mihi tamen, ut verum fatear ; magis placet aliorum interpretatio, quos sequitur Cornelius etiam in eum locum, intelligentium ea verba de servitute civili. Quamvis euim Apostolus suadeat omnibus, in eo statu permanere, in quo ad fidem vocati sunt negans posse, ut aliqui sibi blandie­ bantur, prætextu fidei susceptæ, et Uberta­ tis Christianæ, servum se eximere a potes­ tate sui domini etiam pagani, ostendit tamen, si licite fieri possit, satius et utilius esse Christianis, quod liberi sint a civili servitute, ut liberius possint Deo, et reli­ gioni vacare. Qui est legitimus sensus ver­ borum illorum praecedentium : Servus voca­ tus es? non sit tibi cura* ; sed et si potes fieri liber, magis utere. Quæ verba licet alii, quos sbquitur Suarez ibi intelliganl in sensu con­ trario, quasi dicat tantum abest, quod prop­ ter fidem susceptam, praetendas servitutem excutere, ut licet posses libertatem obtinere, melius et securius esset permanere in servi­ tute propter majorem humilitatem : melius tamen alii, quos sequitur idem Cornelius explicant in sensu prædicto, quem verba ipsa præ se ferunt : nimirum, licet fides nun det tibi jus libertatis contra dominum, si tomen in potestate tua sit, magis expediet libertatem procurare, et accepture : cujus rationem reddunt verba sequentia : Pretio empti estis; nolite fieri servi hominum : quasi dicat, qui in libertatem filiorum Dei vocatus est, non debet subjici jugo servitutis huma­ na*, quæ magis obesse, quam prodesse com­ muniter potest, uil perfectionem Christia­ nam consequendam. Secundo objici potest, quia lex evangehea attulit tidelibus libertatem contrariam sub­ jectioni, qua homines antea subdebantur dominio, et potestati etiam delium, ideo enim Christus l/u/M.xvii,-i, X tributum ab eo exigeretur, mtorroga- 739 vit Petrum , Reges terræ a qmbm accipiiml tributum, vel censum? a filiis suis, tm ab alie­ nis ? Et respondente Petro, ab alieni·, Chris­ tus conclusit ; ergo liberi sunt filii. Quo loco filiorum nomine omnes fideles comprehen­ disse videtur. Quia ut dixit Augustinus lib. I, quæst.Evangelic, quæst. xvnr. < Omnes sunt filii regni illius, sub quo sunt omnia regna terrena : n prout ejus verba refert Suarez dicto lib. Ill defens, fidei cap. iv, nu. 2, et quia omnes sunt de familia Christi, atque ideo participant eamdem exemptio­ nem a tributis, ut indicavit Liramis ibi, et Hieronymus dicens : a Ille pro nobis crucem sustinuit, et tributa reddidit, nos pro illius honore tributa non reddimus, et quasi filii regis, a vectigalibus immunes sumus. ·> Quæ verba ad omnes fideles extendi videntur : pro illis enim omnibus Christus crucem sustinuit, et tributa reddidit ; quam Hiero­ nymus affert, ut radicem libertatis et exemp­ tionis a tributis, atque adeo a jurisdictione : nam jurisdictio principis, et potestas exi­ gendi tributa semper sese invicem comi­ tantur. Respondeo, circa sensum verborum illo­ rum Christi varias esse Patrum, et docto­ rum sententias, de quibus ultra alios videri potest Suarez in defensione fidei dicto lib. Ill, c. iv, nu. 20, et lib. IV, cap. v et cap. vin, num. 16. Certum autem est, verbis illis non fuisse exemptos fideles omnes, imo nec jus­ tos a subjectione debita principibus huma­ nis, et temporalibus, nec a tribulorum so­ lutione ; cum Apostoli hoc subjectionis debitum omnibus postea fidelibus praedica­ verint. Imo ex loco illo arguunt Patres ad probandam filiationem naturalem Christi, qui ex eo quod filius naturalis Dei summi regis esset, probavit se non esse tribuli de­ bitorem, Chrysostomus, et Hilarius apud Suarez diet. cap. v, num. 3. Et in eo sensu locutum August, supra adductum, de filiis solum naturalibus, de quibus solis poterat Petrus intelligere, probat idem Suarez ibid, nu. 4 et 5, cum Jansenio, et Salmerone, quos offert. Xec eniin August, significavit, fideles, aut justos omnes intelligi ibi a Christo filiorum nomine, qui vectigal non debent ; cujus Augustini verba non retulit fideliter Suarez illo cap. iv. Sunt enim diversa, prout melius ea retulit dicto lib. IV. nu. I, nimirum hæc. « Quod dixit, ergo liberi sunt filii : in omni regno intelligeudum est, li­ beros esse regni filios, id est, non esse vec- 740 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. figalos, multo ergo magis liberi esso debent in quolibet regno terreno filii regni illius sub quo sunt omnia regna : » in quibus verbis propositionem statuit universalem ; nempe filios naturales supremi principis in eo regno esse immunes a solvendis tributis : ex qua propositione infert aliam universa­ lem; scilicet, illius regis filios, nimirum naturales, cui alia regna, et reges subjacent, immunes et liberos esse in omnibus illis regnis, quæ paterno subjacent imperio. Unde immediate et directe solum infertur immunitas Christi, qui filius naturalis erat supremi regis, cui subjacent omnia regna terrena. Fateor, Christum exemptionem illam significasse ampliandam, vel reipsa, vel saltem fundamentum esse illam am­ pliandi ad eos, qui sunt de ejus familia, in quo sensu videtur Hieronymus supra re­ latus ea verba intellexisse, et ex eisdem verbis probat Suarez dicto cap. iv, nu. 8 el seq. Christum non solum probasse suam immunitatem, quam solam directe probabat filiatio, sed etiam potestatem communi­ candi immunitatem aliis, et de facto eam communicasse, vel ostendisse communicari posse, et communicandam Petro, et ejus successoribus , ut significant verba illa : ut non scandalizemus eos, solve pro me, et te. Secluso enim scandalo potuisset etiam Pe­ trus non solvere, communicata ei a Christo immunitate, quam tamen quia noluit fide­ libus omnibus communicare, quia nec id expediebat, non competit iis in universum. Imo ex eisdem verbis, quibus de cæteris Apostolis Christus nihil dixit, sed de solo Petro, infert Abulensis ibi qu. cc, cujus sententiam non improbat noster Cornelius ibi, alios Apostolos, qui saltem habebant uxores et liberos, et erant capita familia­ rum, solvisse didrachma ex communibus loculis, quos portabat Judas, vel ex eleemo­ synis amicorum, idque Matthæum ibi præsupponere, et præterire ul rem pan i mo­ menti et notam : narrare vero solum di­ drachma Christi, quia illud per miraculum inventum fuit in ore piscis, ut ostenderet se ad illud non obligari, nec Cæsari esse sub­ jectum. Unde idem Cornelius parum antea præmiserat, non recte quosdam ex illa Christi ratiocinatione intulisse jure divino clericos omnes esse immunes a tribulis ; sufficit enim, quod Christus dictaverit, æquum esse quod eximerentur, prout pos­ tea exempti fuerunt, et ideo dici posse hanc exemptionem esse de jure divino : nimirum dictante hanc exemptionem esse conceden­ dam, de quo tamen modo non disputo, an verum sit. Sufficit enim ad verba Hiero­ nymi supra relata explicanda, si dicamus cum Suario dicto lib. IV, cap. vili, num. 16 et 17, ipsum pronomine illo, nos, non intel­ lexisse omnes fideles, sed se et alios presby­ teros, vel clericos, qui magis proprie sunt de familia Christi, et quibus communicavit, vel communicandam dictavit hanc exemp­ tionem, propter peculiarem conjunctionem ad familiam filii naturalis summi regis, cui jure suo exemptio et immunitas competit. Tertio objici solent verba Pauli I ad Cor. vi, 1, ubi reprehendit fideles, eo quod apud tribunalia judicum infidelium litigarent: Audet aliquis vestrum habens negotium adversus alterum, judicari apud iniquos, et non apud sanctos. An nescitis, quoniam sancti de hoc mundo judicabunt? Etsi in vobis judicabitur mundus, indigni estis, qui de minimis judicetis? Nescitis, quoniam Angelos judicabimus . quanto magis siccularia ? Swcularia igitur judicia si habueritis ; contemptibiles, qui sunt in Eccle­ sia illos constituite adjudicandum. Ad verecun­ diam vestram dico: sic non est in vobis sapiens quisquam, qui possit judicare inter fratrem suum? Sed frater cum fratre judicio contendit, et hoc apud infideles? Ad hoc tamen facile respondetur, objurgationem illam, non eo tendere , ut neget, vel toHat jurisdictionem judicis infidelis, sed imprimis ut reprehendat lites ipsas, quæ plerumque delictum, et in­ juriam unius litigantis supponit; ideo enim subdit : Jam quidem omnino delictum est in vobis, quod judicia habetis inter vos. Quare non magis injuriam accipitis? Quare non magis fraudem patimini? Sed vos injuriam facitis, et fraudatis: et hoc fratribus, Deinde etiam pro­ pter scandalum, poterant enim infideles scandalizari, videntes fideles, qui pacem, charitatem, et patientiam evangelicam prædicabant, et profitebantur, judicio conten­ dere id suis tribunalibus, el ad minus anxie­ tatem circa bona terrena ostendere, et ali­ quando etiam fraudes et injurias in fratres ejusdem professionis ; quod indecorum erat religioni Chrislianse, maxime illis tempori­ bus : sicut si nunc unus conventus adversus alium ejusdem religiosæ familiæ conventum, circa