Nihil obstat.
Brioci, die 15* Aprilis 1929.

P. M. Compès, C. S. Sp
Doctor in Phil, et in S. Theol

Censor.

Imprimatur.
Brioci, die 18a Aprilis 1929
Franciscus Joannes-Maria

Episc. Briooen. et Trccoren.

Copyright 1929 by Blette et P*0Ia, Paris.

r

Canonicus J. M. HERVÉ, S. Th. Dr.
In majori Seminario Briocensi professor

e

MANUALE THEOLOGIÆ DOGMATICÆ

VOL.

I

De Vera Religione - De Ecclesia Christi
De Fontibus Revelationis

PARISIIS
APUD BERCIIE ET PAGIS, EDITORES

69, via dicta de Rennes, 69
(Omnia jura vindicabuntur)

b

PRÆFATIO

Benevole Lector,

Hoc « Manuale », quod hodie tibi ofiï ro, initium trahit ab
opusculis duobus, quæ jampridem in alumnorum meorum
usum confeceram, conatus accurate simul atque summatim
exponere ea quæ, ad Theologiae Fundamentalis studium, eis
sat essent, quin unquam eorum mens prolixitate aut nimia
rerum copia obrueretur.
Haud semel rogatus tum a discipulis, tum a Superioribus
ecclesiasticis, tum ab eximiis Magistris, ut, quæ viva voce
tradebam de re dogmatica, eadem methodo qua usus fueram
in edocendo rem apologelicam, ea in compendium scriptis
redigerem, diu quidem dubius fui quid facerem, quum nec
laboris difficultas me fugeret, nec quomodo tempus, ad illum
•congruenter peragendum necessarium, habere possem mihi
■constaret.
Consiliis tandem et precibus obsequens, opus exarandum
suscepi. Mihi certe in animo non fuit novam omnino doctrinam
proferre, sed, argumentis logice concatenatis et rite' expositis,
veram et authenticam proponere doctrinam, quam semper
« tenuit ac tenet Sancta Mater Ecclesia » (1), camque contra
errores tum veteris tum præsertim ævi præsentis defendere,
ut qui in spt m Ecclesiæ adolescunt, et dogmata fidei, uti par
est, agnoscant, i I « profanas vocum novitatis et oppositionis
falsi nominis scientiæ » (2) in æternum devitare queant.
Claritatis gratia, omnia et singula doctrinæ capita semper
eodem ordine tractanda esse arbitratus sum : hinc cuique
thesi, qua' probanda assumitur, slalus quæslionis praemittitur
cum dogmatis historia necnon brevi errorum et verre doclriiue
summa ; posti a thesis enuntiatur, cujus sc/isus. si opus sit.
paucis declaratur, et argumenta, pro singulis partibus suc­
cessive afferuntur ; denique ut ipsa menti clariora liant nec

II

PRÆFATIO

nimis intricata evadat demonstratio principalis, in corollariis,
ab ipsa thesi sejunctis, exponenda remittuntur conseclaria
praclica aut minoris momenti puncta.
Ut autem theologia integra et completa habeatur, metho­
dum positivam simul et scholasticam, amice consociare t< li­
tavi : argumentum quidem Traditionis, nisi aliud requirat
doctrinæ amplitudo aut necessitas, sæpe, brevitatis causa,
ad summa capita revocatur ; argumenta vero scriplurislica
praecipua ac firmiora retinentur, et, si necessc sit, contra
adv< rsarios defenduntur ; rationesque lheologicæ non s< mei
ad verbum ex ipso D. Thoma depromuntur, atque, quantum
fieri licet, quin fines compendii excedant, evolvuntur et vin(’icantur. Fontes denique, e quibus testimonia desumere < st,
citantur ex Enchiridion Denzinger-Bannioarl, ex Enchiridion
Rouel de Journ el, ex Enchiridion Kirch, quæ facile et præsto
haberi possunt.
Quia vero in gratiam alumnorum Seminarii imprimis opus
confectum est, brevitati simul ac perspicuitati consulere
intendi : brevilali quidem, ut tota omnium tractatuum materia,
intra quadriennium imo et triennium, tradi possit ; perspi­
cuitati quoque, ut doctrina fidei, a studiosis theologiæ can­
uit’ atis, clare intellecta, ab ipsis postea clare fidelibus propo­
natur : quod dilucidis rerum definitionibus atque partitio­
nibus, stylo conciso ct simplici, aptaque argumentorum
dispositione, .præstarc contendi.
Quod si fructum aliquem, ex operis lectione ac meditatione,
i\ tuleris, benevole lector, gratias age Deo Ο. M., a quo pro­
cedit « omne datum opi imum et omne donum perfectum » (3) ;
si v,ro aliquis error, præter meam intentionem, huc illueve
irr, pserit, mihi ignosce iliumque benigne emenda.
Brioci, in solemn Hale SS. Apostolorum Pelri el Pauli,
anno 19’24.

(1) Vat., sess. 3, cap. 2 de revelat., Denzinger, 1788.
(2) i Tim., vi, 20.
(3j Jac., i, 17.

PRÆFATIO
T ίο. ci vl i ίο. ta m ectitio τύθζωω.

In hac nova editione, penitus recognita, mens nostra fuit,
non quick m novum opus facere, sed doctrinam jam proposi­
tam illustrare et confirmare ex recentioribus disquisitionibus
tum criticis tum historicis, ut majori splendore in di< s elu­
cens veritas catholica, ad se efficacius « invitet qui nondum
•crediderunt el [fideles] certiores facial firmissimo nili funda­
mento fidem,quam profitentur. » (1)
Ut in prima editione, posilivam simul ac scolaslicam metho­
dum amice consociaro conati sumus : argumentum quidem
Traditionis paulo ampliori modo de claravimus, utendo certe
testimoniis Palrum, qui fidem testantur catholicam, sed etiam
ac præsertim Magisterii Ecclesiæ documentis, Conciliorum
nempe decre tis,Pont ificiisEncyclicis necnon aliis Sanctæ Sedis
constitutionibus aut declarationibus, quibus, voce tum solemni
tum ordinaria, authentice <t continuo, divina promulgatur
veri!as; argumenta aut< m scholastica magis ac magis expolire
inti ndimus, duce semper Angelico Doclore, ut hominibus bonæ
voluntatis clarius appareat dogmata fidei nullo modo cum
recta ratione pugnare, sed inter fidem et rationem, e contra,
plenam haberi concordiam.
Inter ea quæ spcciatim recognovimus, recens; ndæ sunt
quæstioncs de methodo apologetica, de miraculo, de martyrio,
de un Hale Ecclesiæ el sanci Hale, de Dei e.rislenlia, de jusi i lia
originali, de peccato originali, de regia Christi poleslale, de
inhabitatione SS. Trinitatis in anima justi, de essentia sacri­
ficii Missæ, de confessione, de Purgatorio.

Brioci, 7 Junii 1929, in Solemnilale SS. Cordis Jesu.
J. M. Hervé.
(1) Cone. Vat., sess. in, cap. 3 ; Denzinger, 1794.

MANUALE THEOLOGIÆ DOGMATICÆ
4· volumes in-8°
— De Vera Religione. — De Ecclesia Christi. — De Fontibus Reve­
lationis.
Tome 11 — De Deo U no et Trino. — De Deo Creante et Elevante. — De
Vcibo Incarnato. — De B. Virgine. — De Sanctis.
Tome III — De Gratia Christi — De Virtutibus Theologicis. — De Sacramen­
tis in genere. — De Baptismo el Contirmatione.
Tome IV — De S. S. Eucharistia. — De Pœnilentia et Indulgentiis. — Le
E. Unctione. — De Ordine. — De Matrimonio. — De Novis­
simis.

Tome I

Nota. — Les tomes se vendent séparément.
Cet ouvrage paraît avec la haute approbation de S E. le
Cardinal BISLETI, Préfet de la S. Congrégation des Sémi­
naires et Universités ; de S E le Cardinal BILLOT. S. J. ; de
S E le Cardinal CHAROST. Archevêque de Rennes; de NN.
SS. les Archevêques de Cambrai, de Régina (Canada), et de
Rouen; les Evêques de Saint-Brieuc, de Quimper, de Nantes,
de Poitiers, d’Oran, de Mende, d’Annecy, du Puy. de Chartres,
d’Orléans, de Bayeux et de Vannes.

Lettre de Son Eminence le Cardinal BISLETI
Préfet de la Sacrée Congrégation des Séminaires et des Universités
à M. le Chanoine Hervé
SACRA CONOREGAZIONE
DEI SEMINARI E BELLE UN1VERSITA

Rome, le 29 juin 1926.

Num. Di Protoc. 297/26

Monsieur le Chanoine,

*
Le bien de lu société chrétienne exige que les prêtres soient formés,
non seulement à une fervente piété, mais encore à une connaissance
exacte et approfondie des sciences sacrées. Il est donc de la plus
haute importance que, pendant les années de leur éducation cléricale,
les jeunes lévites aient entre les mains des ouvrages de théologie d'une
orthodoxie éprouvée, d'une science solide et, en meme temps, par leur
brièveté, leur methode didactique et leur style clair, accessibles aux
intelligences ordinaires.
C'est pourquoi je vous /elicite d'avoir entrepris, après avoir suivi
les leçons de maîtres éminents et acquis une longue expérience dans
l'enseignement, la composition d’un MANUEL de THEOLOGIE DOG­
MATIQUE destiné aux grands séminaires.
1)' excellents juges vous ont loué ponr la sûreté de votre doctrine
pour la clarté et la netteté de votre exposition, pour votre fidélité ά
suivre saint Thomas, qui est le guide, parfait dans l'explication de
la doctrine révélée. H m'est agréable de constater que vous vous êtes

attache à la méthode scolastique. Tout en donnant aux arguments de
tradition le développement qui leur convient, vous avez su maintenir
l'érudition dans de sages limites, vous appliquant, avec raison, à
donner surtout aux élèves T intelligence du dogme par T analyse théo­
logique faite au moyen des principes de la métaphysique tradition­
nelle.
Je forme le souhait que votre ouvrage se répande pour le plus grand
bien de la formation doctrinale des aspirants au sacerdoce.
Veuillez agréer, Monsieur le Chanoine, mes félicitations et l'assu­
rance de ma considération et de mon dévouement.

Gaëtan Cardinal H IS LETI,
Préfet.

Lettre de Son Eminence le Cardinal BILLOT, S. J.

Home, le 20 novembre 1020.

Bien cher Monsieur le Chanoine,
Je m'empresse de vous remercier du nouvel hommage que vous
m'avez fait. Je liens surtout à vous féliciter d'avoir mené à bon
terme un travail aussi considérable, et qui se recommande aux amis
des bonnes et solides éludes, tant par la sûreté et la pureté de la doc­
trine que par la clarté de l exposition, la belle ordonnance des
matières et tout ce que Ion peut désirer dans un manuel destiné à
ΐenseignement des Séminaires.
J'y ai notamment relevé (rois choses D'abord une entière fidélité
aux prescriptions si formelles et si impératives du Code : Philosophiæ
rationalis ac Theo’ogiæ studia et alumnorum in his disciplinis insti­
tutionem professores omnino pertractent ad Angelici Doctoris
rationem, doctrinam et principia, eaque sancte teneant. En second
lieu, une juste pari faite à la réfutation des plus pernicieuses erreurs
contemporaines dont H faut à tout prix préserver, comme de la peste,
notre jeunesse cléricale. Enfin, un soin constant de tirer de la spécu­
lation théologique quelque fruit de piété qui rappelle au futur prêtre
que ses éludes doivent lui être un moyen d'avancer toujours dans la
connaissance effective des choses divines, et l'aider à former en lui.
cet homo Dei dont parle saint Paul à Timothée, plus que jamais
nécessaire au monde en perd·lion.
Inutile d'ailleurs de vous dire combien j'ai été heureux de la belle
lettre que vous a adressée Son Eminence le Cardinal Bisleli, Préfet
de la Congrégation des éludes. Que pourrais-je ajouter à une telle
recommandation ? C'est donc dans l'espoir ou plutôt la ferme assu­
rance d'un plein et prompt succès, ad majorem Dei gloriam, que je
vous prie, bien cher ami, d'agréer T expression des sentiments de
sincère amitié de votre bien dévoué in Domino.

L. Cardinal BILLOT, S. J.

INDEX B1BLL0GRAPHICUS

Fontes citamus : 1) ex Denzlnger-Bannwart, Enchiridion symbolorum,
definitionum cl declarationum dc rebus fidei et morum, ed. 16 et 17, FriburgiBrisgoviæ, 1928 ; — 2) ex Rouet de Journel, Enchiridion Patristicum,
sed. 6 et 7, Friburgi.-Br., 1929 ; — 3) ex C. Klrch, Enchiridion fontium,
historiée ecclesiasticæ antiqua, Friburgi-Br., 1910.

Aarlfi, L’ Anti-Coran ou le Mahométisme condamné par lui-même, Paris,
Leroux, 1927.
Allard P., Histoire des persécutions pendant les trois premiers siècles 3 vol.,
Paris, LecofTre, 1885.
La persécution de Dioclétien et le triomphe de Γ Eglise, 2 vol., ibid., 1895.
Julien Γ Apostat, 2 vol., ibid.
Les esclaves chrétiens, Paris, 1900.
Dix leçons sur le martyre, Paris, Gabalda, 1907.
Allier, La conversion chez les non-civilisés, Paris, Payot, 1925.
Le non-civilisé et nous, Paris, Payot, 1927.
Allô, Foi et systèmes, Paris, Bloud, 1908.
L'Evangile en face du syncrétisme païen, éd. 2, Paris, Bloud, 1910.
E Apocalypse, Paris, Gabalda, 1921.
Le scandale de Jésus, Paris, Grasset, éd. 13, 1927.
André, IJ Islam et les races, Paris, Geuthner.
Bainvel, De Magisterio vivo et Traditione, Paris, Beauchesne, 1905.
De Scriptura Sacra, Paris, Beauchesne, 1910.
Hors de V Eglise, pas de salut, Paris, Beauchesne, 1913.
De Fera Religione cl Apologetica, Paris, Beauchesne, 1914.
De Ecclesia Christi, Paris, Beauchesne, 1926.
Nature et Surnaturel, éd. 5, Paris, Beauchesne, 1920.
Balfour*, The foundations of belief, London, 1895 ; trad, fr., Paris, 1897.
Balmês, Le Protestantisme comparé au Catholicisme, 3 vol., Paris, 1870.
Bardy, En lisant les Pères, Tourcoing, 1922.
La littérature grecque chrétienne, Bloud et Gay, 1928.
(1) Asteiisco designantur scriptores acatholici aut opera in Indicem relata.

VIII

INDEX BIBLIOGRAHlICUS

Batiffol, Etudes d'histoire et de théologie positive, lre série, Paris, Lecoffre
1906.
L'enseignement de Jésus, éd. 7, Paris, Blond, 1905.
L'Eglise naissante et le Catholicisme, éd. 6, Paris, Gabalda, 1915.
Orpheus et l'Evangile, Paris, Gabalda, 1910.
La paix constantinicnne et le catholicisme, Paris, ibid., 1914.
Le catholicisme de S. Augustin, Paris, ibid, 1920.
Le siège apostolique, Paris, ibid., 1924.
Catholicisme et Papauté, les difficultés anglicanes et russes, Paris,
Gabalda, éd. 2, 1927.
1
Baudrillart (Mgr), L'Eglise catholique, la Renaissance et le Protestantisme,
éd. 7, Paris, Bloud, 1905.
1
Bellanninus, De Controversiis, h in-fol., Paris, 1613.
Belot G., La conception sociale de la religion dans le sentiment religieux à
l'heure actuelle, Paris, 1919.
1
Benoit (Dom), La cite anlichrélienne au XIXe siècle, 2 vol., Paris, 1887.
Benoit XIV, De servorum Dei beatificatione et beatorum canonizations,
h vol., Prati, 1840.
Benoît XV, Encyc. Spiritus Paraclilus, 15 sept. 1920.
Bertrand L., Devant l'Islam, Paris, Plon, 1926.
Bertrin, Histoire critique des événements de Lourdes, Paris, Gabalda, 1914.
Un miracle d'aujourd'hui, discussion scientifique, Paris, ibid., 1909.
Ce que répondent les adversaires de Lourdes, Paris, ibid., 1911.
Besson (Mgr), L'Homme-Dieu, éd. 2, Paris, 1879.
Billot, De Deo uno et trino, éd. 4, Romæ, 1902.
De Ecclesia Christi, 2 vol., Romæ, 1904, 1910.
De Ecclesiæ sacramentis, t. I, éd. 6, Romæ, 1924.
De Virtutibus infusis, éd. 2, Romæ, 1905.
De Gratia Christi, Romæ, 1912.
De Inspiratione Sacræ Scripluræ, éd. 2, Romæ, 1906.
De 1 mmutabililale Traditionis contra modernam hærcsim evolutionis mi,.
éd. 2, Romæ, 1907.
La Parousie, Paris, Beauchesne, 1921.
Billuart, Summa S. Thoma', t. V, De regulis fidei, Paris, Lecoffre, 1878.
Blondel, L'Action, Paris, 1893.
Lettre sur les exigences de la pensée contemporaine en matière d'apolo­
gétique, 1893.
Boissarie, L'Œuvre de Lourdes, Paris, Téqui, 1909.
Lourdes, Les guérisons, 4 vol., Paris, Bonne Presse, 1926.
Boissier G., La fin du paganisme, 2 vol., Paris, Hachette, 1913.
La religion romaine, Paris, Hachette, 1878.
Bonnlot (De), Le Miracle et ses contrefaçons.
Le Miracle et les sciences médicales.
Bossuet, Elévations sur les mystères, Versailles, 1821.
j
Méditations sur l'Evangile, 2 vol., Versailles, 1821.
j
Histoire des Variations des Eglises protestantes, 3 vol., Versailles, 1821 -

J
1
1
j

1

INDEX BIBLIOGRAPIIICCS

IX

Boulx, Tractatus de Papa, 3 vol., Paris, LecoiTre, 1870.
Tractatus de Episcopo, 2 vol., Paris, LecoiTre, 1859.
Eougaud (Mgr), Le Christianisme cl les temps présents, '> vol., éd. 8, Paris,
Poussielgue, 1901.
Boulanger, Orphée, rapports de ΐ Orphisme et du Christianisme, Pari' Rieder,
1925.
Bourchany, Périer, lixeront, Conférences apologétiques, Paris, Gabalda, 1910.
Bournct L., Ζ,β Christianisme naissant, Paris, Téqui, 1923.
Bousquet, L'unité de l'Eglise et le schisme grec, Paris, Beauchesne, 1913.
Boutroux*, Science et religion, Paris, Alcan, 1908.
Bovon*, Dogmatique chrétienne, Paris, Fischbacher, 1896.
Théologie du. Nouveau Testament, Lausanne, 1902.
Brian-Chaninov, L'Eglise russe, éd. 7, Paris, Grasset, 1928.
Ericout, Où en est Γhistoire des religions, 2 vol., Paris, Letouzey, 1911.
Brillant M., Les mystères d'Eleusis, Paris, 1921.
Quelques sacristains de la chapelle laïque, Paris, 1926.
Broglie (De), Problèmes et conclusions de Γhistoire des religions, Paris, 1885.
Religion et critique, Paris, Lecoffre, 1896.
Les fondements intellectuels de la foi, Paris, Bloud, 1905.
Bros A., La religion des peuples non civilisés, éd. 2, Paris, Lethielleux, 1907.
L'ethnologie religieuse, Paris, Bloud, 1923.
Brucker, Questions actuelles d'Ecriture sainte, Paris, 1895.
Brunhes, Christianisme et Catholicisme, Paris, Beauchesne, 1924
La Foi et sa justification rationnelle, Paris, Bloud, 1927.
Buonaiutl*, Le Modernisme catholique, Paris, Rieder (trad, fr.), 1927.
Br ysse P., Fers la Croyance, éd. 3, Lille, Desclée, 1926.
Vers la foi catholique : L'Eglise de Jésus, Paris, 1925.
Vers la foi catholique : Jésus devant la critique, Paris, Giraudon, 1926.
Cabrol-Leclercq, Dictionnaire d'Archéologie chrétienne et de Liturgie,
Paris, Letouzey, 1907 sq.
Calmes, Qu'est-ce que Γ Ecriture sainte? Paris, Bloud, 1899.
L'Evangile selon S. Jean, Paris, LecoiTre, 1904.
Capéran, Le problème du salut des Infidèles, essai historique, essai théolo­
gique, 2 vol., Paris, Beauchesne, 1912.
Carra de Vaux, La doctrine de l'Islam, Paris, 1909.
Les Penseurs de l'Islam, 5 vol., Paris, Geuthner, 1921-1926.
Caspar* E., Primatus Petri, Weimar, 1927.
Castelein, Le surnaturel dans les apparitions et les guérisons de Lourdes,
Paris, Beauchesne, 1912.
Cavallera, Thesaurus doctrina catholica, ex documentis magisterii eccle­
siastici, Paris, Beauchesne, 1910.
Cecconl, Histoire du concile du Vatican, \ v<l., Paris, LecoiTre, 1887.
Cerkev, Ecclesia, Ljubljana, 1924.
Champagny (De), Etudes sur l'empire romain, 12 vol., Paris, 1876.
De la charité chrétienne dans les premiers siéc/es de Γ Eglise, Paris,..
Douniol, 1854.
Le chemin de la vérité, éd. 2, Paris, 1874.

INDEX BIBL10GRAPIIICUS
J. Chapman, Studies on the early Papacy, London, 1928.
Chauvin (Mgr), Jésus-Christ est-il ressuscité ? Paris, Bloud, 1905.
L'Inspiration des divines Ecritures, Paris, Lethielleux, 1897.
Leçons d'introduction générale, Paris, 1898.
Chénon E., Le rôle social de ΓEglise, Paris, Bloud, 1921.
Chollet (Mgr), La psychologie du Christ, Paris, 1903.
Choupin, Valeur des décisions doctrinales et disciplinaires du Saint-Siège,
éd. 2, Paris, Beauchesne, 1913.
Clérissac, Le mystère de ΓEglise, éd. 3, Samt-Maximin, (Var), 1925.
Cochin A., L'abolition de Vesclavage, 2 vol., Paris, 1861.
Contenau, La civilisation phénicienne, Paris, Payot, 1926.
La civilisation assyro-babylonienne, Paris, Payot, 1922.
Cordovanl, Il Revelatore, Milano, 1925.
Corluy, Spicilegium dogmatico-biblicum, Gandavi, 1880.
J. Couturier, Le « Book of Common Prayer » el l'Eglise anglicane, Paris,
éd. Spes, 1928.
Cremer et Labouret, Les Bobo (La mentalité mystique) : Matériaux
d'ethnographie et de linguistique soudanaises, Paris, Geuthner, 1927.
Cremers, Kerb en Staat (L’Eglise et l’Etat), Bruxelles, 1927.
Crets, De divina B bliorum inspiratione dissertatio dogmatica, Lovanii, 1886.
Creusen et Van Eyen, Tabulae fontium traditionis christianæ, ad annum
1926, Lovanii, 1926.
Crlstiani, Luther et Luthéranisme, Paris, Bloud, 1908.
Cros, Histoire de Notre-Dame de Lourdes, 3 vol., Paris, Beauchesne, 1927.
D’Alès A., Dictionnaire apologétique de la foi catholique, Paris, Beauchesne.
Le dogme de Nicée, Paris, Beauchesne, 1926.
Dechamps (Card.), Entretiens sur la démonstration catholique, Malines, 1861.
La question religieuse; L'infaillibité et le Concile général, ibid, 1869.
Dedieu J., Instabilité du Protestantisme, Paris, Bloud et Gay, 1928.
Delehaye H., Sanctus, essai sur le culte des saints dans l'antiquité, Bruxelles,
1927.
Delmas, La religion ou le paganisme des Marquisiens, Paris, Beauchesne,
1927.
Demeuran, L'Eglise, constitution, droit, public, Paris, Beauchesne, 1914.
Deschamps et Le Bec, Le cas Pierre de Rudder et les objections des médecins,
Paris. Gabalda, 1913.
Didiot, Logique surnaturelle subjective, Lille, 1891.
Logique surnaturelle objective, Lille, 1892.
Dollinger*, Kirch und Kirchen (L’Eglise et les Eglises), Paris, 1862.
Dorsch, /nstilutiones theologiae fundamentalis, 3 vol., Œniponte, éd. 2,
1927.
Dublanchy, La voix de Pierre pour Γindépendance du Pape, Paris, Bonne
Presse, 1926.
Duperray J., Le Christ dans la vie chrétienne d'après S. Paul, éd. 4, Paris,
Gabalda, 1928.

I

INDEX BIBL10GRAPBICUS

XI

Durkeim*, L'année sociologique, Paris, Alcan, 1898.
Sociologie cl Philosophie, Paris, Alcan, 1924.
Les formes élémentaires de la vie religieuse ; le système totémique er
Australie, Paris, Alcan, 1912.
Dürr Lor., Vrsprung und Ausbau der israelitisch-jüdischen Heilandserwartung Ein Beitrag zur Théologie des Allen Testamentes, Berlin,
1925.
Ermonl, La primauté de V évêque de Borne, Paris, Bloud, 1902.
Les origines de l'épiscopat, Paris, Bloud, 1905.
Eymieu, Deux arguments pour le Catholicisme, Paris, éd. Spes, 1923.
Felder H., Apologetica, 2 vol., Romæ, Pustet, 1920.
Fillion, Les Saints Evangiles, Paris, 1888 sq.
Les miracles de Notre-Seigneur Jésus-Christ, Paris, Lethielleux, 1910.
Vie de Notre-Seigneur Jésus-Christ, 3 vol. Paris, Lethielleux, 1922.
Fouard, La vie de Notre-Seigneur Jésus-Christ, 2 vol., Paris, Gabalda.
Saint Pierre, éd. 10, Paris, Gabalda, 1908.
Saint Jean, éd. 6, Paris, Gabalda, 1913.
Saint Paul, 2 vol., éd. 8, Paris, Gabalda, 1910.
Fournier P., Histoire des religions non chrétiennes, éd. 2, Paris, Giraudon,
1928.
Franzelin, De divina Traditione et Scriptura, éd. 4, Romæ, 1896.
Theses de Ecclesia, op. posthumum, éd. 2, Romæ, 1907.
Fridrischen A.*, Le problème du miracle dans le Christianisme primitif,
Strasbourg, 1925.
Gardeil A., Le donné révélé et la théologie, éd. 2, Paris, Gabalda, 1910.
La crédibilité et Γapologétique, éd. 2, Paris, Gabalda, 1928.
La notion du lieu théologique, Paris, Gabalda, 1908.
Garrigou-Lagrange, De Revelatione per Ecclesiam catholicam proposita,
2 vol., Paris, Gabalda, 1918.
De Revelatione, éd. 3, 1 vol., Paris, Lethielleux, 1925.
Gemelli, Origines de la famille (trad. Jolivel), Paris, Rivière, 1925.
Religione e Scicnza-Scienza e Apologetica, 2 vol., 1920.
Genoulllac (De), L'Eglise chrétienne au temps de S. Ignace d'Antioche, Paris,
Beauchesne, 1907.
Gibbons (Card.), Faith of our Fathers, éd. 43, Baltimore, 1893.
Godard, Le Fakirisme, Paris, Bloud, 1904.
Gondal, Religion, Paris, Roger, 1905.
Miracle, Paris, Roger, 1905.
Mystère et Révélation, Paris, Roger, 1905.
Islamisme et Christianisme, Paris, Gabalda, 1906.
L'Eglise russe, Paris, Bloud, 1903.
G ;au G., L'Allemagne religieuse, Paris, 1901.
Granderath, Histoire du Concile du Vatican, Paris, 1909 sq.
Constitutiones Concilii Vaticani explicatæ, Friburgi-Brisgoviæ, 1892.
Grandmaison (De), Jésus-Christ, sa personne, son message, ses preuves^
2 vol., Paris, Beauchesne, éd. 5, 1928.

%
XII

INDEX BIBLIOGRAPHICUS

G éa (Dom), De ΓEglise et de sa divine constitution, Paris, Palmé, 1885.
Grivec E., Doctrina byzantina de primatu et unitate Ecclesiæ, Ljubljana,
1928.
Groot (De), Summa apologetica de Ecclesia catholica, Ratisbonæ, 1906.
Guénon, Le Théosophisme, Paris, 1921.
Guéranger (Dom), De la monarchie pontificale, Paris, 1870.
Gaignebert*, Modernisme et tradition catholique; Manuel d'histoire an­
cienne du Christianisme, Paris, 1906.
Dieux et Religions, Paris, Rieder, 1926.
Harmack*, Dos Wesendes Christcntums, Leipzig, 1900 ; (trad. fr. L'essence
du Christianisme), Paris, Fischbacher, 1907.
Dogmengcschilc, éd. 4, Leipziq, 1909 sq.
Hastings*, Dictionary of the Bible, 5 vol., Edinburgh, 1895 sq.
Helélé, Conciliengeschichte, Frib.-Br., 1855 sq. ; trad, fr., cum notis a
H. Leclercq, Histoire des Conciles, Paris, Letouzey, 1907 sq.
Herbert Scott S.*, The Eastern Churches and the Papacy, Sheed and Ward,
London, 1928.
Herbigny (d’), Theologica de Ecclesia, 2 vol., Paris, Bcauchesne, 1921.
La Théologie du révélé, Paris, 1921.
L'Anglicanisme et l'orthodoxie gréco-salve, Paris, 1922.
Hesse et Gleyze*, Notions de sociologie, Paris, Alcan, 1923.
Heuzé, Où en est la Métapsychique, Paris, Gauthier-Villars, 1925.
Fakirs, Fumistes et Cle, Paris, 1926.
Hontheim, Theodicea sive Theologia naturalis, Frib.-Brisg., Herder, 1927.
Hopfl, Tractatus de Inspiratione Sacræ Scripturæ, Romæ.
Hostachy, Joie et sainteté, 3 vol., Lille, Desclée, 1922-1925.
Huby J., Christus, éd. 3, Paris, Beauchesne, 1916.
La conversion, Paris, 1919.
Hugon, Hors de LEglise, point de salut, Paris, Téqui, 1914.
Hugueny, Critique et Catholique, t. I, Paris, Letouzey, 1912.
Hurter, Theologiæ dogmalicæ compendium, 3 vol., éd. 9, Œniponte, 1896.
Kleutgen, De ipso Deo, Ratisbonæ, 1881.
Jacquier et Bourchany, La résurrection de Jésus-Christ, les miracles évangé­
liques, Paris, Gabalda, 1911.
James* W., Varieties of religious experience, trad. fr. : L’expérience reli­
gieuse, Paris, Alcan, 1906.
Pragmatism, London, 1907 ; trad, fr., Paris, 1911.
Janin, Les Eglises orientales el les rites orientaux, Paris, Bonne Presse,
1925.
Journet, L'union des Eglises, éd. 9, Paris, Grasset, 1927.
L'esprit du Protestantisme suisse, Paris, 1925.
Jagie, Theologia dogmatica Christianorum orientalium, I. I, Paris, Letouzey,
1926.
La Barre (De), Faits surnaturels el forces naturelles Paris, Bloud.

1N D EX BIB LIOG R AI’ 111C L S

XIII

Laberthonnlére, Le dogmatisme moral*, Paris, 1898.
Essai de philosophie religieuse*, Paris, 1903.
Réalisme chrétien, et idéalisme grec*, Paris, 1904.
Sur le chemin du catholicisme*, Paris, Bloud, 1913.
Le témoignage des martyrs* Paris, Bloud, 1912.
Labeyrie, La science de la Foi, La Chapelle-Montligeon, 1903.
Ladeuze, La résurrection de Jésus-Christ, Bruxelles, 1908.
Lagrange, Etudes sur les religions sémitiques, Paris, Lecoffre, 1905.
La méthode historique, Paris, Lecoffre, 1904.
Le Messianisme chez les Juifs, Paris, Gabalda, 1909.
Le sens du Christianisme d'après l'exégèse allemande, Paris, Gabalda,
1918.
L'évangile selon saint Marc, Paris, 1911.
L'Evangile selon saint Luc, Paris, 1921.
L'Evangile selon saint Matthieu, Paris, 1923.
L'Evangile selon saint Jean, Paris, 1925.
L'Epitre aux Galates, ed. 2, Paris, 1926.
Lallemand, Histoire de la charité, Paris, Picard, 1902 sq.
Lamennais, Essai sur Γ Indifférence, fi vol., Paris, 1828.
Lammens, L'Islam, croyances et institutions, Beyrouth, 1926.
Landrieux (Mgr), L'Islam, Paris, Lethielleux.
Lang A., Die loci theologici des Melchior Cano und die Methode des dogmatischen Bcweiscs, München, 1925.
Le Bachelet, De Γ apologétique traditionnelle cl de Γapologétique moderne,
Paris, 1897.
Le Bec (Dr.), Preuves médicales du miracle, éd. 4, Paris, 1918.
Critique et contrôle médical des guérisons surnaturelles, Paris, 1920.
Le supplice de la croix. Les forces inconnues et le miracle, Paris, Mi­
gnard, 1927.
Lebreton, L'Encyclique et la théologie moderniste, Paris, Beauchesne, 191 o.
La vie chrétienne au premier siècle de ΓEglise, édit. 6, Paris, Grasset,
1927.
Le Camus (Mgr), La vie de Notre-Seigneur Jésus-Christ, 3 vol., Paris, Ou­
din, 1907.
L'œuvre des Apôtres, 3 vol., Paris, Oudin, 1905.
Leclercq H., Les Martyrs, Paris, Oudin, 1901 sq.
Lefebvre (Dom), L'Acte de foi, éd. 2, Paris, Lethielleux, 1904.
Lemarié, Esquisse d'une philosophie, Paris, Alcan, 1927.
Lemonnyer, La révélation primitive et les données actuelles de la science,
Paris, Gabalda, 1914.
Léon XIII, Lettres apostoliques, encycliques, brefs, etc., 7 vol., Paris, Bonne
Presse.
Lepin, Jésus, Messie et Fils de Dieu, Paris, Letouzé, 1905.
Les théories de M. Loisy, Paris, Beauchesne, 1909.
Christologie, commentaire des prop. 27-28 du décret du S. Office
e Lamentabili », Paris, Beauchesne, 1908.

XIV

IN DEX BIB L10 G B A P111C US

Leroy (Mgr), La religion des primitifs, Paris, Beauchesne, 1909.
Leroy Ed., Dogme el critique*, Paris, Blond, 1907.
Leroy O., Essai d' introduction à l'étude de Γéconomie primitive, Paris,
Geuthner, 1925.
La raison primitive, Paris, Geuthner, 1927.
Lescœur, La science et les faits surnaturels contemporains, Paris, Boger, 1900.
Lévy-Bruhl*, La morale et la science des mœurs, Paris, Alcan, 1903.
Les fonctions mentales dans les sociétés inférieures, éd. 7, Paris, 1927.
La mentalité primitive, éd. 4, Paris, Alcan, 1927.
L'âme primitive, Paris, 1927.
Lletzmann, Petrus und Paulus in Rome, éd. 2, Berlin, 1927.
Loisy*, Etudes bibliques, Paris, 1901.
L'Evangile et l'Eglise, éd. 4, Paris, 1908.
Autour d'un petit livre, éd. 2, Paris, 1903.
Simples réflexions sur le décret du S. office et I'encyclique, Paris, 1908.
Les Evangiles synoptiques, 2 vol., Paris, 1907-1908.
Les mystères païens et le mystère chrétien, Paris, 1919.
La Religion, Paris, 1917.
Les Actes des Apôtres, Paris, 1920.
Essai historique sur le sacrifice, Paris, Nourry, 1920.
Louismet, Le mystère de Jésus, Paris, Téqui, 1926.
Mainage, Introduction à la psychologie de la conversion, Paris, 1913.
La psychologie de la conversion, Paris, Beauchesne, 1919.
Les religions de la préhistoire, Paris, Desclée, 1921.
La religion spirite, Paris, 1921.
Les principes de la théosophie, Paris, 1922.
L'Immortalité, Paris, Téqui, 1926.
Mangenot, La résurrection de Jésus, Paris, Beauchesne, 1910.
Les Evangiles synoptiques, Paris, 1911.
Manning, Histoire du concile du Vatican, Paris, Palmé, 1872.
Mansi, Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio, Flor, et Venet.,
1759-1798, a Martin continuata, Paris, Welter, 1901 sq.
Manzoni, Compendium theologice dogmaticœ, vol. I, éd. 3, Aug. Taurino­
rum, 1914.
Marchand, Le fait de Lourdes cl le bureau des constatations médicales, Paris,
Téqui, 1925.
Marmlon (Dom), Le Christ, vie de l'âme, éd. 5, Paris, Desclée, 1919.
Marln-Sola, L'évolution homogène du dogme catholique, 2 vol., Paris, Gabalda, éd. 2, 1924,
Mazzella C., De Religione et Ecclesia, éd. 3, Romæ, 1885.
Marty P., Etudes sur l'Islam au Sénégal, 2 vol., Paris, Leroux, 1917.
Mazzella H., Prœlectiones scholaslico-dogmalicœ, vol. I. éd. 5, Aug. Tau­
rinorum, 1921.
Méchlneau, L'idée du livre inspiré, Bruxelles, 1907.
Métraux A., La religion des Tupinamba et ses rapports avec celle des autres
tribus tupi-guarani, Paris, Leroux, 1928.

INDEX BIBLIOGRAPIIICUS

XV

Michelet, Dieu el Vagnosticisme contemporain, Paris, Gabalda, 1909,
Mlchleis A., L'origine de l'épiscopat, Louvain, 1900.
Monsabré, Introduction au dogme catholique, 4 vol., Paris, Lethielleux,
1857 sq.
Morice, L'âme de Jésus, Avignon, Aubanel, 1926.
Moret, Le Nil et la civilisation égyptienne, Paris, 1926.
Morgan (de) J., L'Humanité préhistorique : esquisse de préhistoir< générale,
Paris, 1921.
Moulart, L'Eglise et ΓEtat, éd. 4, Louvain, 1895.
Murray, De Ecclesia Christi, Dublinii, 1860 sq.
Neyron, Le Christianisme en action; Histoire de la charité, Paris, éd. Spes,
1928.
Oldenberg*, J.r Bouddha (tiad. fr.), éd. 3, Paris, Alcan, 1922.
Oltramare, L'histoire des idées theosophiques dans l'Inde; La théosophie
bouddhique, Paris, Geuthner, 1923.
Ottiger, Theologia fundamentalis, 2 vol, Friburgi-Br., 1897, 1911.
Palmier, S. J., De Romano Pontifice, éd. 3, Prati, 1902.
Tractatus de ordine supernatural! et de'lapsu angelorum, éd. 2., Prati,
1910.
Paquier, Le sentiment religieux, Paris, Rivière, 1926.
Pascal, Les pensées, éd. Cattier, Tours.
Passaglia, De Ecclesia Christi, Ratisbonæ, 1853.
Pelt (Mgr), Histoire de Γ Ancien Testament, 2 vol., Paris, Gabalda, éd. 2,
1898.
Pesch Ch., Institutiones propedeutiex ad sacram theologiam, éd. 5, Frib.-Br.,
1915.
De Inspiratione sacræ Scripturæ, Friburgi, 1906.
Supplementum continens disputationes recentiores et decreta de Inspi­
ratione S. Scripturæ, Friburgi, 1926.
Picard L., La transcendance de Jésus-Christ, Paris, Plon, 1905.
Pie X, Lettres apostoliques, Encycliques, Brefs, etc., Paris, Bonne Presse.
Pie XI, Littcræ Encycl., ap. A. A. S., 1923 sq.
Pinard H., La méthode hislorico-cultuellc dans l'étude des religions, Paris,
1921.
L'élude, comparée des religions, Paris, Beauchesne, 1922.
Pinard de la Boullaye, L'étude comparée des religions, 2 vol., Paris, Beau­
chesne, 1923, 1925.
Plus, Dieu en nous, Toulouse, 1920.
Dans le Christ Jésus, Toulouse, 1923.
Le Christ dans nos frères, Toulouse, 1924.
Pohl W., De vera religione quæslioncs sclectæ, Friburgi-Br., 1928.
Pope H., The scholastic view of biblical Inspiration, Romæ, 1912.
Poulplquet (De), L'objei intégral de l'apologétique, Paris, Bloud, 1912.
Essai sur la notion de catholicité, Paris, Bloud, 1910.
Le miracle cl ses suppléances, Paris, Beauchesne, 1914.
L'Eglise catholique, Paris, Revue des Jeunes, éd. 2, 1923.

XVI

INDEX BIBLIOGRAPIIICUS

Prat F., La théologie de S. Paul, 2 vol., Paris, Beauchesne, 1913.
Proulx G., Tradition et Protestantisme, Paris, Gabalda, 1924.
Quénet Ch., L'unité de Γ Eglise; les Eglises séparées d'Orient et la réunion
des Eglises, Paris, de Gigord, 1924.
Quillet (Mgr, De civilis potestatis origine theoria catholica, Lille, 1893.
Rabeau, Introduction à Γetude de la théologie, Paris, Blond et Gay, 1926.
Ragey, Le mouvement religieux en Angleterre au _V/A'C siècle, 3 vol., Paris,
Bloud.
Relnach *S., Cultes, mythes et religions, 2 vol., Paris, 1905.
Réville *A., Jésus de Nazareth, 2 vol., Paris, Fischbacher, 1897.
Richter J., Dcr Jslam als llcligion, Leipzig, 1927.
Rivière, La propagation du Christianisme dans les trois premiers siècles, 2 vol.,
Paris, Bloud, 1907.
Rougier* L., Celse ou le conflit de la civilisation antique et du christianisme
primitif, Paris, 1925.
Roure L., Au pays de Γ occultisme, Paris, Beauchesne, 1926.
Le merveilleux spirite, éd. 5, Paris, Beauchesne, 1927.
Le Spiritisme d'aujourd'hui et d'hier, éd. 3, Paris, Beauchesne, 1927.
La légende des grands initiés, Paris, Beauchesne, 1927.
Roussel A., La religion védique, Paris, Téqui, 1909.
Ruinart, Acta sincera martyrum, Paris, 1689.
Sabatier, Esquisse d'une philosophie de la religion, cd. 9, Paris, Fischba­
cher, 1919.
Les religions d'autorih et la religion de l'esprit, éd. 4, Paris, Fischba­
cher, 1904.
Salembier, Le Grand Schisme <P Occident, éd. 4, Paris, Lecoffre, 1902.
San (De), Tratatus de divina Traditione et Scriptura, Burgis, 1903.
Sanday*, Inspiration, London, 1893.
Schmid H., De inspirationis BÎbliorum vi et ratione, Brixinæ, 1885.
Schmidt W., Dcr Crsprung dcr Gottesidec, éd. 2, Muenster in W., 1926.
Schouppe, Elementa theologia’ dogmaticae, 2 vol., éd. 3, Bruxcllis, 1865.
Schultes, De Ecclesia Catholica, Paris, Lethielleux, 1926.
Schwalm, Le Christ d'après S. Thomas d'Aquin, Paris, 1910.
Séallles*, Les affirmations de la conscience moderne, Paris, Colin, 1903.
Semaine internationale d'ethnologie religio _se, Paris, Geutimer, 1912,
1913, 1922, 1925, 1926.
Séméria, Dogme, hiérarchie et culte dans ΓEglise primitive, Paris, Lethiel­
leux, 1906.
Senderens, Apologie scientifique de la foi chrétienne, Paris, de Gigord, 1921.
Sérol, Le besoin et le devoir religieux, Paris, Beau· lu'sne, 1908.
Sert illanges, Jésus, Paris, 1921.
L'Eglise, 2 vol., Paris, 1919.
Solero S., L'Islamisme (sintesi storico-critica), Milano, 1928.
Sortais G., La Providence et le miracle, Paris, Beauchesne, 1905.
Le procès de Galilée, Paris, Bloud.
Valeur apologétique du martyre. Paris, Bloud, 1905.

INDEX BIBLIOGRAPHICUS

XV Π

Spacil, Conceptui et doctrina de Ecclesia juxta Theologiam Orunizs separati,
Romae, 19_’4.
Spikowski L., Le doctrine de Γ Église dans s. Irène, Strasbourg, 1926.
Stapfer* E., La mort et la résurrection de Jésus, · d. 2, Paris, Fischbacher,
1898.
Straub A., De Ecclesia Christi, 2 vol., Œniponte, 1912.
Szydelski St., Prolegomena ad i ieram theologiam, 2 vol., Lemberg, 1920.
Tanquerey Ad., Synopsis theclogiæ fundamental i-, ni. 20, Paris, Desclée,
1925.
Tauxier L., La Religion Bambara, Paris. Geuthner, 1927.
Terrien, La grâce et la gloire, 2 v 1., éd. 2, Paris, Lethielleux, 1901.
Thamiry, Les deux aspects de l'immanence <■ le problcmi religieux, éd. 2,
Paris, Bloud, 1908.
Thomas, Le Bouddhisme, 2 vol., Paris, Bloud.
Thomas S., Summa theologica, 4 vol., éd. Aligne, Paris 1841.
Summa contra Gentiles cum co in in. Ferrariensis, Antverpiæ, 1612.
Tixeront L., Histoire des dogmes, 3 vol., Paris, Gabalda, 1906-1912.
Tondelli, Gesu nclla storia, Milano, 1926.
Tonquédec (De), Immanence, Essai critique sur la doctrine de AL Blondel,
Paris, Beauchesne, 1907.
La notion de vérité dans la philosophie nouvelle, Paris, Beauchesne,
1907.
Introduction à l'étude du merveilleux et du miracle, Paris, Beauchesne,
1916.
Touzard J., Comment utiliser l'argument prophétique, Paris, Bloud, 1911
Trilles, Le Totémisme chez les Fan Paris, Picard, 1902.
Tuai, Jésus, son propre apologiste, Paris, de Gigord, 1925.
Les Apôtres, apologistes de Jésus Paris, de Gigord, 1925.
Vacant-Mangenot-Amann, Dictionnaire de théologie catholique, Paris,
Lctouzey.
Vacant, Eludes théologiques sur les corn ululions du concile du Vatican,
2 vol., Paris, 1895.
Le magistère ordinaire de Γ Eglise il scs organes, Paris, 1887.
Valensin A., Jésus-Christ et l'élude comparce des religions, Paris, Gabalda,
1912.
Valvekens, Foi cl raison, éd. 2, Paris, V. Retaux, 1904.
Vallée-Poussin (De la), Bouddhisme, opinii is sur ihistoin de la dogmatique,
Paris, Beauchesne, 1909.
Nirvana, Paris, Beauchesne, 1925.
La morale bouddhique, Paris, N. librairie nationale, 1927.
Van den Oudenrijn, De prophetia· charismate in populo israclitico, libri
quattuor, Romæ, Befani, 1926.
Van der Meersch, Tractatus de Deo uno et hino, Brugis, 1917.
Van Hove A., La doctrine du miracle chez ô. Thomas et son accord avec les
principes de la recherche scientifique, Paris, Gabalda, 1927.

XVIII

INDEX BIBLlOGRAPniCUS

Van Noort, Tractatus de vera Religione, éd. 3, Bussum in Ilollandia, 1917.
Tractatus de Ecclesia Christi, ed. 4, B. in Ilollandia, 1920.
Tractatus de Fontibus Revelationis, ed. 3, B. in Ilollandia, 1920.
Vlelllard-Lacharme, L'œuvre messianique de Jésus-Christ, Paris, Téqui,
1912.
L'Eglise catholique aux premiers siècles, Paris, Téqui, 1913.
Virey, La religion, de l'ancienne Egypte, Paris, Beauchesne, 1910.
Vosté, De Scripturarum veritate, Romæ, 1923.
Water E., Der ausiraliche Totemismus, Hambourg, 1925.
Wilmers, De religione revelata, Ratisbonæ, 1897.
De Christi Ecclesia, Ratisbonæ, 1897.
Zacchi, Il miracolo, Milano, 1923.
Zigliara, Propædeutica ad S. Theologiam, éd. 3, Romæ, 1897.
Alia opera citata invenies in decursu tractatuum.

THEOLOGIÆ PROLEGOMENA
1. In ipso limine cujuscumque scienliæ non parvi refert
notiones quasdam generales exponere quibus ejus natura,
præstantia et necessitas paucis verbis declarentur, idcoque de
theologiæ natura, excellentia necnon et necessitate successive
tractabimus.

1. _ DE NATURA THEOLOGIÆ
Essentia autem rei per definitionem praecipue manifestatur
et divisionem. Unde :
*
A. - DE DEFINITIONE THEOLOGIÆ
10 Quoad nomen

Variæ acceptiones vocis theologiæ.
2. Vi nominis, theologia (θεός λδγος), ait S. Augustinus, in­
dicat «de diuinilale ralionem sive sermonem » (1). — Diversam
vero habuit significationem vox illa in decursu temporum :
«

a) Apud Paganos. — Sub nomine theologiæ intelligebatur
scientia naturalis de deis in se et de eorum relationibus cum
mundo, per rationem acquisita.

b) Apud Christianos. — Quasi tria stadia distingui possunt
in evolutione historica nominis significationis :
(1) De Civ. Dei, Vili, 1.

Theol 1.

1

I

NOTIO TIIEOLOGI.E

1) Periodus græca (strictissima) a sæc. I ad sæc. XII (1).
Quo tempore theologia amplectebatur doctrinam de Deo in
se necnon et de personis divinis, nempe doctrinam de oeco­
nomia divinitatis, de modo conciliandi personas cum unitate
naturæ divinae, ut videre est apud Apologistes 21 et 31 saeculi
et PP. 41 sæc. ; paucissima tamen continebat de aliis revelatis
ipsis, ut patet ex controversia de baptismate S. Cyprianum
inter et S. St< phanum, et ex tractatu de sacrament is S. Am­
brosii.
2) Periodus lalina (latissima) a sæc. XIII ad sæc. XVI. —
Tunc temporis theologia jam non disserit de De o solo sed
et de creaturis prout ad Deum referuntur : est itaque scientia
de divinis in se et in relationibus cum mundo, rat ione et reve­
latione acquisita. Ita Summa theologica S. Thomæ.
3) Periodus moderna (media). — Nunc aute m theologia
vocatur scientia quæ, mediante revelatione, doctrinam tradit
le Deo in se et in relationibus cum mundo et hominibus ;
Iheodicea vero (quæ < st pars philosophiæ), scientia de Deo
lumine rationis acquisita.
i

2° Quoad reni

Definitio theologiae.
3. Theologia est scientia quæ, ope revelationis seu ex princi­
piis supernaluralibus, tradat de Deo et de creaturis ut ad Deum
relatis. — Seu brevius : est scientia de divinis revelatis, scientia
e revelatione (2).
A. Theologia est scientia. — Scientia considerari potest
JL Tlxeront, Histoire des dogmes, t. I, passim, cap. ix et xi. — Cf. Tanquerey, Synopsis theologiae dogmaticae fundamentalis, n. 1 sq. ; Pesch,
Praelectiones dogmaticae, t. I : De Christo legato divino, Prolegomena de
theologia, n. 1 sq. ; Hurter, Theologiae dogmaticae compendium, n. i sq. ;
Kleutgen, De ipso Deo, n. 1 sq. ; Manzoni, Compendium theologia' dogmaticae,
vol. 1, Aug. Taurinorum, 1914. Garrigou-Lagrange, De Rei elatione, vol. 1,
p 1 sq. ; Van der Meersch, De Deo uno et trino, n. 1 sq. ; Hugon, Tractatus
ogmatici, t. 1, De Deo uno et trino, p. 1 sq. ; Van Noort, Tract, de vera
Religione, p. v sq.
;2) Ita Brugère, De vera Religione, Prolegomena in theologiam, n. 1.

ΝΟΤΙΟ THEOLOGIÆ

subjective et objective (1). — Subjective est habitus quidam,
mediante quo, ex principiis notis et certis ignota d<·monstrar<
possumus ; objective vero est systema conclusionum ex prin­
cipiis certis deductarum et logico ordine connexarum. Porro
theologia, sive subjective sivr objective consideretur, scientiæ
veræ notas habet. Ergo.
Subjective. — Theologia enim revelata principia primum
cognita explicat et ex illis conclusiones deducit, adversario­
rum objectiones confutat.... Et ita habitus efficitur in mente
scientificus.
Objective. — Nam conclusiones deductas sive ex print ipiis
revelatis solis, sive ex illis simul et ex principiis naturalise
cognitis, comparat theologus, methodice ordinat et in unum
colligit ut ad unum commune objectum relatæ unum efficiant
corpus doctrinæ, v. g. Revelatio dicit Deum esse Patrem,
Filium et Sp. Sanctum, et tamen esse unum : has veritates
inquirit theologus et comparat in tractatu de Deo uno et
trino ; Christus est Deus et homo juxta revelationem, ergo,
ait theologia, divinam simul et humanam naturam possidet
cum iis quæ utramque naturam consequuntur, quam notio­
nem pro posse exponit in tractatu de Verbo Incarnato.
Quia tamen principia ex quibus procedit theologica scientia,
non sunt, (‘videntia in se, sed tantum in scientia superiori, in
scientia scilicet Dei et Beatorum : a Deo enim et a Beatis
visa sunt principia quæ sunt a nobis credita; theologia rema­
net in statu imperfecto, non essentialiter quidem et ration·
sui, quia componi potest cum visione beata et reapse in cœlo
cum ea componetur et erit tunc in statu perfecto, sed ratione
conditionis subjecti, nempe hominis viatoris, quæ vision m
non patit ur (2).

B. De Divinis revelatis. — Omnis scientia innotescit ex
objecto materiali et formali. Jamvero objectum materiale
est id quod quavis ratione a scientia attingitur ; Deum autem
esse objectum materiale theologiæ, patet ex ipsa definition·
nominali ; est. etiam objectum primarium, quia de ceteris non
(1) Pesch, op. cit., n. 8 ; Summ. Iheol., 1, q. 1, a. 8, ad 2.
(2) Summ. theol., I, q. 1, a. 2.

4

NOTIO THEOLOGIZE

tractat theologia nisi secundario, seu prout ordinem habent
ad Deum.
.
■
Sed objectum materiale potest esse commune pluribus
scientiis (1) : ita Deus est etiam objectum theologiae naturalis. Hinc maxime interest determinare rationem specialem
seu formalem sub qua objectum materiale consideratur a tali
scientia, et qua hæc scientia a ceteris omnino distinguitur.
Hæc autem rat io formalis alien jus scientiae est : tum objectum
formale quod, seu id quod in objecto materiali primo et per se
attenditur ab ista scientia et sub cujus ratione cetera omnia
in ea tractantur, tum objectum formale sub quo, seu lumen
quo et objectum materiale et objectum formale quod attin
guntur ab hac scientia.
Porro in theologia, objectum formale quod est ipse Deus sub
ratione Deitatis. Etenim « omnia pertractantur in sacra
doctrina sub ralione Dei, vel quia sunt ipse Deus, vel quia
habent ordinem ad Deum, ut ad principium et finem » (2).
Deus quidem consideratur ralione sui et in sua vita intima,
ut est auctor ordinis supernaturalis ; creaturas vero inspi­
ciuntur vel ut sunt effectus a Deo procedentes : ita mundus,
homo, vel ut sunt media ad Deum conducentia : ita gratia,
auxilia supernaturalia, etc., seu prout ordinem habent ad
Deum sub ratione Deitatis.
Objectum formale sub quo theologiæ est revelatio divina
virlualis et mediata : theologia « attingit quippe objectum
materiale et formale quod, non lumine rationis naturalis, quia
sic esset theodicea ; nec lumine revelationis immediatas, quia
sic non discriminaretur a fide » (3), sed per revelationem virlualemat mediatam, quia theologia suas conclusiones, mediante
discursu, deducit ex principiis revelatis, seu demonslrat eas
contineri virlualiler in revelatione.
Theologia igitur merito dicitur scientia de divinis revelatis
seu scientia eorum quæ ex revelatione sunt demonstrabilia
per rationem fide illustratam.
(1) 1, q. 1, a. 1, ad 2.
(2) 1, q. 1, a. 7.
(3) Hugon, De Deo uno et trino, p. 18.

NOTIO THEOLOGIÆ

5

4. Theologia est scientia una. — Unitas perfecta scienti®
oxsurgit («X unitate perfecta objecti formalis. Atqui unicum
est objectum formale quod theologiæ : Deus sub ratione
Deitatis, unicum etiam obiectum formale sub quo : revelatio
divina virtualis et mediata. Ergo theologia est scientia per­
lecte una (1).

Discrimen inter theologiam et fidem (2).
5. Quamvis ambæ sint de divinis revelatis, maximum
tamen viget discrimen inter theologiam et fidem divinam.
Fides enim est habitus supernaluralis quo assentimur firmi­
ter, propler auclorilalem Dei, veritatibus a Deo revelatis, dum
theologia est habitus acquisitus, nempe scientificus quo,
ex revelalione per demonstrationem, principia quædam a Deo
revelata comparamus et ex illis conclusiones deducimus.
Quibus ex definitionibus innotescit differentia multiplex.
1) Balione objecli materialis. — Objectum materiale theo­
logiæ amplectitur non solum veritates formaliter r< velatas
scilicet ipsum objectum fidei divin®, sed etiam veritates
ex revelatis deductas.
2) Balione objecli formalis seu molivi. — Objectum formale
fidei est sola auctoritas Dei revelantis seu revelatio formalis ;
objectum formale theologiæ est revelatio virtualis et me­
diata ; inks enim assentitur veritatibus de Deo, quia sunt
revelatæ ; theologia autem, quia demonstiatur eas logice et
virtualité! contineri in revelatione,
3) Balione cerliludinis. — Summa est in fide quæ haberi
potest : nititur enim unice auctoritati Dei ; minor autem in
theologia quæ nititur et revelationi et rationi.
4) Balione modi quo allingilur objectum. — Fides assentitur
sine discursu, adhaeret simplici actu mentis veritatibus reve­
latis ; theologia autem scientifice comparat, ad .synthesini
reducit veritates revelatas, ex eis conclusiones deducit et
deinde tantum assensum præbet.
(1) 5. Theol., I, q. 1, a. 3 ; Rabeau, introduction à Γelude de la théologie,
p. 133-143.
(2) Hurter, Theologiæ dogmaticæ compendium, vi, p. 6 ; Posch, u. 15,

G

NOTIO THEOLOGIÆ

Attamen nexus tantus habetur inter theologiam et fidem
ut illa in hac radices habeat : theologia rationes credendi
exponit, conclusionesque ex articulis fidei deducit, dum fides
disponit mentem ad theologiam addiscendam principiaque
proponit quibus proinde tanquam fundamento tota innititur
theologia, ita ut dari nequeat theologus veri nominis quin
fidem habeat divinam (1).
Theologia est scientia inductiva simul ac deductiva.
6. 1) Inductiva. — Inductiva scientia ea est quæ assurgit a
particularibus ad universalia, a fact is ad leges, a consequentiis
ad principia. Atqui saipe hanc viam sequitur theologia :
v. g. nullibi in Scriptura aut in Traditione primitiva inve­
niuntur affirmatae in ChiistO duæ naturæ in una persona, sed
multis in locis Christus dicitur Deus, homo, unus ; ipsimet
attribuuntur actiones naturæ humanæ et naturæ divinæ :
ex quo eruitur unio in persona duarum naturarum.
2) Deductiva. — Deductiva scientia e à est quæ descendit
ex universalibus ad particularia, ex legibus ad facta, ex prin­
cipiis ad consequentias. Atqui ita sæpe proceditur in theolo­
gia : v. g. ex unione hypostatica jam demonstrata inferre
licet duas esse voluntates in Christo, duas operationes, ani­
mam et corpus in illo inveniri, ideoque libertatem et alia
huiusmodi.
*

Theologia est scientia speculativa simul et practica.
7. 1) Speculativa. — Speculativa scientia ea est quæ ad
cognitionem tendit et in contemplanda veritate quiescit.
Porro theologia sæpe tendit ad cognitionem rerum quæ ad
praxim directe non spectant : quando nempe agit de rebus
divinis, assen ns v. g. tres esse personas in Deo, Filium a Patre
solo procedere. Ergo.
(1) « Celui qui a perdu la foi garde ses habitudes d’esprit théologique,
mais elles ue sont plus que le masque et comme le cadavre de la vraie
science théologique. Il n’y a pas de théologie hérétique. » Gardeil, Le Donné
révélé et la théologie, 2e partie, le donné théologique, p. 204. Hac ratione
theologia dicitur habitus essentialiter naturalis, sed radicaliter et origina­
tive supernaturalis.

NOTIO THEOLOGIÆ

7

2) Praclica (1). — Practica scientia ea est quæ directe ad
praxim tendit, dirigendo operationes nostras juxta leges
morum. Porro theologia nonnunquam ad praxim dirigitur :
v. g demonstrata creatione rerum a Deo ex nihilo, infert
Deum esse adorandum ; elevatio hominis ad ordinem supernaturaiem, institutio et praecept um Eucharistiae origini m
praebent quaestionibus de peccat is, de virtutibus, etc.
Videtur t amen theologia esse magis speculalioa scit ntia, seu
primario, quia principaliter agit de rebus divinis, et secun­
dario tantum de rebus humanis, opus enim ejus praecipuum est
cognoscere Deum et alia quatenus ad Deum r< feruntur ; imo
ipsas operationes humanas ordinandas suscipit tantummodo
« secundum quod per eas homo ordinatur ad perfectam Dei
cognitionem in qua æterna béatitude consistit » (2). it sic
ultimus finis theologiæ practicæ est possessio fruitiva verita­
tis ; ad speculativam igitur subordinatur theologia practica.
Nihilominus est vere praclica, quia cognitio vi ritatis divinæ
ex natura sua nos excitat ad amandum Deum. Prætcrea
Deus non locutus est lanium ad curiositatem imph ndam vel
intellectum satiandum, sed ad totum hominem per vitam
perfectam ad suum finem ultimum perducendum, proptereaque ad voluntatem ipsam movendam et ad se convertendam.
Theologia jure vocatur sapientia.
8. Sapientis est ordinare et judicare ; « ille sapiens dicitur in
unoquoque genere qui considerat capsam ollissimam illius
generis... ille igitur qui considerat simpliciter altissimam
causam lotius universi, quæ Deus est, maxime sapiens dici­
tur.... Sacra autem doctrina (theologia) propriissime deter­
minat de Deo secundum quod est ollissima causa : quia non
solum quantum ad illud quod est. per creat uras cognoscibile ;....
sed etiam quantum ad id quod notum est sibi soli de se ipso
et aliis per revelationem communicatum. I nde sacra doctrina
maxime dicitur sapientia » (3).
(1) Summ. theol., i, q. 1, a. 4.
(2) Id., ibidem.
(3) Sum. ihcol., i, q. 1, a. 6.

8

DIVISIO THEOLOGIZE

B. - DE DIVISIONE THEOLOGIÆ

Theologia dividitur præsertim ralione materi æ seu objecliT
et ralione modi quo tractatur illa materia seu ratione methodi.
I

1° Ratione methodi

Ratione methodi (1) theologia dicitur positiva, scholastica,
vel posilivo-scholaslica.
Theologia positiva.
9. 1) Definitio. — Quoad nomen. — Ita vocatur theologia
positiva vel quia « ponit » fundamenta doctrinae sacrae, vel
quia considerat et manifestat revelationem ut lactum quod
poni debet independenter a theologia ipsa, scilicet quod
existit, velit nolit theologus.
Quoad rem. — Theologia positiva (2) ea est quæ exponit
dogmata præsertim ope fontium reuelalionis, videlicet Scripturæ et Traditionis et vere revelata esse ostendit.
2) Divisio. — Theologia positiva dividi ’ potest etiam in
varias species juxta fontes e quibus eruit suas expositiones :
a) quæ haurit tantummodo e Scriptura suas doctrinas, ope
exegeseos et crilicæ vocatur theologia biblica (3) : videat ne sit
protest antica, sibi arrogando integritatem Christi doctrinæ ;
videat ne sit rationalistica, secum pugnando aut cum aliis
revelatis et ex eis conclusionibus deductis. — b) Quæ nititur
Scripluræ et Traditioni (conciliis, symbolis...) vocatur histo­
rica et pro fine habet exponere, juxta ordinem chronologicum,
ideas et facta ut ex eorum historia pateat fidem actualem
(1) Cf. Cyrille Labeyrie, loc. cil., cap. 4, p. 525 sq.
(2) « Elle prend le nom de théologie positive quand elle s’applique à faire
l’inventaire du dogme sans s’interdire d’en tracer le développement his­
torique. » Prat, La théologie de saint Paul, t. I, p. 1. Cf. Tixeront, Histoire
des dogmes, t. 1, p. 4 ; Schouppe, Elementa theologiae dogmaticae, t. I, tract. I,
η. 41 ; Pesch, op. cit., η. 23.
j
(3) < La théologie biblique serait protestante, si elle avait la prétention
d’être toute la théologie... Elle serait rationaliste, si elle se mettait en con­
tradiction avec elle-même ou avec les autres données de la révélation. »
Prat, loc. cit., p. 2 ; Rabeau, op. cil., p. 265 sq.
|

DIVISIO THEOLOGIÆ

9

camdem esse omnino ac fides Apostolorum cl Christi”; quæ
ipsa dicitur palrisfipc^ lilurgica, symbolica, archeologica, juxta
tontes (1).

3) Historia. — a) Valde fu il in usu apud Paires. — Primum
enim oportebat exponere et stabilire dogmata conlra paganos
et hæreticos ; cæterum, propter diversitatem scholarum philosophiæ, impossibile fuisset tunc temporis theologiam modo
scienlifico et philosophico explanare.
b) In medio ævo paulisper derelicta fu.il.— Merito enim conati
sunt theologi coordinare et enucleare dogmata jam fere ab
omnibus admissa et ex eis eruere conclusiones rationales qui­
bus efficeretur aedificium doctrinale harmonicum et in systema
unicum revocatum, quod unitas philosophiæ in scholis traditæ
facillimum reddebat.
c) Nunc in magno honore habelur. — Fundamenta enim ipsius
doctrinæ impugnantur et quam maxime interest ea vindicare
contra Protestantes hodiernos et rationalistas ; adde reactio­
nem contra Scholasticam quæ non parum auxit amorem Positivæ.
4) Valor (2). — a) Utilis esi si moderate adhibetur. — 1) Theo­
logia doctrinam per prius ut lactum accipere debet et postea
tantum illam per partes evolvere ; ideo theologia speculativa
fere incipit ubi positiva finem facit. — 2) Argumentatio
theologica nititur in textibus Scripturae, Patrum et theologo­
rum necnon in factis historicis ; proinde theologia historica
seu positiva necessaria est tum ut facia ipsa in vero lumine
considerentur, tum ut sensus textuum et testimoniorum
exacte determinetur, in suo scilicet nexu historico, tum ut
consonantia dogmatum cum dictis antiquorum et factis clare
appareat, etc. — 3) Hodie omnia criticæ acutissimae subji(1) Observa patrologiam a theologia patristica distingui quemadmodum
historia theologiæ a theologia historica distinguitur. Patrologia enim et
historia theologiæ sunt scienti® mere humante, quæ disserunt critice et
philosophice aut de operibus Patrum et de regulis ad illa recte intelligenda
aut de fortuna et evolutione theologiæ in decursu temporum.
Item, quia dogma est tantum veritas revelata quæ ut talis ab Ecclesia
nobis credenda proponitur, historia dogmatum non plane coincidit cum
historia theologiæ.
(2) Encyc. Pascendi, édit. Bonne Presse. Actes de S. S. Pie X, t. III,
p. 161 sq. ; Pius XI, Ep. apost. Officiorum omnium, 1 aug. 1922, A. A. S.
1922, p. 455, 456.

10

DIVISIO THEOLOGLE

ciuntur, ipsaquc fides argumentis historicis haud raro impu­
gnatur ; ideo valde utilis est theologia positiva ut facilius d
efficacius accessum ad coævos habeamus et illos ad verum
perducamus.
b) Periculosa si exclusive excolitur. — Exclusive autem
adhibita, theologia positiva facile degeneraret in puram
historiam et facile ( nervan t vigon m int< llectus qui paulatim
ad agnosticismum traheretur.

Theologia scholastica.
10. 1)/ Definitio.
— Quoad nomen. — Scholastica venit e
II
(( schola », quo nomine in mt dio ævo designabatur complexus
omnium scholarum quæ eadem principia eadem methodo
docentes, et Romano Pontifici immediate subditæ, quasi
scholam catholicam universalem efTormabant. Juxta quosdam
tamen, scholastica nihil aliud significat nisi theologiam in
schola Iradilam, theologiam eruditam, « quam nemo assequi
posset nisi qui, magistro duce, in scholis didicisset » (1).
Quoad rem. — Theologia scholastica ea est quæ, juxla
dialectics? regulas, methodice et philosophice dogmata exponil, ex eisque conclusiones deducit quibus sacra doctrina
suadeatur, confirmetur, explanetur et defendatur.
2) Historia. — a) In primis sæculis raro adhibebatur, propter
rationes quæ pro positiva militabant. Et vero, Paires Aposlolici (2) sunt potius testes fidei quam theologi : præcipuc
tractant de rebus praei icis juxta opportunitatem, dogmata
vero scientifice non tradunt . Apologislæ (3) autem calumniis
paganorum respondent, absurditates paganismi monstrando et
Christianismi rationabilitatem. Attamen, 3° et 4° sæculo, apud
Tertullianum et Paires e schola Cæsareensi Cappodociæ jam
apparent, etsi confuse, prinia lineamenta scholastic® cujus
methodi secreta primus plene novit Joannes Damascenus,
sæculo 8°.
b) In medio ævo ubique prævaluil : omnia tunc dogmata
ratione discutiuntur et methodice et scientifice pertractantur.
c) Nunc a non paucis derelinquitur et contemnitur ; ab aliis
vero renovatur et a Pontificibus multoties laudata, in catho(1) Kleutgen, dc Deo ipso, n. 41.
(2) Tixeront, op. cil., cap. 3, p. 115 sq.
(3) Id., cap. v, p. 221 sq.

DIVISIO TIIEOLOGIÆ

H

licis scholis imponitur (1) ut, securius doceatur doctrina et
hæreses vitentur.
3) Valor. — Necessaria videtur methodus scholastica :
a) Ratione ipsius doctrinae, « ut sacra theologia naturam, habi­
tum, ingeniumque veræ scientiæ suscipiat atque induat » (2).
Sensum enim dogmatis determinat, inter dogmata nexum
ostendit, cum principiis rationis illa conciliat, dogmata et
conclusionis ex cis deductas analogiis illustrat, et in syste­
mate unico omnia instruit, ut magis appareat doctrinæ
pulchritudo et inanes fiant objectioni s adversariorum. Qua
ratione efficitur corpus doctrinæ vere scii ntificum.
b) Ratione hodiernorum spiritus et exigentiarum. — Mentibus kantismo et subjectivismo imbutis praebet solutiones
claras et adæquatas, modo rationali et quasi mathematico
expositas. Imo instrumentum absolute necessarium videtur
quo vitetur fcedus illud fallax et mendosum philosophiæ, ut
aiunt, modernæ, cum fide, quo dissipentur sophismata,
percipiantur confusiones, et sine quo theologus recte ad
Scripturae et Patrum studium accedere nequeat.
Accurate tamen cavendum est a defectibus Scholastic® (3)
in periodo dccadcntiæ (XIV-XVI sæc.), ubi sæpe verba locum
tenebant idearum, ubi abusus syllogismi methodum fasti­
diosam reddebat et subtilitas quæstionum ineptam exhibebat.
Theologia positivo-scholastica.
11. 1) Definitio et Historia. — Sic vocatur theologia quæ
duplici m methodum adhibet, positivam m mpc et scholasti­
cam, utramque harmonici* consocians. In usu fere apud
omnes a concilio Tridenti no, interdum parum neglecta, nunc
vero in omnibus scholis imponitur a Pio X (4).
(1) Plus IX, Syllabus, prop. 13, Denzlnger. 1713. Leo XIII. Encyc.
Ælerni Patris, édit. Bonne Presse, t. I, p. 42 sq. ; Pius X, Encyc. Pascendi,
p. 1G0 sq. ; Cod., c. 1366, § 2 ; Pius XI, Encyc. Studiorum Ducem, Den­
zinger, 2192.
(2) Leo XIII, op. cit., p. 50.
(3) Leo XIII, Encyc. Ælerni Patris, p. 72. Cf. Pesch, op. cit., n. 27-29.
(4) « Major profecto quam antehac positivæ theologia1 ratio est habenda ;
id tamen sic fiat ut nihil scholastica detrimenti capiat, iique reprehen­
dantur, utpote qui modernistarum rem gerunt, quicumque positivam sic
extollunt ut scholasticam theologiam despicere videantur. » Encyc. Pas­
cendi, p.I62.

12

DIVISIO THEOLOGIÆ

2) Valor. — Optima dicenda est illa methodus qua viten­
tur excessus utriusque methodi separatim adhibitae, unaque
per alteram corroboretur. Opus enim theologi quasi triplex
est : a) Conlra Rationalislas, historiæ innixus et rationi,
veritatem statuit religionis christianæ ; b) Conlra Protestantes
et alios hujusmodi, Scriptura et Traditione demonstrat
religionem hanc in sola ecclesia catholica inveniri ; c) Singula
exponit dogmata et ex eis conclusiones eruit, rationales. Primo
in casu, positiva simul et scholastica utitur; in secundo,
positiva præsertim, in tert io vero, praecipue scholastica.
Unde utramque methodum consociemus ut cognoscentes
primario quid luerit, revelatum, illud postea penetremus in
quantum fieri potest et exinde deducamus conclusiones
quibus theologiæ campus extendatur, (pio in opere praecipuo
consistit, labor theologicus.
2° Ratione objecti

12. Apud Patres (1) sæpe occurrit, divisio in theologiam ct
oeconomiam, quarum prima de Deo ipso tractat, secunda vero
de benigna Dei dispensatione ad redimendum genus humanum
et imprimis de Incarnatione. Juxta S. Thomam, theologia
disserit : 1) de Deo in se ut principio rerum, 2) de Deo fine
ultimo creaturarum, 3) de Deo Incarnato seu de medio ad
finem ultimum.
Hodie vero communiter theologia dividitur in dogmaticam
et moralem.

Theologia dogmatica. — Dogmatica speculative veritates
tenendas considerat ipsaque in fundamentalem et specialem
iterum dividitur.
1) Fundamentalis. — Dogmatica fundamentalis quae tracta­
tus de vera Religione, de Ecclesia et de Locis theologicis
amplectitur, generatim instituit fundamentum theologiæ spe­
cialis videlicet factum revelationis divinae, institutionem
societatis a Christo ut servaretur illa revelatio et propaga­
ti) Pesch, op. cit., n. 20.

DIVISIO THEOLOGIÆ

13

retur, nocnon et venialem fontium c quibus demonstrationis
theologicæ argumenta haurienda sint.
2) Specialis. — Dog; U al-ica autem specialis singula dogmala
methodice explanal el scienlifice exponit sequenti ordinc :
Deum in se primo considerans, unum esse in naLura, tri­
num vero in personis inveniens, tractatum « de Deo uno el
Irino » componit; Deum autem inspiciens in n lationibus
suis ad extra quæ apte reducuntur ad creationem, redemptio­
nem, sanctificationem et re mu ne rationem, tractatus «de Deo
creante el elevante », « de Verbo incarnato ». « de Deo sanctifi­
catore » (per gratiam nempe, sacramenta el virtuti s), « de Deo
remuneratore » complectitur.

Theologia moralis. — Moralis ea docet quæ ad conscientiam
et mores rite formandos pertinent. Dogmatica præbet funda­
mentum morali quæ haberi nequit, sine dogmate, sicut nec
flos nec fructus sine radice ; non minim ergo si nexus intimus
vigeat inter utramque, ut sufficienter elucet ex dictis de
theologia speculativa et practica. — Moralis autem vocatur
casuislica, in quantum ad singulos casus descendit ; pasto­
ralis, in quantum pastores animarum rite præparat et infor­
mat.
Ad moralem denique refertur theologia ascelica ct mystica.
Ascelica quidem « respicit vitam spiritualem et virtutis
exercitia, in quibus homo ipse active se habet (χτχησις, exerci­
tatio) ; mystica autem statum illum et facta in quibus homo
magis passive quam active se habet, sicut quando movetur
justus sub influxu donorum Spiritus Sancti : tum quoad
cognitionem, quatenus intellectus excellentes accipit a Deo
illuminationes, quas communis fides non præstat ; turn quoad
affectum, quatenus voluntas intensum erga Deum patitur
amorem, quem communis charitas non efficit » (1).
(!) Hugon, t. I, p. 22.

H

EX C E LL ENT IA 1'11EO LO G1Æ

II. — DE THEOLOGIÆ EXCELLENTIA
Theologia omnibus aliis scientiis antecellit (1).
13. Eo nobilior est scientia quo nobiliora sunt ejus objectum,
medium et [inis. Atqui theologiæ objectum, medium et finis
nobiliora sunt quam objectum, medium et finis cujuscumque
alius scientiae. Ergo.
Objectum. — Cum Deus ipse et creatura ut ad Deum relata
sint objectum theologiæ, « ista scientia est principaliter de
his quæ sua altitudine rationem transcendunt ; aliæ vero
Scientiæ considerant ea tantum quæ rationi subduntur ».
Ergo.
Medium. — Principia theologiæ multo majorem habent
certitudinem : « Aliæ (enim) scientiæ certitudinem habent ex
(solo) naturali lumine rationis humanæ quæ potest errare ;
hæc autem (theologia) certitudinem habet ex lumine divinæ
scientiæ quæ decipi non potest ». Ergo.
Finis. — Scientiæ finem prosequuntur naturalem, dum
finis theologiæ « est beatitudo æterna ad quam, sicut ad
ultimum finem, ordinantur omnes alii fines scientiarum ».
Ergo.
Scientiarum subordinatio.
14. Media ordinantur ad invicem sicut et fines. Atqui finis
theologiæ superior est fine aliarum scientiarum. Ergo scien­
tiæ subordinari debent theologiæ. Consequenter theologia
imperat scientiis sicut regina subditis et eis utitur sicut ope­
rarius instrumentis, sicut dominus servis (2) « non quod ex
necessitate eis indigeat, sed ad majorem manifestationem
eorum quæ traduntur ». Proptereaque judicare potest de
scientiis, si res quas tractant aliquo modo cum fide connectuntur.
Præcipuæ autem scientiæ, quibus utitur theologia, sunt :
1) philosophia, præsertimque metaphysica generalis, theodicea, psychologia ; 2) exegesis Scripturæ sacræ ; 3) archæologia sacra ; 4) scientiæ historicæ, etc.

4
(1) Summ. theol., i, q. 1, a. 5, in corpore. Cf. Cyrille Labeyrie, loc. cil.,
cap. vi, p. 545 sq.
(2) 1, q. 1, a. 5, ad 2.
.

j

|

1

fl

]

1
W
1

NECESSITAS THEOLOGIÆ

15

III. — DE THEOLOGIÆ NECESSITATE

ί

Necessitas theologiæ.
15. a) In genere. — Necessaria est theologia ad fidei pro­
pagationem, conservation m et defensionem. Et sam « fides
ex auditu » (1) ait Apostolus. Porro ut audiatur efficaciter
verbum Dei, non sufficit ut auribus percipiatur, sed maxime
requiritur ut ηκ thodice proponatur et captui omnium accom­
modetur, quod opus est theologiæ.
Iterum ubique et semper habentur (2) « multi inobedientes, vaniloqui et seductores quos oportet redargui », semper
timendum est ne (3) « simus parvuli fluctuantes et circumferamur omni vento doctrinæ », scientia autem tuta opus est
ut confutentur adversarii et illæsi serventur fideles. Ergo.
b) Sacerdotibus. — In V. T., ita imponebatur scientia
theologiæ sacerdoti mosaic.o ut ejus ignorantia poena destitutionis a Deo punita exhibeatur (4). In N. autem T., a Christo
mittuntur sacerdotes ut fideles doceant (5), scientia ergo
sufficienti pollere debent. Quare : 1) Tridentinum (6) praescri­
bit ad ordinationem levitam non admittendum esse, nisi
certo constet de ejus scientia ; et 2) Codex juris canonici
(c. 976) statuit nemini conferendum esse presbyteratum nisi
post medietatem quarti anni cursus theologici.

Ratione confirmatur. — Cognoscenda sunt ab unoquoque
omnia sine quibus officium recte adimplere nequit. Porro
sacerdos est doctor, pastor, medicus et judex animarum.
Scientia igitur theologiæ indiget qua rite munera hujusmodi
exercere valeat et diversa quidem pro varietate conditionum.

c) Laicis. — Etsi per se scientia theologica non sit singulis
(1) Rom., x, 17.
(2) Tit., i, 10.
(3) Eph., iv, 14.
(4) Malach.. n, 7 « Labia sacerdotis custodient scientiam et legem requi­
rent de ore ejus » ; Os., iv, 6 : « Quia tu scientiam repulisti, et ego repellam
te, ne sacerdotio fungaris mihi. »
(5) Matth. xxvin, 19-20.
(6) Sess. xxiii, cap. 7.

16

NECESSITAS THEOLOGIÆ

'

necessaria laicis, valde tamm utilis est pluribus saltem ex
eis, doctioribus nempe, ad aedificationem eorum propriam
necnon et ad fidei defensionem et fratrum sanctificationem ;
experientia enim constat scripta laicorum a nonnullis facilius
accipi et plurimum valere in conversionibus, dummodo
Ecclesiæ magisterio prorsus subditi maneant et in fide sim­
plices.
J
Corollarium.
B
16. Ouædam in studioso scientiæ theologicæ requiruntur
dispositiones quarum aliae naturales sunt, aliæ autem spiri­
tuales.
I
a) Inter naturales primum locum obtinet judicium sanum et
veræ philosophiae studio perornatum cui tamen maxime pro­
dest memoria fidelis, sedulo et constanti labore in dies exco­
lenda et perficienda.
I
b) Cum autem theologia sit scientia revelationis seu verbi
Dei, evidentius est quam ut demonstratione indigeat, alias |
exigi dispositiones, spirituales nempe quas breviter enumerare
sufficiat :
II
1) Puritas cordis et intentionis qua nonnisi amore Dei et
animarum zelo permotus, studio incumbit discipulus (1).
2) Sincerus veritatis amor, sub cujus influxu veritatem ante
omnia diligit, juxta illud Joannis (2), « qui facit veritatem venit
ad lucem », et bona fide semper procedit in thesis expositione
|
et difficultatum solutione.
4 I
3) Humilitas, qua periculosæ vitantur novitates et alii \
errores e pertinacia et superbia nascentes, qua iterum frequenti
oratione mens ad Deum erigitur et lumen obtinetur abundan­
tius juxta illud Scripturæ . « Non plus sapere quam oportet,
sed sapere ad sobrietatem » (3) et « Deus superbis resistit,
humilibus autem dat gratiam » (4).
1
(1) « Sunt narnque qui scire volunt eo fine tantum, ut sciant ipsi, et
turpis curiositas est. Et sunt qui scire volunt, eo fine ut scientiam suam
vendant, verbi gratia, pro pecunia, pro honoribus; et turpis quæstus est.
Sed sunt qui scire volunt, ut ædificent ; et charitas est. Et item qui scire
volunt, ut ædificentur ; et prudentia est. Horum omnium soli ultimi duo
non inveniuntur in abusione scientiæ. Quippe qui ad hoc volunt intelligere, ut benefaciant... Reliqui omnes audiant : Scienti bonum et non
facienti, peccatum est illi. » (Jac. iv, 17) [S. Bernard., semi. 3ΰ, η. 3, Patr.
lat., cxxxni, 968].
(2) Joan, hi, 21.
(3) Rom. xii, 3.
4) I Pet., v, 5.

THEOLOGIA FUNDAMENTALIS
NOTIONES PRÆVIÆ
Ilis praelibatis de theologia in genere, notiones quasdam
praevias proponemus quibus iter parabitur facilius ad ipsam
t heol ogiam fu nd a ment ale m.

Varia nomina (1).
17. Pars ista theoïogiæ vocatur : 1) Fundamentalis. — Quia
versatur circa fundamenta theologiæ proprie dictæ. Hæc
autem fundamenta sunt tum ipsa revelatio tum media divi­
nitus instituta ad hanc revelationem proponendam, conser­
vandam, confirmandam, etc. : Ecclesia scilicet et forties
theologici (2).
2) Generalis. — Quia generat i m probat Deum quædam
revelasse, quin illa revelata speciatim proponat.
3) Apologetica. — Juxta etymon vocis, apologetica idei
est ac apologia, scilicet defensio, demonstratio. Hodie vero
per apologiam designatur defensio singulorum dogmatum
seorsim sumptorum ; pei apologelicam : defensio omnium
dogmatum globatim sumptorum.
Merito igitur apologetica dicitur etiam scientia molinorum
credibililalis. Dogmata enim non defendit nisi demonstrando
veritatem revelationis catholica?, revelationis nempe a Deo
(1) Cf. Pesch, De Christo legato divino, n. 6$; De Poulpiquet, l'objet
integral de Γapologétique, Paris, 1912, p. 499 sq. ; Le Bachelet, in Diet.
ApoL, art. Apologétique ; Horat. Mazzella, Prarl. scholast.-dogmaticæ,
vol. 1, Augustæ Taurinorum, 1921, n. 10 ; Maisonneuve, in Diet, thâol., art.
Apologétique ; Gardell, La crédibilité et Γ apologétique, 1. 3, C. 1, p. 13S sq. ;
Garrigou-Lagrange, De Pcvelalione, vol. 1, p. 39 sq.
(2) Theologia fundamentalis, ut nimis evidens est, supponit cursum
philosophicum completum esse ; supponit ideo demonstratam existentiam
Dei et Providenliæ necnon libertatis human® ; supponit veram notionem
legis naturalis, cujus applicatio, in casu singulari divinitus suspendi potest ;
supponit etiam authenticitatem, integritatem et veracitatem Scripture
sacræ, prout est liber historicus humanus,. vere tide dignus.

18

DEFINITIO APOLOGETICÆ

factæ et ab Ecclesia proposita?, seu probando divinitus esse
credibiles, imo et credendas, veritates quæ in revelatione
continentur ct ab Ecclesia ut tales nobis proponuntur.
Exinde jam liquet apologeticam non plane coincident cum
th< ologia fundamentali; statim dicemus cam esse tantum
prunam pariem hujus theologiae. -*

Definitio Apologeticæ.
18. Apologetica definitur : defensio rationalis divinæ révé­
lai ionis.
Apologetica enim classica et Iradilionalis, qualis apparet
in prædicatione evangclica, ct qualis proponitur ab eximiis
Ecclcsiæ doctoribus, argumentis utique historicis et philoso­
phicis utitur ad credibilitatcm et credentitatem mysterioium
fidei instituendam et ad fidem ipsam defendendam, sed in
toto suo labore et in ipsis argumentis rationalibus conficiendis
ab ipsa fide dirigitur. Paucis : Apologetica credibililalem et
veritatem Christianismi statuit et ipsam fidem defendit ex
ratione, sed sub ipsius fidei directione. 1) Ex ratione quidem,
nam solo lumine rationis, ex historia et philosophia ( 1 ), debet
probare factum revelationis et defendere infallibilitatem
Ecclcsiæ revelationem proponentis, et alia hujusmodi, secus :
arguendo nempe ex fide, circulum faceret vitiosum. 2) Sub
directione fidei, quia ratio nequit accurate stabilire credibilitatem mysteriorum fidei seu demonstrare has veritates esse
evidenter credibiles fide divina, nisi aperte sciat quid sit fides
divina, quid sint fidei actus et objectum, quid sit revelatio,
quid sit ordo supernaturalis, quænam sint apta motiva credibilitatis, a DcO revelata et ab Ecclesia proposita, quæ omnia
ad theologiam spectant.
Hac de causa. Apologetica : 1) non dicitur theologia sim­
pliciter, quia est vere præambula ad fidem, ad quam ducit,
revelationis credibilitatem ct credentitatem ostendendo, dum
t heologia ex fide argumentatur et in principiis fidt i nititur ;
2) quia vero non ex ratione sola, sed ex ratione prout a fide
(1) Argumentatur etiam ex Scriptura, sed sensum ejus et doctrinam
examinando sub lumine rationis et historiae.

DIVISIO APOLOGETICÆ

19

dirigitur, invenit debita et apta credibilitatis motiva, quorum
deinde vim probativam rationabiliter ostendit, merito redu­
citur ad theologiam fundamentalem (1).’
Divisio.
19. Apologi lira gencratim dividitur in duas partes. Prior
contra Rationalistas, demonstrat r<v< lationem divinam, seu
religionem veram in solo Christianismo asservari, ac proinde
veritatem instituit religionis ebristianæ. Poslerior, contra
Protestantes ( L Schismaticos, ostendit hanc religionem Chris­
tianam in solo coetu catholico inveniri, seu demonstrat Ecck siam Catholicam esse unicam societatem a Christo institutam,
et quidem infallibilitate auctam, ad divinam revelationem
conservandam, docendam et propagandam ad finem usque
sæculorum.
Hinc Apologetica amplectitur : 1) tractatum de Revelatione
Christiana < t 2) tractatum de Ecclesia, sed tantum apologetice
consideratum : libenter enim fatemur quæstiones de intima
constitutione Ecclcsiæ necnon quæstiones de Fontibus reve­
lationis non esse Apologeticæ objectum, siquidem ex fide
instituuntur ac proptcrca ad theologiam proprie dictam
spectant. Attamen hæ quæstiones in theologia fundamentali
nobis pertractandæ videntur, tum quia vere ad fundamenta
theologiæ pertinent, tum utilitatis causa, videlicet ut eodem
loco omnia proponantur quæ ad revelationem ipsam et ad
Ecclesiam pertinent.
(1) Hugon, De Deo uno et trino, p. 20-21 ; Garrigou-Lagrange, De Bevel.,
t. 1, p. 41 sq. ; Schultes, De Ecclesia Catholica, c. 1, a. 2, p. 6 sq. -Omnes
quidem theologi concedunt Apologeticam vere efficacem esse tum pro
catholicis tum etiam pro incredulis, quia ex ratione procedit. At, hac
præcise de causa, nonnulli volunt eam esse scientiam a theologia omnino
distinctam. Etenim, aiunt, directio fidei, de qua sermo est in textu, seu
directio Ecclcsiæ in ædiflcio apologetico construendo est tantum extrinseca ac proinde nihil mutat quoad valorem intrinsecum argumentorum
quibus utitur apologeta; ideo ipsa Apologetica ad theologiam nec formaliler nec reductive pertinet, sed ab ea specifice distinguitur et scientia est
vere autonoma. Ita De Poulpiquet, L'objet intégral de ΓApologétique,
p. 499 sq.; Le Eachelet, in Did. A pol., art. Apologétique ; Van der
Meersch, De Deo uno et trino, ed. 2, inlrod. ; Van Eove, Collectanea
Meckliniensia, jan. 1928, etc.

20

DIVISIO APOLOGETIC.-E

Insuper, propter errores hodiernos circa originem et necessi­
tatem religionis, semper magis ac magis grassantes et in
scholis ipsis quasi ex officio divulgatos, forte inutile non erit,
etiam pro catholicis, pauca præmitterc de ipsa religione
nalurali. Si enim ratio humana historice a\. philosophice demons­
trat cuique homini, ex ipso jure naturae, gravem incumbere
obligationem profitendi religionem seu Deum colendi ; deinde
cum Deus colendus sit, non quocumque modo, ut patet, sed
modo quo vult, facile ostendet ratio hominem obligari ad
veram religionem profit endam ac proinde ad illam inquirendam
et consequenter ad quaerendum num Deus aliquid de reli­
gione revelaverit sicque via parabitur ad tractatum de reve­
latione Christiana seu ad Apologeticam proprie dictam.
En igitur nostra divisio theologiae fundamentalis :
1° De Vera Religione : a) de religione in genere, b) de reli­
gione Christiana ; 2° De Ecclesia Christi : a) de inventione
veræ Ecclesiæ, b) de intima Ecclesiæ constitutione ; 3° De
Fonlibus Revelalionis : a) de divina Traditione, b) de Scriptura
sacra.

TRACTATUS DE VERA RELIGIONE
PROÆMHJM
Utilitas tractatus.
20. 1) Absolute. — De momento tractatus de Religione non
est necessarium agere. Universale enim habetur factum religiosum ; apud omnes agitatur quæstio de nostro fine, anxio­
sam curiositatem generans, quati nus < x ejus solutione p< ndet
tota vita nostra. Apud omnes solutio proponitur, diversa
maxime quidem, in uno tamen eadem et. identica, quod doceat
muniti alterius existentiam, imo. ut omnes diam affirmant,
ex revelatione quadam hominibus facta cognitam. Unde
omnibus necessitas laborandi ut, nete hac in terra viventes,
ad alterum mundum beati perveniamus ; recte vero vitam
non agemus nisi certo finem attingere possimus, nempe
Deum. Jamvero hujusmodi finem attingere sine dubio nequi­
mus nisi nobis pateat, quæ ad illum dirigat, via vera et hila
scilicet, religio vera. Ergo hanc religionem inquirere deb< mus.
2) Relaliva. — Hodie non solum tah* vel tale dogma impu­
gnatur, sed adversus ipsam religionem christianam. adversus
fundamentum ipsum fidei, adversus factum revelationis
diriguntur adversariorum conatus. Atqui bonus Christianus,
t heologus præsertim sincerus d< bel secundum posse adver­
sarios coaetaneos repellere. Ergo hodie principaliter studere
oportet tractatui de Vera Religione.
Objectum tractatus.
21. Hujus' tractatus objectum est investigare et demon­
strare quænam, inter innumeras religiones quæ apud nos
vigent, sit vera et ampleclenda.

Divisio tractatus.
22. Cum autem, ut jam diximus, omnes religiones revela­
tionem a Deo suscepisse contendunt, sufficeret quaestionem

22

DIVISIO TRACTATUS

movere de revelatione ipsa, et quaerere utrum habita fuerit
et quænam sit illa religio revelata. Praeviam tamen inquisi­
tionem de religione in genere non omittemus, quatenus ut
jam monuimus, pauca hac de re valde utilia nobis videntur
initio demonstrationis apologcticae.
Unde tractatum in duas partes dividemus. In la de Reli­
gione in genere, in 2a de Religione revelata doctrina contine­
bitur. Hæc autem 2a pars iterum in duas sectiones dividetur :
in priore agemus de Revelalione in genere, in posteriore vero
de Revelationis divinæ existentia seu de Religione Christiana.

PABS PEIOR

DE RELIGIONE IN GENERE
23. Tria, hac in parte, stabiliemus : 1) quid sit religio < I quo­
modo dividatur ; 2) utrum necessaria sit π Jigio ; 3) utrum
necessaria sint speciatim oratio et cultus (1). Unde :
CAPUT I

DE RELIGIONIS NOTIONE ET DIVISIONE
I. - DEFINITIO RELIGIONIS
1° Quoad nomen

Variæ acceptiones vocis religionis :
24. a) Apud veteres. — Juxta Ciceronem (2), religio venit a
relegendo, quia per religionem homo attente considerat, medi­
tatur et quasi relegil relationem quam habet ad Deum. Juxta
Laclanlium (3), religio venit a religare, quia per religionem
homo denuo ligatur ad Deum vinculo pietatis, cum jam sit
ligatus ut ab illo dependens quoad esse et quoad omnia quæ
possidet.
Juxta S. Augustinum (4), religio venit a re-eligere, quia per
religionem homo rursum eligit Deum quem per peccatum
dereliquerat.
b) Juxta recentes (5). — Vox illa « religio » primum significa­
ti) Van Noort, Tractatus de vera Religione, ed. 3, Bussum in Hollandia,
1917, n. 1 ; Manzoni, op. cit., n. 10 sq. ; Horat. Mazzella, op. cit., n. 1 sq. ;
Jungmann. Tract, de vera Religione, ed. 4, 1895 ; Balnvel, De vera Religione
et Apologetica, Paris, 1914 ; Gardell, La crédibilité et Vapologétique, Gabalda,
1908 ; A. de Broglie. Problèmes et conclusions de T histoire des relisions
Pans, 1885 ; W. Pohl, De vera religione quæstiones selecta'.... Herder,
Friburgi-Brisgoviæ, 1928.
(2) De nat. deorum, lib. 2, cap. 28.
(3) Inst., lib. IV, cap. 28, cui consenti! Aug., de Vera religione, cap. 55,
n. 111.
.
(4) De civit. Dei, lib. X, cap. 3, n. 2.
■ (5) Cf. Gondal, Religion, lib. I, cap. 3, p. 11.

24

NOTIO ET DIVISIO RELIGIONIS

vit scrupulum, pium scrupulum, deinde vero omnia officia
hominis erga Deum quæ cum pio scrupulo adimplenda sunt.
c) Quoad usum. — In praxi autem vox « religio » multifa­
riam usurpatur : quandoque enim lalc sumitur ; ita dicitur reli­
gio erga parentes, amicos, superiores. Stride vero sumpta,
nonnisi ad Deum pertinet. Igitur sive etymon vocis, sive com­
munem acceptionem spectes, religio proprie importat ordinem
ad Deum, quo vinculum constituitur, non physicum quidem
sicut illud quo creaturæ a creatore et gubernatore pendent,
sed morale quo Deo principio, legislatori et lini subjiciuntur.
« Ipse (Deus) enim est, cui principaliter alligari debemus tanquam indeficienti principio ; ad quem etiam nostra electio
assidue dirigi debet sicut in ultimum finem ; quem etiam négli­
gentes peccando amittimus, et credendo et Udem praestando
recuperare debemus (1). »
3° Quoad rem

Definitio religionis.
25. Religio sub duplici aspectu considerari potest : objective
scilicet et subjective.
a) Objective (2). — Objective considerata, religio est summa
seu complexus ver Halum et officiorum quibus ad Deum lotius
vilæ nosiræ consliluilur ordo.
Verilalum et o/ficiorum. — Homo enim quasi duplici vin­
culo Deo ligari debet : per inlelleclum quidem Deum ut prin­
cipium et finem cognoscit, veritatibus adhærendo quibus
determinantur relationes inter Deum et hominem vigentes ;
per voluntatem autem ad Deum tendit, implendo officia quæ a
dogmatibus, cum quibus intime connectuntur, sponte sua
defluunt.
Quibus constituitur... — Etenim per veritates et officia
totus ad Deum ordinatur homo idcoque, si illis ut regulæ et
normæ actus suos conformat, vere et recte religionis munus
exercere dicendus est.
Hac in definitione jam elucent tria elementa cujuscumque
(1) Summ. theol., 2-2, q. 81, a. 1 ; Gondal, Religion, lib. 1, cap. 1, p. 3
(nota).
.|
(2) Wilmers, De Religione revelala, η. 15 sq.

NOTIO ET DIVISIO RELIGIONIS

25

religionis conceptus : dogmata, officia et cultus seu regula
fidei, regula morum et utriusque manifestatio praefica.
b) Subjective (1). — Subjective sumpta, religio est uirlus
moralis qua homo ad Deurn recte vitam ordinal, cultum ei
debitum exhibendo, verilalum acceptione ei officiorum adim­
pletione.
Virtus... — Disponit enim potentias hominis ad rect··
operandum, voluntatem nimirum et alias facultates, ut rite
exhibeatur Deo cultus debitus.
Qua... — Quibus verbis sat clare enuntiatur religionis
natura (2). Primario quidem et formaliter ad voluntatem
pertinet religio, quatenus finis ejus proprius, scilicet pra-slar.
Deo cultum debitum, est sine dubio actus voluntatis ; sed
secundario seu fundamentaliter ad intellectum pertinet :
importat enim cognitionem practicam praeviam actui volun­
tatis quatenus, antequam reddere possit Deo cultum conv. mentem, per prius objectum, motivum necnon et modum
cultus legitimum cognoscere debet homo. Imo ierlio et accid erit aliter ad facultates sensitivas pertinere potest, in quan­
tum sui» imperio voluntatis ad Dei cultum operantur.
Falluntur ideo qui docent, religionem essentialiter consis­
tere : in solo quodam sentimento psychologico aut in solis
affectibus sensibilibus (Empiristæ, Sensistæ, Modernist ay ;
in conscientia quam homo habet de Deo, prout conscius est s>
esse in D<o (Spinoza, Fichte, Schelling, Hegel =PantheiStæ) ;
in solo actu intellectus (Spencer, Hartmann).
t

II. - DIVISIO RELIGIONIS

Religio dividitur.
26. 1) Ratione veritatis, in religionem veram qua vero Deo
exhibetur verus et legitimus cultus ; et religionemT falsam
(1) Wilmers, op. cil., η. 3 sq. ; Michelet, Dieu et Γ Agnosticisme contem­
porain, p. 314 sq. ; 1-2, q. 55, a. 1-4.
'
(2) Gondal. Religion, lib. i, cap. 3 et 4, p. 10 sq. ; Sérol, Le besoin et le
devoir religieux, cap. 5, p. 119 sq.

26

NOTIO ET DIVISIO RELIGIONIS

quæ vol non verum Deum colit, vel Deo vero cull uni præstat
illegitimum.
2) Balione originis, in religionem naluralem quæ Deum,
naturali solo lumine cognitum, ut auctorem naturæ colit;
et religionem supernaluralem quæ, Deum, revelatione posi­
tiva manifestatum, ut, anciorem gratiæ veneratur. Prior ex
rerum natura defluit, dum posterior voluntate speciali Dei.
tantum innotescit.
Cultus.
27. Cultus est ipsum religionis exercitium. Cultus autem
distinguitur : 1) Internus. Oui actibus internis, intellectus
scilicet et voluntatis, exercetur. — 2) Exlernus. Qui actus
internos externe manifestat corporis ministerio. — 3) Pri­
vatus. Qui ab unoquoque, nomine proprio, exhibetur. —
4) Publicus. Qui nomine societatis praestatur.
4

Corollarium. De Unitate Religionis (1).
28. Religio vera ea est quæ, r< apse sicut i sunt, relationes
hominis ad Deum exprimit. Porro hujusmodi relationes
quæ in ipsa Dei et hominis natura fundantur, prorsus immu­
tabiles sunt. Ergo religio vera nonnisi una esse potest,.
Idem argumentum plane valet in hypothesi revelationis
publicæ et universalis. Relationes enim supernaturales quæ
ex revelatione exsurgerent inter Deum et hominem, absolute
eædem essent pro omnibus, cum a sola libera Dei voluntate .
penderent qua novus ordo, prorsus unicus, inter Deum et
homines crearetur. Ergo.
(1) Mazzella, De Religione cl Ecclesia, n. 68 sq. ; GondaL op. cit., lib. v,
cap. 2, p. 247 sq. ; Van Noort, n. 'J sq.

NECESSITAS KELIGION 1S

27

CAPUT II

DE RELIGIONIS NECESSITATE 0)
Errores.
29. Negant nécessitai em religionis : 1) Qui Deum negant
vel animam, aut Deum cum homine confundunt, aut cum
incognoscibilem proclamant : Athei, Materialistic. Pantheist»!,
Agnostici. — 2) Qui, admissa Dei existentia, religionem
tamen rejiciunt ut rem indifferentem et inutilem : Indifferentistæ absoluti. — 3) Qui. admissa necessitate religionis,
necessitatem negant orationis quia homini non decet, aut
cullus externi, quia in spiritu et veritate Deum adorare oportet.
De primis actum est in philosophia. Contra secundos vero
necessitatem religionis, et contra tertios orationis necessi­
tatem et cultus ostendemus.
Asserlio : Unicuique absolute incumbit obligatio moralis
religionem profitendi [Cerium] (2).
30. Explicatur thesis. — Unicuique, id est omnibus et sin­
gulis hominibus, sine restrictione, sensu universalissimo ;
absolute, hoc est : non ratione talis vel talis circumstantiae a
qua dependeat illa obligatio, sed essentialiter ita ut nulla
causa obligationem hanc solvere possit, utpote quæ ex ipsa
natura hominis dimanat ; religionem : aliquam religionem,
quin determinetur utrum revelata esse debeat necne.

Argumentum generale. — Religio est necessaria homini
si Deo stricte debetur et si illa indiget homo ut finem suum
consequatur. Porro homo absolute indiget religione quæ
præterea Deo summo jure debetur. Ergo.
Probo minorem per partes : la pars demonst ratur ex jacio
religioso cujus ratio habetur in intimis et profundis aspira­
tionibus animæ ; 29 pars autem ex argumento melaphysico
e natura relationum Deum inter et hominem deducto.
(1) Guyot, Faut-il une religion ? (Collection Science et Religion) ; Buysse,
Vers la Croyance, p. 1-43 ; Schmidt, Der Vrsprung der Gottesidee, ed. 2,
Muenster in W., 1926.
(2) Quæ cuique thesi apponitur, nota' valor explicatur et sensus, infra,
n. 485 sq.

28

NECESSITAS RELIGIONIS

I. - HOMO RELIGIONE INDIGET

Argumentum generale.
31. Factum religiosum est prorsus universale quoad locum
et quoad tempus. Atqui universalitas ista plenissima explicari
nequit nisi homo absolute religione indigeat, nisi ex natura
sit religiosus. Ergo religio est necessaria homini.
1° Factum religiosum

Religiones, etsi valde dissentiant in mullis, in uno tamen
concordes sunt quod Ens superius omnes proclament, cum
quo relationes habeat nccesse est homo, si velit finem attin­
gere. Imo apud omnes inveniuntur proprietates illæ com­
munes notionis religionis : dogmata nimirum, praecepta et
ritus (1).
1) Dogmata. — Sive colatur monotheismus ut antiquitus
apud Semitas et Ægyptios, sive polytlu ismus ut apud Indos,
Græcos, Romanos et Gallos, sive dualismus ut apud Persas
( t Germanos, sive fetiebismus et naturismus ut apud primi­
tivos, semper et ubique invenitur fides in Ens supremum
hominibus et viribus naturæ potentius, fides in spiritus
inferiores, bonos et malos, quibus quandoque adjunguntur
animæ perfectiores, fides in alteram vitam, in animam ipsam
quam immortalem profitentur omnes.
.
j
(1) Mgr Le Roy, La religion des primitifs ; A. Bros, La religion des peuples
non civilisés; — L'ethnologie religieuse, Bloud, 1923 ; Buysse, Vers la
Croyance, Desclée, 1926 ; Carra de Vaux, La doctrine de ΓIslam, Paris, 1909 ;
Les penseurs de ΓIslam, 5 vol., Geuthner, 1921-1926 ; Brlcout, Où en est
Γhistoire des religions, 2 vol., Letouzey, 1911 ; Contenau, La civilisation
assyro-babylonienne, Payot, 1922 ; La civilisation phénicienne, Payot, 1926 ;
Cremer et Labouret, Le Bobo.. Geuthner, 1927 ; Delmas, La religion ou
le paganisme des Marquisiens, Beauchcsne, 1927 ; Huby, Christus, éd. 3,
Bcauchesnp, 1916 ; Moret, Le Λ il et la civilisation égyptienne, Paris, 1926 ;
Mainage, Les religions de la préhistoire, Desclée, 1921 ; Pinard H., La
méthode historico-cultuelle dans Γétude des religions, Paris, 1921 ; Roussel A.f
La religion védique, Téqui, 1909 ; Pinard de la Boullaye, L*étude comparée
des religions, 2 vol., Beauchcsne, 1925 ; Tauxler L.f La Religion Bambara,
Geuthner, 1927 ; De la Vallée-Poussin, Bouddhisme, Bcauchesne, 1909 ;
Nirvana, Beauchcsne, 1925 ; La morale bouddhique, Paris, 1927 ; Vlrey,
La religion de l'ancienne Egypte, Beauchcsne, 1910.

.NECESSITAS RELIGIONIS

29

Primitivi ij>si (1) utique animam non perfecte cognoscunt,
illam tamen ut vere principium vitæ habent, aliquid nempe
quo homo vivit, movetur, seipsum gubernat, ratiocinât,
loquitur, quo denique post mortem superest vivens.
2) Officia seu prsecepla (2). — Nullibi datur codex moralis
completus et methodicus. Vitam vero recte agere, injustitiam
vitare et peccata, parentes venerari et deos colere sive ad
placandam divinitatem, sive ad adorationem, hæc sunt
apud omnes officia praecipua. Ubique igitur apparet notio
liciti et illiciti, justitiae, sanctionis, discriminis inter profa­
num et sacrum, reparationis necessariae post peccatum.
Sæpe etiam jubetur adire deos ad beneficia impelranda aut
ad gratias pro donis agendas.
3) Palus seu cullus. — Ubique inveniuntur preces, cantus,
benedictiones,* oblationes, sacrificia incruenta et cruenta,
purificationes, processiones ideoque sacerdotes et ministri.
Apud primitivos (3) autem sæpe paterfamilias, medicus,
videns, maleficus locum tenent sacerdotis ; quandoque tamen
sacerdotes habentur prorsus independentes a tribu et familia,
et constituunt quasi ordinem, castam specialem cujus sit
cultum vere socialem imponere et regere. Sacrificia vero
non soli divinitati sed etiam geniis et diis inferioribus offe­
runtur.

Hanc universalitatem religionis ita testatur Pluiarchus :
« Si terram obeas, invenire possis urbes muris, litteris, legibus,
domibus, opibus, numismate carentes ; urbem vero templis,
diisque destitütam, quæ precibus, jurejurando, oraculis non
utatur, non bonorum causa sacrificet, non mala sacris avertere
nitatur, nemo unquam vidit (4). » Et Cicero : « Sua cuique
civitati religio est. Deum quippe natura venerari novit ; nec
quisquam est homo qui lege quæ hoc præcipiat, careat (5). »
(1) Mgr Le Roy, p. 138 sq. ; Bros, La religion..., p. 52 sq. ; Buysse,
Vers la Croyance, p. 43-72 ; Mainage, c. 5, 9, 10 ; Michelet, in Diet. Apol.,
art. Religion, col, 875-899.
(2) Mgr Le Roy, p. 245 ; Bros, p. 211.
(3) Bros, op. cil., p. 131 sq. ; Mgr Le Roy, p. 275 sq.
(4) Contra Col lot. Epicuræum.
(5) In Orat. pro Flacco. Vide De Quatretages, Introduction à Γétude des
races humaines, p. 225, apud Gondal, Religion* p. 85.

30

NECESSITAS RELIGIONIS

2° Explicatio facti religiosi
i

*

32. Universalitas ista plenissima facti religiosi explicari
nequit nisi homo ex natura sit religiosus, nisi nempe religione
plane indigeat.
Probatur :
Negative : refutando hypotheses adversariorum ; positive
autem et directe : solutionem, quam veram aestimamus, expo­
nendo.
A. - NEGATIVE
Inter varia systemata ad factum religiosum explicandum
inventa, tria videntur praecipue refellenda, videlicet evoluiionismus, sensibilismus seu immanentis mus ct sociologismus.

Evolutionismus positivus.
33. Juxta illud systema religio sicut omnia subjicitur
evolutioni in qua diversae phases distingui possunt : 1) Nalurismus (1). — Homo non discernens materiam a spiritu et
stupende naturae magnitudinem considerans, ubique ponit
divinum et omnia quæ videt, timet, veneratur et adorat.
2) Animismus (2). — Homo, ex comparatione cadaveris
cum corpore animato se agnoscit habere spiritum, inde sibi
persuadet omnia omnino entia animata esse et singulis spi­
ritum attribuit.
3) Felichismus (3). — Postea autem, spiritus sibi proprios
et magis sibi familiares desiderat homo, et conficit figuras ex
ligno, petra aut terra, ubi collocat et servat hujusmodi spi­
ritus.
4) Idololatria. — Paulatim vero spiritus negligit homo et
eorum imagines seu repræsentationes solas honorat et colit.
5) Polylheismus. — Post idola sibi propria, creat homo
idola familiae, idola patriæ et ita plurimos deos sibi et suis
adorandos proponit.
(1) Mgr Lc Roy, op. cit., p. 65 sq. ; G. Rabeau, I ntroduclion à V élude de la
théologie, p. 12 sq.
(2) Bros, op. cit., p. 31 sq.
>1
(3) Id., p. 49 ; Mgr Le Roy, p. 270 sq.

NECESSITAS RELIGIONIS

31

6) Monolheismus. — Ad < xtremum tarm n, mr rite concipit
homo necessitati m unitatis Dei quam recta ratio postulat, 11
in Deum unum et supremum credit quem toto corde amplec­
titur.
R. Hæc theoria gratis inventa (1), gratis negari posset.
Rationi aut< m contradicit et historiæ, et existentiam heris
moralis non explicat.
1) Halioni contradicit. — Perfectum enim ab imperfecto in
eodem genere ct ordine oriri nequit. Porro monotheismus
perfectionis gradum obtinet relate ad polytheismum. Ego.
2) Hisloriæ contradidi. — Non solum enim (2), monotheis­
mus a polytheism© unquam ortus est, sed fere apud omnes
populos cultus primitivus purior erat et perfectior. Quinimo
non pauci ab initio monolheismum quemdam confusum
coluerunt.
3) Obligatio moralis. — Nonnisi a Deo provenire potest,
cum nemo sibi met ipsi obligationem imponere possit, nec
alii aliis sibi aequalibus. Porro in systemate evolutionis nega­
tur a priori existentia Dei idcoque Legislatoris supremi ct
sanctionis sufficientis. Ergo.

Sensibilismus. Immanentismus (3).
34. Religio sicut quæcumque manifestatio psychologica e
(1) Juxta alios enim religio orta est ex animismo ; ita A. Comte, Littré,
A. Lang* ; juxta alios, ex magia, ita Frazer*, Hubert* et Mauss* ; juxta
alios ex « tabou », ita S. Reinach* ; juxta alios, partira ex his tribus, ita
Loisy. Cf. in Diet. A pol., art. Animisme et Magie ; De Grandmaison, JésusChrist, t. II, p. 428 sq.
(2) Lagrange, Eludes sur les religions sémitiques, p. 27 ; Grimai, Le sacer­
doce et le sacrifice de .Xolre-Seigneur, cap. 2 ; Michelet, art. cit., col. 885 sq.,
893.
(3) F. Buisson*, La religion, la morale et la science ; J. Réville, Le protes­
tantisme libéral; Sabatier*, Esquisse d'une philosophie de la religion; Les
religions d'autorité et la religion de Γesprit, Paris, Fischbacher. Ab his non
inultum dissentit Bergson* in opere : L'évolution créatrice, cujus sensum
nuperrime exposuerunt : Gillouin, La philosophie de M. Bergson ; Le Roy,
Une philosophie nouvelle, Henri Bergson; Segond, L'intuition Bergson ienne ;
W. James*, L' Experience religieuse. Cf. Garrigou-Lagrange, Le sens com­
mun, la philosophie de l'être et les formules dogmatiques, passim ; De Reve­
latione, vol. 1, p. 276 sq. ; Michelet, in Dici. Apol., art. Religion, col. 899905.— Fere idem docent Schleiermacher, Rilschl, Harnack, fere idem etiam
Lemarié, Esquisse d'une Philosophie, Paris, Alcan, 1927.

32

NECESSITAS RELIGIONIS

sabconscienlia emergit. Enascitur quidem ex quadam emotionc timoris, reverentiœ et adorationis, quæ ipsa ex sensu
intimo nostræ indigeni iæ et nostræ dependentiæ erga Deum
provenit. Statim enim ac sentimus hanc indigentiam et banc
dependentiam, jam sentimus Deum ipsum mystrriosc prae­
sentem in nobis, jam cum Illo habemus intimum contactum,
ac sponte ad Illum tendimus ut ad Ens potentia, bonitate
et misericordia plenum, quo solo desideria nostra perfecte
adimpleri valeant.
Ideo ex pia emotione procedit oratio cordis intima, in qua
essentialiter consistit religio. Hæc autem sub influxu reflexio­
nis et meditationis, progressive perficitur in qualibet con­
scidit ia recta, et, prius imaginative tantum expressa, postea
sub forma concepluali apparet et sic paulalim evolvitur in
cognitionem doctrinalem, quæ quidem perpetuo transforma­
tur secundum ipsum progressum rationis humanae et scien­
tiarum.
Hoc in systemate igitur sensus cordis et animi praecedit
cognitionem quæ non est nisi ejus evolutio et spontanea
prolongatio (1).
1
Juxta Modernistas (2), religionis, sicut cujuscumquc vitalis
phaenomeni, prima voluti molio ex indigentia quapiam seu
impulsione est repetenda, cujus initium ponendum est in
motu quodam cordis qui sensus dicitur, idcoque fundamen­
tum cujusvis religionis in sensu quodam intimo collocari
debet, qui ex indigentia divini oriatur. Haec porro divini
(1) Sabatier, Esquisse, p. 14 sq., 265 sq., 390 sq. ; Les religions d'autorité,
p. 533 ci. Garrigou-Lagrange, De Revel., t. I, p. 287 sq. ; Michelet, Dieu et .
Γagnosticisme contemporain, p. 154 sq.
J
(2) Loisy, L'Evangile et Γ Eglise* ; Autour d'un petit livre*; Quelques
lettres sur les questions actuelles* ; Simples réflexions sur V Encyclique Pascen­
di* ; Tyrrell*, Through Scylla an Charybdis ; Littera confi dentiatis ; Houtln*, La question biblique ; Anonym., Il programma dei Modernisti ; Murri*
Cultura sociale, Rivista di cultura ; Laberthonnière, Essais de philosophie
religieuse* ; Le réalisme chrétien et Γidéalisme grec*, etc. Ad idem fere redu­
citur theoria W. James*, Les variétés de l'expérience religieuse (trad, fr.),
Alcan, 1906 ; Le Roy, Dogme et Critique* ; E. Buonaiuti“, Le Modernisme
catholique (trad, fr.), Rieder, Paris, 1927. Cf. En cyclica Pascendi, Actes de
S. S. Pie X,<edit. Bonne Presse, t. Ill ; De Tonquedec, La notion de vérité
dans la « Philosophie nouvelle n, p. 34 sq. ; Thamiry, Les deux aspects de
l'immanence et le problème religieux ; Rabeau, op. cit.,\>. 2 8-44.
i

NECESSITAS RELIGIONIS

33

indigentia latet infra conscientiam seu, ut aiunt, in subconscientia ubi etiam illius radix occulta manet atque indepre­
hensa. Religiosus autem ille sensus per immanenliam vilalem
e lateribus subconscientiæ erumpit et germen est totius
religionis ac ratio pariter omnium quæ in religione quavis
fuere aut sunt futura.
Rudis quidam initio ac fere informis, ejusmodi sensus
paulatim atque influxu arcani illius principii unde ortum
habuit, adolevit una cum progressu humanæ vitæ cujus
quædam est forma. Γη illo autem sensu Deus se homini sistit,
etsi confuse ac permixte, nam illae anxietates et exigentiæ,
quas experimur, jam sunt ipsa actio et vita Dei ini ra nos el
nos vocantis ad so. Mens vero illi sensui adveniens, primum
naturali actu et spontaneo rem reddit sententia quadam
simplici ac vulgari, secundo vero reflexe ac penitius, vel, ut
dicunt, cogitationem elaborando, eloquitur illam formulam
primitivam circa quam et super quam stabiliuntur deinde
constructiones doctrinales, e quibus defluunt et enascuntui
dogmata, præcepta et tota religio.
Hæc autem religio in omnibus habetur ea mensura qua
unusquisque illam acquirit per conatus proprios, qua cogitatio
sua efficitur et vita. Et ita in omnibus, et singulis doctrina
est subjecliva, personalis et uilalis, veritas vere organica quæ.
unica quoad germen et principium essentiale, in humanitati
evolvitur una cum ejus progressu. Religio igitur eo magi>
est vera quo magis est vivens et vitaliter assimilata.
Sed illud systema :
35. a) Falsum est philosophice ( 1). — Juxta immanentis!at
homo non proprie cognoscit Deum, sed illum interne sentit
et percipit inluilione quadam cordis. Porro nonnisi indirecti
et per abstractionem Deum attingere possumus, ut exigit
hominis natura et patet experientia.
Subconscicntia essentialiter remanet occulta et psycho­
logice impenetrabilis, quomodo tunc tam facile describi possit
evolutio sensus religiosi in ea nati ?
(1) Michelet, op. cil., p. 329 ; De Poulplquet, L'objet intégral de Γ Apolo­
gétique, p. 433 sq.

Theol. I.

q

34

I

NECESSITAS RELIGIONIS
<b

♦

b) Insufficiens ad explicandam obligationem moralem. —
Nemo enim, ut jam diximus, sibi obligationem imponere
potest. Porro religio, tota quanta est, a nobis oritur et pendet.
Ergo.
c) In consequentiis periculosum. — 1) Ad anorchiam ducil.
— Experientia enim individua creatur religio; conscientia
ergo est solus judex et arbiter supremus veritatis religionis,
in qua unusquisque liber est et auionomus : hoc autem paclq
viam aperiri auctoritatis negationi et destructioni nimis
evidens est.
I
2) Paniheismum sapii (1). — «Omne conscientiæ phænomenon, aiunt, ab homine ul homo esi, proficiscitur. Legitima
ergo ratiocinatio inde infert unum idemque esse Deum cum
homine : ex quo pantheismus. » Et sane ex intuit ione Dei in
anima immanentis inferunt existentiam objectivam Dei
transcendentis, quatenus experientia ista Dei intra nos est
quasi inspiratio quæ nos sollicitat et impellit ad conatus
semper magis ac magis strenuos et efficaces ut, perfectius in
dies vitam peragentes, progressu constanti et evolutione
indefinita et illimitata, ipsam Dei realitatem attingamus et
ipse Deus efficiamur (2).
3) Alheismo viam aperil (3). — Etenim, cum ab homine
pendeat religio, eo quod experientia propria ab unoquoque
creatur, diversa erit in diversis hominibus secundum quod
diversam a natura sortiti erunt indolem, et tamen vera erit
in omnibus et singulis, utpote quæ conformis erit actioni
illorum et vitæ. Valde ergo periclitatur religio in ejusmodi
systemate.
Quinimo penitus evertitur et annihilatur : Deus enim non
demonstratur, cum sit ratione prorsus incognoscibilis sed
experimenlaliler senlilur et non est aliud medium cognitionis
in rebus ordinis moralis et religionis. Porro hæc divini experienlia deesl apud multos qui igitur medio absolute necessario
carent ut Deum invenire possint et colere, cum istiusmodi
experientia Dei, exclusive propria unicuique, pro aliis a
(1) Encyc. Pascendi, p. 150.
(2) Michelet, op. cit., p. 297 sq.
(0) Id., p. 298 sq., 224 sq. ; Le Roy, Dogme et Critique*, p. 148 sq.

NECESSITAS RELIGIONIS

35

nemine recte fieri possit. Logice ergc Deum negant ct atheismum profitentur.
Sed et ipsi (pii emotiones istas exp- riuntur religiosas, raro
illas sentiunt et sa:pe non vivide ; experientia autem Dei
evanescente, nonnisi dubium remain t aut negatio D< i. Lnd·merilo Pius X in encyc. Pascendi : « Hominum pars maxima
lioe. firmiter tenet, tenebitque semper, sensu solum et expe­
rientia, nullo mentis ductu atque lumine, ad Dei notitiam
pertingi nunquam posse. 1 lestât ergo iterum athe ismus ac
religio nulla. »

Sociologismus. Totemismus (1).
36. a) Quaevis religio, aiunt Sociologist®, css ntialiler
constat quibusdam dogmatibus et ritibus, quæ, ubique,
semper et ab omnibus, ut quid sacrum ct obligatorium hab< ntur. Jam vero illud sacrum originem ducil : 1) non ab homine
singulari, qui c contra illud agnoscit ut quid omnino transcen­
dens ; 2) non a nalura ipsa, siquidem a natura oriri n· quit
• aliquid illam excedens ; 3; s-*d a socielale sola; nil enim aliud
superius homine nisi societas ipsa a qua totaliter pendet,
in qua quasi immergitur et in qua perpetuo continuatur :
nil etiam aliud ex quo explicari potest obligatio moralis, quæ
omnibus religionibus communis est.
Hinc sponte nascuntur in homine s nsus v ncrationis,
honoris et amoris erga collectivil at< m ; hinc lendcnlia natu­
ralis ct fere necessaria ad agnoscendam unicam divinitaL m,
quæ est tantum quædam ij>sius socielalis personuificalio.
b) Ceterum eharacl < r ille socialis et impersonal is r< ligionis
(1) A. Comte1", Système de politique positiviste, 1851 sq. ; Boutroux .
Science et Religion, Alcan, 1908 ; Durkeim*, Année sociologique Alcan, 1898,
« La definition des phénomènes religieux o ; Sociologie et Philosophie, Alcan,
1924 ; Les farines élémentaires de la vie religieuse ; le système totémique en
Australie, Alcan, 1912 ; Hubert A Introduction au « Manuel d'histoire des
religions » par Chantepie de la Saussaye ; Fauconnet et Mauss A Grand*
Encyclopédie, art. Sociologie ; Lévy-Bruhl*, La morale et la science des
mœurs, Alcan, 1903 ; Les jonctions mentales dans les sociétés inférieures, éd. 7,
1927 ; La mentalité primitive, éd. 4, 1927 ; L'âme primitive, 1927 ; Hesse
et Gleyzo", Motions de sociologie, 1923 ; Belot, Hollebecque, Toutain. Guignebert, etc., Dieux et Religions, Paris, Rieder, 1926 ; D. Draghioesco.
La réalité de l'esprit. Essais de sociologie subjeilivc, Paris, Alcan, 1928

36

NECESSITAS RELIGIONIS

clare ost< nditur cx historia religionum. Homo enim primitivus
ipse, animadvertens hanc societatis superiori tatem ct suam
ab ea dependentiam, intuitionem, ut ita dicam, habet sacri,
seu vis illius socialis, quæ ex unione promanat et qua homo
supra se elevatur ; hinc sponte ab affectibus individualibus,
quos profanos agnoscit, plane distinguit affectus sociat s, (pios
sacros appellat. Affectus ante m sociales st u n ligiosi, ut vivaces
sint et perennes, necessario postulant aliquid in (pio mate­
rialiter verificantur, imaginem scilicet seu symbolum in quo
repræsentantur. Hoc itaque symbolo (seu totem) personificalur ipsa collect ivit as quæ, perennitate sua et superioritate,
hominem transcendens, divina dicitur et est. Proinde divinum
est ipsum symbolum, et sic ostenditur religionem nil aliud
esse (piam societatem ipsam Sensibiliter ct symbolice manifes­
tatam et repræsentatam.

Refutatur (1).
37. Equidem Sociologismus merito agnoscit aspectum
socialem religionis, cujus necessitatem merito etiam proclamat
et perpetuitatem. At :
a) Immerito facia religiosa comparat factis socialibus. —
Etenim : 1) facta socialia ex se nil sacri præ se ferunt, nec sacra
reapse dici possunt nisi quia et in quantum ad finem sacrum
proficiunt ; 2) e contra facta religiosa, etsi sæpe characterem
possideant socialem, vere religiosa sunt et sa Ta ex se et per se,
t non tantum, ut volunt Sociologists, quia purgala sunt et
transformata ab anima collectivitatis.
Ceterum hoc discrimen apparet ex differentia evidenti
phenomenorum et emotionum apud unumquemque. Et certe
homo, a fide discedens, non propterea libeiatur ab officiis
pure socialibus erga collectivi! at< m ; aliter cx( rcctur actus
(1) Cf. Mgr Le Roy, op. cit., p. 115 sq.; Michelet, Dieu et I' Agnosticisme
contemporain, p. 54 sq. ; in Dût. Apol., art. Religion, col. 857-874 ; Allier*,
La conversion chez les non civilisés; Les non civilisés et nous, Payot, 1923,
1927 ; Belot G., La conception sociale de la religion..., Paris, 1919 ; A. Bros,
L'ethnologie religieuse, Bloud, 1923 ; Leroy O., La raison primitive, essai
de réfutation de la théorie du prélogis me, Geuthner, 1927 ; Trilles, C. S. S.,
Le totémisme chez les Fàn, Picard, 1912 ; Rabeau, op. cil., p. 21-27 ; Mainage, Les religions de la préhistoire, c. 6, p. 241-278.

N EC ESS I TAS RELIGIONIS

37

religionis, aliter actus vil æ socialis ; alitei accipitur mandatum
auctoritatis socialis, aliter praeceptum religiosum ; alius est
actus pii amoris aut orationis, alius actus obsequii socialis.
b) Non explicat permanenliam facti religiosi, — Cum, ey
dictis, origo religionis e societate non sit nisi illusio mentalis
hominum, transitoria prorsus esset hujusmodi i< ligio, et (‘va­
nesceret statim ac illusio ipsa, e qua nala est, in lucem pro­
deretur. .
c) Balionem non reddit exislenliæ legis moralis. — Inconsulto
permiscet obligationem moralem et vim coercitivam. Homo
utique coerceri potest a societate, ab ea autem sola moralitt i
obligari minime.
Enimvero : 1) in ordine naturali, obligatio moralis nititur,
ut modo dicemus, in ipsa hominis natura, quæ totalité r a Deo
pendet principio suo et fine ; 2) in ordine supernatural!, homo
sponte ct libere adhæret dogmati, non quia a societate dimanat
illud dogma, sed quia auclorilalive docetur a societate quam
supernaluraliter institutam ut veritatem fideliter traderet
hominibus, demonstravit et certo novit homo. Unde obligatio
moralis exoritur non ex ipsa societate qua societas est. sed
Ium ex ipsa natura humana, tum ex credibililale evidenti
dogmatis et missione authentica societatis (1).
d) Falso nililur lolemismo (2). — Totemismus enim non est
vere religio, sed superstitio quædain qua homo, suæ impotentiæ conscius, unionem quaerit cum animali, planta, aut
quocumque alio objecto, quæ sibi putat utilia, et, mediantibus
illis, fœdus cum mundo invisibili firmare credit bonum sibi
ct suis. Imo, nedum creaverit religionem, illam supponit tot< inismus jam perfecte constitutam : nam, antequam fœdus
sanciat cum ente quodam invisibili, oportet ut per prius
entis hujusmodi existent iam admittat homo, ct pactum istud
maximi esse momenti sibi persuasum habeat.

(1) Cf. Gillet, La morale el les morales, Paris, Revue des Jeunes, 1925.
(2) Mgr Le Roy, op. cit., p. 110 sq. et 120-134 ; P. Bugnicourt, in Diet.
Apol., art. Totémisme, præsertim col. 1736-1739.

38

NECESSITAS BELIGIONIS

13. - POSITIVE (1)
Asseri io : Ex ipsa hominis natura intime considerata merito
infertur necessitas religionis [Cerium].
38. Systematibus ad fact uni religiosum explicandum inven­
tis e medio sublatis, ut prorsus insufficientibus, restat expo­
nenda solutio quæ verissima et quidem sola nobis videtur.
Ita proponi potest argumentum : Spontaneus et universalis
est sensus religiosus. Porro huic facto non alia causa assi­
gnari potest nisi ipsa hominis natura. Ergo si rectæ rationis
dictamen sequatur homo, debet religionem profiteri, seu
religio vere fundatur in ipsa hominis natura.
1) Probatur ratione. — Homo enim nat uraliter ad beatitudinem 'endit, perfectam quidem et completam, scilicet quæ
omnium aspirationes facultatum adimpleat. Porro in sola
religione inveniri poti st hujusmodi beatitude. Ergo.
Sane ut vera beatitudine gaudeat homo, oportet ut vitam
suam rile ad finem ordinet et felicitatem veram et plenam
certo et tuto possideat. Jamvero sola religio hanc efficil
ordinationem vitæ perfectam, sola etiam felicitatem plenam
nobis proponit et largitur. Ergo.
1° Homo nequit se rile ad finem ordinare nisi certo cognos­
cat suam originem, naturam et finem, et vitam suam ad hanc
cognitionem accommodet, honeste vivendo, virtutem scilicet
exercendo et illicitum vitando. Atqui hæc obtinere nequii
nisi in sola religione.
1
Prob. min. A) Heligio, nobis exhibendo Deum ut princi­
pium et finem ullimum, nos edocet nostram origine: H nostrumque finem, ac ideo nostram naturam, quæ, ex Deo pro­
cedens, ad Deum quoque tendit. Sola autem religio notii iam
istam accurate piæbct homini, quia scientiæ naturales vel
nihil vel pauca et incerta de his disserunt quæstionibus (2).
B) Ut homo hom ste agat, necesse est ut legem moralem
(1) Gondal, Religion, p. 58-78 ; Paquier, Le sentiment religieux, Paris,
Rivière, 1926.
(2) Blondel, L'action, p. 82-S5 ; Duilhé de Saint-Projet, Apologétique
scientifique, p. 228, 374.
]

NECESSITAS RELIGIONIS

39

omnino obligatoriam et cum sanctione efficaci sibi impositam
agnoscat : secus non stricte ü neretur ad bonum prosequen­
dum et malum vitandum. Atqui : 1) Admissa religionis
necessitate, omnia officia morali tatis habent fundam- ritum
inviolabile, voluntatem scilicet Dei legislatoris supremi,
cujus auctoritate omnes ligantur ; habent quoque sanctio­
nem efficacem, timorem nempe Dei judicis, qui omnia videt,
omnia judicat, merita præmiat, culpasque punit. — 2 Negata
autem exsistentia Dei aut obligatione ipsi serviendi, nulla
assignari potest ratio propter quam ad moralitatem servan­
dam vere et stricte tenerentur homines. Hinc prop, damnata
a Pio IX : « Morum leges divina haud egent sanctione, minimeque opus est ut humanæ leges ad naturæ jus conformentur
aut obligandi vim a Deo accipiant (1). »

Provocant : a) ad dictamen conscientiae, ad sensum innatum
koneslalis, ad amorem ordinis, ad pulchritudinem virtutis.
Sed : 1) Nemo obligari potest nisi a superiore ; atqui conscientia
seu ratio humana non est homine superior : « Quod (enim)
ratio humana sit regula voluntatis humanæ, ex qua ejus bonitas
mensuretur, habet ex lege aeterna, quæ est ratio divina (2). »
* 2) Hæc omnia allata, ut patet experientia, nec omnes afficiunt,
nec vere sufficere valent ad refrænandas violentas passiones,
ad tentationes gravissimas superandas, ad sacrificia ingentia
imponenda, quæ quandoque ad exercendam virtutem neces­
saria sunt.
Provocant : b) ad leges civiles, ad melum poenarum tempora­
lium. Sed : 1) Legislator humanus, nisi auctoritatem a Deo
acceperit, nullam veram obligationem moralem imponere
potest. 2) Sæpe adest spes poenas temporales vitandi, praeser­
tim cum multa vitia et delicta sint et maneant occulta 3).

2° Intellectus ad verum absolutum tendit, bonum autem
summum appetit voluntas et desiderat. Felicitas ergo hominis
in adæquata veri et boni possessione consistit. Porro Deus
solus est Ipsa Verilas et Bonum per essentiam. Sola igitur
cognitio Dei et amor beatum reddere possunt hominem,
idcoque in religione sola cor hominis satiatur in quantum
(1) Denzinger, 1756.
(2) 1-2, q. 19, a. 4 ; Rabeau, op. cit., p. 88.
(3) H. Mazzella, n. 26 ; Van Noort, n. 8.

40

N EC ESSI'ΓAS RELIGIONIS

fieri potest, in hac vita, per spem habendi, in altera vita,
perfectam felicitatem.
Cæte rum experii ntia pah I gaudium magnum secum afferre
religionem, etiam inter adversa et dolores, paccmque mu!e
tam semper generare.
Bona v< ro exlerna, prætt rquam quod instabilia sunt.sempt r
magis
desiderantur. Rursus deficiunt bona inlerna :
O ac Cmagis
5
scientia cnim. angustis inclusa terminis, fallihilis est et fucata ;
virlus, fragilis et laboriosa ; amicitia, sæpe inconstans d
s( mper infirma ; nomine autem digna, nos «allicit ad majora
et pulchriora, n< mpe ad Deum cujus sola infinitas cor nostrum
et aspirationes nostras prorsus explere potest (1).
2) Historice confirmatur. — Testimonium istud hominis
natura Deum suspirantis Creatorem, quo explicatur religionis
necessitas, ita egregie exponit Tertullianus (2) : « Quæ (anima ,
licet carcere corporis pressa, licet institutionibus pravis cir­
cumscripta, licet libidinibus ac concupiscentiis evigorata, licet
falsis diis exancillata, cum tamen resipiscit, ut ex crapula, ut
ex somno, ut ex aliqua valetudine, et sanitatem suam patitur,
Deum nominat, hoc solo nomine, quia proprio Dei veri : « Deus
magnus, Deus bonus », et « Quod Deus dederil », omnium vox
est. .Judicem quoque contestatur illuni, « Deus videt », et « Deo
commendo », et « Deus mihi reddel », O testimonium animæ
naturaliter chrislianæ ! »
*■
Fere ad verbum idem testimonium invenies apud S. Cypria­
num in opusculo « Quod idola dii non sini » (3). — Universali­
tatem facti religiosi non aliter provenire nisi ex ipsa hominis
natura, affirmat ipse Cicero in oral, pro Flacco jam citata et in
Tuscul. Dispul., lib. I, cap. 13 : « Multi de diis prave sentiunt ;
id enim vitioso more effici solet : omnes tamen esse vim et
naturam divinam arbitrantur. Nec vero id collocutio hominum
aut consensus efficit : non institutis opinio est confirmata,
non legibus. Omni autem in re consensio omnium gentium
lex naluræ putanda est. »
i

11 ) Sérol. op. cit., p. 89, 96, 99, 108 ; La Mennais, Essai sur Γindifference,
Ι"ΐη<“ I, p. 261-269, 2/3 sq. ; Michelet, Dieu et V agnosticisms contemporain,
p. 321 sq. ; Blondel, op. cit., 325-332 ; Jules Simon, La religion naturell *.
p. 360-368 ; Rabeau, op. cit., p. 71-102.
(2) A pud Rouet de Journel, Enchiridion Patristicum, n. 275 ( \poL, 17).
(3) Id., n. 549.

NECESSITAS RELIGIONIS

41

II. - DEO SUMMO JURE DEBETUR RELIGIO
Assertio : Rite inspectis relationibus quæ natura vigent
inter Deum et hominem, logice infertur nonnisi religione illas
exprimendas esse [Certum].
39. Argumentum (1). — Deus est supremus Dominus
hominis (gratis enim creavit hominem), benefaclor excellens
in præterito (gratis dol avit), in præsenli (gratis servat in esse
gratisque quotidiana largitur ei beneficia), sed et finis est
ultimus hominis et beatitudo, idcoque jus habet ut hæc
omnia a creatura rationali agnoscantur. Porro hæc omnia
agnosci nequeunt nisi per actus religionis, adorationis nempe.
graliludinis et amoris. Ergo jus habet Deus ut homo profiteat ur religionem.
v_/
1) Adoratio Deo debetur. — Dominium et subjectio sibi
invicem respondent. Jamvero dominium Dei est lolale et
absolutum. Ergo subjectio hominis lolalis esse debet < t abso­
luta. Sed totaliter se subjicere Deo non est nisi nihilum sui
profiteri, scii, adorationis actus exercere. Ergo.
2) Gratiarum actio. — Eo major debetur gratitudo quo
majora sunt beneficia collât a. Deo igitur præstare tenetur
homo gratitudinem insignem et constantem.
3) Amor. — Cognoscens homo Deum ut finem sui ultimum,
vitam huic cognitioni accommodari' tenetur. Deum nempe
summum sui bonum prosequendo et amando. Ergo.

40. — Objicitur : 1) Deus non eget obsequiis nostris (2). Ergo
ea præstare non tenemur. — R. Non ideo exigit Deus cultum
quia eget, sed quia natura debemus dependentiam a Deo
absolutam exprimere, quæ natura requiritur.
2) Abdicare posset Deus jus illud quo religio ei debetur. —
R. Minime, alias supremo dominio renuntiaret et semetipsum
negaret.
3) Si religiosos nos vellet Deus, impielalem deslruerel aut
impediret. — R. Liberum exigit cultum proptereaque impios
nec destruit nec nécessitât.
(1) Gondal, Religion, 1. II, cap. π, p. 53.
(2) Sumni. theol., 2-2, q. 81 et 83 ; Jules Simon, La religion naturelle,
p. 364.

♦

42

NECESSITAS RELIGIONIS

4) Inveniuntur nonnulli honesti probique quin religionem
colant (1). —■ Nunc temporis fortasse isti religionem negligunt,
sed vel religiose educati sunt, vel inter religiosos homines vitam
egerunt, ita ut honestas eorum manifeste originem ducat a
religione. Dato autem quod pauci quidam, egregiam indolem
sortiti, in certis circumstantiis, aliquo tempore probi manere
possint absque religione, prorsus impossibile est plerosque
hominum id obtinere.
(1) Balfour, Les bases de la croyance, p. 60.

NECESSITAS ORATIONIS ET CULTES

43

CAPUT III

DE NECESSITATE ORATIONIS ET CULTUS
Errores (1).
41. Necessitatem alicujus religionis, quam morio demon­
stravimus, admittunt non pauci rationalist» qui tam< n res­
puunt quosdam in specie actus religionis, orationis nempe et
cultus. Ita ratiocinantur : 1) Ascensio mentis ad Deum,
videlicet adoratio aut gratiarum actio possibilis est. quinimo
pia est < I utilis ; sed oratio stride sumpta, quæ in petitione
decentium a Deo consistit, inefficax est et inutilis : inefficax.
quia mutationem importat in consiliis Dei aut in natur»
h gibus ; inutilis, quia illa non indigemus. — 2) Cultus externus
ridiculus est et Evangelio prohibetur, cum Christus expresse
postulaverit adoratores in spiritu et veritate (2).
Contra quos sint theses sequentes.

I. — Oratio efficax possibilis est et utilis ; imo, inspecta
hominis fragilitate, moraliter necessaria videtur [Certum].
.A. Possibilis est oratio efficax.
42. Possibilis est, si Deus pol esi et vult exaudire preces
nostras. Atqui potest et vult. Ergo.
1° Potest. — Omnipotens est, et quodeumque non repu­
gnat agere potest. Jamvero orationes nostras exaudire mi­
nime repugnat. Ergo.
Hujusmodi enim exauditio : a) Non importai mutationem
in consiliis divinis. — In essentia sua Deus omnia cognoscit
et omnia vult. Omnia ergo reducuntur ad unum eumdemque
actum ab omni aeternitate positum, et effectus ipsi orationis
intrant in decreto universali et unico Dei, (pio omnia ita
ordinata sunt ut talis effectus produceretur tali tempore,
(1) Gondal, Religion, p. 271 ; Bareille, Le catéchisme romain, t. VI,
p. 436 sq. ; Jules Simon, op. cil., p. 375.
(2) Joan, iv, 23.

44

NECESSITAS ORATIONIS ET CULTOS

tali conditione, sub tali causa. Ergo, nedum mutet consilia
divina, illa adimplet efficax oratio.
b) Non importai mutationem aut destructionem legum na­
tures (l).
1) Quoad bona spiritualia qua? nulla loge nat urali reguntur
«t quæ, non ad destruendam sed ad firmandam potius libcitatem, postulantur.
2) Quoad bona temporalia : ordinaria quidem (2), quæ
naturaliter pendent a plurimarum concursu causarum singu­
la! im utique determinatarum ad unum, sed (piarum harmo­
nicus concursus, etsi contingens et fortuitus quoad nos, sub
providentia tamen Dei cadit, qui, salvis legibus naturæ, uno
vel altero modo disponit carum accidentales habitudines ad
inviet m, ita ut effectus oblimantur juxta preces a Deo prae­
cognitas, v. g. germinatio fructuum, opportunum pluviæ
sufficientis auxilium, acris salubritas ; extraordinaria etiam
seu miracula, quia Deus, auctor naturæ, aliquid operari
potest præter naturæ ordine m quin illum destruat, ut melius
infra patebit ubi de miraculo.
2° Vult. — Cum sit creator, benefactor et finis noster,
natura pronus est ad benevole audiendum vota nostra et
desideria implendum.
B. Moraliter necessaria est oratio.
43. Probatur : a) Ex consensu populorum. — Apud omnes
gentes viguit ct viget praxis orationis. Atqui consensus tam
unanimis ct constans supponit et probat fidem in necessi­
tatem orationis. Ergo.
b) Ex hisloriæ et conscienliæ testimoniis. — Admisso facto
lapsus originalis c t degradat ionis primitiva·, oratio est absolute
necessaria. Atqui, inspectis historiæ et conscienliæ testi­
moniis, hoc factum est saltem verisimile. Ergo prudentius
<t rationabilius est orare. Imo, quia agitur de re maximi
momenti, nimirum de recta ordinatione vitæ nostræ ad
finem ultimum, quem defectu orationis amittere possemus,
(1) Summ. theol., 1, q. 19 ct 22 ; 2-2, q. 83, a. 2.
(2) Ita Billot, de Deo uno, p. 260.

NECESSITAS ORATIONIS ET CULTUS

45

moraliter necessarium videtur Deum orare ( t ab eo illud sal­
tem auxilium petere quo clarius et efficacius veritatem perspiciamus.
44. — Objicitur : 1) Deus scii melius ac nos quo indigemus Ί).
Ergo non est necessarium ut illud ei exponamus. — Nego
supposilum : preces non effundimus quia Deus ismorat necessi­
tates nostras, sed quia Deus disposuit per orationes implendam
esse indigentiam nostram. Concedimus utique Deum nobis
multa prætare ex sua liberalitate, etiam non petita, sed non
pauca non praebere nisi pet amus, gloriæ suæ causa et ut ditatis
nostrae : ita enim valde augetur fiducia nostra in Eum, quem
auctorem unicum nostræ felicitatis agnoscimus et sæpe saepius
humiliter imploramus.
Objicitur : 2) Homo non tenetur ad impossibile. — Atqui,
orationis objectum est quid impossibile viribus hominis. Erim
a) Disl. maj. non tenetur, si nequit obtinere auxilium quo
illud impossibile ei fiat possibile, (conc); alias (nego). ConIradisl. min. est quid impossibile homini soli, (conc); homini
cum auxilio Dei per orationem obtento, (nego); b) Transeal
major et nego minorem : objectum enim orationis est quid
prorsus possibile, videlicet auxilium Dei quod certo consequi
possumus, ut constat ex ipsa thesis expositione.
II. — Homo tenetur præstare Deo cultum externum, pri­
vatum, quidem domesticum et socialem [Cerium].
Loquimur de cultu externo quatenus est expressio sensi­
bilis et manifestatio cullus inlerni qui semper supponitur
(supra, n. 39).
A. Privatum.
45. Deo debetur cultus externus privatus : a) Datione sui. —
a) Homo enim pendet a Deo et quoad animam et quoad cor­
pus : tenetur ergo illam totalem dependentiam exprimere.
Atqui dependentiam animæ cultu interno exprimit, depen­
dentiam vero corporis nonnisi actibus externis manifestare
potest. Ergo.
b) Homo, rex ct pontifex creaturæ sensibilis, Deo offerre
debet laudem et preces totius creationis. Sed illud melius
(1) 2-2, q. 83, a. 2, ad 3.

46

NECESSITAS ÔRATION'IS ET CULTI S

agere nequit quam mediante corpore, quod < st quasi com­
pendium totius naturæ sensibilis. Ergo.
b) Ratione cultus interni. — a) Ad ejus manifestationem. —
Homo naturaliter et necessario manifestat exterius sensus
interiores, praesertim vivaciores. Porro sensus et affectus reli­
gionis, si vere sinceri, vividiores et intensiores sunt, ideoque
maxime postulant expressionem sensibilem, nempe cultum
externum. — b) Ad ejus incrementum. — Per sensibilia manuducitur homo ad spiritualia et interna, ratione influxus corpo­
ris in animam. Ita cultu externo non parum augetur cultus
internus : experientia tnim constat quod, omissis aut remissis
manifestationibus cultus externi, facile deperii sensus reli­
giosus. vilescit amor pietatis, imo et ipsa religio evanescit.
46. Objicitur. — Legitur : « Venit hoia et nunc est. quando
veri adoratores adorabunt Patrem in spiritu et veritate » (1).
Sed : 1) Scriptura Scripluræ contradicere nequit. Jamvero
Christus ipse, teste Scriptura, cultu externo adoravit Patrem
in templo, in horto ; imo orare docuit Apostolos verbis istis
mirabilibus : « Pater noster... » 2) Denuntians finem religionis
legalis et mosaicæ et initium religionis universalis ubique
peragendae, indicabat Christus cultum jam non esse pure
externum aut iigurativum, sed primario internum, spiritualem
et in veritate exhibendum.

B. Domesticum cultum.
t
47. Cultus domesticus necessarius est : a) Ratione sui. —
Familia totaliter pendet a Deo quoad esse, conservationem et
beneficia. Ergo cultu proprio debet hanc dependentiam
agnoscere.
b) Ratione cultus privati. — Religionis doctrina est prorsus
insufficit ns, < xempla sola efficaciter trahunt, ut patet expe­
rientia : pueri imitantur parentes, et ubi deficit cultus domes­
ticus, cito perit cultus individuus.
c) Ratione cultus publici. — Societas ex familiis coalescit.
Evanescit ergo cultus socialis, cessante cultu domestico.
(1) Joan, iv, 23 ; vide S. Th., 2-2, q. 84 sq., art. 2.

NECESSITAS ORATIONIS ET CULTUS

47

C. Cultum socialem (1).
48. Cultus publicus necessarius est : a) Ralione dependentiae
socielalis a Deo. — « Homines, ait Leo XIII, communi socie­
tate conjuncti nihilo sunt minus in Dei potestate, quam
singuli ; neque minorem (piam singuli, gratiam Deo societas
debet, quo auctore coaluit, cujus nutu conservatur, cujus
beneficio innumerabilem bonorum, quibus affluit, copiam
accepit (2). » Ergo.
b) Ralione permanenliæ. — Nequit societas salva permanere
absque auctoritatis reverentia, legum observantia et civium
honestate Porro hæc tria impossibilia sunt sine religione
Etenim absque religione : — 1) deficti auclorilas sufficiens :
« Nemo enim .hominum habet in se aut ex se, unde possit
imperii vinculis liberam cætcrorum voluntatem constringere
Unice rerum omnium procreatori et legislatori D.o ea potestas
est... (et) quidquid uspiam est imperii et auctoritatis. < jus ab
uno eodemque mundi opifice et domino qui Densest, origo
ducitur (3). » — 2) Deesl sanctio sufficiens : metus enim poena­
rum, coactio legalis debiles sunt et deficientes, quia semper
manet spes illas aufugiendi ; singuli m n moventur nisi sanc­
tione æterna quæ apud Deum solum invenitur. Ergo. « Quamobrem Deum civilis societas, quia societas est, parentem
et auctorem suum agnoscat necesse est, atque ejus potestatem
dominatumque vereatur et colat (4). »
(1)
(2)
de S.
(3)
(4)

Gondal, p. 200 sq.
Encyc. Immortale Dei, Editio Bonne Presse : Lettres Apostoliques
S. Léon ΧΓΠ, t. II, p. 20.
Encyc. Diuturnum, Litt. Léon XIII, t. I, p. 146.
Encyc. Libertas præstanlissimum, t. II, p. 194.

I

PARS POSTERIOR

RELIGIONE REVELATA
49. Necessaria est religio, ergo illam exercere tenetur homo.
Sed multæ religiones contendunt se esse veras, imo fere
omnes se affirmant a Deo revelatas. Igitur maximi est mo­
menti quærcre utrum aliquid de religione revelaverit Deus,
et si affirmative respondeatur, quid in specie revelaverit, ut
ita appareat quænam varias inter religiones sit vera. Unde
sponte sua enascitur quæstio de revelatione.
Ad refellendos autem incredulos sufficeret existentiam et
veritatem revelationis christianæ stabilire : probato enim
argumentis certis hoc christianismi facto, jam inutile fit de
possibilitate aut necessitate revelationis divinæ disserere ;
« ab esse enim, ut aiunt philosophi, ad posse valet illatio ».
Quia tamen ipsa revelationis fundamenta sæpe rejiciunt
adversarii, breviter illa defendere convenit. Itaque duas in
partes dividitur integra de revelatione disputatio, quarum
in prima de ipsa revelatione in genere agemus, in secunda
autem, factum ipsius revelationis divinæ exponemus.

SECTIO I

DE REVELATIONE IN GENERE
Postquam de notione, possibilitate et necessitate revelationis
summatim tractaverimus, de obligatione illam inquirendi et
de modo illam detegendi accurate agendum erit.

NOTIO ET DIVISIO REVELATIONIS

49

CAPUT I

DE REVELATIONIS NOTIONE ET DIVISIONE
»

*

50. Cum revelatio, stricte sumpta, aliquo saltam modo ad
ordinem supernaluralem reducatur, ut rite innotescat reve­
lationis notio, quid per supcrnaturale subaudiatur per prius
intelligendum est ; supcrnaturale autem melius intelligetur
si apprime cognoscatur naturale cui opponitur (1). Unde :
Quid intelligatur per naturale, quid per supernaturale ?

51. I. — Naturale.
a) Natura, a verbo nasci [3, q. 2, a. 1], significat : 1) generalim, omnem creaturam quæ nascitur ; 2) stricte, essentiam
rei crcatæ, prout est principium remotum operationis, et sic
natura amplectitur non solum ipsam rei essentiam, sed omnia
quæ eam necessario consequuntur, videlicet complexum facul­
tatum, operationum et proprietatum.
b) Naturale dicitur : « id quod ei (enti cieato) convenit
secundum suam naturam » (2), nimirum id quod ipsi rei debe­
tur : vel conslilulive, ut pars essentiæ ; ita in homine corpus
et anima ; vel consecutive, ut ab essentia dimanans et ab ea
necessario profluens; ita facultatis hominis et operationes
ad quas per se ordinantur facultates ; vel exigitive, quidquid
nempe requiritur ne natura frustra sit, seu ut ens possit finem
suum naturalem attingere.; ita concursus divinus, conservatio
rerum et gubernatio, finis proportionatus ; vel meritorie,
quidquid scilicet debetur naturæ rationali seu potius personæ, activitatem suam naturalem legitime exercenti, jus
nempe ad præmium proportional um seu ad beatitudinem
naturalem consequendam.
(1) Hurter, Theol. dog. compendium, t. II, n° 313 sq. ; Franzelln, De
Divina Traditione, Appendix, c. 3, iv, p. 585 sq. ; Palmieri, De ordine
supernaturali et de lapsu angelorum, c. 1 ; Garrigou-Lagrange, De Reve­
latione, t. I, p. 191 sq. ; A. Lemonnyer, La Révélation primitive et les données
actuelles de la science, Gabalda, 1914.
(2) 1-2, q. 10, a. 1.

η
50

NOTIO ET DIVISIO REVELATIONIS

c) Ordo naturalis. — a) Ordo, in genere, est dispositio rei
relative ad principium determinatum. Sed principium rei
est ejus causa efiicieas et finis ; ad finem autem recte ordi­
nantur media secundum aliquam legem. Ordo igitur naturalis
nil aliud est quam apta disposit io omnium ^creaturarum ad
Deum, ut ad carum auctorem et finem ultimum.
Hinc b) pro homine, « ordo naturalis est apta dispositio
mediorum naturalium ad finem naturalem hominis. Unde
ita constituitur : 1) finis formalis est possessio Dei, non per
visionem intuitivam, sed per rationem modo discursivo
cogniti ; 2) agens supremum est Deus auctor naturæ nostræ
it movens ad actiones naturales (1) ; agens secundum est
homo sua naturâ humanâ < t facultatibus propriis ; 3) media
objecliva sunt ros creatae, naturaliter cognoscibiles ; media
subjectiva sunt lumen rationis, ideae naturaliter acquisitae,
et exercitium facultatum, praesertim intellectus et voluntatis,
sui» influxu concursus naturalis Dei ; 4) lex denique istius
ordinis est lex naturalis, omnibus cordibus insita (2) ; et
secundum obedientiam huic legi naturali habetur meritum
naturale, seu jus ad praemium naturale, quod est sanctio
hujusce ordinis » (3).
9
52. II. — Supernaturale.
«
Supernaturale generalim designat quidquid est supra
naturam creatam. Proprie ideo definitur : id quod transcendit
ordinem naturæ creatæ, scilicet quod naturæ creatae debetur
nec conslilulive, nec consecutive, nec exigilive, nec meritorie.
Distinguitur autem : 1° Supernaturale per essentiam,
secundum se scilicet et ratione sui, Deus nempe ut in se est.
consideratus sive in sua ratione intima Deitatis : Trinitas ;
sive in immediata unione cum natura humana Christi per
suum esse personale : Unio hypostatica ; sive in immediata
sui unione, ut forma inlelligibilis cum intellectu creato in '
gloria : in coelis enim non jam cognoscetur Deus, ut nunc
mediate, per species creatas, seu, ut ait Apostolus, « per
(1) Cf. De Deo creante, ubi de concursu divino.
(2) Rom., i, 19 ; II, 14-15.
(3) Garrigou-Lagrange, op. cit., p. 211.

NOTIO ET DIVISIO REVELATIONIS

51

speculum et in ænigmate », sed immediate, « facie ad fa­
ciem » (1), quatenus « Deue in seipso per seipsum praesentatur
intellect ui ut cognitionis terminus (illius dico cognitionis quæ,
.Joan., xvii, 3, appellatur vita æt< ma), et mediante intellectu
voluntati ut. consummate charitatis objectum in patria » (2).
— Hoc est sup< matinale increalum (substantiale), absolute,
simpliciter, el per essentiam suam, evidenter superans omnem
ordinem naturalem cujusvis naturæ ercatæ aut creabjlis.
At hoc supposito, unice nunc quæritur de supernatural i
quod invenitur in creaturis, seu de supernalurali creato, quod
est quædam participatio hujus divinæ supernaluralitatis.
2° Supernaturale per participationem, quod habetur per
aliquam communicationem divinæ naturæ, divinæ opera­
tionis aut divinæ virtutis. Hoc porro supernaturale dicitur
supernaturale simpliciter vel secundum quid, prout superat vel
omnem naturam creabilem vel tantum certam aliquam natu­
ram creatam.
Rursus supernaturale simpliciter est supernaturale enlilalive vel effective.

: a) Enlitalive, illud est
quod intrinsece, in sua entitate, transcendit omnem omnino
naturam creatam aut creabilem, excedens scilicet omnes
exigentias ct omnes vires tum efficientes, tum cognoscilivas et
appel i liras cujuslibet creaturæ, et conferens ad finem seu
operatione m nulli creaturæ prop ori ionatam. Hoc supernaturale
constituitur non jam per ipsum esse divinum ut in se est.sed
per accidentia quædam, quibus creaturæ rationales consortes
hunt divinæ naturæ seu elevantur ad aliquid suscipiendum aut
agendum supra naturæ ordinem. Ita lumen gloriæ, quo intel­
lectus creatus omnino indiget ut possit Deum intuitive videre
et eo beate perfrui (3) ; ita gralia habitualis, qua ad visionem
intuitivam Dei ordinamur ct filii Dei vere nominamur et
λ)

Supernaturale simpliciter

(1) 1 Cor., xiii, 12.
(2) Card. Billot, De virt. inf., ed. 2, p. 65 sq.
(3) Cone. Viennense; Cone. Vaticanum, sess. 3, can. 2; Denzlnger,
475, 1808.

52

NOTIO ET DIVISIO REVELATIONIS

1

'

sumus ct consortes efficimur divinæ naturæ (1) ; ita gratia
actualis, ita virtutes infusæ (2) ; ita sacramenta (3) ; ita
mysteria stride dicta, quæ « nisi revelata divinitus innotescere
non possunt » ct « sua natura sic intellectum excedunt, ut,
etiam revelatione tradita, et fide suscepta, ipsius tamen fidei
velamine contecta, et quadam quasi caligine obvoluta ma­
neant » (4).
b) Effective, illud est quod, etiamsi res facta, in se, in sua
entitate, non excedat ordinem naturæ, fieri tamen nequit,
eo Inodo quo fit, nisi virtute quæ superat omnes vires et exigen­
tias cujuslibel naturæ creat æ. Ita miraculum aut vaticinium
proprie dictum, quæ ideo « Dei omnipotentiam et infinitam
scientiam luculenter commonstrant » (5).
%

illud est quod excedit
tantummodo vires et exigentias alicujus naturæ particularis,
v. g. quod naturale est ct specificum pro homine, est super­
naturale pro cane ; quod naturale est ct specificum pro angelo,
est supernaturale pro homine.
Ad supernaturale secundum quid refertur præternalurale,
id scilicet quod, etsi indebitum alicui naturæ, eam tamen
non elevat ad ordinem superiorem, sed eam intra suos limites
auget et perficit ; ita immortalitas primi hominis, immunitas
a concupiscentia, etc.
b)

Supernaturale secundum quid,

53. III. — Ordo supernaturalis (6).
Ordo supernaturalis est apta dispositio mediorum supernaturalium ad finem supernaturalem. Pro homine sic consti­
tuitur : a) Finis est visio Dei intuitiva et fruitio immediata,
b) Agens primum est ipse Deus ut auctor gratiæ et gloriæ ;
agens secundum est homo, prout ejus natura et facultates ad
ordinem supernaturalem elevantur per gratiam sanctifican­
tem, virtutes infusas et dona Spiritus Sancti, c) Media objec%
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)

I Joan., Ill, 1 sq. ; 2 Pet., i, 4.
Cf. tract, de Gratia et de Virtutibus.
Cf. tract, de sacram, in genere.
Cone. Vat., sess. 3, cap. 4 ; Denzlnger, 1795-1796.
Cone. Vat., sess. 3, cap. 3 ; Denzlnger, 1790.
Loquimur tantum de ordine intrinsece supernatural».

53

NOTIO ET DIVISIO REVELATIONIS

Uva sunt reveldtio externa ab Eccb sia proposita, sacramenta
et alia media externa supernaturalia ad salutem apta ; media
subjectiva sunt exercitium virtutum supernaturalium sub
lumine fidei et concursu Dei supernatural! (gratia actuali),
d) Lex est complexus omnium Dei praeceptorum ad finem
supernaturalem assequendum (1).
Inde sequitur non dari in creaturis ullam naluralem poten­
tiam sive activam sive passivam ad ordinem intrinsece super­
naturalem : nulla enim creatura potest, cum concursu sibi
connaturaliter debito, operari aliquid naturam excedens sed
neque habet capacitatem recipiendi a causa aliqua secunda
bonum vere supernaturale. — Attamen « in tota creatura est
quædam obedienlialis polenlia, prout tota cr< atura obedit
Deo (ut auctori naturæ vel gratiæ), ad suscipiendum in se
quidquid Deus voluerit... et in ea potest aliquid fieri virtute
supernaturalis agentis, quod non potest fieri virtute alicujus
naturalis agentis » (2). Hæc ideo potentia obedienlialis relate
ad Deum : 1) est in se mere passiva ; 2) in sola creatura ratio­
nali invenitur quoad Deum auctorem graliæ. seu quoad ordi­
nem intrinsece supernaturalem ; 3) adest in omni creatura
quoad Deum auclorem naluræ et vitæ corporalis, et prærequiritur ad quodlibet miraculum.
9

Definitio Revelationis.
54. 1° Quoad nomen. — Juxta etymon vocis revelatio,
(retro velum dare), remotionem veli significat, et sensu
quidem proprio ablationem veli materialis ante oculos ; meta­
phorice autem a rebus physicis translatum est hoc verbum
ad indicandam ablationem veli ante mentem, ideoque ad
manifestationem exprimendam veritatis antea ignolæ aut
clariorem propositionem rei jam aliquatenus notæ.

2° Quoad rem. —a) In genere : Sensu lato : Revelatio sumi­
tur pro quacumque manifestatione veritatis sive occultæ sive
(1) Garrigou-Lagrange, De Revelatione, t. I, p. 211 sq.
(2) S. Thomas, De Viri, in communi, q. 1, a. 10,ad 13 ; 1, q. 105, a. 6,
ad 1 ; 3, q. 11, a. 1 ; Palmieri, De ord. sup. ct de lapsu angelorum, th. 12 ;
Pesch, De Gratia n. 60 sq. ; Garrigou-Lagrange, op. cit., p. 376 sq.

54

NOTIO ET 0R ISIO HEV ELATIONIS

non, sive fiat ab homine, sive a Deo : ita homo revelat cogita·
liones suas ; ita Deus se suaque attributa revelat duplici qui­
dem via : a) via naturali, per creationem, naturaliter cognosci­
bilem exercitio naturali facultatum nostrarum, juxta illud
Scripturæ : « invisibilia enim ipsius per ea quæ facta sunt,
intellecta conspiciuntur » (1) ; hanc solam revelationem natu­
ralem admittunt rationalist® ; — b ) via supernatural i, per
inedia quæ, extra naturæ vires ct exigentias posita, a sola Dei
libera voluntate pendent, v. g. per locutionem formalem
directam. De hac sola ultima revelatione, quæ vere divina
dicenda est, agitur in theologia.

55. b) In specie : Hæc porro revelat io divina subjective seu
formaliter considerari potest et objective seu materialiter.
a) Subjective seu in Deo considerata, revelatio definitur
manifestatio alicujus veritatis a Deo nobis supernatiiratiler
jacta.
Manifestatio veritatis. — Sive ralione cognoscibilis sive
non, sive etiam in se incomprehensibilis, quæ ad religionem
pertinet aut speculativam ut dogma, aut practicam ut præcepium.
A Deo. — Sive per se, sive per medium (angelorum vel
hominum ministerio), ita tamen ut Deus ipse attestetur veri­
tatem quæ propter (jus auctoritatem creditur <t accipitur.
Nobis. — Quibus destinatur revelatio, quam ergo recipere
ct cognoscere prorsus posse debemus.
Supernatiiratiler. — Tum ratione finis ad quem ordina­
tur (2) : revelatio enim fit ut perducat ur homo ad visionem
beatificam, tum ratione objecti proprii, quod est mysterium
vitæ intima· D« i : « Deus, ex infinita bonitate sua, ordinavit
homin< m ad finem supernaturalem, ad participanda scilicet
bona divina, quæ human® ment is intel ligent iam omnino
superant » ; « credenda nobis proponuntur mysteria in Deo
abscondita, quæ, nisi revelata divinitus, innotescere non
possunt... (et) intellectum creatum sic exedunt, ut etiam
revelatione tradita ('t fide suscepta, ipsius tamen fidei vela­
mine contecta et quadam quasi caligine obvoluta maneant » (3).
(!) Rom., i, 20. — (2) I lique in ordine prissent i ; 2-2, q. 2, a. 3.
(3) Cone. Vat., sess. 3, cap. 2, cop. 4 (cam 1) ; Denzingor, 1786, 1795
1796, 1800, 1816.

NOTIO ET DIVISIO REVELATIONIS

55

Facia per locutionem. — Ait Apostolus : « Olim Deus loquens
Patribus in prophetis, no vissime... locutus < st nobis in Fi­
lio » (1). Loquitur autem Deus quatenus nobis nimt< m suam
manifestat; hæc porro mentis manifestatio, analogice, sed
analogice tantum, ut patet, dicitur locutio : metaphorice
quidem, prout est sensibilis seu corporalis, proprie, prout «-st
inteliigribilis seu spiritualis, prout nempe conceptus D< i
loquentis aperiuntur intellectui audientis (2). Ad r. v. latiore m
ideo proprie* dictam requiritur non solum ut Deus veritatem
nobis proponat, sed etiam ut, auctoritate sua. attestetur *·■
esse qui loquitur.
b) Objective sumpta. — Revelatio definitur complexus
veritatum quas nobis supernaturali 1er manifestavit Deus.
Porro veritates revelatæ duplicis sunt generis : 1) naturales,
quæ sola ratione innotescere possunt et quoad existentiam
et quoad essent iam. — 2) supernalurales, quæ nonnisi ex reve­
latione innotescere possunt, sive earum essentia, revelatione
facta, sit ratione intelligibis aut non.

Adversarii.
56. Reformatores dicunt revelation, m esse naturalem et ex
interiori instinctu Spiritus Sancti innotescere. — Rationalist#
et Naturalist# (3) solum agnoscunt ordint m naturalem.
Juxta illos enim ratio est fons unicus veritatis religiosæ quæ
in religione naturali, sola cæteroquin possibili, integra habe­
tur. Revelationis nomen non plane respuunt, sed rem ipsam
penitus destruunt, quatenus per revelationem intelligunt
manifestationem Dei in mundo per opera naturæ, sive ut
creatoris sive ut gubernatoris. — Semiralionalistæ (4) non
negant /actum revelationis sed ejus supernaluralilalem, dicen­
tes omnia dogmata posse, post revelationem, sola ratione
(1) Ileb. i, 1, 2.
(2) Garrigou-Lagrange, De Revel., t. I. p. 150 sq. ; Gardeil, Le donné
révélé et la théologie, Gabalda, 1910, p. 57 sq. ; ILS sq.
(3) Cousin*, Jouiïroy*, J. Simon*, A. Comte*, Littré*, Fouillée*, Spen­
cer*, etc.
(4) Günther, Hermes, Froschammer, Denzinger, 161S sq. ; 1634 sq. ;
1655 sq.; 1666 sq.

I
56

NOTIO ET DIVISIO REVELATIONIS

demonstrari et intelligi. Illis adjungi possunt Deislæ (1) qui,
sæculo 17 et 18, in Anglia et Gallia, docuerunt religionem mere
naturalem solam admittendam esse et prorsus sufficere ad
rectam vitæ ordinationem — et non pauci moderni philo­
sophi qui notionem revelationis divinæ absolute adulterant.
Ita Subjeclivislæ (2) qui, revelationis nomine, meram audiunt
vocem conscientiæ aut relationum nostrarum cum Infinito
conscientiam. Ita Protestantes Liberales (3), qui revelatio­
nem asserunt non esse nisi cognitionem progressivam Dei
intra conscientiam sese manifestantis. Ita Modernistæ (4) qui,
mere subjectivistæ, nomine revelationis intelligunt conscien­
tiam quam sentit homo relationum suarum cum Deo, vel
praclicam directionem Dei intra nos loquentis et agentis.

Species revelationis.
57. a) Ex parte modi quo impertitur, revelatio mediata est
aut immediata. — 1) Immediata : directe nempe facta homini a
Deo sine ullo medio, v. g. revelatio Apostolis facta.
2) Mediata : homini facta a Deo, alterius hominis inter­
ventu, v. g. revelatio nobis tradita ab Apostolis. Dicimus :
alterius hominis interventu, quia revelatio, hominibus facta
per angelos, immediata etiam vocari solet, cum et ipsa divina
et vere supernaturalis habenda est, eo quod angeli boni nihil
nisi verum, Deo permittente, revelare possunt (5).
Immediata autem revelatio dividitur in internam, qua
Deus intrinsece hominem illuminat per species in sensibus
(1) Hobbes*, Tindal*, Bolingbroke*, Hume*, Voltaire*, Rousseau*,
Encyclopedistæ.
(2) Kantius*, Schlelermacher*, Fichte*, Hegel*, Lessing*, vide Saba­
tier*, lum op. infra cit., p. 336 sq.
(3) Sabatier*, Les religions d'autorité et la religion de Γesprit, p. 424-435 ;
Esquisse d'une philosophie de la religion, p. 43 sq. ; Stapfer*, et alii.
(4) Loisy, Autour d'un petit livre*, p. 195 ; Le Roy, Dogme et critique*,
p. 307, 309 ; Tyrrell, Rights and limits of Theology* (Quarterly Review,
oct. 1905), apud Lebreton : L'encyclique el la théologie moderniste, p. 31 ;
vide Pesch, n. 150 ; Laberthonniére, Le réalisme chrétien et Γ idéalisme
grec*, p. 104 et 105. Quorum doctrina reprobatur in decreto Lamentabili
prop, xx : « Revelatio nihil aliud esse potuit quam acquisita ab homine
suœ ad Deum relationis conscientia. »
5) Ottiger, p. 47 ; Van Noort, n. 13.

;

NOTIO ET DIVISIO REVELATIONIS

57

aut in phantasia aut in intellectu impressas ; et externam, qua
Deus veritatem manifestat signis externis, sive vérins sive
aliis quibuscumque (1).
b) Ex parle finis qui intenditur, revelatio privala dicitur
aut publica : 1) privala, si primario et per se ad utilitatem
alicujus vel paucorum tantum dirigitur ; 2) publica, si prima­
rio et per se ad utilitatem totius generis humani vel saltem
notabilis illius partis, quamvis fortasse uni facta, destinatur.
c) Ex parte objecti, revelatio est : 1) supernaturalis simpli­
citer, si veritas revelata vel natura sua « humanæ mentis
intelligentiam omnino superat.» (2) (mysteria stricte dicta .
vel a sola libera Dei voluntate pendet et a solo Deo mani­
festari potest (praecepta et instituta positiva) ; 2) superna­
turalis secundum quid, si manifestatur veritas quæ humana·
rationi per se impervia non est. cujus igitur cognitio homini
physice saltem possibilis est absque revelatione.
(1) 2-2, q. 173, a. 2.
(2) Cone. Vat., Denzlnger, 1795.

58

POSSIBILITAS REVELATIONIS

CAPUT II

Λ *·Α

*

<*

.4|

DE POSSIBILITATE REVELATIONIS
Doctrina catholica.
58. In concilio Vaticano asseritur possibilitas (1) :
1) Revelationis immediatae : α Si quis dixerit fieri non posse
aut non expedire ut per revelationem divinam homo de Deo
cultuque ei exhibendo edoceatur ; anathema sit. »
2) Revelationis mediatae : « Si quis dixerit revelationem
divinam externis signis credibilem fieri non posse, ideoque sola
interna cujusque experientia aut inspiratione privata homines
ad fidem moveri debere : anathema sit. »
3) Revelationis mysteriorum : a Si quis dixerit in revelatione
divina nulla vera et proprie dicta mysteria contineri, sed uni­
versa fidei dogmata posse per rationem rite excultam e natu­
ralibus principiis intelligi et demonstrari ; anathema sit. »
Hæc verba Vaticani accipiantur inpræsenli non ut demons­
trationis argumenta, sed ut documenta calholicæ veritatis.

Errores.
59. Possibilem non esse revelationem affirmant non pauci
ralionalistæ quorum : 1) Alii negant possibilitatem revela­
tionis ratione sui et ideo cujuscumque revelationis, quia Deo
repugnat et homini : Deo quidem, in quantum ejus immu­
tabilitati contradicit et dignitati ; homini etiam, quia vel a
Deo doceri nequit, vel, ab Eo doctus, ipso facto dignitatem
suam amittit et autonomiam. — 2) Alii negant possibili­
tatem r< velationis ratione modi, seu medialæ, quia non est
certo cognoscibilis, juraque hominis violat tum in præsenti
tum in futuro. — 3) Alii negant possibilitatem revelationis
ratione objecti seu mysteriorum revelationis, quia mysteria
vel non sunt, vel rationi contradicunt, cum de se ratio omnia
dogmata naturaliter cognoscere et amplecti potest, vel
exprimi non possunt.
Contra quos statuantur articuli sequentes.
(1) Denzinger-Banwait, n. 1807, 1812, 1816.

I ‘OSSI IJ i LI T AS R EV ELATI Ο XIS

59

ART. I
t

De Revelatione immediata
f

Asserito : Revelatio immediata possibilis est (1).
Thesis est philosophice certa, theologice, de fide.
60. Cum in actu revelationis I tia inveniuntur : Deus nempe
qui revelat, homo cui fit revelatio et verilas quæ manifestatur,
possibilis est revelatio immediata, si non repugnat ex parle
Dei, hominis et veritatis. Atqui nulla ex parte repugnat
quinimo plane convenit. Ergo.
Probo minorem per partes.
I. — Non repugnat.
A. Ex parte Dei, si Deus potest physice et moraliler reve­
lare. Atqui... Ergo.
a) Potest physice. — Deus enim omniscius multas veri­
tates etiam naturales perfectissime cognoscit quæ nos latent
sive partim sive total iter ; innumeris autem modis cogni­
tionem hanc communicare potest : omnipotens est enim el
ideo facultatem manifestandi mentem suam, quam homini­
bus contulit, infinite possidet (2).
b) Potest moraliter. — Revelatio enim non repugnat :
1) Ejus sapientiæ el immulabililali. — Nam per revelationem
non corrigit Deus aut reformat decretum primitivum, sibi
contradicendo ; adimplet e contra quod ab æterno ordinavit :
alias nempe veritates ab homine lumine rationis cognos­
cendas, alias autem lumine supernatural! vel addiscendas
vel perfectius amplectendas (3).
2) Ejus majeslali. — Qui potuit enim, salva dignitate,
hominem ex limo creare, certo certius potest illum alloqui
(1) In præsenti agitur præsertim de revelatione veritatum religionis
naturalis.
(2) Cf. infra, c. G : Do miraculis.
(3) 1, q. 17, a. 7, 0 : « Aliud est mutare voluntatem et aliud est velle
aliquam rerum mutationem. Potest enim aliquis, eadem voluntate immo­
biliter permanente, velle quod nunc flat hoc et postea fiat contrarium... »

60

POSSIBILITAS REVELATIONIS

et ita tutius et facilius ad finem ducere, quia non vilescit
superior inferiores, motivo nobili, sublevando et adjuvando.

B. Ex parte hominis. — Si homo potest physice et moraliler
revelationem accipere. Atqui... Ergo.
a) Poiesl physice. — I forno i nim doceri potest a Deo sicut
ab hominibus et certus fieri Deum esse qui loquitur, sive
illuminationibus internis sive signis externis, ut in revela­
tione publica ubi sigillum divinum manifeste apparet ex
miraculis c-t prophetiis.
b) Poiesl moraliler. — Nam revelatio non repugnat : 1) Ejus
dignilali. — Fieri enim discipulus doctioris se honorificum
« st, et co quidem magis quo majori scie ntia et auctoritate
pollet magister.
2) Ejus aciivilali. — Mens enim humana sese exercere
potest circa veritates naturales, imo circa ipsas veritates
revelatas, magis ac magis illas investigando et scientificis
argumentis illas illustrando et defendendo.
3) Ejus aulonomiæ. — Namque sive de naturalibus sive de
supernaturalibus agatur, ratio absolute pendet a veritate
cui necessario subjicitur, imo revelatio favet rationi, infallibiliter ei praebendo veritatem. Hinc Valicanum : « Cum homo
a Deo tanquam creatore et Domino suo totus dependeat,
et ralio creala Increalæ Verilali penilus subjecla sil, plenum
revelanti Deo intellectus et voluntatis obsequium præstare
tenemur » (1).
C. Ex parte veritatis. — Verum est enim objectum intellec­
tus proptereaque manifestatio veritatis, undecumque veniat,
dummodo tuto tradatur, ejus naturæ non repugnat.
II. — Plane convenit.
Ex parle Dei. cujus perfectiones manifestat, sapientiam
præsertim, potentiam, bonitatem necnon et gloriam, qua­
tenus operis ejus perfectibilitatem, et ipsius voracitatem
infinitam ostendit. Ex parle hominis, qui ad cognitionem
intimiorem et certiorem Dei elevatur.
__

(1) Denzinger, 1789, cf. 1810.

f

POSSIBIL IT AS R E V EL ATI Ο NIS

61

ART. II

De Revelatione mediata
Asseri io : Revelatio mediata possibilis est [Cerium philoso­
phice et theologice].
61. Possibilis < st, si non re pugnat ex parte Dei et ex parte
hominis. Atqui, nedum repugnet, maxime convenit. Ergo.

L — Non repugnat.

A. Ex parte Dei. — Si cerlo cognosci potest et incorrupte
Iradi. Atqui... Ergo.
1) Cerlo cognosci poiesl. — Signis enim externis, etiam
extraordinariis, certifieii possumus Deum selegisse medium
cui revelationem commiserit aliis communicandam, quo
pacto sufficienter nobis innotescit illud nec falli nec fallere.
2) In corrupi e Iradi poiesl. — Alias destrueretur omnis fides
historica, imo periret ipse Deus, quatenus ex corrupta revelatione salutem hominum efficaciter non procuraret, quod
sapientiæ ejus et bonitati repugnat.