pecuniam litigaret coram externis ju­ dicibus, non posset id fieri sine dedecore aliquo ipsius ordinis. His suppositis quæ faciliora sunt, difficul* m “· ^i,k DISPUTATIO XIX, SECTIO III. 741 soli Ecclesiæ, vpI summo Pontifia, alii.o too principibus, solum ut motis a Pontifice, et vocatis ad pxpcutionem hujus potestatis. Dissensio est, an hæc Ecclesiæ potestas Ut sit universalis, ita ni quoslibet principes in· An fideles possit potestate, et jurisdictione in subditos fideles privare, an vero sit limitata rwsiibi ad casiis illos solos, in quibus id nece^e sit i.L’ “ιΦ>^· ad regimen spirituale, et ad salutem subditorum fidelium, Primam partem, et pote- deles pwit statpm illam universalem concedere videtur ρο'ρ’^ΐβ ■nib citari soleant, quasi concedant eam potesta- S. Thomas qu. x in corpore his verbis: «Po­ et jurisdic­ tionem W* lem directam, ut refert Suarez in præsent* test tamen juste per sententiam, vel ordina­ subditus fi­ disp. XVIII, sect. v,num.2. Alii tamen omnes tionem Ecclesiæ, auctoritatem Dei habentis, deles prirtpnn eam directam potestatem negant, quos con­ tale jus dominii, vel prælatione tolli, quia linitala ad gerit, et sequitur Suarez ibi nu. 3 Et proba­ infideles merito suae infidelitatis, merentur certos ca­ tur breviter, quia nec ipso facto jure naturæ, potestatem amittere super fideles, qui trans­ sus. vel divino privantur sua potestate, cum id feruntur in filios Dei; sed hoc quidem Eccle­ nullo Scripturae testimonio probetur, sed po­ sia quandoque facit, quandoque autem non tius contrarium ex Scriptura colligatur, ut facit. » Et postea cum explicuisset, quomodo supra vidimus ; nec fundamentum ullum est ea potestate utatur Ecclesia in infideles su­ ad id asserendum ; cum gratia aut fides non periores, qui subduntur in temporalibus destruat naturam, nec tollat, quæ jus natu­ principibus Christianis, de illis aliis non rale unicuique tribuit. Difficultas solum est subditis ita dicit: « In illis vero infidelibus, de potestate indirecta, de qua etiam conve­ qui temporaliter Ecclesiæ vel ejus membris niunt theologi dari in Ecclesia duplici titulo. non subjacent, prædictum jus Ecclesia non Primus est, jure defensionis legitimæ, quando statuit, licet posset instituere de jure et hoc scilicet princeps infidelis persequitur, et facit ad scandalum vitandum. » Quare vexat injuste subditos fideles, vel impedit S. Thomam in hac fuisse sententia fatetur injuste fidei prædicationem, aut propagatio­ Bellarm. tom. I lib. V de Romano Pontifice nem, vel alias graves injurias in nostram cap. vn et Valentia in præsenti quæst. x religionem committit. Tunc enim jus habet punct. 8, qui ideo utramque partem probabi­ Ecclesia defendendi se, et suos fideles, at­ lem judicat. Favet etiam Suarez dicta que adeo privandi principem infidelem sua disp.XVIII, sect, v, n. 8 etlib. \\! Defensionis potestate, si id necesse sit, ad fidei, et fide­ fidei cap, xxx, n. 6, eam potestatem conce­ lium tutelam. Secundus titulus est jure gu­ dens in Ecclesia, quoties princeps infidelis bernationis, quia Ecclesia habet jus regendi, habet subditos fideles, licet propter scanda­ et gubernandi fideles in ordine ad salutem lum vitandum putet, necessarium esse com­ consequendam, et ad finem spiritualem, ad muniter loquendo, quod princeps fidem vel quem finem potest potestate indirecta alte­ fideles impediat. Alii tamen communiter negant hanc po­ rare, et disponere res temporales, ut deser­ 113 vire possint ad finem spiritualem : quare si testatem indirectam in Ecclesia, ob solam ad hunc finem necesse esset eximere subdi­ principis infidelitatem, nisi redundet in fidei tos aliquos a subjectione, «pia pendent a præjudicium, ita Cajetan. Bellar. Lorca, et principe temporali infideli, poterit hos sub­ alii quos affert, et sequitur Hurt. disp. ditos ab ea subjectione legitime eximere, et LXXVII, sect, n, qui § 11 addit, nec posse consequenter privare principem illum po­ Ecclesiam eos principes regno suo privare, testate in eos subditos, non potest enim ob solum timorem de impedimento fidei, princeps retinere amplius potestatem juris­ aut fidelium divexatione. In eadem senten­ dictionis in eos subditos, qui legitime ab tia est Sotus, quem affert et sequitur Kon. ejus jurisdictione, et potestate liberati, et disp. XVIII, dub. x, nu. 160, Turrianus in exempti sunt. Advertit autem bene Suarez præsenti disp. Lll, dub. i, Castrop. tom. I. dicta sect, v, num. 9, hunc secundum titu­ tract. IV, disp. n, punct. 8, num. 6 et seqq. lum competentem ratione gubernationis non qui alios aderunt. Possumus fortasse sensum utriusque patris convenire ahis principibus Christianis, sed ta nræcipua esse solet, en licet infideles ίίκ· Ecclesiæ, vel principibus Christiani» non . .... __ ίηαη fnrfn jurisdiiiiritwli«Miti, non priventur ipso JneJr» dione lempornli in subditos fideles, possint ÎÜxi'P1'- tamen nh Ecclesia, ejusmodi potestate et ^Chrû^con jurisdictione privari. In quo puncto convevenire videntur jam fere omnes, non posse F*,ir Ecclesiam potestate directa ejusmodi infide­ esirtosua ,potestate in subditos fideles privare, »»!«· les ........... qnidqiiid *'*» nn P'destafn indirecta id possit. * s,( Nam licet Alvariis Pelagius, et Hostiensis 742 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. tamen, hanc posse esse quæstionem fero de nomino : certum enim videtur usum illius potestatis, quando ad bonum spirituale non expediret, imo noceret, fore illicitum, atque adeo eo casu potestas Ecclesiæ esset impe­ dita ex defectu circumstantia* requisitæ, ne prodiret in suum actum. Λη vero dicendum sit id provenire ex defectu potestatis, vel ex alio capito, potest uterque loquendi modus in sensu debito admitti. Quod explicare possumus exemplo potestatis dispensandi in votis, quam Pontifex habet simpliciter et absolute, sed quia eam habet ad ædificationem, et non ad destructionem, requiritur in primis causa rationabilis, ad ejus usum, quæ si desit, non potest dispensare. Imo, ut exemplum sit magis ad rem nostram, con­ tingere potest, quod adsit causa sufficiens ad dispensandum, et tamen dispensatio non possit licite concedi propter alia inconve­ nientia, vel scandala, quæ ex dispensatione sequerentur v. g. si aliquis petat dispensa­ tionem voti castitatis, propter vehementes carnis stimulos, quos patitur ; Pontifex au­ tem sciat concessa semel dispensatione, il­ lum ducturum conjugem haereticam, de qua timeri possit, quod corrumpet fidem fami­ lia* vel subditorum, si eos vir habeat : tunc quidem Pontifex, qui in usu suæ potestatis attendere debet non solum ad bonum personæ petentis, sed etiam ad bonum com­ mune Ecclesiæ, vel aliorum, debet utique abstinere a dispensatione concedenda : cujus concessio in iis circumstantiis esset magis in destructionem. quam in æditicationem. Unde eo casu dicere possemus in uno sensu, non provenire ex defectu potestatis, quod non dispenset Pontifex, sed propter incon­ venientia, quæ ex usu potestatis sequeren­ tur : nam revera Papa potestatem habet ad dispensandum cum causa, qualis est tentatio vehemens, quam orator patitur ; sed tamen impeditur usus illius potestatis ab inconve­ nientibus extrinsccis. In alio autem sensu possemus etiam dicere, non habere tunc Papam potestatem ad dispensandum, quia quamvis cx parte oratoris sil causa suffi­ ciens ad dispensationem ; Papa tamen debet videtur loqui S. Th. d. art. 10, et Suar. d. attendere ad bona, vel damna publica, vel sect, v, n. 8, quem tamen loquendi modum extrinseca : quare si omnibus pensatis dis­ a]j, videntur negare et reprobare, suppo- pensatio plus nocet, quam prosit Ecclesiæ, nentcs 00 casu deesse Potestatem, quæ cum non potest concedi, cum potestas hæc data sit indirecta, intelligi debet solum ad eum sit ad ædificationcm, et non ad destructio­ usum, qui necessarius, et utilis sit ad finem nem, et per consequens omnibus pensatis, spiritualem , et non ad alios casus. Dixit deest potestas in eo casu, pt in iis circum- fere conciliare: omnes enim admittunt, hanc potestatem Ecclesiæ non esse direc­ tam, ut diximus, sed indirectam : quare solum videtur ei concessa propter aliud, nempe propter bonum spirituale, et finem salutis æternæ : atque adeo tunc solum exer­ cenda erit, quando ejus usus necessarius sil ad cum finem : si enim necessarius non sit, sed potius vel inutilis, vel etiam noxius, non est credibile hanc, potestatem datam esse Ecclesiæ ad destructionem, et non solum ad ædificationcm. Quod a fortiori probari potest cx potestate indirecta, quam habet Eccle­ sia circa res temporales suorum fidelium ; circa quas, ut suppono, non potest aliquid disponere, nisi indirecte, et quando id re­ quiritur ad finem spiritualis gubernationis, et salutem fidelium, vel bonum fidei, ut cum communi probat, et docet late Bellarm. lib. V de Homan. Pontifice, cap. v et seqq. Quare non est concedenda