B. Ex parte hominis. — Si jura ejus nec in præsenli nec in
fuluro violantur. Atqui juia hominis ex revelatione mediata
non violant ur :
1) In præsenli. — Dominus est Deus ct dona etiam natu­
ralia partitur singulis sicuti vult, sed revelatio est donum
supernatural et gratuitum ; a fortiori igitur injustus esse
nequit Deus unicuique non revelando.
2) In fuluro. — Qui ignorantia invincibili laborant, non
punientur a Deo si revelationis mandata non servant, dum­
modo legi naturali obtemperent; nemo enim alterius vitæ
pœnas patietur, nisi sciens < I volens contra leges sibi cognitas
peccaverit ; beatitudine autem gaudebit unusquisque juxta
conditionem suam. Ergo (1).
A ,

(1) Cf. infra, n. 343, et tract, de Gratia et de Novissimis.

62

POSSIBILITAS RE\ ELATIONIS

II. — Maxime convenit.
62. A. Ex parte Dei. — Concordat enim cum ejus Provi­
dentia :
1) Quæ a Deo sunt ordinata sunt. Deus autem ita homines
in societatem instituit ut alii aliis veritatem cum vita com­
municent. Convenit ergo ut in ordine supernatural!, si qui
existât, veritas eodem modo transmittatur, nimirum per
revelationem mediatam. Id omnino congruit divinae Providenliæ, qua genoratim gubernantur inferiora per superiora
(1, q. 22, a. 3).
2) Non sunt multiplicanda entia sine necessitate, a fortiori
miracula quæ sunt facta extraordinaria. Porro ad stabilien­
dam revelationem, miracula requiruntur,* quæ illam indubie
ut divinam manifestent. Ergo valde convenit non singulis
fieri revelationem.
B. Ex parte hominis. — Namque revelat io mediat a : 1) Na­
turae hominis conformis esi. — Natura enim veritatem acqui­
rit homo non tam industria propria quam doctiorum aucto­
ritate et scientia. Ita fieret in revelatione mediata.
2) Finem tutiorem præslal (1). — Revelatione enim signis
externis comprobata, facile confunderentur et redargueren­
tur impostores qui sibi quædam a Deo revelata fuisse simu­
larent. In casu autem r< velationis immediatae, aperiretur via
hallucinationibus ct fanatismo : nonnulli propria mentis
deliria revelationes putarent, et fraudes detegere et errores
confutare fere impossibile esset. Id enim fieri non posset :
ralione, quam sæpe transcenden t veritas revelata ; non alio­
rum revelatione, cum Deus alicui manifestare posset quod non
alteri ; non miraculis, quæ multiplicanda essent in infinitum.
Ergo.

ART. Ill

De Revelatione mysteriorum
Definitio fl ysterii.
63. 1° Quoad nomen. — Vi nominis, mysterium a μ.ύω,
(1) Vide Mazzella, n° 109 ; Ottiger, p. 141 ; Monsabré, Introd. au dogme
catholique, 4e coal.
1

POSSIBILITAS REVELATIONIS

63

claudo, μυστήριον, quid clausum, absconditum ef obscurum
per se significat.
Apud Paganos, mysteria vocabantur doclrinæ sacræ qua,·
profanis occultabantur et solis initiatis aperiebantur.
Apud sacros anciores vero, mysteria dicuntur sive secreta
in genere (1), sive secreta salutifera (2), sive sacramenta (3).
ita ut genoratim mysterii nomine designetur quid arcanum
et absconditum.
2° Quoad rem. — Lato sensu, mysterium dicitur veritas
quæ intellectum transcendit ; stricto autem sensu, definitur :
uerilas quam homo per se nec invenire nec acceplam inlelligere unquam polesl (4).

Species mysteriorum (5).
64. Mysterium distinguitur nalurale et supernaturale seu.
ut aiunt, theologicum.
a) Inter naluralia mysteria inveniuntur : 1) Veritates quæ
nos latent defectu solius propositionis seu manifestationis.
Ita cogitationes nostræ, non manifest atæ aliis, sunt mysteria.
2) Veritates quæ ratione cognosci possunt quoad exislenliam, non autem quoad essentiam. Ita vita, electrici! as ; eo
sensu mysteriis abundat ipsa natura.
b) Theologica autem mysteria duplicis sunt ordinis : 1) Aliæ
enim sunt veritates quæ sola revelatione innotescere possunt
quoad existentiam, quarum autem essentia, revelatione fact a,
facile perspicitur Ita infallibili! as Ecclesiæ, primatus Romani
Pontificis.
2) Aliæ vero veritates quæ ita rationem excedunt, ut neque
earum existentia cognosci possit absque revelatione, neque
carum natura, etiam post revelationem, intelligi queat.
Hæc ultima sun! mysteria proprie dicla, quæ sic describit
À’atioanum (6) : « Divina... mysteria suapte natura intellec­
tum creatum sic excedunt, ut etiam revelatione tradita et fide
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)

I Cor., χιό, 2 ; xiv, 2 ; xv, 51. — Luc., vm, 10.
Rora., xvi, 25. — Eph., m, 4 ; vi, 19. — I Tim., m, 9.
I Cor., iv, 1.
Schouppe, n° 85.
Hurter, Theologia generalis, n° 3.
Sess. m, cap. 4. Denzinger-Banwart, n. 1796.

64

POSSIBILITAS REVELATIONIS

suscepta, ipsius tamen fidei velamine contecta et quadam
quasi caligine obvoluta maneant, quanidiu in hac mortali
vita peregrinamur a Domino. »
Asserlio : Revelatio mysteriorum possibilis est.
Thesis est philosophice certa, theologice de fide
65. Possibilis est hujusmodi revelatio, si non repugnat ex
parte Dei, ex parte hominis, et ex parte ipsius verilalis revelalæ. Atqui nulla ex parte repugnat, imo valde convenit. Ergo.

I. — Non repugnat.
Λ. Ex parte Dei. — Si mysteria novil Deus et ea polesl
manifeslare. Atqui... ‘Ergo.
1) Mysteria novil. Deus enim omnia et seipsum perfecte
et infinite cognoscit. Porro multa sunt quæ nos latent et
captum inlclligentiæ superant, sive in ordine naturali sive
in ordine supcrnaturali, et præseitim in ipso Deo, quem non
intuitive sed analogice tantum et ex creaturis cognoscimus.
Quod sint mysteria stricte dicta supernaturalia, scilicet ad
vitam intimam Dei pertinentia, sic probari (1) potest : « Immatcrialitas alicujus rei est ratio quod sit cognoseitiva, et secun­
dum modum immaterialitatis est modus cognitionis » (2).
Jamvero « cognitio contingit secundum quod cognitum est in
cognoscente. Cognitum autem est in cognoscente secundum
modum naturæ cognoscentis. Si igitur modus essendi alicujus
rei cognit æ excedat modum naturæ cognoscentis, oportet quod
cognilio illius rei sit supra naturam illius cognoscentis » (3).
!<' (1) Sane ordo supernaturalis, quia transcendit ordinem naturæ, nequit
in se et positive naturaliter cognosci, nec ejus existentia ex creatis, absque
revelatione, directe demonstrari potest. At e non repugnat quod probetur
existentia aliujus ordinis naturaliter incognoscibilis quoad suam essentiam,
et etiam quoad existentiam cujuslibet suorum mysteriorum in particulari.
Hoc est idem ac probare in Deo esse ordinem veritatis et vitæ excedentem
limites cognitionis creatæ. Ideoque per hanc demonstrationem nullo modo
minuitur transcendentia ordinis supernaturalis, sed e contrario affirmatur,
ut quid omnino certum est et evidens. Garrlgou-Lagrange, De llev., ed. 3,
p. 171.
(2) 1, q. 14, a. 1.
(3) 1, q. 12, a. 4.

POSSIBILITAS REVELATIONIS

65

Atqui essentia divina habet modum immaterialitatis infinite
excedentem modum immaterialitatis cujuslibet intellectus
creati et creabilis, cum Deus sit solus spiritus purissimus
infinite perfectus, seu actus purus tam in ordine inlelligibililatis (piam in ordine culis : est enim ipsum esse subsistens ct
ipsum inlelligere subsistens. Ergo Deus, sub intima ratione
Deitatis, a nullo intellectu creato aut creabili immediate et in
se naturaliter percipi potest, sed tantum mediate et analogice
ex creatis.
Hæc porro cognitio analogica, ut patet, non attingit posi­
tive modum proprium divinae perfectionis, sed illum negative
tantum ct relative exprimit ; nec ideo ad omnia extenditur
quae sunt in Deo. Nil mirum igitur si sint mysteria stricte
dicta, nobis omnino impervia, quæ, nisi revelentur, non
cognoscuntur (1).
2) Ea manifeslare polesl. Homo potest alteri manifestare
cognitiones suas. A fortiori, quæ sibi perfecte nota sunt
mysteria, revelare potest Deus qui, veritates auditoribus de se
impervias, ita docere valet ut illarum existentia evidenter
effulgeat intellectui.

66. B. Ex parte hominis, qui vere capax est mysteria
accipiendi.
a) Probatur. — 1) Non repugnat humanum intellectum,
cujus objectum adæqualum est ens in tota sua latitudine
posse a Deo elevari, potentia utique obedientiali, ad perci
pienda mysteria supernaturalia seu ad cognoscendum ipsum
Deum sub ratione Deitatis et ea quæ pertinent ad vitam
intimam Dei, nam ipsa Deitas et ipsa vita intima D< i inve­
niuntur intra latitudinem entis, seu sunt ens formali! er­
emi nente r.
2) Homo accipere potest aliquid ut verum, etiamsi non
videat quomodo sil verum. Et sane, aliud est scire rem existere.
aliud ipsum (jus modum essendi interne percipere. Porro si
mysterium in se intelligere nequeat homo, revelatione tamen
facta, ejus existentiam certo cognoscere potest.
(1) Cf. De Deo uno, ubi de nostra Dei cognitione; Garrigou-Lagrange,
De Revel., t. I, p. 347 sq.

Theol. I.

3

66

POSSIBILITAS REVELATIONIS

b) Suadetur. — Quotidie magistri, et quidem non sine fructu,
veritates edocent quæ discipulorum mentem excedunt ; non
mirum ergo si Deus possit, maxima cum utilitate, mysteria
proponere, v. g. revelatio mysterii Trinitatis possibilitatem
explicat Incarnationis, quæ rursus possibilitatem explicat
Redemptionis qua homini salus permittitur.
C. Ex parte veritatis revelatæ. — Mysteria enim : 1) sunt
incomprehensibilia, quia totaliter percipi nequeunt ab intel­
lectu humano ; 2) sunt indemonstrabilia, quia nullo modo
inveniri possunt ex sola ratione ; 3) non sunt tamen inintelligibilia, seu evidenter absurda aut nullum sensum cogita­
bilem exhibentia. Etenim mysteiia : 1) In se, pertinent ad
vitam intimam Dei, sunt ideo quid summe intelligibile ;
2) Reuelala, a Deo exprimuntur notionibus analogicis nobis
jam notis. Ergo nobis sunt intelligibilia, non quidem secun­
dum propriam rationem, sed vere tamen, licet imperfecte
tantum et analogice. Nimirum, dum revelatur mysterium,
v. g. sunt in Deo tres peisonæ in una natura, intelligimus quid
us
significat prædicatum, quid significat subjectum, intolli
etiam, quia a Deo affirmatur, adesse inter subjectum et
prædicatum nexum convenicntiæ ; ideoque aliqualiter intel­
ligimus quid nobis credendum proponitur, sed ignoramus inti­
mam mysterii naturam, seu rationem intrinsecam qua præ­
dicatum subjecto convenit, v. g. nescimus cur et quomodo
très personæ sunt unus Deus. Quia vero de hac convenientia,
ex testimonio Dei, certissime constat, per revelationem myste­
rii reapse veritatem aliter nobis inaccessibilem vere disci­
mus. Hinc Vaticanum : « Ratio, fide illustrata,... aliquam,
Deo dante, mysteriorum intelligentiam, eamque fructuosissi­
mam assequitur, tum ex eorum quæ naturaliter cognoscit
analogia, tum e mysteriorum nexu inter se et cum fine homi­
nis ultimo » (1).
Cf

II. Convenit.
67. A. Ex parte Dei. — Ait enim S. Thomas (2) : « pertinet
ad rationem boni ut se aliis communicet... Unde ad rationem
(1) Vat., sess. 3, cap. 4 ; Denzinger, 1796. — (2) 3, q. 1, a. 1.

POSSIBILITAS REVELATIONIS

67

summi boni perlinet quod summo modo se creaturæ commu­
nicet. » Porro hæc communicatio, in coelis per visionem beatam
consummanda, jam in terris per revelationem inchoatur.
B. Ex parte hominis. — Revelatio enim mysteriorum
homini maximam praebet perfectionem :
1) Quoad inlelleclum. — a) « De rebus nobilissimis, ait
S. Thomas, quantumcumque imperfecta cognitio maximam
perfectionem animæ confert. Et ideo quamvis ea quæ supra
rationem sunt ratio humana plane capere non possit, tamen
multum sibi perfectionis acquiritur, si saltem ea qualiter­
cumque teneat fide (1). » Porro mysteriorum revelatio men­
tem elevat ad cognitionem perfectiorem et intimiorem de
rebus divinis. Ergo.
b) Solvendo dubia plurima et maximi momenti de Deo.
quorum solutio alias cognitiones hominis illuminat, et illum
indirecte ab errore præservat, mysteriorum cognitio rursus
intellectum roborat et collustrat. Ita ex mysteriis magis
innotescit quid sit personalitas, natura, paternitas, filiatio, etc.
Quinimo, intellectus potest, cum cautela, ipsum myste­
rium aliqualiter manifestare et exprimere analogiis et compa­
rationibus. Ita Trinitas quodammodo manifestatur ex ana­
logia animæ operationum ; Incarnatio, ex analogia unionis
animæ cum corpore.
2) Quoad uolunlalem. — Quia enim limites infimos rationis
ostendit, illa revelatio hominem ad humilitatem provocat ;
quia autem campum scientiæ extendit ct illustrat, obsequium
ejus fovet et amorem erga Deum qui benevole secreta aperit
homini. Cogita mysteria Trinitatis, Incarnationis, Gratiæ.
SS. Eucharistiæ !
Asserlio : Revelatio praeceptorum positivorum non repu­
gnat, imo convenit.
68. I. Non repugnat. — a) Ex parle Dei. Deus est Dominus
et legislator supremus ideoque leges condere potest et prae­
cepta nova hominibus imponere, non minus ac parentes filiis
aut principes subditis.
(1) Contra Gentes, lib. i, c. 3.

68

,·

POSSIBILITAS REVELATIONIS

b) Ex parle hominis, qui Deo praecipienti obedire tenetur,
statim ac certo constat de ejusmodi praeceptis.
II. — Convenit. — Deo. — Haec enim praecepta positiva
dominium Dei supremum clarius ostendunt, lege m naturalem
melius declarant, pietatem fovent et caritatem, cultus majes­
tatem procurando et uniformitatem.
Homini. — Nedum libertatem hominis destruant, praecepta
positiva voluntatem adjuuani et dirigunl in prosecutionem
boni, quem tutiorem reddunt et faciliorem. Praeterea utiliora
sunt, imo necessaria, posita elevatione hominis ad ordinem
supernaturalem, quam ut possibilem nec adversarii negare
possunt.

NECESSITAS REVELATIONIS

69

CAPUT III

DE REVELATIONIS DIVINÆ NECESSITATE
Status quæstionis (1).
69. Noli confundere hanc quæstionem de r< velationis
necessitate cum illa de necessitate religionis de qua supra.
Diximus religionem osse necessariam homini, quatenus est
officium naluræ, ex ipsa natura defluens, et obligationem
cultus strictam generans. Nunc autem quæritur utrum reve­
latione indigeat homo ut ipsam religionem sufficienter co­
gnoscat, ct illam colendo finem attingat, utrum nempe reve­
latio sit auxilium homini necessarium ut vitam recte agat.
1° Necessitas in genere. — Necessarium dicitur quod non
potest non esse. Distinguitur autem : a) Necessilas absoluta,
quæ fundatur in principiis rei intrinsecis, et cui corresponde!
impossibilitas metaphysica aut mathematica, v. g. necesse
est triangulum habere tres angulos æquales duobus rectis,
hominem esse animal rationale. — b) Necessilas hypothetica,
quæ fundatur in principiis rei exlrinsecis. Si pendeat ex agente,
vocatur necessitas coactionis, et corresponde! impossibilitati
physicæ, v. g. necesse est physice carnem comburi sub influxu
ignis. Si pendeat ex fine, c st : vel stricta, cui corresponde!
impossibilitas saltem physica, v. g. physice impossibile est
vivere sine cibo ; vel non stricta (moralis), cui corresponde!
impossibilitas moralis (2). De his fusius infra.
70. 2° Necessitas revelationis. — Revelatio est necessaria
hypothetice tantum, et respective ad finem ultimum hominis
sive supcrnaturalem sive naturalem.
A. — Porro revelationem stride seu simpliciter necessa(1) Ottiger, op. cit., p. 92 sq. ; Wilmers, De religione revelata, n° 94 sq. ;
Hurter, n° 10 sq. ; Mazzella, De religione et Ecclesia, art. 6, n° 114 sq. ;
Billot, De Gratia Christi, thesis i, p. 57 sq. ; Pesch, op. cit., n° 170 sq. ;
Gondal, Mystère et Révélation, p. 139 sq. ; Abbé de Broglie, Les fondements
intellectuels de la Foi, 3° Conférence, p. 83 sq. Summ. theol., i» pars, q. 1,
a. 1, in corpore.
(2) lia fere, Garrigou-Lagrange, op. cit., p. 409 ; cf. 1, q. 82, a. 1. Necessi­
tas physica seu stricta quandoque vocatur necessitas absoluta. Cf. n. 72.

70

NECESSITAS REVELATIONIS

riam esse ad cognoscenda mysteria proprie dicta, præcepla
Dei positiva et quæcumquc alia ordinis super naturalis, nimis
evidens est, cum, ne existentiam quidem rerum supernaturalium, lumine solius rationis assequi possimus.
Rursus revelationem simpliciter necessariam esse homini,
in hypothesi elevationis ad ordinem et finem supernaluralem,
certissimum est. Etenim, in ista hypothesi, homo debet
cognoscere hunc finem supernaturalcm, ad quem destinatur
a Deo, necnon et media supernaturalia quibus ad finem hujus­
modi pervenire possit. Sed hæc omnia a sola libera Dei volun­
tate pendent, proptereaque nonnisi revelatione innotescere
possunt. Unde merito (1) conc. Vatie. : « Revelatio absolute
necessaria dicenda est... quia Deus ex infinita bonitate sua,
ordinavit hominem ad finem supernaturalcm, ad participanda
scilicet bona divina, quæ humanæ mentis intelligentiam omnino
superant. »
B. — Tota igitur quæstio versatur circa revelationem veri­
tatum naturalium : utrum nempe revelatio necessaria sit
generi humano ad cognoscendas veritates religiosas ordinis
naturalis, quæ per se humanæ rationi imperviæ non sunt.
9

Errores.
71. Hac de quæstione duo prodierunt errores sibi prorsus
oppositi :
.
I
1) Rationalist® (2), si qui revelationis possibilitatem admit­
tant, ejus necessitatem absolute negant, vel quia, lumine
solius rationis, ea omnia quæ ad religionem pertinent, certo
cognoscere physice et moraliler valet unusquique, vel saltem
quia, vi progressus continui quo, in omni cognitionum genere,
etiam veritatum religiosarum, potitur genus humanum, ad
hujusmodi notitiam tandem aliquando perveniet ratio hu­
mana.
2) Traditionalist® (3) e contra, existimarunt rationem
(1)
(2)
mon,
(3)

Sess. in, cap. 2, De Revelatione (Denzlnger-Banwart, n. 1786).
Hegel, Kant, Spencer, A. Comte, Rousseau, Voltaire, Jouffroy, J. Si­
etc.
Huet, de Bonald, Bautain, Bonnetty, Ventura.

NECESSITAS REVELATIONIS

71

humanam impolenlia physica laborare illas cognoscendi veri­
tates naturales quæ ad religionem pertinent, ideoque revela­
tionem esse absolute necessariam.
Doctrina catholica.
72. Doctrina catholica docet, contra Tradilionalislas, reve­
lationem veritatum religionis naturalis non esse physice et
absolute necessariam, sed, contra Ralionalislas, illam moraliler necessariam affirmat, juxta illud Valicani (1) : « Huic
divinæ revelationi tribuendum quidem est, ut ea quæ in rebus
divinis humanæ rationi per se impervia non sani, in præsenti
quoque generis humani conditione ab omnibus expedite,
firma certitudine et nullo admixto errore cognosci possint.
Non hac tamen de causa revelatio absolnle necessaria dicenda
est... » ; nam « Ecclesia tenet et docet Deum, rerum omnium
principium et finem, naturali humanæ rationis lumine e rebus
creatis certo cognosci posse » (2). Hæc porro doctrina thesi
sequenti sic enuntiari potest.

Assertio : Complexus veritatum ad religionem naturalem
pertinentium, in præsenti generis humani conditione, ab
omnibus expedite, firma certitudine et nullo admixto errore,
cognosci moraliter non possunt absque revelatione [Certum
philosophice el theologice].
73. Co: plexus (3). — Non agitur de omnibus omnino veri­
tatibus naturalibus sive ad religionem pertinent sive non,
quia nimis evidens est non omnes absolute cognosci posse,
si d de illis tantum quæ ad cultum Deo exhibendum et ad
vitam moralem recte instituendam necessariæ sunt ; rursus
non de singulis in particulari, nam quædam certo cognosci
possunt per rationem, sine auxilio revelationis ; sed de com­
placa illarum, de omnibus collective sumptis, quarum præcipuæ sunt : Dei unius creatoris, providi et finis ultimi agnitio
et cultus, animæ spiritualitas et immortalitas, futuræ vitæ
(1) Sess. in, cap. 2, de Revelatione, apud Denzinger-Banwart, n. 17S6.
(2) Sess. in, cap. 2, de Revelatione, apud Denzinger-Banwart, η. 1785.
Cl. η. 1806, prop. 3, 4, 9 Syllabi Pii IX, Denzinger, η. 1703, 1704, 1709.
(3) Billot, De Gratia Christi, p. 59.

72

NECESSITAS REVELATIONIS

existent ia ejusque pœnæ et præmia ; principia legis naturalis
essentialia sive primaria, sive excistis sponte defluentia,
v. g. bonum ( sl facit ndum, malum vitandum, officia naturalia
hominis erga Deum, proximum et seipsum.
In præsenti conditione. — In ordine nempe quo nunc versa­
tur genus humanum, cum infirmitatibus, fragilitate et cor­
ruptione, al strahendo ab auxiliis quæ a Deo conferri possent.
Ab omnibus. — Non singuli homines incapaces sunt hujus­
modi cognitionis : quidam sapientissimi in determinatis
circumstantiis has veritates adipisci possent, sed impar est
genus humanum ut hanc cognitionem propria uirlule omnibus
procuret.
Expedite... — Loquimur ergo non de cognitione quacumque,
dubia, conjej lurali. qua' ad vitam moralem recte et const anter
agendam non suffice r< t, sed de cognitione firma, certa et
omnibus obvia.
74. Moraliter non possunt. — Necessarium ael aliquem
finem dicitur id sine quo finis propositus attingi nequit.
Duplici autem modo aliquid necessarium esse potest :
1) Physice seu simpliciter si. absque illo, finis nullatenus
attingi potest, v. g. oculus physice necessarius est ad viden­
dum, intellectus ael intelligendum.
Huic physicæ necessitati respondet impolenlia physica,
quæ oritur sive ex intrinseca natura facult atis quæ physice
impar est ad actum, v. g. sensus physice inhabiles sunt ad
intelligendum, visus ad sonos percipiendos ; sive ex defectu
alicujus exlrinsecæ conditionis quæ ad actum requiritur,
v. g. in ordine præsenti, debita sensuum dispositio postulatur
ut mens actum intellectionis exercere possit, debita distantia
et lux requiruntur ut visus colores percipiat.
2) Moraliter aut< m necessarium dicitur id sint' quo finis,
absolute loquendo, attingi potest, quo tamen deficiente, propter
difficultates sive internas sive externas vel propter utrasque
simul, revera non attingitur, v. g. instrumentum moraliter
necessarium est manui ut omni ex parte perfectum describat
circulum.
·]
Huic necessitati respondet impolenlia moralis, quæ ideo

NECESSITAS REVELATIONIS

73

habetur quia, etsi facultas capax sit physice talis actus aut
talis finis, illum tamen non obtinet, propter impedimenta
quæ, juxta mores hominum, non solent auferri aut r< moveri,
v. g. mulieres inhabiles sunt moraliter ad arcanum I acendum.
In casu igitur, omnes et singuli homines facult ate pollent
(pia physice ct simpliciter veritates religionis nat m alis cognos­
ci re possint, sed de facto, attentis difficultatibus 1' ct obsta­
culis, neenon et bumanæ naturæ imbecillitate, plerique, imo
h re omnes nunquam propriis viribus islam cognitionem conseqiienlur, ita ut dici possit genus humanum per s· metipsum,
quoad istud opus, impotentia morali laborare.
Absque revelatione. — Deus certe alio quodam auxilio
huic impotent iæ succurrere potuisset, sed, cum. ut videbimus
infra, hoc medium elegerit, revelatio dici potest necessaria,
sensu indicato, id est non physice sed moraliter. quatenus
etsi absque illa, finem, absolute loquendo, attingere posset
genus humanum, piopter difficultates tamen revera non
attingeret.

Probatur thesis :

I. Indirecte, refellendo systemata Traditionalistarum ct
Rationalistarum. — II. Directe, argumento bistorico-psychologico.
I. — Indirecte

A. Traditionalismus (2) rationi contradicit et experientiae,
m consequentiis periculosus est, proptereaque prorsus reji­
ciendus.
(1) Hujusmodi difficultates exsurgere possunt ex parte subjecti cognos­
centis, ex parte objecti cognoscendi vel ex utraque parte, ut patebit ex
ipsa thesis demonstratione.
(2) Observare etiam liceat Traditionalismum cum fide. et Scriptura
pugnare. Vaticanum enim, sess. m, ita habet : » Si quis dixerit, Deum
uunn et verum, creatorem et Dominum nostrum, per ea quæ facta sunt,
naturali rationis humanæ lumine certo cognosci non posse, a. s. » Ex Rom.
autem I, 20 et II, 14, liquet hominem certo cognoscere posse existentiam
et attributa Dei necnon et legem naturalem, aliter quidem ac traditione
et fide, ex creaturis nempe et testimonio conscientiae. Ergo.

* *1

74

NECESSITAS REVELATIONIS

75. a) Rationi contradicit. — Ex una parte enim, revela­
tionem physice necessariam affirmat ideoque naturæ debitam
et exigit ive naturalem ; ex alia autem, eam omnino supcrnaturalem declarat et indebitam.
b) Experienliæ contradicit. — Philosophi enim antiqui
aliqua scripserunt pulchra et vera de Deo et de lege naturali.
Atqui nec omnia nec omnes e traditione sæpe obnubilata
hæc hauserunt. Ergo signum est hominem, solo lumine
rationis, certo cognoscere posse physice veritates religionis
naturalis.
c) Periculosus in consequentiis. — 1) Viam aperit crimini.
Posita enim impotentia absoluta rationis in rebus religiosis,
jam impossibile fit malitiam peccati, delicti aut aliorum
hujusmodi detegere ; et omnia, etiam scelestissima, bona et
honesta habenda sunt.
2) Deum insipientem facit qui hominem creaturam man­
cam instituisset, mediis ad finem physice necessariis prorsus
carentem.
B. Rationalismus falsus est et rejiciendus.
76. a) Rationalismus purus, juxta quem ratio humana de
se potest physice et moralitcr veritates ad religionem natu­
ralem pertinentes acquirere, falsus apparebit ex ipsa thesis
expositione.
b) Progressus continui systema. — Secundum hanc theo­
riam, ubique et in omnibus rebus etiam religiosis, habetur
progressus continuus, quo tandem aliquando homo per se
invenire et demonstrare poterit omnes veritates religionis
naturalis. Sane omnia systemata religiosa sunt jormæ t antum­
modo diversæ unius ejusdemque religionis, ideoque omnes
religiones aliquatenus seu melius relative sunt veræ, et tempore
suo legitimæ, hac ratione qua veritas ipsa relativa dicitur
et est : quod falsum historice et philosophice ostenditur.
1) Historice. — Historia enim constat primitus generatim
religionem fuisse puriorem, et sine dubio formas religionis,
sibi succedentes in decursu temporum, non semper perfec­
tiores evasisse (1).
(1) Vide ea quæ supra diximus de evolutionismo, n. 33 sq.

NECESSITAS REVELATIONIS

75

2) Philosophice. — a) Juxta systematis fautores, quæ in
mundo viguerunt et vigent religiones non sunt nisi formæ
diversæ unius ejusdemque religionis. Porro sibi invicem
pugnant et adversantur. Ergo contradictoria et contraria
simul sunt vera : quod absurdum esse nemo non videt.
b) Veritas absoluta est vel non est (1). Etenim vel concep­
tus quos de rebus efformat intellectus iisdem conveniunt aut
non conveniunt,, sicuti ipse intellectus convenire aut non
convenire affirmat et judicat, et tunc habetur veritas abso­
luto quidem et simpliciter, vel e contra, et tunc adest falsitas
absolute etiam et simpliciter.
II. — Directe

77. Revelatio homini moraliter necessaria est ad vitam
recte agendam et finem ultimum expedite et certo consequen­
dum, si, absque revelatione, veritates necessarias nec habuit
in decursu temporum, sed nec cognoscere nec servare potest
homo. Porro has notiones ignoraverunt populi exlra lumen
revelationis positi, et illas acquirere aut servare, sive per se
sive philosophorum ope, moraliter impolens esi homo. Ergo.
Probo minorem per paries.
9

1° Turpiter erraverunt circa religionem populi revelatione
destituti (2).
Deum enim verum et unicum derelinquentes, idololatriam,
polytheismum aut dualismum admiserunt etiam excultissimi ut Chaldæi, Græci et Romani. Præcipua legis moralis
principia violarunt, et cultu ipso, cum sanctione pontificum
et Principis, vitia omnia consecrarunt : impudicitias nempe,
furta, homicidia, adulteria, innumeraque contra naturam
pt ccata, unde exorta est ista familiæ deordinatio et socie­
tatis, ob quam filioium, servorum et subditorum jura tota­
liter renuebantur.
(1) Billot, De Traditione, p. 93 ; Mazzella, n° 154.
tk’
7»,
(2) Bossuet, Discours sur V histoire universelle, 2’ p., c. xvi ; Champagny,
Etudes de l'empire romain, t. 111 et IV ; Rom., i, 22 sq.

1

76

NECESSITAS REVELATIONIS

2° Homines, nec propria virtute, nec philosophorum ope,
veritates hujusmodi acquirere aut servare possunt.

'
'

,

78. A. Non propria virtute (1). — Ut homo enim ex se
vitam recte agere ct finem expedite et certo attingere possit,
requiritur veritatum religionis naturalis cognitio certa, per­
fecta et omnibus obvia. Porro, bene perspecta veritatis natura
et hominis, cognitio hujusmodi, extra revelationis lumen,
picrisque impossibilis est. Ergo.
Etsi enim rationi perviæ sint veritates illæ, arduae tamen
sunt ct mullas cognitiones prævias supponunt ut certo cognoscantur, ideoque ingenium acutum postulant, tempus longum
ct laborem maximum, quibus carent plerique hominum, sive
debilitate intellectus laborent, sive juvenes moriantur, sive
occupationibus domesticis aut pigrilia impediantur, sive
passionibus aut praejudiciis abrepti, illusiones patiantur aut
ad dubia et ad errores proni sint. Ergo.

79. B. Non philosophorum ope. — Si populorum ignorantiae
mederi nec voluerunt nec potuerunt philosophi antiqui et
moderni. Atqui... Ergo.
a) Noluerunt Antiqui. — Vulgus enim despiciebant, ut
testatur ipse Horatius (2) : « Odi profanum vulgus ct arceo »
et illud in n ligione falli non solum non repugnare, sed valde
expedire credebant. Unde, doctrinam quam veram existima­
bant, secreto solis initiatis tradebant.
b) Etiamsi voluissent, non potuissent. — 1) Deeral
scienlia. — Historia enim patet omnes scholas antiquorum,
vel nihil, vt 1 p rpauca ct obscura, vel persaepius errores pessi­
mos de D( o el de lege naturali docuisse, il a ut ipse Cicero (3)
scribere potuerit : « Niseio quomodo nihil tam absurde dici
potest quod non dicatur ab aliquo philosophorum », et Plalo (4)
(1) Contra Gentiles, lib. i, c. 4 ; 2-2, q. 2, a. 4. — Gondal, p. 153 sq. ;
De Tocqueville, apud Biugère, De Vera Religione, p. 285 ; Orlgenes, Ado.
Celsum, 1. 1, c. 9 ; Journel, 513.
(2) Od. ni.
(3) De divinat., lib. 2, c. 58.
(4) In Epinomide.
/

NECESSITAS REVELATIONIS

77

affirmare non dubitaverit : « Docere pietatem neminem posse,
nisi Deus, tanquam dux et magister, praeiverit. »

2) Deeral auclorilas. — Inter scholas enim dissensio quam
maxima vigebat : « Plcrique, ait Cicero (1), deos esse dixerunt ;
dubitare se Protagoras ; nullos esse omnino Diagoras Melius
et Theodorus Cyrenaicus putaverunt. Qui vero deos esse
dixerunt, lania sunt in varietate et dissensione, ut eorum
molestum sit dinumerare sententias. » Eamdem diversitatem
invenies quoad alia principia etiam essentialia religionis et
morum, ita ut tot fere viguerint sententiae quot erant philo­
sophi. « Innumerabilia sunt philosophorum dicta factaquf.
quibus eorum insipientia redargui possit (2). » — « Dum
contradicendi studio insaniunt, dum sua etiam falsa defen­
dunt, aliorum etiam vera subvertunt (3). »
Imo. vivendi ratione doctrinæ opposita, semetipsos penitus
evertebant magistri. « Qui docent tantum nec faciunt, ipsi
praeceptis suis detrahunt pondus ; quis enim obtemperet,
cum ipsi praeceptores doceant non obtemperare ? » Ita Lac­
tantius (4), cum quo consentit Cicero (5) dicens : « Quotus
enim quisque philosophorum invenitur... qui disciplinam
suam non ostentationem scientiae, sed legem vitae putet ?
qui obtemperet ipse sibi ct decretis suis pareat ? »
Sed, etiamsi inter se consensissent philosophi, etiamsi
eorum vita dissona non fuisset a doctrina, prorsus tamen
Garnissent auctoritate, quia missio authentica et publica, qua
vulgus movere potuissent, eis plane deerat (6), cum auditores
non minori dignitate gaudebant quam ipsi, utpote qui non
minus homines erant ; rui sus, quia qui verum tenebant.

(1) De nat. deorum, lib. 1, c. 1.
(2) 'Lactant., Dio. instit. epitome, c. 40.
(3) Id., Instit. dio., 1. 7, c. 7. Vide Hermias, Irrisio gentil, philos., i, π,
ni, iv, apud Freppel, Les Apologistes chrétiens au II* siècle, p. 79.
(4) Op. cit., lib. 3, c. 16.
(5) Tuscul., lib. 2, c. 4.
(6) Lact., Instil, dio., 1. 3, c. 27 (Rouet de Journel, n° 629). ♦ Nihil pon­
deris habent ista praecepta ,quia sunt humana et auctoritate majori, id
est divina, carent : nemo igitur credit, quia tam se hominem putat esse
qui audit, quam est ille qui praecipit. »

78

NECESSITAS REVELATIONIS

nonnisi haesitando veritati adhaerebant, et magna cum dubita­
tione illam docebant (1).
3) Deeral zelus, qui fervidissimus requirebatur ad supersti­
tionem impugnandam et universas gentes edocendas, amore
veritatis et studio.
c)

Moderni

philosophi increduli æque

impares sunt

Sepositis
enim veritatibus quas nonnulli e Christianismo hauserunt (2),
errores antiquorum renovarunt : materialismum (3) nempe,
scepticismum (4) et panlheismum (5).
Horum multi etiam doctrinam suam incultis et rudibus
tradere reipsa noluerunt, sive hominum contemptu (6), sive
zeli defectu, sive laudis studio et inanis gloriæ amore i7),
sive nimis obscuris et fere ænigmaticis verbis sua scripserunt
opera (8).
Non minus ac gentiles auclorilale carenl. « Non solum enim...
nulla ipsi pollent auctoritate divina, sed etiam adeo inter
se dissentiunt, ut unum ipsorum systema alterum loco pellat,
vixque duo ex ipsis philosophi reperiri possint, qui sibi non in
multis contradicant.... Quid reapse incredulorum philosophia
effecerit, testantur magnæ gallicæ perturbationis horrores
totque aliæ seditiones ab incredulis excitatæ ; testatur quoque
atque imprimis turpissimarum libidinum libertas, quam
AC ANTIQUI RELIGIOSÆ POPULORUM RENOVATIONI. —

(1) « Evolvi ejus librum (librum Platonis de animœ immortalitate), sed
nescio quomodo dum lego assentior ; dum posui librum et mecum ipse
de animarum immortalitate cogitare cœpi, assensio omnis ista elabitur. >
CIc., Tuscul., I. 2, c. 4.
(2) J. Simon, La Religion naturelle*, p. 315 sq.
(3) Locke*, Buchner*, Huxley*, Guyau*.
(4) Hume*, Bayle*.
(5) Spinoza*, Fichte*, Schelling*, Hegel*.
(6) « Si j’avais la main pleine de vérités, je me garderais bien de l’ou­
vrir » (Rousseau). » Je méprise trop les hommes pour leur faire du bien
ou du mal... J’aime à voir l’humanité et tout ce qu’elle respecte, ravalé,
honni, sifflé » (Flaubert).
(7) « 11 n’y en a pas un seul (philosophe) qui, venant à connaître le vrai
et le faux, ne préférât le mensonge qu’il a trouvé, à la vérité découverte
par un autre. Où est le philosophe qui, pour sa gloire, ne tromperait pas
volontiers le genre humain ? Où est celui qui, dans le secret de son cœur,
se propose autre chose que de se distinguer ? » Rousseau, Emile, 1. 4.
(8) Ita Kant*, Fichte*, Hegel*, etc.

NECESSITAS REVELATIONIS

79 '

plurimi illius philosophiae patroni passim voce ac scriptis
proclamarunt et vita professi sunt » (1).

Conclusio.
80. Igitur pro certo tenendum est genus humanum, in
præscnti conditione, moraliter non posse ex se eam veritatum
religionis natui alis cognitionem habere quæ, ut pote iirma et
nulli errori obnoxia, plane sufficiat ut vitam rationi consen­
taneam recte et const anter agere finemque ultimum expedite
et certo attingere possit.
II
Præterea, cum nullum subsidium
mere humanum huic
impotentiae succurrere unquam valuerit aut valeat, tenen­
dum est etiam speciale Dei auxilium generi humano moralitér
necessarium esse, rursusque, cum non alio præsidio sed reve­
latione uti voluerit Deus (2), ipsam revelationem nunc esse
moraliter necessariam (3).
(1) Ita Ottiger, p. 133. Cf. Brucker, Vingt nouveaux portraits, p. 133-186,
apud Gondal, op. cil., p. 165 ; Hurter, n° 14 ; Pesch, n° 174 ; Franzelin,
De Divina Traditione, Appendix, cap. 3, iv, p. 584 sq.
(2) Quod infra demonstrabitur.
(3) « Revelatio... est pro humano genere necessaria necessitate morali
ad cognitionem sufficientem harum veritatum (ad religionem naturalem
pertinentium) simpliciter et in se spectatam..., quia in ordine præsenti
Deus humano generi in communi sufficientem cognitionem harum verita­
tum non aliis adjutoriis naturalibus citra revelationem, sed per ipsam
revelationem reddere voluit moraliter possibilem. » Ita Franzelin, loc. cit.

80

OBLIGATIO INQUIRENDI REVELATIONEM

CAPUT IV

DE OBLIGATIONE REVELATIONEM
INQUIRENDI
Status quæstionis (1).
81. Homo ex jure naturæ obligatur ad religionem et quidem
ad veram religionem, ad illam nimirum quæ vere ejus rela­
tiones ad Deum exprimat. Jamvero ratio humana nequit
ex se omnes religionis naturalis veritates tuto et certo cognos­
cere absque aliquo Dei auxilio. Unde, etsi inde non sequatur
Deum revelationem debere ct generi humano certo certius
præstitisse ; attamen conforme et consentaneum est divinæ
bonitati hujusmodi auxilium conferre, quod ideo probabiliter
collatum fuit (2), eo vel magis quod persuasio communis
viget apud gentes de speciali et extraordinario interventu
Dei circa religionem.
Ergo, quia sub gravi sibi providere tenetur homo, proptci
seriam probabilitatem de existentia revelationis, sub gravi
etiam tenetur diligenter inquirere utrum de facto data fuerit
quædam revelatio, ut postea illam amplectatur.

Errores.
82. a) Rationalismus, juxta quem homo liber est revela­
tionem anlplectcndi aut non, quia donum est gratuitum,
proptercaque illam inquirere non tenetur.
b) Indifferenlismus, quo generatim statuitur indifferentia
in materia religionis, absolutus est aut relativus. 1) Absolutus
(1) Mgr Ple, Œuvres choisies, Instructions synodales, p. 1 sq. ; Lamen­
nais, Essai sur Γ Indifférence, t. I ; Schouppe, De religione Christiana,
n° 61 sq. ; Gondal, Mystère et révélation, p. 175 sq.
(2) Revelationis convenientia, ergo et probabilitas ostendi solet etiam ex
desiderio naturali hominis videndi Deum ut in se est. De quo cf. S. Thomam,
1, q. 12, a. 1 ; 1-2, q. 3, a. 8 ; Cont. Gentes, 1. m, c. 50 ; Garrigou-Lagrange,
De Revel., t. I, p. 385-399 ; Gardell, in Revue Thomiste, sept.-oct. 1926,
p. 408-410 ; Brisbois, in Nouvelle Revue Théologique, febr. 1927.

OBLIGATIO INQUIRENDI REVELATIONEM

81

docet religionem prorsus liberam esse, de quo jam actum est
ubi de necessitate religionis.
2) Belalivus qui et ipse duplex est : a) Universalis, secun­
dum quem religio necessaria est, sed omnes religiones æqualitcr bonæ sunt, unde non est curandum an sit aliqua religio
revelata ; imo cuivis licet pro lubitu, et pro variis temporum
ct locorum adjunctis, quam libuerit religionem profiteri.
b) Particularis, secundum quem religio vera est revelata,
sed in multas sectas aut formas dividitur, quarum quaelibet,
(protestant ica, græca, judaica, romana). æqualiter bona est
et ad salutem utilis.
c) Indifferent ismo affinis est Toleranlismus dogrnalicus, quo
statuitur omnes opiniones religiosas suo jure niti et admit­
tendas esse, idcoque omnes religiones seu sectas aequalib r
esse veras et homini salutares. Dogmaticus vocatur ut distin­
guatur a tolerantismo polii ico qui, ut ait Mazzella (1), non est
nisi « legum dispositio qua publicum cultus exercitium per­
mittitur, aut etiam æqualis protectio promittitur externæ
professioni cujuscumquc religionis ».
d) Affinis est. etiam Modernismus, cujus quidam saltem
fautores (2) religiones omnes tandem aliquando in unicam
spiritus religionem consociandas esse affirmant.
De indifferentismo relativo paiticulari et de toleiautismo
politico exponi solet doctrina in tractatu de E -clesia ; nunc
vero agendum esi de loleranlismo dogmalico seu de indiflerenlismo reluiivo universali.
Doctrina catholica.
83. Indifferentismus relativus universalis et tolerantismus
dogmaticus reprobantur : 1) Ex damnatis propositionibus
sequentibus in Syllabo Pii IX sic enuntiatis : XV « Liberum
cuique homini est eam amplecti ac profiteri religionem, quam
rationis lumine quis ductus veram putaverit » ; — XVI « Homi­
nes in cujusvis religionis cultu viam ælernæ salutis reperire
æternamque salutem assequi possunt. »
2) Ex Encyc. « Qui pluribus », 9 nov. 1816 (3) ; —« Singulari
(1) Op. cit., n° 57.
(2) Sabatier*, Esquisse d'une philosophie de la religion, Les religions
d'autorité et la religion de Γ Esprit.
(3) Lettres apostoliques do Pie IX, Grégoire X VI, Pie VU, éd. Bonne
Presse, p. 186.

82

OBLIGATIO INQUIRENDI REVELATIONEM

quidem »,17 mart. 1856, quæ ila habet : « A qua turpissima
sane indifferentismi (absoluti) forma haud admodum distat
illud de religionum indifferentia systema e tenebris eruptum,
quo homines a veritate alienati, veræque confession's adver­
sarii, suæque salutis immemores et inter se pugnantia docentes
et nunquam stabilitam sententiam habentes, nullum inter
diversas fidei piofessiones discrimen admittunt,et pacem passim
cum omnibus miscent, omnibusque æternæ vitæ portum ex
qualibet religione patere contendunt (1). »
Assertio : Homo tenetur revelationem et quidem veram
inquirere [Cerium].
Probalur thesis directe ei indirecte.
t
I. — Directe

84. 1) Quando agitur de fine ultimo, pars tutior semper est
eligenda. Atqui admissa et probata, ad vitam recte agendam
et finem ultimum certo consequendum, necessitate morali
auxilii, quod, ex persuasione hominum, revelatio dicitur et
est, pars tutior est investigare utrum de facto data fuerit
revelatio. Inquirendo enim revelationem ct amplectendo,
salutem operamur, si reapse existât ; nihil autem perdimus si
revera non adfuerit (2).
2) Colendus est Deus modo quo voluerit. Porro revela­
tionem præstare potuit Deus, imo certe manifestavit si popu­
lorum sensui attendatur. Ergo homini incumbit obligatio
illam inquirendi veram revelationem quæ a Deo processerit ;
secus enim injuriam Deo faceret et veritati.
II. — Indirecte

85. Ab hac obligatione liberaretur homo, vel quia indifferentismus accipiendus est, vel quia religio vera immediate
evidens est, vel quia impossibilis est revelationem detegere.
Atqui nullum ex his tribus admitti potest. Ergo.
(1) Id., p. 78-80. Cf. Allocutio « Ubi primum », 17 dec. 1847 ; Damnatio
« Multiplices inter », 10 junii 1851 ; Allocutio « Maxima quidem », 9 junii
1862 ; Leo XIII, Encyc. Libertas, 20 jan. 1888, etc.
(2) Pascal, Pensées et opuscules divers (Cattier), p. 149 sq. ; La Bruyère,
Les Caractères, les Esprits forts, xxxv ; Gondal, La Religion, 1. V, cap. iv,
p. 262 sq.

OBLIGATIO INQUIRENDI REVELATIONEM

83

A. Indifîerentismus rejiciendus est et damnandus (1) quia
« doctrina est in se falsa, Deo blasphema, homini injuriosa
et perniciosa, religioni et hinc societati exitiosa ».
1° Falsa. — IN am supponit : a) hominem habere jus religionis
modum pro arbitrio suo determinandi ; atqui hoc falsum est.
Etenim hoc jus non habet, neque ex natura rei, neque ex Dei
concessione : 1 ) non ex nalura rei, nam summe atque unice ad
Deum perlinet determinare quomodo ipse coli voluerit ;
2) neque ex concessione : non enim potest Deus illud homini
concedere, ut quovis cultu, etiam erroribus, vitiis, impieta­
tibus immixto, divinam Majestatem honoret.
b) Omnes religiones, etiam inter se oppositas in dogmatibus
et morali, esse æque veras et bonas.
2° Deo blasphema. — Id blasphemum est in Deum quod
negat ipsius attributa ; atqui indifîerentismus negat ipsius et
veracitatcm ct sanctitatem et sapientiam, etc. ; cum, sectas
sibi contrarias æque bonas proclamans, supponat Deo æque
placere veritatem et mendacium, bonum ct malum.
3° Homini injuriosa et perniciosa (2). — a) Injuriosa. —
Vel enim homo credit omnes religiones esse veras : et est
insanus, dum credit contradictoria simul esse vera ; atqui
tamen id credere tenetur quicumque dicit omnes sectas esse
æque bonas. Admittere enim debet hæc et similia : Chrislum
esse merum hominem et Chrislum esse Deum; Romanum
Pontificem esse Chrisli vicarium cum catholicis, et eumdem
esse Anlichrislum cum Protest antibus ; Messiam advenisse
cum Christianis, Messiam adhuc non venisse cum Judæis, etc.
— Vel credit unam esse veram, ct est hypocrita, reliquas
omnes æque approbando. — Vel demum credit nullam esse
veram, sed omnes falsas : ct est impius in Deum, noxius in
societatem, ct hypocrita, si aliquam exerceat.
b) Perniciosa. — Nam si vel probabile tantum sit existere
(1) Hæc pars quæstionis ad verbum excerpta est e Schouppe, De reli­
gione christiana, n° 5G-G0. Vide Ottiger, p. 280 sq. ; Gondal, op. cit., p. 241.
Brugerette, Si tontes les religions se valent (Science et religion) ; Richard,
in Diet, théol., art. Indifférence religieuse.
(2) Gondal, op. cil., p. 247 sq. ; Brugerette, op. cit., p. 17 sq. : Lamen­
nais, op. cit., t. 1, cap. ni, p. 89 sq.

84

OBLIGA ΤΙ Ο IX Q L’I R EN DI R EV E LATIO N EM

religionem unam ex obligatione suscipit ndain, qua sola
Deus eoli et homo finem suum consequi possit, perniciosa
sane res est hanc unam religionem non amplecti, nec eidem
ut soli home adhaerere ; atqui r< ligionem tantum unam veram
esse ct ex obligatione suscipiendam, non solum probabile
sed certum est.
4° Religioni et hinc societati exitialis. — Nam : sine reli­
gione societas n< quii subsistere; religio aut< m ne concipi
quidem potest, absque notione Dei et obligatione officiorum
quæ illam constituunt. Atqui indifferentismus tollit notionem
Dei cujus attributa inficiatur, tollit obligationem officiorum,
dum omnia reddit arbitraria. Ergo religionem subvertit ct
societatem.

86. B. Religio vera non est immediate evidens (1), ul patet
ex ipsa hodierna diversitate religionum inter homines, necnon
et ex dictis de necessitate morali revelationis, ubi historice
ct psychologice prorsus incerta apparet notio religionis.
87. C. Revelatio detegi potest et debet (2).
Revelatio, si data fuerit, hominibus ccllata est ut ad finem
eos facilius et tutius perducat, sed medium ad finem non
ducit nisi certo cognoscatur. Deus igitur, infinite sapiens et
providus, si revelationem generi humano tribuerit, ita clare
iilam manifestare debuit, ut homines facile et certo illam
agnoscere possint et a falsis secernere. Ergo.

Corollarium. De extensione hujus obligationis (3).
88. Certo certius ad inquisitionem illam obligantur qui,
omni revelatione carentes, Deum revelasse aut aperte sciunt
aut suspicantur, ut ex antea dictis facile eruitur ; obligantur
secundo (pii de veritate sua· religionis rationabiliter dubitant,
quocumque ex motivo prudenti, sive illis impia videatur,
obscœna, non sibi constans, vana, ridicula, aut ita porro.
Eximuntur vero ab hac obligatione, qui. serio et prudenter,
credunt suam religionem solam esse divinitus revelatam et
ideo unice veram.
(1) Schouppe, n° 63.
(2) Gondal, Religion, I. V, cap. m, p. 255.
(3) Ottlger, p. 290 sq.

CERTITUDO REVELATIONIS

85

CAPUT V

DE COGNOSGIBILITATE REVELATIONIS
DIVINÆ
89. Demonstravimus : 1) hominem teneri revelation* m
inquirere ; 2) r< velationemque, si exsistat, debere esse certo
cognoscibilem. Unde statim enascitur quæstio de modo
probandi originem divinam revelationis seu de revelationis
cognoscibilitate el credibilitate, cujus solutio duplex amplec­
tatur caput.
Capitis præsentis materia in duos articulos dividitur :
1) de cerliludine lacti revelationis ; 2) de nolis revelationis et
de carum usu seu de methodo apologetica.

ART. I

De certitudine revelationis
Errores.
90. Ih velatio vera agnoscitur ct discernitur : 1) juxta
Protestantes, ex solo uniuscujusque privato spiritu ; 2) juxta
Fideislas · I Traditional istas, ex fide communi humanitatis in
traditionibus et revelatione primitiva fundata; 3) juxta
Kanlium et Semi-Rationalisl as, <x revelationis conformitate
cum exigentiis rationis praclicæ ; 1) juxta Proleslanles Libe­
rales ( I Modern istas, ex < jus conformi!at < cum aspiiationibus
et exigentiis sensus religiosi; 5) juxta quosdam fautores
methodi immanenliæ, qui non sal is recedunt a doctrina Moder­
nistarum. <χ sola et plena ejus conformitate eum exigentiis
nostra? naluræ (1).

Doctrina catholica.
91. 1ΰ Revelatio divina ostenditur seu divinitus credibilis
(1) Garrlgou-Lagrange, De Revelatione, t. I, p. 434 sq. ; 518 sq.

86

CERTITUDO REVELATIONIS

manifestatur non ex solis motivis internis, sed ex motivis
internis simul atque externis, præsertimquc ex ultimis.
En documenta: a) Haec habet Cone. Vaticanum : «Si quis
dixerit revelationem divinam externis signis credibilem fieri
non posse, ideoque sola interna cujusque experientia aut
inspiratione privata homines ad fidem moveri debere, a. s. » —
« Si quis dixerit... miracula certo cognosci nunquam posse nec
iis divinam religionis christianæ originem rite probari, a. s. »
« Ut nihilominus fidei nostræ obsequium rationi consenta­
neum esset, voluit Deus cum internis Spiritus Sancti auxiliis
externa jungi revelationis suæ argumenta, facta scilicet divina
atque imprimis miracula et prophetias, quæ cum Dei omnipo­
tentiam et infinitam scientiam luculenter commonstrent,
divinæ revelationis signa sunt cerlissima et omnium inlelligenliæ accommodata. » — « Ad solam catholicam Ecclesiam
ea pertinent omnia, quæ ad evidentem fidei christianæ credibilitalem tam multa et tam mira divinitus sunt disposita.
Quin etiam Ecclesia per se ipsa, oh suam nempe admirabilem
propagationem, eximiam sanctitatem ct inexhaustam in
omnibus bonis fecunditatem, ob catholicam unitatem invietamque stabilitatem, magnum quoddam et perpetuum est
molivum credibililalis et divinæ suæ legationis teslimoniuin
irrefragabile (1). »
b) In Jurejurando contra Modernismiun legitur : « Externa
n velationis argunn n( a, hoc est facta divina, in primisque
miracula et prophetias, admitto et agnosco tanquam signa
II
certissima
divinitus ortæ christianæ religionis, eademque
rr omnium atque hominum, etiam hujus temporis,
teneo aetatum
intelligent!® esse maxime accommodata (2). »
2° Etiam ante fidem susceptam, ratio humana potest certo
demonstrare originem divinam revelationis et ideo veram
religionem revelatam a falsis discernere.
Etenim signa divinæ revelationis sunt « cerlissima et omnium
intelligent!® accommodata » ; ct « ex iis divina religionis
christianæ origo rite probatur. » — « Quoad has quaestiones
(1) Cone. Fai. ,sess. 3, cap. 3, can. 3, 4. Denzlnger, 1812,1813, 1790, 1794.
(2) Denxinger, 2145. Cf. Denzlnger, n. 2106, 1707.

CERTITUDO REVELATIONIS

87

varias (exsistentiam Dei, divinitatem revelationis mosai» æ
et christianæ) ratio fidem præcedil, debetquc ad eam nos
conducere (1). »
✓

« Humana ratio... divinæ revelationis factum diligenter
inquirat oportet, ut certo sibi constet Deum esse locutum, ac
eidem... rationabile obsequium exhibeat... Sed quam mulla,
quam mira, quam splendida præsto sunt argumenta, quibus
humana ratio luculentissime evinci omnino debet, divinam
esse Christi religionem... Quæ certe omnia (signa) tanto divinæ
sapient iæ ac polcntiæ fulgore undique collucent, ut eu jusque
mens et cogitatio vel facile intelligat Christianam fidem Dei
opus esse. Itaque humana ratio ex splendidissimis hisce æque
ac firmissimis argumentis clare aperteque cognoscens Deum
ejusdem fidei auctorem exsistere, ulterius progredi nequit, sed
quavis difficultate ac dubitatione penitus abjecta atque remota,
omne eidem fidei obsequium præbcat oportet, cum pro certo
habeat, a Deo traditum esse quidquid fides ipsa hominibus
credendum et agendum proponit (2). »
In schemate prosynodali Cone. Vaticani hæc leguntur : « Inter
Protestantes illos, qui revelationem Christianam se admittere
profitentur, multi sunt qui... valorem aut necessitatem motivorum credibilitatis, quæ inducantur ex miraculis, prophetiis
adimpletis, etc., vel omnino negant, vel ea solum admittunt
tanquam subsidia quædam, si fides jam supponitur ; quia
(ut aiunt) ipsa hujusmodi facta nisi per fidem jam suppositam
cognosci non possunt... Neque desunt alii, qui doceant facta
illa supernaluralia non posse intelligi tanquam motiva credi­
bilitatis, nisi fides jam præsupponatur, et propterca ipsum
factum revelationis homini, qui fidem nondum suscepit,
demonstrari non posse... S. Sedes jam sæpius necesse habuit
hujusmodi errores proscribere... Errorem vero ipsum, contra
quem hic articulus in schemate proponitur, periculis plenum
esse, per se manifestum est. Si enim rejectis vel suo valorc
exutis criteriis extrinsecis, quibus Deus suam revelationem
velut sigillis divinis cognoscibilem reddidit, totum revocatur
ad « internam experientiam », et ad « sensum internum », nullus
amplius remanet modus certus discernendi revelationem veram
a fictitia. Ille enim sensus internus, secundum providentiam
ordinariam, non subest experientiae sub formali ratione, qua(1) Contra Bautain, Gregor. XVI, Denzlnger, 1626 (1622-1627).
(2) Pius IX, contra Hermesianos, Denzlnger, 1637-1639 ; Vacant, op. cit.,
t. I, p. 575.

88

CERTITUDO REVELATIONIS

tenus sit supernaliiralis, et si sejungatur a criteriis extrinsccis,
patet illusionibus gravissimis (1). »

.
’

3° Non requiritur tamen, pro singulis, certitudo scienlifica :
concilium enim Vaticanum. damnat cos qui contendunt
catholicos « justam causam habere posse fidem, quam sub
Ecclesiæ magisterio jam susceperunt, assensu suspenso in
dubium vocandi, donec demonstrationem scienlificam credibilitatis ct veritatis fidei suæ absolverint » (2).
4° Nec sufficit notitia probabitis, ut constat ex damnatione
prop. seq. : « Assensus fidei supernaturalis et utilis ad salutem
stat cum notitia solum probabili revelationis, imo cum for­
midine, qua quis formidet ne non sit locutus Deus. » « Assensus
fidei ultimo nititur in congerie probabilitatum (3). »
5° Nec sufficit cognitio mere subjectiva ; nec sola experientia
interna aut inspiratio privata; ut liquet : 1) ex damnatione
Michaelis de Molinos qui non aliud motivum certitudinis
admittit quam lumen internum a Deo proveniens, conjunc­
tum cum certitudine quod a Deo proveniat (4) ; 2) ex supracitatis schematis prosynodalis Vaticani, quod addit : « Si...
totum revocatur ad sensum quemdam animi ct ad internam
experientiam, profecto consequens est npllam religionem
esse insect objective magis credibilem præ altera, imo nullam
objective credibilem esse (5) » ; 3) ex canone Vaticani jam
citato (6).
6° Requirilur et sufficil noli lia certa. — Requiritur, ut Deo
rationabile obsequium exhibeatur ; sufficil : « quis enim, ait
Pius IX, ignorat vel ignorare potest omnem Deo loquenti
fidem esse habendam, nihilque rationi magis consentaneum
esse, quam iis acquiescere firmiterque adhaerere, quæ a Deo,
qui nec falli nec fallere potest, revelata esse constiterit » (7).
(1) Vacant, Etudes théol. sur le Concile du Vatican, t. I, p. 593 sq.
(2) Denzinger, 1815.
(3) Innoc. XI, prop. 21 ; Decr. Lamentabili, contra Modernistas ; Den­
zinger, 1171, 2025.
(4) Innoc. XI, prop. 53, Denzinger, 1273.
(5) Vacant, loc. cit., p. 595 sq.
(6) Denzinger, 1812.
(7) Denzinger, 1637.

C E RT IT U D 0 REV ELAT IONIS

89

His præmissis, nunc quæritur quonam certitudinis genere
institui possit et debeat factum revelationis, ut inde rationa­
biliter sequatur obligatio illud amplectendi. Quod ut clarius
exponatur, quædam praenotanda sunt de certitudine, de ejus
motivo et divisione.
Definitio certitudinis.
92. Certitudo definitur : Firmitas mentis adhæsionis alicui
cognoscibili, sine errandi formidine. Certitudo igitur excludit
errandi formidinem, id< oque omne dubium prudens, absoluti
et in omni casu ; adhaesio autem mc ntis major minorve esse
potest, secundum motiva in quibus fundatur.
Motivum certitudinis.
93. Certitudo separari nequit ab evidentia, quæ sempr i
ejus est causa et motivum. Evidentia autem est : ipsa objecti
perspicuitas seu i'nlelligibililas menti manifesta (1).
Species evidentiæ (2).
94. 1) 1 talione veritatis. — Evidentia est intrinseca, si
intellectui manifestat rem ipsam, ipsam veritatem, ipsam
scilicet connexionem prædicati cum subjecto. Est exlrinseca.
si intellectui manifestat tantummodo quoddam extrinsecum
ipsi rei, v. g. testimonium illam referens aut sapientiam ct
veracitatem testis illam asserentis. Hoc in casu evidens non
est ipsa connexio prædicati cum subjecto, sed tantum evidens
est banc connexionem fuisse affirmatam in aliquo veraci
testimonio (evidentia in attestante) aut esse rationabiliter
affirmabilem ob testis auctoritate m (evidentia credibililatis).
2) llalione modi. — Evidentia dicitur immediata, si^connexio prædicati cum subjecto statim apparet, quin requiratur
ullum medium interpositum, ut in primis principiis,Ç quæ
(1) De Poulplquet, L'objet intégral..., p. 199 sq. ; Gény, Diet. ΛροΙ.,
art. Certitude ; A. Chollet, in Diet, théol., art. Certitude ; Doni Lefebvre,
L'acte de foi, Paris, Lethielleux, ed. 2, p. 44 sq. ; 2-2, q. 1, a. 4.
(2) Card. Billot, De Virtutibus infusis, p. 197 sq. ; De Poulpiqujt, op. cit.,
p. 34 sq.

90

CERTITUDO REVELATIONIS

demonstrari ncc debent nec possunt, v. g. totum est majus
sua parte, duo et duo æquant quatuor.
Mediata autem vocatur, si, ut convenientia prædicati cum
subjecto appareat, interponi debet medium, sicut cum ex
causa innotescit effectus aut vice versa ; ita in conclusionibus
mathematicis aut metaphysicis logice c principiis deductis,
ita etiam aliquo sensu in inductionibus historicis.

3) Ratione perfectionis. —.Perfecta est, quando veritas ita
clare apparet ut ne minimæ quidem dubitationi locus rema­
neat, sed statim sponte et necessario in assensum rapiatur
intellectus. Hæc evidentia communiter habetur in primis
principiis et in demonstrationibus mathematicis.
Imperfecta vero est, quando, nonobstantibus motivis firmis
admittendæ veritatis et plane assensu dignis, permanent
tamen difficultates quæ, etsi bene perpensæ, rationum firmi­
tatem non destruant, et dubium tantummodo imprudens
generare possint, nihilominus prohibent quin veritas perfecte
et plene menti affulgeat et illam necessitet. Hæc evidentia
præsertim habetur in rebus sive metaphysicis sive historicis
ordinis vilæ moralis.
4) Ralione fundamenti. — Melaphysica, physica et moralis
dicitur et est evidentia, secundum quod rerum essentiis,
legibus physicis et moralibus innititur.
i

Evidentiæ influxus in adhæsionem mentis.

95. 1) In casu evidentiæ intrinsecæ. — Cum intellectus
necessario et spontanee adhæreat veritati sibi præsenti,
evidentia intrinseca de se sufficit ad assensum mentis obti­
nendum. Si tamen imperfecta sit illa evidentia, propter
dubium imprudens quod exsurgit, mens indiget motione
voluntatis ut, deposita formidine irrationali, firmiter assentiatur veritati ; voluntas autem non intervenit nisi per acci­
dens, ut removens prohibens, videlicet removens impedimen­
tum dubitationis irrationabilis ; et causa assensus non sunt
nisi motiva ordinis intellectualis : rationes nempe ab intel­
lectu perspectae, præsentia scilicet veritatis.

CERTITUDO REVELATIONIS

ÎH

2) In casu evidentiæ extrinsecæ (1). — Semper requiritur
interventio voluntatis. Et vero, quando adest sola evidentia
extrinseca, veritas manet in se ineuidens et obscura. Porro
intellectus non movetur directe et necessario nisi a veritate
in se visa, nempe ab evidentia intrinseca. Oportet igitur ut
voluntas determinet intellectum ad assentiendum. Inde tamen
non sequitur assensum intellectus semper imperari libere.
Nam si testimonium veritatem referens sit perfecte evidens,
intellectus necessitatur ad illud accipiendum ; imo, quia clare
percipit absurdum esse et irrationale in casu denegare assen­
sum ipsi veritati, ideoque malum sibi, voluntas quæ bonum
prosequitur ex natura, debet illum necessario movere ut
firmiter adhaereat veritati testificatae. Ita nemo potest negar*
existentiam Romæ.
Hæc interventio voluntatis ex ipsius natura motivi assensus
exigitur : assensus enim vere fundatur super evidentiam
menti affulgentem ; quia vero hæc evidentia omnino extrinseca
est rei attestatæ, non videtur sufficere absque application'
volunt atis.
Sed quandoque aliud auxilium praestat voluntas, removet
nempe prohibens, quatenus intellectus attentionem excitat ut
motiva intimius considere*, ut rationes oppositas inanes
percipiat et rejiciat, ut dubia levia et imprudentia ex passio­
nibus, praejudiciis aut scientiis naturalibus orta, expellat,
praesertim ut dispositiones mentis et cordis acquirat homo,
quibus melius et tutius apprehendatur et accipiatur effica­
citas objectiva motivorum. Quod verissimum est speciatim
in rebus ordinis moralis (2).
Certe dispositiones supradictæ de se nec roborant nec firmant
valorem motivorum assensus, sed conditiones videntur adhae­
sionis mentis veritatibus hujusmodi : rectitudinem ei præbent
(1) S. Th., De Veritate, q. xiv, a. 1 ; De Poulpiquet, op. cit.,p. 298, 305 sq.,
325 sq. ; Billot, op. cit., 204 sq. ; Cyrille Labeyrie, op. cit., p. 177 sq. ; Brugère, De Vera Religione, Appendix I, p. 2G4 sq. ; G. Brunhes, La foi et sa
justification rationnelle, p. 176 sq.
(2) Dico : ordinis moralis ; nam quando agitur de rebus mere historicis
quæ ad vitam moralem non pertinent, otsi evidentia sit solum extrinseca
ideoquo intellectum non cogat, non videntur exigi aliæ dispositiones quam
probitas historica. De Poulpiquet, op. cit., p. 43 sq.

92

CERTITUDO REVELATIONIS

<t eam eximunt ab obstaculis quæ valorem istum obnubi­
lant. « Qualis unusquisque est, talis finis videtur ei », ait
Schola, habitus igitur sinceritatis, absentia præjudiciorum,
odium mendacii, voluptatum et passionum mortificatio,
humilitas, puritas vitae, etsi minime assensum intellectualem
d< terminent, inenlem disponunl ut attentius, expeditius et
efficacius, rationes ordinis intellectualis perspiciat et amplec­
tatur.
Ilis prælibatis de evidentia, ad divisionem certitudinis
accedamus.

Species certitudinis.
96. Cerliludo, quemadmodum evidentia cui innititur, est
metaphysica, physica aut moralis, secundum quod necessitas
connexionis prædicati cum subjecto in rerum essentia, in
constantia legum naturæ physicæ, in legibus naturæ moralis
seu in constantia morum hominum fundatur. Omnis autem
certitudo potest esse vel spontanea, qualis est pro sensu com­
muni, et facile obtinetur absque praeparatione scicntifica ;
vel scientifica seu critica aut philosophica, qualis est in docto,
post diligentem considerationem.
a) Certitudo melaphysica, quæ fundatur in necessitate
metaphysica (absoluta), adest « dum nexus inter prædicatum
et subjectum est absolute necessarius, id est pendet ex ipsa
natura subjecti et prædicati. et apparet ex analysi notionum ».
Sic metaphysice certum est idem non posse esse simul et
non esse sub eodem respectu, omne contingens esse causatum,
totum esse majus sua parte.
b) « Cerliludo physica fundatur in necessitate physica
legum naturæ quæ sunt hypolelhice necessariæ. Hæc certitudo
habetur mediante formaliter experientia’ seu mediantibus
formaliter sensibus. » Sic physice certus sum quod hic ignis
urit, quod hoc fenum dilatatur sub influxu caloris.
c) Cerliludo moralis fundatur in necessitate morali et in
impossibilitate morali opposita, el habetur mediante testi­
monio humano idoneo. Ita moralité r certus sum hunc testem,
( ujus scientiam et veracitatem cognosco, in his circumstantiis
non mentiri ; moraliter certum est perfectam cognitionem

C ERT ITU DO R EV ELAT IΟ N IS

93

omnium veritatum religionis naturalis, si exsistat, fuisse a
Deo revelatam, cum sit moral iter impossibile homines naturalitcr perve nire posse ad talem cognilion< m. — Distinguitur
autem certitudo moralis speculativa, quæ est (spontanea vel
scicntifica, historica) de aliquo facto præterito aut præsenti
(t certitudo prudenlialis, quæ est de honestate alicujus actus
hic et nunc faciendi (1).
97. N.-B. — 1° Necessitas melaphysica, uti palet, nullam pa­
titur exceptionem; igitur negatio certitudinis metaphysicæ
absolute implicat contradictionem. In certitudine autem phy­
sica et morali, dari potest exceptio, quia non repugnat leges
physicas et morales, in casu quodam particulari, effectum
suum non habere : pendent enim a Causa prima, vi cujus
aliquando cohiberi possunt, imo etiam (morales) a libertate
humana, quæ ordini vilæ moralis et ejus praeceptis resistere
valet. Exceptio tamen supponi non potest, sed probari debet :
dedeceret enim sapientiam Dei, ordinem a Creatore consti­
tutum in rebus physicis aut leges certas in natura humana
positas, generaliter non servari.
2° Juxta quosdam, certitudo tum physica tum moralis
potest, per reflexionem, fieri exlrinsecc (resolutive) melaphysica,
si ex ejus falsitate sequeretur quædam impossibilitas meta­
physica ; v. g. Certitudo physica de exsistentia mundi externi,
de factis generalibus, ut calor dilatat corpora ; secus esset
aliquid sine ralione essendi, falsitas nempe sensationis et innu­
merabilium experientiarum de facto dilatationis, quod metaphysice repugnat ; certitudo moralis de testimonio universali
hominum aut plurium qui contra suam utilitatem falsum dixis­
sent, nam falsi tas horum testimoniorum esset adhuc sine
ralione essendi, etc. (2).
3° Quidam auctores, ut Geny (3), distinguunt tantum certi­
tudinem absolutam, quæ est de lege sive necessaria (metaphy­
sica), sive hypothetica (physica aut morali), et certitudinem
hypotheticam, quæ est de jactis seu de applicat ione legis physicæ
aut moralis : dicitur hypothetica, quia dari potest exceptio.
4° Juxta alios (4), cerliludo est : 1) Mere intellectualis, si a
solo intellectu procedit, quin ulla requiratur voluntatis inter­
ventio. Ita in mathesi, in primis principiis. 2) Moralis, si non
(1)
(2)
(3)
(4)
sents.

Ita, fere ad verbum. Garrlgou-Lagrange, De Revelatione, t II, p. 66 sq.
Garrlgou-Lagrange, ibid.
Art. cit., col. 499.
Ollé-Laprune, La Certitude morale; La philosophie et les temps pré­

CERTITUDO REVELATIONIS

habeatur nisi sub influxu voluntatis. Hæc enim certitudo, quia
versatur circa veritates ordinis moralis vel circa veritates sive
historicas sive metaphysicas, quæ vere in vitam moralem
influunt, obtineri nequit sine quibusdam conditionibus mora­
libus, a voluntatis rectitudine et motione pendentibus. Ita Dei
existentia, animæ immortalitas, Christi resurrectio.
De habitudine revelationis ad actum fidei divinæ.
98. Credere, sensu proprio, est asscntiri alicui rei testificata*,
propter auctoritatem testificantis. Ait enim Vaticanum :
a Fidem, quæ humanæ salutis initium est, ecclesia catholica
profitetur virhilem esse supernaluraleni, qua, Dei aspirante
el adjuvante gratia. ab eo revelata vera esse credimus, non
propter intrinsecam rerum veritatem naturali rationis lumine
perspectam, sed propter auctoritatem ipsius Dei revelantis, qui
nec falli nec fallere potest (1). » Iisdem verbis habes definitio­
nem fidei actualis, si loco «virtutem supcrnatu ratem », ponas :
« actum supernaturalem ».
Itaque revelatio
ad fidem sine dubio refertur et ad eam
■
A
*
spectat. Revelatio enim prout est factum historicum ordinis
supcrnaturalis, interventio nempe miraculosa Dei veritates
quasdam nobis manifestantis, ad fidem ducit et a ratione
cognosci debet.
Sane actus fidei est « actus inlelleclus assentientis veritati
divinæ ex imperio voluntatis a Deo motæ » (2), seu est actus
inlelleclus quo, sub imperio uolunlalis, revelatis a Deo assentimur propter auctoritatem ipsius Dei revelantis. Sed « quoties
mediante voluntate assensus (intellectualis) imperatur, opor­
tet ut antecedenter ad assensum ipsum sciatur non solum id
de quo assensus quæritur, verum etiam an exsistat et cujusII Odi sit molivum assentiendi » (3). Voluntas enim nequit
determinare intellectum ad assentiendum propter rationem
quamdam, nisi antea intellectus ipse demonstraverit existentiam et valorem hujus rationis. Oportet igitur ut antecedenter
ad actum fidei divinæ certo cognoscantur auctoritas Dei et
lactum revelationis. 9

(1) Sess. 3, c. 3, Denzlnger, 1789.
(2) 2-2, q. 2, a. 9.
(3) Card. Billot, De Virtutibus infusis, ed. 2, p. 216.

CERTITUDO REVELATIONIS

95

1° Deus autem est ipsa infinita sapientia et increata vera■citas, ergo ejus auctoritas slatim innotescit cuique rationutenti. Ideoque aliquid credibile est fide divina statim ac
constat illud fuisse dictum a Deo : etenim rationabiliter cre­
dibile est quidquid prudenter credi potest seu quidquid a
teste fide digno asseritur ; ergo divinitus seu fide divina
credibile est quidquid sine dubio a Deo dictum est.
2° Requiritur ergo et sufficit probare signis certissimis
factum revelationis divinæ. a) Requiritur, ut constat : 1) ex
damnatione ab Innocentia XI prop. seq. : « Assensus fidei
supernaturalis et utilis ad salutem stat cum notitia solum
probabili revelationis, imo cum formidine, qua quis formidet
ne non sit locutus Deus » (1) ; 2) ex ipsa natura fidei : assen­
sus fidei est assensus firmus, imo firmissimus ; atqui voluntas
talem assensum imperare nequit, ut jam diximus, nisi certo
constet de facto locutionis divinæ.
b) Sufficit. Statim enim ac de revelationis facto constat,
certitudine vera, certitudine scilicet quæ omne dubium pru­
dens excludat, eo ipso veritates ipsæ revelatæ sunt evidenter
credibiles fide divina, ut, jam animadvertimus ; imo evidenter
sunt credendæ : « cum (enim) homo a Deo tanquam creatore
et Domino suo totus dependeat et ratio creata increatæ veri­
tati penitus subjecta sit, plenum revelanti Deo intellectus et
voluntatis obsequium fide præstare tenemur » (2), nobis
namque non licet, cit ra læsæ majestatis divinæ crimen, fidem
denegare revelationi divinæ evidenter credibili ad nos directae.
Unde, demonstrata existent ia revelationis divinæ et prae­
cognitis veritatibus quæ in illa continentur, jam adsunt
omnia prærequisita ad ipsum actum fidei divinæ necessaria,
quæ ejus rationabilitatem fundant, sed ipsum essentialiter
non constituunt. Nonnisi enim postea, sub imperio liberse
voluntatis et graliæ motione, producetur ille actus, ut exponi
solet in tractatu de fide (3).
(1) Den zinger, 1171.
,
(2) Denzingcr, 1789.
(3) Of. Garden, in Diet, thêol., art. Crédibilité ; Garrigou-Lagrange,
De Bivelat., t. I, p. 522 sq. ; De Poulpiquet, L'objet intégrai..., p. 480 sq.

96

C E KT ITUI) 0 R EV E L AT IO NIS

Certitudo revelationis.
99. Revelatio divina est faciuni hisloricum ordinis supernaluralis, quoad nos non per se noscibile (1). Ergo objectiva
ejus existentia demonstrari debet per alia facia divina, in se
noscibilia, quæ a nobis certo cognoscuntur tam ut facia quam
ut supernaluralia signa originem divinam revelationis sigil­
lantia. Jamvero pleraque signa quibus innititur revelatio :
1) ut supernaluralia quid» m, possunt esse certa, ut infra
videbitur, certitudine morali vel physica, imo quandoque
metaphysica, et ideo, sub hoc respectu philosophico, lactum
revelationis potest esse certum certitudine saltem partialiter
metaphysica (2) ; 2) ut facia v» ro, si excipiantur test» s imme­
diati, quibus physice certa < sse possunt, nonnisi ex historia
nobis nota sunt. Ergo laetum n velationis in evidentia extrinseca fundatur, in evidentia scilicet testimonii .quod eam contin» t ct refert, seu in euiaenlia morali.
De facto igitur revelationis certo consl are potest sed certi­
tudine morali (3). Quæ diximus ergo de interventu voluntatis
et utilitate dispositionum mentis et cordis relative ad eviden­
tiam ext rinsecam apprime congruunt in præsenti. Quæcumquc
tamen occurrant difficult ales in oppositum, probatione rite
peracta, quæcumquc exoriantur dubitat iones, imprudens
< sset ct omnino irrat ionale, propter ist as fallacias sub influxu
phantasiæ aut passionum productas, hanc certitudinem reji­
cere quæ vera est certitudo ( tplane sufficit,quia omne dubium
prudens excludit.
Certitudo absoluta et respectiva (4).
100. llæc autem certitudo moralis de facto revelationis ac
(1) In aliquo casu certe Deus potest directe alicui interne manifestare
sufficientem revelationis notitiam ; hoc autem non contingit lege ordina­
ria, de qua sola agitur in præsenti.
(2) De Poulplquet, L'objet intégral..., p. 221 sq. ; cf. Van Hove, La doc­
trine du miracle chez S, Thomas, p. 358 sq.
(3) Etiam argumenta, quæ ex ipsa doctrina hauriuntur, supponunt
revelationem ut pictum quod demonstrandum assumitur ut superans vires
naturæ et ideo ad facta divina aliquatenus ipsa reducuntur ; supponunt
quoque Jeges naturæ humana: seu modos constantes et uniformes agendi
hominum, proinde nonnisi certitudinem moralem generant.
(4) Card. Billot, De Virtutibus infusis, p. 217, 306 sq. ; Van Noort,
De fide divina, η. 273 sq.

97

CERTITUDO REVELATIONIS

proinde de revelationis crcdibilitate, potest (-ese absolute vel
respecliya.
a) Sufficil cerliludo absoluta. — Ceititudo e demonstratione
historica facti revelationis nata, ea est quæ a theologis voratur
absolula, videlicet, quæ sufficit respecte cujusvis inlellectes
eliam acidissimi. Est scienlifica, si rite solvuntur objectiones
adversariorum et distincte ac considerate percipiuntur motiva
credibilitatis ; vulgaris, si minus distincte et minus reflexe
bæc motiva cognoscuntur.
Ad hanc porro certitudinem vulgarem perv( nire possunt
pleriquc fideles. « Quamvis enim fideles rudiores motiva
omnia credibifitatis distincte non noverint, nec ipsi ea valeant
explicare ; noverunt tamen modo ipsis accommodato unam,
sanctam, catholicam et apostolicam Ecclesiam, ct in hac
semper cis ob oculos versatur incommutabile, plene sufficiens
ct certum credibilitatis motivum... ita divina bonitas et
sapientia, in ordine providentiae supernaturalis, disposuit
Ecclesiam catholicam iis insignem characteribus, ut in ea,
citra scicntificas inquisitiones, quibus longe maxima pars
hominum idonea non est, etiam rudes habeant facile cognoscibilc compendium motivorum credibilitatis ad plenam
certitudinem, quæ poterunt per disciplinas apologeticas
distinctiori et ampliori explicatione confirmari ; sed non
potest rationibus oppositis induci prudens dubium ad illam
certitudinem labefactandam (1). »
b) Su/ficil cerliludo respecliva. — Ea est certitudo quæ,
praescindendo ab objectiva dignitate rationum, reapse sufficit
menti illius qui hic et nunc fidem vult amplecti, et respectu
illius omne dubium prudens excludit, pro tunc temporis,
Hæc certitudo sufficit, nam :
1) Si certitudo respecliva non sufficeret, fides foret impossi­
bilis multis hominibus, v. g. pueris et rudibus.
2) Id omnino convenit ordini Providenliæ. Regula enim est ,
ut in necessariis quæ per nosmetipsos percipere non valemus,
audiamus ct sequamur eos quos natura posuit eruditores ct
magistros.
(1) Schema prosyn. Cone. Vat., Vacant, op. cit., t. I, p. 599.
Theol. I.

4

98

CERTITUDO REVELATIONIS

Proinde pueri et rudes, rationabiliter et prudenter, fide
humana credunt id quod pareilles vel pastores illis affirmant
de historia ct veritate rev» lationis, et, hac via auctoritatis,
sufficient(ir, suo modo, suaque conditione, sibi e (formant
judicium certum de facto revelationis divinæ. Sic enim agendo,
pueri et rudes adhibent unicum medium quod ipsis præsto est,
et quidem medium per se proportionatum ct sufficiens, nam
quod parentes aut pastores aliquando fallantur aut fallant,
nonnisi per accidens contingit in regulari ordine a Deo insti­
tuto, scilicet inter fideles in Ecclesia catholica educatos.
3) Quoad cos qui, usum rationis habentes, invincibiliter
ignorant praedicationem catholicam, tenendum est ipsis non
deesse media saltem remote sufficientia, quibus ad credibilitatem doctrinæ salutis et ad fidem pervenire possint. Si
faciant ideo quod in se est, ductum naturalis rationis sequen­
tes, possunt, « divinæ lucis et graliæ operante virtute, aeter­
nam consequi vitam » (1).
4) « Demum hac in re multum tribuendum est divinæ
graiiæ, quæ. licet secluso miraculo (2), locum motivorum
cfcdibililatis non suppleat, potest tamen efficere : a) ut eli­
minentur difficultates veritatem obscurantes, et b) ut motiva
credibilitatis apprehendantur eo modo ut suadeant et per­
suadeant. Hinc S. Thomas : « Oui credit, inducitur auctoritate
divinæ doctrinæ miraculis confirmatae et, quod plus est,
interiori instinctu Dei invitantis » (3) ; et ipsum Cone. Val. :
< Ut fidei nostræ obsequium rationi consentaneum esset,
voluit Deus cum internis Spiritus S. auxiliis externa jungi
revelationis suæ argumenta », et paulo post, « Cui quidem
testimonio (scii. Ecclesiæ) efficax subsidium accedit ex
superna virtute » (4).
(1) Cf. tract, de Gratia, ubi de distributione gratiæ.
{2) Quandoque enim, extraordinarie, gratia totaliter supplet propositio­
nem externam motivorum credibilitatis, ita ut credantur revelata absque
ullo motive credibilitatis, seu potius cum evidentia credibilitatis a gratia
ipsa miraculose producta. Cf. Salmantlcenses, De Fide, tr. 17, disp. 1,
dub. 4, n. 198 , Billuart, De Fide, diss. 1, a. 6, in fine ; De Poulpiquet, Le
miracle et ses suppléances, p. 18 sq. ; Vacant, Etudes théol. sur le Concide
du Vatican, t. 1, p. 592.
(3) 2-2, q. 2, a. 9, ad 3.
(4) Sess. 3, c. 3, Denzlnger, 1790, 1794. Ita Van Noort, De Fide, n. 278.

METHODUS APOLOGETICA

99

ART. II

De methodo apologetica
Revelatio fide divina credibilis ostenditur ex variis signis,
de quorum notione et usu nunc dicendum i^st.
§ I. — De Notis
Notio criteriorum.
101. Media quæ nobis debentur ut certo cognoscatur factum
revelationis, nolæ vocantur, quatenus revelationem ut divinam
manifestant seu innotescere faciunt ; criteria. quatenus ex iis
dijudicatur et discernitur vera revelatio a falsis ; motiva
credibilitatis, quatenus revelationem evidenter fide divina
credibilem reddunt.

Divisio criteriorum.
102. Hæc porro motiva credibilitatis, in ordine ad homi­
nem qui ad fidem ducit u” (1), interna sunt vel externa, secun­
dum quod sunt in/ruvel extra conscientiam hominis credentis
aut fidem inquirentis.
1° Interna autem sumuntur ex mirabili satisfactione aspi­
rationum legitimarum et nobilissimarum vel naturæ hu manse,
ipsius humanitatis, et tunc dicuntur universalia, vel hujus
determinati hominis, et dicuntur indiuiaualia.
2° Externa vero sunt intrinseca vel extrinseca ipsi religioni
revelatae.
A. Criteria externa-intrinseca. — Ipsi religioni revelatae
inhærent et ex ejus natura oriuntur, v.g.religionis excellentia,
puritas, sublimitas ac in omnibus bonis fecunditas.
Hæc autem criteria possunt esse negaliva vel positiva.
a) Criteria negaliva. — Ea sunt quorum praesentia probat
nil obstare quin religio proposita possit esse revelata, at non
illico probant eam esse revera divinam. Praecipua sunt :
immunitas ab errore, a contradictione, a fraude et immoral itate.
(1) Vacant, Etudes thcol., etc., t. II, n. 569 ; Garrigou-Lagrange, De
Revelat., t. I, p. 83 sq. ; p. 555 sq. ; t, II, p. 1 sq. ; Ottlger, p. 14 S sq. ; Van
Noort, n. 32 sq, ; H Mazzella, n 135 sq. ; Manzonl, n. 100 sq.

-/Hr®
100

‘,
METHODUS APOLOGETICA

Deus enim summe verus et verax, summoque sanctus, revelare
potest veritates quæ sunt supra rationem, non autem doctrinas
quæ vel cum veritatibus naturalibus certo cognitis vel inter
se pugnant aut regulæ morum contradicunt.
b) Criteria positiva. — Ea divinam religionis propositæ
originem cum majori minorivc certitudine demonstrant. Ita
sublimitas doctrinæ propositæ, fundatoris sanctitas, admi­
rabilis propagatio religionis, ejus fecunditas et stabilitas.
B. Criteria externa-extrinseca. — Non ex ipsa reli­
gione desumuntur, sed ei extrinsecus superveniunt, illam
comitantur et èjus divinam originem confirmant. Ita miracula
et prophetiae (1), quæ, dummodo cum religione proposita
certam habeant connexionem, signa sunt positiva et indubia
ejus originis divinæ.

De Valore criteriorum.
103. I. — Criteria interna. — A. Individualia possunt esse
signa aliqualiter probabilia sed non certa originis divinæ
alicujus religionis, nisi per accidens et extraordinarie. Ordi­
narie enim et per se homo nonnisi conjecturaliter cognoscere
potest pac< m hanc mirabilem aut gaudium illud insolitum et
summum, quæ interne experitur, esse quid supernalurale,
revelationem certo confirmans, u Ille enim sensus (internus),
secundum providentiam ordinariam, non subesi experientiae
sub formali ratione quatenus sil supernaluralispA.· si sejungatur
a critcriis cxtrinsecis, patet illusionibus gravissimis (2). »
Si autem Deus miraculose operatur in anima aliqua, per
gratiam extraordinariam, qua supplentur motiva externa
credibilitatis, uti fit quandoque in revelationibus privatis aut
in conversionibus miraculosis, tunc hæc criteria possunt
per accidens esse argumenta cerla, sed pro illo tantum homine
in quo inveniuntur.
(1) « Attamen multæ prophetiae pertinent intrinsece ad religionem Chris­
tianam, prout annuntiant ipsum Christum, ejus incarnationem, passionem
resurrectionem, indefectibilitatem Ecclesiae. Item quaedam miracula,
ut Christi resurrectio, ascensio, intrinsece ad religionem pertinent et non
solum extrinsece, ut sanatio caeci nati. » Garrigou-Lagrange, op. cil., t. I,
p. 135.
(2) Schem. Vat., ap. Vacant, op. cit., t. I, p. 594.

METHODUS APOLOGETIC/^

101

B. Criteria interna universalia, etiam simul sumpta, argu­
mentum vere validum non constituunt nisi cum criteriis
externis, icligioni intrinsecis, a quibus sejungi non debent.
Etenim, ut aliqua religio dicatur dioina, non sufficit ut sit
conformis exigentiis naturæ humanæ et eas plane satiet, sed
lania requiritur conformitas et lam mirabilis expletio, ut
appareat eas certo excedere vires et exigentias naturales,
et sic esse miraculum morale ac ideo a solo Deo provenire
posse, qui solus tam profunde valet cor humanum cognoscere
et satiare, cique lanlam pacem interiorem procurare (1).
Ideo demonstratio apodiclica non erit si fiat ex solis criteriis
internis (2). Satisfactio ejiim mirabilis aspirationum nostra­
rum, proul supernaluralis est, non subestexperientiæ inlernæ,
nec in argumentum objeciivum et efficax assumi potest, nisi
in quantum exlerne et sensibiliter supernaturalis manifestatur
in effectibus, videlicet in lolali et mirabili renovatione et
instauratione societatis, per religionem producta. Sed tunc
demonstratio petitur non tam ex ipsis criteriis internis (aspi­
rationibus) quam ex criteriis externis (mirabili et universali
fecunditate religionis historice probata). Ergo.
C. Conclusio : Ex se itaque : 1) Criteria interna non videntur
esse nisi argumentum opportunum — vel ad disponendum
hominem nondum credentem, ad considerationem aliorum
motivorum, eum scilicet præparans et incitans ad veritatem
inquirendam aut ad illam rite audiendam, — vel ad confir­
mandum fidem eorum qui, jam revelationem divinam habentes
(1) Garrigou-Lagrange, De Revelat., t. II, p. 8-11 ; De Poulplquet, L'objet
intégral..., p. 340 sq. ; 411 sq. ; 456 sq. ; De Tonquédec, in Diet. Apol.,
art. Miracle, col. 548.
ft (2) < En soi, l’apologétique interne n’aboutit pas par elle-même, sans
les critères externes, à établir objectivement l’existence de la révélation. »
— « Sans l’apologétique externe, elle est impuissante, en soi, à prouver la
vérité d’une religion. » — « Les témoignages d’âmes (critères internes)...
ne suffisent point par eux-mêmes à établir la vérité du christianisme. »
Ha De Poulplquet, p. 330 (339), 409, 424. — « Il n’y a que deux faits à véri­
fier, l’un en vous, l’autre hors de vous ; ils se recherchent pour s’embrasser,
et de tous les deux, le témoin, c’est vous-même. » Cardinal Dechamps,
Démonstrations de la foi, 1er Entretien, p. 1. Cf. Brunhes, La Foi et sa
justification rationnelle, p. 190-207.

102

METHODUS APOLOGETICA

ct assueti in observandis gratiæ motibus, ex pace profunda
quam, sub influxu donorum Spiritus S., percipiunt in legendocvangelium aut audiendo prædicationem doctrinæ fidei aut
sequendo præcepta Christiana, novum hauriunt motivum
credibili! atis. 2) Criteria interna etiam universalia non osten, dunl nisi appelibililalem et amabililalem religionis revelat»
et sic jam ad illam fortiter attrahunt hominem ; deinde verocum quasi sponte eo perducunt ut prius exoptel hanc religio­
nem adeo amabilem et desiderabilem esse veram, ac postea
ejus veritatem inquirere et credibilitatem probare intendat.
104. II. — Criteria externa. — 1° Criteria negativa, quam­
vis nec directe nec certo probent originem divinam religionis
quam exornant, non sunt tamen spernenda, quia multum
proficiunt ad discernendam religionem quæ falso se ut divi­
nam exhibeat. Si desit enim vel una ex his nolis, religio
proposita certo non est a Deo ; si autem simul adsint, jam
hæc religio probabiliter divina dici potest, siquidem moraliter
impossibile < st hominem, sine speciali Dei auxilio, docere
veritates religiosas, absque erroris admixtione (1).
2° Positiva autem quod attinet, criteria extrinseca in­
trinsecis praevalent. Etenim :
A. Criteria intrinseca : a) Maximum quidem habent
valorem, nam n ligio quæ doctrinam docet sublimem, harmo­
nice unam, mirabiliter fecundam in omnibus bonis, quæ
ipsa, mirabiliter propagata, invicte stabilis permanet, vera
dicenda est et divina, si hanc sibi vindicat proprietatem. —
b) Imo quoad se sunt altiora, quemadmodum miraculum
intellectuale et morale altius est quam miraculum physicum.
Hac de causa Vaticanum dicit mirabilem vitam Ecclesiæ
(scilicet religionis revelat» in concreto consideratæ) esse
« magnum quoddam et perpetuum... motivum credibilitatiset divinae suæ legationis testimonium irrefragabile (2) ».
Hoc ideo signum, in sua perpetuitate, superat omnia mira­
cula physica. — c) At quoad nos cognitu sunt difficiliora :
cognitio enim nostra intellectualis a sensibilibus provenit 7
(1) Supra, n. 73 sq.
(2) Sess. m, c. 3 ; Denzinger, 1794.

M ET IIΟ b I: S Λ BOLOG ET J CA

103

atqui criteria religioni intrinseca a sensibus sunt magis re­
mota, quia sunt secundum st* magis inleUigibiiicL Hinc non
fl
pl< ne percipiuntur nisi a mentibus excultis aul. ab animabus
quæ in vil ain spiritualem jam multum profeci runt. Id praeci­
pue dicendum de quibusdam ex bis cri teri is, puta de religionis
excellentia aut doctrinæ sublimitate : non omnibus enim
statim apparet ad quemnam gradum excellentiae aut subli­
mitatis attingere non valent vires humanae.
B. Criteria extrinseca praecipuum locum obtint nt in pro­
banda revelationis divinitate. Sunt enim jacta sensibilia,
cognitu facillima et certissima ; qua de rausa mentibus omnium
vel rudium sunt accommodata et demonstrationi fat i i n-ve­
lationis maxime apia. Quare Vaticanam inter « < xb-rna reve­
lationis argumenta » ponit « imprimis miracula et prophetias,
quæ... divinæ revelationis signa sunt certissima < t omnium
intelligent!» accommodata. »
§ Π. — De usu notarum seu de methodo apologetica

Definitio.
105. In genere, methodus (1) (usrx όδος) est via seqin-nda
seu recta mediorum ordinatio ad debitum finem. Methodus
apologetica igitur est systema mediorum quibus homo rite
perducitur ad finem, seu quibus demonstrat hanc fidei doc­
trinam esse evidenter credibilem et credendam, tanquam
a Deo revelatam.

Divisio.
106. Triplex distinguitur methodus apologetica. Dicitur :
1) Exlerna-exlrinseca, si ad probandam religionis veritate; 11
apologeta utitur argumenlis externis conscientiae et simul
extrinsecis ipsi religioni ; 2) Exlerna-intrinseca, si utitur argu­
mentis externis conscienti» seel religioni intrinsecis; 3) In­
terna. si argumenta haurit ex ipsa conscient ia seu ex aspira­
tionibus quæ latent intra conscientiam hominis ct sunt
objectum experientiae intern® sive individualiste communis
societatis humanæ.
?

(1) De Groot, Summa apologetica de Ecclesia catholica, p. 25, 3°.

104

METHODUS APOLOGETICA

Assertio : Methodus externa-extrinseca ceteris præstat ;
apologetica tamen integra utramque methodum externam
et internam harmonice consociare debet.

L — Methodus externa-extrinseca ceteris præstat.
107. Magis enim convenit, quia tutior est, brevior et jacilior.
a) Tutior, « nam in investigatione factorum sensibilium^
ut sunt miracula, minus est periculum errandi quam in scru­
tanda alicujus doctrinæ eximia excellentia, puritate, immuni­
tate ab errore, aut in consideratione effectuum moralium
hujusce doctrinæ (1) ». — b) Brevior, nam probata divinæ
revelationis existentia ex miraculo sat evidenti, statim
adest obligatio illam amplectendi, quin ullo veritatis revelatæ
examine opus sit, cum Deus summe sapiens, summe verax
et summe sanctus, sigillo miraculi errorem attestari nequit.
— c) Facilior, nam miracula physica, obvia, splendida,
multorumque testimonio firmata, ut resurrectio Christi,
facilius etiam simplicibus exponuntur quam characteres qui­
bus excellentia et sublimitas religionis dignoscitur.
II. — Triplex methodus harmonice consociari debet ^2).
108. Id aperte liquet cx modo dictis de ipsis criteriis.
1° Methodus exlerna-inlrinseca, in loto suo amplexu consi­
derata, argunu ntum quidem præbet irrefragabile et al solute*
sufficiens. Ideo, licet non ita facile exponatur aut intelligatur in singulis suis elementis, minime negligenda est sed
accurate explicanda et expendenda.
2° Methodus interna, de se. non absolute sufficit ad pro­
bandum factum revelationis, quia directe non probat, uti
jam diximus, nisi utilitatem s< u bonitatem religionis revelatæ,
non autem ejus existentiam aut veritatem. Ideo ad prædicationcm et directionem animarum seu ad apologeticam
practicam potius pertinet quam ad demonstrationem theoreticam et objectivam π velationis. Attamen, caute adhibita,
auxilium potest afferre non spernendum ad modum præparationis ct confirmationis ; imo forte necessaria erit ut viri,
(1) Garrigou-Lagrange, op. cil., t. I, p. 32.
(2) G. Biunhes, op. cit., p. 207-225.

METHODUS /XPOLOGETICA

105

mcntalitate kantiana infecti, inducantur ad accipienda argume ni a philosophico-historica.
3° Insuper hæc utraque methodus valde utilis esse potest :
a) Ralione sui : Cum intellectus enim et voluntas partem
hahi ani in prærequisitis ad actum fidei ct in ipsius fidei actus
positione, non parvi refert ut rnolivis mere intellectualibus
adjungantur motiva ordinis moralis quæ, a criteriis externis
religioni intrinsecis ct internis exorta, directe in voluntatem
ipsam influant ct cor ipsum vehementi r excitent et stimulent.
b) Ralione temporum, circumstantiarum et personarum :
Hodie enim non desunt homines qui nonnisi motivis externisintrinsccis et int< rnis auctoritatem tribuunt, ct ab eis tantum
commoventur. Alii quick m ad catholicismum adducuntur
ex harmonia ejus cultus cum sensu æsthetico : ita Chateau­
briand et Daysmans ; alii ex sublimitate ( jus doctrinæ mora­
lis : ita Paul Rourgel ; alii ex ejus virtute in stabilienda et
conservanda societate : ila Rrunelière; alii ex ejus promissis
«ternis, quibus spes immortalitatis fovetur ct solatium inter
adversa confertur : ita Coppée, Relié, De Ruuille; alii ex
satisfactione plena quam præstat legitimis cordis humani
aspirationibus : ita Joergensen ; etc.

Conclusio generalis.
109. Practice igitur cuique proponenda sunt argumenta,
quæ aptiora ct efficaciora ( i videntur. Ouinimo in ipsa apo­
logi I ica objective instituenda, dummodo methodo externæcxtrinsecæ sua priori! as valoris omnino servetur; utraque
methodus externa ct interna harmonice ct amice conso­
cianda est, ut integra habeatur probatio ct omnium captui
accommodata (1).
A methodo autem externa-extrinseca, utpote principaliori
ct ex se plane sufficienti,demonstrationem incipiemus. Post­
quam vero argumentis externis tum extrinsccis tum intrin­
secis ostenderimus revelationem divinam in aliqua deter%
(1) Pascal, Les Pensées, éd. Caltier, p. 270, xvm ; De Poulpiquet, L'objet
intégral..., p. 316 sq. ; 447 sq. ; Sérol, Le besoin et le devoir religieux, p. S0 sq. ;
Malnage, La psychologie de la conversion, Beauchesne, 1919, passirn:
G. Brunhes, La Foi et sa justification rationnelle, p. 164-189.

106

M ETHO D US IΜ M A N E NTIÆ

minata religione certo exstare, veritatem hujus religionisiterum comprobabimus ex ejus excellentia et virtute pro­
pria, qua naturæ humanæ aspirationibus plane respondeat,
necnon ct ex ejus transcendentia respectu aliarum religionum.
Corollarium. — De Methodo Immanentiæ.
Pauca addenda videntur de ipsa methodo immanentiæ
quæ ad methodum internam aliquatenus reducitur, sed modo
tamen speciali veritatem inquirit religionis.

Notio methodi immanentiæ.
110. Ut plenius responderent morbidis animæ modern»
exigentiis, methodi immanentiæ fautores (1) in locum apolo­
getic» tradit io nalis, præsertim historic®, experientiam inter­
nam et inductionem psychologicam substituere excogitarunt,
veram relhrionem invenire et ad fidem homines adducereintendentes ex solis intimis aspirationibus et exigentiis humanæ
naturæ ad supernaiur ale.
Immanent i æ dicitur hæc methodus (2)r « quoniam in ipsa
natura quasdam investigat manentes et latentes ad supernaturale exigentias, quarum conscientiam apologe ta pfacticus
excitare in hominibus et corroborare studeat. » — Ih-agmalismus etiam, volunt aris mus psychologicus, dynamis mus mo­
ralis vocatur, quia, etsi non absolute excludat intellectum in.
comparanda veritate religionis, primatum tamen tribuit volun­
tati quæ, ex actione (πραγρα) seu ex natura (δύναρ.ις), psy­
chologice inclinationes nostras scrutando, veritatem haurit.
Processus.
111. En fundamentum philosophicum : Ratio theoretica,
aiunt, nequit demonstrare objectivant rerum metaphysicarum
(1) Blondel, L action ; Lettres sur les exigences de la pensée contemporaine
en mature d'apologétique in Annales de philosophie chrétienne, 1896. —
Denis, Esquisse d’une apologie philosophique du Christianisme dans les
limites de la nature et de la révélation ; La croyance considérée comme prin­
cipe de connaissance et de certitude in Annales de phil. chrét.. nov. 1900 ; —
Laberthonnière, Essais de philosophie religieuse* ; Le réalisme chrétien
et Vidéalisme grec* ; Sur le chemin du Catholicisme*. — Mano, Le problème
apologétique. — Tyrrell, Le Roy et alii qui aliter tamen et aliter procedunt,
e*. quorum tendenliam communem tantummodo in apologetica exponere
placet. Cf. de Tonquédec, Immanence, Ie pIe, p. 3-58 ; Gardeil, La Crédibililé et Γ Apologétique, 2« ed., Gabalda, 1912 ; in Diet. de théol.. art. Apolo­
gétique ; Valensln, in Did. Apol., art. Immanence ; Garrigou-Lagrange..
De Revelat., t. I, p. 80 sq. ; p. 125 sq. ; t. II, p. 3 sq. ; H. Mazzella, Prtrl..,
t. III, n. 869 sq. ; Van Noort, n. 63 a sq.
(2) De Groot î Summa apologetica de ecclesia catholica, p. 12.

METHOD US I λίMANENTLE

107

<rcalitatem seu veritatem, quæ non attingitur nisi per actionem.
Ideo : 1) veritas jam non est adæquatio rei et intellectus, sed
*adæqualio rcalis merdis d uilæ ; 2) propter autonorniam ratio­
nis, nil ab extrinseco imponi potest homini, nil ut verum ab
homine accipi potest nisi id quod in ipso jam praecontinetur
seu quod, plane respondens exigentiis practices vitae ejus et
actionis, ab intrinseco postulatur ad perfectam ejus vitæ et
actionis evolutionem. Consequenter religio Christiana, etsi
su perna tu rails, non aliter vera ostendi potest aut agnosci nisi
ex solis exigentiis naturæ humanæ quibus quodammodo in-trinsece postulatur.
Se me tipsum introspiciendo et intuendo, incredulus sentiet
naturam suam imperfectam, actionem suam non plane respon­
dentem suis aspirationibus, indigentia laborantem intellectum,
voluntatem, imo Lotam animam, et tamen simul perspiciet in
se necessitatem satisfaciendi illis aspirationibus, necessitatem
illam indigentiam implendi, necessitatem agendi et per actio­
nem finem attingendi. Unde ex indigentia naturæ sponte sua
et infallibili ter assurget ad ens transcendens et objecti vum
quod auxilium hujusmodi necessarium ei præstabit, ad Deum
nempe qui solus implere potest aspirationes naturæ.
Quinimo, quasi necessario obviam ibit religioni revelatæ et
supernatural! et ad Deum Christianorum perveniet, eo vel
magis quod vita hominis in ordine ad finem supernaturalem
Ordinatur cl quod, actionem vitalem perfectius in dies agendo,
videbit incredulus Christianismum solum exigentiis naturæ,
præbere satisfactionem plenam et absolutam : qui, si ab exirin~seco ei tunc proponatur, illum stalim accipiet et amplectetur,
ut pote suæ actioni plane respondentem et ab ea postulatum.

Critica methodi immanentiæ.
112. Methodus immanentiæ, ut noua methodus apologetica,
dradilionali apologclicæ substituenda, absolute esi rejicienda.
Nam :
a) Falsa est philosophice.
Veritatem enim destruit ei rationem (1). — Notionem veri­
tatis quæ in adæquatione rei et intellectus consistit, prorsus
rejicit, fallacem et fucatam habens relationem idearum cum
objectis externis et rebus, eo quod res nonnisi actione attin­
guntur et experientia vitali, cui viam fortasse aperire potest
ratio philosophica, ex se tamen incapax veræ et proprie diet®
‘Cognitionis.
Si autem ratio theoretica nullatenus demonstrat realitatem
objectiuam rerum, sed efficit tantum rem ita subjective cogitari,
(1) De Tonqvédec, up. cit., 79 sq., 116 sq.

108

MËTHODUS IMMANENTIÆ

quomodo id valeat ratio praefica ? Logice enim postulata
rationis practicæ reduci deberent ad formas mere subjectivas
cogitationis. Insuper si negatur valor objectivus rationis
theoretic®, eo ipso methodus immanenti® nihil prodest ad pro­
bandam objeclivam veritatem seu originem divinam religionis.
b) Apologetice vana esi el inefficax.
Probatur (1). —■ 1) Ex naiura revelationis. —■ Revelatio est
factum publicum, historicum et liberum, ergo non potest
invicte demontrari nisi per argumentum historicum et extrin­
secum.
2) Ex naiura aspirationum quas in se reperit homo. —· Si
adsint enim hujusmodi aspirationes, necessitatem moralem
alicujus auxilii externi, sive naturalis sit sive supernaturalis,
utique ostendunt, non vero ejus realilatem aut factum ; a for­
tiori non probant realilatem auxilii supernaturalis determinati,
v. g. catholici ,eo vel magis quod sine revelatione nihil omnino·
scire possumus de ordine supernaturali (2).
3) Fruslra asser ilur non agi de homine in abstracto, sed in
concreto, qualis de facto conditus est a Deo, cum ordinatione
ad finem supernaluralem (3).
Nam, sic intellecta, methodus immanenti® valore apologe­
tico imo et fundamento prorsus caret : nil mirum certe quod
supernalurale, positum in præmissis, in conclusione rcperialur,
sed tunc methodus non est nisi mera petitio principii, et abso­
lute deficit ratio apologetica qua incredulus ad fidem admove­
retur. Rursus supernalurale, etiam in nobis existons, in con­
scientiam non cadit el analysi actionis human® aut quacumque
experientia interna certo attingi ct percipi nequit ut supernaturalc nisi miraculose seu Dei revelatione. Ergo nec oxislentia
revelationis Christian® demonstrari, nec ejus veritas agnosci
potest ex solis exigentiis natur® human® ad supcrnaturale.
Prætera quæri potest, a fautoribus methodi immanenti®
utrum hæc prima ordinatio ad finem supernaluralem fuerit
omnino gratuita, an ab intrinseco postulata. Si primum dicatur,
jam methodus immanenti® suum intentum non probat, sed
suam impotentiam absolute fatetur ; si secundum, est doctrina

(1) Billot, De immutabili traditione, cap. 3, p. 76 sq. ; Thamiry, Ies deuz
aspects de Γ immanence et le problème religieux, cap. 9, p. 272 sq. ; Michelet,
Dieu et Γagnosticisme contemporain, p. 201 sq. ; De Poulplquet, op. cit.
p. 437 sq. ; De Broglie, Les fondements intellectuels de la foi chrétienne,
p. 103 sq. ; De Tonquédec, Immanence, 3e p10, cap. 2, sect. I, p. 149 sq.
Rabeau, op. cil., p. 159-161.
(2) Epistola Pii IX ad archiepiscopum Monacensem, Il déc. 1862.
Denzinger-Banwart, n. 1668-1669 ; J'atic., sess. ni, cap. iv, De fide et
ratione, Denzinger-Banwart, n. 1795.
(3) De Tonquédec, loc. cil., p. 179 sq. ; p. 188 sq.

METIIODUS IMMANENTLE

109

Baii damnata : « Hujus naturæ sublimai io el exaltat io in con­
sortium divin» naturæ débita fuit integritati prirnæ conditionis,
et proinde naturalis dicenda est, et non supernaturalis Çl). »
c) Ab Ecclesia non semel damnata esi.
Pauca tantum proferemus ecclesiastica documenta. 1) Cone.
Vat., sess. 3, de fide, can. 3, ita habet : « Si quis dixerit... sola
i nier na eu jusque experientia aut inspiratione privata homines
ad fidem moveri debere, a. s. (2). » — 2) In Encyc. Pascendi
hæc leguntur : « Queri vehementer nos iterum oportet, non
desiderari e catholicis hominibus, qui quamvis immanenti»
doctrinam ut doctrinam rejiciunt, ea tamen pro apologesi
utuntur ; idque adeo incauti faciunt, ut in natura humana non
capacitatem solum et convenientiam videantur admittere ad
ordinem supernaturalem, quod quidem apologet» catholici,
opportunis adhibitis temperationibus demonstrarunt semper,
sed germanam verique nominis exigentiam (3). »

d) Conclusio. — Nova methodus immanenti» ex se sola non
sufficit ad probandum facium revelationis; si autem ita res­
tringitur ut sit tantummodo, nunc temporis, præparalio subjec­
tiva el moralis ad methodum Iraditionalem, respectu eorum
qui præjudiciis kantianis imbuti sunt, non videtur esse res­
puenda. Examine enim reflexo propri» actionis et vit», intelligunt hominem sibi non sufficere, sed indigere aliquo auxilio
exlrinseco ut possit vitam moralem plenam agere, et sic oppor­
tune præparantur et disponuntur ad desiderandam veritatem,
ad eam extra se inquirendam seu ad consideranda et acci­
pienda argumenta externa, philosophica nempe et historica.
(1) Denzinger, n. 1021.
(2) Denzinger, n. 1812, cf. Id., n. 1790, 1668-1669 ; Tonquédec, op. cit.
p. 239 sq.
(3) Denzinger, 2103.

HO

NOT J Ο 31 IB ACL’LI

CAPUT VI

DE NOTIS REVELATIONIS IN SPECIE

ART. I

De miraculis
113. Cum miraculum sii præcipua nola externa in favorem
revelationis, cum semper a Rationalist is impugnatum sit,
qui, hodie præsertim, vi probativa illud prorsus carere affir­
mare non dubitant, oportet ut ejus nat uram intime cognos­
camus (1). Ad hanc porro cognitionim habendam hæc qua­
tuor exponenda videntur : 1) nolio miraculi, 2) ( jus possibi­
litas, 3) ejus discernibililas seu cognoscibili!as, 4) ejus vis
probativa.

I. - DE NOTIONE MIRACULI
Generalis notio miraculi.
114. 1° Quoad nomen. — « Nomen miraculi ab admira­
tione sumitur » (2), ait S. Thomas, idcoque ex se rem miram,
aptam nempe ad excitandam admirationeiù indicat. Porro
admiratio enascitur quia causa effectus occulla remanet, ct
(1) Castelein, Le surnaturel dans les apparitions el dans les guérisons de
Lourdes, Bruxelles, 1911 ; De Bonniot, Le miracle et ses contrefaçons, éd. 5,
Paris, 1888 ; De Poulpiquet, L'objet intégral..., p. 87 sq. ; De Tonquédec,
Introduction à L'étude du merveilleux et du miracle, Paris, 1916 ; Gondal,
Miracle, p. 1 sq. ; Garrlgou-Lagrange, De Revel., t. II, p. 35 sq. ; Cros,
Histoire de Notre-Dame de Lourdes, 3 vol., Beauchesne, 1926-1927 ; Dom
Lefebvre, L'acte de loi, cap. 7, p. 196 sq. ; Le Bec, Preuves médicales du
miracle, éd. 4, Paris, 1918 ; Critique et contrôle médical des guérisons surna­
turelles, Paris, 1920 ; Marchand, Les faits de Lourdes et le Bureau des consta­
tations médicales, Paris, 1923 ; Les faits de Lourdes (Guérisons enregistrées),
2 vol., Paris, 1924, 1926 ; Monsabré, introduction au dogme catholique
21· conf. ; Van Hove, La doctrine du miracle chez S. Thomas..., Paris, Gabalda, 1927 ; Zacchi, Il miracolo, Milano 1923.
(2) 1, q. 105, a. 7 ; q. 110, a. 4 ; Cont. Gentes, 1. Ill, e. 101, 102, 109 ;
De Pot., q. 6, a. 2 ; cf. Van Hove, p. 1-26.
|

NOTIO MIRACULI

1H

quia e/[edus ipse extraordinarius est el insolitus. Mirum
igitur haberi dicitur, quoi iescunique hæe duo concurrunt.
Si autem causa est simpliciter et omnibus occulta < I si effec­
tus est simpliciter insolitus, productus nempe præter ordinem
lotius naturæ crcatæ seu productus « in rebus in quibus est
naturalis ordo ad contrarium, effectum vel ad contrarium
modum faciendi » (1), tune habetur miraculum proprie dic­
tum. Si vero causa est secundum quid tantum occulta, uni
scilicet vel quibusdam aut si effectus vel non est praeter
ordinem consuelum naturæ vel est tantum praeter ordinem
naturæ particularis, tunc adest tantum mirum scu praesti­
gium. Hinc quæcumque dæmoncs faciunt naturali virtute,
mira tantum esse possunt seu prodigia; hinc etiam creatio
et impii justificatio, etsi a solo Deo fiant, non sunt proprie
miracula, nisi contingant præter ordinem consuelum. uti in
formatione primi hominis ct in conversione S. Pauli (2).
Inde stati m sequitur miracula a solo D< o fieri posse, siqui­
dem Deus solus est causa simpliciter et omnibus etiam spiritibiis occulta, sohisqnr capax esi agendi præter ordinem tolius
naturæ creat æ.

115. 2° Quoad rem. — Ex didis definiri potest miraculum :
facium quod a Deo producitur præter ordinem agendi lotius
naturæ crealæ.
a) Factum. — Quod dari pot< st tum in creatura visibili,
ut panum multiplicatio, cæci illuminatio, tum in ordine
invisibili et supernatural!, ut Incarnatio λ’orbi, transsubstantialio, conceptio et parius virginalis.
b) Præter ordinem agendi tolius naturæ crealæ. — Miraculum
quidem non est præter ordinem inerealum, seu præb r leges
(1) v Illa quæ sola virtute divina fiunt in rebus illis in quibus est natu­
ralis ordo ad contrarium eiTectum vel ad contrarium modum faciendi,
dicuntur proprie miracula ; ea vero quæ natura facit, nobis tamen vel
alicui nostrum occulta, vel etiam qua· Deus facit, nec aliter nata sunt
fieri nisi a Deo, miracula dici non possunt, sed solum mira vel mirabilia. »
De potentia, q. vi, a. 2 ; el’. Sunim. theol., 1. q. 105, a. 7, ad ! et ad 3 ; 1-2,
q. 113, a. 10.
« Illa simpliciter miracula dicenda sunt quæ divinitus fiunt præter
ordinem communiter servatum in rebus » Contra Gentes, I. III. cap. 101.
(2) 1, q. 110, a. 4 ; q. 91, a. 2, ad 1 ; 1-2, q. 113, a. 10.

112

NOTIO MIRACULI

voluntatis divinæ quibus omnia omnino, ut a Deo cognita
et volita, ad Deum tendunt : « Nihil (enim) Deus facere potest
quin sub ordine suæ Provident iæ cadat, sicut non potest
aliquid faccrc quod ejus operationi non subdatur (1). »
Non est tantummodo præter ordinem naluræ particularis ;
« quia, sic cum aliquis projicit lapidem sursum, miraculum
faceret, cum hoc sit præter ordinem naturæ lapidis » (2) ;
sed præter cursum solitum ipsius naturæ seu præter ordinem
tolius naluræ creatæ, igitur præter universalem complexum
virium et legum quibus operantur, ad invicem ordinantur,
et ad finem diriguntur res creatæ.
Miraculum dicitur præter ordinem agendi totius naturæ
creatæ ac proinde non necessario entitative, sed effective
superat omnes res creatas. Miraculo tamen nec natura nec
leges naturæ dcstruuntur, imo nec leges islæ violantur aut
suspenduntur, nisi in quantum, in casu particulari, applicatio
legis suspenditur aut modus ejus agendi mutatur a causa
quæ totam naturam superat.
Miraculum igitur semper est exceptio quædam legibus
naturæ visibilis aut invisibilis, interventu speciali Dei cau­
sata. Actione enim miraculosa aut effectus proprius alicujus
nat uræimpedil ur v< 1 sine illa producitur, aut causatur effectus
quem natura nequit per seipsam operari (3). Owo pacto mira­
culum non constituitur ex rarilale facti aut magnitudine, sed
ex eo quod præter solitum cursum naturæ contingit (4).
c) A Deo productum. — A Deo solo propria virtute patrari
potest miraculum. Etenim « quod est sub ordine totaliter
constitutum, non potest præter ordinem illum operari. Omnis
autem en atura constituta est sub ordine quem Deus in rebus
statuit. Nulla ergo creatura potest supra hunc ordinem
operari, quod est miracula faccrc » (5).
(1)
(2)
(3)
C. 7,
(4)
Poi.,
(5)

Contra Gentes, 1. HI, cap. 98 et 99 ; Comp, theol., c. 137.
Summ. theol., 1, q. 110, a. 4.
Van Hove, op. cit., p. 86-90, p. 167-168; Dom Lelebvre, op. cit
p. 208.
S. Thomas, I, q. 105, a. 7, ad 2 ; 2 Sent., d. 18, q. 1, a. 3, ad 2 ; De
q. 6, a. 2, ad 1 et ad 2.
Contra gentes, 1. III, c. 102.

NOTIO MIRACULI

113

Propria virtute. — Deus enim sæpe miracula operatur non
immediate et per se, sed mediate per angelos bonos aut
homines qui ita miracula facere possunt, non solum orando
et impetrando, sed etiam quandoque coagendo et cooperando.
At, c liam in hoc ullimo casu, miraculum est actio vere divina,
nam Deus remanet sola ejus causa principalis cui crcaturæ ut
instrumenta subordinantur (1).
Mali autem spiritus ita instrument aliter miracula patrare
nequeunt de lege ordinaria, « quia, cum operatio miraculosa
sit quoddam divinum testimonium indicativum divinæ vir­
tutis et. veritatis, si daemonibus quorum est tota voluntas ad
malum, aliqua potestas daretur faciendi miracula, Deus
falsitatis eorum testis existerct » (2).

Miraculorum species.
116. a) Ratione modi quo excedit facultatem naturæ. —
Sane per comparationem ad potentiam divinam, cui omnia
sunt æqualiler possibilia, unum miraculum non est alio majus ;
at per comparationem ad facultatem naturæ quam excedit,
recte majus alio dicitur miraculum quod vires creatas magis
excedit. Hac ratione triplex distinguitur miraculum, prout
superat facultatem naturæ : 1) Quoad substantiam facti,
quando id quod fit, a natura nullo modo fieri potest, ita
transui>stani iatio, corporum compenetratio et glorificatio. —
2) Quoad subjectum in quo fit, quando natura illud producere
potest, sed non in tali subjecto, ita resurrectio mortui, cæci
illuminatio : « potest enim natura causare vitam sed non
mortuo, <t potest præstare visum sed non cæco » (3). —
3) Quoad modum quo iit, quando naturæ possibile est. sed
non tali modo, ita sanatio subitanea febris absque medica­
mento, productio subitanea pluviæ in aere sereno.

*
(1) 1, q. 110, a. 4 ; 2-2, q. 178, a. 1, ad 1 ; a. 2, ad 2 ; Coni. Gentes, 1. III,
c. 103, etc. ; cf. Van Hove, op. cit., c. 2, a. 5, p. 137-145.
(2) De potentia, q. 6, a. 5 ; Gondal, op. cit., p. 108 sq. ; Ottlger, p. 184.
Attamen, in casu aliquo singulari, dæmones posse operari miracula non
negatur, dummodo aperte constet eos non agere nisi sub influxu Dei, et
testimonium reddant vel veritati, vel sanctitati et bonis moribus, ita ut
nemo fallatur, et salva maneat veritas, ut aiunt, relativa miraculorum. —
Idem valet de peccatoribus, haereticis, etc., 2-2, q. 178, a. 2, et ad 3.
(3) Summ. theol., 1, q. 105, a. 8.

114

NOTIO MIRACULI

b) Ratione modi quo fit præter ordinem naturæ seu ratione
effectus in se abstracte considerati (1 ), miraculum est : 1) Supra
naturam, si absolute superat omni s vires naturæ, aut quia
a natura nullatenus fieri potest, ut glorificatio corporum ;
aut quia fieri nequit in lali subjecto, ut mortui resurrectio. —
2) Contra naturam, quando remanet in natura dispositio
contraria effectui quem Deus operatur, v. g. tres pueri illæsi
in fornace ardenti, unda Jordanis ut murus stans, conceptus
virginalis. — 3) Præter naturam, quando viribus naturalibus
produci potest, sed non eo modo quo a Deo producitur, ita
sanatio febris solo veibo aut tactu,, conversio aquæ in vinum
in Cana.
c) Ratione legis præter quam fit, miraculum physicum,
intellectuale aut morale dicitur secundum quod producitur
præter leges naturæ physica. : multiplicatio panum ; præter
leges natura' inlelleclualis, v. g. prophetia, se< retorum cordiscognitio, aut præter leges naturæ moralis, v. g. christianismi
mirabilis propagatio, martyrum constantia.

Falsæ definitiones miraculi.
117. Ralionalislæ (2) nihil admittunt præter naturam , et
rationi m. ideoque, juxta eos, omnia facta necessario expli­
canda sunt naturaliter : inter se conneetuntur et unum ab
alio exigitur aut causatur, Unde, quæ miracula reputantur,,
vel a causis occultis orta sunt (magnet ismo, hypnetismo,
suggestione), vel imaginatione populorum transfigurata sunt
(mira Evangelii), vel pure inventa sunt ab auctoribus aut
narrantibus (mythi), vel ita habita sunt occasione circum­
stanti» extern» (catastrophes, cometa, bellum).
Protestantes liberales (3) qui rat ionalist is omnino affinessunt, autumant miracula a causis naturaliter cognitis pro(1) De Pol., q. 6, a. 2, ad 3 ; Van Hove, p. 55 sq.
(2) Flammarion*, Les forces naturelles inconnues, Paris, 1909 ; F. Buis­
son*, La Peligion, la Morale et la Science..., Paris, 1900 ; P. Janet*, Les
médications psychologiques, Paris, 1919 ; F. Régnault*, La Genèse des
miracles, Paris, 1910 ; P. Saintyves*, Le discernement du miracle, Paris,.
1909, etc. *
(3) Ménégoz*, Le fidéisme; Sabatier*, Esquisse d'une philosophie de lareligion; Harnack*, L'essence du Christianisme (traduction de 1907).
p. 37 sq. ; Cf. Bareille, loc. cit., p. 42 sq.

NOTIO MIRACULI

115

-duri, sed a fidi* ut miracula haberi, quia effectus creduntur
Providenti» aut precum.
Modernisiez (1) miraculi possibilitatem prorsus negant
quia, cum in ordine res naturæ positæ non sint, nec ordinaria
nec extraordinaria facta inveniuntur, sed unumquodque
singulare dici debet ; quæ miracula dicuntur, fide sola crean­
tur, sive occasione eventus extraordinarii, sive ralione vic­
tori» spiritus in materiam (2).

Doctrina catholica de miraculis.
118. — Doctrina catholica de miraculis his verbis Valicani '3)
enuntiatur : Ut nihilominus fidei nostræ obsequium rationi
consentaneum esset., voluit Deus cum internis Spiritus Sancti
auxiliis externa jungi revelationis suæ argumenta, facta scili­
cet divina, atque imprimis miracula et prophetias, quæ cum
Dei omnipotentiam et infinitam scientiam luculenter com­
monstrent,divinæ revelationis signa sunt certissima et omnium
intelligent!» accommodata. «
« Si (piis dixerit, revelationem divinam externis signis cre­
dibilem fieri non posse, ideoque sola interna cujusque expe­
rientia aut inspiratione privata homines ad fidem moveri
debere ; anathema sit. »
« Si quis dixerit, miracula nulla fieri posse, pro ind eque
omnes de iis narrationes, etiam in sacra Scriptura contentas,
inter fabulas vel mythos ablegandas esse ; aut miracula certo
•cognosci numquam posse, nec iis divinam religionis christian» originem rite probari ; anathema sit. »
Unde : De fide est quædam miracula fieri <t quandoque
certo cognosci posse, atque rite probare divinam religionis
(1) Lolsy, Cf. Lepin, loc. cil. ; Le Roy, Dogme et Critique*.
(2) « L’idée de lots fixes dans la nature n’est qu’une idole, chaque phé­
nomène est un cas singulier et une solution unique. » L'action, p. 396.
CI. De Tonquédec, Immanence, 3“ pars, sectio 2*, p. 200 sq.
« Un miracle, c’est l’acte d’un esprit individuel (ou d’un groupe d’es­
prits individuels) agissant comme esprit à un degré plus haut que d’habi­
tude, retrouvant en fait, et comme dans un éclair, sa puissance de droit. »
Le Roy, apud Annales de Phil, chret., déc. 1907. p. 242. > Un miracle, c’est
l’acte d’un esprit qui se retrouve plus complètement que d’habitude, qui
reconquiert momentanément une part de ses richesses et de ses ressources
profondes », id., p. 247. Cf. Dogme et Critique, p. 237 sq., ubi exponit Le Roy
suam theoriam de materia.
(3) Sess. ni, cap. 3, can. 3 et 4, apud Denzinger, n. 1790, 1st2 et 1813.
-Cf. Jusjurandum a Γιο X praescriptum contra Modernismum, Denz., 2145.

116

NOTIO MIRACULI

christianæ originem, et revelationem ex iis credibilem fieri
posse.
Notio apologetica miraculi.
ll£a. Notio miraculi qualis a concilio \7aticano traditur
non plane coincidit cum notione, paulo ante a nobis propo­
sita, juxta doctrinam S. Thomæ.
Sane, cum S. Thoma. Concilium docet miracula : 1) esse
facia divina, scilicet a Deo causari ; 2) fieri præler ordinem,
consuetum naturæ ac proinde nonnisi a Deo fieri posse : sunt
enim « externa revelationis argumenta», «divinæ revelationis
signa cerlissima » ; ergo nonnisi divinitus fieri possunt, « cum
Dei omnipotentiam luculenter commonstrent. »
At definitionem S. Thomæ, qua, nomine miraculi, genera­
ting intelliguntur omnia omnino facta, quæ a Deo solo produ­
cuntur præter ordinem totius naturæ creatæ, sive physicæ,
sive intellectualis, sive moralis, duplici modo restringit Vati­
canum (1). Etenim :
1° Miracula elicit sola facta quæ « elivinæ revelationis signa
sunt cerlissima et omnium inlelligenliæ accommodata ».
Proinde miracula intelligit sensu tantum apologetico, et ita
excludit omnia miracula, ut Incarnatio, transsubstantiatio,etc.,
quæ nec signa sunt revelationis elivinæ nec sub sensibus
cadunt : facta enim divina nequeunt esse signa cerlissima
divinæ revelationis, omnium intelligentiæ accommodata, nisi
sint sensibilia. Sensibilia tamen esse possunt, ut patet, vel
per se et immediate, ut aqua in vinum conversa, vel per aliud
et mediale, ut scii ntia subito infusa Apostolis aut fecunditas
Christianismi per effectus sensibiliter manifestata.
2° Imo A’aticanum non omnia hæc facta divina, sensibilia
et revelationis signa, miracula appellat, sed ea tantum quæ
sunt ordinis physici et materialis : miracula enim secernit
tum a prophetiis, quæ sunt facta divina (miracula) ordinis
intellectualis, tum ab aliis factis divinis (miraculis), nempe
ordinis moralis : siquidem inter « externa revelationis argu(1) Cf. Vacant, Eludes théol. sur les constitutions du concile du Vaticani
t. II, p. 40 sq.

POSSIBILITAS MIRACULI

117

menta », enumerat « jacta... divina, atque imprimis miracula
(physica) et prophetias ».
Igitur, si sumitur miraculum, ad mentem Vaticani, ut motivum credibilitatis omnino speciale, definiri potest : facium
sensibile a Deo productum præler ordinem agendi lotius naturæ
physicæ el materialis. Et in posterum ita a nobis intelligitur
miraculum.

II. - DE MIRACULI POSSIBILITATE
Errores,
119. Quicumque negant existentiam Dei personalis ut athei,
materialistæ et pantheist®, necessario miraculi possibilita­
tem rejiciunt, quorum doctrina* in philosophia refutatur. Res
igitur agenda est tantum cum iis qui Deum personalem et
liberum mundi creatorem admittentes, interventum extra­
ordinarium in mundo jam creato et constituto ei denegant,
sub fallaci prætextu quod, legibus universi semel positis,
omnia determinismo absoluto reguntur.
Inter quos eminent Balionalislæ (1) qui ita ratiocinantur :
miraculum repugnat ex parte Dei quem dedecet, et ex parte
naluræ cujus ordini derogat ; et Posilivislæ (2) qui de mira­
culo non curant : constare nequit, aiunt, ergo impossibile.
Contra quos sit thesis :
Assertio : Admissa semel Dei existentia, miraculi possibili­
tas prorsus immerito negatur [Philosophice cerium, theologice
de fide].
Sane si miraculum possibile non esset,hoc esset quia repug- .
naret vel ex parte naluræ, quæ est miraculi subjectum, vel
ex parte Dei, qui est ejus causa efficiens. Atqui neutrum dici
potest. Ergo.
(1) Séallles*, Les affirmations de la conscience moderne, Paris. Colin,
1903 ; Voltaire*, Diet. phil.
(2) Littré*, Renan*, Fie de Jésus, introduction p. 51 ; Salntyves*, Le
discernement du miracle ; Gulgnebert, in Grande Revue, 10 mai 1910.

(18

POSSIBILITAS MLRACULI

A. — Non repugnat ex parte naturæ.
120. Si ordo naturæ non est absolute necessarius et si
exceptionem pati potest quin destruatur. Atqui... Ergo.
1° Ordo naturæ non est absolute necessarius. — Entia
creata non necessario quidem exsistunt, sed contingenter
tantum, quia potuissent non esse, nec habent in se rationem
sui. Attamen posito quod sint, seu facia hypolhesi creationis,
absolute necessaria sunt quoad suam essentiam et immuta­
bilia : non possunt enim aliter osse nec aliter concipi.
Inde autem sequaturne ipsum ordinem naturæ esse absolute
necessarium ? Profecto ordo naturæ constituitur ipsis legibus
natuiæ, quæ exprimunt modum agendi causarum creatarum.
Jamvero aliæ sunt leges proprie contingentes, illæ nempe quæ
fundantur tantum in rerum numero, collocatione, et moti­
bus, v. g. quod tellus tali directione, tali velocitate movea­
tur circa seipsam et circa solem. Aliæ sunt leges necc.ssariæ
non absolute quidem sed hypolhelice, supposito nempe quod
solæ causæ creatæ agant, et quidem servatis omnibus condi­
tionibus naturalibus. Ergo ipse 'ordo naturalis non est plus
quam hypolhelice necessarius.
Explicatur : Causæ naturales naturaliter tendunt ad corio
modo operandum, et hæc inclinatio naturalis nec mulari
potest nec auferri ; at exercitium hujus inclinationis seu hujus
virtutis naturalis a multis pendet conditionibus quæ possunt
impediri, modificari aut auferri, et reapse sæpe impediuntur
aut mutantur : interventu sive ipsids naturæ, quando, v. g.
intluxui gravitatis subtrahuntur quædam corpora actione
magnetismi et electrici tatis, sive hominis, qui, industria
propria, entium activitatem impedire aut modificare potest,
v. g. fluminum alveum mutando, lapidem in altum proji­
ciendo. Ergo causæ naturales a causa superiori cohiberi
possunt, et in actum non exeunt nisi simul adsint omnes
conditiones requisitae. Proinde dari potest productio effectus
qui. secundum leges positas, vel non haberetur vel diversus
haberetur.
2° Ordo naturæ non destruitur per miraculum. — Produc­
tione enim effectus miraculosi non proprie violatur aut sus­
penditur lex ; nam. concourût anter cum illo, lex servat ordi­

|

'

POSSIBILITAS MIRACULI

119

nationem naturalem ad effectum determinatum. se<l in casu
particulari applicatio tantum legis suspenditur aut mutatur
a causa superiori (1), v. g. ignis servat suam virtutem combu­
rendi, etiamsi pro nunc actionem suam combustivam non
exerceat; lapis inclinationem gravitatis servat, etiamsi
sursum hoc instanti projiciatur.
Miraculum autem nil aliud est quam exceplio hujusmodi
a Deo supernaturaliter pioducta, omnino servata naturali
inclinatione agentium creatorum ad certo modo operandum.
Sic « in igne fornacis remanebat ordo ad comburendum, licet
non combureret tres pueros in camino » (1) ; ita ipsa aqua
Jordanis, in ipso instanti miraculi, ad mare ex se tendebat,
sed vi superiori Dei cohibebatur ; lex mortis, resurgente
Lazaro, vigebat et, quantum in se erat, agebat, etsi pro tunc
temporis ipse Lazarus ejus intluxui vi divina subtraheretur.
Unde miraculum non destruit ordinem naturæ, sed illum
supponit el ejus stabilitatem comprobat ; etenim ut miracu­
lum non habetur nisi quia cursui renim ordinario obstare
videtur. Hunc ideo ordinem clarius manifestat, et legem
fundamentalem naturæ revelat, qua causæ inferiores superiori
causæ subjiciantur in omnibus, ita tamen ut non lex ipsa
hujus causæ seu vis inferioris suspendatur aut annihiletur
a causa superiori, sed ejus effectus modificari possit aut
suspendi in casu particulari.
Praeterea, eum miraculum effectus sit particularis, qui
raro et in determinato loco occuirit et legum constantiæ non
opponitur, minime prohibet prævisionem et inductionem
scientific am (2).
(1) Van Hove, op. cit.. p. 167 : « Ce n’est... pas, à proprement parler la
loi elle-même qui est violée... De même ce n’est pas la loi elle-même qui est
suspendue, mais son effet, ou si l’on veut, Je mode d’agir de la loi dans un
cas donné. » Cf. Perler, in Revue prat. d'apol.. l°r et 15 avril 1920. p. 18-29,
75-88.
(2) S. Thomas, De potentia, q. vi. a. 2. ad 20m. Cf. Valvekens, Foi et
Raison, p. 219 ; Gondal, loc. cil., p. 44 sq. ; De Bonniot, Le miracle et
contrefaçons, p. 50 ; Ottiger, op. cil., p. 206.
(3) « Sans doute, sous l’action de la divinité, les phénomènes peuvent
ne pas correspondre aux calculs des hommes de science, mais les prédic­
tions des savants sont-elles absolument certaines dans le cours ordinaire
des choses ? Qu’on n'oublie pas deux vérités incontestables : 1° ce n’est

120

POSSIBILITAS MIRACULI

B. Non repugnat ex parte Dei.
121. Si Deus miraculum operari potest physice ct moraliler. Atqui... Ergo.
a) Physice. — 1° Si agentia creata possunt præter ct supra
Ordinem aliarum causarum naturalium agere, Deus, causa
prima, quæ omnes causas naturales infinite excedit, agere
potest præter et supra ordinem omnium causarum naturalium.
Atqui hoc est miraculum facere. Ergo.
2° Deus est omnipotens simul atque infinite liber et independens. Ergo : 1) Non per necessitatem naturæ, sed per
liberum volunlalis arbitrium, mundum condidit et ordinem
naturæ instituit (1) ; 2) Res mundanæ ei plane subjiciuntur
et ab eo pendent in agendo non secus ac in essendo, cum ipse
sit primum agens et finis ultimus omnium rerum ; ipse autem
absolute superat et transcendit mundum et ordinem naturæ,
nam « intellectus (divinus) nullis effectuum limitibus coarctatur », ct « divina bonitas est finis improportionabiliter
excedens res creatas » (2).
Consequenter Deus nec mundo nec ordini rerum semel
electo adstringitur, ac ideo præter hunc ordinem operari
pot< st, ct quidem dupliciter : — vel negative, recusando
suum concursum naturalem, quo indigent agentia creata ad
operationem suam, et sic impediendo exercitium eorum vir­
tutis naturalis, seu, ut ait S. Thomas, « retinendo operationes
rerum naturalium, ne agant quod natæ sunt agere », — vel
positive, « puta, agendo effectus secundarum causarum sine
ipsis, vel producendo aliquos effectus ad quos causæ secundae
se non extendunt » (3). Hoc autem faciendo, uti jam diximus,
Deus non operatur contra naturam, sed tantum secundum
potentiam obedienlialem, qua quælibct creatura nat a est « che­
que dans des conditions rigoureusement identiques que les agents naturels
produisent leurs efïels de la même manière ; 2° les causes secondes ellesmêmes peuvent modifier ces conditions. » Valvekens, Foi et liaison, p. 222.
Cf. Van Hove, op. cil, p. 212-221 ; Périer, in Revue pratique d'apologétique
15 juin 1920, p. 265 sq.
(1) 1, q. 19, a. 3 et 4.
(2) ( ont. Gent., 1. II, c. 26; 1, q. 25, a. 5 ; cf. De Deo créante, ubi de conoursu divino.
(3) De T olentia, q. 6, a. 1 ; 1, q. 105, a. 6.

POSSIBILITAS MIRACULI

121

dire Deo ad suscipiendum in sc quidquid Deus voluerit » (1).
b) Moraliter. — Miracula enim non repugnant :
1) Dei immutabilitati (2). — Deus enim, sicuti ab æterno
voluit consuetum naturæ cursum, ita etiam ab æterno voluit
’suo tempore fieri has vel illas exceptioni s, his vel illis mira­
culis, propter has vel illas ab æterno prævisas rationes,
secundum providentiam suam quæ ita res ab æterno ordinavit.
Miracula igitur ne minimam quidem important muta­
tionem in Deo, sed tantummodo terminus ejus voluntatis seu
ejus actionis eatenus mutatur quoacl nos, quatenus, tempore
præviso, efficitur et producitur præter ordinem natura^
effectus ille miraculosus quem ab æterno statuerat Deus.
2) Sapieniiæ Dei. — Repugnarent miracula sapientiae
divinæ, si essent ad corrigendas leges defectuosas, aut sine
ratione ct ex arbitraria voluntate producerentur. Porro « non
fiunt miracula ut melius se habeat cursus naturæ, sed ut
divino testimonio aliquid significetur », et motivis sapientissimis eduntur : manifestant enim non solum existenliam Dei
sed ejus omnipotentiam, ejus supremum in omnia dominium,
ejus bonitatem et misericordiam, quatenus ad bonum hominis
temporale et æternum patrantur. Manifestant præsertim
ejus veracilalem ct providentiam, cum non sit medium effi­
cacius ad probandum revelationis facium et veritatem reli­
gionis, quam hujusmodi sigillum quo Deus ipse signet suam
locutionem aut a se missum declaret atque investiat lega­
tum. Et ita facilius ct tutius ad veritatis agnitionem perduci
possunt homines, qui factis potius quam argumentis doceri
solent (3).

Confirmatur thesis sensu communi populorum (4).
122. Fidem in miraculi possibilitatem attestantur omnes
(1) De Virt. in communi, q. 1, a. 10, ad 13 ; 3, q. 11. a. 1 ; cf. 1, q. 105,
a. 6, ad 1 ; De Deo creante, ubi de hominis elevatione ad ordinem superna­
turale m.
(2) S. Thomas, De potentia, q. 6, a. 1, ad 6 ; a. 2 ; Contra Gentes, 1. III,
c. 98 ; Sumin. Theolog., 1, q. 105, a. 6 ; Ottiger, fere ad litteram, p. 202
et 205 ; Pesch, De Christo legato divino, n. 187.
1
* (3) Coni. Gentes, 1. III, c. 99 ; S. Aug., In Joan, evang., tr. 24, n. 1 ; Journel. 1819.
(4) Monsabré, Introduction au dogme catholique, 21e conf. ; Lacordaire,
Conférences de .\ .-D., 33e conf. ; Gondal, Miracle, p. 60 sq. ; Mazella, n° 216.

122

DISCER.XJBl LITAS MIRACULI

populi ex eo quod religionis suæ veritatem miraculis compro­
bare contendunt, ct divinitab-m sæpe sæpius implorant, ut
bona largiatur et calamitates morbosque avertere dignetur:
hæc enim obtineri nequeunt nisi extraordinario interventu
Dei, quem ergo possibilem supponunt omnes et credunt.
Eigo,
III. -“DE MIRACULI COGNOSCIBILITATE
123. In omni miraculo tria videntur distinguenda : facltun
nempe sensibile, facti prælernaturalilas et ejus causalilas
dioina : quæ omnia certo constare debent ut miraculum evi­
denter appareat et prudenter accipiatur. Unde, admissa possi­
bilitate miraculi, probandum remanet contra adversarios
nonnunquam saltem certo cognosci posse miraculum ut fac­
tum vere historicam, non solum prælernalurale, sed vere su­
pernatural, id est a Deo solo productam.

Assertio : Miraculum quandoque certo cognosci potest
[Philosophice cerium, theologice de fide].
A. - UT FACTUM HISTORICUM
124. a) Probatur directe (1). — Facta historica certo per­
cipere valemus per sensus, si nobis præsentïbus eveniunt, per
testimonium autem, si nobis absentibus contigerunt. Porro
miracula sunt facta sensibus oboia, extraordinaria, quae proptcrea attentionem magis excitant, publica : coram mullis
sæpe patrata, imo aliquando judiciali 1er acia. Ergo, sicut
quælibet alia facta, historice certo constare possunt.
Existcntia ideo miraculi facile innotescit : praesentibus,
dummodo sint sensibus integri et debitam praebeant atten­
tionem ; posleris, dummodo testimonio fide digno sint innixi.
(1) Gondal, op. ciL, p. 68 sq. ; Ottiger, p. 211 sq. ; De Tonquédec, Intro­
duction à l'étude du merveilleux et du miracle, Paris, Beauchesne, 191-6 ;
an Diet. ΛροΙ., art. Miracle, col. 543 sq. ; Van Hove., op. cil., cap. 5 et 6,
J·. 270-383.

DISCERNIBILITAS MIRACULI

m

b) Probatur indirecte. — Historic i tatem miraculi nulla­
tenus percipi posse asserunt adversarii :
1) Quia esi /actum supernalurale el ideo sub sensibus non
cadit. — Sed falso. Nani miraculum non est supernalurale
nisi in causa seu quoad modum productionis suæ, sed in se,
intrinsece est quid naturale ac proinde sensibile 11 cognos­
cibile, sicut omnia alia facta naturæ.
Vis utique divina qua causantur miracula non est per se
et in se sensibilis, sed aperte manifestatur per effectus, dum
facta ipsa quæ phases diversas, ut ita dicam, miraculi consti­
tuunt, sensibilia sunt per se et directe cognoscibilia, v. g. in
sanatione morbi instantanca, morbus, sanatio, instant aneitas·
transitus ab uno statu ad alterum, sepa fatim considerata, natu­
ralia sunt facta et sub sensibus directe cadunt ; supernaturalitas autem sanationis, per instantaneilatom absolutam, et
absentiam cujuscumque medii praeter preces, manifestatur.
2) Quia deficit probatio scienlifica [1). — Sed primo, prae­
terquam quod docti non sunt et ipsi infallibiles et sæpe sibi
contradicunt, non opus est. Academia scient ifica ut recte
cognoscatur miraculum : rudes enim, non minus ac philo­
sophi, lacta sensibilia videre ct narrare possunt, cum ad hoc
non tam scientia exigitur perfecta quam sensus moralis.
Secundo, miracula, ut signa revelationis, omnibus vel
indoctis patere debent ; alias non essent argumentum uni­
versale et sufficiens veritatis ct finem non attingerent. Tertio
coram doctis nonnunquam patrata sunt miracula, v. g. sana­
tio cæci nati (2), resurrectio Lazari (3), innumeraque miracula
Lapurdi.
3) Quia cerliludo de miraculi possibililaie destruitur per
cerlibidinem validiorem de impossibililale miraculi. — Dicunt
enim cum Hume (4) : possibilitas miraculi nititur evidentiae
(1) Mgr Besson, L'homme-Dieu, 11® conf., p. 243 sq. ; Gondal, p. 124sq.;
Bertrin, Histoire critique des événements de Lourdes, 27° mille, p. 202, 273
282, 347, 56G, 575 sq. ; L. Veuiïlot, Mélanges, 2» série, t. IV, p. 369, 377 sq,
(2) Joan., ix, 25, 31-34.
(3) Joan., xi, 37, 47.
(4) Hume*, An inquiry concerning the human understanding in Philoso­
phical Works, vol. IV, p. 130-131 ; Stuart Mill, Système de Logique déductive
el inductive (trad, fr.), éd. 3, vol. 2, Paris, 1889, p. 162 sq. ; Essais sur la
religion (trad, fr.), Paris, 1875, p. 206 sq. Cf. Van Hove, p. 183-203.

124

' \

'r

DISCERNIBILITAS MIRACULI

morali, exceptioni et paucorum testimonio, dum ejus impos­
sibilitas in evidentia physica fundatur, experientia constanti
et testimonio mullorum.
Sed objectio duplici laborat vitio, quatenus supponit nil
unquam accidere posse contrarium consuetis observationibus,
ct certitudines de possibilitate et impossibilitate miraculi
sibi contradicere, dum objecta omnino diversa respiciunt,
sicut et testimonia quibus nituntur, quorum unum est de
lege, alterum vero de exceptione. Cæterum nonnisi agenti
naturali physice impossibile elici potest miraculum, non
autem Deo, qui sine ulla legum naturæ violatione, praeter ct
supra illas agere potest.
B. - UT FACTUM SUPERNATURALE

»/

.

t W♦t1

Simul, una eademque demonstratione, ostendemus prælernaluralilalem miraculi et ejus causalilalein divinam. Duplex
quidem datur probatio : 1) de jure; 2) de jacio.

··

I

0

I. — Probatio de jure.
125. Deus, quia est infinite bonus, sapiens et verax, nec nos
decipere potest nec nos infallibiliter decipi permittere, maxime
circa finem ultimum aut circa aliquod dogma. Atqui decipi
possemus, ct quidem in negotio salutis : 1) si miracula divina
non investirentur notis, quibus facile et clare discerni queant,
tum ab operibus naturæ, tum a prodigiis diabolicis ; 2) si
dæmoncs miracula proprie dicta operari possent in favorem
erroris. Ergo debent esse signa quibus verum miraculum
a miraculis falsis et a factis naturæ, absque ullo dubio, secerni
valeat.

II. Probatio de facto (1).
126. Objiciunt adversarii : Nihilominus hæc signa reapse
desunt : nam non potest certo cognosci an factum aliquod
extraordinarium vere superet omnes vires naturæ etiam
(1) Ilac in demonstratione fere sequimur Garrigou-Lagrange, De Revelat., t. II, p. 68 sq. Cf. Van Hove, op. cit., p. 293-304 ; 372-379.

DISCERNIBILITAS MIRACULI

125

spiritualis, quia non omnes vires naturæ nobis notæ sunt.
Proinde quod dicimus miraculum non necessario verum est
miraculum, sed forte produci et explicari potest ex viribus
ignotis.
Respondemus : Non cognoscimus quidem positive omnes
vires naturæ, sed scimus tamen negative quid non valeaât
istæ vires. Re enim vera : 1) Cognoscimus quædam facta, quæ
sine dubio sunt effectus Dei omnino proprii, ac ideo omnes
vires creatas etiam ignotas superant et a Deo solo produci
possunt ; 2) Cognoscimus alia facta, quæ, propter circum­
stantias physicas et morales, in quibus producta sunt, nonnisi
Deo tribui possunt. Hinc supernaluralilas horum factorum
nobis cerla est vel metaphysice, ut in priori casu, vel saltem
moraliler, ut in posteriori.
127. a) Probatio sensus communis. —Sunt quidam effectus
qui, communi et conslanli sensu hominum cujusvis temporis
et nationis, reputantur superare omnes totius naturæ vires
et vere miraculosi, v. g. resurrectio mortui, illuminatio cæci
nati. Atqui sensus tam constans et tam universalis omnium
hominum cujusvis temporis et nationis, attenta infinita Dei
bonitate, sapientia ct voracitate, non polesl esse falsus ; alioquin Deus, qui est auctor sensus communis et rationis, aut
nos deciperet aut permitteret nos decipi, quin ullatenus possemus dignoscere i ito rem et ab eo liberari, quod repugnat.
Ergo cerlo tenendum est esse verum miraculum, effeci um t alem,
qui, communi et constanti sensu omnium hominum cujusvis
temporis et nationis, miraculosus censetur (1).
%

128. b) Probatio philosophica.
1° Quoad facta quædam, Dei omnino propria. — Immediata
rei immutatio eamdem supponit universalitatem in causa
ac ejus immediata productio. Si ergo demonstramus aliquos
effectus universales a Deo solo posse immediate produci, eo
ipso ostendimus eosdem effectus a Deo solo quoque imme­
diate immutari posse. Jamvero « metaphysice certum est
(1) Ita fere Bllluart, De Fide, diss. 2, a. 2, petes 3.

<
126

I

*

DISCERNIBILITAS MIRACULI

quod Deus solus potest producere et proinde immediate
immutare ens in quantum ens, materiam primam, substan­
tias materiales non mediantibus accidentibus, animam intel­
lectivam, intellectum ct voluntatem. Atqui plura miracula
necessario et evidenter important hujusmodi immutationes.
Ergo metaphysics certum est hæc miracula a solo Deo pro­
duci posse » (1).
Prob. maj. : a) Solus Deus potesl producere ens in quantum
esi ens; nam producere ens in quantum ens est illud efficere
ex nullo præsupposito seu ex nihilo : est nempe illud creare.
Atqui Deus solus potest creare : 1) Esse enim est UniuersaUssimus effectus, ergo debet esse « proprius effectus primæ et
univcrsalissimæ causæ, quæ est Deus » ; 2) Eo major virtus
requiritur in agente, quo minor est potentia in subjecto ad
actum recipiendum. Atqui in creatione nullum est subjectum
præsuppositum,
ac
proinde
nulla
potentia
passiva
ad
actum.
Ergo maximum uiriults requiritur in creante, virtus nempe
infinita, quæ certo convenire nequit creatu ræ (2).
Ouinimo · nulla
creatura
potes*
esse
causa
etiam
instru. - Γ \e r 1234
mentalis creationis. Causa enim instrumentalis non participat
actionem causæ principalis, nisi in quantum per aliquid sibi·
proprium dispositive operatur ad effectum principalis agentis.
Atqui nulla creatura potest operari dispositive et instrumentaliter ad hunc effectum (creationis), cum creatio non sit ex
aliquo præsupposito quod possit disponi per actionem instru­
ment alis agentis (3).
Consequenter Deus solus potest immutare ens in quantum
ens, eo magis quia « quodlibet agens creatum est determina­
tum (finitum) in suo actu, cum sit determinati generis et
speciei ; et ideo cujuslibet agentis actio fertur super aliquem
determinatum effectum, ct non se extendit ad totam natu­
ram entis » (4).
(1) Garrigou-Lagrange, p. 71. Celerum ad dignoscenda, in praxi, etiam
hæc miracula, multum prodesse valent circumstanti® morales et religiosæ,
de quibus infra, n. 130.
(2) 1, q. 45, a. 5, 0 et ad 3 ; De Pot., q. 3, a. 4.
(3) 1, q. 45, a. 5, 0 ; De Deo creanie, n. 250.
(4) 3, q. 75, a. 4.

I ) 1 SC EK N J BI LITAS .M1K AC LLI

127

b) Solus Deus potest producere tnaleriam primam. Materia
€iiiin non potest produci nisi ρ»τ creationem, scilicet ex nullo
præsupposito subjecto ; quia ipsa est primum subjectum
omnium transmutationum naturalium. Cf. 1, q. 44, a. 2.
Consequenter : 1) Solus Deus potest immediate seu ab intus
.immutare materiam primam, illam nt mpe movere ad formam,
quæ nil aliud est quam actus materiæ ; agentia autem creata
materiam immutare non possunt nisi ab exteriori, medianti­
bus nempe alterationibus accidentalibus et motibus localibus.
Cf. 1, q. 105, a. 1 ; q. 110, a. 2. — 2) Solus Deus potest pro­
ducere immediate substantias materiales, educ< ndo scilicet
immediate formas substantiales c materia ; proinde solus
etiam potest immediate seu ab intus immutare substantias
materiales, v. g. immediate immutare substantiam aquæ in
substantiam vini.
c) Solus Deus polesl immediale producere substantiam
animæ intellectivae, tum quia solus potest immediate, non
mediant ibus accidentibus, agere in substantias inferiores,
tum præsertim quia anima est .substantia spirit ualis et ideo
non potest aliter fieri nisi a Deo per creationem (1). — Conse­
quenter solus Deus potest animam immediale immutare,
v. g. illam de novo substantialiter conjungere corpori per
resurrectionem.
d) Solus Deus potest immediale, ab intrinseco, movere
intellectum el voluntatem. Ordo enim agentium debet corres­
ponde re ordini finium. Atqui objectum intellectus et volun­
tatis est quid absolute universale, videlicet verum universale
et bonum universale. Ergo intellectus et voluntas non possunt
ab intrinseco moveri nisi ab agente universali, a Deo nempe,
qui est simul primum intelligens et primum volens (2).
Istæ motiones, si extraordinariae sunt, ad apologeticain
vere pertinere possunt, non quidem ut miracula ordinis
physici, sed ut miracula ordinis intellectualis (prophetiæ
per species intelligibiles intellectui immediale infusas) et
ordinis moralis (conversiones miraculosæ). Merito igitur hic
. inter facta Dei omnino propria recensentur.
(1) Cf. De Deo creante, dc origine animæ humanæ.
(2) 1, q. 105, a. 3 et 4.

4

128

DISCERNIBILITAS MIRACULI

129. Prob. min. : Atqui plura miracula important imme­
diatas immutationes entis aut materiae, aut subtantiarum,
aut animæ, etc.
a) Coexislenlia duorum corporum in eodem loco. — Ita Chris­
tus, post resurrectionem suam, in cœnaculum intravit januis
clausis (Joan., xx, 26). Duo enim corpora non possunt rema­
nere duo et tamen esse in eodem loco, nisi utrumque servet
suum esse distinctum ct suam maleriam. Sed distinctio sub­
stantialis in esse ct in materia naturaliter exigit distinctionem
situs et loci. Ergo nonnisi virtute ejus, qui immediatam habet
potestatem in materiam et in esse, fieri potest quod unum
corpus servet esse distinctum ab altero, sine loco proprio,
seu quod dua corpora sint simul in eodem loco (1).
b) Resurrectio. — Nulla res habet potestatem supra suum
esse : omnis enim rei virtus ab essentia ejus fluit vel essentiam
præsupponit. Atqui anima per suum esse unitur corpori ut
forma (2). Ergo nec est in potestate ejus, ut ab unione corporis
se absolvat, nec est in potestate ejus quod uniatur corpori
secundum eàsc ut forma.
Quinimo nulla alia creatura, etiam angelica, valet unionem
substantialem animæ cum corpore aut efficere aut dissolvere :
id enim proprium est solius Dei. quia solus Deus est causa
ipsius esse animæ, solusque adest intra (cujusvis) rei essen­
tiam ut dans esse rei et operans in re (3). Sed resurrectio
nil aliud est quam unio subslanlialis immediata et inslanlanea
animæ separatæ cum materia cadaveris, ita ut, per informa­
tionem animæ, corpus mortuum subito de novo fiat vivum,
triplici vita vegetativa, sensitiva et intellectiva. Ergo resur­
rectio non potest produci nisi a Deo, qui solus potestatem
immediatam habet in maleriam et in esse substantiale animæ.
Confirmatur : Quævis creatura agere non valet in corpus
nisi mediante motu locali (4). Atqui per motum localem :
1) Anima, ut patet, nequit uniri corpori substantialiter, sed
tantum ul moior mobili ; 2) Nil produci potest nisi id quod
(1)
(2)
(3)
(4)

In Supp. 3 p., q. 83, a. 3, 0.
De Deo creante, ubi de anima, immediata corporis forma.
De Pot., q. 6, a. 7, ad 4 et ad 14 ; cf. Supp. 3, q. 75, a. 3.
De Deo creante, ubi de potentia naturali angelorum.

1 > ISC EBN I BILITAS ΜI BACULI

129

jam esl in potentia entis in quo motus π cipitur. Ergo cadaver,
quantocumque motu locali move atur, ex hoc vitam accipere
nequit, cum in eo desit omne vitæ principium ; 3) Id quod
est in potentia entis recipientis motum non potest reduci
in actum nisi successive ; hoc est enim de natura motus loca­
lis. Ergo resurrectio, quæ est unio substantialis et inslanlanea
animæcum materia cadaveris, nullatenus fieri potest a creat uia
Quod de resurrectione dicitur, proporlionaliter dicendum
est de illuminatione aeci nati. Cæcitas enim hæc congenitalis
est quasi mors partialis, mors alicujus organi. < t ideo illu­
minatio cæci nati est quasi resurrectio partialis.
c) Conversio subita aejuse in vinum. — Immediate ct in
inslanli immutare aquam in vinum idem est ac immédiat e
et in instanti educere formam vini e potentia materiæ. Atqui
id effici nequit al» agentibus creatis, quæ nonnisi successive
el paulalim, mediantibus alte rationibus accidentalibus, ope­
rantur in subjectum præjacens et illud transformant, sed a
Deo tantum, qui solus habet potestatem immediatam in
materiam ct. eam ab intus movere valet ad formam.
Aliis verbis : Creatura nequit efficere nisi id quod est in
pol,entia naturali subjecti præjacentis. Atqui conversio aqme
in vinum est quidem in potenlia naturali subjecti, quantum
ad substantiam facti : natura enim potest convertere aquam
in vinum sed « per digestionem et maturationem uvæ ; ra­
tione autem modi (pio fit in præsenli, subilo nempe et imme­
diate, est tantum in potentia ejus obedienliali. et sic a Deo
solo fieri potest » (1).
d) Mblliplicalio panum. — Hæc multiplicatio fit vel per
creationem et ita a solo Deo effici potest, vel per subitam
conversionem formalem, quatenus forma panis educitur
immediate et in inslanli ex subjecto aliquo præjacente, eadem
remanente materia, et sic iterum a Deo soli fieri potest, (pii
solus habet potestatem immediatam in materiam.

130. 2° Quoad alia miracula. — Oportet ostendere ea supe­
rare vires totius natura' (diam spiritualis. Jamvero :
a) Ouædam /acia cerlo superant vires naluræ corporalis el
(1) Cont. Gentes, 1. 3, C. 102, n. 4 et ύ ; In 2 Seni., dist. 18, q. 1, a. 3, ad 4,

TiiEOl·. I.

5

130

D1SCERNIBIE1T/XS MIRACULI

imaginationis. — 1 Facile constat quandoque facta aliqua
exceden omnes vires agentium corporalium et ipsius imagina­
tionis, Ium quia adest evidens disproportio inter facta ipsa
et has vins, v. g. caici sanatio cum luto, leprosi mundatio
solo imperio voluntatis ; tum quia hæc facta non produ­
cuntur secundum modum agendi virium corporalium : leges
enim naturæ omnino constantis sunt, siquidem ad unum
determinantur, et cædem causæ in iisdem circumstantiis
semper eosd( m producunt effectus et quidem lente et succes­
sivi, dum, in his casibus extraordinariis, iisdem causis in
iisdem circumstantiis agentibus, effectus tamen omnino diversi
et modo irregulari producuntur, sæpeque in instanti (1).
2) Imaginatio (2) multa quidem valet in morbis nervosis,
non tamen in omnibus, v. g. in neurastenia hereditaria, in
hypocondria inveterata ; effectus autem sæpe non perma­
nent, neque semper obtinentur, præsertim quando concomi­
tant,er adest, læsio organica. Nihil autem valet imaginatio,
saltem si agatur de curatione vera et perfecta, in morbis
proprie organicis : potest quidem aliquando, et aliquo tem­
pore, retardare evolutionem morbidam ; illam autem absolute
prohibere nequit ; a fortiori impotens est in instanti organa
denuo instaurare. Atqui, etiam contra fidem ægrotorum,
miracula patrantur, et morbi organici cujuscumque generis
etiam insanabiles, plane percurantur, subita et stabili sana­
tione. Ergo.
b) Quædam facta superare omnes vires etiam naluræ spiritua­
lis quandoque certo constat. — Ut certo constet aliquem effec­
tum mirabilem excedere vires etiam omnium agentium
spiritualium, oportet attente considerare, præter ipsam operis
naturam, ejus circumstantias physicas et morales.
(b De Tonquédec, Introduction à l'élude du merveilleux..., p. 219 sq. ;
p. 230 sq. ; Le Bec, Preuves médicales du miracle, p. 27 sq. ; Van Hove,
p. 376-379.
(2) Bertrin, Histoire critique des événements de Lourdes, p. 173-125,
556-568 ; Γη miracle d'aujourd'hui; in Diet. Apol., Lourdes (le fait de) ;
Boissarie, Lourdes (Histoire médicale) ; A. Deschamps, l'n miracle contem­
porain (Science et Religion) ; Le cas Pierre de Ruder ; Marchand, I^s faits
de Lourdes, 3 vol., Paris, 1923, 1924, 1926 ; Van der Elst, l'raies et fausses
guérisons miraculeuses, Paris, Beauchesne, 1924.

DISCERNIBILITAS MIRACULI

131

1) Circumstantiae physicæ, (x quibus affirmari possit sana­
tiones extraordinarias et alios similes effectus esse supernaturales, sic enumerantur a Benedicto XIV (l : « opus est,
1° ut morbus sit gravis et curatu vel impossibilis vel difficilis,
2° non sit in ultima parte status, ita ut paulo post declinare
debeat, 3° non fuerint adhibita medicamenta, vel adhibita
non profuerint, 4° ut sanatio sit subita, 5° ut sit perlecta,
6° ut nulla notabilis evacuat io aut crisis præccdat, 7° ut mor­
bus sublatus non redeat ».
2) Circumstantiae morales, ex quibus discerni possunt vera
miracula a prodigiis diabolicis, in hoc versu · numerantur :
Quis, quid, ubi, quibus auxiliis, cur, quomodo, quando.
Argumentum : Si nec in line (2), m e in agente, nec in m· diis,
nec in conditionibus, nec in ( flectibus operis, ullum invenitur
h ve, ridiculum, inhonestum, turpe, violentum, impium, super­
bum, falsum aut aliud hujusmodi, sed e contra nihil nisi
docens, grave, modestum, pium, religiosum et sanctum præ
se fert istud opus, certo certius diabolicum esse nequit. Inde
apparet miraculum evidenter haberi, si simul adsint hæc
signa (3). — A fortiori idem dicendum est, si agens, eximia
sanctitate præditus, nonnisi post invocationem Dei piam <1
sanctam,opus mirabile producitad continuandam doctrinam,
quam r< velatam affirmat et omnibus necessariam, et si reli­
gio ipsa miros habet fructus ad eversionem regni diaboli,
ad mores reformandos, ad cultum veri Dei augendum, etc.
Sens enim vel Deus miraculum permitteret in favor· m erroris
et mali, et sequeretur error invincibilis in re maximi momenti,
in negotio nempe salutis, vel diabolus ipse in perniciem sui
ageret. Atqui neutrum admitti potest. Ergo.
Hinc, licet non semper facile sit discernere verum mira­
ti) De Beat, servorum Dei, 1. IV, p. l,c. 8; De Poulpiquet, L'obiet inté­
gral..., p. 94 sq. ; Van (1er Elst, in Diet. Apol., art. Guérisons miraculeuses,
t. II, col. 119 sq. ; Van Hove, op. cit., p. 304-309 : O. Leroy, La lévitation,
3e p10.
(2) Ad circumstantiam finis præcipue attendendum est, ut clarius
patebit ex doctrina de vi probativa miraculi. Cf. 1-2, q. 7, a. 3, a. 4.
(3) Dixi : si simul adsint. Nam, ut recte animadvertit P. de Poulpiquet :
« C’est ici le cas ou jamais d’appliquer le principe : bonum ex integra causa,
malum ex quocumque defectu. » L'objet integral..., p. 116.

132

niSGERNIBILITAS MIRACULI

cuhim a praestigio diaboli; licet, per accidens, quandoque
requiratur auxilium supernatural· ad discernendam falla­
ciam. propter multitudinem et magnitudinem prodigiorum,
v. g. in tempore Anlichristi, sub fine mundi (1) ; omnino te­
nendum est Deum, bonum ct sanctum, nunquam permittere
ut homines bonæ voluntatis invincibiliter decipiantur in
rebus ad salutem necessariis. Eo sensu S. Thomas: « tempore
Aniichristi... (diabolo) multa facere permittentur qua· modo
non permittuntur ; unde et operabitur multa ad eorum seduc­
tionem qui hoc meruerunt, non acquiescendo verilali » (2).

131. N. B. — Facile secernuntur miracula a factis hypno­
tism!, magiæ et spiritismi.
A) Ilypnolismus (3) non solum nihil proficit in læsionibus
organicis, imo in multis morbis nervosis ; sed quamdam
proportionem semper supponit inter causam et effectum :
media enim adhibentur varia secundum morbos, juxta leges
det erminatas applicantur et eodem modo st mper operantur.
Atqui in miraculis nihil hujusmodi, ut vidimus. Preces ct
sanctitas sunt media ordinaria quibus a Deo postulantur, std
nec semper producuntur, nec necessario ; morbi identici, modo
bule <1 quasi gradatim, modo in instanti, modo nullatenus
sanantur, ita ut miracula nunquam certo prænunliari possint.
s» d tantum sperari a Deo, ad ejus bent placitum. Ergo lypnoI ica· suggestioni nequaquam tribui possunt miracula, qi’æ
alias, non in sola f< re Lapurdi civitate a solis catholicis tam
fre q uenter o b t i ne re nt u r.
B) Sub magiæ nomine intelligimus omnia prodigia cujuscumque generis, (pur per nullas vires corporales et per nulla
artificia humana explicari possunt, sed ope diaboli certo
efficiuntur. Ha omnes divinationis species, varia genera male­
ficiorum, imo magnet ismus, hypnolismus et spirit ismus, in
quantum de interventu diaboli constiterit.
1° Facta. — Dari talia facta, auxilio malorum spirituum
(Il Garrigou-Lagrange, De Revel., t. II. p. 99; Coni, dentes, 1.111, c. 154.
(2) De Pol., q. 6, a. 5, ad ult.
(3) Hic agitur de hypnotismo scientiiico, absque daemonis interventu ;
Van der Elst, in Dici. Apol., art. Suggestion,

DISCERN I BILITAS ΜIRACULI

133

producta, constat : a) Ex Scriptura, quæ plura refert : 1 dia­
bolica commercia, eaque absolute prohibet (1) ; 2) facia magica,
v. g. de magis ægyptiacis, de Simone mago, de Elyma, de
puella pythonissa (2) ; 3) possessiones diabolicas (3). seu actio­
nes quibus dæmones corpus hominis quasi occupant et inha­
bitant., ejusque membra et sensus quasi ab intrinseco movent,
etiam contra ejus voluntatem, quandoque etiam ad effectus
qui vires humanas transcendunt. — b) Ex praxi Ecclesiæ,
quæ, jam ab initio, de prodigiis falsorum prophetarum præ
monuit (4) ; et in conciliis aut in decretis multa statuit de
magia ac de obsessis ; jamque al» initio etiam peculiar· m
instituit ordinem Exorcistarum <1 formulas liturgicas solemnes ad abigendos dæmones (5) ; denique, ne facile et temere
possessiones credantur facta quæ cas tantum imitantur,
signa possessionis indicavit : « ignota lingua loqui pluribus
verbis vel loquentem intelligere ; distantia et occulta pate­
facere, vires supra ætatis seu conditionis naturam ostendere
ct id genus alia » (6).
2° Explicatio. — Plurima quidc m facta spiritism! et magnelismi sunt mere fabulæ aut fraudes, ut nuperrime ostensum
est (7). Inter alia vero, quæ vera supponimus, quædarn non
excedunt vires imaginationis et suggestionis, uti modo mo­
nuimus, v. g. quædarn sanationespræsertim mulierum et per­
sonarum debilium, quædarn attractiones et elevationes cor­
porum.
At nonnulla vires corporales ct humanas cerlo superant, ut
prædicere futura contingentia, oqui variis linguis ignotis,
(1) I Reg., XXVIII, 8 sq., iv Reg., i, 2, etc.
(2) Excel., vu, 11 ; vin, 7 ; Act. vin, 9-11 ; xiii, 8 ; xvi, 16-18.
(3) Mare., i, 23 sq. ; v, 9 sq. ; Matth. xn, 22 sq. ; xv, 22 sq., etc. ; Act. v,
16 ; vin, 6-7 ; xix, 12 sq.
(4) 2 Thess., n, 9.
(5) Cone. Eliber. ; 4 Carthag. ; Arausio., i ; Denzinger, 1653-1654 ;
A. A. S., a. 1899, p. 1025.
(6) Jlit. flom., de exorcis. obsess.
(7) Ex quindecim experientiis scientificis, in Facultate Parisiens! habitis,
a 20 Mari, ad 23 jun. 1922, coram aliquibus viris doctis, ad rem penitus co­
gnoscendam, specialiter electis, constat materialisationes spirituum seu,
ut aiunt, corpus astrale materializatum, ectoplasma, non existere. Cf. Con­
grès international de recherches psychiques, Paris, Institut Métapsychique
international, 1928, passim ; O. Leroy, La lévitation, Paris, Valois, 1928.

134

I ) ISC EK M IJ ILIT AS ΜI II AC C’ LI

disserere de rebus difficillimis et arcanis. Ilæc enim phænonv'ua causam requirunt inleUigenlem. Atqui hæc causa :
1) neque est homo qui manifeste incapax est multorum ex iis
portentis; 2) n< que est Deus : repugnat mini et dedecet
1 hum, sive per se, sive per angelos bonos, sive per animas
defunctorum, mira patrare ad nutum eujuslibet histrionis,
aut praesertim, ut sæpe accidit, responsa edere levia, ridicula,
absurda, ad solam curiositatem pascendam ; imo sæpe inho­
nesta, irreligiosa et impia. Funiamt ideo ut hæc causa sil
spiritus malus.
132. Confirmatur (1). — Hanc solutionem admiltcre nolentes,
Spiritistæ omnia phænomena explicare conarii ur aut per vires
occuli as animæ humanæ (theoria animismi) aut per metempsychosirn. Sed Frustra : istæ enim explicationes aut fais» sunt
aut saltem vanæ et illusoriæ.
a) Theoria Animismi : Vires enim animæ lalentes, si quæ
existant, cerlo impares sunt ad explicanda multa ex prædiclis
phænomeiiis.
b) Theoria Metempsychosis : Nam : 1) Metaphysice repugnat
animam unius hominis ingredi aliud corpus quam corpus hujuscc
hominis, quippe non individualur nisi per ordinem ad hoc
determinatum corpus (2). 2) Si daretur metempsychosis, anima
servaret quamdam sali em memoriam prioris st atus et priorum
migrationum ! 3) Falso asserunt animam uniri corpori humano
materiali el ponderabili, mediante quodam alio corpore aereo
et subi ili, quod servat post mori em et quo ideo manifestari
potest. Anima enim esi immediate forma substantialis corporis
ponderabilis, quod est unicum corpus humanum el a quo,
instanti mortis, separatur (3). i) Insuper si animæ defunctorum
possent, ut falso contendunt Spiritistæ, ad nutum hominum
evocari et sensibiliter apparere, (piare animæ illæ non mani­
festentur nisi Spirit istis aut personis determinatis, (pia* medium
(1) Mainage, La religion spirite, Beauchesne, præserlirn, p. 100 sq. ;
Roure, Lc men eilleux spirite, l'eauchesne, præsertim, < . 5, 6, 12 ; Le Spiri­
tisme d'aujourd' hui et d'hier ; Au pays de Γ occultisme, ibid. ; in Diet. Apti.,
art Spiritisme ; Girard, in Hevue Apologétique, I rnaii 1923, p. 129 sq. ;
P. Heuzé, Les morts vivenl-iLs. Paris, 1921 ; L'ectoplasme, Paris, 1922;
Où <·η «st la M elapsu chique. Paris, 1926 ; R. Guénon, L'erreur spirite, 1923 ;
De Heredia, S. J. Spiritism and Common. Sense, New York, 1922 ; R. Hedde,
in Dtct. théol., art. Métempsycose.
(2) C. Gentes, c. 73.
(3j De D« o creante, ubi de anima, Forma corporis humani ; GarrigouLagraoge, p. 91.

Vis ΡΚΟΒΛΤΓΥΛ MIRACULI

135

vocantur ? quare sernper in secreto el jn cæca obscuritate
appareant ? quare sæpe sæpius contra dogmata catholica
inio contra ipsam religionem naturalem blasphema proferant ?
c) Denique cont ra systemata Spirit istarum provocare possu­
mus ad ipsius Ecclesiæ damnat iones, ini er quas sil : 1 Decreliim
.S’. Officii, 24 Apiil. 1917 : « An liceat per Medium, ut vocant,
vel sine Medio, adhibito vel non hypnolismo, locutionibus aut
manifestationibus spirit isl icis quibuscumque ad sis tere, etiam
speciem honestatis vel pietatis præ se ferentibus, sive interro­
gando animas aut. spiritus, sive audiendo responsa, sive lanium
ad spici endo, etiam cum protestatione tacita vel expressa,
nullam cum malignis spiritibus partem se habere velle ? > —
« Negative in omnibus (1). ·
2) Dccreluni S. Officii, 16 Jul.
1919, damnans modernam Theosophiam, valde cum Spiritismo
affinem : « An doctrinae, quas hodie theosophicas dicunt, com­
poni possint cum doctrina catholica ; ideoque an liceat nomen
dare societatibus I hcosophicis, earum conventibus intéresse,
ipsarumque libros, ephemerides, diaria, scripta legere ? ·> —
« Negative in omnibus (2). «

IV. - DE VI PKOBATIVA MIHACÜLI
133. Equidem miracula fieri possunt ad hominum erudilionem, ad demonstrationem sanctitatis alieujus thaumaturgi (3), ad hominum utilitatem, puta ad sanitatem corpo­
rat rn conferendam ( I) ; sed reapse linis eorum proportionally
cl sufficiens est manifesl atio veritatis salutaris. Hinc S. Tho­
mas : « ordo natura* pretermit titur propter fidei confirma­
tionem », « propter ordinem gratiæ » (5), « ad manifestandam
divinitatem » Christi (6). « propter aliquid quod pertinet ad
gialiam vel gloriam », « ad gratiæ ostensionem propter quam
solam fiunt miracula » (7). Quare, si qui sint alii fine s miraculi,
ad hunc finem supernaturalem ceteri ultimo ordinant ur : « finis
exterioris curationis, per Christum facta·, esi curalio animi? >
<4. gene rati m miracula quæ fiunt aut ad salutem corporum
(t) Acta A post. Sedis, vol. 9, p. 268 ; cf. A. A. S., a. 1899, p. 1025 ;
Plus IX, ex Encycl. S. Off., 4 Aug. 1856, Denzlnger, 1653-1654.
(2) A. A. S., vol. 11, p. 317 ; cf. L. de Grandmaison, in Diet. A pol., art.
Théosophie.
(3) 2-2, q. 97, a. 2, q. 178, a. 2. — (4) 2-2, q. 178, a. 1, ad 4, a. 2.
(5) 1, q. 112, a. 2. — (6) 3, q. 43. — (7) Dc Ver., q. 9, a. 2 ; De Pol.,
q. 6, a. 2, ad 5.

136

VIS PROBATIVA MIRACULI

aut ad solani divinæ potestatis manifestationem. ulterius
ad divinam confirmandam revelationem proficiunt (1).
Igitur, cum de facto finis saltem ultimus miraculi sit
manifestatio aut confirmatio veritatis supcrnaturalis, statim
proponitur quæstio de vi probativa miraculi : nimirum num
et quatenus miraculum certo demonstret originem divinam
religionis in cujus favorem producitur ?
1° Argumentum. — Doctrina, in cujus confirmationem
editur miraculum, necessario est vera. Etenim Deus summe
verax, infinite sanctus et bonus, errorem attestari nequit et
ad falsum homines inducere. Atqui, cum miraculum sit
sigillum Dei absolute proprium, si doctrina, in cujus confir­
mationi m patrantur miracula, esset falsa. Deus ipse errorem
attestaretur et invincibiliter deciperet aut decipi permit-’
teret homines in re ad salutem necessaria (2). Ergo.
2° Conditio requisita. — Ut miraculum aliquod sit certis­
simum r( velationis signum, absolute requiritur ut cerlo constet
illud factum esse in confirmationem religionis determinatae,
quæ ut revelata perhibetur : deficiente enim omni connexione
inter miraculum et r< ligiom m. miraculum quidem esset inter­
ventus extraordinarius Dei, non autem sigillum Dei doctrinæ
appositum.
At hæc connexio potest esse implicila aut explicita (3). —
a) Implicila est.si ex circumstantiis evidens < st miraculum
factum esse in confirmationem doctrinæ jam proposittetanquam a Deo n velata*. — b) Explicita aut» m est : 1) direcla,
si I liaumat urgus ipse affirmat, aut expressis verbis, aut
æquivalcnter. nempe per suum agendi modum, se facturum
miraculum ut ostendatur origo divina talis religionis ; 2) in­
directa, si quis, legatum divinum sese declarans, ad miracula
antea a se patrata aut nunc in (jus gratiam facta provocat,
tanquam ad argumentum sua* divinæ legationis : tunc enim
(1) 3. q. 44, a. 3, ad 3 ; 1-2, q. 111, a. 4. Cf. Van Hove, op.cit., p. 127-137 ;
De Tonquédec, Introduction à l'étude du merveilleur..., p. 218 sq. ; L. de
Grandmaison, Jésus-Christ. sa personne..., t. II, p. 240 sq.
(2) 1-2, q. 110, a. 4 ; 2-2, q. 5, a. 2 ; 3, q. 43. a. 1 ; Cont. Gentes, I. Ill,
c. 154 ; De Pot., q. 6, a. 5, a. 9 ; In Joan., cap. 9, lect. 3, etc.
(3) Garrlgou-Lagrange, De Revel., t. 11. p. 104 ; De Poulplquet, Le
miracle et scs suppléances, c. 3, p. 220 sq.

VIS PROBATIVA MIRACVU

137

miraculum, directe probando divinam legati mission m. indi­
recte ostendit originem divinam doctrinæ quam legatus
praedicat.
134. Conclusio. — a) Cum igitur doctrina, quæ certo vel
unico miraculo proprie dicto comprobetur, nequeat esse nisi
vera et divina, quæcumque alia doctrina huic opposita neces­
sario falsa habenda est ; et mirabilia, quantacumque sint, quæ
in favon m (jus doctrinæ patrentur, miracula esse proisus
impossibile est.
Igitur, si Deus aliquando permittat signa produci a minis­
tris hæreticis, schismaticis, etc., sine dubio « a malis, qui
falsam doctrinam enuntiant, nunquam fiun' vera miracula
ad confirmationem suæ doclrinæ, quamvis quandoque fieri
possint ad commendationem nominis Christi quod invocant,
< t in virtute sacrauxntorum quæ exhibent. » [2-2, q. 178. a.2.
ad. 3.]
Ita forte Deus fecit miracula, per Joannem Serguief de
■Cronsladl, ad præsentiam Christi in Eucharistia demonstran­
dam, aut per Sundar Singh ad conversionem Indorum vel
per monachum Seraphinum de Sarov ut Buthenos ad verum
Christianismum revocaret (1).
b) Aliunde certum est prodigia (2) qua· in favorem jalsæ.
religionis facta asseruntur, vel historica non esse, ita quae­
dam Vespasiani, Mahumetis et Apollonii Tyanei ; vel absona
esse, ridicula, puerilia, inhonesta, indigna, contradictoria,
ita quædam Budhæ, diaconi Paris, multaque magia1 et spiri­
tism! ; vel naturaliter explicari, vel fraude, suggestione aut
diaboli virtute produci, ita arta Esculapii. fakirorum (t spi­
rit istarum.
135. Objicitur. — 1) Doctrina miraculis probatur et mira­
cula ex doctrina discernuntur, quod est circulus vitiosus.
R. 1) Nullus est circulus si indoles doctrinæ, ralione cognita,
aliqualiter inservii ad cognoscendam supernaturalitalem mira­
culi, et si miraculum *non assumitur in argumentum doctrinæ12

(1) De Grandmaison, in Recherches de science religieuse, jan., apr. 1922
p. 1 29 : Ami du Clergé, 1924, p. 165 sq.
(2) Pesch, p. 20'1-209 ; Gondal, p. 161-180 ; Monsabré, op. cil., 25* conf.

138

NOTIO PROPIIETIÆ

nisi jam de illius veritate cerlo constet aliter ac per doctri­
nam. 2) Insuper non est paritas completa instil nenda inter
doctrinam et miraculum in ratione argumenti. Miraculum
enim verum positive ostendit originem divinam doctrinæ in
cujus favorem patratur; doctrina autem nonnisi negative
arguit veritatem miraculi, nam si doctrina evidenter falsa
apprime demonstrat divina non esse prodigia quæ in ejus
confirmationem proponuntur ; ex doctrinæ veritate non sequi­
tur vera esse talia facta.
2) Quare Deus jam non operatur miracula, si vere argu­
mentum sunt tam maximum et efilcacissimum veritatis ?
R. Eliam nunc non desunt miracula a sanctis in secreto
patrata, aut palam ante oculos omnium facta, v. g. Lapurdi.
Sed primordiis christianismi, necessaria ad fidem in animas
plantandam et ad originem divinam religionis novae certo
probandam, miracula non adeo necessaria videntur hodie,
cum (1) « Ecclesia per se ipsa, ob suam nempe admirabilem
propagationem, eximiam sanci i tat em et inexhaustam in
omnibus bonis fecunditatem, ob catholicam unitatem, invietamque stabilitatem, magnum quoddam et perpetuum est
motivum credibilitatis et divinæ suæ legationis testimonium
irrefragabile.Quo fit, ut ipsa velulisignum levatum in nationes,
et ad se invil et qui nondum crediderunt, et filios suos certiores
faciat firmissimo niti fundamento fidem quam profitentur »(2).

ART. II
.e

De Prophetiis
Pauca dicemus : 1) de notione propla tiæ ; 2) de ejus possi­
bilitate ; 3) de ejus cognoscibililale ; 4) de ejus vi probativa (3).
(1) Vat., Sess. in, cap. 3 de Fide, Denzinger, n. 1794.
(2) Quod jam animadvertebat Augustinus : « Cur, inquiunt, nunc ilia·
miracula quæ praedicatis facta esse, non fiunt ? Possem quidem dicere,
necessaria fuisse, priusquam crederet mundus, ad hoc ut crederet mundus.
Quisquis adhuc prodigia ut credat inquirit, magnum est ipse prodigium,
qui mundo credente non credit. Verum hoc ideo dicunt, ut nec tunc illa
miraoula facta fuisse credantur. » De civitate Dei, lib. 22, cap. vin,
n. 1, apud Rouet de Journel : Enchiridion patristicuin, nu 1784 ; Monsabré, op. cil., 26e conf., circa finem ; Mgr Pie, Instructions synodales,
3°, xni, p 386 sq. ; Hurter, n° 93.
(3) Van den Oudenrijn, De prophetia charismate in populo israoliticclibri quattuor, Roma·, Befani, 1926.

ΝΟΤΙΟ PKOPIIETIÆ

139

J. - DE NOTIONE PBOPIIETI/E
136. 1° Quoad nomen.
Vox propheta, grace προφήτης, in versione LXX coms­
pond·! gcneratim vocabulo Hebraico nabi et significat inter­
pretem, qui, nomine Dei, loquitur hominibus (Exod., IV. 15 ;
VII, I sq.) ; quandoque etiam corresponde! vocabulis roc.
hôzé, quæ idem sonant ac videns et designant eos qui visione
divina gaudent.
Hinc prophetia, vi et usu nominis, praedicationem dicit
simul ac praedictionem (1).
Apud Paganos, prophetia dicebatur quæcumque scientia
vel interpretatio arcanorum et occultorum. Apud Scriptu­
rum, prophetia vocatur quævis exhortatio moralis, quacum­
que praedicatio de divinis, quivis canius laudum aut benedic­
tionum religiosus ; slricliorelam» n sensu, designat cognitionem
( I manifestationem rerum occultarum, sive prasentium sed
longe distantium, sive praeteritarum et in oblivion· m adduc­
tarum, sive futurarum, nec non et manifestation· m secreto­
rum cordium.

2° Quoad rem.
Prophetia, sensu proprio, idem dicit ac vaticinium. Porro
vaticinium (a vates : futurum videns), est in genere omnis
cognitio juluri a naturali cognitione remoti ; stride aut· in
definitur : certa praedictio futuri eventus qui ex causis natura­
libus praesciri nequii.
1) Praedictio. — Scilicet manifestatio rei ante eventum
•cujus ergo cognitio præhahetur.
2) Certa. — Ut distinguatur tum a conjectura, qua. cum
majori ininorive probabilitate, quandoque lutura prævidere
possunt perition s, Ium a divinatione spirituum, quæ circa
contingentia futura semper fallibilis est.
3) Futuri evenias. — I I sec· rnatur a manifestatione occul­
ti) A. Condamln, in Diet. Apol., art. Prophétisme Israélite, col. 386 sq. ;
cf. Van den Oudenrijn, op. rlt.t p. n.71 . h. Junker, Prophet und Sehe·
in Israël, Trier, 1927.

440

NOTIO PROPHETIÆ

torum præsentium aut præteritorum : differt igitur a sim­
plici revelatione, quæ versatur etiam circa res præteritas
aut præsentes, cum ea tamen congruens in eo quod requirit
lumen supernaturale intellectuale, ut adsit cognitio supra
naturam.
4) Qui... — Scilicet futurum contingens proprie ct stricte
dictum, liberum nempe, quod ex natura sua indifferens est
ad esse et ad non esse.
Cognitio prophetica.
137. Cognilio prophetica duo importat : acceptionem seu
repraesentationem rerum, quæ fit per aliquas species, et judi­
cium de rebus repræsentatis, quod fit per « quoddam lumen
intellectuale excedens lumen rationis ». Hoc quidem lumen
propheticum non inest intellectui prophetæ per modum
forma? permanentis, alias semper prophetæ adesset facultas
prophetandi... (sed) per modum cujusdam passionis vel
impressionis transeuntis (1).
a) Repraesentatio rerum potest fieri aut sensui, si aliquid
externe percipitur, oculis vel auribus (ut Dan., v, 5 sq.),
aut imaginationi, si nil externe percipitur, sed Deus phan­
tasia* vel immediate imprimit species novas, vel divinitus
ordinat species jam a sensibus acceptas (ut Gen., xli, 1 sq.,
.1er., i. 11 sq.. Act., x. 10 sq.) ; aut intellectui, si Deus imme­
diate ipsi menti infundit species intelligibilcs, sicut patet
de his qui accipiunt scientiam vel sapientiam infusam, sicut
Salomon ct Apostoli.
b) Judicium autf m de acceptis illud est quo propheta, per
divinum influxum luminis intellectualis, 1) et scit se a Deo
moveri ad aliquid annuntiandum ; 2) ct intelligit, saltem
aliqualiter, ea quæ prophetat. Donum enim prophetiæ debet
perficere hominem humano modo. Atqui loqui sine intelli­
gent ia eorum qua? dicuntur non pertinet a<l perfectionem
humanam, sed est potius amentium et somniantium et ali­
quando usu rationis carentium.
Dixi : saltem aliqualiter, nam « quia mens prophetæ est
t

(1) 2-2, q. 171, a. 2.

POSSIBILITAS PROPHETIÆ

141

instrumentum deficiens, etiam veri prophetæ non omnia
cognoscunt qua* in eorum visis, aut verbis, aut (fiam fari is
Spiritus Sanctus intendit. Quod si autem praedicens a Spiritu
S. moveatur nec id sciat, « non est perfecta prophetia, sed
quidam instinctus propheticus ».
Ut patet, judicium de acceptis est pars principalior in
prophetica cognitione, « quia judicium est completivum co­
gnitionis. Et ideo si cui fiat divinitus n praesentatio aliqua­
rum rerum per similitudines imaginarias, ut Pharaoni (G< n..
xli), et Nabuchodonosor (Dan., iv), aut etiam per similitu­
dines corporales (ut Balthassar : Dan., v), non est talis cen­
sendus propheta, nisi illuminetur ejus me ns ad judicandum...
Erit autem prophe ta, si solummodo intellectus ejus illuminetur
ad judicandum diam ea qua» ab aliis imaginarie visa sunt,
ut patet de José ph, qui exposuit somnium Pharaonis. — Sed,
sicut Augustinus dicit (De Gen. ad lilt., 1, 12. c. 9) « maxime
propheta est (pii utroque præcellit, ut scilicet videat in spi­
ritu corporalium nruin significativas similitudines, et eas
vivacitate mentis intelligat » (1).
II. - DE POSSIBILITATE PROPHETIÆ
t
Vaticinium possibile est [Philosophice el theologice cerium].
138. Si Deus cognoscit futura libera ct ea manifestare potest
hominibus. Atqui futura libera perfecte novit Deus, ct illa
communicare potest hominibus. Ergo.
1) Fulura libera novil (2). — 1) Deus est causa omnium
universalissima (t operatur pci' intellectum; imo ejus esse
est (jus intelligcre. Quare quidquid, quocumque modo, a Deo
procedit, ut a causa prima (ergo etiam futurum contingens)
necessario præexistit in ipso ( jus intelligcre d ab ipso prae­
cognoscitur.
2) Insuper, cum Deus sit Actus purus, (jus scientia idem
est cum ( jus essentia, una nempe et simplicissima, simultanea, immutabilis ( I aTerna, omnino indept nd< ns e t infallibilis.
Sed si Deus non cognosceret ab ætt rno < t infallibility r omnia
(1) 2-2, q. 173, a. 2 et 3.
(2) 1, q. 14, a. 1, 4, 5, 6, 8, 11, 13 ; De Deo uno, de scientia Dei.

142

POSSIBILITAS PROPHETIÆ

fnllira contingentia et libera, scientia ejus esset imperfecta,
progressiva, mutabilis, a tempore pendens ('t a rebus ipsis,
et. ideo fallibilis, quæ omnia repugnant. Ergo.
2) Manifestare potest. — Uti dictum est ubi de possibilitate
revelationis, cujus vaticinium non est nisi pars quædam
specialis.
Ouinimo prophet ia maxime convenit Deo, quia ejus omni­
scient,iam manifestat et falsa dæmonum oracula confundit ;
homini, qui futura præcognoscere cupit ardenter ; revela­
tioni, cujus veritatem invicte demonstrat.
Confirmatur thesis consensu populorum, qui omnes oracula
et vates habuerunt, idcoque possibilem credebant prophetiam.
139. Ôbjicitur : 1) Falarum non exist it, ergo cognosci nequit.
R. « Dei cognitio mensuratur aeternitate sicut suum esse.
Eternitas autem tota simul existons ambit lotum tempus...
Unde omnia quæ sunt in tempore, sunt ab aeterno Deo prae­
sentia, non solum ea ratione quod habet rationes rerum apud
se præsentes (h. e. inlentionaliler seu secundum esse cogniti)...,
sed quia ejus intuitus fertur ab aeterno supra omnia, prout
sunt in sua præsenlialitate (h. e. physice seu secundum eorum
esse reale. » Quare de omnibus contingentibus, etiam liberis,
quia ea ut praesentia cognoscit, Deus habet scientiam omnino
certam et infallibilem (1).
2) Praescientia Dei incompalibilis est cum libertate humana {2).
R. Praedictioni divinæ applicandum est quod dicitur de
scientia Dei. Atqui scientia divina de futuro libero minime
officit libertati hominis. Scientia quidem Dei est perfectissima,
proinde res non possunt non evenire sicut i Deus eas evenire
cognoscit. Inde vero minime sequitur omnia necessario evenire.
Nam cum Deus « sit cognitor totius esse, cujus est principium,
cognoscit unumquemque effectum non solum in se, sed etiam
in ordine ad quaslibet suas causas proximas. Ordo autem
contingentium at1 suas proximas est ut contingenter ex iis
proveniant. Cognoscit igitur Deus aliqua evenire et contin­
genter evenire. Sic igitur divinæ scientiæ certitudo et veritas
rerum contingentiam non tollit. »
Insuper non est futurum « respectu divinæ scientiæ, quæ, in
momento aeternitatis existens, ad omnia praesenlialiler se
habet ». Quare omne futurum etiam contingens et liberum12

(1) 1, q. 14, a. 13.
(2) Ottlger, o. 247 ; Elliot, De Deo (jio, p. 212 rt 293.

COGNOSCIBILITAS PROPHETIÆ

143

debet dici a Deo cognitum, non ut futurum, sed « ut jarn in
sua essentia risum », « sicut præsenlialiler risum ». Jani vero
« quod jam est, non potest quantum ad illud instans non esse .
Hoc ideo sensu, sed hoc sensu lanium, futurum liberum quod
Deus cognoscit, necessarium esi esse (1) ». Nulla ergo necessitas
rebus ipsis imponitur ex ipsa Dei scientia seu ex ipsa pro­
phetia, sed futurum annuntiatur sicut i cognosci lur. necessario
nempe aut libere fui urum, quin ejus natura aut conditio ullo
modo mutetur.

Ili. - DE COGNOSCIBILI'? ΑΊΈ PBOPHETUE

140. Tuto dignoscitur prophetia si historica ostenditur <1
divina. Porro ejus hisloricilas et supernaluralilas quandoque
certo manifestari possunt. Ergo.

A. Vaticinia quandoque certo historice constare possunt.
De factis < nim certiores fieri possumus vt 1 p; r 'experien­
tiam propriam vel per testimonium. Atqui vaticinium duo
importat facta stnsibi'ia, scilicet prædiclioium <1 r alisation< m futuri. Ergo.
B. Vaticinia stricte dicta (2), vere supernaturalia sunt et
divina ; ideoque ab oraculis naturæ aut diaboli certo distin­
guuntur.
a) Divina sunt. — Ille solus potest, propria rirlule. prophe­
tias edicere qui infallibililer cognoscit futura libera. Atqui
Deus solus ea infallibiliter cognoscit. Ergo.
Dixi : 1) Propria virtute, nam angeli boni possunt esse
causa inslru mentalis ad prophetiam faci, udam, non secus
ac ad miraculum patrandum.
2) Infallibiliter, nam angeli, sive boni sive mali, plura
futura contingentia possunt eonjeeluraliler prævidero et
praenuntiare ex hominum complexioni. indole, moribus, etc.
Prob. min. : Futura contingent ia libera p udent aut a sola
(1) Coiit. Cent., 1. 1, c. 67, c. 68.
(2) De his solis loquimur, nempe de prophetiis absolutis, quæ soli Deo
possibiles sunt, de prophetiis autem relativis quie ab angelis etiam virtute
propria Heri possunt, prorsus tacemus.

d 44

COGNOSCIBILITAS PROPIIETLE

Dei libertate aut etiam a libertate humana. Atqui Deus solus :
1 infallibiliter novit futura quæ pendent a sua libertate, nam
solus naluraliler cognoscit suam libi rtatc-m. 2) Solus etiam
infallibiliter cognoscit futura quæ pendent a libertate humana,
nam cum int( lligere solius Dei sit ejus esse et ælernilale
mensuretur, solus Deus naturaliter et infallibiliter « videt
omnia in sua aeternitate, quæ, cum sil simplex, toti tempori
adest it ipsum concludit... Ange liens autem intellectus et
quilibet intellectus creatus deficit ab aeternitate divina;
unde non poti st ab aliquo intellectu creato (infallibiliter)
cognosci futurum (liberum) ut est in suo esse » (1)
Idem dicendum de cognitione secretorum cordium, quæ
reducitur ad prophetiam late dictam. Secreta enim cordium
sunt actus humani qui a sola voluntate pendent. Ergo nonnisi
Deo ct ipsi voluntati innotescunt : nam voluntas illi soli
subjaceI ct nota est, qui intra eam operatur, scilicet soli Deo,
qui est voluntatis principium, objectum principale ct ultimus
finis (2).
b) Ab oraculis diaboli distinguuntur. — Dæmoncs (3) qui­
dem multa naturaliter cognoscere et praedicere possunt quæ
nos latent il quæ nobis fortasse videntur vaticinia ; attamen
futura libera cum certitudine prævidcre non possunt ct praenun­
tiare. Nam :
1) Etiamsi non essent physice impotentes ad illa prædicendum (pia· illorum intellectum excedunt , ea tamen de facto
pra*nuntiarc non possent : in omnibus enim actibus subsunt
providi nlia» divina* quæ'permittere nequit homines rectæ
voluntatis infallibiliter in errorem induci; porro, in casu, a
malis spiritibus certo certius seducerentur. Ergo.
2) Si aliquando facta quædam libere futura annuntiare
possunt conjecturaliter, qua* de facto eveniunt sicuti prædicta
sunt, nullatenus possunt, cum certitudine <1. cum adjunctis
(1) 1, q. 14, a. 9 ; q. 57, a. 3.
(2) 1, q. 57, a. 4 : De angelis, de cognitione angelorum.
(3) Vaticinia vera edere nequeunt ipsi angeli boni propria virtute, sed
cum nonnisi voluntatem Dei implere in omnibus quærant, vaticinia rela­
tiva proferre non possunt nisi ad bonum hominis et ad Dei beneplacitum :
impertinens igitur esset illos Deo opponere. Vide Cyrille Labeyrie, op. cil.,
p. S7-90 ; Dom Lefebvre, p. 244 sq., 261 sq.

VIS PROBATIVA PROPHETIE

145

minute descriptis, annuntiare eventus futuros complexos,
tempore remotos, qui hic et nunc in causis nequaquam sunt
determinati, sed a libera hominis voluntate vel Dei absoluti·
pendent.
3) Ex diaboli prædictionum notis statim earum origo mani­
festatur : vaïtæ sunt enim, ridiculæ, amphibologicæ, conjectu­
rales, inhoneslæ ; ipsi praedicentes sunt superbi, sibi placentes,
pravi, etc.
Unde, sive ex natura, sive ex circumstantiis vaticiniorum,
opera dæmonis a factis divinis tuto secerni possunt (1). A
fortiori hominum conjecturae facile dignoscuntur. Etiamsi
Deus utatur peccatoribus et malis ad vaticinandum, uti in
Scriptura fe rtur de Balaam et Caipha, quos in instrumenta
assumit prorsus cogit verum dicere, et aperte apparet
vaticinium prolatum opus esse solius Dei (2).
Facilius constabit, impletionem prophetia? attribui non
posse casui aut necessitati cuidam naturali, praesertim si res
prædicta sit valde complexa, omnino incerta, non verisimilis,
ut partus virgineus, aut miraculum a sola libertate divina
pendens, ut incarnatio, resurrectio Christi.

IV. - DE VI PROBATIVA PBOPHETLE
141. Ad vim probativam prophetiae demonstrandam sufficit
breviter transcribere ea quæ diximus de miraculo.
Argumentum. — Deus nequit esse testis falsitatis. Atqui
vaticinia stricte dicta sunt miracula ordinis intellectualis,
ac proinde opus solius Dei, sigillum ejus proprium non minus
ac miraculum ordinis physici. Ergo, si certo constat vatici­
nium fieri in confirmationem religionis quæ ut revelata per­
hibetur. exinde sequitur hanc i\ ligionem esse vere divinam.
Connexio autem inter vaticinium et religionem potest
explicite aut implicite manifestari, uti monuimus de miraculo,
π. 133.
(1) Cf. dicta de miraculi discernibilitate, n. 128-130.
(2) Sibyllas aut dæmanes prænuntiasse adventum Messia· non mirum
est, cum eiusmodi eventus aperte in sacris litteris jamdiu præsignatus
haberetur.

146

MIRACULA MORALIA

142. Conclusio. — Prophetia, etsi rudium captui accom­
modi I ur difficilius quam miraculum, cum ejus adimpletio
e (pia sola, ordinarie (1) saltem, ostenditur ejus veritas, sæpe
difficult» r percipiatur, luculentissimum tam» n veritatis argu­
mentum ( st religioni in cujus testimonium profertur, imo
tutius (I efficacius quam miraculum ; htliiis (2), quaternis
simulari nullatenus potest prophetia stricte dicta, dum præs- .
ligia, speciem miraculi præ se ferentia, operari valent mali
spiritus, quibus incauti in error» m inducantur ; efficflcius, in
quantum duplici de ratione divina est prophetia, nimirum
ex futuri liberi prævisione et ex ejusdem adimpletione, quæ
soli Deo competunt.
Nil mirum igitur si vaticinium sit argumentum firmissimum
el ineluctabile quo Christus (3) utitur ut Judaeorum mentem
tied at, ad quod assidue provocant Apostoli (4) ut Evangelii
veritatem et missionis aperte ostendant, quod imprimis exer­
cent Patres (5) et in quo fusius libent iusque commorantur,
illud habentes ut praecipuam divinitatis notam, juxta istud
Origen is (6) : « propria enim divinitatis nola est res futuras ita
praedicere, ut praedicendi ratio vires humanas superet, et ex
eventu judicetur divinum Spiritum esse prædictionis auctorem ».

ART. Ill

De aliis factis divinis praeter miracula et
prophetias seu de miraculis ordinis moralis
143. Præter miracula (physica) < t prophetias multa haben­
tur quæ divinitatem ct veritatem religionis demonstrare va­
ti) Ordinarie : nam, ante ejus adimpletionem, prophetia divina non
apparet et vi probativa non gaudet, nisi aliis signis confirmetur ejus origa
supernaturalis, v. g. miraculis aut aliis prophetiis, quarum ipsa sit adim­
pletio.
(2) Monsabré, op. cit., 20· conf.
(3) Joan., v, 39, 46.
·
I
(4) Act., II. 15-16, 25-36 ; in, 15-18, 24 ; xm, 23-37.
(5) Ignat, ad P/iilad.. ad Smyrn. ; Just., Apol. i, 53 ; Athenag, Leg. ix ;
Theoph. Ant., ad Aulol. i, 14 ; Iren. Adv. hscr., lib. IV, c. 17, n° 5; Apud
Rouet de Journel, n. 57, 61. 125, 163, 175, 232.
(6) Cont. Cels., lib. VI, cap. 10, apud Journel, 530.

MIRACULA MORALIA

147

Imt, videlicet omnia hæc quæ vires humana* naturæ, au! ejns
modum agendi consuetum, ita manifesto superant, ut nonnisi
Deo adjuvante perfici aut perferri possint.
Hæc autem vocantur facta divina seu miracula ordinis
moralis (1), quia præter ordinem seu leges naturæ moralis.
speciali Dei inlervenlu, producuntur. Inter quæ rmin<nt (2i
mirabilis religionis propagatio, eximia (jus sanctitas ct
inexhausta in omnibus bonis fecunditas, invicta stabilitas
necnon ct invincibilis cultorum ct heroica fortitudo. De
quibus tria breviter tractanda sunt : 1) < orum nempe possi­
bili las ; 2) cognoscibililas ; 3) vis probaliua.

Possibilitas.
144. Possibilitas demonstratur ex omnipotentia et omniscientia Dei. quæ miraculis et prophetiis non exhauriuntur,
sed diversimode etiam exerceri possunt in intellectum ct
voluntatem hominis, ita ut intclligere, velle ct operari non­
nulla valeat, homo quæ naturæ soli impossibilia sunt.
CognoscibilPas.
145. Cognoscibililas autem eorum invicte stabilitur, si
historica sint ct sup< rnaturalia, scilicet vires naturæ humana?
et diabolica? excedentia.
Pono : 1) eorum existenlia facile ostenditur ex co quod
sensibilia sini, sive per se. ut religionis propagatio, sive per
effectus, ut ( jus fecunditas in instauratione inorum. 2) Eorum
vero supernaluralilas clare dignoscitur ex opt ris qualitate et
variis circumstantiis, v. g. si nonnisi Deo tribui possit aut
homini Dei viri ut e adjuto ; si Dio dignum sil ; si disproportio
evidens habeatur inter effectus (t media naturalia adhibita.
Ut autem prudenter judicari possit facium aliquod certo
superare vires morales hominis, ac proinde non posse explicari
nisi speciali Dei auxilio, requiritur : 1) ul sit quid omni ex
parte honestum, secus enim interventus specialis Dei a priori
excluditur; 2) ut in eo « mulli homines a consueto agendi
(1) Ottlger, p. 272 ; Wilmers, op. cil., η. 173 sq. ; Schouppe, De religione
Christiana, η. 327 sq.
(2) Vatic., sess. in, cap. 3, de Fide, Denzinger-Banwart, 1794.

148

CONCLUSIO CAPITIS

more recedant, vel ut unus idemque homo id frequenter
facial (nam leges morales pali possunt aliquas exceptiones
in casibus particularibus). Hinc ut de veritate philosophica
(supernalmalitate) miraculi moralis satis constet, gene ratim
requiritur aliqua mulliludo casuum, major vel minor pro
ingentiori actus arduitate » (1).
Vis probativa.
146. Vis probativa maxima quidem esse potest et splendi­
dissima. Evidens est, statim ac certo constat Deum opus effe­
cisse, aut auxilium agentibus præstitisse in confirmationem
religionis instituendae, servandæ aut ita porro.

I

4

Conclusio generalis.
147. Si igitur præter miracula, indubiis prophetiis religio
quædam investitur tl exornatur, aperte vora habenda est ct
divina. A fortiori, si miraculis ct prophetiis in ejus confirma­
tionem connectuntur non pauca ex aliis divinis factis, de
quibus modo locuti sumus. Tunc enim lux splendida, ex
omnibus hujusmodi argumentis exorta, ita mirabiliter efful­
get, ut nec illusio nec deceptio usquam timenda sit homi­
nibus home fidei, same mentis et recta* voluntatis, alias in
Deum ipsum error refundendus æsset, ut jam animadver­
tebat Ilichardus a S. Victore : « Domine, si error est (quem
credimus), te ipso decepti sumus : nam ista in nobis tantis
signis <1 prodigiis confirmata sunt, et talibus, qua* nonnisi
per te fieri possunt (1) ».
(1) Van Noort, n. 57.
(1) De Religione Christiana agens in De Trinitate, lib. I. cap, 2

SECTIO II

DE REVELATIONIS DIVINÆ EXISTENTIA
SEU

DE RELIGIONE CHRISTIANA.
NOTIONES PlUEVLE
Status quæstionis.
148. Revelatio, ut vidimus, moraliter necessaria est homini
et illam inquirere tene mur et amplecti, si data fuerit. Cum
autem multæ, in orbe terrarum nunc temporis vigentes, ut
divinitus revelatas sese perhibeant religiones, ex quibus tres
praecipue eminent ratione extensionis ct influxus : Christia­
nismus nempe, Islamismus ct Brahman ismus, jam operae
pretium est investigare quænam ex his tribus vera sit et divina.
PorrOxreligio Christiana, in (pia vitam peragimus, juxta ipsos
adversarios, inter omnes religiones verissima, pulcherrima
ct fecundissima omnibus apparet, quasi primo ipso intuitu :
valde probabile est igitur veritatem, si alicubi existai, in ista
religione inveniri, idcoque rationabilissimum est in Christia­
nismo veram religionem quaerere, qcue, si ibi detegatur, statim
sequitur falsas esse caeteras religiones.

Synopsis historica Christianismi.
149. Religio vero Christiana non subito nata est tempore
Christi, sed a longo tempore hominibus pedetentim a Deo
revelata est, ct in ejus historia voluti tria stadia distingui
possunt : 1) Beligio primæua. protoparentibus ct patriarchis
data, el ad universum genus humanum destinata, usque ad
Christum perseverare debebat. Qua* ut integra servaretur
et incorrupta, electus fuit Abraham et cum illo populus
Hebraicus, qui illam fideliter custodiret ct transmitteret.

»

150

DEMONSTRATIO FACIENDA

2) Religio mosalca. — Post commorationem autem in
JEgypto, propter idololatriam et impuritatem J lebræorum,
necessaria fuit nova revelatio quæ errores fugaret , ct veterem
religionem denuo instauraret ct compleret. Per Moysen data,
solis Judæis imposita fuit., et usque ad Christum per Josue,
Judices et Prophetas, nonobstantibus quibusdam defectioni­
bus pcenis dirissimis et captivitate castigatis, incontaminata
permansit.
3) Religioso chrisliana proprie dicta, loge Moysis adumbrata
et prænuntiata, ut melius infra patebit ubi de vaticiniis
messianicis, a Christo π vi lata < st mundo, c t ad omnes omnino
gentes ad finem usque sæculi destinatur, ut pote quæ uni­
versalis est et perpetua.

Methodus adhibenda.
150. Ex dictis liquet duas esse vias ad Christianismi divini­
tati m ostendendam : unam, qua successive religionis pri­
maevae mosaïcæ et christianæ divinitas probantur, alleram
vero, (pia ipsa religio chrisliana immediate in se considera­
retur, et ex signis quibus refulge t necnon et ex indole propria,
divina monstraretur. Hanc ultimam amplectemur viam, qüæ,
valde brevior priore, sufficiens tamen videtur et perf< da :
tres enim phases religionis christianæ ita inter se conneclunlur, ut unius divinitate probata, ambæ alite consequenter
divinæ habendæ sint.

Demonstratio catholica.
151. Christus potuisset ita doctrinam suam instituere ut
solis seripiis sive suipsius sive discipulorum ab ævo in ævum
transmitteretur, aut c contra societatem condere, (pia integra
H incorrupta usque ad finem mundi servaretur ct t uto homi­
nibus traderetur. Reapse plures dantur societates religiosæ
quæ se Christianas esse profitentur.
Vera autem Christi Ecclesia, si quæ exsistat, illa sola esse
potest, ut patet, quæ initium sumit ab ipso Christo, cui
scilicet, nec auctor nec initii tempus nec originis locus post
Christum assignatur. Atqui omnes alia· ecclesiae (christianæ),
præler Catholicam seu Romanam, in decursu temporum,

demonstratio facienda

151

ort u· sunt, sese separando a Catholica : pro singulis enim nullo
negotio ostendi poti st punctum illud t< mporis fixum d
determinat uni in quo nat a· sunt, semelipsas segregando a
Catholica velut rami ab arbore matre.* E contra Ecclesia
Romana inde a tempore Christi exsistit ct usque ad hodiernam
diem permanet. Ergo ea sola potuit accipere a Christo ct
missionem et doctrinam, quas se revera accepisse semper it
manifeste declaravit. In ea ideo et in <a sola inveniri poti st
vera Christi religio (1).
Igitur, demonstrando veritati m religionis christianæ. non
immerito intendimus simul <h monstrari veram illam reli­
gionem. quam Christus instituit, esse ipsam religionem catho­
licam seu religionem ecclesia· catholica*, di cujus institution··
d constitutione postea, in altero tractatu, agemus.
Hac itaque ratione, demonstratio Christiana erit quoque
demonstratio catholica. •Porro divinam religionis chrisliana·
originem triplici ex capite evincemus, scilicet : 1) ex auctoris
divina missione ; 2) ex religionis ipsius adjunctis historicis :
3) ex religionis christianæ excellentia necnon et ex ejus trans­
cendentia respectu aliarum religionum.
(1) Hoc argumentum, compendiose expositum, late evolvitur ubi de
apostolicitate Ecclesiae.
,

VATICINIA MESSIANIC A

CAPUT I

DE DIVINA CHRISTI MISSIONE
Status quæstionis.
152. Si Christus a Deo missus est, religio quam instituit
est vere divina. Porro missio authentica Christi multiplici
quidem et publico testimonio comprobatur, videlicet testi­
monio prophetiarum veteris Testamenti, quæ divinam ejus
legationem annuntiarunt, præparaverunt et in illo quam
perfecte adimpleta·, testai, æ sunt, testimonio ipsius Christi
qui semetipsum Messiam frequenter affirmavit, et miraculis,
vaticiniis necnon et resurrectione propriis, aperte demons­
travit. Unde caput istud de missione Christi in quinque arti­
culos dividetur, quorum objectum sic se habet : 1) de pro­
phetiis messianicis ; — 2) de testimonio Christi; — 3) de mira­
culis Christi ; — 4) de vaticiniis a Christo oditis ; 5) de
resurrectione Christi.
C.um autem, in ista demonstratione, libris Scripturae præserlim innitamur, non quidem ut divinitus inspiratis, sed tan­
tummodo ut libris mere humanis prorsus tide dignis, pauca
de eorum authenlicitate, integritate et voracitate, quibusdam
theologis ibi adnotanda videntur ; has tamen notiones absolute
omittemus, brevitatis causa, et etiam quia in disciplina ad hoc
specialim constituta, videlicet in Introductione in Sacrani
Scripturam, methodice et ex professo expositæ inveniuntur.

ART. I

Vaticiniis messianicis demonstratur
divina Christi missio
153. In veteri Testamento (1) multoties promisit, Deus
legatum divinum et signa non pauca annuntiavit quibus
1) Pesch, De Christo legato divino, n° 212 sq. ; Ottiger, op. cit., p. 472478 ; Lagrange, Le messianisme chez les Juifs, Paris, 1907 ; Touzard, Com­
ment utiliser l'argument prophétique (Science et Religion), Blond, 1911 ;

EXISTENT VATICINIA MESSIANICA

153

hujusmodi legatus facile dignosci posset. Si ergo in Christo
ipso nolas islas insignes inveniamus, prolecto legatus est
divinus. Quod ut stabiliatur argumentum : 1 vaticinia de
legato divino in Scriptura exstare demonstrabimus ; — 2 br< viter illa exponemus; — 3) in Christo adimpleta esse osten­
demus.

I. - VATICINIA DE LEGATO DIVINO IN VETERI
TESTAMENTO HABENTUR
Assertio : Historice certissimum est viguisse, ante nativi­
tatem Christi, exspectationem alicujus Mediatoris, quo genus
humanum Deo reconciliaretur.
A. - APUD PLURIMAS GENTES
154. Virgilius (1) hymnum canit infanti qui. Jovis filius,
mundo universo ætatem auream præstabit :

Ultima Cumaei venit jam carminis ætas :
Magnus ab integro saeclorum nascitur ordo
Jam nova progenies ccelo demittitur alto.
Tu modo nascenti puero, quo ferrea primum
Desinet, ac toto surget gens aurea mundo.
Casta, fave, Lucina, etc...

Tacitus et Suetonius eamclem exspectationem iisdem fere
verbis testantur : « Pluribus persuasio inerat antiquis sacer­
dotum litteris contineri, eo ipso tempore fore ut valesceret
Oriens profeciique Judaea rerum polirentur 2) ■·. « Percrebuerat Oriente loto vetus et constans opinio esse in falis ut
eo tempore Judæa profecti rerum polirentur (3). »
In Diet. Apol., art. Juif (peuple) dans l’Ancien Testament, col. 1611-1651 ;
A. Michel, in Diet, thêol., art. Jésus-Christ, col. 1110 sq. ; Billot, de Verbo
Incarnato, thesis ι.νι ; Schouppe, op. cit., n° 252-297 ; Vaivekens, Foi -i
Raison, p. 367 sq. ; Dennefeld, in Diet, thêol., art. Judaïsme, Messianisme ;
Van den Oudenrijn, op. cit. ; L. Dürr, l'rsprung und Ausbau der israelitischjudischen Kcilangserwartung Ein Beitrag zur Théologie des Alien Testamentes, Berlin, 192 5.
(1) Egl., n ; Dennefeld, art. Messianisme, col. 1560-63.
(2) Hist., v, 13, apud Kirch, Enchiridion fontium historia’ ecclesiastica'
antïqme, n° 29.
(3) Vita Vespasiani, cap. 4, ibidem, n° 36.

154

EXISTENT VATICINIA M ESS I AN ICA

Ipse Cicero (1) refert Sibyllam praedixisse Begem hoc tem­
pore nasciturum, ah omnibus quidem agnoscendum qui salvi
esse vellent.
Pluto (2) sperat deos bonos mox nobis largituros esse Domi­
num promissum et desideratum.
In Gallia, inventum est an. 1833 altare a Druidis in sylva
erectum, cui titulus : « Virgini parituræ ».
Sinenses (3) eodem fere tempore, jussu imperatoris Ming-Ti,
legatos miserunt ut Sanctum adducerent quem antiquæ tradi­
tiones ab occident e venturum praenuntiarunt. Apud Americanos
et Me.ricanos, testibus (4) Voltaire, Volne.tj et aliis, haud obscura
vestigia ejusdem exspectationis inveniuntur.
i

B. - APUD JUDÆOS
A. Exspectatio Messiæ habebatur.
155. Patet : 1) E.r responso dato Magis (5). — Quærentibus
« ubi est qui natus est rex Judæorum », statim responsum est
< is « ubi Christus nasceretur ». Porro Christus « mashiah ·» est
ipsum nomen quo designabant Judæi Messiam futurum, qui
debebat esse « rex unctus in Israël », « unctus praecipuus ».
Id liquet (6) etiam ex apocryphis, v. g. ex libro Henoch
ubi uti rex præsentatur, ex psalterio Salomonis ubi indiffe­
renter vocatur « Christus Dominus », « Christus Domini »
aut « rex filius David. »
2) Ex cantico Simeonis [Lue., n, 25-29]. — Erat Simeon
vir justus et timoratus, exspectans consolationem Israël. Et
n sponsum acceperat a Spiritu Sancto non visurum Se mortem,
nisi prius videret Christum Domini. Qui senex postea agnovit
adimpletam esse hanc promissionem cantico : Nunc dimittis.
(1) De divinat., lib. II, cap« 54.
(2) In apolog. Socratis et in Aleii).
(3) Smitt*, Origine des mythes, Morale de Confucius. Sanctum vero
putarunt invenisse legati apud Indos, Budham nempe, cujus religionem
in Sinam invexerunt.
(4) Voltaire*, Additions à Γ histoire générale; Volney*, Les Ruines ou
Méditations sur les révolutions des Empires.
Cf. Nicolas, Etudes philosophiques, t. II, lib. Il, cap. iv, § 3 et cap v.
(5) Matth., η, 1 sq. ; of. Ps. n, 2 ; Dent., ix, 25-26.
(6) Lepin, Jésus, Messie et Fils de Dieu, p. 7 sq. Cf. Ps. ir, 2 ; Dan., ix, 25;
De Grandmaison, Jésus-Christ, t. 1, p. 275-278, 313-314 ; Denneteld, art.
Messianisme, col. 1511 sq.

EXISTENT VATICINIA MESSIANICA

155

3) Ex legationibus Judæorum ad Joannem el Joannis ad
Christum. — Sacerdotes a Judæis missi quærunt a Joanne
[Joan., i, 19] : « Tu quis es ? » Et Joannes «confessus est :
quia non sum ego Christus ». Joannes ipse Christum per
discipulos interrogat. (Matt h. xi, 3) : « Tu es qui venturus
es, an alium exspectamus. »
4) Ex verbis mulieris Samarilanæ. — Ipsi Jesu dicit hæc
mulieri : « Scio quia Mtssias venii, qui dicitur Christus » ;
ct coram notis et amicis exclamatw : « Venite et videte horninem qui dixit mihi omnia quæcumque feci : num quid ipse est
Christus ? » [Joan., iv, 25, 29].
5) Ex aliis jadis. — Post multiplicationem panum [Joan.,
vi, 14), Judaei de Jcsu inierunt : « Quia hir est vere propheta
qui venturus est. in mundum. » Alia occasione, multi quaere­
bant : « Christus, cum venerit, numquid plura signa faciet
quam quæ hic facit ? » [Joan., vu, 31.]
6) Confirmalur. — Ex multis pseudoprophetis (1) qui tunc
temporis apparuerunt in terra Israël, ex disertis testimoniis
Taciti (2) qui A’espasianum et Titum esse Messiam a Judæis
exspectatum sibi persuadet, Josephi (3) qui idem asserit ut
hostibus Romanis blandiatur.

B. Ex vaticiniis orta.
156. Probatur : 1) Ex testimonio jam allalo. — Herodi
petenti ubi Christus nasceretur, sacerdotes « dixerunt ei :
in Bethlecm Judæ ; sic enim scriptum est per Prophetam :
(I tu Bethleem, terra Juda, nequaquam minima es in prin­
cipibus Juda : ex te enim exiet dux qui regat populum meum
Israël. » [Matth., n, 5-6.]
2) Ex verbis primorum discipulorum qui Messiam invenisse
credunt et læti proclamant : « Quem scripsit Moyses in Lege
et Prophetæ invenimus, Jcsum filium Jost ph a Nazareth. »
[Jqan., i, 45].
3) Ex libris Judæorum. — In Talmude legitur (4) : « Omnes
(1)
(2)
(3)
selle,
(4)

Nicolas, op. cil., lib. II, cap. v, p. 174 sq.
Hist., v, 13 apud Kirch, op. cil., n° 29.
Bellum judaicum, vi, 5, 4 ; Bossuet, Discours sur l'histoire univer­
2« partie.
Tractatu Sanhedrin cap. Choie k apud Raym. Marlinum, Puçio fidei.

156

EXISTUNT VATICINIA MESSIANIGA

prophetæ non vaticinati sunt nisi de diebus Messiæ ». Rabbini in interpretatione duodecimi articuli fidei dicebant :
« Mendacem facit lotam Scripturam qui negat articulum de
adventu Messiæ ».
Igitur exspectatio illa in Scriptura omnino nitebatur ; in
Scriptura ergo haberi debet promissum quoddam seu vati­
cinium cui innixa est hujusmodi spes tam universalis, tam
constans el tam indubia. Quod confirmatur modo agendi
Christi et discipulorum, qui contra Judæos disserentes, ad
prophetaium vaticinia provocabant, ut probarent jam ve­
nisse Messiam, et ideo, non minus ac Judæi, vaticinia vera
de Messia exstare credebant (1).

C. Ex vaticiniis longe ante eventum prolatis.
157. 1) Ex verbis Samarilanæ. — Nam Samaritani, a
Judæis separati sub rege Roboam, 962 anno ante Christum.
Messiam exspectabant sicut et ipsi Judæi. Ergo exspectatio
ista vigebat apud cos ante separationem : « Non enim coutuntur Judæi Samaritanis. » [Joan., iv, 9.]
2) Ex ipsa hisloria Israël, cui exspectatio Messiæ sola fuit
ratio electionis et permanentiæ.
3) Ex versione LXX (2). Non multo post tertium sæculum
ante' Christum jam finita aderat versio græca LXX, ut con­
cedunt omnes, juxta testimonia Eusebii, Justini. Trenæi et
aliorum (3). Ergo vaticinia mcssianica, hae in versione con­
ii nla. salli m Iribus sæculis ante Christum in textu hebraico
habebantur.
4) Ex leslimonio Synagogæ, quod in casu maximi est pon­
deris, si considerentur qualitas, numerus et unanimitas
tistium. necnon et eorum constantia et fidelitas in sacris
libris conservandis, præsertimque odium christianæ reli­
gionis. Hoc enim odio nonobstante, Judæi contra seipsos
firmiter credunt libros vere divinos adesse, et vaticinia certa
exstare testantur, omnes ad unum cum Flavio Josepho (4).
(1) Joan., v, 39. 45, 46 ; Luc., χχιν, 27, 44, 45 ; Act., π, 25 ; ni, 18 ;
vu, 52 ; χχνπι, 23.
(2) Monsabré, Introduction au dogme catholique, 19e conf.
(3) Journel, n. 122, 125, 127, 222, 654, 664, etc. ; Ind, theol., n. 24.
(4) Ado. Appionem, lib. i,cap.2, n° 8, apud Billot, De Inspiratione, p. 15.

EXISTENT VATICINIA MESSIANICA

157

Quod autem hujusmodi vaticinia futura contingentia res­
picerent, qua* (diam quoad circumstantias infimas delinea­
runt, clarius apparebit ex sequentibus.
Obscuritas prophetiarum (1).
158. Ante ipsam prophetiarum expositionem haud inutile
vidi t.ur paucis verbis explicare cur singulae separation sumpta*
obscurilale plente inveniantur. Hæc autem obscuritas multi­
plici ex causa oritur :
1) Ex natura prophetiae. — Uno conspectu multa dissona et
diversa videns propheta, omnia simul describit, sæpe sine
ordine logico ei, chronologico, quandoque etiam figuraliter el
modo poetico ; non mirum ergo si disparata et mixta inter
se conjuncta habeantur.
2) Ex progressu in prophetiis (2). — Paulatim et gradatim
facium historicum adventus M< ssia* rt fidem in Eum revelavit Deus, ut sese accommodaret imbecillitati hominum. Ita
« nim spes mcssianica sæpe renovata, modoque clariori in
dies annuntiata, fidem populi fovebat et ab apostasia men­
tem avertebat. Ita iterum vis argumenti non parum robo­
ratur, cum impossibile statim appareat innumeros textus, per
omnes Scripturarum partes sparsos, sic interpolari potuisse,
ut (x mutua eorum unione ideam plenam et perfectam Mes­
siæ exprimerent.
3) Ex lingua prophetica. — Quæ nobis non plene nota est.
•1) Ex volunlale Dei (3). — Deus enim vult homines libere
fidem amplecti, proplercaquc noluit, (‘videntia omni ex parti*
perfecta intellectus vel rebelles cogere, sed lumen sufficiens
infudit pro omnibus bonæ cl rectæ voluntatis, ita tamen ut
vix convinci possit, qui non vult convinci el. studiose sese
obfirmat adversus evidentiam demonstrationis et obliga­
tionem accipiendi fidem.
(1) Trochon, Introduction générale aur prophètes, p. xvi ; Hugueny,,
Critique et Catholique, t. I. p. 63 sq. ; Monsabré, op. cit., 19· conf.
(2) Monsabré, introduction au dogme catholique, 15e conf.
(3) Pascal, Pensées, édit. Cattier, p. 261, vm el 267, xvi. Brugère
De Vera Religione ; appendix, i, p. 264 sq.

458

DE

PROTO-EVANG ELIO

Expositio sequenda.
159. Non singulatim tractanda sunt vaticinia, quia sic non
plane et perlecte imaginem Messiæ describunt, nec fortasse
modo sal certo hanc delineant. sed globalim : textus enim scse
mutuo collustrant et corroborant, præsertim si reponantur
in eorum medio historico.
Ne longiores simus, omnes prophetias mcssianicas brevis­
sime percurremus, immorando tamen in qualuor e præcipuis,
quarum prima ct secunda modo generali ab exordio Scrip­
tura· opus Messiæ prænuntiant, aliæ vero tempus ejus adven­
tus maxime prænotant. — Insuper, ut argumentum sit vere
validum etiam contra Rationalistas, prophetiis tantum utemur quæ Christo applicantur sensu litterali seu historico,
sensu nempe quem immediate verba exprimunt.
II. - BREVIS PROPHETIARUM EXPOSITIO

A. - DE PROTO-EVANGELIO

Expositio prophetiæ.
160. Statim post culpam protoparenl um in paradiso volup­
tatis, promittitur mundo Liberator qui victoriam in dia­
bolum reportabit et regnum ejus destruet. Ait enim Dominus
ad serpentem (1) : « Inimici lias ponam inler le cl mulierem el
semen luam el semen illius; ipsa conlerel caput tuum el lu
insidiaberis calcaneo ejus. » Liberator autem ille ex contextu
et nonnullis Scripturæ locis proclamatur Messias futurus.
Sensus verborum.
161. Serpens esi diabolus. — Agitur de lucta inter eniia
rationalia : « quia fecisti hoc... ait enim Dominus serpenti,
inimicitias ponam... » ; poena infligitur, sed poena supponit
culpam el culpa supponit ens intellectu seu ratione præditum ;
(1 Gen., in, 15 ; Vide Plgnataro, De Deo Creatore, thesi 52 ; Wilmers,
De Religione revelala, n° 218 sq. ; Billot, De Verbo Incarnato, thesi 39 ;
Pesch, De Christo legato divino, n° 218 sq.; Bossuet, Elévations sur les mys­
tères, 8r semaine.
5

DE

PROTO-EVANGELIO

159

non ich o serpens ipse designatur, sed ens quod sub forma
serpentis protoparentibus apparuit et illos seduxit. Porro
seductio illa Init per peccatum (1) rausa mortis universo
g< neri humano, el secundum Scripturam (2) « invidia diaboli
mors introivit in orbem terrarum » qui (3) « homicida fuit,
ab initio » ct (4) « seduxit universum orbem ». Serpens igitur
est diabolus.
Semen serpenlis. — λ'οχ « semr n », hebraice, sensu concrelo
intell igitur : de posteris nempe seu de filiis. Quia autem agi
nequit de carnali diaboli posteritate, sequitur semen serpentis
eos tantum esse omnes, qui, quasi spirituali generatione,
similes diabolo facti sunt, peccatores scilicet (T Joan., in. 8),
qui ex patre diabolo sunt (Joan., vm, 44) et diabolum ut
caput agnoscunt.
Semen mulieris. — Contra semen serpentis pugnabit et de
diabolo ejusque sequacibus victoriam plenam reportabit.
Semen mulieris constat id( o ex hominibus justis, qui. ut
certo et plene vincant, in agmen unum colligi debent sub Duce
quodam, qui diabolo ut capul justorum opponatur (Gal.. m,
16, 29).

Messianifas (5).
162. Luctamen praenuntiatum consistit in quadam recirculalione : Serpens, per amicitiam mulieris, homines fecit
peccatores ; per inimicitiam mulieris vincetur peccatorum
exercitus, mediante semine mulieris, exercitu scilicet jus­
torum. qui victoriam plenam reportabit. Id aperte indicat,
lectio Vulgata» : « ipsa conlerel capul tuum ». imo et hebraiea,
quatenus, etsi idem verbum adhibeatur in utraque phrasi
(inhiari, adoriri), exitus tamen lucta? indubie indicatur ex eo
quod semen mulieris adoritur capul serpenlis. dum serpens
adoritur tantum calcaneum inimici.
Jamvero, uti modo diximus, justi vincere non poterunt
(1) Gen., m, 17, 19. — (2) Sap., u, 24.
(3) Joan., vm, 44. — (4) Apoc., xn, 9.
(5) Mgr Melgnan, Les prophéties messianiques de Γ Λ. T., Prophéties du
Pentateuque, p. 205 sq. ; Cornélius a Lapide, Commentar, in Gen. ; Pigna■taro, loc. cil.

160

DE VATICINIO JACOB

sine Duce. Ergo saltem implicite promittitur aliquis Dux
qui liberabit homines a diaboli potestate ac proinde a pec­
cati servitute. Porro hoc est opus præcipuum Messiæ, ut
luculenter commonstrant prophetiæ subséquentes, et ut refert
tota traditio judaica. Ergo.

Adimpletio.
163. Solus Jesus Nazarenus destruxit (1) regnum peccati ;
solus est (2) caput generis humani regenerati ; solus est vere
semen mulieris (3) qui sine patre in terris, in mundo natus
est ex muliere, per virtutem Spiritus Sanct i.

B. - DE VATICINIO JACOB
Enuntiatur prophetia.
164. Jacob prope moriturus annuntiat Tiliis quæ ventura
sunt in diebus novissimis : dispersionem Levi et Simeon
prædicit propter eorum culpas necnon et humiliationem
Ruben, cujus primogenita aliis promittuntur : pars duplex
in bonis Joseph datur ; præeminentia vero sic Judæ tiaditur : « Juda, le laudabunt fratres lui... adorabunt le [ilii palris
lui... Non auferetur sceplrum (schebel) de Juda el dux (mehoqeq) de femore ejus, donec venial qui mittendus esi (schiloh) ; el ipse erit exspeclalio gentium, » (Gen., XL IX, 8-10).
Sensus praecipuorum terminorum (4).
165. a) Schebel significare polesl sceplrum aul Iribum. —
1) Si Iribum significat, sensus est : tribus non deficiet ex Juda.
scilicet præeminenliam vel aulonomiam servabil Juda; alias,
cum paulo ante promittatur Juda) dominatio inter fratres,
sensus non quadraret cum contextu.
2) Si autem sceplrum significat, sensus erit : vel dux (tenens
principatum) non recedet a Juda. ex Juda semper orientur
(1) Rom., v, 21 ; I Joan., m, 8.
(2) Rom., v, 12 sq. ; I Cor., xv, 22 ; Coi., i, 18-22.
(3) Luc., i, 26-36.
M
(4) Wilmers, op. di., n° 221 sq. ; Hurter, n° 42-46; Ottiger, p. 546 sq. ;
Pesch, n° 221-227.

16 ί

DE VATICINIO JACOB

reges, vel sceplrum, insigne potestatis non recedi?!.. Qui sen­
sus admittitur a ΕΛΑ', Symmacho, Thedolione, Onkelos,
Talmudislis et non paucis græcis Patribus, et exigi videtur a
voce parallela « mehoqeq » (baculus imperii, dux de femore,,
quæ significat vel principem ipsum vel virgam regnantis
(baculum pastoralem), quam antiqui duces inter pedrs tene­
bant, dum sedebant.
b) Juda. — Vox « Juda » non designat populum judaïeum,
quia nonnisi post exsilium, e Juda hoc nomen acc< perunt
hebræi ; non designat Judam ipsum, sed ejus Iribum : Jacob
enim prædicit ea quæ « in novissimis diebus » evenient, ct
uniuscujusque tribus futurum annuntiat.
c) Schiloh. — 1) Schiloh significare nequii urbem Silo, ut
quidam voluerunt : ct donec veniat in Silo (Jos.. xvm. 1) ;
nam ista explicatio historice falsa est ct grammatice. Histo­
rice-: existentia enim sceptri in Juda nullo modo conneclitur
cum adventu Israelitarum in hanc civitatem. Sane .Juda
non habuit sceptrum : 1) usque ad adventum in Silo, quando­
quidem in deserto erat sub potestate Moysis et postea sub
imperio Josue ; 2) ralione hujus adventus ; nec in ipsa die
(pio venerunt Israëlitæ ad Silo, nam tunc dux populi erat
Josue c tribu Ephraim, nec poslea, siquidem Juda imperium
non vere habuit nisi post < lectionem Davidis in regem, quando
jam Silo cessaverat esse civitas sancta et sedes spiritualis
omnium ; grammalice : huic explicationi contradicit quod
sequitur : « et ipse erit exspectatio gentium », hebraice :
« et ipsi obedientia gentium, ipsi obedient gentes ».
Adde hanc explicationem esse contrariam cunctis versionibus ct interpretibus antiquis.
2) Sed personam indicat.
Juxta quosdam autem schiloh
derivatur a schalach (misit), et sensus est : « Qui mittendus
est », ut legitur in Vulgata.
Juxta alios, a schalah (tranquillus fuit,), et sensus est :
« Tranquillitas, Pax », seu potius « Hex pacificus, auctor pa­
cis » (1) ; hæc explicatio est maxime obvia (t a multis nunc
admissa, ceteroquin conformis est Targum Onkelos, Jona(1) Ita Reinke, Keil, Patrizi, et alii.
Theol. I.

6

162

DE VATICINIO JACOB

than ben L'zziel. versioni Sarnarilanæ quæ vertit : « donee
venial pacificus », et nonnullis textibus Scripturæ (1) ubi
Messias « pax » vocatur.
.Juxta alios, a sche (qui) lo (à lui), et sensus est : « is cujus
est », supposita ellipsi ita ut suppleatur v. g. sceptrum (2).
Ita LXX interpretes : 'έως αν έλΟη τά άζοζείμενα αύτώ, donec
veniat quod ei debetur (sceptrum, regnum) ; Aquila tA Symma­
chus : 'έΐύζ... τώ απόζειτα', donec veniat « is cui debetur » ;
Peschilo et Syrus : « donec veniat is cujus illud est », ille nempe
cui per eminentiam convenit sceptrum. Quæ lectio optime
concordat cum contextu et apprime de Messia intelligitur.
Juxta alios denique, a schaal (desiderare), cujus partici­
pium passivum est schail et cum suffixo scheilo (desideratus
suus), ex <pio contractione fit schilo. Ita Lagarde, Bickell
quibus consentiunt Hurler, Pell et alii (3).
Quæcumque autem ex his vocis schilo interpretationibus
accipiatur, sensus perfecte Messiæ congruit.
d) Donec (ad ki). — « Donec » non indicat necessario abla­
tum iri principatum e Juda «piando venerit Messias, sed
solummodo non cessaturum ante ejus adventum ; vaticinio
autem conformius est non cessaturum etiam post adventum
Messiæ, cum tunc, eminentiori modo et sensu pleno, praeemi­
nentia erit apud Judam cui obedient omnes gentes. Hunc
sensum : 1) patitur « donec », cum aliis in locis Scripturæ (4)
solus iste possibilis sit ; 2) exigere vident ur prophetiæ poste­
riores de throno davidico in perpetuum stabiliendo (5).
•

I

Messianitas.
166. 1) In genere. — His positis, sensus vaticinii completus
sequens esse videtur : Juda possidebit in alias t ribus praeemi­
nent iam regiam, quam non amittet donec venerit Princeps
pacis, cui maxime convenit, et qui hujusmodi regimen in
(1) Mich., v, 5 ; Is., ix, 6, xlii, 6 ; Eph., n, 14.
(2) Dennefeld hanc ellipsim rejicit et, ut servetur parallelismus, proponit :
« donec veniat is cui est imperium et cui obedienlia gentium » ; cf. Ezech.,
xxi, 32 : art. Messinaisme, coi. 1416.
(3) Pelt, Histoire de >' Ancien testament, 2e edit., t. I, p. 189.; Hurter, n° 43.
(4) II Reg., vi, 23 ; Ps. 109, 1 ; Matth.» i, 25.
(5) H Reg., Vil, 12-16 ; Ps. 88, 29-38.

DE VATICINIO JACOB

163

universas gentes extendet, <t quidem in perpetuum. Scilicet
prædicit Jacob adimpletam iri in Juda benedictionem illam
specialem promissam in paradiso el Patriarchis (1), quibuscum Deus inivit foedus peculiare et per (pios illius participes
efficiuntur populi. Atqui benedictionem hanc afferre non
poterit nisi Hex ille pacificus (pii oppressorem antiquum et
perennem definitive et absolute vincet, regnum ejus scilicet
peccatum destruendo. Ergo de Messia vert; agitur.
2) Ex verbis ipsis. — Nemo enim praeter Messiam ipsum,
qui in omnium salutem a Dt o mittetur, dici potest exspecta­
tio gentium aut cui obedient omnes gentes.
Tota traditio judaica de Messia intellexit hæc verba Jacob :
Onkelos vertit : « donec veniat Messias cujus est regnum ».
Jonathan ben Uzziel el Targum hierosolymilanuni : « usque
ad tempus quo veniet rex Messias ». Tn Talmude Babylonico
quaeritur : « quodnam est nomen Messiæ », et respondetur
« schiloh est. nomen ejus, sicut dictum est Gen. NLIX : donee
veniat schiloh ». Guam interpretationem omnes ampl< xi
sunt catholici in decursu temporum.

Adimpletio.
167. E Juda ortus esi (2) Jesus (pii pacifice regnat in æternum et in omnes gentes, quibus benedictionem salutis attu­
lit (3) promissam.
168. N. B. De tempore Messiæ.

a) Sensu exposito intellecta, prophetia Jacob indicat saltem
aliqualiter, tempus Messiæ. Principatus enim, quicumque
audiatur, ita permansurus est apud Judam, ut, adveniente
Messia, cui lanquam vero Domino servatur, a Messia ipso
extendi debeat ad omnes gentes. Ergo si Juda amiserit omnem
potestatem el omnem cujuscumquo generis dominationem,
certum est jam in mundum advenisse Messiam, in quem subli­
miori ratione sceptrum transierit. Atqui Jesus Nazarenus ex
Juda natus est, ejusque regnum novum, universum (ipsi obe­
dient ia populorum), institutum est eo fere tempore quo Juda
omnem omnino principatum perdidit. Etenim, Jesu nascente,
(1) Gen., xn, 3 et alia loca parellala.
(2) Matth., i, 3 sq. ; Luc., m, 33 ; Heb., vu, 14.
(3) Gal., m, 14 ; Eph., n, 14-17 ; Coi., », 20.

164

PROPHETIA DANIELIS

jam incipit absolute mori aulonomia judaica, et ultima ejus
potestatis umbra evanescit ; evangelio autem per orbem pro­
mulgato, scilicet regno spirituali Jesu sufficienter condito el
agnito, tota et penitus evertitur a Tito. Ergo, etiam ex parte
temporis, prophetia Jacob adimpleta est in Jesu, eo vel magis
tpiod nemo praeter eum inveniatur, hac ipsa ætato, in quo tam
plene adsint dotes praenuntiat æ el apprime adimpleantur alia
vaticinia.
b) Si autem vox « donec » positive accipiatur, ut indicans
sceptrum auferendum esse a Juda in ipso adventu Messiae,
prophetia positive determinat tempus Messiæ : Messias scilicet
veniet tempore quo sceptrum a Juda auferetur. Jam vero
sub Moyse, Judicibus et Saul, tribus Juda peculiariter eminet.
Sub Davidc et Salomone gloriose dominatur in omnes Iribus.
A Roboam usque ad captivitatem babylonicam omnes reges
e tribu Juda oriuntur. Tempore captivitatis, adest suspensio
sceptri ad tempus, in pcenam medicinalem inflicta ; sed, etiam
eo tempore, Juda servat leges proprias et judices, ut constat
historia Suzannæ. Post captivitatem, ita præeminet Juda ut
omnes Hebraei, ex quacumque tribu oriundi, a Juda Judæi
dicantur. Postea Machabæi, quamvis sint ex tribu Levi, a tribu
•amen Judæ eliguntur et ejus nomine regnant. Abhinc quidem
potestas Judæ valde imminuitur, nec tamen penitus exstin­
guitur donec apparuerit Christus. Quando autem Jesus nasci­
tur, jam in Judaea regnat primus rex alienigena, Herodes
Idumæus ; el (piando Jesu obedire incipiunt gentes, jam
sceptrum terrenum totaliter el in perpetuum ablatum est a
Juda, in destructione Jerusalem a Tito. Ergo iterum, etiam
quoad tempus,prophetia Jacob adimpleta est in JesuNazareno.
Ifæc explicatio communior est apud Patres el antiquiores
t heologos.

C. - DE PROPHETIA DANIELIS

Enuntiatur prophetia.
169. Captivus inter Israelites, Daniel frequenter rogabat
Deum ut acceleraret tempus salutis. Quadam die, adhuc eo
orante, apparuit ei Gabriel archangelus, nuntians ei tempus
Messiæ qui salutem afferret, delendo peccatum et justitiam
sempiternam instituendo (ix. 21-27.). « Septuaginta hebdo­
mades abbreviate sunt super populum tuum, el super urbem
sanciam luam, ul consummetur prævaricalio, el finem accipiat
peccatum, el deleatur iniquitas, el adducatur juslilia sempi-

X

PROPHETIA DANIELIS

165

lema, el impleatur visio el prophetia, el ungatur sancias sancto­
rum (1). Scito ergo, el animadverte : Ab exila sermonis at
Herum aedificetur Jerusalem usque ad Christum ducem, hebdo­
mades septem, el hebdomades sexaginla daæ erunt : el rursum
aedificabitur plalea el muri in angustia temporum. El posl
hebdomades sexaginla duas occidetur Chrislus : el non erit ejus
populus qui eum negaturus esi (2). El civitatem el sanctuarium
dissipabit populus cum duce venturo t el finis ejus vastitas, el posl
finem belli statuta desolalio. Confirmabit aulem paclum mullis
hebdomada una : el in dimidio hebdomadis deficiet hostia et
sacrificium (3) : el erit in templo abominatio desolationis ;
el usque ad consummationem el finem perseverabit desolalio. »

Messianitas (4).
170. 1) Ex verbis ipsis. — a) Ex nominibus quibus insignitur
praenuntiatus. Vocatur Sancias Sanctorum, Chrislus dux;
porro hæc nomina soli Messiæ conveniunt : in Scriptura
enim nemo præter Messiam dicitur Sancias Sanctorum, quo
verbo dignitas suprema designatur et excellentia, sicut i
expressionibus : rex regum, dominus dominantium ; item,
ut antea probavimus, Chrislus simpliciter et sine addito de
solo Messia prædicatur, qui ceteroquin in ipso textu apprime
distinguitur a duce gentili qui venturus est ut urbem destruat
et templum. — b) Ex operibus quæ illi tribuuntur : %delebit
peccatum et iniquitatem, adducet justitiam sempiternam,
implebit prophetias, novum paclum instituet : quæ opera
Messiæ adseribuntur multis aliis in prophetiis.
2) Ex traditione et veterum rabbinorum auctoritate : Talmudistæ et Patres fere unanimiter verba hæc Danielis de
Messia interpretantur.
(1) In Hebræo legitur : Sanctitas sanctitatum; quare nonnulli id intelligunt non de Messia, sed de ejus sanctuario spirituali, nempe de Ecclesia;
quæ ungetur in die Pentecostes (Act. n).
(2) Textus hebraicus aliter ab aliis explicatur.
(3) Hebraice : sacrificium et fertum, id est sacrificium cruentum et
incruentum.
(4) Pesch, n. 237-240 ; Wilmers, op. cil., η. 248-250 et 395 ; Ottiçer,
p. 568 et 741-746 sq. et 685 sq. ; Hurter, n. 46-49 ; Pelt, Histoire de VA. T.,
t. U, p. 344 ; Bossuet, Discours sur l'hist. univ., 2» pars, cap. 9.

166

PROPHETIA DAMELIS

Tempus Messiæ.
171. In genere. — Non indicatur tempus indefinitum : alias
angelus nihil exprimeret novi Danicli, qui, jam a puerilia,
noverat Messiam aliquando venturum esse, et consolationem
non afferret. — Praeterea alludit angelus ad septuaginta
annos captivitatis babylonicæ a Jercmia praedictos, qui
determinat i erant el fixi. — Ouinimo, praeterquam quod ipsa
verba vaticinii « septuaginta hebdomades abbreviatæ sunt »,
seu potius juxta textum hebraicum « decisa?, decreta? sunt »,
de indefinito et indeterminato tempore intelligi nequeant,
hebdomades postea in septem, sexaginla duas et unam divi­
duntur, quæ divisio tempus clare definitum indicat, cum
singulis periodis facta determinata assignentur. Idem eruitur
ex eversione templi el civitatis quæ mortem Messiæ subse­
cutura annuntiatur.
In specie. — Abstinendo a computationibus chronologicis
circa quas non parum dissentiunt auctores, systema quod
probabilius nobis videtur breviter indicemus. Ex usu hebraico
vox shabua cyclum indicat aut septem dierum aut septem
annorum <t non alium, cum praeter istiusmodi hebdomadis,
nullæ aliæ in Scripturis occurrant. Quod autem ibi agatur de
hebdomadibus annorum, evidens est ex ipso contextu : nam
intra septem hebdomades dierum urbs non potuisset reaedi­
ficari, nec intra septuaginta hebdomades alia, quæ praedicta
sunt, evenire.
Terminus a quo hi anni computandi sunt non videtur esse
nisi secundum ab Artaxerxe Longimano edictum, anno 454
ante Christum (1) : in aliis enim (Cyri aut Darii) quæ propo­
nuntur, de solo templo agitur, in isto autem de urbis restitu­
tione, quod exigit textus « ab exitu sermonis ut Herum ædificelur Jerusalem » — Terminus vero ad quent est vita Messiæ
(1) Artaxerxès quidem ab a. 474 simul cum patre suo regnavit ; solus
autem non regnavit nisi inde ab a. 465 aut 464 ante Christum. Porro duo
decreta tulit : anno septimo (I Esd., mi, 1, 8, 13 ; vin, 1 sq.) et anno vice­
simo regni sui (II Esd., n, 1 sq.). In hoc autem ultimo tantum explicite
permittitur restauratio murorum. Quare ab hoc decreto censemus com­
putandas esse hebdomades. Qui vero optant pro primo decreto, numerant
tantum annos quos Artaxerxes sohis regnavit, et sic incipiunt hebdomades,
ab a. 458 aut 457.

PROPHETIA AGGÆI ET MALACII1Æ

167

*

publica — (ila tamen ul mors ejus incidat in ipsam ultimam
hebdomadam).
L nde sic exponitur vaticinium ; intra septem hebdomadi s
post 45-1, scilicet anno 105 ante Christum, aedificabitur civi­
tas ; post alias sexaginta duas hebdomades, scilicet anno 29
posl Chi istum, incipiet vita publica Messiæ; in dimidio
autem hebdomadis ultimæ seu posl 1res annos et dimidium
occidetur Messias, deficiet hostia et sacrificium in templo,
« regnum messianicum erigetur et confirmabitur pactum,
id est novum foedus cum multis » (1).
9

j

Adimpleta in Jesu Nazareno.
172. Illi profecto competunt characteres in vaticinio expressi.
Venit etiam tempore præfixo, si ut certa admittatur compu­
tatio proposita. Sed, quidquid sit de decreto a quo incipiant
Danielis hebdomades, hoc saltem evidens est scilicet defe­
cisse hostiam et sacrificium, urbis et templi desolationem
accidisse, et ideo Messiam advenisse. Atqui nullus præter
Je sum Nazarenum inveniri potest qui circa finem hebdoma­
dum vixerit, et tamen ante urbis et templi destructionem,
dotibus praenuntiatis tam perfecte præditus. Ergo.
D. - DE PROPHETIA AGGÆI ET MALACHIÆ

Enuntiatur prophetia.
173. Post captivitatem, templum reaedificare cœperunl
Judæi (536), et sub Zorobabel (520) perfecerunt. Cum autem
tristes erant ex eo quod novum templum mullum deliciebat
a gloria prioris templi, Aggæus consolatus est eos. praedicendo
gloriam hujus templi multo majorem futuram esse quam
prioris, vel juxta textum hebræum, gloriam templi hierosolymitani fore majorem in futuro quam unquam antea fuerat :
« Quia hæc dicit Dominus exercituum : adhuc unum modicum
est, el ego commonebo cadum el terram el mare el aridam. El
monebo omnes génies : el oeniel desideratus cunelis gentibus
(1) Pesch, n» 239.

168

ΡΗΟΡΠΕΤΙΑ AGG/Ei ET MALAC1IIÆ

(heb : cl venient desideria cunelarum genitum) (1) el implebo
domum islam gloria, dicil Dominus exerciluum. Meum esi
argenlum el meum esi aurum, dicil Dominus exerciluum. Ma­
gna eril gloria domus islius novissimae plus quam prinue (2).
dicil Dominus exerciluum. el in loco islo dabo pacem, dicit
Dominus exerciluum. » [Agg., n, 7. 10].
Ad secundum illud templum venturum esse Messiam, sed
præv< ηκ nk illum præcursore, annuntiat Malachias (m, 1 sh.)
octoginta annis post Aggaeum : « Ecce ego milio angelum meum
el præparabil viam anle faciem meam ; el slalim veniet ad lemplum suum dominator quem vos quærilis el angelus leslamenli
quem vos vullis. Ecce venii, dicil Dominus exerciluum. »
Messianitas.
174. I Ex nominibus quibus designatur praenuntiatus. —
Vocatur Desideratus cunctis gentibus : exspectatio enim
Mcssiæ erat universalis ; dominator quem quaeritis : Judæi
enim exspectabant Messiam dominatorem (Is. IX, 6, XI, 1
Ez. XXI. 27 ; Dont. IX, 27) ; angelus leslamenli quem vultis :
sperabant enim Judæi Legatum qui novum foedus consti­
tueret cum populo (Is. XLII, 6 ; Os. II, 19).
2) Ex dotibus qui ei assignantur. — Habebit praecursorem.
(‘I (jus causa commovebuntur cadum ct terra, mare et arida,
non est ergo vir ordinarius. Veniet ad templum suum, dabit
pacem : est igitur ille idem, Mcssias nempe, qui alibi » Prin­
ceps pacis » vocatur (Is. IX, 6). Implebitur templum illud
gloria majori gloria templi Salomonis (heb’. : gloria majori
qualibet gloria antea habita). Porro templum istud non Struc­
tura materiali refulget,quia deficiens est ; non thesauris, quia
nec arcam nec tabulas legis, nec mannam nec virgam Aaronis
continet. Ergo ipsamet præsentia prænuntiati, qui ideo vere
est Messias el fons omnis verae pacis.
(1) Desideria seu potius desiderabilia (bona pretiosa) gentium. In Hebræo
igitur (et in LXX) immediate significatur conversio gentium quæ venient,
se et sua bona Deo offerentes, et indirecte tantum adventus Mcssiæ, quem
supponit ista conversio.
(2) In Hebræo et in LXX, ubi legitur : i Magna erit gloria domus istius
novissima plus quam prima ». opponitur gloria antiqua et novissima ipsius
templi Hierosolymitani, quod, etsi renovatum materialiter a Zorobabel
et postea ab Herode Idumæo, moraliter unum et idem tamen permansit.

ALIA VATICINIA

169

Tempus Messiæ.
175. Mcssias venit I in templum quod It inpore Aggæi ædiiicabatur ct tempore Malachia· perfectum exstabat. ut patet
€.τ verbis : « Imph bo domum islam gloria » (t « Magna crit
gloria domus islius », et ex scopo Aggæi (pii intendit consolari
.Judæos, quos certe non consolan tur, si praediceret gloriam
luturam alius templi ac istius quod tunc mœrentcs rcædificabant. Ergo venturus est Messias ante hujus templi ever­
sione m.
Adimpleta in Jesu Nazareno.
176. 1) Nomina, doles perfecle ei conveniunt, ut apparebit
•cuique Evangelium legenti. — Merito enim vocatur deside­
ratus gentium, nam, Jesu nato, cessat Messiæ exspectatio ;
dominator : animas acquisivit ; angelus leslamenli : foedus
novum instituit (1). Præcursorem habuit Joanncm Baptistam,
(pii viam ei paravit ; pacem mundo attulit, illum cum Deo
reconciliando per redemptioni m. Ejus adventu commotio
fuit universalis : stilla ortum ejus, sol velatus mortem denun­
tiavit ; Pater æternus ter illum publice allocutus est, et in
Eum Spiritus Sanctus sub specie columbæ descendit ; gentes
universæ venerunt ad præsepe nascentis, ad sermonem prædicantis et mira operantis, ad sepulchrum resurgentis et
præsertim ad fidem regnantis.
2) Venii lempore prædicto. — Venit ad ipsum templum
Zorobabcl ubi infans præsentatus est. et postea sæpe appa­
ruit, sive docens, sive orans, sive latrones ejiciens ct se ut
omnis gratiæ et pacis fontem exhibens (2). Illud utique tem­
plum ab Herode fuit instauratum et amplificatum, sed idem
tamen permansit et idem dici debet, quia non penitus exstruc­
tum fuit, imo nonnisi per partes destrue'o veteri ædificio
novum superædificatum est. Ergo.
E. - DE ALIIS VATICINIIS

Ilis prænotatis, brevissime exponamus praecipua, de Mcs­
siæ origine, vita et morte, prænuntiata.
(1) Heb., ix, 15.
(2) Joan., ix, 13 sq. ; vn, 37-39.

170

Λ1.ΪΛ VATICIMA

Λ. Origo Messiœ et nativitas.
177. I) E.r familia David oridur.
I’romission* s enim
protoparcnl ibus facta·, ita Xoe d< terminantur : « Benedicius
Jabwe, Dciis Sr m... Dilate! Dens Japhel el lialulet in laber
naeniis S< rn » (1). .Jaliwr i rgo er il Drus Sem modo speciali,
firdns el amicitiam inii I cum illo ; Deus srilirel ul Jaliwe in
stirpe Sem se rnanili sl abii. Per Sem tamen Japhrl parti­
ceps efficietur hujusmodi benedictionis.
Ex <8 cm vero
benedictio dcsccndel ad Abraham. cujus .laliwe eril Deus
peculiari modo, prolector el merci s magna nimis ; per Abra­
ham autem in gentes pervenit I (2), ul explicat ipse A posto
Ius (3). Ex Abraham iterum ad Isaac (I) ; < x Isaac ad Jacob,
ex quo orietur stella el consurgi I virga d· Israel (5). Ex
Jacob ad Judam. ul antea probavimus, lix Juda denique des­
cendi I ad David, ex cujus stirpe nascetur M< ssias juxta illud
Jrrrmi.r : « Ecce dies veniunt, <Jic.il Dominus, <1 suscitabo
David yermen juslum r> (6), quo nomine aperi e designari
Messiam lucel ex diversis Scriptura· locis (7) et <x interpre
talione fere unanimi crilicorum ct exegetarum, sive .Imbri
sint sive christiani, tum veteres, tum recentes (8).
2) Ej' Viryine.
I I prædixil Isaias : v Ecc< virgo conci
pi<l et parat lilium el vocabit ur nomi n < jus Emmanuel (9.)
J)c M< ssia enim agilur. ul iridi* al.ur ipso nomine Emmanuel
(nobiscum Deus), quod paulo infra (VIII, 8) dicitur esse
nonn-ji possessoris terra· Juda, qua· prius terra Jahwe vocaba­
tur. Ille in solio David sedebil in sempiternum, cum Princeps
sil pacis et pacis non erit finis (10). Illuni autem pari< I « ha
alma », Virgo nempe, ut exigitur verbo hebraico, quo signiii-

(1) Gen., ix, 25 sq.
(2) Gen., xii, xm, 16, xv, 5, xvn, 16, xvm, 18, etc.
(3) Korn., ιν, 3*6, rx. 3
; Gal., in, 7.
(4) Gen., xxvi, 2 sq.
(5) Gen., xxvm, 12 sq. ; Num., xxtv, 17.
(6) Jer., xxiil, 5 sq.
(7) l·»., iv, 2 ; Jer , xxxm. 15 ; Za< h., in, 8, νι iï et præMThin : Is.,
xi, 1 sq. *
(8) Ottlger, p. 542 '. Denncfcld, art. Messianism··, col. 1652.
(9) Is., mi, 14 ; ei in Dt<i thcol., Clamer, art. Emmanuel; Tobac
art. Isaïe, col. 50 sq.
(10) h , ix, 6 el 7 ; el. Mangenot, in Din d·· la Hib!·, art. Alinàh,

AMA VATICINIA

calui· virgo abscond i Ια p| serrata, qua nunquam virorum
patuerit aspectibus, sed magna parentum dilig<nlia co-Jo
dii.a sil., virgo igitur inlacla ct incorrupla. Ilie < nsus usu
♦Scripturæ confirmai nr ; quotiescumque enim ocrunit voca­
bulum istud in sacris litteris, semper d< -signat virginem
illibatam adulescentulam aut salhiu quæ illibata habetui
apud omnes (1). ilice autem virgo non est virgo quacum­
que, sed virgo prorsus determinata : virgo per rjrellenliarn,
ul præseni ia articuli requiritur. Porro virgo permanebit,
etiam tempore graviditatis et parius, ul clarius he braire
indicatur : « Ecce virgo gravida et patiens ». Ergo.
3) In /Jelldeeni.
« Et Iu Bel hlcern Ephrata parvulus es
in millibus Juda ; ex te milii egredietur qui >il dominator
in Israel, et «‘gressus «jus ab inii io. a diebus al < -mil al is (2). >
Pra-imnl intus ab icterno est, ct in tempore omnes populos
colligi t in regnum suum (v, 4), « erit Pax · (v. b scilicet pacis
auctor, reconciliat or universalis, scilicet Messia». lia rem
intellexerunt Judtei (3) ct aperte declararunt prini ipes
sacerdotum et Scriba· Herodi interroganti ubi Messi as nasce­
retur (1), adeo clara videbatur eis ista proplutia. Ita nunc
omnes Christiani.
I) Tempore.
\ Jacob, Daniele, \gga-o et Mala< hia pra lixo

B. Mcssiæ munera.
178. I) Ite.r erit.
Psalmo enim secundo dicitur : « Ego
autem const il ulus sum rex ab eo super montem Sion ». qua·
verba inlclligi de Messia nccessc est. eo quod, versiculo 8.
omnes omnino gentes annunl ianl ur ei subjicientia·
Postula
a me el dabo libi gentis lueredil al em luam. »1 possessionem
luam terminos terra; » ; et praesertim ex eo quod
rebellio
coni ra isl um regem describitur I anquam rebellio coni ra ipsum
Jahvve » (5). IÎH’c est communis interpretatio veterum rabbinorum, catholicorum el quam plurimorum Protest ani iuin
modernorum, sensui Scriptura· absolute conformis (6).

(1)
(2)
(3)
(5)
m, 27

(ion,, X XIV, 43 ; Ex., u, 8 : Cant., vi, 8.
Midi., v, 2.
Joan., vu, 42. — (4) Mati., n, 6.
Otllgor, p 537.
(<’>) VI., iv . 25, x m, 33 , il· b
; xix, 15.

i. > , \,

472

ALIA VATICINIA

Regnum autem illud mc.ssianicum universale erit et pe­
renne, uti liquet ex dictis, regnum pacis (1), internum etiam
et spirituale, regnum nempe salutis (2).
2) Propheta erit magnus, juxta illud Deuteronomii : « Pro­
phetam de gente tua et de fratribus tuis, sicut me (ait Moyses),
suscitabit tibi Dominus Deus tuus ; ipsum audies » (3) ; quod
sæpe ad Christum applicatur in Novo Testamento (4), et ad
Messiam, si non exclusive, saltem principaliter referendum
esse, concedunt, omnes, post Isaiam hujusmodi missionem
clarius describentem (5).
3) Sacerdos erit secundum ordinem Melchisedech (6) ;
creabit novum sacerdotium cujus ministri ex gentibus assu­
mentur (7) ; novam legem instituet quæ, vetere præstantior,
non jam in tabulis lapideis inscribetur, sed in fidelium cor­
dibus (8), et novum sacrificium ab antiquo prorsus diver­
sum : vetus enim cessaturum jam indicaverat Daniel (9).
novum autem universale et æternum annuntiat Malachias (10)cujus hostia erit ipse Messias (11).

C. Messiæ passio, mors et resurrectio.
179. Ab amico tradetur (12) et triginta argenteis Vincie­
tur (13) ; omne humiliationum genus doloresque innumeros
et gravissimos tolerabit, ita ut « virum dolorum » per excel­
lentiam vocent eum (14) ; manus ejus et pedes fodient torto­
res (15) et sortem mittent in vestem (16) ; mortem injuste su­
bibit (17), sed anima ejus non derelinquetur in inferno et
corpus ejus non videbit corruptionem (18) : vivet enim in
æternum : adorabunt cum principes terræ, et multos doc­
trina justificabit et salvabit (19).
(1) Ps., lxxi, 7 sq. ; Is., ix ; Mich,, v. — (2) Is., xlix, 6 sq.
(3) Deui., xvni, 15. — (4) Joan., i, 45 ; iv, 25 ; v, 45 sq. ; vi, 14. Act., in,
22 sq. ; vn, 37.
(5) Is., lxi, xlji, 6 sq. — (6) Ps., 109, 4 · Zach., vi, 12 sq.
(7) Is., lxvi, 21. — (8) Jer., xxxi, 33. — (9) Dan., ix, 27.
(10) Mal., i, 10 sq. — (11) Is., lui, 4-8. — (12) Ps., xl, 10.
(13) Zach., xi, 12 sq. — (14) Is., l, 6, lih ; Ps., i.xvm.
(15) Ps., xxi, 17, Lxviii ; Zach., xm, 6. — (16) Ps., xxi, 19.
(17) Is., LIH, 8. — (18) Ps., xv, 9, 10.
(19) Is., lih, 10-12 ; cf. Tobac, in Dici, théol., art. Isaïe, col. 67-77.

VATICINIA IN CHRISTO ADIMPLETA

173

III. - IN CHRISTO OMNIA VATICINIA ADIMPLETA
SUNT
a) Quoad originem (1).
180. Natus est ex tribu Juda (Matth., I. 3 ; Luc.. IIL 33 ;
Ileb., VII, 14).
Ex familia David (Matth., L 1 ; Luc., I, 32, III, 31 ; Rom.,
1, 3 ; Act., XIII, 22-23).
Ex Virgine (Matth., I, 18-20 ; Luc., I, 35).
In Beethleem (Matth., II, 1 ; Luc., II, 4).
Tempore præfixo a Daniele et Aggæo, quo domus David
gloriam amiserat, quo tamen templum secundum adhuc
stabat, sed paulo ante ejus eversionem.

b) Quoad munera.
Rex est spiritualis (Joan.. XVIII, 36-37 ; Matth., X, 37).
Rex pacificus et universalis (Joan., XIII, 35 ; Matth.,
XXIV, 14, XXVIII, 19-20; Marc., XVI, 15).
Propheta est cui similis nunquam invenietur ; multa pia< lixii de se, de discipulis ct de Jerusalem, et arcana Dei et
hominum aperta sunt ei (2).
(1) Monsabré, Introduction au dogme catholique. 17e conf. ; Bossuet,
Discours sur fhist. unit·., 2a pars, cap. iv. Méditations sur l’Evangile, Ser­
mon sur la montagne, XIe jour. <■ Dans ce qui a été prédit, il y a les grands
traits : la naissance de Jésus-Christ, sorti d’une Vierge, ses souffrances,
sa croix, sa résurrection, la conversion du inonde el des gentils, avec la
réprobation et le juste châtiment des Juifs. Voilà les grands traits ; mais
ce n’est pas lout. Il y a l’iota, et les moindres traits qui doivent aussi
s’accomplir. Il faut qu’on divise ses vêtements : il faut qu’on joue sa
tunique sans couture. Voyez quelle précision dans une distinction si subtile
et si exacte : c’est l’iota, c’est le petit trait. Il sera vendu : ce peut être
un grand trail : mais ce sera trente deniers ; mais on achètera le champ
d’un potier : c’est l’iota, c’est le petit trait qui ne doit point échapper non
plus que les autres. C’est ainsi qu’il faut qu'il ait soif et qu'il soit abreuve
de vinaigre. Il souffrira. Voilà le grand trait : mais ce sera hors la porte
de la ville : voilà l'iota. Il sera immolé comme l'agneau pascal : mais ses os
ne seront pas brisés sur la croix, non plus que ceux de cet agneau . voilà
l’iota, et ainsi du reste. ;
(2) Cf. infra, de vaticiniis Christi, η. 200.

174

VATICINIA IN CHRISTO ADIMPLETA

Sacerdos est secundum ordinem Melchisedech, qui novum
instituit sacerdotium et sacrificium, universale et perenne
(Matth., XXVI, 26 sq. ; Luc., XXII, 19 ; I Cor., XI, 23 sq. ;
Heb., VII, 12).
c) Quoad passionem, mortem et resurrectionem.
Venditus est triginta argenteis a Juda (Matth., XXVI, 15,
XXVII, 3-5).
(’uni sceleratis reputatus est (Matth., XXVII, 38 sq.).
Flagellatus est et doloribus confossus et ejus vestimenta
sorte divisa sunt (Matth.. XXVII, 26, 28.29, 30, 35, 39, sq.).
Injuste mortuus est (Mattii., XXVII ; Luc., XXIII).
Sed tertia dic gloriosus surrexit (Matth., XXVIII, 6, 7 ;
Marc., XVI, 6 ; Luc., XXIV, 5, 6 ; Act., Il, 24) et usque
nunc, Ecclesia mediante, doctrinam salutis edocet quæ fideles
ad cælum salvos perducat.

Conclusio. — Argumentum propheticum est argumentum
validissimum in favorem christianismi (1).

Probatur :

A. - DIRECTE
181. Etenim inter vaticinia messianica et vitam Jesu
Nazareni adest mirabilis concordia. Porro concordia tam
universalis et perfecta explicari nequit nisi per interventum,
specialem Dei. Ergo Jesus Nazarenus est legatus divinus ;
ergo doctrina (piam docuit, et religio quam instituit divina
est et amplectenda.
Probo minorem :
Concordia ista explicari nequit : 1) Per prævisionem natura­
lem prophetarum, quia praenuntiantur eventus futuri liberi,
complexi, remoti et quidem clare et minute.
2) Per voluntatem Christi prophetiis aptatam, nam multa
annuntiant facta quæ ab illo minime pendebant, v. g. nativi­
tatem ejus in Bethleem, miracula, christianismi propagatio(1) Pascal, Pensées, cap. χνιι. p. 209 sq. ; Lamennais, Essai sur l'in,
différence, t. Ιλ . cap. \iïi. p. 230 sq, : De Broglie, Les fondements intellec­
tuels de la toi chrétienne, .'»· conf., p. 132 sq.

VATICINIA IN CHRISTO ADIMPLETA

175

n· m. Sc refert utique Christus ad prophetias, non aut< m ut
sese illis accommodet, sed c contra ut cx harmonia < vident i
inter illas (t vitam suam convincantur adversarii.
3) Per casum, quia agitur d< factis a causis liberis omnino
procedentibus. Si enim « unus < vent us fortuito prædictus
« potest per accidens v< rificari... hoc fieri de duobus even­
it Libus determinatis fortuito praedictis multo minus < st pro« habile. Quo vero magis augentur prædictioncs fortuitae, eo
« magis improbabile iit eas eventu comprobatum iri ; neque
« adeo multai requiruntur, ut a priori moralité r certum sil
« rem non esse eventuram » (1).

B. — INDIRECTE

/
182. Objicitur : 1° Prophetiae non sunt vera vaticinia, sed
tantummodo expressio votorum et desideriorum populi oppressi
qui liberationem exspectabat.
R. Vaticiniorum genuini!atom, quorum non pauca enuntiata
sunt ante tempus calamitatum, affirmarunt omnes prophetæ
etiam in tormentis. Porro unanimitas tam plena vivorum tam
diuersæ indolis, qui veriis in locis et temporibus vivebant, el ex
Scripturis honesti apparent, humiles et sinceri, prorsus fide
digna est.
Insuper idea principaliter et sæpius prædicta, monolheismus
nempe a Messia praedicandus ubique et stabiliendus, adversa­
batur inclinationibus populi et regum ad idololatriam, et
nasci non potuisset apud populum tam exiguum, divisum,
carnalem et gentes quam maxime abhorrentem.
Mulla iterum annuntiant Messiam patientem el spiritualem. (2)
non vero temporalem et gloriosum (piem sperabant Judæi ;
quinimo rejectionem et dispe.isione.m ipshis populi necnon et
templi destructionem el urbis (3), quæ omnia a mente Israeli
larum prorsus aliena erant.
Cæterum si a solis calamitatibus
orta sint vaticinia, cur apud solos Judæos nata sint, et cur

(1) Pesch, op. cit., n° 244, qui rem ita mathematice illustrat : « Suppo­
namus viginti eventus fortuito praulici, et probabilitatem contra quemlibet
eventum in se esse 10 contra I :jam in duobus eventibus simul sumptis erit
100 contra 1, in tribus 1000 contra 1, in viginti 100 000 000 000 000 000 000
contra 1 ; i. e. probabilitas est nulla. Cum igitur de Jesu Christo plus
quam viginti facta determinata prædicta et impleta sint, repugnat prwdictionem fuisse fortuitam : ergo erant vera vaticinia. »
(2) Is., xi, 1-5 ; 42, 1-4 ; lui, 2, 10-12 ; 61, 1-3 ; Zach., ix, 9-10.
(3) Dan., ix, 26.

176

VATICINIA IN CHRISTO ADIMPLETA

post Christum alia non fuerint facia, dum adfuerunt luctuosa
tempora ?
2° Prophelæ annuntiarunt restitutionem /elicem regni judaici
temporalis. Atqui hoc non adimpletum est. Ergo.
R. Aliquando ut efficacius evaderet argumentum pro populo,
sub figura regni temporalis felicis describebant regnum messianicum (ita ipse Christus sese accommodabat moribus Judæo­
rum, loquendo in parabolis) ;.sed hoc non erat nisi elementum
accessorium sub quo latebat elementum essentiale et princi­
paliter intentum scilicet elementum spirituale et leligiosum,
ut apparet : 1) ex variis prophetiis ubi solum adest et tota­
liter et perfecte impletum invenitur ; 2) ex vaticiniis de destruc­
tione tempi» et civitatis.
3° Messias perspicue annuntiatus est et Jesus Nazarenus
apprime adimplevit omnia vaticinia messianica ; quomodo
tunc Jud.æi fidem illi negaverint et prophetiarum realisationem
non intellexerint ?
R. Vaticinia (1) praedicebant Messiam fore legem polenlissimum sed spiritualem et simul omni passionum ct humilia­
tionum generi subjectum. — a) Multi quidem, etiam inter
Judæos, hæc signa adventus Mcssiæ agnoverunt. Ita Magis
inquirent ibus locum nativitatis ( hristi, principes sacerdotum
responderunt : « in Bethleem Judæ » (2). Ita Simeon agnovit
Christum Domini », « lumen ad revelationem gentium » (3). Ita
Nicodemus et ejus discipuli. Ita multi in Jerusalem ;— imo
ipsa mulier Samaritana el multi Samaritani (4). — b) Plerique
tamen Judæi, in rebus terrenis maxime attenti, i m memores
dolorum servi Dei, liberatorem pure temporalem exspectarunt.
Ita Pharisæi, Sadducæi, sacerdotes el plebs quam corruperant
et deceperant. Quinimo et hoc ipsum : Messiam nempe non
agnituros esse .Judæos sed contempturos et rejecturos non
semel prædictum fuerat (5), quod profecto non est minima
prophetiarum veritatis confirmatio.
Explicatio vero facti habetur in his Evangelii verbis : « Et
lux in tenebris lucet et tenebrae eam non comprehenderunt. »
« Lux venit in mundum et dilexerunt homines magis tenebras
«piam lucem : erant enim eorum mala opera » ; lumen enim

1 Hugueny, Critique et Catholique, t. I, p. 68 sq. ; La Mennais, Essai
sur Γindifférence, t. Ill, cap. 3, p. 59 et 60, t. IV, cap. 13, p. 270 sq.; Bos­
suet, Discours sur l'histoire universelle, 2« pars, cap. 23, Dennefeld, art,
Messianisme, col. 1565-68.
(2) Matth., h, 5. —(3; Luc., n, 26, 32. — (4) Joan., m, 2 ; vu, 31 ; iv,
39, 42.
(5) Is., vi, 9-10 ; lui, 1 Matth., xni, 14 ; Rom., xi, 7-9). — Ps., 68, 23 ;
Is., vin. 14 (Rom., ix, 33'. — Ps. 117, 22 (Matth., xxi, 42; Act., iv, 11-12).
— Dan., ix, 26 (Luc., xix, 44 .

TESTIMONIUM CHRISTI

177

prorsus sufficiens possederunt Judæi. « Si non venissem et
loculus fuissem eis, ait (Juistus, peccatum non haberent :
nunc autem excusationem non habent de peccato suo > '1 .
Igitur argumento prophetico jure utimur ad probandam
veritatem religionis Christian®, cum miraculum sit intellec­
tuale quod plurimum valet ad credibilitatem religioni-. Non
omnes tamen convincit, vel quia praejudiciis obruuntur, vel
quia insufficient er veritatem quaerunt, vel quia una aut alia
c dispositionibus moralibus in præambulis fidei prærequisitis
carent, tandem et praesertim, quia certitudo moralis quæ sola
habetur el haberi potest in istis quæstionibus, neminem cogit,
quamvis omnino el absolute sufficiat pro hominibus sanae
mentis el rectae voluntatis (2).

ART. II

Testimonio ipsius Christi probatur
propria ejus divina missio
♦

183. Prophetarum voce indubitanter designatus est Jesus
Nazarenus ut Messias mundo promissus, sed audiamus ipsum
Jcsum de se testantem. Sæpissime Christus, sole mni ter et
dilucide, privatim et publice sese affirmavit Dei legatum, in
terram missum ut doctrinam novam edoceret homines (3).
Porro spectatis ejus indole et virtutibus, testimonium ejus
fide dignissimum
*
v-* est. Ergo Messias est Christus, it religio
quam stabilivit est vere divina. Successivi* probanda est
major ct minor syllogismi.
(11 Joan., i, 5 ; m, 19 ; xv, 22. Legatur etiam Matth., xxn, 1-15 ; Lue.,
xiv, 16-20.
(2) Lamennais, Essai sur Γ Indifférence, t. IV, cap. 13, p. 279 sq., cap. ! 'i,
p. 358 sq.
(3) Vide Lepin, Jésus Messie et Fils de Dieu : Vielllard-Lacharme,
L'œuvre messianique de J.-C., p. 110 sq. ; Hurter, n° 54 sq. ; Pesch, n° 1 »1
sq. ; Ottiger, p. 629 sq. Cf. Decretum Lamentabili, prop. 28, 29. 30 ; Tondelli, Gesu nella storia, Milano, « λ ita e Pensiero », 1926 ; Paul Buysse,
Jésus devant la critique, Paris, Giraudon. 1926 ; Cordovan!, Il het elature,
Milano, 1925 ; De Grandmaison, Jésus-Christ, t. 11, c. 1-3, p. 3-202.

178

TESTIMONIUM CHRISTI

I. - TESTIMONIUM CIIBISTI

Assertio : Christus seipsum affirmavit Dei legatum [Z7isiorice cerium, theologice de fide, ex ScripLuræ It stimoniisj.
A. - PRIVATIM

In hac autem manifestatione duo stadia distinguuntur :
1) initio vitæ publicæ ; 2) ultimo anno vitæ Jesu.

1° Initio vitæ publicæ.
184. A. Coram populo. — Aciis el verbis Jesus multotics
sibi vindicavit McSsiæ prærogalivas.
a) Actis. — Jesus agil tanquam Dei legulus : Prædicat
regnum Dei prope esse, seu. ut fatentur ipsi adversarii, reg­
num messianicum jam advenisse : « Venit Jesus... prædicans
Evangelium regni Dei, et dicens : quoniam impletum est
tempus, et appropinquavit regnum Dei ; poenitemini (t cre­
dite Evangelio (1). »
Porro Evangelium est Lex nova, quam proponit « sicut
poleslalem habens » (2), imo quam, nomine proprio, imponit
tanquam suam : « Didum est antiquis... Ego autem dico
vobis (3). )> Hæc tamen lex legem mosaicam non solvit, sed
perficit (4).
Quapropter, ut Magister novæ legis, discipulos, a syna­
goga' ministris omnino distinctos, vocat d instruit ut el ipsi
regnum Dei praedicent (5). Ex his duodecim eligit, quos
Apostolos nominat, et quibus confert potestatem, quam
habet, spiritus immundos ejiciendi et infumos curandi (6).
Denique miracula innumera patrat ad confirmandam suam
divinam missionem et hanc miraculorum potestatem tradit
Apostolis (7).
(1) Mattii., iv, 17 ; Mare., i, 15 ; Luc., iv, 43. — (2) Matth., vn, 29 μ
Mare., i, 22 ; Luc., iv, 32.
M
(3) Matth., v. — (4) Matth., v, 17. — (5) Matth., iv, 18-22 ; Mare., ir
16-20.
(6) Matth., x, 1-8 ; Mare., m, 13-19 ; vi, 7. — (7) Matth., x, 8 ; Luc.r
iv, 35, vm, 25-54, ix, 1. 6.

TESTIMONIUM CHRISTI

179

b) Verbis. — 1) Se dicit prophetam, extraordinarium, Jona,
Salomone, David superiorem (1) ; quin etiam templi Domi­
num el sabbati (2).
2) In synagoga Nazareth, legens verba Isaiae (lxi, 1-2)
de futuro Messia : « Spiritus Domini super me : propter quod
unxit me, evangelizare pauperibus misit me... ». cœpit di­
cere : « Quia hodie impleta est hæc scriptura in auribus
vestris. » Et, cum populus contradicendo dicebat : « Nonne
hic est filius Joseph ? » ait Jesus : « Amen dico vobis quia
nemo propheta acceptus est in patria sua (3) ».
3) Post curationem paralytici, ad probaticam piscinam in
Jerusalem, die sabbati, suam messianitatem aperte declarat :
accusatus enim a Judæis quod violasset sabbatum, affirmat
pluries se esse missum a Patre et sibi vindicat omnia jura
quæ Messiæ competunt, scilicet potestatem omnia faci· ndi
quæ Pater ipse operatur, potestatem mortuos suscitandi et
omnes homines judicandi. I nde, non dubitando, asserit :
« Amen, amen dico vobis, quia qui verbum meum audit, et
credit ei (pii misit me, habet vitam aeternam (4). »
185. B. Privatim. — Jcsus citius el clarius suam messiani­
tatem manifestat.
1) Duodecim Apostolis : Mittens cos praedicare cvangelium,
ait : « Qui recipit vos, me recipit ; et qui me recipit, recipit
cum (pii me misit. » (Matth., x, 40.)
2) In conuersalione cum Nicodemo [Joan., m. 13-18]. Jcsus
Se dicit esse « Filium hominis qui descendit de cælo »,
« Filium unigenitum » a Deo missum ut salvetur mundus
per ipsum. Ergo saltem Dei legatum se esse pronuntiat.
3) In colloquio cum muliere Samaritana [Joan., iv, 25-26],
v< rl»is mulieris : « Scio quia Messias venit, qui dicitur Chris­
tus », respondit Jesus : « Ego sum, qui loquor tecum », aperte
declarans se esse Messiam tam ardenter exspectatum.
4) In responsu Joannis discipulis [Matth., xi. 4 sq.]. Sciens
Joannes Messiam operaturum fore prodigia maxima in Isaia
(1) Matth., mi. 41-42, 23. — (2) Matth.,
^4) Joan., v, 17-46.

mi,

6. — (3) Lue., iv, 16-24.

180

TESTIMONIUM CHRISTI

prædicta [xxxv. 5 ; lxi, 1 sq.], misit duos de discipulis ut a
Jesu quærcrent utrum esset [Mcssias] qui venturus erat, el
respondens Jésus affirmat se jam fecisse hæc prodigia, idcoque
se esse ipsum Messiam implicite asserit.
5) Occasione peregrinationis Jerosolymam [Luc., II, 49],
dicit Jésus parentibus : « .Quid est quod me quaerebatis ?
nesciebatis quia in his quæ Patris mei sunt oport et me esse ? »,
haud obscuro significans se a Deo venisse ct missionem aecepisse.

2° Ultimo anno vitæ suæ.
186. Jesus expresse suam messianitatem profitetur :
A. Coram discipulis. - Malth., xvi, 13-19 : Jésus beatum
prædicat Petrum eo quod conh ssus fuerit illum esse «Christum,
Filium Dei vivi », imo declarationem istam e coelo delapsam,
Patre inspirante, confirmat, Petro tradens potestatem cla­
vium, explicite igitur docens suam messianitatem.
B. Coram populo. — a) Die festo Judæorum, ascendit
.h sus in templum ct docet populum. Mirantur Judæi, dicen­
tes : « Quomodo hic litteras scit, cum non didicerit ? »
respondit (is Jesus : « Mea doctrina non est mea, sed ejus qui
misit me... Et me scitis et unde sim scitis, et a meipso non
veni, sed est verus (pii misit me. que m vos nescit is. Ego scio
( uni, (pda ab ipso sum, et ipse me misit. » (Joan., vu, 14-29).
Die sequenti adhuc clarius declarat se a Patre missum
esse : « Ego sum (pii testimonium perhibeo de meipso, et testi­
monium perhibet de me, qui misit me. Pater... EL qui me misit,
niccum ( st... Ego quod vidi apud Patrem meum, loquor... Ego
« nim ex Deo processi (t veni, neque a meipso veni, sed ille
me misit. » [Joan., vm, 18, 29, 38, 42.]
Paulo post, interrogatus a Judæis [Joan., x, 24-36] : « Quous­
que animam nostram tollis ? Si tu es Christus, dic nobis
palam », respondit Jesus : « Loquor vobis ct non creditis ;
opera qua* ego facio in nomine Patris mei, hæc testimonium
perhibent de me... Ego el Paler unum sumus. » Judæi intelli­
gent) s Jesum. per hæc v< rba, se dixisse irqualem Deo, tollunt
lapides ut lapident eum ; Jesus autem hanc illorum interpre­
tationem confirmat, dicens : « Si illos dixit deos, ad quos

TESTIMONIUM CIIRISTI

181

sermo Dei factus est... quem Pater sancLificavit et misit in
mundum, vos dicitis.... quia blasphemas, quia dixi : Filius
Dei sum. »
His locis saltem suam divinam missionem clarissime osten­
dit .Jesus.
b) Ingredienle Jesu triumphante in Jerusalem, sedente
super pullum asina' [quod Zacharias, ix, 9. annuntiaverat
de Messia], clamant turba* : « Hosanna filio David : Benedic­
ius qui venii in nomine Domini, hosanna in altissimis » ;
murmurantibus autem Pharisæis, ait cis Jesus : « Dico vobis,
(plia si hi tacuerint, lapides clamabunt. » [Matth., xxi
1-11 ; Luc., xix, 40].
Postea intrans in templum. Jesus ejicit « omnes vendentes
( t ementes », dicens : « Scriptum est : Domus mea domus
orationis vocabitur, vos autem fecistis illam speluncam latro­
num. » [Matth., xxi, 13]. Aperte igitur et loquitur et agit
ut Messias et templi Magister.
C. Coram magistratibus, — a) Coram Pilato, regem Judæo­
rum sese declarat Jesus (1) ; porro hæc appel latio vere est
messianica.
b) Coram Synedrio, sub fide juramenti testatur se esse
Christum, Filium hominis qui sedebit a dextris virtutis Dei.
(t Filium Dei (2). Atqui vox « Christus ». aperte designat
M( ssiam ; expressio « Filius hominis » primario significat
« hominem » simpliciter (3), hominem a Deo missum, licet
instrumentum sil fragile et humile divinæ Majestatis (4 .
sed certo etiam habet sensum messianicum. uti liquet ex
libris Danielis cl Henoch, ubi Filius hominis exhibetur ut
Judex supremus et in quo prophetia* messianica' adimple­
buntur (5). In hoc sensu a Jesu sæpe (6) adhibetur, quia
(1) Matth., xxvii, 11 ; Mare., xv, 1-2 ; Lue., xxm, 1-3 ; Joan., win,
33-40, xix, 12, 15.
(2) Matth., xwi, 57-68; Mare., xiv, 53-65 ; Lue., xxit, 54-55. 63 70.
(3) Job., xxv, 6 ; Ps. vm, 5 ; Is., ti, 12.
(4) Ezechiel, inultis in locis. — (5) Dan., vit, 13, x, 16; lib. Henoch,
» 46-59. Cf. De Grandmaison, op. cit., t. I, p. 310-324 ; J. Lebreton, La vie
chrétienne au premier siècle de Γ Eglise, p. 100 sq.
(6) De Grandmaison, loc. cit.. p. 317, n. 3 : ' L'expression se trouve S0 fois
sûrement ...dans les Evangiles. « Cf. Lesêtre, in Diet, de la Bible, art. Fils
de l’homme.

f

182

TESTIMONIUM CHRISTI

praerogativas Messia* sat exprimit simul ac conditionem humi­
lem quæ Domini Servo convenit.
Quid vero de voce « Filius Dei » ? .Juxta omnes æquivalet
saltem Messiæ (1). Certe ista expressio « Filius Dei » quan­
doque occurrit in Scriptura, ubi non indicat filiationem
divinam stricte dictam, sed tunc semper additur explicaliû
sensum determinans applicationis hujus nominis, v. g. angeli
boni dicuntur filii Dei per oppositionem ad Satan; jusli,
quatenus arcte uniuntur Deo et digni habentur ut consor­
tium possideant beatitudinis ; Judæi, quia elect i a Deo titulo
speciali. Sed in casu, Jesus sese declarat simplici 1er « Filium
Dii », nullam, restrictionem adhibet, imo sensum istum obvium
et naturalem confirmat, et ut solum admissibilem ostendit
in responsione ad Caipham, sibi vindicans jus sedendi ad
dexteram Patris et homines judicandi. Ergo se non solum
missum a Deo sed verum Deum affirmat.
ita rem intclligunt Judæi, qui statim reum mortis illum
judicant, non utique quia filium Dei adoptivum se dixit,
nam ct omnes justi tali sensu filii sunt Dt i, sed quia verum et
naturalem Filium Dei se fecit . Quod magis apparet ex sancto
Luca ubi duplex quaestio Jcsu facta est. Postquam enim ad :
« Si lu es Chrislus, dic nobis » responderit Filium hominis
sessurum esse a dextris virtutis Dei, instant : « Tu ergo es
Filius Dei ? » jam ergo credunt ct sciunt Jesum se affir­
masse Deo aequalem in potentia. Præterea et ipse addit :
« Eos dicitis, quia ego sum. » Tunc vere reum mortis illum
proclamant, et Jésus, qui. uno verbo, sententiae mutationem
obtinere potuisset, mortem subit, sanguine attestando suam
divinitatem. Jamvcro si est vere Filius Dei. a fortiori legatus
D( i et Mcssias habendus est. Ergo.
D. Post resurrectionem suam. — Duobus disci pu lis qui, in
Emmaûs euntes, mortem (jus lamentabantur. Jesus indicat
omnia a prophetis prædicta de passione Messiæ ct morte
in se adimpleta esse. Ergo clare indicat se esse Messiam a
prophetis annuntiatum [Luc., xxiv, 13 sq.]. — Similiter
11 ) BatifTol, L'enseignement tie Jésus, p. 236 ; Loisy, Evangile el Eglise*,
p. 74 sq. ; Richard, in Diet, thcol., art. Fils de Dieu, col. 2393 ; De Grandmaison, op. cil., t. II, p. 40-45.

TESTIMONIUM CHHISTI

undecim, apostolis dicit

« Sicut

183

misil me Pati r. cf ego mitto

vos [Joan., xx. 21].

Conclusio.
187. 1° Ex dictis sequitur Jesum sæpissime in vita seipsum
affirmasse Messiam, el quidem sensu proprio, nam nil in modo
dicendi, nil in actis ejus, nil in modo agendi auditorum restric­
tionem quamdam aut accommodationem innuit.
Celerum de veritate historica hujus testimonii nulli remanet
dubitationi locus : textus enim qui verba Christi de sua messianitate referunt, fere omnia el singula Evangelii capita
pervagantur, et cum narratione evangelica ita connectuntur,
ut vel deneganda sit Evangelio quæcumque veracilas, vel
ipsi ut historici habendi sint.
Præterea Apostolorum praedicatio (1) de messianitate Jesu
fuit tam constans et tam unanimis, statim post Ascensionem,
etiam inter minas, flagella et carceres, ut absolute inexplica­
bilis remaneat, nisi de fapto Christus ipse aperte Messiam sese
declaraverit.
2° Nec dicas cum Loisy (2) Jesum non dixisse se esse Messiam
in præsenti, sed fore in futuro, scilicet in novissimis temporibus,
quando societatem electorum reget imperio.
Etsi enim quædam Jesu declarationes ad futurum perti­
neant, multæ habentur quæ clare indicant Christum jam fuisse
ct sese affirmasse Messiam in præsenti, v. g. quæ mulieri Sama­
ritaine, Joannis discipulis el Pilato faclæ sunt. Non negamus
tamen maxime et perfecte Messiam esse in cado post Ascensio­
nem, perfectius fortasse in novissimo die, quando judex veniet
in nubes, gloria circumfulsus. Sed antea, et ab initio vitæ
publicæ, jam Mcssias erat et functionem messianicam exercebat,
regnum Dei stabiliendo et paulalim augendo.
3° Quod autem progressive revelaverit Jesus suam messirmilatem, ratio non est quia, initio, ignarus erat aut incertus
de sua missione, sed ; 1) quia nolebat, subito et absque praepa­
ratione, præfudicia Judæorum de Messia temporali removere ;
2) quia necesse erat ipsorum mentes discipulorum suaviter
reformare el paulalim disponere ad accipiendam suam missio­
nem spiritualem. — Ceterum, licet declarationes Jesu de sua
messianitate, in ultimo anno vitæ, liant generatim modo

(1) Art., H, 22, 27, 31 ; iv, 2G ; in, IS : 1 Cor., w. 3 ; Eph., v, 2 ; I Joan.,
IV. 2. Vide Lepln, Op. eit., p. 12s sq., 135.
(2) Loisy, /. Evangile et Γ Eglise*, 81 sq. ; /.es Evangiles Synoptiques,*
t. I, p. 192 sq.

184

VALOR TESTIMONII CHRISTI

solemniori el verbis clarioribus, non paucæ jam al) initio ejus
ministerii sat manifest» inveniuntur (I).

fl. - VALOR TESTIMONII
Asserlio : Spectatis Christi indole et virtutibus, testimonium
ejus de sua legatione divina fide dignissimum est.
188. Argumentum generale. — Per totam vitam suam
publicam Christus fere quotidie, clare ct expresse, imo sub
fide juramenti, affirmavit se esse missum a Deo ut homines
edoceret doctrinam saluti necessariam. Imo hanc suam
divinam missione m, tanquam dogma fundamentale, omni­
bus credendam imposuit sub poena damnationis æternæ (2).
Igitur aut Jesus orat vere legatus divinus, ut ipse quam
.sæpissime affirmavit, et credendum est ei ; aut non erat
kgatus divinus, et lune iterum : vel credebat se esse Mes­
siam ut asserebat, et insanus erat ; vel sciebat se non esse
Messiam, Ianu Isi vehementer id ipsum proclaman t, et men­
das fuit it deceptor. Ai (pii nec dece pior nec insanus fuit
Christus. Ergo verum est ( jus testimonium ct legatus divinus
habe udus est, ac proinde vera ac divina dicenda est ejus
doctrina atque amplectenda.

1° Explico majorem : Jesus fuissel :
189. A. Deceptor. — Si, scie ns se non esse legatum divinum,
suam tamen divinam missionem Jesus audacter usque ad
lincin vita* proclamaverit, mullos homines seduxit ac decepil
in re maximi momenti, in negotio nempe salutis.
B. Insanus. — Si Christus dec( plus fuerit in hac explicita
( l constanti affirmatione de sua divina missione, hæc deceptio
vera fuit hallucinatio, c t quidem non transitoria, sed perpetua,
d( ipso fundamento doctrinæ ab omnibus credendæ. Id autem
supponit in Christo statum pathologicum menlis aut volunlalis, veram nempe ct propriam demenliam : n* mo enim sana)
(1) Lepin, op. cit., p. 136-152 ; De Grandmaison, Jésus-Christ, t. I,
p. 311-315 ; t. II. p. 31-32, 41-44 ; A. Michel, in Diet, ihcol., art. JôsusCbrist, col. 1137-1 138, col. 1 172-1175.
(2) Marc., xvi, 16 ; Joan., m, 18 ; v, 24 ; vi, 47.

VALOR TESTIMONII CHRISTI

185

mentis H rcctæ voluntatis sibi persuadere potest se esse
legatum divinum, in quem omnes credere debent sub poena
damnationis, nisi a Deo acc/perit signa cerlissima interna
aut externa suæ divinæ missionis (1),
C. Enthusiastes ingeniosus. — Nonnulli tamen Rationa­
list® (2) hanc conclusione m effugere conti ndunt simul atque
messianitatem Christi, dicentes Christum nec deceptor, m
fuisse nec insanum, sed solummodo enlhusiasleni ingeniosum.
qui, conscius unionis intima* cum Deo, persuasum habuit
se esse divinitus missum ad illam coævis erudiendam.
Jesus, inquiunt, summo prædilus ingenio, jam e pueritia
Deum ut patrem coluit, ct. hac idea inflammatus, modo
sublimi ad perfectionem tetendit, religionem pure spiritua­
lem vivens.· Tunc, multo perfectius quam coætanei. cogni­
tionem habuit de vera justitia et de regno Dei. Sentiens autem
quantam pacem et jucunditatem afferebat secum illa cogni­
tio, misericordia motus erga fratres, statim studuit illos
reddere suæ participes felicitatis. Unde per vicos et plateas,
magna eloquentia, suam exposuit doctrinam. Ex effectibus
vero mirabilibus suæ prædicationis apud omnes, quasi sponte
suspicatus est, et deinde paulatim, sibi persuasit se esse Mes­
siam a Deo destinatum ad salutem, a prophetis prædictam
populo conferendam. Quo pacto, facile explicatur, sine ullo
miraculo, quomodo Jesus, homo sicut et cæteri homines,
quoddam tamen divinum præ se ferebat (3).
Sed, quidquid sit dc origine ct de progressu conscienti®
messianicæ in Jesu, hæc ultima hypothesis reducitur ad theo­
riam insaniæ aut ad theoriam imposluræ. Et sane, illa per­
suasio intima de messianitate, vel tam intensi va erat ut
Jesus jam non esset sufficienter conscius sui et actionum ut
potuisset judicare se mentiri, et tunc insanus erat. vel. nonobstanle illa persuasione, sciebat Jesus se nonnisi mera
mendacia narrare, et tunc deceptor erat. Ergo.
(1) Garrigou-Lagrange, De Revelat., t. II. p. 217 ; D. D. Besson, L'Homme
Dieu, 14· conf. ; Monsabré, Exposition du dogme catholique, 33 conf.
(2) Pflelderer*, Religion Philosophie, t. II. p. 186 sq. ; Renan*, ITe de
Jésus; cf. Nicolas, La divinité de Jésus-Christ, p. 284-289 ; Lolsy*, Les
évangiles synoptiques, t. 1, p. '»08 sq.
(3) Ita, fere ad verbum, Pesch, n° 147.

186

VALOR TESTIMONII CHRISTI

D. Bonus impostor.
Urgent quidam rational istæ (1:
Sciebat utique Jesus omnino non vera esse ea qu;e populo
dicebat, sed ex amore hominum, ut illos meliores redderet
el lucrifacen 1, sese accommodabat credulitati et præjudiciis
Judæorum, et theoriæ suæ de regno Dei addebat omne quod
admirationem fovebat el cordi solatium præbebat : uno
demum verbo, bonus erat impostor.
Redit semper eadem conclusio : linis media legitima non
facit*. Cum sciens et volens ita agebat
Jesus,* vere mendae
v—'
erat et deceptor, imo crudelissimus impostor erat, et con­
scientia nimis obtusa aut amorali præditus, credendo bonum
esse semper mentiri et simul affirmare se nonnisi vera pro­
ferre ; docendo efficacia et nec< ssaria esse sacramenta quæ
ridicula, vana et vacua esse noscebat ; imponendo vitam
poenitentem quam inutilem fore sciebat et sine praemio apud
Deum ; exigendo sibi adorationem quæ mera erat idolatria.

2° Probatur minor : Christus nec deceptor fuit nec insanus.
190. Hallucinatio enim aut dementia, non secus ac menda­
cium aut dolus, absolute repugnant Christi indoli, et aper­
tissime excludunt ur ex consideratione ejus sapientiæ et sanc­
titatis [2). Namque Christus ita eminet inter homines vel
præclarissimos et sanctissimos cujuscumque gentis aut tem­
poris, ut perfectissimum exemplar omnium habendum sit
qui, ad finem usque mundi, sapientiam et virtutem colere
quam maxime studebunt.
(1) Renan, op. cit., apud Nicolas, p. 299-304 sq.
(2) Ottiger, p. 630 sq. ; DD. Bougaud, Le Christianisme et les temps pré­
sents, t. 11.3e partie, c. 1, 2 et 3 ; Mgr Besson, L'Homme- Dieu, 6e et 8e conf. ;
Nicolas, Etudes philosophiques sur le Christianisme, t. IV, c. 2. p. 26 sq. ;
Mgr Landriot, Le Christ de la Tradition, t. II, p. 307 sq. ; Mgr Chollet,
La psychologie du Christ, Paris, 1903, c. 8 ; Mgr de Ségur, Œuvres, t. 1,
Caractère divin de Jésus-Christ, p. 3.57 sq. ; Fillion, Vie de Notre-Seigneur
Jésus-Christ. Paris, 1922, t. I, p. 405 sq. ; Jacquier et Bourchany, La résur­
rection de Jésus-Christ, Les miracles évangéliques, 8*' conf., p. 271 sq. ;
Garrigou-Lagrange, De Revelat., t. II. p. 216 sq. ; A. Michel, in Diet, théol.,
art. Jésus-Christ, col. 1155-1164, 1386-1397 ; H. Morice, L'Ame. de Jésus,
2e et 3 e pl,,t p. 45-265 ; Léonce de Grandmaison, in Diet. A pol., art. JésusChrist, col. 1376 sq. ; Jésus-Christ, sa personne..., L. II, p. 79-130 ; Allô,
Le scandale de Jésus, c. 3, p. 100 129.

VALOR TESTIMONII CHRISTI

187

A. Christus est Sapiens per excellentiam.
Doctrina mirationem excitat Doctorum - turbarum (1) —
imo et inimicorum vel pessimorum, qui stupent omnes super
prudentia et responsis ejus, et attoniti exclamant (2. : « Nun­
quam sic locutus est homo sicut hic homo ».
Summa animi
tranquillitate patitur omnes injurias (3), et Pharisæis < t
Sadducæis qui eum capeie volunt in sermone, v. g. de muli· re
adultera — de censu Cæsari debito — de resurrectione — de
primo Legis mandato, rectissime simul ac moderate respon­
det (4). Quare notat Evangelista : « Et nemo poterat ei res­
pondere verbum ; neque ausus fuit quisquam ex illa die eum
amplius interrogare (5). »
Vitia utique publica Scribarum graviter reprehendit, prae­
sertim simulationem, ne plebs seducatur (6), sed suavissime
ct benigne edocet populos, nec unquam vim, dolum aut
convifia adhibet, nisi solani simplicem et mitissimam verbi
prædicationem (7). Humiliter declarat se nihil dicere aut
fac< re nisi id quod Palri placitum jueril, ct tamen digne
vindicat reel i ludi nem sui judicii: « Non possum ego a meipso
facere quidquam ; sicut audio, judico, et judicium meum
justum esv, quia non quæro voluntatem meam, sed volunta­
tem ejus qui misit me... Mea doctrina non est mea, sed ejus
qui misit me (8). » Imo docet « sicut poleslalem habens, et
non sicut Scribae eorum et Pharisæi » (9) ct cum auctoritate
Supremi Magistri loquitur, proclamans : « Qui credit in
Filium, habet vitam æternam ; qui autem incredulus est
Filio, non videbit vitam. » — « Si (piis sermonem meum ser­
vaverit, mortem non videbit in æternum. » — « Creditis in

(1) Lue,, II, 47 ; Matth., xxu, 22, 23 ; vu, 28 ; Marc., i, 22 ; Luc., iv, 32.
(2) Joan., vu, 46. — (3) Matth., xxvi, xxvn.
(4) Joan., vin, 7. Matth., xxu, 15-21. Ibid., 23-33. Ibid., 35-40.
(5) Matth., xxi, 46. — (6) Matth., xxm, 13 sq. ; xvi, 6 sq.
(7) Matth., xxMH, 19 ; v, 37 ; Lue., iv, 27-38. « Jamais, en aucun temps,
il ne sera possible de s’élever au-dessus de lui [Jésus], ni de concevoir un
législateur qui lui soit même égal. » — « Jésus-Christ ne sera jamais égalé. »
Ita Strauss*, l ie de Jésus, ap Nicolas. La divinité de Jésus-Christ, c. 9,
p. 270 ; Renan*, Vie de Jésus, p. 325.
(8) Joan , v, 30 ; vu, 16. — (9) Matth., vu, 29.

188

VALOR TESTIMONII CHRISTI

Deum in d me credite. » — « Ego sum via, veritas et vita.
Nemo venit ad Patrem nisi per me » (1), etc.

B. Christus est sanctus per excellentiam.
191. a) In se. — Alienus est Christus ab omni defectu, a
quavis mala passione, ab omni fragilitate, a quacumque
imperfectione, a fortiori ab omni vel minima culpa ; virtus
(jus ila pura est, ita integra, ita perspicua, ut ipse, etsi humil­
limus, publice et confidenter inimicos provocare potuerit :
« Quis ex vobis arguet me de peccato (2) ? » Nemo, sive Pila­
tus — sive Herodes — sive Pharisæi — sive Judas prodi­
tor (3), sive moderni rationalist® aut impii, unquam vel
umbram defectus invenerunt in ejus modo agendi aut lo­
qui udi, sed omnes e conlra cum libenti r reverentur, et quasi
certatim sublimitatem ejus vita? agnoscunt ct aperte compro­
bant (4). Ipsi Apostoli, (pii diu familiariter cum eo vixerunt
<t vilam < jus intimam perfecte cognoverunt, pl< nam ejus
impeccantiam aperte testantur : « Vos sanctum et justum
negastis » (Ô), ait Petrus Judæis ; « Christus, qui peccatum
non licit, nec inventus est dolus in ore (‘jus ». — « Peccatum
in ( o non ( st, » — « Qui non noverat peccatum. » — « Tentalum autem per omnia pro similitudine absque peccato. » —
« Sanctus, innocens, impollutus, segregatus a peccatori­
bus (6) ».
Exemplar omnis perfectionis, omnes et singulas virtutes
gradu heroico possidet, miraque harmonia in se cornponil
rirlules. quo· maxime sibi adversari videntur. Humilis esi et
mansurius : jam a nativitate vere « semetipsum exinani(1) Joan., ill, 36 ; v, 24 ; vi, 47 ; vm, 51 ; xiv, 1 ; xiv, 6.
(2) Joan., vm, 46.
(3) Matth., χχνπ, 24 ; Lue., χχπι, 14-15 ; Matth., χχνι, 59sq. ; Matth,
XXVII, 4.
(4) « Jésus est l'honneur commun de ce qui porte un cœur d’homme » ;
• Chacun de nous lui doit ce qu’il a de meilleur en lui. » Renan*, Vie de
Jésus, p. LIX, 283.
(5) Act., m, 14.
(6) I Pet., h, 22 ; 1 Joan., ni, 5 ; Il Cor., v, 21 ; Hebr., iv, 15 ; Hebr.,
vu, 26.

?

i

VALOR TESTIMONII CHRISTI

189

vil » (1) : miliis enim majoribus nascitur et in loco humili ;
per triginta annos in obscuritate maint ; « non venit minis­
trari, sed ministrare » (2) : ita contemnit divitias et honores
ul nec habeat « ubi caput reclinet » (3). Prohibet ne miracula
sua divulgentur (4); pauperes praesertim evangelizat, homines
ignaros in Apostolos eligit, et cis humilitatem commendat :
« Discite a me, quia mitis sum et humilis corde (5). » In pas­
sione omnes humiliationes libenter patitur (6) ; nusquam
gloriam suam quaerit, sed Patris (7) ; fugit quando multitudo
vult cum facere regem (8). Sed simul firmus est el magna­
nimis : sinceritatem perlecte colit : « Sit autem sermo vesti r :
< st, est, non, non » (9) ; et propter hanc sinceritatem, multi
ab eo discedunt (10). Digne respondet Pontificis ministro, qui
eum injuste percutit : « Si male locutus sum. testimonium
perhibe de malo ; si autem bene, quid me cædis (11) ? »
Pilato et Caiphæ eum interrogantibus cum majestate respon­
det : « Ego... veni in mundum ut testimonium perhibeam
veritati. » — Amodo videbitis Filium hominis sedentt m
a dextris virtutis Dei, et venientem in nubibus cæli (12). »
Paliens est et foriis, et hæc ejus incredibilis patientia < I
animi fortitudo semper sibi æqualis permant I. nec per incre­
dulitatem Judæorum, nec per tarditatem aut ignaviam disci­
pulorum. nec per amaritudinem passionis minuitur : « Qui
cum malediceretur non maledicebat, eum pateretur, non
comminabatur (13). » Ad mortem ducitur « tanquam agnus
coram tondente se » obmutescens, horaque a Patre assignata,
cum tranquilla animi fiducia, spiritum Deo commi ndit (14). — Misericordia plenus est : « animam suam dat pro
ovibus suis », dat «animam suamredemplionempromultis»(l."> ,
sed hæc misericordia nunquam degenerat in nimiam indul(I) Philip., II, 7. — (2) Matth., xx, 28. — (3) Matth., vm, 20.
(4) Matth., ix, 30 ; vm, 4. — (5) Matth., xi, 29.
(6) Matth., xxvi, 21, 41, 46*55. — (7) .Ioan., vm, 49-50.
(8) Joan., vi, 15. — (9) Matth., v, 37. — (10) Joan., vi, 67.
(II) Joan., xvm, 23. — (12) Joan., xvm, 33-37 ; Matth., xxvi, 64.
(13) Joan., xv, 22 sq. ; Matth., \v, 16 ; xvi, 8-11 ; 22-23 ; Luc., ix, 55 ;
1 Pet., n, 23.
(14) Is., mi, 7 ; Joan., xii, 23, 27 ; xm, 1 ; xvn, 1 ; Luc., xxm, 46.
(15) Joan., x, 11 ; Matth., xx, 28.

190

VALOR TESTIMONII CHRISTI

gentiam : sic fraternam correptionem laudat el præcipit (1) ;
nec unquam excludit justam et inexorabilem severitatem,
v. g. erga Pharisæos obstinatos Dei inimicos et animarum (2).
Et sic semper et opportuni1 salvantur in ipso jura veritatis
simul atque caritatis (3).
At inter supplicia et in morte præsertim relucet ejus sanc­
titas : tunc enim clare apparet illum mirabili modo humani­
tatem superare, adeo mitissimum se exhibet, adeo humilitate
amoreque præfulgcntcm (4). Insuper eo magis stupenda est
hæc ipsius sanctitas quod, sublimis et cmin» ntissima, imita­
bilis est tamen omnibus (5), quia minime immoderata est,
et hominibus cujuscumque conditionis, temporis, et loci
quam plenissime accommodatur ; nedum molesta sit vel
odiosa, grata est etiam malis, imo
creatrix
est
et,
virtute
♦
propria, innumeros genuit sanctos ad nostra usque tempora.
b) Relate ad Patrem. — Suipsius prorsus immemor, Chris­
tus non cogitat, non diligit, non loquitur, non quærit nisi
Patrem ct gloriam ejus : « In his qua' Patris mei sunt oportet
me esse. » — « Ego quæ placita sunt ei facio semper... Hono­
rifico Patrem meum... Ego autem non quæro gloriam meam. »
— « Opus consummavi quod dedisti mihi ut faciam (6). » —
Solam Dei voluntatem ita facere quotidie studet., ut ipsi cibus
sit (7), ac vitam suam, amantissime et libentissime placito
Patris immolet, factus obediens usque ad mortem, mortem
autem crucis (8).1
*567
(1) Mattii., xviii, 15. — (2) Matth., xxm, 13-36.
(3) Jacquier et Bourchany, op. cil., p. 286 ; Bougaud, p. 614 sq.
(4) « Si la vie et la mort de Socrate sont celles d’un sage, la vie et la
mort de Jésus sont celles d’un Dieu. » Rousseau*, Emile, 1. IV.
(5) « Aucun sage n’a eu la moindre influence sur les mœurs de la rue
qu'il habitait ; mais Jésus-Christ a influé sur le monde entier. » Voltaire*,
ap. Besson, L·' Homme- Dieu, 8e conf., p. 179.
« H [Jésus] fonda le culte pur, sans date, sans patrie, celui que pratique­
ront toutes les âmes élevées jusqu’à la fin des temps... Son culte se rajeu­
nira sans cesse ; sa légende provoquera des larmes sans fin ; ses souffrances
attendriront les meilleurs cœurs ; tous les siècles proclameront qu’entre les
fils des hommes il n’en est pas né de plus grand que Jésus. » Renan*, Fie de
Jésus, p. 234, 459.
(6) Luc., n, 49 ; Joan., vin, 29, 49, 50 ; xvn, 1-4.
(7) Joan., iv, 34 ; Luc., xxit, 42. — (8) Philipp., n, 8.

VALOR TESTI MOM I CHRISTI

191

c) Relate ad homines.
Caritati m universalem ef supra
modum omnibus exhibet ; imprimis autem infantes, panp res, infirmos, peccatores (1), imo inimicos et persecutores ft
ipsum proditorem (2) blandissimi* et tenerrime diligi!. nec
amicos tamen, discipulos aut patriam (3) a suo prohibet
amore, sed omnes ct omnia caritate non prosequitur, nisi ct
in quantum ad Patris voluntatem ct amorem revocari pos­
sunt. Uno verbo, benefaciendo pertransit, et amorem ad
culmen supremum erigit, animam tradens ut omnes salvos
laciat et ad Patrem perducat.
192. Conclusio. — Moraliter impossibile est hominem tam
sapientem et tam sanctum aliud prædicare potuisse quam
veritatem. Igitur impossibile est admittere Christum fuisse
aut insanum aut deceptorem dum iterum atque iterum se
declaravit Dei legat um. Ideoque verum est testimonium ejus
et verus legatus Dei habendus est.
Ouinimo, attenta natura humana, cum suis infirmitatibus
et sua naturali inconstantia, nemo potest, absque interventu
omnino speciali Dei, omnes simul habere virtutes, hac plena
el perfecta proportione atque harmonia, inter se compositas ;
a fortiori nemo potest, per totam vitam, perseverare in praxi
omnium virtutum in gradu heroico. Ergo sapientia et sanc­
titas Jesu ita excedunt vires humanas ut ipsæ m *rito dicantur
miraculum morale ct prorsus inexplicabiles remaneant, nisi
vel Jesus ipse sit Deus vel saltem cum eo fuerit miraculose
Deus. Sed Deus miraculum nec patrare nec permittere potest
in favorem imposturæ et erroris. Igitur testimonium Christi
de sua legatione divina non solum verum est. sed auctorilale
divina certo firmahir, ac proinde motivum credibilitatis est de
se sufficiens et invictum in favorem religionis quam Christus
prædicavit et instituit.

(1) Mare., x, 14 ; Matth., ix, 2, 6 ; Joan., ix. 1 sq. ; Lue., iv, 40 ; Mare.,
vi, 56 ; Matth., xi, 5 ; Matth., ix, 13 ; xi, 19 ; Joan., νιιι, II.
(2) Lue., xxm, 34 ; Matth., xxvi, 50.
(3) Joan., xi, 5, 33, 36 ; Joan., χιιι, 1 ; Lue., xm, 34 ; xix, 41-44.

192

MIRACULA CHRISTI

ART. IIT ·

Divina missio Christi probatur ex
ipsius miraculis
Status quæstionis.
193. Præter miracula quæ circa Jcsum ct in gratiam ejus
facta sunt, tempore nativitatis (2), post baptismum (3). in
transfiguratione (4) aut post mortem ejus (5), ipse Christus
multa operatus est miracula, et quidem circa diversa sub­
jecta : daemones e possessis expulit (6), homines sanavit aut e
mortuis suscitavit (7), in naturam inanimatam dominium abso­
lutum multoties ostendit (8). De his tantummodo loquimur,
ut ex eis eluceat divinitas missionis Christi.
Argumentum generale.
194. Porro miracula in favorem alicujus doctrinæ aut facti
patrata, eorum veritatem certo comprobant, dummodo sint
vera miracula scilicet hislorice cerla ct divina.
* Unde miracula
Christi divinitatem suæ missionis commonstrant, si constet
ea historica esse, supei naturalia et pro ejus missione peracta ;
notis autem hujusmodi investiuntur miracula Christi. Ergo.
Major argumenti patet ex dictis de miraculis in genere.
Probo minorem per partes :
Assertio : Miracula Christi sunt facta historica, præternatu(1) Cf. Pesch, n° 192 sq. ; Hurter, n° 56 sq. ; Mazzella, n° 274 sq. ;
Mgr Besson, L'Homme- Dieu. 12e conférence ; Jacquier et Bourchany,
La Résurrection de Jésus-Christ, Les miracles évangéliques, 5e conf. ; Fillion,
Les miracles de Notre-Seigneur Jésus-Christ, 2 vol., Paris, Lethielleux,
1910 . A. Michel, in Diet, théol., art. JésüS-Christ, col. 1 188-1198, 1398-1405;
De Grandmaison, in Diet. A pol., art. Jésus-Christ, col. 1446 sq. ; JésusChrist..., t. Il, p. 313-368 ; Allô, Le scandale de Jésus, c. 2, p. 57 sq.
(2) Matth., i et π ; Luc., i et n. — (3) Matth., m, 16.
(4) Matth., xvii, 1 sq. — (5) Matth., xxvn, 51-54.
(6) Matth., iv, 24 ; ix, 32 ; xn, 22 ; xv, 22-28 ; Marc., xvi, 9.
(7) Matth., iv, 23 ; xv, 30 ; vin, 2-4 ; Luc., v, 12 ; vin, 43 sq. ; xvm,
35-43 ; Joan., iv, 46 sq. ; v, 9 ; ix, 1 sq. ; Matth., ix, 18 sq. ; Luc., vu,
12-15 ; Joan., xi, 39.
(8) Joan., n, 1-11 ; Matth., vm, 23 sq. ; xiv, 15-32 ; xv, 32 sq.

MIRACULA CHRISTI

193

ralia et divina, in confirmationem ejus divinæ missionis
patrata [Historice certum, Iheologice de fide ex t< stimoniis
Scripturae el ex magisterio ordinario Ecclcsiæ].
I. — Miracula Christi sunt facta historica.
195. Probatur : 1) Ex veracilale Euangeliorum, in quibus
continentur miracula.
%
Irrationabile enim esset fidere Evangelistis, quando alia
narrant facta, et eorum testimonium rejiceiv, quando mira­
cula referunt : nam miracula : a) sunt facta sensibus obuia.
quæ dignosci possunt non difficilius ac cetera facta, imo
facilius, quia sunt facta publica ct extraordinaria, ac proinde
majorem excitant attentionem; b) ita intime conneclunlur
cum aliis factis in Evangelio relatis, ut negari non possint,
quin rejicienda sit tota Christi historia, v. g. sunt occasio
multarum conversionum, multorum sermonum Jesu, multa­
rumque insidiarum ex parte inimicorum (1). Unde, demptis
miraculis, narratio c-vangelica non solum proprio charactere
caret, sed fit ænigma inexplicabile.
2) Ex confessione Judæorum, qui opera Christi, coram
multis etiam inimicis sæpe patrata, diligentissime utique
nonnunquam examinarunt <t dijudicarunt (2), negare vero
non ausi sunt, adeo certa cis videbantur; imo non seniU
expresse agnoverunt (3), etsi Beelzebub esse vellent (4) aut
magiæ effectus, ut posteriores in Talmude scripserunt. Unde
Tertullianus ipsis dicere potuit : « Hæc operatum Christum
nec diffitemini, utpote qui dicebatis, quod propter opera
eum non lapidaretis, sed quoniam ista sabbatis faciebat. »
3) Ex testimonio Flavii Josephi (5) qui (Antiq. lib. xvin,
cap. m, n° 3) scribebat : « Eo etiam tempore fuit Jésus, vir
sapiens, si tamen virum eum appellare fas est, Fuit enim mira­
bilium operum effector... multosque Judæos, multos item
Gentiles ad se pellexit. Hic erat Christus. Quem cum Pilatus,
(1) Joan., π, 23 ; m, 2 ; xi, 45 ; Joan., v, vi, xi, 47-53 ; xn, 18-19.
Cf. De Grandmaison, op. cit., p. 317-322.
(2) Joan., v, 10-16 ; ix, 1-34.
(3) Joan., xi, 47 ; xn, 19. — (4) Matth., ix, 34 ; xn, 24.
(5) Apud Klrch, Enchiridion jontiuni historic antiqua.', n° 5, 1-6.

Tiieol. I.

m

MIRACULA CHRISTI

ab hominum nostrorum primis delatum, crucis supplicio
addixisset, eum tamen amare non desierunt qui primum
amaverant. Apparuit enim iis teri io die redivivus, divinis
vatibus et hæc et mille alia de eo miranda effatis. »
4) Ex Gentilium consensu. Ita habet Origines (Adv. Celsum
lib. i, 68) : « Celsus olfaciens adductum iri quæ Jesus fecit
miracula... fingit sc concedere vera esse quæ scripta sunt
de curationibus, de resurrectione, de paucis panibus ex quibus
post multos saturatos multa superfuerunt, et quotquot exis­
timant mirum in modum ab apostolis amplificata fuisse, tum:
« Age, inquit, demus hæc a te gesta ». Sed confestim eodem
illa numero habenda esse ait ac. ea quæ præstigiatores faciunt,
majora semper ac majora pollicentes, et quæ faciunt qui
sunt ægypliacis artibus eruditi (1). »
5) Ex Apostolorum el Palrum lesiimonio. SS. Pelrus el
Paulus prodigia et signa Christi, spcciatim resurrectionem (2)
ejus mirabilem commemorant Judæis, ut facta omnibus
notissima.
Nonnulla tantum ex antiquioribus Patribus testimonia affere­
mus : Quadratus, Atheniensis episcopus, ad Adrianum impera­
torem hæc scripsit : « Servatoris nostri opera semper conspicua
erant, quippe quæ vera essent : ii scilicet qui morbis liberati,
aut qui ex morte ad vitam revocati fuerant ; qui quidem non
solum dum sanabantur.aut dum ad vitam revocabantur, cons­
pecti sunt ab omnibus, sed secuto deinceps tempore. Nec solum
quamdiu in terris moratus est servator noster, verum etiam
post ejus discessum diu superstites fuerunt, adeo ut nonnulli
eorum etiam ad nostra usque tempora pervenerint » (3).
Arnobius : « Non creditis gesta hæc (miracula Christi) ? Sed
qui ea conspicati sunt fieri et sub oculis suis viderunt agi,
testes optimi certissimique auctores et crediderunt hæc ipsi ct
(1) Apud Rouet de Journel, Enchiridion Patristicum, n° 517.
(2) Act., t, 22 ; II, 22 ; Rom., xv, 19 ; 1 Cor., xv, 13-21.
(3) Apud Rouët de Journel, n” 109. « Possum dicere... quæ illi (Polycarpo) cum Joanne, ut narrabat, et cum reliquis qui Dominum ipsum
vidissent, intercesserat : et qualiter dicta illorum commemorabat : et
quæcumque de Domino ab iisdem audierat, de miraculis quoque illius ac
de doctrina. » Iren., apud Kirch, n° 83, 6. « Quæ post baptismum a Christo
gesta sunt, maxime miracula, latentem ejus in carne divinitatem potissi­
mum mundo comprobabant et confirmabant. » Melito Sardcnsis, apud
Euseb., H. ece., 4, 26. Journel, 189.

MIRACULA CHRISTI

195

credenda posteris nobis haud exili bus cum approbationibus tra­
diderunt. Quinam isli sint, fortasse quæritis ? Gentes, populi,
nationes et incredulum illud genus humanum ; quod, nisi aperta
res esset el luce ipsa, quemadmodum dicitur, clarior, nunquam
rebus hujusmodi credulitatis suæ commodaret assensum » fl;.
H
Frustra igitur conantur Nationalist® hodierni demons
­
trace ista miracula facta non esse quæ, etiam viventibus
nonnullis eorum testibus, ubique praedicabantur quin unquam
in dubium alicui venirent.

II. — Miracula Christi sunt facta præternaturalia et divina.
A. Sunt facta præternaturalia.
196. 1) Patet ex hoc ipso quod etiam nunc, nonobstant?
progressu scientiarum, non inventa est lex aut causa natu­
ralis quæ posset explicare vel minimam partem illorum.
2) Dato, non concesso, miracula Christi esse effectus mere
naturales, remaneret explicandum quomodo operarius qui­
dam, fabri filius, sine magistro, scientiam tam plenam acqui­
sierit legum occultarum qualem nemo ante, nemo post illum
unquam obtinuerit.
Attamen rationalistæ contendunt facta illa, etsi historica,
non fuisse ut præternaturalia agnita nisi ob dispositiones
subjectivas populi qui, superstitiosus et ignarus, tam ardenter
Jcsum diligebat ut miraculosa proclamaret opera ejus mere
naturalia. Sed illud inventum falsum est historice et practice
insufficiens.
a) Falsum historice. — Non omnes enim coævi Christi proni
erant ad miracula facile admittenda : Pharisæi et multi alii
Jcsum oderant, et fraudem quærebant in ejus actibus, quam
non invenientes, acta miraculosa dixerunt (2). Imo populus
ipse ita cito obliviscebatur miracula, quibus primo commotus
fuerat, ut merito Christus exprobrare potuerit civitatibus,
in quibus fact® sunt plurimæ virtutes, nec poenitentiam
egerunt [Matth., xi, 20-24].
(1) Adv. nationes, lib. I, c. 54. Journel, G19.
(2) Joan., xi, 45-48 ; ix.

I

196

MIRACULA CHRISTI

I») Practice insufficiens. — Si considerentur 1) natura opi rnm, quorum non pauca ex se evidenter vires superant naturæ
humanæ, v. g. resurrectiones ; 2) modus quo facta fuerunt :
Christus enim sine ulla praeparatione, nullo adhibito remedio,
in instanti, sæpe solo vocis imperio, solo nutu aut tactu,
infirmos morbo etiam organico ac diuturno laborantes, quan­
doque etiam absentes, plene curavit ; 3) circumstantia? ope­
rum, nimirum « facilitas qua Christus miracula patravit ;
« multitudo ac varietas operum mirabilium quæ perfecit ;
« certitudo qua (jus promissioni ac imperio respondit even« tus ; stabilitas qua effectus sanitatis, vitæ, etc., persevera­
ti vit ; fructus qui ex Christi miraculis consecutus est » (1).
Igitur merito concludimus hæc omnia simul sumpta aperte
ostendere Christum egisse non ut thaumaturgum tantum,
sed ut totius naturæ dominum.
3) Confirmatur. — Hæc conclusio non parum roboratur
( x vanis, contortis et ridiculis explicationibus (naturalibus :
Paulus et Renan ; mythicis : Strauss), quas successive propo­
suerunt rationalislæ et increduli.
Nec ad vim demonstrationis effugiendam recurrant adver­
sarii ad miros suggestionis, hgpnolismi, magnelismi aut spirilismi effectus. Nam : a) Christus multa miracula operatus est
circa naturam inanimatam (aquam in vinum convertit, panes
multiplicavit, piscationes obtinuit mirabiles, tempestatem
s davit, ficum siccavit (2), etc.). Atqui ad hæc facta expli­
canda sine dubio nihil valent sugge stio aut hypnotismus. —
b) Multa patravit in absentes, absque ullo apparatu et subito.
Atqui suggestio nec instantanée, nec in distans operatur. —
c) Suggestio non est efficax nisi in iis qui certam habent
persuasionem de sanitate obtinenda. Christus autem non
semper exegit fiduciam ab infirmis quos sanavit, v. g. eam
non petivit a dæmonium habentibus, a paralytico, a cæco a
nativitate, ab homine manum aridam habente, ab hydropico,
a Malcho (3) ; dum c contra fidem quandoque postulavit
(1) Mazzella, n° 277, 2 ; De Grandmalson, op. cit., t. II, p. 323-330.
(2) Joan., π, 1-11 ; vi, 8-14 ; Luc., v, 4-7 ; Joan., χχι, 6 ; Luc., vin, 24 ;
Matth., xxi, 19. — (3) Matth., vm, 28-34 ; ix, 32-33 ; Joan., v, 3-9 ; vi,
1-7 ; Matth., xn, 10 ; Luc., xiv, 2-4 ; xxn, 50-51.

MIRACULA CHRISTI

197

-a ceteris, v. g. a centurione, a regulo Capharnaüm, a muliere
Chananæa (1), qui aliorum afflagitabant curationem. —
d) Supposita veritate historica effectuum suggestionis, etc.,
quæ sæpe sæpius in dubium vocari potest, isti effectus toto
coelo differunt a miraculis Christi. Pauci enim tantum obti­
nentur ; mediis proportionalis et paulalim producuntur, sæpe
in gratiam curiositatis et semper in ejusdem generis curationi­
bus, in morbis nempe c nervorum perturbatione ortis, ac
in circumstantiis clare determinatis ; tandem instabiles sunt :
cessant, cessante influxu opei antis. Nequaquam ergo assimilari possunt operibus Christi (2).

B. Divina sunt facta.
197. Probatur : 1) Ex ipsa sola consideratione sancti anc­
ioris, qui ne fingi quidem potest instrumentum fuisse diaboli,
adeo omnibus virtutibus heroicis præcellebat, adeo ejus doc­
trina Deo erat honorifica, ac rectæ rationi et bonis moribus
conformis.
2) Ex operum natura, quorum nonnulla saltem, ut conversio
subita aquæ in vinum, multiplicatio panum, a fortiori resur­
rectiones, certo certius excedunt virtutem dæmonum, et ideo
cis tribui nequeunt.
3) Ex miraculorum circumstantiis et fruclibus. Nihil in
miraculis nisi decens, grave, honestum, modestum, pium,
religiosum ct sanctum : Christus < nim nunquam miracula
fecit ad solam curiositatem pascendam aut vanitatem (3),
aut ad gloriam propriam quærendam, sed tantummodo ad
gloriam Dei augendàm, ad salutem animarum procurandam :
ad mundi nempe conversionem, ad morum emendationem et
ad eversionem regni diaboli. Atqui « a fructibus eorum cognos­
cetis cos... non potest arbor bona malos fructus facere, neque
arbor mala bonos fructus facere » [Matth., vn, 16-18] ; et dæ­
mones nec bonum operari nec adversus semetipsos pugnare
possunt. Ergo miracula Christi sunt vere opera divina (4).
(1) Matth., vni, 6-13 ; Joan., iv, 46-51 ; Matth., xv, 22-28.
(2) Do Grandmaison, t. II, p. 351-368, p. 480-492 ; B. Alio, Le scandale
de Jésus, p. 65-76, 91-100.
(3) Luc., xxiii, 8-9 ; Joan., vi, 26 ; Matth., xvn, 9.
(4) Jacquier et Bourchany, op. cit., 6° conf. ; Gondal, Miracle, p. 114.

MIRACULA CHRISTI

ΙΠ. — Miracula Christi in confirmationem ejus divinæ mis­
sionis patrata sunt.

Probatur :
198. A. Testimonio ipsius Christi (1).
1) Discipulis Joannis petentibus utrum sit Messias, Jesusres· ndet enumerando miracula quæ jam patraverat [Matth.,
xi, 4] ; explicite igitur ea assumit ut certissimum et irrefra­
gabile testimonium suæ divinæ missionis.
2) Corozain et Bethsaida reprobat et exsecratur Christus,
eo quod earum incolæ, visis innumeris ejus miraculis, poeni­
tentiam non egerunt et in cum non crediderunt [Matth., xi,
20-24]. Ergo aperte miracula proponit ut argumentum veri­
tatis, imo ut præcipuum, cum dicat crimen istarum civitatum
majus esse crimine Sodomorum et Gomorrhæ quæ pessimæ
in Scriptura narrantur.
Eodem modo redarguit incredulitatem Judæorum dicens :
« Si opera non fecissem in cis quæ nemo alius fecit, peccatum
non haberent, nunc autem et viderunt et oderunt et me
el Patrem meum. » [Joan., xv, 24].
3) Sanat paralyticum explicite eo fine ut miraculo ostendat
potestatem remittendi peccata, quæ soli Deo exclusive com­
petit, sibi propriam esse, proptereaque saltem a Deo se mis­
sum esse [Matth., ix, 6-7].
4) Multis in aliis circumstantiis, ad miracula provocat
Christus ut auditoribus testes sint evidentes et fnmissima
argumenta divinitatis suæ missionis et doctrinæ (2).
5) Resuscitaturus Lazarum, expresse annuntiat miracu­
lum istud fore signum suæ legationis divinæ : « Pater...
propter populum qui circumstat, dixi ; ut credant quia tu
me misisti. » [Joan., xi, 42].
7

199. B. Testimonio discipulorum.
1) Propter miracula crediderunt in Jesum. Ita Nicode(1) Cf. Ottiger, p. 784 sq. ; Jacquier et Bourchany, op. cit., Ie conf.
(2.) Joan., v, 36 ; x, 25, 37, 38 ; χιν, 10-1 2 ; xv, 22.

VATICINIA CHRISTI

199

imus (1) : « Scimus quia a Deo venisti magister : nemo enim
potest hæc signa facere quæ fu facis, nisi Detis fuerit cum eo. »
Ita post Canæ miraculum : « crediderunt in eum discipuli
ejus » (2). Ita caecus natus post sanationem propriam (3).
Ita turbæ : « Numquid hic est filius David (4) » ? « Mulli
crediderunt in eum et dicebant : Christus, cum venerit,
numquid plura signa faciet quam quæ hic facit (5) ? »
2) Ad miracula provocant ut convertantur alii. « Multa
quidem et alia signa fecit Jcsus », inquil S. Joannes [xx,
30-31), « hæc autem scripta sunt ut credatis quia Jesus est
Christus filius Dei, et ut credentes, vitam habeatis in nomine
ejus. »
S. Petrus [n Pet., i, 16-18], ut probet divinitatem Christi,
ad transfigurationem appellat. S. Paulus autem resurrectio­
nem Christi exhibet ut certissimum veritatis testimonium
[I Cor., xv, 14-18.]

Conclusio. — Sed lot et tanta miracula in favorem mis­
sionis et doctrinæ a Christo patrata, quæ tot homines ad fidem
traxerunt, evidenter ostendunt aut veritatem istius missionis
et doctrinæ, aut Deum ipsum esse deceptorem. Ergo Jesus est
'Vere legatus divinus.
%

ART. IV

Divina missio Christi probatur
ex vaticiniis ab ipso editis
Status quaestionis.
200. Vaticinia sicut et miracula demonstrant veritatem
'’doctrinæ aut facti in cujus favorem facta sunt, si vere histo­
rica sint et supernaluralia. Unde sic proponitur argumentum :
Christus multoties prædixit futuros liberos eventus qui de
farto contigerunt. Porro hujusmodi prædictiones, quæ vera
sunt vaticinia, in confirmationem suæ divinæ missionis edi­
ti) Joan., m, 2.— (2) Joan., π, 11.— (3) Joan., ιχ, 35-38.
(4) Matth., χπ, 23. — (5) Joan., vit, 31.

200

VATICINIA CHRISTI

dit Christus. Ergo ex vaticiniis propriis rite ostenditur divi­
nitas ejus legationis.
Asseri io : Vaticinia Christi historica sunt et divina, et in.
confirmationem ejus divinæ missionis facta (Historice certum ;
theologice de fide, ex testimoniis Scripturæ et Ecclesiæ ma­
gisterio ) (1).

I. — Vaticinia Christi sunt historica.
201. Nam :
A. Futuros liberos eventus prædixit Christus :
1) Circa seipsum : futurum ut ipse traderetur principibus
sacerdotum et scribis, qui cum morte damnarent, et rursus
traderent gentilibus qui ipsum illuderent, conspuerent, fla­
gellarent et crucifigerent (2).
2) Circa discipulos : proditionem Judæ (3), trinam P< Iri
negationem (4), fugam discipulorum, effusionem Spiritus
Sancti (5), persecutiones Apostolorum qui flagellabuntur in
synagogis, et ad præsides et reges ducentur in testimonium
illis ct gentibus (6) ; speciatim mortem Petri in cruce (7).
3) Circa excidium Jerusalem el templi : futuros esse pseudo­
prophetas qui multos seducent (8) ; prælia et seditiones (9),
terræmotus per loca, terrores de cælo (10), multaque alia
signa terribilia ; t< mpus ipsum excidii : « non prætcribit
generatio hæc donec omnia hæc fiant » (11) ; imo eversionis
modum (12) : civitas circumdabitur, templi autem non relin­
quetur lapis super lapidem qui non destruatur ; sortem
(1) Cf. Pius IX, prop. 7 Syllabi ; Vaticanum, sess. m, cap. 3 ; Denzlnger,.
1707, 179U ; De Grandmaison, in Diet. Apol., art. Jésus-Christ, col. 1417 sq. ;
op. cil., t. II, p. 256-312.
(2) Matth., xx, 18 sq. ; Marc., x, 33 sq.
(3) Matth., xxvi, 21 sq. — (4) ld., 34. — (5) Id., 31 ; Act., i, 8.
(6) Matth., x, 17 sq. ; Luc., xxi, 12.
(7) Joan., xxi, 18*19. — (8) Matth., xxiv, 5-11.
(9) ld., 6-7 ; Luc., xxi, 9-11. — (10) Luc., xxi, 11.
(11) Matth., xxiv, 34.
(12) Luc., xix, 43-44 ; xxi, 6 ; Matth., xxiv, 2.

VATICINIA CHRISTI

201

Judæorum : « Et cadent in ore gladii, ct captivi ducentur in
omnes gentes (1). »
4) Circa Ecclesiam : conversionem populorum infidelium,
primo in parabolis deinde clare ct expresse (2) ; mirabilem
Ecclesiæ propagationem in universam terram ct ejus indefeclibilitatem (3).

B. Qui de facto contigerunt sicuti annuntiati sunt.
1) Jesus enim traditus est principibus secerdotum et Scri­
bis qui eum, damnatum (4), duxerunt ad Pilatum p). Pila­
tis vero flagellatum tradidit militibus, qui conspuerunt et
illuserunt eum (6), ct cruci affixerunt (7).
2) Proditionem Judæ (8), negationem Petri (9) necnon
ct fugam omnium discipulorum (10) fuse testantur singuli
Evangelistæ. Omnes apostoli repleti sunt Spiritu Sancto. At
mox Petrus et Joannes, postea vero omnes alii apostoli, in
custodia positi sunt a principibus sacerdotum et Sadducæis,
et virgis cæsi (11). Coram præsidibus, regibus et gentibus
testimonium perhibuerunt veritati : Herodes enim Agrippa
Jacobum gladio occidit, et Petrum in carcerem misit (12).
Paulus autem, coram Felice et Festo procuratoribus, et
Agrippa II rege, causam dixit (13) : denique, sub Nerone,
martyrium subiit cum Petro (14) qui, teste traditione, cruci­
fixus est.
3) Paulo ante ruinam Jerusalem, falsos prophetas exsti­
tisse testatur Flavius Josephus (15). Fuisse terræ motus per
diversa loca, fames et pestilentias, bellaque et seditiones
inter Judæos, deinde cum Romanis, ducibus Vespasiano et
Tito, narrant Flavius ct Tacilus (16) qui ct ipse accurate
(1) Luc., xxi, 24. — (2) Luc., χιν, 24 ; xx, 16 ; Matth., xiii, 31-32 ;
Matth., vni, 10 sq. ; xxiv, 14.
(8) Matth., xvi, 18 : xxvm, 19-20.
(4) Matth., xxvi, 57-66. — (5) Matth., xxvn, 2.
(6) Matth., xxvn, 26-28. — (7) Luc., xxiu, 33.
(8) Matth., xxvi, 47. —(9) Id., 69-74. — ( 10) Id., 56.— (11) Act., n,
4 ; iv, v. — (12) Act., xu, 2 sq. — (13) Act., xxiv-xxvi.
(14) S. Clem., ep. ad Cor., cap. 5, apud Rouët de Journel, i.° 11.
(15) De bell, jud., lib. VI, c. 5.— (16) Annal., χιν, 27 ; xv, 22 ; xvi, 13 ;
Jlisl., i, 2 et v, 13, apud Kirch, op. cit., n° 29 ; Act., xi, 28 ; Joseph., De Bel.,
]. 5, c. 12 ; 1. 6, c. 1.

ft

20?

VATICINIA CHRISTI

refert prodigia et signa quæ tunc temporis apparuerunt in.
coelo. Civitas vero destructa ( st et templum eversum, qua­
draginta circiter annis post Christi mortem, multis adhuc
viventibus coævis Christi, et Judæi qui desolationi hujusmodi
superfuerunt, in servitutem ducli sunt aut venditi (1). —
Quod autem» e templi ruinis minimum stabat, sub Juliano·
Apostata, terræmotu et flammarum globis c terra erumpen­
tibus, ita prorsus dirutum est (2), ut quam perfectissime
adimpletum sit illud Christi : « Non relinquetur hic lapis
super lapidem ».
'
4) Viventibus apostolis, jam « in omnem terram exivit
sonus eorum et in fines orbis terræ verba eorum » (Rom.,.
x. 18), et adhuc invicta manet Ecclesia.

202. Corollarium. — Prophetiis æquiparari possunt mani­
festationes, quas fecit Christus, de rebus occultis aut remotis :
a) Scribarum cogitationes malas et nequitiam noscebat (3) ;
b) « Ipse sciebat quid esset in homine », et « sciebat ab initio
qui essent non credentes » (4) ; c) Dixit Nathanaël : « Cum
esses sub ficu, vidi te » — mulieri Samarilanæ : « omnia quæcumque fecerat » — de Lazaro : « Lazarus amicus noster dor­
mii, sed vado' ut a somno excitem eum... Dixi! eis manifeste :
Lazarus mortuus est, et gaudeo propter vos, ut credatis, quo­
niam non eram ibi » ; — Petro : « Vade ad mare et mitte hamum
et eum piscem, qui primus ascenderit, tolle el, aperio ore ejus,,
invenies staterem » (5).
II. — Vaticinia Christi sunt divina.
203. Notas enim omn< s et perspicuas præ se ferunt authen­
ticarum prophetiarum :
1) Ante eveniam faclæ sunt, ut liquet ex ipsa veracitate
Evangeliorum ct factis historicis ; quod attinet a<l excidium
Jerusalem, maxime evidens est prædictionem ante eventum
editam esse, alias non miscerentur ea quæ finem mundi
describunt cum iis quæ civitatis destructionem annun(1) Josephus, De bell, jud., 1. VI, c. 4, 5 et 9 ; De Champagny, Rome cl la
Judée. — (2) Amm. Marcell., lib. XX 1 II, apud Kirch, η. 606.
(3) Matth., ix, 3, 4 ; χνι, 7-8 ; xxu, 18. — (4) Joan., m, 25 ; vi, 65_
(5) Joan., i, 48 ; iv, 18, 29 ; xi, 11-15 ; Matth., xvn, 27.

203

VATICINIA CHRISTI

<tiant (1) ; alias christiani Jerusalem non fugissent in Pellam,
juxta Christi consilium, tribus annis ante urbis excidium.
2) Cum certitudine, clare, delerminale et minute significant
jacta remola el complexa quæ naturaliter prævideri non pote­
rant, ulpole quæ a mullis causis liberis pendebant. Dato enim
quod Christus, odium cognoscens Scribarum et Pharisæorum
ignaviamque discipulorum, graves sibi et Apostolis persecu­
tiones, necnon et fugam amicorum praesagire potuisset, certo
certius ne suspicari quidem potuisset singulas passionis et
mortis circumstantias.
A fortiori, destructionem civitatis et templi quod ipsi Ro­
mani diruere nolebant, cum aliarum gentium ab ipsis devic­
tarum delubra eo usque semper conservassent ; a fortiori
iterum, Juiæorum captivitatem et dispersionem in univer­
sum orbem aut invictam Ecclesiæ stabilitatem præscire non
potuisset, nisi ipse sit Deus, cui futurum præsens est, aut
saltem ejus interpres et legatus.

III. - Vaticinia Christi facta sunt in confirmatione
ejus missionis.

11

divinæ

204. Probatur ex verbis ipsius Christi.
1) In genere. — Christus ad opera sua supernaluralia pro'vocat ut ad testimonia missionis suæ irrefragabilia. Ait
enim : « Opera... quæ dedit mihi Pater, ut perficiam ea, ipsa
opera quæ ego facio, testimonium perhibent de me, quia
Pater misi! me [Joan., v, 36]. Et rursus : « Si non lacio opera
Patris mei. nolite credere mihi. Si autem facio, si mihi non
vultis credere, operibus credite, ut cognoscatis et credatis quia
Pater in me est et ego in Patre» [Joan., x, 37-38]. Porro vati­
cinia non minus ac miracula inter isliusmodi opera annume­
randa sunt. Nam, sicut miracula sigilla sunt omnipotentiæ
Dei, ita prophetiae ejus omniscientiæ signa sunt apertissima
•et exclusive propria. Ergo.
(i) Lepin, Jésus Messie et Fils de Dieu, p. 380 sq. ; Mgr Besson, L'HommeDieu, 13·' conf., p. 297 sq. ; Euseb., Hist. ecc., lib. III,c. 7, n° 6, apud JourJiel, nu 654.

204

VATICINIA CHRISTI

Λ
2) In specie. — Quasdam prædictiones directe oditas esse
ad confirmandam suam missionem, haud obscure declarat
Christus. Ita proditio Judæ : « Amodo dico vobis, priusquam
fiat, ut, cum factum fuerit, credatis quia ego sum. » [Joan.,
xiii, 19]. Ita persecutiones Apostolorum : « Hæc locutus sum
vobis, ut cum venerit hora eorum, reminiscamini quia ego·
dixi vobis. » [Joan., xvi, 4]. Ergo. Christi igitur vaticinia
novum sunt et gravissimum divinæ suæ legationis argumen­
tum.
205. Objicitur. — Christus prædixit finem mundi proximum
esse [Mare., xm, 30] . « Arnen dico vobis, quoniam non tran­
sibit generatio hæc, donec omnia ista fiant. » Atqui mundus
adhuc exsistit. Ergo Christus erravit (1), ac proinde non est
Messias promissus.
R. — Ad solvendam difficultatem, quærendum est : 1) num
« generatio hæc » sit ipsa generatio, tempore Christi exsistens ;
2) num « omnia ista » inlelligenda sint tum de excidio Jeru­
salem, tum de- fine mundi.
En præcipuæ solutiones :
1° Alii (2) volunt « generationem hanc » intelligi de genere
humano aut de omnibus fidelibus usque in finem sæculorum.
Quo pacto Christus dixisset mundum non desiturum esse ante
ejus destructionem, quod nimis evidens esi. Ceterum hæc
interpretatio vix admitti potest, siquidem hæc verba, in omni­
bus fere aliis Evangelii locis in quibus inveniuntur, nonnisi
degeneratione præsenle intelligunlur. Cf. speciatim, Matth., xi,
16 sq. ; xn, 39 sq. ; Mare., vm, 12 ; Luc., xi, 29-32.
2° Nonnulli tenent verba .« generatio hæc » inlelligenda esse
de stirpe judaicd sed duplicem habere sensum : 1) præsens
generatio non praeteribit ante excidium Jerusalem ; 2) gene­
ratio seu stirps Judæorum non penitus exstinguetur ante
finem mundi (3).

(1) Loisy, Les évangiles synoptiques*, t. I, p. 252 ; Autour d'un petii
livre*, p. 68 sq. ; cf. Dccr. Lamentabili, prop. 33 et 52, Denzinger, 2033, 2052;
Billot, La Parousie, Paris, Beauchesne, éd. 2, 1921 ; B. Alio, L'Apocalypse,
Paris, Gabalda, 1921 ; De Grandmaison, Jésus-Christ. t. 11. p. 280 sq.,
457 sq.
(2) Origenes, S. J. Chrysostomus, Theophylactus, S. Hieronymus.
(2) Knabenbauer, Comm, in Matth., t. Il, p. 349 ; Fillion, Comm. Εν.
selon S. Matthieu, xxiv, 34 ; Prat, in Recherches de science religieuse, juinaoût 1927, p. 316-324 ; Thibaut, in Nouvelle Revue Théologique, mai 1928,
p. 373 sq.

VATICINIA CHRISTI

205

3° rierique auctores per « generationem hanc » audiunt
generationem. coævam Christo.
Alii (1) autem putant « omnia hæc » in textu respicere et
excidium Jerusalem et etiam finem mundi : Sane ruina Jeru­
salem erat figura mundi destructionis et jam quasi initium
judicii Christi de mundo ; item, repudiatio synagogae erat figura
ct exordium veri regni Dei... Nil mirum ideo si hi duo eventus
conjungantur, more prophetico, in eadem narratione.
Itaque Christus confuse interrogatus de utroque eventu,
confuse de utroque respondet : nimirum utrumque eventum
conjungit, præsertim quoad ea quæ utrique communia sunt,
fere omittendo cetera in quibus unus ab altero discrepat ;
quare nihil dicit de spatio intermedio inter ambos eventus.
Insuper, cum figura jam aliqualiter contineat rem figuratam
eique largiatur exislenliam, ut ita dicam, anticipatam ; impleta
figura, jam merito dici potest aliquatenus adimpleta ipsa res
figurata. Hinc, quemadmodum « hæc omnia » (ruina Jerusalem
ct finis mundi) simul a Christo prænuntiata sunt, ita quoque
antequam « generatio hæc » prætcrierit, « hæc omnia » vera
facta sunt . priora quidem rcaliler, posteriora vero in figura.
Alii (2) vero arbitrantur « omnia hæc » non dici nisi de ex­
cidio Jerusalem :
A) Res videtur sal evidens apud SS. Marcum et Lucam.
Discipuli enim Christum interrogant de solo fine Jeru­
salem et de ejus signis præviis visibilibus : Marc., xm, 4 :
« Dic nobis, quando ista (τ«υτχ) .fient, et quod signum erit,
quod hæc omnia (ταυτχ... πάντ?) incipient consummari » ; Luc.,
xxi, 7 : « Quando hæc (ταΰτι) erunt, et quod signum, cum
fleri incipient ». Ideo Christus huic quæstioni exclusive respon­
det in Mare., xm, 30 : «Arnen dico vobis, quoniam non tran­
sibit generatio hæc, donec omnia ista (ταΰτα πχντχ) fiant « :

(1) Maldonat, in Maith., χχιν, 5 ; S. Aug., ep. SO ; cf. Billot, Lu Parousie,
a. 1 el 2, præsertim p. 65-67.
(2) Lagrange, Evangile selon S. Marc, ed. 2, 1920, p. 324 sq. ; Huby,
Evang. selon S. Marc, ed. 7, 1927, p. 347 sq. ; Batiffol, L'enseignement de
Jésus, p. 257 ; Lepin, Jésus, Messie et Fils de Dieu, p. 38» sq. ; A. Lemonnyer, in Diet. Apol., art. Fin du monde, col. 1926 sq. ; De Granlmaison,
op. Cil., t. II. p. 280 sq. « Le contenu [des écrits évangéliques] suggère
impérieusement une distinction très nette entre le jugement de Dieu,
promis à la génération présente et culminant dans la ruine de Jérusalem,
et le Jugement final, qui constitue par excellence la Parousie du Fils de
l’homme... « L’heure et le jour», indéterminés pour le premier avènement,
mais certainement compris dans les limites, relativement brèves, d'une
génération d'hommes, sont, pour le second, totalement imprévisibles »,
p. 303, 307. Cf. note l'2, p. 457-463 ; Bossuet, Méditations sur Γ Evangile,
dernière semaine du Sauveur, 76e jour ; Billot, op. rit., p. 68 sq.

t

206

VATICINIA CHRISTI

Lue., xxi, 32 : « Amen... donec omnia (ταΰτα) fiant. » Cf.
Marc., xiii, 29 ; Luc., xxv, 31.
B) Apud S. Matthæum, duplex quæstio ponitur [xxiv, 3] :
« Dic nobis: 1) quando hæc (ταυτα) erunt, 2) ct quod signum
adventus tui (τής σής παρουσίας) et consummationis sæculi. »
Christus utrique respondet quaestioni, sed : a) aperte determinat
diein proximum primi eventus : « Arnen dico vobis, quia non
praeteribit generatio hæc, donec omnia hæc (πάντα ταδτα)
flant » (Matth., xxiv, 34), dum : b) alteri eventui assignat
tempus prorsus ignotum : « De dic autem illa (περί δετής ημέρας)
et hora nemo scit, neque angeli caelorum, nisi solus Pater
xxiv, 36 ; — tempus valde remotum : declarat enim Jesus
Evangelium praedicatum iri in universum orbem et in omnes
gentes ante sæculi consummationem (1 ). Atqui ista praedicatio
longum requiret tempus, si, ut affirmat Christus, lente crescet
regnum Dei sicut semen et granum sinapis (2), ct paulalim
diffundet uf evangclium, ut suadetur ex parabola talento­
rum (3), ubi peregre proficiscens dominus, nonnisi post, multum
temporis venit ct posuit rationem cum servis suis ; ex parabola
decem virginum (4), ubi moram facit sponsus, el media tantum
nocte advenit, etc.
Ergo, nonobstante aliqua obscuritate, quam negare minime
intendimus, hæc Christi verba recte accipi possunt, quin ei
imputentur ullus error ct ulla contradictio. Absolute ideo stat
thesis de Christo vera propheta, veroque legato divino.
206. Alia Christi verba quæ objiciuntur ut in errore capiatur
et ejus missio divina negari possit, non maximam faciunt
difficult at em, dummodo observetur ejusmodi textus non respi­
cere finem mundi, sed adventum Christi, vel in clade Jerusalem,
vel in diffusione Evangolii miraculosa, vel in gloriæ mani­
festatione per transfigurationem, resurrectionem, ascensio­
nem aut miracula.
Ila inlclligenda videntur : « Sunt quidam de hic stantibus
qui non gustabunt mortem donec videant Filium hominis
venientem in regno suo (5). »— « Amodo videbitis Filium homi­
nis sedentem a dextris virtutis Dei el venientem in nubibus
■cœli (5). » — « Sic cum volo manere donec veniam, quki ad
te (7) ? »

(I) Matth., xxiv, 14. —(2) Matth., \ iij, 31 sq. — (3) Matth., xxv, 14-19.
(4) Matth., xxv,5-6.— (5) Mattii., xvi, 28 ; Lue., ix, 27 ; Mare., vm, 39.
(6) Matth., XXVI, 64. — (7) Joan., xxi, 22 ; cf. Lepin, op. di., p. 407 sq.

PRÆSTANTiA RESURRECTIONIS CHRISTI

207

Λ BT. V

Divina missio Christi ex ipsius
resurrectione probatur
Status quæstionis (1).
207. Contra adversarios cujuscurnque generis. d<* quibus
infra, n. ‘211, 215 sq., Ecclesia semper docuit <t docet :
a) Christum vere mortuum esse ft tertia die a mortuis surrexisse (2), « vera carnis resurrectione » (3), « v< ra animæ ad
corpus resumplione », et, « cum carne, qua nsnrn xil. < t anima,
ascendisse in coelum » (1). b) Hoc factum r< surn i I ionis esse
factum vere historicum < t historice df monstrabit < t demons­
tratum : id præcipue » ruitur ex duabus Modernist arum
prop. s<q. damnatis : « Resurrectio Salvatoris non est proprie
factum ordinis historici, sed factum ordinis more sup matu­
ratis. nec d( monstratum ncc demonstrabile, quod conscientia
christiana sensim <x aliis derivavit. — Fides in resurrectio­
nem Christi ab initio fuit non tam de farto ipso resurrec­
tionis quam dc vita Christi immortali apud Dum (5. »
Hanc Ecclesia; fidem exponimus : 1) dicewjo mom ntuin
resurrectionis Christ i ; 2) demonstrando facium ipsum mortis
ejus et resurrectionis.
Assertio la : Resurrectio Christi est signum præstantissimum ejus missionis divinæ.
Probatur thesis ex testimonio Christi et discipulorum.
(1) Vide Ottiger, p. 786 sq. ; Pesch, n° 196 sq. ; Mangenot,L« résurrection
de Jésus (Beauchesne) ; Jacquier, La résurrection de Jésus-Christ (Gabalda) ;
La douze, La résurrection du Christ decant lu critique contemporaine ,« ‘dlection
Science el Foi) ; Mgr Besson, L'Homme· Dieu, 17° conférence ; GarrigouLagrange, Dc Revelat., t. II, p. 336 sq. ; Van Noort, n. 99 sq. ; Léonce de
Grandmaison, in Diet. ApoL, art. Jésus-Christ, co|. 1474-151 »; JésusChrist, t. Il, p. 369-447 ; A. Michel, in Diet. théol., art. Jésus-Christ, col.
1213-1224 ; 1405-1408 ; Ami du Clergé, 1923, p. 561 571. 689-698, 769-774.
(2) Denzinger, n. 3 sq.
(3) Leo IX, Si/mbolttm fidei, Prof, fidei Mich. Paleohgi ; Denzinger,
344, 4 62.
(4) Denzinger, 344, 422 (Professio Waldensium), »62.
(5) Pius X, in Deçr. Lamentabili, prop. 36 et 37 ; Denzinger, 2036, 2037.

208

PBÆSTANTIA RESURRECTIONIS CHRISTI

I. — Testimonium Christi.
208. Ik surrectio Christi ab ipso prænuntiata est in signum
divinæ suæ missionis. Atqui hæc resurrectio est maximum
miraculum ct insignis prophetia. Ergo est vere sigillum
omnium miraculorum Christi ct ineluctabile argumentum
divinæ suæ missionis et divinæ suæ doctrinæ.
1° Resurrectio Christi ab ipso prænuntiata est.
Clare enim ct absque figuris, quater apud Matthæum
refertur Jesum prædixisse suam resurrectionem.
a) St at im post Petri confessionem : « Cœpit Jesus osten­
dere discipulis suis, quia oporteret eum... occidi, et lerlia die
resurgere (1 ). »
b) Statim post transfigurationem : « Præcepit cis Jesus,
dicens : nemini dixeritis visionem, donec Filius hominis a
mortuis resurgat (2). »
c) Ante triumphalem ingressum in Jerusak m : « Filius homi­
nis tradetur... et condemnabunt eum morte..., ct tradent
cum gentibus ad... crucifigendum, et tertia die resurget (3). »
d) Post ultimam coenam : « Postquam resurrexero, præcedam vos in Galilæam (4). »
Similia leguntur apud alios synopticos (5), quæ testantur
ipsi Judæi : « Domine, recordati sumus, quia seductor ille
dixit adhuc vivens : post tres dies resurgam. Jube ergo custo­
diri sepulchrum usque in diem tertium ,ne forte veniant
discipuli ejus ct furentur eum ct dicant plebi : surrexit a
mortuis, ct erit novissimus error pejor priore (6). »
2° Resurrectio Christi ab ipso prænuntiata est in signum
• suæ missionis.
a) Postquam enim Christus ejecerit vendentes c templo,
Judæi quærunt : « Quod signum ostendis nobis quia hæc
facis ? Respondit J( sus ct dixil < is : Solvite templum hoc et
in Iribus diebus excitabo illud... Ille autem dicebat de templo
(1)
(3)
(4)
(5)
(6)

Matth., XVI, 21. — (2) Matth., xvn, 9, 23.
Matth., xx, 18, 19.
Matth., xxvi, 32.
Mare., mu. 3l ; ix, 30 ; ix, 8 ; x, 34 ; xiv, 28 ; Luc., ix, 22 ; xvm, 33.
Matth., xxvii, 63-64.