major Ecclesiæ potestas circa regna, et bona temporalia infidelium, qui non sunt Ecclesiæ subditi, vel principum Christianorum : non est enim credibile, quod major, et mimis limitata sit Ecclesiæ potestas indirecta in bona tempo­ ralia infidelium non subditorum, quam sit in bona temporalia fidelium, et sibi spiri­ tualité!’subditorum. Unde rursus consequi videtur, quod si ablatio potestatis, et juris­ dictionis non sit necessaria ad regimen spiri­ tuale , et bonum religionis ; non potest Ecclesia ejusmodi infideles, potestate et jurisdictione privare, etiam circa subditos fideles : cum hæc etiam potestas et juris­ dictio computetur , inter bona temporalia principum infidelium. Duplex ergo remanere potest controversia AnlicetEc- inler utriusque partis doctores : altera de etesia n< n nomine, altera quidem de re, sed non tam possit hac jure, quam de facto. Prima ergo esse u^ercah- Polest» on iicet Ecclesia non possit hac pofldetes non testate uti circa infideles non subditos, nisi subditos,ni· quando id exigit fidei bonum, vel necessitas : si quando jicen(jum tamen sil, tunc non deesse pote­ nt exigit fi_ , . ’ , * dei bonum, statem m Ecclesia, sed propter scandala, rclncicssi- vel alia inconvenientia Ecclesiam abstinere tas, diccn- a|( USU) c| cxercitio suæ potestatis : sic enim lis riunnepoteitatem non derue ^ur w’ non ut tur. DISPUTATIO XIX, SECTIO III 7« îtanliis ad dispsnsandtim. Sicut vere dici po­ separaret: ideoque Christus et Apostoli tanto­ te,! q„od ignis etiam applicatus non potest pere curarunt ’iihjpetionem, d obedbnthm ramhurrre lignum mndcfm tnm : quia liret in subditis fidelibus versus principes infide­ nihil desit ei parte potentiæ activai, impedi- les verbis et exemplis confirmare, ut omnem tur tamen ejus actio per resistentiam passi. timendi occasionem ab infidelium principum Utraque ergo locutio est vera in diverso animis averterent, et maximum hoc fidei sensu, nempe non provenire ex defectu po­ impedimentum de medio tollerent: et hae tenti» ignis, quod tunc non operatur, atque ratione utriusquepartis doctor® quoad rem etiam provenire ex defectu potentiæ, quia ipsam conciliari posse ridentur, licet verbis licet ignis habeat suam potentiam ad com­ videri possent contraria docuisse. burendum, non tamen habet potentiam ad Solum obstare possent verba S. Thorn»» comburendum lignum madefactum: simili­ supra adducta, quibus plus aliquid signifi­ ter Pontifex habet potestatem dispensandi care videtur, et agnoscere potestatem ali­ in volo castitatis cum patiente graves tenta- quam directam in Ecclesia, dum dicit, posse tiones, etc. Non tamen potest cum eo dis­ infideles juste per sententiam, vel ordina­ pensare in his circumstantiis, in quibus dis­ tionem Ecclesiæ, auctoritatem Dei habentis, pensatio vergeret in damnum Ecclesiæ: jure dominii, vel praelationis privari ; quia quare in diverso sensu potest tribui ; et non merito suæ infidelitatis merentur potesta­ tribui defectui potestatis, quod in eo casu tem amittere super fideles, qui transferuntur non dispenset. Pariter ergo in casu nostro, in filios Dei. Ubi S. Thomas ridetur suppo­ juxta diversos sensus dici potest provenire, nere potestatem Ecclesiæ directam, ad quam vel non provenire ex defectu potesfatis, pertinere ridetur actus puniendi : solus quod Ecclesia, vel Pontifex, non privet prin­ enim superior punire potest subditum, ob cipes infideles sua potestate, et jurisdictione ejus delicta. Resp. S. Thomam non loqui de in subditos fideles. Datur enim vere in Ec­ pcena propria, qua Ecclesia punire intendat clesia potestas ad eos privandos ; aliquando ejusmodi principes ob delictum infidelitatis, tamen concurrunt tales circumstanti®, quæ sed solum de pcena materialiter sumpta, seu hujus potestatis usum impediant, propter de malo pœnæ, quod quidem a Deo infligi­ inconvenientia et damna publica, quæ con­ tur formaliter, ut pcena infidelitatis : ab sequerentur. Nam per se loquendo, Ecclesia Ecclesia solum ut medium ad bonum fidei. posset eos potestate in subditos fideles pri­ Quia tamen ipsi infideles conqueri possent, vare, eosque ab ea subjectione eximere; quod Ecclesia eis regna, et dominia propria quia per se loquendo, semper existimari po­ tolleret : respondet tacite huic querela? di­ test necessaria ea exemptio ad bonum fidei, cendo, quod ipsi sibi imputent, et suæ infi­ et ad fidelium libertatem ac securitatem : delitati, quæ occasionem dat Ecclesiæ utendi per accidens tamen propter majora alia in­ sua potestate indirecta ad bonum fidei, et convenientia, quæ sequuntur ex hujus po­ ob hanc culpam dignos quidem esse apud testatis usu, debet ab eo plerumque Ecclesia Deum ea pcena, et ideo juste eam pati, dum abstinere, quia circumstantiæ tales resistunt, Deus hanc potestatem indirectam Ecclesiæ et impediunt potestatem illam, ne prodeat attribuit cujus ministerio Deus juste punit in suum actum. Et in hoc sensu intelligi po­ eorum infidelitatem,quando Ecclesia aucto­ test S. Th. dum hoc non tribuit defectui ritatem Dei habens, et potestate indirecta potestatis, sed scandalo, vel aliis periculis, utens, eos regnis, dominiisque suis justissime quæ timeri prudenter debent. In alio tamen privat. Alii aliter S. Thomæ mentem expli­ sensu, dici etiam potest, deesse potestatem cant. Videatur Hurt, disp. LX.XVII, sect, «, in Ecclesia ad id faciendum in talibus cir- § 10, Lorca d. art. 10. Suar. d. sect, v, n. 8. cumstantiis, quia potestas Ecclesiæ non est, Turrianus disp. Lll. dub. i, et alii interprenisi ad ædificalionem, adque adeo non est, tes, qui varias aiferuot S. Thomæ explica­ nisi ad privandos infideles sua potestate in tiones. Altera controversia magis de re,quæ esse · bonum fidei, non vero quando omnibus pensatis, resultaret in ma jus fidei detrimen­ potest, est, utrum ad hoc, ut Ecclesia hac Λη tum, prout revera resultaret in hoc casu. potestate utatur necesse sit, quod infideles hu. p tes. Redderetur enim fides et ejus pra-dieatio injuriam fidelibus inferant, eos persequendo, tale utatur, maxime odiosa, et scandalosa principibus vel prædicationemimpediendo, etc. An vero nt'c,’vc ÿil· infidelibus, si subditos ab eorum obedientia «m «m inMeMs a ,iuihu< mala muyoniin * 7« DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. m.italn- her lirnm' pn«inl. ni Eodeaia prævcninl et him. » Non ergo in universum, sed attentis frr.nl : »n Jiberel fidrles ah ear um pofestnle, el snb- particularibus circumstantiis, ferri potest jeclione. jwlione. Suar. did. dici. sect, v, n. 8, S. el aliis judicium dé periculo sufficienti, ob infideli­ limor injo- locis supra citatis significat, solam principis tatem principis. Unde si experientia consta­ rlirnm infidelitatem sufficere. Alii id negant, negant. Kon. re!, principem infidelem home indolis esse, disp. XVIII. dub. x. nu. 160,Hurl, ubi supra et sinere pacate vivere fideles, nec fidei § 8 c» H, ubi alios plures aflert. Dixi tamen praedicationem impedire, ut non paucos stesupra, hanc, quæsfionem, licet sit de re, ma­ culo nostro experti sumus principes apud gis tamen esse de facto, quam de jure : cum Japones, et alias provincias orientales; infi­ enim dictum sit, potestatem hanc Ecclesiæ. delitas principis non daret jus Ecclesiæ, ut non esse direcfam,sed indirectam, quatenus eos potestate, et jurisdictione in subditos potest disponere circa temporalia, quando id fideles privare posset. Denique ad hoc ipsum necesse est ad bonum, et ad finem spiritua­ judicium considerare oportet, ne forte majus lem ; tota controversia erit, an infidelitas sit damnum, quod ipsa fidei prædicatio in sola principis sufficiat, ut ad bonum fidei genere pati potest, si principes infideles necessarium judicetur tollere ab eo princi­ concipiant, hunc fidei prætextum usurpari, patum, et potestatem in subditos. ad regna dominiaque sua invadenda, el ex 147 Ego puto in primis, non esse in hac re hoc capite fides ipsa odiosa reddatur, tan­ bonam regulam in universum, quam viden­ quam titulus politicus ad occupanda alio­ tur supponere Kon. n. 160, et Hurt. § 11. rum bona : quod si semel sibi principes nempe ante injurias illatas contra fidem,vel infideles persuadeant, plus nocumenti affert fideles non posse principem ab Ecclesia ob religioni, quam prodesse possit potestas solum timorem injuriarum privari. Et qui­ amovendi principem aliquem infidelem, ad dem ipsemet Hurt, paulo post nempe § 15, utilitatem subditorum fidelium. 