201)

PRÆSTANTIA RESURRECTIONIS CHRISTI

corporis sui (1). » Idque poslea plene intellexerunt discipuli
et ipsi Judæi (2) : scilicet Christum vere promisisse suam
resurrectionem in signum suæ missionis, in signum nempe
quo ostenderet se potuisse, tunc temporis, legitima seu divina
auctoritate, profanationem templi impedire.
b) Post curationem cujusdam dæmoniaci, cæci et muti,
a Christo, turbæ stupentes exclamant : « Numquid hic est
Filius David », seu Messias promissus ? Pharisæi autem
hanc conclusionem effugere conantur, dicendo Christum non
ejicere « dæmones
nisi
in
Beelzebub,
principe
dæmoniorum
».
%
At, statim provocans ad auctoritatem divinam, qmam (i
attribuunt turbæ, Dominus respondet se ejicere dæmones « in
Spiritu Dei», « in digito Dei», scilicet in virtute Dei, et ideo
jam pervenisse in eos « regnum Dei » (3). Quo audito, Phari­
sæi et Scribæ occasionem arripiunt postulandi signum in
cœlo ; petunt ideo signum quo manifestetur Christum revera
fulciri auctoritate illa divina, quam sibi vindicat. Atqui
Christus respondet, allegando ut signum suam resurrectio­
nem : « Generatio mala et adultera signum quærit, et signum
non dabitur illi, nisi signum Jonæ prophet æ. Sicul enim fuit
Jonas in venire ceti Iribus diebus el Iribus noctibus,i sic erit
Filius hominis in corde lerrse Iribus diebus el Iribus noelibus ( I ».
Ergo rursus Christus vere promisit suam resurrectionem in
argumentum suæ divinæ missionis.
c) Id confirmatur ex variis Evangelii locis. Christus multoties se affirmavit D. i legatum; aperte etiam declaravit
se habere potestatem ponendi animam suam et iterum su­
mendi eam, imo se a Patre mandatum accepisse ponendi
animam suam ut iterum sumeret cam («5) ; denique mortem
subiit quia Filium Dei se fecit (6). Si ergo a mortuis surrexit
Christus, sine dubio resurrectione sua confirmavit suam mis­
sionem et doctrinam (7).
(1) Joan., n, 18 sq. — (2) Matth., xxvi, 61 ; Mare, xiv, 57-59, xv, 29.
(3) Matth., xii, 23, 24, 28 ; Lue., xi, 20.
(4) Mattii., xii, 39-40. — (5) Joan., x, 17-18.
(6) Matth., xxvi, 63-66 ; Lue., xxn, 70 ; Joan., xix, 7.
(7) Cf. Van Noort, n. 101 ; Knabenbauer, Comm. in Matth,, t. I, p. 501 ;
in Joan., p. 132 sq. ; Léonce de Grandmalson, ari. cil., coi. 1507-1512 ;
op. cit., t. II, p. 434-444.
*

210

PRÆSTANTIA RESURRECTIONIS CHRISTI

3° Resurrectio Christi est insignis prophetia et praecipuum
miraculum.
a) Insignis prophetia. — Est vaticinium stride diclum.
supernalurale el divinum : ante eventum enim edita est, clare
et determinate facium annuntians futurum, quod, a liber­
rima Dti voluntate ct hominum al solui e pe ndi ns, vin s
naturæ humante et diaLolicæ prorsus exec de I al, ideoque
nonnisi divinitus praevideri poterat (1).
b) Praecipuum miraculum. — Si Christus resurrexit :
1) Vere mortuus est ; si mortuus est, erat ergo verus homo,
11 tunc facile credentur omnes veritates, quæ ad ejus humani­
tati m perlinent ; 2) E mortuis surrexit, ct verus est Deus
aut salt< m divinus legatus, siquidc m resurrectio facta est
in argumentum ejus missionis. Etenim non surrexit vi merehumana, quia « cum in pote state animæ non sit e corpore non
egredi, eum corpus dissolvitur, multo minus in ejus potestate
est ad corpus redire, postquam ex ipso jam cgr< ssa est » (2) ;
et, Uste experientia, nunquam solius virtute hominis ca­
daver ad vitam revocatum est. Non surrexit virtute diaboli,
cum impai sit diabolus mortuum suscitandi et finem adeo
sanctum sil i proponendi qualis fuit gloria Christi et doctrinæ
confnmal io (3). Unde vel virtute sua surrexit Christus, et
verus < st Deus ; vel vidule Dei. ct divinus est li gatus. Proinde
divina < st n ligio quam praedicavit, ct quam facile admitten­
tur miracula quæ patravit, mysteria quæ revelavit, et integra
doctrina.
II. — Testimonium Apostolorum.
209. S. Mathias eligitur ut sit testis n surrectionis (4).
•S. Petrus, in primo sermone ad populum, ex resurrectione
Christi, a David prædicta, arguit ad stabiliendam veritatem,
fulci (5). et ad hoc factum comprobandum apostoli alia faciunt
miracula (6). S. Paulus resurrectionem prædii at coram Athe­
niensibus (7). et t‘jus momentum late exponit ad Corinthios r
(1)
(2)
(4)
(7)

Ct. supra, n. 140.
Gattl, ap. Ottiger, p. 835. — (3) Supra, η. 128-129.
Act., i. 22. — (5) Act., π, 24 sq. — (6) Act., m, 15 ; iv, 10, 33, etc..
Act., χνπ, 31.

PRÆSTANTIA RESURRECTIONIS CHRISTI

211

a) « Si Christus non. resurrexit, inanis est ergo prædiealio
■nostra... invenimur autem et falsi testes Dei » (1), nam tota
prædicatio apostolica hoc præsertim facto innititur.
b) « Si Christus non resurrexit..., inanis est fides vestra...
vana est fides vestra » (2). Etenim Christus « r< surrexit propter
justificationem nostram » (3), seu fides in Dominum a mor­
tuis suscitatum est radix totius justificationis. Ergo si Christus
non resurrexit, vana est hæc fides < t nihil proficit ad tolt uda
peccata.
c) « Si Christus non resurrexit... adhuc estis in peccatis
vestris » (1). Sane mors est poena peccat i : « p τ p -real um mors,
et il a in omnes homines mors pertransiit », « slip ndia < nim
peccati, mors », « corpus quidem mortuum est propter pec ­
catum » (5). Ergo si, resurgendo a mortuis, Christus non
plene et visibiliter vicit mode m, effectum precati, nobis deest
signum certissimum de nostra redemptioni' seu de victoria
Christi plenissima contra regnum diaLoli. scilicet contra
peccatum, in Genesi praedicta (m, 15). E contra si a mortuis
surrexit, « mors illi ultra non dominabitur », <1 de morte
simul ac de peccato « palam triumphans » (6) exhibetur :
effectu ( nim peccati prorsus <h structo, ipsum peccatum plene
aboletur. Atque hoc stupendum miraculum videntes, canere
possumus cum Apostolo : « Absorpta c-st mors in victoria.
Ubi esi mors victoria tua ? Ubi est mors stimulus tuus ?...
Deo autem gratias qui nobis dedit victoriam per desum
Christum (7). »
Conclusio. — Si ante m recolimus testimonia Christi ct
discipulorum, videmus resurrectionem Christi esse : 1 j non
solum insignem prophetiam, sed miraculum splendidissimum,
intime connexum cum veritate missionis Jesu ; 2) signum
mirabile < jus victoriæ contra peccatum ct d annones ; 3) sigil­
lum supremum universae prædicalionis tum Christi tum disci(1) I Cor., XV, 14, 15. — (2) 1 Cor., xv, 14, 17.
(3) Rom., iv, 25. — (4) I Cor., xv, 17. — (5) Rom., v, 12 ; vi, 23 ;
-vm, 10.
(6) Coi., ii, 15.
(7) I Cor., x\, 54. 55, 57. Cf. Grimai, /.<■ sacerdoce et le sacri bee de ^otre^Seigneur Jesus-Christ, 2° éd., Beauchesne, p. 237 sq.

212

'

CHRISTUS MORTUUS EST

pulorum. Merito igitur dicere possumus hanc resurrectionem
esse, si vere exstiterit, signum præstantissimum divinæ mis­
sionis Christi et maximum motivum credibilitatis.
Restat ideo tantummodo probandum factum resurrec­
tionis. Atqui de hoc facto historice certo constabit, si hæc duo
rite demonstrantur, videlicet : Christum revera morluum osse,
et e mortuis ad vilam revocatum esse. Ad hæc itaque probanda
’ sit thesis sequens :

Asseri io 2a : Christus vere mortuus est, et vere a mortuis
surrexit in carne propria sed gloriosa.

Probalur lhesis per paries :
I. — Christus vere mortuus est. [IIislorice cerium, lheologice
de fide.]
Probalur direcle el indirecte :

A. - DIRECTE
210. 1) Ex affirmationibus leslium. — Unanimiter factum
mortis Jcsu attestati sunt multi < t varii testes, quorum valde
intererat morte m sedulo inquirere, videlicet ; Discipuli :
Evangelistæ, Apostoli, mulieres, propter amorem ; Ρω man i :
Pilatus, centurio, milii,es, propter officium ; Judæi : Prin­
cipes sacerdotum < t Pharisæi, propter odium (1). Atqui :
1) Amici Christi eum ut mortuum curaverunt (t s< polierunt ;
ergo ne leve quidem dubium cis supererat de morte ejus;
2) Militi s missi sunt ut crucifixorum crura frangerent ; « ad
Jesum autem cum venissent, ut viderunt eum jam morluum
non fregerunt ejus crura » (Joan., xix, 31-34). Ipse Pilatus
non permisit corpus Jcsu sepeliri nisi postquam, accersito
centurione. ab ipso cognoverit Christum jam mortuum
(J.. xix. 25-27); 3) Judæi, ardenter desiderantes mortem
Christi, ne vivus remaneret, co majori cura providere debue­
runt, quod prophetiam de* resurrectione non ignoraverint
(1) Matth., xvn ; Marc., xv ; Luc., xxm ; Joan., xix ; Act., i, 15-22 ;
ii, 32 ; m, 12 ; iv, 33 ; I Cor., xv.

CHRISTUS MORTUUS EST

213

(Matth., xxvii, 63). Unde si huic testimonio fidem dem g( mus,
jam nunquam in tuto poni potest ullum factum historicum.
2) Ex natura tormentorum el sepullurse circumstantiis. —
a) Post durissimam agoniam in horto (1) ct sudorem san­
guinis (2), Jesus flagellatus est more romanorum ; hæc autem
flagellatio valde gravis erat ct quandoque per se solam mor­
ti m afferebat ; corona spinea coronatus est (3) ; crucem ipse
portavit usque dum, ne citius moreretur, illam Cyrenaeo
imposuerunt milites (4) ; clavis cruci affixus tribus permansit
horis, ct « inclinato capite tradidit spiritum » (5). Hæc porro
tormenta satis superque erant ut mortem causeront. Ut
autem certo constaret Jesum esse mortuum, unus militum
lancea latus ejus aperuit (6), quo vulnere eum occidisset, si
nondum fuisset mortuus.
b) Postea corpus Jesu in caverna petræ positum est. stricte
quidem ligatum, multisque aromatibus (t unguentis involu­
tum, quæ de se ad Jesum suffocandum sufficiebant (7). Unde
ne minimum quidem dubium de morte Jcsu sapienter reci­
piendum est.
13. - INDIRECTE : REFELLENDO HYPOTHESES
ADVERSARIORUM

211. 1) Quidam (8), ut Paulus, contendunt Jesum mortuum
non esse nisi apparenter : in cruce animo defecit, sed in sepulcro
resipuit ct, foras exiens, apostolis apparuit.
R. Dato quod vires recuperare absolute potuisset Jesus,
explicandum tamen esset quomodo, slalim, sine ulla curatione
aut ullo remedio, plane valens apostolis apparuerit, eos recreans
sermonibus ; quomodo lapidem ab ostio monumenti revolverit :
quomodo præsertim custodibus et Judæis liber se proripuerit
ct quietus quadraginta diebus permanserit.
(1) Matth., xxvi, 37 sq. — (2) Luc., xxu, 44.
(3) Matth., xxvii, 26-29 ; Mgr Le Camus, Fû* de Votre-Seigneur. p. 409 :
P. Ollivier, La Passion, cap. vi, p. 271 sq. ; Dr Le Bec, Le supplice de la
croix, Les forces inconnues et le miracle, Mignard, Paris, 1927.
(4) Matth., xxvii, 31-32. — (5) Id., 45-51.
(6) Joan., xix, 33-36. — (7) Id., 38-42.
(8) Schleiermacher* ; Herder* ; Paul de Régla* ,
dè Vazareth ,
Skepto*, La fin du merveilleux ; Vide Mangenot, op. cit., p. 230 sq.

Λ

'214

CIIRISTÜSxGLORIOSE RESURREXIT

2) Alii affirmare non dubii ani Jesum mortem simulavisse (1).
Sed, praeterquam quod ejusmodi commentum eadem impos­
sibilitate laborat ac hypothesis praecedens, non secus ac isla
•etiam supponit Jesum ex industria mentitum esse et homines
decepisse, quod absolute repugnat ejus sanctitati.
II. — Christus vere a mortuis surrexit in carne propria sed
gloriosa [Historice certum, theologice de fide].

A. - A MORTUIS SURREXIT
212. A mortuis surrexit Christus, nimirum anima ejus e cor­
pore egressa tempore mortis, tertia die denuo informavit illud
idem numero corpus quod, e virgine natum, in cruce vulne­
ratum est ct passum.
Probatur :

1) Ex testimonio Evangelistarum et Apostolorum (2).
Ex evangelica narratione constat sepulchrum, in quo a
milii ibus custodiebatur corpus Jesu, tert ia die vacuum reper­
tum esse. Hoc factum testatæ sunt mulieres discipulis ;
•clamarunt Apostoli statim post Pentecosten ; approbarunt
Judæi, dictis Apostolorum hac in parte non contradicendo,
imo positive admiserunt, furti invento illud explicando
(Matth., xxviii. 11-15). Porro, juxta Evangelistas, vacuum
inventum est sepulchrum quia, teste angelo, Jesus ipse e
mortuis surrexit tertia die post mortem ; quæ assertio non
parum roboratur testimonio ipsius Pauli qui, multoties et verbis non ambiguis, realitatem Christi resurrectionis affirmavit,
præsertim in Ja epistola ad Corinthios, uld illam declarat
causam redemptionis nostræ, fundamentum fidei quæ alias
«objectum non haberet nisi vanum ct inane, causamque meri­
toriam efficacem et exemplar resurrectionis nost ræ ; rursusque
confirmatur modo agendi apostolorum qui ut fundamentum
(1) Bardt* ct alii.
(2) Matth., xxviii ; Marc., xvi ; Luc., χχιν ; Joan., xx ; I Thes., i, 10 ;
iv, 13 ; v, 9, 10 ; Rom., i, 4 ; iv, 25 ; 1 Cor., xv ; Act., i, 21, 22 ; n, 24 ;
mi, 15 ; iv, 10.

CHRISTUS GLORIOSE RESURREXIT

215-

prædicationis habent it surrectionis veritatem, in cujus testi­
monium Matthiam eligunt, et miracula operantur.

2) Ex apparitionibus.
a) Ex nalura apparitionum. — Non semel enim redivivus
apparuit Christus, sed sæpius, diversis in locis ei coram mullis,
diuturne et modo plane sensibili : videbatur, loquebatur,w
tangebatur, cum discipulis manducabat et ambulabat. Ita
Mariæ-Magdalenæ visus est sub forma hortulani (1 ; mulie­
ribus c monumento recedentibus (2) ; duobus discipulis in
Emmaus euntibus (3) ; Simoni Petro (4) ; omnibus Apostolis.
Thoma excepto, quibus perterritis se palpandum prae­
buit (5) ; iterum omnibus Apostolis, præsente Thoma, que-j
digitum in clavorum fixuram et manum in lateris vulnus
inferre jussit (6) ; quibusdam discipulis ad mare Tiberiadis (7); undecim in monte Galilææ (8) ; plus quam quingentis
fratribus quorum quidam adhuc tempore Pauli vive 1 ant (9) ;
Jacobo (10) ; rursus discipulis in Jerusalem (11) et in monte
Olivarum (12) ; denique S. Paulo ad Damascum itine­
rant i (13). Merito igitur in Actibus legitur :« Quibus (apostolis)
et præbuit sc ipsum vivum, post passionem suam, in multis
argumentis, per dies quadraginta apparens eis tt loqutus
do regno Dei (14). »
b) Ex nalura leslium qui nec decepti fuerunt nec deceptores :
a) Non decepti. — Multi enim erant, natura increduli,
testimonium mulierum recusantes imo et ipsius Christi affir­
mationem, donec ipsis sese
palpandum
præbucrit
Jesus
(15).
_
*
β
·
b) Non deceptores. — Erant enim simplices, honesti, ignari,
ideoque incapaces fraudis. Nullum erat eis molivum fallendi :
cum isto mendacio spirare non possent in attira vita nisi
e »
maledictionem Dei it damnationem, in terris autem nisi
H

(I) Joan., xx, 14 sq. — (2) Matth., xxvin, 9 et 10.
(3) Lue., χχιν, 13-3'ι. — (4) Id., et I Cor., w, 5.
(5) Joan., xx, 19-24.
(6) Joan., xx, 26-30. — (7) Id., χχι, 4-15.
(8) Mattii., xxx in, L6sq.— (9) ! ('or., xv,6.— (10)
(II) Luc., χχιν, 33-50. — (12) Id., 50-53 el Act., i, 1-12.
(13) I Cor., xv, 8. — (14) Act., i, 3.
(15) Lue., χχιν, 11 ; 19-24 ; 36-44.

216

CHRISTUS GLORIOSE RESURREXIT

odium Judæorum ct Gentilium, supplicia et mortem. Quin
imo, etiamsi voluissent decipere, reapse non poluissenl ; ex cis
< nim quidam saltem factum brevi divulgassent et, erroris
causa, tam atrocia tormenta subire npn sustinuissent.

3 Ex apostolorum mutatione et Gentium conversione.
Apostoli ct discipuli antea ignari, timidi et increduli,
r< surrectionis facto penitus transformantur : sapientis fiunt
et audaces, ita ut ubique, palam ct usque ad mortem, Evan­
gelium annuntient ct gentes mirabiliter ad Christum addu­
cant. Porro conversio hujusmodi subitanea, perfecta, cons­
tans, ct stupenda efficacitate ornata, prorsus inexplicabilis
est, negata resurrectione Christi (1). Namque, cum, tunc
temporis præsertim, fides maximis periculis ct malis erat
obnoxia, tot hominum millia doctrinam novam amplexi non
essent nisi certiores facti essent de indubia resurrectionis
veritate. « In primis veio, ut recte observat Hurler, huc
« spectat conversio S. Pauli, acerrimi quondam Christiano« rum persecutoris, qui resurrectionem Christi postmodern
« fortiter tuetur, quod factum sive naturaliter sive superna« turaliter explices, invictum est pro veritate resurrectionis
« Christi argumentum. »

B. - CHRISTUS RESURREXIT IN CARNE PROPRIA
SED GLORIOSA
213. Post resurrectionem nemp ·, corpus Christi idenlicum
sibi permansit essenlialiler ; dotibus tamen quibusdam indu­
tum est quibus antea carebat.

a) Juxta S. Paulum.
« Tradidi... vobis... quoniam. Chrislus mortuus est... et
quia sepultus est ct quia resurrexit » (2). Verba έτάφη (sepultus est) ct έγήγερτα·. (resurrexit), intime ct arcte connexa,
aperte demonstrant Christum e tumulo exiisse in quo sepul(1) De Grandmaison, op. cit., p. 405 sq.— (2) I Cor., xv, 3-4.

CHRISTUS GLORIOSE RESURREXIT

217

tus erat : ille qui mortuus el sepullus esi, ille idem resur­
rexit, igitur cum suo corpore. Prætcrea tempus perfectum
έγήγερται indit at actionem adhuc perseverantem : igil ur el. nunc
etiam manet suscitatus a mortuis Christus, nunc etiam cor­
pus retinet. Corpus autem illud est vere corpus proprium
et pristinum ; nam creatio, per animam Christi vel per Deum,
novi corporis, non probaret efficaciter thesim Apostoli de
resurrectione nostra in proprio corpore quam, Corinthiis
negantibus, demonstrare contendit (1). Ceterum Christus
apparuit Apostolis qui identitatem ejus corporis agnove­
runt f2).
Unde Christo, causæ exemplari resurrectionis nostræ,
attribuere possumus quod affirmat Apostolus de corporibus
suscitatis (3). Sicut germen in terra positum moritur quin
totum dissolvatur, sed principium vitæ mysteriosum servat,
quod organismum ejusdem specie i producit et vitam ger­
minis post illud continuat, ita ipsa corporis in sepulchro
seminati vita, in die resurrectionis continuabitur, secundum
illud Apostoli : « Oportet enim corruptibile hoc induere incorruptionem, et mortale hoc induere immortalitatem (4). »
Igitur sicut unicuique semini præbet Deus corpus pro­
prium ct speciale juxta leg< m proportionis ab initio institu­
tam (5), ita corpus rcsuscitatum essentialiter identicum
manet corpori in tumulo seminato, etsi status diversus sit.
Idem manet, sed transformatum : « Seminatur in corruptione,
surget in incoriuptione ; seminatur in ignobilitate, surget in
gloria ; seminatur in infirmitate, surget in virtute ; semina­
tur corpus animale, surget corpus spiritale (6). » Erat psy­
chicum, id est pro anima formatum et ab ca animatum, erit
spiritale, id est pro principio vitæ quod spiritus est (anima
beata, unita divino spiritui) formatum, et quod utique1 corpus
suum non creat, sed tantummodo exhumai et extrahit quod-1*4
(1) Id., 12· sq. ; Philip., m, 20-21. — (2) I Cor., xv, 5-7.
(3) Prat, La théologie de saint Paul, t. I, p. 189 sq. ; Mgr Le Camus,
L'Œuvre des Apôtres, t. 111, p. 187 sq. ; Mangenot, La résurrection de Jesus,
p. 153 sq.
(4) I Cor., xv, 53. — (5) I Cor., xv, 37 sq.
(6) 1 Cor., xv, 42-44 ; cf. Philip., ni, 20-21 ; II Cor., v, 1-4.

218

CHRISTUB GLORIOSE RESURREXIT

*
dam germen, ut ita dicam, illius corporis in tumulo seminatum
et ad vitam superiorem erigit.
Unde resurrectio ( orpora terrestria rodd( t spiritualia (1),
scilicet totaliter subjecta animæ beatæ, et, auferendo ab cis
corruptibilitatis capacitatem, et illa sanctificando, apta effi­
ciet regno D i. B< surrectio igit ur Christi non luit simplex
reanimalio ejus cadaveris, sed etiam Iran sfor mal io et glorifi­
catio ejusdem corporis, ita ut Apostolus illud jam ca?,leste
vocare possit, non quod vere sit naturæ coelestis, sed quia
gloriosum jam habetur, particeps beatitudinis cœlestis et
liber ab omni dolore et malo terrestri.

b) Juxta Evangelistas (2).
E sepulcbro resurgens discipulis apparuit Christus, cujus
prorsus idem corpus videbatur, etsi transformatum. Quia
quandoque visibile erat, reale perse verabat ; quia vero non
semper visibile, inio subito ab oculis evanescebat, diversum
erat a corpore pristino, scilicet gloriosum: real itatis enim ejus
signa praestare tenetur Christus ut sibi credatur (3) : loquitur,
pedes et manus ostendit, seipsum palpandum praebet disci­
pulis, et cum illis manducat (4), carnem igitur et ossa retinet,
imo et ipsa crucifixionis stigmata (5). Non est ergo phan­
tasma aut spiritus, sed corpus verum, idem quod antea habe­
bat .Jesus, quod in cruce pendiderat, lancea perforatum,
sepultura, nunc vero redivivum et gloriosum (G).
214. Conclusio generalis. — Ad puncta sequentia fere
reducitur integra demonstratio : a) Nullatenus dubitari
potest de realilale humana et de glorificatione corporis Christi
post n^surrectionem.
b) Negari nequit identitas substantialis hujus corporis. Imo
hæc identitas cum tanta evidentia apostolis apparuit, ut
I, Summa Iheol., q. i.n, ari. t, ad 2 ; cf. A. Michel, in Dici. Ihcol. ari
Jrsus-Chnst, coi. 1221-1223.
(2) Mangenol, p. 297 sq.
(3) Joan., xx, 19-20 ; Luc., χχιν, 37-40.
(4) Luc., χχιν, 41-43 ; Act., x, 41.
(5) Joan., χχ, 25-29. Cf. 3, q. 55, a. 4.
(*U Mangenot, p. 319 ; Jacquier, La résurrection de Jésus-Christ, p. 68 sq.

CHRISTUS GLORIOSE RESURREXIT

219'

ipse Thomas incredulus,statim ac viderit Christum,eum adora­
verit, dicens : « Dominus meus et Deus meus » (1). Denique
eam dare asseruit Dominus aiens : « Videte manus meas et
pedes, quia ego ipse sum n ; « vide manus meas ;... manum
tuam... mitte in latus meum, et noli esse incredulus, sed
fidelis » (2).
c) Hoc idem corpus : 1) Informabatur anima humana,
nam Christus exercuit, coram discipulis, opera triplicis vitæ :
vegelaliuæ : manducavit et bibit ; sensilivæ : videbat et audie­
bat : salutabat enim discipulos praesentes et iis interrogan­
tibus respondebat ; inlelleclivæ : disserebat de Scripturis
et loquebatur de regno Dei (3). « Et ne quid deesset ad per­
fectionem manifestationis, ostendit etiam se habere divinam
naturam per miraculum quod fecit in piscibus capiendis, et
ulterius per hoc quod eis videntibus ascendit in cœlum (4). »
2) Informabatur anima gloriosa, nam glorificatio animae
omnino supponitur a corporis glorificatione, ac proinde
demonstrari non indiget. — 3) Informabatur anima numero
eadem cum ea qua vivificabatur corpus Christi ante mortem.
Etenim forma numericc alia constitueret individuum numcrice diversum. Atqui non solum Christus servat corpus essen­
tialiter idem, uti ostendimus, sed ipsemel essentialiter sibi
idem perseverat, etiam quoad animam : id absolute credi­
derunt apostoli ; id apertis verbis pluries declaravit Christus :
« Ego sum, nolite timere » ; « videte... quia ego ipse sum (5).
et hanc suam affirmatione m multis confirmavit miraculis.
Quinimo, in nomine et in virtute resurrectionis Christi, ipsi
apostoli multa miracula et multas conversiones operati
sunt (6).
Ergo, nisi dicamus Christum ct Deum ipsum nos decepisse
7

(1) Joan., xx, 28.
(2) Luc., χχιν, 39 ; Joan., xx, 27. Cf. Marc., χνι, 14.
(3) Luc., χχιν, 25 sq., 45 sq. ; Joan., χχι, 15 sq. ; Act., i, 3.
(4) Joan., χχι, 6 ; Act., i, 9 sq. Cf. S. Thomas, 3, q. 55, a. 6.
(5) Luc., χχιν, 36, 39.
(6) Ita S. Petrus, in die Pentecostes, in porticu Salomonis, coram Synedrio, etc. ; Act., n, 24, 32, 37 ; ni, 6, 15, 16 ; iv, 10 ; v, 29-32, etc. ; ita
S. Paulus, Antiochiæ Pisidiæ, Thessalonicæ, Athenis, etc. ; Act., xni^
29-39 ; xvu, 3, 31, 34.

220

CONFIRMATUR VERITAS RESURRECTIONIS

Ium in asserendo falsa, tum in patrando aut permittendo
miracula in favorem m ndacii et erroris, cogimur admittere
perfectam Christi resurrectionem in eadem carne et in eadem
anima, utraque tamen dotibus gloriosis induta.
Confirmatur veritas resurrectionis Christi ex
inanitate explicationum ab adversariis confictarum ut hujus­
modi præstantissimum miraculum rejicere possint et des­
truere.
Asseri io :

1) Fossa communis.
215. Corpus Jesu non in sepulchro speciali positum est, sed
in fossa communi, ubi permixte detinebantur suppliciatorum
corpora (1).
Hæc porro hypothesis videtur esse mera fictio mentis. Nam :
1) directe contradicit narrationi evangelicæ et testimonio S. Pauli
qui honorifice (2) sepultum esse corpus Christi affirmat Corin­
thiis (3) et Judæis Antioçhiæ Pisidiæ (4) ; 2) legi juclaicæ el
romanæ adversatur ; juclaicæ quidem, quia fossa communis
non erat in usu apud Judaeos : coemeterium enim ignominio­
sum, suppliciatis reservatum, de quo prima occurrit mentio
in Mischna, secundo saeculo post Christum, longe aliud est ac
ipsa fossa communis, cum in eo sepultura cuique cadaveri
sua habebatur ; romanæ etiam, quam subiit Jesus, et juxta
quam damnatorum corpus parentibus, amicis, reddi permitte­
batur aut cuicumque illud petenti.

2) Terræmotus.
216. Corpus Jesu lerræmolu absorpluni esi.

*

Hujusmodi obsoleta assertio ab omnibus nunc rejicitur. Cur
enim linteamina et sudarium absorpta non sunt cum corpore ?
cur iterum Judæi istud nescierunt, quod tamen omnibus
sensibile et visibile fuisset ?
(1) Loisy, Evangiles Synoptiques*, t. I, p. 223 ; t. II, p. 624, n. 4 ; p. 701 ;
Quelques lettres*, p. 93, 94 ; Vide Hugueny, Critique et Catholique, t. I,
p. 34 sq. ; Jacquier, La résurrection de Jésus-Christ, p. 33 sq. ; Ami du
Clergé, 1923, p. 569-571.
(2) I Cor., xv, 4. Verbum enim θάπτω semper indicat sepulturam saltem
ordinariam et in forma passiva aoristica (έτάφη) sepulturam nonnisi hono­
rificam. Ita Luc., xvi, 22 ; Act., n, 29 ; Mangenot, op. cit., p. 34 st}. ; Jac­
quier, p. 34.
(3) 1 Cor., xv. — (4) Act., xm, 29.

CONFIRMATUR VERITAS RESURRECTIONIS

221

3) Furtum.
217. Corpus Jesu e caverna pelræ sublatum, est (1).
a) A discipulis. — Hoc autem non solum moralilcr impos­
sibile, est, ut liquet ex dictis : ita enim deceptores fuissent
apostoli et mutatio eorum maxima inexplicabilis maneret,
sed physice etiam : nam nec violentia, nec pecunia, nec dolo,
corpus a custodibus eripere potuissent, cum ignavi essent et
timidi, et gravissimis pœnis non libenter sese exposuissent,
nec custodes frustrari valuissent, nec Judæos fallere, qui
facillime fraudem detexissent.
b) Ab hortulano, a Maria-Magdalena (2), a Joseph ab Arimalhæa, a Judæis ipsis (3) qui noluerunt Jesum permanere in
sepulchro honorifico in quo positum fuerat, vel (4) ut sortem
communem suppliciatorum subiret, abstulerunt. Quæ hypo­
thesis prorsus factis contradicit : paulo enim post resurrectio­
nem, coram populo imo et Synedrio, illam aperte affirmarunt
Apostoli, silentium imposuerunt eis sacerdotes, non cessarunt
tamen loqui, et Judæi « dimiserunt eos non invenientes quo­
modo punirent eos » (5) adeo firma et irrefutabilis erat eorum
prædicatio.
4) Visio imaginativa.
218. Hallucinali sunt discipuli, et visione tantum imaginaliva Christum viderunt redivivum (6). Apostoli nempe fide
et amore animati, se Jesum videre putarunt, et visio ista
magis ac magis determinata est per hallucinationes disci­
pulorum quibus revelata fuit.
R. — Nedum ardenter cxpectarent Christi resurrection·-m.
tristes et desperantes, Apostoli fidem denegant muli, ribv.s.
et apparitionibus non credunt nisi evidentia coacti (7) ;
(1) Ita Reimarus*, Fragments de ÏVolfenbüttel ; Strauss*, Vie de Jésus,
t. Il, p. 632-636 ; cf. Ottiger, p. 800 sq.
(2) Renan*, Les Apôtres, p. 39-43.
(3) A. Réville*, Jésus de Nazareth, t. II, p. 420-421 ; t. I, p. 460 sq.
(4) Le Roy, Dogme et Critique*, p. 189 sq. ; cf. Mangenot, p. 233 sq. ;
Jacquier, p. 47 sq. ; Ami du Clergé, 1923, p. 692-694.
(5) Act., iv, 21.
(6) Strauss*, Vie de Jésus ; Pfleiderer*, Religions-philosophie ; Renan*,
Vie de Jésus, p. 449-450 ; Les Apôtres, p. 13 sq. ; A. Ré ville*, Jésus de
Nazareth; Lolsy, Les Evangiles synoptiques*, t. II, p. 748 ; Les Mystères
païens et le mystère chrétien, Paris, 1919, p. 216 ; Guignebert*, Le Christia­
nisme antique, p. 63-66.
(7) Joan., xx, 2, 15, 25 sq. ; Luc., xxiv, 11, 19-24, 36-.44.

imo, diam « videntes cum (Christum), quidam dubitant »(!)Nullibi ideo apparet vis illa crealrix fidei el carilalis, qua
permoti, Apostoli sibi fingerent Christum redivivum.
Præterca hallucinatio, sive partialis, sive completa, sive individualis, sive collectiva, prorsus répugnai, si considerentur
ipsi testes resurrectionis, qui rudes, sobrii et simplices, tan­
tam vim imaginativam non possidebant, præsertim ad sibi
persuadendum videre contrarium eorum quæ in mente habe­
bant, cum nomo in falsis visionibus videtur sibi videre nisi
conceptus suos quibus præoccupatus et excitatus est. Prae­
terea errorem facillimum esset corrigere, ostenso corpore
Christi, quod non neglexissent Judæi (2).
Idem speciatim dicendum est de S. Paulo. Contendunt
rationalistæ Apostolum paulatim ael Christum adductum esse,
conscienliæ remorsu, sub cujus influxu, occasione fulguris
in cœlo coruscantis, subito in alium mutatus est. Sed hæc
omnia non existunt nisi in imaginatione adversariorum, ct
absolute contradicunt narrationibus Actuum et epistolarum
Pauli. Multotics (3) enim affirmat Apostolus se bona fide
Christianos prosecutum esse, « exislimans se adversus nomen
Jesu Nazareni debere mulla contraria agere » (4), et ignorans,
hæc faciens in incredulitate (5) ; remorsum ergo non sentivit.
Sæpe sæpius etiam asserit conversionem fuisse subitaneam,
sola apparitione Christi causatam, et quidem tempore quo
< rat « adhuc spirans minarum el cædis adversus discipulos
Domini », Damascum p< tens « u/, si quos invenisset... vinclos
perduceret in Jerusalem » (6). Ergo non paulatim aut evolu­
tione quadam progressiva ad fidem accessit (7).
5) Visio pneumatica.
219. Revera Christum post ejus mortem viderunt discipuli,
sed visione pneumatica seu spirituali. Etenim, cum per
(l) Matth., xxmh, 17. — (2) Jacquier, op. cil., p. 99 sq. ; Pesch, n° 202 ;
De Grandmaison, t. II, p. 425-427 ; Alio, Le scandale de Jésus, p. 77-91.
(3) Act., ix, xxii, xxvi ; Philipp., in, 5-6. — (4) Act., χχνι, 9.
(5) I Tini., ι, 13. — (6) Act., ix, 1-3 ; xxn, 5-6.
(7) Hugueny, op. cil., p. 103 sq. ; Mangenot, p. 133 sq. ; Jacquier, p. 110
sq. ; De Grandmaison, op. cil., t. 11, p. 4.14-421.

CONFIRMATUR VERITAS RESURRECTIONIS

223

resurrectionem corpus Jesu spiritual»* factum erat, nonnisi
«piri tu aliter apparere poterat. Endo real i 1er vidi runt desum
apostoli sed non corporaliter ; apparitio ejus, in m nU* eorum
producta, interna fuît loi a et psychologica. Hujus inventi
fautores (1) nili contendunt narrationibus Lucæ XXIV,
37 et Actuum IX, XXII. XXVI et I Cor., XV. GaL, I. 14-16.
Sed prorsus immerito. S. Luras enim testatur utique Apos­
tolos primo putavisse se spiritum videre, sed corporalem
fuisse hanc visionem demonstrat (2), quando addit desum
sose palpandum præbuisse Apostolis et cum illis manducasse.
Verbum autem ώρϋη, quo utitur Apostolus, significare
potest et visiones spirituales et apparitiones corporales (3) ;
communiter tamen, et in casu evidenter, nonnisi visionem
ocularem. S. Paulus enim æquiparal apparition m Domini
sibi factam in via ad Damascum cum apparitionibus Domini
redivivi Ccphæ, Jacobo, omnibus apostolis :
Κηφα... ώ$(Ιη
Ίαζώβω, είτα τοΐς άποστόλοις πάσιν... ώςΟη ζάμοι (4). Atqui
ceteris apostolis corporaliter apparuit Christus. Ergo vere
etiam et corporaliter apparuit S. Paulo (5). — Insuper dicit
S. Paulus se vidisse desum « novissime » (6). Atqui si Chris­
tum vidisset, tantum spirituality i, hæc assertio esset falsa,
nam postea aliis Christus spiritu aliti r apparuit, v. g. Ananiæ (Act., ix, 10).
Apprime iterum discernit S. Paulus visionem quam habuit
it inorans ad Damascum, a visionibus et extasibus quas deinde
habuit in templo (7) (έν εκτασει), in arce (8) (νυκτι), Corinthi ç9)
(έν νυζτι οι οράματος), quarum η alit atem non affirmat sed
prorsus ignorat ; quapropter has non assumit in signa apostolatus sui authentica.
Præterea ista apparitione Christi utitur ul futuræ corpo(1) Keim*, Jesus de \azareih, I. Ill ; Stapler*, La resurrection de JésusChrist ; Sabatier*, L'apôtre Paul ; Ménégoz·, et alii.
(2) Luc., xxiv, 39-42.
(3) I Cor., xv ; Act., χιπ, 30 ; Matth., χνπ, 3 ; Luc.,xxiv, 34 ; ix, 31.
(4) I Cor., xv, 3-8 ; of. I Cor., ix, 1 ; \ct., ix, 27 ; xxvi, 16. Vide Jac­
quier, La resurrection de Jésus-Christ, p. 84 sq. ; Mangenot, op. rit., p. 125 sq.,
134.
(5) Cf. supra, n. 209. — (6) I Cor., xv, 8.— (7) Act., xxii, 17 ; cl. II Cor.,
ΧΠ, 2-4. — (8) Act., xxm, 11. — (9) Act., win, 9.

224

CONFIRMATUR VERITAS RESURRECTIONIS

rum resurrect ion is realilalem ostendat. Atqui visio mere spiri­
tualis non probaret resurrectionem coiporum rcalcm. Ergo.
Rursus « in eodem ordine ponit Christi mortem, scpultu« ram, resurrectionem. Atqui mortem et sepulturam non
« putavit res imaginarias. Ergo neque resurrectionem. Mor­
ti tem et sepulturam commi morare per se opus non erat, ut,
« quod sibi proposuerat, demonstraret Apostolus. Cur ergo
« de iis locutus est ? Manifesto nulla alia ex ratione, nisi ut
« veritatem resurrectionis magis efferret. Quia enim vera
« resurrectio supponit veram morti m, dicere vult S. Paulus :
« Vera fuit mors et sepultura, vera igitur etiam resurrectio » (1).
Verba vero ad Galatas (2) nequaquam excludunt revela­
tionem externam. Hic enim describit tantummodo Apostolus
revelationis sibi factæ effectum, quo interne lotus in alium
mutatus est, tolusque raptus in Christum, aptus factus est
α ut evangelizaret illum in gentibus » : id enim evangelii sui
independentiam, quam unice tunc probare contendebat, suf­
ficienter ostendebat (3).

Igitur historico fundamento absolute caret adversariorum
hypothesis et mere figmentum habenda est, co vel magis
quod insuper thesi jam firmiter comprobatæ de resurrectione
Christi in carne propria prorsus contradicit.

6) Theoria agnostica. (4).
220. a) Christus aliquo sensu resurrexit in carne propria,
quia anima ejus, post mortem, rursus ædificavit sibi corpus
proprium, imo idem corpus : numquam enim totaliter desin(1) Ottlger, p. 832.
(2) Gal., i, 15-16. ♦ Me segregavit ex utero matris meæ, et vocavit per
gratiam suam, ut revelaret Filium suum in me, ut evangelizarem illum in
gentibus. »
(3) Idem agnoscit ipse Slapfer* : « Dieu a révélé son Fils en saint Paul.
11 a donc correspondu pour l’apôtre, à la vision extérieure qui a ébloui ses
regards, une vision intérieure dont son âme a été le théâtre. » La mort el
la résurrection de Jésus-Christ, p. 276.
(4) Le Roy, Dogme el critique*, p. 155-257 ; speciatim, p. 169, 218,
222-227 ; Loisy, Quelques lettres*, Le 4e Evangile* ; Les Evangiles synop­
tiques*, passim ; Harnack*, cf. Mangenot, p. 139 sq. ; 304 sq. ; prop. 36
et 37 in Decreto Lamentabili, Denzlnger, 2036-2037.

225

CONFIRMATUR VERITAS RESURRECTIONIS

carnata fuit, corpore radicaliter ct virtual iter subsistent··.
Ideo : 1) resurrectio Christi, licet non fuerit vere corporea et
externa, est tamen admittenda, et realis dicenda, quia reslilil
dissolution i crilicæ et fecunditatem, inexhauslibilem habuit :
fuit enim fons ct origo vitae abundantioris et perfectioris per
universum mundum, imo initium et ratio formalis ipsius
Ecclesiae catholicae ; 2) apparitiones Christi, post resurrectio­
nem, reales quoque dicendae sunt, etsi non fuerint materiales
ct corporales, sed tantummodo myslicæ seu per fid· m creatae :
discipuli itaque Christum redivivum vere viderunt, sed visione
tantum mystica.
b) Sed si agatur de resurrectione gloriosa, de introitu in
gloriam, de reanimalione cadaveris, cum haec omnia sint
ordinis supernaturalis, sui) sensibus cadere non possunt et
historice demonstrari nequeunt.
c) Ceterum argumenta, a theologis allata, nullius sunt
valoris : 1) factum enim sepulchri vacui diversimode explicari
potest ; 2) Evangeliorum narrationes non sunt primilivæ :
3) nonnullæ conlradicliones reperiuntur in apparitionum
historia, in qua etiam : 1) non pauca continentur quibus haud
obscure innuitur apparitiones ipsas non physicas fuisse et
corpus Christi gloriosum reale non esse.
221. Resp. — a) Quidquid sit de nova theoria realitatis,
quam exponit Le Roy, systema ejus est gratuitum el suffi­
cienter refellitur ex antea dictis. 1) A priori enim rejicit realilatcni objeci ivam el physicam resurrectionis, quam impossi­
bilem affirmat, et gratis adinvenit visionem mysticam, valde
similem visioni pneumaticae, modo confutata? ; 2) asserit appa­
ritiones fuisse fructus el creationes fidei, dum luculenter ex
historia constat fidem Apostolorum ex ipsis apparitionibus
oriam esse et in cis fundatam.
b) Non negamus quidem resurrectionem esse quoddam
facium supernaturale et ipsum introitum in gloriam, per se
et secundum se, historice comperiri non posse. Non negamus
ideo Christum, post resurrectionem, non amplius perlinere
ad vitam praesentem et jam ingressum esse vitam immortalem,
eo sensu quod non erat amplius in statu viae el induerat qua­
litates proprias corporis gloriosi. At inde minime sequitur non
posse constare (’e facio resurrectionis. Etenim ut facium istud
historice demonstretur, sufficit ut præsto sini signa sensibilia
Theol. — I.

8

226

CONFIRMATUR VERITAS RESURRECTIONIS

el cerla quibus ostendatur Christum, prius mortuum, nunc
redivivum esse, seu vitam realein agere in eodem corpore, modo
inanimato, nunc revivificato per eamdem numero animam, qua
informabatur corpus ante mortem (1). Atqui, quamvis corpus
Christi, per qualitates gloriosas, supernaturale sil quoad sia·
tum, remanet tamen, quoad substantiam, corpus vere humanum
ac proinde sensibile, ideoque sensibiliter manifestari potest.
Reapse Christus redivivus, uti supra ostendimus (2), essentia­
liter idem agnitus est a discipulis, et se essentialiter eumdem
esse, tum quoad corpus, tum quoad, animam, pluries decla­
ravit. Ergo.
. — 1) De facto sepulchri vacui, nihil addendum videtur
c)
ad ea quæ antea diximus.
2) Evangelistæ, aiunt adversarii, finem apologeticum sibi
semper proponunt, et ipse Lucas, qui propius ad verum accedit,
in summa tamen non colligit nisi prima vestigia operis elabo­
rationis conscientise Christianorum, qui doctrinam Scripluræ
innixam esse contendebant, adversus Juclæos. Etenim tradi­
tione primitiva corpus Christi gloriosum mere spirituale exhi­
betur, dum, ut clarius appareat resurrectionis veritas, facium
manducationis coram undecim malerializal Lucas, siculi Joan­
nes stigmatum crucifixionis manifestationem.
Hæc porro objectio in arena construitur vanæ imaginationis :
a priori negatur evangeliorum hisloricitas, et a priori deinde
quam facillime excogitatur hypothesis quæ vera asseritur,
quamvis el ipsa nonnisi in fictionum congerie et suppositionum
nitatur.
A mortuis suscitatus, Christus non manducavit ex necessi­
tate, quasi cibo indigens, sed, ut pote qui organis ornatus eral,
manducavit « ul eo modo naturam (et realitatem) corporis
resurgeniis adstrueret » (3).
Corpus Christi gloriosum non cognoscimus nisi ul nobis
perhibetur in.Evangelio, ul viderunt el narrarunt Apostoli.
Porro, teste Scriptura, sligmala relinebat crucifixionis : contra
facium nihil valent hypotheses a priori. Quinimo valde conve­
niens eral animam Christi, in resurrectione, corpus cum cica­
tricibus resumere : « primo quidem propter gloriam ipsius
Christi, ul in perpetuum victoriæ suæ circumferat triumphum ;
secundo ad confirmandum corda discipulorum circa fidem suæ
resurrectionis ; lerlio ul Patri supplicans, quale genus mortis
pro homine pertulerit, semper ostendat ; quarto ut sua morte

(1) Summ. dieol., 3‘* partis supplementum, q. lxxxii, a. 3, el q. 83, a. 4 ;
item in, q. liv, a. 3, ad 2.
(2) N. 213 sq.
(3) Summ. theol., m, q. liv, a. 3, ad 3. Cf. 3, q. 55, a. 6, ad 1.

CONII RM ATI 'B VER ITAS RESURRECTION IS

227

redemptis, quam misericorditer sint adjuti, propositi" ejusdem
mortis indiciis, insinuet ; postremo ut in judicio, quam juste
damnentur, ibidem denuntiet » (1).
3) Quoad contradictiones quæ occurrere dicuntur in evangelica apparitionum narratione, hæc duo animadvert ere >copo præ­
senti sufficiat : « Prim.0 quidem, substantia facti, id est veritas
« resurrectionis unanimiter refertur ab omnibus evangelist is ;
« antilogiæ vero, quæ objiciuntur, non attingunt nisi quasdam
« ejusdem facti accidentales circumstantias. Hujusmodi vero
« antilogiæ, etsi reales essent et non solum apparentes, minime
« impediunt quominus fides adhibeatur substantiae facti, quam
« eodem modo testes omnes unanimiter testantur : scilicet cum
« hic agatur de sola humana auctoritate Evangeliorum, eam
« criticae regulam adhibemus, quæ veracitati cujuscumque his« toriæ dijudicandae omnibus usui esse solet. Secundo, objectae
« antilogiæ suo modo confirmant veritatem testimonii evange« listarum ; si enim ex condicio fallere valuissent, referendo
« Christi resurrectionem, facile etiam, ex condicto agentes,
« potuissent vitare illas antilogias ; atque secundum ea quæ
« communiter accidunt, utique id præst it issent (2). * Qui autem
plura hac de quaestione cupiat, Scripturæ interpretes consulat.
Novam vero contradictionem inveniunt agnoslici in eo quod
Christus non permanserit in sepulchro Iribus diebus el Iribus
noctibus sicut i praedixerat, sed tantummodo duas nodes ei
unum integrum diem.
Sed hæc phrasis « tribus diebus el Iribus noctibus » æquivalet
isti « tertia die resurget » (3), in qua non de Iribus integris diebus
et noctibus agi sat evidens est. Ita rem intellexerunt Judæi
qui Pilato petierunt die sabbati ut custodiretur sepulchrum, ne
forte sub initio diei lerliæ resurgeret Christus; ita discipuli
Emmaiis qui, currente die tertia, valde lamentabantur Jesum
non jam apparuisse. Insuper hic modus loquendi plane confor­
mis est aliis Scripturæ locis (4) el modo computandi Judaeorum 5)
qui, fictione quadam juris, partem temporis vehit tempus
integrum spectabant.

(1) Id., a. 4, in corpore.
(2) Ita Mazzella, n. 296. De discrepantiis inter apparitiones galilxas,
ut aiunt, et hicrosolymitanas, cf. A. Michel, art. cit., col. 1216-1218; De
Grandmaison, loc. cit., p. 414-421 ; Ami du Clergé, 1923, p. 769-771 ; Allo,
Le scandale de Jésus, p. 181-192.
(3) M-atth., xvi, 21 ; xvn, 23 ; xx, 19 ; Marc., ix, 30 ; x, 34 ; Luc.,
ix, 22 ; xxiv, 7, 46.
(4) Esther., iv, 16 ; v, 1 ; Tobiæ, ni, 10-12 ; Deut., xiv, 28 el xxvi, 12.
Cf. Ottiger, p. 844.
(5) Talmud in tractatu Schabat § 18, 1 et § 12, 1 « Dies et nox consti­
tuunt tempus et pars temporis est sicut totum », Le Camus, op. cit., p. 438.

228

CONFIRMATUR VERITAS RESURRECTIONIS

d) Explicanda remanent quædam Scripluræ loca quibus hypothesim suam confirmare solent Agnoslici : Maria Magdalena,
aiunt, Christum redivivum tangere nequivit (1) ; Christus ipse
januis clausis in ccenaculum intravit (2). Ergo corpus ejus
rcale non erat, quæ conclusio non parum roboratur ex eo quod
solis amicis apparuerit Christus post resurrectionem.
1) Maria Jesum tangere non potuit solummodo quia Jesus
id ei non permisit, dum e conlra Apostolis facultatem fecit
pedes et manus ejus palpandi (3), non secus ac aliis mulieribus
quæ « accesserunt el tenuerunt pedes ejus » (4).
2) Juxta quosdam (5), corpus Christi resuscitat um, etsi pror­
sus reale, ex ipsa conditione ct natura corporis gloriosi januis
clausis, dcftnum ingredi poterat ; juxta alios (6) vero,
quorum sententiam amplectimur, corpus etiam gloriosum
naturaliter est impenetrabile et non habet, ex potestate sibi
indita, ut clausis januis vel introeat vel egrediatur, ideoque
hujusmodi actionem possibilem non esse nisi operatione virtutis
divinæ.
3) Ex facto sepulcri vacui multisque adjunctis luculen­
tissima argumenta Judæis non deerant ad credendum in Chris­
tum si voluissent (7), sed et testimonium de resurrectione
publicum evasit, statim post Pentecosten, prædicatione Aposto­
lorum cui non contradixerunt .Judæi, magis magisque pervul­
gatum est apparitione Christi acerbissimo cuidam religionis
novæ inimico et nominis Jesu persecutori, Saulo nempe, mem­
bro Synagogae, scientia1 Scripturarum eruditissimo, cujus ergo
testificatio in casu omni exceptione major est.
Præterea, resurrectio Christi fuit gloriosa; ergo excedit
communem hominum cognitionem, nec cognosci poterat nisi
ex speciali munere gratiae seu ex speciali ct divina revelatione.
Atqui res divinæ non solent omnibus immediate manifestari,
sed quibusdam tantum, per quorum testimonium ad omnes
deferuntur (8). Non mirum ideo si resurrectio fuerit immo­
ti) Joan., xx, 17. — (2) Id., 19, Luc., xxiv, 36.
(3) Luc., xxiv, 39 ; Act., x, 41. « Jésus voulait vraisemblablement lui
[à Madeleine] signifier que les anciennes relations ont cessé avec la mort
et que de nouvelles, toutes spirituelles, doivent exister désormais après la
résurrection. » A. Michel, l. c., col. 1221.
(4) Matth., xxviii, 9 ; Summ. theol., m, q. lv, a. 6 in corpore et ad 3.
(5) Mangenot, op. cil., p. 303 ; Mazzella, n° 294.
(6) Ita Card. Billot, de Verbo Incarnato, editio 3a, p. 491, ad 5m, post
X. Thomam qui, in 3æ partis supplemento, q. 83, a. 4 et 5, demonstrat
corpus gloriosum naturaliter non posse esse in eodem loco cum alio corpore
sive glorioso sive non, imo naturaliter esse semper in loco sibi æquali.
Cf. Le Camus, Vie illustrée de Noire-Seigneur, p. 439.
(7) Mazzella, n° 286 ; Matth., xxvm, 2-4.
(8) 3, q. 55, a. 1, 0 et ad 2.

CONFIRMATUR VERITAS RESURRECTIONIS

229

diale manifestata « non omni populo, sed leslibus praeordinatis
a Deo (quibus) præcepit prædicare populo et testificari » (1).
Denique soli « illi (pii habent menLern bene dispositam, secun­
dum veritatem divina percipiunt » (2) ; ad quid lunc profutura
fuisset immediata Christi apparitio iis quorum obstinata incre­
dulitas flecti nequiverat tot et tantis miraculis ?
Conclusio.
Historice igitur aperte constat Christum vere a mortuis
surrexisse. Porro, ut jam adnotavimus, resurrectio, sive ut
miraculum sive ut prophetia spectetur, signum est irrefraga­
bile ejus divinæ missionis. Ergo vere est legatus divinus,
■divinaque habenda est doctrina quam mundo praedicavit.
(1) Act., χ, 40-42.
(2) 3, q. 55, a. 4.

DIVINITAS RELIGIONIS

CAPUT II

DE DIVINITATE IPSIUS RELIGIONIS
CHRISTI AN- E

Status quaestionis.

222. Ecclesia catholica seu romana, inde a tempore Christi,
proclamat suam doctrinam esse veram ct unicam Christi
doctrinam. A’idcamus ideo utrum hæc religio, qualis in ecclesia
catholica edocetur el exercetur, sit vere divina. Id autem pro
nunc ostendere contendimus ex miraculis ordinis moralis,
nimirum ex nonnullis factis historicis, quæ, spectatis homi­
num moribus et naturali rerum humanarum cursu, sine spe­
ciali Dei auxilio supernatural! contingere et explicari non
possent. Huc accedunt mirabilis christianismi propagatio,
(jus efficacia ad mores hominum instaurandos, invida mar­
tyrum cohsianlia ct invida ipsius christianismi stabilitas.
Ita proponi potest argumentum generale : Religio quæ,
nonobstantibus obstaculis innumeris, humanæ naluræ vires
certo excedentibus, necnon et mediis naturaliter infirmis (t
ex se insufficientibus, modo mirabili citissime propagata est,
mores hominum incredibiliter emendavit et instauravit,
martyrumque innumerabilium testimonio et sanguine obsi­
gnata est, ac usque nunc sibi idenlica perseverat, nonnisi divina
esse potest. Porro ita se habet religio Christiana. Ergo
divina habenda est ct vera.
Probatur minor in duobus articulis : in 1° agemus de pro­
pagatione christianismi simul ac de instauratione morum,
cum religio Christiana propagari nullatenus potuisset nisi
prius moribus hominum emendatis ; in 2° autem de martyrum
conslanlia. Denique, in modum coronidis totius demonstra­
tionis, addemus corollarium de invida stabilitate religionis
catholicæ.

PROPAGATIO CHRISTIANISMI

23 i

ART. I
Divinitas religionis christianæ ostenditur ex ejus
mirabili propagatione necnon et ex ejus effica­
cia ad mores hominum instaurandos (1).

Facia primo exponemus, deinde hæc facta esse miraculum
ordinis moralis, nec explicari posse nisi Dei auxilio extraordina­
rio, ostendemus. Hinc duplex paragraphus et duplex thesis :

I. - FACTORUM EXPOSITIO

Assertio : Christianismus mirabiliter propagatus est et mi­
rabiliter mores hominum instauravit.
1° Mirabilis christianismi propagatio.
223. A. Numerus Christianorum. — Celerrimam r« licrionis
christianæ propagationem testantur jam libri Novi Testa­
menti : Ad vocem enim Petri multi conversi sunt in Jeru­
salem (2), posteaque multi baptizati sunt in Judæa, Samaria
et aliis in locis non paucis, in Ponto, in Galatia, in Bithynia,
in Asia minori, in Italia, in Græcia, etc., ut narrant epistolæ
apostolorum (3).
Idem testantur scriplores ethnici, ut Tacitus (4 qui mu’titudinem christ ianorum ingentem sub Nerone mortem subiisse
(1) Paul Allard, Dix leçons sur le martyre, p. 10-85 ; Histoire des persé­
cutions, 3 vol., Paris, 1885 ; La persécution, de Dioclétien et le triomphe de
l'Eglise, 2 vol., Paris, 1890 ; Les esclaves chrétiens, Paris, 1900 ; in Diet.
Apol., art. Esclavage ; A. Cochin, L'abolition de l'esclavage, 2 vol., Paris,
1861 ; Duliljeux, in Diet, théol., art. Esclavage ; J.Rivière, La propagation
du christianisme dans les trois premiers siècles (Science et Religion!, lîloud ;
Vieillard-Lacharme, L'Eglise catholique aux premiers siècles, Téqui, 1913,
p. 122-157 ; A. Brou, in Diet. Apol., art. Propagation de l'Evangile, col.
362 sq. ; Amann, L'Eglise des premiers siècles, c. 1, p. 11-23; Bournet,
Le Christianisme naissant, p. 192-255.
(2) Act., u, 41 ; iv, 4 ; v, 14 ; vin, xi, etc.
(3) Rom., i, 8 ; 1 el II Cor., i, 1-2 ; Col., i, 6 ; 1 Pet., i, 1 : Apoc., i, H.
(4) e Igitur primum correpti qui fatebantur, deinde judicio eorum mul­
titudo ingens haud proinde in crimine incendii quam odio humani generis
convicii sunt. Et pereuntibus addita ludibria, ut ferarum tergis contecti
laniatu canum interirent, mulli crucibus adfixi aut flamma usti, aliique,
ubi defecisset dies, in usum nocturni luminis urerentur ». Annal., lib. 15,
cap. 44, apud Kirch, η. 27.

232

PROPAGAT 10 CHRISTIANISMI

refert et Plinius junior (1) qui, ut sciat « quid ct quate mis aut
puniri soleat aut quæri », Trajanum consulit imperatorem de
Christianis, « maxime propter periclitantium numerum »;
scriplores ecclesiastici, ut Clemens liomanus scribens (2) :
« Hisce viris (Petro ct Paulo) aggregata est mtilliludo ingens
electorum, qui multa martyria ct tormenta sustinuerunt. »
Secundo autem sæculo, testes sunt : S. Justinus (3) qui affir­
mat « nullum esse genus sive Graecorum, sive barbarorum, sive
quolibet nomine appellentur... in quo non per nomen crucifixi
Jcsu preces ct gratiarum actiones Patri et Creatori universo­
rum fiant. » S. Irenæus (4) qui, eodem fere tempore, in cata­
logo ecclesiarum recenset Germaniam, Hispaniam, Galliam,
Ægyptum, Lybiam, Judæam, eodem fidei lumine illustratas et
eadem veritatis prædicatione inter se perfecte cohaerentes.
Inito veio lerlio sæculo, universalem christianismi expansio­
nem modo oratorio describit Tertullianus et celebrat in Apolo­
gi! ico (5), quam in opera ad Scapulani (6) et adversus Ju­
daeos (7) historice ct scientifice exponit, durq Ori genes (8)
multos c Græcis ct Barbaris, c sapientibus et ignaris, mul­
tisque in locis, libenter ad mortem certare pro christianismo
dilucide ostendit.
«
Idem testantur Arnobius (9) et Eusebius (10) quarto sæculo;
idem Lucianus (11) martyr.
Ita, secundum Harnack, inii io quarti sæculi, distribuuntur
provinciae imperii romani relate ad Christianismum :
a) Aliæ sunt in quibus prævalel religio chrisliana : Asia '
(1) « Nihil aliud inveni quam superstitionem pravam immodicam. Ideo
dilata cognitione ad consulendum te decucurri. Visa est enim mihi res
digna consultatione, maxime propter periclitantium numerum. Multi
enim omnis ætatis, omnis ordinis, utriusque sexus etiam vocantur in
periculum et vocabantur. Neque civitates tantum, sed vicos etiam atque
agros superstitionis istius contagio pervagata est ; quæ videtur sisti et
corrigi posse. » Epist., lib. X, ep. 96, apud Kirch, n. 22-24.
(2) 1 ad Cor., n. 6. — (3) Dialog, cum Tryphone, n. 1 17, Kirch, n. 47.
(4) Adv. hær., lib. I, cap. 10, η. 2 apud Journel, 192. —(5) Journel, 279.
(6) Id., n. 369. — (7) Jdc. Jud., cap. 7, n. 4-8, apud Kirch, n. 182.
(8) Contra Cels., lib. I, cap. 3 et 25, apud Journel, 511 et 516.
(9) Adv. Sationes, apud Kirch, n. 312.
(10) Hist. ecc., lib. 8, c. 1, Kirch, n. 403.
(11) Apud Rutinum, Hist, ecc., ix, 6; cf. Allard, Dix leçons..., p. 63,
in nota.

PROPAGATIO CHRISTI ANISMI

233

Minor, Thracia. Armenia, Edessa, c jusque territorium.
b) Aliæ in quibus magis /lorei quam quælibct ex ceteris
religionibus : Antiochia et Cele-Syria, Ægyplus
Thebaidis,
A/rica proconsularis et Numidia, Roma cum multis locis
Jlaliæ meridionalis et mediae, Hispania, præcipuæ partes
Græciæ ( t Galliae meridionalis.
c) Aliæ in quibus paucæ tantum habentur communitates
christianæ : Phenicia, Arabia, Mesopotamia, major pars
Palæslinæ, regiones prope Danubium. Italia seplenirionalis
<1 orientalis, Mauritania et Tripolitana.
d) Aliæ denique in quibus paucissimi inv<. niuntur Chris­
tiani : Philislia, littora Maris Nigri, Italia occidenlalis,
Gallia media < t seplenlrionalis, Belgium. Germania. Rhelia,
Britannia ct Norica (1).
Tunc temporis ideo christianismus notabilem parte m imperii
romani jam occupat, ac proinde celerrime propagatus est.
9

B.
♦ Qualitas Christianorum. — Multi sane pauperes, rudes
ct indocti religionem christianam professi sunt tempore
Apostolorum diuque postea. Attamen, jam ab initio, inter
chiistianos inveniuntur quamplurimi nobilitate illustres, ut
Sergius Paulus proconsul, Dionysius Areopagita (2'·. Flavius
Clemens, Pomponia Græcina cjusque familia. Acilius Gla­
brio (3), vir consularis, et non pauci e clarissimis gentibus
romanis, quorum nomina in inscriptionibus catacumbarum
leguntur (4), multique alii, ita ut Valerianus, a. 258, praecipue
contra nobilions et ditiores christ ianos edictum promulgare
potuerit ; quamplurimi etiam doctrina et scientia florentes,
(1) Apud Bournet, op. cit., p. 235-246 ; Buysse, L'Eglise catholique,
p. 24-28.
(2) Philipp., iv, 22 ; Rom., xvi. il ; Aci., χπι, 7-12 ; χνπ, 34.
(3) Dion Cassius, lxmî, 13 et 14 ; De Rossi, Bullettino di archeologia
eristiana, Roma, 1888, p. 15 sq., 103 sq. ; Tacit., Annal., χπι, 32 ; Kirch,
<1. 26, 37. 38.
(4) « Dans le cimetière que gouverna Callisto, les plus grandes familles
de Rome sont représentées. On y trouve les marbres funéraires de Cæcilii,
de Cornelii, d’Emilii, de Rassi, d’Annii, d’ialii, de Pomponii; on y ren­
contre des tombeaux d’alliés des familles impériales... » Allard, Histoire
des persécutions pendant la première moitié du 11l° siècle, p. 179.

234

MORUM INSTAURATIO

ut Crispus, Soslhenes, Apollo (1). S. Paulus, Clemens Pomanus, Justinus, Athenagoras, Talianus aliique apologetæ ;
Irenaeus, Tertullianus, Clemens Alexandrinus, Origenes alii­
que Patrf s 3* sæculi ; milites quoque, etsi relative pauciores,
inter Christianos numerantur, v. g. legio fulminata partira c
christianis constans, quadraginta martyres Sebaslæ, aliique
pro fide occisi sub Diocletiano et Licinio (2).
Constat igitur doctrinam Christi, ante Constantini tempora,
non solum in omnes imperii romani regiones, sed etiam longe
ultra ejus fines, feliciter et celerrime propagatam esse et
omnes societatis ordines jam pervasisse.

2° Morum instauratio.
224. Religio Christiana individuum, familiam et socielalem
in melius mirabiliter et citissime commutavit.

A. Individuum.
a) Ante Christum. — Testibus ipsis paganis (3), vitia ubique
invalescebant pessima : ubique vigebat corruptio, ubique
luxuria, ebrietas et contra naturam infanda crimina.

(1) Act., xvm, 8, 17, 24 ; I Cor., i, I.
(2) Allard, Histoire des persécutions et La persécution de Dioclétien et le
triomphe de l'Eglise, passim.
(3) Tacit., Juvenalis, Seneca, apud De Chanipagny, Les Césars, t. III,
cap. 3, p. 280 sq. ; t. IV, cap. 4, p. 173 sq. « A Rome tons les vices s’affi­
chaient avec un cynisme révoltant ; les spectacles surtout avaient intro­
duit une affreuse corruption. » Renan*, Les Apôtres, p. 317. <N'avons-nous
pas tout dit quami nous avons peint et la corruption religieuse qui plaçait
la débauche dans le sanctuaire, et la corruption impériale qui la faisait
trôner dans le palais, et la corruption domestique qui l’installait dans la
maison ?... La publicité de ces désordres en est le plus effrayant symptôme.
La débauche ne se tenait pas dans un réduit caché, elle était un des hôtes
officiels de la maison ; elle y était patentée et organisée, en présence des
serviteurs, en face de la mère, sous l’œil des enfants ; elle devenait même
une solennelle et monstrueuse dérision du mariage. Partout inscrite et
partout évidente, au Forum, dans les rues, sur les boutiques, sur les fon­
taines, sur les tombeaux, sur les trépieds qui servaient au culte des dieux,
sur les amulettes que portaient au cou les enfants ou les femmes ; Pompéi
déterrée nous la fait lire à chaque pas. » Champagny, op. cit., t. IV, cap. 4,
p. 182.

MORUM INSTAURATIO

b) Post Christum. — Conversi (1) non solum abhorrent cujuscumque nominis crimina, sed maxima exhibent virtutum
exempla abnegationis, caritatis et castitatis, ita ut admira­
tioni sint ipsis inimicis.
B. Familiam.
a) Ante Christum. — Infantes (2) in utero matris suffocari
licebat ; nascentes exponi poterant vel occidi motivo vano ;
viventes res erant patris cui omnia jura etiam vitæet mortis
in illos a lege permittebantur.
Uxores (3) sæpe rapiebantur aut emebantur ; in omnibus
subdebantur maritis qui illis ad placitum abutebantui. et in
testamento quasi rem propriam legare poterant. Sub fine
(1) I Cor., vi, 11. Justinus, I Apol., n. 14 : « Qui olim stupris gaude­
bamus, nunc castimoniam unice amplectimur ; qui magicis etiam artibus
utebamur, bouo et ingenito nos consecravimus Deo... », apud Rouët de
Journel, n. 1 i 8.
Irenaeus, Demonstr. prxd. evangel., 61 : · li qui antea ita nequam erant
ut nullo scelere abstinerent, jam, postea quam Christum cognoverunt,
iliique crediderunt, simul fidem amplexi sunt moresque ita mutaverunt,
ut nihil severissimæ justitiæ praetermittant », Journel, 263.
Vide ep. ad Diog., cap. 5, 1 ; Aristides, Apol., n. 15 ; Minucius Félix,
Octavius, u. 31 ; Tertull., Apol., n. 18, 38 ; Origenes, Contra Celsum, lib. I,
c. 26 ; apud Journel, 97, 112, 271, 276, 280, 516.
Plinius, Epist., lib. X, ep. 96 : « Adfirmabant autem (Christiani) hanc
fuisse summam vel culpie vel erroris, quod essent soliti stato die ante
lucem convenire, carmenque Christo quasi deo dicere secum invicem, seque
sacramento non in scelus aliquod obstringere, sed ne furta, ne latrocinia,
ne adulteria committerent, ne fidem fallerent, ne depositum appellati
abnegarent. » Kirch, n. 24.
Julianus Apostata (Ep. ad Arsacium apud Sozom., lib.V, c. 26 : Quid
causæ est cur non potius convertamus oculos ad ea quibus Christianorum
religio creverit, id est, ad benignitatem in peregrinos, ad curam ab illis
in mortuis sepeliendis positam et ad sanctimoniam quam simulant. Non
turpe profecto est, cum nemo ex Judafis mendicet, et impii Galilæi non
suos modo, sed nostros quoque alant.
Claudius Galenus : « Quod mortem contemnunt (Christiani) id quidem
ante oculos habemus ; item quod verecundia ducti ab usu rerum Venerea­
rum abhorrent... » Ktrch, n. 132.
(2) Champagny, op. cit., t. IV, lib. 3, cap. 4, p. 178 ; Nicolas, Etudes
philosophiques, t. IV, p. 426 sq. ; Seneca, De ira, 1. 1, c. 15 ; Aristoteles,
Politic., 1. VII, c. 14.
(3) Champagny, loc. cit., cap. u, § 2, p. 82 sq. ; Hugueny, Critiqu·. et
Catholique, t. 1, cap. xi, p. 237 sq. ; Tacitus, Annal., 1. II, n. 85 ; Cicero,
Pro Cxlio, c. 20.

MORUM INSTAURATIO

autem imperii, liberæ factæ, vitiis se dederunt mulieres :
connubia horrebant non minus ac caelibatum, unde divortia
oriebantur quotidiana, adulteria et concubinatus.
Servi (1), non personae, sed res quædam reputabantur ani­
matae, ut mera jumenta vivebant et habebantur, quocumque
jure, etiam connubii contrahendi, prorsus carebant, et sui)
manu domini ad libitum opprimebantur, juxta istud axioma :
« in servum nulla cadil injuria, nihil non domino licel. »
b) Post Christum. — Infantes officiosa sedulitate, maxima
reverentia et amore tractantur apud Christianos, qui, obeditntes mandato Christi (2)., parvulos ut filios habent dilectissimos
Patris æterni et hæredes gratissimos.
Uxores (3), agnita unitate, indissolubilitate matrimonii el
sanctitate, dignitatem suam obtinent et principatum : æquales
maritis, cis tamen subdi debent in Christo, sed amore mutuo
se invicem diligunt conjuges, -simulque rem suam una mente
gerunt et voluntate. Virgines et viduæ (4) maxime commen­
dantur, quæ, paulalim numero crescentes, castitatem certatim colunt et servant, et, omnium exemplo virtutum, ad
christianismum invitant paganos.
Servi (5), filii Dei et hæredes non minus ac cæteri homines,,
æquo pollent jure, eadem suscipiunt sacramenta, honoresque
ct dignitates vel summas adipisci possunt, et jam ab initio,
in quantum fieri potest, c vinculis servitutis eos eximit reli­
gio Christiana.

C. Societatem.
a) Ante Christum. — Apud antiquos (6), sæpe vis locum
tenebat legis : Princeps erat dominus omnium, et omnia ad
arbitrium suum gubernabat. Unde fere ubique nefanda
vigebat
σ
v tvrannis ct crudelissima,
1 ut constat ex servorum
conditione et gladiatorum ; ubique etiam injustitia perpi tua,12*6
(1) De Champagny, t. IV, lib. 3, cap. 1, § 2, p. 15 sq. ; Seneca, De Cle­
ment., 1. I, c. 18 ; Juvenalis, Salir, vi, etc.
(2) Marc., X, 14 sq. — (3) Eph., v, 22-33 ; Rom., vn, 2-3.
(4) I Cor., vn, 25 sq. ; I Tim., v, 3 sq.
(5) Gal., in, 28 ; Col., in, 11 ; iv, 1 ; Eph., yi, 5-10 ; I Cor., xu, 13 ;
Philem., 16.
(6) De Champagny, t. Ill et IV, lib. m, cap. 3, § 3, p. 151 sq.

MORUM INSTAURATIO

237

qua ad libita imperatorum aut dominorum expilabantur
omnes præsertimque pauperes. Ubique bella atrocia, sæpsolo motivo spoliandi victos, absque ullo humanitatis sensu
etiam erga inermes aut captivos, qui fere omnes immola­
bantur aut vendebantur.

b) Post Christum. — Juxta illud S. Pauli (U : « Non est
potestas nisi a Deo... Qui n sistit pol· stati. Dei ordinationi
resistit », Principes totaliter subduntur Deo, et ad utilitatem
civium agere tenentur, (piorum jura ct libertatem agnoscant
necessc est. Cives (2) autem venerari debent principes ct li­
benter auctoritati eorum legitimæ subjacere. Sub influxu
novæ religionis, ludi prohibentur gladiatorum, et universa
crudelitas in maximam vertitur caritatem (t misericordiam
in pauperes, orphanos, infirmos, et senes, ad quorum leva­
men mox innumera creantur instituta.
Religio conatur instituere relationes justas inter diversos
populos, determinando quid licitum ct illicitum sit in bello
justo, legemque qharitalis et universæ fraternitatis anti po­
nendo omnibus legibus particularium nationum. Sa‘pe lites
inter varias gentes arbitrio episcoporum et pontificum com­
ponuntur, sub quorum auctoritate crescit amor justitiæ et
pacis atque horror belli minuitur picesertim quoad inermis,
captivos ct saucios. Sic paulatim constituitur illa mirabilis
Christianitas, cujus loco, a tempore revolutionis gallicæ.
internat ionalismum aut nationum societatem frustra subro­
gare tentarunt hodierni increduli.
225. N. 13. — Non negamus tamc n quandoque apud genti s
diristianas, quosdam irrepsisse abusus, sed. si comparatio
instituatur inter Christianismum d Paganismum, religio
christiana omnino transcendens apparet, eo magis quia, etiam
inter zizania, semper aliquale servat triticum el si alicubi
collabatur, alibi certo florit. imo etiam homines depravatos
ad meliorem frugem n vocandi potestatem nunquam
amittit.
(1) Rom., xm, 1-2. — (2) Heb., xm, 17.

238

SUPERNATURALITAS FACTORUM

II. - FACTORUM EXPLICATIO
Assertio : Propagatio Christianismi et morum instauratio
verum constituunt miraculum ordinis moralis.
Probatur directe el indirecte :

A. - DIRECTE
226. Quilibet effectus causam exigit adæquatam. AI qui
inter effectum obtentum, videlicet propagationem mirabilem
christianismi, nonobstant ibus obstaculis naturaliter insupe­
rabilibus, et media adhibita, disproportio evidens habetur.
Ergo effectus ille divinus est et divino speciali concursu
productus.
Probatur minor, inter obstacula, media adhibita ct exitum
felicem, comparationem instituendo.

a) Impedimenta.
Multa quidem ct maxima impedimenta religionis Chris­
tiana* diffusioni undique obstabant : interna nempe, ex parte
ipsius religionis, externa vero, ex parte hominum quibus
annuntiabatur.
1) Interna : Duo præcipue numerantur :
a) Ipsa doctrina (1). — Dogma enim, etsi aspirationibus
natura* humana* satisfaciens, mulla tamen continet nimis
allaA rationi impervia, ut mysteria Trinitatis, Incarnationis,
Eucharistiae, quæ superbæ rationi naturaliter displicent ;
moralis aut· ni doctrina societati odiosa erat, propter sancti­
tati m praeceptorum, quibus malæ cupiditati indulgere nequa­
quam permittitur, et sublimitatem virtutum, quarum ne
nomina quidem noverant Gentiles, uti sunt humilitas, abnegalio sui, dilectio inimicorum, castitas, etc.
b Auctoris ignobilitas. — E stirpe Judæus, auctor chiistiaI De Poulpiquet, L'objet intégral..., p. 127.

SUPERNATURALITAS FACTORUM

239

nismi a Gentibus prorsus despectus (1), in crucis patibulo
vitam finivit, ipsis Judæis (2) scandalum factus.
2) Externa. — a) Ex parle Judaeorum, qui Mosaismum
respuere nolebant, et Messiam temporalem, regem potentissimum exspectantes, a Christo humili ct pauper· neces­
sario abhorrebant non secus ac a quavis r< ligiosa commu­
nione cum gentibus.
b) Ex parle Gentilium (3), (piorum multi voluptatibus deli­
ciisque dediti, indifferentes se halæbant circa religionem;
alii vero, tenaciter inhærentes errori a patribus tradito,
firmissime obstabant christianismo.
Præterca chiistianismi propagationi opponebantur :
1) odium populi, qui religionem facilem « I national· m optabat
ac illas solas tolerabat devotiones quæ cum cultu patrio
sociari pol e rant ; 2) auarilia el superbia sacerdolum. (piorum
auctoritas ac, victus ab idolorum cultu maxime p: ridebat ;
3) tyrannis imperatorum, quorum cultus a christianis omnino
rejiciebatur; 4) irrisio philosophorum, qui. doctrinam pas­
sionibus contrariam aut rationi imperviam, renuentes, ne­
fandas calumnias adversus religionem christianam consulto
divulgabant ; 5) limor politicorum, qui cultum extraneum < t
exclusi vu in tolerare nolebant, ct valde diffidebant a doctiina caritatis et æqualitatis quam omnts edocet christia­
nismus.
b) Media.
1) Praecones ipsi (4) christianismi pauci «rant, pauperes
(1) Judæi a Romanis dicebantur : « despectissima pars servientium »,
« teterrime gens », « genus hominum invisum deis » (Tacit., Hist. lib. V,
c. 5, 8, 3), « gens contumelia numinum insignis · (Plin., Hist. nat., xiu, 9 ;
Cf. Pesch, n. 251, ■ ·Ι Wilmers, η. 501,
(2) « Nos autem prædicamus Chrislum crucifixum, Judans quidem scan­
dalum, gentibus autem stultitiam » (I Cor., i, 23).
(3) Freppel, Les Apologistes chrétiens au //·' siècle, lect. ι-iit. p. 9-66 ; Origène, t. II, lect. 33 et 34 ; Lodiel, A os raisons de croire, p. 145.
(4) <■ Nullas adhibuerunt artes, quibus gratiam hominum sibi concilia­
rent, nulla usi sunt adulatione, sed liberrime impugnabant hominum
errores, aggressi sunt vitia. I na est iis scientia : scire Christum, cumque
crucifixum ; una eloquentia : verbum crucis aperte ac simpliciter expo­
nere ; una prudentia : quidquid injuria inferebatur, patienter sustinere ac
pro iis bona reddere. » Ita Schwetz, apud Ottiger, p. 861 ; Cf. Bossuet,
Panégyrique de saint Paul, 1<» point.

240

SUPERNATÜRALITAS FACTORUM

quidem, simplices et inculti piscatores, Judæis æque ac
Gentilibus exosi. Etiam pcritiorcs ut SS. .Joannes, Paulus
(t Lucas, inferiores erant hujus ætalis philosophis.
2) Tria media quibus naluraliler propagari solent sociatates : armorum vis, qua non pauci etiam invil i subdun­
tur ; voluptatis blandimenta, quibus permulti attrahuntur :
argumenlorum vis qua multi etiam persuadentur. Porro Chris­
tiani nullum ( X his adhibuerunt : non armorum vi. non seduc­
tione, non voluptatum licentia, non honoris aut lucri promis­
sione, non verborum eloquentia homines alliciebant, sed sola
persuasione, abnegalione sui, contemptu diviliarum, carnis
ct passionum mortificatione, Dei auctor Hale ct nomine, ad
jutura pra*mia inviiabant. dum in terris nonnisi persecutionis,
aerumnas ct supplicia sibi exspectabant, ct discipulis prædicebant.
9

c) Exitus (1).
Experientia constat difficillimum esse unum hominem sim­
pliciter converti re : hoc enim importat renovationem substan­
tialem, ut il a dicam, mentis ct cordis ; valde igitur difficilius
est. millia hominum ex omni genere, conditione ct gente,
ad r< ligionem a qua abhorrent firmiter amplectendam,
brevi t< mpore convertere. Porro hujusmodi opus mirabile
perfecit prædicatio Christiana, genus humanum tribus sæculis
in melius commutans ct ad Christum adducens, cui, non
parumper tantum, sed constanter ct perenniter adhæsit.

Conclusio.
227. Quod si fartum istud explicare tentemus (2), sponte
Γη mentem occurrunt verba Apostoli (T Cor., i, 27-28) : « Quæ
slulla sunt mundi elegii Deus, ul conjundal sapientes, el infir­
ma mundi elegii Deus, ul conjundal fortia, el ea quæ non sunt,
ul ea quæ sunt destrueret. » Cum S. Augustino (3) igitur et S. J.
(1) De Poulplquet, op. cit., p. 12G sq.
(2) Monsabré. Introduction au Dogme catholique, 29e conf.
(3) De Cü Dei, lib. X X 11, cap. 5 · « Si... miracula facta esse non credunt,
hoc nobis unum grande miraculum sufficit quod... terrarum orbis sine
ullis miraculis credidit » apud Rouet de Journel, n. 1783.

SU P E B N AT U B A LITAS FACTOB U M

241

Chrysoslomo (1) sapienter concludere licit : aut miracula
patrata sunt ad conversionem mundi (t religio Christiana
divina est et amplectenda, cum miracula sint piopria Dei
signa ; aut absque miraculis, sola Apostolorum praedicatione
effecta est mundi conversio, et tunc ipsa habenda est mira­
culum stupendum ct incredibile.
Quæ conclusio non parum roboratur : 1) ex eo quod pro­
pagatio' christianismi a Christo non semel praedicta fuerit :
praenuntiavit enim religionem suam universalem fore (2).
nonobstant ibus difficultat ibus et obstaculis quæ. ipso prote­
gente el adjuxanle, tandem superarentur et felicem exitum
certo permitterent (3) ; 2) ex inanitate laboris et operum ste­
rilitate philosophorum vel præstantissimorum qui. mediis
naturalibus abundantes, divitiis nempe,eruditione et potentia,
doctrinam unicam, etsi Christiana longe faciliorem ct mitiorem,
inundo imponere semper frustra conati sunt.
13. - INDIRECTE

Rationalistarum explicationes refutantur.
228. Nonnulli cum JIarnack (-1) christianismi propagationi m
causis mere naturalibus tribuendam esse contendunt. Aiunt
enim : Judaismus, ubique monotheismum et ethicam puram
propagando, hellenismus, unitati m socialem promovendo.
imperium romanuni, unitatem politicam instituendo, vias
aperit udo innumeras, religiones quascumque tolerando
novas, viam, paraverant christianismo. — Paganismi autem
(1) In I ad Cor., hoin. v, n. 5. « Si autem non faciebant (Apostoli) mira­
cula et tamen vincebant, longe mirabilius erat illud. »
(2) Matth., xxvi, 13 ; xxvm, 19 ; Mare., \vi, 15 ; Act., 1, 8.
(3) Matth., x, 17 sq. ; Lue., xn, 11 ; xxi, 12 sq. ; Matth., xvi, 18;
xxvin, 20 ; Mare., xvi, 17 ; Joan., xiv, 16.
(4) Die Mission und Ausbreilung des Christentums in den ersten drei
J ahrhunderten, ed. 3, 1915, apud Rivière, La mission et la propagation du
christianisme dans les trois premiers siècles. « Elle [la doctrine chrétienne]
était ancienne et nouvelle, transcendante et terrestre à la fois : elle était
claire jusqu’à la transparence et. en retour, pleine de mystérieuses profon­
deurs ; elle était bien réglementée et en même temps élevép au-dessus de
toutes les lois ; elle était une doctrine et plus qu'une doctrine, une philo­
sophie et pourtant autre chose qu’une philosophie », p. 73-71. Gibbon*,
Histoire de la décadence ct de la chute de l'empire romain, cap. w ; Lecky*,
History of European Morals, t. 1, c. 3.

242

SUPERNATUBALITAS FACTORUM

dissolutio ct sensus religiosi n novatio, per sijncrclisinum
quemdam, quo, variis inter se mixtis religionibus, anima*
distinctio a corpore, utriusque a Ibo origo. Dei redemptoris
transcendentia, anima* immortalitas, all< riusque vitæ pro­
missio docebantur, animos disponebant ad religionem Chris­
tianam facilius accipiendam.
Christianismus enim, simplicitate simul ( t varietate dog­
matum. antiquitate pariter ac novitate, universalitate, doc­
trinæ puritate, auctoritate simul atque rationali magisterio,
vitæ sanctimonia, persecutionum ope, miraculorum dono et
prophetiarum, mêlions e paganismo alliciebat et omnibus
quam maxime sese accommodabat.
229. R. Ne argumenta in thesi jam exposita denuo exponere
videamur, breviter tantum respondebimus objectioni.
1) Syncrelismus. — Etsi in christianismo inveniatur quidquid
veri el boni habeaturin cæteris religionibus,ipse non est tamen
fructus evolutionis progressivae aut syncretism! cujusdam
productio. Imo (1), cum, a divini mente auctoris essentia­
liter procedat et integer omnibus imponatur ut sola vera religio
ab omnibus suscipienda, necessario rejicit et falsitalis arguit
omnem aliam religionem el cultum, cui ergo odibilis sit necesse
est.
2) ( nilus socialis el politica. — Hæc unitas utique viam
faciliorem propagationi parabat christianismi, sed difficultates
ex parte doctrinæ el auditorum non solvebat ; quinimo propa­
gationi ipsi nocere poterat, el revera valde nocuit, cum per tria
sæcula, imperatorum jussu, persecutiones per universum orbem,
saevierint adversus religionem Christianam.
Prætcrea hujusmodi unitas non minus favebat philosophorum
seclis, quarum nulla tamen, etiam propitia civili auctoritate,
mullum propagata est.
3) Novitas placet si passionibus indulgel, sed christianismus
omnes cupiditates el voluptates prorsus repudiabat.
I) Vitæ sanctimonia el mutua Christianorum caritas. — Sed
hæc jam propagatam supponunt religionem, cum nasci non
potuerint antequam christiani ubique sal mulli haberentur.
Celerum restat explicandum undenam procedant hæ vir­
tutes et unde illarum mirabilis efficacia in conversionem pagafiorum.
.
9

(1 Wilmers, n. 505. Organice tamen evolvi potest doctrina Christiana
sub influxu magisterii, uti explicatur in tractatu de Ecclesia et de bcis
theologicis.
I

SUPERNATURA LITAS FACTORUM

243

5) Promissio alterius uilie (1). — Conatus maximos præstare,
"bonaque temporalia et vitam amittere nunquam consentiet
homo, propter bona mere spiritualia, quæ visibilia non sunt el
in altera tantum vita possidenda promittuntur a religione
quadam, solis sanctis aut vere pœnilentibus, nisi antea certo
const i Ierit hanc religionem divinam esse el ejus promissis tuto
stare posse. Porro religionem Christianam amplexi sunt homines
potius quam ceteras, aut philosophorum sectas, quæ et ipsæ
immortalitatem animæ prædicabanl (2). Ergo non propter
solam promissionem vitæ æternæ ei adhæserunt, sed propter
veritatis evidentiam.
G) Persecutiones (3). — Sed, historia teste, persecuiiones plus
nocent religioni quam favent ; apostatas non neophytos pa­
riant, et propagationi adjumento non sunt, nisi vi superna­
tural! et divina gaudeant patientes, qua ad Deum interne
impellantur et spe amoreque eum prosequantur 1 .
7) Potestas miraculorum (5). — Egregie quidem ! Sed vel ista
miracula vere hislorica habentur, et conceditur religionem Chris­
tianam mirabiliter propagatam esse supernatural! Dei influxu,
vel licta reputantur, et inexplicabilis remanet ejusmodi pro­
pagatio.
8) Auctoritatis principium. — Auctoritatem causam esse
stabilitatis non negamus, sed ex illa sola, ut causa naturali,
non explicatur propagatio christianismi. Etenim antequam hoc
principium vim suam exserat in homines, oportet eos ad reli­
gionem Christianam jam conversos esse ideoque ejus originem

ii) « On voulait surtout des assurances pour une vie ultérieure où fussent
réparées les injustices de celle-ci. La religion qui promet l’immortalité
et assure qu’on reverra un jour ceux qu’on a aimés, l’emporte toujours. »
Renan*, Marc- Aurèle, p. 563.
(2) Ita Celsus : « Dii prohibeant, ne aut ego aut illi aut quiiibet homi­
num tollamus dogma illud : injustos punitum iri, justos mercede esse
donandos. Orig., Contra Cels., hi, n. 16.
(3) « L’histoire nous apprend qu’une religion opprimée s’accroît et grandit
sans cesse et qu’ainsi la persécution est un bon moyen de propagande. »
Jta Harnack*, op. cil., p. 403.
(4) Hugueny, Critique et Catholique, t. I, cap. vi, p. 125 ; De Poulpiquet,
L'objet intégral..., p. 135 sq. « On veut se persuader quelquefois que le
glaive ne triomphe pas des idées : ce serait à souhaiter pour l’honneur de
la race humaine, mais on se trompe. 11 y a eu des idées, des doctrines, des
religions vaincues par la force. Le boudhisme combattu par la force a été
expulsé de l’Inde, où il était né. La religion de Zoroastre a été extirpée
de la l’erse par l'épée mahomêtane. Le druidisme a été anéanti dans les
Gaules et la Grande Bretagne et n’a pas trouve de refuge ai eurs. De
Champagny, Les Césars du IIIe siècle, t. 111, p. 495-497.
(5) Nicolas, Etudes philosophiques sur le christianisme. t. IV, cap. vi,
j). 376 sq. ; Lamennais, Essai sur l'Indifférence, t. IV,cap. \\i, o. 4IS sq.

244

HEROICA CONSTANTIA MARTYRUM
* ,

r

divinam accepisse, cum fieri nequeat « ut sine virtute prorsus
« divina, eidem principio difficillima proponenti ac præci·
« pienti, humili fide et constanti obedient ia adhærcant horni« nes, in magno numero, ex omnibus conditionibus, patria,
« indole, educatione diversi, praesertim cum adversariorum
« impetus in ipsam hanc auctoritatem jam ab initio, quotidie
« et unanimiter dirigantur (1). »
230. Νότα. — De diffusione Budhismi el Islamismi cujus
celeritas non raro nobis objicitur ab adversariis ut supernalutalitatem propagationis christianismi rejicere possint, capite
sbquenti paulisper tractabimus ; de Protestantismi autem
expansione agemus in tractatu de Ecclesia.

ART. II
Ingenti martyrum nw ero eorumque in tormen­
tis heroica constantia aperte comprobatur divi­
nitas religionis christianæ.

Status quaestionis (2).
231. Etymologice, mart yr, a græco,
lestern significat.
Revera Christus apostolos suos el discipulos in mundum
misit ut lesles issent iorum quæ a Domino viderant et audi­
verant, et quidam testimonio tum verborum tum doloris
11 sanguinis (3).
Quoad rem,' martyrem
nunc vocamus omnem Christi disciV
pulum qui divinam verilalem. religionis chrislianæ leslalus esi,
mortem violentam pro ea palienler lolerando (4).
(1) Mazzella, n. 316.
(2) Ottiger, p. 877 sq. ; De Poulpiquet, L'objet intégral..., p. 148 sq. ;
Hugueny, Critique et Catholique, cap. xi, p. 244 sq. ; Monsabré, Introduc*
lion au dogme catholique, 37e conf. ; Paul Allard, Histoire des Persecutions ;
l a persecution de Dioclétien et le triomphe de Γ Eglise, praisert inique : Dix
leçons sur le martyre, in Diet. ApoL, ait Martyre; Dom Leclercq, Les
martyrs; Gaston Sortais, Valeur apologétique du martyre (Se. et fiel.) ;
Rivière, Autour de la question du martyre, Rev. prat. d’ApoIog., 15 aug.
1907 : Vleillard-Lacharme, /'Eglise catholique aux premiers siècles, cap. v,
p. 158-201 ; Hedde, in Did. théol.,'art. Martyre.
(3) Luc., xxiv, 46-48 ; Joan., xv, 27 ; Ad., i, 8, 22 ; n, 32,1 ep. Joan.,
1, 1-3, etc.
:
(4) H. Delehayp, Sanctus, essai sur le culte des saints dans Γ antiquité,
<?. π, p. 74 sq., præsertini, p. 95 sq.

HEROICA CONSTANTIA MARTYRUM

245

232. Tn præscnli igitur, martyrium non accipitur theolo­
gice (1), quatenus est medium quoddam justificationis, tam
- pro infantibus quam pro adultis, ex se martyr· m sancti­
ficans, sed mere philosophice, scilicet in quantum est actus
heroicae fortitudinis, qui saltem ut in pluribus, vires humanas
excedit, et poni nequit absque speciali Dei auxilio.

Notio heroicitatis.
233. Ad rationem martyrii rite intelligendam et exponen­
dam, per prius noscamus oportet quæ necessariæ sunt condi­
tiones ut virtus aliqua vere sit heroica. Jamvero ut aliqua
virtus heroica vere probata (2) dici possit, requiritur : a) quod
opus sit arduum, superans scilicet communem
modum op *
randi hominum ; b) quod actus adimpleantur in gradu emi­
nenti : 1) non semel aut raro, sed frequenter, data occasione,
2) prompte et facile, 3) delectabiliter ct suaviter, 1 in perfecta
connexione cum aliis virtutibus (3).
Hæc ultima qualitas est maximi momenti et ex ea piæcipue
ac proprie discernitur sanctitas heroica. Singularis < nim ali­
quis homo forte potest, ex naturali complexione vel ex aliqua
consuetudine, esse promptus ad opera fortitudinis, qui tam n
non est promptus ad opera mansuetudinis ; potest esse
pudicus sed non humilis, humilis sed non misericors, ctc.
At nemo potest habere « simul et excellenter omnes virtutes,
etiam cas quæ inter se maxime distant, ut summam fortitu­
dinem et summam mansuetudinem, perfectum amorem veri­
tatis ct justitia' ac simul maximam erga errantes miseri­
cordiam..., absque extraordinario auxilio D< i. qui solus in sua
simplicitate perfectiones maximo diversas iinin ntcr con­
tinet, ct eas in anima humana intime unire potest » ( l . Ergo
»
(1) Billot, De Sacramentis, t. I, thes. 24, in nola.
(2) Benedictus XIV, De Beal, canon., 1. Ill, C. 21, Piati, 1840, t. IIP
p. 216 sq.
(3) Attamen ut aliquis sanctus possit dici heroicus, non ne cesse est eum
omnibus virtutibus usum fuisse, nec necesse est eum omnes habuisse in
gradu heroico; sed satis est eum eas virtutes in gradu eminenti exercuisse
de quibus sibi oblata fuit occasio, et secundum conditionem, gradum ac
statum «uæ persona·, juxta omnium Doctorum sententiam. Bened. XIV
loc. cit.
(4) Ganljou-Lagrange, t. II, P· 224.

246

HEROICA CONSTANTIA MARTYRUM

si exsistat in aliquo homine, hæc mirabilis harmonia virtutum
heroicarum signum est certissimum præsentiæ Dei in illo
specialis et extraordinariæ.
Fortitudo autem in cruciatibus perferendis eo mirabilior
est, ut patet, quo piares sint qui passi sunt et quo graviora
tormenta subierint.
Quibus positis, sic instituitur argumentum :
234. Argumentum. — Homines nequeunt, absque speciali
(d extraordinario Dei auxilio, producere, sine ulla spe humana,
«actus fortitudinis vere heroicos, scilicet adimplere, in con­
nexion-' perfecta cum aliis virtutibus, circa opera ardua
communes hominum vires superantia, actus excellentes forti­
tudinis, prompte, alacriter, delectabiliter, occasione data,
constanter ideo ct frequenter, si necesse sit.
Atqui innumeri martyres, ex omni conditione, ælate et
sexu, sine ulla spe humana, cum mirabili constantia et pa­
tientia. propter causam religionis, actus vere heroicos fortitu­
dinis non semel egerunt : tormenta enim atrocissima, multis
in locis et temporibus, multotics, et sæpe per plures dies, alacriterquc subierunt, et quidem summa cum animi tranquilli­
tate, summa cum humilitate, cum charitatc maxima erga
De um et homines, cum magna mansuetudine, læto animo,
imo orantes pro persecutoribus.
Ergo martyres divino adjuti sunt auxilio, et corum con­
st ani ia in tolerando mortem, tali modo acceptam, vires huma­
nas certo excedit. 11. miraculum est certissimum, ordinis
moralis. Proinde r< ligio, quam sanguine obsignaverunt, divina
dicenda est ct vera.
Major patet ex dictis ; ad minorem autem probandam sit
thesis sequens :

Asserlio : Innumeri martyres mortem vere heroicam passi
sunt, propter religionem christianam, quæ ideo divina habenda
est.

I. — Innumeri fuerunt martyres ex omni conditione...
235. A. Numerus martyrum. — Innumeros fuisse martyres
in primis sæculis aperte demonstratur :

HEROICA CONSTANTIA MARTYRUM

547

1) E.r numero el unirersalilale persecti lio num. — in solo
imperio romano usque ad Constantinum M., decem recense ntur persecui iones, quæ i’rre in singulas provincias. et pæne
sine ulla intermissione, crudeliter sævicrunt (1); sed c.t in
Perside sub Sapore, in Arnu nia, ct postea ferme ubique ter­
rarum, novæ exarserunt usque ad tempus hodiernum.

2) Ex leslimonio paganorum el Christianorum. — Omissis
textibus Actuum et Epistolarum (2). sub Nerone multitudi­
nem ingentem mortem subi isse testatur Tacilus (3) ; inultos
autem sub Domitiano referunt Dio Cassius (4) et Bruttius (5).
Marco- Aurelio vero regnante, non paucos capite truncatos
aut bestiis traditos esse (6), et, sub Antonio Pio. « innume­
rabiles prope martyres per universum orbem enituisse »,
narrat. Eusebius. Idem testantur factum S. Irenaeus (7) ( I Ter­
tullianus (8) qui dicit, quocumque incommodo exsurgent»'
populari, christianos esse in causa et ad leones trahi.
Decii vero, Diocletiani et Maximiani persecutiones crude­
liores fuisse, enarrant. Dionysius Alex., (pii recensere nomina
martyrum omittit, cum « plurimi sint et ignoti ex omni homi­
ti) * Depuis Fan 64, date du premier massacre de chrétiens ordonné par
Néron, jusqu'à Fan 313, époque du dernier et définitif édit de tolérance,
les fidèles vécurent dans une atmosphère iuridique hostile à la liberté de
leurs croyances comme à la sé< urité de leurs personnes et de leurs biens. »
Allard, Dix leçons.... p. 85. « La thèse du grand nombre des martyrs est
l’exacte traduction de la vérité historique », id., p. 149. Vide Histoire des
persécutions, t. I. Intiod. p. iv sq.
i En supposant même qu’à chaque fois et dans chaque lieu particulier,
il ait péri peu de victimes, réunies elles doivent former un nombre consi­
dérable. » Boissier, La fin du paganisme, t. 1. p. 393.
(2) Act., iv, 17 sq. ; vu, 55 sq. ; vin, 1 sq. ; xn, 1-3, etc. ; I Pot., iv,
13 sq. ; Apoc., vi, 9.
(3) Ann., lib. xv, cap. 44, apud Kirch, op. cit., n. 28.
(4) Hist, rom., lib. 67, cap. 14, Kirch, n. 199.
(5) Apud Euseb., Chron., lib. n.
(G) Hist. ecc., lib. 5, cap. v, n. 47, Kirch, n. 391.
(7) Ado. hser., lib. 4, cap. 33, n. 9. « Ecclesia omni in loco... multitudi­
nem martyrum in omni tempore præmittit ad Patrem », apud Rouet de
Journel, η. 243.
(8) Apolog., 4<). « Existimant omnis publica' câedis, omnis popularis
incommodi christianos esse in causa. Si Tiberis ascendit in mœnia. si
Nilus non ascendit in arva, si cœlum stetit, si terra movit, si fames, si
lues, slatim : Christianos ad leonem. » Journel, n. 282.

248

HEROICA CONSTANTIA MARTYRUM

num genere atque ætate » (1) ; Lactantius (2), qui non sin­
gulos sed gregatim damnatos esse christianos asserit ; Euse­
bius, qui, teri io edicto Diocletiani promulgato, « vix jam
iniri numerum posse omnium qui de inceps in singulis provin­
ciis passi sunt martyrium » (3), declarat.

3) Ex testimonio modernorum. — Historia duce, conlra
Dodwell (4) qui, sæculo 17, paucos tantum fuisse martyres
affirmare non dubitaverat, Ruinart (5), nosl risque temporibus
Zaccaria (6), De Rossi (7), Le Blant (8) .et Allard (9J) innu­
merabiles inveniri martyres clare ct erudite ostenderunt ;
quorum conclusiones haud obscure confirmantur ex inscrip­
tionibus quæ in Catacumbis leguntur, v. g. « Marcella et Christ’
martyres 550 », « 150 martyres Christi ».
236. B. Conditio martyrum. — Martyres fuerunt aute m
non solum rudes et plebeii, ut Thcodotus, Sere nus, sed etiam
nobiles, ut FI. Clemens, Apollonius, et docti. ut. Justinus,
Irenæus, Cyprianus ; non solum viri robusti, ut milites A ictor,
Julies. Sebastianus, Mauritius, sed etiam mulieres, ut utraque
Domitilla, ut raque Felicitas, Perpetua, senue, ut. Blandina
et Potamiana, senes, ut Simeon. Polycarpus. Pothinus. Leo­
nides, imo pueri et puellæ, ut Tharcisius, Cæcilia, Agatha,
Agnes, Eulalia.

Π. — Propter religionem christianam passi sunt martyres.
237. Sane Christianos criminum et flagitiorum variorum
incusare studuerunt persecutores, ut causa adisset cos perse|1) Euseb., Hist. ecc., lib. 7, cap. il.
(2) De mort, persec., cap. χνι.
(3) Hist, ccc., lib. 8, cap. 6, η. 10, Kirch, η. 409.
(4) Dissert, cyprian. IX, De paucitate martyrum, Oxford, 1684 ; cf. Gib­
bon*, Decline and fall of the Boman Empire, C. 16 ; E. Have;*, Le christia­
nisme et ses origines, Paris, 1884.
(5) Præfat. ad Art. sincera Martyrum, Paris, 1689.
(6) Raccolta di dissertationi di storia ecc. (diss. 42).
(7) Home souterraine.
(8) Les Actes des Martyrs; Les persécuteurs el les Martyrs.
(9) Varia op. cit.

HEROICA CONSTANTIA MARTYRUM

249

qucndi ; reapse tamen, sola religionis causa, eos rnorle damna­
runt.
Ad rationem autem martyrii parvi refert utrum martyres
cruciati fuerint propter do trinam christianam universim
sumptam, aut propter dogma quoddam vel virtutem aliquam
supernaturalem hujus religionis, dummodo propter religio­
nem mortem subierint (1).
Probatur : '

1) Ex persecutionum ediclis (2). — « Non licet esse vos » (3).
cccc lex imperii quæ, si non verbo, sensu saltem, jam ab
initio statuta erat contra Christianos. Nero enim sub prætextu incendii Romæ, de facto autem, quia « genus hominum
superstitionis novæ ac maleficæ » (4) ei videbantur, bestiis
ct flammis tradidit Christi discipulos, qui rursus a Trajano (5)
et Marco-Aurelio (6) ita solo religionis molivo damnati sunt,
ut qui negarent se esse Christianos statim dimitterentur in­
columes.
Christianos autem fieri absolute vetuit Septimus-Seve­
rus (7), dum variis poenis morteque postea eos affici jussit
Diocletianus (8), « si in christianæ fidei proposito perman­
sissent ».
2) Ex testimonio Apologislarum. — Omnes affirmant et
publice proclamant Christianos, n? ullius quidem sceleris aut
llagitii quorum arguuntur, infectos esse, sed solo christianitatis
nomine damnari (9); etiam atque etiam expostulant ne
(1) Hedde, art. cil., col. 223, 226, 232.
(2) Allard, Dix leçons..., cap. iji, p. 85 sq.
(3) Tertull, Apolog., cap. iv, apud Kirch, n. 152.
(4) Suetonius, Vita Neronis, cap. χνι, Kirch, n. 34.
(5) Plinius minor, ep, 97, Kirch, n. 25.
(6) E-iseb., Hist, ecc., lib. V, cap. i, n. 47, Kirch, n. 391.
(7) /Elius Spartianus, Vita .Severi, cap. \mi. Judæos fieri sub gravi
pœna vetuit. Idem etiam de Christianis sanxit. « Kirch, η. 431.
(8) Euseb., Hist, eccl., lib. VII1, cap. u, n. 4, Kirch, n, 405.
(9) S. Just, la Apol., ut, iv ; Athenag., Leg., u; Tert., Apolog., cap. 2.
Kirch, n. 146, 151 ; Ad. Nat., cap. i, Kirch, n. 164. < Credunt de nobis quæ
non probantur, et nolunt inquhi, ne probentur non esse quæ malunt credi
esse, ut nomen illius æmulæ rationis inimicum, praesumptis, non probatis
criminibus, de sua sola confessione damnetur. Ideo torquemur contltentes
et punimur perseverantes, et absolvimur negantes, quia nominis prælium
est. »

250

HEROICA CONSTANTIA MARTYRUM

liceat « os indefensos et inauditos judicari, sed inquisitiones
instituantur <1 judicia quibus se probari innoci nies possint,
si d frustra, adeo imperatores el magistratus sibi persuasissimum habent nullius facinoris reos esse christ ianos.
3) Ex modo agendi judicum. — Solummodo interrogant ur
Christiani utrum in fide Christi perseverent, quod si asse­
verent, statim ad supplicia rapiuntur ct capite damnantur,
quod autem si negaverint, nil ultra quæritur de aliis scele­
ribus, contest inique absolvuntur a judice et honoribus cumu­
lantur ct dignitatibus.
Aperte igitur constat sola christianismi ratione cruciatos
esse christianos ct mori jussos.

III. — Constantia martyrum fuit vere heroica nec natura­
liter explicari potest.
1° Probalur Ihesis :
238. A. Natura tormentorum. — Physica supplicia (1)
cujuscumquc gemeris vel exquisitissima, ita studiose adhibita
ul diu durarent morsque lenta adveniret, ubique pertulerunt
christiani : exsilio enim mulctabantur, ad metalla ct capitis
damnabantur, aut flagella plumbata, ungulas, uncos ferreos,
famem, sitim, equuleum, oleum fervens, calcem vivam, bes­
tias. ignem, cruets, aliaque innumera, ad arbitrium præsidis,
subire cogebantur, ut testantur pagani (2) et apologistæ.
2) Moralia (3) autem lormenla terribiliora fortasse susti­
nere non dubitarunt : vita enim christiana martyrium erat
perenne, namque propter compenctrationem vitæ civilis ct
religiosae, vexationes et molestias perpetuae cos sollicitabant
angebantque ; circumstabant quotidiana pericula idolatriæ
aut apostasiae.
Sæpe etiam muneribus, re familiari et dignitate spolia­
ti) AHard, Dix leçons..., cap. vin, p. 273-308. a On en vint à leur infliger
des peines si épouvantables qu’après s’être étonné qu’il se soit trouvé
des juges pour les prononcer contre eux, on n’est guère moins surpris
que les victimes aient ét·'· capables de les supporte). » Boissier, La fin du
paganisme, t. I, p. 344.
(2) Kirch, n. 28, 45, 76, 399, 407, 410 sq.
(3) Allard, op. cit., cap, vi, p. 189-231; Sortais, op. cil., p. 27-28.

HEROICA CONSTANTIA MARTYRUM

251

bantur, imo et ad lupanar ducebantur, dum ex adverso
voluptates, honores et divitias apostatis promissos renue­
bant atrociusque certamen et periculosius contra cognatos
faciebant, qui precibus ct lacrymis eos a martyrio avertere
conabantur.

239. B. Fortitudo heroica martyrum. — 1) Ante supplicia
martyres, humiles et infirmitatis propriæ conscii, sibi diffi­
debant atque limebani, et saepissime proclamarunt se tormenta
tam constanter tolerare non potuisse nisi, Dei auxilio, quod
inter cruciatus ardenter exposcebant, amicos et iam et notos
obsecrantes ut Deum pro se implorarent (1).
2) Ad mortem autem adducti, « Dei cultum libera voce
absque ullo metu profitebantur ; et cum gaudio atque hilarilale, ridentes, capitalem sententiam excipiebant : adeo ut.
in laudem conditoris omnium Dei, psalmos, hymnosque ct
gratiarum actiones ad extremum usque spiritum concine­
rent » (2).
3) Nonnunquam sponle tortoribus sese offerebant, non ex
fanatismo aut, temeritate et superbia, sed zelo fidei ct cari­
tatis, v. g. ne apostasiam simulare viderentur aut ut trains
in fide confirmarent (3).
4) Semper ex volunlale el libere, non ex necessitate, dolores
ct cruciatus perferebant, nam cis facillimum erat vitare
tormenta : unum abjurat ionis verbum satis fuisset et ad id
omnino invitabantur, promissis nempe, blanditiis, honori­
bus, etc. « Ecco sexus infirmus ct fragilis ætas dilacerari
se toto corpore urique perpetitur, non necessitate, quia licet
vitare si velint, sed voluntate, quia confidunt Deo (4). »
5) Non una hora tantum, sed sæpe per plures dies, «judice
omni virium nisu ambitiose contendente ne (illos' interfice(1) « Profusis lacrymis [martyres] obsecrabant fratres, ut continua? ad
Deum preces fierent, quo tandem ipsi perfectum finem adipisci mere­
rentur. » — « Sinite me sic ; qui enim dat mihi ignem pati, dabit et sine
vestra ex clavis cautione, immotum in pyra permanere. » Euseb., Hist, ecc.,
1. V, c. n ; Martyr. Polycarpi, ep. ecc. Smyrn., c. xiu. Alia exempla vide
apud Ottlger, p. 893 sq.
(2) Euseb., Hist, ecc., 1. vm, c. ix ; Kirch, 411, in fine.
(3) Tert., Ad Scapulam, c. 5 ; cf. De Poulpiquet, op. cit., p. 178 sq.
(4) Lactantius, Div. Instit., 1. v, c. xni, n. 14. Journel, G40.

252

HEROICA CONSTANTIA MARTYRUM

rd », « nihil aliud devitante, quam ut ne torti morerentur »
(1). varia ac per vices alternata supplicia (2), mirabili conslanlia et patientia usque ad obitum tolerabant. Hinc Laclanlius : « Ut de viris taceam, pueri et mulierculae tortores
suos taciti vincunt, et exprimere illis gemitum nec ignis
potest ». (3) Et Eusebius (4) : « (Martyrum) mirabilem in
primis ardorem, vereque divinam virtutem et alacritatem...
oculis nostris conspeximus. »
6) Imo. nonobstante summa injustitia, qua damnabantur,
negata cis omni defensione, mansueli tamen permanebant et
pacifici, el pro ipsis persecutoribus Deum exorabant, carita­
ti m eis el commiserationi m usque' in finem exhibentes (5).
Conclusio. — His igitur rite perpensis, logice infertur for­
titudinem martyrum fuisse : 1) veram virtutem : erat enim
media inter vitia opposita, timorem nempe inordinatum
domans et repellens simul ac audaciam irrationabilem aut
impaviditate m (6) ; 2) virtutem heroicam : aderat enim in
summo gradu ct in connexione mirabili cum aliis virtutibus :
cum charitate fide, spe, humilitate, castitate, mansuetu­
dine, etc., d acius virtutum sæpe repetiti exercebantur circa
opera ardua, inter atrocissima tormenta physica ct moralia,
prompte, alacriter, constanter ct delectabiliter, quin fuerit
ulla spes retributionis temporalis.
Atqui in harmonia virtutum in gradu eminenti manifes­
tatur sanctitas extraordinaria, quæ ipsa supponit auxilium
omnino speciale Dei et extraordinarium. Ergo lalis martyrum
constantia inter cruciatus, tali modo toleratos, est certissi­
mum miraculum ordinis moralis, ac proinde invictum argu­
mentum in favorem religionis christianæ.
(1) Martyr. Polycarpi, n, 3 (6) ; Journel, 78 ; Euseb., Hist, ecc., 1. vi,
c. 39, n. 5 ; KIrch, 399 ; Lact., Inst., 1. v, c. 11.
(2) Euseb., Hist, ecc., 1. vm, c. ix, n. 3 ; KIrch, 410.
(3) Lact., Inst., 1. v, c. xm, n. 12 ; Journel, 640.
(4) Euseb., Hist., 1. vm, c. ix, n. 5 ; KIrch, 410.
(5) Liti. Ecc. Viennensis et Lugd., ap. Euseb., Hist, ecc., 1. v, c. n. « Parmi
ces douleurs, quelqu’un n’a pas gémi, c’est peu ; il n’a pas supplié : c’est
peu ; il n’a pas répondu : c’est peu ; il a souri et souri de bon cœur. » Ita
Seneca, alludens persecutioni Neronis, ep. 78, ap. Allard, Hist, des persé­
cutions, t. I, p. 52.
(6) 2-2, q. 123, a. 3 ; q. 125-127.

HEROICA CONSTANTIA MARTYRUM

253

2° Confirmatur thesis.
240. Hæc conclusio non parum confirmatur :
a) Ex maxima connexione martyrii cum charilale. — « Charilas est vinculum perfectionis. Martyrium autem inter omn< s
actus virtuosos maxime demonstrat perfectionem charitatis :
quia tanto magis ostenditur aliquis aliquam rem aman,
quanto pro ea rem magis amatam contemnit. Manifestum
est autem quod inter omnia alia bona praesentis vitæ maxim·*
amat homo ipsam vitam, et e contrario maxime odit ipsam
mortem, et præcipue cum doloribus corporalium tormento­
rum... Et secundum hoc patet quod martyrium inter ceteros
actus humanos est perfectius secundum suum genus, quasi
maximae charitatis signum, secundum illud Joan., xv, 13 :
« Majorem hac dilectionem nemo habet, ut animam su.am
ponat quis pro amicis suis (1). »
b) Ex variis adjunctis. — 1) Ex miraculis : Dei interventus
quandoque clare manifestabatur : sæpe < nim « voracissimæ
bestiæ (subito mansuefactae) nec attingere Sanctorum cor­
pora, nec propius accedere audebant ; nonnunquam inter
llammas illaesi manebant Christiani, quorum, non semel etiam,
vulnera confcstim sanabantur aut dolori non erant » (2).
2) Ec e//edi bus. — À'iso martyrio christ inorum, stupebant
pagani, mirantes martyrum fortitudinem incredibili m et
patientiam, ct quasi sponte quærebant « quid intus in r< » (3)
<rat, quanam ex causa tot acerba tormenta subire poterant
etiam pueri et puellæ. Hacque ratione permoti, multi ad
Christum convertebantur, adeo persuasum habebant « nec
consensum tam multorum nec perseverantiam morientium
vanam esse, nec ipsam patientiam, sine Deo, cruciatus tantos
superare posse» (4). « Plures efficimur, aiebat Tertullianus,
quoties metimur a vobis : semen est sanguis Christiano­
rum (5). » Reapse post persecutiones prodigiosa fuit extensio
(I) 2-2, q. 12 4, a. 3.
(?) Euseb., Hist. ecc., 1. vm, c. 7.
(3) Tert., Apol., c. 50 ; Ad Scapul., v ; Marl. Polycarpi, n ; S. Just.,
11 Apol., xii.
(4) Lact., Instil., lib. v, c. xm, xxni, apud Journel, 640.
(5) Apolog., c. 50, Journel, n. 285.

HEROICA CONSTANTIA MARTYRUM

Christianismi, ct ita quo destrui aut salti m minui debuisset
Christiana religio, in dies magis ac magis augebatur.
Ergo, omnibus spectatis etiam adjunctis, heroica martyrum
fortitudo arguit miraculum morale, annexum habens mira­
culum sensibile, et sic divinum est signum firmissimum veri­
tatis doctrinæ christianæ.
241. Objicitur (I) : 1° Martyres mori, m obierunt propter spem
lucri, glorix cupiditate vel honoris post mortem, immortalitatis
bonorumque xternorum vana exspeclatione, quandoque etiam stu­
piditate moli aul fanalismo. Ergo nihil valel argumentum.
R. Nullum ex moti vis. supradictis recte assignatur ut causa
naturalis qua sufficienter explicaretur factum tam universale
et tam mirabile.
El sane : 1) Xon spes lucri, cum mortis tempore evanescunt
divitiarum gaudia.
2) Xon glorix cupidilas vel honoris. —Plerique enim, ut, vidi­
mus, sincera et maxima humilitate fulgebant, ita ut, quamvis
sæpius martyrium subiissent et vulnera toto corpore circum­
ferrent, tamen nec se ipsos martyres prædicarent, nec ab aliis
ita se appellari paterentur (2).
Praeterea a religione Christiana absolute proscribebatur
gloriæ cupido qua, si permoli fuissent martyres, mortis fruc­
tum se amissuros esse ideoque nihil sibi magis timendum esse
aperte sciebant.
Cælerum non pauci in speluncis ac sylvis vel fame perierunt,
aliique multi a feris devorati sunt aut globatim occisi, qui se
propterea a nemine cognoscendos esse, nisi a Ileo, minime
ignorabant ; quinimo hujus mortis genere nonnisi infamiam et
hominum despectionem sperare pol erant, dum apostasia via
ad gloriam el honores proxima erat et certa.
3) Xon bonorum xlernorum vana exspectatio. — Futura enim
spiritualia et invisibilia tali modo allicere non potuissent, per
tot sæcula, tam numerosam multitudinem martyrum, omnis
ætatis et sexus, ad subeunda atrocissima tormenta crudelissimamque mortem perferendam, tanta patientia et alacritate,
tantaque animi tranquillitate, nisi fuisset in eis persuasio
verissima, fidesque certissima, spes fortiter el stabiliter fun­
data, in argumentis nempe objectis e ceriis et firmis, gratiaque
Dei animos confortans inter supplicia, ut experientia quoti­
diana nimis constat.
1) Xon stupiditas aul fanalismus. — Multi enim docti erant
el excullissimi, rationemque suæ fidei libenter reddebant.

(1) Monsabré, Introduction au dogme catholique, 37e conf,, 2“ pars.
(2) Ex epist. Ecc. Lagdun., apud Euseb , Hist, ecc., lib. v, cap. n.

HEROICA CONSTANTIA MARTYREM

Sed (I) « neque unquam homines tam bardi et stupidi fuerunt,
« ul permissa optione inter delicias el supplicia, inter liber« talem el carceres, inter vitam et violentam mortem, nesci­
te rent vel per se nollent res naturæ suæ gratas et jucundas
« potius quam ingratas et duras eligere ».
Fanalismum (2) autem qui, imaginatione ortus et perti­
nacia, conjungi solei cum passionibus, crudelitate et superbia,
prorsus abfuisse ostendunt martyrum mansuetudo et modes­
tia, prudentia in responsis, diffidentia sui, precum ad Deum
sine intermissione oblatio, libera mortis tolerantia, quæ qui­
dem omnia ignota sunt turbis quæ, fanatico impulsæ furore,
insipienter et cæco impetu agitatoribus obediunt.
Denique violentum non durat, et fanatismus cito defecisset,
nec per tot sæcula innumeros homines tam diversos tanta vi
invasisset et in tantos cruciatus abripuisset.
242. 2° Omnes religiones suos habuerunt martyres. Ergo ex
martyrio probari nequii divinitas chrislianæ religionis.
A. In genere.—Nonesola morte violenta ul sic, eruitur argu­
mentum sed e martyrio talibus dotibus vestito, ut sola reli­
gionis causa toleratum sil, simulque nonnisi interventu Dei
explicari possit. Sane mors vel crudelissima non sufficit ut
quis martyr habeatur : martyrium enim non tam ex ipsa
morte quam ex mortis ipsius adjunctis dispositionibusque
animae mor i entis dijudicatur, quæ nunquam apud asseclas
sectarum aut aliarum religionum simul conjunclæ et modo
tam mirabili inveniuntur (3).

(1) Ita Ottiger, p. 887.
(2) Sortais, Valeur apologétique du marh/re, cap. π, p. 22 sq. ; De Champagny, Etudes sur C empire romain, t. VIII ; Les Antonins, t. II, lib. 5,
cap. 3, p. 304 sq.
« Rien [dans la nature du témoignage rendu par les vrais martyrs] n’y
sont l’enthousiasme factice et surchauffé. Ce n’est pas l'ardeur maladive
de la mort, telle qu’on la rencontre chez les sectaires... Ce n’est pas l’en­
traînement docile de la foule, plus ou moins poussée par des meneurs.
C’est la détermination ferme de gens réfléchis qui ne s'exposent pas volon­
tairement au danger, qui se délient sagement d'eux-inèmes, qui obéissent
aux règles portées par la sollicitude de l'autorité religieuse, mais qui,
devant le péril, ne faiblissent pas, d’autant plus intrépides que leur témoi­
gnage n’est pas rendu à la légère, mais qu'il est la résultante de toute leur
foi, de toute leur vertu ct de toute leur raison. » Allard, Dix Zcf ons...,cap. ix,
p. 329-330.
(3) * Nous reconnaissons volontiers que l'un ou l'autre des éléments de
cette synthèse [de l’argument du martyr] peut se trouver chez les sectes
hérétiques ou les religions non chrétiennes..., il n’en reste pas moins que
le témoignage des martyrs de l’Eglise catholique réalise seul la synthèse
•de tous les «acteurs que nous avons énumérés. » De Poulpiquet, L'objet
intégral..., p. 186-187 ; Allard, op. cit., p. 322 sq. ; 2-2, q. 124, a. 3 · Quodl.,
•v, c. 19.

256

HEROICA CONSTANTIA MARTYRUM

B. In specie. — 1) Admisso quod in Geni ilibus veræ virtutes
morales reperiri possint, nihil videtur obstare, speciata rei
natura, quod aliquis ex eis usque ad. gradum heroicum per­
tingere possit. At nemo tamen stricte Heroes appellari poiesl :
nam « ad constituendum Heroem collectio omnium virtutum
moralium requiritur » ; atqui « quotquot apud Gentiles, propter
alicujus virtutis moralis excellentiam, Herois nomen consecuti
sunt, aliis, ut plurimum earnerunt virtutibus, el vitiis fuerunt
inquinati » (1). Ergo stricte Heroes dici non possunt.
2) Inter Hærelicos et Schismaticos, quidam certe mortem
intrepide obierunt pro fide sua. Attamen nulla comparatio
fieri potest inter martyres hæreticos et martyres catholicos :
a) Son ralione loci et temporis : Hæretici enim, per aliquot
annos tantum et in una vel in paucis tantum regionibus passi
sunt, dum Catholici, fere ubique terrarum, per multa sæcula,
imo fere omni tempore, mortem subiere pro religione sua. —·
b) Son ralione numeri, nam hæretici semper pauci fuerunt,
saltem relative ad numerum martyrum catholicorum. Id. jam
animadvertebat S. Irenæus : « Ecclesia, omni loco, ob eam,
quam habet erga Deum dilectionem, multitudinem martyrum
in omni tempore præmiltit ad Patrem, reliquis autem omnibus
non habentibus hanc rem ostendere apud se, sed nec quidem
necessarium esse dicentibus tale martyrium (2).. » Sane nulla
Haereticorum secta reperiri potest, « in qua tot ex omni sexu
et ælale mortui sint, el mortem constanter subierint, quot
inter Catholicos id præstilerunt (3). » — c) Son ralione molini :
mulli enim Haeretici motivo politico cruciati sunt, et signa
fanatismi, superbiæ, imo et crudelitatis non dubia præbuerunt.
Insuper inter illos, qui pro sua religione mortem violentam
patienter sustinuerunt, alii propter unam doctrinam, alii
propter aliam doctrinam, valde diversam, imo omnino opposi­
tam, mortui sunt ; dum Catholici « pro una eademque re, pro
iisdem omnino dogmatibus, pro ipsa inconcussa et uniformi
traditione sanguinem fuderunt (4) ».
Igitur Sectæ frustra pro se appellant ad argumentum mar­
tyrii, nam, ad valorem hujusmodi argumenti, semper deficit
elementum essentiale multitudinis et continuitatis, sæpeque
desunt quoque una vel altera ex aliis conditionibus requisitis.
Quamobrem, etiam dato quod existere possint inter Hæreticos
cl Schismaticos, martyres quidam veri nominis, hi casus sunt
omnino singulares el nonnisi exceptiones quasdam paucissi­
mas constituunt ; proinde nullatenus infringunt martyrium
(1)
(2)
(3)
(4)

Bened. XIV, De Beat, canon., I. m, c. xxi, t. III, p. 211-212.
Adv. Hær., 1. iv, c. xxxm, n° 9. Journel, 243.
Bened. XIV, l. c., c. xx, n« 12, p. 204.
Bened. XIV, l. c., p. 203.

HEROICA CONSTANTIA MARTYRUM

257

calkolicum seu martyrium universale in favorem religionis
calholicæ (1).
Insuper haereticorum martyrium, si quod detur, nunquam
erit in gratiam ipsius hæresis ut sic, secus Deus ipse errorem
attestaretur, sed semper apparebit in connexione externa et
visibili cum veritate catholica. Igitur, loquens de protestantibus qui, annis 1885-1886, in Ouganda interfecti sunt pro
religione sua, quam veram Christi religionem credebant, merito
ait Tanquereij : * in hoc casu, divinus interventus verilatem
christianismi, non autem proleslantismi quatenus hic Ecclesiæ catholicæ opponitur, demonstrabat » (2). Eodem sensu
D'Herbigny : « Gausa mortis pro Christo ejusque fide, potest
per accidens \ ero donare martyrio homines in aliquo cœtu
illegitimo, inculpabiles nempe, quos gratia Christi inscios per
veram Ecclesiam vivificat (3). »
Quoad Indos, notemus mullos quidem, viduas praesertim,
tormenta mortemque subire, sive in obsequium mariti, sive
ut ad nirvana certius perveniant, sed hi nullatenus martyres
haberi possunt, cum nec propter religionem moriantur, nec
libenter, sed ex necessitate, antiqua consuetudine orta, et qua­
dam desperatione, ut testantur omnes hodierni viatores et
missionarii (4).
Babyslæ (5) vero persani non sunt juxta ipsos adversarios,
nisi fanatici qui, vi et armis, contra auctoritatem civilem
acriter pugnarunt, proptereaquemartyribus Christianis nequa­
quam æquiparari possunt. — Idem dicendum de antiquis Cir­
cumcellionibus qui, vesano enthusiasmo, de rupibus se praecipi­
tabant.
(1) CI. L. de Grandmajson, in Recherches de science religieuse, 1922,
p. 1-29 ; Ami du Clergé, 13 mart. 1924, p. 165 sq. : Delehaye, Sanctus...,
p. 256-259.
(2) “N. 517. — (3) Theol. de Ecclesia, t. II, n. 241.
(4) · Je ne parle pas des femmes indiennes se brûlant sur le corps de
leurs maris ; on sait aujourd’hui, des témoins oculaires l’ont attesté, com­
bien la plupart de ces malheureuses opposent de résistance, comme il faut
souvent les maintenir sur le bûcher fatal. » Olivier, Conf. theol., 41° conf.
t 11 n’est guère en leur pouvoir de s’en dispenser [du feu]. La coutume
du pays, le point d’honneur, la crainte d’être déshonorées et de devenir
la fable du public y ont plus part que leur volonté propre : si quelqu’un'
tâchait de se soustraire à une mort si cruelle, ses parents sauraient bien
l'y forcer, afin de conserver l’honneur de leur famille. C’est pourquoi,
lorsqu'ils en voient chanceler, ils leur donnent aussitôt certains breuvages
qui leur ôtent toute appréhension de la mort. » P. Martin, Lettres édi­
fiantes, vu, p. 76, apud Ottiger, p. 891 ; Ch. Godard, Le fakirisme (Sc. et
Relig.) ; Heuzé, Fakirs, Fumistes et Cle, Paris, 1926.
(5) Renan*, Les Apôtres, p. 378 ; cf. Carra de Vaux, Les penseurs de
l'Islam, t. V, 1« plc.

Theol. I.

9

258

TESTIMONIUM MAUTYBUM

243. 3° Martyrum constantia non excedit miLi tum fortitudinem,

inter bclla. Ergo.
R. — Præterquam quod milites generatim non propter reli­
gionem mortem obeunt, maximum viget discrimen inter eos
et martyres.
1) « Afilites (1) enim necessitate plerumque coguntur, quam
« non possunt nisi vel turpi fuga, vel servitude indigna, vel
« amissione bonorum vel graves subeundo pcenas evadere ;
« martyres vero tormenta omnia, solo verbo nutuque, cum
« summi simul spe lucri, effugere potuissent.
2) « Milites non se exponunt morti ccrlæ, sed tantum plus
α minusve probabili mortis periculo, cui quo animosius se
« objiciunt, eo facilius plerumque illo perfunguntur ; martyres
« cruciatibus horrendis cert aeque morti se offerebant.
3) « Militum mors plerumque est subita, hinc sine vehementi
« dolore : martyrum prolixa, horrida.
4) « Isti tormenta adibant animo tranquillo, pacifico, absque
« ullo vindictae studio, absque ira et felle, bene affecti vel erga
« judices et tortores, ipsis ex animo omnem condonantes inju« riam, humiles et de sua virtute diffidentes : milites plerumque
« in pericula ruunt, ulciscendi studio iraque ardentes, cæco
« animi impetu abrepti, suis præiidentes viribus.
5) « Martyres nulla spe lucri movebantur ; milites'amoro
« patriæ et suorum quos fortiter pugnando tuentur, spe prædæ,
« spe gloriæ et honoris, spe evadendi periculum alliciuntur. »
6) Milites viri sunt robusti ætateque firmati, dum martyres
inveniuntur puellae, virgines tencræ, mulieres infirmae, senes­
que provectæ ætatis.
Quapropter, immerito militum fortitudo cum martyrum
constantia confertur.

Martyrium igitur christianum prorsus inexplicabile rema­
net, nisi procedat e virtute Dei supernatural i. Porro in testi­
monium Christi religionis actum est. Ergo hæc religio divina
habenda est et vera.
Scholion : De Testimonio martyrum.
244. Nonnulli apologetic (2) argum ntum praecedens confir­
mare contendunt ex ipso martyrum testimonio, quatenus
(1) Ita Hurter, n. 91. Cf. Allard., art. cit., coi. 337-339.
(2) Brugère, De Vera. Religione, n. 62 ; Sortais, Valeur apologétique du
martyre, p. 51 sq. ; Allard, Dix leçons sur le martyre, cap. ix, p. 309 sq. ;
Monsabré, Introduction au dogme catholique, 37e conf., i ; Wilmers, De
Religione revelata, 1. iv, cap. n, a. 3, n. 546.

INVICTA STABILITAS CHRISTIANISMI

259

formalitert< sl al i sunt martyri s fact a externa ct sensibilia, quæ
in Evangeliis narrantur ct quibus lota nititur christianæ
religionis divinitas.
Sane primi martyres, apostoli n< mp< (t discipuli, lesles
oculati fu< runt vitæ, miraculorum ct resurrectionis Christi,
ac proinde sanguinis effusione, ( loqucntius quam verbis et
scriptis, de his factis testimonium dederunt.
At argumentum martyrii, sic intellectum : a) Proprie non
valet nisi pro prima generatione Christiana, aliorum enim tem­
porum martyres hujusmodi facta non viderunt. — b) Jam non
est argumentum divinum, directe ct immediate demonstrans
divinitatem Christianismi, sed testimonium humanum, ori­
ginem divinam religionis catholicæ indirecte tantum ostendens,
quatenus indubitanter testatur existe ntiam historicam fac­
torum illorum supernaluralium, quibus nititur hæc religio. —
c) Ideo non debet sumi exclusive, quia nimis restringit valo­
rem martyrii nec plenam ejus notionem proponit : constat
enim etiam primos martyres morb m subiisse, non tam ut
veritatem historicam factorum Evangelii testarentur quam
fidem suam in Christum et in ejus divinam missionem et
doctrinam (1).

Corollarium : Praecedens demonstratio clarissime confir­
matur ex invicta stabilitate religionis christiano-catholicae.
245. Argumentum: Eo difficilius perseverare potest religio
aliqua in unitate perfecta, quo universalior est et quo major
adest disproportio inter obstacula vincenda ct media ad ea
superanda adhibita. Atqui religio christiano-catholica : 1) jam
a prima sua diffusione, mullas undique gentes in unum col­
legit et, saeculorum decursu, piares semper sibi aggregavit ;
2) dirissimas et innumeras persecutiones, maximasque hæreses
constanter sup. ravit ct perpetuo ac firmissime manet et vivit
ead» m fide, iisdem sacramentis, etc., quamvis auxilia natu­
ralia, quibus nititur, fuerint omnino debilia, imo quamvis
quandoque pericula intestina gravissima, ex corruptis cleri
(1) Hedde, ari. cit., coi. 247 sq. ; Allard, art. cit., col. 334, 335, ubi emendat
suam doctrinam.

260

INVICTA STABILITAS CHRISTIANISMI

moribus, ei hinc illine sæpius ingruerint. Ergo, quemadmodum
ejus admirabilis propagatio, ita invida stabilitas religionis
catholicæ per causas visibiles et naturales explicari nequit,
sed supponit ct exigit speciale Dei auxilium < t ideo divi­
nam hujus religionis originem valide comprobat.
Major evidens est quoad secundam partem. Prima pars
facile ostenditur vera : Gentes enim multum inter se distant
indole, cultura, moribus, etc. ; imo fere necessario sibi oppo­
nuntur ex parlicularismo nationali et utilitatis varietatibus.
Ergo difficih est plurcs populos in unum congre garo, et mull o
difficilius ita congregatos retinere. A fortiori valde difficile
est r< ligionem aliquam, per lotum orbem diffusam, invictam
stare.

246. Probatur minor :

1° Factum stabilitatis. — Religionem catholicam, inter
multas gentes, inde a tempore Christi perpetuo conservari
manifestum est. Atqui historia compertum est omnia insti­
tuta humana, quantumvis sapientissima (t firmissima, ali­
quando tandem corruere, nec unum inveniri potest imperium,
♦ tiam multis sæculis Horens, quod usque ad finem eamdem
omnino formam legum, morum ct r< giminis servaverit.
Igitur immutabilitas merito dicitur attributum divinum (1),
nec ulla res humana, sibi essentialiter idcntica, permanere
vak t absque speciali Di auxilio. Proinde religio catholica
jam divina appan t co ipso quod non solum invicte perseveiat, sed stabilis permanet inter innumeras gentes diffusa.
2° Modus stabilitatis. — a) Religio catholica stabilis per­
durat inter maxima obstacula. — Imperatores romani, per
tria priora sæcula, nomen christianum in sanguine delere
conantur ; et tamen religio Christiana per totum orbem
celerrime propagatur, et vere « semen est sanguis martyrum x.
Julianus Aposlala omnem paganæ philosophiæ vim et
subtilitatem colligit contra fidem Christianam ; at cito corruit
totum paganismi ædificium et adhuc crescit religio Christiana.
(1) Num. χχπι, 19 ; Ts. 101, 27 ; Mal., m, 6.

INVICTA STABILITAS CHRISTIANISMI

261

Mox Barbari, mundum universum gladio et flamma devas­
tant, omnia vestigia moral itatis et religionis eradere volentes.
Sed religio Christiana, nedum destruatur, ipsos Barbaros
vincit ct ad fidem convertit, ut historice ostendit missio
S. Augustini ad Anglos et S. Bonifacii ad Germanos.
Interim pullulant magnæ illæ hæreses, quibus sæpe maxime
favent imperatores byzantini : Arianismus, Nestorianismus,
Eutychianismus, Pelagianismus, omnia fere dogmata impu­
gnantes. At paulatim evanescunt hæreses et fere totaliter
oblivioni dantur, dum religio catholica vividior ct purior
periculo evadit.
Sæculo nono, Pholius instituit magnum schisma Græcorum. Sed religiones schismaticæ st atim languescunt et, cada­
verum more, absque ulla vitalit ate manent ; religio autem
catholica, etiam eo tempore, late extenditur in Europam
septentrionalem, in Scandinaviam, in Bulgariam, in Mora­
vian], in Bohemiam, in Poloniam, in Russiam, etc., nec
crescere cessat.
Medio ævo, Religio Christiana maxime impugnatur a Mahuηκ tanis, ab Albigensibus hæreticis et Catharis ; moxque
advenit magnum schisma occidentale. Sed exsurgunt novi
Ordines : Dominicani, Franciscani ; splendent illustrissimi
Doctores, ut S. Thomas, horamque sanctitate ct doctrina,
invictus manet Christianismus, imo audior fit et firmior.
Sæculo XV et XVI, Protestantes, ducibus Lulhero et Cal­
vino, il a Europam perturbant, ita quidquid nomen habet
catholicum destruunt, ut multi fin< m religionis catholicae
proximum osse credere potuerint. At, paulatim ad paucas
provincias reducitur ramus a trunco praecisus ct cito arescit,
dum religio catholica, veram et sanam reformationem insti­
tuendo in concilio Tridentino, mox ramos n' vos et vegetiores
profert, ut constat, v. g. ex multis missionariis in Indiam,
Japoniam et Américain missis.
Exsurgit Jansenismus, Gallicanismus, Josephismus, Philosophismus, moxque Revolutio gallica, bellum crudelissimum
indicentes religioni christianæ, sacerdotibus et omnibus rebus
sacris. Demum Ralionalismus, Liberalistnus, Laicismus, et
Modernismus, ad nostra usque tempora, contra religionem

262

INVICTA STABILITAS CHRISTIANISMI

christianam exardescunt. Religio tamen invicte persecutioncspatitur, strenue dimicat adversus hæreses, magis ac magisfovet opera pietatis et charitatis, novas instituit congrega­
tiones, novasque hominum et mulierum sodalitates, quibus
vita chrisliana miraid liter augetur, evangcliumque latius
extenditur.
b) Disproportio inter obstacula ei media. — Obstaculum
gravissimum, ortum ex diversitate gentium et ex aliis periculis
modo breviter relatis, maxime crescit si consideres hostes
religionis catholicæ cam oppugnasse omnibus mediis quæ
excogitari et adhiberi poterant, vi et fraude, calumniis,
mendaciis, blanditiis et minis, armis et subtilissimis humanæ
sapientiæ argumentis, si addas aliud maximum obstaculum
non semel exsurrexisse ex corruptis ipsorum religionis minis­
trorum moribus.
Atqui religio catholica, mediis tantum illis utens, quibus
primo diffusa est in mundum, mediis scilicet naturaliter
infirmis et debilibus : verbi prædicalione et exemplo virtutum,
non solum nunquam devincitur, sed omnia obstacula modo
mirabili et constanti superat. « Certe, calamitatibus pressa,
alte sæpe ingemit, jacturam multorum filiorum, imo inte­
grarum gentium
non
raro
deplorat;
sed
nihilominus
ipso
»
certamine putata, vegetior semper e pugna prodit, jactu­
rasque suas alibi resarcit, pereuntibus interim aut languen­
tibus adversariis (1) ! »
Ergo, nisi velimus admittere effectum sine causa proportionata. proclamare debemus hanc perennem et invictam
religionis christiano-catholicæ stabilitatem a speciali Dei
auxilio provenire el verum esse miraculum ordinis moralis,
ac proinde hanc religionem esse vere divinam.
A
Conclusio capitis.

247. Hæc conclusio eo facilius accipienda est, quo hæc
stabilitas in vita, ut ita dicam, externa, confirmatur per
indeficientem etiam stabilitatem in sanctitate pe r fcc ta et heroica
(1) Van Noort, η. 124.

INVICTA STABILITAS CHRISTIANISMI

263

necnon per continua miracula certissime probata, ut in trac­
tatu de Ecclesia fuse dicetur (1),
His ideo omnibus attente consideratis, merito concludere
licet cum conc. Val. (2) : v Ecclesia (Religio catholica) per se
ipsa, ob suam nempe admirabilem propagationem, eximiam
sanctitatem et inexhaustam in omnibus bonis fecunditatem,
ob catholicam unitatem (3) invictamque stabilitatem, mag­
num quoddam et perpetuum est motivum credibilitatis et
divinæ suæ legationis testimonium irrefragabile. »
(1) N. 412.
(2) Sess. 3, cap. n, Denzinger, 1794.
(3) De catholicitate et unitate Ecclesiæ ex professo agemus ubi de notis
ecclesiæ ; at ea quæ diximus de mirabili propagatione et conservatione
unius ejusdemque religionis christiano-catholicæ inter omnes gentes jam
implicite ostendunt ejus o catholicam unitatem ».

264

EXCELLENTIA CHRISTIANISMI

CAPUT III

CONFIRMATUR DIVINITAS RELIGIONIS
CHRISTIANÆ
Status quaestionis.
248. Huc usque divinitatem religionis christiano-catholicæ
demonstravimus ex ejus auctoris divina missione, ex ipsiusque adjunctis histoiicis ; nunc autem illam potissimum
inspicimus in sua doctrina (1) et in sua mirabili conformitate
cum aspirationibus naturæ humanæ, posteaquc illam compa­
rabimus cum Budhismo et Islamismo, qui præcipuc præstant
inter cæteras religiones, ut ex ejus transcendentia iterum
divina appareat.

ART. I

Divinitas christianæ religionis ex ejus
excellentia confirmatur
249. Excellentia cujuscumque religionis duplici ex capite
desumi potest, indirecte quidem ex ipsa auctoris persona,
directe vero ex ipsamet doctrina. Jam diximus de persona
Christi ; nunc igitur exponenda est doctrina religionis chris­
tianæ. Hæc autem doctrina ita plane D< o digna apparet ct
humanæ naturæ apte conveniens, ut divina valde probabi­
liter affirmari possit.
(II Si consideretur doctrina Christi ut ab ipso procedens tanquam legato
divino, certo certius nonnisi divina esse potest, et habemus argumentum
apodicticum ; si autem consideretur independenter a probationibus prae­
cedentibus, demonstratio forte non videbitur omnibus et singulis absolute
sufficiens, sed tamen argumentum saltem probabile exhibet, quo multi
commoveri et ad veritatem præparari et adduci possint.

EXCELLENTIA CHRISTIANISMI

265

Asseri io : Doctrina religionis christiano-catholicæ adeo
excellens est et sancta, adeo mirabiliter conveniens ipsi na­
turæ humanæ, ut nonnisi a Deo aut ab ejus legato institui
potuisse videatur.

Thesis constat duabus partibus : 1) in priore exponamus
doctrinæ christianæ excellentiam ('jusque conformitati m
mirabilem cura aspirationibus naturæ humanæ ; 2) in poste­
riore, ex his critcriis ostende mus hanc doct rinam, salt· m
valde probabiliter, origine divinam esse.

I. — Doctrina christina, tum dogmatica tum moralis,
excellens est et mirabiliter explet aspirationes humanas.
1° Doctrinæ dogmaticæ excellentia.
250. Veritatibus religionis nat uralis quas expresse declarat,
multas addit religio Christiana, quæ clarius nobis aperiunt
naturam Dei, hominis ct mundi.
Deum enim dicit non solum unum in natura, omniumque
creatorem et providum, sed trinum in personis et in se beatis­
simum, patrem vero amantissimum, qui. misericordia ct
bonitate, Unigenitum in terras misit ut hominem lapsum
redimeret et sanctificaret.
Homo autem, ait, a Deo creatus ad imaginem ejus et simi­
litudinem et divinæ consors naturæ factus, ab hujusmodi
statu libera voluntate dejectus est, sed, gratia Redemptoris,
in filium Dei adoptivum assumptus est et in hæredem æternæ
bcatitudinis, ad quam, via Christi, perveniet. Quo pacto,
origo mali et ratio hujus vitæ dolorum et miseriarum pl< ne
explicantur, necnon et valor statuitur laboris et meritorum.
Ad ('jus gloriam mundus a Deo ex nihilo factus est. et,
totus quantus, nonnisi adjumento esse debet homini, ut suum
prosequatur finem et percipiat Unde creaturæ usus faciendus
aperte declaratur.
(1) Bossuet: Discours sur Γ histoire universelle, 2' pars, cap. xix : Mgr Bes­
son, l'Homme-Dieu, 10e conf. ; Lodiel, .Vos raisons de croire, la pars,
cap. ni, p. 59 sq. ; Ottiger, p. 607 sq. ; De Broglie, Les fondements intellec­
tuels de la toi chrétienne, 6e et 7° conf. : Nicolas, Eludes philosophiques,
lib. il, 2° pars, cap. h, ni et iv, t. II, p. 300 sq.

■VW M

266

EXCELLENTIA CHRISTIANISMI

2° Doctrinæ moralis excellentia.
251. a) Simplicissima esi simul el perfecta. — Revera uni­
versam legem moralem habet religio christiana in duplici·
amoris Dei ct proximi mandato, ex quo logice deducunlpr
omnia hominis officia erga Deum, cæteros homines et seipsufh.
1) Erga Deum. — Si Deus enim super omnia diligatur,
adoratione agnoscetur ejus supremum dominium, gratiarum
actione laudabuntur ejus beneficia, ct fiducia in Eo summa
posita, spretis divitiis aliisque rebus terrenis, ejus gloria in
omnibus quaeretur.
2) Erga proximum. — Misericordia in pauperes et infirmos,
specialis dilectio parvulorum, omniumque amor vel inimi­
corum, cujuscumque auctoritatis legitimae reverentia, rei a- .
tiones amicales in familia et societate, sponte defluunt ex
eodem praecepto caritatis (1).
3) Erga seipsum. ~ In se inflammatus eadem caritate,
mundana despiciet homo, vitia et peccata quaecumque vel
interna effugiet, et adversitates vitae fortiter tolerabit ;
imo, conscius suæ dignitatis, virtutem magis ac magis perfec­
tam ct unionem magis ac magis intimam cum Deo acquiret,
ut tandem aliquando aeternam habeat in eo requiem et laeti­
tiam. Rursus ex eodem amoris principio dimanat zelus ille
domus Dei, quo accensi nonnulli, consilia ipsa Christi exse­
quentes, cælibem ducunt vitam in paupert ate summa et obedientia, amantes nesciri et pro nihilo reputari.

b) Tutissima eliam el suavissima. — 1) Sanctione sufficienti
gaudel doclrina christiana. — Qui enim hanc doctrinam am­
plectuntur, centuplum accipient in hac vita, pace bonae
conscientiæ ei gaudio, et in altera, bonum aeternum posside(1) « Tout ce qui est noble et im.n rtel tend vers l'immortalité : rien
n’est plus noble et plus divin que l'amour. Oui, tout ce qui en nous est
noble et divin ne l'est que par la participation à l’arnour. et ce qui tire
son essence des relations temporelles n’est pas de l’amour. L’amour alluma
le flambeau de la vie à l’éternité · et il ne connaît aucune éternité que
l’Eternel qui est à la fois sa source primitive et l'Océan au sein duquel il
retourne. » De Stolberg, Hist, de X.~S. J. C. Cl Bossuet, Méditations sur
ΓJfamgiie : La dernière semaine du Sauveur, 42e jour sq : S. François,
de Sales, Traité de V amour de Dieu, passim.

EXCELLENTIA CHRISTIANISMI

267

'hunt ; supplicia autem aeterna malis servantur, dum m terris
imorsibus conscientia} vexabuntur, et vel inter gaudia nun­
quam absolute felices erunt.
2) Suavissima. — Aspera quidem et austera præcipit reli­
gio christiana, sed exemplo vitæ Christi, auxiliisque super­
na! uralibus quæ omnibus præsto sunt, sacramentis et gratia,
præsertimque sacrificio Missae, quo renovatur et singulis
applicatur ipsum Christi morientis sacrificium, jugum crucis
suave efficitur et onus dolorum leve ; quinimo vel inter
adversa, quieta mente in Deum fiducialiter erecta, homo,
ex praxi religionis christianæ, solatium quam maximum
recipit, quo vires locupletentur et ipse suaviter ad finem
dirigatur.
3° Mirabilis expletio aspirationum humanarum.
252. A. Homo naturaliter appetit bealiludinem, et quidem
non beatitudincm qualemcumque, sed beatitudinem plenam,
firmam et inamissibilem.
·ι i
Beatitudo enim, ut sit vera, 1) debet quietare lolaliler
appi titum hominis ; atqui evidenter non quietat, si non est
plena ; 2) debet omne desiderium hominis explere et omne
malum excludere. Atqui neutrum facit, si non est firma
simul atque inamissibilis. Etenim si homo non est certum
se certo perventurum ad plenae beatitudinis possessionem,
nec unquam hanc possessionem amissurum, non omne ejus
desiderium impletur, nec omne malum excluditur (1).
Con/irmalur expdrienlia. — 1) Singuli homines ita cupiunt
semper beati esse, ut etiam ii qui mortem sibi inferunt, mor­
tem appetant non in se et propter se. sed ut medium quo
tandem possint in æternum mala fugere bonum perpetuum
possidere : non vitam ideo sed miseram vitam detestantur (2).
2) Ubique et semper apud omnes gentes invenitur hoc desi­
derium beatitudinis et immortalitatis (3), ut saltem implicite
(1) 1-2, q. 2, a. 8 ; q. 5, a. 1.
(2) 1, q. 75, a. 6 ; 1-2, q. 5. a. 3 et 4.
(3) D.D. Le Roy, La religion des Primitifs, c. 4, p. 143 sq. : A Bros,
La religion des peuples non civilisés, p. 165 sq. ; Lagrange, Eludes sur les
religions sémitiques, C. 1.x, p. 314 sq.

1

268

EXCELLENTIA CHRISTIANISMI

admittunt etiam philosophi materialist® et athei (1).
B. In hoc desiderio naturali bcatitudinis summalim con­
tent® inveniuntur omnes nostræ aspirationes naturales circa
finem ultimum et circa media ad finem.
Homo, quemadmodum omne ens, tendit ad finem suum
per operationem propriam et sic assequitur suam perfec­
tionem seu suam bcatitudinem. Felicitas ideo adæquala
hominis identificatur cum ipso ejus fine ultimo (2), ac proinde
beatitudo necessario explet omnes aspirationes humanas ad
finem, et consequenter omnes aspirationes circa media, quæ
dari nequeunt nisi in ordine ad finem. Jamvero Deus ipse,
Summa Veritas ct Bonum per essentiam, est sine dubio ille
ultimus finis hominis, nam facultates specifice humanæ,
intellectus ct voluntas, pro objecto habent verum ct bonum
universale (3). Ergo, aspirationes humanæ circa media nil
aliud sunt quam inclinationes ad virtutes morales (pruden­
tiam, justitiam, fortitudinem, temperantiam), quibus ad
Deum recte vita hominis ordinatur.
Religio autem Christiana non solum has omnes aspirationes
mirabiliter saliat sed cas valde saperai, nova ct altiora desi­
deria in nobis excitando (4) :
a) Aspirationes ad finem explet et multum elevat per vir­
tutes fidei, spei et charilalis, quibus nobis proponitur Deus,
non amplius tantum ut satisfaciens nostro naturali desiderio
veritatis ct amoris, sed ut nos elevans ad ordinem superna­
turalem : 1) nobis revelans occulta et arcana suæ vitæ intimæ;
2) nobis amici' ojjerens non auxilia naturalia ad sperandum et
obtinendum finem naturalem, sed infinita merita Filii sui
Unigeniti, pro nobis incarnati et in cruce morientis, quæ
nobis applicantur per sacramenta et. per augustissimum Missæ
sacrificium, ut vitam æternam scilicet ipsius vitæ divinæ
participationem fidenter exspectare valeamus ; 3) imo jam
(1 Guyau*, L'irréligion de l'avenir, 3 p., c. v, p. 449 ; Joufïroy*, Mé'-an­
ges philosophiques, p. 321 sq.
(2) 1-2, q. 1, a. 5.
(3) Supra, n. 38.
(4) Garrigou-Lagrange, De Recelât., t. II, p. 8 sq. ; p. 230 sq. ; De Poulplquet, L'objet intégral..., p. 341 sq.

EXCELLENTIA CI I BISTI AN J6MI

269

in terris nos admittens in suam familiam ct in suam familia­
rem amicitiam, per gratiam sanctificantem, qua filii Dei vere
nominamur et sumus, necnon et praecipue per communion; m
cucharisticam, et sic nos faciens omnes fratres in Domino.
b) Aspirationes ad virlules morales pariter non solum implet
religio christiana, sed valde erigit, eas confortando et ele­
vando, per vires gratiæ, ita ut vitæ christianæ actus fieri
debeant non tantum secundum dictamen rationis et conscientiæ, sed etiam secundum regulam altiorem, nempe
divinam : secus enim non rite ordinare ntur ad fin< m ultimum
supernaturalem (1). Imo hominem fortiter invitat ad vir­
tutes superiores, antea prorsus ignotas, ad humilitatem, ad
mortificationem, ad virginitatem, etc.
c) Denique, homines qui, doctrinam christianam plenissime
amplecti ntes, Deum diligunt super omnia ex toto corde, et
proximum sicut seipsos, omnes virtutes perfecte colunt, et
jam in hac vita, possunt, sub influxu gratiæ, gaudere mira­
bili illa pace « quam mundus dare non poti st », « quæ exsu­
perat omnem sensum » (2). E contra, « pen unto fide ct vita
Christiana in aliqua anima aut in aliqua religione, fere subito,
rursus apparent vitia, discordiae, superbia, præsumptio.
corruptio, ct in fine pessimismus, sterilis tristitia, et despe­
ratio » (3).
Doctrina christiano - catholica omnino videtur non
institui potuisse nisi a Deo aut ab ejus legato.
Hæc autem doctrina adeo excellens est it sancta, adeo
homini conveniens, ut a solo Deo aut saltem ab ejus legato
institui potuerit.
II.

253. a) Probatur directe.
1) Cuique conuenil (4). — Omnibus vel rudibus ingeniis
(1) 1-2, q. 63, a. 4.
(2) Joan., χιν, 27 ; Philipp., ιν, 7.
(3) Garrigou-Lagrange, p. 235.
(4) « C’est du lait pour les enfants et tout ensemble du pain pour les
forts. » Bossuet, Disc., loc. cit.
« A Irréligion catholique seule appartient le glorieux privilège d’assortir
ensemble tous les caractères nationaux et individuels, en se faisant tout

270

EXCELLENTIA CHRISTIANISMI

cujuscumque gentis aut temporis plene accommodatur :
simplex et clara, paucisque verbis contenta, etiam ab indoctis
facile intelligitur via auctoritatis ; altissima vero non pauca
habet quæ in dies scrutari magis ac magis possunt philoso­
phi et peritiores, quin unquam ea penitus intueri et perspi­
cere aut exhaurire valeant. Porro quidquid humanum est,
prorsus universale esse nequit et moribus omnium aut judicio
aptari, sed quibusdam tantum locis et populis convenire
potest, adeo necessario contract um et finit um invenitur. Ergo.
2) Systema esi veritatum unum el perfectum (1).
a) Mira harmonia inter se connect untur veritates religio­
nis christianæ, ut jam ostensum est pro re morali, sed prin­
cipium ipsum fundamentale moralis e dogmate defluit, coquod Deus sil origo et finis omnis veri amoris, cum solus
causa sit bealitudinis plena) quam in se totaliter possidet.
b) Item dogmata se invicem supponunt ct explicant, v. g.
Trinitas personarum possibilem reddit unius Incarnationem,
redemptionemque hominis lapsi, etc.
c) « Iterum prædicta dogmata multipliciter tangunt, sup­
ponunt, illustrant veritates ordinis naturalis. Mysterium
Trinitatis præexigit quod Deus sit spiritus purissimus, intel­
lectu ct voluntate infinitus ; dogma Redemptionis, justitiam
sapientiam, bonitatem Dei mirabiliter commendat, libertatem
hominis supponit ; peccatum originale communem omnium
hominum ex uno protoparente originem involvit, miserias
hujus vitæ explicat ; doctrina de glorificatione includit
à tous, d’unir par un lien commun les éléments les plus discordants, et de
façonner sur le même modèle de vertu les dispositions les plus diverses,
sans effacer un seul Irait des différences nationales... [Elle] semble avoir
en elle-même une grâce et une efficacité toute particulière qui lui permet
de prendre racine dans toutes les diverses situations et conditions. » Wise­
man, Démonstrations Evang., ap. Billot, De Ecclesia Christi, p. 238, in nota.
(1) De Broglie, op. cit., p. 169-180. « L’Evangile seul est, quant à la
morale, toujours sûr, toujours vrai, toujours unique et toujours semblable
à lui-même... L’intelligence nous dit qu’il convient aux hommes de suivre
ses préceptes, mais qu'il était au-dessus d’eux de les trouver. » J.-J. Rous­
seau*, Lettres écrites de la montagne, ap. Nicolas, loc. cit. Cf. Pascal, Censées,
cap. xi, édit. Cattier, p. 157 sq. ; A. Eymieu, Deux arguments pour le
catholicisme, p. 11-22 ; p. 97-126.

EXCELLENTIA CHRISTIANISMI

271

animam esse immortalem, et ultimum finem hominis in
cognitione et amore Dei consistere (1). »
d) Religio Christiana omnes enuntiat veritatis, quæ ari
vitam moralem rite instituendam apprime sufficiunt, et
adæquale respondet quæstionibus quas unusquisque sibi
proponit circa origini m, naturam et finem sui et r< tum, simul
ac mirabiliter explet omnes omnino aspiiat.ioni.-s naturæ
humanæ, imo eas mirabiliter superat.
Atqui ratio humana ex se : 1) non potest lirmit. r, expedite,
ct absque errore cognoscere summam veritatum naturalium
religionis, ut probavimus ubi de necessitate morali revela­
tionis ; 2) a fortiori non potuit tam plene ordinare inters et
cum veritatibus religionis naturalis, mysteria quæ ut supernaturalia proponuntur (2) ; 3) a fortiori etiam non potuit hanc
incredibilem doctrinam invenire, quæ tam perfecte expleat,
quin ulla earum læd.atur, omnes aspirationes omnium homi­
num cujuscumque temporis aut gintis, imo quæ has aspira­
tionis adeo valde supt n t. ut hæc, conformitas < L hæc expletio,
jam primo adspectu, vidi atur quid mirabile ct excedi ns vires
naturales (3).
Ergo, si liæc omnia simul sumpta attente considerentur,
licet concludere : saltim valde prol al ile est. imo moraliter
certum est religioni m chiistianam non esse inv, ntum humanum sed divinam habere originem.
3) Se affirmai reuelalam. — Quo magis intelligitur religio
Christiana, quo intimius inspicitur, co magis apparet nil
altius, nil mi lins, nil amabilius, nil efficacius, nil satius desi­
derari aut concipi posse. Repugnat igitur religion m tam
excellentem mendosam esse. Jamvero se dicit a Deo revela­
ti) Van Noort, n. 71.
(2) Quotiescumque religionem Christianam « reformare » tentarunt
homines, hæc mutatio semper in deterius successit, ut patet ex historia
Arianismi, Eutychianismi, Nestorianism i, Pelagianismi, Protostantismi, etc.
(3) Joufïroy*, Mélanges philosophiques, 1830, p. 330; Nicolas, loc. cit.,
p. 356. Ita Chateaubriand, Génie du christianisme, in tine. < Le christia­
nisme est parfait : les hommes sont imparfaits. Or une conséquence par­
faite ne peut sortir d’un principe imparfait. Le christianisme n'est donc
pas venu des hommes. S’il n’est pas venu des hommes, il ne peut être venu
que de Dieu. S’il est venu de Dieu, les hommes n'ont pu le connaître que
par révélation. Donc le christianisme est une religion révélée. >

272

EXCELLENTIA CHRISTIANISMI

tam. Ergo a Deo est, nimirum vel est via vera quam generi
humano præpararc Deus sibi debuit, vel desperandum est
unquam viam veram invenire.
254. b) Probatur indirecte.
Contendunt Rationalistæ (1) religionem Christianam aut
ortam esse c Judaismo per evolutionem naturalem aut esse
syncretismum quemdam Judaismi, religionum orientalium,
et philosopliiæ antiquæ. Atqui neutra hypothesis admitti
potest.
1° Christianismus non est naturalis evolutio Judaismi. —
Certe Christianismus merito dicitur ultimum complementum
religionis mosaicæ, ad quam se habet sicut perfectum ad
imperfectum (2). Sed tanta est ejus præstantia, et tam multa
continet quæ doctrinæ judaicæ aliena sunt, imo contraria,
ut ab ta provenire nequiverit sine speciali ct novo Dei inter­
ventu.
Sane : a) Religio mosaica erat uni populo exclusive pro­
pria ; Christianismus est omnino universalis. — b) Judæi
Messiam exspectabant ut regem politicum, qui regnum Israel
institueret et Gentes imperio suo subjiceret ; Jesus autem venit
ut rex spiritualis. — c) Dogmata fundamentalia Christia­
nismi : Trinitas, Incarnatio, Redemptio, justificatio per fidem
(1) Loisy*, La Religion, Paris, 1917 ; Les mystères païens el le mystère
chrétien, 1919 ; Salvador*, Jésus et sa doctrine, Moïse et ses institutions, 1838 ;
Havet*, Le christianisme et ses origines; S Reinach*, Orpheus, 15° éd.,
p. 84-85 ; Harnack*, L'essence du christianisme (trad. 1907), præsertim 2« p.,
p. 187 sq. ; Sabatier*, Esquisse d'une philosophie de la religion, 9e éd., 1. u,
C. ni, p. 216 sq. ; Les religions d'autorité et la religion de l'esprit, 3θ éd., 1.1,
β. H, p. 47 sq. ; Guignebert*, Modernisme et Tradition catholique en France,
Paris, 1906 ; Dieux et Religions, Paris, Rieder, 1926 ; etc. Cf. Bricout,
L'histoire des religions et la foi chrétienne, Paris, Bloud, 1910 ; Où en esl
Γ histoire des religions, 2 vol., Paris, 1911 ; B. Alio, L'Evangile en face du
syncrétisme païen, Paris, Bloud, 1916; Le scandale de Jésus, c. ix, p. 214-274,
Paris, Grasset, 1927 ; Boulanger, Orphee. Rapports de ΓOrphisme el du
Christianisme, Paris, Rieder, 1925 ; Lagrange, Le sens du Christianisme
d’après l'exégèse allemande, Paris, Gabalda, 1918 ; ML Brillant, Les mystères
d'Eleusis, Paris, 1921 ; Quelques sacristains de la chapelle laïque, Paris,
1926 ; A. d’AIès, in Diet. Apol., art. Mithra ; Jacquier, ibid., art. Mystères
uaïens ; Fournier, in Did. prat, des sciences relig., art. Mystères païens·
(2) Matth., v, 17.

EXCELLENTIA CHRISTIANISMI

absque Legis operibus, omnino alii na erant a mente Judaeo­
rum. — d) Quoad ethicam, loco sanci il al is extern» el mere
ritualis, quam fere unice colebant Pharisæi, Sadducæi et
Essewi, Christus justitiam docet internam.
2° Christianismus non est syncrelismus... — 1) Hæc theoria
esi speculative impossibilis : Si çnim Christianismus esset syn­
crelismus omnium religionum, restaret explicandum — quo­
modo potuerit sic fieri religio vere universalis, omnibus
mentibus accommodata ct cum systemate veritatum arcte
connexarum et opi ime cohaerentium ; — quare omnes gentes
hanc suam doctrinam tam mirabilem ubique impugnaverint.
2) Hæc theoria /actis contradicit : a) Christus enim aperte et
pluries declaravit se docere doctrinam non hominum sed
Patris cæksiis (1). — b) Insuper Christus « litteras... non didi­
cit » (2), ( t Apostoli sine dubio religiones extraneas non
cognoscebant, philosophiamque antiquam aut penitus aut
fere penitus ignorabant. — c) Ex libris N. T. et ex historia
indubia constat omnia principia essentialia Christianismi jam
fuisse in doctrina et in fide Ecclesiae a primo sæculo.
3) Hæc theoria rejicitur ex ipsa consideratione aliarum
religionum. — Equidem homo ubique terrarum idem prorsus
existi t, easdemque aspirationes sentit, quæ nonnisi religione
ipsa impleri possunt (3), nil mirum ergo quod quædam Chris­
tianismi in cæteris religionibus inveniantur : veritas enim Chris­
tiana, utpole integra, possideat necesse est omne quod bonum
et sanctum alibi habetur; auctores autem religionum genti­
lium, naturam hominis aperte noscentes et ejus indigenti»
satisfacere studentes, necessario veritates credendas, officia
adimplenda et cultum exercendum aliquo saltem modo sta­
tuere debuerunt (4).
Sed nonobstantibus istis similitudinibus, cæteroquin fere
unice externis, quoad essentialia a Christianismo maxime dif­
ferunt omnes aliæ religiones [jam diximus do Judaismo] :
a) Jam ab incunabulis, Christnanismus universalis apparet,
omnes scilicet admittens, qui sua sola dogmata, praecepta et
ritus accipere consentiunt, sed etiam exclusivus, absolute
nempe rejiciens cos qui Christiana mysteria cum aliis miscere
(1) Joan., VII, 16 sq. — (2) Joan., VII, 15 ; Matth., XIII, 54.
(3) Cf. dicta de nec. religionis, n. 29 sq.
(4) Cf. definit, religiofiis, n. 25 sq.

nk

EXCELLENTIA CHRISTIANISMI

volunt ; cetcræ autem religiones nonnisi initialis suas aperiunt
doctrinas, quas tamen partim mutuantur ab invicem, alias
ideo non excludens (1).
b) Nulla religio, præler Christianismum, continet dogmata
fundamentalia Trinitatis, Incarnationis, Redemptionis, Gratiæ, Eucharistiae, etc. Imo adest oppositio irreduci ibilis inter
Christianismum et dualismum, polylbeismum, paniLheismum,
liaecque oppositio docetur jam a primis temporibus : « Nolite
jugum ducere cum infidelibus, ait S. Paulus. Quæ enim parti­
cipatio justitiæ cum iniquitate ?... Quæ... conventio Christi
ad Belial ?... Quis autem consensus templo Dei cum idolis ?
Vos enim estis templum Dei vivi. » — « Quæ immolant Gentes,
dæmoniis immolant ct non Deo. Nolo autem vos socios fieri
dæmoniorum (2) », etc.
c) Antiqui philosophi ignorabant doctrinam moralem essen­
tialem, in amore Dei et proximi fundatam, nec aliud sibi
proponebant quam propriam felicitatem. Omnibus extraneis
religionibus prorsus ignolæ sunt virtutes, quas laudibus extol­
lit Christianismus : humilitas, paupertas, virginitas, miseri­
cordia, mansuetudo, etc. Quinimo, nedum mores hominum
reformaveril, ad vitia potius ct ad turpia ducebat eorum ethica.
Quapropter eam jam ab initio damnant Christiani [Jud., 4-13].
d) Ritus pagani, mere eolerni, imaginationem quidem et
nervos excitant, at, nedum mentes ad sublimia erigant, ut in
pluribus e contra homines ad turpia provocant. In Christia­
nismo autem cultus omnia fovet pietatis opera· et ad perfec­
tiora semper invitat ; cultus externus omnino supponit cultum
internum « in spiritu et veritate », cui subordinal ur. Ceterum
dicant rationalist® a quibusnam ritibus paganorum derivant :
I) ritus Baptismi quo fideles Christo incorporantur, 2) ritus
communionis quo, Christum ipsum manducando, ipsi assimilantur ! 3) sacrificium Missæ quo Christus, usque in finem
sæculorum corpus et sanguinem suum, sub speciebus panis
et vini, Deo Patri offert, ministerio sacerdotum, in remissionem
peccatorum !
Ergo religio Christiana non est inventum humanum labo­
rioso conatu comparatum, sed jeligio vere supernaturalis et
divina.

(1) De Grandmaison, Jésus-Christ, t. II, p. 552 sq., 592 sq.
(2) II Cor., vi, 14-16 ; I Cor., x, 20, etc.

BUDHISML'S

275

ART. II

Confirmatur divinitas religionis
christianæ ex ejus transcendentia
respectu aliarum religionum
255. Argumentum. — Si Christianismus ita transcendit
cætcras religiones ut ejusmodi praestantia nonnisi speciali Dei
auxilio tribui possit, divinus habendus est. Atqui modo ita
sublimi praecipuas religiones, Budhismum nempe et Islamismum, antecellit christianismus, ut nil ei simile inveniri
possit inter homines. Ergo.
I. - DE BUDHISMO

Budhismus (1) multos possidet asseclas in India, ct Asiam
per totam invasit, magnoque in favore habetur apud non­
nullos modernos occidentales qui, sccpticismo et positivismo
imbuti, facile accipiunt, religionem quæ absolute tacet circa
quæstiones homini vitales : originem ejus et finem, Entis
superioris existent iam, doctrinaque pessimismi vilia absolvit
et mollitiem, quæ rursus ansam praebet quibusdam objec­
tionibus contra Christianismum cujus doctrina nimis austera
parum arridet.
Attamen, si diligenter inspiciatur religio Budhæ. nil inve­
nitur, sive in auctore, sive in ipsa doctrina, quod merito opponi
possit christianismo, cujus divinitas e contra, ex ista compa­
ratione, novo splendore relucet.
(1) Ottigcr, p. 909 sq. ; De la Vallée-Poussin. Bouddhisme, Opinions sur
l'histoire de la dogmatique, Paris, Beauchesne, 1909 ; Λ'iroana, ibid., 1925 ;
La morale bouddhique, Paris, n. librairie nationale, 1927 ; in Christus,
Manuel d’histoire des religions, c. vi ; De Poulpiquet, L'obi<t intégral...,
p. 145 sq. ; Oldenbcrg*, Le Bouddha, ed. 3, Paris, Ab an, '922 ; Thomas,
Le Bouddhisme, 2 vol., Paris. Bloud (Coll. Sc. el Relig.) ; Courbet, Supé­
riorité du Chris'ianisme, Coup J'ail sur les religions comparées (Coll. Sc. et
Relig.).

2Ί6

BUDHISMUS

A. Auctor.
256. De Budha nil historice certum affirmari potest nisi
existi nlia. Hæc tamen communiter tenenda videntur : sæculo
sexto ante Christum exeunto, Siddarla e familia Gautama,
e stirpe regia Çakiæ, natus est in regno Magadhæ in Oriente ;
vir autem factus, apud Brahmanistas secessit ut sapientia
studeret. Paulo post vero, viam eorum non rectam existi­
mans, in solitudinem fugit ut vitam asceticam agen t, unde
post sepi em annos exsurgens, novam doctrinam propagare
coepit. Nonnullis autem legendis fertur Siddarla jam mille
vitas antea duxisse et dignum tunc fuisse ut Nirvana ingre­
dere tur, amore vero hominum nasci iterum voluisse, ut
omnibus tradent sapientiam, miraculoseque natum, mira­
cula ipsum patravisse ct Budha factum videlicet sapientissimum ct beatissimum, modum effugii nd i mala ct Nirvana
introire homines edocuisse, posteaque cruditate (1) mortuum
esse.

B. Doctrina.
257. a) Dogma. — Budliismus est doctrina agnoslica, Deum
prorsus ignorans, quamvis absolute negare nolit in summa
entium scala adesse fortasse ens quoddam immutabile,
abstractum, indefinitum, quod karma (2) vocant, quid nimi­
rum simile imperativo calegorico Kanlii, cui omnia subji­
ciuntur. Hominem brutis æqualem facit eo quod, ralione
nvitem psychosis, inter entia nullum vigit essentiale discri­
men. Cæterum vita ipsa essentialiter est mala, utpote lota ex
dolore ct miseriis conflata, unde l‘< licii atem inveniet homo,
vitam exstinguendo omnemque activitatem etiam conscientiæ ('t personalitatis. Nirvana, quod discipulis promittit
Budha, non est nisi doloris exemptio, quietismus plenus,
somnus sui totalis.
(1) * Çakia-Mouni meurt d’une maladie d’estomac, à la suite d’un repas
où il avait mangé un plat tout entier de porc et de riz offert par un de ses
dévots sectateurs... Il semble que cette lin par trop prosaïque el qui jure
avec la brillante mythologie de la biographie de Boiidha doit être un fait
réel ; il est rapporté sans changement dans toutes ses biographies. » Abbé
de Broglie, Problèmes el conclusions de Γhistoire des religions, cap. vi, p. 167.
(2) Thomas, op. cit., 1* pars, cap. v, p. 55 sq.

BUDHISMUS

277

1») Elliica. — In sola pessimismi doctrina tota nititur (1 :
karma effugere ct illius vincula rumpere, non violenter qui­
dem per suicidium, sed paulatim, moderatis mortificatio­
nibus ct meditatione dc rerum vanitate, hæc est summa p-rfcctio ; otium inertissimum, amor sui et superbia, en virtutes
budhistæ, cum omnia ipsi sint ct ex ipso salutem obtinere
valeat budhista, sola solitudinis quiete. Certe, budhista hujus­
modi, scu monachus, ut aiunt, aliquo saltem modo castitati m
et paupertatem servare dicitur, sed in contemplatione pror­
sus sterili. Laici vero scu simplices fideles Nirvana adire
nequeunt nisi metempsychosi, sed rursum nil eis præcipitur
aut prohibetur, dummodo eleemosynam faciant religiosis.
Nil mirum ergo si ubique pullulent vitia, polygamiaque
divortium et polyandria apud omnes vigeant.
Hodie vero (2) quasi 1res gradus distingui possunt in ethica
Budhismi : religiosi perfecti intrant in Minus Vehiculum, ubi
servatur regula veterum monachorum, juxta doctrinam
ipsius Budhæ ; Majus auleni Vehiculum, quod evolutio est
posterior doctrinæ Budhæ, mixtio nempe philosophiæ et
gnosis, ingrediuntur omnes qui per caritatem salutem quærunt aliorum ; Tanlrismum autem, quod ex mythologiis paga­
nis constat, ex magia ct superstitione, profitentur nudi i
asseelæ moderni.
c) Cullus. — Budha sibi sufficit, et cultus excluditur per
ipsum doctrinæ atheismum. Nunc tamen (3), diebus certis,
ipsi Budhæ flores offeruntur ct fructus cum cantibus, ritusque
magici inanes ct mali multis in locis instituuntur.
d) Propagatio. — Late quidem diffusus est Budhismus, sed
ejus propagatio ipsa religionis nalura sufficienter explicatur
et adjunctis historicis (1). Doctrina < nim sat respondet malis
hominum aspirationibus ; sapientibus placet : mysteria
rejicit ; populo : vitia tolerat ; regibus, qui ne Deo quidem
subjiciuntur. Insuper autem nonnisi imperio civili protegente
(1)
/2)
(3)
(4)

Thomas, cap. 3, p. 39 sq.
De la Vallée-Poussin, op. cit., cap. i, p. 17 sq.
Thomas, 2a pars, cap. νιπ, p. 60 sq.
Lodiel, .Vos raisons de croire, p. 204 et sq. : Courbet, op. cit.. p. 34 sq.

278

BUDHISMUS

propagata est, et ubi defecit istud auxilium, ut in ipsa India,
non permansi L
*

C. Judicium de Budhismo.
258. Hac brevi systematis et vitæ fundatoris expositione,
nimis evidens est Budhismum rationem non transcendere, et
Christianismo, si quid ei simile possideat, nequaquam æquiparari posse. Budha nec vere sapiens nec sanctus dicendus est,
et coram historica Christi imagine virtus ejus sicut mera
umbra evanescit. Doctrina vero minime respondet anxieta­
tibus animæ humanæ et nobiliores ejus aspirationes nulla­
tenus implet ; mores hominum non instauravit ethica pure
negativa et dissoluta, proptereaque polytheismus, idololatria
et corruptio non minus in honore sunt in regionibus quas
invasit Budhismus ac ante ejus prædicationem.
Miracula non patravit Budha : prodigia enim quæ ei tri­
buuntur a sectatoribus, 200 annis post eventum scripta sunt,
et certe historica non sunt ; ridicula auti m, magica vel dia­
bolica habentur, nequaquam vero divina, cum ipse Budha
Deum negaverit et se missionem non habuisse aperte affirma­
verit. Rursus martyres non genuit religio, et instituta caritatis
prorsus ignorat.
Uno demum verbo Budhismus, absolute insufficiens in
doctrina, in cultu vanus, non sibi identicus perseveravit et
constans, sed in secias innumeras divisus est, quæ vel idolo­
latriam vel ralionalisinum colunt : quinimo ipsum Nirvana
mutatum est, in cujus vicem successerunt '< lerræ bealæ » seu
castella spiritualia. Igit ur ne unum quidem signum præ se fert
Budhismus originis divinæ, et pudet illum cum doctrina
Christi comparare (1).

(1) < Aussi les hommes impartiaux, même dans le camp des rationa­
listes, ont ils renoncé à comparer le boudhisme au christianisme et pro­
fessent hautement que le christianisme est infiniment supérieur, autant
que la vie est au-dessus de la mort, un corps réel et vivant au-dessus d’un
fantôme » De Broglie, Problèmes et conclusions de l'histoire des religions,
p. 100.

ISLAMISMUS

279

II. —- DE ISLAMISMO
Islamismus qui cum Budhismo prirnum tenet locum inter
universales religiones præter Christianam, nec ex parte auc­
toris, nec ex parte ipsius doctrinæ,· Christi religioni ullatenus,
æquiparari potest, sed ita inferior apparet ut hæc nonnisi
divina dicenda sit.
A. Auctor (1).
259. Omnes norunt personam Mahumetis, qui natura
dotibus eximiis praeditus, in flagitia tamen infanda sese
ingurgitavit : singulis asseclis quatuor uxores permisit, sibi
vero licere uxores ducere quascumque volu< rit non semel
affirmavit, ut modum agendi legitimum proban t ; prophetam
se dixit, .reapse scelestissimus fuit impostor qui violentia,
crudelitate et fraudibus usus est, ut suam propagaret doc­
trinam, eo usque ut mendacia propria Df o tribuerit, assertns
crimina, homicidia et libidines revelatione speciali approbata
esse.

B. Doctrina.
260. a) Dogma. — Deus unus est et creator, sed non trinus.
Angeli boni dicuntur et mali, qui et ipsi coelum ingredi pos­
sunt,. Multi missi sunt prophelx in mundum, ultimus autem
omnium et maximus est Mahumes qui Al Coran dedit homi­
nibus. verbum n< mpe æternum et increatum, sicut ipse Deus
(I) Ottiger, p. 914 sq. ; Carra de Vaux, Le mahométisme, La doctrine de
l'Islam, Paris, 1909 ; Les Penseurs de l'Islam, ô vol., Paris, Geuthner,
1921-1926 ; in Diet. A pol., art. Islam ; J. La Baume, Le Coran analysé
Paris, 1900 ; A. Palmieri, in Diet, théol., art. Coran ; P. Casanova, in Did.
théol., art. Mahomet ; Power, in Diet. Apol., art. Mahomet ; Courbet, op. rit.,
p. 45 sq. ; Gondal, Islamisme et Christianisme, Paris, 1906 ; Ed. Montet*,
L'Islam, Paris, Payot, 1921 ; DD. Landrieux, L'Islam, Paris, Lethielleux :
L. Bertrand, Devant l'Islam, Paris, Plon, 1926; H. Lammens, L'Islam,
Croyances et Institutions, Beyrouth, 1926; Silvio Solero, L'Islamismo
(sintesi storlco-critica), Milano, 1928 ; Aaritl, L' Anti-Coran ou le Mahomé­
tisme condamné par lui-même, Paris, E. Leroux, 1927 ; J. Richter, Der
Islam als ileligion, Leipzig, 1927.

i t

$80

ISLAMISMUS

a quo non distinguitur, novissime vero scriptum in animarum
salutem. Homo, cujus vita totaliter descripta mam t in tabula
seu in libro decretorum divinorum, liber quandoque affirma­
tur, quamvis fatalismus fere ubique Corani doceatur. Anima­
rum immortalitatem, carnis resurrectionem existentiamque
purgatorii affirmat Mahumes, et Paradisum voluptatis pro­
mittit discipulis, infernum autem infidelibus.
b) Ethica. — Praecepta complectitur negativa, positiva
et permissi va.
Negativa : prohibentur ludi alealorii, sallaliones, vinum (1),
caro suilla, occisio fidelis.
Positiva : praecipiuntur recilalio symboli, preces quinquies
in die, jejunium, Pdiamadan præsertim, quod ut opus pium
et meritorium, quandoque etiam ut opus poenitentiæ praes­
cribitur ; eleemosyna ad pauperes sublevandos, ad servos
redimendos, ad bellum sanctum; pise peregrinationes : unus­
quisque tenetur saltem semel in vita Mekkam adire ; bellum
sanctum : omnes debent infideles persequi et proselytos
facere.
Permissiva · polygamia (2) absolute permittitur, dummodo
omnes uxores locum, cibum et affectionem in domo invenire
possint ; uxor a judice obtinere potest divortium quod ad
nutum est mariti, cui repudiatam iterum ducere fas est ut
libuerit. Servitus abolita censetur, sed infideles in servitutem
redigi semper licitum est. Circumcisio denique non impo­
nitur, sed a multis servatur.
c) Cultus. — Nil habet præter preces, ablutiones et ritus
qui illas comitantur ct diversi sunt juxta sectas.

C. Judicium de Islamismo.
261. Jamvero Mahumetem cum Christo comparare, nemo
jam audet, adi o nec sapiens nec sanctus videtur. Quæcumque
autem vera docet Coranus, a Veteri Testamento aut Evangelio mutuatus est. sed multa continet secum pugnantia aut
falsa : 255 contradictiones in co colliguntur ; falalismus vero
ct confusio potestatum civilis et religiosae stagnationem
(1) Carra d' Vaux, op. cit., p. 300. — (2) Id., cap. 7, p. 161 sq.

ISLAMISMES

281

absolutam stcrilit al < nique crearunt (1), ipsam ideam pro­
gressus aut mutationis v< 1 minimæ ut malam rejici-ndo.
Hursus elhica ita fa< ilis est ut fere tota sil in rebus mere ext.c rnis, in purificationibus, in jejuniis, in p regrinationibus,
nullas requirens animi dispositiones; quinimo depravata
est ; permittit < t commi ndat plurima crudelitatis plena aut
lege naturæ proscripta, omnesque antiquos abusus ct vitia
servavit et renovavit ; /alsa est igitur ct Deo prorsus indigna.
Ceterum, varia orta sunt schismata inter Islamistas; alii, ut
Schiitæ, Coranum lanium admittunt ; alii Corano addunt
Sunna (traditionem), unde Sunnilæ dicuntur: aliique, etiam
ex his, alia docent. — Ipsa monachorum et dervischarum
doctrina ascetica seu sufismiis [quaedam habens praecepta
Christiana sed pantheismo et ncoplatonismo infecta] pugnat
aperte cum principiis Islamismi fundamentalibus. —
Propagatio vero celerrima quæ nobis opponi solet, causis
mere naturalibus explicatur. Dogma enim quodammodo
intellectui satisfacit humano, quin illum humiliet mysteriis
Trinitatis, Incarnaiionis aut aliis hujusmodi. Elhica passio­
nibus plane favet, cum, vel tempore jejunii, voluptas permit­
tatur, ct omnibus semper liceat pravis cupiditatibus indulgere. Nil igitur propagationi obstabat Islamismi ex parte
ipsius doctrinæ, quæ cæterum armis el violentia potius quam
persuasione diffusa est (2).
Frustra iterum ad miracula (3) Mahumetis provocatur,
cum ipse multoties affirmaverit miracula se patrare non
posse, ct prodigia quæ ei ab asseclis imputantur, prorsus
absona, levia sint et ridicula.
Unde, nedum ullum præbcat indicium originis divinae, Isla(1) Gondal, op. cit., p. 33 sq.
(2) Pascal, Pensées, édit. Cattier, cap. xix, p. 228. « Tout homme peut
faire ce qu’a fait Mahomet, car il n'a point fait de miracles, il n’a point
été prédit. Nul homme ne peul faire ce qu’a fait Jésus-Christ. Mahomet
[s’est établi] en tuant ; Jésus-Christ, en faisant tuer les siens... Si Mahomet
a pris la voie de réussir humainement, Jésus-Christ a pris celle de p rir
humainement: et au lieu de conclure que, puisque Mahomet a réussi,
Jésus-Christ a bien pu réussir, il faut dire que, puisque Mahomet a réussi,
Jésus-Christ devait périr [le christianisme devait périr, s’il n'eùt été sou­
tenu par une force toute divine]. »
(3) Cf. Pesch, De Christo legato divino, η. 207 sq.

282

TRANSCENDENTIA CHRISTIANISMI

mismus innumeris investitur signis, quibus certo constet
illum esse mixturam quamdam judaicam, arabicam, præsertimque salanicam, qua incauti facile decipiantur et a veritate
avertantur.
262. Conclusio. — Budhismus ct Islainismus ita religiones
præcipuæ agnoscuntur ab ipsis adversariis, ut Christianis­
mum ab eis ortum habuisse affirmare quandoque non dubi­
taverint. Porro hujusmodi religiones nonnisi veritatis frag­
menta exhibent inter multos ei pessimos errores, et eas omnino
et infinite, ut ita dicam, transcendit religio christiana. Ergo
calde probabile est Christianismum esse divinum, cum, sine
speciali Dei auxilio, tanta perfectio doctrinæ et morum, tan­
taque transcendentia respectu earum quæ eminent inter
cæteras religiones, prorsus inexplicabiles videantur,
Hæc autem conclusio omnino certa evadit, quando accedunt
argumenta superius descripta, ex critcriis externis tum exlrinsecis tum intrinsecis desumpta, et quibus aperte elucet Christum
esse legatum divinum, et doctrinam ejus esse origine divinam.

CONCLUSIO TRACTATUS

283

CONCLUSIO TRACTATUS

Religio Christiana divina est religio, universalis quidem et
perpetua, ideoque ab omnibus amplectenda,
t»
I
263. Deus enim auctoritate summa pollet et statim ac
alicui constiterit Illum religionem quamdam revelasse et
credendam imposuisse, evidens erit ipsum obligari ad illam
accipiendam ct exercendam. Porro facium revelationis chrislianæ historice certissimum esse ea certitudine quæ saltem
omne dubium prudens excludit, multa argumenta compro­
bant, miracula nimirum, prophetiæ aliaque signa non pauca.
Praeterea, multoties in Evangclio, Christus, quem Messiam
esse proptereaque omnino fide dignum demonstravimus,
asserit religionem Christianam, sub pœna damnationis æternæ, ab omnibus amplectendam esse ad finem usque mundi (1),
universalem igitur et perpetuam illam explicite proclamat ct
omnibus exercendam praecipit.
Ergo omnes homines ad quos pervenerit horum cognitio
factorum strictissime oblidantur ad religionem
christianam
v—<
excolendam, ideoque quieumque illam sciens el volens usque
ad mortem rejecerit, salvus fieri non poleril.
Nos igitur, qui de tenebris in admirabile lumen Dei vocati
sumus (2), ct Christum, viam unicam ad Deum (3), tota
mente ct corde amplectimur, pro viribus nostris, illuminare
debemus his qui in umbra mortis sedent (4), ut et ipsi Christi
doctrinam et vestigia sequentes, Deum rite cognoscant,
Eumquc amore prosequantur et in Ipso fine ultimo, vita
functi, quiescant in pace.
(1) Matth., xxvm, 19-20 ; Mare., xvi, 15-16 ; Joan., m, 18, 36 ; vi, 29,
40, 47 ; vni, 24 ; xi, 25-26 ; xn, 44-48.
(2) 1 Pet, n, 9. — (3) Joan., xiv, 6. — (4) Luc., i, 79.

DE ECCLESIA CHRISTI
NOTIONES PRÆVIÆ

Objectum tractatus.
264. In tractatu de Vera Religione ostendimus religionem
illam, quam profitetur Ecclesia catholica, esse : 1) divinitus
revelatam in Christo ac proinde veram ; 2) esse universalem,
perpetuam, et ah omnibus amplectendam. Nunc autem,
logico rerum ordine suadente, intendimus manifesto demon­
strare : 1) quænam sit illa societas, cui Christus suam doctri­
nam perpetuo edocendam ct servandam commisit ; 2) quo­
modo hæc societas ab aliis hominum coetibus, qui se veram
Ecclesiam t sse contendunt, certo distinguatur.
Post inventam autem veram Christi Ecclesiam, hæc in se
jam inspici poterit ut agnoscatur ejus int ima constitutio, et,
quanam ratione munus suum exerceat, aperte sciatur.

Partitio tractatus.
265. In duplici m ergo partem dividitur tractatus de Eccle­
sia : prima apologelice demonstrat veram Christi ecclesiam
esse Ecclesiam Romanam, secunda vero dogmalice exponit
organicam hujus Ecclcsiæ constitutionem ejusque relationes
cum societate civili.
Antequam autem priorem tractatus partem aggrediamur,
quædam prænotanda nobis videntur circa nolionem Ecclcsiæ,
circa varios cœlus qui nomen sibi vindicant Christianum,
necnon ct circa argumento adhibenda in progressu discus­
sionis.

NOTIO ECCLESJÆ

285

I. - DE NOTIONE ECCLESIÆ
266. 1° Quoad nomen (1). — Vox έζ/.λητίζ a verbo έζζαλέω
(evoco) derivata, vi nominis coelum significat vocatorum, seu
multitudinem convocatam.

2° Quoad usum, — Ilac primaria significatione nomen
Ecclcsiæ sæpe adhibetur a profanis scriptoribus et in Scrip­
turis quandoque invenitur, de quocumque coetu agatur, sive
religiosus sit necne, sive bonus sit aut malus (2).
In Veteri Testamento plerumque designat populum hebraivuni qui a Deo, vocatione speciali, fuit (‘lectus (3).
In Novo autem Testamento, nonnunquam usurpatur pro
cœtu fidelium actu coadunatorum (4), aut qui simul conve­
nire solent (5), aut qui in eadem domo (6), civitate vel pro­
vincia degunt (7). Quandoque iterum significat solos Christi
fideles prout a præpositis distinguuntur, et Ecclesia discens
vocatur (8), quandoque e contra solos pastores, et Ecclesia
docens dicitur (Matth., xvm, 17) ; plerumque tamen designat
universalem Christi fidelium societatem ex præpositis et fidc(Γ Dictionnaire de théologie de Vacant, art. Eglise ; Franzeiin, Theses
dc Ecclesia Christi, p. 1 sq. ; Ottiger, Theologia fundamentalis, 1. 11, De
Ecclesia Christi ut infallibili revelationis divina magistra, cap. n, art. 2,
p. 212 sq. : BatliTol, VEglise naissante et le catholicisme, cap. n, n. S" s ]. ;
Mazzella, De. Religione cl Ecclesia, n° 393 sq. ; D Herbigny, Theologica
de Ecclesia, 2 vol., Beauchesne, 1921 ; Van Noort, Tractatus de Ecclesia
Christi, Bussuin in Hollandia, ed. 4, 1920 ; Schultes, De Ecclesia Catholica,
Paris, Lethielleux, 1926 ; P. Buysse, l’ers la Foi catholique, L'Eglise de
Jésus, Desclée, 1926 ; F Grlvec, Doctrina byzantina de primatu et unitate
Ecclcsiæ, Ljubljana, 1921 ; C Lattey, The Church., Cambridge, llelTer and
Sons, 1928 ; Æ Dorsch, 1 nstitutiones lheol. fundam., Il, De Ecclesia Christi,
Innsbruck, 1928.
(2) Ps. xxv, 5 : Lxxxviu, 6 : Eccli., xxm, 24 ; Act., xix, 32, 39, 40.
(3) Neh., xm, 1. Cf. Dent., xxm, 1-3 ; Ps., lxxxviii, 6 ; Ps., xxi, 23,
26 ; Ps., xxxix, 10 ; Eccli., xv, 5, etc.
(4) 1 Cor., xiv, 4, 19, 23, 34, 35 ; 1 Cor., iv, 17 ; xi, 18, 22.
(5) I Cor., xvi, 19. Cf. Rom., xvi, 5, 16. — (6) Col., iv, 15.
(7) Act., v, 11 ; vin, 1 ; xi, 22 ; xm, 1 ; xiv, 26 ; xv, 3 4 ; xx. 17 ; I Cor.,
jvi, 19 ; II Cor., i, 1 ; Gai., i, 2, 22.
(8) Act., xx, 28. Cf. Act., xv, 4, 22.

286

VARJÆ ECCLESIÆ

libus coalescentem (Eph., v, 25) ct in terris militantem (1).
3° Quoad rem. — Ecclesia de qua agitur in præsenti, quæ
catholica dicitur, sic definiri potest : societas hominum via­
torum, veram Christi religionem profilenlium, sub regimine el
infallibili magislerio episcoporum ac prsecipue Bomani Pon­
tificis (2), a Christo ipso in perpetuum inslilula ad salulem
æternam consequendam.
Hanc definitionem quæ logico in fine demonstrationis
apologcticæ ponenda esset, utpotc e nat ura et proprietatibus
Ecclesiæ defluens, hic præmittimus in documentum.

II. - DE VARIIS CŒTIBUS QUI NOMEN SIBI
VINDICANT CHRISTIANUM
267. Tres præcipuæ numerantur ecclesiæ quæ se Christianas
<sse profitentur ; ecclesia Græca scilicet, ecclesia Proleslanlica
ct ecclesia Bomana.

A. Ecclesia Græca (3).
Hæc vocatur ecclesia quæ a Sede Romana segregata est ex
ambitione episcoporum Constantinopolis, primatum R. Pon­
tificis absolute renuentium. Schisma jam initum concilia
Const. 381, sectis Ncslorianorum ct Eutycliianorum propa(1) Quandoque vox Ecclesia latissime sumitur et designat omnes fideles
tum viatores, tum purgantes, tum comprehensores, etiam angelos. Ita
Eph., i, ‘22 : Ipsum (Christum) dedit caput supra omnem ecclesiam. » Ita
apud Patres nonnunquam adhibetur, v. g. Summ. Theol., 3a, q. 8, a. 4
ad 2.
(2) OtUger, op. cit., conclusio, p. 1038.
(3) L. Duchesne, Eglises séparées, Paris, 1896 ; Tourneblze, L'Eglise
grecque orthodoxe et l'union, 2 vol. (Science et Religion) ; Bousquet, L'unité
de l'Eglise et le schisme grec. Beauchesne, 1913 ; G. Brunhes, Christianisme
et Catholicisme, p 74-103;Ch. Quénet, L'unité de l'Eglise, les églises séparées
d Orient et la reunion des églises, De Gigord, 1924 ; P. Batifïol, Catholicisme
et Papauté, les dilficultés anglicanes et russes, ed. 2, Gabalda, 1925 ; S. Vallhé»
in Did. théol., art. Eglise de Constantinople ; Jugie, in Diet. Apol., art.
Grecque (Eglise) ; Theologia dogmatica christianorum orientalium, t. I,
p. 47 sq., 101 sq., 134 sq., 268 sq. ; Spacil, Conceptus et doctrina de Ecclesia
juxta theologiam Orientis separati, sect·. 3, doctrina theologorum recentiorum,
Romæ, 1924 ; Brian-Chaninov, L'Eglise russe, c. 2, p. 32-63.

VARJÆ ECCLESIÆ

287

.gatum(l), auctorem tam« n præcipuuin habuit Photium (857)
qui, reni L ute Summo Pontifice, sedem Const, adhuc laicos
usurpavit, et Orientales ecclesias a Homa divellere conatus
est, ultimo autem consummatum est eum Michaele Cerulario
(105-1), qui omnem prorsus cum Latinis communionem ita
dirupit, ut omnia concordiæ tentamina, in posterum cone.
Lugd. II (1274) et Flor. (1439) habita, nihil profecerint.
Græci schismatici fere omnia tenent dogmata catholico­
rum (2) ; nonnisi tamen septem priora concilia œcumeniea
habent, ct primatum honoris tantum concedunt R. Pontifici,
Ecclesiam docentes societatem non quidem monarehicam,
sed aristocrat icam, a corpore Episcoporum infallibiliter
gubernatam. Multi accipiunt doctrinam quæ habetur in
Confessione orthodoxa Petri Moghilæ, Kiowensis M· tropolitæ
(1633-1646) (3).
Ecclesia hodierna Græcorum in ecclesias patriarchates,
nationales et secias innumeras dividitur. Inter patriarchates
autem eminet ecclesia Consi., quæ primatum honoris sibi
arrogat in Orientem, dum ipsa totaliter Sultano subditur,
Alii vero patriarchatus, Alexandriæ nempe, Antiochiae et
Jerusalem pure sunt tituli.
Λ Const, patriarchatu paulatim nonnullas secesserunt
ecclesiæ quæ nationales dicuntur, et. Synodo quadam propria,
sub auctoritate Principis civilis, reguntur. Ita ecclesia Bussica, Hellen ica, Bouinaniæ, Serbiæ. seu Yougo-Slavæ et Bul­
gar ise (4).
Olim aliæ existebant eccksiæ distinct æ et independences,
sub suo patriarcha, quæ hodie ceteris conjunguntur ecclesias.
Ita cum ecclesia Serbiæ junguntur : 1) ecclesia urbis Carlowilz, olim in Austria ; 2) ecclesia e Monte Nigro ; 3) ecclesia
(t) Amann, L'Eglise des premiers siècles, 2'e p., c, 5, p. 166 sq. : in Diet.
théoL, art. Michel Cérulaire.
(2) Dicunt Spiritum Sanctum a solo Patre procedere et primatum Ecclesiæ
Romanæ rejiciunt.
(3) Cf. A. Malvy el M. Vlller, La Confession orthodoxe de Pierre Moghila,
Paris, Beauchesne, 1923.
(4) Dollinger*, 1? Eglise el les Eglises, cap. iv, p. 114 sq. ; Gondal, L' Eglise
russe (Science et Religion, 1 vol) ; D’Herbigny, t. Il, p. 804 ; M. Jugie,
in Dici. A pol., art. Slaves dissidentes (Eglises).

288

·

VARIÆ ECCLESIÆ

Bosniæ et Herzegovinæ. Cum ecclesia Roumaniæ junguntur :
1) ecclesia urbis Hermansladl (in Transylvania) ; 2) ecclesia
urbis Czernovilz (in Galicia). — Independentes autem manent :
1) ecclesia autocephala Georgiæ ; 2) ecclesia « autocephala
estonica-orthodoxa-apostolica » ab a. 1919 ; 3) ecclesia Ukrai­
nian a Junio 1918 ; 4) archidiœcesis insulæ Cyri et monlis
Sinaï. — Innumeras sectas commemorare, quæ veteres
hæreses Nestorii, Eutychii et aliorum excolunt, supervaca­
neum videtur.
B. Ecclesia Protestantica.
268. Protestantium doctrinis præivcrunt Donalislæ (ιν°
sæc.), Pelagiani (v° sæc.) et Valdenses (xm° sæc.), eccle­
siam asserentes congregationem esse justorum ; H iclefislæ
. (xiv° sæc.) et llussilæ (xv° sæc.) (1), qui eam congregationem
esse prædeslinalorum affirmarunt. Lulherus autem (14831546) et Calvinus (1509-1564) summam Protestantismi exco­
gitarunt et statuerunt (2).
Juxta illos, Ecclesia non est nisi colleclio credentium qui,
meritis Christi intime et absolute confidentes, imputatam
sibi a Deo habent justitiam Christi, et ad vitam praeordi­
nantur æternam. Hæc est, ut aiunt, Ecclesia promissionum,
quæ sola est vera Ecclesia Christi, ex ejus promissis indefcctibilis, sancta, universalis ct invisibilis, constans nonnisi
solis m· minis sanctis (juxta Lutheranos), vel prædeslinalis
(juxta Calvinistas), in qua singuli fidch s sibi sunt sacer­
doti s, qui per se, duce Scriptura privato spiritu et examine
intellecta, salutem operari possunt, ope solius fiduciæ in
Christum.
(1) Cf. Denzinger-Bannwart, Enchiridion, n. 617, 621, 627, 632.
(2) Billot, De Ecclesia Christi, q. 1, p. 66-72 ; Franzelin, De Ecclesia.
Christi, sectio iv, prænotio historica, p. 337 sq. ; Moehler, par Georges
Goyau, cap. vi, p. 344-352 ; Cristiani, Luther et le Luthéranisme, passim et
præsertim, p. 259-307 (E Eglise et Γ Etat dans la doctrine de Luther} ;
Mgr Baudrlllart, L'Eglise catholique, la Renaissance, le Protestantisme,
passim et p. 103 sq. ; Bossuet, Histoire des variations des Eglises protes­
tantes ; Batiffol, op. cit. ; G. Proulx, Tradition el Protestantisme, Paris, 1924 ;
Ch. Journet, L'esprit du protestantisme suisse, Paris,’Γ·25 ; G. Brunhes,
op. cil., p. 104-1C8.

VARIÆ ECCLESIÆ

289

Visibilem tam< n formam induit ecclesia prædicalione verbi
Dei et sacramentorum adminislralione, sed hæc ecclesia visi­
bilis instituta non fuit a Christo ct ad salutem nullat» nus
requiritur.
Attamen, necessitate compulsi, auctoritati m admiserunt
externam apud Principes civiles (1) manentem juxta Lutheranos, apud presbyleros autem, æqualcs episcopis, 11 a fide­
libus delegatos, juxta Calvinistas. Unde nomen Cæsarismi
ad primum systema designandum, presbylerianismi seu mulliludinismi ad secundum.
Eodem fere tempore c scissione inter Ilenricum VIII
(1509-1547) orta et Clementem VII, natus est Anglicanisinus,
quem postea infecit lues calviniana.
Porro hac in ecclesia anglicana tres inveniuntur præcipuæ
factioni s. Ecclesia superior (High Church) ferme omnia
dogmata habet catholicorum et ritus, si excipias doctrinam
de Immaculata B. M. Virginis conceptione et R. Pontificis
primatu ct infallibilitate. Ejus autem praecipui fautons,
Puseyislæ nempe ct Rilualislæ auctoritatem agnoscunt eccle­
siasticam a Christo institutam et Episcopis (2) collatam esse,
ita tamen ut omnes æquales sint, nec inferiores R. Pontifici,
cui conceditur primatus solummodo honoris.
Ecclesia vero inferior (Low Church), seu evangclica, pure
est calvinista, dum Ecclesia lalior (Broad Church), est semirationalistica, juxta quam omnia licent, dummodo fides in
Christum invicta servetur (3).
Innumerae etiam seclæ e Lutheranorum et Calvinist arum
doctrinis ortæ sunt in decursu temporum, quæ omnes divi­
nam hierarchiæ ecclcsiasticæ originem negant ecclesiæque
visibilitatem, et solam fidem ad salutem necessariam assen re

(1) Sub principibus tamen adest quædam auctoritas ecclesiastica, quæ
residet in Germania : in consistoriis ; in Scandinavia : in episcopis; in Sta­
tibus foederatis America; : in Synodo, et sub Synodo, in pastoribus a fide­
libus electis.
(2) Unde nomen : Episcopalistæ.
(3) Ragey, L'Anglicanisme (Sc. et Religion, 1 vol.), p. 14 sq. ; Le Ritua­
lisme (passim).
Theol. — I.

10

290

VARIÆ ECCLESIÆ

non dubitant (1), nisi omne supernaturale prorsus rejiciant
et religione m humanitatis et rationis profite antur (2).
Hodierni Anglican i frustra tentarunt uniorum doctrinalem
creare tum inl< esc : 1) in « Conference o/ Lanibel/i » (5 Jul.7 Aug. 1920), 2) nuperrime, occasione reformationis « Book
of Common prayer »(3), tum cum Græcis et aliis Orie nlalibus
in «Conference of Stockholm », 19-29 Aug. 1925 ct in « Con­
ference of Lausanne », 3-21 Aug. 1927 (4). Ex his enim variis
unionis tentaminibus nil aliud elucet, nisi confusio quam
maxima et dissensio profundissima etiam in præcipuis fidei
articulis, licet ipsum unionis desiderium sit signum non
sperne ndum alicujus tolerantiae salte m dissidentium inter se ;
utinam esset etiam signum reditus omnium e rrantium ad
Ecclesiæ unitatem !
Status hodiernus.
269, Præter Cæsarisrnum Lut heranorum, quo omnis Ecclcsiæ auctoritas divina absolute respuitur, Presbyierianismuin
(1) Ita Congregationalist.r, juxta quos nec autorités nec societas eccle­
siastica a Clueto instituta est, sed quævis societas ad salutem sufficit.
Anabaptiste, si<· dicti a rebaptizandi», ducem habuerunt Munzer (1522).
Arminiani seu Remonstranles, sic dicti ab Arminio, doctore Batavo
(f 1609), et a remonstraiido quia Arminii successor, Episcopius, ejus doc­
trina· defensionem exhibuit sub titule» Remonstrantia ». Quakeri, sic dicti
a « to quake », tremere, cujus initiator fuit I’ox (1624). Pictistie^ sic dicti
a pietate, patrem habuerunt Spencer germanum (1635). Methodistœ seu
Wesleyan i, sic dicti ab auctore Wesley, Anglo (1729), vel a methodo, quam
specialem ct rigorosarn ad fidem nutriendam profitentur. SalvationisUe, qui,
ad modum exercitus, mundum universum pertransibant, ut concionibus
et cantibus ad salutem perducerent peccatores.
H
(2) Ita Sociniani (a Lelio j- 1562 et Fausto Socinoy 160'» e Siena), juxta
quos unusquisque salutem suam operari potest, exempla sequendo Christi
virtutum. —· (nivcrsalistte, qui omnes ad extremum salvandos esse asse­
runt.
Liberales, pure rationalistic (Kant j· 1804, Schlciermacher f 1834,
llitschl γ 1889). De sectis, Cf. Bossuet, Histoire des variations.
■
(3) Rev. H. D. Major*, 77/»? Modern Churchman, .Ian. 1925. Cf. Civilta
catlolica, 20 Mart. 1926, p. 514 sq. ; R. C. Gorman, in Etudes, 5 Jun. 192",
p. 513-528 ; Ami du Clergé, 1928, p. 257 sq. ; 401 sq. ; 577 sq. ; H. Monnior*,
Vers l’union des églises, Paris, 1927 ; J. Couturier, Le « Book of Common
Prayer » ct ΓEglise anglicane, Paris, éd. Spes, 1928.
(4) Mackensie, The Confusion of the Churches, London, Ph. Allan, 1928 ;
Ch. Journet, L’union des Eglises, cd. 9, Paris, B. Crasset, 1927 ; G. Brunhes,
op. cit., p. 395 428 ; Dedieu, Instabilité du Protestantisme, p. 245-256, 185192.

VARJÆ ECCLESIÆ

294

et niulliludinisrnum. Calvinistarum, quibus a’iqbafnus aucto­
ritas salvatur, a principibus quidern indcp ndens, s< <1 a
populo fideli lota dimanans, Episcop/iHslarumque theoriam
supra expositam, aliud nunc
vig< t do Lrinale systema, videi
liret Proie stantium Liberalium (1), quod sic < xponi potes! :
Ab initio Ecclesia non erat nisi communii as fidelium
vinculo fidei < t carilalis unitorum, in sp proximi Christi
adveni iis ; omnes æquales habebantur chrisliani, solis charis­
matibus et donis ab invice m distincti. Mox lam n degerunt
fideles seniores, presbyteros et diaconos qui communitati
præessent, ct jam quemdam visibilitatis characterem confe­
rebant cuique coetui particulari.
Communio autem animarum omnium communitatum,
quæ, duce Paulo præsertim, tola spiritualis erat ct interna,
(t mysticum efficiebat corpus, cujus caput erat ipse Chris­
tus, quadam expansionis necessitate ct solidari! alis instinctu,
exlerna sese manifestavit, unitate regiminis et disciplinai.
Auct oritatis vero centrum ct unionis, quod societal is
cujuscumque vita» prorsus necessarium videtur. Romæ (2)
insl itutnm fuit post cladem Jerusalem, eo quod caput erat
imp rii ct. dignitate omn s praecellebat civitates.
1’11 imo autem Ecclesiæ constitutionem paulatim absolvit
Homa : 1) contra Gnoslicorum. hæreses quæ, e m-nh* specula­
tiva Orientalium procedentes, ecclesiam m?re philosophiam
(1) Sabatier*, Les religions d'autorité et lu religion de l'esprit, cap. n,
I ’Eglise, p. 47-83 ; Harnack*, Histoire des dogmes ; Ad idem fere reducitur
doctrina aliorum Protestantium, ut Loafs, Sohm, Schmidt, Studien zur
Geschichte des Konzils von Trient, Tübingen, 1925. Cf. Batiffol, L'Eglise
naissante et le catholicisme, cap. m, excursus B., p. 172sq. ; La conférence
de Lausanne, Paris, Fischbacher, 1928 ; Dedleu, Instabilité du Protestan­
tisme, Paris, Bloud et Gay, 1928, c. 5 et G, p. 103 sq.
(2) » Seule, une ville s’élevait au-dessus de toutes les autres et avait une
importance universelle. Home restait toujours la ville éternelle et sacrée.
Deux fois, elle allait recueillir la succession du monde. La capitale de
J’empire était marquée à l’avance pour devenir la capitale de la chrétienté.
II n’y a point là de miracle : c’est un fait d’ordre social qui répond si bien
aux conditions historiques du temps que le vrai miracle aurait été qu’il
en fût autrement, o Sabatier*, loc. cil., p. 69. Vide fere eadem verba apud
Lolsy, L'Evangile el Γ Eglise*, p. 139 ; Dec. Lamentabili, prop. 56 : « Ecclesia
Romana non ex divinæ providenti® ordinatione, sed ex more politicis
conditionibus caput omnium ecclesiarum effecta est. » Denzlnger, n° 2056.

292

ARGUMENTA ADHIBENDA

docebant, regulam fidei promulgando, Apostolorum nempe
fidei professionem, quam non profitentes ipso facto ex Eccle­
sia decedebant : 2) contra Monlanismum autem, qui messianismum propheticum renovare tentabat, hierarchiam creando
unicum Spiritus organum authenticum, ('t episcopos unicos
agnoscendo apostolorum successores, idcoque exclusive auc­
toritate pollentes. Ita apparet Ecclesia saeculo n° exeunto,
tota quanta est, pure et absolute humana.
Protest antibus Liberalibus valde affines sunt Modernislæ (1)
qui, quamvis admittant Ecclesiam aliquo modo institutam
fuisse a Christo, quatenus in Evangelio habetur doctrinæ
germt n c quo postea fidos illam hausit et creavit, negant
omnino cum Protest antibus veram Ecclesiæ constitutionem
et ejus auctoritatem infallibilem, cui anteponendum putant
privatum conscientiae judicium.
C. Ecclesia Catholica.
270. Juxta Catholicos (2), Ecclesia est societas essenlialiler
visibilis, a Christo instituta in salutem omnium, in qua fideles
ab Episcopis, qui jure divino plena gaudent potestate, doc< ntur et in finem diriguntur, sub regimine tamen Ponlificis
Romani, qui, Petri successor, primalum habet jurisdictionis
in omnes vel episcopos. Quantum autem distet hujusmodi
conceptus ecclesiæ catholicus a protcstantico conceptu, ex
sequentibus melius apparebit.

III. - DE ARGUMENTIS IN TRACTATU DE ECCLESIA
ADHIBENDIS
271. Existent ia ct natura Ecclesiæ, si quæ instituta fuerit a
Christo, ut pote facium hisloriaim, a priori nequeunt deter­
minari et cognosci (3) ; voluntas autem Chisti de Ecclesiæ
(1) Loisy, L'Evangile et VEglise*, cap. iv, p. 125 sq. '^Autour d'un petit
livre*, v, p. 157 sq. ; Les Evangiles synoptiques*, t. II, p. 19 ; Lepin, Les
théories de M. Loisy, Exposé et Critique, p. 8-13. Cf. Decr. Lamentabili,
prop. 6, 50, 52, 54, 55, 56 ; Encyc. Pascendi, Denzlnger, n. 2006, 2 050 sq. ;
2088, 2091.
(2) Conc. Val., sess. iv, Denzinger-Bannwart, n. 1821.
(3) Leo XIII, Encyc. Satis cognitum, ed. Bonne Presse, t. v, p. 8.

ARGUM ENTA ADHIBENI) A

293

institutione duplici modo nobis innotescere potest, directe
nempe ex Scriptura ct Traditione, indirecte autem ex ratione.

Scriptura. — Scriptura merito utemur : Vetus enim Testa­
mentum, ut liquet ex tractatu de Vera Religione, characteres
futuri regni Christi haud obscure exhibet, testimonio præsertim prophetarum, dum in Nouo Testamento aperte referuntur
facta el dicta Christi in terris viventis, ab Evangelistis ct
Apostolis narrata. Porro eadem saltem fides adhibenda est
Scripturæ, quam merentur cætera testimonia historica (1),
imo majori fide digna est, eo quod apprime sibi concordes
sint omnes libri, et scriptorum auctoritas multis miraculis
confirmata sit et comprobata.
Traditione. — Scriptura enim non omnia continet quæ
fecit et docuit Christus, ut patet ex declarationibus Aposto­
lorum. qui affirmant impossibile fuisse omnia scribere (Joan.,
xx, 30 ; xxi, 25) et fideles provocant non solum ad sua scripta,
sed etiam ad omnia quæ viva voce tradiderunt retinenda et
aliis transmittenda (II Thess., n, 14 ; II Tim., i. 13-14 ;
n, 2). Porro hæc testimonia ab initio mere oralia, consignata
postea fuerunt in scriptis Patrum, aut in quibusdam factis
historicis relucent. Unde Patrum testimonia jure afferemus
præsertim antiquorum, qui, Christi proximiores, facilius et
tutius ejus acta noverunt et dicta, ideoque notionem Ecclesiæ
certissimam habuerunt.
Historiam autem ipsam non frustra consulemus : si enim
historice constat factis certis et continuis tali modo semper se
habere diversas Ecclesiæ partes, signum est Ecclesiam ita a
Christo institutam esse, nisi dicatur, Providentiam blasphe­
mando, revelationem chriatisnam a Deo inundo traditam
esse ut statim oblivioni daretur aut perversa intelligeretur (2),

Ratione. — Ubi agitur de positiva Christi institutione,
parum proficit ratio philosophica. Attamen, cum a Deo
(1) Contra hæreticos autem qui Scripturam divinitus inspiratam esse
profitentur, Scriptura ut divina uti liceret, etiam in hac parte apologetica.
(2) Hoc tamen argumentum historiæ nonnisi secundo loco ponendum est.

294

ARGUMENTA ADHIBENDA

procedat non minus ac revelatio, Ecclesia constitui debuerit
a Christo in societatem principiis rationis conformem ct
hominis naturæ, proptereaque ex comparatione cum aliis
societatibus et ex fine a Christo intento, quædam naturaliter
deduci poterunt argumenta, quibus indirecte saltem et confuse aliquid apparebit de mente Christi circa Ecclesiam.
Hæc valeant dicta pro parte tractatus apologetica. In
secunda autem parte, quando jam probaverimus Ecclcsiæ
infallibilitatcm, divinam Scripturæ et Traditionis auctorita­
tem nccnon ct ipsas Ecclcsiæ definitiones (1) in argumentum
apodicticum afferre prorsus legitimum erit ad theses sta­
tuendas et demonstrandas.
(1) Definitiones Ecclcsiæ in apologetica proferri possunt etiam, non ut
argumenta quidem, sed ut documenta ; ad theses determinandas, non
vero ad probandas.

295

INSTITUTIO ECCLESIÆ

PARS PRIOR

DE INVENTIONE VERÆ ECCLESIÆ
Hæc porro pars prior tractatus triplici capite absolvetur :
de ipsa institutione Ecclcsiæ in 1° agetur, in 2° autem de
Ecclcsiæ notis, et in 3° veram Christi Ecclesiam esse de facto
Ecclesiam Romanam ostendemus.

CAPUT I

DE INSTITUTIONE ECCLESIÆ
Status quæstionis.
272. Adversus Lulheranos, Calvinislas et Protestantes libe­
rales et Moclernislas demonstrare contendimus Ecclesiam
a Christo institutam esse in societatem vere hitrarchicam J:
ipsam autem esse societatem vere monarchicam ostendemus
adversus Græcos-schismalicos et Episcopalislas : ecce duo ll
articuli. In 3° vero, inspectis ejus natura et fine, notion», m
Ecclcsiæ paulo expolitiorem declarabimus, illam demons­
trando supcrnaturalcm esse, ex voluntate Christi, perfectam,
unicam, visibilem, indefectibilem et necessariam. Quæ ut rile
probentur, quædam de societate per prius sunt prænotanda.
•

-·η

-γ·*

Doctrina catholica.
273. a) Hæc habet Vaticanum : »c Deus per Filium suum
unigenitum Ecclesiam instituit ». — « Pastor æternus et
episcopus animarum nostrarum... sanctam ædificare Eccle­
siam decreuit... In Ecclesia sua pastores et doctores... esse
voluit... Beatum Petrum... inslilail perpetuum... unitatis
principium ac visibile fundamentum ». — Postea declarat

296

INSTITUTIO ECCLESLE

ct docet : « primatum jurisdictionis in universam Dei Eccle­
siam immediate et directe Beato Petro Apostolo promissum
atque collatum a Christo Domino fuisse », « Petrum... vcra>
propriæque jurisdictionis primatum ab eodem D. N. J. G.
directe et immediate accepisse » (1).
b) Hinc in Decreto Lamentabili damnata est prop 52
Modernislarum , « Alienum fuit a mente Christi Ecclesiam
constituere veluti societatem super terram per longam saccu­
lorum seriem duraturam ; quin immo in mente Christi regnum
coeli una cum fine mundi jamjam adventurum erat ». — In
Juramento Anti-Modernistico dicitur : « Firma fide credo
Ecclesiam... per ipsum verum atque historicum Christum...
proxime ac directe institutam, eamdemque super Petrum,
apostolicæ hierarchiæ principem, cjusque in ævum succes­
sores, ædificatam » (2).
Societas.

274. Societas definiri solet (3) : Conjunctio moralis el sta­
bilis plurium in communem aliquem finem honestum suis
actibus conspirantium.
Conjunctio moralis. — Scilicet non mere externa et mate­
rialis, sed quae vinculis spiritualibus, intellectus nempe el
voluntatis < fficitur : a (pia ergo excludit ur non solum aggre­
gatio entium irration alium, sed etiam hominum multitudo
vinculo tantum exlerno unitorum.
Stabilis. — Transitoria enim unio, ad finem momentaneum
aut unico fere conatu attingendum, nonnisi improprie socie­
tas vocaretur.
Plurium. — Conjunctio enim aliqua ne concipi quidem
(1) Sess. 3, cap. in; sess. 4, Proærn., cap. i, can. hujus cap.; Denzinger,
1793, 1821-1823 ; cf. n. 361, 1504.
(2) Denzinger, 2052, 2145 ; cf. Encyc. Pascendi, Denzinger, 2088, 2091.
(3) Ferretti, Institutiones philosophise moralis, vol. m, p. 1 sq. ; Schiflini,
Disputationes philosophice moralis, vol. 1, n° 209 sq. î Cathrein, Philoso­
phia moralis, ed. 8, n° 505 sq. ; Ottiger, Theologia fundamentalis, t. II,
p. 213 sq. ; Mazzella, De Religione el Ecclesia, n° 429-431, 532 sq. ; Billot,
De Ecclesia, q. 12 et 13 ; Palmieri, th. 12 et 18 ; Bouix, De papa, t. I,
p. 213 sq. ; De Groot, q. 3, art. 8.

I

INSTITUTIO ECCLESIÆ

297

potest, nisi sint plurcs, duo salti m, jungendi, Unio autem
moralis, his in terris, ut patet, non viget nisi inter homines.
hi finem aliquem. — Ratio enim sufficiens non daretur
novam eiformandi societatem, nisi finis proponatur specialis
et determinatus.
Communem. — Nam finis non communis principium esset
separationis, non vero unionis.
Honestum. — Societas enim legitima non esset et vin­
culum vere morale non constitueret, si ejus finis contrarius
esstt hono rationali, videlicet fini ultimo hominis.
Suis actibus. — Scilicet intellectus primario et voluntatis,
secundario autem aliarum facultatum, quatenus rationis
imperio obediunt, in ordine ad commune illud bonum socie­
tatis.
Conspirantium. — Ad societatem enim efformandam non
sufficit ut plurcs idem bonum casu quodam procurent, sed
requiritur ut bonum illud, qua commune est, agnoscant et
intendant, nimirum ut ad finem communem, prout in omnes
redundare debet, conspiratione mutua dent operam, ideoque
adjumenta et media eadem adhibeant, junctisque viribus
eadem via cumdem finem prosequantur.
In quavis igitur societate proprie dicta (1), quasi duplex
elementum distingui potest : materiale nempe et formale.
Elementum materiale est ipsa multitudo hominum qui
socialiter coadunantur ; elementum autem formale est ipsamet
unio moralis et constans. Hæc porro unio moralis ex duplici
iterum principio conflatur, videlicet ex fine communi et ex
mutua membrorum obligatione respectu finis.
1) Ex fine communi. — Et vero, cum societas, sit medium
seu potius complexus mediorum ad finem, ex natura ipsius
finis jam dignoscitur natura societatis, quæ fine suo specificatur sicut facultas ab objecto proprio (2) ; imo jam aliquo
(1) De qua sola agitur in præsenti.
(2) Aiunt aliqui : Societas in esse societatis intrinsece constituitur per
auctoritatem ; contrahitur autem ad esse talis vel talis speciei per finem, quo
affertur quasi differentia specifica.

298

institutio ecclesiæ
I

saltem modo (1) efficitur unio intellectuum et voluntatum^
2) Ex mutua membrorum obligalione. — Actio enim mem­
brorum, ul. liquet ex supra dictis, communis esse nequit, nec
activitas prorsus una, nisi miiluo ipsa obligentur respectu
finis sibi propositi. Sed hæc mutua obligatio, ut constans sit
et efficax, aliud requirit elementum, aliud principium quod
quasi ligamine seu vinculo inlelligenlias conjungat, eis praes­
cribens eumdem modum operandi, ct voluntates liberas ad
illum servandum obligans, eas continuo dirigat ad fuient
communem, scilicet auclorilas alien jus superioris, qua effica­
citer coordinantur singulorum activitates, et quæ proinde
essentiale est et constituens societatis elementum.
Hæc autem auctoritas, utpote principium socialis unionis,
nonnisi una esse potest, physice ut ique vel moraliler, in quaque
societate, et absolute exigitur ut societas in personam moralem
constituatur, suum habens esse proprium, suamque activita­
tem sibi propriam exerceat, et finem suum consequi possit.
t

275. Nota. — En ergo indicatæ causa materialis societatis
(multitudo), causa finalis (bonum aliquod commune), causa
formalis (unio moralis ex mutua membrorum obligatione
præcipue dimanans) ; remanet aliquid dicendum de ipsa
causa efficiente (2) quæ esse potest vel natura, vel circum­
stant iæ extern® historic®, vel libera hominum aut Dei volun­
tas, de qua cæteroquin mentio non fit in ipsa societatis defi­
nitione, quia externa se habet ct naturam societatis minime
patefacit.
Præcipuæ partitiones societatis (3).
276. a) Ratione causæ finalis. — Societas dividitur : 1) in
temporalem seu civilem, quæ bonum civium temporale prose­
quitur, ct in spiritualem seu religiosam, quæ bonum sibi
(1) Dixi : aliquo modo. Nani, spectata hominum libertate et diversitate
judiciorum et virium, de se solus finis communis non sufficit ad mem­
brorum conspirationem plenam et ordinatam obtinendam.
(2) Diet, apol., art. Etat, col. 1530 sq.
(3) Aliæ societatis partitiones in philosophia morali exponi solent.

INSTITUTIO ECCLESJÆ

299

proponit spirituale ; 2) in naturalem aut supernaluralem,
prout finem habet naturæ humanæ debitum aut indebitum.
b) Ralione mediorum ad finem. — 1) Perfecta dicitur societas
quæ, in suo ordine a nulla alia pendens, per se sibi sufficit
ad finem suum assequendum (1) ; 2) imperfecta vocatur, si
contra.
c) Ralione subjecti auclorilalis. — a) In genere. — «Societas
generatim accepta, ait Olliger (2), est aequalis. si vi ipsius
institutionis omnibus ejus membris eadem jura et munera
competunt, adeo ut nemo aliorum sociorum superior sit,
licet non apud omnes idem omnino illorum jurium exer­
citium sit ; inaequalis vero, si jam in ipsa institutione uni vel
pluribus jura ct munera, cæteris non concessa, communi­
cantur, ita ut unus vel plure s superioris munere fungantur,
alii vero subditi sint, υ
b) In specie. — Societas, presse et stricte intellecta, dicitur :
1) Monarchica, si apud unum resideat auctoritas socialis,
summum imperium ; 2) arislocralica, si aliquibus tantum
optimatibus competat hujusmodi auctoritas ; 3) democralica (3), si ab omnibus civibus libere eligantui' magistratus
qui auctoritatem exercent.

277. Monarchia autem : 1) Simplex vocatur seu pura. —
Si potestas suprema (4) in uno tota sit et indivisa.
2) Mixta seu lemperala. — Si potestas suprema in uno
habeatur, sed cum restrictione quadam, ita ut non totaliter
apud illum resideat, sed tantum quoad potiores parles, v. g. si
(1) Hoc sensu Status civilis tantum et Ecclesia dici possunt societates
perfectæ. Cf. Pesch, op. cit., n. 379.
(2) Theologia fundamentalis, t. II, p. 241. Societas æqualis, secundum
ea quæ diximus de societatis natura, stricte dicta societas non est.
(3) Cf. Encyclicas Leonis XIII, Diuturnum (édit. Bonne Presse), t. I,
p. 143 sq. ; Immortale Dei, t. 11, p. 35 sq. ; Graves de communi, t. VI,
p. 204 sq. ; Pli X, « Notre charge apostolique »; Schiffini, Disputationes...,
vol. 2, η. 451.
(4) Potestas utique regiminis, legislativa scilicet, judiciaria et exsecutiva ; « Quippe, ait C. Billot, oportet semper discernere potestatem regen­
tem a potestate constituente, nam potestas constituens altioris ordinis est,
et ad aliam regiminis præsupponitur ; denique ipsi quoque monarch®
dominatur », qui regni constitutionem violare prohibetur, juxta quam e
«contra leges ferre tenetur pro bono communi societatis sibi commissæ.

300

ECCLESIA SOCIETAS IIIERARCIIICA

monarcha gaudeat potestate cxsecutiva tantum, non autem
potestate legislative ct judiciaria ; præsertim si, ut in monar­
chia repræsenlativa, quæ improprie monarchia vocatur,
auctoritas socialis non principi competat, sed deputatis, quos
populus eligit ut ejus nomine leges ferant.
3) Absoluta. — Si non solum suprema potestas, sed tola
potestas in uno habeatur, qui ideo unicus est rector supremus
et etiam unicus rector ordinarius, ita ut qui sub illo gubernant
non sint nisi meri commissarii seu delegati, ad ejus nutum
semper revocabiles.
4) Non absolula. — Si potestas suprema in uno tota sit ct
indivisa, inde pendenter quidem ab optimatibus et a populo,
sed sub monarcha habeantur, ei subordinate veri præsides
qui jure ordinario provincias regant.
278. Hierarchia. — Hierarchia (ιερά αρχή) idem est ac sacer
principatus. Ila vocatur Ecclesiæ principatus, quia ex positiva
institutione Dei ortus est et circa objecta sacra versatur. Sed
practice societas hierarchica nil aliud significat quam socie­
tatem inæqualem, in qua alii sunt præpositi, alii autem sub­
diti.

ART. I

Christus instituit Ecclesiam in societatem
vere hierarchicam
Argumentum generale.

279. Ex prænotatis sequitur Christum certo instituisse
Ecclesiam in societatem vere hierarchicam, si constet illum,
aliquot hominibus præ cæleris plane distinctis, stabilem
contulisse potestatem alios ad finem communem ct determi­
natum conducendi per media specialia. Atqui res ita se habet.
Apostolis enim, præ cæteris discipulis, perpetuam potestatem
commisit Christus omnes homines ad salutem perducendi

ECCLESIA SOCIETAS IllERARCHICA

301

professione fidei, cultus ct mandatorum observantia (1).
Ergo.
Christus autem non constituit Ecclesiam statim ab initio
vitæ suæ publicæ, sed paulatim ei viam paravit, illam jam
inchoans prædicalione regni Dei ct parabolis praenuntians.
Unde agemus : 1) de Ecclesiæ præparatione ; 2) de ejus
hierarchica institutione ; 3) de perpetuitate hujusmodi insti­
tutionis.

§ L — Præparatio Ecclesiæ
Asseri io : Prædicatione regni Dei (2) Christus suam inchoat
Ecclesiam.

280. « Regnum Dei », a Christo prædicatum, sæpe directe
significat regnum internum, nimirum regnum Dei per gra­
tiam et virtutes in anima credentium (3), sæp.que regnum
eschalologicum, ut aiunt, seu regnum Dei consummatum in
vita æterna, « ubi Deus regnat in omnibus sanctis ct omnes
sancti regnant cum ipso » (4). Attamen dici nequit nec exclu­
sive inlernum, ut volunt Protestantes Liberales (5), nec exclu­
sive eschalologicum, ut autumant Modcrnistæ (6).
(1) Cf. Leo XIII, Encyc. Satis cognitum, t. V, p. 1 sq. ; Pius X, Encyc.
« Vehementer », ed. Bonne Presse, t. II, p. 132 sq. ; Cone. Trid., sess. xxni,
cap. 4 (Bannwart, n. 960) ; Dolhagaray, in Diet, theol., art. Hiérarchie,
t. VI, col. 2362 sq.
(2) Y. de la Brière, in Diet. apol. de la foi catholique, art. Eglise, col. 1221
sq. ; Franzelin, Theses de Ecclesia Christi, th. 7, p. 75-89 ; Batiffol, L'en­
seignement de Jésus, v, p. 139-189 ; Pesch, op. cit., n. 306-309 ; Billot,
De Ecclesia Christi, th. I, p. 72 sq. ; D’Herbigny, t. 1, η. 43 sq. ; Schultes,
a. 6, p. 38 sq.
(3) Matth., v, 3-17, 19-21, 43-45 ; vi, R sq. ; vu, 21, etc., ubi regnum
Dei importat et exigit renovationem moralem et spiritualem, scilicet
destructionem passionum, mortificationem carnis, Dei dilectionem et
proximi, etc., Joan., νιπ, 23 ; xvii, 13-16 ; xvnt, 36.
(4) Franzelin, loc. cit., p. 76, 2°. Cf. Matth., vn, 21 ; viu, 11 ; xxv, 31-34
xxvi, 29 ; Mare., ix, 46 ; x, 23-25 ; Luc., xxu, 16 20, 29, 30 ; xxm, 42 ;
Joan., m, 3, 5.
(5) A. Sabatier*, Esquisse d'une philosophie de la religion, lib. II, cap. π ;
Les religions d'autorité ct la religion de l'esprit, cap. u, 4. La nature de
l’Evangile, p. 459 sq. ; Harnack*, L'essence du christianisme, trad, franç^
1907, p. 70-100.
(6) Lolsy, L'Evangile et Γ Eglise*, 4® ed., 1908, p. 33 sq.. 54 sq. ; Autour
d'un petit livre*, 2® edit., 1903, p. 66-70, 157-163, 175 sq. ; Cf. Lepin, Les
théories de M Loisy, passim, Jésus Messie el Fils de Dieu, ed. 10, p. 377 sq. ;
Billot, La Parousie, passim ; Lemonnyer, in Did. Apol., art. l in du monde.

302

ECCLESIA SOCIETAS II1EBARCHICA

Nam : a) Eliam in his Evangelii locis ubi « regnum Dei »
internum asseritur aut cschatologicum, indirecte externum
praenuntiatur aut præsupponitur. Virtutes enim credentium
(regnum internum) : 1) signis sensibilibus manifestari debent,
siquidem debent lucere coram hominibus ut videant opera
eorum 1 onaet fructus (Matth., v, 14 sq., vu, 16 sq.) ; 2) debent
exerceri intra ipsum regnum sensibile et sub auctoritate
visibili, Jesu scilicet et eorum quos miserit Jcsus : tenentur
enim fideles audire veri a Christi, « verbum regni » (Mb, vi,
9 sq. ; vu, 24 ; xm, 19) et facere mandata (v, 19). Sicque
fideles, participes c fleet i « regni D< i » in terra inchoantis,
aliquando accedent ad regnum cæh sto (cschatologicum) :
« intrabunt in regnum coelorum », « Deum videbunl », « fulge­
bunt sicut sol in Regno Patris eorum » (v, 20, 8 ; xm, 43).
b) Quam frequentissime « regnum Dei », directe designat
regnum esscnlialiler visibile prorsusque collectivum et sociale,
indirecte tamen connotans regnum int< rnum quod requirit,
et regnum futurum ad quod ordinatur, sicut imperfectum
ad perfectum.
Etenim progressivum perhibetur : una cum Evangelii prae­
dicatione incepit, lenle autun crescet sicut granum sinapis
(Matth., xm, 31-33) et diu permanet it ; universale enim erit,
ex Judæis ad alios pertransibit et ad omn< s ge nt< s sese exten­
det (Matth., xxiv, 14), ut patet ex parai ola invitatorum ad
nuptias (id., xxn, 2-14), nonnullisque aliis Scripturæ locis
apertissimis (Mare., xiv, 9 ; xvi, 15) ; externum igitur erit et
sensibile.
Sed et in formam socielalis instituetur in terris : bonos et
malos continet, divites et pauperes (Matth., xxvi, 11 ; Mare.,
xiv, 7) ; similis est agro patrisfamilias, in quo crescunt simul
triticum et zizania (Matth., xm, 24-3^), sagenæ missæ in marc
et ex omni genere piscium congre gant i (id.. 47-50), comilalui
nupliali cui adsunt virgines prudentes una cum fatuis (id.,
xxv, 1-13) convivio, vineæ, ovili (id., xxn, 2-14 ; xx, 1-15 .
Joan., x, 11 sq.), quibus in omnibus parabolis maxime elucet
idea unionis exlemse et collectivi latis socialis, clan que indica­
tur regnum Dei esse socii talem visibile m ex hominibus a
Christo instituendam in mundo.

ECCLESIA SOCIETAS HIERARCHISA

303

Regnum igitur Dei, qua externum ct sociale, sed fide infor­
matum et ad vitam æternam praeordinatum ex omnibus
gentibus constituendum, ct usque in finem mundi p rmansurum, est ipsa in concreto religio Jesu Christi, quæ citra et
extra hanc formam regni osse non potest nimirum est ipsa
Ecclesia Christi suis in cunabulis (1).
§ II. — HiERAKCiiiCA Ecclesiæ institutio

Assertio : Christus instituit Ecclesiam in societatem hierarchicam. solis Apostolis promittendo et conferendo potestatem
in salutem animarum [Historice certum, theologice de fide]
I. — Electio Apostolorum (2)

281. Ex discipulis suis duodecim eligit Christus (Mare., m,
13-19 ; Lue., vi, 13) (pios nomine peculiari designat [Apos­
tolos (3) n< mpe], jam sic < orum mission m clare indicans (άπο
στέλλω, mittere). Ab initio autem corpus morale efformant
Apostoli, verum collegium. A. οώο=ζ2 scilicet, prorsus distinc­
tum a cæteris discipulis, ct multis prærogativis proi natum
(Matth., xix, 28 ; Lue., xxn, 30) , modo enim speciali illos
educat Christus et instruit, apertius (is n velans doctrinam
el. mysteria de regno Dei (Matth., xm, 1-16 ; Joan., xv, 15 ;
(1) De Poulpiquet, L'Eglise catholique, cap. 3, p. 113-144 ; D’Herbigny,
th. 4, η. 43-48 ; Ch. Journet, L'union des Eglises, p. 129 172 ; G. Brunhes,
op. cil., p. 324 334.
(2) Batiffol, L'Eglise naissante..., cap. n, p. 46 sq. : Michiels, L'origine
de Γépiscopat, lib. i, cap. n, p. 1-9
(3) Apostoli dicendi sunt : tum illi qui a Christo in carne ambulante in
apostolos electi sunt, tum illi qui, post Ascensionem. « collegio apostolorum
legitime, i. e. ipso Deo agente, adlecti sunt. Id accidit non solum b. Matthix
(Act., i, 15-26), sed etiam 5. Paulo, qui ab ipso Deo ad apostolatum electus
(Act., ix, 1 sq.) et missus (Act., xm, 2-4), ab aliis apostolis agnitus est
(Act., ix, 27 ; xv ; Gal., i, 18-19 ; n, 9 ; 11 Pet., m, 15). — 0'. Barnabarn
alii apostolis (in sensu stricto) acccnsent, alii non. Dominum quidem non
vidit, sed missionem suam immediate a Deo accepit (Act., xm, 2-4) ceterisque apostolis adluesit (Act., iv, 26 ; ix, 27 ; xi, 22 ; χλ ; Gal., n. 9).
Hinc in ipsa Scriptura aliquoties apostolus vocatur ( Act., xiv, 4, 13).
Van Noort, n. 27, n. 5 ; cf. D’Herbigny, t. I, n. 97 : * Missione vera (Act.,
xm, 2 sq) facti sunt « apostoli Barnabas et Paulus » (Act., xiv, 13) ; Ami du
Clergé, 1927, p. 534-536 ; De Poulpiquet, op. cil., p. 69-70.

304

/

ECCLESIA SOCIETAS HIERARCIIICA

XVI. 12 sq. ; Act., i, 8), moxque illoe miti it ante faciem suam
prædicare regnum Dei « ovibus quæ perierunt domus Israël »
(Matth., x, 5-7).
Huc usque tamen auctoritatem non exercent Apostoli in
fideles, scel Magistrum comitantur, monita ejus accipientes
de munere apostolico recte gerendo. Quinimo, quamdiu visi­
bilis ipse Dominus cum eis versatur, manet ipse solus pastor
ovium.
II. —■ Promissio hierarchical potestatis

282. Sed, oblata occasione, Christus, antequam patiatur,
annuntiat Apostolos : 1) non quidem fore successores suos :
successor enim ille tantum dicitur, qui sufficitur in locum
alterius auctoritatem suam deponentis ; atqui Christus rema­
net caput principale licet invisibile universæ suæ Ecclesiæ ;
at 2) vices sui gesturos quantum ael Ecclesiæ gubernationem.
Eis enim promittit multiplicem potestatem, qua missionem
suam universalem, quam post resurrectionem eis contulit,
usque in finem mundi exercerent. Ita legitur : « Arnen dico
vobis, quæcumque alligaveritis super terrain, erunt ligata el in
coelo : el quæcumque solveritis super terram, erunl solula el in
coelo. » (Matth., xvm, 18.)
Hisce veri is promittit Christus Apostolis, eisque solis ut a
eæteris apprime distinctis, potestatem legislalivam, judicia­
riam ct coaclivam, verum nempe imperium imo et magis­
terium. ·
1° Imperium.
Probatur : A) Ex ipso textu. — Ligare enim et solvere

dicuntur de vinculis ; sermo autem non est, ut patet, de vin­
culis physicis seu catenis quibus alligantur corpora, sed de
vinculis moralibus, quibus solent mentes adstringi et volun­
tates. Jamvero verba Christi, ut pote universalissima, secum
important potestatem cujuslibel vinculi moralis injiciendi et
solvendi, potestati m igitur leges ferendi ct abrogandi, sen­
tentias judiciales proferendi, poenasque irrogandi et remit­
tendi. idiam in foro conscienliæ, omnia nimirum agendi quæ

ECCLESIA SOCIETAS HIERARCIIICA

305

ad finem a Christo intuitum pertinent, scilicet ad sanciificalionem et salutem hominum.
Insuper Deus ipse ratas habebit ct confirmabit sententias
ct judicia Apostolorum, quorum proinde potestas erit non
solum efficacissima, sed ab omni potestate humana prorsus
independens : vere igitur et practice Apostoli ligabunt mentes
ct voluntates fidelium, veram possidebunt auctorilalem gu­
bernii seu imperium proprie dictum ct summum in suo genere.
B) Confirmatur : a) Ex conlexlu (Matth., xvm, 17) : « Quod
si non audieril eos (testes) dic Ecclesiæ; si autem Ecclesiam
non audieril, sil libi sicul efhnicus el publicanus », ubi sen­
tentia Ecclesiæ (quo nomine designantur ipsi Apostoli, ut
liquet ex v< rsiculo sequenti : Arnen dico vobis...), vim ita
obligatoriam ct coaclivam habet ut peccator obstinatus, eam
non audiens, rejiciatur sicut ethnicus et publicanus. — b) Ex
ipsa collatione poleslalis solis Apostolis facta (Joan., xx, 23 ;
Matth., xxviii, 16 sq.).
2° Magisterium.

a) Probatur ex naiura rei. — Potestas enim omnia regendi
quæ ad finem ducere possunt fideles, supponit et exigit, ut
videtur, potestatem docendi, cum nisi doceantur fideles, ad
salutem non recte et tuto dirigen ntur. Ergo magisterium
ipsum includitur in ista potestate prorsus universali, quam
a Christo tenent Apostoli relate ael dominium spirituale.
b) Confirmatur ex aliis lexlibus. — 1) Post ultimam cœnam,
Christus Apostolis dicit : «’Et ego rogabo Patrem, et alium
Paraclitum dabit vobis, ut maneal vobiscum in aeternum ;
Spiritum veritatis quem mundus non potest accipere... vos
autem cognoscetis eum, quia apud vos manebit et in vobis
erit... Paraclitus autem Spiritus Sanctus, quem mittet Pater
in nomine meo, ille vos docebil omnia, ct suggeret vobis omnia
quæcumque dixero voids... docebit vos omnem veritatem
[juxta græcum : deducet vos in omnem veritatem] (1). » —
2) Post resurrectionem, camdem promissionem iterat Christus
(Act., i, 8) : « Accipietis virtutem supervenientis Spiritus
(1) Joan., xiv, 16-17, 26 : xvi, 13.

306

ECCLESIA SOCIETAS H1ERARCIIICA

Sancti in vos, ct erilis mihi testes in Jerusalem, et in omni
Judæa, ct Samaria, ct usque ad ullimum terræ. »
Ideo Christus promittit Spiritum veritatis, Spiritum Sanc­
tum, scilicet Illum qui est substantialis veritas simul ac doctor
ct veritatis revelator supremus, cum Apostolis perpetuo
mansurum, non solum ut cos doceat omnem veritatem ct in
mentem revocet quæcumque jam ipsis tradiderat Christus,
verum etiam ut ipsi, sic edocti, possint tuto veritatem reve­
latam prædicare et lestes esse totius hujus veritatis. Ergo.
III. — Collatio hi e rare hi ese potestatis

Hierarchicam potestatem collatam esse Apostolis constat
ex verbis ipsius Christi necnon et ex actis et scriptis Apos­
tolorum.
A. Ex verbis Christi.
283. a) Generalim dedit Christus Apostolis missionem quam
acceperat a Patre. « Sicul misit me Paler el ego milio vos »;
« Sicul lu me misisti in mundum, el ego misi eos in mundum *
(Joan., xx, 21 ; xvn. 17). Porro missione sua a Patre tenebat
Christus nonnulla munera specialia, auctoritatem scilicet
magisterii : venit in mundum ut propheta s< u doct or, superior
omnibus aliis prophetis ct doctoribus (1) ; — potestatem
imperii (t gubernii : venit enim ut rex, cui « data est omnis
potestas », diam judicandi mundum (2) ; — potestatem
sanctificandi : venit enim ut sacerdos secundum ordinem
Melchisedech, « quaerere el salvum facere quod perierat » (3) ;
« dare animam suam redemptionem pro multis » (4) ; seipsum
sanctificare ut homines « sint sandificali in veritate » (5);
novum instituens sacerdotium «t sacrificium perenne et
universale (6). Hanc igitur triplicem potestatem possident
etiam Apostoli.
(1) CT. tract, de Vera Religione, ubi de messianitate Christi et vaticiniis ;
Matth., v ; Joan., v, 36-38 ; vn, 16 sq. ; vm, 26-29 ; xvm, 37.
(2) Matth., xxviii, 18 ; xxm, 63 sq. ; Luc., x, 16 ; xvn, 24 ; xxn,69.
(3) Luc., xix, 10. — (4) Matth., xx, 28. — (5) Joan., xvn, 19
(6) Matth., xxm, 26 sq. ; Luc., xxn, 19 sq. ; Heb., vn, 12 ;ix, 14, etc.

ECCLESIA SOCIETAS IIIERARCIIÏÇA

307

b) Post resurrectionem suam apparuit Christus Apostolis,
cisquc, verbis sequentibus, directe et clare contulit potestatem
docendi, regendi ct sanctificandi, qua apri te instituebatur
Ecclesia in societatem vere hierarchicam. « Data est mihi
omnis potestas in cœlo el in terra : Euntes ergo docete omnes
gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii el Spiritus
Sancti, docentes eos serrare omnia quæcumque mandari robis :
ct ecce ego vobiscum sum omnibus diebus, usque ad consum­
mationem sæculi. » (Matth., xxviii, 18-20.)
1) Potestatem docendi. — Apostoli, ipsius Christi auctoritate
suprema, qua omnes ei subjiciuntur homines, mittuntur ut
discipulos faciant (1) ex omnibus gentibus. Ergo, tanquam
potestatem habentes docebunt, authentice quidem ct efficaci­
ter, quia Christus erit cum (is docentibus omnia ad salutem
necessaria, sive dogmata sive praecepta, et (is credere obli­
gantur homines sub pcena damnationis (Mare., xvi, 16).
2) Potestatem regendi. — Hanc potestatem promiserat
Christus Apostolis ; quidquid autem promisit certo certius
adimplevit. Ergo.
Sed id<• m eruitur ex textuΛ - præcedt nti. Apostoli enim docere
nequeunt omnes gentes serrare omnia quæcumque mandaxdt
cis Christus, nisi leges pro hominibus dirigendis in variis
temporum rerumque adjunctis ferre possint ; potestas autem
legif( ra sine potestate judiciali et coacliva, quibus cum aucto­
ritate inquiritur dc conformitate actionum cum legibus ct
legum t rang ressi ones rite puniuntur, prorsus vana esset ct
illusoria. Ergo imperium seu regimen plenum ct omnino
sufficiens commisit Christus Apostolis.
3) Potestatem sanctificandi. — Hæc potestas exercetur in
homines per ritus religiosos certos ct determinatos, qui sacra­
menta dicuntur : baptisma scilicet, eucharistia et pœnilentia :
« Euntes... baptizantes cos in nomine Patris ct Filii ct Spiri­
tus Sancti (2). » — « Hoc facite in meam comme morat io(1) μαθητεύσατε, cum sequatur διδάσκοντες, nequit esse simpliciter docete,
sed discipulos Jacite (cf. Joan., iv, 1) : sunt ergo magistri, scholam habituri. »
Paln ieri, op. cit., xxn, p. 162.
(2) Matth., xxviii, 19 ; Joan., m, 5.

308

ECCLESIA SOCIETAS 1IIERARCIIICA

n< m (1). )) — « Quorum remiseritis peccata, remittuntur
cis (2). » Ilis ritibus debito modo applicatis, efficaciter produ­
citur sanctificatio, quæ etiam obtinetur fidei propositione,
præposilis obedientia, mandatorumque observantia : « Qui
crediderit ct baptizatus fuerit, salvus erit. » — « Si Ecclesiam
non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus » ; c si vis
ad vitam ingredi, serva mandata »' (3).
M

284. Conclusio. — Ex dictis autem constat Christum consti­
tuisse Ecclesiam in societatem proprie hierarchicam. Nam,
vi ipsius institutionis collegii Apostolorum ct potestatum
collationis, plane jam habentur omnia elementa ad societa­
tem hierarchicam necessaria : 1) quidem elementum materiale,
vidi licet universum genus humanum in Ecclesiam vocatum ;
2) elementum formale, nimirum : a) finis communis ct spe­
cials, salus nempe æterna, quam unice sibi proposuit Chris­
tus, religionem suam promulgando,-ad quam autem obtinen­
dam nonnulla imponuntur media determinata : proh ssio fidei
scilicet, stricta mandatis obtemperatio ct sacram ntorum
receptio ; — b) aulorilas unica ct prorsus independens, cui
soli præ quavis alia, cx mandato Christi subjici debt nt fideles
ut ad salutem perveniant. Ergo.
285. Objiciunt quidam Liberales (4) : Principes gentium
dominantur eorum, et (pii majores sunt potestatem exercent in eos.
Non ita erit inter vos ; sed quicumque voluerit inter vos major
fieri, sit vester minister. El qui voluerit inter ves primus esse,
erit vester servus Matth., xx, 25-27 ; Luc., ix, 48 ; xxn, 24-27)
Rursusque : « 1'os autem nolite vocari Ilabbi : unus est enim
Magister vester ; omnes aulem vos fratres esiis... nec vocemini
magistri, quia Magister vesUr unus esi, Christus. Qui major
esi vestrum, erit minister vester (Matth., xxm, 8-11). » Ex quo
inferunt omnes Christianos æquales esse et auctoritatem hie-

(1) Lue., xxn, 19. — (2) Joan., xx, 23. Cf. Luc., χχιν, 44-49.
(3) Mare., xvi, 16 ; Matth., xvm, 17 ; xix, 17.
(4) Sabatier*, Les religions d'autorité et la religion de l'esprit, 1. in, c. u,
p. 443 ; Guignebert*, Manuel d'histoire ancienne du Christianisme, ubi de
hoc textu scribit, p. 91 : « 11 est difllci’e «le souhaiter une négation plus
claire, non seulement de la primauté de Pierre, mais encore de toute puis
sance ecclésiastique. » Cf. Hugueny, Critique et Catholique, cap. ni, p. 75 ;
Bossue*, Méditations sur l’évangile, La Cône, lro p., 67* jour.
I

ECCLESIA SOCIETAS IIIERARCIIICA

309

rarchicam a Christo institutam non fuisse, imo /Apostolis pror­
sus negatam.

Resp. — Nequaquam rejicit Christus Apostolorum princi­
patum. sed eis tantummodo praecipit ut auctoritas illorum sil
benigna ct paterna, non aulem sicut principum gentium dura et
tyrannica, quam ob causam puerum eis proponit ut typum
simplicitatis, seipsumque ut exemplar/lu/rn/iZaZis (Luc., ix. 47sq. :
xxn, 27). Item eos monet ne glorientur de sua scientia et
potestate, quaerentes vocari Rabbi ; fratres enim sunt, unum
Magistrum Christum habentes, eo quod non ex se et auctori­
tate propria docent et regunt, sed auctoritate ipsius Christi
cujus vices gerunt.

B. Ex actis et scriptis Apostolorum.

286. a) Actis. — Jam ab incunabulis, Ecclesia societas vere
hierarchica apparet, organice constituta et absolute autonoma.
1) Ilierarchia organice constituta habetur. — Petrus et
« duodecim » collegium constituunt apostolicum et in Chris­
tianam communitatem triplicem exercent potestatem, docendi
scilicet, regendi et sanctificandi, a Christo ipsis communi­
catam. Mathiam eligunt in testem resurrectionis (Act.,
i, 21-26). Praedicant, neoconversos baptizant (n, 37-43),
bona gerunt communitatis (iv, 35-37) ; diaconos instituunt
(vi, 1-6) ; judicia subeunt nomine communitatis (iv, v) ; alios
sibi subditos tenent in ministerio (vili, 14-19) ; potestate vel
coercitiva utuntur in fidelium emendationem (v, 1-11).
Imo regulam fidei omnino specialem auctoritate imponunt
singulis Christianis accipiendam, quæ a solis ipsis ex mis­
sione traditur ct ad salutem absolute requiritur (n, 21-38 ;
m, iv, 10-33).
Hilus ab antiquis prorsus distincti a sola hierarchia apostolica vel a ministris ab ipsa delegatis conferuntur : soli
enim pastores gratiam producunt in animas, signis st nsibilibus specifice christ ianis : baptisma (vm ; x, 47-48) in
nomine Jesu collatum, necessarium dicitur ut quis inter
christianos admittatur; impositio manuum (vm, 14-17),
ad infusionem Spiritus Sancti a præcipuis tantum pra'sidibus
communitatis christianæ præstatur ; fractio panis (n, 12), seu.

310

ECCLESIA SOCIETAS HIERARCHICA

ut. communiter creditur, Eucharistiae celebratio, Judæis
absolute ignota, signum est primarium et essentiale vilæ
religiosæ et socialis priorum Christianorum.
2) Absolute aulonoma. — Ab initio enim, quamvis solis
Judæis evangelium annuntient ct quosdam ritus servent
mosaicos (n, 46 ; m, 1-11 ; v, 12), Apostoli suis actibus affir­
mant se a Christo habere, immediatam et sibi exclusive pro­
priam, missionem universalem, ad salutem quidem necessa­
riam, quam independenter ab hiérarchie inosaica, caque vel
invita, legitime ct confidenter excreent (n, 38-41 ; m, 17-26 ;
iv, 8-20).
Quin etiam, paulo post, revelatione divina monitus, S. Pe­
trus inaugurat prædicalionem inter gentes (x), quam Paulus
praesertim ct Barnabas prosequuntur, ecclesias in Asia et
Graecia instituentes. Adhuc quidem, aliquamdiu saltem,
tolerantur quædam observantiae mosaicæ, ne avertantur
Judæi a Christianismo ; nunquam tam· n imponitur circum­
cisio i on versis a Gentilitate ; imo, exorta discussione, Synodo
Hierosolymitana, ubi clare manifestatur unitas regiminis ct
communionis Ecclesiae, statuitur omnes Christianos fieri
possi' quin Judaismum profiteantur aut circumcisionem acci­
piant (xv), quo pacto, s» paratio a synagoga absolula jam et
consummata efficitur.
Evangelio aut< m maxime diffuso per orbem, etiam extra
limites imperii romani, presbyteri et episcopi cr< antur qui,
sub regimine Apostolorum, docent ct gubernant ecclesias
particulares. Porro ita plene ct stricte ad invicem conso­
ciantur universi fid< les, ut non solum inter se communicent
variæ ccclesiæ et eosdem adhibeant ritus, sed Apostolis omnes
obediant c t subjiciantur, adeo societate m proprie hierarchicam
efformant, a cæteris distinctam, sibique identicam.

287. b) Scriptis Apostolorum. — Affirmant Apostoli se,
ex virtute missionis a Christo acceptae, ecclesias docere (1) ;
(1) Cor., i, 1 ; II, 1-5 ; Gal., r, 1 ; Rom., r, 1-6 ; XV, 15-16 ; I Tim., n, 7
1
II Tim., i, 11 ; I Pet., i, 1 ; II Pet., i, 1 ; Jac., i, 1.

/
111ERARCHIÆ PERPETI ITAS

3d i

præccpta imponunt ipsius auclorilale Dei (1.. potestati mque
legislalivam ct coaclivam, data occasione, al-solut· ixerccnl.
Ita S. Paulus jus sibi agnoscit exhortandi ct punit nd i Corin­
thios (2); sententiam poenalem profert in incest uosum (3^,
rcgulasque praelii as tradit de modo orandi in Eccksia, de
synaxi, de idolothytis, de charismatibus (4), vc ra nempe et
plena utitur poleslate magisterii et imperii.
Idem eruitur ex prima Petri epistola. — Quinimo, ut jam
supra notavimus, omni s Ecclesiæ particulares unicum Apos­
tolorum collegii regimen universaliter accipiunt. Ecclesiæ
Galatiæ cl Corinthi, a Paulo institutæ, auctoritatem Pel ri et
aliorum Ecclesiæ Jerusalem Apostolorum il a admittunt, ut
ea abutantur adversus Paulum, donec ipse cis æquah m se
esse probaverit (5). Ecclesiæ romanæ quam non fundavit,
scribit Paulus auclorilale ipsius Christi, quam habere ass<rit
in omnes ecclesias (6). Auctoritate etiam docet S. Petrus
ecclesias Ponti, Galatiæ, Cappadociæ, Asiæ <t Bithyniae,
quarum quædam saltem a S. Paulo crcatæ fuerant (7) ; ita
S. Jacobus, fideles disp tsos ex 12 tribubus (8) ; S. Joannes,
ecclesias Apocalypsis (9).
Igitur i x actis ct scriptis Apostolorum quam maxima elu­
cet unilas hit rarchiæ ct regiminis in Ecclesia universali jam
ab exordiis : aperte ergo constat ipsam a Christo in societa­
tem vere hierarchicam institutam essa.

§ III. — Institutio Ecclesiæ

hierarchi.e perpetua

Status quæstionis.

288. Duplex distinguendum est munus in Apostolis : vide­
licet munus fundatoris et munus pastoris (10). Ut Ecclesiæ
(1) 1 Cor., xiv, 37.— (2) I Cor., iv, 14-21 ; II Cor., x, 1-18 ; xm, 2 sq.
(3) 1 Cor., v, 1-17.
(4) I Cor., x, 16-33 ; xi, 1-17, 18-34 ; xii, xm.
(5) Gal., i, 13-24 ; n, 1-15 ; 1 Cor., i, 12 ; ix, 1-12 ; 11 Cor., xi, 4-33.
(6) Rom., t, 5-16 ; xv, 15-18. — (7) 1 Pet., i, 1.
(8) Jac., i, E — (0) Apoc., n el m.
(10) Franzelin, Theses de Ecclesia Christi, th. 15 et 16 ;Tepe, n. 241 sq.»
281 sq. ; Diet, thcol., art. Apt 1res, col. 1654 sq. ; Diet. apol., vol. 1240, 1260 ;
Billot, de Ecciales Christi, th. 26, p. 563 sq. ; Franzelin, de Traditione,

312

HIERARCHIE PERPETUITAS

fundatores tt initiatores regni De i in terris post Christum, '
nonnullis prærogativis extraordinariis fruebantur Apostoli :
I , immediata a Christo missione, 2) infallibililale personali
in proponenda doctrina revelata, 3) jurisdictione universali,
1) impeccabililate, 5) potestate miraculorum ct dono propheHarum.
Ut paslores autem triplici supradicta potestate præditi
sunt : auctoritate nempe hierarchica magisterii et regiminis
quoad omnia quæ ad finem Ecclesiæ spectant. Jamvero,
quando agitur de successione Apostolorum, quæstio esse
non potest de extraordinariis eorum prærogativis seu de
ipso apostolatu proprie dicto, cum extraordinarium ex sc
perpetuitati m excludat, sed de poleslate pastoris quæ sola,
ex institutione Christi, ad essenliam Ecclesiæ perlinet et in
Ecclesia potestas est ordinaria (1).
Unde Ecclesiam institutam esse a Christo in societatem
. hi( rarchicam perpetuo duraturam evidens erit, si constiterit
potestates Apostolis pastoribus collatas perpetuas esse et
ed. 4, th. 5, n. 3, p. 33 sq. ; th. 22, § 2, p. 247 sq. ; Palmieri, de Romano
Pontifice..., § 17, p. 106 sq. ; § ‘25, p. 171 sq. ; th. vi, p. 375 sq. ; Ottiger.
p. 48 ; D’Herblgny, t. I, n. 120 ; J. Bouché, in Diet, de Droit can., art.
Apostolat ; Médébielle, in Diet. Bible (Supplément) art. Apostolat.
(1) Alias Apostolorum prærogativas extraordinarias inisse, patet :
a) Ex verbis Christi. — Nam, Ecclesiam instituens, Apostolis (quibus
cæterum loquitur, non ut singulis, sed ut membris collegii sub Petro con­
stitutis), non committit Christus nisi potestatem triplicem docendi, regendi
et sanctificandi, de qua supra (Excipias tamen Joan., χνι, 12-15, ubi sin
gulis tradit, sed eis solis, non vero successoribus, potestatem novas faciendi
revelationes). — b) Ex verbis Apostolorum. — Apostoli ipsi istas prærogativas ita extraordinarias habent, ut successoribus assignent singulis sin­
gulos greges (Act., xx, 28 ; Tit., i, 5 ; I Pet., v, 1-4), et eos moneant ut
veram custodiant doctrinam erroresque sedulo vitent (Act., xx, 31 ; I Tim.,
iv, 7, 13. 16, vi, 20 ; II Tim., i, 13-15, u, 14-16, 22-23, iv, 2-5 : Tit., n, 7-8
m, 9-10). — c) Ex natura praerogativarum, impeccabilitas, v. g. est quid
omnino personale.
Istæ autem prærogativæ, ex parte saltem, habentur in Pontifice supremo
aut in corpore Episcoporum (infallibilitas, jurisdictio universalis, sed non
eodem titulo). Charismata autem extraordinaria, ut potestas miraculorum,
prophetia, revelationes, aliaque quæ ab initio sæpe concessit Deus Apostolis
et fidelibus, ut clarius et abundantius manifestaretur veritas Ecclesiæ
Christianæ, firmiusque plantaretur et initiaretur ipsa Ecclesia, quamvis
nunquam absolute defuerint, postea tamen rariora fiunt, utpole minus
necessaria, Ecclesia jam plene constituta et per se omnibus conspicua.
Cf. Mazzella, n. 919 ; Boulx, de Episcopo, t. I, p. 49 sq.

HIERARCHIÆ PERPETUITAS

313

ad succi ssores Iransmillendas usque ad finem mundi. Porro
hoc ultimum multiplici ex capite evincitur. Ergo.

Asseri io : Auctoritas hierarchica Apostolorum perpetua erat
et ad successores transitura [De fide] (1).
Probatur :
A. Ex verbis Evangelii.

289. 1) Ex lexlu collationis. — « Ecce ego vobiscum sum
omnibus diebus usgue ad consummationem sæculi (?ως τής
συντελ=(ας tCü αΐώνος). (Matth., χχνιπ, 20.)
Locutio : « Ecce ego »... in Scriptura semper significat assis­
tent iam specialem et extraordinariam Dei, qua, opus ad quod
faciendum datur, feliciter et efficaciter perficiatur (2). ΑΙών
autem alium non patitur sensum in casu quam quem ubique
habet apud Matthaeum (Matth., xm, 39, 40, 49 ; xxiv, 3),
nempe ut sit finis sæculi præseniis, adveniente Domino in die
ultimi judicii. Unde sic arguitur :
a) Christus promittit se mansurum esse cum Apostolis in
( xerccndo munere magisterii ct regiminis quod eis contulit,
continuo ct usque ad consummationem sæculi, ut rite illo
fungantur. Atqui Apostoli, brevi morituri, per seipsos certe
non poterant hujusmodi munus exercere usque ad finem
mundi. Ergo, ex ipsa Christi voluntate, successores habebunt,
perpetuo quidem, quibus suam tradent potestatem.
b) Jubentur Apostoli praedicare Evangelium omni crcaturæ
(t omni loco (Matth., xxvm, 18 ; Mare., xvi, 15 ; Act., i. 8).
Ipsi autem, nec universum mundum pertransierunt, nec sin­
gulos homines docuerunt,. Ergo, ut impleantur verba Christi,
successores habere debuerunt hac in potestate.
2) Idem eruitur ex S. Joanne. — a) « El ego rogabo Patrem,
el alium Paraclilum dabit vobis, ut maneat vobiscum in æternum » (Joan., xiv, 16). b) Sicut tu me misisti in mundum, el
ego misi eos in mundum... Non pro eis (quos dedisti mihi)
(1) Trid., sess. 23, cap. 4, can. 6, 7 ; Denzinger, 960, 966, 96', et ex
magisterio ordinario.
(2) Ex., m, 12 ; Jos., i, 5 ; Jud., vi, 12. 16 ; Jer., i, 8. Cf. De la Brlère,
in Diet. Apol., art. Eglise, col. 1244, 1245.

314

HIERARCHISE PERPETUITAS

aulem rogo lanium, sed el pro eis qui credituri sunt per verbum
eorum in me » (Joan., χνπ, 18, 20).
Jamvero vox « credituri » indefinite accipi debet pro quovis
tempore post missionem ; sed missio Apostolis data, univer­
salis est sicut ipsius missio Christi. Unde : Christus orat pro
omnibus in se credituris usque in finem mundi. Atqui credi­
turi sunt in Ipsum per verbum seu praedicationem Apostolo­
rum. Ergo perpetuum erit magisterium Apostolorum qui
proinde successores habebunt.

|·

B. Ex modo agendi Apostolorum.
290. a) Ex Actibus et /a Petri. — « Attendite vobis el uni­
verso gregi in quo vos Spiritus Sanctus posuit episcopos regere
(ποιμαίνει'/) Ecclesiam Dei » (Act., xx,28). — « Pascile
qui in vobis est gregem Dei, providentes non coacte, sed spon­
tanee, secundum Deum..., neque ul dominantes in cleris, sed
forma facti gregis ex animo » (I Pet., v, 2-4).
Ut eorum ministerium perpetuetur, ubique instituunt
Apostoli hierarchiam localem et stabilem officialium seu
presbyterorum (1) qui potestatem habeant magisterii et
regiminis in ecclesias particulares ct locales. Reapse enim
τ.ζ·.\).Α.Ί=ν) idem est ac pascere, regere; hi igitur praepositi
seligere debent fideles, quos, in bona pascua fidei perducentes,
in sana doctrina custodii nt, ut ael salutem rite perveniant.
Auctoritatem ergo vere hierarchicam possident in gregem
sibi subditum (2), eo vel magis quod S. Petrus eoruin aucto­
ritatem æquiparal suæ propriæ auctoritati (συμ.πρεσβύτερος) imo
auctoritati ipsius Christi (άρχιποίμενος), ut exinde discant ipsi
exemplar fieri fidelium.
b) Ex epistolis pastoralibus. — Timotheus et Titus, a
S. Paulo instituti et missi, habent in ecclesias particulares
verum magisterium et imperium . authentice enim docent
doctrinam, cultum constituunt, præccpta imponunt, rebelles
(1) Act., XI, 30 ; xiv, 22 ; xv, passim ; xvi, 4 ; xx, 17 ; xxi, IS ; Eph.,
IV, 3 sq., etc.
(2) Ita apud veteres, reges vocabantur pastores populorum. II Reg., v,
2 ; vu, 7 ; Midi., v, 3 ; Mattii., n, 6 ; Apoc., n, 27. Cf. Iliad. Homeri, n,
243, etc.

IIIERARCIIIÆ PERPETUITAS

3L>

puniunt cl hæreticos (1). Quinimo, quam ab Apostolo accepe­
runt, potestatem delegare possunt ct ipsi, presbyterosque
instituere debent ct consecrare modo quo ipsi consecrati sunt,
videlicet per impositionem manuum et juxta regulas a S. Paulo
determinatas (2).
Ex Evangeliis igitur ct cx vita Apostolorum liquet hierarchiam a Christo institutam perpetuo duraturam esse, ct potes­
tatem ordinariam Apostolorum, potestatem nempe pastoiis
certo transituram esse ad successores usque in finem mundi.

C. Confirmatur ex natura rei.
291. Potestas magisterii ct regiminis Apostolis collata esi a
Christo ut incorrupta servaretur fides ct ad salutem tutius
pervenirent fideles, mandatorum observantia et rituum. Porro
pericula ct dubia quæ, jam tempore Apostolorum, non raro
exsurgebant circa doctrinam ct obedientiam, etiam post
Apostolorum mortem exoriri poterunt. Ergo, ut suum attingat
finem, Ecclesia indiget, auctoritate hierarchic a absolute per­
petua, qua regulam fidei exponere et custodire,, necnon et
leges variis temporibus ct circumstantiis adaptatas condere
possit ct imponere.
D. Probatur ex testimonio veterum Patrum (3).
292. 1) Didache seu Doctrina duodecim Apostolorum (1;
refert cuique ecclcsiæ jam præesse ministros qui auctoritate
verbum Dei annuntiant et sub quorum judicio cadit veritas
ipsius doctrinæ
2) S. Clemens R.. in epist. ad Cor. (5), haud obscure tes­
tatur et declarat existentiam hicrarchiæ ecclcsiasticæ quæ,
sanæ doctrinæ custos et veræ traditionis, immediate ab
(1) I Tim., i, 3-20 ; iv, G, 11-16 ; v ; vi, 12-21 ; II Tim., i, 8, 13-14;
π, 2, 14-17 ; iv, 2-5 ; Tit., i, 5-11, 13 ; n, 15.
(2) I Tim., iv, 14 ; v, 22 ; II Tim., i, 6 ; Tit., I, 5.
(3) Batiffol, c. 3-4 ; Ottiger, p. 290 sq. ; Pesch, n. 316 et 347 sq. ; Mlchiels,
op. cit., I. 7, c. 2 sq.
(4) xv, 1 ; xi, 2-8 (Journel, n. 9).
(5) xlii, 1 ; XLiv, 2 ; lvh, 1 (Journel, 19, 20, 25, 27 ; Kirch, n. 10).
Cf. XXXIX-XI.II.

316

HIERARCHIÆ PERPETUITAS

Apostolis, mediate vero ab ipso D< o per Christum, habet in
fideli s auctoritatem perpetuo transmittendam, cui omnes
obedite tenentur sub peccato gravi.
3) S. Ignatius Antiochenus (1) affirmat singulis in ecclesiis
haberi hierarchiam proprie dictam qua authentice docetur
doctrina Christi et Apostolorum, cui obtemperare oportet
sicut ipsius Dei voluntati, a qua ita pendent regimen ct
unitas ecclesiæ ut, absque illa, nihil fieri possit eorum quæ
ad Ecclesiam spectant, imo ne vocari quidem posset ecclesia.
4) S. Poi'ycarpus (2) fere eodem modo loquitur quo S. Igna­
tius, asserens fideles subesse debere pastoribus « tanquam
Deo et Christo », a quo, per Apostolos, hujusmodi pastores
doctrinam acceperunt salutis.
5) S. Irenæus (3) profitetur se annumerare posse « eos qui
ab apostolis instituti sunt... et successores eorum » usque
ad tempus suæ ætatis ; quinimo hanc hierarchiam qua sola,
ut dicit, servatur traditio apostolica, in toto mundo ita
manifestatam esse declarat et in omni ecclesia omnibus
conspicuam, ut eo ipso plane confundantur omnes hæietici
qui doctrinam sibi propriam verdm affirmare non dubitant.
Hæc pauca sufficiant ad demonstrandum hierarchiam a
Christo institutam, sine ulla interruptione ex apostolis trans­
missam. esse successoribus ct quidem ex mandato ipsius Christi,
ex eisque ad alios transivisse usque ad finem secundi sæculi,
ideoque istiusmodi hierarchiam cujus existentia ab omnibus
etiam adversariis universaliter agnoscitur in ecclesia, exeunte
secundo sæculo, non ab hominibus originem ducere, sed a
Christo ipso provenire et prorsus divinam dicendam esse.
Et sic ultimo ct plenissime probatur thesis nostra : Christus
instituit Ecclesiam in societatem vere hierarchicam perpetuo
permansuram.
(1) Smyrn., vm, 1 ; Trail., in, 1, etc. (Journel, 44-50, 56, 59, 65).
(2) Philipp., v, 3 ; vi, 3.
(3) Adv. hær., in, 3, 1 (Journel, 209-211).

INSTITUTIO PRIMATUS

317

ABT. II

Christus instituit Ecclesiam in
societatem monarchicam
Status quæstionis (1).

293. Ecclesia est societas hierarchica, cujus potestas collegio
Apostolorum a Christo in perpetuum demandata fuit. Nunc
autem oritur quæstio utrum /Apostoli fuerint collegium aequa­
lium qui pari gradu hujusmodi potestatem participabant,
an, e contra, collegium inaequalium seu hierarchicum, in
quo unus inter eos eminebat auctoritate quidem et dignitate,
ita ut Ecclesia instituta fuerit in societatem proprie monar­
chicam.
Errores.

294. Plerique Proleslanles primatum proprie dictum prorsus
negant Petro et successoribus a Christo collatum fuisse;
Anglicani tamen, quibus consentiunt Graeci, primatum hono­
ris agnoscunt in Principe apostolorum, dum puri Protes­
tantes, nudam ct simplicem democratiam Ecclesiæ convenire
statuentes, omnem rejiciunt primatum.
Liberales (2) autem cum risque Modernislæ (3) contendunt
omnibus apostolis commissam fuisse a Jesu Christo aequalem
regendi Ecclesiam potestatem, sed paulatim Episcopum
romanum ex ambitione, prudentia, necnon et ex conditione
urbis Romæ, primatum usurpavisse in universam Ecclesiam.
(1) Ottlger, Thcol. fund., t. II, p. 61-212 ; Mazzella, n. 847 sq. ; Franzelin, th. x, p. 121 sq. ; Palmieri, De Romano Pontifice, cap. i, th. 1-6,
p. 289-387 ; De Groot, q. 14, p. 492 sq. ; Pesch, n. 285-304 ; Billot, th. 25,
p. 532-563 ; Ermoni, La primauté de l'évêque de Rome dans les trots premiers
siècles (Sc. et Rel.) ; Jugie, Thcol. dogm..., t. 1, p. 66 sq. ; p. 110 sq. ; 119 sq. ;
Fred. Lauchert, Cajetanus, De divina institutione pontificatus Romani
Pontificis (1521), Munster, 1925.
(2) A. Harnack*, A. Resch*, O. Pftelderer*, Réville*, Sabatier*, Cf. Sa­
batier*, Les religions d'autorité et la religion de Γesprit, lib. i, cap. v, p. 181
sq. ; E. Caspar*, Primatus Petri, Weimar, 1927.
(3) Cf. Loisy, LEvangile el Γ Eglise*, iv, L’Eglise, p. 133 sq.

318

INSTITUTIO PRIMATUS

Febroniani (xvm sæc.) vero et Jansen islæ (xvii sæc.), post
Marsilium Patavinum (χιν sæc.), docent Petrum ut ique pri­
matum exercere ex institutione divina, sed illo non gaudete
nisi in quantum est instrumentum ct minister multitudinis
fidelium, quibus a Christo primario collatus est. (1)
Doctrina catholica.

295. His verbis Vaticani enuntiatur : « Docemus Hague el
declaramus, juxta Euangelii testimonia, primatum jurisdic­
tionis in universam Dei Ecclesiam immediate el directe bealo
Petro apostolo promissum atque collatum a Christo Domino
fuisse... Si quis igitur dixerit beatum Petrum apostolum non
esse a Christo Domino constitutum apostolorum omnium prin­
cipem el totius Ecclesiæ militantis visibile caput; vel eumdem
honoris lanium, non aulem verse propriæque jurisdictionis pri­
matum ab eodem Domino nostro Jesu Christo directe et imme­
diate accepisse : anathema sil. Quod aulem in bealo aposlolo
Petro princeps Apostolorum el pastor magnus ovium Dominus
Christus in perpetuam salutem ac perenne bonum Ecclesiæ
instituit, id eodem auctore in Ecclesia, quæ fundata super
petram ad finem saeculorum usque firma stabit, jugiter durare
necesse est... Si quis ergo dixerit, non esse ex ipsius Christi
Domini institutione seu jure divino, ul beatus Petrus in primatu
super universam Ecclesiam habeat perpetuos successores...,
anathema sil (2). »
Juxta Vaticanum igitur 1) Christus promisit et immediate
contulit Petro primatum jurisdictionis in universam eccle­
siam. 2) ita ut in eodem primatu pupetuos habeat succes­
sores. Unde duplex paragraphus.
I

§ I. — Institutio

primatus

in

Petro

Assertio : Beatus Petrus a Christo directe et immediate
accepit primatum non solum honoris sed veræ propriæque
(1) J Rivière, in Dici, thiol. t art. Marsile de Padoue, col. 162 sq.
(2) Denzinger-Bannwart, n. 1822-1825. Cf. prop. 55 Dec. Lamentabili :
♦ Simon Petrus ne suspicatus quidem unquam est sibi a Christo deman­
datum esse primatum in Ecclesia » (ÛZ., n. 2055) ; Jusjurandum contra
Modernisais, Denzlnger, 2145.

INSTITUTIO PRIMATUS

319

jurisdictionis in universam Ecclesiam [Historice cerium,
theologice de fide].

296. Explicatur thesis. — a) Primatus idem dicit ac pr;eeminenlia. Triplex autem distingui sol< I : 1) primatus honori?.
quo jura mere honoiifica traduntur, absque ulla speciali
auctoritate, v. g. locus primus in conventibus ; 2) primatus
directionis, seu inspectionis, quo potestas tribuitur efficiendi
ut omnia ad rectam negotiorum expeditionem opportuna rite
fiant et juxt a leges, v. g. præeminentia præsidis in senatu ;
3) primatus jurisdictionis, quo alicui confertur potestas
suprema in alios ci vere subditos.
In thesi igitur asserimus Petrum, ex mandato Christi,
imperium habere et magisterium verum et summum in univer­
sam ecclesiam, scilicet in omnes fideles et pastores etiam
collégialité? sumptos (1).
b) Christus primatum contulit Petro : directe, id est. ei soli
ut a cætcris prorsus distincto ct separato : immediate, id est.
non per delegationem ecclesiæ aut aliorum apostolorum,
quibus primo illum commisisset, sed ipsi Petro, quin ullo
intermedio usus fuerit.

Probatur thesis :
I. — Ex promissione primatus

<·
297. Apud S. Matthæum legitur Jesum, postquam a disci­
pulis varios hominum sensus de seipso audiverat, iterum
dixisse : « Pos autem, (piem me esse dicitis 'l Despondens Simon
Petrus dixit : Tu es Christus Filius Dei rivi. Despondens
aulem Jesus, dixit ei : Beatus es, Simon Bar Jona. quia caro
el sanguis non revelavit libi, sed Paler meus (pii in cadis est.
El ego dico libi (plia lu es Petrus, cl super hanc Petram ædificabo
Ecclesiam meam, el porlæ inferi non præualebunl adversus eam.
El libi dabo claves regni cadorum. El quodeumque ligaveris
super lerram, evil ligatum el in cadis; el quodcumaiic solveris
super lerram, erit solutum el in cadis » (Matth.. xvi, 13-19).
(1) Potestas jurisdictionis intelligitur ut amplectens potestatem magis­
terii simul et regiminis ; cf. infra, n. 424.

INSTITUTIO PRIMATUS

320

LITTERALIS (1)
Ύ
298. « Beatus es... » — Μχχάριος ε·, major es omni laude,
quia hæc de me novisti, non ex scientia humana, sed ex lumine
supernatural! et ex gratia speciali Patris, cui, tibi revelanti,
humiliter credidisti.
« Et ego.... libi...» —
δέ σοι, sed cl ego, «ei» ita copulat,
ut simul redditionem ct retributionem mercedis significet, et
idem sit ac vicissim (en retour), unde sensus : vel sicut Pater
meus tibi manifestavit divinitatem meam, ita ego tibi notam
facio excellentiam tuam ; vel sicut tu, revelante Patre, divini­
tatem meam agnovisti ct declarasti, ita ego tibi manifesto
dignitatem tuam.
« Quia tu es... » — Imponit Simoni Jesus nomen quod ei
promiserat (Joan., i, 42) ; impositio autem nominis a Deo
semper efficax est. Simon ideo vere est Petrus (Kepha), saxum
nempe, non lapis qui volvitur, sed rupes firmissima et stabi­
lissima (2) ; cur autem hoc imposuerit nomen, statim explicat
Jesus dicens : « et super... » super hanc kepha, super hanc
petram quæ lu es, ædificabo Ecclesiam meam, videlicet socie­
tatem fidelium universalem.
« El porlæ... » — Inferus, άδης, apus Veteres designat sedem
animarum post mortem, antrum nempe horribile occlusum in
aeternum ; apud Scripturam autem, præsertim significat abys­
sum ubi retinentur dæmones et damnati (Matth., xxv, 41 ;
Luc., vin, 31 ; xvi, 22), et repræsentatur uti civitas quæ
portas habet clavibus firmissime clausas, cuiusque incolæ
contra regnum Christi pugnant (Apoc., ix, 1 ; xu, 7 sq. ;
I Pel., v, 8). Unde cum « porta » ex usu sæpe indicaverit potes­
tatem regalem et judicialem (3), « porlæ inferi » nihil aliud
importat nisi potentiam seu regnum diaboli et sociorum qui

1)

' < '

,

■

*

.

►I

EXPLICATIO

ft* .· ·*'«’.

.

H
•
K? t

i

(1) Cf. Yves de la Brière, La primauté de saint Pierre dans le Nouveau
Testament, apud Etudes des Pères Jésuites, 5 juin, 20 juin et 5 juillet 1909 ;
in Diet, apol., art. papauté, col. 1334 sq. ; Batiffol, E Eglise naissante et le
Catholicisme, excursus A, L’Eglise dans l’Evangile, valeur de Matth., xvi,
18-19, p. 99 sq. ; Michlels, L'origine de l'épiscopat, I. i, c. 3, art. 1, p. 20-48 ;
D’Herbigny, t. I, n. 169 sq. ; Dublanchy, in Diet, théol., art. Infaillibilité
du pape, col. 1639 sq. ; J. Geiselmann, Der petrinische Primat : Seine
neueste Bekampjiing und Rechtfertigung, Munster, 1927.
(
(2) Hic est sensus vocis aramaicæ, et etiam vocis græcæ πέτρα, cf. Matth.
xxvn, 51, 60 ; Marc., xv, 46 ; Matth., vu, 24 ; Luc., vi, 48, etc. ; D’Herbi­
gny, t. I, n. 177.
x
(3) Porta sedes judicum et tribunalia sæpe indicat, quia in portis fiebant
judicia (Is., χχιχ, 21 ; Prov., xxn, 22), potestatem ergo significat ; imo
pro ipso regno quandoque usurpatur (Gen., xxn, 17 ; Is., xxxvni, 10),
sicuti nunc Porta ottomana adhibetur pro imperio Turearum.

INSTITUTIO PRIMATUS

321

continuo bellant cum Christo et Ecclesia. Ecclesia vero stabilis
permanebit et firma, ratione petræ in qua fundabitur.
« El libi dabo... » — a) « Claves », sensu naturali, jus indicat
proprielalis et poleslnlis. Qui enim habet claves, aperire potest
ct claudere ; illo autem aperiente nemo claudere potest, et illo
claudente nemo aperire valet ; pol est igitur omnes actus qui
ad claves spectant et a nemine pendet hujusmodi potestas,
dum ab illa pendent omnes qui ingrediuntur locum cujus
claves detinentur, sive domum, sive civitatem, sive regnum.
Sensu vero usuali et biblico, signum est poleslalis absolute z
traditio enim clavium arcis aut ædificii, apud antiquos praeser­
tim orientales populos, symbolum erat traditionis potestatis
plcnæ in personas aut res in ista arce aut ædificio inclusas;
apud Scripturam autem (Is., xxn, 22 ; Apoc., i, 17-18 ; hi, 7;
ix, 1 ; xx, 1), ubique (1) vox « clavis » usurpatur ad signandam
veram auctoritatem.
b) « Regnum coelorum », quo designari potest Ecclesia Christ
in terra militans aut in coelo glorificata, necessario prinuwr
significat in præsenti, quia in eo exercebitur potestas ligandi
ct solvendi cujus exercitium locum non habet in coelis.
c) « Quod cumque... » — Deus ipse solvit et ligat quo I solvit et
ligat Petrus, cujus actus igitur est prorsus efficax et independent
a quacumque alia potestate quæ non sit Dei, imo universalis­
simus et supremus : potest enim quamlibet obligationem
doctrinalem aut praclicam imponere quoad ipsam Ecclesiam
et ea quæ ad Ecclesiam spectant, sive ratione locorum, sive
ratione rerum, sive ratione personarum, potest et remittere,
et quam ipse imponit nemo remittere potest.
2)

EXPLICATIO THEOLOGICA

A. Verba Christi ad solum Petrum referuntur.

a) Probatur directe.
299. 1) Ex contextu. — Primæ Christi interrogationi ommt

responderunt apostoli : « al illi dixerunt »; ad ultimam vcjoj
v Eos autem », solus respondet Petrus, quem tunc directe solum
alloquitur Christus, cum, teste Evagelista, ejus verba ad eam
dirigantur personam quæ immediate antea locuta est. scilicet
Petro : « respondens autem Jesus, dixit ei ». — Cæterum Pe­
trum aperte designat Jesus, illum nomine proprio appellans
(t) Excepto Luca, xi, 52 : « Væ vobis legisperitis, quia tulistis clave»
scienti® », ubi sensus restringitur, et ad rem iun perlinet præsenlem.
Τηεοι. I.

it

322

INSTITUTIO PLUMATUS.

« Simon », cui adjungit nomen patris « Bar-Joua » et nomen
promissum « kepha », aliosque excludit apostolos ipsa singulari
repetitione pronominis « tu », « Ubi », non minus ac ista emphasi
c sed el ego... », qua indicatur r< numeratio Petri propter ejus
confessionem.
2) Ex verbis : « el super liana pedram ». in lingua aramaica.
qua usus est Christus, in utroque inciso· : « l<u es Peltms el
super... », una < ademque vox kepha occurrit, uti gallice « lu
es Pierre cl sur celle pierre ». Ideo nom n et promissa in una
Petri persona luculentissime coalescunt : absonum enim est
fingere secundum kepha aliud significare subjectum quam
primum, co vel magis quod pronomen demonstrativum
* hanc » necessario referat 2"'" kepha ad id quod praecedit in
phrasi, cum nil sequatur ad quod referri possit, et quod alias
non appareret ratio cur nomen Simonis in Petrum mutatum
fuerit, dum si vere dicatur ct sit Simon petra· super quam
aedificanda est Ecclesia, in aperto est ratio mutationis.
Graecus tam ·η interpres (quem secutus est Ahilgata),
secundo loco τΛ-.ζχ posuit, quia hæc vox valde communii er
usilata est ad saxum significandum, dum priori loco πέτρος
adhibuit, eo quod, etsi rarissime saxum significet, aptius erat
ad virum designandum (1).
3) Ex locis parallelis. — Soli Petro promittitur assistentia
specialis ut fides ejus non deficiat, solus accipit potestatem
supremam gregem pascendi
b) Probatur indirecte.

Nonnulli Protestantes, negantes petram dici de Petro, eam
affirmarunt esse vel Christum, vel omnes apostolos, vel fidem
Pclri. Jamvero nulla ex istis explicationibus admitti potest.
Ergo.
300. a) Petra hic non est Christus. — Christus, aiunt, adver­
sarii, est unicum Ecclesiæ fundamentum, et se illud esse in
præsenli indicavit, seipsum gestu quodam designans, proferendo
pronomen « hanc ». Praeterea iste sensus variis Scripturae texti­
bus exigitur (I Cor., m, 11 ; Eph., n, 20). Ergo.
(1) Cf. Lagrange, Evangile scion S. Matthieu, p. 324.

INSTITUTIO PRIMATUS

R. — 1) Copie non negamus Christum esse principaliter et
per sb fundamenl uni Ecclesiæ, qui ex se virtuleque propria
prima est pelra, Petrum autem nonnisi secundario, ex partici­
patione Christi el virtute prima* petræ, a qua soliditatem habet,
sed tomen revera petram esse declaramus.
2) Inepta foret el irrisoria redditio Christi, si rémunérai uras
Pelrum dixisset : Iu es Petrus, at non super te, sed super me,
ædilicabo Ecclesiam meam, nullum enim beneficium conferret
Christus Petro, sed nomen vacua n sine realitale.
3) Gestus esL gratuita inventio, quæ, ut ridicula, ab ipsis
Protestant ibus hodie rejicitur.
4) Textus allati immerito nobis opponuntur. S. Paulus enim
in primo textu loquitur tantummodo de fundamento
,
ηοηπέτρ) fidei seu doctrinæ quod unicus est Christus ; in secundo
autem affirmat Christum esse lapidem angularem quo simul in
unum colliguntur prophetae et apostoli, eamdem de Christo
doctrinam prædicando, qua prædicatione fundamentum ipsi
fiunt fidelium. Ergo. Cf. D’Herbigny, t. i, n. 180.

301. b) Petra non sunt omnes apostoli. — Petrus, aiunt,
ab apostolis delegatus fuit, sive explicite, ut fidem exprimeret
communem, sive implicite, quatenus, aliis fervidior, omnium
fidem patefecit, ideoque, nomine aliorum, potestatem accepit.
R.— Ipsa delegatio explicita, de qua nulla fit mentio, exclu­
ditur ex ipsa responsione Christi ad solum Petrum directa, ut
personam singularem. Sed neque delegatio implicita accipienda
esi. Quidquid enim sit do lide aliorum apostolorum, hæc non.
laudatur, alias Christus dicere debuisset : ■ Beati estis vos...
vobis... », sed sola fides Petri, ct quidem, non qua ex fenore
nata, non qua ex aliis inspirata, sed qua ex revelatione mirabili
Patris producta, ut clamant verba Christi.
Cæterurn, etiam hoc dato, minime sequeretur illud quod
Petro in præmium datum est, omnibus collatum esse : dele­
gatus fuisset in dicendo, non autem in recipiendo, et ipse solus
potestatem accepisset sibi soli promissam.
302. c) Petra non est fides Petri. — Nam. præterquam quod
fides nec ex se, nec ex usu, nec ex institutione quadam, de qua
nullum exstat vestigium, adhiberi potest ad petram significan­
dam, aperio loquitur Christus de persona determinata, super
quam ædllicanda est Ecclesia. Fides igitur Petri recte dici
potest occasio seu ratio promissi primatus, cujus tamen sub­
jectum non est vere nisi ipse Petrus.
303. Nota. —· Quandoque Patres hæc verba intelligunt in alio
sensu ac nos, sed tunc, aut illa interpretantur mystice et mora-

$

I

324

INSTITUTIO PRIMATUS

Hier, sicut quando Origenes quemlibet Christi discipulum
petram esse affirmat, propter confessionem ejusdem fidei qua
Petrus firmus et stabilis effectus est, aut rationem addunt qua
sufficienter eorum interpretatio legitima fit et plane concordans
cum explicatione traditional! supra exposita : ita modo petram
dicunt Petrum, sensu jam dato ; modo Christum, quia Christus
causa est efficiens qua Petrus dignitatem et firmitatem petræ
realiter participat ; modo fidem Petri, eo quod Petrus formaliter
non est petra, nisi quia Patri revelanti crediderit, et divinita­
tem Christi fidei professione confessus fuerit.

B. Natura potestatis promissæ.

304. Ex duplici metaphora qua usus est Christus, duplex
eruitur argumentum.
a) Ex metaphora pelræ. — 1) Petrus erit Ecclesiæ id quod
fundamentum est ædificio. Atqui fundamentum præbct
aedificio omnem suam unitatem et slabililalem : extra illud
*nim nihil habetur ædificii, nihilquc stabilitatis, quia partes
omnes adeo continet ct in unum cohærcre facit, ut ab ipso
ullatenus sejungi nequeat ædificium, quin totaliter destrua­
tur. Ergo ita Petrus efficienter præstabit Ecclesiæ unitatem
?t stabilitatem, ut extra ipsum nec firma sit nec una, sed
neque existere possit Ecclesia, et si quis ab ipso separetur,
jam in Ecclesia esse desinat.
Porro in omni societate principium efficax unitatis et
firmitatis non est nisi auctoritas suprema, qua m( mbra inter
se conjunguntur et ad finem sociat m rite diriguntur. Ergo
P( trus ct Petrus solus habebit auctoritatem supremam in
Ecclesiam, ct quid< m in universam Ecclesiam, nimirum in
omnes ct singulos qui ad Ecclesiam pertinent, etiam in
Apostolos vel collégialité!' sumptos ct in omnia quæ ad finem
Ecclesiæ spectant, sive in rebus magisterii sive in rebus
regiminis. Ergo Petro promittitur primatus non honoris
tantum sed veræ propiiæque jurisdictionis.
2) Potestas inimici non præualebil adversus Ecclesiam,
.pim ædificabitur super petram, a qua sola et pro semper
totam firmitatem suam habebit. Ergo a fortiori Petra ipsa
ril stabilissima in æternum. Porro Petrus non poterit esse
firmissimum principium soliditatis perpetuae in Ecclesia,

INSTITUTIO PRIMATUS

325

.nisi constanter gaudeat auclorilale suprema, qua tuto et
efficaciter ipsam universalem Ecclesiam adversus inimicos
sustentabit, tum in ordine fidei [magisterium] tum in ordine
obedientiæ [regimen]. Ergo iterum Petro promittitur primatus
jurisdictionis.
b) Ex metaphora clavium. — Petrus habebit in Ecclesia
potestatem possessoris in domo sua. Jamvero potestas posses­
soris est potestas universalis, independens et efficax in se et
in exercitio : ab illo pendent omnes qui domum ingrediuntur
aut eam habitant, et ipse a nemine pendet. Ergo potestas
Petri efficaciter exercebitur et prorsus independenter a qua­
vis humana potentia, circa omnia ct circa omnes qui ad
Ecclesiam pertinent : erit igitur omnino suprema et unica
seu primatus jurisdictionis.
c) Ex poleslale ligandi el solvendi. — Hæc enim potestas,
ut constat ex alibi dictis [n. 282, 1°] et ex ipso contextu
[n. 298, c] est sine dubio potestas jurisdictionis non solum
efficax et independens a quavis alia potestate quæ non sit
Dei, sed etiam universalissima ct suprema.
305. Nota. — Christus tamen remanet vere caput Ecclesiæ
auctoritate propria ct virtute, et hæc est ratio cur Petrus
non est ejus successor, sed ejus vicarius quatenus, quamvis
Christus non deposuerit suam autofitatem, illam tamen
Petro communicavit ut vice sua Ecclesiam in terris gubernet
ct regat, independenter a voluntate cujuslibet prætcr ipsum.
Corollarium. — De æqualitate Petri et aliorum aposto­
lorum.

306. 1) 7/1 aposlolalu ipsi Petro aliquo modo (1) pares dici
possunt Apostoli eo quod non secus ac Petrus a Christo imme­
diate missi sunt ct ab eo acceperunt infallibili! atem in docendo
potestatemque universalem (2) magisterii et regiminis erga
(1) Aliquo modo : « in exsecutione nempe auctoritatis », ut ait S. Thomas
(in Gal., n, lect. 3), non autem in auctoritate regiminis.
(2) Quidam tamen \’olunt singulos Apostolos a Christo non accepisse
jurisdictionem episcopalem (utique Petro subordinatam) nisi in eas ecclesias
quas fundassem ac proinde quidquid præter et ultra hujus ordinariæ potes-

326

INSTITUTIO PRIMATUS

fideles, etc., non autem ralione modi quo hujusmodi facultates
acceperunt. In illis enim, ratione apostolatus, auctoritas ista
universalis et infallibilis erat extraordinaria (1), dum in Petro
prorsus propria ct ordinaria dicenda est ratione primatus :
primatus enim Petri evidenter pertinet ad munus pastorale
seu ordinarium (2).
Sic explicatur cur potestas illa Apostolorum extraordi­
naria, ex gratia speciali a Christo concessa, defunctis apostolis
exspiravit, dum potestas Petri tanquam ordinaria, perpetuo
erat permansura.
2) Præt(.--n a hæc potestas Apostolorum reapse inferior erat
Petri potestati, cui subjiciebatur. Nam, dignitate funda­
menti et promissione clavium, Petrus obtinuit potestatem
prorsus unicam, quæ nulli alii apostolo convenit, nimirum
potestatem supremam ct independcnteni in universam
Ecclesiam, idcoque potestatem extensione et inlensilale
majorem potestate apostolorum, ut pote quæ in ipsos apos­
tolos et in omnes eorum causas et actus exerceri poterat,
cui ergo subordinal atur (3) ministerium apostolorum, cæteroquin inter se parium ct independentium.
3) Nec objiciant Christum apostolis camdcm ac P< t ro
promisisse potest ab m ligandi ct solvendi (Matth., xvin, 18).
El· nim : 1) hanc potestatem non habuerunt apostoli nisi ut
membra collegii apostolici cujus erat ipse Petrus, qui anti a
singulariter et citra reliquos apostolos cam acceperat ; 2) sua
potestate uti poterant tantum intra ecclesiam ct in ipso
tatis exercuerint, illud, ex Christi ordinatione, peragere potuisse, pro
necessitatibus stadii fundationis Ecclcsiæ, sed extraordinarie et ut Petri
delegatos. Cf. Billot, th. 26 ; J. Bouché, in Did. de Droit canon, art. Apostolat
col. 681-692.
(1) Cf. Palmieri, p. 383, 389 ; Franzelln, De divina Traditione, th. 5,
p. 35 sq., th. 22, p. 251 sq.
(2) Supra, n. 296 : D’Herbigny, t. I, n. 120.
(3) D’Herbigny, t. 1. n. 179. Exemplum exercitii hujusmodi pm-minen­
tia Petri in alios apostolos habes in electione S. Mathiæ (Act., i. 15 sq.).
Sed infallibilitas etiam in singulis Apostolis erat munus extraordinarium,
Petro subordination in eo quod, docentes, Petro tanquam petræ et capiti
adhierere debebant Apostoli, ipsique, tanquam supremo sub Christo pastori,
oves adunare. Aliqui addunt hanc apostolorum jurisdictionem non fuisse
positive sed negative tantum universalem ; scilicet non poterant apostoli,
sicut Petrus, omnes simul regere ecclesias, leges ferre unb ’rsales, etc.

INSTITUTIO PRIMATUS

327

-exercitio hujus potestatis suhdili manebant Petro qui solus
illam habuit supremam in ipsam totalemque Ecclesiam.
Quare Innocentius X propositionem Ani. Arnaldi asseren­
tem « omnimodam æqualitatem inter S. Petrum et S. Pau­
lum sine subordinatione et subjectione S. Pauli ad S. Petrum
in potestate suprema et regimine universalis Ecclesiæ. hrrreticcnn censuit et declaravit » (1).
II. — Ex collatione primatus

Assertio : Post resurrectionem suam Christus contulit
Petro primatu

jurisdictionis in universam Ecclesiam.

307. Probatur : I. Ex ipsa promissione primatus. — Christus
enim reapse effecit quidquid promisit. Jamvero absolute et
absque ulla conditione promiserat Petro primatum jurisdic­
tionis in universam Ecclesiam. Ergo illum ei contulit.
II. S. Joannes diserte refert Christum redivivum, post
piscationem miraculosam. Petro dixisse : « Simon Joannis,
diligis me plus his (αγαπάς με πλέον τούτων) ? Dicil ei : etiam.
Domine : tu scis quia amo (φιλώ) te. Dicil ei : Pasce agnos meos
(β:σζε τχ άρνία μου). Dicil ei iterum : Simon Joannis. diligis
me ? Ait illi : etiam. Domine, lu scis quia amo te. Dicil ei :
Pasce agnos meos (ποίμχινε τά πρόβατά μου, at. r.zzziz'.p. Dicil ei
tertio : Simon Joannis. amas (οιλεύ) me ? Contristatus est
Petrus, quia dixit ei tertio : amas me. el dixit ei : Domine, tu
omnia nosti : tu scis quia amo te. Dixit ei : Pasce oves meas
(βόσζε τά πρόβχτά μου, al. προβχτιχ) (Joan., xxi, 15-17).
1)

EXPLICATIO LITTERALIS

308. a) Interrogatio Christi. — Jesus Petrum nomine proprio
appellat « Simon-Joann is r,, non autem nomine glorioso <·. Pe­
tins », quo ex culpa negationis, indignus factus est Simon.
Prima et secunda vice verbo άγχπάω utitur Christus, quo amor
exprimitur foriis et ardens potius quam tener, tertia aulem,

(1) Denzinger, 1091 ; Leo XIII, Encyc. Sa/is cognitum, ed. Bonne Presse,
t. V, p. 52.

328

INSTITUTIO PRIMATUS

verbo φιλέω, quo amor tenerior indicatur, sed infirmior et
humanior.
Plus his. — Quaerit nempe Christus utrum Petrus eum diligat
plus quam alii apostoli, non autem plus (piam has res videlicet
navigia, retia, pisces, aut plus quam alios apostolos, alias
Petrus affirmativam responsionem statim dedisset, minime
haesitando, et Jesus non tam accurate et toties illuni interro­
gasse t, qui jam antea pluries ipsum insigni amore prosecutus
fuerat (Joan., vi, 69 ; xm, 6-9, 37 ; xvm, 10).
Praeterea non id interrogat Christus ut sciat, respondente
Petro, sed e contra, ut Petrus et alii ab eo discant quemnam
amoris gradum in Primale-vicario postulet.
b) liesponsio Petri. — S. Petrus, sibi diffidens, non audet
affirmare se revera Christum diligere (αγαπάν), sed judicem
sumit ipsum Jesum qui scientia supernalurali (ο’.δας) et divina, et
experientia nalurali (γινώσζεις) non ignorat discipulum certo
illum amare (φιλείν).
c) Collalio potestatis. —βόσζειν ex se nutrire tantum significat
sed in præsenti idem dicit ac ποιμαΐνειν, quia ut synonyma de
eodem subjecto et objecto usurpantur ; porro ποιμαίνειν omnes
importat actus pastoris, cujus est gregem colligere, ad pascua
ducere, reducere, tueri, castigare et auctoritative gubernare.
Hic autem, cum de hominibus agatur, nil aliud significat quam
docere el regere cum imperio, cum potestate nempe veræ juris­
dictionis.
Quinam autem a Petro docendi et regendi sunt, salis indicatur.
Nam, etsi secundo et tertio loco inter se differant lectiones,
(piarumaliæhabent πρόοχτα (oves), aliæ vero προβάτιά(oviculas)(1),
absque dubio Christus, agnorum et ovium nomine, omnes fidelesdesignat el pastores, ne apostolis quidem exceptis, quorum
regimen Petro committit. Universim enim suas oves el suos
agnos Petro tradit, sed nullus potest esse in Ecclesia qui non sil
agnus aut ovis relate ad Christum. Ergo omnes absolute pas­
cendi sunt a Petro.

2)

EXPLICATIO THEOLOGICA

A. Verba Christi ad solum Petrum referuntur.
309. 1) Id testatur Evangelista : « Dicit Simoni Petro ».
2) Ter Christus Petrum alloquitur, illum numero singulari

(1) « Denique tertio Dominus non jam : diligis me, sed amas me ? inter­
rogavit ; et jam non agnos, ut primo, quodam lacte vescendos, nec oviculas
ut secundo, sed oves pascere jubetur perfectiores, ut perfectior guber­
naret.» Ita Ambrosius, ibid., n. 176, qui 2° loco igitur προβατία legebat et in
3° πρόβατα. Cf. Billot, th. 25, p. 552.

' INSTITUTIO PRIMATUS

329

compellans, el nomine proprio « Simon-Joannis », irno illum
aperte secernens ab aliis : « diligis me plus his ». 3. Triplex
.interrogatio Christi manifesto ad tiipliccm Petri negationem
refertur. 4) Petrus solus respondet, cui soli iterum mors
futura praenuntiatur (Joan., xxi, 18-19). Ergo etiam verbum
« pasce », quod ei qui Christo respondet dirigitur, soli Pelro
•dicitur, de quo solo in toto contextu agitur.
B. Natura potestatis collatæ.

310. a) Prærogaliva specialis Pelro Iribuilur. — Jam accepit
Petrus una cum aliis missionem et jurisdictionem apostolicam (Joan., xx, 21-23), nunc autem quid aliud ei soli tradi­
tur, et quidem quid majus et eminentius hac communi potes­
tate, eo quod illi confertur propter amorem specialem et majo­
rem, quo super alios apostolos eminebat, et cujus videtur
esse præmium : excedere igitur debet donum quod minus
diligentibus collatum est.
b) Primatus jurisdictionis ei committitur. — Petrus est
universali Ecclesiæ id quod est paslor ovili. Porro pastor
habet in ovile nutriendi et regendi potestatem supremam et
•omnino independenlem. Ergo Petrus habet in totam Eccle­
siam, etiam in ipsos apostolos, docendi et regendi supremam
ct independenlem potestatem ; nimirum potest per se omnia
■ agere aut constituere quæ ad finem Ecclesiæ spectant, et ad
munus spiritualis doctoris, rectoris, et moderatoris pertinent,
uno verbo primalu non tantum honoris, sed veræ propriæque
jurisdictionis absolute præornatur.
III. — Confirmatur

Λ. Ex variis in Scriptura relatis (1).

311. 1) Ex mutatione nominis. — « Intuitus aulem eum
Jesus, dixit : Tu es Simon, filius Jona : lu vocaberis Cephas
quod inlerprelalur Petrus. » (Joan., I, 42.) « Intuitus eum »
videlicet, secundum usum Scripturæ, Petrum modo singulari
inspiciens Jcsus, ad munus speciale selegit, et in signum
(1) D’Herblgny, th. 14, η. 153 sq.

330

INSTITUTIO 1’111 MATUS

beneficii aut missionis specialis novum ei nomen imposuit
(Mare., m, 16), et quidem nomen, nt vidimus, aptissimum ad
preeminentiam suadendum [Cf. Gen., χνιι, 5; xxxn, 28;
xxxv, 10].
2) Ex primo loco Petro assignalo. — a) Etiam mutato ordine
aliorum apostolorum, in catalogis primus semper nominatur
Petrus (Matth., x, 2-4 ; Marc., in, 16 ; Luc.., vi, 14 ; Act.,
I, 13). Atqui non dicitur primus quia primus vocalus est a
Christo, cum duo alii discipuli ante c um vocati fuerint (Joan.,
1, 35 sq.) ;n< que quia senior t rat, cum nil tale in Scriptura refe­
ratur, et si Epiphanie credimus (1), Andréas ud ate provectior
erat ; neque quia magis dilectus erat Christo, cum Joannes
carissimus · sst t Magistro (Joan., xxiii, 23 ; xix, 26 ; xx, 2) ;
sed ratione potestatis, ut explicite agnoscitur a S. Matthæo qui
illum « primum » dicit (Matth., x, 2), non ratione < numera­
tionis, cum apostoli bini recense antur < t de secundo, tertio...
nulla occurrat nuntio, sed simpliciter primum seu prin­
cipe m.
S) Mullolits ut caput exhibetur aliorum apostolorum sive
primo loco ponatur, sive ultimo, ratione gradationis ascen­
dentis (2).
3) Ex speciali honore ei a Christo præslilo. — In domo Pe tri
habitare sol» t Christus quando manet in urbe Capharnaum
(Luc., iv, 38) ; e Pe tri navicula docet [id., v, 3) ; Petro potis­
simum comminuat piscationem hominum [id., v, 10); pro
se et Petro staterem miraculo paratum solvit (Matth., xvn,
26) ; Petri pedes in coma proha1 ilii er primo abluit (Joan.,
xiii, 6) ; specialiter orat pro Petro ut in fide non deficiat
(Luc., xxn, 32). Putri specialem mortem violentam prædicit
(Joan., χχι, 18) ; post resurrectionem Petro scorsim et ante
alios apostolos redivivus appare t Christus (Luc., χχιν, 34).
4) Ex modo agendi Petri post Christi ascensionem. - Semper
præsidel Petrus e t omnium nomine loquitur : in ccenaculo, in
(*1 ) litares», 5’1, c. 17.
U
(2) Matth., iv, 18 ; xvn, 1 ; xx\i, 37 ; Lue., xxn, 8 ; Act., m, 1, 3, 4 ;
iv, 13, 19 ; vm, 14 ; I Cor., i, 12 ; m, 22 ; ix, 5. Adde locutiones quæ illum
aperte proponunt ut principem; Mare., i, 36; Luc., vm, 45; ix, 32;.
Act., n, 14, 37 ; v, 29.

INSTITUTIO PRIMATUS

331

•electione Mal.hiæ (Act., i, 15) ; in die Pentecostes (n, 14) ;
coram principibus ct senioribus Judæorum (iv, 8) ; miracula
patrat primus (m, 6) ; solus judicat et omnium nomin punit
Ananiam et Saphiram (v) ; universas ecclesias visitai et
confirmat (ix, 32) ; primus Evangelium annuntiat genti­
bus (x) ; primus definitionem proponit, in concilio Hieroso­
lymitano (xv, 7 sq.).
Hæc porro omnia, praesertim simul sumpta, indicia sunt
haud obscura peculiaris Petri excellentiæ ab omnibus agnitae,
a Christo nempe, ab apostolis et ab ipso Petro, idcoque plane
•confirmanl supradicta de primatu.
B. Ex traditione catholica.
312. a) Paires Pel rum a cæteris apostolis prorsus discernunt.
— 1) Titulis quibus primatus significatur. — Petrum enim
dicunt : Ecclesiæ petram et fundamentum, petram infrangibilcm, Ecclesia? firmamentum, columen Ecclesiæ. basim Eccle­
siæ, cœlestis regni janitorem, fundamentum fidei, caput lotius
fidei, apostolorum principem, caput, basim, primum, discipu­
lorum principem ct caput, chori illius (apostolici) coryphæum,
os omnium apostolorum, caput illius familiæ, totius orbis
præfect um.
Non pauci etiam alterum Moysen Petrum appellant Patres, et
illum esse ad Ecclesiam, sicut i Moyses fuit ad synagogam, non
raro asserunt (1).
2) Sententiis innumeris, quibus, textibus a nobis supraallalis innixi, agnoscunt ct demonstrant, primatum certo Petro
collatum fuisse (2).
b) Idem constat ex antiquis monumentis. — In picturis, sculp­
turis el. inscriptionibus antiquissimis sæpe repræsentatur Pe­
trus cum allribulis ct sub /iyuris quibus clare ejus indicatur
primatus.
Quandoque claves in dextera tenet, signum supremæ potes­
tatis; qpandoque scabellum, solis principibus concessum, sub
pedibus habet. ; inter apostolos semper primo loco ponitur, ple­
rumque ad Domini dexteram ; nonnunquam crucem humeris
sustinet, sicut Magister cujus vicarius hoc signo apprime desi­
gnatur. Imo non semel ipsi bono Pastori supponitur et inter
•duas oves sedet nimbo circumdatus.
In coemeteriis subterraneis el in sarcophagis frequentes cer­

ti) Quorum omnium testimonia videro est apud Ottiger, l.c.
(2) Journet, 381, i89, 555, 1261, 1379, 1526, 2191.

332

INSTITUTIO PRIMATUS

nunlur Moysis imagines, sive rupem virga perçut ientis, sive
legis volumen a Domino accipientis, sed sub figura nomen
adseribitur : Petrus, ut omnibus evidens sil Moysen symbolum
esse el lypum Petri, qui, sicut ille populum rexit Israel, ita
ipse populum novum chrislianum ad patriam coelorum promis­
sam perducere debet.

C. Ex traditione acathoiica.
313. Schismatici et haeretici (1) Petrum praeclarissimis prose­
quuntur laudibus in suis liturgiis et a cæteris apostolis eum
omnino distinguunt, primas partes ei tribuentes et illum eisdem
nominibus cosignantes quibus utuntur ipsi Patres : petra, fun­
damento, supremo inter apostolos, pastore supremo, pastore
Christi, basi fundamentali fidei, regni cœlorum clavigero, etc.
Ex allatis autem antiquitatis christianæ testimoniis sequi­
tur doctrinam de primatu Petri, tam aperte ab omnibus
ecclesiis a primis temporibus agnitam, verissimam esse et
certissimam. Confidenter igitur concludere licet Ecclesiam a
Christo in societatem vere et proprie monarchicam institutam
esse.

Refelluntur objectiones.
Primatum Petri non plene assertum esse in Scriptura con­
tendunt adversarii propter rationes sequentes :

314. 1 ) Quibusdam in locis refertur Petrum in Samariam ab
apostolis missum esse (Act., vm, 14), et rationem reddidisse,
judaizantibus admissionis Gentilium in Ecclesiam (Act., xr,
2-18) ; ergo primas non erat.
R. — Sed a) Petrus ab aliis apostolis missus est, communi
quidem consilio et postulatione, siculi nonnunquam ipse supe­
rior ab inferioribus mittitur, sicuti Paulus ct Barnabas ab Antio­
chenis fidelibus ad consulendos alios apostolos missi leguntur
(Act. xv, 2) ; non autem apostolorum imperio et auctoritate ;
quinimo non missus est nisi quia omnibus videbatur princi­
pem rem melius peracturum esse propter præeminentiam.
b) Dationem actuum reddidit judaizantibus, non autem ex
necessitate coactus ct ex officio, sed ex caritate et prudenti oeco­
nomia, ut offensio tolleretur hujusmodi fidelium nimis in lege
(1) Cf. De Maistre, Du pape. 1. 1, c. 7, 8, 9, 10 ; Jugîe, Theol. dog. Christia­
norum orientalium, t. I, p. 110 sq., 119 sq. ; p. 279 sq.

INSTITUTIO PRIMATUS

«

ct circumcisione glorianlium, quibus certe inferiorem fuisse
Petrum nemo affirmabit.

315. 2) S. Paulus æqualem se facit Petro fGal., n 7).
R. —· Utique quoad aposlolalum et speciatim quoad munus
praedicandi ; minime vero quoad præeminentiam.

31 S. 3) S. Paulus non primum nominat Petrum inter apos­
tolos.
R. — Nullibi expresse conficit Paulus catalogum apostolo­
rum sed obiter tantum quædam recenset nomina ; bis aut ter
etiam ultimo loco ponit Petrum sed dignitatis causa '1 Cor.,
i, 12 ; m, 22 ; ix, 5). Apud Galatas vero (Gal., n, 9) inter
Jacobum et Joannem medium collocat Petrum : vel quia Jaco­
bus, ut pole episcopus Jerusalem, ubi res publice acta legitur,
maximeque fidelis in observanda lege mosaica majoris erat
auctoritatis apud judaizantes quibuscum disputabat Paulus,
vel quia apostolos enumerat secundum ordinem temporis quo
illos vidit, vel etiam quia de munere apostolatus disserens, se
parem aliis apostolis in hoc unice volens ostendere, opportune
tacet primatum quem cæterum aperte admittit in eadem
epistola. Paulo ante enim (Gal., i, 18-19) affirmat se venisse
Jerusalem explicite ut Petrum videret, et apud eum mansisse
quindecim diebus, nihil curans de aliis apostolis invisendis,
quorum neminem vidit nisi Jacobum, fratrem Domini, el
quidem quasi transeunter et concomitant er ; præeminentiam
igitur Petri ct supremam ejus auctoritatem agnoscebat, ad quem
venit, non ut ab eo aliquid disceret, cum a Deo ipso edoctus
fuisset,sed tantummodo ut illum plene cognosceret (·στσρησαι) (1).

317. 4) S. Paulus primatum non recenset inter charismata,
ergo illum ignorat (I Cor., iv, 28 ; Eph., xn, 11).
R.— Hic recenset Apostolus munera ecclesiastica quatenus
in iis praecipue relucent charismata Spiritus Sancti et dona,
non autem quatenus ad gradus hierarchicos perlinent, ut palet
cx loto contextu (I Cor., xii-xiv), et ex ipsa enumeratione
quæ minor habetur in epistola ad Ephesios, et cujus non pauca
(prophetiae, virtutes, gratia curationum) minime ad jurisdic­
tionem spectant.
(1) « Non dixit ίδειν πέτρον, sed ιστορήσχι. quomodo loqui solent quû
magnas splendidasque urbes invisunt cognoscendi gratia. S. J. Chrys-,
in /i. loc. « Paul... avant que d’exercer pleinement son apostolat, va voir
Pierre pour le contempler, dit l’original, comme le chef du troupeau,
comme la merveille de l’Eglise, ainsi que l'expliquent les SS. Pères.·*
Bossuet, Méditations sur Γ Evangile, La Cène, lre partie, 70° jour.

•·η * -,ι

334

PERPETUITAS PRIMATUS

318. 5) Petra restitit S. Paulus (Gal., n, 11 sq;.).
R. S. Petrus minime in doctrina erravit. Ipse enim affirma­
verat in concilio Hierosolymitano (Aci., xv, 10) mosaica jam
non obligare, cum Cornelio manducaverat ol id licitum dixerat
(Aci., xi, 3 sq,.) ; Antiochiae iterum gentiliter vivebat, testo
ipso Paulo, sed scandalum timens judaizantium qui a Jacobo
venerant, imprudenter dissimulavit sententiam pristinam,
quam veram sciebat, el judaice egit, periculum faciens ne
quidam, male interpretantes suam actionem, inde affirmarent
observantiam legalium necessariam esse, dum tantummodo
tolerabantur adhuc apud Judæos (1), ne a Christianismo aver­
terentur. Paulus igitur illum vituperans, nequaquam restitit
ejus mandato aut doctrinæ, quo in casu tantum primatum
practice negavisset.
Praeterea, non ex auctoritate Petrum reprehendit Paulus,
sed caritate fraterna, qua convenienter uti permittitur inferio­
ribus in superiores, si gravis urgeat causa, ul eos reverentia
debita moneant, etiam coram aliis (2), si aliter fieri nequeat.
Itaque, cum Petri agendi modus reapse communitatem chris.tianam perturbare potuisset, merito ei restitit Paulus.
Sed hoc ipso eventu luculenter confirmatur doctrina de pri­
matu Petri. Tanta enim eral auctoritas Petri ul, nonobslanle
decreto Synodi Jerusalem, nonobslanle zelo ipsius Pauli in
docendo inutilitatem legalium, solo exemplo conversationis
Petri quæ contrarium innuere videbatur omnes Judæo-Christiani el ipse Barnabas, amicus Pauli et socius, persuasum
habeant, mosaica adhuc obligare el eis se subjiciant.

§11. —Perpetuitas primatus Petri

in successoribus

Asserito : Primatus Petri, ex ipsa Christi institutione, per­
petuus erat et ad successores transiturus (3) [ llislorice cerium,
theologice de fide].

Probable, : A. Ex Scriptura.

319. 1) Christus promisit se futurum esse cum Apostolis
(1) Act., xvi, 3 ; xxi, 24 ; I Cor., ix. 20. « Conversationis fuit vitium non
praedicationis. Tert., De præscrip., 23 (Journel, 294) ; D'Herbigny^ t. I,
η. 161 sq.
(2) Cf. Prat, La théologie de saint Paul, 1. I, lib. i, cap. 1, note D. p. 79 sq, ;
Lagrange, L'cptlre aux Galalcs, p. 17 ; Do textibus autem qui soient obiicl
Patrum, merito consulentur Ottiger, p. 186 sq. ; De Groot, p. 517 sq.
(R) Ottiger, p. 281-286.; Pesch, n. 317-318; Palmieri, cap. u, th. 7,
p. 387 sq. : Billot, th. 25, p. 561 sq. ; De Groot, q. 14, a. 4, p. 525 sq. ;
Mazzella, n. 918 sq. ; Franzelin, th. 11, p. 159 sq.

P EB P ETl ! 1T AS PB 1M ATUS

335

munus suum g( r< nl.ibus usque ad consummationem <a*i nlî (1),
Slabikni ideo affirmavit et pi qduuni slalom social· m ex
eorum juribus constitutum. Jamvero eum Apostolis aderat
Petrus primatu auctus. Ergo ct primatus P< Iri p τρ.-tuos
esse debet.
2) Portaj inferi nunquam prævalcbunt adversus Eccle­
siam (2). Porro Ecclesia totam suam firmitatem et stabilita­
tem a primatu Petri tenet. Ergo perpetuus esse debet ille
primatus, idcoquc ad successores Petri transire.
3) Christus ov» s suas commisit Petro reg< ne1 as (Joan., xxi,
15-17), omnes quidem absolute et simplici!· r. non solum
ratione locorum, sed etiam ratione temporum, ita ut Petrus
V( re dicendus sit pastor fidelium universalis (t perpeluus.
Jamvero Petrus ipse non st mpi r viv( t in < arm . Ergo succes­
sores habebit in primatu.
B. Ex Veterum Patrum testimoniis.
320. Paires ubique asserunt Petro primatum collai urn esse a
Christo ut Ecclesia una sen aretur el firma, Peirumque in
successoribus jugilcr vivere et praesidere : perpetuitatem ergo
primatus aperte agnoscunt et proclamant.
Ila S. Cyprianus (3) : « Deus unus est ct Christus unus et una
Ecclesia cl cathedra una super Petrum Domini voce fundata. »
— S. Pet. Chrysologus (4) : « Beatus Petrus, qui in propria sede
ct vivit et præsidel, præstat quaerentibus fidei veritatem. > —
S. Leo Magnus (5) : « Sicut permanet quod in Christo Petrus
credidit, ita permanet quod in Petro Christus instituit... Manet
ergo dispositio veritatis, el beatus Petrus in accepta fortitu­
dine potræ perseverans suscepta Ecclcsiæ gubernacula non reli­
quit. »
Porro bis in verbis tota auditur vox Traditionis, cujus testi­
monia opporlunius infra afferemus ubi de Romano Poni ilice.12
5
4
3

(1) Matlh., xvi, 17 sq. ; *xxvm, 18-20 ; Joan., χιν, 16, 17. 26 , xv, 26;
XVI, 13.
»·
(2) Matth., x\i, IS. Idem valet argumentum sive intelligatur textus de
immortalitate Ecdlesiæ sive de stabilitate.
(3) Ep. 43, n. 5, Journel, 573.
(4) Ep. ad Eutychen. (Journel, 2178).
(5) Serm. 3, c. 2 et 3.

336

PERPETUITAS PRIMATUS

321. Nota. — Omnis igitur potestas ordinaria sive Petri sive

aliorum apostolorum, ut pote quæ ad Ecclesiæ constitutionem
pertinet, perpelua est, ex ipsa institutione Christi, ct ad suc­
cessores transire debet in perpetuum,
e
Protestantes tamen primatum habentes inutilem, co quod
Christus, caput Ecclesiæ permanet in aeternum, ejus negant
institutionem aut saltem perennitatem, sed suis dissensio­
nibus ct divisionibus fnmissime ostendunt necessitatem
Capitis visibilis ct in terris viventis, cujus virtute tantum
sua atque firma stare potest Ecclesia (1).

.
* -, ’ 4* «

322. Conclusio. — Igitur, vi ipsius suæ institutionis, Eccle­

.

sia est societas divinitus hierarchica simul et monarchica, ab
Apostolis quidem ct eorum successoribus perpetuo regenda,
sed sub Pe tro principe ct ejus successoribus ct dependentor
ab illis. Ideo rejicienda est theoria Episcopalislarum qui
«entendunt Apostolos ac proinde eorum successores (episcopos)
tsse inter se aequales ct a nemine pendentes nisi a Deo ct a
collegio episcoponm.
Insuper hæc vera Ecclesia pro semper regiminis sui formam
*
fotamque suam potestatem a Christo tantum immediate
accepit, remque suam gerere potest ct debet prorsus indepen­
dence r a quacumque alia auctoritate quæ non sit Christi, sive
prine i pu m sive populi. Absolute ergo rejicienda est theoria
Proteslanlium, juxta quam auctoritas ecclesiastica a Principe
civili dimanaret (Cæsarismus), aut, nonnisi mediante fidelium
multitudine, a Christo in pastores derivaret (2) ; rcjiciendæquc
thooriæ recenter excogitatæ a Liberalibus et Modernislis, qui
asserere non dubitant Christum ne cogitasse quidem de insti­
ti) Cf. Card Gibbons Faith of our Fathers, ix, p. 120.
(2) Cf. prop. 2 et 3 in Const. « Auctorem fidei » damnatas (Bannwart,
a. 1502-1503) : prop. 10 Joannis Hus (id., n. 635).
Nec objiciatur in Scriptura omnes fideles dici sacerdotes : « Vos autem
genus electum, regale sacerdotium... sacerdotium sanctum. » (I Pet., n,
5, 0). « Fecit nos regnum et sacerdotes Deo. » (Apoc., », 6 ; v, 10). Nam non
sensu proprio sacerdotes vocantur, sed sensu latiori, quatenus Christo
conjuncti per fidem et charitatem, possunt et debent spirituales offerre
ùostias et preces (1 Pet., u 5 ; Heb., xm, 15). Alias Apostoli sibi contradi­
cerent, qui absolute fidelibus praecipiunt ut præpositis suis in omnibus
efediant et subditi sint.

ECCLESIÆ SUPERNATURAL1TAS

337

tuenda societate ad suam doctrinam custodiendam et propa­
gandam, sed paulatim ct sensim natam esse hujusmodi socie­
tatem instinctu quodam naturali et necessitate (1).
ART. Ill

Christus instituit Ecclesiam in societatem
supernaturalem, perfectam, unicam, visibilem
indefectibilem et necessariam

Hæc omnia ad Ecclesiæ essentiam spectant, sive ratione
ipsius naturæ socialis, sive ratione ejus finis. Expedit igitur,
ad pleniorem Ecclesiæ notionem enucleandam, ut statim
illa breviter declarentur.
I. - DE ECCLESIÆ SUPERNATURAL ITATE

Asseri io : Ecclesia Christi societas est supernaiuralis [De fide
divina].
323. Probatur (2) : 1) Ex ipso fine Ecclesiæ. — Ex natura
finis jam dignoscitur natura societatis. Jamvero finis Ecclesiæ
assignatus spiritualis est 11 supernaiuralis : Ecclesia enim a
Christo instituta est ut, ejus missionem, usque ad consum­
mationem sæculi continuo peragens, æternam hominum
salutem obtineat (3). Ergo.
2) Ex poleslalibus Ecclesiæ collalis. — Potestates, quas
Christus Apostolis demandavit, ordinis sunt supernaturalis.
nimirum magisterium, regimen, sacramentorumque admi­
nistratio. Erso.
·
Hinc Vaticanum : [Christus] « ul saluliferurn redemplionis
opus perenne redderet, sanctam ædificare Ecclesiam decre­
vit ». — Leo XIII : « Ecclesia societas est orlu divina ; fine,
(1) Dcc. Lamentabili, prop. 52 : « Alienum fuit a mente Christi Ecclesiam
constituere veluti societatem super terram per longam sæculorum seriem
duraturam ; quinimo in mente Christi regnum cœli una cum fine mundi
jamjam adventurum erat. » Cf. Loisy, L'Evangile el Γ Eglise*, iv, p. 125 sq.,
153 sq. ; Autour d'un petit livre*, v, p. 157 sq.
(2) Cf. Leo XIII, Encyc. Immortale Dei (ed. Bonne Presse, t. II, p. 22 sq.l.
(3) Luc., x, 16 ; Joan., v, 23-24 ; xv, 16 ; xvn, 2 sq. ; xx, 21 ; Matth.,
xxvin, 18-20 ; 1 Cor., m, 5, 9 ; iv, 1 ; Eph., iv, 11-13 ; v, 22-27 ; 1 Pet., u
5, 9, etc.

9

338

EGCLESIÆ SOCIETAS PERFECTA

rcbusque fini proxime admovi nl ibus, supernal uvulis. » —
Pius XI : < Neque enim ad aliud nata Ecclesia est, nisi ut,
regno christi ubique terrarum dilatando, universos hominis
salutaris redemptionis participes efficiat. » (1).
II. - DE ECCLESIA SOCIETATE PERFECTA
Status quæsiionis.

324. Societas perfecta ea esi quæ, in suo ordine a nulla alia
pendens, per se sibi su/ficil ad finem suum assequendum.
Quæritur (2) < rgo utrum Ecclesia : a) in suo ordine, nimi­
rum in ordine vitæ supernal oralis, a nulla alia pendeal societale, sive in esse sive in operando : in esse, quia 1) pars non est
alterius societatis, sed integra est. et intrinsece completa;
2) finis ejus alteri non sui ordinatur, secus, cum fine specificetur societas, ipsa etiam ecclesiastica societas alii subordinarctur et ab ea penderet ; in operando, quia in se habet et ex se
omnia media necessaria ad sui conservationi m et finis pro­
prii consecutionem ; b) per se sibi sufficial, quatenus plena
gaudens · independent ia intrinseca et extrinseca, summa est
et suprema in ordine spirituali.
Doctrina catholica.

325. Multa de Ecclesia societati' perfecta exstant docu­
menta, quorum hæc duotantum profi rimus. Pius IX damnavit
hanc propositionem (19. Syllabi) : « Ecclesia non est vera
perfect aque societas plane libera, nec pollet suis propriis
<1 constantibus juribus sibi a divino suo fundatore collalis, sed civilis potestatis est d< finire, quæ sint Ecclesiæ jura
ac limiti s. intra quos eadem jura exercere queat » (3). Leo XIII
autem docet : « Distinguitur (Eccli sia) et differt a societate
civili, et, quod plurimum interest, societas est genere et jure
(1) Sess. 4, Proæm., Denzinger, 1821 ; Leo XIII, Encyc. Satis cognitum,
Denzinger, 1959. Pius XI Encyc. Rerum Ecclesiæ gestaium,A. A. S., 1926,
p. 65, cf. p. 68, 69.
J
(2) Ottlger, p. 227 sq. ; Palmieri, § 18, p. 113 sq. ; Pesch, n. 379 ; De
Groot, q. 4, a. 1, p. 130sq. ; Mazzella, disp. 3, a. 9, p. 438 sq. ; Billot, th. 20,
p. 450 sq. ; Schultes, art. 29 ; D’Herbigny, t. I, η. 75 sq.
(3) Denzinger-Bannwart, η. 1719.

ECCLESIA SOCIETAS PEBFECTA

339

p-rfecta, cum adjumenta ad incolumitatem action* mque
suam necessaria, voluntate beneficioque conditoris sui,
omnia in se et per se ipsa possideat (1). »
Asserito : Ecclesia est societas perfecta 'De fide divina].
A. Probatur thesis Scriptura.

326. Ex ipsa Christi institutione, omnia societatis perfpctæ
elementa possidet Ecclesia. Ergo.
1) A nulla alia pendet. — « Si Ecclesia dependeret ab alia
« societate, subordinaretur societati illi aut ut inferior supe« riori aut ut pars toti. Neutrum admitti potest. Non subor« dinatur ut inferior, quia finis Ecclesiæ omnium supremus
« est, scilicet salus animarum sempiterna ; non ut pars, quia
« finis Ecclesiæ est universalissimus, cum ipsi divinitus est
« proprium munus, ut omnibus sanctitatem afferat in uno
« ovili Ecclesiæ (2). »
2) Per se sibi su/ficil in ordine suo supernalurali. — a Quid­
quid enim ad finem ejus consequendum superna! uralem
requiritur ei contulit Christus : finem ipse dedit, ergo media
omnia ad finem necessaria praebuit. — b) Teste Scriptura (3),
ipsi (i234t soli Ecclesiæ directe commisit Christus omnia adju­
menta ad salutem æternam necessaria, videlicet potestatem
universalissimam, efiicacissimam et absolute independent em
a quacumque voluntate quæ non sit Dei. docendi, regendi
et sanctificandi omnes homines usque ad finem mundi. Ergo.
13. Confirmatur Traditione.

327. Aposloli enim, doctrinam Christi sequentes, omnem
potestatis civilis interventum prorsus respuunt in rebus
spiritualibus el auclorilale tantum propria fid( les docent et
regunt (4).
(1) Encyc. Immortale Dei, t. II, p. 24, 40. Cf. Denzinger, n. 1869 ;
Encyc. Libertas prxs tantissimum, 20 junii 1888 ; Sapientia: Christiana:,
10 januarii 1890 ; epist. apost. Prœclara, 20 junii 1894 ; encyc. Salis cagnitum, 29 junii 1896 ; Syllabi, prop. 20. 24, 28, 34. 'i 1, 44. ; Cone. I al., sess. 4,
c. 3, Denz., n. 1826 sq. ; cf. Cod. Jur. can., c. 100, 2333-2334.
(2) Ita De Groot, p. 134, b.
(3) Matth., xxvni, 19 ; xm, 18 sq. ; Joan., xx, 22-23 ; xm. 17 sq.
(4) Act., iv, 19 ; v, 29 sq. ; xv, 6 sq. ; Gaj., i, 1 sq. ; Eph., n, il sq.

340

ECCLESIA SOCIETAS PERFECTA

Sæpe etiam sæpius independenliam Ecclesiæ absolulam a
Statu civili audacter proclamant Paires el, potestatem univer­
salem auctoritatemque plenam in suo ordine, absque ullo
assensu aut venia civilis gubernii, cujus e contra immixtionem in rebus ecclesiasticis non semel improbant et reji­
ciunt (1).

328. Objicitur. — I) Ecclesia proprie card territorio el subdilos
non habet nisi illos qui jam societati civili subjecti sunt. Ergo
non esi sociclas perfecla.
a) Ecclesia utique non habet dominium proprietatis in terri­
torium determinatum, sed ex voluntate divina (2) possidet in
universum orbem potestatem, spiritualis jurisdictionis, cujus
exercitium ab auctoritate civili nec restringi nec impediri
potest.
b) Eosdem habet subditos ac Status civilis, sed non eadem
ratione : dum enim potestas civilis jure naturæ auctoritate
pollet ut eos ad finem perducat temporalem, Ecclesia jure
positivo plena potitur jurisdictione ut finem eorum supernaluralem prosequatur, ita ut conflictus inter ambas societates,
quæ generis sunt omnino diversi, oriri nequeant nisi ex vitio
hominum, semperque modus habeatur eos componendi ex
subordinatione inferioris, nempe civilis, ad spiritualem. Ergo.
2) Ecclesia indiget rebus temporalibus, pecunia, victu... ul
finem assequatur suum. Atqui a sola civili societate hæc omnia
accipiat necesse esi. Ergo.
Etsi voluntariæ fidelium oblationes plerumque ei sufficiant,
res omnes tamen materiales quæ necessariæ ei videntur, jure
proprio exigere potest Ecclesia a subditis, quotiescumque opus
fuerit, quia jus ad finem jus confert ad media necessaria (Matth.,
x, 10 ; I Cor., ix, 4-14 ; Gal., vi, 6).
329. Conclusio. — Ubique igitur terrarum cxistcre ac
liberrime rem agere suam potest Ecclesia, ex ipsa Christi
(1) Athan., Hist. Arian., η. 52. « Si illud episcoporum decretum est,
quid illud attinet ad imperatorem ? » — Hos. Ccrciub., Ad Constantium
imperatorem (ibid., n. 44). « Ne te rebus misceas ecclesiasticis, neque nobis
his de rebus praecepta mandes, sed a nobis potius hæc ediscas : tibi Deus
imperium tradidit, nobis ecclesiastica concredidit. » — Greg. Naz., orat. 17,
< Imperium et nos quoque episcopi gerimus : addo etiam præstantius et
perfectius. » — Ambros , Coni. Auxent., n. 35. « Tributum Cæsaris est,
non negatur ; Ecclesia Dei est... Imperator enim intra Ecclesiam, non
supra Ecclesiam est. » (Journel, 1311). Alia vide ap. D'Herbigny, t. 1, n. 79.
(2) Matth., xxvni, 18-20 ; Mare., xvi, 15.
,

ECCLESIA SOCIETAS UNICA

341

missione, quin propria < jusactio ullatenus legit ime circumscribi
aut prohiberi possit a quacumque humana auctoritate.
III. - DE UNICA CHRISTI ECCLESIA

Asserlio : Unica est Christi Ecclesia De fide diuina].
330. Adversus Protestantes qui, noriobstante diversitate et
multiplicitate sectarum, Christi tamen Ecclesiam se esso
contendunt, statuimus prorsus unicam esse veram Ecch siam
ex ipsa divini fundatoris voluntate.
1) Probatur ex unilale magisterii el regiminis. — Sub unica
auctoritate Petri et successorum, solos apostolos eorumque
successores misit. Christus ut docerent omnts gentes suam
doctrinam essentialiter immutabilem et unicam, hominesque
ad finem eumdem supernaturalem conducerent eodem regimine
iisdemque mediis sanctificationis. Jamvero ex auctoritate
simpliciter unica eadem membra ad eumdem finem iisdem
mediis conducente absolute sequitur unica societas. Ergo.
2) Confirmatur : a) Ex modo loquendi Chrisli. — Christus
de Ecclesia semper loquitur numero singulari, illamque
absolute « suam » dicit (1), regnum determinatum et sin­
gulare (2), ovile quod prorsus unum voluit et unico pastori
subditum ^3).
b) Ex verbis S. Pauli. — Ubique affirmat Paulus unam
esse Ecclesiam, quæ ex multitudine fidelium conflatur (4) :
Christum enim vocat caput Ecclesiæ (5). quæ ideo ejus est
corpus unicum, ut. patet ex ipsa metaphora, cum homo recte
constitutus nonnisi unum habeat corpus, et variis aliis lo­
cis (6), quibus fideles membra appellantur unius ejusdemque
corporis ; Ecclesiam ipsam Christi sponsam (7) dicit ita
unicam, ut utriusque unio exemplar sil perfectum conjunc­
tionis quæ intercedere debet inter conjuges. Ergo.
(I)
(3)
(5)
(6)
(7)

Matth., XVI, 18 ; xvui, 17. — (2) Matth., iv, 17 ; x, 7 ; \m, 31.
Joan., x, 1, 16 ; xi, 52. — (4) I Tim., m, 15.
Coi., i, 18-24 ; Eph., i, 22-23.
Boni., xii, 4-5 ; I Cor., xu, 12-13 ; Eph., i\, 4-6.
Eph., v , 23 sq. Cf. Journel, 292, 555. 556 ; Syllab. prop. 18.

i

342

ECCLESIA SOCIETAS VISIBILIS

IV. - DE ECCLESIÆ VISIBILITATE
Status quæstionis (1).

331. Ecclesiam mal er i ali 1er esse visibilem, spectatis scilicet
ipsis fidelibus et pastoribus, ipsisque ritibus externis, nemo
serio negare audebit, cum societas humana ne concipi qui­
dem possit quin sit, materialiter saltem, visibilis. Quœritur
ergo tantummodo, utrum Ecclesia, ex ipsa Christi institu­
tione, talis sit ut jormaliler sit visibilis, videlicet qua uera
Christi Ecclesia ab omnibus àliis plane distincta·, ita ut eam
essé visibilem nil aliud significet nisi oam nobis certo cognos­
cibilem esse ut societal· m cui Christus commisit doctrinam
suam usque in finem mundi propagandam.
Non contendimus quidem omnia Ecclesiæ elementa essen­
tialia esse per se visibilia, sed veram ejus naturam certo
tam n et sufficienter dignosci posse per ea quæ visibiliter
cognoscuntur. Ecclbsia enim, utpotc societas externa simul
et supernatural is, duplici conflatur elemento : (demento
quidem externo* quod corpus vocari solet a theologis ; ele­
mento autem spirituali et supernatural!, quod anima dici­
tur (2).
Corpus porro, est ipse organismus socialis externus Ecclesiæ
seu ipsum ligamen sociale quo fideles uniuntur pastoribus
sub Petro et successoribus, dum anima est ipsum principium
vilre supernatural is, quam hominibus communicandam Eccle­
sia? suæ tradidit Christus, nimirum gratia sanctificans dona­
que interna fidei, spei, caritatis et aliarum virt utum.
l.nde sequitur non omnia Eccltsiæ constit utiva esso in so
visibilia ; sed, sicuti homo visibilis dicitur, quamvis ejus
anima invisibilis sit, quia hæc actibus externis manifestatur,
ita Ecclesia visibilis dicendla est, propter corpus cui anima
unita est.
(1) Palmieri, prole", de Ecc., § 10, p. 27 sq. ; Ottiger, p. 474 sq. ; Franzelin, Theses de Ecclesia Christi, set lio 4, p. 337 sq. ; Pesch, n. 322 sq. ;
Billot, De Ecclesia Christi, th. 2, p. 10G sq. ; D’Herbigny, t. 1, n. 59 sq. ;
Schultes, art. 17, p. 145 sq.
(2) Cf. infra, n. 513.

ECCLESIA SOCIETAS VISIBILIS

343

Corpus enim visibile est ut organismus quidam socialis
individuus ct distinctus, hierarchia constans ct subditis ;
visibile· etiam, per nolas scilicet essentiales quibus adornatur,
ul cui soli commisit Christus missionem homines p» rdurindi
ad vitam ælernam, cum mediis sup< rnaturalibus ad boc opus
^necessariis.
Visil ilitate autem corporis visibilis efficitur ipsa anima :
elementa eriim essentialia su pernatural ia et invisibilia, quia
annexa sunt, ex ipsa promissione Christi, < 1< m< nlis visibi­
libus quibus producuntur ct aluntur, perca visibiliter mani­
festantur. EL< nim absque istis el< m« ntis sup< rnaluralil us
Ecclesia Christi < sse nequit ; ergo ubi cx< rcctur triplex minis­
terium apostolicum, certo inftrre possumus adesse itiam
dona hujusmodi interna, quæ tamen fide sola adæquate
percipiuntur (1). Rectissime igitur Franzelin : « Dici potest
Ecclesia lola quidem, sed non secundum loluin visil ilis (2). »
Hac ideo ratione Ecclesia cognosci potest (t intelligi ut
hæc ipsa socii tas quam Christus unicam instituit ad salub m
hominum.
Errores.

332. Antiqui hæretici, credentes Ecclesiam esse solum
coetum justorum et prædeâtinatorum, eam invisibilem affirma1 ani. Protestantes aul,tin, cum quæn nlibus ubi adesset Ecch sia Christi ante Reformationem nspondere non possent, qt asi
necessario Ecclesiam invisibili m dicere coacti sunt. Posti a
tamen, modo visibilem, modo invisil ih m, data occasione,
< ani proclamarunt. Denique duplicem esse dixerunt Eccle­
siam; unam invisibilem, ecclesiam nempe promissionum,
qua sola constat lota Ecclesiæ essentia; alteram visibilem,
quæ complectitur omnes qui christianam profite ntur fidem
ct caelem sacra participant.
(1) Palmieri, p. 35 sq. ; Pesch, n. 324.
(2) P. 351, ubi hæc antea scite animadvertit : « Doctorcs et pastores et
sacerdotes a Christo instituti, externis etiam signis ex eadem Christi insti­
tutione, in perenni successione discernuntur ; sed infallibilitas magisterii
auctoritas sacri imperii, potestas sacerdotii inest quidem ipsis visibilibus
gestoribus et exseritur visibilibus actibus, in se tamen ipsa invisibilismanet objectum solius fidei. Idem valet de visibilibus sacramentis... >

ECCLESIA SOCIETAS VISIBILIS

Doctrina catholica

332a. Ecclesia catholica suam visibilitatem saltem implicite
declaravit, a) Ait t nim Vaticanum : « Deus per Filium suum
unigenitum Ecclesiam instituit, suæque institutionis manifes­
tis nolis instruxit, ut ea tanquam custos et magistra verbi
revelati ab omnibus posset agnosci... Quo fit ut ipsa veluli
signum levatum in nationes [Is., xi, 12] ct ad se invitet qui
nondum crediderunt, ct filios suos certiores faciat » (1).
b) In schemate constitutionis de Ecclesia parabatur : 1) capul
de visibilitate Ecclesiæ : « visibile magisterium... ; visibile
ministerium... ; visibile regimen... ; visibile demum totum
Ecclesiæ corpus..., quibus fit, ut Christi Ecclesia in terris nec
invisibilis nec latens sit, sed in manifestatione posita, veluli
civitas excelsa et illustris in monte ;» 2) canon 3 : « Si quis
dixerit divinarum promissionum Ecclesiam non esse societa­
tem externam ac conspicuam, sed totam internam ac invisi­
bile m, a. s. » (2).
c) Quare Pius XI : « Ecclesiam swam instituit Christus
Dominus societatem perfectam, natura quidem externam
objeclamque sensibus... Quamobrem et regno ct domui et
ovili et gregi eam comparando similem affirmavit. » « Eccle­
siam Dei... cum aliis insignitis notis, tum œcumcnica unitate
scimus divinitus esse conspicuam (3). »

Assertio : Ecclesia Christi est societas formaliter et essen­
tialiter visibilis [De fide divina, imo implicite definita].
Probatur thesis.

333. 1) Ex naiura Ecclesiæ sociali. — a) De jure. — Eccle­
sia, a Christo instituta inter homines et pro hominibus, talis
necessario debet esse qualem exigit natura hominum, proindeque visibilis. Et certe homines in societatem coadunari
nequeunt nisi vinculo sociali externe quidem ct visibiliter
(1) Sess. 2, cap. 3, Denzinger, 1793, 1794, cf. sess. 4, proæm. et can.
cap. 1. Denzinger, 1821, 1823.
(2) Coll. Lac., vu, 568, 577.
(3) Encyc. Mortalium animos, 6 jan. 1928, J. A. S. 1928, p. 8 ; Encvc.
Ecclesiam Dei, 12 nov. 1923, A. A. S. 1923, p. 573.

345

ECCLESIA SOCIETAS VISIBILIS

inter se conjungantur, ct per actus exteriores, sub aspectabili
regimine ejusdem auctoritatis, communem prosequantur
finem. Ergo.
b) De facio. — Ecclesia, ex divina voluntate, essentialiter
constituitur in societatem triplici potestate docendi, regendi
et sanctificandi, Apostolis in perpetuum collata, sub supremo
Petri regimine, cui triplici potestati respondet triplex obli­
gatio fidelium fidei professionis, obedientiæ et sacrorum
communionis. Porro nec potestas pastorum exerceri, nec
obsequium membrorum præstari ullatenus potest nisi visi­
biliter. Ergo Ecclesia essentialiter est visibilis.
2) Ex hisloria Ecclesiæ primilivæ. — Ab initio visibile erat
magislerium, scilicet, visibiles erant Apostoli visibili modo
a Christo instituti et visibiliter prædicantes, visibilesque
. neo-conversi ad Ecclesiam visibilibus adducti ritibus et
camdem fidem externe profitentes ; visibile erat regimen leges
imponens et judicia ferens, visibilesque subditorum obedientia ; visibile erat sacerclolium ministros visibiles continuo
creans, usumque præscribens sacramentorum quæ visibiliter
participabant fideles... (1). Atqui saltem ab initio talis erat
Ecclesia qualis debuerat esse ex voluntate Christi fundatoris.
Ergo essentialiter visibilis est Ecclesia.
3) Confirmatur : Ex parabolis el nominibus quibus in Scrip­
tura designari solet Ecclesia. (Cf. n. 280.)
Ex modo loquendi prophelarum, qui Ecclesiam Christi
annunl iant ut in vertice montium positam, ac proinde undique
visibilem ct sic ad se allicientem omnes gentes (2).
Ex modo loquendi Patrum, qui inculcant necessitatem
adhærendi huic determinatæ Ecclesiæ in concreto, quam
Ecclesiam Christi proclamant, quæ, aiunt, facile dignoscitur
per successionem ab Apostolis, et extra quam non datur sa­
lus (3).
«

(1) Nec deerant signa externa quibus visibilia fiebant dona interna
gratia* jam certo intelligibiliter visibilia ex ipso ministerii exercitio. Cf. Act.
Apost. et epistolas passim. — (2) Is., n, 2 sq. ; Mich., iv, 1-3.
(3) S. Clem. R., Ad Cor., xlii, 1,4; xliv, 3 ; S. Ignatius, Jd Philad.,
Ill, 3 ; S. Iren., Adi>. hœr., 1. Ill, c. in, η. 1, 2, 3 ; 1. V, c. 20, η. 1; Tert.,
De prœscr. hœr., 20, 21 ; S. Cypr., De calh. Ecc. unit., 6 ; Journel, 20, 21 ;
56 ; 209-211, 257 ; 292, 293 ; 557, etc.

9

346

ECCLESIA SOCIETAS hXDKFECTIBILIS

334. Nec dicas : Ecclesia proponitor ut objectum fidei :

« Credo... sanctam Ecclesiam ». Ergo non est visibilis.
Nam : I) Aliud de Ecclesia videmus ct aliud credimus.
Vidi mus organismum externum, socialem Ecclesiæ, ot cre­
dimus hanc Ecclesiam, in hac forma sociali existentom, osse
societal· m divinam ct supernal uralem. 2) Imo, quia nulla
veritas rationabiliter credi potest fidte divina nisi consleleam
fuisse a Deo dictam, ipsa Ecclesia credi nequit ut vera Christi
Ecclesia, divina scilicet et supernaturalis, nisi antea cognos­
catur testimonium divinum de ejus veritate seu de ejus
institutione a Christo. Uno verbo Ecclesia credenda proponi
non debet, nisi sit evidenter credibilis seu, ut aiunt, visibilis
visibililale credibililalis.

X. - DE ECCLESIÆ INDEFECTIBILITATE
Status quaestionis.

335. Indefcctibilitas in eo consistit quod Ecclesia, ex volbntate Christi, usque ad finem mundi permansura esi lalis qualis
fuil insliliila, in natura igitur ct cum suis proprietatibus essen­
tialibus. Proprietates enim, quæ essentiam rei necessario
consequuntur, ab ipsa essentia separari nequeunt nisi forte
per miraculum. Jamvero nemo somniabit Deum patrare
miraculum ut Ecclesia in suis proprietatibus deficiat. Ergo ad
indefectibilitatem statuendam satis erit demonstrare Eccle­
siam essentialiter perpetuo duraturam esse.
Hæc tam n indefcctibilitas, ut patet, non excludit mulaliones accidentales, ut progressum in expositione scicntifica
doctrinæ, vel modificationes rerum quas Christus, in parti­
culari determinandas, Ecclesiæ suæ reliquit, ut tempora et
conditiones jejunii. Rursus soli Ecclesiæ universali comp?!it
hujusmodi indefcctibilitas. non autem tali vel tali particulari
ecclesiæ, quæ deficere potest et penitus destrui, quin ulla­
tenus mutetur Ecclesia universa.
’ .
Errores.

336. Protestantes, aliter tamen et aliter Ecclesiæ indefecti­
bilitatem rejiciunt ; alii enim Ecclesiam, ad tempus saltem,

ECCLESIA SOCIETAS INDEFEGTIBILIS

347

simpliciter deficere posse asserunt ; alii ecclesiam invisibili m
indefectibilcm habent, dum ecclesiam visibilem reapse defe­
cisse contendunt, etsi non concordent de tempore defectio­
nis ; alii autem, errorem Montanistarum renovantes, novam
ceconomiam, quam necessariam dicunt, c nova Sp. Sancti
manifestatione exspectant vel c novo Christi adventu.
Modernislæ ipsi explicite negant immutabilitatem Ecclesiæ,
quam perpetuae evolutioni obnoxiam autumant hodi» que
penitus transformandam esse affirmant, utpote jam cum pro­
gressu scientiarum absolute incompossibilem effectam ct
suo fini prorsus imparem (1).
Doctrina catholica.

337. Indefcctibilitas Ecclesiæ : 1) saltem implicite docetur
in textibus dogmaticis de perpetuitate primatus ; 2) affirma­
tur a Leone XIII : « Ex voluntate auctoris sui, unicam...
in perpetuitate temporum osse necesse est. Est igitur Ecclesia
Christi unica et pc rpetua » (2) ; — a Pio X damnant· prop.
Modernist arum, v. g. prop. 53 : « Constitutio organica Eccle­
siæ non est immutabilis ». — 3) Explicite definienda erat in
Vaticano his verbis : « Declaramus Christi Ecclesiam — sive
existi nlia sive constitutio ejus spectetur — societal,·, m esse
perennem atqui' indefectibilcm, nullamque post illam neque
pleniorem n< que perfectiorem salutis ceconomiam exspec­
tandam esse » (3). — 4) Clarissime edoce tur a Pio XI : « Fieri
non potest quin Ecclesia Christi non modo et hodie it in omne
tempus, sed etiam eadem prorsus exsistat, quæ in ævo apostolico fuit, nisi dicere velimus, quod absit, Christum Dominum
aut non suffecisse proposito, aut cum errasse cum asseveravit
portas inferi adversus eam nunquam fore prævalituras » (4).

(1) Cf. Dec. Lamentabili, prop. 53, 54, 57, 59, 60, 63, 65 'Denzinger,
n. 2053 sq.). Cf. prop. 1 Synodi Pist. a Pio VI damnatam ut hæreticam ;
Denzinger, 1501 ; Jusjurandum contra errores Modern is mi, Denzinger, 2145.
(2) Encyc. Salis cognitum, Denzinger, 1955.
(3) Ap. D’Herbigny, t. 1, n. 55.
(4) Encyc. Mortalium animos, 6 jan. 1928 ; Λ. Λ. S. ,1928, p. 9.

348

ECCLESIA SOCIETAS NECESSARIA

ECCLESIA SOCIETAS NECCESSARIA

Deus salui i hominum, sed utrum et quatenus Ecclesia, jam
certo instituta a Christo, ita necessaria sit ut praeter eam nemo
salvari possit (1). Ad cujus rei explanationem, quid per
necessarium in præsenti intelligatur, prænotandum est.
Aliud est necessarium necessitate medii, aliud necessitate
præcepli. Necessarium dicitur mera necessitate præcepli ad
salutem id quod necessarium non est nisi quia praescribitur,
cujus ergo sola omissio culpabilis salutem impedit.
Necessarium necessitate medii ad salutem dicitur id quod
reapse est medium seu via ad salutem necessaria, cujus igitur
omissio, eliam inculpabilis, salutem impossibilem reddit.
Duplex porro distinguitur medium : 1) medium ex natura rei
necessarium (ut gratia sanctificans), quod nullatenus suppleri
potest et in re semper præstandum est ; 2) medium ex libera
Dei institutione necessarium (ut baptismus aqua·) (2). quod
aliquo modo utique semper præstari debet, sed vel in re vel
in volo adhiberi potest.
Re quidem vera, in ordine supernaturali in quo nunc
versamur, medium ad saluti m supernalurale requiritur ex
ipsa natura rei. quod gratiam vocant sanctificantem (3), quæ
extra sacramenta, ex solo actu perfect® caritatis obtinetur,
annexis tamen fide ct spe supernaturali. Nemo enim salvari
potest quin sil amicus Dei, qui idcirco per prius illum cognos­
cat, credens eum hominibus supernatoraliter revelatum esse,
speransque ad Ipsum fine m ultimum supernaturalcm perve­
nire posse,% illum super omnia diligat. Sed iterum amicus
D( i non est qui, hic et nunc, non sit paratus ad Deum colen­
dum sicuti vult et ad omnia adhibenda media a Deo præscripta.
Unde, etsi lex positiva rerum naturam non mutet, institutio

Assertio : Ecclesia Christi est societas indefectibilis [Cerium
historice, theologice, de fide divina, implicite definita].
Probatur thesis.

338. 1) Ex perennitate hiérarchisé el primatus. — Societas
sibi essentialiter idcntica permanet quamdiu immutabilia
perseverant ( jus elementa constitutiva. Atqui in perpetuum
stabiles foie potestates a Christo apostolis et Petro collatas,
quibus constat ipsa Ecclesiæ essentia, jam demonstravimus.
Ergo.
2) Ex variis Christi promissis. — Promissa necessario per­
solvi t Christus. Atqui promisit super petram ædificandam
esse Ecclesiam, adversus quam non prævalebunt portæ inferi,
seseque in æternum mansurum cum Ecclesia munus suum
exercente : absolutam videlicet Ecclesiæ indefectibilitalem
pollicitus est, nam mutatio essentialis nullatenus componi
potest cum firmitate tam plena, ipsa Christi perpetua assis­
tentia roborata. Ergo.
3) Ex fine Ecclesiæ. — Ecclesia, ex ipsa ordinatione divina,
instituta est ut per eam salutem assequantur homines. Porro
si mutari posset essentialiter, jam non via recta, sed obsta­
culum potius esset consecutioni salutis, cum semper et quovis
t( mpore dubitari posset utrum revera defecisset, idcircoque
omni autoritate careret, et uti vera Ecclesia agnosci nequa­
quam posset. Ergo.
4) Confirmatur ex variis Scripturæ locis, necnon et ex
constanti Traditione, quibus edocemur regnum Dei in terris
prorsus unicum ct immutabile perpetuo duraturum esse (1).

VI. - DE ECCLESIÆ NECESSITATE
Status quæstionis.

339. Non qu teritur utrum ipsa institutio Ecclesiæ fuerit
necessaria, cum innumeris aliis modis providere potuisset
(1) Is., ix, 6 sq. ; Dan., n, 44 ; Luc., i, 32 ; Matth., xxiv, 14 ; S. Just.,
Dialog, earn Tryph., η. 110 (Journel, 144) ; S. Ambros., Hexamer., 1. IV,
c. n, n. 7 ; S. Aug., in Psal. LX, n. 6 ; Cf. Bossuet, Histoire des Variations
des Eglises protestantes, 1. 15.

349

1

I

(1) Mgr Besson, L'Eglise, 3° conf. ; Hugueny, Critique et Catholique, t. 1,
€. 10, n. 88 sq. ; Hugon, Hors de V Eglise point de salut : Dublanchy, in Diet,
ihcol., art. Eglise, col. 2155 sq. ; Bainvel, Hors de Γ Eglise point de salut,
Beauchesne, 1923 ; D’Herbigny, t. 1, n. 85 sq.
(2) Pro adultis utique, quia, præscindendo a martyrio, qùod est præter
Toluntatem Christi el regulam ab ipso institutam, baptismus aquæ unicum
est medium quo, sub N. Lege, infantibus gratia sanctificans conferri possit,
kleoque eis est absolute necessarius et in re præstandus.
(3) Billot, De Sacramentis, t. I, th. 22, ed. 3a, p. 198 sq. ; th. 25, p. 235 sq.

350

ECCLESIA SOCIETAS NECESSARIA

tamen a Deo ct impositio nudiorum specialium aci salut* in,
in Nova Lege, efficiunt ut actus porfectæ caritatis jam am­
plius vim suam non exserat, nisi referatur aliquo stillem, modo
ad media positiva a Christo instituta, ita ut in posterum
volam hujusmodi mediorum in actu isto caritatis necessario
includatur.
Hac ratione, media illa necessaria dicuntur in re vel in
volo, quatenus unusquisque salutem non consequitur quin
ea in re præstiterit si potuerit, secus cum caritate in eo requi­
ritur et sufficit votum eorum : explicilum quidem, si ea cognos­
cat sed, propter obstacula pro nunc insuperabilia, oa in re
adhibere non valeat ; implicitum vero, si illa invincibiliter
ignoret.
Errores.

340. Ecclcsiæ necessitatem negant t antum ii qui vel omnem
revelationem prorsus respuunt vel indifferentismum sive
absolutum sive relativum excolunt.
Doctrina catholica.