19 I admittere ridetur, sufficere, quod ex prin­ Ex dictis de potestate Ecclesiæ, ad pri­ Quiddice-1 cipis natura, et gestis timeatur periculum vandos principes infideles jurisdictione in dum ■ dep> 1 proximum, metu cadente in virum constan­ subditos fideles : infertur jam facile, quid ]totale Ëc-1 tem : quare non videtur satis constans in dicendum sit de potestate ejusdem Ecclesiæ, clesiæid | I exigenda injuria jam actu illata. Fateor ad ad privandos infideles Christianis nonksub- privaniki infldela | lædendum alium jure defensionis requiri ad ditos dominio, et potestate, quam habent in Christina minus, quod ille inceperit aliquo modo te servos fideles. Supponimus autem, interve- )r.on suWi- i aggredi, saltem volendo, et decernendo in­ nisse titulum justum servitutis, quo titulo itosdumi:» I ei potesti- j juriam tibi inferre, ut ostendi tom. I de interveniente, diximus supra, conversionem Io, quia 1 Justit.&sp. X, sect, vi, n. 156 et seq. Cæte­ servi ad fidem non eximere eum ipso facto habent ii 1 rum in casu nostro id non requiritur, quia non a vinculo servitutis, quando dominus non servos £!<■ les. I agitur solo jure defensionis, sed titulo pote­ subjacet in temporalibus principi Christiano. statis indirect® supra res temporales, quando Dubium solum esse posset, an possit Ecclesia id necessarium est ad finem spiritualem, et potestate sua, saltem indirecta, privare eo supernaturalem : ad quod non opus est excasu dominum infidelem dominio in servos pectare injurias illatas : sed sufficit pericu­ fideles. In quo puncto eædem possunt esse, lum proximum eorum malorum inferendo­ opiniones, quæ in præcedenti de potestate rum contra fidem, et ejus propagationem. jurisdictionis : quare Lorca, Bannes, et alii, quos affert Castrop. tom. I, tr. IV. disp. n, Cæterum non puto etiam in universum An sufficiat punct. 8, num. 8, concedunt posse Eccle­ sola infide­ ad hoc sufficere infidelitatem principis so­ siam privare dominos infideles Christianis litas Prin­ lam, nec id Suarez videtur concessisse, nam cipis. semper requirit periculum morale ; et cla­ non subditos dominio senorum fidelium, etiam quando domini permittunt, servos rius in præsenti diet. sect, v, num. 8, id Christiane vivere. Communis autem senten­ explicuit, et rationem subjungit; « quia in tia eo casu id negat, quam tenent Suarez, rebus moralibus vitandum est periculum, Molina, Navarrus, Turrianus, Kon. et Copriusquam speciale nocumentum eveniat : varruv. quos affert, et sequitur idem Casquod principium certe verissimum est, tropal. ibi num. 9, quibus consentit Hurtado quando periculum est proximum, et morale, disp. lxxvi, § 31, et disp. LXXVII , sect, n, et ideo etiam in hoc negotio observandum est, ut consideratis circumstantiis in parti­ § 9. Ratio autem est eadem, quia subjectio servitutis justa?, non dependet a fide, vel culari, tale judicetur esse fidelium pericu- <48 IIISI’I TATIO XIX, SECTIO III. 7W dedecent, imo deerat humilitatem ChriMiainfidelitate ex notura sua, et ntiunde nnn expediebat ad hnnum ipsius fidei hær pote­ nam : illud vero non deceat, qnia non «repedi» stas Ecclesiæ ita absoluta ad privandos infi- fidei jugum ducere eum infideli. Ræc ta­ deles non subditos dominio suorum servo­ men ratio difficultatem adhuc habet; quia rum, quos pacifice permittunt Christianam subjectio servitutis licet ad humilitatem con­ fidem suscipere et retinere, imo id redderet ducat, affert tamen alia gravia inconvenien­ fidem non parum odiosam, et daret occasio­ tia, ob quæ Ecclesia non permittit in pro­ nem vehementem, ut domini impedirent vinciis ei subditis, ut Christianus sit servns servorum conversionem, vel ne fidei praedi­ pagani, ut videbimus ; et servus ipse si po­ cationem audirent, ne eo pacto suis servis test, tenetur se redimere, et ab ea servitute spoliarentur. Sicut autem diximus posse se legitime liberare. Imo quo gravior est Ecclesiam principes infideles privare juris­ subjectio servi, et major est potestas domini dictione in subditos fideles, quando id ne­ quam conjugis, eo magis videtur arcenda, cessarium esset ad titulum fidei; ita dicen­ et dissolvenda quam vinculum conjugii. dum est, posse privare dominos infideles, Alii ergo recurrunt ad meram voluntatem etiam non subditos, dominio in servos Christi, qui poterat quidem utnnnqiie privi­ fideles, quando id ad bonum fidei necesse legium fidei concedere, de facto tamen sci­ fuerit. Considerandae tamen sunt circum­ mus ex Scriptura, et Pontificum decretis, stanti» omnes, ut diximus, ne forte ex usu concessum fuisse hoc, privilegium ronjugi hujus potestatis, majus detrimentum fidei, fideli: cum non constet ex Scriptura,aut et religioni immineat, et cum proportione Patribus servis fidelibus concessum, nec Ec­ applicanda est doctrina puncti praecedentis. clesiæ datam hanc potestatem abmlirtam. Objici solet exemplum matrimonii, in quo Ita Kon. diet. disp. xvin.n. 151, CastroIM conjux ad fidem conversus, et baptismo pal. diet. disp. II, punct. vm, n. Il et alii. suscepto, non solum si alter conjux infidelis Sed de hoc ipso ratio quæritur aliqua, vel nolit sine injuria creatoris cohabitare, quo congruentia, cur in uno potins, quam in casu potest fidelis vinculum matrimonii alio casu Christus fidelibus adversus infide­ dissolvere contrahendo cum alio fideli, ut les consulere voluerit. colligit Innocentius ΙΠ, in cap. quanto, et Supposita itaque voluntate Christi diversa, in cap. gaudemus, versic. qui autem de divor­ afferri potest ratio congruenliæ, et discrimi­ tiis, ex verbis Pauli I ad Cor. vir, dicentis : nis supponendo quoad aliquid nullam esse quod si infidelis discedit, discedat : non enim differentiam; nam sicutconjuge infideli no­ servituti subjectus est frater, aut soror in hu­ lente cohabitare absque injuria creatoris, jusmodi : sed etiam quando conjux infidelis potest fidelis divertere, et dissolvere etiam cohabitare vult,sine injuria creatoris, renuit matrimonii vinculum contrahendo cum alio tamen converti, potest, et debet conjux fideli ; ita servus fidelis, si nolit dominus fidelis ab eo divertere, ut cum communi do­ ejus obsequio sine injuria Dei uti, sed eum cet Thomas Sanch. lib. VII de Matrimonio ad infidelitatem, vel peccatum grave cogat, disp. i.xxnr, num. 12. Imo postquam conjux poterit se ab ea subjectione, et servitute alioinfidelis requisitus negat obstinate conver­ quin justa liberare, et fugere, ut notat Suar, sionem, potest fidelis ad alias nuptias trans­ diet. sect, v η. 11. Kon. ubi supra num. 161 et ire, ut docent communiter mulli, quos con­ alii, quo? ad hoc ipsum attuli disp. Ill de gerit, et sequitur idem Sanchez ubi supra Justit. sect. ii, n. 21, differunt ergo solum, disp. Lxxrv,num. 9. Ex quibus argumentum in easu, quo conjux, vel dominus absque fit, ut dixi eodem modo, servum ad fidem contumelia creatoris sinit eos Christiane conversum debere manere liberum a servi­ vivere, in quo casu conjux fidelis discedere tute, et dominio domini infidelis: magis potest. servus non potest. Ratio autem dif­ enim firmum, el indissolubile est vinculum ferenti» esse potuit, quia servitus non est conjugii, quam servitutis : et tamen ob fidei vinculum mutuum, sed solum ex parte seni : favorem dissolvi potest, non solum quoad matrimonium vero est vinculum mutuum, thorum et cohabitationem, sed etiam quoad et .æqualc ex parte utriusque. 1'nde videtur fieri, quod potestas libera concessa servis substantiam ipsius matrimonii. tliaiii quossequiturSanch.d.disp. uxxm. conversis ad fidem discedendi a dominis in fidelibus, et abjiciendum jugum servitutis n 7 dicunt differentiam esse inter vincu|,im 'matrimonii. el servitutis quod l,or non odiosa esset dominis, qni jacturam servorum DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. DISPUTATIO ΧΓΧ, SECTIO III. nec frequens familiaritas cum infideli, ut incurrerent, absque ullo lucro, atque ideo prohibitio intelligatur solum in ordine nd cere ad hoc, quod judicio, Auctoritate colligi videtur ex cap. multorum, de Judæis, praedicationem fidei sibi noxiam impedirent. 1 principis Christiani eliguntor infidele* ad I Aeb w novam electionem nui collutionem talis offi­ Potestas autem concessa conjugi fideli disce­ et ibi notant canonist»* communiter, quos hæc. officia ; quæ ratio non procedit, quan­ I » cii, vel potestatis et jurisdictionis, an vero sequitur Suarez, disp. XVIII, sect, v, n. 14. dendi a conjugo infideli non afferret hoc pe­ I etelligimr etiam in ordine ad continuationem potestatis do jam infidelis invenitur jure suo pn«iAdvertunt tertio si Judæus, vel Saracenus, riculum, quia potestas hæc. utrique conjugi I «o’utn in dere officium, et «olnm agitor de auferendo I (dice ad habita, antequam essent subditi principibus el indifferenter conceditur, ntsi convertatur, non ad proprium usum, sed mercaturae I jontn rent · assumpsit. Hoc idem extendimus ad Circa quam prohibitionem advertunt consulentis fidelibus, ne causas suas age­ <54 Advcrleu a« primo doctores, nomine paganorum, hic in­ Et paulo post subdit : « Innocentius III præ- paganos. » Eodem modo loquitur concilium rent apud magistratus infideles, etiam quæd«m cipil eos per concilium provinciale graviter Tolet. tertium relatum in d. cap. nulla ditt. quando infideles nulli principi Christiano telligi etiam catechumenos, quia licet fidem circi pro­ argui, qui Judreos aut paganos publicis of­ iiv. « Nulla, inquit, officia publica Judæis suberant. Quanto magis inter Christianos cedens sta­ Christi corde teneant, baptismo carent, et ficiis praefecerint. » El postea rationem sub­ injungantur. p**r quæ cis occasio tribuatur non decet infideles fidelibus præfici, hoc in solo Ecclesiæ non numerantur in grege tutum. dit, « quia cum hoc casu illi Christianorum Christianis pœnam inferre. Et concilium enim esset tacite eos declarare aptiores, el fidelium, ita Hurtado diet, lxxvi, § 36 in ·,?