341. De fide est Ecclesiam necessariam esse ad salutem. lloc
explicite definitum est in Conc. Flor. : « Sacrosancta... Eccle­
sia firmiter credit, profitetur et prædicat, nullos intra catho­
licam Ecclesiam non existentes... æternæ vitæ fieri posse
participes ; sed in ignem æternum ituros, nisi ante finem
vitæ eidem 1’ueiint aggregati (1) ; ct a Pio IX expresse decla­
ratum : « Tenendum quippe ex fide < st, extra apostolicam
romanam Ecclesiam salvum fieri neminem posse (2). »

Asserlio : Ecclesia Christi est omnibus hominibus ad salu­
tem necessaria [De fide catholica].
H
Probatur thesis.

342. a) Necessarium est necessitate medii absolula, ct quid< m ex nalura rei, pertinere ad animam Ecclesiæ ; scilicet, gra­
tiam sanctificantem in se habere, ut patet ex dictis.
(1) Denzinger, n. 714. Cf. n. 423, 430, 468, 1677.
(2) Denz., n. 1647 ; Cl. Syll. Pii IX t prop. 15, 16, 17, 18 ; Capéran,
Le problème du sulut des infidèles, passim et speciatim, cap. x, p. 470-478,

ECCLESIA SOCIETAS AECESSAKIA

351

b) Necessarium est etiam necessitate medii ad corpus
Ecclcsiæ pertinere, in re tamen v.4 in nolo, omnia inlelligondo juxta præmissa, ut constat :
1) Ex ipsa Ecclesiæ inslilulione. — Christus enim omnibus
mandat qui in salui,< m adduci velint, ut ministerio docendi,
regendi ct sanctificandi a se, ipsi ct soli Ecclesiæ commisso,
sose subjiciant, nimirum ut, triplici iilo vinculo exlerno et
sensibili, quo constituitur ipsum Ecclesiæ corpus, conjungan­
tur. Ergo Eoclesiæ corpus reapse est omnibus medium ad
salutem necessarium.
2) Ex necessiiale religionis chrislianie. — Religio Christiana
ah omnibus amplectenda est sub pœna ætcrnæ damnationis :
msdiuin igitur ad salutem necessarium hæc religio est propter
suam cum fine necessario connexionem. Atqui Christiana
religio in sola vera Ecclesia invenitur, quam unicam instituit
Christ,us ad illam servandam et docendam. Ergo.
3) Ex necessiiale Baplismi. — Baptismus omnibus necessa­
rius est. necessiiale medii; nam, sine spirituali r< generatione
quæ iit per Baptismum, vita supernaturalis haberi nequit
(Joan., m. 5), sicut nequit, haberi vita naturalis sine nativi­
tate. Porro, juxta omnes Christianos. Baptismus eo spectat
per se ut Ecclesiæ corpori aggregentur homines. Ergo.
343. Conclusio. — Quivis adultus salvari nequit nisi ad
corpus Ecclesiæ pertineat in re vel in voto : in re nimirum, si
Ecclesiam certo cognoscat < t nullo invincibili impedimento
prohibeatur quin ei sese addicat ; in volo autem, explicilo
quidem, si Ecclesiam cognoscens, invincibiliter impediatur
quominus < i sese aggreget, itnplicilo vero, si veram Ecclesiam
inculpabiliter ignoret <t a sectis illam discernere non valeat.
Axiomate igitur : « Extra Ecclesiam nulla salus », nil aliud
intelligitur nisi nominem salvari posse (pii gravi sua culpa
extra veram Ecclesiam moritur. Hanc doctrinam jam a
Patribus traditam (1), tempore medii ævi, ex professo tradi­
derunt theologi (2), docentes hominem justificari posse tri­
ti) S. Ambr., De obitu Valent., 51 ; S. Aug., De Bapf., 1. iv, c. 22, n. 29;
Journei, n. 1328, 1630.
(2) Quorum testimonia videre est apud Capéran, op. cit., passim. Cf.
S. Th , 3, q. 66, a. II, et q. 68, a. 2.

352

ECCLESIA SOCIETAS NECESSARIA

plici Baptismo fluminis, sanguinis et flaminis, cujus ultimus
non aliud est ac perfectæ actus caritatis, imo, etiamsi abso­
lute Ecclesiam ignoraret, salvari tamen posse cum auxilio
gratiæ Dei, quicumque faciens quod in se est (1).
Nostris autem temporibus, eam ut solam veram senten­
tiam, proposuit Pius IX dicens : « Pro certo pariter haben­
dum est, qui veræ religionis ignorantia laborent, si ca sil
invincibilis, nulla ipsos obstringi hujusce rei culpa ante
oculos Domini (2). )' — In decrelo de Ecclesia Christi, in Cone.
A’alicano (3) præparato, hæc leguntur : <> Dogma fidei est extra
Ecclesiam neminem salvari posse, neque tamen, qui circa
Christum ejusque Ecclesiam invincibili ignorantia laborant
propter hanc ignorantiam poenis æternis damnandi sunt,
cum nulla obstringantur hujuscerei culpa ante oculos Domini...
Nemo vero salvus esse potest, qui a fidei unitate vel ab Ecclesiæ
communione culpabiliter sejunctus ex hac vita decedit ».

*
(1) De cujus axiomatis sensu legatur Billot, De Gratia Christi, th. 13,
p. 197 sq. ; Palmieri, De Gratia divina actuali, th. 34 ; Mazzella, De Gratii
Christi, disp. 4, art. 5, § 2, p. 590-595.
(2) Denzinger, n. 1647, 1677. — (3) Cap. 6 et 7.

DE ECCLESIÆ NOTIS

353

CAPUT II

DE ECCLESIÆ NOTIS
Status quæstionis.

344. Unicam esse Christi Ecclesiam demonstravimus ;
reapse tamen multæ societates christianæ, sibi invicem oppo­
site et aliæ ab aliis prorsus independentes, hanc unicam esse
Ecclesiam sibi vindicant ; oportet igitur ut habeantur signa
seu characteres quibus Ecclesia vera, cæteroquin essentia­
liter visibilis ct cognoscibilis, ab omnibus aliis societatibus
aperte discernatur et in concreto manifestetur (1).
Eadem deducitur conclusio ex necessitate Ecclesiæ, quæ
idcirco omnibus visibilis i sse debet et a quocumque coetu
tuto discernibilis. Hæc autem signa, quibus dignoscitur vera
Ecclesia, noiæ solent vocari.
Definitio notarum.

345. Sensu lato, nota est signum seu id quod, prius nolunt
eo ipso ad cognitionem alterius ducit. Sensu slriclo. est pro­
prietas ni inhaerens, qua res ipsa externe manifestatur ct
cognoscitur. Nota Ecclesiæ igitur est proprietas Ecclesia·
inhaerens, qua ipsa Ecclesia externe manifestatur el cognos­
citur.
Nota autem negativa esse potest aut positiva. Negativa ea
est cujus præsentia probat nil obstare quin ecclesia cui inhæret
sil vera, cujus vero absentia falsam evidenter ostendit eccle­
siam in (pia deficit ; positiva autem nota dicitur illa quæ
certo veram Ecclesiam a falsis discernit et illam directe indi­
cat. Hæc icho nota positiva, et ea sola, quæstioni præsenti :
quisnam ex tot religiosis Christianorum coetibus sit verus ?
apprime respondet.
(1) Ottiger, p. 378-474 et 496-525; De Groot, q. 5, 6. 7. p. 146-26S;
Billot, De Ecclesia Christi, q. ij, p. 120-273 ; Pesch, n. 397-432 ; Palmieri,
§ m, p. 282-286 et Appendix, p. 757-771 ; Mazzella, n. 624-737 ct 827-837 ;
Yves de la Brlère, art. Eglise, apud Did. apol., col. 1268-1289 ; Schultes,
art. 18-28 ; Sertlllanges, 1'Eglise, t. I, 1. 2 ; De Pculpiquet, l.' Eglise caih<rlique, c. I, p. 28-55, c. 4-7 ; D’Herbigny, t. Il, n. 212-280, 321-342.
Theol. I.

12

354

DE ECCLESIÆ NOTIS

De illa ergo tantummodo agitur, cujus de finitio sic se
habet : proprietas essentialis (1) quæ ipsi el soli veræ Ecclesiæ
convenil, ejusque verilalem exlerne el visibiliter manifestai.
1) Proprietas essenlialis. — Secus a vera Ecclesia abesse
posset <“t non ipsam certo cognoscibilem < t visibilem redderet.
2) Ipsi el soli... — Si ( nim proprietas esset communis
veræ Ecclesiæ simul ac Sectis, nota foret utique negativa,
falsitat is arguens omnem ecclt siam in qua deficeret, sed veri­
tatem uniræ Christi Ecclesiæ positive non probaret, dum ita
cum Ecclesia vera necessariam ct positivam connexion* m
habere debet ut, ejus ope, sine ullo erroris metu et periculo,
eam certo cognoscere
vah ant omnes.
G
3) Ejusque veritatem. — In concreto scilicet ostendit quænam sit vera Ecclesia, cujus notitia in abstracto jam habetur ;
notior igitur sit oportet non quide m ipsa Ecclesia, sed Ecclesiæ
verilale seu Ecclesiæ veræ legilimiiale.
4) Exlerne... — Nisi enim esset externa et visibilis, argu­
mentum non faceret. Imo, cum, omnibus vel indoctis, visibilis
esse debeat Ecclesia, necesse est ut quædarn saltem ex notis
adeo sint cognitu faciles et obviæ, ut quilibet de vulgo, etiam
pueri, modo sibi proportionate, cum certitudine relative
sufficienti illam agnoscere possint ct invenire (2).
346. Nota. — Connexio autem notæ cum veritate Ecclesiæ
innotescere potest, vel ex natura rei, si hæc proprietas visibilis sit ipsa verum miraculum morale, specialem Dei inter­
ventum requirens, ultroque divinam originem manifestans
ct veril atem Ecclesiæ cui inest (3) : vel ex ipsius Christi instilulionis præcognilione, si formalitcr sumatur ut character a
Christo assignatus veræ Ecclesiæ, tanquam a vera Ecclesia
inseparabilis ct ei soli proprius.

(1) Proprietas dicitur : 1) essentialis, si alicui rei ita inest, ut ab ea abesse
nequeat ; 2) accidentalis, si a re, cui inest, abesse potest. Proprietas autem
essentialis : vel soli rei, cui inest, exclusive convenit, et ei est omnino singu­
laris ; vel huic rei cum aliis communis est. In præsenti evidenter loquimur
de proprietatibus Ecclesiæ essentialibus, ei soli exclusive propriis.
(2) Cf. Tract, de Vera Religione, n. 99 sq.
(.?) Hoc priori modo breviter exponitur argumentum in fine demons­
trationis cafholicæ, n. 421.

DE ECCLESIÆ NOTIS

Doctrina Protestantium enuntiatur.
347. 1) Liberales (1), soli Ecclesiæ invisibili, quam unice
veram ducunt, essentiales tribuentes proprietates veræ Christi
Ecclesiæ, videlicet unitatem, sanctitatem, catholicitatem et
apostolicil atem, quibus Deo tantum cognita est, prorsus nihil
prodesse putant de notis disserere.
2) Orthodoxi (2) e contra, a suo conceptu de Ecclesia disce­
dentes, generatim duas Ecclesiæ nolas assignant : sinceram
nempe Dei verbi praedicationem ct legitimum. usum sacramen­
torum.

Doctrina Protestantium critice expenditur.
348. Verum sane est sinceram et integram Christi doctrinam,
leg it imumque usum sacramentorum non posse ab Ecclesia
Christi separari ; possunt ideo esse notæ negativae pro illis qui,
jam veram Christi doctrinam cognoscentes, contradictionem
percipiunt inter doctrinam alicujus sectæ el hanc certam
Christi doctrinam. At ex sola doctrina, ex solo usu sacramen­
torum possit ne positive et absolute discerni vera Ecclesia a
falsis coetibus ? Negatur, nam sincera verbi Dei praedicatio,
legitimusque sacramentorum usus non sunt notæ per se visi­
biles, nec sunt notiores ipsa Ecclesiæ veritate.
1) Non sunt per se visibiles. — Prædicalio enim verbi et
sacramentorum administratio, etsi materialiter sint, res externæ, formaliter tamen, ut sincera prædicalio et legitima adminis­
tratio, sub sensibus non cadunt. Imo eo minus sunt visibiles
et obviæ, quod singulæ sectæ, licet inter se valde discrepantes,
eodem jure eademque fiducia, contendunt se habere veram
doctrinam el vera sacramenta.
2) Non sunl notiores ipsa Ecclesiæ veritate. — Etenim ea
tanlum sincera vocari potest prædicalio verbi, quæ conformis
est institutioni Christi. Atqui doctrina Christi ul vera et authen­
tica manifestatur per testes legitimos, quos ad eam tradendam
ordinavit ct misit : « cognitio enim veritatis el fides ex auditu
oriuntur eorum (pii a Christo missionem habeant in Ecclesia ;
at non vice versa. Missionis ergo legit imitas, prius quam doc­
trinæ, dignoscenda est. Missio enim explicata Ecclesiæ talis
est, ul qui legitime loquenles in ea audiat, Christum audiat
(Luc., x, 16), non judicandum sane ; is vero qui « Ecclesiam
non audierit, sit sicut ethnicus ct publicanus o (Matth., xvm,
(1) Harnack*, L'essence du christianisme, 2” plc, cap. 5, p. 327-32“"*,
Jalaguier*, J'e I Eg isc, passim.
(2) Calv.*, Jnsl., 1. iv, c. i, n. 9 : ♦ Ubicumque... verbum Dei sincere
praedicari atque audiri, ubi sacramenta ex Christi instituto administrari
videmus, illic aliquam esse ecclesiam nullo modo ambigendum est. » Ita
(lonlcssto August., art. ", Cf. D’Herblgny, t. II, n. 214 sq.

356

DE ECCLESIÆ NOTIS

17 sq.). Prius ergo cognoscenda esi Ecclesia legitima ; ac postea
solum doctrina recipienda (1).
Frustra provocant Protestantes ad articulos fundamentales,
quorum prædicatio, ceteroquin sola necessaria, vera esset nola,
nam nec quot nec quid sini ex ipsa Scriptura diei potest, uli
luculenter ostendit ipsorum dissensio Protestant ium.
Idem sentiendum de sacramentorum administrai ione, quæ
legitima non est, nisi inslilulioni < lirisli congruat el a legitimis
ministris peragatur. Insuper de sacramentorum numero el
essentia inter se disputant Prol est aides.

Doctrina Græcorum.
349. Contendunt Græci nolam dislinclivam veræ Ecclesiæ
esse invariabilem conservationem doctrinae infallibilis septem
priorum conciliorum œcumenicorum.
Sed frustra. Nam : a) Vel Ecclesia nunquam habuit jus
doctrinam clarius et explicitais exponendi, et tunc interro­
ganda sunt, non septem prima concilia sed ipsa el sola tem­
pora aposlolica. — b) Vel Ecclesia jus illud habuit ct lunc :
1) aut illud amisit el, hae mutatione gravissima imo essen­
tiali fin sensu Græcorum]. eo ipso jam non est vera Ecclesia;
2) aut illud serval, «et lune formul e poterunt determinari vel
fieri magis præcisag clariores, aptiores, imo novæ contra novos
errores ; sic ergo non primo intuitu observabitur identitas, sed
solum postquam, cx agnita prius legitima Ecclesia, innotuerit
legitimilas progressus in ea » (2).
M

·

Doctrina catholicorum.

350. Suppositis iis quæ jam demonstravimus de Primatu
Petri ej usque perpetuitate, hanc esse necessario veram Christi
Eccli siam, quæ r< apse ut caput, agnoscit ct habet succes­
sorem Petri eique universaliter obedit, absolut,e dicendum
est, falsamque omnem aliam quæ ab hac successione et sub­
jectione discedit,. Hac ideo via perspicue designatur in con­
creto vera Ecclesia.
Altanum, ut probatio plenior sit ct ipsis dissidentibus, ut
videtur, magis accommodata, nonnullis utemur notis quibus,
ut. per signa ipsius propria, Ecclesia Christi insignior fiat et
omnibus bonæ fidei conspicua (3).
Jamvcro : a) Notas adesse delinit Vaticanum dicens : « Deus
(1) D’HerbIgny, t. Il, n. 21G. - (2) D’Herblgny, n. J19.
|3) Schultes, art. 18. p. 158 ; De Poulplquef, op. c./., p. 31.

NOTA UNITATIS

·

357

per Filium suum unigenitum Ecclesiam instituit, suæque
institutionis manifestis notis instruxit., ut ea tanquam custos
et magistra verbi revelati ab omnibus posset agnosci (1). »
b) Bellarminus 15 notas enumerat, 99 Bozius et alii alium
numerum proponunt, sed omnes a<l 4 notas jam a PP. non
semel indicatas (2) et in symbolo Const, expressas (3) revocari
possunt : « Omnis enim proprietas ecclesiæ potest referri aut
« ad ejus originem, quæ est, aposlolica, aut ad ejus constitu« lionem, qua est hicrarchia monarchica, principium uni« latis, aut ad ejus efficientiam extensivam et externam, quo
«perlinet calholicilas, aut ad ejus efficientiam intensivam
« el internam, cujus fructus est sanctitas. » (Pesch, n 400).
Igitur hujusmodi notas proprietates esse essentiales, visi­
biles, exclitsiveque proprias Ecclesiæ Christi, pro posse nunc
ostendere conabimur.

I. - DE-UNITATE
Notio Unitatis.

351. Unii as est : « Ecclesiæ proprielas, qua in fidei profes­
sione. in regimine el cullu indivisa esi in se el divisa a qualibet
alia societale (4). »
Proprielas. — Agitur enim de unitate essentiali et formali
quæ, a principiis ecclesiæ constitutivis necessario dimanans,
jure requiritur et de facto abesse nequit.
In fidei professione. — Nam fides interna ecclesiam non
manifest aret.
In regimine. — Solo enim vinculo ejusdem auctori! atis
efficitur et servatur unitas socialis membrorum.
(1) Soss. 3, c. 3, Denzlnger, 1/93.
(?) Jcurnel, Enchiridion, Ind. fheol. 48 sq.
(3) Denzlngpr, n. 8f» · « Credo., unam, sanctam, catholicam et apostolicam Ecclesiam. » Hinc PI”s IX « Vera I. C Ecclesia quadruolici nota,
quam in Symbolo credendam asserimus, auctoritate divina constituitur
et dignoscitur ; et quœlibet ex hisce notis ita cum aliis colueret ut ab aliis
nequeat sejungi ; hinc fit ut iuœ vere est ct dicitur catholica, unitatis simul,
sanctitatis et apostolicæ successionis prærogativa debeat effulgere. »
Denzlncer, 168».
(4) De Groot, q. 5, a. 2, p. 1 r»3 sq.

I

'

I

358

NOTA UNITATIS
't, 1

In cultu, — Unitate enim cultus et fidei organice inter se
uniuntur membra ecclesiasticas societatis et unitatem consti­
tuunt communionis (1).
Hæc tria absolute requiruntur, conjuncte quidem ct / or ma­
li 1er : conjuncte, quia nonnisi simul sumpta Ecclesiam unam
exhibent simul atque totam ; formaliler etiam, scilicet non
fortuito, sed ex ipso principio unitatis constitutivo, nimirum
ex magisterio ct regimine seu ex ipsa essentia societatis
defluentia modo firmo et stabili.
Ad unitatem tamen non requiritur ut omnes explicite cre­
dant omnes omnino articulos fidei, dummodo implicite
omnes credant et parati sint ad explicite credenda aut reji­
cienda quæ Ecclesia docet aut damnat, si scirent. Item non
requiritur ut eaedem omnino leges omni tempore et loco
imponantur aut ritus etiam accidentales et cærimoniæ adhi­
beantur ubique iidem, dummodo serventur ea quæ pro
omnibus instituit Christus et supremo regimini subjiciantur
fideles.
Quinimo unitas fidei et cultus ex unitate regiminis dedu­
citur et creatur ; unitas regiminis minime pendet ab alia
unitate, puta ab unitate politici principatus cui subordinaretnr, sed est omnino per se consistens ; hæc autem unitas
exsistit statim ac omnia membra Ecclesiæ eidem unicæ aucto­
ritati supremæ magisterii et regiminis plene subjiciuntur,
primatui nempe Petri et successorum. Hæc igitur indivisa
unitas proprietas est essentialis, omnino visibilis, exclusive
propria, proindeque vera nota Ecclesiæ Christi.

Asserlio : Unitas regiminis, fidei ideo et cultus, vera est
nota Ecclesiæ (Historice el theologice certum).
A. Est proprietas essentialis.

352. Probatur : 1) Ex comparationibus. — Ecclesia similis
est ovili (Joan., x, 15 ; xxi, 15 sq.) et regno (Matth., xm,
(1) « Ecclesiæ autem unitas in duobus attenditur ; scilicet in connexione
memtroium Ecclesiæ ad inicem. seu communicatione; et iterum in
ordine omnium membrorum Ecclesiæ ad unum caput. » S. Th., 2. 2, q. 39,
a, 1.

NOTA UNITATIS

359

•31-33 ; xvi, 17 sq. ; xxi, 33-46 ; xxiv, 14). Porro in ovili et
in regno, omnia elementa, invicem plene eohær<nfia, e idem
capiti obediunt et subduntur. Ergo.
2) Ex ipsa natura Ecclesiæ, —· Christus ita' unum totius
Ecclesiæ regimen instituit ut in perpetuum omnes fideles
cum suis pastoribus unico Ecclesiæ supremo pastori subji­
ciendi sint. Ergo unitatem regiminis, ut suæ Ecclesiæ prorsus
necessariam et essentialem, absolute voluit.
3) Ex Christi .oratione (1). — Expresse et absolute petiit
Christus ut omnes qui in cum credituri sunt usque in finem
mundi, magisterio unico ct regimini pastorum il a perfecte
obediant, ut, camdcm fidem profitentes, et inter se quam
maxime ct arcte uniti, corpus efficiant sociale ad· o unum ut
hæc unitas comparari possit cum intima divinitatis unitate.
Ergo. — Petiit unitatem visibilem (ut credat... ut. cognoscat),
organicam (ut omnes unum sint), completam (ut sint consum­
mati in unum), perpetuam (ct pro eis qui credituri sunt).
4) Ex verbis S. Pauli (Eph., iv, 4-17 ; Cf. I Cor., x. 17 ;
xii, 12 sq.). — Unitatem communionis fidelium perfectam
affirmat Apostolus, co quod, sui) unica pastorum auctoritate,
unum constituunt corpus sociale, quod unitatem fidei et
cultus ab ipso magisterio et regimine defluentem perpetuam
habet, et stabilem. Ergo.
5) Ex testimonio PP. (2) qui unam esse Ecclesiam procla­
mant ex subjectione plena fidelium eidem unicæ auctoritati
Petri, a quo omnis incipit ct procedit auctoritas, haneque
unitatem ut proprietatem essentialem exhibent, qua Ecclesia
aperte secernitur a sectis, quæ tam diverse sentiunt quam
multæ numerantur ipsae et potestates quibus obediunt.
(1) Joan., xvir, 11-23 : · Pater sancte, serva eos in nomine tuo, quos
dedisti mihi, ut sint unum sicut et nos... Non pro eis autem rogo tantum,
sed et pro cis qui credituri sunt per verbum eorum in me ; ut omnes unum
sint, sicut tu Pater in me et ego in te, ut et ipsi in nobis unum sint, ut
credat mundus quia tu me misisti. Et ego claritatem quam dedisti mihi,
dedi eis, ut sint unum, sicut et nos unum sumus Ego in eis et tu in me, ut
sint consummati in unum, et cognoscat mundus quia tu me misisti. *
(2) S. Iren., Adc. h.er., I. i, c. x, n, 2 ; i. v, c. xx, n. 1 ; Tert., 2>e prœsc.
hvr., 20, 32 ; ClenK Alex., Strom., 1, 17, 107, 3 ; 3. Cyor., De cath. Ecc.
unit., 4 sq. ; S. HHar , Dr Trim, 1. vu, n. 4; Journel, 192, 257, 29?, ?9f>, 435,
555 sq., 8G5.

360

NOTA UNITATIS

6) Ex documentis fidei. — Unitas fidei, cultus ct regiminis
docetur ut essentialis a Vaticano : « Pastor æternus... sanciam
ædificare Ecclesiam decrevit, in qua... fideles omnes unius
fidei ct caritatis vinculo continerentur... Ut vero per cohae­
rentes sibi invicem sacerdotes credentium multitudo universa
in fidei ct communionis unitate conservaretur, beatum Pe­
trum... instituit perpetuum ulriusque unitatis principium ac
visibile fundamentum (1). » Hæc ideo unii as vere est unitas
formalis quia defluit ex indefectibili principio supremae
auctoritatis et centro unitatis.
B. Visibilis et exclusive propria.

353. Palet : 1) Ex ipsa rei natura. — Triplex enim unitas
regiminis, fidei et cultus, adaequate sumpta, ut exsurgens ex
practica subordinalione omnium fidelium unico pastorum
regimini, collegio nempe cujus caput est Petrus in successo­
ribus, per se externa est et visibilis, cum magisterium et
regimen sint quid visibile, non minus ac obedientia eis praes­
tita ; sed et soli veræ Ecclcsiæ unice est propria, cum sola
polleat primatu. Etiamsi enim coetus quidam schismaticus,
inii io saltem, unitatem, v. g. fidei materialem habere possit.
C( rle nulli sectæ competere potest unii as religiosa vere per se
consistens, unitas scilicet regiminis apostolici, unitas prima­
tus, ac proinde neque unitas cultus, neque unitas fidei for­
malis.
,
'J'·
2) Ex voluntate Christi. — Unitatem Ecclcsiæ a Deo impe­
travit Christus in signum externum et perpetuum suæ divinæ
missionis pro universo mundo ; eam igitur notam adeo posi­
tivam expresse voluit, ut ex ea sola aperte dignosceretur
divinitas, proindeque veritas societatis ab ipso fundal æ.
Ergo.

(1) Sess. 4, proæm., Denzinge”, 1*21 ; cf. Leo XIII, Encyc Salis cogni
tum; Pius X, in Deer. Lametiiabili et Encyc. Pascendi: Denzinger, 1954,
1956, 2059, 2091 ; Pius XI, Encyc. Ecclesiam Dei, 12 nov. 1923, A. A. Ô’.,
p. 573 sq.

NOTA SANCTITATIS

361

II. - DE SANCTITATE
Notio Sanctitatis.
354·. Sanctum (1) dicitur quod D. o aliqualwnus conjungi­
tur : Deus enim solus est sanctus absolute et per essentiam.
ita ut sit Ipsa Sanctitas ; alia vero sancta non sunt nisi rela­
tive < t per participationem, quatenus ad D um ordinantur
ut ad summum bonum, sive per legem naturalem, sive per
gratiam.
Species Sanctitatis.
355. In præsenti autem, de sola ultima sanctitatis specie
agitur quæ per gratiam obtinetur. < t duplex distinguitur :
realis nempe et personalis. — Sanclilas personalis, quæ proprie
sanctitas dicitur, recta est ct libera personarum ad Deum
ordinatio, non tantum externa, verum etiam interna ; qua­
propter ille vere sanctus est qui, sub influxu gratiæ, seipsum
ct act us suos ad Deum libere ordinat.
Sanclilas vero realis triplex habetur, quatenus res triplici
modo ad Deum ordinari potest : vel quia Deo consecratur,
ut templum, altare ; vel quia ad sanclilalem hominum con­
fert. sive ex se, ut preces, sive ex institutione Dei, ut sacra­
menta, leges divinæ et ecclesiasticæ ; vel quia signum est et
effectus sanctitatis internæ, ut charismata miraculorum.
Ecclesiæ Sanctitas.

356. Ecclesiam porro ut societate m utraque pollere sanc­
titate contendimus : a) Sancta est sanctitate reali, quia non
solum sancta est ratione originis, ut a Deo procedens, ex
Christi institutione, et ratione finis, qui < st æterna hominum
salus, sed ex ipsa essentia. Principia · nim ejus constitutiva,
magisterium nempe et regimen, formaliter sancta sunt et effi­
caciter : for maliter, scilicet omnia per se et perfecte, ita ut ne
unum quidem principium, quod sanctum non sit, concipi pos•
(1) Billot, p. 179 sq. : Hugueny, Critique et Catholique, t. I, cap. n,
p. 223 sq. ; 2-2, q. 81. a. 8 · M. Delehaye, Sanctus, essai sur le culte d-s saints
dans Γantiquité, c. i, p. 24 sq., C. 6, p. 233 sq.

362

NOTA SANCTITATIS

sit, juxta illud : « bonum ex integra causa... » ; efficaciter..
videlicet natura active sanctitatem personalem producentia ct
gignentia. .Exinde sanctitas ista sanctitas activa vocatur,
b) Sancta est sanctitate personali, non tantum quia sancti in
Ecclesia haberi possunt, sed quia actu et reapse semper·
habentur.
Hæc porro sanctitas membrorum Ecclesiæ, quæ passiva'
dicitur seu producta, 1res admittit gradus : alii enim a pec­
catis tantum gravibus se abstinent, et communi fruuntur
sanctitate, quæ in mera praeceptorum gravium observantia
seu in statu gratiæ consistit ; alii autem, etiam peccata
venialia deliberata plerumque vitant, et perfecta pollent
sanctitate, quæ praeceptis addit consilia ; alii denique ad eam
virtutis perfectionem et excellentiam perveniunt, ut supra
communem justorum operandi modum operentur, et sancti­
tate praefulgeant heroica et eminenti, quæ sæpe actibus et
factis extraordinariis, v. g. miraculis, prophetiis, manifes­
tatur (1).
Nota Sanctitatis.
357. Prætermissis aliis de sanctitate auctoris, originis, etc.,.

Ecclesiam essentialiter sanctam affirmare possumus, si sancta
sit sanctitate principiorum ct membrorum.
1° Sanctitas principiorum. — a) Sine dubio falsa dicenda
est quævis societas, in qua. invenitur vel unum principium
(dogma, lex, institutum) sanctitati repugnans.
b) Si agitur de nuda possessione, exterius apparente, medio­
rum sanctitatis, hæc sanctitas alibi ac in vera Ecclesia mate­
rialiter exstare potest : nil enim impedit quin secta aliqua,
sese a vera Ecclesia separando, Scripturas, sacramenta, leges
et fere omnia cetera pietatis ac sanctificationis media retineat.
Principia itaque non tam ex se ut sancta et sanctificantia
innotescunt, quam ex modo quo legitime in usum veniunt
ct rite dispensantur : scilicet ex modo a Christo definito,
id est, per ministerium cui in proprium ea commisit < t juxta>
leges ab ipso determinatas.
(1) Delehaye, Sanctus..., p. 245 sq.

[

·

NOTA SANCTITATIS

363

I

2° Sanctitas membrorum. — a) Non requiritur ut amplior
sit prosperitas temporalis membrorum veræ Ecclesiæ. Hæc
enim prosperitas, etsi generatim foveatur religione sancta,
per se tamen ex aliis pendet causis.
b) Non requiritur ut ab Ecclesia prorsus absinl scelerali,
qui fortasse multi esse possunt, imo comparative pejores,
sive propter majora obstacula ad virtutes, sive propter vehementiores tentationes aut causas corruptionis.
c) Non requiritur ut in ea lanium adsint sancti, nam :
1) Deus, qui vult omnes homines salvos fieri, nemini denegat
auxilium gratiæ saltem remote sufficientis ad salutem (1) ;
2) sacramenta valide ministrari possunt, etiam extra veram
Ecclesiam, imo, supposita bona fide, fructuose suscipi. Ergo nil
mirum si etiam in falsis ecclesiis aliqualis fructus sanctitatis
per accidens inveniatur.
d) Imo nec requiritur ut sancti sint in ea numero pliires,
dummodo, etiamsi pauciores habeantur, vere et certissime
sancti sint propria uirlule principiorum ipsius Ecclesiæ,
ideoque ut tales ad ipsam exclusive pertineant.
358. Ratio est : 1) Quia denominatio societatis desumitur
non ex eo quod in ea est per accidens, sed ex eo quod est per
se. Porro, supposita sanctitate principiorum, inali sunt in
Ecclesia per accidens, non adsunt enim, nisi quia præter
influxum principiorum societatis constituuntur et mediis ab
ea præstitis uti renituntur. 2) Quia, inspecta sanctitatis
arduitate, « mirum profecto non est si religio etiam sanctis« sima et de se summe efficax ad generandas virtutes divi­
ti nissimas, non ut in pluribus proprium suum fidem adæ« quale obtineat. »
Rursus, cum sancti inveniri possint per accidens in socie­
tate quæ essentialiter sancta non sit, argumentum efferre
contendimus sin minus unice, saltem præcipue ex sanctitate
heroica et eminenti.
Sane sanctitas heroica supponi! collectionem omnium virtu­
tum heroicarum. Atqui talis sanctitas produci nequit nisi
(1) I Tim., e, ’· ; cf. tract, de Gratia.

3G4

NOTA SANCTITATIS

per veram Ecclesiam, et extra illam regulari 1er inveniri
nequii. Ergo hæc sanctitas directe ostendit sanctitatetn
ipsius Ecclesiæ, ex cujus principiis producitur, ac proinde ejus
veritatem.
Majorem jam late demons!ravimus ubi de martyrio U).
Sic tamen intelligcnda est : ut aliquis sanctus possit dici
heroicus, non necessc est eum omnibus virtutibus usum
fuisse, nec necessc eum omnes exercuisse in gradu heroico,
sed salis est eum eas virtutes in gradu eminenti habuisse, de
quibus sibi oblata fuit occasio, et secundum conditionem,
gradum ac statum suæ pcrsonæ.
Minor breviter ostenditur : Hæc mirabilis harmonia virtu­
tum heroicarum, valde inter se diversarum, imo ct opposita­
rum, existere nequit in eadem anima, absque speciali et
extraordinario auxilio Dei, qui solus in sua simplicitate per­
fectiones maxime diversas eminenter continet et eas in anima
humana intime unire potest . Ergo sanet il as heroica produci
nequit nisi per Ecclesiam, quæ sit per se sancta, scilicet ex vi
propriorum principiorum socialium. Proinde si forte quando­
que inveniantur aliqui sancti, tali sanclilale, in falsis et illegi­
timis coetibus Christianis, sine dubio hæc eorum sanctitas
non oritur ex harum ecclesiarum principiis propriis ct conslilulivis ac propterca datur in illis at non per illas. I<leo sanciilas
heroica est nola omnino singularis et dislincliua veræ Ecclesiæ
Christi.
Insuper hæc sanctitas heroica, ut patet, miraculum est ex se
ordinis moralis; ergo, licit forte, per accidens ct omnino
extraordinarie, i a.adesse possit., in ecclesia falsa, nunquam erit
in testimonium illegitimi cœtus ex cujus essentia dimanare
nequit.
Argumentum autem evadit « omni exceptione majus, si
« ipsi virtutum heroicitati accidat splendor supernorum
« chaiismatum, vel ut signum de coelo authenticum, aut
« consummata* aliquorum sanet il alis, aut pra'sentiæ Spiiitus
« sanctificant is in visibili corpore Ecclesiæ » (2).
(1) Supra, n. 235 : D Herbigny, t. II, n. 239.
(2) Cf. omnino Billot, loc. cit. Ne inde inferns semper adfutuios esse
in Ecclesia sanctos heroica* virtutis, sed nunquam longum fore tempus

NOTA SANCTITATIS

365

Sil igitur definitio notæ sanctitatis : proprietas qua Ecclesia,
membra sua ex principiis sibi essentialibus, ad Deum ul sum­
mum supernalurale bonum, visibiliter ordinat el modo supere­
minenti.

Assertio : Sanctitas principiorum et membrorum vera est
nota Ecclesiæ Christi [ De fide].
A. Proprietas est essentialis Ecclesiæ.

359. 1) Sanctitas principiorum. — Ecclesia enim ?
Christo instituta est ut homines sanctificet et ad gloriam per­
ducat aeternam, perpetuo quidi m et efficaciter usque ad fin m
mundi, ul patet ex ipsa ejus indefectibilitate et ex ipsa Christi
assistentia. At (pii hunc finem sanctissimum obtinere nequii
Ecclesia nisi per media apta, scilicc t nisi possidt at principia
vere sancta. Ergo.
Idem eruitur ex natura potestatum Ecclesia*, quæ omnes,
ut polo ordinis superna! uralis, clan* arguunt sanctitatem.
2) Sanctitas membrorum. — Necessario < nim consequi­
tur efficace m principiorum sanctitatem, sed et ap rte d< du­
citur ex variis Scriptura* textibus : nam voluntas expressa
Christi non potest < Rectum non sortiri. Atqui nil unquam
magis concupivit et voluit Christus quam sanctitatem mem­
brorum Ecclesia*, non communem tantum, sed perfectam,
heroicam et c•minentem. Ergo.
a) Sanctitatem communem.
Christus enim oravit ul
fideles « sint el ipsi sancti ficati in veritate » (Joan., xvn. 19 ;
x, 10 ; xv, 16) ; « dilexil Ecclesiam el seipsum tradidit pro ea. ul
illam sanctificaret..., ul exhiberet ipse sibi gloriosam Ecclesiam,
non habentem maculam aut rugam, aut aliquid hujusmodi,
sed ul sil sancta el immaculata » (Eph., v. 25 sq.' ; ct « dedit
scmelipsiim pro nobis, ul nos redimeret ab omni iniquitate. d
mundaret sibi populum acceplabilem, sedatorem bonorum
operum (Tit., n. 1 I ; I 'Vim., n, 4, 6 ; iv, 10 ; I l\t.. n, 5, 9).
Ergo sancti < sse debent in Ecclesia, saltem sanctitate com­
muni, ct quidem continuata serie, ita ut. quamvis mali el
quin inveniantur saltem aliqui fideles qui ista floreant sanctitate. De Pout­
piquet, L'Eglise catholique, p. 235-2 »0

3G6

NOTA SANCTITATIS

boni immixti permansuri sini, non separandi nisi in fine mundi
(Maith., xm, 24 sq.), attamen, propter multitudinem bono­
rum, universa Ecclesia semper dici potuerit sancta.
b) Sanclilalem perfectam el heroicam. — Eximiam virtutum
culturam voluisse* Christum constat : 1) Ex ipso Euangelio,
ubi se praebuit exemplar omnium virtutum ad culmen per­
fectionis evectarum et ad praxim invitavit consiliorum quæ
saltim a nonnullis in heroico gradu sunt observanda (Joan.,
xm, 15; Matth., v, 48), quibusque pirfccta commenda­
tur virginitas) xix, 11, 12 ; I Cor., vn, 7, 8, 25) ct heroica
paupertas (Matth., xix, 21, 29), ct quorum auxilio ad cari­
tatem perfectam iter paratur (Matth., v ; Joan., xv, 11-13).
2) Ex promissione doni miraculorum ct charismatum
Ecclesiæ in perpetuum facta (Mare., xvi, 17-18 ; Joan., xiv,
12 ; I Cor., xn, 8) (1). Hæc tamen charismata ct dona pos­
sunt esse plus minusvc abundantia, prout postulaverit Eccle­
siæ et temporis necessitas, dummodo nunquam absolute
deficiant.
B. Proprietas visibilis et exclusive propria.

360. a) Visibilis. — Sanctitas principiorum per se visibilis
est et cognoscibilis. Cuique enim paulisper consideranti
quam facillime constabit utrum ecclesia aliqua per magiste­
rium ct regimen sanctificationem internam doceat, præcipiat
atque procuret, virtutumque praxi etiam heroicarum plane
faveat, etc. ; an e contra impediat, v. g. si rejiciat consilia
evangelica, si doceat it accipiat politicæ auctoritati essen­
tialem subjectionem, si velit omni s habere jus ad luxu­
riam, etc.
Sanctitas autem membrorum, etsi per se et immediate visi­
bilis non sit, hominum tamen oculis certo manifestatur per
■ · ·

(1) Confirmatur thesis ex affirmationibus PP. qui Ecclesiam vocant
« sanctKeram », « matrem viventium », « paradisum », « coelestis Ecclesiæ
imaginem et figuram », » iter ad coelum », · arcam Dei », etc., quibus nomi­
nibus aperte signant Ecclesiam revera sanctitate irui tam principiorum
quain membrorum. Ha Ignat., ep. ad Born., inscr. ; Tert., De anima, c. 43 ;
Ambros., in Luc., I. n, n. 8'5 ; Cypr., ep. 70, n. 10 ; Aug., De Genesi ad litt.,
1. xi, c. x\v ; Cyr. Hier., Calech., 8, n. 26 ; Hilar., in Ps. 123, n. 2 ; Hier.,
Coni. Lucii., n. 22.

NOTA OATHOLICITATIS

367

exteriores actus virtutum, speciatim caritatis, juxta illa :
« in hoc cognoscenl omnes quia discipuli mei estis, si dilectionem
habueritis ad invicem ; » — <* In hoc (fructu caritatis; mani­
festi sunt filii Dei et filii diaboli » (1) ; 2) præsertim ρτ actus
heroicæ et extraordinariae sanctitatis, si multi sint qui, de
seipsis humilia senti ntcs ct s ipsos p rfectc abn gantes,
etiam in tribulatione, in angustiis ct in doloribus gaudio
superabundant, et omnibus hujus sæculi bonis renuntiant,
ut se totos devovent Dei servitio ct saluti animarum, in ope­
ribus vitæ tum activæ tum contemplativæ, ac ideo semper
prompti sunt non solum ad mortem libenter subeundam pro
Dei gloria, sed etiam ad vitam quotidie delibcndam pro aliis,
ex amore Christi. Paucis : hujus heroicitatis signa sunt virtu­
tum transcendentia et mira fecunditas necnon ac præcipue
miracula variaque charismata has virtutes coram universo
orbe attestantia et illustrantia.
Praeterea ex sanctitate Ecclesiam suam plene cognoscibilem
et a falsis coetibus vere discernibilem voluit Christus : asse­
ruit enim sanctitatem signum fore proprium discipulorum,
quo omnes ad dilectionem Patris traherentur. Ergo.
b) Exclusive propria. — Nam sanctitas, uti a nobis in
nolam accipitur, virtutem cmin ntem et heroicam, ex Eccle­
siæ principiis essentialibus jugiter manantem, ut bonum ejus
sociale proprium conspicue exhibet. Porro harum virtutum
transcendentia miraculum est morale ct permanens, signum
scilicet absolute divinum, quod ideo soli veræ Ecclesiæ com­
petere necesse est. Ergo.
III. - DE CATHOLICITATE
A. Definitio catholicitatis (2).

361. Quoad nomen. — Catholicités venit a ζχθ’δλδν : quod
est secundum totum, seu universale.
(1) Joan., xm, 35 : I Joan., m, 10 ; cf/Gal,. v, 19-24 ; Eph., iv, 20 ; v,
33.
(2) De Groot, q 5, ari. 4 : De Poulniquet, Essai sur la notion de catho­
licité ; L'Eglise catholique, p. 179 sq., Moureau, in Diet, théol., art. Catho­
licité ; D Herbigny, t. Il, n. 244 sq. ; Labrunie, in Revue des Sciences philos,
el theol., 1928, p. 633 658.

368

NOTA CATHOLICITATIS

Quoad usum. — Multiplici auteon ratione catholica dici
potest Ecclesia : 1) ratione loci, quia per omnes regiones
diffunditur ; 2) ratione personarum, quia omnes complectitur
gentes, nullam abjiciens ; 3) ratione doctrinæ, quia integram
servat Christi doctrinam ; 4) ratione temporis, quia usque ad
finem mundi est permansura.
Jamvero catholicitas doctrinæ ex unitate fidei eruitur et
in notam assumi nequit, cum supponat id quod quæritur,
videlicet coetum in quo completa invenitur Christi doctrina ;
catholicitas autem temporis ferme convertitur cum perpe­
tuitate seu indefcctibilitate Ecclesiæ.
Quoad rem. — Agitur ergo de sola catholicitate loci et
personarum, quæ definiri potest : Lala el conspicua Ecclesiæ
diffusio per universum orbem, et duo in suo conceptu inclu­
dit : magnum nempet membrorum numerum et corumdem
diffusionem per omnes gentes.
B. Divisio catholicitatis.

1

*

362. Hæc porro catholicitas varias in species distingui solet,
quarum præcipuæ enumerantur :
1) Catholicitas materialis est mera hominum diffusio per
universum orbem, sive societatem unam constituat, sive
multiplicem ; formalis autem, est diffusio per omnes gentes
unius ejusdemque societatis sibi prorsus identicæ.
2) Catholicitas juris est potestas et destinatio ael exten­
sionem per totum mundum ; catholicitas vero facti est ipsa
actualis diffusio per omnia loca.
3) Catholicitas physica est Ecclesiæ extensio apud omnes
omnino regiones, vel præsertim apud omnes ct singulos
homines ; catholicitas autem moralis est notabilis Ecclesiæ
diffusio apud notabiles partes mundi, ita ut ubique visibilis
dici possit.
4) Catholicitas progressiva dicitur aut inslanlanea, secun­
dum quod gradalim aut repente diffusa est Ecclesia.
5) Catholicitas simullanea vocatur, si omnes simul occu­
pentur regiones saltem moraliler ; successiva vero, si una
post aliam occupetur, ita ut, una amissa, alia acquiratur.
6) Catholicit as absoluta est talis Ecclesiæ per orbe m diffusio

NOTA CATIIOLIC1TAT1S

369

ut, nulla comparatione facta cum aliis, recte dici possit
moraliler mundum obtinere ; relaliva autem, est Ecclesiae
diffusio quæ comparative amplior est singularum aliarum
ecclesiarum extensione.
C. Nota catholicitatis.

363. Ut ipsa proprie dicatur catholica, Ecclesia Christi frui
debet cat ho! icit ate formali, ut, patet ex ipsis terminis ; ex
voluntate autem fundatoris, ei certo competit essentialiter
catholicitas furis, ut aperte constat ex missione universali et
perpetua Apostolorum (Matth., xxviii. 19 sq. ; Marc., xvi,
15). Quinimo, ex vitalitate intrinseca et propria extendatur
necesse est, nimirum ex mediis a Christo institutis, non vero
ex causis naturalibus et humanis, alias non ut Ecclesia Christi
diffunderetur.
Solummodo ergo quæritur quænam catholicitas facti requi­
ratur ut Ecclesia vere dicatur ct sit catholica. Poiro, si atten­
datur naturæ et fini Ecclesiæ, moralis esse debet hæc calholicilas, et siinullanea, non quidem ab ipsis primordiis Ecelesia?,
sed post primam Evangelii praedicationem universalem ad
hunc offectum producendum necessarium, ita ut hæc sit
definitio notæ catholicil at is : Ecclesiæ proprielas. qua, ubique
una, moraliler per universum orbem diffunditur, visibili 1er
quidem el vi propria.
Asserlio : Catholicitas facti, formalis quidem, moralis et
simultanea, vera est nota Ecclesiæ Christi.
A. Hæc catholicitas proprietas est essentialis Ecclesiæ
Christi [De fide].

364. 1) Catholicitas. — Voluntas ex pressa Christi effec­
tum necessario assequetur. Jamvero non particular» m nec
nalionalcm, sed essentialiter universalem instituit Ecclesiam
(Matth., vni, 11 ; xxvii i, 19; Mare., xvi, 15 ; Luc., xxiv,
46-47 ; Act., i, 8). Ergo.
2) Moralis. — Ipse enim Christus aperte signavit Eccle­
siam non physice occupaturam osse omnes prorsus regiones
mundi, sed ex Jerusalem, Samaria d Palæstina diffunden-

370

NOTA CATIIOLICITATIS

dam esse in alias orbis partes, ita tamen ut pastores ad ejus·
extensionem semper adlaboraturi sint usque ad finem mundi :
adstabit enim sæculi consummatio quando revera ad omnes
gentes pervenerit Ecclesia (Matth., xxiv, 14).
Attamen aliquo sensu vere catholica esse debebat Ecclesia,
etiam tempore Apostolorum. Ipsi enim ubique jam prædicatum Evangelium attestantur et proclamant (Col., i, G, 23 ;
Rom.. i, 8). Atqui, mortuis Apostolis, non omnia absolute
loca jam pervaserat Ecclesia (1). Omnia ista veri.)a igitur
sensu relativo intelligenda sunt et universalitatem subaudiunt
tempori ct mediis proportionatam, nimirum nonnisi moraHier catholica esse debet Ecclesia, ea scilicet pervadens loca
quæ secundum media communicationis, pro nunc temporis
exsistentia, patent populis qui primi verbum audierunt
Evangelii.
V-z
Item dilucide annuntiavit Christus non omnes et singulos
homines, nullo excepto, Ecclesiam ingressuros esse, cum
affirmaverit damnandos esse qui non crediderint (Mare.,
xvi, 16) et non semel persecutiones et dissensiones haud
obscure prædixerit in ipsam Ecclesiam usque in finem mundi
(Matth., x, 17-31 ; xxiv, 9-14 ; Lue., x, 10-16 ; xxi, 12-19).
Id expresse etiam indicavit Apostolus dicens : « non omnes
obediunl Euangelio » (Rom., xx, 16) ; « oporlei el hæreses esse»
(I Cor., xi. 19) ; « eril enim tempus cum sanam doctrinam. non
sustinebunt..., el a veritate quidem auditum. avertent, ad fabu­
las autem convertentur » (II Tim., iv, 3). Quo pacto, iterum
moraliler tantum catholica futura est Ecclesia, non omnes
scilicet homines colligens, sed magnum numerum ex omnibus
gentibus.
3) Simultanea. — Elapso exordiorum tempore, Ecclesia
habere debuit reapse catholici! at < m simult aneam. Probatur:
a) Ex Ps. II, 8 : « Postula a me, el dabo libi gentes hæredilatem luam, el possessionem luam terminos lerræ. » Hæreditas
Christo promissa omnes amplectitur gentes et usque ad
extremum lerræ extenditur. Jamvero « dici non potest gentes
« hæreditate accipi, si nonnisi paucæ quædam genti s primo
(1) BHlot, p. 224 sq.

NOTA CATHOLICITATIS

371

accipiantur, deinde, his amissis, aliæ quædam paucæ, et il a
porro... Simili modo dici non possunt termini lerræ possideri, id est terra a termino ad terminum, si successive
tantum, plagæ post plagas, possideretur terra » (1). Ergo.
b) Ex Mal. I, 11 : « Ab orlu enim solis usque ad occasum
magnum esi nomen meum in genlibus, el in omni loco sacriftcalur el ofjerlur nomini meo oblalio munda. » Hoc autem fâlso
diceretur, si Ecclesia in majori saltem orbis parte non simul
exsisteret, alias enim nec perpetuo nec ubique Deo sacrifica­
retur, sed modo in uno loco, modo in alio, hocque aut illo
tempore. Ergo.

·«
«
«
«

c) Ex testimonio PP. (2), qui jam ab initio. Ecclesiam Christi,
usu constanti et communi, catholicam appellant nomine pro­
prio, ct diffusionem ejus per gentes proponunt ut simum ejus
veritatis, quo ab hæresibus distinguatur, falsamque asserere
non dubitant ecclesiam quæ catholicitale caret,.
4) Quidam addunt catholicilalcm hujusmodi relativam, fore
etiam necessario, quod evidens est, quia, etsi hæreses et schis­
mata late extendi possint quandoque (materialiter utique),
diffusio tamen ista exsistere et præserlim diutius permanere
nequit (formaliter), salva unitate fidei el auctoritatis ad catholicilalem omnino requisita.
B. Visibilis et exclusive propria [Theol. cerium].
365. a) Visibilis, — Catholici!as facti, quia externa est et

adualis diffusio unius ejusdemque societatis visibilis inter
gentes, omnium subjicitur oculis, et per eam relucet calholicitas juris qua Ecclesia, ex natura institutionis, ad omnes
nationes extendi magis ac magis impellitur.
b) Exclusive propria. — 1) Catholici l as neque permanere
sed neque exsistere potest absque admirabili christianismi
propagatione invictaque Ecclesiæ stabilitate, adeo cum isto
duplici ordinis moralis miraculo intime et arcte conncctitur.
(1) Ila Murray, ap. Ottiger, p. 444.
(2) S. Ignat., Ad Smyrn., S, 2 ; Martyrium S. Polycarpi, laser., 8, 1 ;
S. Iren., Adv. hær., 1. 1, c. 10, n. 1-2; Fragm. Murator., v, 62, 63; S. Cyr.
Hier., Cat. 18, c. 26 ; S. Padanus, cp. i, c. 4 : « Christianus mihi nomen est,
catholicus vero cognomen... Quare ab hæretico nomine noster populus
iiac appellatione dividitur, cum catholicus nuncupatur. ♦ Journel, 65 ; 77,
79 ; 191, 192 ; 268 ; 839 ; 1243 ; Otfiger, p. 450 sq.

372

N OTA Λ POSTO LICI TA T IS

Ergo ct ipsa miraculum est, proindeque nota exclusive pro­
pria vcræ Christi Ecclesiæ.
2) Ubique Scripturarum catholicitas proponitur ut signum
dislinclivum regni messianici (1). Ergo.
3) Prætcr unitatem fidei et auctoritatis, Ecclesiæ essentia­
liter necessariam ex voluntate Christi, ne nominari quidem
potest catholicitas formalis. Ergo non minus ac unitatis
nota, catholicitas soli veræ Ecclesiæ propria est, quam a
cætcris plane secernit. Hinc Valicanum : « Ecclesia per se
ipsa... ob catholicam unilalem... magnum quoddam ct per­
petuum est motivum credibilitatis et divinæ suæ legationis
testimonium irrefragabile (2). »

IV. - DE APOSTOLICITATE
Notio Apostolicitatis.

366. A. In genere. — Apostolicitas (3) aliquid indicat ab
apostolis procedens, quocumque? modo.
Apostolicitas autem Ecclesiæ triplex distinguitur : 1) Apos­
tolicitas originis, qua ab apostolis ortum habet Ecclesia,
ipsaque est quam apostoli cum Christo fundarunt ; 2) Apos­
tolicitas doclrinæ, qua Ecclesia camdem profitetur doctrinam
quam docebant apostoli ; 3) Apostolicitas missionis, qua
missio apostolis a Christo data, ca lem perseverat in Ecclesia
pi.r pastores qui, continuata serie, successores sunt aposto­
lorum.
Jamvero apostolicitas originis includitur in ipsa apostolicitate missionis seu successionis : ibi enim adest origo apostolica ubi series pastorum sibi sine interruptione succedentium
ab apostolis incepit; apostolicit at< m autem doctrinæ, quæ
ab indcfectibilitate Ecclesiæ facile deducitur, omnino prae­
termittemus ut proprietatem per se non visibilem, quæ
(1) Is., lx, 3 sq. ; liv, 1 sq. ; Dan., n, 31-45 ; cf. Gen., xn, 3 ; xxn, 18 ;
xxvi, 4 ; xxvm, 14 ; Ps. n, 8 ; xxi, 28, 29 ; lxxi, 8, 11 ; Mich., iv, 1-8.
(2) Sess. 3, cap. Ill ; Denzinger, 1794.
(3) Cf. Did. thêol., art. Apostolicitô, t. I, col. 1G18 sq.

NOTA APOSTOLIC1TATIS

070
0/0

idcirco in nolam assumi non potest (1). De sola igitur aposlolicilale successionis agitur in præsenti.
367. B. In specie, ut nota. —Apostolicitas est proprietas

Ecclesiæ, qua eadem omnino persévérai ac ecclesia apostolorum,
per legilimam, publicam el nunquam inlerruplam successionem
pastorum ab aposlolis.
Per successionem. — Nam Ecclesia commissa est a Christo
apostolis et successoribus usque ad finem mundi ; identitas
ejus igitur cum ecclesia primitiva ex successione pastorum
declarabitur.
Legilimam. — Alias enim habentur successio tantummodo
materialis, per meram sedis occupationem ab apostolorum
tempore, non vero formalis, scilicet ex mandato Christi et
juxta regulas ab ipso præscriptas, facta vide licet permissionem
datam in communione cum coll< gio apostolico seu in com­
munione cum Petri succ ssore.
Publicam... — Cum, natura scilicet sua. successio pasto­
rum visibilium sit per se publica ; secusque nola non esset.
Nunquam inlerruplam... (2). — Nam si interrupta fuisset.
nova crearetur, quæ ideo mere humana esset, nec divina
nec apostolica. Immediata dicitur hæc successio in ecclesiis
ab ipsis Aposlolis constitutis, mediala vero in aliis quæ e pri­
mis originem duxerunt.

Asserlio: Apostolicitas successionis vera est nota Ecclesiæ
Christi.

Illa enim apostolicitas proprit las essentialis est Ecclesiæ.
visibilis quidem et exclusive propria. Ergo.
A. Est proprietas essentialis [De fide].

368. Probatur : 1) Ex Chrisli voluntate. — Christus Eccle­
siam fundavit super apostolos, ita ut ipsi soli, per se vel
(1) Caeterum apostolicitas doctrinæ includitur et ipsa in aposlolicitate
successionis, cum vera Ecclesiæ fides consistat iii credendis omnibus veri­
tatibus quas uti divinitus revelatas Apostoli eorumque successores, aucto­
ritate ipsius Christi, credendas proponunt.
(2) Cf. Billot, p. 267 (n. 4).

374

NUTA APOSTOLIC ITATIS

succi ssorcs, usque ad finem mundi, futuri sint in ea magistri ct
rectores. Ergo vera Ecclesia necessario subdi debet solis
apostolorum legitimis successoribis, adeo ut in ca nemo
legitime docere, regere aut sanctificare possit, nisi ab apos­
tolis fuerit missus, nisi ni mpe cis formaliier succedat. Ergo.
2) Ex praxi Apostolorum, — Mandato Christi obtempe­
rantes, Apostoli ubique successores instituerunt, quibus
perpetuo transmittendam commiserunt potestatem a Christo
acceptam. Ergo formalem successionem a scipsis prorsus
necessariam habebant.
3) Ex leslimonio V. PP. (1) qui veritatem ecclesiarum
particularium adversus hærcticos plenissime ostendere conccndebant ex sola legitima et formali earum pastorum suc­
ti ssione ab apostolis, seu ex earum conjunctione cum legi­
tima auctoritate.
f

·

B. Visibilis est et exclusive propria [Theol. cerlum\.

369. Successio enim pastorum ab apostolis nunquam inter­
rupta, natura est sua facium exlernum et sensibile, quod eodem
modo historia ct experii nl ia constat ac quævis successio
hierarchica in quacumque societate humana.
Ut legitima autem seu formalis ostendi potest : 1) vel
historice probando nemim m ex unaquaque serie, quæ inde
ab apostolis incipit et perdurat, sedem usurpasse aut legitime
electum postea missionem suam perdidisse, — vel potius
ct facilius ex ipso farto missionis legilimæ, quæ talis adest,
statim ac a Petro aut ab authenticis ejus successoribus pro­
cedit.
Sane·, ut modo dicemus, episcopi, in Ecclesia, locum tenent
Apostolorum, ita tamen ut non singidi episcopi singulis
' ·
i

-

rV·
• f,·

■

'

(1) S. Iren., Adv. hœr., I. 3, c. 3, n. 1 sq. ; Tert., De præscr. hær., 32 :
♦ Edant ergo (Sectae) origines ecclesiarum suarum ·, evolvant ordinem
episcoporum suorum, ita per successiones ab initio decurrentem, ut primus
ille episcopus aliquem ex apostolis, vel apostojicis viris, qui tamen cum
apostolis perseveraverit, habuerit auctorem et antecessorem ». S. Cypr.,
De calh. Ecc. unii., 4 sq. ; S. Optatus Milevit., De schism. Donat., 2, 23 :
* Jam schismaticus... esset qui contra singularem cathedram (Petri) alte­
ram collocaret... Vestræ cathedra? vos originem reddite, qui vobis vultis
sanctam Ecclesiam vindicare ». S. Ambros., in Ps. 40, enar. 30. Journei,
.209 sq. ; 296, 555 sq. ; 1242-1261. Cf. infra, n. 375 sq. ; 388 sq.

NOTA APOSTOLICITATIS

375-

apostolis succedant, sed ipse cœtus episcoporum succedat,
ipsi collegio apostolorum. Atqui coll· gium apostolicum nec
erat nec concipi poterat nisi cum Petro et sub Petri aucto­
ritate. Ergo a pari coetus episcoporum ille solus est qui in
communione est cum successore Petri et sub ejus potestate
constitutus. Proinde ille solus vere est episcopus, sensu pleno
et formali, seu vere successor apostolorum, qui cum legitimo
Petri successore communicat ct ab eo missus est in munera
aposlolica exercenda.
Certe aliqui inveniri possunt homines : 1) qui « episcopi κ
dicantur, et quorum nomen sit nomen usurpationis ; 2) qui
aliquid habeant de potestate aposlolica, v. g. potestatem
ordinis (1) : hæc enim potestas illegitime acquiri pottst, et
semel accepta amitti nequit. Sed ut aliquis sit vere successor
apostolorum, requiritur ut pollcat integra eorum potestate
ordinaria, potestate nempe ordinis simul atque jurisdictionis.
At hæc ultima potestas nonnisi legitima missione confertur
ct per revocationem amitti potest. Ergo quicumque a legitimo
Petri successore mittitur ad exercenda munera pastoralia
apostolorum, eo ipso demonstratur esset legitimus successor
apostolorum.
Igitur hæc proprietas est veræ Ecclesiæ exclusive propria.
Est etiam per se cognoscibilis. Nam : a) Facile est invenire
legitimum Petri successorem, eo magis : 1) quod ille nunquam
deficiet in Eccl< sia Christi ; 2) quod nemo, prætcr Romanum
Pontificem, unquam hunc titulum sibi vindicavit, b) Facile
est scire quinam a Romano Pontifice tanquam legitimi
successores apostolorum agnoscantur. Ergo facile constabit
ecclesiam quamdam esse vere apostolicam (2).
(1) Cf. n. 284 ; 424-425.
(2) Cf. Van Noort, n. 120 ; D’Herbigny, I. II, n. 261 ; Leo XIII, encyc.
Satis cognitum, ed. Bonne Presse, t. V, p. 4Vsq.

376

ECCLESIA R. DIVINITUS HIERARCHICA

CAPUT III

ECCLESIA ROMANA AERA EST ECCLESIA
Argumentum generale.

370. Ecclesiam a Christo institutam fuisse in societatem
hierarchicam et monarchicam supra d< monstravimus ; pro­
prietates vero seu nolas hujus Ecclesiæ, quam unicam esse
certo constat, in capite praecedenti breviter delineavimus.
Remanet igitur ut in concrelo ostendatur ct declaretur hæc
vera Christi Ecclesia.
Jamvero Ecclesia Romana, eaque sola, non solum divini­
tus est hierarchica simul ac monarchica, sed ct omnibus
Christi Ecclesiæ notis plenissime apparet ornata. Ergo vera
est Ecclesia.
ART. I

Sola Ecclesia Romana divinitus est
hierarchica simul ac monarchica
$1. — Ecclesia Romana

est divinitus hierarchica

Status quaestionis.

371. Hierarchiam, a Christo institutam, ab apostolis ad
successores transivisse liquet ex dictis. Quinam autem fuerint
isti successores, nunc quæritur. Jam ab incunabulis Ecclesiæ,
præter Apostolos multi aderant præposili qui, a laicis segre­
gati, proptereaque clerici vocali (κλήρος : sors Domini), auc­
toritatem exercebant in ecclesias particulares (Heb., xm, 7,
17 ; I Thess., v, 12 sq. ; I Tim., v, 17 ; I Pet., v, 2). Porro
non omnes æqualcs fuisse hos præpositos, sed alios (epis­
copos nempe) aliis superiores (presbyteris scilicet et dia-

EPISCOPI SUCCESSORES APOSTOLORUM

377

conis), vere ct proprie dicendos esse Apostolorum successores
demonstrare contendimus (1).
Doctrina catholica.

372. a)/ Hæc habet Tridenlinum : V« S. Svnodfls declarat...
episcopos, qui in apostolorum locum successerunt, ad... hierarcliicum ordinem praecipue pertinere, et posilos... a Spiritu
Sancio regere Ecclesiam Dei ; cosque presbyteris superiores
•esse, ac sacramentum Confirmationis conferre, ministros
Ecclesiæ ordinare, atque alia pleraque peragere ipsos posse,
quarum functionum potestatem reliqui inferioris ordinis
nullam habent. » — « Si quis dixerit, in Ecclesia catholica
non esse hierarchiam, divina ordinatione institutam, quæ
constat ex episcopis, presbyteris et ministris : a. s. (2). »
b) Eadem docet Vaticanum : « Episcopi, qui positi a Spiritu
Sancto, in apostolorum locum successerunt, lanquam veri
pastores assignatos sibi greges singuli singulos pascunt et
legunt (3). »
c) Eadem quoque Codex juris canonici : « Episcopi sunt
apostolorum successores atque, ex divina institutione, pecu­
liaribus ecclesiis præficiuntur, quas cum poleslale ordinaria
regunt sub auctoritate Romani Pontificis. » (Can. 329, § 1.)

Assertio : Successores Apostolorum jure sunt divino ii qui
vocantur Episcopi [Historice certum, theologice de fide].
Explicatur thesis.
373. Successores. — Utique in triplici ordinaria potestate

1

(1) Pesch, n. 338 sq., 360 sq. ; Franzelln, Theses de Ecclesia Christi,
th. 15 et 16 ; Ottiger, p. 290 sq., 376 sq. ; De Ciroot, q. 3, art. 7 ; Mazzella,
n. 509 sq. ; MIchiels, L'origine de Vépiscopal, Etude sur la fondation de
Γ Eglise, etc., Louvain, 1900 ; Diet, apol., art. Evêques ; Prat, La théologie
de saint Paul, t. I, p. 475 sq., 488 sq. ; Diet, théol., art. Evêques, Origine de
l’épiscopat ; De Genoulllac, L'Eglise chrétienne au temps de saint Ignace
d'Antioche, Beauchesne, 1007 ; Tixeront, Histoire des dogmes, t. I, La théo­
logie anténicienne, passim ; Batitlol, L'Eglise naissante et le catholicisme,
passim ; Etudes d'histoire ct de théologie positive, La hiérarchie primitive,
p. 223-280 : Ermonl, Les origines de l épiscopat (Science et Religion) ;
D’Herbigny, t. H, n. 357 sq. ; Forget, in Diet., th ol., art. Jérôme (St).
(2) Sess. 23, cap. iv ; can. 6 (can. 7) ; Denzlnger, 960, 966, 967.
(3) Sess. 4, cap. m : cf. prop. 50 Deer. Lamentabili ; Jusjurandum antimodernisticum ; Denzlnger, 1828, 2050. 2147.

I

'378

EPISCOPI SUCCESSORES APOSTOLORUM

decendi, regendi el sanctificandi fideles, uli antea praenota­
vimus. Cf. Cod. j. can., c. 334, 335, 1326, 1327.
Episcopi. — Non dicimus talem aut talem episcopum
successorem esse talis aut talis Apostoli determinati, sed
collegium episcoporum continuare collegium apostolorum in
eadem ordinaria potestati1, et unumquemque ex episcopis
ab Apostolis, sive immediate sive mediate, auctoritatem
accepisse.
Jure divino. — Non quod Christus ipso limites determi­
naverit singularum each siarum aut immediate statuerit
omnes et singulas ecclesias nonnisi a proprio episcopo regen­
das esse in posterum, sed quod, ratione perennis auctoritatis
Apostolis commissae, co ipso successores voluerit Christus,
qui, sub Petri successoribus, munus gererent quod ipsi Apotoli sub Petro obibant ; quo pacto isti successores, episcopi
scilicet, non humana quidem, sed vere divina ordinatione
instituti habendi sunt.

Probatur thesis directe el indirecte.
I. — Directe

A. Ex Scriptura.
374. a) Argumentum ex nomine episcopi deductum non certo

probat. — In N. T. enim tria occurrunt nomina eorum qui
præsunt fidelibus : episcopi nimirum, presbyteri et diaconi.
Porro diaconi non proprie designantur successores Apos­
tolorum, quia, non ut vices eorum explerent, sed ut cos tan­
tummodo adjuvarent, præserlimquc in rebus temporalibus,
constituti sunt (Act., vi, 2 sq. ; vin, 5 sq.).
Nomina autem episcopi et presbyteri non semel ut syno­
nyma adhibentur (Act., xx, 17, 28 ; I Pet., v, 1 ; Tit., i,
5, 7 ; Philipp., i, 1 ; I Tim., m, 1-2). Ex ipso nomine episcopi
igitur erui nequit argumentum quod cum certitudine osten­
dat, tempore Apostolorum, episcopos proprie dictos, a sacer­
dotibus secundi ordinis, scilicet presbyteris, aperte distinctos
exstitisse, qui ecclesias particulares gubernarent (1).
(1) D’Herblgny, l. c., n. 362 sq.

EPISCOPI SUCCESSORES APOSTOLORUM

379

b) Ex f aciis in N. T. relalis. - Sano, ut videtur, non slalim
ah inilio, ecclesiis singulis recens fundal is Apostoli præposuerunt unum episcopum, sed provisorie, ecclesias sæpe sæpius
regendas tradiderunt collegio of/icialiurn seu presbyterorum,
sub sua aposlolica directione, donec opportuno tempore consti­
tuerentur episcopi (1). At, inter hos officiales, aliqui certo
habebant plenitudinem, potestatis ordinariae, qua pollebant
Apostoli sub Petro, et ad alios communicare poterant (2).
Quinimo, adhuc viventibus Apostolis, jam quibusdam
saltem ecclesiis praeerat unus (3) episcopus, qui potestatem
exercebat docendi, regendi et sanctificandi loco Apostolorum,
cisquc succedere debebat.
1) Tilus et Timotheus superiores sunt, jure divino, presby­
teris, quos judicare possunt, ut vidimus, et consecrare ; imo,
co quod alterum Cretam, alterum Ephesum miserit Apos­
tolus ut curam haberent ecclesiarum istarum, clare ostendit
unicum ducem praeponendum esse ecclesiis.
2) Ecclesiæ Ilierosolymitanæ, circa an. 59. solus præest
S. Jacobus, qui munere vere episcopali fungitur, cujus aucto­
ritas a Petro et Paulo agnoscitur in conc. Hier., et a iota
Traditione, qua ut primus Jerusalem episcopus habetur
(Act., xii, 17 ; xv, 13 ; xxi, 18 ; Gal., i, 19 ; n, 9, 12). Ergo
hac in ecclesia jam aderat episcopatus monarchicus.
3) In Apocalypsi, S. Joannes septem ecclesiarum angelis
scribit, qui juxta opinionem communem et certam, harum
erant ecclesiarum episcopi (Apoc., i, 11 ; n ; m). Ergo.
Igitur ex Scriptura non immerito affirmare licet, circa
finem primi sæculi episcopatum monarchicum certo exsistere
in Asia Minori et in aliis quibusdam ecclesiis.
(1) Cf. supra, n. 287 ; cf. J. Bouché, in Diet, de Droit can., art. Apostolat,
col. 688 sq.
(2) 1 Cor., iv, 17 ; Philip., n, 19 ; I Thess., ni, 2 ; 1 Tim., iv, 14 ; v, 19-22 ;
Tit., i, 5.
(3) Historice non constat unquam exstitisse, præter episcopatum nionarchictnn seu unitariuin, in quo unus episcopup suam ecclesiam solus admi­
nistrat, alium episcopatum, quem vocant pluralem seu^collegialem, in quo
plures episcopi, communi consilio, aliquam ecclesiam rexerint. Cf. Van
Noort, n. 37 ; D'Herblgny, t. 11, n. 368 ; Michiels, p. 424 sq. ; Piat, La theoL
de s. Paul, t. 1, p. 478.

380

EPISCOPI SUCCESSORES APOSTOLORUM

B. Ex Traditione.

1· e
■
I»1 ‘ «

375. Statim ac historice proditur hierarchia ecclesiastica,
singulis ecclesiis præest episcopus qui, potestate magisterii
et regiminis, omnibus imperat etiam presbyteris ct diaconis,
qui ideo munus Apostolorum ordinarium plane exercet.
a) Ex SS. Palribus. — S. Clemens (96) expresse asserit
Apostolos, a Christo missos, il a ministros per regiones et
urbes constituisse, ut ipsi viri eximii, ab ipsis instituti, dein­
ceps alios instituerent qui eorum ministerium exciperent (1).
Porro illi viri eximii, qui potestatem ordinis aliis conferunt,
< piscopi vocantur a sæculo 2°. Ergo episcopi, juxta S. Clem.,
jure sunt divino successores Apostolorum.
S. Ignatius (j* 107) diserte attestatur episcopalum monarchicuni, non quidem ut insl itutionem localem Ecclesiis Asiæ
tantum propriam, sed ut elemenlum essenliale christianismi :
declarat enim episcopum « non a seipso, neque per hominem,
neque ob inanem gloriam sed caritate Patris et Domini Jesu
Christi obtinuisse ministerium regendi » (Philad., i, 1), et a
Christo designatum, secundum propriam ejus voluntatem
firmari in stabilitate per Spiritum Sanctum (Philad., Inscr.),
in unaquaque ecclesia prorsus unicum exstare affirmat.
Porro episcopus triplicem habet potestatem : 1) docendi,
siquidem fideli s debet instruere et firmiter stare contra eos qui
ali na docent [Polyc., v, 1 ; m, 1) ; 2) regendi : ipsi enim omnes
obediant necesse est, etiam presbyteri (2), ita ut « séparaiim
ab episcopo nemo quidquam faciat eorum quæ ad ecclesiam
sp dant... valida Eucharistia habeatur, quæ sub episcopo
peragitur, vel sub eo cui ipse concesserit... Non licet sine epis­
copo neque baptizare neque agapen celebrare. » (Smyrn.,
vni, 1-2).
Hegesippus (150) scribit se cum Romam proficisceretur,
plurimos adiisse episcopos, ut singularum ecclesiarum doc­
trinam investigaret, ubique autem orthodoxam fidem Apos­
tolorum invenisse profitetur in successione episcoporum, qua
(1) Ep. ad Cor., xlh, 1-4 ; xliv, 1-3, apud De Journel, n. 20, 21.
(2) De Journel, V 65. Cf. Michiels, 1. vn, c. m, p. 396·; Bareille, in Diet,
tkcol., art. S. Ignace d’Antioche ; Splrowskl, La doctrine de Γ Eglise dans
S. Irénêe, p. 129 sq.

EPISCOPI SUCCESSORES APOSTOLORUM

381

eadem man< ni quæ a Domino ipso prædicata sunl (1). Corin­
thi Primum indicat episcopum tunc temporis, et jam multis
in locis conficere potest e piscoporum catalogum. Ergo longe
antea exstabat munus episcopale unicum et monarchicum
singulis in ecclesiis.
S. Irenæus explicite affirmai episcopos ab Apostolis insti­
tutos fuisse successoris in singulis ecclesiis, quorum succes­
sion» s usque ad t( mpus suum enumerare posset, (pias tacet
tamen, Romana < xcepta, ne in longius ( jus protrahatur opus :
non paucas ergo cognoscit. Intactam aut< m asservari doc­
ti inam credit in solis istis episcoporum successionibus, a quibus
nemo segregatur, quin eo ipso ab Ecclesia Christi discedat:
vere divinas igil ur illas habet(2).«Quapropter iis qui in Ecclesia
sunt presbyteris obaudire oporl· I. his (pii successionem habent
ab Apostolis, sicut ostendimus, qui nunc, i piscopatus suc­
cessione, charisma veritatis certum... acceperunt » (3).
Tertullianus ipse docet hi< rarchiani tribus ordinibus dis­
tinctis constare, quorum ultimi, presbyteri nempe et diaconi,
ab uno p ndent episcopo, el ad apostolicam episcoporum
successionem provocat contra hæreticos (4).
Fere eadem verba legere est apud Clem. Alex., apud Origenem, apud Cyprianum (5), quorum tamen testimonia præte rmilfimus, utpote inutilia, eo vel magis quod ipsi adversarii
conci dunt a sæculo secundo ab omnibus episcopos Aposto-.
Iorum successores haberi.
376. b) Ex catalogis episcoporum. — Jam a sæculo secundo
exsl at cat alogus episcoporum qui præcipuas ecclesias a
tempore Apostolorum rexerunt, Romæ scilicet, Antiochiæ,
Alexandriæ et Jerusalem. Ex quo merito infertur < piscopos
successionem Apostolorum accepisse, proindeque jure divino
eorum potestatem in Ecclesia perpetuare.
(1) Ap. Euseb , Hist, ecc., 1. iv, c. xxn, n. 1-3 ; Kirch, 57-58.
(2) Adv. hær., I. m, c. in, n. 1-2 ; De Journel, n. 209-210.
(3) Jd.,\. iv, c. xxvi, n. 2. Cf. Splrowskl, La doctrine de V Eglise dans
S. Jrcnée, p. 69-75.
(4) De Bapt., 17 ; De Præscrip. hær., 32 ; De Journel, η. 310, 296.
(5) Strom., 6, 13, 107, 2 ; De orat., C. 28, η. 4 ; De calh. Ecc. unit., 5 ;
ep. 66, 8 ; 67, 5 ; De Journel, n. 427, 473, 556, 587, 588.

1

382

EPISCOPI SUCCESSORES APOSTOLORUM

c) Argumento praescriptionis. — Λ medio 2’ sæculi singulisecclesiis præest episcopus monarchicus. Ergo episcopatus·
monarchicus institui io est apostolica et divina.
Nisi enim a principio ct ab ipsis Apostolis instituti fuerint
episcopi, ut monarchi presbyteris superiores ex voluntate
Christi, agnoscenda est in ipsa constitutione Ecclesiæ, intra
50 annos, ct quidem singulis in ecclesiis, mutatio maximi
momenti quæ ideo historice consignata sit necesse est . Nam
non eodem tempore, nec eodem modo ubique statim appa­
ruisset ; fideles non libenter sustinuissent usurpationem a
voluntate Dei prorsus alienam, et sacerdotes seu presbyteri
non æquo animo jura propria remisissent ambitioni aliquo­
rum. Porro ne ullum quid( m invenitur vestigium hujusmodi
mutationis aut conquestionum. Ergo.
II. — Indirecte
377. Objicitur : 1) Episcopi, α populo creati, ab ipso ad
officia exercenda olim depalabantur.
It. Ad electionem episcoporum quandoque concurrerunt
fideles (1), non per jus suffragii proprie dicti, sed per jus testi­
monii el optionis (uti legitur de diaconis, Act., vi, 3 sq.), quod
utique eis permittebatur, non ex jure divino, sed ex Ecclesiæ
concessione.
Ad collationem autem potestatis' vel ad consecratdonem, aut
ad depositionem el excommunica!ionem, ne minimam quidem
pariem unquam habuerunt fideles, sed nec unquam ab episco­
pis ad populum appellatum est, nec populus solvit quod epis­
copi ligaverant, nec ligavit quod episcopi solverant, neque
leges ecclesiaslicæ a populo làtæ fuerunt aut ejus judicio sub­
ject®.
Ila Cone. Nie., i, can. 6, jubet ut a solis episcopis episcopus
comti luatur, sentent iaque metropolitan! firmetur (2). Cone.
Nic., n, can. 3, docet : « eum, qui est promovendus ad episco­
patum, ab episcopis eligi », « omnem (ab aliis factam) electio­
nem... irritam manere » (3).
Non aliud jus suffragii in populo agnoscit Cyprianus postu­
lans (ep. 67, n.. 5) ut « episcopus deligatur plebe praesente, quæ

(1) Batiffol, l'Eglise naissante..., C. 3 et 8.
(2) Kirch, n. 366.
(3) Cf. Lapdicenum cone., can. 13 ; Const., i, can. 22

EPISCOPI SUCCESSORES APOSTOLORUM

383

singulorum vitam plenissime novit el uniuscujusque actum de
«•ejus conversatione perspexit », quern cæterum eligendi modum
non necessarium ex divina ordinatione affirmat, sed convenien­
ter accipi, eo quod talis electionis inveniantur exempla in Sacra
Scriptura.
. ·

378. 2) Episcopi a Principibus civilibus nonnunquam aucto­
ritatem habuerunt. Ergo.
R. — Contrarium patet ex dictis, sed historice confirmatur
ex resistentia universali el perpetua Ecclesiæ adversus Prine ipum usurpationes. Si quando autem permiserit Ecclesia, ex
• induito speciali, six e propter egregia Principum merita in
religionem, sive propter concordata aut alia hujusmodi, epis­
copos a Principibus nominari, solis pastoribus reservavit
electionem proprie didam et potestatis collationem.

379. 3) Æquales esse presbyteros el episcopos asserere non
dubitant, his Hieronymi verbis innixi : a) «Apostolus perspicue
docet eosdem esse presbyteros quos episcopos > (Ep. ad Evangelum) ; « Idem est presbyter qui et episcopus » (in Tit., i, 5). —
b) Ab initio « communi presbyterorum consilio ecclesiæ guber­
nabantur » ; propter dissensiones autem posteriores, « in toto
orbe decretum est, ut unus de presbyteris electus superponere­
tur cætcris, ad quem omnis ecclesiæ cura perlineret, et schis­
matum semina tollerentur... Episcopi noverint se magis con­
suetudine quam dispositionis dominicae veritate presbyteris
esse majores » (in Tit.). — c) «.Alexandria... semper presbyteri
unum ex se electum in excelsiori gradu collocatum episcopum
nominabant... » (Ep. ad Evang.) (1).
R. ■—-a) S. Hieronymus diserte agnoscit supcriorilatcm epis­
copi (2) : 1) Quoad potestatem ordinis : « Quid enim facit, excepta
ordinatione, episcopus quod presbyter non facit ? » 2) Quoad
potestatem jurisdictionis : « Episcopi, inquit, habent consti­
tuendi presbyteros per singulas civitates potestatem » ; in una
civitate plures episcopi osse non poterant »; et « ad quem
(episcopum) omnis ecclesiæ cura (pertinet) » Ep. ad Evang.).
.Equalitatem igitur inlclligil tantum de indistinct i one pri­
maeva nominum ; ait enim : « Quia eosdem episcopos illo tem­
pore quos et presbyteros appellabant, prop ter ea indifferenter
de episcopis quasi de presbyteris est loculus ; Paulus) ; · apud
veteres eosdem fuisse presbyteros quos el episcopos (in Tit.).12
Desq.
Journel, n. 1357, 1371. Cf. Forget, in Di't. théol., art. Jérôme' (S h)
col.(1)965

(2) Pesch, n. 360 sq. ; Batiffol, Etudes d idst, et de théo1. positive t. I
1906, p. 267 sq. ; Michiels, Appendice, 2.

1

384

EPISCOPI SUCCESSORES APOSTOLORUM

b) Ab initio « communi presbyterorum consilio » ecclesias
gubernatas esse, concedi potest, dummodo non affirmetur
parem fuisse omnium auctoritatem.
Alia autem verba S. Doctoris difficile conciliantur cum aliis
textibus quibus clare indicat episcoporum superioritatem ex
jure divino, v. g., « Apud nos Apostolorum locum episcopi
tenent » (ep. 41, n. 3) ; — « omnes episcopi Apostolorum suc­
cessores sunt » (ep. 146) ; — « naufragium in portu fecerunt,
quicumque docent nihil inter episcopum et presbyterum inté­
ressé, eamdemque esse dignitatem et mittentis et missi. »
(Adv. Joan. Hieros., 37.)
Difficilius vero concordant cum universa Traditione juxta
quam, a primis temporibus, singulis ecclesiis præerat unus
episcopus.
Attamen non ipsam institutionem divinam episcoporum
absolute rejicit S. Hier., ignorare tantum videtur utrum eorum
jurisdictio origine sit ecclesiastica, aut mere aposlolica, aut
vero divina.
c) « Quod narrat Hieronymus de ecclesia alexandrina, expli« candum est de electione episcopi, quæ a solis presbyteris et
« solo presbyterorum collegio fiebat, « ne aliis hunc, aliis
« illum postulantibus, in populo jurgia et contentiones exsiste« rent. » (Pesch, n. 361).
Cæterum si alicubi ea scripserit S. Doctor, quibus explicite
negari posset institutio divina Episcopatus, opinio ejus, secum
et contra omnes pugnantis, plane respuenda est.

380. Conclusio. — Indubitatum igitur remanet episcopos

jure divino successores esse Apostolorum, in eorum triplici
ordinaria potestate docendi, regendi et sanctificandi fideles ;
jure etiam divino superiores esse presbyteris, et ex institu­
tione ct auctoritate Christi in Ecclesia munere suo fungi.
Hæc poiro successio in episcopis vere ct formalite r suc­
cessio aposlolica 'non est nisi formaliier conjungatur cum
ipsa successione in primalu. Hac enim sola ratione, sub Petri
successoribus, collegium apostolicum continuare dici possunt
i piscopi (Cf. n. 369). Propterea diximus eam esse veram
Ecclesiam quæ divinit us hierarchica invenitur simul ac monarchica. Jamvero divinitus monarchicam solam esse Ecclesiam
Romanam demonstrare nunc aggredimur.

EPISCOPATUS ROMANES PETRI

§11. — Ecclesia Romana,
EST

eaque sola,

385
divinités

MONAHCIIICA

Status quæstionîs (1).

331. I 1 Ecclesia Romana divinitus monarchica ost< ndatur,
pro a?; suffi il Romanum Pontificem succtsson m esse Petri
iu primalu, qco idc o poli» I jur< divino.Atqui r<-vi ra Romanus
Poniifi x successor est Petri in primatu. Ergo. Major p· r se
pati t. Minor (aciis constat historicis, .quæ ita p r ordinem
modo sunt exponenda : 1) Petrus venit Romam, cujus fuit
episcopus < t in qua mortuus est ; 2) Romanus Pontifex
successor est Petri in primal u et quidem jure divino.
Doctrina catholica.

382. His Vaticani verbis enuntiatur doctrina calliolica :
Quicumque in hac cathedra (romana) Petro succedit, is. secun­
dum Christi institutionem, primatum Petri in universam Eccle­
siam oblinet, x
« Si quis ergo dixerit, non esse ex ipsius Christi Domini insti­
tutione seu jure divino, ut beatus Petrus in primalu super uni­
versam Ecclesiam habeat perpetuos successores, aut Homanum
Ponlificem non esse beali Petri in eodem primalu successorem
anathema sil (2). »
Errores.

383. I) Petrum Romam veniss? primi negaverunt Waldenses sæc. xm ; sæc. autem xiv, Marsilius Patavinus, quem
(1) OUiger, th. 1G ; Palmieri, De Rom. Pont., cap. u, p. 387 sq. Pcsch,
n. 464 sq. ; Franzelin, th. 11 sq. ; Billot, th. 28 ; De Gioot, q. 15 ; idazzella,
η. 923 sq. ; Batiffol, L'Eglise naissante et le catholicisme, passim ; Ermonl,
La primauté de Tchèque de Rome (Sc. et Roi.) ; Vieiilard-Lacharme, l Eglise
catholique aux premiers siècles, cap. m ; Bouix, Tractatus de Papa, t. 1,
pars i, sectio 2* sq. ; D’Herbigny, t. H, n. 281 sq. ; A. d'Alès, in Did. Apol.,
art. Pierre (S.) à Rome, t. IV, col. 25 36 ; Jugle, Theol. dog christ. or., L. 1
p. 113 sq., 124 sq. ; Forget, in Diet, theol., art. Jérôme (S.) ; Lietznun n,
Petrus und Paulus in Rome, ed. 2, Berlin, 1927, præsertim c. 13 el 14.
(2) Denzinger-Bannwart, n. 1824-1825 ; cl. n. 765 ; cl. A. d Alès, in Dice.
Apol., art. S. Pierre à Rome ; art. Papauté, col. 1371-1388 ; D-la Srière,
art. Eglise, col. 1264-1267 ; J Rivière, m Diet, theol., art. Marsilo de Padoua.
•
Theol. I.
13

386

EPISCOPATUS ROMANUS PETRI

mulli secui i sunt Protestantes et Ralionalislæ, præscrtiiù
scholæ Tubingensis, sæc. xix, cum Baur post Eichhorn.
Hodie tamcn non pauci Protestantes Romam venisse
Petrum concedunt, sed romanum fuisse c piscopum vel negant
vel tacent, etsi profiteantur omnes, circa finem secundi sæculi,
in Ecclesia jam firmam ct universalem traditionem lomanæ
commorationis et episcopatus Petri exstitisse.
2) Romanum v< το Pontificem successorem esse Petri in
primal u ne gant omnes acatholici, sive hær< tici sive sche­
matic^.
Contra quos sint theses sequentes :

Assertio : Romam venit Petrus, Romæque mortuus est
[Historice certum].
384. PjObatur : a) Ex Scriptura. — « Salutat uos, ait ipse
Pel rus, in line primæ suæepistolæ, Ecclesia quæ est in Babylone
coelecta. » (I Pel., v., 13.) Porro Babylon hic Romam inlelligendam esse testantur omnes veteres : Clemens Alex., Papias,
Eusebius (1), S. Hieronymus (2), quibus consentiunt fere omnes
exevelæ vel Protestantes, quorum explicatio confirmaiur ex
Apocalypsi, ubi non semel eadem voce Roma designatur
(Apoc., xiv, 8 ; xvi, P.) ; xvn, 5 ; xvm, 2 sq.), et etiam ex eo
quod Babylon Euphratis erat jam quasi deserta, nec illum
invenitur testimonium de prædicatione Pel ri in ea. Idem x alet
de oppidulo Babylonis in /Egypt o. Ergo.
b) Ex Patribus. — S. Clemens R. (Ad Cor., v-vi), elsi non
expresse, sat perspicue tamen dicit Petrum Romæ mori em
subiisse : 1) una cum Paulo qui. omnium consensu, Romæ
passus est, conjungit Petrum ; 2) loquitur de persecutione
Neroniana Romæ peracta ; 3) Petro el Paulo, inquit, « magna
electorum multitudo aggregata est, qui exemplar opi imum
(έν ήυ.ϊν) inter nos (ergo Romæ) cxsl i Ierunt » ; 4) cui explica­
tioni consonant non solum prima verba epistolæ : « Propter
calamitates qui nobis acciderunt », sed lota narratio : supponit
enim Clemens mortem, locumque martyrii Corinthiis el universæ Ecclesiæ facta esse notissimo. « Porro si illo tempore
locus marlvrii Petro notus erat Christianis Romanis cl Corinthiacis, profecto oblivione deleta hæc notitia 70 annis post ita
(1) Hist, ecc., 1. II, c. 15 ; KIrch, n. 386-387.
| I
(2) De Vir. ill.', cap. vm : ♦ Petrus in epistola prima, sub nomine Babyonis figuraliter Romam significans. »

EPISCOPATUS ROMANUS PETRI

387

esse non potuit, ul. omnes tunc verum Petri mortis locum
ignorarent falsoque loco ejus martyrium annecterent. Anno
autem 170, claram notitiam de Petri rornano martyrio haberi
mox videbimus » (1). Ergo.
Primam Petri epistolam Romæ scriptam fuisse asserit Papias,
dum Clemens Alex. (2/, a. 189, refert Petrum in urbe Roma
verbum Dei publice prædicasse. Eusebius autem testimonia
exhibet Dionysii, Corinthiorum episcopi, qui martyrium roma­
num Petri et Pauli diserte testatur, et Caii presbyteri romani,
qui, 2° sæculo exeunte, tropaeum Petri in Vaticano exstare
affirmat. (3).
S. Irenæus (4) ipse Domaî evangelizasse et ecclesiam fundasse
Petrum affirmat, cujus crucifixionem Romæ toleratam comme­
morat Tertullianus (5).
Afferri possent etiam scripta Origenis, Firmiliani, Hiero­
nymi, Cypriani, et alia innumera quæ transcribere necesse
non est, cum ipsi adversarii concedant a fine 21 sæculi adesse
traditionem firmam-et universalem (6).
c) Ex monumentis. — Huc accedunt varia monumenta quæ
Petrum in Urbe commoravisse et mortuum esse haud obscure
testantur : Sepulcrum Vaticani de quo supra Caius : Coemete­
rium Ostrianum (aut Priscillianum), ubi baptizabat et praedi­
cabat Petrus ; Calhcdra ubi sedebat, cujus parles primitivæ
in abside basilicæ Vaticanæ asservantur ; picluræ et inscrip­
tiones Catacumbarum ; feslivilas B. Petri et Pauli, jam a primis
sæculis Romæ celebrata (7).
d) Ex consensu ecclesiarum orientalium. — Omnes ecclesiæ et
sectæ orientales diserto docent et inliturgiis celebrant praedica­
tionem, episcopatum ct mortem Petri in urbe Roma, nec
unquam sepulcrum Petri sibi vindicare ausæ sunt : certo igitur
constabat omnibus de hujusmodi factis (8).
Assertio : Petrus romanus fuit episcopus [Historice cerium,
theolcgice, de fide].
385. Probatur : 1) Ex Catalogis. — Omnes catalogi pontificum
romanorum, sive orientales, sive occidentales, post Irenæum12
78
6
5
4
3

(1) Ottiger, p. 544.
(2) Ap. Euseb., Hist. ecc., 1. II, c. xv ; 1. VI, c. xtv, n. 6 ; Kirch, n. 386387, 394.
(3) Hist. ecc., 1. II, c. xxv, n. 8, n. 7 ; Kirch, n. 48, 117.
(4) Adv. hær., 1. Ill, c. i, n. 1, v, 4 ; Kirch, n. 110.
(5) De Prœscrip. hxr., 32, 3G ; Journel, 296-297.
(6) Ap. Euseb., Hist, ecc., 1. Ill, c. i, n. 2 ; Ep. 75 Cypr., 6; De vir. illusi.,
1 ; Kirch, 388, 275, 570. S. Cypr., ep. lv, 8, ep. ux,14 ; Journel, 575, 580.
(7) Mgr Gerbet, Esquisse de Rome chrétienne À. I, c. iv; t. 111, appendice 5.
(8) Testimonia legantur ap. Ottiger, p. 561 sq., 591 sq.

388

R. PONTIFICES SUCCESSORES S. PETRI

(180), Euscbium (324), Epiphaniam (376), usque ad prima
sæcula progrediuntur, el Petrum primo loco ini er episcopos
romanos ponunt (1). Porro isti catalogi deprompti videntur
ex Hcgesippo qui Romam venit (155) ad apostolicas ejus
origines investigandas, ct ibidem sub Eleutherio, catalogum
ejus episcoporum usque ad Anicetum contexuit. Ergo jam
medio 2° sæculo ab omnibus agnoscebatur romanus Petri
episcopatus.
2) E:r Patribus. — Præter testimonia supra allata, hæc juvat
referre : Irenæus, serie episcoporum ro manorum tradita, prima­
tum Petri in ecclesia romana explicite proclamat. Tertullianus,
Cyprianus, Optalus Milev., Augustinus, etc., expresse loquun­
tur de cathedra Petri in urbe Roma, de cathedra Petri super
quem fundata est Ecclesia, de cathedra Petri in urbe Roma
Petro primo collata, in qua sedit omnium Apostolorum caput
Petrus, de cathedra... ecclesiæ romanæ in qua sedit Petrus (2).
Ergo.
3) Ex Hom., I. 8. — Ante Linum, anno nempe 58, Romæ
exsistebat ecclesia cujus fides annuntiabatur in universo
mundo. Omni autem ecclesiæ præpositvs erat episcopus; nam
sine episcopo ecclesia non vocatur (3). Porro ante Linum nemo
nominatur episcopus romanus præter Petrum. Ergo.
Assertio : Romani Pontifices successores sunt Petri in
primatu [De fide].

Probatur Ihcsis :

I. — Ex perpetuitate primatus

386. Petrus jure divino perpetuos habere debet successores
in primatu. Atqui præter romanum episcopum nemo unquam
in Ecclesia agnitus est ut successor Petri in primatu aut sibi
serio vindicant hanc successionem ; quod historice constat,
et ab ipsis Protest antibus ultro conceditur. Ergo successor
Petri in primatu vel non est, vel est ipse episcopus romanus.
(1) Cf. Euseb., Chronicon., 2 (Kirch, 381 ; Hisl. ecc., 1. IV, c. 22; Journel,
188 ; Epiphan., Adv. hœr. pan., hær. 27, c. 6 ; Journel, 1092.
(2) De prœscr. hœr., 32, 36 ; De cath. Ecc. unit., 4 ; De schism. Donat , 2, 2;
Ep. lv, c. 1, n. 2 ; Journel, 296, 297 ; 555 ; 1242-1418. Cf. Calai. Liber.,
Klrch, n. 492 sq.
(3) De Journel, n. 49.
H

R. PONTIFICES SUCCESSORES S. PETRI

389

II. — Ex episcopatu romano Petri

387. Petrus vit am finivit ut episcopus romanus. Ergo ejus
succcfsor in sede episcopali romana < st. quoque successor
in piimatn, nisi contrarium aliunde probetur : jura enim
alicui sedi annexa regulariter simul cum sede transeunt.
Igitur nisi demonstres, argumento utique positivo, « aut
Christum aut Petrum successioni primatiali aliter provi­
disse », Romanus Pontifex est sine dubio successor Petri in
primatu. « Atqui nullum, ne levissimum quidem vestigium
alius ordinationis usquam apparuit. Ergo (1). »
III. — Ex Patrum testimonio

A. Ex S. Ignatio.
388. S. Ignalius (Rom. inscr.) salutat Ecclesiam « quæ
præsidet in loco regionis Romanorum (ήτις καί προκάΟηται έν
τόπω χωρίου ’Ρωμαίων)... et universo carilalis cœlui præsidens
(προκαθήμενη τής αγάπης) ».
Hæc inscriptio omnino differt ab iis quas S. Ignatius in
aliis epistolis adhibet : ceteræ ecclesiæ dicuntur simpliciter
«esse » in tali loco ; Ecclesia romana est « Ecclesia præsidens ».
Jamvcro verbum προκάΟησθαι cum geniliuo constructum semp -r refertur ad aliquam regionem vel socieialem (2). At Ecclesia
Romana non præsidet loco aut propter locum, sed in loco
regionis Romanorum... præsidet « caritati ». Αγάπη autem
apud Ignat ium non semel designat ecclesiam seu coetum fra­
trum, coetum a Deo dilectorum : «Salutat vos caritas (ή αγάπη)
Smyrnæorum et Ephesiorum » (Tral., xm. 1) ; « Salutat vos
caritas (ή αγάπη) fratrum in Troade» (Philad., xi, 2; Smyrn.,
xii, 1). Nil igitur impedit quin vox ista, absque ulla limita­
tione hic usurpata, ecclesiam significet universalem. Ergo
Ecclesia Romana præsidet ecclesiæ universæ. Ei autem præ­
sidet non primatu tantum honoris, sed primatu jurisdic(1)Van Noort, n. 62 ; cf. A d’Alès, in Dici. Apol.t art. Papauté, col.
1371 sq.
(2) Funk, in h. 1. ; D’Herblgny, t. II, n. 296, 2.

390

R. PONTIFICES SUCCESSORES S. PETRI

lionis — episcopaliter : vox enim προζχΟημένη expresse ah
Ignatio sub hoc sensu alibi profertur : « προκαθημένου του
έπισζόπον εις τόπον Οεου », « praesidente episcopo, loco Dei,
presbyteris... et daiconis ».
Quæ explicalio ex contextu confirmatur. Ignatius enim
Ecclesia; Romanæ primal.um aperte connotât, dicens eam,
pastore Antiochiæ mortuo, ecclesiæ Syria; cum Christo pro­
visuram fore cura episcopali (Hom., ix, 1) ; dum alibi plenam
et universalem ejus magisterii auctoritatem haud obscure
agnoscit, cum Romanis gralulctur quod, gratia Dei pleni et
ab externa doctrina prorsus alieni, alios docuerint, ct firma
esse velit ea quæ doci ni et præcipiunt (Rom., in. 1) il).

• Λ

J '
*

B. Ex S. Irenæo.
389. S. Irenaeus medium quærcns infallibile discernendi
. veram doctrinam a falsis, illud haberi asserit in successionibus
episcoporum, quibus absolute vera custoditur traditio Apos­
tolorum, imprimisque in successione episcoporum Ecclesiæ
Ilomanæ, in qua adeo certissimum invenitur, ut ex se sola
argumentum veritatis plane sufficiens præbcat. « Ad hanc
enim ecclesiam, propler poliorem principalitatem, necesse est
omnem convenire ecclesiam, hoc esi cos qui sunl undique facies,
in qua semper ab his qui sunl undique, conservai a esi ea quæ
esi ab Aposlolis traditio (3). »
Propior poliorem principalitatem. — « Polenliorem » legitur
in omnibus codicibus ct (‘ditionibus, excepto codice Claromonlano, sæc. x aut xi. λ οχ autem « principalitas » videtur
ifi significare idem ac « apost olicil as » : S. Ircnirus enim eccle­
siis qua' « successionem habent, ab Aposlolis » opponit alias
quæ « absistunt a principali successione (2). » — Ecclesiæ
autem Romanæ principalitas < st polcnlior, <1 ita hæc Ecclesia,
(1) Baliliol, up. cit., p. 167-170 , Duchesne, Eglises sAparces, p. 127 sq.
(2) Adi. ha:/·., L Ili, c. n, n. 13 ; De Journel, n. 209 2 i i ; D’IIeibigny.
t. II, n. 297, proponit correctionem : * in qua semper ab episcopis </ui sunl
undecim conservata est... . S. Iremeus enim enumerat undecim successores
Apostolorum, Romæ, usque ad tempus suum. - Alii alias proponunt cor­
rectiones ; cf. Splrowskl, La doctrine de ΓEglise dans Λ. 1 renée, c. v, p. 78 sq.
(3) A</v. Aar., 1. IV, c. 26, n. 2.

H. PONTIFICES SUC CESSO B ES S. PETB1

391

jpit mail modum Petrus inter Apostolos), eminel inl« r cit» ras
ecclesias a post obeas, non solum dignitate st <1 aiicJorilale :
en si usus qui a contextu præserlim omnino postulatur (1).
Veccssc esi omnem convenire ecc... — \On muh-rialit· r
utique, quatenus
I Ioniam adire linerentur omnes fidi 1. s. sed
I
formaliler, quatenus cern ca omnes consentire debent in
do. Irina, morali quidem ohligalione, ut palet tx ipsa locu­
tione « convenin' ad », qua subauditur activa veritatis inqui­
sitio, el (‘X ista « potentiore principalitate » Eceh siæ Ilomanæ,
qua exigit ur ut omm s aliæ ecclesiæ ejus auctoritati s. se con­
formi nt, si veritatem fidei st rvare velint < I defendi re.
In qua... - Ad Ecclesiam Romanam referatur oportet ,
eum frenæus ostendere contendat quod ad veram fidem
inveniendam necesse non est omnium cedesiarnm doctrinam
investigare, sed Ilomanæ lanium, in (pia certo
rvatur
traditio apostolica, ut ibidi m expresse affirmat di» ns : « Hae
ordinatione <1 successione (Romanorum Pontificum', ta quæ
esi ab Apostolis traditio el, veritatis præconalio. ρ·τν< nit
usque ad. nos. Et est plenissima hæc oslensio, unam > I < amd in
vivificatricein lid< m esse, qua? in Ecclesia al» Aposlolis usque
mine sil conservata et tradita in veritate. »
390. Aryumenlun. (’uni Ecc.li sia Romana, propter pol· nl io rem ejus principalitatem, scilicet propter supn mani ejus
auctoritatim, in fide consentire debent omnes eccltsiæ. Iu
hac enim Ecclesia Romana, ut in centro unitatis, servatur
ab omnibus I radit,io apostolica, quatenus non < \ s< ipsis
unitatem el. veritatem fidei habent ueteræ ecclesiæ, sed
solummodo ex carum unione eum Ecclesia Romana. Igitur
exi ra hanc, ecclesiam nec vera traditur doctrina, nec vera
fidelium constituitur societas. Eeoc principalitas mirabilis
seu suprematia Ecclesiæ Ilomanæ, seu rursus ipsius episcopi
romani primulus, cum, juxta mentem Irenæi, auctoritas eccle­
sia» cujuscumque in ejus episcopo resideat, uti ibidem explih«

(t) Splrowskl, p. 86-88 ; F. Vernet, in Diet. l/icol., ai t. trente (b.), coi.
-2435.

i

392

R. PONTIFICES SUCCESSORES S. PETRI

cal : (loci lina mini H ficl< s vera non traditur nisi per institu­
tos ab Apostolis episcopos successores (1). Ergo.
C. Ex aliis Patribus.
391. Tertullianus primo directe affirmavit primatum Eccle­
sia? Romana?, etiam in ecclesias Africa? ; montanista aulem
factus, idem testatus est, Romanum Pontificem appellans
Pontificem Maximum, episcopum episcoporum, ct ejus decreta
uti peremptoria ab omnibus accipi catholicis aperte agnos­
cens (2).
S. Cyprianus Ecclesiam Romanam vocal « ecclesiam princi­
palem unde unitas sacerdotalis exorta est », « Ecclesiæ calliolicæ radicem ac matricem », et catliolicæ Ecclesiæ unitatem
nonnisi per communionem cum Romano Pontifice asservari
posse affirmat (3). Ergo.
Hunc Romani Pontificis primatum indubitanter proclamant
alii Paires, quorum doctrina sic contrahi potest : Schismaticus
est ct peccator quicumque a Romanæ sedis unitate recedit,
qua? universis præsidel, el in qua semper aposlolicæ cathedra
viguit principatus; extra illam vera adesse nequii Ecclesia,
sed qui ci adhæret eo ipso veram habet fidem, dum necessario
spargit qui cum ea non colligit (4). Ergo.
IV. — Ex factis
A. Ex modo agendi Romanorum Pontificum qui sibi semper
attribuerunt primatum in omnes et singulas ecclesias.
392. S. Clemens Rom. — Cum in ecclesia Corinthiorum

discordiæ orta; essent, Clemens ad eos corripiendos scripsit,
tanquam jure suo utens j?t jurisdictionem plenam ct univ< rsalem sibi vindicans : affirmabat enim se, nomine Dei <t
auclorilale loculum fuisse (c. 59, n. 1), et per Sp. S1'"" scrip­
sisse (c. 63, n. 2), ad» o ut, fideles, ejus mandatis non obtiniperantes, offensioni ct periculo non parvo sese implicarent
(c. 59, n. 1).1
234
(1) Bardc-nhcwer, Les Pères de l Eglise (trad. Godet et Verschaflel),
t. 1, 1. 4, p. 234 ; Freppel, Saint Irénêe, 20° leç. ; Duchesne, Les Eglises
séparées, p. 119.
(2) De prxscrip. hier., 36 ; De pudicitia, 1 ; Journel, 297, 383.
(3) Ep. xliv, n. 3 ; ep. xlviii, 3 ; 55, 8; 59, 14 ; Journel, 574, 575, 580.
Cf. A. d’Alès, la théologie de 5. Cyprien, p. 91 sq.
(4) Quorum testimonia vidi-re est apu»l Bouix, De Papa, t. I, p. 136 sq.

H. PONTIFICES SVCCESSOKES S. ΡΕΊΚΙ

393

Ilk aulmii intcrvi ntus primatum R. Pontificis co clarius
exhibet quod, adhuc viuenle S. Joanne, una ex Ecclesiæ
coh mnis (Gal., n, 9), scripta sit epistola, cl a Corinthiis tanta
r< ver. nl ia accipi a fuerit, ul deinceps s. mp. r legeretur in
die domini, a, ul I i statur Dionysius Corinth. episcopus, et a
nonnullis Patribus variis exornata sil laudibus (1).
S. Victor I (189-199). — Usum quartod* cimanorum prohi­
buit usumque romanum, p -r Polycrati n Ephes. i piscopum,
omnibus Asia; episcopis imposuit sui» poena excommuni­
ca! ionis (2), diserte sibi attributus primalum jurisdictionis
in omnes fideli s.
Zephyrinus (199-217). — Monl anislas \sia· et Africa;, inter
quos Tertullianum, ex Eccksia tje.cit (Euseb., 11. E., L 5, c. 1).
Callistus (217-222). — Edictum p r. mptorium circa disci­
plinam pœnitentiakm promulgavit, <x auctoritate quidem
Petri, cujus successori m in primal u se existimabat esse, ut
dicit ipse Tertullianus (3).
Stephanus (254-257). — Decretum de non rebaptizandis
ha*r. I i* is edidit, ct, sub pœna'excommunicationis, episcopis
Asia* i I Africa} ut praxim oppositam relinquerent mandavit,
ap< rte sc primatu poll< re profitons (1), < t Ecclesia universalis
illum tamen secuta ist, non vero adversarium Cyprianum.
S. Dionysius (259-268). — Causa sibi d< lal a « piscopi AI» xandrini, Dionysii. qui m hæresis sabi lliana* suspectum habebant,
illum admonuit qui Pontifici « satisfacere quamprimum
studuit », ad( o ejus primatum plene agnoscebat.
Julius I (a. 342). — Docuit causas episcopales Romæ
judicandas esse, eo quod a Petro jus istud solus acceperit
R. Pont if. x, uti omni s norunt (5).
Siricius (a. 385). — Ad llimerium Tarraconensem episco(1) In ep. ad Rotn., ap. Euseb., Hist, ecc., 1. IV, c. ‘23, n. It ; Kirch, 50.
Vf. Iren., .k/e. hier., I. Ill, c. m, n. 4 ; Euseb., Hist. ecc., I. Ill, c. xvi ;
Journel, ‘211, 655.
(2) Ap. Euseb., Hist. ecc., 1. V, c. xxiv, n, 9 sq, ; Kirch, 84.
(3) Tert., De pudic., 1,21 ; Journel, 383, 387.
(4) /:/>. 7'· Vypr. cl Firrnil. ; cp. 75 Firmil. a.l Cypr. : Denzinger,46, 47 ;
Kirch, 274 sq.
(5) Socrates, Hist. ecc., I. 11, c. xvit, n. 5 ; cf. Cone. Sardie. ; Kirch, 774,
44 8.

394

R. PONTIFICES SUCCESSORES S. PETRI

puni scribens, jurisdictionis primatum in universam Eccle­
siam sibi attribuit, dicens zelum religionis majorem sibi·,
incumbere, qui omnium portat onera, quem S. Petrus pro­
tegit administrat ionis suæ hærcdem (1).
Innocentius I (a. 417). — Congratulatus est episcopos tone.
Carlhag. quod, antiquæ traditionis exempla sequentes, recur­
sum habuerint ad Sedem apostolicam cujus sola auctoritate
judicia definitiva proferantur, uti ab ipso Christo statutum
est (2).
Zozimus (a. 418). — Errores Pelagianos reprobavit decreto
quod omnibus episcopis servandum mandavit, ex auctoritate
Apostolicæ Sedis, de cujus judicio, inquiebat, disceptare
nullus audet aut retractare posset, cum, ex Christi promis­
sione, curam habeat omnium ecclesiarum, ct ipsa Petri potes­
tate poliatur, uti firmiter docuerunt Patres (3).
De Pontificibus sequentibus nil dicimus, brevitatis causa,
ct etiam quia a sæculo v Romanæ Ecclesiæ primatus adeo
plane agnoscitur ab universali Ecclesia, ut nemo sapiens
illum dubitare possit.
B. Ex jure appellationum.
393. Si revera viguerit jus R. Pontificis ut ad ipsum ex quavis
mundi parte provocatum fuerit, ab ejus vero sententia nulla
fleri potuerit appellatio, sequitur ipsi competere jurisdictionis
primatum. Jamvero ejusmodi appellationum jure nihil in tota
historia ecclesiastica certius. Ergo. (Cod., can. 1557, 1569.)
Probo'minorem : Jam a primis sæculis multi, etiam episcopi,
recursum habuerunt ad R. Pontificis tribunal ut ad summum.
S. Polycarpus (f 155), homoapostolicus,Smyrnensis episcopus,
Asiæque oraculum, Anicetum adiit ad solvendam quæstionem
de pascha, aliasque controversias dirimendas (4).
S. Irenæus el martyres Lugdunenses ad Eleutherium vene­
runt ut pacem ecclesiis Asia' redderet montanismo turbatis (5).
Abercius. Hicropolitunus ep. de Christo dixit : « Hornam me
misit, tum regiam arcem conspicere, Ium Reginam λ iderc deau(1)
(2)
(4)
(5)

Denzinger-Bannwart, n. 87.
Denz., n. 100. — (3) Denz., n. 109.
Ap. Euseb., Hist, ecc., 1. V, c. xxiv, n. 10 ; Kirch, 87
Euseb., ibid., I. V, c. iv, 1-2 ; Kirch, 53.

B. PONTIFICES SUCCESSORES S. PETRI

395

•roto vestiiu, aureo calceatam ; populum quoque vidi splen­
didum signum praeferentem (1). »
S. Cyprianus (ep. 68, c. 1 sq.) (248) Slephanum rogavit ut
Arelatensem episcopum deponeret, Marcianum, Novat ia no
addictum.
Privatus Lambesitanus episcopus, a synodo Carlhag. dam­
natus, legatum Romam misit (250) ut in amissum gradum ipse
restiluerelur (2).
Basilides ct Martialis, a concilio provinciali llisy nia? depo­
siti (251), ad Romam appellarunt, ad quam ipsi provocaverunt
Sabinus el Felix, eorum successores, ut auctoritate sedis
Apostolicæ confirmarentur (3).
Marcellus Ancyranus Julio fidei suæ rationem reddidit, et
eum commonendum putavit ut eos accerseret Pontifex qui
contra ipsum scripserant (4).
A Liberio depositionem Athanasii petierunt episcopi ægyptiani (5), dum ipso Athanasius, sicut i Petrus Alex., « quasi ad
tutissimum communionis suæ portum confugerunt », et « hujus
sedis auxilium postularunt » (6).
Ad Damasum mullolies recursum habuerunt Orientales et
Occidentales episcopi ut testantur S. Hier, et S. Basilius M. (7).
Sed jam ab isto tempore adeo frequentes exstant ad Sedem
Romanam appellationes ut inutile sil eas recensere, cum præsertim ipsi adversarii nullum hac de re dubium moveant.

C. Ex modo agendi haereticorum.
394·. Quandoque directe auctoritatem R. Pontificis professi
sunt et ejus primatum agnoverunt. Ita Marcicn. qui a R. Eccle­
sia absolutionem petiit (142). Ita Mcntanistæ, qui Romam
confugerunt ut acta eorum approbarentur (8).
Coelum et terram moverunt ut in suum favorem cathedram
Petri deturbarent. Ita Cornelium circumvenire lentarunt
Novatus et Novalianus (252). Ita ad Liberium appellarunt
Ariani ; ad Innocentium Pelagius ct Caelestius (417); ad
Xystum III Neslorius (9) ; ad Leonem Eulyches (10).

(1) Kirch, n. 133. Cf. Did. theol., art. Abercius ; Batiffol, op. cit., c. iv.
(2) Ep. lix (lv), 14 ; Klrch, 260.
(3) S. Cypr., ep. lix, 3, 5 ; ep. lxviii ; Journel, 588.
(4) S. Athan., A pol. cont. Arian., 44 sq. ; Klrch, 452 sq.
(5) S. Athan., Hisi. Arian, ad monachos ; Kirch, 376 377.
(6) S. Hier., ep. cxxvii, n. 5.
(7) S. Hier., ep. xv, n. 2 ; Journel, 1346 ; cf. Cone. Sardie., can. 3 et 5 ;
Kirch, 448, 450.
(8) Tert., Adv. Prax., c. I.
(9) Xystus III, ep. iv.
(10) Leo, ep. xxi, c. 3 ; ep. xxm.

✓ ♦

396

R. PONTIFICES SUCCESSORES S. PETRI

Damnati, vel Romam confugerunt, ut Eulyches Flaviani
judicio reprobatus ; vel. ut Acaciani, affirmarunt se ignora­
visse quid sentiebat Sedes Aposlolica, tanti faciebant ab ejus
communione non separari, adeoque perspicue ejus primatum
agnoscebant.
D. Ex modo agendi imperatorum.
395. Aurelianus (271), a Christianis interpediat us, domum
episcopalem, quam relinquere nolebat Paulus Samosatenus
jam pluries damnatus, « iis tradi praecepit quibus ilalici Chris­
tianae religionis antistites ct Romanus episcopus scriberet ».
Conslanlinus M. Miltiadem rogavit ut causam Caeciliani et
aliorum Africæ episcoporum accuratissime dijudicaret et ex
praescripto justitiae terminaret.
Conslanlius a Liberio postulavit ut Athanasium e sede
Alexandrina ejiceret. Gralianus, Valenlinianus et Theodosius
(a. 380), edicto de tide catholica, statuerunt ut cuncti populi
sibi subliti, in religione versarentur quam divinus Petrus
Romanis tradidit, quamque sequitur Damasus Pontifex.
Gralianus specialim decrevit ut « ædes sacrae iis traderentur
qui Damasi communionem amplecterentur ».
Valenlinianus III (a. 445) consuit « ne quid tam episcopis
Gallicanis quam aliarum provinciarum contra consuetudinem
veterem liceat sine venerabilis Papæ urbis æternæ auctoritate
temptare. Sed. hoc illis omnibusque pro lege sit quidquid sanxit
vel sanxerit Apostohcæ sedis auctoritas ».
Justinianus item Joanni II Pont ifici scripsit (533) se nunquam
passurum fore ut « quid quam quod ad ecclesiarum statum
pertinet, non innotescat sua? Sanctitati, quæ caput est omnium
sanctarum ecclesiarum » (1).

V. — Ex Conciliis œcumenicis
396. Hæc doctrina primatus Ecclcsiæ Romanæ, primis
conciliis practice agnita, postea ortis difficultatibus, definita
se prodit. Probata aut< m Ecclesia* infallibili! at e, his cone,
scriptis, quæ nunc ut documenta historica accipiuntur, cum
absoluta certitudine demonstrabitur R. Pontificis primatus.
In Conc. Ephesino (431), Philippus, Pontificis R. legatus,
omnibus consentientibus episcopis, primatum a Pelro in
(1) KIrch, n. 402, 319-320, 497 sq., 755, 801. 909 sq., 928. Cf. D’Herbi­
gny, t. II, n. 303-312.

R. PONTIFICES SUCCESSORES S. PETRI

397

Coelestinum transiisse, ut rem saeculis omnibus notam, decla­
ravit (1).
In Conc. Chalced. (451), lectis lil teris Papæ, quibus jam
hæresis r< pudiabalur Eutychii, omnes episcopi clamarunt
his enuntiari veram fidem Apostolorum a Petro p r Leonem
edictam. Concilio autem peracto, < pistolam mis* runt ad
Leonem ut qui, « vocis beali Pelri omnibus conslilulus inter­
pres », fidem integram servavit, ct, « sicul membris capul »,
in synodo præfuit per legatos, decreta suo judicio confir­
maret (2). Diserte igitur primatum R. Pontificis agnosce­
bant.
In Conc. Consi. Ill (680), Petrum per Agathonem, «sedis
successori m », locutum isse dixerunt, cui ideo « ut primæ
sedis antistiti universalis Ecclcsiæ quid agendum » isset,
reliquerunt, pl< ne acquiesci ntes lil teris ab ipso scriptis,
« quas ut a summo apostolorum vertice divine perscriptas »
agnoverunt (3). ·
In Conc. Nicæn. II (787), assensu pl no comprobarunt
Patres epistolam Hadriani Papæ asserentis Pelri principatum.
permananter exerce ri p r R. Sedem, ac proinde huic st di comp tero piimatum jurisdictionis in universam Ecclesiam (4).
In Conc. Consi. IV (870), omns episcopi subscripserunt
formula» fidei Ilormisdæ, in qua, inter alia, hæc leguntur qui­
bus ap< rte R. Pontifici primatus tribuitur in totam Ecclesiam :
« Suscipimus et probamus epistolas beati L oriis Papie uni­
versas, epias do Christiana religione conscripsit... S quintes
in omnibus Apostolicam Sede m. el prædicanti s ejus omnia
constituta. El ideo spero, ut in una communione vobiscum,
epiam Sedes Aposlolica prædical, esse mercar, in qua est
inl( gra e t verax Christianæ religionis et perfecta soliditas (5).
Conc. Lal. 71' (1215) dixil R. Eccle siam, dispone nle Do­
mino, supi r omnes a!ias ordinarim poleslalis obtinere prin­
cipatum (6); conc. autem Lugd. 11 (1271) appro! avii pro(1) Denzinger, n. 112.
(2) Denzingcr, n. 149;iT. Jugie, Theol. dogm.. c.or., t. I, p. 53 55 ; S. Her­
bert Scott, 7’Λί eastern Churches and the papacy, London, l‘J2s. pr<* -· clan,
p. 167, 201 sq.
(3) Denzlnger, n.28S,ne>tii2. (4) Denzlngor, n. 298;cf. Jugle, 1 l,p. 114
(5) Denz., n. 171-172. — (6) Donz., n. 436.

/

·

398

B. PO.X’TIEICES SUCCESSOBES S. l’ETBl

fessioïKm fidei Michaelis Pahrologi qua· H. Ecclesiæ agnoscit
« summum el plénum primatum et principal um super uni­
versum Ecrit siam catholicam », quam II. Pontifex, ah ipso
Domino, in B. Petro cujus est successor, cum potestatis
plenitudine recepit (1).
« /?. Pontificem in universum orbem lenere primatum el
ipsum Pontificem II. successorem esse beali Petri... » simpli­
citer et absolute di linivit Cone. Flor. (2) (1138), cujus doctri­
nam plane sancivit ct confirmavi! Vaticanum (1870) (3).
VI.

Argumento præscriptîonis

397. Itislorice constat a s;ee. v universal· m Ecclesiam
agnovisse thionlice cl practice II. Pontificem, ul successo­
rem Pelii, primal um jure exercent em in omni s et singulas
ecclesias. Sed lads persuasio nonnisi ab Apostolis dimanare
potuit. Ergo vera ( st doctrina cui nititur.
Et vt io, si limpore Aposlolorum contrarium credidisset
Ecclesia, vidi lici I < piscopos prorsus pan s luisse, admitti uda
est in fide Ecrit sia· universalis, inter sæculum P"" et Γ)",η,
mulatto maximi momenti, qua? idi o documentis certissime
consignata fuissit, ut pote factum praelieum, publicum et ad
conslilulioncm essentialem Ecclesia? periimus.
Nam : 1) Non eodem li mpore nec eodem modo ubique
statim apparuisset.
2) Episcopi » I Patres, qui summa diligi nl ia d< posil uni fidei
custodii bant, (piorum mulli insigni sanctitati? floruerunt,
nonnutliqiie mari yi io coronali sunt, I aulam et tam essen­
tialem in Eeclt sia· regimine mutationem perlibenter permitIere non potuissent, si d nec ipsi /». Pontifices, qui fere omnes
inter sanctos reci nst nl ur, ultro sibi assumere ausi essent
hujusmodi imperium.
3) tnsup. r episcopos sponte sua jura amisisse incredibile
videtur, incredibilius aulem ipsos Orientales, jugo unius
(1) Donz., n. 466.
(2) Denz., n. 694.
n. 285 sq.

(3) Donz,, n. 1825, 1831 sq. ; » f. D’Herbigny, I. II,

JL PONTIFICES SI'CCESSORES S. 1’1 I Bf

399

occident iilis episcopi, sihnhs <1 sine alla reclamalione sese
subjecisse, si revera hune sîhi, ex volurilai.c D< i, præposilum
esse non persuasum habuissent.
Jarqvero ne minimum < xsl al. islius mutai ionis vest igium,
nullum n peritur monunn ntum tentaminis IL Pontificum
primatum sibi usurpandi. Ergo nulla n aps* inl< rv< nil muta­
tio et vera dicenda est doctrina de Primatu.
398. Objicitur. — S. Cyprianus el FIrmilianus, primatum
Π. Pontificis negaverunt, decreto S. Slcphani de non rebapti­
zandis hæreticis non obedient os.
IL — Jus ipsum primatus minime rejecerunt, sed tantum­
modo jus istud casum prrvscnlem particularem non spectaro
persuasum habuerunt.
Ad cujus rei ini elligent iam ha*c nola : 1) Ab irato dixit
Cyprianus el scripsit, hac de re, mulla qua», absolute sumpta,
contraria sunl iis qua» mente pacifica ct quieta alibi docuit I ),
imo qua» penitus destruerent opus suum egregium (’e unitate
Ecclesiæ.
2) Doctrinam de primatu ipso non tractavit, sed rem / articu­
larem de rebapli7alione, omnino dclimilntani, - de Inu ipsa re »,
aiebat, « (/na m re « (ep. 72, C. 3), ul mere disciplinarem habuit
el ad liberam uniuscujusque episcopi voluntatem relinquen­
dam putavit, ut patet ex ipso exemplo quod attulit, rognns
S. Slephanum ul ejus rat iones acciperet sicut i Petrus, nonob­
stant e suo primalu, objurgationes S. Pauli non despexit, sed
eis obtemperavit (ep. 71, c. 3), —- Fere idem dicendum videtur
de Firrniliano, sepositis injuriis quas S. Stephane non pepercit.
3) Denique contra Cypriani, Firmiliani et altorum episcopo­
rum oppositiones, decretum Pontificis ab universali Itcclesia
senatum est, etiam ab islis provinciis (pia* eidem prius obsti­
terant ; quod apprimo quidem ostendit primatum Papie tunc
temporis jam ab omnibus agnitum luisse (2).
\ssertio ; Romani Pontifices jure divino Petri sunt succes­

sores in primatu.

399. Omeslio, utrum IL Pontifex sil jure divino successor
P< I ri in primatu, duplicem habet sensum : a) utrum H. Pon­
it) /)f cadi. Per. nml., c. iv sq.; rp. xtm, 5. De Journal,n. 555 sq,, 573.
(2) Core. Arclat. (31·), cui aon pauci aderunt \fr‘n ani epi* opi. stnun
fecit decretum S. Stophani : Denzlnger, n. 53 Cf. BatUTol, o/>. <■«/., p Ϊ58484 ; Frcppel, Saint-Cyprien, loct. 16, t?, 18.

Μθ

κ. PONTIFICES SUCCESSORES S. PETRI

ul successor Petri, jure divino habeat primatum;
b) utrum primatus ita jure divino Sedi Boinanæ annexus sit
ul R. Pontifex, ul sic, sit jure divino successor Petri in pri­
matu.
«H

A. R. Pontifices, ut successores Petri, jure divino habent
primatum [De fide].
400. Etenim eodem jure aliquis quoddam officium exercet
quo jure illud officium ei exercendum traditur. Atqui Petrus
non solum jure divino, videlicet ex voluntate Christi, accepit
primatum, sed jure (lirino etiam successores in primalu semper
habere debet. Reapse aulem R. Pontifices successores sunt Petri
in primalu. Ergo el ipsi jure divino tenent primatum in univer­
sam Ecclesiam.

401. Obj. — Papa a Cardinalibus eligitur. Ergo jure humano
hahel primatum.
R-— In Pontifice, tria sunt distinguenda : 1) primalus seu
potestas jurisdictionis universalis qiiæ a Christo solo dimanat. ;
2) persona seu primatus subjectum quod Cardinalium electione
designatur ; 3) collatio primalus seu conjunctio primatus cum
singulari Pontificis persona, quæ a Christo ipso efficitur. Electio
igitur Cardinalium non est nisi conditio qua sola legitime desi­
gnatur Petri successor, qui, ipso facto legitima' electionis, jure
divino obtinet primatum. Hinc Coder j. can. : « Romanus
Pontifex, legitime electus, statim ab acceptata electione,
obtinet, jure divino, plenam supremæ jurisdictionis potesta­
tem » (can. 219).
%
B. R. Pontifices, ut tales, jure divino primatum tenent in
universam Ecclesiam seu primatus jure divino Sedi Romanae
annexus est [Communius el verius].
,
402. Probalur : 1) Communi Ecclesiæ persuasione. — Nonobstanlibus enim saevissimis persecutionibus primorum saeculo­
rum, necnon et multis aliis occasion bus c Roma aufugiendi et
primatus sedem alio transferendi, nemo, præter Febronium, do
istius translationis possibilitate unquam cogitavit aut verbum
dixit, adeo omnibus persuasum erat talem translationem volun­
tati divinae repugnare.
2) Traditionis documentis. — Traditio : a) Conjunctionem
primatus cum sede I!. ul « euangelica rore. Domini et Salvatoris »,
« disponente Domino ». « er institutione dirina », faciam exhi­
bet Ί). b) Inde ab ini'io ul certum constans el manifestum

(1) Denzlnger, n. i83, 298, 436, 460, etc.

Ή

R. PONTIFICES SUCCESSORES S. PETRI

'101

signum successionis in primalu habens successionem in Sede
Romana Petri, sal (lare affirmat primatum immobiliter an­
nexum esse Sei i Bomanæ, el quamcumque mutationem hac
in re omn.no impossibilem declarat pro quacumque aucto­
ritate c! in quibuscumque circumstantiis (1).
Sed et hæc doctrina intime conneclilur cum ipsis Ecclesiæ
definitionibus. In Cone. Flor, enim et Eo/. Ecclesia definivit :
« R. POnli/icem in universum orbem lenere primatum, ipsum...
successorem esse. Ii. Petri... el ipsi in B. Petro pascendi, regendi
ac gubernandi universalem Ecclesiam a Γ). V. J. C. plenam
potestatem traditam esse. »
Nulla aulem restrictio in isla definitione ponitur, imo positive
removenda videtur omnis hujusmodi limitatio. Etenim, capite
præcedenti. PP. Vaticani nexum adesse necessarium et perpeluum statuunt ini er successionem in Sede Romana el succes­
sionem in primalu, ita ul quicumque Episcopus R. legitime
eligitur eo ipso successor Petri habendus sit. Aiunt enim :
« Sæculis omnibus notum esi. quod sanctus beatissimusque
Petrus... ad hoc usque tempus et semper in suis successoribus,
episcopis sanclæ R. Sedis..., vixit, et præsidet el judicium
exercet. I nde quicumque in hac cathedra Petro succedit, is.
secundum Chrisli ipsius institutionem, primatum Petri in uni­
versam Ecclesiam obtinet (2). »
Proinde, semper el in omni hypolhesi. verum erit R. Ponti­
ficem primatum lenere el ipsum esse successorem Petri. Ergo
prorsus inseparabilis est primatus a Sede Romana seu ab
Episcopatu Romano. Jam vero quidquid immutabiliter consti­
tutum invenitur in Ecclesia, a voluntate divina procedat
necesse est, ct jure divino dimanat. Fac enim Petrum, sola
propria auctoritate, Romana' Sedi primatum alligasse, succes­
sores (3), qui eadem plena pollent auctoritate, aliam ecclesiam
ul sedem primatus eligere potuissent. Ergo.
3) Balione suadetur. — Cum ex voluntate Chrisli. e qua sola
defluiI omnis Ecclesiæ auclorilas. Petri successor sit in per­
petuum fundamentum necessarium totius Ecclesia1, necnon et

Π) Cf. Leo M., serin. 82, c. 2, 3, 5 ; Cpt. Mil e v., de schism. Donal., I II
c. 2 (De Journel, n. 1242) : Leo XIII, l.itl. ad Em. Card. RampoUa, 16 junii
1 887 (ed. Bonne Presse, t. V, p 78); huila Properante ad r.ritum , id.. I. \ 1
p. 20.
(2) Denzlnger, n. 694, 1824-1926.
(3) Dico : successores, nam primatum, contra R. Pontificis voluntatem,
ad aliam sedem transferri prorsus repugnat, ut constat ex prop. seq. Sy'labo proscripta : « Nihil velat, alicujus concilii generalis sententia aut
univ -rsurum populorum facto summum Pontificatum ab Romano epis­
copo atque Urbe ad alium episcopum aliamque civitatem transferri -,
Denzlnger, n. 1735. Cf. Plus VI, .Ide. Pistor., prop. 3 ; Denzinger, 1503.

402

B. PONTIFICES SUCCESSORES S. PETRI

centrum unitatis ad quod omnes recursum habere debent, haud
pan i refort ul successio Petri omnino sit hila el omnibus cons­
picua. Porro si sedes successoris non essel prorsus coria ol
immobilis, facile enascerentur animarum anxietates, multa
exsurgerent dubia, multisque perturbationibus obnoxium esset
ipsum universalis Ecclesiæ regimen. Unitati igitur ct incolu­
mitati Ecclesiæ providere debuit ipse Christus hanc necessa­
riam sedem expresse et nominalim designando.
Quonam modo primatus cum sede R. conjunctus fuerit ?
403. Hæc conjunctio, utpote immutabilis, a voluntate
Christi aliquo saltem modo repetenda esi. Christus ideo, vel
designavit ipse Romam ut ecclesiam cui primatus perpetuo
adnectcndus esset, ct connexio esi jure divino, ul aiunt, (nlccedenle facium episcopatus romani Pel ri, vel tantummodo
factum Pelri confirmavit, slalnens primatum in perpetuum
conjungendum esse sedi huic quam Petrus definii ive eligeret ;
quo in casu connexio esset jure divino consequent actum Petri.

Utrum ad successionem in primatu necesse sit ut R.Pontifex
Romæ degat ?
404. Necessarium non videtur, clsi valde conveniat (1).
Certe aliud est Roma materialiter sumpta ut civitas, aliud
ecclesia R., sedes R., et I il ulus Episcopal us Romani. Totaliter
enim destructa civilale, manere posset Ecclesia Romana,
scilicet plebs fidelis sub suo episcopo, quod plane sufficit ut
semper adosse dicatur episcopus romanus ; manere facilius
posset titulus, cum vero jure regendi, sedis Jt. seu episcopa­
tus R., el vere adhuc haberetur episcopus romanus, dummodo
successor Pelri ad hunc titulum eligeretur, siculi nunc eligun­
tur episcopi sedium destructarum in locis infidelium. Porro
episcopo romano scilicet sedi Romana; seu Ululo (‘piscopatus
romani annexus est primatus, non ani em civitati. Ergo.
ALI omen valde nobis placet doctrina quam edocent gra­
vissimi viri, videlicet usque ad finem mundi permansuram
ecclesiam romanam, ita ul, tametsi unusquisque o populo et
clero romano seorsim erraro possit, fleri tamen nequeat ut
omnes errent simul el lota romana ecclesia a post alica efficia­
tur, sed semper futura sil in ea plebs catholica Pontifici adhærens.

(1) Franzelln, th. 12, p. 209 ; Bellarmlnus, de R. Pontifie»!, I. IV, c. iv ;
Boulx, de Papa, t. I, p. 211 ; Billot, Ih. 28. coroi. 1 ; Mazzella, n.
sq. ;
Herblgny, t. II, n. 319 : Schultes, p. 455.
v

B. PONTIFICES SI JCi.ESSORES S. PETRI

403

405. Conclusio. - Eccl· sia a Christo insl ituta < s-< ntialih r
hicrarchica est ct monarchira. Porro solam Ei ck .dam Roma­
nam ( ssi nt ialiler case divinitus hierarchicarn simul alquc
monarchic am ex succession·· episcopali formalize conjunct a
cum successioni; in primal u, plenissime cons! al, ex d< mons­
tration·; pia;··· d· nli. Sola igitur Ecclesia Romana formam
habet regiminis a Christo ipso immutabiliter determinatam ;
sola iterum possidet potestati s et prærogal ivas a Christo
primati soli in perpetuum collatas, cui ornnes subditi man· nt
in Ecclesia, et e quo tanquam e fonte defluit omnis 1· "it ima
auctoritas. Ergo sola absolute dicenda est vera Ecclesia
Christi.

Corollarium.
Qualis sit Ecclesiæ monarchia ?
406. Hegimen. Ecclesiæ esi monarchia pura, non absoluta
quidem, sed nec temperata (Cf. n. 277) (1).
1) Simplex seu pura. — Pontifex enim Romanus isque
sonis in proprium habet in Ecclesiam universalem supremam
regiminis potestatem, totam quidem et indivisam, el prorsus
independentr m a quacumque alia potestab etiam Episco­
porum, quorum potestas, tota quanta est, eminent iori modo
inest in ipso Pontifice.
2) Aon absoluta. — Nam, sub Pontifice monarcha eique
subordinal i, habentur veri præsides, episcopi scilicet, qui jure
ordinario, singuli suas regunt diœccs· s.
3) Non temperata : I)emocralia, eum ne minimam quid· m
part· m habeant fideks in Ecch siæ r< gimim ; arislocraha,
cum episcopi, etsi jure divino semper esse d< b· ani in Eccksia
et nu ri non sint vicarii S. Pontificis, sed ordinariam juris­
dictioni m possid· anlw supremo tamen Pontifici ph ne subordinenlur Ium quoad ipsam potestati m, tum quoad ejus
excrcit ium.
Nonnisi improprie igitur et sensu quodam latiori dici
(1) Quamvis plenam minimeque diminutam monarchic! juris rationem

per omnia retineat monarchia Ecclesiæ, monarchia est tamen
aneris,
eo quod suprema' potestatis, qu.r plena manet in Pontili··· R., consors Iit
collegium episcoporum, prout ipsi Pontifici unitum, et una cum illo sum­

mam exercere potest auctoritatem.

404

SOLA ECCLESIA R. EST V.XA

potest Ecclesiæ formam aliquid arislocralici præ se ferre, eo
quod Pontifex, ex institutione Christi, debeat episcopos « in
partem sollicitudinis » vocare ; ( I aliquid democrulici, io quod
Pontifex, episcopi, aliique ministri non jure hereditario
creentur, sed electione ex omni condii ione, tribu et lingua
assumi possint ad quaslibet ecclesiasticas dignitates. Hæc
enim minimi* officiunt puritati monarchiæ ecclcsiasticæ, cum
ue umbram quidem divisionis aul mixlionis subaudiant suprema
poleslalis, quæ totalis prorsus ct indivisa remanet in summo
Pontifice.

ART. 11

Sola Ecclesia Romana notis veræ
Ecclesiæ præfulget R)
1. - DE UNITATE
Assertio : Nota unitatis Romanæ Ecclesiæ competit ; non
autem Ecclesiæ Protestanticæ, neque Ecclesiæ Græcæ [Cer­
ium].
A. Ecclesia Romana est una.

407. a) De jure. — In Ecclesia enim Romana adest unicum
auctoritatis principium, efficax quidem, supremum et uni­
versale, videlicet Summus Pontifex, qui nomine et auctori­
tate Christi doc» t · I r< gil, et a cujus pote sl ate pendent omnes
i 1 ) Cf. n. 345 sq. ; Monsabré, Exposition du (fagine catholique, conf. 52,
53, 54, 81, 84 · LacorJaire, Coni, de N.-D., 21, 23, 36 ; Besson, L'Eglise,
conf. 7-9, 13-14 ; Bossuet, Histoire des I 'arialions ; Sermon sur Γ Unité de
Γ Eglise; De Maistre, Du Pape,\. Ill cl IV; Baudrillart, L Eglise catholique,
la Renaissance, le Protestantisme ; Crisliani, Luther et le Luthéranisme,
c. 1II-X : Louvet, Les missions catholiques au A'/A'· siècle ; Piolet, Les mis­
sions catholiques françaises au Λ / N siècle; Nos missions el nos mission­
naires; Pisani, Les missions protestantes à la /in du A'/A'o siècle; Ragey,
Les missions anglicanes ; Balmès, Le protestantisme comparé au catholicisme,
c. 24 sq. : Hugueny, Critique et catholique, t. I, c. 8 ; Dollinger*, L'Eglise
et les Eglises, c. IV ; D Herbigny, L 11, n. 273 sq., 321 sq. ;Lohargou,Z.’/?g/i$e
et ses témoins dans le monde, Do Gigord, 1927.
\

SOLA ECCLESIA R. EST UNA

405

et omnia in Ecck sia ; adest ideo plena r< giminis unitas, e (pia
necessario defluit unii as fidei ct cultus.
b) De facio (1). — L'na est : 1) In fide. Eamdem fide m profi­
tentur omnes fideles, eodemque modo eadem credunt el
amplectuntur dogmata, quæ, al» unico pas!orum magisterio
sub Supremo Pontifice, authentico proponuntur. 2) In regi­
mine. Fidelis Episcopis subjiciuntur, Episcopi autem Ii. Pon­
tifici, adeo ut omnes ecclesiæ particularis, uni eidem Capiti
obedit ntes, unicum efficiant t orpus sociale. 3) In cultu. Ead- m
septem sacramenta, sub unico summo rectore, rite ubique
administrantur per eosdem ministros, et ubique idem offertur
sacrificium.
In rebus dubiis utique ct. liberis diversitas invenitur quæ
minime tam n officit unitati fidei essentiali, cum omnes
parati sint judicio Ecclesiæ auctoritativo se' subjici, re. si fertur.
B. Ecclesia Protcstantica non est una (2).

408. a) De jure. — Deest enim firmum unii alis prim ipium,
cum ut fundamentale principium habeatur spiritus privatus
qui, individualismum necessario gignens ct subjectivismum,
nonnisi divisiones et dissensioni s generare potest.
b) De facto. — Deest unitas regiminis. Protestantismus
enim non est nisi aggregatio quam plurimarum sectarum a
se invic. in independentium : imo, singuli futi les, spiritu pri­
vai o ducti. frustra quærunt auctoritatem qua omnes ad uni­
tatem revocarentur : abest enim absoluti?, aut si quæ exsistat,
inefficax est. ut pole nicrc humana, a populo aut a rege dima­
nans.
Deest unitas fidei el cultus. — Præti r quam quod ipsi anc­
iores Reformationis inter se <1 secum ipsis pugnant, infinita'
numerantur professionis fidei, valde quidem coni radici oriie,
sed el juxta tempora, circumstantias el mentem uniuscujus­
que mutatur doctrina.
Item alii plura, alii pauciora, alii nulla habent saeraim nta ;
(1) De PouipiGuet, L'Eglise catholique, c. 7, p. 271 sq.
(2) G. Brunhes, Christianismi el Catholic isme, p. 104 139. cf. W. Monod*.
Du protestantisme, Paris, Mean. 1928 ; L'encyclique Mortalium animos,
réflexions d'un « pan-chrétien », le christianisme social, 1928.

40G

SOLA ECCLESIA H. EST UNA

liturgia et (neremoniæ ν· I negantur, vel prorsus sunt diversa,·.
Nuperrime tamen Anglicani praïsertim non semel lentarunt
unionem obtinere cum diversis coetibus separatis tum Orientis
tum Protest anlismi, sed co ipso quod ecclesias particulares
et nationales in confederation'1 quadam tantum jungere
volunt, aperte demonstrant se nec habere verum conceptum
unitatis Ecclesiæ, conceptum scilicet unius et ejusdem Eccle­
siæ supranalionalis et catholicae, nec ideo hanc unitatem sim­
pliciter velle.
A fortiori non veram unitatem quaerunt, sed in errorem
gravissimum labunlur « quo catholica) fidei fundamenta
penitus disjiciuntur » quando, practice negantes divinitatem
et veritatem Ecclesiæ Catholicae, postulant ut Ipsa, Anglicani
et alii illegitimi coetus in universo foedere conjungantur.
« Itaque, ait Pius XI, fingere animo qui liceat Christianum
quoddam Fœdus, quod qui inierint, vel Ium. cum de fidei
objecto agitur, suam quisque cogitandi senti ndique ration m
redimant, quamvis ca ceterorum opinionibus repugnet ?
Et quo pacto, rogamus, unum idemque fidelium Fœdus
participent homines qui contrarias in sententias abeunt ?...
Qua quide m tanta opinionum discrepantia m scimus quomodo
ad unitatem Ecclesiæ efficiendam muniatur via, quando ca
nisi ex uno magisterio, ex una credendi lege unaque Christia­
norum fide oriri non potest...
Recesserunt heu filii a paterna domo, quæ non idcirco
concidit ac periit, perpe tuo ut erat Dei fulta præsidio ; ad
commune m igitur Patr. m n v< rtantur, qui, injurias Apostolicæ
Sedi ante inustas oblitus, ros amantissime accepturus est.
Nam si. quemadmodum dictitant, consociari Nobiscum et cum
nostris cupiunt, cur non ad Ecclesiam adire properent,
« matrem universorum Christi fidelium et magistram... Ad
Aposlolicam igitur Sedem,... dissidentes accedant filii, non ea
quidem mente e t spe ut « Eccle sia Dei vivi, columna et iirrnam< ntum ve citatis » [I Tim., m, 15], fide i integritatem abjiciat
suosque1 ipsorum tolcre t errores, sed contra, ut se illius magis­
terio ac regimini permittant » (1).
(1) Encyc.

Mortalium animos ♦, 6 jan. 1928 ; .1. A. 5., 1928, p. 12 sq.

SOLA ECCLESIA R. EST SANCTA

407

C. Ecclesia Græca non est una (1).
409. a) De jure. — Deest enim unio formalis cum Suprema
Ecclesiæ Capite, quod unicum est efficax et legitimum uni­
tatis principium.
b) De facio. — Abesl unilas regiminis. Non solum enim
ecclesiæ patriarchates ct nationales a se invicem omnino
sunt independentes, sed secta* non desunt quæ aulocephales
sese proclaman , ita ut 14 aut 15 saltem sint ecclesiæ auto­
nomie. Imo quædam ecclesiæ in varias scinduntur partes,
singulas quid< ni prorsus liberas. Ita Raskolnici in Russia qui
contra Cæsarismum rebellant et in varias sectas dividuntur
et ipsi ; ita Palamilæ in Græcia. Necessario ideo deficit unitas
fidei et cullus (2).
II. - DE SANCTITATE

Asserlio : Sola Ecclesia Romana præfulget nota sanctitatis
[Cerium].
A. Ecclesia Romana est sancta.
410. 1° Innuitur ex factis quotidianis. — 1) Solam Ecclesiam
R. lotis viribus non alia ratione impugnant (t evellere conan­
tur impii, nisi quia illam habent ut firmissimum divini juris
propugnaculum, unicumque voluptatibus et libidini obsta­
culum (3).
2) Optimi ex sectis ad Romanam Ecclesiam veniunt, dum
e contra e Romana ad sectas transeunt ii tantum qui vitiis
indulgere cupiunt,. Signum est ergo in Romana sponte et
natura florescere sanctitatem.
3) Puriores in seclis dubitant de veritate suæ religionis : in
Romana autem Ecclesia « confidentia et securitas semper est
in proportione directa cum bonitate vitæ ». Ergo.
411. 2° Probatur : 1) Quoad principia. — Jam ab incuna­
bulis, per magisterium pastorum ct regimen, sub auctoritate
S. Pontificis nimirum per ministerium a Christo institutum,
Ecclesia R., juxta leges ab ipso Christo determinatas, doc­
fl)
(2)
1927,
(3)

G. Bruline?, op. cit., p. 76-103.
Cf. Pii λ I ep. ad archiepiscopum Olomucensem, 7 jul. 1927, J. J. S.„
p. 360 sq.
Cf. omnino Billot, th. 5 ; cf. Matth., xxiv, 9 ; Joan., xv, 19.

408

SOLA ECCLESIA R. EST SANCTA

trina, cultu, legibus et institui is, sanctitatem fovet et illam
omnibus subministrare conatur.
Doctrina. — Dogma enim omnes veritates a Christo reve­
latas amplectitur, quibus rite instructus originem, naturam
ct finem sui superna!uralem, mediaque ad Pint m istum plane
cognoscit homo, dum Moralis
non solum regulam tutam,
X
completam <1. perfectam exhibit p r præcepta ct consilia,
quibus homo ad perfeci ionis studium quam maxime exci­
tatur et practice perducitur, sed v<. re efficacem propter
exempla Christi <L Sanctorum, sanctionem æternam, auxi­
liaque supei naturalia quæ omnibus præsto sunt (1).
Calla. — Per quotidianum sacrificium merita Ghrjsli
applicat; per sacramenta, preces et cæremonias totum
hominem jugiter sanctificat et ad Deum erigit .
Legibus. — Religionem promov·. I c t, secundum doctrinam
a Christo sibi traditam, adimpletionem legis divinæ, magna
cum libertate, ubique intendit, independenter quidem a
quacumque auctoritate aliena, rationemque utilitatis aut
damni temporalis pro nihilo ducens.
Inslilulis. — Ad perfect ionem < l‘fica< it< r homines invitat
ct adducit, exemplo et virtute sacerdotum ct religiosorum,
sive prosequantur sanclilalein sui <t aliorum, sive carilalis
opera, v. g., infantium, paup rum, ægrotorum et senium
levamen aut alia hujusmodi (2).
Igitur omnes catholici, qui prim ipia suæ Ecclesiæ sequun­
tur, sanctificari debent et n apse sanctificantur, 11 peccatores
non possunt inveniri nisi per accidens in Ecclesia catholica :
hi enim id<. o tant um mali sunt, quia de facto libere se subtra­
hunt inlluxui vitali principiorum sanctitatis Ecclesiæ (3).
412. 2) Quoad membra. — a) Præler innumerabilem mul­
titudinem fidelium eujusvis conditionis, qui, quavis ætate,
communem colunt sanctitatem, Ecclesia Romana semper
(i) Cf. De Γ. Bel., n. 251.
M
- Montalembert, /./< Moines d' Oc-id-nt ; Mgr Baunard, / n siècle dc
Γ Fglise de France, possim; Mgr Bougaud, Le christianisme et les temps
presents, t. \ , <’. V, \i, MU . Coppée, Les Humbles ; Lallemand, IIistoire de la
charité; Taine*, Les origines de la France contemporaine, I. II, Le régime
moderne, p 112 sq. ; Maxime du Camp , la charité privée à Paris; Saba(Jer*, Les religions d'autorité et la religion de l'esprit, 1. 1, c. v, p. 249 sq. ;

SOLA ECi.LF. îA IL EST SANCTA

409

habuit ing( nlt ni nunuτι in l ominum per/eclæ sanclilalis, qui,
consilia < vaivn lica summo sj>’< nd ore observantes, humilita­
ti ni, castitati m, ol>< oi· n iam et cantal· m. virtutes prorsus
ignotas antiquis, liberrimi <1 pl< nissime exercuerint : cogita,
ultra anliqüons Ordines, B· ικdidinos, Carmclitas, Dominicanos, Fian· iscanos, Jtscitas, < le., qui jam a longo tem­
pore per I ohm orbem offunduntur, omnes congregal tones
religiosas sive viror, m siv mulierum, in decursu tempo­
rum ortas ct adhuc p imam nt< s.
Hinc Pius Λ7 : Iu l'g i< si, c. ipsa perfectioris vitæ professione,
efficiunt ut sanctitas illa, quam divinus Conditor insignitam
Ecclesiæ notam esse jussit. p; ip tv o, auctoquc in dies splendore,
ante oculos omnium cmiicl »t e olluceat » (2).
Imo, inde a primis sæculis nunquam defuerunt in Ecclesia
Romana viri et feminæ eximite ct heroicæ virtutis, quos ut
tat s a se informat os, sui· influxu m nipe suorum principiorum
audet et nunc proponere. Ita, præler innumeros martyres,
mulli recensentur SS. Paires, ut SS. Cyprianus, Hilarius,
Athanasius, Rasilius, Gregorius Nazianzenus, Ambrosius,
Hieronymus, Chrysoslornus, Augustinus, etc. — SS. Pon­
tifices, ut SS. Linus. Evaristus, Pius I, Felix, Damasus.
Joannes I. Gregorius M., etc. — Fundalores ordinum religio­
sorum, ut SS. Benedictus, Dominicus, Franciscus. — Prædicalores fidei, it SS. Augustinus, Bonilacius. Cyriihs et
Methodius, Vincentius F< nvrius. — Doclores.illustrissimi, ul
SS. Ansi Imus, Thomas, Bonaventura.
Virgines clarissimae,
ut SS. Girtruda, Clara, Catharina Senensis. - Peges et
Principes, ul SS. St< phanus, Lu< ovicus, Hernicus.
Etiam a tempore reformationis proleslanlicx perpetuo
florent saru i i heroici in Ecclesia catholica : il a SS. I rudius,
Then sia, Joann· s a cruce, Franciscus Salesius, Philippus
Nerius, Carolus Borromæus, Vincentius a Paulo, Alphonsus
de Ligorio, .1. Eudes. — Eliam post revolutionem gallicam < l
V. Hostachy, Joie et sainteté, 3 vol., Descléo, 19---2Ô ; G. Neyeon, <.<* ( hris·
tianisnie en action, Histoire de la charité, Paris, cd. Spes, 192, , G. Biunhes,
op. cit., p. 270-313 , Buysse, L'Eglise dc Jesus, c. i, p. 121-1/7 ; De Pou!piquet, L'Eglise catholique, c. 5, p. 103 sq.
(2) Encyc. Quas Primas, .1· ^1· A',, t. χνιιι, p. 609.

410

SOLA ECCLESIA R. EST SANCTA

inter coævos nostros, ut SS. Clem. M. Hofbauer (γ 1820),
A ine. Palotti (f 1850), J. M. Vianmy (f 1859), Gabriel dell’
Addolorata (f 1862) ; Julia Postel (f 1846). Magd. Soph.
Barat (f 1865) ; Theivsia ab Infante Jesu (f 1897) ; Verr ra­
bitis Don Bosco (f 1887), quibus annumerandi sunt mulli
martyns in Missionibus, ut BB. Theophanus Venard, NhI,
Ni ron./ Chanel,
etc.
f
b) Sed n que unquam defuerunt charismata a Christo
Ecclesiæ suæ promissa (Mare., xvi, 16 sq.). Nulla enim adest
ætas in qua Ecclesia catholica non clarui rit miraculis. Id
testantur, primo saeculo : ipsi Apostoli ; secundo sæculo :
Pal r<s aposl olici ; teri io sæculo : S. Irenæus, Tertullianus,
S. Cyprianus, Origi n< s (1) ; quart o et quinto sæculo : S. Am­
brosius, S. Augustinus (2), etc. Non n< gamus primis temporibus
creberrima fuisse hæc dona, ut pote necessaria ad Ecclesiam
plantandam <t in infidelium animis fidem firmandam. At
deinceps ct usque nunc miracula a Sanctis perpetuo fuisse
patrata et catholicorum precibus concessa, historia patit
el. 1ère constanti exp rieni ia. Legantur vitæ sanctorum
Ecclesiæ Bomanæ ; legantur Mariyrologia, Acta sincera
martyrum Ruinarl, Acta sanctorum e collectione Bollandiana;
legantur judicia S. Rituum. Congregationis de miraculis allatis
in b< al ificatione et canonizat i one sanctorum : hæc enim judicia
non feruntur nisi post accuratissimam investigationem de
• veritate horum miraculorum (3). Legantur denique narra­
tiones miraculorum, quæ quotannis fiunt, in Gallia, prope
Lourdes, et ad quorum examen scientifica medicorum com­
missio instit uta est (4).
(1) S. Iren., Adv. hœr., 1. II, c. xxxi, n. 2 ; c. xxn, n. 4 ; Tert., Apol.,
c. xxm ; S. Cyprianus, De lapsis, c. xxiv-xxvi ; Origenes, Coni. Cels., L
1, c. ii.
‘ I
(2) S. Ambros., ep. 22, n. 2, 19 ; S. Aug , De civ. Dei, L XXII, C. vni,
n. 1-2 (Journel, 1784), Conf., L IX, c. vu, ed. Bonne Presse, t. III, p. 142.
(3) Cf. Cod. Jur. can., 2116 sq. ; 2136 sq. ; D’Herbigny, Theol. de Ecclesia,
Beauchesne. 1921, t. II, n. 275 ; Van den Ghoyn, in Diet, théol., art. Acta
martyrum, Acta sanctorum.
(4) Bertrin, Histoire cri'iq tie des événements de Lourdes, Paris, Gabalda,
1914; Un miracle d'auiourd'hui, discussion scientifique, Paris, Gabalda,
1909 ; Ce que répondent les adversaires de Lourdes, Paris, Gabalda, 1911 ;
Bolssarie L'œuvre de Lourdes, Paris, Téqui, 1909 ; Lourdes, Les guérisons,

SOLA ECCLESIA R. EST SANCTA

411

Ergo Ecclesia I iomana, eximia sanct itate semper præfulgens
omnibus se offert ut, essentialiter sancta et sic ver<- est « per se
ipsa... magnum quoddam et perpetuum motivum credibilitalis ct divinæ suæ legationis testimonium irrefragabibile . (1
B. Protestantismus non est sanctus.

413. 1) Quoad principia. — Regime n < t magisterium, si quæ
exsistant apud Protestantes, ortum habent ex illegitima
rebellione, ideoque non solum legitima successione prorsus
carent, sed, ut lalia, debita etiam sanctitate ; quinimo. ut.pote
subordinate ipsi Slalui, sanctitati ipsi quam maximo oppo­
nuntur. Ergo.
Propria autem doctrina de justificatione per solam fidem,
cujus unusquisque sibi judex est, inutilia declarans aut forte
nociva ipsa opera, includensquc negationem liberi arbitrii
ct fatalismum, vitia fovi t necessario, dum contemptus consi­
liorum non solum eximiam virtutum cult uram atque heroicam
prohibet, sed paulatim ad ipsa præcepta violanda inducit.
Sanctitas igitur produci nequit vi propriorum Protestantismi
principiorum.
2) Quoad membra. — Superbi, hypocritae, mendaces, et
vitiis compluribus contaminati apparent ipsi auctores Pro­
testant ismi : Lutin rus, Hcnricus VIII, Cromwell, Elisabeth.
Non mirum ergo apud eorum asseclas generatimdecsst veram
sancti t atom ; instil ut a lu roicis praeclara virt ut ibus poenitentiae,
a! negationis, paupertatis et castitatis parum florescere; mira­
cula frustra sperari signa eximiæ sanctitatis ipsius protes­
tant ismi, et ipsa opera caritatis fere infructuosa haberi,
defectu zeli et apostolat us.
G. Ecclesia Græca non est sancta.

414. 1) Quoad principia. — Ecclesia Græca. formaliter
ul schismatica, non habet ministerium a Christo institutum,
3 vol., Paris, Bonne Presse, 1913 * Biicout, Les merveilles de Lourdes, Paris,
Lethielleux, 1910 ; Castekin, Le surnaturel dans les apparitions el dans les
guérisons de Lourdes, Paris, Bcauchesnc, 1912 ; Deschamps et Le Bec,
l.e cas de Pierre de Rudder et les objections des médecins, Paris, Gabalda,
1913 ; opera Cros, Le Bec, Marchand jam cit., n. 113, etc. ; P. Plus, La
sainteté catholique, Paris, Bloud et Gay, 1928.
(1) Vat., sess. 3, cap. 3 ; Denzinger, 1794.

412

SOLA ECCLESIA B. EST SANCTA

ft Ecclesiæ sul«ordinalionem Statui docens et accipiens, a l( mpore separationis a sanctitate excidit principiorum, et jam
< sse nequit indefectibilis illa Christi Ecclesia quæ sola in
proprium possidet omnia divini fundatoris bona.
2) Quoad membra. — Quamvis omnia fere sanctitatis media
a Christo instituta retinuerit Ecchsia Græca, nullum heroicæ
virtutis sanctum protulit, sed nec sanctum ordinoriæ sancti­
tatis ex principiis sibi propriis ct exclusivis.
Auctores ejus scelesti fuerunt, ambitiosi, fraudulenti :
Photius, Michael Cerularius, Marcus Ephesinus, Petrus
Magnus. Nunc autem corruptione et ignorantia vilescit clerus,
licet pauci in eo inveniantur vere docti ct vere austeri et pii ;
s0“ietas languescit, instituta aut opera pia vel deficiunt vel
vitalitate carent ct fecunditate.
415. De sanctis in falsis coetibus Christianis. — a) Posse inter
lucret icos el schismaticos adesse homines bonæ fidei qui, bonam
vitam agentes, aliquam sanctitatis speciem præ se ferant et
aliquatenus sancti sint coram Deo, non negamus, imo scimus
adesse hodie, inter Anglos et Americanos aliqualem vitæ reli­
giosae formam, at non ex principiis suæ separationis, sed ex
influxu calholicismi melius cogniti, cujus*unitatem cf sanctita­
tem communiter venerantur. Quamdiu tamen in sua sepa­
ratione manent, mediocriter proficiunt : « decst enim, quasi
universaliter, existimatio paupertatis, mullo magis praxis ejus
e' spirit us », difficilior sane inter immensos Anglicanæ Ecclesiæ
reditus. Ex hac porro beatitudine incipit perfectior imitatio
Christi. Magnum inde conversionis obstaculum, sed el meri­
tum. inde explicatur celerior sæpius sanctitas inter conver­
sos » ( 1 ).
b) Possint ne etiam reperiri, inter Græcos et Protestantes,
aliqui viri eximiae sanctitatis ? Sic respondendum putamus.
Quia ecclesiæ separata' nonnulla retinent principia vitalia veræ
Ecclesiæ, non videtur absolute repugnare quod quidam homines
bonæ fidei, v. g. ex Baptismi efficacitate, e formali cognitione
Christi el imitatione, ct e pleniore influxu Ecclesiæ catholicae,
in sua ecclesia, quam veram esse prudenter credunt, possint,
ex gratia Dei et, misericordia, usque ad culmen perfectionis et
usque ad heroicam virtutem perduci. At : D Reapse adfuisse
sanctos quosdam heroicæ sanctitatis inter hæreticos et schisma­
ticos adhuc multi dubitant; 2) Dato quod aliqui tales inve-

(1) D’Herblgny, t. II, n. 327, F ; Buysse, L'Eglise de Jésus, p. 168 sq.

SOLA ECCLESIA IL EST CATHOLICA

413

nianlur, societas, cujus hi sanci i sunt membra, non exinde
sancta dici pol esi ; hæc enim sanctitas, si quæ existai, non ex
ejus societal is propriis principiis procedit, sed ex iis quæ com­
munia habet cum Catholica, quæ ideo ipsa sunt specifice cat holica. Proinde sanctitas hujusmodi in\ enitur in ecclesiis separatis
sed non datur per illas, ac ideo veritatem non Separatarum sed
Calholicismi testatur. — 2) Sancti illi, si qui sint, erunt semper
exceptiones, et reapse nonnisi paucissimi numerantur (1) ab
ipsis Separatis.
c) Ideo non repugnat etiam « ab his [haereticis et schisma­
ticis,] qui veram doctrinam enuntiant, heri quandoque vera
miracula ad confirmationem [veræ] doctrinae » [2-2, q. 178,
a. 2, ad 3). Dei autem sanctitati el veritati repugnat ut hæc
miracula vel errantibus permittantur in gratiam schismatici
coelus aut haeretici vel multitudine et splendore inducant ad
errore m i nv i n c i b i 1 e m.
d) Qui, inter separatos, bona fide veritatem quaerunt et
sanctitatem sincere colunt, citius tardiusve, gratia Dei illustrati
ac permoli, veram Ecclesiam demum ingrediuntur.

HI. - DE CATHOLICITATE
Asserlio : Nota catholicitatis soli Ecclesiæ Romanæ com­
petit [Cerium].
A. Ecclesia Romana est catholica.

416. a) De Jure. — Doctrina enim ct constitutione. Ecclesia
Romana, a qualibet gente aut doctrina prorsus soluta, nullanique habens acceptionem personarum, absolute universalis
est. et virtute propria efficacitateque intrinseca, omnibus
camdem fidem, eadem sanctitatis media, easdemque leges
generales tradere intendit, sub eadem unica auctoritate, ita
ut sponte ct natura in majorem ac majorem extensionem in
dies semper impellatur.
(1) De Grandmaison, Le sadhu Sundhar Singh et le problème de la sainteté
hors de V Eglise catholique, in Recherches de science religieuse, jan.-apr. 1922,
p. 1-29; De Poulplquet, L'Eglise catholique, p. 141-145; Ami du Clergé,
10 mai 1928, p. 298-300 ; Jugie, in Did. ApoL, art. Slaves dissidentes
(Eglises), col. 1378-1385, ubi ait : « Des faits miraculeux (dûment constatés),
opérés à l’intercession des saints russes, nous n’en avons pas encore ren­
contré. ■>

>

«

414

SOLA ECCLESIA R. EST CATHOLICA

b) De facio. — Nedum circumscribatur intra limite s unius
gentis aut unius civium ordinis, Ecclesia Romana iibif/ue
una est quo, datis circumstantiis, pro viribus humanis aditus
patet ; nonobstantibusque persecutionibus, amplius diffun­
ditur nu me rice ct geographice quam omnes alii cœtus singulatim sumpti (1), sed ct p< renni fecunditate prædita, non
solum amissa reparat, verum etiam nova incremenla quotidie
acquirit, per infidelium conversiones; catholici! ate ideo
simultanea, morali, absoluta quidem et relativa reapse præfulget.'
c) Confirmatur ex ipso nomine. — A primis initiis Commu­
nio Romana ipso catholicæ nomine, tanquam nomine dislincliuo, semper fuit ornata, ct usque nunc ab omnibus app lia­
tur, aut certe cum appellatur, sine ambiguitate agnosci­
tur (2). Atqui nequaquam falsa esse possunt > nomina illa
quæ in toto mundo pacifica possessione retinentur. Nam, si
facile quis ementitum sibi nomen propria auctoritate attri­
buere potest, valde difficile est, imo impossibile videtur hujus
nominis consecrationem usu communi obtineri posse. Ergo
hoc nomen « catholicum » non est usurpationis sed veritatis.
Ergo Ecclesia R. vere est catholica.
B. Neque Ecclesia Protestantica, neque Ecclesia Graeca est
catholica.

417. a) De jure. — Unitate formali non pollentes, catholicæ
esse nequeunt illæ ecclesiæ.
b) De facio. — Protestant ismus catholicitatem non habet
temporis : sæc. xvi incepit ; loci : multis in regionibus absolute
deest ; numeri : etsi enim quamdam speciem catholici! alis
præ se ferat, quatenus numero sat conspicuus apparet, nul­
lam tamen exhibet catholicitatem formalem sed nec exhi­
bere potest, ex ipso suo principio fundam, ntali (spiritus
(1) Hodie sunt c:rciter 680.000.000 Christianorum, inter quos nume­
rantur circiter 160.000.000 Græci « Orthodoxi», 220.000.000 Protestantes,
circiter 300.000.000 catholici, Cf. Robart Streit, Ο. Μ. I., Les Missions catholi­
ques. Statistiques et graphiques des Missions catholiqn.es..., Paris, Desclée, 1927,
(2) Cl’. Billot, l. c. ; S'houvaloff, Ma conversion, ed. 3, p. 230 ; De Mais
tre, Du pape, L IV, c. v.
I

SOLA ECCLESIA R. EST APOSTOLICA

privatus) quod divisionem necessario generat el particulaiTfimum.
Attamen, præsertim a mi dio sæc. xix elapso, societates
missionum erexerunt Protestantes multosquc missionaries
miserunt, cum ingentibus pocuniæ summis. At sæpe sæpins
defuit zelus verus et purus, et fructus praedicationis sat mom st.i
fuerunt. Hodie certi magis ac magis in dies suas extendunt
missiones [præsertim Americani], numerice igitur valde
augentur, at non id» o fiunt catholici, quandoquidem non una
Ecclesia Protc-stantica propagatur sed divers® ct oppositae
scctæ multiplicantur absque ulla intima cohæsione, ita ut quo
magis diffunditur praedicatio proli stant ira, io clarius mani­
festetur doctrinæ confusio et defectus principii auctoritatis
et unitatis. Quod ut vitarent. Protestantes, hisce temporibus,
non semel unionem missionariam creare conati sunt etiam
inter varias nat iones (1)... Sed frustra, donec, lumine v< ræ
fidei illuminati et virtute Spiritus Sancti confortati, tandem
confugiant ad unum Christi gregem unumque Summum
Pastorem !
Jam z Jus, ut videtur, purior factus < st saltem apud nonnul­
los (pii curant ut fiant minus Anglicani, ut aiunt, magis
catholici (2). Sit ideo spes horum ad veram unitatem reditus !
Ecclesia Græca, quæ infimam habet diffusionem geogra­
phicam ct num· ricam, incapax est veræ catholicitatis,
cum 1) vilalilale omnino carcat et fecunditate, stirilisque per­
manserit a tempore s parationis; 2) quævis in ea ecclesia
particularis independent: sil ct nalionalis (3).

IV.

DE APOSTOLICITATE

Asseri io : Sola Ecclesia Romana præfulgei nota apostolicitatis [Cerium].
A. Ecclesia Romana est apostolica.
418. Probalur : 1) Ex historia. — Ab Apostolis < nim Petro
ct Paulo fundata est hæc ecclesia, sed et præsertim ejus < pis(1) Dedieu, Instabilité du Protestantisme, c. vu, p. 156-184.
(2) Conference oi Lambeth. 5 lui.-7 Aug. 1920. — (3) C. Brian-Cbaninov,
L'Eglise russe, cap. v ; Foi t t constitution, actes officiels de la Conference
Mondiale de Lausanne, Paris, 1928.

416

SOLA ECCLESIA R. EST APOSTOLI CA

copi a Petro, primo Romance Ecclcsiæ Pontifice, ad nostra
usque tempora perseveraverunt, successione nunquam inter­
rupta aut interpolata, adeo manifesta et perspicua, ut ad hanc
legitimam successionem, jam a primis sæcAilis, provocarint
Patres ut ad signum firmissimum veritatis aposlolica), adver­
sus haereticos et schismaticos (1).
Alii autem episcopi, communicantes cum Petri successore
et ab eo legitime missi ad munus ordinarium apostolorum
exercendum, sunt apostolorum veri successoris. Proinde
Ecclesia Romana sine dubio possidet apostolicitatcm origi­
nis ct regiminis.
2) Ex catalogis. — In quibus singula recensentur nomina
successorum Pelri usque ad Pontificem hodiernum Pium XI.
3) Ex præscriplione. — Aposlolica necessario est ecclesia
quæ nec initium sumpsit posl apostolos, nec mutationem in
regimine unquam passa est. Porro sic se liab< t Ecclesia R.
cujus nec auctor, nec initii tempus, nec originis locus, post
Apostolos assignari possunt, sed neque ulla in regimine
essentialis mutatio ostendi potest. Ergo.
Eo sensu accipiendum est quod dicebat Tertullianus (2) :
« Id verum quod prius. » — Eodem argumento directe proba­
retur doctrinæ aposlolicilas Ecclcsiæ R. Doctrina enim quæ
prorsus t ad< m esscntialil<t ubique traditur, necessario apos­
tolic a diet ne! a est, nisi indicari possit a (pio, quando ct quo­
modo inceperit praedicari. Atqui eamdem omnino doctrinam
universaliter docet Ecclesia R., quam ubique ct semper
docuit, quin possibile sit variationem essentialem invenire,
aut tempus et auctori m mutationis assignare. Ergo (3).
(!) Ee Journei, n. 209, 296, 297, 574 : cf. supra, n. 389-391.
(2) De prxsc., c. xx, xx.xn, xxxvn. Dc Journei, n. 293, 296, 298
(3) Minime obstat quod quandoque, tempore præsertim Schismatis
occidentalis, dubitationes oria? sint quis esset legitimus Pontifex. Nam
semper aliquis fuit verus Pontifex, et dubitationes nullatenus erant de
ipsa successione aposlolica, quam omnes uno ore profitebantur, ut ostendunt
ipsa* eorum anxietates in eligendis mediis quibus dubium, quod expellere
intendebant, solveretur.
Caderum ad legitimam supremi regiminis continuationem et ideo ad
ipsam apostoli» itatem minime requiritur ut nullum omnino interponatur
intervallum temporis inter mortem prædecessoris ct electionem successoris,
sed omnia sunt accipienda « secundum quod fert indoles materiae et huma-

SOLA ECCLESIA R. EST APOSTOLICA

417

13. Ecclesia Protestantica non est apostolica.

419. a) Deesl aposlolicilas successionis. — Nemini succede ns.
Protestant ismus a seipso ortus est, semel ipsum segregans ab
Ecclesia tunc exsistente ; et a Romano Pontifice, Petri suc­
cessore, quem ant ra agnoverat, sese separans, omne m prorsus
amisit formalem successionem apostolicam.
Iiïsuper ejus exordia omnes norunt : in Anglia, ortum
habuit ab Henrico VIII et regina Elisabelh ; in Germania, a
Lulhero ; in Helvetia, a Calvino et Zivinglio ; nullatenus
igitur dici potest continuare Ecclesiam Apostolorum.
b) Deesl ideo missio légitima. — 1) Iis qui episcopatum reji­
ciunt, ut patet, cum missionem suam a multitudine fidelium
aut a Principe repetant.

2) Ipsis etiam qui, ut Anglicani, episcopatum servantEtenim eam non acceperunt :
a) Immediate ab ipsis Apostolis qui, jam abhinc quindi cini
saeculis, c vita migraverant ;
b) Mediate ab Ecclesia tunc ut vera a cæteris agnita, nam
vel hæc ipsa Ecclesia carebat apostolica potestate, quam
idcirco Protcstantibus communicare non potuit, vel (am
habebat, et sola erat et remansit vera Christi Ecclesia, contra
quam rebellarunt, et protestati sunt Reformatores, et a qua
non missi, sed excommunicat i et rejecti fuerunt.
c) A Deo extraordinarie. Ejusmodi enim missio extraordi­
naria, non solum contradicit indcfectibilitati et essentiali
Ecclcsiæ immutabilitati, sed gratis asseritur, utpote quæ
neque miraculis, neque eximia vitæ sanctitate, neque aliis
signis necessariis prol alur. — Adde doctrinam Prole st an­
tium perpetuo mutari. Ergo (1).
nus modus succedendi in regno electivo, ad cujus normam Christus Eccle
siam suam noscitur instituisse ». Billot, p. 267, n. 4. Cf. Salembier, Le grand
schisme d' Occident, ed. 4, Lecoffre, 1902 ; Schultes, p. 204-206.
(1) Deest ipsis etiam potestas Ordinis, ut de Anglicanis sole limiter
declaravit Leo A’ /1 / : » Auctoritate nostra, motu proprio, certa scientia
pronuntiamus et declaramus ordinationes ritu Anglicano actas, irritas
prorsus fuisse et esse omninoque nullas. » Ep. Apostolica' cura', 13 sept. 1S96;
Denzinger, 1966.

Theol. I.

14

418

ECCLESIA R. EST VERA ECCLESIA

C. Ecclesia Græca schismatica non est apostolica.

420. A Capite Ecclesiæ sese separando, omnem formalem
successionem apostoli· am amisit hæc ecclesia, præserlimque
Russica, cujus < piscopi a laica potestate mittuntur. Ideo
episcopi hujus ecclesiæ, etiamsi adhuc materialiter occupent
sedem apostoli· am. jam amplius non sunt apostolorum
successores ; nam sibi vindicando potestatem independentem
a Petri successore, <o ipso cessarunt esse membra collegii
apostoli· i et omn· m potestatem jurisdictionis perdiderunt.
Cætcrum doctrinam essentialiter mutaverunt Graeci, v. g.
primati m It. Pontificis, quem nunc rejiciunt, antea agnove­
rant ; imo ipsam constitutione m de novo integram acceperunt
a Principe civili, ut Russi a Petro Magno. Unde aut ecclesia
græca prius erat apostolica it nunc non est, aut prius non
erat apostolica neque nunc est, cum a se ipsa vel a Principe
apostolicilatc m habere non potuerit.
Corollarium. — Divinitas et veritas Ecclesiæ Romanæ
directe ostenduntur ex ipsis quatuor sui notis in se inspectis.

421. a) Ex Aposlolicilate. — Res humanæ essentialiter
mutabilis sunt et volubilis : singula corruunt regna ct nova
creantur, quandoque ex infima causa, ita ut nulla omnino
sedes stabilis dici possit et firma. Atqui, nono· stantibus
temporis edacitate et portarum infe ri vehementi et continuo
impetu, per oppugnationes tum extornas (persecutiones),
tum internas (hæreses et schismata), firmissima huc usque
manet ct immutabilis Sedes R. ; successio Petri, absque ulla
interruptione, sibimetipsi idenlica perseverat apud Romanos
Pontificis, itemque successio Apostolorum apud episcopos
Pontifici supremo unitos. Ergo Ecclesia R. societas mere
humana esse nequit, sed extraordinario Dei interventu adju­
vari debet ct roborari (1).
b) Ex Unilale. — Natura hominis proni sunt ad arbitrio
• ·
*
suo agendum et proprias sibi fingendas opiniones ; non mirum
ergo si unitas difficile obtinetur, difficiliusque servatur inter
(1) Bossuet, Discours sur l'histoire universelle, 2eple, c. xxix-xxxi ; A.Nico­
las, Eludes philosophiques sur le christianisme, 3e pl°, C. vin.

ECCLESIA R. EST VERA ECCLESIA

419

homines, sed < L impossibilis vid< tur in rebus religiosis, prae­
sertim inter viros genti* diversos, ingenio et fine, el eo quidem
magis impossibilis quo universalior est ipsa societas. AI qui,
nonobsl antibus obstaculis innum -ris externis et internis,
ardissima et plenissima unii as a multis sæculis perdurat
in Ecclesia 11., per omnes gentes diffusa, non solum in agendis
præceptis vel arduis, sed etiam in credendis veritatibus vel
rationi imperviis ct sola auctoritate impositis. Divino ergo
quodam auxilio sustentatur Ecclesia R., quæ effectus adeo
vires humanas transcendentis capax reperiatur.
c) Ex Catholiciiale. — Absque ulla coactione externa, solo
motivo persuasionis et prædicationis virtute, doctrina catho­
lica,· adeo abstrusa et naturæ humanæ ingrata, perpetuisque
periculis ct vexationibus obnoxia, per universum orbem
intacta et integra propagata est et jam diu una permanet,
licet in decursu temporum malimus adfuerit progressus in
dogmate, non objective quidem per novas revelationes sed
in propositione ct notitia ita ut doctrina sit vere progressiva
simul ac prorsus immutabilis (1).
Porro lactum hujusmodi non solum vires humanas trans­
cendere arbitramur, sed eo magis stupendum nobis videtur,
1) quod duplex includit miraculum morale, mirabilem nempe
propagationem Christianismi ejusque invictam slabililalem (2 ;
2) quod ante Ecclesiam R. unicam diffundere religionem per
omnes gentes nemo lentaverat, et quod Protestantes, quamvis
obstacula minora inveniant superanda ct mediis perfruantur
amplioribus et tutioribus, huc usque tamen Catholicos
imitari frustra conati sunt.
d) Ex Sanctitate. — Omnis vera sanctitas est res maxime
ardua, continuos exigens conatus, adeo natura humana
propensione nativa, ad malum inclinatur et ad pigritiam ;
magis ardua est, si quæritur et consideratur non jam in aliqui­
bus individuis in particulari, sed apud magnam hominum
multitudinem diversæ indolis, nationis ct ingenii ; ideo jam
(1) Manuale, t. III, de fide, c. n, de evolutione ct progressu dogmatis.
(2) Cf. Tract, de Vera Religione, n. 223 sq. ; 245 sq. ; A. Eymieu, Deux
arguments pour le catholicisme, p. 131 247.

420

ECCLESIA R. EST VERA ECCLESIA

dicendum est nullam ecclesiam sancl.il ale communi ct per­
fecta pollere posse absque speciali Dei auxilio. — Sanctitas
autem heroica il a transcendit vires humanas ut produci
nequeat nisi per societatem quæ sit per se sancta, cujus scilicet
principia essentialia et constitutiva sint formaliler et lolaliler
sancta. Jamvero hac sanctitate eximia semper ac clarissime
refulget Ecclesia R., imo indesinenter est fecunda mater
sanctorum cujus eminens sanctitas, quovis tempore, signis
divinis : martyrio, miraculis et ceteris caelestibus charisma­
tibus, manifestatur. Igitur Ecclesia R. necessario divina
habenda est.
Conclusio generalis.

422. Ecclesia R., eaque sola, non solum primatu pollet, sed
singulis præfulget nolis a Christo ita Ecclesiæ suæ assignatis
ut ab ea nullatenus separari possint eique unice sint propria?.
Ergo Ecclesia R., eaque sola, vera est Christi Ecclesia ct
omnis ecclesia præter ipsam falsa dicenda est.
Quin imo, etiamsi Evangelium ignoremus, etiamsi voluntatem Christi Ecclesiam formaliter instituentis et notas (i
particulares definientis nesciamus, ex sola accurata consi­
deratione praclica Ecclesiæ R., uti nunc est ante omnium
oculos, quin ullatenus opus sit illam cum aliis ecclesiis com­
parare, legitime et certo inferre possumus hanc Ecclesiam
divinam esse et veram, « quæ per se ipsa magnum quoddam
(t perpeluum est molivum credibililalis et divinæ suæ lega­
tionis testimonium irrefragabile (1). »
Omni igilur argumentorum genere conslal Ecclesiam Roma­
nam veram el unicam esse Ecclesiam a Christo inslilulam,
unicamque salutis arcam, exlra quam ideo nemo salvus fieri
polest.
Quapropter, cum nil magis in volis esse debeat cunctis
catholicis, quam ut consummetur unilas a Christo petila,
ac unum fiat Ovile, unusque Pastor ; tum precibus, tum
poenitentia, tum verbis, tum ipsis pecuniis, quantum possunt,
(1) Denzlnger, n. 1794. Cf De Poulplquet, Le miracle et ses suppléâmes,
cap, 1, v. p. 36 sq.

ECCLESIA R. EST VERA ECCLESIA

421

debent singuli adjuvare fratres in opere conversionis infide­
lium et dissidentium, ut mox omnes errantes, ut ait PiusXI,
« unam Jesu Christi Ecclesiam sint agnituri, eamque tandem
ingressuri, perfecta nobiscum caritate conjuncti » (2).
(2) Encyc. Mortalium animos, A. A. S., 1928, p. 16. Benedictus XV jam
commendaverat praxim recitandi preces ad unitatem fidei obtinendam,
A. A. S., 1917, p. 61 sq. et ipse Pius XI litteras fecit encyclicas « de sacris
niissionibus provehendis, A. A. 5., 1926, p. 65 sq. et in encyc. Ecclesiam
Dei, 12 nov. 1923 (A. A. S., 1923, p. 573 sq.), « cum dissidentes impense
cohortans tum christifideles universos... ut pro viribus suam quisque...
operam studiumque navent » ad unitatem promovendam, media aptiora ad
eam procurandam indicavit : vitæ sanctitatem, caritatem erga fratres
separatos, pias preces, Eucharistiæ usum sacramenti et sacrificii, etc.

INTIMA ECCLESIÆ CONSTITUTIO

PARS POSTERIOR

DE INTIMIORI ECCLESIÆ CONSTITUTIONE
EJUSQUE

RELATIONIBUS CUM SOCIETATE CIVILI

PROŒΜI UM
Objectum hujus partis.

423. Triplex potestas docendi, regendi ct sanctificandi,
a Christo Apostolis collata, Ecclesiæ absolute necessaria
dicenda est. Ecclesia enim non solum, uti imperium civile,
subditos regere debet ad finem per potestatem regiminis seu
jurisdictionis, sed etiam, cum finis sibi assignatus supeinaturalis sit, ipsis subministrare tenetur ipsa principia quibus
membra hunc finem attingere reapse valeant, nimirum :
1) revelalam verilalem quam fide amplecti oportet et quæ
potestate magisterii authentici' proponitur ct definitur ;
2) graliam quæ rite confertur per potestati m ordinis, qua
sacra conficiuntur et ministrantur, et cujus ope homo, ad
ordinem supernaturalcm elevatus, hoc in ordine operari
potest et vitam beat am consequi (1).
Jamvero hujusmodi potestatum, quæ ipsi Ecclesiæ Ro­
manæ, utpote unicæ veræ Christ i Ecclesiæ, compet unt, natu­
ram et prærogalivas int imius et accuratius ’considerare ct
perspicere nunc intendimus.
Divisio potestatum.

424. Triplex potestas docendi, regendi ct sanctificandi ea est
(1) Billot, q. 8-11 ; Franzelln, th. 5 ; Mazzella, n. 754 sq.

POTESTAS ORDINIS

423

•quæ dicitur etiam potestas magisterii, regiminis et ministerii
seu sacerdotii.
Datur autem alia divisio, (pia universa Ecclesiæ potestas
in potest atom Ordinis tantum et jurisdictionis distribuitur.
Porro potestas Ordinis est ipsa potestas sacerdotii, quæ ita
vocatur ex sacra Ordinatione, per quam confertur. Potestas
jurisdictionis amplectitur potestatem magisterii simul et
imperii et confertur per missionem legitimam a Superiore.
Quandoque tamen potestas jurisdictionis dicitur de sola
potestate regiminis et sic condis! inguitur a potestate magis­
terii. Ita rem intelligimus in præsenti. Quare post pauca de
præeminentia potestatis Ordinis — ad quam edocendam spe­
cialis instituitur tractatus, dicemus : 1) de potestate juris­
dictionis; 2) de potestate magisterii; 3) de membris Ecclesiæ
seu de subditis in quos prædictæ exercentur potestates ; 4) de
relationibus inter Ecclesiam et Statum.
Assertio : Potestas Ordinis præeminet inter alias Ecclesiæ
potestates [ Theol. certum].

425. Id facile constabit, si considerentur eujusque pob statis
origo, firmitas, natura et finis proximus (1) : potestas t nim
Ordinis præeminet :
a) Origine. — Confertur per sacram Ordinationem, dum
ceteræ potestates ex superioris injunctione procedunt.
b) Firmitate. — Nam, licet legitime (2) exercere nequeat
nisi sub dependentia Superioris, potestas Ordinis, impresso
charactere sacramentali, cui adnexa est, eadem adest in
omnibus eodem charactere insignitis, et indelebilis omnino
pt rmanet, nec amiti i potest . Aliæ autem potestates in majori
minorive gradu dantur a Superiore, a quo restringi et auferri
possunt.
c) Nalura intima. — 1) Ceteræ potestates secundum quid
præslant potestati Ordinis, quia hæc est mere inslrumenlalis,
(1) Franzelin, Dc Ecc. Christi, th. 5; D’Herbigny, t. 1, n. 150; Van
Noort, n. 41.
(2) Jurisdictio a Superiore collata requiritur etiam ad validam sacramenti
Pœnitentiæ ministrationem.

424

POTESTAS O BD IN IS

dum illæ sunt aliqualiter principales. Sacerdotes enim non
producunt sanctitatem internam virtute principali : id est
Dei proprium ; sed a Christo summo sacerdote virtutem
accipiunt instrumentaient, qua minislerialiler operantur homi­
num sanctificationem. E contra rectores Ecclesiæ aliquatenus
sunt causæ principales tum in docendo, tum in regendo : non
solum enim proponunt veritatem revelatam et leges divinas
imponunt, sed auctoritate propria judicant de opportunitate
ct modo quibus fieri convenit veritatum propositio, determinantque modum et tempus observandi leges, imo alias
ferunt leges atque pœnas infligunt.
At : 2) potestas Ordinis simpliciter præeminet : nam percam
sacerdotes directe et immediate Deo supernaturaliter operanti
cooperantur, et efficaciter atque ex opere operato gratiam
producunt in animas, nisi sit obex ex parte recipientium.
Hæc cooperatio supernaturalis immediata deficit in aliis
potestatibus.
d) Fine proximo. — Potestas Ordinis immediate respicit
cultum Dei et sanctificationem animarum per oblationem
Sacrificii et sacramentorum dispensationem. Quoties operatur
secundum regulas objectivas a Deo præfixas, effectum super­
naturalem obtinet ex opere operato, independenter a meritis
et sanctitate ministri. Ct terre potestates per se ct immediate
respiciunt gubernationem hominum. Dirigunt nempe intellec­
tus ad assenliendum credendis (magisterium), voluntates
ad implenda præccpta (regimen : leges, judicia, pœnæ).
Ultimo quidem intendunt fidelium sanctificationem, ad quam
acquirendam eorum actus ordinare conantur ; at internam
sanctitati m non producunt ex opere operato, sed ex opere
cooperanlium.
Inde patet : a) Quanta sit dignitas sacerdotum, quanta sit
sublimitas sacri ministerii. 1) Pastores enim, potestate Ordinis
utenti s, vere sunt patres animarum ; eas spirilualiler generant
et vivificant ; eisque communicant et in eis augent vitam
supernaturalem, quæ a Deo ipso descendit per ipsos, etiam
indignos ministros. 2) Christus non venit in mundum nisi « ut
salvetur mundus per ipsum » (Joan., m, 17). Ergo tandem
aliquando omnis Ecclesiæ potestates ad ipsam potestatem

POTESTAS ΟΒΓ)IN IS

425

Ordinis ordinantur : ncc prædicatur veritas nec lex aut di­
rectio imponitur nisi ut proxime sanclilas ct ultimo salus
obtineatur. Ergo omnis activitas pastorum omnescpie fide­
lium actus ad illud unum tendere debent ut rninislerium
sacerdotale effectus producat semper validiores ct uberio­
res.
Inde patet : ]j) Quam enorme sit peccalum rectorum Ecclesiæ, si missionem, a Superiore acceptam, ad alium finem
dirigant ejuam ad Dei laudem et ad animarum sanctifica•tionem.

426

JURISDICTIO S. PONTIFICIS

CAPUT I

DE POTESTATE JURISDICTIONIS
Paulisper tantum hac in quæstione immorabimur. Oui
plura desiderat, auctores juris canonici consulat, cujus est
materia propria (1).
.<
ART. I

De Summo Pontii ce
Errores.

426. Inter adversarios adnumerandi sunt : 1) Omnes qui
ipsum R. Pontificis primatum rejiciunt., fautores nempe multitudinismi, presbyterianismi et episcopalismi. 2) Febronius
(De Statu Ecclesiæ), Tamburini (Vera idea della S. Sede,
p. 2, c. 2), Gallicani non pauci et Anglicani, juxta quos Pon­
tifex R. jurisdictionem proprie dictam utique ct ordinariam
habet, sed in sola diœcesi roman a, relate autem ad universa­
lem Ecclesiam nonnisi potestatem inspectionis et directionis
possidet, nihilque potest in singulis ecclesiis, nisi extraordi­
narie aut. mediantibus episcopis qui, in concilio generali
congregati, superiores
sunt Papa, cujus ideo potestas a cano*
nibus ecclesiasticis limitatur. 3) Modernistæ (2) qui Pontifici
jurisdictionem absolute denegant, præsertimquc potestatem
cocrcitivam, ei tribuentes quamdam tantummodo potestatem
directionis, spiritualem, ut aiunt, ct moralem.
Doctrina catholica.

427. His Vaticani verbis continetur : « Si quis itaque dixerit'
(1) Palmieri, De Rom. Pont., th. 12-13 ; De Groot, q. 16, art. 2, 3, 4 ;
Mazzella, n. 948-1015 ; Pesch, n. 368 sq. ; Billot, th. 30, q. 15 ; De sacra­
mentis, t. II, th. 32; Dubruel, in Dici, théol., art. Gallicanisme; Bouix,
De Episcopo, t. I, p. 81 sq., 104 sq. ; Neyron, in Diet, apol., art. Gouverne­
ment de l’Eglise.
(2) Loisy, Autour d'un petit livre*, v, p. 178 sq. ; L Evangile cl Γ Eglise*,,.
iv, p. 125 sq.

JURISDICTIO S. PONTIFICIS

Domamini Pontificem habere lanlummodo officium inspectionis
vel directionis, non aulem plenam el supremam poleslalem
jurisdiclionis in universam Ecclesiam, non solum in rebus,
quæ ad fidem el mores, sed eliam in iis quæ ad disciplinam et
regimen Ecclesiæ per lolum orbem diffusée perlinent ; aut eum
habere lanium poliores parles, non vero lolam plenitudinem
hujus supremæ potestatis; aul hanc ejus poleslalem non esse
ordinariam el immediatam sive in omnes ac singulas ecclesias,
sive in omnes el singulos pastores el fideles : anathema sil (1). »
Asser lio : Romanus Pontifex habet in universam Ecclesiam
plenam et supremam potestatem jurisdictionis, ordinariam
quidem et immediatam, in omnes episcopos et fideles, tam
seorsim singulos quam simul sumptos, etiam in rebus ad
disciplinam pertinentibus [De fide].
Explicatur thesis.

428. 1) Poleslalem jurisdiclionis. — Habet nempe Pontifex
in universam Ecclesiam potestatem vere episcopalem, uti
definivit Vaticanum, potestatem scilicet illam pastoralem
quam quivis episcopus in sua diœcesi habet, et quæ consistit
in potestate pascendi, regendi ac gubernandi gregem sibi
commissum.
2) Supremam. — Non datur scilicet ulla potestas major
aut æqualis. Potestas ideo S. Pontificis major est potestate
cujusvis episcopi, imo potestate omnium episcoporum simul
(absque Papa).
3) Plenam. — Jurisdictio S. Pontificis est per se plena;
Ponti fex nempe habet per se solus non solum potiores partes
supremæ potestatis sed lolam (‘jus plenitudinem, ita ut suprema
potestas in eo sit lola et indivisa. Proinde Papa potest per se
solus peragere quidquid perlinet ad regimen Ecclesiæ, absque
ullo episcoporum concursu aut Ecclcsiæ consensu. Ab ipso
pendet quævis alia potestas ecclesiastica ; ipse vero a nullo
pendet et ejus potestas nullo arctatur, limite, nec quoad
(1) Denzinger, n. 1831, 1827 ; Cod. jur. can., c. 218 ; 1557, 1569.

428

JURISDICTIO S. PONTIFIAIS

personas, nec quoad loca, nec quoad objecta, ct ad omnes
omnino casus se extendit.
Merito igitur damnati sunt Gallicani dicentes : « (Pontificis)
decreta ad omnes et singulas ecclesias pertinere, nec tamen
irreformabile esse judicium, nisi ecclesiæ consensus accesse­
rit (1). »
4) Ordinariam. — Pontifici nempe competit vi muneris, et
semper viget pro omni tempore et circumstantia. (Cod.,
can. 197.)
5) Immediatam. — In omnes et singulos, tum pastores tum
fideles, exercetur tanquam in proprios subditos, nulla alia
interposita potestate.

Probatur thesis.
429. Hæc doctrina nullo negotio eruitur ex prædcmonstratis de Ecclesiæ monarchia ct Petri primatu.
a) Jurisdiclio Papæ plena esi el suprema. — R. Pontifex
enim, utpotc claviger Ecclesiæ universalis, paslor supremus
ct omnium fratrum confirmalor, habet in omnes et singulos
fideles et episcopos, etiam collegialitcr sumptos, et quidem
quoad omnia quæ ad finem Ecclesiæ spectant, potestatem
veræ et propriae jurisdictionis quæ, in exercitio sui prorsus
independens, nullius alterius potestatis cooperatione indiget,
a qua e contra dimanat et pendet quæcumque ecclesiastica
potestas.
b) Ordinaria el immediala. — Hæc enim præfala potestas
Pontifici simpliciter competit vi officii sui clavigeri, pastoris
et confirmatoris, idc oque valet pro semper et pro casibus
quibuscumque.
Insuper, cum totalis Ecclesia, omnes fratres, agni ct oves,
fideles et pastores, Petro ejusque successoribus directe et
jure divino commissi fuerint, totam plenitudinem auctori­
tatis quam Christus Ecclesiæ contulit, ubique exercere potest
S. Pontifex, et immediale in omms sive scorsim sive simul
sumptos.
Ergo jurisdictionem vere episcopalem in universam Eccle(1) Art. 4 Decl. cler. Gall., Denzlnger, 1325.

JURISDICTIO S. PONTIFICIS

429

siam possidet R. Pontifex qui i<l< o Episcopus episcoporum
jure dicitur.
430. Nota. — 1° De objeclo autem hujus potestatis el de
modo quo exercetur, legantur opera Canonistarum.
Pro nunc notare sufficiat : A) S. Pontificem, etiam absque
episcoporum consensu, pro tola Ecclesia posse, prout expedire
judicaverit : a) leges ferre, authentice interpretari, mutare,
abrogare aut ab eis dispensare, imo abrogare leges ab episcopis
latas aut ab eis dispensare (1) ; b) quaslibet causas ecclesias­
ticas ad suum tribunal evocare, majores sibi reservare, appella­
tiones a judicio cujuslibet episcopi suscipere, necnon sententias
ferre definitivas a quibus jam non licet appellare 2 ; e) episco­
pos instituero imo et deponere (3), etc. — B) S. Pontificem
hanc potestatem exercere valere per se, ul patet, sed de facto
in ejus exercitio assisti : 1) a S. R.E. Cardinalibus, qui ejussunt
« praecipui consiliarii el adjutores » (Cod., c. 230 sq.) ; 2 a Curia
Romana, quæ constat undecim Congregationibus, tribus Tribu­
nalibus et quinque Officiis (c. 242-264) ; 3 a Legalis et Nuntiis,
quos in quamlibet mundi partem mittere potest (c. 265 sq.),
2° Minime repugnat Pontificem simul ac episcopos parti­
culares habere in eamdeni plebem pot estai em ordinariam et
immediatam, cum ejusmodi jurisdictiones non sint ejusdem
ordinis, sed una (episcoporum) alteri (Pontificis) subordinetur,
sicuti in quolibet regno, regis potestati subordinatur potestas
inferiorum magistratuum qui regem ad juvant in regni adminis­
trat ione. Quocirca potestas superior, nedum officiat inferiori,
illam potius roborat el firmat, ut dixerunt PP. Vaticani (4).
3° De Decretalibus Pseudo Isidori, quibus ortum esse Pon­
tificis primatum olim contenderunt nonnulli Protestantes, hæc
teneas. Mulla sane falsa inveniuntur in eis, a Benedicto quodam
levit a simpliciter excogitata et conficta, ut disciplinam eccle­
siasticam penitus collapsam restitueret el confirmaret : quod
attinet autem ad primatum Pontificis, nil omnino profert
Isidores (cui falso tribuuntur ista pseudodecretalia), quod non
multo ante ab omnibus agnitum fuerit Christianis, ita ut. plane
omissis falsis decretalibus, legitimis antiquioribus monumentis
abunde demonstretur plena R. Pontificis potestas. Hinc
Leo XIII : « Quibus de causis, Concilii Vaticani decreto, quod
(1) Denzlnger, 492, 493 ; 731 ; 1324, etc. — (2) Cod., can. 228, § 2;
2332 ; Denzlnger, 1830.
(3) Cod., c. 329.
(4) Denzlnger, n. 1828 ; cf. S. Th , in 4 Sent., d. 17, q. 7 ; Leo XIII,
Encyc. ♦ Satis cognitum », Denzlnger, 1962.

JURISDICTIO EPISCOPORUM

430

est de vi et ratione primatus Romani Pontificis, non opinio
est invecta nova, sed \elus et constans omnium sæculorum
asserta fides (1). »

ART. II

De Episcopis
Jÿ jfr.

, v.

...

.

Asseri io : Episcopi singillatim sumpti (2) habent in subditos
jurisdictionem ordinariam, propriam et plenam, particularem
tamen et subordinatam [Doclrina catholica].

431. 1° Ordinariam et propriam. — Ut patet : — 1) ex ipsa
Chrisli volunlale e piscopab m hicrarchiam ita instituentis, ut
variæ Ecclesiæ partes episcopis lanquam ordinariis pastoribus
regendæ committantur ; — b) ex agendi ralione Apostolorum
qui, mandato Christi obt< mp. ranl.es, per civitates episcopos
constituunt, qui ordinarie pascant gregi m sibi commissum,
juxta illud Petri : « Pascite qui in vobis est gregem Dei » (I P( t.,
v, 2 ; Act., xx. 28) ; — c) ex tota Ecclesiæ Traditione et
praxi his Vatican i declarata : « episcopi... tanquam veri pas­
tores assignatos sibi greges singuli singulos pascunt ct re­
gunt (3) » ; — d) ex Cod. dur. can., c. 334 : « Epise opi residentialcs sunt ordinarii < ! immediati pastores in dioecesibus sibi
commissis. »
2° Plenam. — Jurisdictio < pise oporum est. plena, sed in sua
specie, in suo ordine (subordinate) et supra subditos tantum :
episcopi < nim non e-ssent simpliciter loquendo pastores, si non
possent peragere in propria cioecesi omnia quae ad regimen
et gubernatiom m fidi lium suorum requiruntur. Hinc episcopi
regunt fidei-s tam in foro interno quam in foro externo,
et leges, judicia < I poenas ferre possunt juxta opportunitati m.
Cf. supra, n. 373 sq. ; Cod., c. 335.
3° Particularem et subordinatam. — Ad gi neralc enim
(1) Encyc. Salis cognitum, 29 jun. 1896 ; Denzinger, 1961,
2) De jurisdictione episcoporum collective sumptorum infra dicetur
ubi de concilio œcumenico. Cf. Dici, théol., art. Evêques, col. 1713 sq.
3) Val., sess. 3, c. 3, Denzinger, n. 1828.

JURISDICTIO EPISCOPORUM

431

Ecclesiæ regimen extendi non potest, sed ad solos subditos
coercetur, et S. Poni ilici, qui, jure divino, curam habet
omnium ecclesiarum potestatemque ordinariam (I. immedia­
tam in omnes et singulas dioeceses, pit n · subjicitur, ita ut
limitari possit ct restringi, diam in diœcesi propria, per
reserval iones R. Pontificis.
432. Nec doctrinæ isti obstat quod S. Pontifex « territoria
nendum erecta in dioeceses » prouisorie regendas committat
« Vicariis aut Præfectis Apostolicis » — quod etiam dioecesis
canonice erectæ regimen, sive plena, sive vacante sede, ali­
quando Summus Pontifex, ob graves et speciales causas Admi­
nistratori Apostolico vel in perpetuum vel ad tempus commit­
tat » (1). At prorsus repugnaret quod Papa omnes simul depo­
nere! episcopos el dioeceses per vicarios regeret, ita ut jam
non essent in Ecclesia episcopi qui tanquam ordinarii el nomine
proprio ecclesias gubernarent.
Corollarium. — Utrum episcoporum jurisdictio immediate
a Deo procedat ?

433. 1° Jurisdictio < piscopalis sine dubio a Deo immediale
procedit eo sensu quod, ex institutione divina st mp 'r adesse
debent in Ecclesia aliqui episcopi qui. sub auctoritate Romani
Pontificis, commissos sibi givges n gant potestate ordinaria.
Cf. c. 329.
2° At amplius quaeritur num singuli episcopi a Deo imme­
diale recipiant jurisdictionem.
A. Indubium est nemin un jurisdiction ·ηι accipere, reti­
nere aut exercere posse contra Romani Pontificis voluntatem
seu n min- m posse constitui episcopum absque interventu
Romani Pontificis. Nemo enim est legitimus episcopus nisi
qui a Petri successore mittatur seu qui in corpus pastorum
Ecclesiæ assumatur auctoritate Romani Pontificis, sive
interventu proprio et personali Papa*, sive ab alio cui hoc
munus commisit Pontifex et secundum regulas a Pontifice
præfixas. Repugnat enim aliquem constitui past on m alicujus
partis ovilis, præter voluntatem Pastoris supremi qui universo
ovili præcst plena potestate. {Cod., c. 329 sq.)
(1) Cod., c. 293, 312.

432

JURISDICTIO EPISCOPORUM

Anliquilus quidem in orientalibus ecclesiis patriarchae, in
occidentalibus m tropolitæ episcopos confirmabant, sed ex
auctoritate et delegatione Sedis Apostolicæ, a qua ipsi confir­
mabantur (1). Hodie viget lex sequens : « Cuilibet ad episco­
patum promovendo.... necessaria est canonica provisio seu
institutio, qua episcopus vacantis dioecesis constituitur,
quæquc ab uno Romano Pontifice dalur ». (c. 332, 147, 2).
434. B. Sed etiam posito quod institutio canonica a solo
Romano Pontifice detur, ut omnes profitentur et profiteri
debent catholici, adhuc quaeritur utrum ipsa jurisdictio
singulis episcopis conferatur a Deo immediate, an mediante
R Pontifice. Hac de re acriter disputatum est in Concilio
Tridentino, et duplex datur sententia inter catholicos.
a) Prior sententia (Franc, de Victoria, Alph. de Castro
\\ irceburgenses, Vasquez, Collet) contendit jurisdictionem sin­
gulis episcopis immediate a Deo conferri sive in consecratione
sive alio modo, adeoque Pontificem, actu suo institutionis
canonicae, aut tantummodo jurisdictionem divinitus datam
ad certum gregem limitare, aut ponere conditionem sine qua
Christus non daret jurisdictionem.
b) Posterior sententia (S. Thomas, S. Bonavenhira, S. An­
toninus, Cajelanus, Bellarminus, Suarezius, Benedicius XIV,
et fere omnes rcccntiores) docet jurisdictionem a Christo
utique derivari tanquam a causa principali, sed immediate
episcopis conferri a S. Ponlifice, in ipso actu quo eis ecclesias
regendas committit.
Hæc doctrina, quæ saltem probabilior et verior dicenda
est, sic probatur :
1) R. Pontifex habet plenitudinem potestatis in universam
Ecclesiam ct in singulas ejus partes, potest ideo ex plenitudine
suæ potestatis jurisdictionem aliis conferre in quamlibet
Ecclesiæ partem. Ergo absque ratione admitteretur interven­
tus immediatus Dei.
2) S. Pontifex est pastor supremus ordinarius et immediatus
(1) Cone. Xic.

ii,

act. S ; Lal. i, can. 10 ; Denzinger, 305, 363.

JURISDICTIO EPISCOPORUM

433

totius Ecclesiæ. Ergo omnis auctoritas ecclesiastica ab ipsius
potestate descendat necesse est.
3) Jurisdictio ct subditi correlation sunt. Ergo ubi actu
non adsunt subditi, adesse nequit jurisdictio actualis. Porro
episcopi subditos immediate accipiunt a R. Pontifice. Ergo
ct actualem jurisdictionem.
4) Reapse jurisdictio datur independenler a consecratione :
hodie enim ordinarie confertur ante consecrationem, et illam
exercere possunt episcopi, etiam non consecrati, statim ac
dioecesis sibi commissae possessionem canonice ceperint
(c. 334). Ergo.
5) Reapse iterum jurisdictio episcoporum mutari, ampliari,
restringi ct etiam adimi potest a S. Pontifice. Porro « mirum
omnino esset si divina Providentia, quæ suaviter cuncta
disponit, noluisset per cum jurisdictionem dari per quem
augeri, minui atque adeo penitus tolli posse voluisset » (1).
Merito igitur
Pius VI declarat S. Pontificem « hominem
o
cum esse... a quo ipsi episcopi auctoritatem suam recipiant,
quemadmodum ipse a Deo supremam suam potestatem
accepit » (2).

—·"

-

-

(1) Bellarminus, De R. Poni., 1. IV, c. xxiv.
(2) Brev. Super soliditate, 2 8 nov. 1786 ; Denzinger, 1500.

434

IN F A LL IBIL IT AS ECC L ES IÆ

CAPUT II

DE POTEST ATE MAGISTERII
Dicendum : 1) de exsistentia ct ratione hujus potestatis;
2) de subjecto activo magisterii ; 3) de ejus objecto; 4) de
assensu debito ejus decisionibus.

*

ART. I

De Existentia magisterii infallibilis
Notio infallibilitatis catholica.

435. Caim in la parte tractatus Ecclesiam potestate docendi
pollere jam probavimus, sufficiat none ostendere huic potes­
tati infallibili! alis praerogativam a Christo alligatam fuisse.
Jamvero infallibilitas (1), quam immerito impeccabilitatem aut omniscientLiam dixerunt Protestantes, non est sim­
plex inerrantia de /acto, qua aliquis, licet errori per se obnoxius,
de facto tamen non errat, sed inerrantia juris, qua quis nec
errat, sed nec errare potest. Rursus non loquimur de infallibilitate essentiali, quæ soli D. o comp. Lit, sed de infallibili!ate
participata, quæ, etsi vere supernaturalis, ut pote naturæ vires
et. exigentias superans, tique indebita, a D<o tamen creaturis
rationalibus communicatur speciali de causa.
Hæc autem infallibilitas, vel est — ab errore immunitas in
docendo et activa nuncupatur, vel — eadem immunitas in
credendo et passiva dicitur, quæ auctoritati doctrinali pasto­
rum. infallibiliter doc< ntium, respondet tanquam effectus. De
sola ergo infallibili! ait' activa agere est quæ definiri potest :
Assistentia divina qua Ecclesia, traditum per Apostolos revcla(1) Pesch, n. 265 sq. ; Billot, th. 16 ; Ottlger, t. II, p. 8 sq. ; Mazzella,
n. 7 80 sq. ; D’Herbigny, t. 1, n. 102 ; Dublanchy, in Diet, théol., art. Eglise,
t. IV, col. 2175 sq, ; Schultes, art. 32.

INFALLIBILITAS ECCLESIÆ

435

iionein seu fidei depositum saucie cuslodil el [ideliler exponit
En doctrina Vaticani : « Neque enim fidei doctrina, quam
Di us revelavit, vclut philosophicum inventum proposita est
humanis ingeniis pcrficie nda, sed tanquam divinum di posit um
Christi Sponsæ tradita, [ideliler custodii nda et infallibiliter
declaranda. » — « Definimus R. Pontificem... per assislenliam
divinam ipsi in beato Petro promissam, ea infallibili! ate
pollere, qua divinus Redemptor Ecch siam suam in definii nda
doctrina de fide vel moribus instructam esse voluit. » — « Ne­
que enim Petri successoribus Spiritus S. promissus est ut, eo
revelanto, novam doctrinam patefacere nt, sed ut, eo assistente,
traditam per Apostolos revelationem seu fidei depositum
sancte custodirent ct fideliter exponerent (1). »
Infallibilitas ideo nullatenus r< quirit novam revelationim,
sed tantummodo specialem D< i Providentiam exigit, qua ita
dirigitur Ecclesiæ magisterium ut in revelatione olini facta
custodienda, declaranda, explicanda ct tuenda : 1) ab errore
absolute immunis servetur, ct 2) nonnisi verum doe» re et defi­
nire valeat.
Nota etiam infallibililate m non præcavere Ecclesiam ab
errore nisi in rebus revelatis et in iis quæ cum revelatis cohae­
rent ; in inquirenda veritate non excludere industriam huma­
nam aut diligentiam, quæ tam< n necessaria est, non ut Eccle­
sia « omnino ek finiat atque infallibili sua auctoritate utatur,
sed ut conve nienter ac recte (hoc. est sine peccato) < a utatur ».
(Valentia, t. 3, d. 1, q. 1, punctum 7, § 41.)
Errores.

436. Protestantes, magisterium negantes, a fortiori respuunt
ejus infallibilil ate m. — Jansenisiæ ct Pistorienses autumant
infallibil itate m principaliter ct. immediate datam fuisse coetui
fidelium ; pastorumque judicium irreformabile non esse nisi
ab universa ecclesia recipiatur (2). — Prole stantibus annume­
randi sunt Modernislæ. Juxta eos « in definiendis veritatibus
ita collaborant disce ns et doce ns Ecclesia, ut doce nti Ecch siæ
(1) Denzinger, 1800, 1839, 1836.
(2) Denzinger, 1502.

436

IN FA L LIBILI TAS ECC I. ESIÆ

nihil supersit nisi communes discentis opinationes sancire».
Hinc « Ecclesia, cum proscribit errores, nequit a fidelibus
exigere ullum internum assensum », et « nullo sub respectu
ad Ecclesiam pertinet judicium ferre de assertionibus disci­
plinarum humanarum ». Hinc quoque dogmata catholica
possunt « historice falsa aid, dubia esse » ; non semper euindem
habent sensum, et reformanda sunt ut cum hodiernis pro­
gressibus scientiarum componi possint (1).

Assertio : Ecclesia universalis docens praerogativa pollet
infallibilitatis [De fide].
Probatur thesis.
A. Ex textu missionis.

437. Postquam Apostolis demandavit Christus munus ct
potestatem docendi, auctoritate sua, doctrinam suam gentes,
addit : « El ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad
consummationem sæculi » (Matth., xxvm, 20). Nimirum affir­
mat se jam esse, et usque ad finem mundi omnibus diebus
permansurum cum /Vpostolis corumque successoribus munus
magisterii exercentibus. Ergo nonnisi veritatem a Christo tra­
ditam, integram quidem ct absolute puram docebit Ecclesia.
Ergo.
B. Ex damnatione fidelium qui magisterio Ecclesiæ non
obediunt.

438. « Eunles in mundum universum, prædicale Euangelium
omni crealuræ, ait Christus Apostolis. Qui crediderit el baplizalus fuerit, sulcus erit; qui vero non crediderit, condamnabilur » (Mare., xvi, 15-16). Ergo, nisi dicatur Christum ad
errorem homines obligare potuisse sub poena æterna, magiste­
rium Ecclesiæ prorsus infallibile dicendum est.

C. Ex promissis Christi.
439. Hæc sunt verba Christi : « Ego rogabo Patrem, el alium
(1) Decr. Lamentabili, prop. 6, 7, 5, 24, 54, 58, 62-64 ; cf. Encyc. Pas­
cendi, Jus/urandum antimodcrnisticum, Denzinger, 2006, 2007, 2005,
2054, 2058, 2062-2064 ; 2091, 2093 sq. ; 2147.

INFALLIBIL1TAS ECCLESIÆ

437

Paraclilum dabil vobis, ul maneat vobiscum in ælernum,
Spirit urn veri lai is, quem mundus non polesl accipere, quia non
videl eum nec scit eum; vos aulem cognoscelis eum, quia apud
vos manebit, el in vobis erit. » « Paraclilus..., Spirilus Samius,
quem millel Paler in nomine meo, ille vos docebil omnia, el
suggerel vobis omnia quæcumque dixero vobis. » « Cum venerit
ille Spirilus verilalis, docebil vos omnem verilalem fôrffîçz'. υμάς
dç την άλήΟειαν πάσαν : deducel vos in omnem verilalem). » (Joan.,
xiv, 16, 17, 26 ; χνι, 13). « Accipielis virlulem supervenientis
Spirilus Sancti in vos, el erilis mihi lesles in Jerusalem, el in
omni Judæa el Samaria, el usque ad ullimum lerræ. » (Act., i.
8.)
Christus absolute promittit Spiritum Sanctum, Spirilum
nempe verilalis, in aeternum cum Apostolis ct successoribus
mansurum, non solum ut cos edoceat universam veritatem
revelatam ct in memoriam revocet ct explicatius suggerat
quæcumque ipsis jam tradiderat Christus, verum etiam ut,
ejus virtute roborati, testes evadant ipsi lolius veritatis chris­
tianæ. Ergo in tradenda Christi doctrina infallibilis erit
Ecclesia.
D. Confirmatur ex doctrina Apostolorum.

440. 1) « IIæc libi scribo, ait Apostolus, sperans me ad le
venire cilo. Si aulem tardavero, ul scias quomodo oporleal le
(in græco deest vox « le », sermo ideo generalis est) in domo
Dei conservari, quæ esi Ecclesia Dei vivi, columna et firma­
mentum verilalis » (I Tim., m, 14-15).
S. Paulus instruens Timotheum quales esse debeant ii qui
in Ecclesia ministerium agunt, ideoque de hierarchia Ecclesiæ
alloquens, ipsam Ecclesiam vocat columnam et lirmanu ntum velitatis.
Porro columna (στύλος) significat id omne quo aliquid
firmiter sustentatur, basim nempe solidam (Gal., n, 9);
firmamentum autem (έδραιώμα) est id quod, ex se firmum,
stabilitatem et firmitatem præstat ei quod ipsi innititur
(I Cor., xv, 58 ; Coi., i, 23). Ecclesia vero firmamentum est
« τησ αλήθειας », id est non hujus aut illius veritatis, sed lolius
verilalis revelalæ quæ contra hæreticos docetur.

438

IN F ALLI BI LI TAS ECCL ES LE

Unde sic : Ecclesia sustentat veritatem ( t illam immobiliter
firmat, sicut columna ct basis sustentant ct firmant ædificium. Jamvero Ecclesia non firmat veritatem ipsam quoad se,
cum absolute sit firma, ut a Deo r< velata, sed quoad nos,
quatenus certissimam auctoritate sua notitiam veritatis in
gentes universas diffundit. Veritatem autem sine ulla erroris
mixtione proponere nequit Ecclesia, nisi sit infallibilis in
docendo. Ergo.
Cæterum ntlla in textu adhibetur reslriclio : absoluto
loquitur Apostolus de domo Dei, quæ est Ecclesia Dei vivi,
scilicet de Ecclesia universali ct perpetua. Igitur pro semper
gaudet Ecclesia prærogativa infallibilil al is in docendo.
2) « Ipse (Christus) dedit quosdam quidem apostolos, quos­
dam aulem prophetas, alios vero euangelistas, alios aulem
pastores el doclores, ad consummationem sanctorum, in opus
ministerii, in aedificationem corporis Christi, donec occuramus
omnes in unilalem fidei el agnitionis Filii Dei,... ul jam non
simus parvuli fluctuantes, el circumferamur omni venio doc­
trinae in nequitia hominum, in aslulia ad circumventionem
erroris » (Eph., iv, 11-14). Cf. Act., xv, 28 ; II Cor., x, 5;
I These., n, 13.
Quamvis ergo quædam ex istis charismatibus transitoria
sint, per])· tuo tamen fore in Ecclesia magisterium doctrinale
infallibile clare innuit Apostolus, cum aperte dicat fideles
ab errore absolute fieri immunes huic adhaerendo magislerio.

M

E. Ex testimonio V. Patrum.

441. Fidem suam de infallibilitate Ecclesiæ adeo aperte
testati sunt Patres, verbis expressis aut æquipollentibus, ut
sufficiat pauca ex antiquioribus testimonia seligere :
S. Ignatius : « Jesus Christus... sententia Patris est, ut et
episcopi, per tractus Lerræ constituti, in sententia Jesu Christi
sunt (1). »
S. Irenaeus : « Veritatem... (ita) facile est ab Ecclesia sumere,
ut omnis quicumque velit sumat ex ea polum vitæ. » — « Ubi
Ecclesia, ibi ct Spiritus Dei ; et ubi Spiritus Dei, illic Ecclesia
€l omnis gratia ; Spiritus aulem veritas. »— « Qui successionem
(1) Ad Eph., 3, 2 ; Journel, 38.

DE SUBJECTO ACTIVO MAGISTERII

430

habent ab Apostolis,... cum episcopatus successione, charisma
veritatis, secundum placitum Patris, acceperunt. (1). »
Tertullianus : Quomodo « Spiritus Sanctus... ad hoc missus
a Christo, ad hoc postulatus de Patre, ut esset doctor veritatis,
neglexerit officium Dei,... sinens ecclesias aliter inierim intelligere, aliter credere, quam ipse per apostolos prædicabat
?
Hinc : « Veritas nobis adjudicetur, quicumque in ea regula
incedimus, quam Ecclesia ab apostolis, apostoli a Chi isto,
Christus a Deo tradidit (2). »
S. Athanasius : « Patres nicæni... de fide nequaquam dixere :
« Decretum est », sed : « sic credit catholica Ecclesia », statimque
confessi sunt quidnam crederent, ut declararent non recentiorem, sed aposlolicam. esse suam sententiam (3). »
S. Hieronymus : « Poteram omnes propositionum (falsarum)
rivulos uno Ecclesiæ sole siccare (4). »

F. Ex natura Ecclesiæ.

442. Cum Ecclesia sola a Christo missioni m acceperit vc ram
edocendi fidem omnes gentes ad consummationem usque
sæculi, perpetuum est necessario ct unicum salutis medium.
Porro si erraret in doctrina, statim desineret osse medium
salutis, (piia veram fidem proponere cessaret, et amplius
Ecclesia Christi non esset. Ergo infallibilis est (5).
ART. II

De Subjecto ativo magisterii ecclesiastici
443. Christus Apostolorum collegio et Petro potestatem
commisit docendi omn< s gentes : subjectum igitur magis­
terii ecclesiastici nil aliud esse potest quam ipsius collegii
(1) Adi>. hirr., 1. Ill, c. iv, n. 1 ; c. xxiv, n. 1 ; 1. IV, c. xxvi, n. 2 ; Jour­
nel, 213, 226, 237.
(2) De prwscr. hær., 28 (20, 21), 37 ; Journel, 295 (292, 293), 298.
(3) Ep. de synodis, 5 ; Journel, 785.
(4) Dial. c. Luci'., 28 ; cf. S. Aug., in Ps. xxx, enarr. 3, n. 8; De sumbolo
ad Catech., serin. 1, c. 6, n. 14 (Journel, 1535), etc.
(5) Loca Scripturae, quibus inniti solent Protestantes ut Apostolos
fallibiles fuisse sibi demonstrent, critice expensa vide apud Ottlger, p. 23 44.
— Hoc inierim nota, scilicet Apostolos infallibiles fuisse in doctrina Christi
proponenda, non autem in rebus aliis quæ ad doctrinam revelatam non
speclan t.

440

INFALLIBILITAS S. PONTIFICIS

Apostolorum et Petri successores, episcopi scilicet una cum
S. Pontifice ct ipse S. Pontifex (1).

§ I.

—

De Summo Pontifice

Errores.

•*

.X,
•

<

444. Præter Protestantes qui unanimi ore infallibilitatem
R. Ponlilicis rejiciunt, inter adversarios adnumerandi sunt
Gallicani qui, occasione Magni Schismatis occidentalis, de Papa
vero dubitantes, ad concilium provocarunt, unde exortum est
principium : « Concilium est supra Papam », qui ideo infalli­
bilis non est nisi definiat cum concilio œcumenico vel accedat
Ecclesiæ dispersæ consensus.
Hæc autem doctrina edocta a Pciro de Alliaco (f 1420) el
J. Gerson (f 1429), approbata a Cone. Constantiensi, in 4a ses­
sione (1415), quam Pontifex postea damnavit, fere exstincta
erat, quando renovata est (1611) a Bicher (De Potestate ecc. et
pol.), facultatis theologiae Parisiensis syndico, a M. Antonio
de Dominis (De Republica ecc.) et a Petro de Marea (Concordia
sacerdotii et imperii), annoque 1682 inserta est in Declaratione

Cleri Gallicani.
Abhinc autem valde sparsa est, Josephismum genuit in
Austria, Conslilulioriem ciuilem Cleri in Gallia et Articulos
organicos, fundamentumque praebuit opinioni Nuylz qui con­
tendebat « institui posse nationales ecclesias ab auctoritate
R. Pontificis subductas planeque divisas » (2), et schismati
Veterum catholicorum qui definitioni Vaticani adhaerere nolue­
runt (Dollinger, Von Schulte, Reinkens, Loyson).

Doctrina catholica.
445. Cone. A'aticano sic exponitur : « Docemus el divinitus

revelatum dogma esse definimus : Bomanum Pontificem, cum ex
cathedra loquitur, id est, cum omnium Christianorum, pastoris
»

(J) Billot, th. 31 cl q. 16 ; Mazzella, n. 1016 sq., 1039 sq. ; Palmieri,
th. 25 sq. ; Pesch, n. 441 sq., 507 sq. ; De Groot, q. 13, art. 1 sq., q. 16,
art. 5 ; Bouix, De Papa, præsertim, t. II, p. 160 sq., t. Ill, p. 345 sq. ;
Franzelln, De Tradit., th. 12 ; Salembler, Le grand schisme d'Occident;
Dom Benoit, La cité antichrétienne an Λ7Λ’® siècle, t. 11, p. 592 sq. ; Dubruel, in Diet, theol., art. Gallicanisme ; Dubruel et Arquilllère, in Diet,
apol., art. Gallicanisme ; St. Harent, ibid., art. Papauté, infaillibilité ponti­
ficale, col. 1422 sq.
(2) Denzinger, n. 1737.
H

♦

*
INFALLIBILITAS S. PONTIFICIS

441

cl docloris munere fungens, pro suprema sua Apostolica auctorilale, doctrinam de fide vel moribus ab universa Ecclesia
tenendam definii, per assislenliam ipsi in bealo Petro promissam.
ea infallibililale pollere, qua divinus Redemptor Ecclesiam
suam in definienda doctrina de fide vel moribus instructam esse
voluit ; ideoque ejusmodi Romani Pontificis definitiones ex
sesc, non autem ex consensu Ecclesiæ, irreformabiles esse (1). »
Asseri io : R. Pontifex ex cathedra loquens infallibilis est
[Historice cerium, llieologicc de fide] (2).

446. Cum ea infallibililale gaudeat Ponlifex qua ipsa
Ecclesia perfruitur, immorari necesse non est nisi in determinando conditiones requisitas, ut hujusmodi praerogativa
certo polleat Pontifex.
Conditiones locutionis ex Cathedra.
447. a) Ex parte Pontificis. — Requiritur ut omnium Chris­

tianorum Pastoris el Docloris munere fungatur. « Idcirco non
censentur ex cat hedra latæ sentent iæ< quas Ponlifex edit ut
doctor privatus, vel ut Pontifex est, sed non usus auctoritate
sua suprema in universam Ecclesiam. » (De Groot, p. 606.)
Charisma tam n infallibili! at is privilegium Pont ilicis personate dici potest : 1) quia quilibet in Petri sede legitimus
sed< t Ponlifex co ipso infallibililale ornatur; 2) quia ejus
decreta ex se, non autem ex consensu Ecclesiæ, irreforma­
bilia sunt.
Quare omnino rejicienda est distinctio quam Gallicani
ponebant inter Sedem et Sedentem, dicentes singulos Ponti­
fices errare posse, sed Deum providere ne « error inolescat »
in Sede romana, faciendo nempe ut error aliquando admissus
·/ corrigatur.
· I
cilo
(1) Denzinger, n. 1839.
(2) Mgr Cecconl, dlistoire du Concile du Vatican, ί vo). (Lecolïre, 1887) ;
C. Manning, Histoire du Concile du Vatican (traduit par Chantrel), Palmé,
1872 ; Vacant, Etudes théologiques sur les constitutions du Concile du Vati­
can, 2 vol., Paris, 1895 ; Granderath, Constitutiones dogmatic» 'S. œcumcnici Concilii Vaticani, Friburgi, 1892.

‘J
’
11

,j

itt
'j

I

‘|

I
II

j
I
Π

I
I

;
[
I

;

442

INFALLIB1LITAS S. PONTIFICIS

b) Ex parte modi. — Requiritur ut Pontifex « pro suprema
sua Aposlolica auclorilale doclrinarn... definiat; » nimirum
oportet ut judicium proferat' dogmaticum, ultimatum quidem
ac terminalivum ; non sufficit ergo sententia quæ absque cre­
dendi obligatione editur, v. g. adhortandi causa, « sed requi­
ritur intentio, manifestata definiendi doctrinam, seu fluctua­
tioni fin. m imponendi... dando definitivam serd-ntiam » (1).
c) Ex parte termini. — Requiritur ut « doclrinarn ab uni­
versa Ecclesia tenendam definiat » Pontifex, scilicet oportet
ut velit doctrinam imponere universali Ecclesiæ, haUcque
voluntatem sufficienter et indubie manifestet. Hæc tamen
definitio p >r se nullis formis determinat is alligata est, dum, modo, etiamsi Pontifex unum episcopum immediate allo­
quatur, (.x materia tradita, ex forma adhibita (verbis expres­
sis vel æquipollentibus), vel ex aliis adjunctis, manifestetur
hæc intentio Pontificis decidendi veritatem et omnes obli­
gandi fideles.
Si dubium occurrat, in hac re dijudicanda multum valet
tum virorum sapientum judicium, tum (multo magis) Ecclesuæ sensus et consensus.
d) Ex parte objecti. — Requiritur ut Pontifex definiat
« doclrinarn de fide vel moribus ab universa Ecclesia tenen­
dam » ; objectum ideo infallibili! alis amplectitur non solum
omnia revelala ad fidem et mores pertinentia, sed diam
omnes v· citâtes cum revelatis ita connexas ut ad revelata
custodienda, exponenda ct defendenda necessariæ sint.
1) Hoc aperte indicat vox illa « tenenda » a P. P. Vaticanis
apposita, exclusa formula « de fide ten» udam », quam nonnulli
proponebant, no restringi viden tur infallibilitas Pontificis ad
sola revelata quæ fide divina credenda sunt.
2) Hoc iterum indicant verba Valicani docentis Petri
successoribus promissum esse Spiritum Sanctum, « ul... eo
assistente, Iradilam per Apostolos revelationem seu fidei depo­
situm. sancle custodirent el fideliter exponerent », nam custodia
(1) Colled. Lac., t. VII, Acta et decreta SS. Cone. Vat., coi. 414, 2° ;
Choupln, op. cit., p. 26 sq.

*

INFALL1MLITAS S. PONTIFICIS

I

ct expositio depositi infallibilitatcm postulant etiam pro
connexis cum formaliter revelatis (1).
His positis conditionibus, definitiones a Pontifice prolalæ
per se et ex se absolute sunt irreformabiles, adeo ut Ecclesiæ
seu Episcoporum consensus sive antecedens, aut concomi­
tans, sive subsequens, nullo modo necessarius sit per modum
judicii authentici concurrentis cum judicio seu definitione
Pontificis.
Probatur thesis.

!1

I. — Implicite

A. Ex ipsa debita Pontifici subjectione Ecclesiæ universalis.

44-8. Ex Scriptura constat : 1) S. Pontificem caput esse
Ecclesiæ universalis, quæ ei plane subjacere debet ; 2) ipsam
universalem Ecclesiam infallibilem esse in docendo res fidei ct
morum. Atqui si R. Pontifex, ex cathedra loquens, infallibilitate non gauderet, alterutrum destrueretur. Nam. vel
Ecclesia obediret Pontifici erranti et una cum eo in errorem
laboretur, vel non obediret ct primatus tolleretur et Ecclesiæ
unitas. Ergo.
13. Ex variis primatus dotibus.

449. a) Ex Mallii. XVI, 18-19. — 1) R. Pontifex, utpote
Petri successor, fondamenlum est totius Ecclesiæ, nimirum
principium efficiens ejus unitatis et firmitatis, principium
ideo efficax fidei, quæ elementum est essentiale et præcipuum
ædificii Ecclesiæ. Sed principium ct. causa firmæ fidei Ecclesiæ
nequit esse R. Pontifex, nisi sit et ipse, et quidem ex se,
firmissimus in fide. Ergo R. Pontifex, proul munus excrcel
fundamenli relaie ad Ecclesiæ fidem, scilicet prout magisterio
supremo fungitur, pro suprema sua auctoritate, infallibilis
est. ex se.
(1)
Lac.,
apud
pape,

f

Quod magis explicabitur infra ubi de objecto infallibilitatis. Cf. Coli.
t. VII, p. 415, 1704 sq. Exempla definitionum ex cathedra habes
Chounln, p. 48-49 ; cf. Dublanchy, in Diet, theol., art. Infaillibilité du
col. 1696-1705 ; Harent, in Diet. Apol., art. Papauté, col. 1422 1534.

44Λ

INFALL1BIL1TAS S. PONTIFICIS

2) Aggressiones inferi, inter quas præcipue reccnsendæ sunt
impugnationes contra fidem seu hærcses, non prævalebunl
adversus Ecclesiam. Ergo a fortiori non praevalebunt adversus
petram, c (pia unice defluit tota Ecclesiæ et fidei firmitas.
Sed prævalerent si petra, scilicet Pontifex, qua munere
supremi magistri fungens, non esset ex se firmus in fide. Ergo.
3) R. Pontifex habet claves regni coelorum, nimirum rex
est unicus totius Ecclesiæ, ct potestatem supremam,
universalem, absolutam ct independentem possidet in ipsam
Ecclesiam ct in omnia quæ ad eam spectant ; ergo suprema
etiam pollet potestate docendi et fideles absolute obligandi
ad doctrinam quam eis I radit ipse. Ergo infallibilis est ex se,
ut summus Ecclesiæ magister ; nam si magisterium ejus non
esset infallibile, et quidem ex se, neque absolutum esset,
neque supremum et universale.
b) Ex Joan. XXI ,15-18. — Omnes in Ecclesia, sive fideles,
sive episcopi, etiam collective sumpti, sunt ad R. Pontificem
sicut i oves et agni ad pastorem. Ergo omnes et. singuli abso­
luti* pascendi sunt et reg< nd i a R. Pontifice qui idcirco supre­
mam ct absolutam habet potestatem eos efficaciter docendi
verbum veritatis. Sed universalis Ecclesia non potuit a
Christo ad errorem obligari. Ergo R. Pontifex, qua partes
magisterii supremi exercet, ex se infallibilis est.
II. — Explicite
♦a

A. Ex Scriptura.

450. « Aii aulem Dominus : Simon, Simon, ecce Salanas
expetivit vos ul cribarel steal trilicum. Ego aulem rogavi pro
le, ul non deficiat (ides lua, el lu aliquando conversus confirma
fratres luos » (Luc., xxii, 31-32).
1) — EXPLICATIO LITTERALIS

a) Tenlalio : « Simon... trilicum . — Satan, opus Christi
annihilare cupiens (έξητήσατο, ad supplicium depoposcit),
postulat ul sibi dedantur Apostoli, ut eos vehementer conturbet
(σινιίσζι : concutere el agitare, sursum deorsum vertere), fidem
eorum praesertim impugnando, quæ est principium unionis et

INFALLIBILITAS S. PONTIFICIS

445

societal is cum Christo, ut patet ex ipso Christi responso (ne
deficiat tides tua).
b) Oral io Chrisli : « Ego... fides tua. » — Ut autem omnes
firmi permaneant, Christus pro Petro solo rogat, ut imprimis
absolute sit ipse firmus in fide (ϊνα μή έζλ'-η : ut nullum omnino
defectum patiatur ejus fides), et quidem pro semper, cum verba
Christi illimitata sint et universalissima, nimirum inde a
tempore quo Petrus a Christo acceperit missionem pascendi
gregem.
c) Munus Petri : « El lu... fratres luos. » — Sed orat etiam
Christus ut Petrus fratres in tide confirmet. Porro conversus
(έπιστρέψις), sive intelligatur de conversione a lapsu, uti quidam
volunt, sive advcrbialiler sumatur pro vicissim, sive sensu
naturali accipiatur : « et tu, converte te ad fratres... », idem
remanet sensus generalis, cum absolute dicatur Petro : con­
firma (στηρίζειν : stabilire, fulcire). Petrus ideo erit aliis bisis
firma, firmamentum ne labantur aut vacillent in fide.
« Fraires » aulem qui firmandi sunt a Petro, ipsi sunt quos
expetivit Satanas ul cribraret, nimirum Aposloli et cum eis
omnes episcopi ct fideles. Et sane ipsi Apostoli a Petro, firmati
sunt, eo quod, quantamlibet firmitatem in se habeant, « eam
non habent independent em a Petro, sed ut superædificati
super hoc fundamentum » (1).
Praeterea, ut liquet ex ipso contextu, Christus hic loquitur
non de Apostolis ut sic, sed ul Ecclesiam repiæsenlanlibus,
nimirum ul episcopis qui Petro subjiciuntur principi, ut mem­
bris collegii cujus caput est Petrus, qui munus ordinarium
perpetuum exercere debent in terris. Ergo Petrus magisterium
ecclesiasticum firmabit in aeternum, ct, illo mediante, totam
Ecclesiam.

2) — ARGUMENTUM THEOLOGICUM
1° Ad solum Petrum verba Christi referuntur.
451. Paulo ante enim (v. 25), omnes Apostolos allocutus
erat Christus, nunc autem (v. 31), ad solum Petrum sermonem
convertit, bis dicens : Simon, Simon, et toties addens prono(1) Pesch, n. 510 : Bossuet, Meditations sur l’Evangile, t. II, lr? p.,
70e ct 72e jour. Quidquid sit de difficultatibus quas de sensu hujus textus
movere solent adversarii, interpretatio nostra est sine dubio interpretatio
traditionalis et tenenda. Cf. Palmieri, Dc lloni. Pont., ed. 2, p. 353 ; De la
• Brière, in Diet, apol., art. Papauté, col. 1366 sq. ; Dublanchy, in Diet,
ihcol., art. Infaillibilité du pape, col. 1653 sq.

446

INFALLIBILITAS S. PONTIFICIS

men 2® personæ ; pro le, fides tua, el lu, fralres luos ; imo a
reliquis Apostolis plane discernitur Petrus quem, ut eos con­
firmaturum, declarat Dominus et constituit, cui, solo respon­
denti, proximam et trinam negationem praenuntiat Christus.

2° Perpetua

promittitur infallibilitas

Petro supremi

MAGISTRI PARTES EXERCENTI.

452. 1) Injallibililas. — Petrus enim non solum nunquam

deficiet in fide, sed ipsius universalis Ecclesiæ fidem confirma­
bit contra universos errores ; hanc ideo firmitatem quam
cætcris conferet, primario habet et ex seipso Petrus, nimirum
infallibilis est ex se in docendo.
.
iM
2) Perpetua. — Ne ulla quidem limilalio ponitur in textu :
verba Christi indefinite patent, et terminis absolute generali­
bus ct universalibus enuntiatur.
Cæterum, conlexlus permanentiam privilegii evidenter exi­
git. Nam : a) Fides Petri opponitur oppugnationi Salanx,
quæ prorsus perpetua futura est. — b) Petrus, qui confirmator
fratrum esse jubetur, jam Ecclesiæ petra in aeternum consti­
tutus est contra inferi portas. Ergo ipsum confirmandi offi­
cium, munus proprium petræ, cujus stabilitate totum aedifi­
cium firmum evadit, perpeluum erit sicut ipsa petra. — c) Fra­
tres confirmare in fide ad officium docendi pertinet, quod
sicut munus supremi pastoris, cujus est pars maxima, abso­
lute perpeluum in Ecclesia voluit Christus. Ergo.
3) Pelri ul supremi Magistri paries exercentis. — Sat liquet
ex dictis, sed paucis verbis ita declarari potest : fratres a
Petro confirmandi omnes sunt fideles et episcopi vel collégia­
lité!· sumpti. Atqui præter hos omnes non adest nisi ipse
Primas ut sic. Ergo, qua munere suo supremo fungens, qua,
suprema sua auctoritate universalem docens Ecclesiam,
infallibilis est Petrus per se quidem et independenter a quovis
Ecclesiæ consensu. Ergo R. Pontifex, qua docens ex cathedra,
ex se vere infallibilis est, ita ut ejus definitiones ex se, non
autem ex consensu Ecclesiæ, irreformabiles sint.
B. Ex traditione.
453. Infallibilitas R. Pontificis aperte deducitur ex omnibus

INFALLIBILITAS S. PONTIFICIS

447

iere textibus supra allatis ad probandum 11. Pontificem
successorem esse Petri in primatu (Cf. n. 394 sq.).
1° li. Pontifices sibimelipsis infallibililatem sæpe attri­
buerunt. — Docuerunt enim rem a se d< finitam non amplius
agitai i posse : a quavis Eccksia; sententia ad suum tribunal
appi liari posse affirmarunt, sua autem judicia ita prorsus
irrevocabilia isse ut. ab eis appellate nulla de causa limat ;
formulas fidei nonnunquam praescripserunt, et propositiones,
etiam ut hæreticas, sua propria auctoritate proscripserunt,
citra œcumenica concilia, episcoporum consilium non expos­
ci ntes, non roganti s suffragia, non exspectanti s sententiam,
st d normam fidi i sl alui ntes ab omnibus necessario si quendam
sub pœna excommunicationis, et ipsis episcopis mandantes
ut. cam promulgent ct observari faciant (1) ; sed et præter
haereticos, quoslibet, infallibili! at t m Apostalicæ Sedis negantes
a! solute damnarunt (2).
Inde a tempore concilii Constantii nsis a nonnullis in
dubium vocari coepit infallibilitas S. Pontificis. Sed immerito :
nam, etiam tempore controversiarum, Pontifices minime
abstinuerunt a proferendis sententiis definitivis in materia
’ fidi i, ul patet ex damnatione Baii, Jansenii, Oucsnelli, etc. (3) ;
. 11 hæc judicia ut ex se irreformabilia et infallibilia ab omnibus
ecclesiis recepi a sunt.
2° Patres el theologi, jam a primis sæculis, infallibililalem
II. Pontificis plene agnoverunt el docuerunt. — Illum enim
dixerunt : normam orthodoxiæ, custodem veræ doctrinæ,
unicum principium unitatis, judicem supremum in materia
fidi i, ita ut, io locuto, causa simpliciter finita dicatur et sit.
Il a S. Augustinus : « Litteris bialæ meinoriæ papæ Innocentii... de hac re (pelagiana) dubitatio tota sublata est. » —
« De hac causa (Pe lagianismo) duo concilia missa sunt ad
sedem apostolii ani : inde etiam rescripta venerunt. Causa
(1) Denzinger, n. 100, 109, 110, 160 — 330, 338, 469 — 58 sq., 171 sq.,
420 sq. — 161, 480 sq., 495 sq., etc.
(2) Valen tinum damnavit Hyginus ; Montanistas Zephyrinus ; Xovatianos Cornelius ; Pelagium Innocentius 1 et Zozimus ; Nostorium Cœlestinus ; Eutychium Leo M., etc. — Petrum dc Osma damnavit Sixtus IV ;
Lu them m Leo X, etc.
(3) Denzinger, 1001 sq. ; 1092 sq. ; 1351 sq.

448

INFALLIBILITAS S. PONTIFICIS

finita est (1). » Ita S. Petrus Chrysologus : « Beatus Petrus,
qui in propria sede et vivit et praesidet, praestat quaerentibus
fidei veritatem (2). »
3° Concilia œcunienica indicium Ponlificis supremi ul ex se
prorsus irreformabile habuerunt. — Octo enim priora concilia
vel illud definierunt in materia fidei quod jam R. Pontifex
praeformaverat et definiri jusserat, vel assensum ejus postea
requisiverunt et confirmationem, quam omnino necessariam
credebant ad valorem decretorum fidei, vel utrumque simul
fecerunt. Ergo.
Hanc porro doctrinam a cone. Lugd. II confirmatam, plane
sancivit Florentinum concilium solemniterque definivit Vati­
canum. (3).
Unde ipse Tournely (De R. Pont., q. 5, a. 3) : « Non dissi­
mulandum difficile esse, in tanta testimoniorum mole, quæ
Bellarminus et alii congerunt, non recognoscere Apostolicæ
Sedis seu Romanæ Ecclesiæ certam ct infallibilem auctorita­
tem ; at longe difficilius esse ea conciliare cum declaratione
cleri gallicani, a qua recedere nobis non permittitur. » Jam
antea fere idem confessus erat Gerson dicens : « Sic occupa­
verat mentes plurimorum ista traditio (de infallibilitate
Ponlificis), ut oppositorum dogmatizator fuisset de haeretica
pravitate vel notatus vel damnatus (4). »
«

Objicitur.
454. A. Liberius, formulæ Sirmiensi subscribendo, in fide
erravit.

R. — Etiamsi formulæ hærelicæ subscripsisset Liberius, nil
inde sequeretur, quod attinet ad infallibilitatem, cum hujus­
modi subscriptio, cæteroquin vi et metu extorta, minime sil
definitio ex cathedra, sententia scilicet doctrinalis definitiva,
cum intentione ligandi universam Ecclesiam.
Sed, præterquam quod non certo constat Liberium ulli for­
ti) Cont. 2 ep. Pela"., 1. IJ, c. III, n. 5. Sermo 131, 10,10;Journel, 1892,
1507. — (2) Ep. ad Eutychen., 2 ; Journel, 2178 ; cf. 580, 2187.
(3) Denzlnger, n. 466, 694, 1839 et 1833-1835 ubi citantur alia concilia;
cf. Héfélé-Leclercq, Histoire des conciles, t. Il et III, passim.
(4) De Pot. Ecc., constit. 12, ap. Van Noort, n. 187.

INFALLIBILITAS S. PONTIFICIS

440

mulæ Sirmiensi subscripsisse (1), cerium est eum formulam
haereticam non approbavisse, cum aperte damnaverit 2*m for­
mulam, quæ sola ex quatuor vere est hæretica : alias enim sensu
catholico intelligi posse ab omnibus conceditur, eo quod nega­
tive tantum a rectæ fidei tramite deflectunt, pro quanto scilicet
in eis reticetur vox consubstantialis.

455. B. Vigilius varias protulit sententias doctrinales inter se
contradictorias quoad tria capitula. Ergo.
R. — Tria capitula (scripta scilicet Theodori Mopsuesteni,
Theodoreti et Ibæ), Nestoriana labe infecta esse non dubi­
tarunt Patres Chalcedonenses, sed, benigne personis indulgendo, auctores non nominarunt in decreto generali, unde non
pauci (Latini) persuasum habuerunt ipsa capitula catholice
explicari posse et recipi.
Dissidiis autem invalescentibus inter Graecos et Latinos, et
Nestorianis istiusmodi libris abutentibus ad suam hæresim
disseminandam, Vigilius Judicatum edidit quo tria capitula
anathematizavit, « salvis omnibus quæ venerandis constabant
conciliis definita ». Sed, nedum Ecclesiæ tranquillitatem obti­
neret, propter ipsum Judicatum magnæ exarserunt querelæ
et dissensiones. Quapropter Judicatum revocavit Vigilius et.
Conslilutum I promulgavit, quo reprobaut doctrinam Theodori
Mopsuesteni, sed, personis omnino parcendo, uti jam dispo­
suerat Cone. Chalcedonense. Postea tamen, tribus capitulis
a Concilio damnatis, Conslilutum II edidit Vigilius, quo, aucto­
res nominatim designando, tria capitula aperte et definitive
damnavit.
Ex quo constat variationes Vigilii defectum constantiae for­
tasse ostendere, sed prorsus illæsam relinquere pontificiam
infallibililalem, cum non de doctrina ageretur, sed de sola
opporlumlale solemniter condemnandi personas aut scripta,
eo vel magis quod doctrinam, quam omnino integram et puram
semper retinuit, re maturius perpensa, tandem sancivit ultimo
decreto quod solum vera est definitio ex cathedra (2).
(1) De PP. sententia. Cf. Kirch, n. 533, 775 sq., 846 sq., 855 sq. — 497500, 566, 572, 717 ; Le Bachelet, in Did. theol., art. Arianisme, col. 1825 sq. ;
D’AIès, in Did. Apol., art. Libère, t. II, col. 1842 sq. ; L. Saltet, La forma­
tion de la légende des papes Libère et Félix ; Les lettres du pape Libère
de 357, in Bulletin de lia. ecc., 1905, p. 222-236); 1907, p. 279-289 ; Batiffol,
La paix constantinienne el le catholicisme, éd. 3, 1914, p. 488 sq., 515 sq. ;
E. Amann, in Did. de théol., art. Libère.
(2) Denzinger, n. 213-228 ; cf. Batiffol, in^ Recherches de Science Reli­
gieuse, juin-août 1926, p. 235-261.
T1IEOL. I.

15

450

DE CONGREGATIONIBUS ROMANIS

456. C. Honorius, in epistolis ad Sergium, hæresim Monothelitarum docuit, et ut hæreticus a Cone. Const. Ill damnatus
est. Ergo.

R. — 1) Nullam dcfinilionem ex cathedra edidit Honorius. —
Sergius enim patriarcha non definitionem petierat ab Honorio,
sed directionem tantummodo praclicam quoad silentium de una
vel duplici operatione in Christo. Quapropter, relinquens
quæstioncm « grammaticis », nolensque rem definire, Sergium
hortatur Pontifex ut « unius vel geminæ novæ vocis inductum
operationis vocabulum » aufugiat, « quod posset scandalum
simplicibus generare » (1). Hæc autem non sunt verba ex
cathedra definientis. Ergo.
2) Non erravit in fide. — Doctrinam enim catholicam de dua­
bus naturis in Christo cum operationibus propriis aperte docuit
Honorius, qui merito etiam unam in Christo affirmavit volun­
tatem, pro quanto scilicet voluntas humana nullatenus divinae
contradicit et in seipsa contrarietatem carnis non patitur. Ita
rem intellexit ct exposuit Joannes IV, 2"1 Honorii successor.
3) Damnatus non est ul hæreticus proprie dictus. — Sed, ut
animadvertit ipse Leo II, in approbando acta Concilii VI, quia
traditionis regulam et « hanc apostolicam Ecclesiam... profana
proditione immaculatam maculari permisit » (Ep. ad Consi.
Pogonat., et ep. ad Ervigium reg. Hisp.), « llammamque haere­
tici dogmaticis non, ut decuit apostolicam autoritatem, inci­
pientem exstinxit, sed negligendo confovit » (Ep. ad episcop.
Hisp.).
Alia quæ ol:m nobis objici solebant, sicut i doctrinæ oppositæ Felicis IJI et Joannis II de Incarnatione, Nicolai III ct
Joannis XXII de paupertate Christi, Joannis XXII et Bene­
dicti XII de visione beatifica, decretum Nicolai I de forma
baptismi (2) et Zachariæ sententia de antipodis, etc., prælcrmiltenda videntur, non solum quia adeo sunt levia ut ab ipsis
adversariis fere negligent ur, sed etiam quia, no speciem quidem
habentia definitionis ex cathedra, minime spectant ad quaestio­
nem præsentem (3).
Corollarium I. — De exercitio magisterii per Congrega­
tiones romanas (4).

457. Decreta Congregationum, quibus partem sui magis-1*34
(1) Denzlnger, n. 251-253. Cf. Amann, in Did. thcol., art. Honorius,
coi. 93 sq. ; Pesch, n. 516 ; Héfélé-Leclercq, Histoire des conciles, t. IV,
appendice, p. 505 sq. — (2) Denzinger, n. 201, 494, 530, 335.
(3) Cf. Palmieri, ed. 3, th. 33, p. 713 sq. ; D’Herblgny, t. II, n. 396 sq.
(4) Forget, in Diet, theol., art. Congrégations romaines, t. III, col. 1102 sq.
Const. Sapienti Consilio, Actes de S. S. Pie X, ed. Bonne Presse, t. IV,
p. 6 sq. ; Choupln, p. 70 sq., p. 415 sq. ; De Groot, q. 16, art. 8.

DE CONGREGATIONIBUS ROMANIS

451

terii commisit S. Pontifex, valorem majorem minoremue
habent, secundum quod a Pontifice approbantur in forma
solemn i seu specifica aut in foima communi.
A. In priori casu, decreta Congregationum sua omnino
facit Pontifex et nomine proprio promulgat ; jam tum decreta
fiunt aclus vere ponliflciales, qui ideo infallibiles esse possunt,
dummodo impleantur omnes aliæ conditiones locutionis
ex cathedra, dummodo præsertim judicium definitivum et
absolutum proferat Pontifex (1).
B. In allero casu, multo frequentiore, Pontifex pure et
simpliciter confirmat decreta in eo statu in quo sunt, nimi­
rum ut acta congregationum ; remanent ideo pure congregalionalia, cum suo primigenio valore, ct, quamvis externus
eorum valor augeatur ex ipsa Pontificis confirmatione, infalli­
bilia esse nequeunt, cum suam infallibilitatem delegare nemini
possit Pontifex.
His itaque decretis doctrina aliqua non statuitur infallibiliter vera aut falsa, sed eam in ordine ad fidei regulam esse
practice tutam aut non tutam authentice declaratur. Qua­
propter, prolata tali sententia de aliqua doctrina, hæc doc­
trina eo ipso Iulo habenda est ut consona rcgulæ fidei aut e
contra, et stat i m nobis mentis obsequio practice amplectenda
est aut rejicienda, ex ipso motivo sacræ auctoritatis, cujus
legitima decisione, doctrina ipsa vere tuta evadit aut non
tuta (2).

458. Exinde liquet quam immerito adversarii adversus
infallibilitatem Pontificis pugnare asserant decreta Indicis
(1616) et S. Officii (1633) in causa Galilaei prolata.
Illa enim decreta approbata utique fuerunt a Pontificibus
Paulo et Urbano VIII, sed in forma communi : servant ideo
naturam suam el stricte manent decreta propria ipsarum Con­
gregationum, proindeque minime perlinent ad Papæ infallibiiltatem.
(1) Exempla habes ap. Denzlnger, n. 1001 sq., 1091 sq., 1619.
(2) Cf. Diet. apol., art. Galilée ; L’Epinois, La question de Galilée, les
jails el leurs conséquences, Paris, 1867 ; Vacandard, in Diet. théoL, art. Ga­
lilée ; Eludes de critique et d'histoire religieuse, 2e éd., p. 295-387 ; Sortais,
Le procès de Galilée, étude historique et doctrinale (Sc. et Rel.) ; De Poulplquet, L'Eglise catholique, c. 8, p. 305 sq.

DE SYLLABO

Decretum autem Indicis, quOd solum ad rem praesentem
facit, quo prohibentur el damnantur omnes libri « falsam illam
doctrinam Pythagoricam, divinaeque Scripturae adversantem,
de mobilitate terrae et immobilitate solis >> docentes, « ne ulte­
rius hujusmodi opinio in perniciem catholicae veritatis serpat »,
securitati doctrinae certissime prospexit in casu, declarando non
tutam, et repudiandam praescribendo praefatam opinionem,
< pro qua nulla adhuc gravis ratio militabat, quaeque idcirco,
absque sufficienti fundamento, opponebatur sensui litterali in
quo a communi philosophorum pariter ac theologorum Scrip­
tura fuerat in retroactis saeculis intellecta » (Billot, th. 19).
Corollarium II. — De valore dogmatico Syllabi.

459. D · valore dogmatico Syllabi multum disputarunt
theologi : 1) Alii existimant Syllabum, etsi non constet de
ejus infallibilil ate, esse saltem actum Supremi Pontificis,
pro universali Ecclesia obligatorium, cui ideo omnes fideles
sese subjicere debent (1).
b) Alii putant Syllabum esse quidem documentum ponti­
ficale, non autem définition» ni ex cathedra, sed tantummodo
authenticam notificationem seu promulgationem hujusmodi
definitionis antea ct alibi factæ (2).
c) Alii censent doctrinam in Syllabo contentam infallibilem
esse factam ex adhaesione moraliter unanimi episcoporum (3).
d) Alii demum censent Syllabum esse per se veram defini­
tionem infabibilem (4) et sic suum assertum probare conten­
dunt :
1) Syllabus tempore et auctoritate adeo conjungitur cum
encyclica « Quanta Cura », ut vix ac ne vix quidem unum
documentum ab altero sejungatur. Porro encyclicam plenam
et infallibilem auctoritatem habere patet ex ipsis verbis con­
clusionis : « Omnes et singulas pravas opiniones et doctrinas
singillatim hisce litteris comme moratas, auctoritate nostra
(1) Ita Choupin, op. cil., 3e pIe, c. III, § 6, p. 154 ; in Diet. Apol., art. Syl­
labus.
(2) Ita Rinaldi, Il calore del Sillabo, c. III, p. 7 sq. (Roinæ, 1888).
(3) Ita Wernz, Jus Decretalium, t. I, n. 278 ; Hurter, Thcol. coin pend.,
t. I, n. 135. Cf. Vacant, Le magistère ordinaire, p. 104 sq.
4) Ita Franzelln, epist. (Mart. 1868), ap. Etudes religieuses, juillet 1889,
p. 354 sq ; Mazzella, De Bel. et Ecc., n. 1032, p. 822 in nota ; Schrader,
De theologia generatim, n. 84, p. 136.

DE CODICE .JUI’.IS CANONICI

453

apostolica reprobamus, proscribimus atque damnamus, cas­
que ab omnibus catholicæ Ecclesiæ filiis veluti n probatas,
proscriptas atque damnatas omnino haberi volumus atque
mandamus (1). » Ergo.
2) Non semel ipse Pontifex declaravit sua auctoritate Sylla­
bum prodiisse, ct tanquam regulam docendi habendum » sse,
ut testatus est Card. Antonelli in t pistola qua ad episcopos
Syllabum misit (2).
3) Idem probatur ex consensu moraliter unanimi episcopo­
rum qui Syllabum susceperunt tanquam doctrinam a S. Pon­
tifice authentice Ecclesiæ propositam.
4) Denique Syllabus nolas habet, ut videtur, veræ definitio­
nis ex cathedra. Quamvis enim, inspecto modo quo prodie­
runt, discrimen agnosci possit inter Encyclicam « Quanta
Cura » et Syllabum, « nihilominus, spectatis omnibus adjunc­
tis, et spectato maxime modo, quo utrumque documentum
in Ecclesia morali consensione habitum est velut ejusdem
rationis, practice idem fore valet de Syllabo quod de Encyclica » (Franzelin, ep. cit.) ; in coque non minus ac in ista,
verbis authenticis et sufficientibus enuntiatur sententia defi­
nitiva S. Pontificis.
Conclusio : a) Practice omnes catholici consentiunt omnes
et singulas propositiones Syllabi ex animo rejiciendas esse,
quia proscriptæ sunt magisterio saltem authentico, b) Theorelice, donec ipse Pontifex doctrinalem valorem Syllabi
aperte manifestaverit, unam vel aliam ex opinionibus supradictis amplecti possunt catholici (3). At probabilior nobis
videtur sententia quæ tenet Syllabum esse documentum
infallibile, saltem ex magisterio ordinario.
Corollarium III. — De auctoritate Codicis Juris Canonici.
460. 1° In genere : a) Codex est infallibilis quoad subslan(1) Denzinger, n. 1699.
(2) « Idem S. Pontifex voluit, ut eorumdem errorum Syjlabus ad omnes
universi catholici orbis S. Antistites mittendus conticeretur... Ljusdem
igitur Pontificis i assa omni certe alacritate, et, uti par est. obsequio effi­
ciens, Tibi..., eumdein Syllabum his litteris adjunctum mittere propero. »
Mazzella, l. c., n. 2 et 3 ; Denzinger, n. 1700, in nota.
(3) Cod., c. 1323, § 3.

454

DE SINGULIS EPISCOPIS

Ham, eo sensu quod, in rebus fidei et morum, nil continet quod
Ecclesiæ doctrinæ sit contrarium. — b) Codex est doctrina
catholica, quæ tuto ab omnibus tenenda est : 1) quia est doc­
trina R. Pontificis suam potestatem magisterii ct jurisdic­
tionis exercentis erga totam Ecclesiam ; 2) quia est doctrina
Ecclesiæ universalis docentis.
2° In specie : Codex : a) enuntiat nonnulla dogmata jam
aliunde definita, v. g. primatum R. Pontificis, materiam et
formam sacramentorum ; b) confirmat veritates aliquas jam
in Ecclesia certas ; c) doctrinam receptam approbat et lau­
dat ; d) doctrinam hactenus controversam quandoque diri­
mit et constituit, etc.
§ II. — De Episcopis

Episcopi considerari possunt singillatim vel collegialiter.
•

1. — De singulis episcopis

Assertio : Episcopi, singillatim sumpti, sunt in sua dioecesi
agistri, non quidem infallibiles, sed authentici doctrinæ
fidei (1) [Theol. certum].

461. A. Non infallibiles. — Ut patet : a) Ex modo agendi
Apostolorum, qui hortabantur episcopos a se institutos ut
veram doctrinam amplecterentur et custodirent, errores
sedulo vitarent, et præsertim ex ipsismet errantes (2).
b) Experientia. — Siquidem inde a primis sæculis plures
episcopi in hæresim aut schisma inciderunt ut Paulus Samosatenus, Nestorius, multique Ariani, dum alii, cæteroquin
optimi, nonnullos docuerunt errores, ut Cyprianus de rebapti­
zandis hæreticis. Ergo.
B. Magistri authentici. — « Ille, ait Palmieri, dicitur in
Ecclesia magister seu doctor authenticus, qui, ex officio
(1) Palmieri, th. 28 ; Pesch, n. 438 sq.
(2) Act., xx, 28, 30 ; I Tim., iv, 7, 13, 16 ; vi, 20 ; II Tim., i, 13-15;
n, 14-16, 22-23 ; iv, 2-5 ; Tit., u, 7-8 ; m, 9-10 ; cf. Pius X, Encyc. Pascendi,
§ Huic tantorum usque ad finem, éd. Bonne Presse, t. III, p. 158 sq. ;
Valton, in Diet, théol., art. Evêques, col. 1712-1713.

DE CONCILIO

455

divinitus instituto, jus ct obligationem pariter habet custo­
diendi, praedicandi ac propagandi doctrinam revelatam,
atque, ex eadem divina ordinatione, jus habet exigendi fidem
doctrinæ a se traditæ », sive ex eo quod ipse est qui doceat,
utpote qui infallibilis est, sive ex unione cum Capite magisterii
universalis, ex se infallibili. Jamvero episcopi, Apostolorum
successores, positi sunt a Sp. Sancto regere Ecclesiam Dei ;
doctrinam id< o revelatam fidelibus sibi assignatis proponere
debent ct errores præcavere ac damnare, iliisque obedite
tenentur subditi (Heb., xm, 17), nisi evidenter constet
cos a doctrina cathedræ Petri deficere, quo in casu non a
subditis, sed a solo Pontifice judicandi sunt. Cod., can. 1326.
Si tamen, ut doclores privati, aliquid publice tradunt,
legitime impugnari possunt aut approbari, non minus ac alii
doctores catholici.
Alii autem ministri inferiores, ut parochi, contionatores,
catechistæ, adjutores sunt episcoporum, eorumque auctori­
tatem catenus participant quatenus cum ipsis conjunguntur
ct ex eorum mandato docent et prædicant. Can. 1328.
II. — De Episcopis collective sumptis

Episcopi collective sumpti considerari possunt vel in
concilio congregati, vel per orbem dispersi. Unde :

1) - DE EPISCOPIS IN CONCILIO CONGREGATIS
Definitio et divisio conciliorum.

462. Concilium in genere dicitur legitimus Ecclesiæ Episco­
porum conventus ad judicandum ei statuendum de rebus eccle­
siasticis, scilicet de rebus fidei, morum aut disciplinae.
Distinguitur autem : 1) Concilium provinciale, quod in
singulis provinciis ecclesiasticis celebrari debet vicesimo
saltem quoque anno ; 2) Concilium plenarium, in quo Ordi­
narii plurium provinciarum ecclesiasticarum convenire pos­
sunt, petita tamen venia a Romano Pontifice, qui suum
Legatum designat ad Concilium convocandum, ei que pi Desi­
dendum {Cod., c. 283, 281) ; 3) Concilium generale seu œcumenicum, de quo solo agitur in præsentL

/

*

45G
.

».

■ fl

.

DE CONCILIO

Quid requiratur ut concilium sit œcumenicum ?

Λ. Q
uoad convocationem.
*
463. 1) Jus convocandi ad Summum Pontificem exclusive
perlinet, qui solus auctoritatem habet super episcopos totius
orbis et circa ea quæ ad universam Ecclesiam spectant,
de quibus statuendum est in concilio (Can. 222, § 1). Hoc
tamen munus aliis demandari potest a Pontifice, sive jubente,
sive consentiente, sive postea approbante. Ita quandoque
imperatores christiani concilium convocarunt, convocatione
utique maleriali (t), ut efficacius et tutius accederent Episcopi,
ad locum concilii ; ita etiam aliquando concilium male inchoatum postea approbavit Pontifex.
2) Jure divino ct ordinario omnes Episcopi, etiam nondum
ordinati, jurisdictionem habentes actualem in dioeccsim pro­
priam, convocandi sunt, tanquam judices fidei, cum suffragio
decisivo, quia omnes a Deo instituti sunt pastores et doctorcs
et una cum Pontifice Ecclesiam docentem ct regentem cons­
tituunt.
« Vocantur (etiam) ad Concilium, in eoque jus habent
suffragii deliberalivi (2) : 1) S. R. E. Cardinales, etsi non epis­
copi ; 2) Abbates vel Prælati nullius; 3) Abbas Primas,
Abbales superiores congregationum monasticarum, ac supremi
Moderalores religionum clericalium exemptarum, non autem
aliarum religionum, nisi aliud convocationis decretum ferat.
Etiam Episcopi Ululares, vocati ad concilium, suffragium
obtinent deliberativum, nisi aliud in convocatione expresse
caveatur ». Can. 223.
3) Non requiritur ut singuli specialim invitentur et nomi­
nal ini, sufficit ut invitatio universalis ita promulgetur, ut
omnibus innotescere possit.
9

B. Quoad celebrationem.
464. 1) Jus præsidendi, præsidentia veræ et propriæ juris(1) Cf. Forget, in Diet, theol., art. Conciles, col. 636 sq.
(2) l ’ tique, ex jure ecclesiastico, nisi sint episcopi residentiales. « Theologi
ac sacrorum canonum periti, ad Concilium forte invitati, suffragium non
habent, nisi consultivum ». Can. 223, § 3.

DE CONCILIO

457

dictionis, soli B. Ponlifici competit, qui solus superior est
omnibus episcopis, solusquc habet supremum et universum
Ecclesiæ regimen. Præsidet autem per se aut per deleqalos.
Ita Nicæno conc. præfuit per Rosium, Vitum et Vincentium ;
Ephesino, per Cyrillum Alex., Arcadium... ; Chalcedonensi
per Paschasinum et Lucentium. Eatenus vero tantum eum
rcpræsentant legati, quatenus ejus instructiones sequuntur.
Imperatores aliquando, ex induito, quemdam habuerunt
primatum honoris, non autem jurisdictionis.
« Ejusdem Romani Pontificis est... res in eo (Concilio)
tractandas ordinemque servandum constituere ac designarc,
Concilium ipsum transferre, suspendere, dissolvere, ( jusque
decreta confirmare ». Can. 222, § 2.
« Si contingat Romanum Pontificem, durante Concilii
celebratione, c vita discedere, ipso jure hoc intermittitur,
donec novus Pontifex illud resumi et continuari jusserit ».
Can. 229.
2) Necesse non esi ul omnes omnino episcopi totius orbis
simul conveniant, id enim est moraliter impossibile, sed
sufficit ut tot adsint episcopi et e tot locis, ut, datis circums­
tantiis, moraliler loquendo, dici possint universam Ecclesiam
repræsent are.
Dubio autem exsurgente circa œcumenicitatem concilii,
ad Ecclesiam spectat hujusmodi factum dogmaticum diju­
dicare ; œcumenicitatem quidem convocationis aut celebra­
tionis non creat ubi defecerit, sed authentice et infallibiliter
illam declarat, si exstiterit.
3) Ad definitionem conciliare m non requiritur ul omnes qui
convenerunt episcopi unanimiter consentiant. Cum sint enim
per se fallibiles, dissentire possunt episcopi ct reapse quan­
doque non pauci dissenserunt ; ita in Nic., 2 subscribere
noluerunt ; in Trid., 50 recusarunt decretum de invaliditate
matrimoniorum clandestinorum ; in Val., 2 assensum nega­
runt de infallibilitate definienda Pontificis R., ct 55 alii idem
votum dedissent, si sessioni interfuissent. Attamen, his in
omnibus casibus, definitiones factæ, ut conciliares et infalli­
biles, ab omnibus acceptæ sunt.
Si adsit dissensio, infallibilitas, ut patet, stat cum episcopis

458

DE CONCILIO

qui summo Pontifici adhærent, cum collegium sine capite
prorsus carcat infallibilitate ; si autem illa pars adeo parva
sit ut Ecclesiam moraliter jam non repraesentet, definitio, si
edatur, papalis dicenda est, non conciliaris. In praxi vero,
etsi nec a majori nec a minori episcoporum parte ligetur
Pontifex, nunquam in concilio definivit nisi quæ a majori et
saniori parte Patrum approbabantur.
%

C. Quoad confirmationem.

465. 1) Confirmed io concilii a S. Pontifice absolute est neces­

saria, quia episcopi docentes absque capite neque repræsentant universam Ecclesiam, neque magisterium efïormant
cui promissa est infallibilitas. Quare « Concilii decreta vim
definitivam obligandi non habent nisi a R. Pontifice fuerint
confirmata et ejus jussu promulgata ». Can. 227.
2) Ex /aciis constat ea tantum concilia ut definitiva et
auclorilale universali pollentia ab Ecclesia habita esse,- quæ
a R. Pontifice confirmata sunt, et acta quædam conciliorum
aliunde cecumenicorum vim non obtinuisse et accepta non
esse propter defectum illius approbationis, ita can. 28
Cone. Chalced.(l) ; quinimoquædam ex numero oecumenica, ut
Ariminense et Ephesinum II, nullum habere valorem, quia
a R. Pontifice reprobata sunt.
Quodsi concilium sive convocatione sive celebratione
oecumenicum non fuerit, œcumenicum tamen fieri potest
quoad auclorilalem et vim obligandi fideles universi orbis
confirmatione subsequent! Pontificis ; ita Const. I el II.
Multiplici autem modo concilia confirmare potest Pontifex :
1) sententiam ferendo in ipso concilio sive personaliter, sive
per litteras, sive per legalos, quatenus vere ii ex potestate
delegata agunt ct absolute sequuntur instructiones a Pontifice
datas de rebus in particulari definiendis ; 2) positive confir­
mando decreta concilii sibi delata, aut simpliciter ea reci­
piendo ct promulgando.
(1) D’Herbigny, t. Π, n. 292 sq. ; Jugie, Theol. dogm. ch. or., t. I, p. 55 sq. ;
p. 86 sq.
48

DE CONCILIO

459

Asserliο : Concilia oecumenica per se sunt infallibilia [De
fide].
466. A. Infallibilia sunt : a) Patel ex diciis. — 1) Universa
Ecclesia docens infallibilis est, sed concilium œcumenicum
totam repræsentat Ecclesiam. Ergo infallibile est in definienda
doctrina de fide vel moribus.
z
2) Errante concilio œcumenico, contra Ecclesiam prævalerenl porlæ inferi; quod promissis Christi prorsus repugnat.
Ergo.
b) Probatur ex historia. — Patres unanimiter docent decreta
conciliorum cecumenicorum divina esse (1), in dubium \’ocari
non posse, nullatenus a veritate aberrare potuisse (Socrates
Hist, ecc., 1. 1, c. 31), sed irretractabilia esse et toto corde
amplectenda « sicut sancti evangelii libros » (2) ; aliterque
non sentiunt ipsa concilia, sub anathematis pœna præcipiendo ut omnes omnino fideles suis decretis absolute obediant.
467. B. Per se. — Quod autem conciliariæ definitiones sint

per se infallibiles, independenter a consensu et acceptatione
subsequent i Ecclesiæ audientis, quidquid dixerint Jansenistæ
ct alii, evidens est : 1) Ex voluntate Christi qui, independenter
omnino a fidelium coetu, solis Apostolis corumque successo­
ribus infallibilitatem commisit. 2) Ex perpetua ralione agendi
Ecclesiæ quæ, jam a primo concilio (Act., xv, 6 sq.) ct dein­
ceps, decretis vim inesse credidit obligandi ante quamcumque fidelium acceptationem et confirmationem, et hæreticos habuit omnes qui ea recipere nolebant.
N.~B. Quemadmodum infallibilitate, ita « Concilium œcu­
menicum suprema pollet in universam Ecclesiam potestate ».
Can. 228, § 1.

Assertio : Episcopi, in concilio coadunati, sunt veri judices
fidei [Doctrina catholica].
468. R. Pontifex supremus est judex et Caput ; episcopi
(1) S. Athan., Ep. ad A/roi, n. 2 ; S. Leo I, ep. cxiv, 2; ep. cxix, R; S.Greg.
M., ep. xxv ; De Journel, n. 792, 2185, 2186, 2291.
(2) De Journel, n. 1250, 2186, 2187, 2291.

460

DE CONCILIO

autem, ei subordinate una cum illo unum efficiunt corpus
morale, et sententiæ communi episcoporum et Pontificis
auctoritate eduntur ; itaque ipsi episcopi vere sunt judices
fidei.
1° Ante judicium S. Ponlificis definitivum. — Nedum enim
amittant episcopi, in concilio coadunati, jus quod, vi muneris,
exercent in ecclesiis propriis, ex conjunctione cum Supremo
Judice, jus istud, exlensione ampliatum, perfici videtur.
Insuper sententia conciliaris est sine dubio sententia
judicialis; atqui formaliler ut conciliaris constituitur per
consensum episcoporum (concilii membrorum). Ergo episcopi
vere sunt judices, et judicium ita proprie ferunt, ut, quamvis
supremum ct irreformabile non sit nisi ex confirmatione
S. Pontificis, adeo necessarium sit tamen, ut definitionem
conciliarem edere nequeat Pontifex, nisi approbante concilio.
Idem liquet ex formula quam in concilio adhibent epis­
copi : « Definiens, subscripsi », et ea qua utitur Pontifex
definiens : « Sedentibus nobiscum et judicantibus universi
orbis episcopis », « sacro approbante concilio » (1).
469. 2° Judicio Ponlificis definientis jam prolalo. — Rem
jam definitam in dubium vocare (2) nequeunt episcopi, sed
judicium vere exercent, illam aulhenlice declarando et vindi­
cando, non secus ac judices civiles, auctoritate propria, judi­
cium vere proferunt, jus authentice proponendo ct textus
per se clarissimos aperiendo.
Ad judicii enim essentiam nullatenus pertinet ut sententia
pro libitu feratur, sed secundum verum cognitum ct rei æquilalem. Jamvero, quamvis decisio S. Pontificis per se sufficiat
ad veritatem infallibiliter dicendam, manente tamen et
accepta certitudine rei veritatis minime repugnat, imo valde
convenit ut instituatur examen, non dubitativum, sed comprobalivum, ut aiunt, quo res magis inculcetur, nova sententia
confirmetur et in luce clariori ponatur.
(1) Denzinger, n. 1781 et 1821.
(2) Idem absolute dicendym, sive definitio jam lata sit a Pontifice S.,
sive a Concilio antea habito. Cf. Denzinger, n. 288 sq., 428 sq. ; Forget,
art. cit , col. 665 ; Dublanchy, in Diet, thêol., art. Infaillibilité du pape,
col. 1698.

DE CONCILIO

461

En opus quod, in casu, opportune quidem, et eo liberius
tractant episcopi quo plene omnis removetur erroris causa.
inquirendo scilicet et fuse exponendo Scripturæ et Tradit ionis
leslimonia quibus dogma innititur, argumenlaque ex analogia
fidei petita, quibus illustratur atque a cavillationibus haere­
ticorum invicte defenditur.

Assertio : Concilia œcumenica, quamvis nunquam sint
absolute necessaria, valde tamen sunt utilia [Cerium].
A. Non sunt absolute necessaria
470. 1) Necessiiale præcepli. — Nullum enim adest Christi
mandatum aut Scripturæ vel Patrum testimonium quo
evinci possit eorum necessitas.
2) Necessiiale medii. — Nam : a) Pontifex per se præstare
potest et plenissime quidquid valent concilia. — b) Historia
patet concilia œcumenica prorsus defuisse tribus prioribus
sæculis, postcaque, nonnisi raro et variis temporum inter­
vallis, celebrata fuisse. Ergo ad essentiale Ecclesiæ regimen
non pertinent, eo vel magis quod repugnare videtur Christum
tale medium Ecclcsiæ necessarium instituisse, tantis difficul­
tatibus obnoxium : exlrinsecis quidem, ut itinerum longitudo,
impensæ amplissimæ, civilis gubernii repugnantia, etc. ;
intrinsecis etiam, quatenus episcopi ex toto orbe ad concilia
progredientes, munus negligunt ordinarium, gregemque pro­
prium deserunt, cujus negotia languescunt spiritualia.

B. Valde tamen sunt utilia.
471. Quamvis nullum sit essenliale discrimen inter defini­
tionem pontificialem et definitionem conciliarem, utilitate
tamen non carent concilia.
1) Eruditione, scientia, prudentia et experientia, quam
maxime Pontificem adjuvant episcopi in inquirenda veritate
doctrinali aut in adhibendis mediis quibus leges aptissimæ
condi, expeditiusque et tutius componi possint dissensiones.
2) Cum majori solemnilale prolatum, judicium, ab omnibus
episcopis una cum Pontifice edictum, majorem etiam habet
auctoritatem, non intrinsecam utique, sed humanam et exter-

462

DE EPISCOPIS DISPERSIS

nam, qua facilius moveri solent homines ct convinci, quia
unitatem Ecclesiæ splendidam magis demonstrat, ejusque
sensum clarius manifestat ; imo ct efficacius, cum episcoporum
zelus naturaliter incendatur ut exsecutioni mandent decreta
ad quæ conficienda adlaboraverunt.
2) DE EPISCOPIS PER ORBEM DISPERSIS

Assertio : Magisterium ecclesiasticum, etsi per orbem dis­
persum, infallibile est in edocenda Christi doctrina [De fide].
472. Magisterium illud, ex omnibus episcopis per orbem
dispersis, sed cum Romano Pontifice docentibus, conflatum,
ordinarium vocatur per oppositionem ad solemne et extraor­
dinarium, quod definitionibus conciliorum aut Papæ ex
cathedra loquentis exercetur, idemque est ac Traditio active
spectata, dc qua in tractatu de Locis theologicis.
Probalur thesis. — 1) Ex promissis Christi. — Christus
Ecclesiæ suæ infallibilitatem promisit simpliciter ct sine
ulla restrictione, omnibus diebus, pro semper ideo et in
ordinario ct quotidiano magisterii ministerio, non secus ac
in solemniori ejus exercitio.
2) Ex Ecclesiæ praxi el expressis declarationibus. — « Eccle« sia sibi semper jus attribuit de hæresibus definitive judi« candi extra concilium oecumenicum, ut constat de tribus
« primis sæculis ct de multis hærcsiarchis posteriorum tem« porum (ut sunt Pelagius, Berengarius, Jansenius). Immo
« sæpe hæretici contra suam damnationem ad concilium
« provocantes ab Ecclesia rejecti sunt. » [Pesch., n. 461.)
Subjectio « quæ fidei divinæ actu est præstanda, ait Pius IX
in ep. ad archiep. Monach., 21 dec. 1863, ad ca quoque exten­
denda (est), quæ, ordinario totius Ecclesiæ per orbem dispersæ magisterio, tanquam divinitus revelata traduntur,
ideoque universali et constanti consensu a catholicis theologis
ad fidem pertinere retinentur (1). »
Concilium autem Vaticanum statuit : « Porro fide divina
(1) Denzinger, n. 1683. Cf. S. Aug., Cont. Jul., 1. I, c. vn, n. 30 sq.
L II, c. x, n. 33, 37 ; Journel, 1898-1900.

CONCILIUM ET PAPA

463

et catholica ca omnia credenda sunt, quæ in verbo Dei scripto
vel tradito continentur ct ab Ecclesia, sive sollemni judicio,
sive ordinario et universali magisterio, tanquam divinitus
revelata credenda proponuntur » (1).
3) Ex natura Ecclesiæ el fine. — Non solum extraordinarie
in concilio, sed ubique, semper et quotidie Ecclesia debet ita
veritatem proponere, fidem in animas gignere et hærescs
arcere, ut ad salutem tuto et efficaciter homines perducere
valeat : en enim munus suum essentiale. Atqui hoc opus
præstare nequit nisi sit infallibilis. Ergo.
Corollaria generalia

I. — Concilium non est supra Papam.
473. Ex dictis luculenter ostenditur concilium cilm Papa non
esse superius ipso Pontifice seorsim accepto ; in utroque eadem
omnino adest auctoritas suprema, eadem infallibili! as, et nil
amplius. Episcopi enim, per se potestate tantum subordinata
pollentes, suprema autem in concilio, prout ipsi Pontifici uniti,
nec ex se, nec ratione adunatioris in concilio, aliquid addunt
potestati Papæ, quæ per se et ex se sola plena est et suprema.
Concilium vero absque Papa, non solum superius non est
Pontifice, uti voluerunt Gallicani, sed absolute inferias, uti
liquet ex tota doctrina de primatu. Merito igitur sententiam
Pii II appellationes a Papa ad concilium damnantis (2), his
verbis renovavit Vaticanum : « Quare a recto veritatis tramite
aberrant, qui affirmant, licere ab judiciis Romanorum Ponti­
ficum ad oecumenicum concilium tanquam ad auctoritatem
R. Pontifice superiorem appellare (3). » Cod., can. 228, § 2;
2332.
Quapropter, Sede vacante, tametsi, propter promissiones
perennis indefectibilitatis et permanentium in ca Spiritus
veritatis, Ecclesia una remaneat, nec a fide tradita deficere
possit, nec a communione cum Sede Petri, in hæresim aut in
schisma universaliter labendo, attamen neque nova dogmata
definire potest, neque decreta pro Ecclesia universali obliga­
toria ferre valet. Sede enim vacante, episcoporum collegium
non est oecumenicum, et deest subjectum in quo potestas supra
universam Ecclesiam resideat (Franzelin, De Ecc., th. 13).
(1) Denzinger, n. 1792 ; Cod., can. 1323, § 1.
(2) Denzinger, n. 717 ; cf. ari. 2 Decl. Cler. gallic., Denzinger, 1323
(3) Denzinger, n. 1830.

464

CONCILIUM ET PAPA

II. — Quid de decretis Constantiensibus ?

f

474. Falso provocant adversarii ad decreta, a conc. Basileensi innovata, sed a conc. Conslanliensi lata, quibus declarat
se « potestatem a Christo immediate habere, cui quilibet cujuscumque status vel dignitatis, etiamsi papalis exsistat, obedire
tenetur in his quæ pertinent ad fidem et exstirpationem dicti
schismatis » (1).
1° Namque hæc decreta non fuerunt conciliariter facta, quia
edita fuerunt a sola obedientia Joan., xxin et quidem non
integra, quæ profecto universam Ecclesiam non repræsentabat;
sed et tumultuose, suffragiis per nationes datis, la icis ipsis et
presbyteris votum edentibus ; insuper non inter decreta fidei,
sed inter meras consliliitiones synodales ab ipso concilio collo­
cata sunt.
Jamvero Martinus V approbavit utique decreta conc. Const,
contra Wiclef, Huss et Hieronymum de Praga, necnon et
decretum de communione sub una specie et salvum conductum
hæreticis datum (2); decrela autem de supei iorilale concilii
supra Papam, nedum approbaverit, ea prorsus rejecit et irrita
fecit.
1) Paulo ante enim statuerat quod « nulli fas est a Supremo
Judice, videlicet Apostolica Sede seu Romano Pontifice...
appellare » ; id testatur ipse Gerson (Quomodo et an liceat a
S. Pontifice appellare), illud Pontificis mandatum impugnando,
ut pote decisionibus constantiensibus contrarium.
2) Postea iterum approbavit et ratificavit « omnia et singula
decreta conc. Const... quæ in materia fidei conciliariter statuta
erant, et non aliter nec alio modo ». Ergo.
3) J. Turrecrcmala, S. Antoninus et alii sancti et docti viri
ista decreta rejecerunl, quod minime fecissent, si sanctione
Pontificis munita fuissent.
4) Neque aliter unquam a sequentibus Pontificibus, nominatim Eugenio IV, Pio II, et Leone X (3), susceptum et agnitum
est conc. Constantiense. Ergo.
2° Præterea, a) ex ipsa affirmatione conc. Palrum qui decla­
rant hæc fieri « pro exstirpatione præsenlis schismatis », et
ipsum Papam obedire teneri « in his quæ pertinent ad exstir­
pationem dicli schismatis » ; b) ex testimonio J. Turrecremala
(Summa de Ecc., 1. 2, 99) : « decretum illorum Patrum non
loquitur de qualibet Synodo universaliter, sed de illa singula
riler pro cujus tempore non erat in Ecclesia unus pastor totius
Ecclesiæ indubitatus » ; patet hujusmodi decreta spectare
(1) Denzlnger, n. 657, in nota.
(2) Denzlnger, n. 581 sq.
(3) Denzlnger, n. 657, n. 2 ; 717, 700

CONCILIUM ET PAPA

465

schisma lune vigens cl solurn casum Papæ hujus temporis, Papæ
dubii, seu ad summum in genere casum cujusvis Papæ dubii
respicere.

III. — Utrum Concilium, seorsum a Papa, aliquid deter­
minare possit de persona Papæ ?
1) Quoad electionem Papje.
475. Ordinarie ad solum Pontificem spectat modum deter­
minare transmissionis potestatis supremæ, adeoque et elec­
tionis, per quam transmissio ista perficitur, cum ipsi soli in
persona Petri collatus sit primatus in proprium. Reapse autem
Pontifices leges statuerunt, quibus regulatur electio Pontificialis, quæ, sede vacante, a solis electoribus a Papa antea desi­
gnatis legitime fieri potest.
Extraordinarie vero, si forte Pontificem eligere oporteret,
quin potuissent servari conditiones electionis regularis, minime
repugnare videtur quod potestas electionis ad concilium gene­
rale devolveretur, cum ex lege naturæ quævis societas jus
habeat sibi consulendi, et in casu non sit aliud medium aptius
et efficacius.
De facto tamen hoc nunquam contigit, quia conc. Conslanliense, non ex se el auclorilale propria, sed ex facullale sibi
concessa a vero et legitimo Pontifice Gregorio XII Q), ante­
quam ipse papatui renuntiaret, ad canonicam et certam elec­
tionem unici futuri S. Pontificis, Martini V nempe, legitime
processit, quando, per abdicationem ejusdem Gregorii, sedes
Aposlolica vere relicta est vacua.

2) Quoad depositionem Ραρ.έ.
476. Pontifex certe potest ipse libere papatui renuntiare et
ipso facto abdicationis a pontificatu cessat (can. 221) ; nullo
autem modo nullaque ralione deponi potest a concilio, cum
superior ab inferiore judicari nequeat : « Prima Sedes a nemine
judicatur. » Can. 155G.
a) Non ralione pravilalis morum. — Papa enim scandalosus,
verus est papa cui omnino parendum esi. et illum deponere non
potest Ecclesia, sed Domino supplicare potest et debet ut ipse
remedium adhibeat.
b) Non ralione hæreseos. — Nam, posito quod, ut persona
privata, haereticus publice quidem, notorie el contumaciter

(1) Salembier, Le grand schisme d'Occident,
art. Schisme d’Occident, col. 1238-1240 ; A.
art. Constance (Concile de), col. 1209, 1220 :
p. 230 sq. ; Noël Valois, Le France el le grand
1902 ; præsertirn, t. IV, p. 502.

p. 361, 379 ; in Diet. Apol.,
Baudrillart, in Did. thiol.,
Franzelin, th. 13, Scholion,
schisme, vol., Paris, 1896-

466

CONCILIUM ET PAPA

fieri possit Pontifex', — quod generation negant theologi,
suavem Chi isti Providentiam erga Ecclesiam ct promissiones
ejus divinas spectantes (1), — ipso facio hæreseos a pontificali
potestate excideret, « dum propria voluntate transferretur extra
corpus Ecclesiæ, factus infidelis ». Tunc Concilium jus tantum
haberet sedem vacantem declarandi, ut ad electionem tuto
procedere possent consueti electores (2).
c) Λ’οη ratione Pontificis dubii. — Pontificem dubium Eccle­
siæ judicio subjici simpliciter statuerunt PP. Constanticnses,
juxta illud : « Papa dubius, Papa nullus. » Porro « axioma istud,
ait Franzelin (th. 13), verum est duntaxat, si dubium et prop« ter dubium secessio est lotius Ecclesiæ ; non autem potest
« admitti, si, postquam Pontifex legitime est constitutus,
« in parte, imo in parte etiam majori Ecclesiæ, propter inductas
« perturbationes dubia et secessiones oriantur ». Unde, si
universalis Ecclesia a Pontifice quodam secedit, signum est
infallibile, juxta superius dicta, non illuni, antea Papam,
nunc a potestate sua privari ista defectione, sed illum nunquam
fuisse verum et legitimum Pontificem, cum Christus, in pro­
missis fidelis, permittere non possit ut tota Ecclesia falso
adhæreat Pontifici aut verum rejiciat.
Quoad autem alios casus, amplectenda videtur sententia
optimorum theologorum qui censent solutionem dubii de vero
Pontifice quærendam esse, non in potestate concilii in ordine
ad depositionem Papæ, sed in benigna Dei providentia, quæ in
posterum, si opus fuerit, sicuti tempore M. Schismatis, salvis
omnibus legibus, perturbationibus finem imponere dignabitur.
IV. — Jurisdictio Pontificis nullis decretis aut canonibus
pure ecclesiasticis coactive ligatur.

477. Dico : 1) coactive, scilicet ita ut valor actuum Pontificis a
canonibus pendeat, et eos non servando, præceptum superioris
transgrediatur ipse ; — 2) canonibus pure ecclesiasticis, nam
juri divino, sive naturali lege statutum sit sive lege positiva,
certo subditur Pontifex.
Probatur : a) Ex natura primatus. — Potestas, a Christo
Petro collata, est potestas ei unice propria, omnino illimitata,
universalissima, ex se efficax, et a quavis alia poleslale, quæ non
sit Dei, prorsus independens. Ergo, nedum a canonibus eccle­
siasticis moderari possit aut impediri, circa eos etiam absolute
exerceri potest.
(1) Cf. Dublanchy, in Diet, thiol., art. Infaillibilité du pape, col. 1714
1717.
(2) Cf. Innoc. III, Serm. 4. in consccr. pontif.
ί

OBJECTUM INFALLIBILITATIS

467

b) Balione. — Canones isti procedunt, vel ab episcopis
absque Pontifice, et eum non ligant, siquidem superior ab
inferiore non ligatur ; — vel ab ipso Pontifice, nec illum obli­
gant, quia nemo in seipsum vim coactivam habet ; nec succes­
sores ligant qui eadem potientur auctoritate ; — vel a Pontifice
simul et ab episcopis, nec majorem habent vim in illum quam
si ab ipso solo procederent (1).
Attamen vim dircclivam habent in Pontificem, quatenus
honeste agit recleque munus suum implet eos sequendo. Imo non
licite ageret illos arbitrarie et sine ulla ratione mutando aut
abrogando. Lex naturæ enim et diyina postulat ut Pontifex,
qui ex officio Ecclesiæ bonum procurare debet, canones in
hunc finem prolatos exsequatur, quoadusque conditiones et
circumstantiæ omnino diversæ et novæ exoriantur, quæ abro­
gationem eorum aut mutationem exigant.

ART. Ill

De objecto magisterii ecclesiastici
Λ

De objecto magisterii infallibilis (2)·· præcipue agemus in
præsenti, pauca tantum dicturi de iis robus, quæ, ad magis­
terium spectantes, objectum tamen non sunt infallibilitatis,
cum hæc fuse tractentur in jure canonico.
Generatim statuitur objectum infallibilitatis.

478. Objectum magisterii infallibilis, generatim spectatam,
non est novam proponere doctrinam, novasque excogitare
revelationes, sed revelata custodire ct exponere uti contra
Güntherianos et Modernistas aperte constat (3).
1) Ex præfalis. — Christus enim promisit Apostolis Sp.
Sanctum ut eos induceret in omnem veritatem et eos jussit
docere omnes gentes omnia quæcumque eis mandaverat
(1) Nicolaus I. Ep. ad Mich, imp.; Bonifacius VIII, Bulla « Unam sanc­
iam », 18 nov. 1302 ; art. 3 Decl. Cler. Gallic.; Tat., sess. 4, cap. 3 ; Den­
zlnger, n. 333, 469, 1324, 1830.
(2) Franzelin, De Trad., th. 5, 22 et 23 ; Billot, De Virtutibus infusis,
th. 10 et 12 ; Bainvel, De Mag. vivo cl Trad., n. 115 sq. ; Dublanchy, in
Dia. lliêol., art. Dépôt de la Foi et Dogme ; Harent, ibid., art. Foi ; Pesch,
n. 524 sq. ; D’Herbigny, t. II, n. 386 sq.
(3) Denzlnger, n. 1637 sq., 1656, 1800, 2021.

468

OBJECTUM INFALLIB1LITATIS

(Joan., xiv, 26 ; xvi, 12-15 ; Matth., xxvm, 2) ; Mare., xvi,
15), sive per se visibiliter docens, sive invisibiliter per Sp.
Sancti missionem, qui ab ipso accipit et quæcumque audit
loquitur. Ergo revelatio, tempore Apostolorum, erat completa
et integra, neque postea unquam augeri poterit aut minui.
Ergo.
2) Ex Apostolorum prædicalione. — Mom nt enim succes­
sores « ul permaneanl in iis quæ didiceru.nl el credila sunt illis »,
ut depositum fidei (ab eis) acceptum custodiant per Spiritum
Sanctum, et sibi substituant alios qui et ipsi hujusmodi depo­
situm cuslodianl et propagent ; imo anathemate plectunt eos
omnes qui aliud evangelium acciperent aut praedicarent, et
absolute rejiciendum declarant omne quod præter doctrinam
ab Apostolis traditam credendum proponitur tanquam fides
revelata (1). Ergo iterum integram doctrinam revelatam tra­
diderunt Apostoli, illamque servare debet Ecclesia ct fidelibus
transmittere, qui merito dicuntur « superaedificati super fun­
damentum Apostolorum el prophetarum » (Eph., n, 20).
3) Ex Ecclesiæ prædicalione. — Ab initio apud omnes per­
vulgatum est axioma : quidquid novum est, falsum est ; et
ipsa Ecclesia aperte docuit magisterii ejus infallibilis esse
« non Spiritu Sancio revelante novam doctrinam patefacere
sed, eo assistente, traditam per Apostolos revelalionem seu fidei
depositum sancte cuslodire el fideliter exponere » (2).
Itaque revelationes a Deo factæ post Apostolos non perti­
nent ad ipsum depositum fidei, quod custodiendum et expli­
candum Ecclesiæ commissum est, et si Ecclesia illas appro­
bat, nullatenus intendit ipsas credendas proponere, sed
tantummodo declarare eas prudenter accipi posse et nil in
iis contineri contra fidem et mores (3).

(2) II Tim., i, 13 14 ; n, 2 ; m, 10, 14 ; Rom., xvi, 17 ; I Cor., xi, 2 ;
Gal., i, 6 sq. ; Coi., n, 7 ; II Thess., n, 14 ; Jud., 3.
(3) Denzinger, n. 1836, 783. Testimonia PP. legantur apud Franzelln,
th. 22, p. 252 sq.
(1) Franzelln, De div. Tradit, et Scriptura, ed. 4, p. 256. Hæ tamen
revelationes, si adsint motiva evidentia divinæ credibilitatis, credi possunt
imo et debent ab iis quibus fiunt aut ad quos destinantur.

OBJECTUM 1NFALLIBIL1TATIS

469
r

De natura veritatum revelatarum.
479. Writ al< s revelat® non eodem gradu necessaria· sunt ad

salutem, nec eodem modo in revelatione habentur. Unde
duplex divisio :
1) Reuelala direcla intentione el per concomitant iam. —
Inter veritates revelatas, aliæ direcla inlenlione r< velatæ sunt,
quia vel cognitu neccssariæ sunt ad salutem, necessitate
medii aut præct pti, vel, licet non sint de substantia doctrinæ,
sunt tamen de complemento ejus, utpote ad penitiorem ct
expolitiorem notitiam œconomiæ salutis facientes, v. g.
mysteria, præctpta, consilia, sacramenta. Aliæ per concomilanliam tantum revelat® sunt, quia, etsi connexionem mere
materialem habeant cum supradictis revelatis, ad earum
tamen humanam ct convenientem propositionem valde
juvant, ita multa adjuncta physica, genealogica, chronographica,..geographica, etc.
Jamvcro istæ veritates, cum omnes sint a Deo revelatae,
eodem gradu et eodem titulo sunt credibiles et res fidei omnes
dicendæ sunt. ; attamen priores tantum, quia solæ « ad aedi­
ficationem doctrinæ chrislianæ perlinent » (1), speciali provi­
dentia incorruptae conservari debuerunt et objectum sunt
directum infallibilis magisterii, cujus est illas authentice
proponere fidelibus ut ad salutem perveniant.
480. 2) Revelata formali 1er el uirlualiler. — Alio modo distin­
guuntur revelata, in ea quæ formaliter aut virtualiter in
deposito revelationis continentur.
a) Porro veritates formaliter revelatæ, vel explicite conti­
nentur in deposito fidei, scilicet in terminis propriis et expres­
sis enuntiatæ (Trinitas, Incarnatio, Creatio), vel implicite,
sicut pars in lolo, rationes definitionis in definito, particulare
in universali. Ita in ista propositione : Christus est homo,
continetur hæc : habet animam et corpus, et ista : est animal
rationale. In hac autem propositione : Omnes homines nas­
cuntur cum peccato originali, ista contint tur : Petrus vel
Paulus, secluso privilegio speciali, nati sunt isto peccato
polluti.
(1) Trid., sess. 4, Denzinger, n. 786 ; cf. etiam, n. 1788.

470

4

OBJECTUM DIRECTUM INFALLIBILITATIS

Formaliter implicite rcvelatæ jure dicuntur etiam conclu­
siones syllogismi cujus ambæ præmissæ formaliier explicite
sunt revelalæ. Ila in præmissis revelatis : Sacramenta con­
ferunt gratiam liene dispositis, atqui Eucharistia est sacra­
mentum, conclusio : ergo Eucharistia bene dispositis confert
gratiam, continetur sicut particulare in universali.
b) Veritates autem virtual il er rcvelatæ in deposito revela­
tionis continentur, sicut consequentia in principio aut effectus
in causa, et ex certo revelatis deduci nequeunt nisi ope dis­
cursus proprii et rigorosi. Il a omnes conclusiones theologica,
de quibus infra.
Determinatur objectum infallibilitatis.

481. Hujus infallibilitatis objectum, ut liquet ex dictis,
duplex est : nimirum objectum directum, quod, primario ct
ratione sui, sub infallibilitate cadit, objectunique indirectum,
quod, secundario tantum et ratione connexionis cum objecto
principali ad infallibilitatem pertinet.
I. - DE OBJECTO DIRECTO INFALLIBILITATIS

Assertio : Ecclesia infallibilis est primario et directe quoad
omnia quæ formaliter et directa intentione sunt revelata
[De fide].

482. Objectum enim infallibilitatis Ecclesiæ pendet omnino
a voluntate et institutione Christi. Jamvero Christus instituit
Ecclesiam ut homines certissimam edoceret viam salutis,
videlicet ut omnia revelata ad doctrinam suam quocumque
modo pertinentia inde fectibil iter traderet et perenniter
(Matth., XXVIII. 18-2J ; Mare., xvi, 15 ; Joan., xiv, 26). Ergo
primario et directe Ecclesia infallibilis est circa omnia formaliter revelata et directa intentione, quæ « res fidei et morum »
dicuntur, eo quod omnia credenda simul et praticanda am­
plectuntur.

Hinc ad objectum primarium infallibilitatis in specie per­
tinent : 1) Ipsi fontes revelationis. Ergo judicium : 1) de libris
sacris seu de eorum canone ct genuino sensu in rebus fidei

OBJECTUM INDIRECTUM INFALLIBILITATIS

471

ot morum ; 2) de traditionibus divinis theologice agnoscendis
et exponendis (1). —· b) Ipsa propositio veritatis revelatae
credendæ ; ergo judicium de seligendis terminis quibus fieri
debet hæc proposit io, /. g. judicium de symbolis fidei, de cano­
nibus et decretis dogmaticis.
II. - DE OBJECTO INDIRECTO INFALLIBILITATIS
A. — In genere

Asseri io : Ecclesia infallibilis est, secundario tamen et
indirecte, circa omnia quæ, licet revelata non sint, cum reve­
latis ita connectuntur, ut necessaria sint ad revelationis depo­
situm integre custodiendum, rite explicandum et efficaciter
definiendum [Theol. certissimum].

483. Probalur : 1) Ex infallibililalis natura el fine. — Finis
enim infallibilitatis est integrum et incorruptum custodire
depositum revelati, illudque auctoritate efficaci animis pro­
ponere.
Jamvero non paucæ sunt veritates ordinis naturalis, quæ
valde proficiunt ad revelati custodiam, expositionem...,
puta, animæ spirilualilas, cujus negatio infert secum nega­
tionem immori alitatis animæ et vitæ futuræ, quæ ad rev< lata
pertinent ; naturalis Dei cognitio, qua negata, impossibilis
evadit fides su pe maturatis, quæ auctoritate Dei revelantis
certo cognita nititur.
Rursus, multæ numerantur doctrinæ, quæ plus minusve
revelatis repugnant, illa obscurant aut corrumpunt. sive cum
haeretica doctrina nexu logico cohæivnt, sive temere impu­
gnant ipsum fidei fundamentum.
Ergo, circa hæc etiam et similia, Ecclesia debet esse infalli­
bilis ; alias fidei nostræ incolumitati non sat provideretur, et
vana esset et inefficax ipsa infallibilitatis prærogativa.
484. 2) Ex sensu Ecclesiæ. — Ita sentire Ecclesiam aperte
constat : a) Ex verbis Valicani nos monentis satis non esse
(1) De his Cone. Trid., sess. 4 ; Val., sess. 4, c. 2 ; Denzinger, 7S3, 7S6,
1787.

OBJECTUM INDIRECTUM 1NFALLIBIL1TATIS

« hærelicam pravitatem dev i lare, nisi ii quoque errores dili­
genter fugiantur, qui ad illam plus minusve accedunt », jusque
et officium « falsi nominis scientiam » proscribendi et dam­
nandi ita Ecclesiæ divinitus inesse asserentis, ut opiniones,
ab ea reprobatas, pro erroribus habere teneantur omnino
omnes christiani fideles (1).
b) Ex damnatione prop. 22 Syllabi : « Obligatio qua catho­
lici magistri et scriptores omnino adstringuntur, coarctatur
in iis tantum, quæ ab infallibili Ecclesiæ judicio veluti dog­
mata ab omnibus credenda proponuntur (2). »
Porro Ecclesiæ scire competit et decernere quousque infallibilitas sua extendatur : secus nunquam certo constare posset
utrum, in definiendo, limites sui magisterii prætergrcssa
fuisset., exinde infallibilitas valde periclitaretur, et ipsa reli­
gio omnino incerta evaderet. Unde, si quid ad magisterium
suum pertinere declarat Ecclesia aut credendum proponit,
standum est ejus decreto, utpote infallibili.
Nota. — A. De veritatum divisione.

485. Fides divina' ille est assensus qui ipsi auclorilali Dei
revelantis innititur. Fide divina ergo credenda sunt omnia
divinitus revelata, de quorum revelatione certo constat.
« Fide (aulem) divina et catholica ea omnia credenda sunt,
quæ in verbo Dei scripto vel tradito continentur et ab Ecclesia
sive solemn i judicio, sive ordinario et universali magisterio
tanquam divinitus revelata credenda proponuntur (3). »
Unde ad fidem divinam sufficit ut objectum sil certo et clare
revelatum; ad fidem autem catholicam requiritur præterea
propositio Ecclesiæ.
1) Porro dogmata proprie dicta vocantur : 1) omnia revelata
quæ ab Ecclesia ul talia seu fide divina credenda proponun­
tur (4) ; b) necnon et ea omnia quorum contradictoria tanquam
hæretica fuerunt damnata ; c) ea denique omnia, quæ ita
manifeste in Scripturis continentur ut, etiam absque Ecclesiæ
propositione, hac de re nullatenus dubitari possit, cum Ecclesia
(1) Denzlnger, n. 1820, 1798. Cod., c. 1324.
(2) Denzlnger, n. 1722. Cf. 1674, 1684, 2005.
(3) Denzlnger, n. 1792
(4) Dogmata fidei definite quandoque dicuntur dogmata a solemni
Ecclesiæ magisterio proposita ; dogmata autem catholica, ea quæ, absque
solemn definitione, ab ordinario et universali magisterio proponuntur.

INTALLIBILITAS IN CONCLUSIONIBUS

473

t

corio nobis credendum proponat omnia et singula in Scripturis
contenta ad aedificationem doctrinæ christianæ perlinentia.
2) Proximae autern fidei dicuntur propositiones quæ a plu­
rimis theologis revelatæ habentur.
3) Theologice certae appellantur : a) omnes conclusiones theo
logicæ ; b) omnes veritates quarum contradictoriae vel ab Eccle­
sia infra nolam hæreseos reapse proscriptæ sunt, vel, juxta
communem et constantem sensum catholicorum, certissime
tali dignae sunt censura (1).

B. Quid de ipsa Ecclesiæ infallibilitate ?
486. 1) Dogma est Ecclesiam infallibilem esse in definiendis
veritatibus form aliter revelatis, cum hæc doctrina sit veritas
manifesta in Scripturis et in Traditione, superabundant erque
ab Ecclesia fidelibus credenda proposita. « Hinc ejus negatio,
ait Franzelin (De Trad., ed. 4, p. 114), non so]um hæresis esi,
sed etiam radix omnium hæreseon. »
2) Theologice autem certissimum est Ecclesiam infallibilem
esse in definiendis veritatibus cum revelatis connexis. « Hæc
infallibili tatis extensio, omnibus theologis consentientibus,
veritas est theologice ita certa, ul ejus negatio error esset
gravissimus, vel ex plurium sententia etiam hæresis, quamvis
hactenus explicite hæreseos damnata non sit. » (Id., ibid.)

B. — In specie
1) -

DE CONCLUSIONIBUS THEOLOGICIS

Asserlio : Ecclesia infallibilis est circa conclusiones theolo­
gicas [Theol. cerium],

487. Probatur : 1) Ex didis. — Conclusio enim theologica
est conclusio quæ per proprium discursum certo di ducitur ex
duabus præmissis, quarum una est formaliler revelata, altera
autem naluraliler cognita, nimirum est veritas virlualiier
revelata, quæ ideo cum revelatis ita connect it ur, ut negari
(1) Sub nomine doctrinæ catholicx veniunt · 1) Omnia fide catholica
credenda : 2) latiori sensu : a) omnia cum revelatis connexa et ab Ecclesia
definita; b\ omnia quæ, etsi non sint definita, ab Ecclesia tamen laudan­
tur, ut valde utilia ad propositionem aut ad defensionem lidei depositi,
ut decreta Congregationum romanarum a Papa approbata aut ab ipso
Pontifice prolata, sed absque vera definitione.

1NFALL1BJL1TAS IN CENSURIS

non possit quin negetur et ipsa veritas revelata e qua infer­
tur (1).
2) Ex praxi Ecclesiæ, — Ecclesia damnavit inultas doc­
trinas, multaque systemata philosophica, quæ directe non
quidem veritatibus revelatis sed conclusionibus theologicis
adversantur, et absolutam obedient iam et mentis subjectionem
postulavit decretis ist is (2). Ergo, nisi dicamus Ecclesiam suæ
auctoritatis limites his in casibus prætergressani esse, affir­
mare debemus hæc etiam ad objectum infallibilitatis pertinere.
3) Ex consensu theologorum. — Omnes enim hanc edocent
doctrinam, et non dissentiunt nisi de censura qua digna sit
sententia adversa.
2) - DE CENSURIS

A. Definitio censurœ theologicæ (3).
488. Distinguitur censura : 1) ecclesiastica, quæ personas
directe afficit ; 2) theologica, quæ directe ad doctrinas refertur.
Hæc autem censura theologica est qualificalio, qua
propositio notatur ut fidei vel bonis moribus aliquo saltem
modo opposita aut nociva. Active sumpta, est sententia notam
inurens ; passive autem est ipsa nota inusta.
B. Divisio censurarum.
489. A. Ralione originis. — Censura dicitur : 1) pure doctri­

nalis seu scientifica, si a privatis tantum docl oribus procedit;
2) judicialis, si ab Ecclesiæ magisterio profertur.
B. Ralione modi quo applicable. — 1) Censura calegorica
vocatur, si unicuique propositioni sua propria affigitur nota,
vel multæ eidem simul appenduntur notæ, quæ ut synonymæ
(1) Ad objectum primarium infallibilitatis referri debent conclusiones
mere explicativœ. Doctrina enim, quam enuntiant hæ conclusiones, est
doctrina formaliter revelata saltem implicite, sed ex revelatione cognoscitur
quoad nos, per syllogismum improprium, quo tantum determinatur et
explicatur sensus alicujus formalis revelati per conceptus «équivalentes.
Cf. Schultes, Introductio in historiam dogmatum, a. 6-9, Terminologia
tamen de his non est omnino eadem apud omnes theologos ; cf. Marin-Sola,
L'évolution homogène du dogme catholique, t. I, p. 134 sq.
(2) Cf. Denzinger, 601, 602, 679, 1542, 1626, 1627, 1748, etc.
(3) Qullllet, in Diet, théol., art. Censures doctrinales, col. 2101 sq.

INFALLIBILITAS IN CENSURIS

475

minime habendæ sunt, quandoquidem propositionem damnatam modis multis contra sanam doctrinam peccare significant (1).
2) Cumulativa vero dicitur, si multæ propositiones in globo
damnantur, quin determinetur in particulari cui conveniant
singulæ notæ. Quo in casu, nulla est e propositionibus dam­
natis quæ unam aut alteram e nolis affixis non mereatur,
nullaque nola quæ in aliquam non cadat e propositionibus (2).
3) Censuræ autem afficiunt : a) quandoque propositiones,
vel prout jacent in decreto damnationis (Denzinger, 1151-1215).
— Vel in sensu ab assertoribus intento seu in sensu quem
objective habent apud auctorem (Denzinger, 1001-1079, prop,
damn. Baii) ; — Vel in sensu specialiter indicato in ipsa judicii
sententia : ita prop. 15, 36, 37 Synod. Pistor. (Denzinger,
1515, 1536, 1537) ; b) quandoque opus integrum, ut pote errores
continens ; c) quandoque etiam ipsum auclotem (3).

C. Sensus singularum censurarum.
490. Propositio hæretica ea est quæ directe opponitur veritati
formali ter revelatæ et ab infallibili Ecclesiæ magisterio suffi­
cienter propositæ.
Nolorie hæretica dicitur, si evidenter, ex ipsis terminis, fidei
adversatur definitæ.
Hæresi proxima dicitur propositio quæ opponitur doctrinæ
nondum ab Ecclesia definitæ, sed quæ fere ab omnibus ut reve­
lata habetur et definitionis capax.
Hæresim sapiens dicitur propositio quæ, etsi absolute verum
sensum habere possit, ex adjunctis tamen personarum, tem­
porum et locorum, ansam præbet timendi ne lateat hæresis.
Ita sententia ista : « fides justificat », vera in ore S. Pauli,
hæresim sa pit apud Lutheranos.
Suspecta de hæresi, a præccdcnti non differt propositione,
nisi quatenus indicium minus est grave.
Erronea in fide est propositio quæ conclusioni theologicæ
certo adversatur.
Errori proxima aut errorem sapiens dicitur propositio quæ
plus minusve conclusioni theologice certæ opponitur.
'Male sonans dicitur propositio quæ, verbis incongruis,
sensum congruentem enuntiat, dum capliosa est propositio

(1) Exemplum habes in Bulla Pii VI α Auctorem fidei »; Denzinger,
1501 sq.
(2) Ita prop. damn. Michaelis de Molinos, Quesnelli; Denzinger, 122112S8 ; 1351-1451.
(3) Sic nominatim damnati fuerunt Arius a conc. .Vic., Nestorius a conc.
Ephes., Eutyches a conc. Chalced., etc.

476

IM AI Ill'll ITAS I.X ( lù\M |'|S

(|ΐι<τ, verbis haud male sonantibus, sensum falsum importat.
Piarum aurium ofjensiua dicitur propositio quæ, modo
loquendi, reverentiam religiosis rebus debitam la-dil et illas
contemnendi ansam praebet.
Temeraria communiter dicitur qüævis propositio doctrinam
receptam rejiciens; proprie autem el stricte temeraria vocatui
pioposilio ([iia· sine fundamento sufficienti recedit a communi
sententia Patrum et theologorum, in materia non revelata, sed
ad theologiam el pietatem pertinente.
Schismalica dicitur propositio (pia· ad schisma inducit;
seditiosa vocatur propositio qua·, ab obedientia p.indpibus
civilibus debita, avertit, aut ad tumultus in republica exci­
tandos conducit ; scandalosa, quæ occasionem præbet ruina·
spirituniis, ad peccata iid( les inclinando aut a virtutum exerci­
tio retrahendo ; blasphema, quæ injuriam et irreverentiam
conlra Deum aut sanctos continet ; injuriosa, (pia· caritatem
el justitiam proximo debitas la-dil ; impia, quæ cultum Dei
verum evertit vel minuit.
Exempla fere omnium censurarum habes in propositionibus
damnatis Synodi Pistoriensis (1).

D. Assertio : Ecclesia infallibilis est quoad doctrinales
propositionum censuras | Theol. cerium] (2).
491. Probatur : 1) Argumento generali supra d< ducto ex
munere Ecclesia.· depositum integrum et immaculatum ser­
vandi conlra omnes corruptionis causas, inter quas recenseri
debent, omnes propositiones plus minusve fidei aut moribus
repugnante s.
2) Ex praxi Ecclesiæ. — Jam a primis sæculis Ecclesia ma­
gisterio suo censura notavit proposil iones, obligando fideles
assensu firmo et irrevocabili suis adhærerc judiciis. Porro
hæc obligatio in conscientia supponit auctoritatem a qua
procedit infallibili m csse : m mo ( nim t< neri pol· st ad firmiter
credendum quod a fallibili auctoritate decretum < st. Ergo

(1) Denzinger, n. 1501 sq.
(?) Propositio sic universaliter enuntiata est theologice certa ; est de fide,
si agatur de doctrina quæ damnatur ut luerelica ; nonnulli autem putant
magisterium infallibile non exerceri, si Ecclesia non proprie doctrinam
delinit, v. g. quando propositio notatur tantum ut piarum aurium oftensiva,
improbabilis, etc. ; multi autem non distinguunt et tenent, positis ponendis,
etiam inferiores censuras infallibili ferri auctoritate. Cf. Billot, th. 17, § 2 :
Franzeltn, De divina Traditione, ed. 4, p. 115,
ïjB

ΙΜΛΙ.Ι 11’11 Γ1 AS IN JACTIS DOGMATICIS

477

ex ipsa Eccl< siæ praxi certo infertur c< usinas doctrinales
ad objectum ejus niagisb rii infallibilis perlinere.

3) DE FACTIS DOGMATICIS
Notio facti dogmatici.
492. Facium dogmaticum in g< jh n < >1 quodlibi I /achirncum
dogmate il a connexum ut m ci ssai ium sil ad dogma agnos­
cendum, custodii ndum, applii andum aut rite proponendum.
Factum autem istud triplex dislingui poti st : 1) principa­
liter historicum, quo agnoscitur ngula fidei, v. g., legilimitas
concilii alicujus leeumi niei aut l’ont ilicis ; 2) doctrinale, ut
judicium de s: usu alicujus libri in ordine ad fidi m ; 3 hagiographicum, ut canonizat io sanctori m.
De duobus ultimis lanium loquimur in præsenli, cum
infallibilil as Ecclesiæ circa primum sponti' defluat ex supradictis de concilio, de Pontifici it de ipsa Ecclesiæ indefectibilitale. « Quid prodesset enim in abstracto profiteri infalli­
bilem conciliorum cccumenicorum (aut Pontificum B.) aucto­
ritatem, si licii uni i ssct dubitare de legil iniit ale rujuslibel
concilii » (I) aut Pontificis ?

Assertio : Ecclesia infallibilis est in judicando de sensu
alicujus libri in ordine ad fidem Theol. cerium
493. Ecclesia judicat non de sensu libri pure subjectivo, qui
forte latebat in mente auctoris, sed de sensu objective <1 obvio,
ipii in verba præ se ferunt. < I. qui m auctor intendere debuit,
si, verborum significationem cognoscens, sincere loculus
fuerit. Hoc judicium igitur circa hæc duo versatur : 1 utrum
I alis doctrina rectæ fidei sit conformis necne (quæstio juris) ;
2) utrum hæc doctrina in tali libro contineatur (quæstio
faci i).
Jamvero Ecclesiam infallibili m isse in his duobus dijudi­
candis, probatur :
a) Ex ipsa inf all ibililal is natura.
Ecclesia enim infalli-

( 1 ) Van Noort, n. 8‘J.

478

INFALLIBILITAS IN CANON. SANCT.

bilis est in quæstione juris, ut omnes concedunt, sed, nisi
infallibilis sit etiam in quæstione facli, depositum fidei inte­
grum servare ct fideles efficaciter ab erroribus præcavcrc
nequiret, ct prorsus vana esset et illusoria ejus infallibilitas,
cum quilibet falsas doctrinas impune spargere posset ct
condemnationem effugere, dicendo Ecclesiam non recte
intellexisse sensum ejus libri. Ergo.
b) Ex praxi Ecclesiæ. — Ecclesia non errat in determi­
nando infallibilitatis suæ objectum. Atqui, jam ab antiquis
temporibus, de doctrina orthodoxa vel heteredoxa multorum
scriptorum, infallibile judicium protulit Ecclesia, illud ut
definitivum et absolutum omnibus imponendo fidelibus ;
v. g. concilium Nicaenum damnavit Arii librum, qui « Thalia »
inscriptus erat ; conc. Ephes. Neslorii scripla rejecit et Cyrilli
opera approbavit ; Consi. II tria capilula proscripsit ; conc.
Constanliense quemlibet suspectum errorum Viclef, Hiero­
nymi de Praga et Huss interrogari jussit : « utrum credat,
quod condemnationes... factæ de personis eorum, libris et
documentis fuerint rite et juste factæ, et a quolibet calholico
pro t alibus tenendae et firmiter asserendæ » (1). Ergo.
Assertio : Ecclesia infallibilis est in canonizatione sanc­
torum * Doctrina communis el cerla .
494. Notio canonizationis (2). — Canonizalio est senlenlia

ultima el definitiva, qua S. Pontifex, judicio rile peraclo de
heroicilale virtutum alicujus servi Dei el de veritate miraculo­
rum quibus manifeslala est, servum hunc inter sanctos receptum
esse declarat et omnibus fidelibus colendum et invocandum
proponit.
.
Hæc canonizalio formalis, de qua sola nunc agitur, distin­
guitur : 1) a canonizatione aequipollente, qua, absque praevio
examine juridico, ex generali cultu alicui servo Dei jam a
(1) Denzinger, n. 659. Cf. n. 1350.
(2) Ortolan, in Diet, théol., art. Béatification, col. 493 sq. ; art. Canoni­
sation, col. 1626 sq. ; Benedictus XIV, De servorum Dei beatificalione et
beatorum canonizatione ; Beliarminus, Controv., 4 in-fol. Paris, 1613, t. II ;
Cod. Jur. can., c. 2125 sq. ; 2136 sq. ; H. Delehaye, Sanctus..., c. 4, p. 162189 ; A. d’Alès, in Diet. Apol., art. Saints.

INFALLIBILITAS IN DISCIPLINA

479

multis annis præstito, hunc servum ut sanctum omnibus
implicite proponit Ecclesia.
2) A bealificalione, quæ non est nisi præoium judicium
quo permitti lur tantum cultus alicujus servi Dei.

495. Probatur thesis : a) Ex ipsa canonizalionis natura. —
Ecclesia infallibilis est in iis omnibus quæ ad fidem aut ad
mores periment. Atqui canonizalio ad fidem ct ad mores
spectat ; ad fidem, « honor enim, quem sanctis exhibemus,
quædam professio fidei est, qua sanctorum gloriam credi­
mus » (S. 77/., Quodh, ix, q. 7, ait. 16) ; ad mores, nam per
canonizationem ut exempla vitæ perfectæ nobis proponuntur
sancti. Ergo.
b) Ex modo agendi Pontificum. — Pontifices quandoque
in ipsis bullis canonizalionis suam affirmarunt infallibilitatem (1), sed et semper, in ipso actu canonizandi, verba
adhibent solemnia : « Auctoritate D. N. J. C. el apostolorum
Petri et Pauli ac nostra... decernimus, declaramus, definimus... y.
quibus uti solent quotiescumque veritatem firmiter tenendam
fidelibus imponunt. Atqui Ecclesia ita obstringere non posset
fideles ut absolute credant canonizat os inter sanctos haberi,
nisi revera hoc infallibiliter judicaverit. Ergo.
c) Ex sententia jere unanimi theologorum qui docent infallibilitatcm Ecclesiæ in sanctis canonizandis negari non posse,
vel sine hæresi, vel saltem absque temeritate, scandalo et
impietate.
4) DE REBUS DISCIPLINARIBUS

496. Slalus quæslionis. — Res disciplinares iutelligimus
leges ecclesiasticas, quibus homo ad Deum rite colendum
ct ad vitam christ ianam bene instituendam dirigitur et ordi­
natur.
Solas autem leges pro universa Ecclesia editas ad magiste­
rium infallibile pertinere contendimus, eo quidem sensu
quod nil unquam veræ fidei aut bonis moribus oppositum
continere possint.
(1) Ita Sixtus IV, in bulla canon. S. Bonavenluræ.

480

INFALLIBILITAS IN' APPROB. ORD.

Assertio : Ecclesia infallibilis est in decretis disciplinaribus
universalibus Theol. cerium (1).
497. Probalur : 1) Ex Ecclesiæ nalura el fine. — Si Ecclesia
enim, pro suprema sua auctoritate, omnibus fidelibus praeci­
peret aliquid contra fidem aut bonos mores, practice erraret,
(*t eo ipso a vera fide deficeret ; sancta esse cessaret et homi­
nes a salute averteret, viam falsam edocendo, nimirum vera
Christi Ecclesia esse desineret ct sub potestate diaboli cons­
tituta inveniretur. Ergo.
2) Ex verbis Christi. — Nam, ex assistentia Christi perpetua
<‘t quotidiana, « non minus infallibilis exhibetur Ecclesia in
« concreta et praclica interpretatione revelationis, quam in
« ejus interpretatione dogmatica : « docentes eos, aiebat
« Dominus, servare omnia quæcumque mandavi vobis, et ecce
« ego vobiscum sum... » (Matth., xxviii, 20). Quod sane
« verum non esset, si per Ecclesiæ leges possent aliquando
« amoveri fideles a rectitudine regulæ evangelicæ ». {Billot,
th. 22.)
Absolute etiam promisit Christus ligalum fore in coelo,
quidquid in terra ligaverit Ecclesia (Matth., xvi, 19 ; xvm,
18). Atqui nihil a Deo ratihaberi posset quod contra jus divi­
num quocumque modo præscriptum fuisset. Ergo.
3) Ex praxi Ecclesiæ. — Ecclesia suam in rebus discipli­
naribus infallibilitatem nonnunquam diserte aut implicite
affirmavit (2). — Quinimo doctrinam, ipsa Ecclcsiæ praxi
universali consecratam et confirmatam, semper ut veram
habuerunt non solum Patres et theologi, sed Pontifices et
Concilia (3). Ergo.
Corollarium. — Ecclesia infallibilis est in approbatione
solemni ordinum religiosorum (4) Theol. certum].
498. Explicatur. — a) Approbatio Ecclesiæ, ut patet, non

versatur circa honestatem trium votorum paupertatis, casti(1) Cf. Trid., sess. 22, can. 7 ; Synod. Pist. prop. 78, Denzinger, 954, 1578.
(2) Act., xv, 28 ; Denzinger, n. 626, 856, 1578.
(3) S. Steph. I, ep. ad Cypr. ; Conc. Sic. II, act. 7 ; Denzinger, 46, 302 ;
S. Aug., semi. 294, 2, 2, S. Leo I M.,ep. cxiv, 2, 119, 3; Journei, 1525, 2185,
2186.
(4) De Groot, q. 9, a. 6, p. 340 sq. ; Pesch, n. 544 sq

481

INFALLIBILITAS IN APPROB. ORD.

tatis ct obedientiæ, quæ essentiam constituunt status reli­
giosi et a Domino ipso quam maxime laudata fuerunt, sed
tantummodo : 1) circa honeslalem talis regulæ specialis (judi­
cium doctrinale) ; 2) necnon et circa opporlunilatem creationis
novi hujus ordinis (judicium prudenliale).
b) Duplex distinguitur approbatio : 1) commendalilia, qua
laudabile tantum declaratur tale institutum ; 2) solemnis,
qua formaliter et definitive a S. Pontifice in ordinem proprie
dictum illud erigitur.
Porro in thesi loquimur de approbatione tantum solemni
ct quidem quoad solam doclrinæ quæsiionem.
499. Probalur : 1) Ex nalura rei. — Hac solemni sententia,
absolute et definitive approbat Ecclesia constitutiones hujus­
modi Ordinum, quos ut lulam perfectionis acquirendæ viam
proponit omnibus cujuscumque regionis fidelibus. Atqui D-i
promissis omnino repugnat ut, auctoritate sua. viam com­
mendet Ecclesia, quæ, a perfectione removens, animas ad
perniciem duceret. Ergo.
2) Ex modo agendi Pontificum. — In ipsis bullis approba­
tionis Pontifices monent fideles nemini licere hanc approba­
tionem infringere aut impugnare, imo quandoque pœna
excommunicationis mulctant contradicentes. Ergo.
500. Nota. — 1° « Aliquos errores historicos (in libros litur-

gicos) aliquando irrepsisse, qui subinde correcti fuerint, et
pauca quædam menda etiam corrigenda superesse » (1), non
negatur, sed id ad rem non esse præsentem, cum Ecclesia
nunquam se dixerit infallibilem « in privatis factis aut gestis »,
neque « inconcussæ infallibilisque veritatis judicaverit quæ­
cumque (istis libris) sunt inserta, cum mulloties pro variis
temporibus, varia ex occasione, ea mutaverit correxerit quo » (2)
ipsa Ecclesia.
Idem fere dicendum de (aciis hisloricis ad quorum memoriam
instituitur festum, diam respiciens Ecclesiam universalem,
v. g. Præsentatio B. M. Virginis in templo, Apparitio Lapurdi
V. Immaculatae. Hæc enim facta non sunt risi occasio seu
(1) Benedictus XIV, De Servorum Dei bcalificatione...,\. I, c. xliii, n. 14;
(2) Bened. XIII, Dissert, de reliquiis S. Bartholomxi, art. 7, Romæ,
1724. Cf. Billot, th. 17, p. 429.

Theol. 1.

16

482

DE ASSENSU DEBITO

conditio, propior quam instituitur festum, cujus vero objectum
est tantum ipsa persona B. Virginis scu ipsum mysterium
[conceptio immaculata]. Ideo veritas historica factorum hujus­
modi non eo ipso authentice el infdtlibililer declarat ur et definitur
ab Ecclesia, quæ e contra, ad institutionem festi, illam supponit.
« Sic, inquit Pius X, plane sacrum Consilium legitimis ritibus
tuendis, abhinc annis XXX [2 maii 1877], edicebat : « Ejusmodi
apparitiones seu revelationes neque approbatas neque damnatas
ab Apostolica Sede fuisse, sed tantum permissas lanquam pie
credendas fide solum humana, juxta traditionem quam ferunt,
idoneis etiam testimoniis ac monumentis confirmatam. » Hoc
qui teneat, metu omni vacabit. Nam Apparitionis cujusvis
religio, prout facium ipsum spectat et relativa dicitur, conditio­
nem semper habet implicitam de veritate facti; prout vero
absoluta est, semper in veritate nititur, fertur enim in personas
ipsas Sanctorum qui honorantur. Similiter de rliquiis affir­
mandum (1) ».
In his tamen omnibus, christ ianosmaxime cautosesseoportet,
cum, sine damnabili temeritate, receptae in Ecclesia traditiones
leviter rejici non possint. Eis itaque debetur assensus religiosus
prudentialis de quo statim dicetur ; quodsi rationes graves
occurrant in contrarium, humiliter proponantur auctoritati eccle­
siasticae, ad quam unice perlinet judicare de opportunitate
mutationum aut emendationum.
2° InfallibiliIas quoad disciplinaria non videtur per se
poscere ut summum prudentiae gradum semper attingat Eccle­
sia, ita ut leges latæ necessario sint omnium prudentissimæ,
et instituta approbata locis et temporibus quam maxime
opportuna sint et apta, dummodo nil ircis contrarium sit fidei
aut moribus. « At saltem Umor itatis nolam non effugeret, ait
Billuarl (De regulis fidei, diss. 3, art. 5), qui contra communem
Ecclesiæ sensum, erroneum, assereret » ejusmodi judicium do
opportuni tat e.

ART. IV

De assensu debito magisterii ecclesiastici
decretis
501. Quod obedient iam præstare debeamus decisiomiirus
«I Lagistcrii
ecclesiastici, evidenter demonstratur ex ipsa
(1) Encyc. Pascendi, éd. B. Presse, t. III, p. 174 ; cf. Bened. XIV, op. cit.,
1. I, c. 48, n. 13 ; Marln-iSola, l'évolution homogène alu dogme aatholigue,
t. Ί, p. 482 «q. D’Herblgny, t. Il, aa. 888, B : A IHu Clerçgé, 12 mai 1927,
p. 292-293.
111

DE ASSENSU DEBITO

483

Christi institutione, qua, auclorilale sua et virlule, Eccksiam
misit in universum mundum, ut evangelicum doceret integrumque et incorruptum custodiret.
Triplex autem distinguitur assensus : 1) assensus fidei
diuinæ ; 2) assensus fidei ecclesiaslicæ ; 3) assensus quem
dicunt religiosum.
A. Assensus fidei divinae.

502. Jam ex Vaticano prænotavimus assensu sup r omnia
firmissimo, asstnsu nempe fidei divinæ credenda esse omnia
et singula, quæ, lanquam diuinilus revelala, ab Ecclesia suffi­
cienter sunt proposita, sive solemni, sive ordinario ct universali
magisterio, et omnes pertinaciter obnitentes, ipso lacto hæresim incurrere.
Definilio autem fidei non alligatur formulis certis ct deter­
minatis, sed multiplici modo manifestari potest, evidenterque
adest : 1) si aperte et terminis expressis proponitur doctrina
lanquam a Deo revelata, tanquam dogma catholicum aut de
fide tenenda ; 2) si doctrina contradictoria ut haeretica dam­
natur aut verbo Dei contraria ; 3) si definitio dicitur vel fieri
de fidei veritate, vel ipsam Ecclesiæ fidem declarare ; 4) si in
hanc formam decretum præscribitur : si quis hoc vel illud
senserit, anathema sit ; 5) generatim quotiescumque formula
istis æquivalens adhibetur.
Errant proinde qui putant non proponi lanquam de fide
nisi ea quæ in analhemalismis seu canonibus conciliorum
continentur. Nam, præterquam quod in magisterio ordinario
et universali Ecclesia nullo utitur anathemate, multæ sunt
etiam definitiones solemnes quæ hanc non servarunt for­
mam (1). Quinimo inter capita doctrinæ ct canones hoc
uniculn viget discrimen, quod capitibus quid credendum.
canonibus autem quid vitandum. indicari soleat, ut explicite
asseruit Tridenlinum. Ita legitur in fine decreti de justifi­
catione : « Post hanc de justificatione doctrinam, quam nisi
quisque fideliter firmi ter que receperit, justificari non poterit,
placuit sanetæ Synodo hos canones subjungere, ut omnes
(1) Dcnzlnger, n. 143 sq., 288, 691 sq.

484

DE ASSENSU DEBITO

sciant, non solum quid tenero et sequi, sed ( l.iain quid vitare
et fugere debt ani . » Aliaque similia habentur in prooemio et
in fine decreti de S. Eucharistia, de sacramento poeniten­
tiae (1).
Attanu n ca tantum ut fidei dogmata accipienda sunt quæ
ipsum sunl objeclum definiiionis, non autem argumenla scu
motiva allai a per modum demonstrationis (2), neque obiter
(licia præter doctrinam definiendam, neque in congregatio­
nibus præviis aut in sessionibus extra capita et canones prolain, neque etiam ea quæ ut revelata aut de fide non propo­
nuntur.
13. Assensus fidei ecclesiasticae.

503. Firmiter credenda esse, assensu quidem absolute cerlo,
el absque ulla ( rroris formidine, omnia quæcumque a supremo
Ecclesiæ magisterio omnibus Christianis lenenda proponim­
ini- tanquam cum revelatis ita connexa, ut negari non possint,
salva revelatione, omnes concedunt ; baneque obligationem
juris esse divini declarant, cum Christus ipse illam nobis
imposuerit dicendo : « Qui vos audii, me audii », ct « si aulem
Ecclesiam non audierit, sil libi sicut ethnicus el publicanus »
(Luc., x, IG ; Matth., xvm, 17).
Attamen, quamvis gravissimum foret peccatum illas defi­
nitiones rejicere, nemo ul hxrelicus proprie dictus haberi
potest qui illas non amplectitur, quia veritatem non propo­
nunt ut revelatam.
flaque assensus, his decisionibus debitus, assensus fidei
ecclcsiaslicæ merito vocatur, cum molivum ejus formale jam
non sit ipsa Dei auctoritas ut in fide divina, sed auclorilas
Ecclesiæ magisterii infallibilis, cui mens directe subjicienda
est, et co quidem « modo (piem intendit Ecclesia, adeoque
(1) Denz., n. 810, 882, 910. Cf. n. 947, 960, 1781 sq.
(2) Si tamen textus quidam Scripturae ita proferatur ut ejus sensus aperte
et authentice declaretur, hæc declaratio ad Hdein pertinet. Ita v. g. quando
Trid. definit : « Cum Apostolus dicit, justificari hominem per fidem et
grads (Rom., III, 22, 24), ea verba in eo sensu intelligenda sunt, quem per­
petuus Ecclesia* catholicæ consensus tenuit et expressit... » Cf. id., sess. 7,
can. 2 de baptismo, sess. 13, c. 1. Denzinger, n. 801, 856, 874.

DE ASSENSU DEBITU

485

cum dispositione animi ad credendum etiam fide divina, si
forte natura rei id patiatur vel requirat » (Billol, t. 18) (1).
C. Assensus religiosus.

504. Declarationes autem doctrinal» s non infallibiles a PonI ilice seu a Congregationibus romanis procidentis, universa­
liter sunt obligaloriæ, et cis adhænre t< nentur fideles, non
tantum obsequio silentii : scilicet eis publice non contradi­
cendo, nec doct rinam oppositam defi nd< ndo, sed etiam assensu
inlerno religioso, cujus motivum formale est ipsa Ecclesiæ
auctoritas religiosa.
Hic ideo assensus non est assensus fidei divinæ aut ecclesiasticæ, sed est assensus : 1) internus, adhæsio scilicet mentis
ad decretum Ecclesiæ aut Congregationum ; 2) religiosus, quia
nititur sacræ auctoritatis molivo ; 3) /irinus, quia, ut ait
Franzelin, « in hujusmodi declarationibus, licet non sit doc­
trinæ uerilas infallibilis, quia hanc, decidendi ex hypothesi
non est int entio, est t amen infallibilis securitas. Securitatem
dico tum objeclivam doctrinædeclaratæ vel simpliciter, vel pro
talibus adjunctis , tum subjectivam, quatenus omnibus
tutum est eam amplecti, et tutum non est, nec absque viola­
tione debitæ submissionis erga magisterium divinitus consti­
tutum fieri potest, ut eam amplecti recusent. » — Jure igitur
dicimus his decretis deberi obedienliam, quæ includat firmum
mentis obsequium, quia ratio, propter quam assensus præstatur, illa scilicet sacra auctoritas, qua proponitur doctrina,
«vi muneris sui, sufficient issimuni est molivum, ex quo possit,
et, si forma decreti id exigat, debeat pia voluntas imperare
consensum religiosum seu theologicum intellectus » (2).
a) Argumentum. — Sane cuivis auctoritati legitimæ
obedientia debetur, nisi illicita manifeste præeipiantur ;
coque magis requiritur obedientia quo major est Superioris
auclorilas ct prudentia. Atqui maxima est Pont ilicis Summi
Ecclesiæ] et Congregationum auctoritas, summaque eorum
prudentia in agendis. Ergo (3).
(1) Cf. Denzinger, n. 1G84, 1798, 1820, 1880. - (2) L. inf. cit., p. 118, 122.
(3) Forget, in Diet, thiol., art. Congrégations romaines, col. 1110 sq ;
Choupln, p. 53 sq., p. 82 sq., p. 104 ; Dublanchy, in Diet, thiol., art. Infailli-

486
’z r

•

<

i

DE ASSENSU DEBITO

Prob. min. : 1) Maxima est Ecclesiæ [S. Pontificisj auclorilas,
tum in se, etiam abstrahendo ab ejus infallibilitate, tum propter assistentium Spiritus Sancti ipsi promissam, non solum in
rebus fidei definiendis, sed etiam in omnibus quæ aliqualiter
ad fidei depositum custodiendum aut explicandum pertinent.
Viris doctis et sapientibus constant Congregationes ; earum
auct oritas ideo est maxima, præsertim si considerantur in
dependentia et connexione cum S. Pontifice. — Insuper, cito,
ut patet, tota magisterii auctoritas practice evanesceret, si
negaretur obedientia hisce decretis. — 2) Summa est prudentia,
ut ex historia et factis aperte elucet, quæ in decretis praepa­
randis et ferendis adhibetur sive a S. Pontifice sive ab ipsis
Congregationibus.
b) Hæc est doctrina Ecclesiæ. — Pius IX enim scripsit ad
archiep. Monae. : « Cum agatur de illa subjectione, qua ex
conscientia... obstringuntur..., sapientibus catholicis haud
satis esse, ut præfata Ecclesiæ dogmata recipiant ac vene­
rentur, verum etiam opus esse, ut se subjiciant decisionibus
quæ, ad doctrinam pertinentes, a Pont ificiis Congregationibus
proferuntur (1). »
2) Pius X prop, sequentem damnavit : « Ab omni culpa
immunes existimandi sunt, qui reprobationes a Sacra Con­
gregatione Indicis aliisve sacris Romanis Congregationibus
latas nihili pendunt » (2).
In Motu autem proprio « Præslanlia » dicit : « Quapropter
declarandum illud præcipiendumque videmus, quemadmo­
dum declaramus in præsens expresseque præcipimus, uni­
versos omni s conscientise obstringi officio sententiis Pontifi­
calis Consilii de re biblica, sive quæ adhuc sunt emissæ sive
quæ posthac edentur, perinde ac decretis «S. Congregationum
pertinentibus ad doctrinam, .probatisque a Pontifice, se subji­
ciendi; nec posse notam tum delrectatæ obedienliæ tum leine-

1

bllité du pape, col. 1711 sq. ; Schultes, art. 67 ; Franzelin, De divina Tradi­
tione et Scriptura, éd. 4, th. 12, p. 118 sq. ; A. Michel, in Revue pratique
d'Apol., 15 mars 1918, p. 718 sq. ; De Poulplquet, L'Eglise catholique, c. 8,
p. 305 sq.
(1) Denzinger, n. 1684. Cf. Val., sess. 3, c. 4, can. 3 ; Denzlnger, 1798,
1820 ; Cod., c. 1324.
■ |g|
2) Id., η. 2008.

DE ASSENSU DEBITO

487

rilalis devitare, aut culpa proptcrea vacare gravi, quotquot
verbis scriptisve sententias has talés impugnent ; idque,
præter scandalum, quo offendant, ceteraque quibus in causa
esse coram Deo possint, aliis, ut plurimum, temere in his
errateque pronuntiatis » (1).
Ergo non sufficit silentium reverentiale, ut aiunt, sed
internus requiritur assensus.
Obedicntia tamen hujusmodi decisionibus debita non
excludit quominus quis inquirat et legitimæ auctoritati
reuerenler proponat rationes quas graves putat, quibusque
forte nova decisio provocari posset, modo in omnibus salva
sil ad S. Sedem et ad ecclesiasticam auctoritatem plena sub­
jectio (2).

505. JXola. — Quæ diximus de decretis S. Pontificis quæ non
pro suprema sua auctoritate profert et de congregationum
doctrinalibus declarationibus, recte applicari possunt, ser­
vatis servandis, ad decrela episcoporum aliorumque superio­
rum ecclesiaslicori m, quibus igitur obedientia intellectus
praestari debet, diversa tamen respondens diverso gradui
auctoritatis, quoties in unione cum S. Pontifice vel episcopo
legitimo docent et ex unius vel alterius mandato Cf. n. 461 \
(1) Denzlnger, n . 2113.
(2) Dec. <$’. Off., 2 Jun. 1927 ; Denzlnger, 2198.

488

RELATIONES CHRISTI CUM ECCLESIA

CAPUT III

DE MEMBRIS ECCLESIÆ
506. Antequam ipsam quæstionem de membris Ecclesia
aggrediamur, juvat pauca praenotare aut recolere de rela­
tionibus Chrisli cum Ecclesia. Hæc consideratio maximam
Ecclesiæ dignitatem commendabit et manifestum faciet
« cur solum per legitimam Christi Ecclesiam, possit haberi
illa quasi perpetua hominum communicatio cum Christo,
quam norunt omnes pii Catholicæ Ecclesiæ filii. Illis enim
tam assueta est familiaritas illa stupenda nimis cum ælerno
Patris Filio, ut vix suspicentur quomodo apud ceteros Chris­
tianos rara sit et exigua. Loquentes ergo de ea promoveant
gustum ad illam, et ipso facto, languida quasi suspiria ad
veram Ecclesiam » (1).

ART. I

De Relationibus Christi cum Ecclesia
Asserlio la : Ecclesia est corpus Christi mysticum et ejus
Sponsa.

Hæ sunt duæ metaphoræ, quibus usus est Apostolus, ubi.
data opera, hanc mirabilem unionem Christi cum Ecclesia
explicat.
I. — Ecclesia est corpus Christi mysticum De fide divina .
507. 1° Ecclesia est corpus. — Ait Apostolus (Rom., xu,
4 sq.) : « Sicut enim in uno corpore multa membra habemus,
(1) D’Herbigny, t. I. n. 68 sq. ; cf. t. II, n. 343 sq. ; Franzelin, Thests
de Eclesia Christi, th. 18 ; Van Noort, η. 71 sq. ; Prat, La théologie de Saini
Paul, t. I, p. 417 sq., t. II, p. 403 sq. ; Dom Marmion, Le Christ, Vie de
l'âme, ed. 5 ; Desclée, 1919, p. 135 sq. ; 366 sq., etc. ; Plus, Dans le Christ
Jésus, Toulouse, 1923 ; Terrien, La grâce et la gloire, Lethielleux, 1901,
t. 1, p. 315 sq. ; Dom A. Gréa, De VEglise et de sa divine constitution, 1. 1,
c. ni ; Duperray, Le Christ dans la vie chrétienne, ed. 4, Paris, 1928: J. Lebre·
ton, La vie chrétienne au premier siècle de VEglise, C. vil, p. 232-257.

RELATIONES CHRISTI CUM ECCLESIA

489

omnia autem membra non eumdem actum habent ; ita multi
unum corpus sumus in Christo : singuli autem alter alterius
membra. » — I Cor., x,17 : «* Quoniam unus panis, unum, corpus
multi sumus, omnes qui de uno pane participamus » —
Eph., iv, 4 : « Unum corpus, et unus spiritus, sicut vocati
estis in una spe vocationis vestræ. » Membra itaque sumus
diversa : « non eumdem actum habent », sed jure divino inter
S3 connexa et organice operantia : « singuli alter alterius
membra » et sic unum et idem corpus vivum efficimur.
508. 2° Ecclesia est corpus Christi. — a) Sic S. Paulus

I Cor., vi, 15] : « Nescitis quoniam corpora vestra membra
sunt Chrisli Ί » — , xu, 12, 13] : « Sicut enim corpus unum est,
et membra habet multa, omnia autem menibra corporis
cum sint multa, unum tamen corpus sunt, ita et Christus.
Etenim in uno Spiritu omnes nos in unum corpus baptizati
sumus. » Singula igitur corpora sunt membra Christi ; omnia
autem corpora (omnes nos) sunt Christus seu unum corpus
Christi. Addit Apostolus : « Ut non sit schisma in corpore,
sed idipsum pro invicem sollicita sint membra... Uos autem
estis corpus Chrisli, et membra de membro. » I Cor., xu
25, 27].
Ad Ephesios scribit (i, 22-23) : « Ipse dedit capul supra
omnem Ecclesiam, quæ est corpus ipsius et plenitudo ejus
qui omnia in omnibus adimpletur » (v, 23) : « Christus capul
est Ecclesiæ, ipse Salvator corporis ejus. »
Ad Colossenses ait (i, 18) : « Ipse est capul corporis Eccle siæ,
qui est principium, primogenitus ex mortuis, ut sil in omnibus
ipse primatum tenens » ; (i, 24) : « Et (ego Paulus) adimpleo ca
quæ desunt passionum Christi, in carne me a, pro corpore ejus,
quod est Ecclesia. »
b) Idem docet Ecclesia : Deer, ad Armenos : « Per ipsum
(Baptisma) membra Christi ac ele corpore efficimur Ecclesiæ »,
— Tridenlinum : « Fides, nisi ad eam spes accedat et caritas,
neque unit perfecte cum Christo, neque corporis ejus vivum
membrum efficit. » — Eucharistiam « esse voluit... symbolum
unius illius corporis, cujus ipse capul exsistit, cuique' nos,
tanquam membra, arctissima fidei, spe i et caritatis connexione,

490

RELATIONES CHRISTI CUM ECCLESIA

adstrictos esse voluit. uLidipsum omnes diceremus, nec essent
in nobis schismata ». — « Christus Dominus lavacro Baptismi
sui corporis membra semel effecit (1). »
509. 3° Ecclesia est corpus Christi mysticum. — Hoc quidem

verbum non invenitur apud S. Paulum, sed apte electum est
ut Ecclesia plane secernatur a corpore physico Chris!i <1
a societate mere naturali.
Sane Ecclesia : 1) non est pars physice componens corpus
Christi naturale. 2) Sed neque unitur Christo unione mer
externa aut m re morali, quemadmodum societates civiles
uniuntur rectoribus suis, a quibus influxum externum acci­
piunt et a quibus pendent in usu mediorum ct in assecution
finis. 3) Ecclesia cum Christo t unitur unione mystica. Hæi
unio myslica dicitur — quia refertur ad « mysterium quod
absconditum fui! a sæculis... quod est Christus in vobis, sp s
gloriæ » (Col., i. 26-27) — quia non directe sensibus manifes­
tatur sed, occullas licet reales continens proprietates supernaturales, mysleriosa est ipsa et supernaturalis, ac ideo fide
credenda. Est quidem unio « omnino intima per continuam
realem communicationem et conservationem omnium munium
ct insl itutionum, omnium potestatum et sacramentorum,
omnium gratiarum et virium suparnaturalium, vitæ superna­
turalis, totius denique esse secundum elementa invisibilia
et visibilia, quo formaliter est et exsistit Ecclesia Christi <
(Franzelin, p. 302).
H
510. Ex analogia vero corporis humani melius intelligctur

ista notio :
A. Christus Ecclesiæ præsidel sicul caput loti corpori. —
Caput alia m-mbra antecellit dignilale, positione et perfeclione, nam caput est pars prima ct superior et in ipso solo
vigent simul omnes sensus interni et externi. Ita Christus
omnia Ecclesia* m *mbra antecellit : dignilale, propter unio­
nem hypostaticam ; posilione, propter propinquitatem cum
Deo ; perfectione, propter abundantiam gratiæ et vitæ super(1) Denzlnger, 696, S00, 785, 895.

■.

RELATIONES CHRISTI CUM ECCLESIA

491

naturalis : « Vidimus (Eum)... plenum, graliæ ct veritatis » ; —
« In ipso complacuit omnem plenitudinem inhabitare (1). »
B. Sicut caput est cunctis corporis partibus principium
unitatis et cohærentiæ et cum eis « unum totum » efficit ;
il a Christus est in Ecclesia principium unitatis H cum ea
facit « unum corpus completum ». — Ecclesia certe concipi
nequit nisi cum Christo et in Christo ; at Christus ipse est
quid incompletum absque Ecclesia, quæ est « plenitudo ejus ».
Hinc Ecclesia est veluti una persona moratis cum Christo
■ et cum ea constituit quasi unum subjectum juris, juxta illud
S. Aug. : « Totus Christus caput et corpus est : caput Unige­
nitus Filius Dei, corpus ejus Ecclesia (2). » Hinc etiam Chris­
tus dicitur formari in fidelibus suis : « Filioli mei, quos iterum
parturio, donec formetur Christus in vobis » (Gal., iv, 19) ;
dicitur in iis virere : « Vivo autem, jam non ego, vivit vero
in me Christus » (Gal., n, 20 ; Matth., xxv, 35-42) ; dicitur
in iis persecutionem sustinere : « Saule, Saule, quid me perse­
queris ?... Ego sum Jesus, quem tu persequeris » (Act., ix, 4,
. Et ipsi fideles dicuntur adimplere in sua carne « ea quæ
5)
desunt passionum Christi » (Col., i, 24).
C. Sicut caput influit in cetera membra, ita Christus influit
in Ecclesiam.
a) A capite « ordiuntur et per totum corpus diffunduntur
organice dispositæ juncluræ quædarn, (puta) nervi et arteriæ,
per quas totum corpus et conjungitur cum suo capite, et in se
suisque membris, disponitur, unitur, continetur » (3). Ita
Christus est « caput ex quo totum corpus per nexus et con­
junctiones subministratum et constructum crescit in augmentum
Dei » (Coi., n, 19) ; « est caput... ex quo totum corpus compac­
tum et connexum per omnem juncturam subministrationis »
(Eph., iv, 15, 16). Conjunctiones autem et junctura illæ sub­
ministrationis sunt ipsi pastores ct ministri, cum omnibus
potestatibus et mediis sanctificationis, quorum ope fideles
membra fiunt ipsius Christi et unum ejusdem corpus efficiuntur
(i Cor., xii, 12, 27 ; Rom., xn, 4 sq.).
(1) Joan., i, 14 ; Col. I. 18 ; S Thomas, 3, q. 8, a. 1.
(2) Cont. Donat, de unit. Eccl., c. 4, n. 7 ; In Ps. 90, enar. 2, n. 1
nel, 1479. — (3) Franzelln, p. 304.

Jour-

492

RELATIONES CHRISTI CUM ECCLESIA

b) Caput (anima per caput) in cetera membra dupliciter
influit : 1) Intrinsece, « prout scilicet virtus motiva ct sensiliva
a capite derivatur ad cetera membra » ; 2) Exlrinsece, « prout
scilicet secundum visum et alios sensus, qui in capite radican­
tur, dirigitur homo in exterioribus actibus ». Sic Christus
dupliciter influit in Ecclesiam : 1) Interius, per dona supernaturalia, quæ ab ipso solo procedunt, juxta illud Joan., i, 16 :
« De plenitude ejus omnes nos accepimus » ; 2) Exterius, per
gubernationem externam magisterii ct regiminis, quam, ejus
nomine et auctoritate, exercent pastores visibiles, ac praecipue
Romanus Pontifex, qui « est caput (visibile) totius Eccle­
siæ » (1).
Quia vero finis proprius missionis Christi ct institutionis
Ecclesiæ est hominum sanctificatio, ipsa unio Christi ad Eccle­
siam primario ct principaliter tendit ad hanc membrorum
corporis Ecclesiæ sanctificationem ; cunctæ Ecclesiæ potes­
tates et activitates, hac de causa etiam, ultimo ad salutem
animarum ordinantur (2), et, inter omnia dona quæ a Christo
capite in Ecclesiam descendunt, primum locum tenet gratia
sanctificans, ad quam producendam, conservandam et augen­
dam, alia plus minusve concurrere debent.
Igitur Christus invisibiliter exsistens ct operans in Ecclesia,
per præfata organa ministrorum ct mediorum sanctitatis,
continuo vitam supernaturalem in Ecclesiam influit, et sic
Ecclesia « secundum operationem in mensuram uniuscujusque
membri, augmentum corporis facit, in ædificationem sui in
charitatc »(Eph., iv, 16) et « crescit in augmentum Dei » (Coi.,
ii, 19).
II. — Ecclesia est Sponsa Christi Theol. cerium .

511. « Quoniam vir capul esi mulieris, sictil Chrislus caput est
Ecclesiæ » (Eph., v, 23-32). Unio itaque inter Christum et
Ecclesiam archetypus est perfectus unionis sponsi et sponsæ
in matrimonio. Exemplum enim præbet :
1) Subordinalionis. — « Sicul Ecclesia subjecla esi Chrislo,
i la el mulieres viris suis in omnibus: »
I
(1) 3, q. 8, a. 6.
(2) Supra, n. 425.

RELATIONES CHRISTI CUM ECCLESIA

493

2) Dilectionis. — Dilectione gratuita Christus instituit
Ecclesiam, quam ut faceret sibi dignam sponsam, « seipsum
tradidit pro ea, ul illam sanclificarel,... ul exhiberet ipse sibi
gloriosam Ecclesiam, non habentem maculam aul rugam, aul
aliquid hujusmodi, sed ul sil sancla el immaculata ». Hinc
sumina Christi dilectio pro Ecclesia imago est amoris sponsi
erga sponsam : « viri, diligite uxores veslras, sicul Christus
dilexil Ecclesiam
« ita el viri debenl diligere uxores suas, ul
corpora, sua ».
3) Unilalis physicæ el fecunditatis. — « Qui suam uxorem
diligit, seipsum diligit. Nemo enim unquam carnem suam odio
habuit, sed nutrit el fovet eam, sicut el Christus Ecclesiam : quia
membra sumus corporis ejus, de carne ejus el de ossibus ejus...*
a) « Sicut Eva ex latere Adam prodiit, ita ct nos ex latere
Christi;hoc enim sibi vult illud ex carne ejus el ossibus ejus...
Sicut Adam dormiente mulier condita est, ita Christo moriente
formata est Ecclesia ex ejus latere » (S. Chrysost., or. 28),
et quemadmodum Adam et Eva erant duo in carne una,
ita Ecclesia, corpus Christi mysticum, veluti physice unum
efficit cum ipso.
b) Sicut ex Adam et Eva, indissolubili unione, totum pro­
pagatum est genus humanum, ita ex mystico connubio
Christi et Ecclesiæ nascuntur omnes homines regenerati in
ordine supernatural!. Merito igitur de matrimonio christiano
disserens, concludit Apostolus : « Sacramentum hoc magnum
est, ego autem dico in Christo el in Ecclesia ».
Hac itaque m taphora Sponsæ, nobis denuo inculcatur
intima et indissolubilis unio Christi ad Ecclesiam, quæ, per
dona supernaturalia imprimisque per gratiam sanctificantem,
fit maler fecunda omnium regeneratorum et viventium in
ordine supernatural!. Ii enim in Ecclesia concepti, ex eaque
geniti, per eam ct in ea crescunt ut membra ejusdem corporis.
512. Conclusio generalis. — Igitur Christus merito Eccle­

siam vocat « meam », diserte significans Ecclesiam sibi exclu­
sive propriam esse ; merito quoque testatur ab ipso solo
procedere totam Ecclesiæ vitam. Certe singula Ecclesiæ
membra huic vitali influxui supernatural! Christi libere se

494

RELATIONS CHRISTI CUM ECCLESIA

subtrahere possunt ; at in toto corpore ille influxus est infalli­
bilis, nec carere potest effectu, secus Christus cessaret esse
« Salvator corporis sui » ct jam amplius Ecclesiam non ut
carnem suam (corpus suum) nutriret ct foveret (1). Crescit
ideo corpus in extensionem fidei et in intensionem charitatis,
ita ut Christus ipse vere, in membris et in corpore, formari et
crescere dici possit, « donec occurramus omnes in unitatem fidei
et agnitionis Filii Dei, in virum perfectum, in mensuram ælalis
plenitudinis Christi » (Eph., iv, 13), et « sit Deus omnia in
omnibus » (I Cor., xv, 28).
Assertio 2a : Gratia sanctificans merito dicitur anima Eccle­
siæ, quæ una est societas visibilis simul et supernaturalis
Theol. certum .

513. Hæc thesis fere nullo negotio deducitur ex thesi præcedenti et ex alibi demonstratis.
1° Gratia enim sanctificans fere hoc agit in tota Ecclesia
quod anima humana agit in omnibus membris corporis
humani : gratia n» mpe facit Ecclesiam corpus sociale, vivum,
atque omnino aptum ad omnes functiones vitales exercendas.
Sane Ecclesia est societas externa simul ct supernaturalis (2),
ita ut duplex vita in < a distingui possit : vil a externa et socialis,
quæ cuique societati bene institut® competit, ct vita interna
et supernaturalis, quæ Ecclesiæ soli competit, in quantum
ad vitam æternam ordinatur.
Vita sociali vere vivit Ecclesia, statim ac anclorilas pas­
torum valide ct efficaciter sc exercet in fideles, qui eorum
magisterio ct imperio plene subjiciuntur ; vita autem super­
natural!, quæ specialiter ipsius vita dicitur, Ecclesia non
vivit nisi insuper interius informetur atque animetur influxu
quodam supernalurali, quod sit principium operationum
supernaturalium et vitæ æternæ meritorum.
Jamvero formale vitæ socialis principium est ipsa auclorilas visibilis a Christo instituta ; principiumque formale
vitæ supernaturalis est ipsa gralia sanclificans, cum virtutibus
(1) Eph., v, 23, 29.
(2) Supra, n. 331.

RELATIONES CHRISTI CUM ECCLESIA

495

el donis supernaturalibus, quæ a solo Christo dimanant, ut i
jam diximus, cum Ecclesia sit ad ipsum siculi palmites ad
vitem (Joan., xv, 5).
2° Nec inde inferas duas esse Ecclesias : unam visibilem
et alteram invisibilem. Nam ipsum corpus Ecclesiæ non
constituitur in esse corporis, necpie vivit vita sua sociali,
indepcndcnter ab anima. Sed corpus ct anima sunt tantum­
modo cZup/eæ elementum essentiale unius cjusdernquc Ecclesiæ,
quæ essentialiter visibilis est simul et sup rnaturalis.
Quare « in magno codemque pernicioso errore versantur,
qui. ad arbitrium suum, fingunt Ecclesiam atque informant
quasi latentem minimeque conspicuam ; it' m qui perinde
habent atque institutum quoddam humanum cum tempera­
tione quadam disciplinæ ritibusque ext·mis. at sine perenni
communicatione munerum graliæ divinæ. sin robus iis. quæ
haustam a Deo vitam quotidiana atque ap rta significatione
testentur. — Nimirum alterutram esse posse Jesu Christi
Ecclesiam I am repugnat, quam solo corpore vel sola anima
const aro homin m. Complexio copulatioque earum duarum
velut partium prorsus est ad veram Ecclesiam necessaria,
sic fere ut ad naturam humanam intima animæ corporisque
conjunctio. Non est Ecclesia intermortuum quiddam, sed
corpus Christi vita supernalurali praeditum... (Ideo) corpus
(Christi) mysticum non vora Ecclesia est nisi propter eam rem.
quod ejus parles conspicuæ vim vitamque ducunt ex donis
supernaturalibus rebusque ceteris, unde propria ipsarum
ratio ac nat ura efflorescit... Istam igitur visibilium et invisibilium conjunctionem rerum, quia naturalis atque insita in
Ecclesia nutu divino inest, tamdiu permanere necesse est,
quamdiu ipsa permansura Ecclesia » (1 ).
3° Paucis verbis : Duplex illud principium formale vitæ
Ecclesiænonest re aliud ct aliud, quandoquidem ipsa hierarchia.
ipsa auctoritas socialis non est legitima el vera, scilicet hierarchia et auctoritas a Christo instituta, nisi in formali con­
junctione cum principio vitæ supernaturalis, a quo ipsa ani­
matur ct vivificatur.
(1) Leo XIII, Encyc. Satis cognitum, 29 Jun. 1896, ed. Bonne Presse,
t. V, p. 6-8.