«// judicio, et opera Christianis præficiantur, Tolet IV. relatum in diet. cap. / ad ea munera publica, quam sint fine. Advertunt secundo non prohiberi, quod digniores < tacite indicatur, inter Christianos non repe­ xvnqu. iv. e Constituit, inquit, nChristianus possit esse colonus, si re adventi- i ipsi fideles, quod in dedecus cederet nostræ riri aptos ad illa officia administranda, aut cilium, ut Judæi, aut hi, qui ex Judæissunt tius,vel originarius in terris, vel piædiis in- religionis. i saltem non tam aptos, quam sunt infide­ officia publica nullatenus appetant, quia sub Circa hoc dubitari potest, primo an hæc fidelis, quando nec intervenit cohabitatio, les » ubi indecentiam totam videtur redii- hac occasione Christiani? injuriam fa- 74.9 160 Quiddicendum sit, si Principe IIdeli coi subditi fide i-s -uberant, succe­ dat ju;e consanguinées infide'i- DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. ciunt >» Denique eodem modo loquitur nere ; quia tunc etiam fides subditorum non concilium Matisconense primum d. cap. xni, impedit acquisitionem dominii : nec pendet his verbis: «Nec Judæi Christianis populis ex illius populi voluntate, sed necessario judices deputentur, aut telonearii esse per­ venit ex aliqua priori, et justa institutione. mittantur per quod illis, quod Deus avertat, Hæc autem intelligcnda per se sunt, id est Christiani videantur esse-subjecti. » Ex qui­ præcavendo scandala, et pericula fidelium, bus omnibus constat, curam potissimum quæ sequi etiam possunt ex subjectione fide­ Ecclesiæ fuisse, ne officia hæc Judæis, vel lium ad antiquos principes infideles, ideoque paganis committerentur. Quamvis enim po­ in utroque casu, si talia incommoda proba­ testas sit in Ecclesia privandi etiam eos mu­ biliter timerentur, el, vitari non possent, neribus, et potestas antiqua aliunde quam nisi, vel non ferendo, vel non acceptando a principibus Christianis habita, quando jam talem principem, fieri posset, et deberet, sunt subditi principi Christiano ; potuit Ia- quia , jus, et potestas ad id faciendum Eccle­ men hoc prudentiæ principum relinqui, qui siæ non deest. » Hæc Suarez, cui subscribit juxta circumstantias præsentes judicabunt, | Hurt. d. disp. lxxvii, § 18, ubi sic ait an id necesse sit, vel expediat : sæpe nam- ( « Censeo, non posse ethnicum principem, eo que continget, ut non expediat, ne reductio jprincipatu privari, si justo titulo antiquo provincia? ad fidem impediatur, si princeps aut «■ novo in illum intrat, v. g. jure hæredipaganus timeat se loco, et principatu amo- tario, t aut justo bello, est enim eadem ratio vendum, si ipse in infidelitate maneat. Fa- de ( hoc jure, ac de jure possessionis : quia teor, in Judæis majorem quamdam turpi tus sine justa causa nullus potest spoliari jure dinem inveniri, si infideles ad fidem conversi suo s : at non est illa justa causa compara­ manerent adhuc sub potestate principis Ju- tione t hominum, qui non sunt subditi tem­ dæi, sub quo antea essent. Sed hic casus porales p supremi principis nec infidelitas rarissimus esset, nec unquam contigisse i illis permissa est ad punitionem, nec Eccle­ scio, nec oportuit pro eo legem positivam ssia habet jurisdictionem spiritualem, nisi in fieri : quia si locus ille sub potestate princi- ]baptizatos ; si vero sit probabile periculum pis Christiani unquam veniret, non posset despiciendæ ( fidei, tunc poterit princeps con­ moraliter fieri, ut sine religionis injuria tumax t privari regno : at electione non licet potestas illa Judæi supra Christianos perma- fdare principatum infideli ; quod recte pro­ nere posset : quare ipsa naturalis legis, seu bat } ratio S. Thomæ. religionis obligatio sufficiet, ul princeps Hi duo auctores solum videntur locuti de 161 Christianus fidelibus subditis provideat, me- principe j infideli non subdito principi Chrisliori quo possit modo eos a potestate princi- tiano, t nempe de illo, qui non subditur me- ίηΓ1()οΗ pis Judæi eximendo. (diate, vel immediate potestati Ecclesiæ : succeditjo· Hinc tamen dubitari potest secundo quid quare < difficultas esse potest de eo infideli, re suo In dicendum sit, si mortuo principe fideli, cui , qui succedit jure suo in principatu subdito su])diti fideles suberant, succedat jure suo, principi supremo Christiano. De quo videtur prjnC|pi sane mihi eadem esse ratio, nec hunc com- supremo ægdima successione consanguineus infi­ delis: an hæc etiam nova principatus, et prehendi sub præfata prohibitione. Nec christiini}· potestatis occupatio prohibita sit prædictis enim eligitur, vel assumitur a Christianis, sanctionibus ecclesiasticis Pat. Suar, in de- sed succedit jure, quod jam aliunde habebat datum sibi lege, vel institutione antiqua. tensione fidei lib. Ill, cap. iv, num. 6 et 7, Posset tamen, ct deberet privari jure suc­ dicit : « Si contingeret, plebem fidelem in­ voluntarie subjici denuo principi infideli cessionis si eo admisso timeretur præjudijusto titulo, ut v. g. si rex Gentilis justo cium fidei, vel subditorum fidelium. Aliud bello civitatem Christianam occuparet, tunc vero esset, si non jure anteriori succederet, sed ex institutione moderna principis ante­ verum dominium acquireret : nam hoc etiam cessoris, qui cum hæredem sibi nominaret est dejure gentium a naturali derivatum, quod in hoc principatu : tunc enim locum habe­ fides non tollit, nec ecclesia, per se loquen­ do, impedit, quando princeps infidelis ethni­ ret prædicta Ecclesiæ prohibitio, nec admitti cus est, et ipsi Ecclesiæ non subditus. Identi­ deberet ad hæreditariam successionem ; que esset, si contingeret, regem infidelemi nam sicut in provincia illa, nec ipse supre­ mus princeps, nec alii inferiores, et subditi, legitimo jure successionis Christianum popu­ lum Christiano principi antea subjectum obtiL-­ possunt eligere infidelem, cui potestatem, DISPUTATIO XIX, SECTIO III. ti jurisdictionem conferant, ita nec nilus lions ingenii mint, et ad minns religio in potest, testamento eliam, vel per ultimam ditione illa salva permanebit, cnjns jactnræ voluntatem ejusmodi potestatem, aut juris­ reliqua omnia fortunarum, et tranquillitatis dictionem infideli conferre : quare defunctus damna post ponenda sunt. non potuit intra illam provinciam hæredem Iluc usqne dictum est dc potestate domiin tali munere nominare infidelem, aut jus riorum in servos, »·! principum, seu snpem* rum in subditos. Restat alia dnplei potes- Jchrfrtis· successionis hæreditariæ ei tribuere. Tertio circa hanc ipsam prohibitionemi fas, nempe domini, seu heri in famnlos, et ni lum infra' ,ni,m> an cliam extra domum infidelis. Ali- Si tamen extra domum ita id munus obiri domum, an qui, quos refert Sanch. ubi supra nil. 20, de posset, ut vitaretur omnino familiaritas cum etiam cx- famulatu solum intra domum id intelligunt, Judæo, dicunt non prohiberi. Ego juxta XT” quibus videtur favere Ron. ubi supra supradicta puto ; tunc id prohiberi, quando nutrix videbitur famulari Judæo : quod qui­ nu. 171, et clarius Castrop. d. disp. II. dem proprie contingit, quando est in domo pun. ix, n. 15. Alii tamen melius omnem proprium famulatum interdici dicunt, quia ipsius, tunc enim censetur esse in numero etiamsi famulus extra domum domini habi­ famulorum. Quando vero est extra domum tet, adhuc proprie famulus illius est. Ha parentum, magis censetur locare suas ope­ aliis relatis Sanch. loc. cit. Hurt. d. LXXVI, ras quoad illum actum, cum adhuc rema­ sect, n, §43, inline. Falso enim supponit neat in propria domo, et sui juris, et ideo Castrop. non esse proprie famulum, qui non fortasse addita fuerunt verba illa, in eorum­ est in eadem domo, cum passim rcperiantur dem domibus. Si autem aliquando etiam ex­ multi, qui vel ob angustias proprii palatii, tra domum manens censeretur assumpta in vel alias ob causas extra domum habentur, famulam, et solum propter angustiam loci, et non minus famulantur, et assistunt, quam vel aliam ob causam haberetur in domo se­ si domi degerent. Dixi tamen, omnem pro­ parata, tunc jam prohiberetur ex vi prohiprium famulatum interdici : quia non ita di­ tionis generalis famulandi Judæis, qui ta­ cendum de colonis, et operariis, qui non men casus rarus erit. sunt proprii famuli, et quos communiter De potestate patris infidelis in filios fideics doctores colligunt nou comprehendi in hac les, doctores dicunt perdi eo ipso, quod ii- Quiddkeo· prohibitione, ex cap. multorum, de Judæis. lius baptizetur. Quod d. sect, v, n. 15 el Videatur Kon. n. 171, Castrop. d. num. 15, Castrop. d. pun. vu, n. 5, dicunt haberi in trisinfl'dcl-i Hurt, ubi supra § 33, alii, quos refert, et cap. Majores de Baptismo, in quo tamen infilios sequitur Sanch. ubi supra n. 21, qui tamen capite, nec verbum est directe, vel indirecte fide,C5· magnam vim facit in eo, quod Judæus non ad hoc spectans. Addit Suar, idem haberi sit praesens : secus si esset praesens, hoc est in conciliis Tolel. a se supra adductis : at­ si fere semper operi assistat, non vero si tulerat autem n. xm, concilium Tolet. m aliquando ad perspicienda ædificia, vel et iv, sed in inconcilio nihil de hoc dictum agriculturam, pro quibus Christiani locant fuit, sed solum in IV, c. lix, relato in cap. operas suas, illuc adeat. Ego magis conside­ Judœrum filios χχνπι, q. i, his verbis : « Ju­ randum puto in ordine ad hanc prohibitio­ dæorum filios, vel filias, ne parentum ultra nem, an sit vere famulus, an solum opera­ involvantur erroribus ab eorum consortio, rius. Nam faber, fossor, et alii opifices qui separari decernimus, » quæ verba intellisuas locant operas, non sunt proprie famuli guntur de filiis baptizatis, non de non ba­ conductoris, cui laborant, etiamsi in ejus ptizatis, ut notavit glossa ibi verb. Ju­ praedio, vel domo laborent, nec pendent ab dæorum, et verb, proficiant : inde inferens, ejus voluntate, sicut famuli a voluntate per baptismum salvari jus patriæ potes­ domini, sed remanent sui juris, sicut et me­ tatis, et notans non tolli per hoc jus succes­ dicus, qui operam suam locat infirmo : sionis in hærcditate paterna, ut colli­ gitur ex cap. Judæi v, de Judæis et Saracenis. quare non invenitur ibi subjectio, quam le­ An vero parvuli possint invitis parentibus ges , et cauones nolunt habere Christianos versus Judæos : semper tamen familiaritas baptizari, saltem quando parentes infideles subduntur principi vel domino Christiano, vitanda est. cujus subditi, vel servi sunt, est quæstio |01 De feminis Christianis nutrientibus filios De nutrici- Judæorum est peculiaris difficultas, eo quod pertinens ad materiam de baptismo, de qua ultra alios videri possunt Suar. tom. ill, busCbns- in cap. Ad AE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. esse hæreticum affecta, qnin hebeat him„,1OJ ex S. Hieron. refert S. Th. d. qu. xi, vel logica, an omnes propositiones voræsint ratione falsitatis, de qua nunc loquimur, M* ari 2 in 2 argumento. « Quod ex verbis sim in intellectu : nempe quando nunc «li­ sed in alio genere. æqno vera? : quod Hurt, ubi supra § 17 ne­ inordinate prolatis lit hæresis. » Halio au- cit, ego credo Ecclesiæ, sed ii expediret ad Secundo dubitari solet, an possit Ecclesia 9 gat, qnin licet omnes netus veri sint æque meum commodum ego non crederem : «pio irm dubitandi est, quia non est li.eresis, Aopoes veri, veritate formali, non tamen fundamen­ facere : quod nunc incipiat aliqua propositio Ewledi 4, nisi negetur objectum fidei, ergo qui in re casu nunc habet affectum hæreticum in vo­ osse hæretica, quæ antea non erat hæretica. cere, tali, cum objecta ipsa affirmata non sint ipsa non errat, imo credit idem, non com- luntate, nondum tamen hæresim in intel­ Certum autem est, posse aliquod objectum nunc (ncf. æque necessaria, atque ideo Trinitas magis mittit errorem contra fidem, sed conIra re­ lectu. Nos tamen juxta ea quæ loco citato phlsllgt, vera est radicaliter, quam existentia revela­ esse de fide, quod antea non erat de fide, si gulas grammaticæ, vel Calepini. Propter diximus de infidelitate, conseqnenterde hæpropositio tionis, quæ est contingens, vel quam canis de novo Deus revelet id, quod antea non­ cwbjff. quod Hurt, ubi supra n. 20, axioma illud resi dicimus, posse «piidem metaphysice Tobiæ. Sed certe ilia iiiœqiialitas in veritate dum revelaverat ; quo casu id postea negans ticî, sit hæreticus. Dc hoc tamen tionis Dei supra adducto clare, constat. Septimo dubitari solet, an sit hæreticus, AnstU dixi supra disp. XVII, sect, iv, ubi distinxi de opinante cum formidine actuali volunqui credit verum articulum, v. g. præsenI (arja> vej præscindendo ab illa. Nunc addo tiam Christi in eucharistia, falso tamen pûilli nostræ, et Suarii doctrinæ, valide se op­ tans ex conscientia erronea, hoc esse contra artito!*! ponere P. Kon. disp.XVIΠ, dub. vn, n. 103, Ecclesiæ sensum, de hoc tamen diximus d. falsopa·· et seqq. cui assentitur Castrop. ubi supra, disp. XVII, sect. iv. punct. n, n. 12, qui alios affert, qui tamen Octavo dubitatur, an qui culpabiliter feDn31. loquuntur de assensu excludente positive exponit se periculo errandi dissensu hære- miss» ' certitudinem, et afferente formidinem ac­ retico contra fidem, sit hæreticus, licet tualem. Sicut etiam de eodem loquitur postea fidem non neget. De quo etiam dixi expresse Augustinus lib. VIII de Trinit. loc. cit. cap. v, quem immerito pro se affert Kon. Nono dubitatur de eo. qui credit, et docet Anqoie-1 nam loquitur de eo, qui dicit, forte de Vir­ tanquam de. fide id quod non est de fide, an gine natus est Christus, nam illud forte ex­ sit hæreticus. Lorca disp. XXXIX, n. il, plicat positive contingentium, et incertitudicit, hunc esse errorem contra fidem: nam ^n-ute* dinem, de quo omnes fatentur esse actum sicut errat contra veritatem is, qui vera pro ticocaO falsis, ct falsa pro veris æstimat, et qui certa infidelitatis, atque adeo etiam hæresim. Fundatur autem omnino Kon. in quodam pro incertis, et incerta pro certis tradit : sic principio falso : quod scilicet, qui assensu errat contra fidem, qui ea quæ fidei sunt ne- lideos» probabili assentitur Incarnationi, v, g. di­ gat, et qui ea quæ non sunt de fide existimat ne*vS* cit, et judicat objectum illud secundum se esse de fide. Addit tamen hunc errorem si de­ esse probabile : quod tamen principium nos sit pertinacia, non esse ex suo genere culpam gravem ; pertinacia autem erit, si cognoscat falsum esse notamus : nam qui judicat as­ sensu probabili objectum, nihil prorsus ju­ Ecclesiam docere objectum illud non perti­ nere ad fidem, et adhuc persistat credens et dicat de. probabilitate, sed de objecto ; DISPUTATIO XX. SECTIO I 1WW! esse de «de: luno enim Ecclesia damento, non vero iflcrednlifalM, et infide­ rinsmie nuctoritns contemnitur, nique ideo litati*. Denique quod Lorm addit illnm^p erit hæresis ; nec mirum eum sit error fidei errorem fidei oppositum sicut er acci/tenli oppositus, licet ex accidenti.. Eodem fere difficile est : videtur enim loqui, quando modo loquitur Corduba in suo quaistionorio adest pertinacia, seu animus retinendi cum lib. I, qu· xvii, § 7, dub. ii, qui affert errorem, etsi Ecclesia contrarium definiat, Castrum lib. I, justa hæreticorum puni­ quo casu non ex accidenti, sed per se est contra fidem, cnm negetur Ecclesiæ aucto­ tione cap. vin. 2 In hoc puncto non est dubium, si Eccle- ritas. Quando vero non adest hujusmodi jititbæ- sia non solum id non definit de fide, sed pertinacia, non video quomodo dici possit etiam definit non esse de fide non possesine opponi fidei ex accidenti, nisi forte quatenus iiihn hæresi pertinaciter asseri, aut credi quod fidei, vel Ecclesiæ auctoritati rehus falsis pdeli· sit de fide : Deinde si adsit animus non re- vel apocryphis consequenter minuitur fides, 4 e?Ude cei^eni^ ab 60 dogmate, ut de fide, etiamsi aut Ecclesiæ auctoritas circa alia objecta pe Ecclesia contrarium definiat, vel certe dé­ revelata. Sicut qui regem jactat pro auctore fi claret, quod non est de fide ; jam erit hære­ alicujus objecti falsi, consequenter minuit sis in eo ipso, quod ex nunc negatur aucto­ auctoritatem et fidem regiam circa alia ritas Ecclesiæ. Hoc autem peccatum non objecta; quod tamen damnum remotum solum invenitur in credente objectum illud, est, nec videtur communiter sufficere ad ut de fide, sed etiamsi id teneret, solum ut culpam gravem. propriam opinionem : cum animo tamen Difficultas tamen esse potest, an seclusa 21 eam non relinquendi, etiamsi Ecclesia con­ illa pertinacia, mendacium illud esseigrave Anicius trarium definiat, (sermo vero est de materia et perniciosum, an *olum lev»·, et an p*set apia, et capaci Ecclesiæ definitionis) nam peccatum contra virtutem fidei, licet non ciam iilad ille etiam esset hæreticus propter contemp­ posset dici peccatum infidelitatis. Et in pri- esset grwe, tum auctoritatis Ecclesiæ. Dubium solum mis, si non esset assensus firmus interesse potest, an deficiente eo animo contra nus, sed sola manifestatio externa levidej. auctoritatem Ecclesiæ, sit peccatum contra tatis, vel negligentiæ causa ; diximus supra fidem. Et quidem certum esse videtur non disp. XIV, sect, in, posse aliquando dari esse hæresim, cum nulli Ecclesiæ definitioni levitatem materiæ in eo peccato : quando adversetur. Suppono enim, Ecclesiam neque vero materia esset gravis juxta regulam ibi explicite, neque implicite contrarium decla­ traditam, posse esse peccatum mortale, vel rasse. Ille ergo homo nihil adversus Eccle­ negando rem notabilem pertinentem ad siam credit, vel docet, sed solum ultra fidem, vel etiam fingendo miracula, vel re­ doctrinam Ecclesiæ. Sicut non sentit contra velationem ad confirmationem nostro fidei: S. fhom. vel·alium doctorem, qui peculiare quæ quidem fictio esse potest peccatum aliquid sentit, vel docet in quæstione ali­ grave, etiamsi non proferatur tanquam res qua, de qua ille non egit : in hoc enim non pertinens ad fidem : mullo magis si aucto­ sentit cum S. Th. sed nec etiam contra ritate fidei falso confirmetur. Loquendo vero de eo, qui nou solum ex25 illum. Unde nec eo casu perderet habitum n' fidei infusæ ; quia adhuc paratus est cre­ terius, sed etiam interius credit tanquam dere firmissime omnia fidei dogmata, et de fide, id quod non est de fide, puto diffiomnia objecta revelata sufficienter propo­ cile posse inveniri peccatum grave in eo |QID «ic15 «d sita, cum qua dispositione habituali, non assensu, quando res credita non est fidei : quia in primis illud non esi men- eüiaj ,l' datur proprium peccatum infidelitatis ex­ contraria , . ... nui*. CrMJt pellens fidem : imo dicendum puto, quamvis dacium grave, cum nemo possit m rigore un-iuam homo ille non solum crederet, aut diceret sibimet mentiri, vel fingere, non enim ere- credenda ; hoc tamen secundum non est latius dixi disp. V de Pænit. sect. iv. Et in 7fi2 DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. crationem, aut absolutionem. Quæ autem externus, et incurret censuras; unius lumen sini signa externa de se sufficientia ad ex­ testimonium non sufficic.it ad damnandumi primendam hæresim internam, et ad in­ illum ul liæreficnm. Rursus in ipsismel si­ currendam censuram, dicemus infra disput. gnis. quibus manifestatur hæresis interna, plus requiritur, el magis clara significatio, xxin, agentes de poenis spiritualibus hæreul in judicio, et foro contensioso quis decla­ ticorum. retur hæreticus, quam ad incurrendas pœEx dictis in hac sect, colligi jam potest Varia» nas spirituales haereticorum : ad hoc enim definitio hæresis formalis, cujus variasdefinilionei sufficit, quod hæresim, quam mente habet, nitiones, seu descriptiones ex Patribus, et resijfo exprimere voluerit signo aliquo de se illam lit. aliis refert Hurt. disp. LXXXII, sect, i, Suar, significante, licetcx defectu auditorum, vel disp. XIX, sect, v, n. 13, sic definit. Hæresis aliis circumstantiis, non fuerit significatio est voluntarius, et pertinax error in materia percepto, vel certe non satis, nec plusquam fidei catholica: contraria in homine, qui se ad dubitandum, vel suspicandum, v. g. si Christianum esse profitetur : ipse vero Hurt. usus est verbis roqui vocis, intendens tamen § fi, sic definit Hæreticus est, qui retento significationem hæreticam, quam significa­ Christiano nomine, post acceptam fidem asse­ tionem non perceperunt auditores determi­ rit, quod censet esse contrarium Ecclesiæ eanate, propter duplicem significationem, tholicie. Utraque definitio placet, et in utra­ quam verba poterant habere. Sic etiam que prudenter additum est, in homine, qui se sacerdos, qui recitans in missa epistolam Christianum profitetur, vel retento Christiano Pauli ad Corinthios verba illa hoc est corpus nomine. -, Nam qui etiam post baptismum ne­ meum, profert cum intentione consecrandi gat < totam fidem Christianam, non est hære­ tunc hostiam præsentem , consecrat vere 1ticus, sed Paganus, vel Judæus; unde licet illam beet auditores eam significationem iille neget etiam purgatorium, in quo errore non percipiant, sed intentionem meram le- icum hæretieis sentit, ille tamen error in eo gendi epistolam. Quia nimirum quamvis ad non i est hæresis, quia ad denominationem consecrandum requirantur verba significan- ]hæresis, non debet attendi illa sola assertio tia sensum affirmativum el enuntiativum, > w Tertio objicitur, quia hoc peccati genus velationem ab Ecclesia propositam, involvit sus Spiritus sancti flagitat, quo conscripta quia jam a catholica Ecclesiæ fide, ct spin. ’ expe lit habitum fidei infusæ, ergo reddit etiam culpam non solum contra Deum, cui est, licet de Ecclesia non recesserit, tamen rituali conjunctione recessit. Aliunde autem seirana* I ominem infidelem, non ergo manebit ca­ non creditur, sed etiam contra Ecclesiam hæreticus appellari potest, et de carnis opevidetur de Hieronymi mente constare, quod pHaildl tholicus, sed hæreticus ; nam omnis catho- proponentem illam revelationem, cujus Ec­ Ecdeà Hærelicus rihus est quæ pejora sunt eligens. » Tresso- requirat in hæretico pertinaciam contra ab *K ~ cus est fidelis. Resp. retorquendo argu­ clesiæ auctoritati detrahitur; quare licet hic roat/mi '^iflea-81' ,utiones affert, et approbat Hurt. disp. Ecclesiam : nam in c. m, 10, epist. ad Ti­ non «cimentum, quia omnis, qui sentit in omnibus Ecclesiæ contemptus ibi contentus non re­ tione. LXXXii, § 28 et seqq. Prima est, Micron, dit tum super illa verba, hæreticum hominem, cmn Ecelesia catholica, est catholicus, non fundat differentiam specificam in ratione loqui de hæretico in latiori significatione, etc. sic ait : « Hæretici autem in semetipsos enim potest esse singularis, qui in nullo formali infidelitatis, et quatenus praecise quod videtur ex procedentibus colligi, nam sententiam ferunt, suo arbitrio de Ecclesia issentit a sensu communi et universali to­ adversatur virtutifidei; potest tamen afferre loquitur de dissensionibus domesticis, quæ recedentes, quæ recessio propriæ conscienms Ecclesiæ universalis, seu catholicæ : speciem novampeccati propter circumstan­ inter domesticos oriuntur circa interpreta­ tiæ videtur esse damnatio. » Ubi de recessu cum ergo homo ille in omnibus sentiat tiam irreverentiæ, et contemptus contra Ec­ tionem alicujus loci Scripturæ : quo casu, non solum ab ecclesia, et cœtu materiali, •dem, quod Ecclesia catholica, non potest clesiam, quæ differentia satis est, ut hoc so­ qui Scripturam suo sensu interpretatur mi­ sed etiam, et multo magis de recessu for­ non esse catholicus. Quare si aliunde est in­ lum peccatum, et non illud aliud appelletur nus bene, potest in latiori significatione ap­ mali loqui videtur, cum eum referat ad ju­ fidelis, quatenus dissentit revelationi parti­ nomiue hæresis. pellari hæreticus juxta vocabuli etymolo­ dicium ipsius conscientiæ recedentis. culari, fatendum erit posse eo casu esse ali­ Addo deinde, non semper quodlibet pec5I giam; quam ibi ex Græco Micron, affert, Secundo objici solet, quia contrariorum quem infidelem infidelitate contra fidem catum hæresis debere differre specie murali quatenus significat electionem pravam, in eadem est ratio, si ergo assensus revelatio- Objectorparticularem, qui adhuc sit catholicus, quia a quolibet alio peccato, quod non est hære­ quo sensu est hæreticus, quæ pejora sunt eli­ nis privatae sufficienter propositæ elicitur ab non sentit, nec peccat contra catholicam sis, non solum in ratione infidelitatis ; sed gens. Secunda interpretatio est, quod loqua­ habitu fidei infuso, sicut et assensus revela­ fidem, atque adeo non est infidelis infideli­ neque etiam in ulla alia ratione morali, sed tur de eo, qui licet absolute ab Ecclesia non tionis publicæ; dissensus etiam erit hæresis, tate, ut ita dicam, canonica, de qua leges aliquando differre solum materialiter, ali­ recedat, condilionato tamen affectu recedit, sicut, et dissensus fidei catholicæ : nam in ecclesiastic® loquuntur. Ad relinendum quando etiam solum per denominationem adeo nimirum obstinato animo suæ dochomine Christiano contrarie opponuntur ' ergo habitum fidei infusæ non sufficit cre­ extrinsecam. Exemjdaattulisup.disp. XVIII, trinæ adhærens, ut licet Ecclesia eam re­ fides, et hæresis : nec potest homo baptiza­ dere fidem catholicam, atque adeo denomi­ sect, iu, agens de differentia specifica infi­ probet paratus non sil Ecclesiæ obedire. tus retinens confessionem religionis Chris­ nari catholicum, sed requiritur non com­ delitatum, nam dissensus quem habet hære­ Tertia est, loqui Hieronymum, non de hære­ tianæ esse infidelis, quin sit hæreticus : quæ mittere ullum infidelitatis peccatum , ut ticus circa existentiam Christi sub speciebus enim alia esset species illa infidelitatis, cum tico primario, et completo, sed secundario, dixit Trid. sect. VI. c. xv, ubi merito non panis, et dissensus quem habet Judæus circa neque esset paganismus, nec judaismus? et incompleto, quatenus affirmat id, quod est dictum sola hæresi fidem amitti, sed sola hoc ipsum, non differunt secundum se con­ Resp. exdictisdisp. XVIII, sect, ni, in prine, revera hæresis est contra Ecclesiæ sensum, infidelitate, qutà 1»'™· P“lct> 1™··» hæresis, siderati, sed solum per denominationem extrinseeam, quatenus prior est in homine non opponi vera oppositione contraria et et hoc non consulens Ecclesiæ mentem; sed ut dictum est. Ouarto objici"·'· « Coninch .11» sup. confitente alioquin religionem Christianam, temere se periculo exponens ; quare licet stricta, sicut calidum, et frigidum, fidem, I1«0lMo 50 posterior vero est in negante illam, quæ dif­ I B quia assensus circa revelationem et hæresim in homine Christiano profitante stricte non sit hæreticus ; nec id dixerit Hiesufficienter propositam, et obli- ferentia est extrinseca ipsi dissensui circa I ,v· “·. 1 etiam religionem Christianam, cum possit ronym. dixit tamen posse appellari hteretiPrl'“ ,,id a«sensnm firmum, ejusdem ro- eucharistiam : et tamen prior dicitur hæreganta*11.- 770 UE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ. DISPUTATIO XX, SECTIO 11. TU amplectendo decipi non potest. Unde merito• propositio illa erat vere de flde, ita eine sus fidei non nitatur auctoritate Ecclesiæ, sis, posterior non est hæresis, sed Judaismus.. nni-qnis catholicæ fidei dogma sufficienter contradictoria erat vere hæresis, non tamen Rursus in multorum sententia error illoi quatenus est auctoritas Ecclesiæ; niti tamen auctoritate, ct revelatione divina per Eccle­ contra eucharistiam in homine non bapti­ propositum pertinaciter negat, eo ipso inmanifesta, quia non omnibus manifestum siam proposita , quare attingit intrinsece zato non est proprio hæresis, qui tamen idem diflerenter pro hæretico habetur, quia non erat, quod ah Eccclesia proponeretur, pro qua Ecclesiam, saltem ut organum per quod esset hœretis in homine baptizato, de quo potest moraliter contingere, ut siræ Ecclesiæ sententia affert alios antiquioresn 12-f. Deus mediate nobis loquitur. et proponit videbimus infra sect, iv, ubi jam vides, to­ contemptu id faciat. Si tamen metaphysice Ego imprimis puto, in casu proposito, si revelationem suam præteritam; quæ propo­ tam illam differentiam non posse esse nisi loquendo ita contingeret, quod per igno­ constat sufficienter de revelatione Dei in sitio Ecclesiæ integrat, et componit partiali­ cxtrinsecam cx baptismo antea suscepto, vel rantiam, vel inadvertentiam aliquis ita se Scriptura contenta, constare etiam sufficien­ ter locutionem Dei mediatam, quæ. est monon suscepto. Multo ergo magis ex eo, quod haberet, ac si de revelatione privata agere­ ter de propositione Ecclesiæ, atque adeo non tivumformalefidei, ut ibi latius explicuimus, unus error sit contra revelationem commu­ posse dissensum excusari ab hæresi ex de­ tur, nec ndverteretagi non de rebus privatis, Alia vero ejusdem auctoris argumenta jam nem, el alter contra solam privatam, licet sed de spectantibus ad fidem toti Ecclesiæ fectu solum propositionis, seu applicationis uterque sit contra eamdem fidei virtutem, in superioribus soluta sunt ; et hac dicta sint communem, idem dicendum esset, quod de ab Ecclesia faciendæ. quare si dissensus est fieri poterit quod unus appelletur hæresis, circa primam difficultatem, an ad hæresim dissentiente revelationi private, peccaturum error contra fidem, quia constat sufficienter alter non sit hæresis, sed infidelitas privata ex parte objecti requiratur oppositio cum illum quidem contra fidem, non tamen esse de revelatione Dei, erit etiam contra propo­ contra privatam etiam obligationem. revelatione communi et publica. in rigore hæreticum, cum licet per accidens, sitionem Ecclesiæ, quia eodem modo constat Quinio cx eodem auctore n. 119, objicitur, Secunda difficultas huic affinis esse potest, ratio eadem esset. Sed certe in foro externo dc propositione Ecclesiæ. Nam Ecclesia Objectio v. quia sicut fidei bonitas non consistit in eo, an sufficiat ad hæresim propriam, etadeon- An Λ to merito ab omnibus judicaretur et damnare­ clare, et manifeste proponit credendam quod credens subjiciat se auctoritati Eccle­ stituendum hæreticum, si aliquis. pertinaci- 3ail bx tj’f propmti ter neget aliquid ad fidem catholicam perii- s/quiqk* tur ut hæreticus, quia præcisio illa in ejus­ Scripturam, et omnia et singula in ea con­ siæ, eique obediat, hoc enim non facit pro modi materiis, ut dixi, non est moraliter tenta : si ergo manifeste constat, aliquid in proprie per actum fidei, sed ad summum per nens, ct sibi sufficienter propositum, non linacilef ni’gd ilj. possibilis. judicium prævium quo propter Ecclesiæ au­ tamenhnniter. ei proposita auctoritate Ecclesiæ, id Scriptura contineri, æque manifeste con­ tanquam a Deo revelatam, dissenquid ad I. Tertia difficultas principalis esse potest, state debet id ab Ecclesia nobis credendum ctoritatem judicat aliquid esse credendum ; sentientis. De hoc agit Hurt. disp. lxxxii, at>on Ha sus S * 1 hæresis, et dissentiens sit hære§ 44, ubi proponit exemplum, si aliquis, v. Ilna^t,^.* an si propositio aliqua vere sit revelata a proponi. nam actus fidei nullo modo Ecclesiæ aucto­ rtiui heus. Lorea disp. χχχιχ, n. 4, dixit, illum ritate, sed sola divina nititur, sed quod sub­ g,contendat, Tobiam non habuisse canem in 1,nen,>rt |«wesii Deo in Scriptura, v. g. sed non ita 'mani­ 59 Dico tamen secundo, sicut homo loquens in «4 o- esse errorem contra fidem, non cieÎte"*!·^ ’ ­ .-Ibi ........................................ .«Alaaquidem jiciat se sponte, sive voluntarie, auctoritatii sensu litterali, feste, ut Ecclesia obliget ad eam credendam non æque percipitur ab omnibus, sed melius sed in allegorico ; alius pro œcn- taraen hæresim, quia ad hanc requiritur primæ veritatis, ei firmissime adhaerendo : posita Scriptura, eum ab illo errore remo­ taiain, pertinacia contra Ecclesiam proponentem ab iis, qui vel meliori pollent auditu, vel sic etiam malitia erroris contra fidem, qua­ vere conetur, idque miraculis in testimo­ non lane · · melius penetrant vocum significationem ; ita JwpJ3 revelatum a Deo, quæ pertinacia ei propai tenus habet rationem infidelitatis non con­ nium veritatis, el mortui etiam suscitatione Deus in Scriptura loquens, non necesse est auclori non re P e ritur, «piando non est certum et sistit in eo, quod quis sit contumax contra confirmet, ita ut evidentem credendi obli­ Ecclcsa quod æque ab omnibus percipiatur, sed con­ il- manifestum, quod Ecclesia id doceat : potest Ecclesiam, ejusve auctoritatem contemnat, gationem inducat, non tamen adducat Ec­ tingere potest ut aliquando ab omnibus, nihæ. enim tunc aliquis dissentiens paratus esse quia sic peccat proprie, non contra fidem, clesiæ auctoritatem, ille vero alius adhuc aliquando a majore parte, aliquando a di­ *“· assentin' CI ΪΓηηΙζίοΐ o nnzxnnnnl Uilnl ,'ΠΓΑ sed contra obedientiam, ac reverentiam Ec­ obstinate resistat ; quærilur an sit proprie midia, aliquando a paucis percipiatur, qui clesiæ debitam, sed quod voluntarie resistat hæreticus. Negat ipse Hurt, quia eadem est magis penetrant sensum et significationem auctoritati primæ veritatis, atque implicite ratio, ac si solum resisteret revelationi priScripturæ. Quare sicut ii,qui regem loquenfaciat eam mendacem. Atqui uterque errans tem audiunt et percipiunt, non axensaiflr vatæ sufficienter propositæ ; et quia adhuc eodem modo, ac æque voluntarie resistit potest ille paratus esse ad correctionem Ec­ assentiri, si Ecclesia proponat. Hurt, vero a fide ei habenda ; ex eo quod alii eumdem disp. lxxx, § 1ipsis’est quod sit notoria, frustra addere- extrinseca judicaverit probabiliter eam non f Iir illa particula, sed sufficeret dicere esse esse hæresim, nec repugnare communi Ec­ . in communi modo lo- clesiæ, et Catholicorum fidei et sensui : si hæreses .· pt »· iiuideni i DISPUTATIO XX, SECTIO II DE VIRTUTE FIDEI DIVINÆ 115 est, eum qui dissentit conclusioni theolo- . mis 1’ounatus est de Virgine, cum Patre, et sancto vel traditionibus etiam ante, definitionemi explicatu ac probata sunt, dicendum nunc Î tifleibusde- 11 in foro 776 DE VIKTI TE EIDEI DIVINÆ. Spiritu. Eccc hic ex sola crassissima gram­ maticae ignorantia errabat, cujus defectus si ab initio inventus fuisset, causa absoluta erat. Vidi ego et alimn, qui parum ab obsti­ natione aberat, Catholicum alioquin et pium, et ob alium grammaticæ errorem in loci cujusdam intclligentia commissum omnino volebat, Corpus Christi domini non fuisse totum ex Virgine assumptum, sed ab initio mundi formatum, et ad uterum Virginis adductum, ut ibi incrementum acciperet : ubi vero de grammaticæ errore edoctus a me fuit, omnino quievit, et doctrinae etiam errorem revocavit, et quidquid in ejus con­ firmationem scripserat, sponte combussit. Oportet i tuque erroris causas, et occasiones ab ejusmodi personis diligenter exquirere, ut judicari possit, an ex malitia, an ex igno­ rantia errent, et 'posset facilius morbo me­ dicina parari. FINIS TOMI PRIMI.