496

RELATIONES CHRISTI CUM ECCLESIA

Ideo anima eadem (gratia sanctificans) est quasi duplex
principium formale, duas exercens aclivilales vHales : « aliam
ad societatis unitatem constituendam ( in esse), et hierarchicc
informandam (ut sit, ut corpus sit, cum diversitate membro­
rum ct operationum » (1), aliam ad singulis membris ct toti
corpori vitam supernaturalcm communicandam. Hinc S. Au­
gustinus : « Quod est anima corpori hominis, hoc est Spiritus
Sanctus (efficienter appropriative, gratia ut causa formalis)
corpori Christi, quod est Ecclesia ; hoc agit Spiritus Sanctus
in tota Ecclesia, quod agit anima in omnibus membris unius
corporis (2). » — S. Thomas : « Spiritus Sanctus... invisibiliter
Ecclesiam vivificat et unit (3). » — Leo XIII : « Hoc affirmare
sufficiat quod, cum Christus caput sit Ecclesiæ, Spiritus
Sanctus sit ejus anima (4). »
Conclusiones.
514. a) Dogmaticae. — Inde hæc sequuntur : 1) Ecclesia
est societas ad salutem necessaria : Nemo « habere potest
Deum patrem qui Ecclesiam non habet matrem » (5). —
2) « Exlra Ecclesiam nulla salus » datur, co utique sensu
quod nemo salvatur qui nullatenus ad Ecclesiam pertinet,
nec ad corpus scilicet nec ad animam. — 3) Nemo Christo
incorporatur, quin Ecclesiæ incorporetur, juxta illud Decreli
ad Arm. : « per ipsum (Baptisma) membra Christi ac de
corpore efficimur Ecclesiæ » (6). — 4) Ii qui exlra corpus
Ecclesiæ vagantur, non sanctificantur nec de anima Ecclesiæ
participant, nisi per accidens et in quantum aliqualiter ad
ipsum corpus pertinent (7). — 5) Quia membra corporis
multa sunt, nec eumdem actum habi nt (I Cor., xn per totum ;
Rom., xn. 4), diversa etiam sunt Dei dona, diversæque opera­
tiones in diversis membris, ad pulchritudinem et perfectionem
lotius corporis : « Divisiones gratiarum sunt, idem autem
Spiritus ; et divisiones minislralionum sunt, idem autem
(1)
(3)
t. V,
(5)
(6)
(7)

D’Herblgny, t. II, n. 343. — (2) Sermo 267, 4, 4 ; Journel, 1523.
3, q. 8, a. 1, ad 3. — (4) Encyc. Divinum illud munus, 9 niaii 1897,
p. 150.
S. Cypr , De Cath. Ecc. unit., 6 ; Journel, 557.
Denzinger, 696.
De his, n. 343, 526.
■

RELATIONES CHRISTI CU.M ECCLESIA

497

Dominus. EL divisiones operationum sunt, id< rn vero Deus,
qui operatur omnia in omnibus... Hæc autem omnia operatur
unus atque idem Spiritus, dividens singulis proul vult. » —
« Et ipse dedit quosdam quidem apostolos, quosdam autem
prophetas, alios vere evangclistas, alios autem pastores et
doctores... in ædificalionem corporis Chrisli (1). »
b) Practicæ. — Quia mt mbra sumus ejusdem corporis
Ecclesiæ, sub eodem capile Christo, 1) debemus eadem dilec­
tione prosequi Deum ct Ecclesiam, juxta illud S. Aug. (2) :
«Amemus Dominum Deum nostrum, amemus Ecclesiam ejus :
illum sicut patrem, istam sicut malrem... Tent te ergo, caris­
simi, tenete omnes unanimiter Deum patr< m, et matrem
Ecclesiam. » — 2) Debemus vitam ducere membro Christi
dignam : non facientes « membra Chrisli... membra men tricis »,
sed glorificantes et portantes Deum in corpore nostro (3),
exhibentes membra nostra arma justitiæ D< o, exhibentes
corpora nostra « hostiam viventem, sanciam. Deo placenlem » (4).
— 3) Debemus caritate mutua nos invicem diligere : « Ut non
sit schisma in corpore, sed idipsum pro invicem sollicita sint
membra ; ct si quid patitur unum m mbrum, compatiuntur
omnia membra ; sive gloriatur unum membrum, congaudent
omnia membra (5). » « Obsecro vos... ut digne ambuletis
vocatione qua vocali estis, cum omni humilitate et mansuetu­
dine, cum patientia, supportantes invicem in charitate. solliciti
servare unitatem spiritus in vinculo pacis. Unum corpus et
unus spiritus, sicut vocat i estis in una spe vocationis vestræ(6).
— 4) Cum bona Christi-Capilis sint bona Ecclesiæ .seu Cor­
poris Christi], ac proinde bona communia omnibus membris
simul ac singulorum propria, debemus pro invicem orare, pati
et satisfacere : vivi nempe d Beati pro vivis et pro defunctis
adhuc in Purgatorio detentis, et ipsæ Purgatorii anima' pro
fratribus adhuc in terra certantibus (7). En jam pulcherri­
mum dogma Communionis Sanctorum.
(1)
(2)
(3)
(5)
(7)
et de

I Cor., xn, 4-6, 11 ; Eph., iv, 11-12.
In Ps. i.xxxvm, en. 2, n. 14 ; Journel, 1478.
1 Cor., vi, 15, 20. — (4) Rom., vi, 13 ; xn, 1.
I Cor., xn, 25-26. — (6) Eph., iv, 1-4.
Cf. Manuale th. dog., t. IV, de effectibus communionis, de Indulgentiis,
Novissimis.

*

498

DE MEMBRIS ECCLESIÆ

ABT. II

.

De Membris Ecclesiæ
Sententiæ Haereticorum.
515. Membra Ecclesiæ dixerunt liæretici vel omnes et solos

prædeslinalos, uti II'aldenses, Ilussilæ et H icle/us ; vel, ul
Calvinus, solos dumtaxat prædcstinatos qui jam consecuti
sunt præchestinalionis effectum,- id est, veram illam fidem
quæ, semi 1 habita, non potest amitti ; vol solos justos aut
perfectos. uti Lutherani aliique Protestantes, post Novalianos,
et Pelagianos (1).
Doctrina Catholicorum.
516. Cum membrum Ecclesiæ special im intel ligatur ille qui

ad ejus corpus visibile perlinet, generedim docent catholici
neminem membrum esse posse societatis ecclesiasticæ, quin
organismo ejus sociali uniatur vinculo exier no : magisterio
quidem per veræ fidei professionem, ministerio sacro per
Baptismi receptionem, regimini autem per vinculum commu­
nionis.
Dixi : generalim, quia, quoad determinationem singularum
conditionum, non absolute conveniunt omnes, puta : quisnam
Baptismus requiratur, valide susceptus aut tantum existi­
matus, quænam hæresis a corpore Ecclesiæ excludat, an
hæresis < tiam occulta, an externa tantum et notoria, etc.
Asscrlio : Ut quis adultus sit membrum Ecclesiæ, requiritur
sacramentum Baptismi cum veræ fidei et communionis vin­
culo Communis et certa, imo de fide .

I. Requiritur Baptismus, et quidem re susceptus.
A. Baptismus requiritur.
517. 1) Probatur Scriptura. — Christus ipse Baptismum
instituit in januam Ecclesiæ, in signum distinctivum suæ fami(1 Cf. Quesnelli prop. 72 et 76; Synodi Pis', prop. 15; Denzinger, 1422,
1425, 1515.

DE MEMBRIS ECCLESIÆ

499

liæ ct signaculum quo ad ipsum Dominum p rtinrre demons­
tramur : « Docele omnes génies, baplizanles eos... » (Matth.,
xxviii, 19) ; « Qui credideril el baplizalus fuerit, salvus eril. »
(Marc., xvi, IG) ; « Nisi quis renatus fuerit ex aqua el Spiritu
Sanclo, non polesl inlroire in regnum Dei » (Joan., in, 5).
Hinc ubique Actuum ct Epistolarum exhibetur Baptismus
ut. initiatio ad Christi corpus quod est Ecclesia (I Cor., xn,
13), ut appositio in visibili Ecclesia (Act., π, 41), ut medium
quo realiler unimur populo christiano, sicut per circumcisio­
nem olim populo Dei aggregabantur filii Abrahæ (Col., it, 11).
2) Ex Traditione. — Unanimem Patrum sententiam his
paucis complectitur verbis Eu genius IV in decreto ad Armcnos : « Primum omnium sacramentorum locum tenet saucium
Baplisma... ; per ipsum enim membra Christi ac de corpore
efficimur Ecclesiæ (1). »

B. Baptismus

valide susceptus

requiritur et per se

sufficit.

518. a) Requiritur. — Nam Baptismus existimatus aut
putativus nec vere Ecclesiæ aggregat, sed specit tenus tan­
tum, nec jus tribuit rcale ad Ecclesiæ bona, cum absit cha­
racter quo solo ad Ecclesiam Christi mancipamur, uti expli­
catur in tractatu de Sacramentis. Baptismus sanguinis et
flaminis, characterem non imprimentes, non lolaliler inserunt
hominem Ecclesiæ. Attamen martyres jam sunt publice
de Ecclesia, sed ex se non sunt apti ad alia sacramenta reci­
pienda ; per Bapt ismum /laminis jam adest ordinatio ad corpus
Ecclesiæ sed non completa, juxta illud S. Au#. : « Nondum
quidem per sacrum Baptismum renali estis, sed... in uteio
S. Matris Ecclesiæ jam concepli estis » (2).
b) Ex se sufficit. — Nimirum, nisi adsit aliquid in contra­
rium ex parte subjecti, Baptismus ex se semper obtinet effec­
tum proprium, aggregationem nempe ad Ecclesiam visibilem,
non de jure tantum (quod semper producitur), sed de /acto,
uti constat ex doctrina Eug. IV et expressa Codicis juris
(1) Denzinger, n. 696 ; cf. Trid., sess. xiv, c. 2 ; Denzinger, 895.
(2) De bymbolo, 1. II, c. i : D’Herblgny, t. II, n. 352.

500

DE MEMBBIS ECCLESIÆ

canonici declaratione :« Baptismate homo constituitur, in
Eccl< sia Christi, persona cum omnibus Christianorum juribus
et officiis, nisi, ad jura quod attinet, obstet obex, ccclesiasticæ
communionis vinculum impediens, vel lata ab Ecclesia
censura. » Can. 87.
Unde infantibus et omnibus qui usum rationis non habent,
Baptismus semper sufficit ut membra sint Ecclesiæ, cui, ejus
receptione, infallibiliter aggregantur (1). In adultis vero requi­
ritur præterea ut effectus ille non impediatur per absentiam
vinculi fidei aut communionis.
II. Requiritur veræ fidei professio.

519. Christus enim, ut ad essentiam Ecclesiæ pertinens,
magisterium instituit visibile ut, ubique terrarum et ad
finem usque mundi, infallibiliter prædicaret veritatem salutis
sibi soli commissam ; prædicatio igitur externa pastorum
regula est vivens, universalis ct unica, cui respondere debet
ex parte audientium obedienlia, ut aiunt, fidei, non mente
tantum et interne, sed ore etiam et externe, quæ ideo ct ipsa
proprietas est essentialis Ecclesiæ. Ergo professio externa
ipsius et solius fidei, a magisterio propositæ, conditio est sine
qua non incorporationis ad Ecclesiam.
III. Requiritur vinculum communionis.
520. Vinculum autem istud communionis obedientiam

legitimis pastoribus exigit simul atque conjunctionem mem­
brorum inter se, secus non plena adesset unitas corporis
socialis (2, 2, q. 39, a. 1).
1) Obedienlia pastoribus. — Patet ex dictis de hierarchia et
de primatu Pontificis, quibus demonstravimus Ecclesiam
ita essentialiter fundatam esse super Petri et. Apostolorum
successores, ut, absque unione et subjectione ad S. Pontificem
et ad singulos episcopos, prout Pontifici subordinantur et
una cum illo legitimam exercent potestatem, nemo potest
esse membrum corporis Ecclesiæ.
(1) Hinc Trid. : « Si quis dixerit parvulos... suscepto Baptismo, inter
fideles computandos non esse, a. s. », sess. 7, can. 13, cf. can. 4 ; Denzinger,
869, 8G0.

DE MEMBRIS ECCLESIÆ

501

2) Conjunctio membrorum inter se.
Singuli cnim fideles,
singulique part iculares cœtus sunt et agere debent ut partes
lotius (Rom., xn, 5), Ecclesiæ scilicet Christi. Ergo quicumque
membris Ecclcsiæ subjectis communicare recusat, quacum­
que ex causa, < o ipso « r< nuit se habere ut. pars unius Ecclesiæ
catholicæ », seipsum exhibet « volut quoddam totum seor­
sum », ct membrum esse cessat visibilis Ecclesiæ (Cajelanus,
in 2-2,1. c.).

Assertio : Membra Ecclesiæ sunt : 1) non omnes et soli
prædestinati, nec soli justi, sed omnes et soli baptizati qui non
defecerunt a vinculo fidei et communionis.

Probatur per paries :
I. — Non omnes prædestinati semper sunt membra Ecclesiæ

Doctrina catholica].
521. 1° Constat ex doctrina Ecclesiæ. — Mari inus λ dam­
navit propositiones seq. J. IIuss : « Unica est sancta univer­
salis Eccli sia, quæ est praedestinatorum universitas. » — « Prae­
destinatus semper manet membrum Ecclesiæ. licet aliquando
excidat a gratia adventitia, sed non a gratia prædestinationis. »
2° Constat ex Scriptura. — Multi homines « venient ab
oriente et occidente, et aquilone ct austro, ct accumbent in
regno Dei » (Lue., xm, 29). Atqui hi homines sunt prædes­
tinati, nam final iter salvabuntur, et tamen aliquando non
erant membra Ecclesiæ [venient].
S. Paulus, certo prædestinatus, aliquando non fuit de
Ecclesia, siquidem eam persequebatur.
3° Constat experientia quotidiana. — Multi enim sunt
infideles aut Judæi, qui forsitan sunt prædestinati et actu non
sunt membra Ecclesiæ, quam c contra usque nunc repudiant
aut impugnant .
II. — Non soli prædestinati nec soli justi sunt membra
Ecclesiæ Docl. catholica'.
522. 1° Constat ex doctrina Ecclesiæ. — Marl i nus 1 impro(1) Denzinger, n. 627, 631.

502

«

'.

'

,
■

■
R

.

I F

<

DE MEMBRES ECCLESIÆ

bavit prop, si q. ./. IIuss : « Præscitus, etsi aliquando est in
gratia secundum præsentem justitiam, tamen nunquam est
pars eanctæ Ecclesiæ. » — « Paulus nunquam fuit membrum
diaboli. » (1 )
Hanc autem Ouesnelli rejecit Clemens XI : « Separatur
(piis a populo electo, cujus figura fuit populus judaicus et
caput est Jésus Christus, tam non vivendo secundum Evangelium, quam non credendo Evangel io (2). »
Tanquam haereticam proscripsit Pius VI 15am Synodi Pisloriensis propositionem, (pia docebantur ad corpus Ecclesiæ
non pertinere nisi fideles qui sunt per/ecli adoral orcs in spiritu et veritate (3) Ergo.
2° Constat ex Scriptura. — 1) Ex parabolis. — Ecclesia
comparatur areæ, in qua tritico paleæ permiscentur (Matth.,
m, 12) ; agro, in quo zizania crescunt simul cum tritico
{id., xm, 24-30) ; sagenæ missæ in mare ct ex omni genere
piscium congreganti (id., ibid., 47-50) ; convivio nuptiali, ad
quod intraverunt boni et mali (id., χχιι, 2-14). Istæ autem
parabolæ aperte significant bonorum et malorum commixlionem in una cadcmque societate, (piorum quidam mali perse­
verant usque in finem.· Ergo.
2) Ex /aciis. — Christus jubet peccalores, post unam vel
alteram correptionem, Ecclesiæ dc nuntiari, ct extra Eccle­
siam ejici, si illam non audierint (id., xvm, 15 sq.). Ergo
antea ad corpus Ecclesiæ pertinebant.
S. Paulus mandat Corinthiis ut de Ecclesia (de medio ves­
trum) expellalur, per excommunicationem, incesluosus qui
ideo, nonobstante peccato gravissimo, adhuc intra Ecclesiam
visibilem versabatur (I Cor., v, 1-5).
Apostoli monent fideles ne peccatis amittant vitæ æternæ
gloriam. Ergo esse membrum Ecch siæ non idem est ac esse
prædcstinatum.
Hine S. Augustinus : « Secundum præscienliam Dei ct
praedestinationem, quam multa* oves foris lEccksiæl, quam
mult i lupi intus (4). » — S. Hieronymus : « Arca Noc Ecclesiæ
(1) Denzlnger, 631, 628. — (2) Denzlnger, n. 1428. Cf. 1422, 1424.
(3) Denzlnger, n. 1515. — (4) In Joan., xn, tr. 45.

J)E MEMBRIS ECCLES LE

503

typus fuit... Ut ibi pardus (t hœdi, lupi (I agni, ii a ct hic
justi ct peccatores (1 ). »
3° Constat ex ratione : ex consedari is senlenliæ opposilæ. —
1) Si soli justi aut praedestinati membra essent Erclesiæ,
perircl Ecclesiæ visibililas, cum nemo certo sciro possit quinam
sint prædesl inal i aut jusli coram Do, nequr agnosci posset
societas quæ solis constaret justis aut praedestinatis.
2) Sacram?ntum pcenitcnlia* principaliter institutum fuil
a Christo, ut vitam redderet mortuis spiritualibus, intra
Ecclesiam utique manentibus. Atqui frustra omnino ess· t.
si soli boni essent in Ecclesia. Ergo.
III. — Membra Ecclesiæ sunt omnes et soli baptizati, qui non
defecerunt a vinculo fidei et communionis.

Probalur :
A. Membra Ecclesiæ sunt omnes baptizati, qui non defe* —
·
cerunt... De fide\.

523. Ii enim Ecclesiæ visibili copulantur triplici vinculo
Baptismat is, fidei et communionis ; atqui id quidem necessa­
rium est, sed etiam absolute sufficit ut quis adulhis sit plen
membrum Ecclesiæ. Ergo hi omnes actu et complete sunt
membra Ecclesiæ. — Infanlibits Baptismus aquæ sufficit,
uti jam monuimus.
B. Membra Ecclesiæ sunt hi soli baptizati...

Doclrina

cerla\.
Quare :
524. a) Catechumeni non sunt proprie membra Ecclesiæ

Nondum enim baptizati sunt. ; ideo ad Ecclesiæ corpus non
spectant realiler el aclualiler, ut patet : 1) ex supialaudato
Eug. IV decreto pro Armenia : « per Baptismum m-mbra
Christi ac de corpore efficimur Ecclesiæ » ; 2) ex ipsis Ecclesia'
precibus, quibus Deum orat pro catechumenis, ut cos sibi
aggregare velit, ut fiant membra, oves, gregis sancti, etc.
(1) Dial. c. Luci)., n. 22.

504

DE MEMBRIS ECCLESIÆ

Dici tamen possunt ad corpus Ecclesiæ perlinere potentia
proxima, ut aiunt, ct volo, siquidem Ecclesiæ vera fide jun­
guntur ct ab ea ad Baptismum praeparantur ut fiant ejus
membra.
525. b) Membra Ecclesiæ non sunl : 1° Infideles. — Etenim

ne ullo quidem vinculo Ecclesiæ junguntur : Baptismum non
receperunt ; Christianam fidem aut non audierunt Negativi ,
aut sibi propositam non profitentur 'Positivi ; sacra non
participant, neque legitimis subsunt Pastoribus. Ergo ad
Ecclesiæ corpus non pertinent.
2° Hæretici, a fortiori Apostatæ, qui « a fide Christiana
totaliter recedunt. » — Seipsos enim ab unitate fidei separant.
Porro ii sunt proprie haeretici, qui post Baptismum, perli­
ti aciler negant unam saltem fidei veritatem ab Ecclesiæ magis­
terio sufficienter propositam, aut de ea dubitant (Cod.,
c. 1325, § 2).
Notorii autem dicuntur, si, publica professione, a regula
magisterii ecclesiastici recesserunt ; occulli vero, si vel aclu
tantum interno, vd exlernis signis, sed non publica profes­
sione, dogmata ab Ecclesia proposita respuunt.
a) Hærctici nolorii ad corpus Ecclesiæ non pertinent :
carent < nim vinculo externo professionis fidei, cujus defectu
jam prohibetur eorum aggregatio ad visibilem Ecclesiam,
nonobstante Baptismo, cujus effectus impeditur.
Id docet Apostolus dicens : « Haereticum hominem posl
unam el secundam correptionem devita, sciens quia subversus
est (pii ejusmodi esi, el delinquit, cum sil proprio judicio con­
demnatus. » (Tit., m. 10-11.) Episcopo itaque præcipit ut
hæreticum vitet, quia talis pertinax hærcticus est proprio
judicio condemnatus, nimirum semetipsum ejecit extra
Ecclesiam. Ergo. Quare non licet cos recipere sacramenta —
esse patrinos Baptismi aut Confirmationis, etc. Cod., c. 731,
765, 795, 985, 1240, 2260 sq.
b) Hæretici vero occulli membra manent Ecclesiæ, ut com­
muniter docent theologi, contra Suarez(Tm fide, disp. 9, sect. 1,
n. 2), Franzelin (th. 23) et alios. Etenim : 1) non publica
professione magisterii regulam re jecerunt ; ergo non adest

DE MEMBRIS ECCLESIÆ

505

ex parte eorum obex sufficiens (sal notorium) ad impediendum vel expellendum aggregationem ad visibilem Ecclesiam,
quam infallibiliter producit Baptismus et servat iri casu ;
2) omnibus fatentibus, episcopus [aut sacerdos] occulte haere­
ticus retinet et valide exercet suam ordinariam jurisdictio­
nem (1). Porro quisquis extra corpus Ecclesiæ versatur, ipso
facto incapax fit omnis ordinariae jurisdictionis. Ergo hæretici
occulti membra manent Ecclesiæ.
3° Schismatici. — Schismatici enim, qui perlinaciler et
publice « subesse renuunt Summo Pontifici aut cum membris
Eidem subjectis communicare recusant » (Cod., c. 1325,'§ 2),
certo certius ad Ecclesiæ corpus non pertinent, non secus ac
hæretici notorii. — Schismatici vero occulli communius
reputantur non esse simpliciter extra Ecclesiam.
Si qui autem sint qui sine hæresi fiant schismatici, v. g.
propter meram denegationem obedientiæ Summo Pontifici
vel simplicem recessum a communione catholicæ Ecclesiæ,
hi ad Ecclesiæ corpus adhuc pertinerent ; hodie autem vix
dari potest schisma purum, scilicet quod non sit cum aliqua
hæresi conjunctum (2).
4° Excommunicati. — Ab unitate communionis separati
exsistunt, non directe proprio ipsorum actu, ut schismatici,
sed per sententiam auctoritatis ecclesiastics. Excommuni­
catio enim est « censura qua quis excluditur a communione
fidelium cum effectibus » variis juxta ipsius excommunica­
tionis gradus. Cod., c. 2257.
Etenim « excommunicati alii sunt vilandi, alii lolerali » (3).
Porro lolerali, quamdiu non intercessit sententia condemnatoria aut declaratoria, imperfecte sed vere manent membra
Ecclesiæ : non solum enim retinent characterem Baptismi et
veram fidem, sed etiam jurisdictionem, quam valide exercent.

(1) Donec lata fuerit contra illum sententia condemnatoria vel declara
toria ; cf. Cod., c. 2314, cum 2261 et 2264. Cf. Jugie, Theol. doçm. Christia­
norum orientalium, t. I, p. 37-38 ; Deslandes, in Echos d'Orient, oct.-dec.
1927, p. 385 395 : Cappello, De sacramentis, t. I, n. 568.
(2) Cf. Jugle. op. cit., t. I, p. 16 sq.
(3) C. 2258.

i

|

5(J6

DE MEMBRIS ECCLES Ι.Έ

imo licile, si a fidelibus rogantur (I) ; præterca nonnullos
actus ecclesiasticos valide exercere possunt [c. 2265]. Quinimo,
<Jiam post sententiam condi mnatoriam vel cleclaratoriam,
non sunt ab Ecclesia lolaliler præcisi, siquidem adhuc non
privantur dignitate, officio, beneficio, pensione, munere, si quæ
habeant in Eccl< sia [c. 2266]. — Vitandi autem carent omnino
vinculo communionis, et omnibus bonis Ecclesiæ privantur,
imo et dignitate, officio..., post sententiam condemna! oriam
vel declaratoriam.
Corollarium I. — Ad animam Ecclesiæ pertinent omnes
et soli justi.

526. Antea probavimus animam Ecclesiæ esse ipsum for­
male su perna turalis vitæ principium, nimirum gratiam sancti­
ficantem, cum fide, spe, caritate et donis annexis, illamque
neminem habere posse, nisi in re vel in voto saltem ac» visibile
Ecclesiæ corpus adhæreat, inde sequitur : 1) omnes et solos
justos ad animam Ecclesiæ pertinere ; 2) eos proprie et princi­
paliter de anima esse qui, non solum voto, sed re etiam de
corpore sunt Ecclesiæ (2).
Corollarium II. — De subjecto passivo Ecclesiæ.

527. Omnes qui actu membra sunt Ecclesiæ, subjiciuntur’ut
patet, Ecclesiæ magisterio el regimini. At esse membrum Eccle­
siæ et esse ejus jurisdictionis subditum non omnino conver­
tuntur, quia auctoritas ecclesiastica in alios ac in membra
jure et merito exercetur.
Omnes scilicet el soli baplizali vere ecclesiaslicæ jurisdictioni
subjiciuntur, dummodo habilualiter sint rationis competes.
Di>i : Dummodo... — Nam homines, habitualiter usu ratio­
nis.carent es, legibus dirigi non possunt. Bern ita exponit Codex
novi Juris : « Legibus mere ecclesiasticis non tenentur : .nec
baplizali qui suifeienti rationis usu non gaudent, nec qui,
licet rationis usum assecuti, septimum ætatis annum nondum
expleverunt, misi aliud jure expresse caveatur. » Can. 12.
(1) C. 2261, § 2 Actus quidem licitus est quantum est ex parte excom­
municationis ; nam potest esse ihiuitus alia ex parte, nempe si status
gratiæ ad hunc;aotum ijurUdictioniS/ponondumirequinitur et deficit.
(2) Quandoque .de anima Dccldsiæ dicuntur, etsi .imperfecte et deficienter, illi qui vel -jam aliquo dono interioris graliæ potiuntur, (quo 'ad
vitam gratiæ habitualem disponuntur, vel, amissa-caritate, fidem et spem
retinent, aut fidem tantum, ut peccatores mortui. D*Herbigny,:t. I I, n. 847.

DE MEMBRIS ECCLESIÆ

507

a) Omnes baplizali. — 1) Per Baptismum enim homo indelebiliter divino cultui consecratur, qui in sola Ecclesia catholica
exercetur. « Hinc quisquis characterem baptismalem accipit.
« non voluntate propria, nec voluntate aliorum hominum, sed
« volunlale et lege divina obligatur ad professionem christiani« tatis, fiCque subditus illius hiérarchisé, cui vices suas in mundo
« commisit Christus, ut regat fidelium societatem » (1).
Itaque, etiamsi per publicam professionem hæreseos vel
schismatis aliquis desinat esse membrum corporis Ecclesiæ
in actu, rebellis efficitur utique et desertor, sed jurisdictioni
ecclesiaslicæ omnino subjeclus remanet, cum maneat, character
quo essentialiter a Christo ipso mancipatus est ad cultum
Christianum.
Item, excommunicat i, quamvis de Ecclesia ejecti fuerint,
Ecclesiæ legibus ad stringuntur quoad actus qui eis non inter­
dicuntur, secus enim ex malitia sua commodum reportarent.
2) Confirmatur ex doctrina Ecclesiæ declarantis ab omnibus
baptizatis absolute observanda esse omnia ejus præcepta, sive
scripta sive tradita (2).
b) Soli baplizali. — Qui nondum enim Baptisma receperunt,
extra Ecclesiam versantur ; porro, inquit Tridentinum, « Eccle­
sia in neminem judicium exercet qui non prius in ipsam per
Baptismi januam fuerit ingressus » (3). « Legibus mere ecclesias­
ticis non tenentur qui Baptismum non receperunt s (Can. 12,
Codicis j. c.).
Hac de causa, Apostolus (I Cor., v, 12) docet Ecclesiam, de
iis qui foris sunt, non judicare, et Pontifices plene agnoscunt
paganos constitutionibus canonicis non arctari. Proinde Infi­
deles, Judæi, aliique non baplizali legibus ecclesiasticis minime
tenentur, ut animadvertit Pius VI scribens : « Discrimen
inspiciamus, quod intercedit inter homines qui extra gremium
Ecclesiæ semper fuerunt, quales sunt Inficeles, et Judæi. atque
inter illos qui se Ecclesiæ ipsi per susceptum Baptismi sacra­
mentum subjecerunt. Primi etenim constringi ad catholicam
obedientiam profitendam non debent ; contra vero alteri sunt
cogendi (4). »

(1) Billot, De Sacramentis, t. 1, th. 27, § 2. Cf. Franzelin, th. 23, p. 397.
(2) Denzlnger, n. 863 sq. : 696. — (3) Denzlnger, n. 895.
(4) Breve, Quod aliquantum, 10 Mart. 1791. Itaque catechumeni legibus
Ecclesiæ (formaliter ut sunt leges Ecclesiæ), non subjiciuntur, sed legi
divinæ obedire tenentur, auæ eis ab Ecclesia proponitur et explicatur, et
cujus virtute pœnitentiæ eis imponuntur utiles, ut sese disponant ad Bap
tismum rite suscipiendum.

508

RELATIONES INTER ECCLESIAM ET STATUM

CAPUT IV

DE RELATIONIBUS INTER ECCLESIAM
ET STATUM (1)

528. Habita disquisitione de veritate Ecclesiæ catholic®
necnon et de intima ejus constitutione quoad potestates,
hierarchiam et membra, ultima superest quæstio de ejus
habiludine ad ‘Socielalem civilem. Expositis autem variis
systematibus quoad relationes inter Ecclesiam ct Statum,
doctrinam trademus catholicam, e qua posh a quaedam dedu­
cemus consectaria practica.

§ I. — Varia Systemata
Hac de re systemata Iria prodierunt, quæ respective docent
Ecclesiam vel Statui subjiciendam esse, vel a Statu sejun­
gendam, vel denique aliquam in Statum habere potestatem.
A. Ecclesia Statui subordinanda est ( Cæsarismus, Libe-

ralismus absolulus : Ecclesia in Slalu).
(1) Plus VII, Lilt, apost. Post tam diuturnas; Gregorius XVI, Ency.
Mirari Vos; P'us IX, Quanta Cura, Syllabus; Leo XIII, Encyc. Diutur­
num; Immortale Dei; Libertas praeslanlissimum ; Sapientiae Christianae
(ed. Bonne Presse, t. I et II) ; Pius X, Encyc. Pascendi, 8 sept. 1907) ;
Vehementer, 11 déc.. 1906 ; Notre charge apostolique, 31 Aug. 1910 ; Libe­
ratore, L'Eglise et l'Etat dans leurs rapports mutuels ; Billot, De Ecclesia
Christi, t. 11 ; De habitudine Ecclesiæ ad Statum; De Groot, q. 12 ; Pal­
mieri, th. 21-24 ; Mazzella, n. 565 sq. ; Dom Benoit, La Cité antichrétienne,
Les erreurs modernes, t. H ; Moulart, L'Eglise et l'Etat ; Ferretti, Institu­
tiones philosophiae moralis, t. Ill, q. 400 sq. ; Cathrein, Philosophia moralis,
ed. 8. p. 433 sq. ; Veuillot, L'illusion libérale ; At, Le vrai cl le faux en ma­
tière d'autorité et de liberté ; Les principes générateurs du libéralisme ; Kel­
ler, L'encyclique du 8 décembre 1864 et les principes de 1 789 ; Mgr Freppel,
La Révolution française; Sarda y Salvany, Le libéralisme est un péché;
Mgr de Ségur, Hommage aux jeunes catholiques libéraux, variaque alia
opuscula; Demeuran, L'Eglise, Beauchesne, 1914; Schultes, De Ecclesia
catholica, art 78 ; Pius XI, Enc\c. Quas primas, 11 dec. 1925 : E. Chénon,
Le rôle social de ΓEglise, Paris, Bloud, 1921 ; Cremers, Kerk en Staat,
Bruxelles, 1927.

RELATIONES INTER ECCLESIAM ET STATUM

509

529. Practice induas abeunt sentent i as ’ fautores hujus
systematis :
a) Alii Slalui concedunt jus indireclutn positivum in sacra. —
Porro error iste lex fuit imperii romani ; a Byzantinis autem
accurate servatus, in Germaniam transivit, posteaque in
Galliam sub Philippo Pulchro, ubi multum floruit legispe­
ritorum gratia.
Hanc dort rinam propugnarunt Gulielmus Occam. Marsilius
Patavinus (1), multique Protestantes (pii Statui tribuere non
dubitarunt jus r< formandi exercitium religionis nrenon jus
ad sacra deputandi ministros; præst rtimque nonnulli ralionalislæ et panlheislæ, qui, post Hobbes, Spinoza, Hegel,
Statum esse dixerunt ipsam divinam voluntatem, quæ. ad
organizationem mundi præsidens, sibimetipsi finis est abso­
lutus, imo finis omnium ultimus, fonsque omnium jurium,
cui itaque ipsa religio subjacere debet.
530. b) Alii aulem Slalui concedunt jus indireclum sed
negativum in sacra. — Ita Gallicani, Jansenislæ, Febronianislæ et Josephislæ, juxta quos Status, utpote finem habens
temporalem, positive et directe res Ecclesiæ administrare
non potest, sed, ne ejus fini noceal Ecclesia, necessario tamen
indiget potestate indirecta negativa in sacra, qua, etsi mutare
nequeat substantiam actuum jurisdictionis spiritualis, illos
aliquo saltem modo irritare valet.
Huc refertur : 1) jus supremi dominii in bona ecclesiastica,
quo possessiones ab Ecclesia eripere pol· st Status, si pla­
cuerit ; — 2) jus reformandi abusus. jusque suprt mæ inspec­
tionis in totam Ecclesiæ vitam externam et socialem ; —
3) jus placet i et exsequatur seu prohibendi bullarum, encyclicarum et cæterorum actorum ecclesiasticorum publicationem,
antequam examinata fuerint in tribunali civili ct exsecu­
tioni mandata ; — 4) jus appellationis tanquam ab abusu,
quo ad Statum recursus haberi potest, post sententiam
ecclesiastici judicis, etc. Eamdcm fere theoriam propugnant
politici moderni.
(1) Cf. in Diet, ihcol., art. Guillaume Occam, Marsile de Padoue.

510

RELATIONES INTER ECCLESIAM ET STATUM

B. Ecclesia et Status sejungendi sunt ab invicem.

Hanc tuentur doctrinam, aliter tamen ct aliter, omnes
hodierni Liberales, sive modérait, sive « calholici », vestigia
Machiavel et Cavour sequentes (1).
531. a) Liberalismus moderatus ( Ecclesia libera in Slalu
libero). — Non negat ordinem religiosum ct supernaturalem,
sed ab co omnino praescindendum esse declarat ct « rempublicam vult ab Ecclesia sejunctam et penitus el lolam... permissa
ad summum singulis civibus facultate, ut privatim, si libeat,
dent religioni operam » (Encyc. Liberlas).
Res religiosa, aiunt, ct res politica duo sunt inter se omnino
disparata, quapropter Status ct Ecclesia societates sunt
plene ab invicem independents et liberæ, quibus finis assigna­
tur proprius, cum mediis specialibus, viam ideo suam prose­
quatur unaquæque, nil curans de rebus alterius.
532. b) Liberalismus « catholicus » (Ecclesia lempori parere

debet el circumstantiis). — Valde difficilis est intellectu, quia
nunquam definitus fuit a fautoribus. Hi Ecclesiæ divinitatem
non rejiciunt, imo ei veram libertatem concedendam volunt ;
at contt ndunt unionem Status ct subordinationem ad Eccle­
siam repugnare principiis modernis. Proinde, aiunt, hæc
subordinatio tacenda est ct separatio temporalium a spiri­
tualibus accipienda ut res per se bona, æqualiaque jura omni­
bus religionibus concedenda.
·
C. Ecclesia in Statum aliquam habet potestatem.

533. Triplex distinguitur potestas Ecclesiæ in Statum :
directa nempe, direcliva et indirecta.
a) Potestatem directam, qua etiam res temporales Status,
ratione sui Ecclesiæ subjacerent, propugnarunt pauci tantum
theologi (2), et eo tantum sensu quod potest atis civilis exerci­
tium ordinatione divina pertineret ad principes.
(1) C. Constantin, in Diet, théol., art Libéralisme ; G. de Pascal, in Diet.
Apol., art. Libéralisme.
(2) Panormitanus, Comment, in decr., 1. II ; Aug Triumphus, De potest.
ecc.

RELATIONES INTER ECCLESIAM ET STATEΜ

511

b) Poleslas directive ('a est qua E cob sia ecu Pontifex,
ralione magisterii universalis, hortationibus,, sermonibus,
imo (‘t pcenis spiritualibus, directionem imponere potest
practicam <t obligatoriam principibus <t subditis, jure qui­
dem divino, quod., in medio ævo, confirmatum fuit et robo­
ratum jure positivo humano (1).
c) Poleslas indirecta ea est (pia temporalia Ecclesiae subji­
ciuntur, non ralione sui, sed in quantum ad finem religionis
referuntur, et in quantum requirit bonum animarum spiri­
tuale (2).

§ II. — Doctrina

catholica

Asser lio : Utraque potestas Ecclesiæ et Status est in suo
genere maxima, et in suo ordine libera et independens [DocIrina catholica].

534. Probalur : aj Scriptura. — « Reddite quæ sunl Caesaris,
Cæsari, el quæ sunl Dei Deo » (Matth., xxu, 21), ait Christus,
aperte signans Ecclesiam et Statum regna esse distincta, et
dominium habere diversum.
b) Praxi Ecclesiæ. — Pontifices et Concilia leges omnino
speciales ct r< gimen plane distinctum, ut rem Ecclesiæ neces­
sariam, semper postularunt. Ergo. (Encyc. Sapientiae chrislianæ, π, 284.)
c) Ralione. — « Ex fine societates spccificantur. Atqui
« alius est finis Ecclesiæ, alius voro est finis communitatis
« divilis : hæc enim pro line habet felicitatem naturalem et
« temporalem, illa vero «u pern attiraient et æternam. Ut
« autem finis sic et caetera, quæ ad utramque societatem
« pertinent, nempe auctoritas qua societates eæ gubernantur,
« media quibus utuntur, etc., sunt .longe diversa. Ergo civitas
« crt Ecclesia sunt societates specie inter se distinctæ (3). »
(1) Fénelon, De and. S. Poni. ;< Gosselin, JPouvoir du Pape au moyen âge.
(2) '2-2, q. 10, art. 10 ; q. 60, art. 6, ad 3 ; Bellarminus, De R. Pont.,
1.
<C. »6.
(3) Ferretti. I. c., p. 406. Quamvis utraque societas a Deo solo .aucto­
ritatem habeat, juxta illud Apostoli : « Non est potestas nisi a D.eot (Rom.,
xm, 4), altera tamen, Status nempe, a Deo procedit ut auctore natura,
altera autem, Ecclesia scilicet, a Deo ut auctore gratiæ et ordinis supernaturalis. Cf. Leo XIII, Encyc. Iinmortale .Dei, ed. Bmnw Presse, t. LÇ p.
28.

512

RELATIONES INTER ECCLESIAM ET STATUM

Asserlio : Neque Ecclesia a Statu, neque Status ab Ecclesia
sejungendus est [Doclrina catholica].
535. Probalur : a) Ex origine poleslalum. — Potestas Eccle­
siæ et Status a Deo procedunt. Ergo ordinatæ sunt. Atqui
ordo cessat si separentur et dissocientur Ecclesia et Status.
Ergo.
b) Ex objeclo poleslalum. — Utraque potestas, civilis ct
spiritualis, ordinatur ad eosdem subditos, et quidem ad eumdem
finem ultimum perducendos, quanquam modo diverso : nam,
quamvis finis proximus societatis civilis sit bonum hominum
temporale procurare, istud bonum non est finis in se, imo non
est bonum verum et plenum, nisi ad ultimum subordinctur
finem hominum, qui Deus est.
c) Ex natura ipsa Slalus. — Status enim Deum vereri et
colere debet modo quo coli se Deus ipse demonstravit velle,
nimirum religionem profiteri eam tenetur quæ unice vera
est (Cf. Immori. Dei). Hæc autem religio penes solam Eccle­
siam catholicam invenitur. Ergo « civitatis rationes a ratio­
nibus Ecclesiæ segregari oportere, profecto falsissima, maximeque perniciosa sententia est « (1). (Encyc. Vehementer.)

Asserlio : Ecclesia Statui minime subjicitur [Doclrina
calholica].
536. Subordinalio in eo est quod unum altero inferius sit
et ab eodem dependens. Negaliva dicitur, quando, etiam
intra finem proprii objecti, potestas inferior nil agere potest
quod in damnum superioris redundet ; positiva vero, quando
inferior tenetur per actus suos ad bonum superioris conferre,
in quantum hæc judicabit necessarium.
Direcla autem vocatur subordinate, si potestas inferior
alteri subest ratione sui, ab ea pendens quoad omnes actus
suos ; indirecla vero, si inferior alteri potestati subest, ralione
alterius rei tantum, puta ratione finis ejus longe præstantioris.
Probalur thesis ex iis quæ antea demonstravimus : 1) Eccle(1) Prop. 55 Syllabi Pii IX ; Denzinger, 1755.

RELATIONES INTER ECCLESIAM ET STATUM

513

sia est societas perfecta (1). Ergo in rebus suis est plane libera
ab omni humana dominatione directa.
b) Ecclesia est societas suprema. « Sicut (enim) finis cjuo
tendit Ecclesia, longe nobilissimus est, ita ejus potestas est
omnium præstantissima, neque imperio civili potest haberi
inferior, aut eidem esse ullo modo obnoxia » (Immorlale Dei).
Ergo neque indirecte Statui subjici potest.
Asserlio : Status Ecclesiæ subordinari debet, negative
quidem et positive, sed indirecte [Doclrina catholica] (2).
537. 1) Negative. — Societas enim civilis, in exercitio
potestatis, rationem habere tenetur finis hominis ultimi,
scilicet finis supernaluralis, qui finis est Ecclesiæ proprius.
Ergo ipsi Ecclesiæ subordinari debet saltem negative, hoc
est non impedire debet homines ab obedientia erga Ecclesiam
in omnibus quæ necessaria declarat ad assecutionem finis
supernaturalis.
2) Positive. — Multa temporalia, licet per se non ad finem
spiritualem ordinata, positive tamen ad hujus finis obtentionem conferre possunt, sive ut media necessaria, sive ut auxilia
valde utilia. Atqui homines qui jus habent consequendi
finis ultimi, jus habent ut media eis præslo sint, quibus ad
hunc finem juvari possunt. Ergo societas civilis præstare
debet subditis omnia adjumenta quæ utilia vel necessaria
judicat Ecclesia, ad quam finis ultimi cura proxime pertinet,
nimirum positive subordinari debet Ecclesiæ. [Immorlale
Dei, p. 26-28.)
3) Non directe tamen. — Christus enim nullam potestatem
civilem formaliter contulit Petro et Ecclesiæ, sed tantum­
modo potestatem religiosam per se ordinatam ad finem
supernaturalem. In iis ergo quæ ad solum finem temporalem
spectant, Status manet ab Ecclesia independens.
4) Sed indirecte. — Quatenus Status Ecclesiæ non subordi­
nal ur ratione finis proprii, sed tantum ratione finis ipsius
Ecclesiæ.
(1) Supra, n. 328 sq. — (2) Syllabus, prop. 24 ; Pius X, Encyc. Pascendi ;
Denzinger, 1724, 2092, etc. : cf. Y. de Ia Brière, in Dici. Apol., art.
Pouvoir indirect du Pape sur les choses temporelles,
Theol. I.

11

514

JURA STATUS ET OFFICIA

Hæc autem subordinate jure est naturali, ut probavimus
ex ordinatione finium, sed ct jure divino posilivo, quia Eccle­
sia, ex ipsius Christi institutione, potestatem habet plenissi­
mam in omnia media, etiam indirecta, in finem ultimum
conducentia (1).
Hinc, jam a primæva Ecclesiæ ætate, Apostoli hanc potes­
tatem indirectam exercent in res temporales : ita S. Paulus
collectas dirigit [I Cor., xvi, 1-4 ; II Cor., ix] ; præcipit susten­
tationem cleri [Gal., vi, 6 ; I Cor., ix, 4-6] ; dat monita circa
ornatum mulierum [I Tim., n 9 sq.].
Insuper istam doctrinam, quæ praxi universali Ecclesiæ
consecrata est, adeo constanti et unanimi sensu semper docue­
runt Patres et theologi, Pontifices et Concilia, ut saltem ad
depositum catholicæ doctrinæ certo pertinere dicenda sit.

§ III. —

Consectaria

practica

I. — De Unione Ecclesia» et Status in catholicis
regionibus

Calholicæ dicuntur eæ tantum regiones quæ, non solum
constant hominibus catholicis, sed etiam secundum principia
catholica reguntur.
A. Jura Status et officia.
538. a) Jura. — In rebus mere civilibus Status independens
est ab Ecclesia ct prorsus liber in omnibus quæ ad finem
societatis honeste ducunt, modo scilicet nil in se contineant
quod legi divinæ aut Ecclesiæ bono contradicat (2).
b) Officia. — 1) Veram debel proftleri religionem. — Actus
enim et modum cultus sibi debiti determinavit ipse Deus
per revelationem. Porro societates non minus ac homines
singuli præceptis Dei plane subjiciuntur. Ergo naturale, quo
erga Deum tenetur, officium non implet Status nisi ipsam
solamque veram profiteatur religionem a Deo sibi impositam.
(1) Y. de la Brière, in Diet, apol., art. Pouvoir pontifical dans l’ordre
temporel, t. IV, col. 94-115.
(2) Leo XIII, Encyc. Immortale Dei; Denzinger, 18G6.

JURA ECCLESIÆ ET OFFICIA

515

2) Ecclesiam protegere debet ac defendere. — Ecclesia enim
catholica unica est societas cui suam religionem libere pro­
pagandam et infallibiliter edocendam commisit Christus,
unicum ideo est medium quo cives finem ultimumjrite et
tuto consequi valent. Quapropter Status ita disponere debet
ordinem civitatis, per leges et instituta, ut munus suum per­
fecte adimplere possit Ecclesia ; nimirum, ex sibi propriis,
omnia Ecclesiæ præstare debet quæ in ordine ad consecu­
tionem salutis requiri possunt, v. g. coercere religionis per­
turbatores, si qui adsint., removereque omnia finis spiritualis
impedimenta, etiam vi materiali, si opus sit, tenetur.
Ceterum, jura Dei protegendo, Status fundamentum ipsius
societatis protegit et defendit ac ita suæ securitati providet.
Cf. Leo XIII, Encyc. Immortale Dei.
B. Jura Ecclesiæ et officia.

539. a) Jura. — 1) In genere. — In rebus mere spiritua­
libus Ecclesia est prorsus independens a Societate civili,
puta in sacrorum administratione, in cultu sacro, in educa­
tione clericorum (1). In rebus mixtis vero, quæ in se tempo­
rales, vel cum bono spirituali connexæ sunt, vel ad finem
spirituali m sunt necessariae, Ecclesia valet suam exercere
potestatem. Ideo possessiones lulas habere debet, « ad fines
sibi proprios prosequendos » (2) ; educationeque religiosa ad
eam unico pertinente, jus supremum inspectionis omnium
scholarum possidet quoad baptizatos ; scholas igitur visitare
potest et exigere ut pericula infantibus imminentia, v. g. ex
parte malorum magistrorum aut pravorum librorum, remo­
veantur, etc. (3).
540. 2) In specie de immunitate. — Prorsus rejicienda
• sse jura placeli, appellationis ab abusu, aliaque similia,
evidens est, lum quia mu 1 toties a Pontificibus reprobata
(1) Cod., c. 1322, 1352, 1553 : Encyc. Immortale Dei; Denzinger, 1866;
PlusXI Encyc. Quas primas, 11 Déc. 1925, Λ. .4. £., t. xvn, p. 609.
(2) C. 1495.
(3) C. 1381, 1382, 1384. Cf. A. Michel, La question scolaire et les principes
théolofiiques, Paris, Desclée ; H. Dehovo, in Diet. A pol., art. Scolaire (Ques­
tion), col. 1279-1292.

516

JURA ECCLESIÆ ET OFFICIA

I

fuerunt, turn quia Ecclesiæ ordini et auctoritati omnino
repugnant.
a) In iis quæ ad salutem spectant, clerici sunt, jure divino
immunes a jurisdictione civili. Id adeo certum est ut ipsi
laici sint immunes in hac parte : ratio est quia potestas spi­
ritualis soli Ecclesiæ a Christo concessa est. — b) Sed conten­
dimus clericos, in ipsis temporalibus liberos esse a Principum
jurisdictione. Hæcque immunitas non est privilegium stride
dictum, nam non est derogatio quædarn juri communi in
favorem clericorum qui de se huic juri essent subjecti, sed
privilegium improprie dictum : clerici enim ex ipso jure
Ecclesiæ originali ct connaturali exempti dicendi sunt.
541. a) De immunitate Pontificis. — Ab omni jurisdictione
civili immunis est Pontifex, jure divino saltem naturali, quia
talis immunitas necessario dimanat a primatu divinitus
instituto.
De jure. — Ecclesia enim sublimior est Statu. Atqui R. Pon­
tifex princeps est et caput totius Ecclesiæ. Ergo rectus ordo
et ipsa rerum natura postulant ut Statui non subjiciatui.
Imo, propter positivam, licet indirectam, subjectionem
potestatis civilis potestati ecclesiastic®, Pontifex jus habet de
ipsa Principis potestate disponendi, prout necessarium est
ad bonum Ecclesiæ regimen christianæque reipublicæ rectam
ordinationem.
* Jamvero ad bonum Ecclesiæ spirituale maxime
pertinet talis exemptio Pontificis, nimirum ad reverentiam
debitam Christi Vicario in terris et ad independenliam ejus
ministerii in universo mundo. Ergo repugnat ut, in tempora­
libus subjiciatur Pontifex Principi cuidam sæculari.
De facto. — Non ut Ecclesia sit utique, sed ut bene sit,
nimirum ut perfecto modo suæ naturæ convenienti exsistat,
ct regatur, requiritur ut Pontifex vera fruatur libertate,
manifesta quidem, plena et stabili, quoad omnes actus sui
regiminis. Ideo requiritur ut S. Pontifex « nulli... humanæ
potestati, nullis legibus... obnoxius esse videatur, at sui penitus
juris ac potestatis et sil et manifesto appareat ».
Sane, si alicui Principi subordinarctur aut etiam subordinari
videretur, eo ipso non gauderet nisi libertate precaria, vixque

JURA ECCLESIÆ ET OFFICIA

547

ac ne vix quidem plenam obtineret fidelium fiduciam et obedienliam. Enimvero, vel cum Principe cui subjiceretur dissen­
tiret, et jam liber non esset, et pax Ecclesiæ in dubio esset ;
vel cum illo conjunctissime viveret, et fideles vehementer
suspicari ac vereri nunquam desinerent m* Pontifex sua acta
ad illius Principis voluntatem conformaret, atque idcirco
actis illis hoc praetextu sæpe refragari non dubitarent.
Jamvero a sæculo vu usque ad annum 1870 S. Pontificis
independent ia et libertas in gubernando universam Ecclesiam
civili quodam principatu firmabatur. Destructis autem illis
libertatis praesidiis, quibus divina Providentia «...Romani
Pontificis auctoritatem communiverat », merito, a Pio IX
usque ad Pium XI, S. Pontifices easdem renovarunt exspostulationes « ad jura Apostolicæ Sedis dignitatemque defen­
dendam » (1).
At, 11 februarii 1929, ex conventione (2) facta inter Pium XI,
S. Pontificem, et V. Emmanuelem III, Italiæ Regem, feliciter,
ut, ipsa S. Sedes declaravit, et irrevocabiliter soluta est quæstio
romana, ac proinde cessant, fundamento carentes, antiquæ
exspostulationes. Jam enim, per creationem « Civilalis Valicanæ », quæ, potestate plena, exclusiua et summa, solius esi
Sanclæ Sedis, Summus Pontifex, toto orbe plaudente, tum
verum habet et plenum imperium, non secus ac ceteri principes
et reges, in re etiam international i, tum adæquale et manifesto
pollet independentia perfecla ct lula sibi necessaria ad munus
Doctoris el, Pastoris supremi exercendum et in dioecesi romana,
et in Italia et in toto mundo.
542. b) De Immunitate Clericorum (3). — Immunitas cle(1) Syllabus, prop. 76 ; Denzlnger, 1776, 1776 a ; Leo XIII, Encyc.
Inscrutabili, 21 apr. 1878, t. I, p. 16 ; Pius X, Alloc. ♦ Quum vero necesse
sit », 9 nov. 1903 ; Benedictus XV, Encyc. Ad Beatissimi, 1 nov. 1914 ;
Alloc, consist., 6 dec. 1915 ; A. A. S., 1914, p. 580-581, 1915, p. 511 ;
Encyc. Pacem Dei, 23 maii 1920 ; Pius XI, Encyc. Ubi arcano Dei, 23 dec.
1922, A. A. S., 1922, p. 698-700. Cf. Y. de la Brière, in Diet. Apol., art. Pou­
voir pontifical dans l’ordre temporel ; Dublanchy, La voix de Pierre pour
l'indépendance du Pape, Paris, Bonne Presse, 1926.
(2) Quæ conventio rata habita est, in Vaticano, 7 jun. 1929 ; cf. A. A. S.,
Ί jun. 1929. — (3) E. Magnin, in Diet, théol., art. Immunités ecclé­
siastiques, t. Vil, col. 1218 sq. ; Choupin, in Diet, apol., art. Immunités
ecclésiastiques, t. II, col. 613-628.

518

RELATIONES CUM STATU NON CATHOLICO

ricorum a jurisdictione civili necessario consequitur naturam
eorum status et ministerii. Quia enim speciali consecratione
Deo dicati sunt et sacri effecti, quasi connaluraliter eis debetur
exemptio a jugo saecularis potestatis, praesertim quoad causas
eorum criminales et personales, propter reverentiam reli­
gioni debitam, quam certo læderet subjectio ad tribunal
saeculare.
Cum autem ad finem spiritualem pertineat immunitas, ab
Ecclesia sola practice determinanda est in ultima specie.
Jamvero ex jure canonico hæc duo substantiam ejus consti­
tuunt : 1) exemptio a legibus quæ ecclesiasticae conditioni
repugnant, v. g. a lege militiae ; 2) exemptio ab aliis legibus
civilibus, non jam quoad vim obligatoriam seu directivam,
sed quoad vim coaclivam, quatenus clerici, eas violantes, a
solis judicibus ecclesiasticis judicandi sunt, cogendi et pu­
niendi. Cod., c. 119-123, 1553, 2334, 2341, 2343.
543. b) Officia Ecclesiæ. — Ecclesia non debet curare
direcle de temporalibus, v. g. de constitutione regni, de legi­
bus, nisi bono spirituali sint contrariae ; positive autem socie­
tatem civilem adjuvare tenetur, doctrina sua nobilissima et
cfficacissima in leges, instituta, mores populorum et in omnes
reipublicae ordines ralionesque penetrando, honestatem fo­
vendo domesticam et publicam, pacem promovendo et tran­
quillitatem, bellum avertendo, in quantum fieri potest, et
generatim in omnibus necessitatibus Statui opem atque
auxilium ferendo.
II. — De relationibus Ecclesiæ cum Statu
non catholico

544. Status sive acalholicus sit, sive dissensionibus reli­
giosis divexatus principiisque liberalism] funditus imbutus,
per se eadem habet officia erga Ecclesiam ac Status catholicus,
cum jura Ecclesiæ minime pendeant ab approbatione homi­
num aut acceptatione, sed a sola Christi institutione dima­
nent, neque schisma aut hæresis ullo modo populos eximat
ad obligationibus Baptismi. Ecclesiæ ideo sallem praestare
debet Status libertatem externae professionis fidei, libertatem

LIBERTATES MODERNÆ

549

associationis, capacitatem possidendi et docendi, sicuti prae­
bere tenetur omni legitimæ societati.
Status autem indifferens, si qui exsistat, juxta sua propria
principia, Ecclesiam catholicam agnoscere debet ut legitimam,
societatem ct plenam ei libertatem concedere.
Status vero infidelis, quamvis Ecclesiæ auctoritati non
subjiciatur, jure naturæ tenetur illam tolerare, saltem ut
rationi consentaneam. Quapropter, aggressione facta ex parte
infidelium, auxilium brachii sæcularis adhibere potest Eccle­
sia ut prædicationem Evangelii, sibi soli a Christo commis­
sam, efficaciter prosequi possit.
III. — De libertatibus modernis

De libertate in genere.
545. Libertas nil aliud est nisi vis electiva mediorum, servato
ordine finis. Porro electio, quæ proprium est voluntatis, non
habetur nisi prævia cognitione intellectus ; ad intellectum
ergo simul atque ad voluntatem spectat libertas : fundamen­
taliter nempe ad intellectum, formaliler vero ad voluntatem ;
ideoque perfectio (1) libertatis exsurgit ex perfectione intellec­
tus et voluntatis, nimirum in eo tantum versari debet libertas,
quo verum sit ('t bonum. « Si mens (enim) adsentiatur opinio« nibus falsis, si malum voluntas adsumat et ad id se applicet,
« perfectionem sui neutra consequitur, sed excidunt dignitate
« naturali ct in corruptelam ambæ delebuntur. Ouæcumque
« sunt igitur virtuti veritatique contraria, ea in luce atque
« in oculis hominum ponere non est æquum : gratia tutelave
« legum defendere multo minus » (Immori. Dei).

A. De libertate cogitandi et loquendi.
546. Jus ideo habemus amplectendi verum, et illud solum,
certo cognitum, ilhidque iterum unicum præcipiendi et pro(1) Agitur in præsenti, ut patet, de libertate non physica sed morali ·
multa enim physice operari valemus, quæ nobis moraliter non licet facere ;
erga illa ideo potentiam habemus non jus, ac proinde, ea faciendo, libertate
non utimur sed abutimur. Cf. J. Baucher, in Diet, théol., art. Liberté, col.
661-665 ; 684 sq.; Pius XI, Ad. Em, P. Card. Gasparri, 30 maii 1929 .
A. A. S., 11 jun. 1929, p. 297-306.

520

LIBERTATES MODERNÆ

pagandi. « In rebus (tamen) opinalibus, disputationi homi­
num a Deo permissis, utique quod placeat sentire, quodque
sentiatur libere eloqui concessum est, non repugnante na­
tura ». (Libertas).
Si autem interne tantum errori adhaeremus aut malo, Deo
soli rationem debemus, si vero externe opinionum mendacia
profitemur aut vitia in civitatem infundimus, quamvis bona
fide aliquatenus aut plene excusari possimus in conscientia,
auctoritate publica coercendi sumus et puniendi, in quantum
illud requirit bonum sociale.
B. De libertate conscientiæ et cultuum.
547. Absolula libertas conscientiæ et cultuum ea vocatur
libertas : 1) qua unicuique homini, aut. quam libuerit, aut
omnino nullam eligere et profiteri religionem integrum esset ;
2) qua Slalui liceret nullum Deo cultum exhibere aut æquo
jure omnes religiones habere.
Hæc autem libertas : 1) nunquam exstitit, neque exsistere
potest ; 2) ipsi socielali plane adversatur liberlalique cum eorum
qui regunt, tum eorum qui reguntur ; 3) maxime est impia :
in se quidem, quia religionem dicit indifferentem, et nullius
negotii ; in principio autem, quia, tota quanta est, fundatur
in atheismo ; in scopo etiam, quia, sub prætextu modera­
tionis, veræ religionis eversionem prosequitur.
Vera autem libert as conscientiæ et cultuum jus esi seligendi
el profitendi illam veram el unicam religionem a Deo imposi­
tam et ab Ecclesiæ magisterio propositam.
Hanc porro religionem ab omnibus amplectendam esse
semper docuit Ecclesia, sed neminem cogi posse ad illam
excolendam, quin antea illam ul veram agnoverit, imo contra­
rium agentes aut dicentes aperte damnavit.
Subditos autem fideles jure obligat ad officia accept a adim­
plenda, et consequenter, ut amoveantur impedimenta huic
fini obstantia, potestatem sibi merito vindicat repellendi
seminantes errorem aut corrupt ionem inter fideles, sicuti
expedire judicat, etiam brachio sæculari. Cum error enim,
qui cæterum ex se nullum jus habet, nat ura sua tyrannicus
sit, inspectaque hominis natura, semper prævaliturus sit

LIBERALISMUS

adversus veritatem, si utrique eadem jura concedantur, erro­
rem reprimere nil aliud est quam animas praecavere a peri­
culis seductionis, ut vera illis permittatur libertas ad bonum.
Ipse Status ideo, propter bonum sui et civium, errorem
coercere religiosum, libertatemque absolutam cultuum rejicere
tenetur.
Si tamen vera urgeat necessitas, nimirum « majus aliquando
vel vitandi causa malum, vel adipiscendi aut conservandi
bonum » (Libertas), tolerari possunt hujusmodi libertates
modernæ, in quantum et quamdiu id postulat ratio boni com­
munis, dummodo in jura aut principia nunquam erigantur,
protectioque aut libertas errori ipsi nunquam concedatur,
sed solis personis bona fide errantibus. Cf. 2-2, q. 10, a. 11
IV. — Judicium de Liberalis

I I

o

548. Liberalismus, quem omnino rejiciendum esse liquet ex
doctrina tradita, directe nunc paucis verbis nobis est refel­
lendus.
In genere liberalismus est systema quod exaggerat liberta­
tem detrimento auctoritatis, et, aulonomiam perfectam sibi
vindicans, libertatem omnimodam exigit in omnibus, independenliamque absolutam erga Deum et. homines. Quare
individualismum, ct cultum sui generat in homine, in Statu
autem despotismum, quo tandem aliquando omnes veræ et
naturales libertates familiae et societatis penitus destruuntur.
A. Liberalismus absolutus.
549. Systema est :
1) Impietatis. — Omnia enim reducens ad vitam praesen­
tem, impliciti' negat spiritualil ah m anima* et immortali­
tatem ; Ecclesiamque habens ut. meram associationem Statui
absolute subordinatam, non solum omnem omnino ordinem
supernaturalem respuit, sed Deum ipsum rejio.it et cum
alheismo et materialismo plene convertitur.
2) Abjectionis. — Non curans nisi de bono pure temporali,
nulla habita ratione finis ultimi, totus est in satisfactione
appetitus inferioris.

522

LIBERALISMUS

3) Despolismi el anarchiæ. — Status enim, utpote omnium
jurium origo et fons, « absorbet in se omnem vim, omnem
potestatem, omne jus, omnem auctoritatem, fit que unicus
administrator, procurator, institutor, praeceptor, educator
et tutor, donec fiat unicus quoque proprietarius et posses­
sor » (1).

♦

B. Liberalismus moderatus.
550. 1) Manichæismum sapii. — Ponendo enim duos fines,
temporalem scilicet et spiritualem, plene ab invicem indepen­
dents, duasque societates cum potestatibus omnino dispa­
ratis ct liberis, unitatem negat Dei creatoris, unitatem primi
principii, unum fingens quo homo ad vitam civilem ordi­
natur, alterum quo ad vitam religiosam, sicque dualismum
introducit in societatem et in hominem.
2) De facio impossibilis esi. — A 19 sæculis illum stabilire
tentarunt, sed frustra, adeo essentialiter repugnat separatio
utriusque societatis, lum propter identitateçi subditorum et
finis ultimi, lum propler officiorum permixtionem. Practice
itaque Status ignorare nequit Ecclesiam, sed vel ejus suprematiam agnoscit, vel illam opprimit.
C. Liberalismus catholicus.
551. 1) Esi conlradiclio in lerminis. — Catholicismus nititur
ut in fundamento in principio auctoritatis, cujus liberalismus
est negatio plus minusve aperta. Catholicismus Deum habet
principium ct finem ; liberalismus vero ab homine procedit
qui se erigit adversus Deum, ut normam accipiens mentem
propriam et voluntatem. Catholicismus Deo ct infallibili
Ecclesiæ magisterio subjiciendos esse homines absolute
præcipit, liberalismus autem autonomiam hominis et independentiam proclamat.
(1) Billot, op. cit., p. 35. Cl. de liberalismo vel catholico, præter encyclicas jam citatas et Syllab., prop. 39 sq. ; var. alloc. Pii IX ; Leonis XIII,
encyc. Immortale Dei, Libertas præslantissimum, Sapientiæ chrislianæ, etc. ;
Pii X, encyc. Pascendi, Vehementer, var. alloc., etc. ; Pius XI, encyc. Ubi
arcano Dei, A. A. 0'., 1922, p. 695 sq. ; G. de Pascal, in Diet, apol., art. Libé­
ralisme, t. II, col. 1822-1842 ; Denghlen, ibid., art. Tolérance, col. 1724 sq.

LIBERALISMUS

523

2) Esi contradicito practica. — Status, aiunt ejus systematis
fautores, subordinari debet Ecclesiæ (jus), sed (jaciam) hæc
subordinate repugnat principiis modernis, ergo tacenda est,
et separatio admittenda. Quinimo, timentes ne Statui noceat
Ecclesia, illam jure communi contentam volunt, dum ipsi
societati civili plenam vindicant libertatem.
Porro Status subordinate Ecclesiæ ad ordinem moralem
pertinet et est condilio sine qua non societatis recte ordinandæ
ad finem suum. Ergo si non perfecte in praxim reduci possit,
in speculatione tamen nuda non est releganda, nec encomiis
celebranda principia Revolutionis quæ huic ordini rerum
fundamento sunt, nec neccssariæ dicendæ libertates mo­
de rnæ.
3) Euangelio contradicit. — « Nemo poiesl duobus dominis
servire » (Matth., vi, 24), ait Christus ; « qui non esi mecum,
contra me est, el qui non colligit mecum, dispergit » (Luc., xi,
23). Atqui liberalismus catholicus Deo placere intendit simul
atque hominibus, Ecclesiam et Satanæ synagogam æquali
prosequitur amore. Ergo.

»

524

CONCLUSIO TRACTATUS

CONCLUSIO

TRACTATUS

552. Pessimum Liberalism! systema, e gallicana revolutione
ortum, adeo omnçs imbuit mentes, omnibusque subrepsit
rebus politicis et oeconomicis, ut jam non solum multi indi­
vidui, sed fere omnes Status moderni letiferis ejus principiis
laborent et in perniciem inscii sed necessario labantur, nisi
remedia adhibeantur opportuna et efficacissima.
Remedia autem apta in unum coeunt, ex se plane sufficiens,
illud nempe quod Pius X, beatissimae memoriae, etiam atque
etiam magnopere laudavit, et sibimetipsi unice propositum
declaravit : « instaurare omnia in Christo » (Eph., i, 10) « ul sil
omnia el in omnibus Chrislus » (Coi., m, 11).
« Porro qua iter nobis ad Christum pateat, ante oculos
« est : per Ecclesiam videlicet. Quamobrem jure Chnjsos« lomus : Spes tua Ecclesia, salus tua Ecclesia, refugium
« tuum Ecclesia (1). In id namque illam condidit Christus,
« quaesitam sui sanguinis pretio ; eique doctrinam suam ac
« suarum praecepta legum commendavit, amplissima simul
« impertiens divinæ gratiæ munera ad sanctitatem ac salu« tem hominum » (2).
Quod si itaque, Deo favente, homines et societates Ecclesiæ
mandata fideliter exsequantur, ej usque consilia et discipli­
nam humiliter accipiant, scelus illud immane ac detestabile,
cito penitusque eradetur, quo se homo pro Dio substituit.
Ipsa enim Ecclesia non immerito via dici potest, veritas el
vita (Joan., xiv, 6) : via est nimirum, per (piam infallibiliter
ad salutis portum pervenitur, veritas esi absoluta et incor­
rupta, vel umbram erroris abjiciens, vita est fonsque perennis
vitæ quæ nunc est et futuræ.
(1) Hom. de capto Eutropio, n. 6.
(2) Plus X, Encyc. E supremi aposlolatus cathedra, 4 oct. 1903.

DE FONTIBUS HEX ELATIONIS
Ratio tractatus.
553. Ecclesiæ catholicæ magisterium authenticum esse
organum, infallibile quidem et unicum, a Christo institutum,
quo revelatum Dei Verbum perpetuo propagetur, conservetur,
proponatur et defendatur, jam demonstravimus.
Undenam vero haurial Ecclesia istud fidei depositum, quod
ipsi custodiendum et explanandum a Deo commissum est,
nunc manet inquirendum. Atqui verbum Dei revelatum, vel
perenni ab Apostolis evangel ii prædicalione ore traditum est
secundum illud Christi : « Euntes docete... usque ad con­
summationem sæculi » (Matth., xxvin, 19 sq.), vel in libris
sacris, sub inspiratione Spiritus Sancti scriptis, consignatum
invenitur. Ait enim Vaticanum (1) : « Hæc supernaturalis
revelatio, secundum universalis Ecclesiæ fidem, a S. Tridentina Synodo declaratam, continetur « in libris scriptis et
sine scripto traditionibus, quæ ipsius Christi ore ab Apostolis
acceptæ, aut (ab) ipsis Apostolis Spiritu Sancto dictante
quasi per manus traditæ, ad nos usque pervenerunt ».

Divisio tractatus.
554. Duplex igitur erit pars tractatus de fontibus revela­
tionis : 1) De Traditione agemus, quæ Scriptura prior est ;
2) De Scriptura, quæ neque omnia continet revelata, neque
sola sufficit.

PARS

PRIOR

De Divina Traditione
Genuino Traditionis conceptu per prius declarato, Tradi­
tionis exislenliam et· naturam vindicabimus in 1° capite contra
(1) Sess. 3, cap. 2. Denzinger, n. 1787.

NOTIONES PRÆVIÆ

526

I

Protestantes, et in altero, organa ejus præcipua in specie
dicemus (1).

NOTIONES PRÆVIÆ
Definitio Traditionis.

555. a) Quoad nomen. — Traditio, in genere, e verbis : Iransdo, transmissio est rei alicujus, sive res sit res proprie dicta,
sive institutum quoddam, sive doctrina .aliqua. ► }· A
Hic autem de traditione doclrinæ Lanium agitur, quæ vel
scripte, vel voce, vel alio quocumque modo communicatur.
b) Quoad usum. — Apud Patres et theologos, Traditio doc­
trinalis tripliciter accipitur : objective quidem seu passive, quæ
est ipsa doctrina a majoribus ad posteros transmissa ; active,
quæ est complexus actuum et organorum, quibus doctrina
aliqua reapse communicatur ; complexive denique, quæ est
simul ipsa doctrina quæ transmittitur, cum mediis quibus ad nos
usque pervenit.
Hoc in ultimo sensu TraditionisTnomen a nobis adhibetur
in præsenti tractatu.
c) Quoad rem. — Sumpta vero strido sensu, Traditio oralis
tantum intelligitur simul atque divina. Quocirca contradistinguitur a doctrina quæ vel per scriptum, sive divinum sive
humanum, transmittitur, vel ex fontibus rationis propriis
oritur et mediis mere humanis traditur.
ê

9

verilalum revelalarum, ad fidem el
mores perlinentium, sacris Seripluris non consignatarum, sed
a Deo ore lenus Ecclesiæ transmissarum (2).
Definitur : Complexus

(1) Franzelin, De Divina Traditione ct Scriptura; Mazzella, De Reli­
gione et Ecclesia, disp. 2, art. 5-8 ; Billot, De immutabilitate Traditionis
contra modernam hæresim evolutionis mi, Romæ, 1907 ; De Groot, Summa
apologetica de Ecclesia catholica, q. 19-21, Ratisbonæ, 1906 ; Pesch, Institu­
tiones propœdeuticæ ad sacram theologiam, p. 3, sect. 1, Ratisbonæ, 1915 ;
Billuart, Tractatus de regulis fidei, diss. 2 ; Vacant, Etudes théologiques sur
les constitutions du concile du Vatican, cap. n, § 3, sect. 1, n. 350 sq., Le ma­
gistère ordinaire de VEglise et ses organes, Paris, 1887 ; Bossuet, Déjense de
la Tradition et des SS. Pères, Histoire des variations des Eglises protestantes ;
Bainvel, De Magisterio vivo et Traditione, Paris, Beauchesne, 1905 ; De la
Barre, La vie du dogme catholique, Paris, 1898 ; Cyrille Labeyrie La science
de la foi, 4e p|e, cap. 9-15 ; Van Noort, Tractatus de Fontibus Revelationis,
Bussum in Hollandia, 1920 ; Schultes, Introductio in hist, dogm., art. 12 ;
De Ecclesia cathob'ca, art. 62 sq. ; H Pérennès, in Did. Apol., art. Tradi
tion et Magistère.
(2) Trid., sess. 4. Denzlnger, n. 783.

NOTIONES PRÆVIÆ

527

1) Complexus verilalum revelalarum. — Ecce objectum.
Traditionis, doctrina scilicet constans præceptis aut institutis,
a Deo exterius manifestatis.
2) Ad fidem el mores perlinentium. — Hisrverbis restringitur
ambitus objecti Traditionis ad eas solas veritates, quæ, ad
ædificalionem doctrinæ christianæ spectantes, ad finem faciunt
Ecclesiæ et ad animarum salutem.
3) Sacris Scripturis non consignatarum. —^Traditio itaque
doctrinam continet divinam, ab ipsis dogmatibus in verbo Dei
scripto relatis dislinclam, « pari quidem pietatis affectu ac
reverentia » (1) et auctoritate suscipiendam, quæ tamen, licet
ab initio ore tantum transmissa, postea potuit conservari
et propagari scriplione aliqua (v. g. S. Patrum operibus), sed
a sacris Scripturis diversa.
4) A Deo. — A Christo ipso scilicet vel ab ipsis Apostolis,
dictante Spiritu Sancio, secundum ipsius verba Vaticani
Concilii.
5) Ecclesiæ transmissarum. — Per Apostolos utique ct per
ipsorum successores, S. Pontificem nempe et Episcopos,
cont inua et perpetua successione infallibility’ est asservanda
et ad ilnem usque sæculi edocenda divina Traditio.
Divisio Traditionis.

556. Traditio dividi potest : Ij ratione auctoris ; 2) ratione
objecti; 3) ratione respectus ad Scripturam ; 4) ratione tem­
poris.
A. Ratione^ auctoris. — Traditio divina est aut ^eccles i as­
tica.
b»
a) Divina autem : 1) Dominica dicitur, sPab ipsius Christi
ore prolata est. ; 2) Divino-Apostolica vero, si ab Apostolis,
diri ante Spiritu Sancto, promulgata est. Utraque, ut patet,
a Deo vere procedit et eadem pollet auctoritate pro universali
Ecclesia ct omnibus temporibus.
b) Traditio ecclesiaslica est vel humano-aposlolica vel
mere ecclesiaslica. — 1) Traditio dicitur aposlolica seu humanoaposlolica, si, ad doctrinam divinitus revelatam non pertinens,
(1) Denzlnger, 783.

528

NOTIONES PRÆVJÆ

praecepta refert aut instituta, ab ipsis Apostolis, non aucto­
ritate quidem Dei, sed nomine proprio, proposita, quæ ideo
diversa esse possunt in diversis ecclesiis et a successoribus
abrogari valent aut mutari, v. g. lex jejunii, dies Paschalis.
2) Traditio dicitur mere ecclesiaslica, si instituta continet
ab Ecclesia, post lempora Apostolorum, determinata et tradita :
quæ quidem universalis est, si respicit universam Ecclesiam,
v. g. jejunium quadragesimal·' ; particularis, si unam duntaxat aut paucas respicit particulares ecclesias, v. g. festum
locale.
B. Ratione objecti. — Traditio dividitur in dogmalicam
et moralem seu disciplinarem.
Prior doctrinam exhibet non scriptam, vel fide credendam
vel cum fide connexam, ut Scripturæ divinitas, numerus
Evangeliorum, auctor Pentateuchi.
Posterior autem spectat sive ad mores formandos, sive ad
regimen Ecclesiæ externum, sive ad cultum publicum, ut
jejunium quadragesimale, festorum celebratio.
C. Relate ad Scripturam. — Traditio consliluliva voca­
tur aut inlerprelaliva.
a) Traditio consliluliva seu distincta veritatem docet
nullibi in libris sacris expressam, v. g. assumptionem Mariæ
in coelum.
b) Traditio inlerprelaliva modum aliquem tradit inlelligendi Scripturam. 1) Inhæsiva dicitur, si litteræ simpliciler
inhæret, id tantum continens quod jam clare exhibetur in ipsa
Scriptura, v. g. traditio de sensu litterali verborum : « Hoc
est corpus meum » (Matth., xxvi, 26), de sensu Rom., v.
12 sq. circa peccatum originale. — 2) Declarativa autem
vocatur, si verba Scripturæ, de se obscura ('t confusa, diserte
déterminai, v. g. traditio excipiens B. Virginem, in textu
Rom., v, 12 sq., a vocabulo « omnes ».
D. Ratione temporis. — Temporalis dicitur traditio quæ
ad tempus instituta est, ut abstinentia a sanguine et suffo­
cato ; perpetua autem, si contra, ut Baptismus parvulorum,
validitas Baptismi ab hæreticis col lati.

TRADITIONIS EXISTENTIA ET NATURA

529

CAPUT I

DE TRADITIONIS EXISTENTIA ET NATURA

De Traditione divina, cujus definitionem supra evolvimus,
loquimur tantum in præsenti.
Errores.

557. Scripturam habentes unicam fidei regulam. Protestantes
gencratim negant existent iam ac necessitatem cujuscumque
Traditionis. Hæc enim leguntur apud Formulam Concordiæ,
n. 1. : « Credimus unicam regulam ct normam, secundum
quam omnia dogmata omnesque doctores aestimari et judicari
oporteat, nullam omnino aliam esse, quam prophetica et
apostolica scripta cum V. tum N. Testamenti (1). »
Nonnulli tamen, præsertim inter recentiores Anglicanos,
aliqualem Traditionem admittunt, inhæsivam scilicet et
declarativam, distinctam autem seu constitutivam prorsus
rejiciunt, (piam denique pauci inter hodiernos Liberales
agnoscunt , sed mere humanam seu historicam et fallibilem (2).
Medium vero I ransmissionis non aliud profitentur ac ipsam
conscientiam christianam, in qua sola Traditio sincera ser­
vatur et,, evolutione quadam progressiva, paulatim ad scientificam protenditur perfectionem.
Modernislæ (3), auctoritatem Ecclesiæ catholicæ socialem
et praeceptivam negantes et veritatem relativam dicentes,
genuinam Traditionis notionem destruunt, si vocem reti­
neant, solas accipientes doctrinas quæ sunt intelligentiæ
chrislianæ interpret alloues et evolutiones, quibus exiguum
(1) Cf, Conj. helv., n, c. 2 ; Ecc. Anglic., art. 6, Mazzella, n. 324.
(2) Harnack*, L'essence du christianisme, trad. 1907, 2e pIe, cap. 5 ;
Sabatier*, Les religions d'autorité ct la religion de l'esprit, 1. 1, c. 3 ; 1. 3,
c. 3, v ; Esquisse d'une philosophie de la religion, 1. 1, c. 2, iv ; 1. 3, c. 1, v.
(3) Loisy, L'Evangile et Γ Eglise*, c. 5 ; Autour d'un petit livre*, vi ;
Ed. Leroy, Dogme et Critique*, table analytique, ad verbum « Tradition t.

TRADITIONIS EXISTENTΙΛ ET NATURA

530

germen in Evangelio latens externis incrementis augetur et
perficitur (1).
I

Λ

Doctrina catholica.
558. Cone. Tridenlinum « percipiens (salutarem) veritatem
et disciplinam contineri in libris scriptis ct sine scripto Tra­
ditionibus, omnes libros tam V. quam N. Testamenti... necnon
Traditiones ipsas, tum ad fidem tum ad mores pertinentes,
tanquam vel oretenus a Christo vel a Spiritu Sancto dicta­
tas, et continua successione in Ecclesia catholica conserva­
tas, pari pietatis afleclu ac reverentia suscipit el veneratur ».
Unde concludit : « Si quis... Traditiones praedictas sciens ct
prudens contempserit, a. s. » (2).
Docet igitur Concilium exislenliam Traditionis divinæ,
quæ, a Scriptura distincta, cum ea integrum constituit reve­
lationis depositum.

Asserlio : Præter Scripturam, alius est fons Revelationis,
Traditio scilicet divina, quæ, ab authentico Ecclesiæ magis­
terio usque ad nos infallibiliter servata, regulam fidei consti­
tuit Scriptura priorem et ampliorem [De fide].
»

I. — Traditio est alius fons revelationis.
Id eruitur ex Scriptura, ex V. Patrum testimoniis et ex
Conciliis (3).
A. Ex Scriptura.
559. 1° Ex Veteri Testamento. — Inde ab origine gene­
ris humani usque ad Moysen, revelatio, primitus a Deo data,
absque ulla Scriptura servatur, per successionem nempe
patriarcharum et per charisma Spiritus prophetici. Ergo
sola Traditione orali (4).
(1) Decr. Lamentabili, n. 54, n. 6 Denzlnger, n. 2006, 2054.
(2) Sess. 4. Denzlnger, n. 783-784 ; cf. Vatic., Const, de Fide, c. 2. D.,
n. 1787-1788.
(3) Franzelin, th. 19-20.
(4) Trid., sess. 6, cap. 2. Denzlnger, n. 794.

TRADITIONIS EXISTENTIA ET NATURA

534

A Moyse autem ad Chrislum, licet jam sacri quidam libri
inveniantur, non paucæ remanent traditiones mere orales,
quæ ab omnibus ut divinæ accipiuntur et credcndæ proponun­
tur ministerio sacerdotum et prophetarum. Sacerdotes enim et
prophetæ non solum veritates, obscure in Scripturis indicatas,
clarius exponunt, sed veritates eliam non scriptas servant
et docent, ut patet v. g. de doctrinis circa canonem, auctori­
tatem et divinitatem ipsorum Scripturæ librorum.
560. 2° Ex N. Testamento. Multa ad fidem pertinent
Ecclesiæ, qua in Scripturis sacris non sunt consignata.
a) Ex modo agendi Chrisli el discipulorum. — Christus
ipse nihil scripsit, neque Apostolis mandavit ut doctrinam
sibi traditam scriberent, sed ut eam ore docerenl, prædicarent
et ubique terrarum testes fierent acceptæ doctrinæ, cui fides
deberetur sub pœna æternæ damnationis (Matth., x, 7 ;
xxviii, 18-20 ; Mare., xvi, 15).
Quare ipsi Apostoli nunquam ex professo aliquid scripse­
runt, tanquam munus proprium et speciale exsequentes, neque
omnes aliquid scriptum reliquerunt, licet omnes suo officio
recte functi fuerint. Sed quidam tantum ex eis, dala occasione
ct quasi accidenlaliler, aliqua scripto consignarunt, non ideo
intentione totam revelationem scriptis transmittendi, sed vel
ad veritatem aliquam magis inculcandam aut explicandam,
vel precibus fidelium aut. Episcoporum compulsi : ut narrat
Eusebius (1) de SS. Marco et Matthæo, et de S. Joanne Hie­
ronymus (2).
Hæc porro ratio agendi Christi et discipulorum aperte
ostendit multas esse veritates ore lanium traditas, a Scrip­
tura plane dislinclas, quas ut revelatas credere tenemur.
b) Ex disertis Scripluræ lexlibus. — 1) Ipsi Apostoli non
semel explicile testantur in scriptis suis, traditiones esse
orales, a Scriptura distinctas, pari venerationis el pietatis
affectu, eademque fide divina accipiendas.
(1) Euseb., Historia ecc., 1. II, c. xv ; KIrch, n. 386 ; 1. III, c. xxiv ; I. VI,
c. xiv, n. 5-7 ; Kirch, n. 394.
(2) Hier., De Scrip, eccl. Cf. Bellarminus, De Verbo Dei, 1. IV, c. iv ;
Billot, De Traditione, cap. i.

532

TRADITIONIS EXISTENTIA ET NATURA

Sic S. Paulus ad Thessalonicenses : « Itaque, fratres, state
et tenete Iradiliones, quas didicistis, sive per sermonem, sive
per epistolam nostram. » (II Thess., n, 14.) Ergo Traditiones
orales, ad fidem et mores pertinentes : ut liquet ex contextu
et ex locis parallelis mox citandis, vere ideo divinæ, tradi­
tionibus scriptis æquiparantur et æquo jure accipiendae
authentice declarantur.
2) Quinimo Apostoli non ad libros, a se conscriptos, generatim remittunt fideles, sed, ex mandato Domini, ministros
instituunt, qui, deposili a se accepti, custodes sint et doclores
per Spiritum eis communicatum ct in eis manentem, fidclesque ipsos diserte relegant ad praedicationem jam auditu
perceptam et susceptam atque in ea permanere eos sollicite
monent.
Sic S. Paulus ad Timotheum : « 0 Timothee, depositum
custodi. » (I Tim., vi, 20.) — « Formam habe sanorum verbo­
rum quæ a me audisti... Bonum depositum custodi per Spi­
ritum Sanctum qui habitat in nobis. » (II Tim., i, 13-14.) —
« Quæ audisti a me per multos testes, hæc commenda fidelibus
hominibus qui idonei erunt et alios docere » (II Tim., n, 2).
Sic ad Galalas : « Si quis vobis evangelizaverit præter id
quod accepistis, anathema sit. » (Gal., i, 9). — Ad Colossenses :
« Sicut ergo accepistis Jesum Christum Dominum, in ipso
ambulate » (II, 6 sq.) (1).
Ergo, etiam scripto N. Testamento fere integro, Traditio
mere oralis ab ipsis Apostolis proponitur ut fons Revelationis,
a Scriptura distinctus, eumdem habens valorem et independenter ab ea.
B. Ex Veterum Patrum testimoniis (2).
561. Jam ab initio, Ecclesia primitiva, licet agnoverit
Scripturæ dignitatem et valorem, aperte negat Scripturam
per se solam posse sufficere et, præter cam, alium Revela­
tionis fontem unanimiter ct publice prædical. Ergo, nisi veli­
mus Ecclesiam, vix natam, a suo instituto defecisse et a
(1) Cf. Rom., xvi, 17 ; I Cor., vn. 17 ; xi, 23 ; xv, 1, 2 ; I Thess., iv, 2.
42) De consensu Ecclesiæ Græcæ, hac de re, cum Ecclesia Latina, cf. Jugle, t. I, p. 642 sq.
1

TRADITIONIS EXISTENTIA ET NATURA

533

Christo super arenam fundatam esse, ejus testimonium verax
nobis accipiendum est.

Prob. antecedens :

1° Traditionem docent Paires authenticum Bevelalionis
fontem. — Accepta enim ab Apostolis (1), Traditio veritatem
continet Christianam, quemadmodum ipsæ Scripturæ (2).
Imo multa habet, etiam magni momenti ad pietatem et
vitam spiritualem, quæ e Scriptura hauriri nequeunt (3),
siquidt m « neque ex Script.uris peti possunt omnia, idcirco
alia scripto, Traditionibus alia sanctissimi Apostoli relique­
runt » (4).
Unde merito S. Augustinus : « Illa quæ non scripta, sed
tradita custodimus, quæ quidem toto terrarum orbe servan­
tur, datur intelligi vel ab ipsis Apostolis vel plenariis conci­
liis, quorum est in Ecclesia saluberrima auctoritas, commen­
data atque statuta retineri. » Et adhuc : «Ex Aposlolica tra­
ditione (veniunt)... mulla, quæ non inveniuntur in litteris
eorum neque in conciliis posterorum et tamen, quia per
universam custodiuntur Ecclesiam, nonnisi ab ipsis Iradita
et commendata creduntur (5). »
2° Traditionem profitentur regulam fidei. — Doctrina enim
ab initio per Ecclesiam tradita, medium est quo certo vitantur
falsæ doctrinæ ; — quandoquidem est ipsa Ecclesiæ prædicalio, (pia fides, ab Apostolis et a discipulis eorum accepta,
ita per universum orbem diligenter custoditur, — ut « tra­
ditionem Apostolorum in toto mundo manifestatam in omni
ecclesia (adsit ) respicere omnibus qui vera velint videre », —
sed Bomæ tamen præsertim, ubi adeo infallibiliter hæc asser­

ti) S. Iren., Adv. hær., 1. 11, c. ix, η. I. Journel, n. 198.
(2) Tert., De praescriptione haereticorum, 19, 28; S. Basii.,ep. cxxiv. Jour­
nel, n. 291, 295, 917.
(3) S. Basii., De Spiritu Sancto, c. 27, n. 66. Journel, n. 954. Cf. Hier.,
Dialog, coni. Lucif., 8. Journel, n. 1358.
(4) S. Epiph., Adv. haer. Panarium, hær. 61, n. 6 ; S. J. Chrysost., In
episl. π ad Thess., hom., 4, n. 2. Journel, n. 1098, 1213.
(5) Ep. liv ; De Baptismo, 1. II, c. vn, n. 12. Journel, n. 1419, 1623·

534

TRADITIONIS EXISTENTIA ET NATURA

vatur Traditio, ut ipsa cx se sit argumentum sufficiens veri­
tatis contra omnes hærcses (1).
Hinc Tertullianus : Traditio « regula fidei omnino est, sola
immobilis et irreformabilis », « regula..., cpiam Ecclesia ab
Apostolis, Apostoli a Christo, Christus a Deo Iradidii. » Qua­
propter « In summa, si constat id verius quod prius, id prius
quod (ab initio), id ab initio quod ab Apostolis, pariter quoque
constabit id esse ab Apostolis traditum, quod apud ecclesias
Apostolorum fuerit sacrosanctum » (2). — Origenes : « Illa
sola credenda est veritas, quæ in nullo ab ecclesiastica et
apostolica discordai Traditione (3). » — S. Phœbadius : « Hoc
(Trinitatem) credimus, hoc tenemus, quia hoc accepimus
a prophetis, hoc nobis evangel ia locuta sunt, hoc Apostoli
tradiderunt, hoc martyres passione confessi sunl ; in hoc men­
tibus fidei etiam hæremus, contra quod etiamsi angelus de
coelo annuntiaverit, anathema sit. (Gal., i, 8) » (4).
3° Hinc jure sæpissime provocant Paires ad Traditionem
contra hæreses. — a) Reapse « rebellantibus Corinthiis Tra­
ditionem opposuit S. Clemens R. ; — camdem Valentinianis
opposuit S. Irenæus ; — eodem medio confutavit Tertul­
lianus Marcionem mutilantem Scripturas ; — ope Traditionis
Serapion rejecit Petri evangelium ; — Schismaticis S. Cy­
prianus, Novatianis Pacianus Traditionem objecit ; — S. Atha­
nasius disputans cum Arianis, Nazianzenus cum Appolinarianis, Nyssenus cum Eunomianis, S. Basilius cum Pneumalomachis, S. Cyrillus cum^Nestorianis, S. Optatus cum Donatianis, S. Augustinus cum Pelagianis, Nicephorus cum Iconoclastis, ad Traditionem confugerunt » (5).
(1) S. Polycarpus, Ad. Philip., 7, 1 ; Papias (Apud Euseb. H. E., 1. III
c. xxxix). S. Iren., Adv. hær., 1. I, c. x, n 1 et 2 ; 1. III, c. m, n. 1-4,c. iv,
n. 1 ; 1. V, c. xx, n. 1. Journel, n. 74, 94, 209-213, 257.
(2) Tert., De Virg. Velandis, 4, Kirch, n. 185 ; De prescrip, hær., 37 ;
Adv. Marcionem, 1. IV, η. 5. Journel, η. 298, 341.
(3) Orig., Περί άρκών, 1, I, præf., η. 2 ; Journel, η. 443.
(4) S. Phœbadius, 1. coni. Ar., 22. Journel, η. 898. Idem fere docent
S. Greg. Nyss., Cont. Eunom., 1. iv ; S. Epiph., Adv. hær. pan., hær. 75, n. 4.
Journel, n. 1043, 1107.
1« (5) Ita Mazzella, n. 330, 3 ; Clem. R., ep. i, ad Cor., 42, 1 ; 44, 1 ; S. Iren.,
Adv. hær., 1. Ill, c. II, n. 2 ; Tert., Adv. Marcionem, 1. IV, n. 4,5; (Euseb., II.
E., I. VI, c. xii) ; S. Cypr., De cath. Ecc. unitate, 5,6; (Pae., ep. in) ; S. Athan.,

TRADITIONIS EXISTENTIA ET NATURA

535

b) Denique non solum in praxi sed in doctrina, Tradition» m
ex se plane su/ficere ad confundendos omnes hæreticos et
veritatem certo statuendam, non raro proclamant Patres (1).
Quare confidenter S. Hier. : « Etiamsi Scripturæ auctoritas
non subesset (circa manus impositionem baptizatis) lolius
orbis in hanc partem consensus instar præccpti obtineret.
Nam et multa alia, quæ per Traditionem in ecclesiis observantur, auctoritatem sibi scriptæ legis usurpaverunt (2). »
562. Nota. — 1) Quodsi quandoque Patres omnia in Scrip­
turis contineri asserant, non ideo Traditionem rejiciunt, quam
e contra maximi faciunt, sed id eo sensu intelligunt quod
Scriptura, admissa ejus divina auctoritate, « plenissime exhibet
et demonstrat authenticum magisterium Ecclesiæ, tanquam
principium dirigens, quo perveniatur in cognitionem omnium
veritatum fidei et controversiae omnes decidantur » (3).
2) Quodsi autem traditiones quasdam vituperent et respuant,
intellige spurias et apocryphas doctrinas, contrarias nempe
ipsis Scripturis.
C. Ex Conciliis.
563. Jam a primis saeculis Concilia habent Traditionem

ut tutam fidei regulam ac sic ejus existentiam simul atque
valorem demonstrant (4).
II. — Ab authentico Ecclesiæ magisterio usque ad nos
infallibiliter servatur Traditio.
*
564., a) In tractatu de Ecclesia demonstravimus Ecclesiam

divinitus institutam esse ut, usque ad finem saeculi infallibililer doceat et custodiat veritates revelatas. Atqui Traditio,
Adv. Scrap, (ep. iv), ep. i, n. 28 [S. Greg. Naz., ad Cledon, ep. π] ; S. Greg.
Nyss., Cont. Eunom., 1. IV : S. Basil., De Spir. Sancto, c. xxvii, n. 66 ;
S.Cyr., Anath. cont. Nestorium; S. Optatus, De Schism. Donat., 2, 2;S. Aug.,
Cont. Julianum, 1. II, c. x, n. 33, 37 ; Journel, n. 20,21,210, 340,341,
556, 557, 782, 1043, 954 ; Denzinger, n. 113-125 ; Journel, n. 1242, 1899,
1900 (In apol. min. pro ss. imag., n. 2).
(1) Cf. cit., pag. 534, η. 1 et 2.
(2) Dialog, cont. Lucij., 8. Journel, n. 1358.
(3) Franzelin, th. 19, i, p. 211 sq.
(4) Cf. testimonia infra allata, c. 2, art. 2, n. 581.

536

TRADITIONIS EXISTENTIA ET NATURA

non secus ac Scriptura, verilales continet revelalas. Ergo.
Traditio, custodi* Ecclesia, infallibiliter asservatur et integra
custoditur.
b) Vera Christi doctrina infallibiliter agnoscitur ex non
interrupta pastorum ab apostolis successione. .Atqui ita ad
nos pervenit Traditio. Ergo infallibiliter (1).
III. — Traditio est regula fidei, prior Scriptura et amplior.
565. Traditio prior est Scriptura, ordine temporis, cogni­

tionis et comprehensionis.
A. Prior est ordine temporis. — 1) « Quidem, in oecono­

mia veteri, revelatio, quæ suo modo implicite continebat totam
revelationem paulatim explicandam et complendam (2-2,
q. 1, a. 7) praecessit, conservata usque ad Moyseu per solam
Traditionem; in ulteriori vero ejus explicatione, demum
inspirati sunt sancti Dei homines ad libros scribendos. »
2) « Etiam in Novo Testamento, institutio, ct per traditam
fidem informatio Ecclesiæ Jesu Christi facta est per praedica­
tionem, antequam ullus liber N. T. scriptus esset » (2). Postea
vero accessit Scriptura, ex parte continens doctrinam reve­
latam, et a magisterio Ecclesiæ, cui semper subordinate
manet, prædicata et tradita.

Traditio enim
divina nil aliud est quam prædicatio perennis Ecclesiæ magis­
terii. Ergo, cognita hujus magisterii exist,entia et infallibilitate,
slalim nobis innotescit ipsa Traditio ut regula fidei firmissima
et absolute obligatoria.
Scriptura autem, sive spectetur in seipsa, sive in ejus
doctrina, nonnisi dependentor a Traditione plene agnoscitur.
Sane : a) Scripturæ genuinilas, integritas, veracilas, divi­
nitas, inspiratio aliquatenus historice demonstrari possunt
absque Traditionis authentic® auxilio, sed non quoad omnes
libros aut textus, propter maximas difficultates circa quas
566. B. Prior est ordine cognitionis. —

(1) Hæc pauca pro nunc sufficiant, hæc enim pars theseos certo constat
ex alibi dictis · De Ecclesia, n. 3C>6 sq. ; n. 435 sq. ; n. 478 sq.
(2) Franzelln, th. 21, i, p. 238.

TRADITIONIS EXISTENTIA ET NATURA

537

tacet Scriptura ; neque pro omnibus, cum multi sint incapaces
talis efficicndæ demonstrationis ; nec pro slalu controversiae,
quæ dirimi nequit ex Scriptura cum certitudine, sive per
privatum examen, ut aiunt, sive per privatam inspirationem ;
neque modo ad captum omnium accommodato.
Hæc autem omnia plene et perfecle, judicio authentico
et definitivo, statuuntur a magisterio Ecclesiæ aposlolico, sub
assistentia et directione Spiritus veritatis. Uno verbo, prin­
cipium cognitionis de Scripturis, est ipsamet custodia et
authentica prædicatio sub assistentia Spiritus Sancti, prin­
cipium unicum quidem et universale, plane sufficiens quoad
omnes libros et pro omnibus, maximeque efficax ad contro­
versias ad captum omnium definiendas. Sed hæc depositi
revelat i custodia et perpetua Ecclesiæ prædicatio, sub direc­
tione Spiritus Sancti, est ipsa Tradilio. Ergo, dum Traditio
stalim nobis innotescit, ut fidei regula, ipsa Magisterii infalli­
bilis cognitione, nonnisi Traditione jam agnita et, ea mediante,
plene cognoscitur Scriptura ut alia fidei regula (1).
b) Doctrina in Scripturis contenta seu « sensus librorum
sacrorum est sæpe planus, clarus, apertus ; sed in multis
quoque difficilis, obscurus, reconditus, quem sine interprete
authentico pauci inveniant, pauciores pro certo habeant ».
Bainvel, n. 37.
Ergo, licet verus sensus aliquot capitum doctrinæ argu­
mentis mere historicis ct criticis demonstrari possit, absque
Traditionis christianæ auxilio (2), verus tamen sensus lotius
doclrinæ, quæ est in Scripturis, determinari nequii nisi ab
au I hen I ico Ecclesiæ magisterio.
567. C. Prior est ordine comprehensionis et amplitudinis. —

Universa enim doctrina revelata, tam scripta quam non
scripta, integra conservatur et incorrupta traditur per perpe­
ti) Franzelln, ibid., p. 240-241.
(2) Quapropter, sine petitione principii, Scriptura, clara utique et obvia,
historice et critice cognita
non autem ut divina, nisi polemice ad homi­
nem contra Protestantes — uti possumus ad demonstrandum Magisterium,
et postea uti Magisterio ad statuendam doctrinam completam de Scripturæ
canone, inspiratione, interpretatione, etc.

538
; ·

•

‘
J
i

TRADITIONIS EXISTENTIA ET NATURA

1 ■<

j

' <

♦· J

tuum et vivens Magisterium apostolicum. Hæc autem infallibilis prædicatio apostolica, in decursu temporum permanens,
est ipsa Traditio. Ergo, vero sensu, Traditio est voluti lolum,
cujus pars est ipsa Scriptura, et Scripturae doctrina ct dc
Scripturis doctrina.
e
Ipsi Protestantes practice profitentur Traditionem alias
amplecti veritates credendas, præter eas quæ in Seripluris
reperiuntur : v. g. nobiscum admittunt Scripturæ divinita­
tem, Baptismi necessitatem pro infantibus, valorem Baptismi
ab haereticis collati, necessariam diei dominicæ observatio­
nem, etc. Ergo et ipsi agnoscunt Traditionem ampliorem
esse ipsis Scripturis.
Corollarium. — Traditio est norma suprema interpreta­
tionis Scripturarum.
568. Aliter enim et aliter considerata, Traditio est legula

1-

'

'

t *

I

·’

fidei, remola simul atque proxima.
A. Regula remota. — Si consideretur formaliter « sub
praecisa ratione transmissionis doctrinæ revelatae, quasi de
manu in manum, inde ab Apostolis, (Traditio) non est plus
quam remota fidei catholicæ regula » (1). Sic enim non nobis
innotescit per semelipsam, sed vera et sola investigatione
scicntifica seu theologica monumentorum antiquitatis acqui­
ritur cognitio rerum fidei quæ in his monumentis continentur.
B. Regula proxima. — Si autem consideretur formaliter
in sui actuali exercitio, per infallibile magisterium, Traditio
est regula fidei proxima ct direcliva, qua, hic et nunc, diserte
proponitur et auctoritativc explicatui’ credenda veritas reve­
lata.
Porro,Φ sub hoc ultimo respectu, Traditio jure dicitur suprema
norma interpretationis Scripturarum, et quidem dupliciler :
a) Quoad singulos textus Scripturæ. — Si solemni definitione
vel quotidiana praedicatione aperte et authentice déclarai
Ecclesia sensum alicujus loci Scripturæ, hic profecto est
sensus verus et genuinus, quem Spiritus Sanctus, scriptionem
inspirando, expressum voluit. Ergo huic judicio seu déclara­
it) Billot, De Traditione, c. 1, §3,4.

TRADITIONIS EXISTENTIA ET NATURA

539

tioni ita postea subordinari debet interpretatio humana, ut
nil amplius habeat quam scientificas inquirere et exponere
rationes cur et quomodo verus sit iste sensus, nec ideo unquam
ut verum certo invenire possit vel declarare sensum sive
contradictorium sive etiam diversum (1).
b) Quoad expositionem Scripturæ generalim spectatam. —
Traditio ita est etiam norma interpretationis ut : 1) nulla
interpretatio possit esse uera, quæ pugnet cum doctrina Tra­
ditionis : veritas enim veritati contradicere nequit ; 2) ana­
logia fidei, per Traditionem proposita, plurimum juvet ad
plenius ct facilius intelligcndum sensum locorum difficilium.
Hac de re Cone. Tridentinum (2) : «Ad coercenda petulantia
ingenia decernit, ut nemo suæ prudentiæ innixus, in rebus
fidei et morum ad ædificationem doctrinæ christianæ perti­
nentium, sacram Scripturam ad suos sensus contorquens,
contra eum sensum, quem tenuit el tenet sancta mater Ecclesia,
cujus est judicare de vero sensu et interpretatione Scriptura­
rum sanctarum, aut etiam contra unanimem consensum
Patrum, ipsam Scripturam sacram interpretari audeat. »
569. Nota. — 1° Nec dicas inde impediri hermeneuticam

sacram et exegesim scientificam, quæ e contra, jam aliunde
habens veritatem, et prorsus ei sublata errandi libertate,
multum juvatur et promovetur.
2° Nec inde etiam dicas, ut calumniantur Protestantes,
Ecclesiam ex se auctoritatem tribuere Scripturæ et sic constitui
supra verbum Dei. Nam verbum Dei, sive scriptum sive non
scriptum, est infinitæ veritatis ac proinde ex se auctoritatem
habet et est norma credendi ipsi Magisterio, cui solummodo
competit hujusmodi verbum infallibiliter detegere et a falsis
secernere, ejusque genuinum sensum authentice proponere.
Quocirca, Ecclesia, in credendo, subesi verbo Dei, sed, in docendo,
præest fallibili humanæ inlelligeniiæ (3).

(1) Ita determinatus est sensus Ileb., xi, 6 ; Rom., xi, 6 ; Joan., m, 5 ;
Mattii., xxvi, 26 sq. ; Joan., xx, 22 sq., etc. ; Denzinger, n. SOI, S58, 874,
894.
(2) Sess. 4. Denzinger, n. 786. Cf. Prof, fidei Pii IV ; Vatie., sess. 3,
cap. 2. Denzinger, n. 995, 1788.
(3) Cf. omnino Franzeiin, th. 18 et corol. seq.

/

540

TRADITIONIS ORGANA

CAPUT II

DE TRADITIONIS ORGANIS
Praenotanda de locis theologicis.
570. λ’orbum Dei in Scriptura et Traditione continetur ;
illud vero authentice discernere, custodire, proponere et
explicare solius est infallibilis et viventis Ecclesiæ magisterii.
Hinc tota quæstio practice reducitur ad inveniendam et intelligendam doctrinam hujus magisterii.
1° Hæc aulem doctrina nobis manifestatur per varia organa
seu instrumenta, quæ fontes etiam seu loci theologici dicuntur,
eo quod ex fis omnia desumuntur theologorum argumenta.
Alii vero sunt loci extranei, qui theologiæ proprii non sunt
et propterea subsidiarii dicuntur : ratio scilicet humana,
philosophia et aliæ disciplinæ humanæ.
Alii sunt loci proprii seu intrinseci, quorum rursus alii sunt
primarii seu per se infallibiles : Papa, Concilia œcumenica,
Ecclesia universalis sive docens sive discens ; alii autem
secundarii, qui nec ex se nec propria virtute sunt necessario
veritatis norma, sed tantum ex suo nexu cum infallibili magis­
terio : Patres, Theologi, quibus accedunt libri liturgici, libri
pœnitentiales, canones disciplinæ, leges ecclesiasticae, consue­
tudines, historia sacra, monumenta sculpta, picta, etc., ea
scilicet omnia, quibus Ecclesia vel populus Christianus fidem
suam profiteri solet (1).
2° Magisterium porro, quod per hæc varia organa exercetur,
duplex distinguitur : 1) Magisterium solemne ; 2) Magisterium
universale et ordinarium.
Quapropter successive dicemus : a) de organis Magisterii
solemnis; b) de organis Magisterii ordinarii.
(1) Franzelin, th. 13 ; Bainvel, De Magisterio vivo et Traditione, n. 41. —
De locis extraneis nil dicemus, tum quia sat liquet quodnam theologiæ
afTerre possint auxilium, tum quia de his paulisper dictum est in præambulis theologiæ, præsertim de Eco., η. 271. De his vide, si lubet, De Groot,
Summa apol. de Ecc. cath., q. 22-24 ; A. Lang, Die loci theologici des Melchior
Cano und die Methode des dogmatischen Beweises, München, Kôsel und
Psutet, 1925 ; A. Gardell, in Dirt, thiol., art. Lieux théologiques.

TRADITIONIS ORGANA

541

Magisterii solemnis organa.

571. Ne iterum agere videamur rem jam actam in tractatu
de Ecclesia, satis erit, in. præsenti, præcipuas tantum indicare
magisterii solemnis manifestationes. Jamvero magisterium
solemne exercetur :
a) Per definitiones sive Romanorum Pont ificum ex cathedra
loquentium, sive conciliorum œcumenicorum ex se infalli­
bilium, sive etiam conciliorum particularium. Horum tamen
definitiones, ex se non sunt irreformabiles, sed argumentum
afferunt valde probabile; præsertim si plura simul idem procla­
mant dogma ; imo absolulam certitudinem generant, si omnia
concilia particularia unanimi ore veritatem ad fidem pert inere
docent, a fortiori si ab Ecclesia universali recipiuntur aut a
Pontificibus Romanis solemniter confirmantur et appro­
bantur.
b) Per symbola fidei, ab Ecclesia edila vel authentice approbala, quæ, omnia ad salutem magis necessaria, complectuntur,
seu, ut aiunt, simplex ac breve veritatum fidei compendium ;
et quibus, omnibus etiam infidelibus, apertius ostenditur
unitas fidei catholicæ simul atque hæc eadem fidei doctrina
fidelibus etiam rudibus apprime accommodatur.
Præcipua symbola sunt : symbolum Apostolorum, symbo­
lum Nicæno-Conslanlinopolilanum, symbolum Alhanasianum (1).
c) Per professiones fidei, quibus, juxta temporum opportu­
nitatem, fusius contra novos errores, aliqui fidei articuli
exponuntur, ut tutius ct efficacius incorrupta servetur doc­
trina.
Præcipuæ sunt : 1) professio Tridenlina a Pio IV præscripta
(1563) ; 2) professio Græcis imposita a Gregorio XIII (1575) ;
3) professio Orient alibus (Maronitis) præscripta ab Ur­
bano VIII (1743) (2).
Quænam vero in symbolis aut professionibus fidei sint
de fide tenenda, constat ex alibi dictis de definitionibus
dogmaticis (De Ecclesia, n. 502).
(1) Denzlnger, n. 1 sq., 86, 39-40.
(2) Denzlnger, 994 sq., 1083 sq., 1459 sq.

e

542

DE MAGISTERIO ORDINARIO IN PAPA ET EPISCOPIS
4

Magisterii ordinarii organa.
572. In 4 articulis loquemur dc magisterii ordinarii exer­
citio : 1) per Papam et Episcopos ; 2) per Patres ; 3) per Theo­
logos ; 4) per communem sensum fidelium.

ART. I

De magisterio ordinario in Papa
et in Episcopis
De magisterio ordinario in Papa.
573. Jam diximus de modo et gradu quo exercetur magis­
terium per Congregationes romanas, sub auctoritate Pontifi­
cis, restat igitur dicendum dc ordinarii magisterii exercitio
per ipsum S. Pontificem.
Porro S. Pontifex magisterium ordinarium exercet : 1) ex­
presse quidem, ut magister, per Encyclicas, Allocutiones,
Epistolas, etc. ; 2) implicile vero, ut legislalor, per universalia
praecepta disciplinaria, liturgica, etc. ; 3) lacile denique, ut
cuslos vigilans doctrinæ et disciplinae, approbando scripta
Patrum ct theologorum, divulgando professiones fidei, pro­
movendo devotiones, errores reprimendo, etc.
His autem actibus, Papa fungitur munere saltem prouidenliæ universalis, qua tuto et secure dirigitur et conservatur
Ecclesia in via veritatis : id concedunt, omnes theologi.
t
574. Fungalurne eliarn munere supremæ auclorilalis el
Summi Pasloris infallibilis 1
a) Cerium videtur hos actus, etiam expressos, non esse
generatim exercitium magisterii solemnis (1), ac proinde
non esse per se et proprie locutiones ex cathedra.
(1) Generatim, videlicet præter casus in quibus constat certo definiri
puncta quædam doctrinæ. — Encyclicæ, Allocutiones consistoriales, Epis·
tolæ, sintne actus magisterii ordinarii an extraordinarii, dubitant Balnvel,
n. 101, 6 ; Vacant, Le magistère ordinaire, vi, p. 101.

DE MAGISTERIO ORDINARIO IN PAPA ET EPISCOPIS

543

b) Sed cerium videtur quoque mullos tamen ex his actibus,
posse esse, imo reapse esse infallibiles, quamvis non constet,
ex ipso magisterio ordinario, unquam novum dogma fidei
creatum fuisse, sed proposita tantum dogmata jam anti­
quitus in fide Ecclesiæ (1).
1) Enimvero Ecclesia est infallibilis in erroribus proscri­
bendis et damnandis, in legibus ferendis universalibus, etc.
Atqui fere semper hujusmodi munera exercentur ab ipso
S. Ponlifice, magisterio quotidiano, ut aperte declarat ipse
Pius IX : « Chim videremus, summo animi nostri dolon·,
horribilem sane procellam tot pravis opinionibus excitatam,
et gravissima ac nunquam satis lugenda damna, quæ in
christianum populum ex tot erroribus redundant, pro Apostolici nostri ministerii officio, illustria prædecessorum nos­
trorum vestigia sedantes, nostram extulimus vocem, ac plu­
ribus in vulgus editis Encyclicis, Epistolis, et Allocutionibus
in Consistorio habitis, aliisque Apostolicis litteris, præcipuos
tristissimæ nostræ ætatis errores damnavimus (2). » Ergo.
2) Insuper si negaretur, absolute et absque ulla exceptione.
Encyclicarum v. g. infallibilitas, quæ practice norma sunt
credendi et christiane vivendi, quandonam exerceretur ordi­
narium Papæ magisterium, quod scimus infallibile ? Quomodo
horum errores documentorum detegerentur et corrigerentur ?
Num definitionibus ex cathedra ? Sed Encyclicæ, nedum
contradicant definitionibus ex cathedra, generatim instruunt
fideles dc his quæ jam sunt in fide et prædicatione Ecclesiæ.
3) Nec dicas, ex definitione Concilii Vaticani, infallibilil atem S. Pontificis extendi ad solas locutiones ex cathedra.
Nam, ex hac definitione solum sequitur dogma esse fidei
« Romanum Pontificem, cum ex cathedra loquitur.... ea infallibililale pollere, qua divinus Redemptor Ecclesiam suam in
definienda doctrina de fide vel moribus instructam esse
voluit » (2). Ac proinde ubi de fide est Ecclesiam infallibilem
esse, ibi et iam dc fide est eadem infallibilitatc pollere R. Pon(1) Vacant, Etudes theol., t. II, art. Ill ; Dublanchy, in Did. théo I., art.
Infaillibilité du Pape, col. 1705 sq. ; Schultes, p. 653 sq.
(2) Encyc. « Quanta Cura », in initio.
(3) Sess. 4, cap. 4. Denzinger, n. 1839.

544

DE MAGISTERIO ORDINARIO IN PAPA ET EPISCOPIS

tificem ; ubi vero certum est tantum Ecclesiam esse infalli­
bilem, ibi quoque certum est Pontificem infallibilem esse.
Nil autem proprie definitur de objecto Pontifïciæ infallibilitatis. Certe Concilii decretum direcle respicit factum
R. Pontificis ex cathedra loquentis, sed nil inde inferre sinit
Patres Concilii ad id tantum voluisse infallibilitatis charisma
restringere.
Liceat ergo cum Card. Billol concludere : « Nullatenus
dubitandum videtur quin in documentis hujusmodi, aci uni­
versalem Ecclesiam missis, infallibiles sint Pontifices (utique
quantum ad ea quæ direcle et per se in eis proponuntur, ut
alias in simili dictum est), non 1 amen ibi ea locutio ex cathedra
est quam attendit canon \faticanus (1). »
4) Sunt tamen theologi (2) qui contendunt Encyclicas esse
acias prouidenliæ universalis potius quam supremae auctori­
tatis et « eas ejusdem fere gemeris esse opinantur ac Decretum
ad Armenos, vel editionem Pontificiam Vulgatæ vel Catechismum Tridentinum, quæ ratione sui non important aucto­
ritatem infallibilem, immo compatiuntur errorem ».
De magisterio ordinario in Episcopis.
575. Ex alibi dictis certo const at Episcopos, per orbem dis­
persos, licet singuli sint fallibiles, injallibililale pollere, quando,
Romano Pontifici consentientes, cum eo unanimiter docent
aliquam doctrinam de fide et moribus ab universa Ecclesia
tenendam.
Hæc autem doctrina Episcoporum nobis exhibetur calechismis, synodalibus instructionibus, necnon < t mandatis aut
concionibus, ad fideles habitis, ad fidem exponendam aut
defendendam.

(1) De Ecclesia, th. 31, § 1, p. 655. Cf. Vacant, Le magistère ordinaire,
p. 110 sq. ; Etudes thëol., t. II, art. 105-111.
(2) Pègues in « Revue Thomiste », nov.-dec. 1905 ; Choupln, Valeur
des décisions doctrinales et disciplinaires du Saint-Siège, p. 2, cap. 2, p. 50sq.;
Bainvel, De mag..., n. 102, qui addit : « Inter utranique opinionem non
tantum interest quantum primo adspectu videtur. Nam conciliatio fit fere
in ratione taciti magisterii, quo proponitur potius quam imponitur doctrina
quæ aliunde fere imponitur. »

DE CONSENSU PATRUM

545

Unanimitas autem moralis plane sufficit. Itaque si omnes
Episcopi vel major pars Episcoporum veritatem aliquam
fidei doceant ut ab omnibus tenendam, hæc veritas acci­
pienda est ab omnibus, modo quo prædicatur, etiamsi forte
de ea taceat R. Pontifex : hoc enim in casu, silentium Papæ
approbation™. censeri potest (magisterium tacitum).
Item, si vi 1 pauci Episcopi ita publice aliquam propu­
gnent doctrinam, ut omnibus clare videatur cos, quasi nomine
Ecclesiæ, hanc sententiam ut Ecclesiæ doctrinam proclamare
et vindicare (mine id raro fiet absque Papæ interventu), —
aut si palam at testent ur, nullo reclamante, eam esse Eccksiæ fidem.
Item, si omnes aut fere omnes ecclesiæ particulares, in
liturgiis aut in cult u, de re cum veritatibus fidei connexa (1),
practice consentiant ; hæc praxis, utpote universalis, est
critérium infallibile veritatis : secus enim universa Ecclesia
in errorem prolabcretur.

ART. II

De Consensu Patrum
Nomen Patrum (2).

576. Hoc Patris nomine, ab initio Ecclesiæ, designabantur
omnes, præsertim Episcopi, qui fideles ad gralise vitam gigne­
bant et alebant. Cum autem Episcopi, in omnibus dubiis et
controversiis, lestes erant veræ fidei et judices, a sæc. v,
Patres vocantur omnes antiqui scriplores ecclesiastici, sive
fuerint Episcopi sive non. ad quorum auctoritatem recursus
fiebat in difficultatibus circa fidem solvendis, seu qui in tes­
timonium Ecclesiæ Fidei et Traditionis appellabantur.
Nunc vero Paires dicuntur ii lanium scriptores ecclesiastici.
(1) Nam in rebus mere historicis errores aliquando irrepsisse certum
est (De Ecc., n. 500).
(2) Bardenhewer, Les Pères de ΓEglise (trad. Godât et VerschafTel),
Bloud, t. 1, p. 1 sq. ; Franzelln, th. 14 et 15 ; Pesch, n. 572 sq. ; Bainvel,
th. 10 ; Tixeront, Précis de Palrologie, Paris, 1918.
Thëol. I.

18

546

DE CONSENSU PATRUM

qui ; 1 ) primis saeculis floruerunt ; 2) doctrinam habentes
orthodoxam ; 3) vitæ sanclilalem ct 4) Ecclesiæ approbationem,
1) Antiquitas exigit ut Patres Ecclesiæ vocentur ii tantum
qui Ecclesiam, in ejus infantia, coluerunt. Hinc generatim
ætas Patrum non ultra J. Damascenum (754) et Isiciorum
(636) perducenda videtur ; post eos enim jam adoleverat
Ecclesia.
2) Sanclilas non tollitur omni culpa, nec Orlhodoxia uno
alterove errore materiali, modo mens fuerit vere catholica
et mors facta sil in Ecclesiæ communione. « Eorum duntaxat
Patrum sentent iæ conferendæ sunt, qui in fide et commu­
nione catholica, sancte, sapienter, constanter viventes,
docentes ct permanentes, vel mori in Christo fideliter, vel
occidi pro Christo feliciter meruerunt (1). »
3) Approbatio autem Ecclesiæ est vel expressa vel tacita;
expresse approbantur Patres, qui, ut tales, allegantur in
conciliis oecumenicis, aut a S. Pontificibus, ul laies agnoscun­
tur et in litteris publicis proponuntur ; lacile vero approban­
tur Patres « quorum scripta publice olim post S. Scripturam
legi consueverunt, quod e. g. constat de S. Clemente Rom.,
de S. Polycarpo, de S. Ephræm Syro (2) ; qui ab insigni
aliquo Paire, in disquisitione dogmatica, inter S. Patres
recensentur ad fidei doctrinam manifestandam » (3).
Hæc est, ut aiunt, approbatio generalis, qua doctrina alicujus Patris, universi m sumpta, orthodoxa ab Ecclesia habe­
tur.
(1) Vincentius Lirinensis, Commonitorium, 28. Journel, n. 2175. — Doctores autem ecclesia? vocantur ii qui, orthodoxia, eruditione et sanctitate
præstantes, hoc titulo ab Ecclesia decorati sunt, sive per constitutionem
pontificiam, sive per officium Doctorum eis concessum pro universali
Ecclesia. Cum vero munus doctoris non tam sit doctrinam testari quam
explicare, ut quis doctor declaretur non attenditur antiquitas, sed eminens
requiritur eruditio theologica.
A Patribus et Docloribus omnino secernendi sunt ct minoris jaciendi
Scriptores ecclesiastici, seu viri isti, qui olim scriptis suis ecclesiam illus­
trarunt, sed vel inter sanctos non numerantur, vel a fide defecerunt. Tales
sunt Tatianus, Tertullianus, Clemens Alexandrinus, Origenes, Arno­
bius, etc.
*
(2) Euseb., Hist, ecc., 1. 111, c. xvi. Journel,n. 655; Hleron , De Vir. illustr.,
c. 17, c. 115.
i
(3) Mazzella, De Bclig. et Ecc., n. 346, 4.

DE CONSENSU PATRUM

547

Sed distinguitur etiam approbatio specialis et specialissima :
a) Ecclesia speciali modo quandoque opera alicujus Patris
approbat in aliqua materia determinata ; ita approbavit
doctrinam S. Augustini in materia gratiæ, quoad principia
fundamentalia, non autem in singulis conclusionibus (1). —
b) Quandoque < i iam specialissimo modo approbat Ecclesia
quædam doctrinæ capita ab aliquo Patre proposita : ita
concilium Epia sinum confirmavit anatlumatismos S. Cgrilli
Alex, adversus Nestorium (2).

Munus testis et doctoris.
577. Non admittenda videtur distinctio absoluta, quam
aliqui ponunt theologi inter munus testis ct munus docto­
ris (3), dicentes Patres, ut lesles Traditionis habere auctori­
tatem ineluctabilem, non autem ita ple nam ut doctores.
Re enim vera, quemadmodum Patres, ul lesles Ecclesiæ
et Traditionis, depositum fidei infallibiliter custodiunt, ut
modo probabimusita quoque, ut doclores authentici, in
unitate et consensu spectati, eamdem doctrinam n velatam,
ab antiquis acceptam, non tantum tradunt, sed declarant,
explicant et infallibiliter proponunt, sub assistentia Spiiitus Sancti (4). Ut doctores autem privati, seu citra consen­
sum spectati, infallibiles non sunt: quamvis magna polleant
auctoritate humana, ut infra videbimus.
Quandonam vero Patres munus agant ieslis seu docloris
authentici, quandonam munus doctoris priuali, non semper
adeo facile est discernere. Id tamen generatim constat : tum
ex eorum modo loquendi, tum ex ipsa maleria subjecta, eo
modo agnoscenda est fidei definitio (5).
a) Ut lesles Traditionis sine dubio loquuntur, quando,
unanimiter et indubitanter, asserunt aliquam doctrinam esse
(1) Denzinger, n. 128, 142, 1320.
(2) Denzinger, n. 113 sq. Cf. Pesch, n. 588 ; De Groot, σ 20, a. 2. Adest
quoque approbatio generalissima, qua permittitur ut op.ra alicujus Patris
divulgentur.
(3) Nisi voce docloris intelligatur doctor privatus.
(4) Franzelin, th. 11.
(5) De Ecclesia, n. 447, 502.

548

DE CONSENSU PATRUM

divinitus revelatam, esse ab Ecclesia unive rsali receptam,
citra ficlei jacturam non posse negari vel in dubium revocari ;
quando senti ntiam oppositam tanquam haereticam habent aut
Verbo Dei contradictoriam aut plani1 intolerabilem.
b) Ut doclores autem privati habe ndi sunt, quoties vel suam
sententiam propugnant ut privatam lanium opinionem, vel
cam recensent inter liberas opiniones, vel cani il a defendunt
ut contrariam tolerari posse putent nec a recta fide alienam.
c) Si autem definiri nequit utrum Patris suam privatam
sententiam proponant an dogma catholica1 fidei, inquirendus
est. hac de re, vel sensus ipsius Ecclesiæ, (jusque judicio
standum, vel sensus posteriorum Patrum : nam si posteriores
Pal r< s senti ntiam priorum Patrum constanter ut unice veram
habent, signum est hanc opinionem (aut Script uræ exposi­
tionem) a prioribus fuisse edoctam ut unice catholicam ; sin
autem posh rions aliam senti ntiam aut expositionem admit­
tunt, sequitur priorem non esse obligatoriam (1).

Assertio : Unanimis consensus Patrum in rebus fidei et
morum est certum divinæ veritatis argumentum ; singulorum
autem Patrum auctoritas, etsi non infallibilis, magni tamen
est momenti in re theologica, ac proinde non facile admitten­
dus est inter eos dissensus.

Probatur thesis per paries :
I. — Unanimis consensus Patrum in rebus fidei et morum
est certum divinæ veritatis argumentum [Doctrina catholica].
Sensus thesis.

578. A. Unanimis consensus. — Nam ne que singuli Patres,
nique particulares iccksiæ per se sunt infallibilis, et ideo
non solum singuli possunt errare, sed etiam omnes Patres
(«piscopi) alicujus provinciae, ut reapse erraverunt c piscopi
africani, duce Cypriano, docentes r< baptizandos esse t os qui
in hæresi Baptismum acceperant.
Ergo argumentum non < st certum nisi de dogmate aliquo
consentiant vel omnes Patres diversarum regionum et diver1) Pesch, n. 585‘ 5S6-587.

DE CONSENSU PATBUM

549

surum temporum, vel omnes Pat res unius zelatis, dummodo
tales sint ut vere censeri possint universalem Ecclesiam, hoc
tempore, repræsent are. Ratio est aperta, siquidem Ecclesia
est, omni tempore, indefecl ibilis in rebus fidei et morum.
Sufficit tamen consensus Patrum morat i 1er unanimis, uti
suadet ipsa rei natura, quæ ordinis est moralis. Hinc :
1) Si eminenliores Patres, ceteris dtjccs, de re dogmatica
evidenter consentiant, necesse non est aliorum inquirere
sententiam.
2) Si, inspectante et laudante universa Ecclesia, eminenlissimi Patres, etiam pauci, dogma fundamentale, adversus
hæreticos, defendant, eorum consensus in veritate, quam
proclamant, sine dubio est expn ssio communis fidei ac pro­
fessionis totius Ecclesiæ.
Ita SS. Athanasius, Rasilius. Gregorius Naz., Hilarius.
Augustinus, pro mysterio SS. Trinitatis decertarunt contra
Arianos et Semi-Arianos ; Ita SS. Cyrillus
Alex.. L< o M..
V
Agatho, Sophronius, pro mysterio Verbi Incarnati, contra
Xestorianos et Monophysitas ; ita SS. Augustinus tt Ful­
gentius, pro Dei gratia, contra Pclagianos, etc.
3) Si Patres, etiam pauciores, auclorilale et pietate insignes,
nemine contradicente, doctrinam aliquam vel ad fidem per­
tinere, vel ut. a majoribus traditam et publice receptam, iis in
adjunctis t(stentur, ut id doctores coævos aut certe subsé­
quentes latere non potuerit, quasi voces Ecclesiæ accipiendi
sunt, el eorum consensus argumentum est veritatis irrefra­
gabile (1).
579. B. In rebus fidei et morum. — In rebus scilict t qua?

spectant ad objectum tum directum tum indirectum magis­
terii Ecclesiæ infallibilis : in revelatis nempe et in iis omnibus
qua?, lic< I revelata non sint, cum revelatis ita connecluniur ut
necessaria sint ad revelationis depositum integre custodien­
dum, rite explicandum et efficaciter proponendum.
In rebus autem mere naturalibus, philosophicis it histo­
ricis, etc., non possunt Patres infallibilemEcclesiæ doctrinam
(1) Cf. omnino Franzelin, th. 14, n.

550

DE COiNSENSU PATHUM

testari, cum res istæ non cadunt sub injaUibililale, sed tanti
solum facienda est eorum auctoritas quanti valent rationes
ab iis allatæ.
Jamvero, licet sæpe, ex ipsa rei natura, discerni possit
utrum quæstio aliqua sit mere philosophica aut vere theolo­
gica, absolute tamen et in omni casu, a priori statui non potest
quænam ad fidem pertineant, sed id ex Traditione multo
tutius repetendum est. Sane, quemadmodum Ecclesiæ est
judicare quousque infallibilitas sua extendatur et utrum res
aliqua ad fidem spectet necne, ita quoque Patrum consensus,
quando unanimiter, constanter et asseveranter, doctrinam
aliquam ad fidem pertinere declarant, certitudinem omnino
facit et ipsam Traditionem divinam demonstrat (1).

Probatur pars la thesis :
580. 1° Ratione theologica.
Magisterium Ecclesiæ infallibile est in rebus fidei et morum.
Atqui unanimis Patrum consensus, in rebus fidei et morum,
ipsum exhibet Ecclesiæ magisterium. Ergo hic consensus
certum est divinæ veritat is argumentum.

Patet major ex alibi dictis. Probatur minor :
Etenim : a) Sua ælale, Patres vel erant magistri authentici
(Episcopi) vel, probante Ecclesia, publice docebant et scri­
bebant, et ab omnibus ut eximii fidei interpretes habebantur.
Ergo, si unanimiter errorem docuissent, tota tacente et
consentiente Ecclesia, quæ ipsos duces sequebatur, tota ipsa
Ecclesia erravisset, quod repugnat Christi promissionibus.
b) Post mortem suam, Patres, ab Ecclesia probati, sunt
quasi fontes puri veræ doctrinæ, c quibus Ecclesia haurit
doctrinam n velatam, quam credendam proponit fidelibus.
Habentur scilicet ut testes authentici Traditionis ct eam docet
Ecclesia doctrinam, quam ipsi coævis prædicarunt. Ergo
rursus error unanimis Patrum necessario importat errorem
totius Ecclesiæ.
(1) Franzelln, th. 15, i, p. 164.

DE CONSENSU PATRUM

551

581. 2° Ex praxi Ecclesiæ universalis.

Hæc porro praxis constat : 1) cx conciliis ; 2) ex testimonio
scriptorum catholicorum.
A. Ex Conciliis. — Omnia concilia oecum» nica nil præstantius sibi proponunt quam ut, in rebus fidei et morum,
doctrinam Patrum servent.*
Cone. Nicaenum I (325), vocem homoousion (όμοουσιος),
in Scriptura non invenit, eam tamen adhibet « testimonio
Patrum fretum ».
Cone. Ephesinum (431) nil aliud posteris credendum decer­
nit, « nisi quod sacra sibi consentiens Sanctorum Patrum
tenuerit antiquitas ».
Cone. Chalcedonense (451) definitionem facit, « sequens
Sanctos Patres ».
Cone. Consi. II (553) confitetur se « fidem tenere et praedi­
care... quam sancti Patres confessi sunt ct explanaverunt
et sanctis Ecclesiis tradiderunt ».
Cone. Lal. I (649) multos canones his verbis incipit : « Si
quis secundum Sanctos Patres non confitetur... »
Cone. Consi. III (680-681), assecutum « sanctos atque
probabiles (approbatos) Patres », fidem rectam definit.
Cone. Nicæni II (787) Patres « regiæ quasi continuati
semitæ, sequent esque divinitus inspiratum sanctorum Pat rum
nostrorum magisterium et catholicæ traditionem Ecclesiæ,...
definiunt in omni certitudine ».
Cone. Valenlinum III (855) ait : « Indubitanter doctoribus
pie et recte tractantibus verbum veritatis, ipsisque sacræ
Scripturæ lucidissimis expositoribus, id est Cypriano. llilario,
Ambrosio, Hieronymo, Augustino, ceterisque in catholica
pietate quiescentibus, reverenter auditum et obtemperanter
intellectum submittimus, et pro viribus, quæ ad salutem nos­
tram scripserunt, amplectimur. »
Cone. Consi. IV (869-870) hæc habet, can. 1 : « Per æquam
et regiam divin® just it iæ viam inoffense incedere volentes,
veluti quasdam lampades semper lucentes et illuminantes
gressus nostros, qui secundum Deum sunt, sanctorum Palrum
definitiones et. sensus relinere debemus. »
Cone. Tridenlinum, sess. 1, « decernit, ut nemo... in rebus

t

DE CONSENSU PATRUM

fidci et morum,... contra unanimem consensum Palruin,
ipsam Scripturam sacram interpretari audeat. »
Et, sess. 7, in prooemio : « Apostolic is traditionibus, atque
aliorum Conciliorum < I Palrum consensui inhærendj hos
præsentes canones statuendos ct decernendos consuit » (1).

582. B. Ex testimonio scriptorum catholicorum. — Jani ab
initio. Ecclesia hanc tribuit auctoritatem consensui Patrum
unanimi, <o utendo ad fidei controversias dirimendas, (t
veram dicendo solam doctrinam, quæ a communi Patrum
senlenlia non de flectat.

A

I>

Sufficiat testimonium recitare : 1) S. Augustini conlra Julia­
num : « Convinceris undique : luce clariora sunt testimonia
tanta sanctorum... Hic sunt... quorum te movere debeat lania
consensic... Sancti et beati et in divinorum eloquiorum per­
tractatione, clarissimi sacerdotes, Irenæus, Cyprianus, Reticius, Olympius, Hilarius, Ambrosius, Gregorius, Innocentius,
Joannes (Chrysostomus), Rasilius, quibus addo presbyterum
velis nolis Hieronymum, ut omittam eos qui nondum dormie­
runt... Quod invenerunt in Ecclesia, tenuerunt ; quod didice­
runt, quod a patribus acceperunt, hoc filiis tradiderunt... Isti
(Patres) episcopi sunt, docti, graves, sancti, veritatis acerrimi
defensores adversus garrulas vanitates, in quorum ratione,
eruditione, libertate, quæ tria bona judici tribuisti, non potes
invenire quod spernas (2). w
2) Theodoreti : « Dogmaticam Apostolorum doctrinam...
relinemus intactam... Hæc tradidere nobis non Apostoli modo
et Prophetæ, verum ii etiam qui horum libros interpretati
sunt, Ignatius, Eustathius, Athanasius, Rasilius, Gregorius,
Joannes, et reliqua orbis lumina, et ante hos sancti Patres,
apud Nicaenam congregati, quorum fidei confessionem, volut
paternam heeredilalem, illibatam conservamus (3). »
3) Vincentii Lir. : « Quibus (Patribus) hac lego credendum
est ul. quidquid vel omnes vel plures uno eodemque sensu,
manifeste, frequenter, perseveranter, vehit quodam consen­
tiente sibi magistrorum concilio, accipiendo, tenendo, tradendo
firmaverint, id pro indubitato, certo, raloque habeatur (4). »

(1) Fere omnes hos textus habes apud Denzlnger, n. 212, 254, 270, 302,
320. 336, 786.
(2) L. 1. e. vu, n. 30 ; L H, c. x,n.33, 34, 37. Journel, n. 1898, 1899, 1900.
(3) Epist. 89. Journel, n. 2141.
(4) Commonit., 28. Journel, n. 2175.

DE CONSENSU PATRUM

553

Ergo, nisi dicamus Ecclesiam posse errare, habendo in
firmam veritatis regulam unanime Palrum testimonium,
debemus concludere hunc unanimi m consensum, in rebus
fi<l< i et morum, esse certum divinæ veritatis argumentum.
II. — Singulorum Patrum auctoritas, etsi non infallibilis,
magni est momenti in re theologica [Cerium].
1° Non sunt singuli infallibiles.
583. a) Probalur ex promissione infallibililalis. — Christus

infallibili! atom promisit non singulis Episcopis, neque sin­
gulis magistris in Ecclesia, sed collegio episcoporum Ecclesiæ
universali ejusque divino magisterio.
b) Probalur experientia. — Nonnulli Patres reapse in rebus
fidei erraverunt ; v. g. SS. Justinus et Irenæus. de Chiliasmo ;
S. Cyprianus, de Baptismo.
c) Probalur leslimonio Palrum. — 1) Seipsos proclamant
fallibiles : ita S. Ambrosius : « Si ve rba alicubi movent, non
præjudicant fidei ; etenim sermonem dubium mens non dubia
obumbrat et defendit alios a lapsu » (1). — Item S. Aug. (2).
2) Alios etiam credunt ct dicunt fallibiles. Sic S. Cyprianum
errasse in re baptismal i affirmat S. Augustinus (3) et nullum
ex aliis Patribus, ex se, erroris incapacem declarat : « Alios
(præter Scripions sacros) ita lego, ut quantalibet sanctitate
doctrinaque præpollcant, non ideo verum puti m. quia ipsi
iia senserunt; sed quia milii vel per illos auctores canonicos
vel probabili ratione, quod a veritate non abhorreant, per­
suadere potuerunt (4). »
2° Magna est tamen eorum auctoritas.

584. Constat : a) Ex natura Patris. — Pate r non ( st nisi is
qui, doctrina ct sanctitate insignis, ab Ecclesia approbatus
est. Atqui hæc tria, simul possessa, magnam creant aucto(1) Episl. xlviii, c. 6. Journel, n. 1255.
(2) De dono perseo., c. xxi, n. 55. Journel, n. 2005.
(3) De Bap., J. 11, c. νπ. n. 12. Journel, n. 1623.
(4) Ep. lxxxii, n. 3 ad Hier. ; Cont. Faustum, I. xi, c. 5. Cf. Vincent. Lir.,
oc. cit. ; S. Thomas, 1, q. 1, a. 8, ad 2.

554

DE CONSENSU PATRUM

ritatem, non æqualem quidem in singulis, sed diversam pro
diverso gradu sanctitatis, eruditionis, præsertimque appro­
bationis.
Licet enim sæpe sanctitas et orthodoxia Patrum, ex se et
per eorum opera, sint satis manifestae, ex approbatione tamen
Ecclesiæ præcipue oritur Patrum auctoritas, adeo ut appro­
batio specialissima faciat, in fidelibus, obligationem absolute
admittendi capita doctrinæ sic approbata, et approbatio
specialis omnino particularem conferat auctoritatem Patri qui.
in materia determinata sic approbatus, ceteros præcellat.
b) Ex munere Patrum el modo agendi Ecclesiæ. — Persæpe
Patres episcopi fuerunt vel a S. Pontifice aut ab Episcopis
ad docendum electi ac probati. Non mirum itaque si Ecclesia
eos magna excolat reverentia ct toto animo studioque incum­
bat ut cos, quantum fieri potest, ab errore immunes osten­
dat (1).
Hinc unius Patris testimonium, in rebus fidei c t morum,
argumentum est, de se, probabile, et eo quidem probabilius
quo major est Patris auctoritas. N’is ideo testimonii eo magis
crescit quo magis augetur numerus Patrum consentientium
et quo major est eorum auctoritas.
III. — Non facile admittendus dissensus Patrum in rebus
præsertî majoris momenti [Certum].

585 A. Oppositio inter consensum unius et alterius
ætatis in rebus fidei, numquam potest esse vera, sed appa­
rens tantum. Secus enim, hac vel altera ætate, tota Ecclesia
erravisset, quod i\ pugnat Christi promissionibus. Ergo vel
oppositio est tantum in modo loquendi, vel unius alteriusve
ætatis consensus non est realis 11 [irinus, et quæstio est tan­
tum de opinionibus privatis, plus minusve probabilibus.
Item, admitti posse non videtur eiror formalis, etiam
unius Patris, in veritatibus revelatis fundamentalibus, quæ
omnibus explicite semper credendæ fuerunt, neque etiam
in aliis jam ad fidem Ecclcsiæ explicilam pertinentibus ;
(1) Bainvel, n. 64 ; Pesch, n. 588.

DE CONSENSU PATRUM

555

id enim repugnat tum Patrum auctoritati, tum ipsi Tradi
tionis divinæ naturæ.
586. B. Si
tur.

vere

Patres

ab invicem dissentire videan­

—

a) Eos inter se conciliare conandum esi, determinando sen­
sum singulorum ex contextu et ex aliis adjunctis ; verba
dubia ex locis clarioribus explicando ; præsertimque non tam
verba quam doctrinas examinando : Patr< s enim non sem­
per sunt ad rigorem verborum intelligc ndi, cum sæpe modo
oratorio ct emphalico vel polemico et ad hominem loquantur, ,
potiusquam modo scholastico et didactico.
Unde non raro accidit ut verba tantum conlradicloria
videantur, præcipue si, iisdem terminis, in decursu temporum,
alius sensus assignatus sit, aut verborum significatio nonnisi
poslea stride determinata fuerit, ut certum est de vocibus :
consubstantialis, hypostasis, Trinitas, etc. Ita Patres ipsi
verba minus propria aliorum Patrum orthodoxe explicare
nituntur, juxta illud S. Alhanasii : « Non decet illos cum his
committere, omnes enim Paires sunt; neque sanctum esset
definire hos probe, illos male locutos, omnes quippe in Christo
dormierunt ; neutros fas est culpare, omnes quippe res:Christi
curabant, omnes studia sua convertebant adversus hæreticos (1). »
b) Quodsi autem dissensus manifestus sit : ex Patrum
disse nt ienl ium auctoritate firmum erui nequii argumentum, sed
constat rem. de qua non conveniunt, tunc b mporis non fuisse
in aperta Ecclcsiæ fidei professione, vel forte non pertinere
ad res dogmaticas.
c) Si autem Patrum aliquorum dicta, non solum a dictis
aliorum dissona sint, sed, in rebus potius minoris momenti,
sanæ doctrinæ, eorum tempore nondum plane cxploratæ et
explicit®, real i 1er adversentur, seponenda sunt, sed magna
cum veneratione et honore.
(1) De synodis, 43. Cf. De sent. Dionysii, 9. Journel, n. 759. Cf. etiam
S. J. Chrysost., Homil. ad Seophytos, apud Aug. C. Jul., I. I, c. vi.n. 21:
S. Ambros., ep. xlviii, n. 6. Journel, n. 1228, 1255, et inulta alia apud Franzelin, th. 15, m, 2°, b, p. 171.

556

DE CONSENSU PATRUM

Quid » nim minim, si Pain s aliqui, ex sc non infallibiles,
« in nonnullis erraverint., propter monumentorum et defini­
tionis Ecclesiæ, in controversiis subortis, defectum » (1) ?
Quapropter neque lemere deserendi sunt Patres, neque
etiam, ubi erraverunt, unquam contemnendi, siquidem,
nonobstant e errore momentaneo et levi, remanent magistri
ab Ecclesia approbati, sanctitate eminentes et auctoritate
quam maxima fulgentes, vere patres nostri in fide, quibus
proinde semper debetur reverentia filialis.
Regulæ practicæ de usu Patrum.
587. Argumentum theologicum, e Patribus desumptum, erit
vere validum : 1° Si loca quæ adhibentur, per se sunt evidentia,
et diserte vel doctrinam credendam proponunt, ve1 contradicto­
riam sententiam ut hærelicam rejiciunt.
2° Si, in locis dubiis, consideratur : neque textus separatim
a contextu, a modo ratiocinandi et loquendi et a fine operis,
neque unum opus separatim ab aliis et a tota Patris doctrina,
neque unus Paler separatim a sua ælale et regione.
3° Si testimonia allegata, exhibentur in nexu logico cum
Ecclesiæ prædicalione, tempore Patris vel tempore præterito
aut sequenti, adeo ut vere sint argumenta testis Ecclesiæ :
Patrum enim auctoritas oritur ex ipsorum consensu cum Eccle­
siæ magisterio.
Maximi ideo est momenti, si nolis facile et impudenter in
errorem labi, te nunquam adire studium Patrum, quin prius
solidam habeas scientiam theologiæ scholastic®, in qua invenies,
in systemate redactum el omnium menti accommodatum.
Patrum doctrinæ compendium, quin præsertim fidem Ecclesiæ
catholica12
*4 el sensum aperte cognoscas, confidens Magisterium
vivum, esse, in rebus fidei, authenticam normam et tutam
intelligendi regulam (2).
4" Si testi aut doctori authentico non attribuitur quod est
doctoris privati proprium : nimirum si quæ, more magistri
indubitanter asserentis el edocentis, dicuntur, apprime secer­
nuntur ab iis quæ arguuntur more philosophorum, opinan­
tium, dubitantium, aut rationes inquirentium.
5° Si attendis vix unquam cogitasse Patres de dirimendis

(1) S. Aug., Cont. Faustum, 1. XI, c. v
(2) Hanc regulam respuentes, sa*pe errores
doctores hæretici. Ita Lutherus et Calvinus
N. Augustinum, e cujus scriptis composuit
tinus veneno et errore plenum. Cf Bainvel,

*5
suos e Patribus confinxerunt
totum suum esse putabant
Jansenius librum « Augus­
n. 73, 75 ; Pesch, n. 593-594.

DE CONSENSU THEOLOGORUM

K* ΓΤ
DO ί

aut etiam agitandis controversiis lecenier natis, v. g. de modo
causandi sacramentorum, nec ab iis postulas solutionem quæstionurn postea tantum exortarum; denique si animadvertis
Patres, ante divulgatas hæreses, potuisse liberius loqui ac
propterea non semper accurate verba selegisse propria.

ART. Ill

De Consensu Theologorum
Status quæstionis. (1)
588. 1° Schola theologica. — Non de singulis theologis

agitur, sed de Schola theologica seu de Summa theologorum
scholasticorum qui, a sæc. xn præsertim usque ad medium
sæc. xvm, sub tutela Ecclesiæ Pastorum et sub providentia
S. Sedis, rem theologicam tractarunt. Postea enim de facto,
non semper eadem luit scholarum theologicarum ab Ecclesia
dependentia, propter incursiones potestatis civilis.
2° Discrimen a Patribus. — 1) Patres mulli erant episcopi
et ideo magistri doctrinæ authentici et vox Ecclesiæ ; theologi
vero non ita. — 2) Patres sunt omnes, saltem modo generali,
ab Ecclesia approbati ; non autem singuli theologi, sed potius
theologi in consensu seu ipsa Theologia. — 3) Ad auctorita­
tem Patrum, cum eorum oithodoxia concurrit ipsa vitæ
sanctitas ; non ita necessario in t heologis. Quocirca, dum
Patres, ut Traditionis divinæ testes, exhibent per se, in suo
consensu, immediatum divinæ veritatis argumentum,ex theo­
logorum consensu, nonnisi mediatum et indirectum affertur
test imonium.
3° Auctoritas theologorum. — Argumentum tamen theolo­
gorum magni est monu nti, quidquid contradicant Protes­
tantes et Modernistæ (2).
a) Sunt enim theologi quasi Patrum successores, quorum
doctrinas sparsas, ab Ecclesia acceptas, logico ordine dis(1) Franzelin, th. 17 ; Pesch, n. 595 sq. ; Mazzella, n. 362 sq. ; Bainvel,
n. 77 sq.
(2) Protestantes fere omnes, Liberales et semi-rationalistæ, ut Harnack,
et antea Hermes, Günther; De Modernisas, cf. Encyc. Pascendi, passim

558

DE CONSENSU THEOLOGORUM

ponunt, rationibus philosophicis scientifice illusi rant ac,
quasi Ecclesiæ nomine, aci posteros transmittun1.

b) Imo, ipsis magistris authenticis viam parani ; ipsos sæpe
in scholis erudiunt, rorum consultis respondi nl et eis non raro
documenta praeparant, quibus postea authentice declaretur
Ecclesiæ doctrina a Pontificibus ct Conciliis.
Recordare quantæ fuerint partes theologorum in concilio
Viennensi, Tridentino, À'aticano, et quantae sint hodie in
Congregationibus romanis et in ipsis Pontificum decretis.

c) Doctrinam theologorum non solum practice sequuntur
Pontifices et Ecclesiæ rectores et eam fidelibus proponunt,
sed eam summis laudibus exornant.
Sixtus V theologiam scholasticam dicit munitissimam
arcem contra hæresim ct « invictum fidei propugnaculum »,
« hereditatem Patrum nostrorum », quam conservare et tueri
debemus (1). — Pius IX (2) declarat universalem Ecclesiam
vem rari « veterem Scholam » scilicet « doctrinam summorum
illorum doctorum », quam « saepissime summis laudibus
extulit, illamquc ve luti fortissimum fidei propugnaculum
ct formidanda contra suos inimicos arma vehementer com­
mendavit ». — Similia habet Leo XIII in encyclica « Æterni
Patris » et Pius X in c ncyclica « Pascendi » contra Moder­
nist as (3). Multoties quoque Ecclesia damnavit impugnatores
theologiæ scholasticæ (4). Cf. Cod., c. 1366, § 2.
4° Duplex auctoritas theologorum. — In t heologis, non secus
ac in Patribus, distinguitur auctoritas propria, m«-re quidem
humana, qua polle nt ut doctores privati, < I auctoritas exlrinseca. quam habe nt cx ipsius Ecclesiæ auctori! ale, cujus nomine
docent, ct cum cujus magisterii doctrina eorum sententia
arctissime connect i tu r.1234

(1) Bulla « Triumphantis », anno 1588.
(2) Ad Archiep. Mon., 21 dec. 1863. Denzinger, n. 1680.
(3) Leonis XIII, Edit. < Bonne Presse », t. 1, p. 61 sq. ; Pii X, id., t. III,
p. 160 sq.
(4) Cone. Conslantiense, prop. 29 Wiclefi ; prop. 76 Syn. Pistoriensis
cont. Bonnetty. Denzinger, n. 809, 1576, 1652.
■

DE CONSENSU THEOLOGORUM

559

Asseri io : Unanimis et constans Scholarum Christianarum
consensus, in rebus fidei et morum, certum est divinæ veritatis
argumentum Theol. cerium].

Sensus thesis.

589. Ut consensus theologorum, universim ct in complexu
sumptorum, legitimum exhibeat argum. ntum divinæ Tra­
ditionis, oportet ut sit : 1) in rebus fidei el moruin, scilice t in
revelatis ad ædificationem doctrinæ christianæ pertinentibus
aut cum iis revelatis intime connexis ; — 2) unanimis saltem
moral i ter, ct quidem certus, non tantum opinativus, ut con­
stat e x dictis ele Patribus ; — 3) constans ; si diu enim perseve­
rat consensus, signum est sat certum illum esse ct unanimem
ct in rebus fide i, cum in alienis vix sit consensus ; insuper
ipsa duration» melius apparet nexus theologorum doctrinæ
cum Ecclesiæ magisterio.
Probatur thesis :

590. a) Ex ipsa natura Scholæ lheologicæ. — Ecclesia,
neque in docendo neque in credendo, errare potest in rebus
fidei ct morum. Atqui theologi, unanimi, rata et conslanli
sententia, convenientes in doctrinam aliquam tanquam in
doctrinam fidei, sine dubio doctrinam magisterii infallibilis
mediale manifestant. Ergo theologorum consensus, his in
adjunctis, certum est veritatis divinæ argum· ntum.
Patet minor ex dictis, nam : 1) Spectatis principiis, quibus
reguntur scholæ catholicæ, spectata earum connexione cum
magistris Ecclesia; authenticis, theologi docent sub Ecclesiæ
auctoritate. vigilantia et tutela. Ergo docent cum Ecclesia. —
2) Spectata relatione, quam habet cum fidei dogmatibus,
doctrina vere theologica, doctrina scilicet quæ v» 1 eruitur
e veritatibus jam definitis, vel prædicatur ut ad depositum
quodammodo pertinens, tanquam Scripturæ. Patrum aut
sensus catholici testimonium, theologi docent pro Ecclesia.
quæ ipsa, eamdem t heologorum dori rinain. tradit fidelibus. —
3) Hoc id» o verum est. quia Ecclesia, sciens hunc consensum
in docendo, silcnl io suo eum necessario approbat : huic enim

Ί

560

DE CONSENSU THEOLOGORUM

contradiceret si erroneus esset, secus ct ipsa tota erraret.
b) Ex Ecclesiæ documentis. — Inter mulla et varia Ecclesiæ
documenta, de quibus modo diximus, hoc tantum allegamus
Pii IX (1), quo ipsa thesis nostra statuitur : « Etiamsi ageretur
de illa subjectione, quæ fidei divinæ actu est præstanda,...
ad ea quoque extendenda (esset), quæ ordinario tot ius Ecclesiæ
per orbem dispersæ magisterio tanquam divinitus revelata
tradunt ur idcoque universali el conslanli consensu a catholicis
Iheologis ad fidem perlinere relinentur. »
c) Experientia. — Nunquam enim falsum postea inventum
est, nec unquam ab Ecclesia despectum, quod unanimiter
et constanter docuerunt theologi, tanquam ad fidem et
mores pertinens. « Si aliquid (hujusmodi) invenire hæretici
possunt, proferant, et tacebimus », ait Melchior Cano (2).
Conclusiones.
591. 1° Quando, unanimi et constanti sententia, theologi
doctrinam aliquam proponunt ut fide tenendam, hic consensus
certum est veritatis catholicæ argumentum, et hanc rejicere
doctrinam per se hæreiicum est. «Consensus autem, ait Pesch,
sæpe probatur ex paucorum, testimonio, qui hac in re ceteris
duces fuerunt. Si e. gr. Magister, Bonaventura, Thomas, Scotus
unanimiter et asseveranter rem proponunt ut dogma creden­
dum, rationabili dubitationi locus non relinquitur, quia eo ipso
constat eorum discipulos idem docuisse (3). »
2° Quando, in rebus fidei et morum, theologi unanimiter
praedicant doctrinam aliquam ut conclusionem theologicam
veram aut certam, eorum consensus est probabilissimum veri­
tatis argumentum, et eam negare doctrinam est temerarium
vel erroneum.
3° Si de re, ad fidem et mores spectante, inter se dissentiunt
graves theologi aut scholæ, ex eorum auctoritate certitudo
comparari nequii, et nulla tenemur obligatione hanc eorum
doctrinam amplectendi, etiamsi aliqui eam, ut certam, imo ut
fidei proximam, habeant. Sed auctoritate majori perpensa,
perpensis etiam et præsertim rationibus, ex analogia fidei,
ex Scripturis, Patribus, Ecclesiæ sensu et praedicatione, deduc­
tis, dignoscendum est, quantum fieri potest, quid sit verum
aut vero similius.
(1) Ad archiep. Monae., 21 dec. 1863. Denzinger, n. 1683.
(?) De locis theologicis, C. 4.
(3) N. 599.

DE AUCTORITATE S. THOMÆ

561

4° Si aliqua sententia, aliquandiu inter theologos communis,
imo communiter proposita ut probabilior, postea, novis inventis
argumentis aut documentis melius perspectis, communis esse
desinit vel forte falsa demonstratur, signum est eam non fuisse
unquam antea ratam et firmam, sed opinionem tantum, motivis
plus minusve solidis innixam.
5° Quando theologi doctrinas mere, humanas aut philoso­
phicas (1) proponunt ut veras, a fortiori ut probabiles aut pro­
babiliores, eorum consensus magni quidem faciendus est,
dummodo tamen non sint contra, argumenta certa aut vere
probabilia.
Idem dicendum de doctrinis more opinantium propositis,
idem de modo rem explicandi et probandi.

Scholion. — De auctoritate S. Thomæ.
592. Inter theologos scholasticos præ ceteri^ eminet S. Tho­
mas, cujus auctori as, licet per se sola irrefragabilis non sit,
gravissima tamen est in re theologica, sive inlrinsece conside­
ratur sive extrinsece.
a) Intrinsece. — Auctoritas D. Thomæ statim maxima libi
apparebit, si attendere velis ad ejus ingenium docile et acerri­
mum, ad ejus Studia tenacissima, ad ejus scimliam locuple­
tissimam, ad ejus m thodum excellentissimam, ad ejus innu­
mera opera præclarissima, in quibus, nexu arctissimo el con­
tinuo, conjunctas invenies veritates e principiis rationis simul
ac revelationis 10oice deductas, in quibus rursus « neque copiosa
quæstionum seges, neque apta partium dispositio, neque
optima procedendi ratio, neque principiorum firmitas aut
argumentorum robur, neque discendi perspicuitas aut pro­
prietas, neque abstrusa quaeque explicandi facilitas deside­
ratur ».
Quinimo tanta est doctrinæ ampliludo et soliditas « ut et
superiorum temporum errores omnes unus debellarit, et ad
profligandos, qui perpetua vice in posterum exorituri sunt,
arma invictissima suppedi tarit ».
« Ratio ad humanum fastigium, Thomæ pennis evecta, jam
fere nequit sublimius assurgere ; neque tides a ralione fere
potest plura aut validiora adjumenta præslolari, quam quæ
(1) Dixi : mere philosophicas. Multa* enim sunt veritates per se philoso­
phica*!, quæ ita intime connectuntur cum fidei doctrina, ut hæc absque
illis rite intelligi aut explicari nequeat, qua* ideo, sub hac formali relatione
ad fidem, vere theologica* censeri debent. Ita v. g. doctrina de accidentibus
in ordine ad Eucharistiam et ad gratiam sanctificantem, doctrina de
natura et persona in ordine ad Trinitatem et Incarnationem. Cf. Franzelin,
th. 17, p. 194, n. 1. Hujus illustrissimi auctoris doctrinam, in thesi, breviter
exponemus.

562

DE AUCTORITATE S. THOMÆ

jam esl. per Thomam consecuta (1). » Merito itaque vocatus
est Angelicus Doctor et omnium Scholarum catholicarum pa­
tronus declaratus.
b) Extrinsece. — 1) Eum magistrum et ducem habent multi
Ordines religiosi (Dominicani, Benedictini, Carmelitæ, August iniani, Jesuit æ, etc.) et innumeræ Aeademiæ et Scholæ (Parisiensis, Salmantina, Complutensis, Duacena, Tolosana, Lovaniensis, Patavina, Bononiensis, Neapolitana, Coimbricensis, aliæque
permultæ), ct ejus doctrinam accipiendam et edocendam suis
præscr ibunt.
2) Eum « singularibus laudum praeconiis et testimoniis
amplissimis » prosequuntur Pontifices (2) et Concilia (Lugd.,
Vienn., Florent., Vaticanum), propter doctrinæ puritatem et
constantiam. « Sed hæc maxima est et Thomæ propria, nec
cum quopiam ex doctoribus catholicis communicata laus,
quod Patres Tridentini, in ipso medio conclavi ordini habendo,
una cum divinae Scripturae codicibus et Pontificum Maximorum
decretis, Summam Thomæ Aquinatis super altari patere volue­
runt, unde consilium, rationes, oracula peterentur. »
3) Approbatio tamen S. Thomæ, quamvis specialis, imo spe­
cialissima, oh Leonis XIII et Pii X litteras, non facit ex se
absolute certam sententiam quam proponit S. Doctor, sed ejus
doctrinam ita viam constituit lutam ad veritatem assequen­
dam, ul ea nobis praeferenda sil potius quam opposite opiniones,
quoties nulla obstat solida ratio, ratio nempe validior quam
ea cui nititur sententia S. Thomæ. Merito igitur Codex novi
juris : « Philosophiæ rationalis ac theologiæ studia... professores
omnino pertractent ad Angelici Doctoris rationem, doctrinam
et principia, eaque sancte teneant ». C. 13G6, § 2.
Hinc inferre licet eurn qui I). Thomam sequitur, exceptis
perpaucis quaestionibus ab omnibus jam nolis, prudenter agere,
nunquam a sensu catholico deviare, sed doctrinam sanam el in
Ecclesia communiter receptam amplecti. Ille vero S. Doctorem
vere sequitur qui non tam lit teram quam spiritum ejus sectatur,
et, ad mentem ejus, scientias colens hodiernas erroresque
hodiernos confutans, eum imitatur, nunc faciendo quod suo
tempore fecit S. Thomas et nunc faceret si adhuc viveret (3).

(1) Leo XIII, in encycl. Ælerni Patris, Bonne Presse, t. I, p. G2 sq.
(2) Clemens VI (Bulla In ordine) ; Innoc. VI (Sermo de S. Thoma) ;
Urbanus V, ad Acad. Totos., 1368 ; Nicolaus V (Breve ad Fratr. Ord. Præd.,
1451) ; Pius V (Bulla Mirabilis) ; Sixtus V (Bulla Triumphantis) ; Cle­
mens XII Bulla Verbo Dei) ; Innoc. XII, (Brev. 6 febr. 1694) ; Bened.XIV,
Breve, 21 Aug. 1752 ; Pius X, in Encyc. Pascendi, t. Ill, p. 1607 ; Pius XI,
Litt. Apost. Officiorum omnium, 7 Aug. 1922.
(3) CI. Gardeil, Le donné révélé et la théologie, Gabalda, 2θ plc, c. 4,
p. 286 sq.

DE CONSENSU FIDELIUM

563

ART. IV

De Consensu fidelium
Notio

consensus

fidelium.

593. Fidelium nomine intelliguntur non solum fideles pro­
prie dicti, sed theologi qui. ut laies, ad Ecclesiam discentem
potius pertinent, inio ipsi Episcopi et S. Pontifices, quatenus
privalim credunt et profiti ntur quod authentice docent : uno
verbo, ipsa Ecclesia universalis, in quantum credit M amplec­
titur catholicas veritates.
*
Hanc porro Ecclesiam, in fidei obedientia seu in credendo,
infallibilem esse contendimus, infallibilitate utique quam
passivam diximus (1), cujus ope doctrina fidei rite intelligitur
integraque servatur et illæsa.
Is autem consensus, vere catholicus, mulliplie i 1er agnosci
potest : explicita nempe vel implicita fidei professione :
1) explicita, v. g. quando aperte approbantur docti ina· catho­
licorum praeconum aut haereticorum errores rejiciuntur ;
implicita, v. g. usibus, ritibus, precibus, aliisve externis
actionibus, quibus, propter earum connexionem < um verita­
tibus revolatis, hæ manifestantur veritates, et sunt monu­
menta artis christianæ, catacumbarum inscriptionis, præsertimque acta martyrum authentica.
« Sic fidis de peccato originali est in praxi baptizandi
parvulos, fidis de Immaculata Conceptione B. Virginis in
festo ct invocatione A irginis immaculata'. Hujus autem fidei
conscii ntia socialis Ium soli t excitari, cum aliquis contrarium
docet. Hinc murmur illud fidelium contra Ncstorium, contra
Pelagianos etc., de quo sæpe Bat res (2). »
Conditiones consensus.

594. Consensus fidelium, ut sit certum veritatis argumt ntum
debet < sse : 1) Certus < I clarus ; nam si ambiguus < st. non quidi m sperm ndus < st, si d per se solus non est nisi argumentum
(1) De Ecclesia, n. 435.
(2) Bainvel, n. 94, G. Cf. Franzelin, th. 13.

5Gi

DE CONSENSU FIDELIUM

probabile; — 2) In iis tantum ίϊ<1< i ct morum capitibus,
« quæ vel in explicata fidelium cognitione versantur vel certe
in publica el constanti aliqua praxi ct consuetudine continen­
tur ; quis enim posset demonstrari consensus in doctrinis
aliis subtilioribus, qua? a multitudine fidelium implicite solum
creduntur in fide pastorum et doctorum ? » (1 ). —3) Moralité?
unanimis, nam ecclesiæ particulares errare possunt in fide.
Assertio : Consensus totius populi christiani in dogmate
fidei est firmum divinæ veritatis critérium [Doctrina catholica].
595. Probatur thesis : A, Ex fine infallibilis magisterii. —
Christus infallibililah m magisterio contulit, non in propriam
lanium magistrorum utilitatem, sed in utilitatem ct neces­
sitatem totius gregis (I Cor., m, 22 ; Ephes., iv, 16), ut omnes
qui credituri sint (Rom., x, 8-15), in perfectam doctrinæ
unitatem occurrant ct conjungantur (Joan., xvn, 20, 21 ;
Ephes., iv, 10), ut omnes fidei obediant (Rom., i, 5) et a peiiculo erroris custodiantur (Ephes., iv, 13). Ergo, quemadmo­
dum Spiritus Sanctus semper ab errore immunem conservat
pastorum et doctorum testificationem, il a quoque fidem dis­
centium et credentium, (pii, per fidei obedientiam, in commu­
nione manent cum pastoribus.
B. Ex Ecclesiæ indefectibilitate. — Ecclesia essentialiter
permansura est talis qualis fuit a Christo instituta. Atqui,
ex institutione Christi. Ecclesia est societas fidelium sub unica
et infallibili pastorum auctoritate et regimine. Ergo Ecclesia
est infallibilis in credendo, secus enim ex una parte starent
magistri infallibiles, ex altera vero, fideles in doctrina erran­
tes, et jam cessan t Ecclcsiæ unitas, jam adversus eam prævaler< nt pprtæ inferi, quod repugnat Christi promissis.
C. Ex Patribus. — Patres enim sæpe ad consensum fide­
lium unanimi m provocant ut ad argumentum invictum con­
tra luent icos : Spiritus Sanctus, ait Tertullianus, sinere
nequii « ecclesias aliter interim intelligcre, aliter credere,
quam ipse per Apostolos prædicabat » (2).
(1) Franzelin, th. 12, ed. 4, p. 104 ; Melchior Cano, De locis, theol.,
1. IV, c. iv, ad 14 arg., apud Franzelin, ibid.
(2) Dc prescript. hœr., 28. Journei, n. 295.

~*

DE CONSENSU FIDELIUM

565

Hot· arguiw nto S. Hieronymus contra Vigilantium d( mon­
strat legitimum esse culturn sanctorum; — S. Epiphanius
statuit perpetuam Maria; Dei Genitricis virginitatem.
Ho-·
eodem criterio utitur : S. Basilius adversus Eunomium ;
S. Augustinus contra Julianum, Manichæos, Faustum, Pelagianos ; — quod, cur infallibile sil. declarat S. Vincentius
Lirinensis (1).

Hinc, non semel, ante definitiones suas. Ecclesia sensum
fidelium investigavit. Ita, v. g. Pius IX, ante definitionem
Immaculatæ Conceptionis, ab Episcopis petiit ut ipsi indi­
carent « quæ ( sst t suorum fidelium e rga immaculatam Dei­
parae conceptionem pietas ct devotio » et in Bulla « Ineffa­
bilis » inter divinæ Traditionis criteria nuimratur « singulo­
rum catholicorum Antistitum ac fidelium conspiratio ».
596. In summa, Verbum Dei revelatum, in sua plenitudine
accipiunt el promulgant Apostoli ; integrum autem custo­
diunt sub auctoritate S. Pontificis, et in unione cum ejus magis­
terio infallibiliter prædicant el repetunt « Apostolorum succes­
sores toto orbe in omnes ælates, acceptumque transmittunt ;
ini er quos praeeunt Paires, cet erorumque vocem dirigunt et
moderant ur.
« Interea, tanquam echo assonat fides el conscientia plebis
chistianæ, divina impie vocem, per Magistros delatam el pro­
pagatam, referi atque exprimit grandi concentu, in quo eminet
vox Theologorum, quæ, Magistrorum voci plane consona,
plebis concentui praeit, eumque conlinet (2). »

(1) Contra Vigilant., n. 5 ; Adv. hter. pan., hær., 78, c. 6 ; Journei, n. 1111 ;
Adv. Eunom., I. 111, π. I ; Contra Jul., 1. 1, c. vn, n. 31 ; De duabus anirnabus contra Munich., c. 1 1 ; Cont. Faust., I. XI, c. Π : De pccc. tner. el reni.,
I. I, c. χχιν, n. 34. Journei, n. 1717 ; Conunonit., c. 24.
(2) Bainvel, n. 100.

566

INSPIRATIONIS EXISTENTIA

PARS POSTERIOR

DE SCRIPTURA SACRA
Ratio et divisio hujus partis.
597. Omnes quæstiones, de notione Scripturæ, de canonicilale et authentici tale librorum sacrorum, de variis versionibus
aut sensibus Scripturæ, etc., quæ in « Introductione ad Sacram
Scripturam » tractari solent, pro nunc omittimus, nam in
præsenti de Scriptura loquimur tantummodo in quantum
est fons revelationis.
(
Jamvero Scriptura fons revelationis non est nisi revela­
tionem certo contineat divinam. Revelatio autem, ut vide­
bimus, invenitur tantum in libris quorum anclor est ipse Deus
seu quos, inspiratos esse, videlicet dictante Spiritu Sancto
conscriptos, aperte constat ; qua de causa, eos in canonem
suum retulit Ecclesia.
Quapropter unica res hic est exponenda, ipsa nempe canonicæ Scripturæ inspiratio, cujus existentia in 1° articulo
demonstrata, et accurate enucleata notione, in 2° articulo
extensionem statuemus.

ART, I

De existentia et notione inspirationis
Generalis notio inspirationis (1).
598. Inspiratio, a verbo «spirare (græce èxtvcta, a verbo
πνέω), generat im significat influxum quemcumque ab externo
immissum in hominis facultates.
(1) Franzelin, De Divina Traditione et Scriptura, p. 2, th. I sq. ; Card.
Billot, De Inspiratione Sacræ Scripturæ, Romæ, 1906 ; Pesch, De Inspira­
tione Sacræ Scripturæ, Friburgi, 1906 ; Prælectiones dogmaticæ, t. I, n. 605650 ; Supplementum continens disputationes rccentiorcs et decreta de inspira­
tione S. Scripturæ, Friburgi, 1926 ; Brucker, Questions actuelles d'Ecriture

INSPIRATIONIS EXISTENTIA

567

Sensu vero slriclo et llieologico, inspiratio r· stringitur ad
designandum influxum solummodo divinum, et quidem om­
nino specialem, influxum scilicet Dei in auctores sacros, influxum
nempe quo a Deo moventur el quasi feruntur auctores sacri
ad libros sacros componendos.
Hic sensus aperte indicatur a S. Paulo ad Timotheum
scribente : «Omnis Scriptura diuinilus inspirata ! θεόπνευστες »
(II Tim., m, 16) ; analogice etiam a S. Petro aiente : < Spiritu
Sancio inspirante (ύπε πνεύματος αγίου φερόμενο:) locuti sunt
sancti Dei homines » (II Pet., i, 21).
Jamvero existentia et notio inspirationis, quæ est actio
Dei libera et supernaluralis, plene agnosci nequeunt et de­
monstrari nisi ex ipso Dei testimonio ; hoc autem testimonium
tum in Traditione consignatum invenitur, tum etiam in ipsa
Scriptura : supposita enim genuinitate librorum sacrorum
aliunde cognita, ex ipsis libris investigare possumus quid
dicant de seipsis.
I. — Existentia inspirationis
φ

Errores.

599. 1° JRalionalislæ (1„ rejicientes quidquid superat lumen
aut vires rationis humanae, Scripturam habent ut opus mere
humanum.
2° Antiqui Protestantes (2), ita notionem inspirationis exagge­
rant, ul scriptores sacros dicant non fuisse nisi instrumenta

sainte; L'Eglise el la critique biblique; Chauvin, L'inspiration des divines
Ecritures, Lethielleux ; Méchineau, L'idée du livre inspire, Bruxelles, 1907 ;
Bainvel, De Scriptura Sacra. Beauchesne, 1910 ; Mangenot, in Did. thiol..
art. Ecriture et Inspiration ; in Diet, de la Bible, art. Inspiration ; Durand,
in Diet, apologétique, art. Inspiration ; Brassac, Manuel biblique-, Ancien
Testament, I. I, cap. 1, n. 11-77 ; De Groot, Summa apologetica de Ecclesia
catholica, Ratisbonæ, 1906, q. 17-18 ; H, Popo, The scholastic view of bibli­
cal inspiration, Romæ, 1912 ; Dorsch, Institutiones Theologiæ Fundamen­
talis, vol. 3, De Inspiratione Sacræ Scripturæ, ed. 2, Œniponte, 192" ;
P. Hopfl, Tr. de inspirat. S. Scripturæ, Romæ, 1923 ; Ami du Clergé,
21 Aug. 192*. p. 529 sq. ; Hugon, La causalité instrumentale en théologie,
Téqui, cap. n, p. 34 sq. ; Calmes, Qu est-ce que Γ Ecriture sainte Paris,
1899 ; Vacant, Etudes théologiques sur les constitutions du Concile du Vatican,
t. I, art. 81-88, p. 458 sq. ; Van Noort, De fontibus revelationis, η. 29 sq.
(1) Hobbes*, Spinoza*, Tindal*, Rcimarus*, Lessing*, Voltaire*, et .
(2) Lutherus*, Melanchton*, Quenstedt*, Calovius* ; cf. Pesch, De Ins­
pirai..., p. 211-230.

568

INSPIRATIONIS EXISTENTIA

mechanica ct quasi simplices calamos in manu Dei, qui textus
Bibliæ originalis omnia dictavit, etiam puncta-vocalia.
3° Proleslanles Orthodoxi (1) inspirationem dicunt non realem
sed personalem ; hæc non afficit ideo textum ipsum sed ipsum
tantum scriptorem, quem, spirituali quodam et religioso
influxu, totum occupat, eodem fere modo quo singulos fideles
donum Spiritus Sancti.
4° Proleslanles Liberales (2), nomen retinentes, realitatem
ipsam inspirationis prorsus possumdanl, eam intelligentes esse
impulsionem quamdam fidei ipsius sciptoris sacri, non valde
diversam ab influxu quo moventur poctæ d oratores. Hac vero
commotione religiosa correpti, auctores sacri experientias
suas religiosas serif to consignarunt, absque ulla intalli) ilitatis
certitudine.
5° Modernistæ (3) fere idem docent, inspirationem non
secernentes « ab impulsione illa... qua credens ad fidem suam
verbo scriptove aperiendam adigitur » et illam dicentes quid
esse sirmle ipsi poeticæ inspirationi.
Doctrina catholica.
600. Exislenliam simul atque naluram inspirationis decla­

rant varii Scriptura? ct Patrum textus mox citandi, qui
omnes in hanc Valicani definitionem conveniunt : « À’eteris
11 Novi Testamenti libros integros, cum omnibus suis partibus...
Ecclesia pro sacris ct canonicis habet..., proplerea quod,
Spiritu Sancio inspirante conscripti, Deum habenl anciorem,
alque ul laies ipsi Ecclesiæ traditi sunt (4). »

Assertio : Cum ex Scriptura, tum ex Traditione constat
exstare libros, qui Spiritu Sancto conscripti, Deum habent
auctorem.
1° ARGUMENTA EX SCRIPTURA

Testimonia Scripturæ de inspiratione : alia referuntur ad
(1) Gore*, Sandav*, Cremer*, Grau*. Cf. Pesch, ibid., n. 248, 253, 268-270.
(2) Harnack*, post Kant, Schleiermacher, Ritschl. Cf. Pesch, n. 233-250 ;
Sabatier*, Esquisse d'une philosophie de la religion, 9e édit., Paris, 1. 1,
c. 3, § v, p. 95 sq. ; Les religions d'autorité et la religion de l'esprit, 3* édit.,
Paris, I. 1, c. 2, i, p. 280 sq. ; c. 5, v, p. 399 sq. ; cf. Durand, in Diet, apol.,
art. Inspiration, col. 911-914.
(3) Cf. Decr. Lamentabili, prop. 9 et 10 ; Encyc!. Pas<endi; Denzinger,
n. 2009, 2010, 2090.
(4) Sess. 3, cap. 2. Denzinger, n. 1787 ; cf. can. 4 de revelat., Denzineer,
1809.

INSPIRATIONIS EXISTENTIA

569

quædam delerminala scripta ; alia ad inlegram Scripturam
sed plus minusve explicite.
1« Ou/EDAM SCRIPTA DICUNTUR INSPIRATA.

601. A. In Veteri Testamento. — Non semel dicuntur cerli

homines, moli a Deo, ad aliqua scribenda. Ita Ex., xvm.
14 : « Dixit autem Dominus ad Moysen : scribe hoc, oh monu­
mentum. in libro ». — Ex., xxxiv. 27 : « Dixitque Dominus
ad Moysen : Scribe tibi verba hæc, quibus ct tecum ct cum
Israel pepigi foedus ». — Deui., xxxi, 16, 19 : « Dixitque Do­
minus ad Moysen... Nunc itaque scribile vobis canticum istud,
et docete fd ios Israel ».
B. In Novo Testamento. — a) David nonnunquam saltem
erat inspiratus, nam locutus est « in Spiritu Sancio», seu sub
influxu Spiritus Sancti : 1) Id testatur Dominus ipse Jesus, qui
Scribæ interroganti respondet : « Ipse... David dicit in Spirilu
Sancio : Dixit Dominus Domino meo : sede a dextris meis... »
(Mare., xii, 36 ; Matth., xxn, 41-43). — 2) Id testantur Apos­
toli : « Oportet impleri Scripturam, quam prædixit Spiritus
Sanctus per os David de Juda » (Act., i, 16). — « Domine....
qui Spirilu Sancio, per os patris nostri David, pueri tui.
dixisti : Quare fremuerunt gentes » (Act., iv, 24 sq. ; cf.
Act., π, 30}.
b) Verba ipsi Moysi dicta a Domino, dicuntur a Dio dicta
ipsis Judæis, quibus tamen nonnisi scripta pervenerunt :
« Non legistis quod dictum est a Deo dicente vobis : Ego sum
Deus Abraham, ct Deus Isaac et Deus Jacob ? » (Matth.,
xxn, 31-32 ; Ex., m. 6). — Ergo hæc verba fuerunt scripta
sub Dei influxu seu inspirata.
2° Tota Scriptura dicitur inspirata.
A. Implicite.
602. a) In V. Teslamenlo. — Nullibi aperte dicitur tota Scrip­

tura divinitus inspirata, licet, quandoque sermo sit. modo
omnino generali, de libris sacris (I Mach., xn. 9-10). —
Sed maxima tamen pars Scripturarum fere æquivalentcr
inspirata declaratur, co quod prophelis adscribilur. Prophet æ
enim affirmant se divinitus osse jussos et motos ad seri-

570

INSPIRATIONIS EXISTENTIA

bcndum mulla a Deo, aure, visu, aut alio modo accepta
(Is., vin, 1 ; xxx, 8 ; Jer., xxx, 2 ; xxxn, 1-2) ; insuper
prophetæ sunt os ipsius Dei, qui per os ct linguam eorum,
ad homines loquitur (Ex., iv, 15, 16 ; I Reg., x, 10 ; II Reg.,
xxiii, 2 ; Jer., xv, 19, etc.). Ergo sunt multi V. T. libri con­
scripti sub Dei influxu seu inspirati (1).
b) In Novo Testamento. — 1) Christus ipse multoties ad
Scripturas provocat ut ad testimonium suæ missionis divinæ
firmissimum ct infallibile (Matth., v., 17 ; xxvi, 31, 54 ;
Luc., xxiv, 44 ; Joan, v., 39 ; x, 34,35 ; xm, 18), excedens
quodvis hominum
testimonium,
etiam
Joannis
Baptistæ,
Λ
testimonium nempe eamdem habens auclorilalem ac ipsa
miracula (Joan., v, 34-39). Atqui hæ Scripturæ, ad quas
scrutandas invitat Jésus auditores, pervagantur fere lolum
vetus Testamentum et continent Moysis legem, oracula pro­
phetarum el psalmos (cf. eosdem textus). Ergo, ipsa Christi
voce, implicite asseritur inspiratio f< re omnis Veteris Testa­
menti, seu saltem vaticiniorum mcssianicorum.
2) Apostoli tanti faciunt auctoritatem Scripturarum, ut
quoties aliquos earum allegant in argumentum, semper
utantur formulis : « Scriptura dicil », « Scriptum csl » (2). quæ
formula?, utpotc, juxta illos, eædem omnino ac istæ : « Deus
dicit », « Loquitur Spirilus Sanctus » (3), aperte significant
Scripturas haberi ab Apostolis in argumentum ineluctabile
it infallibiliter verum, quia Scripturae sunt, quia sunt Ver­
bum Dei seu quia inspiralæ sunt.
B. Explicite.

603. a) II Tini., m, 1 1-16. — S. Paulus, hortans Timo­
theum ut stabilis et firmus permaneat in fide (v. 14), duo
affert motiva : auclorilalem suam apostolicam (v. 14), et
Scripturarum, quas ab infantia novit Timotheus (v. 15),
auctoritatem et inspirationem : « Omnis Scriptura divinitus
(1) Cf. Pesch, De Inspiratione..., n. 378 sq.
(2) Act., i, 20 ; vu, 42 ; xm, 33 ; xxin, 5; Roin., i, 17 ; n, 24; in, 4, 10
iv, Π ; vili, 36 ; I Cor., i, 19, 31 ; n, 9 ; m, 19 ; Gal., m, 10, 13, etc.
(3) Act., i, 15-16 ; n, 25-31 ; ni, 22 ; iv, 25 ; Ilebr., i, 1 ; m, 7 ; iv,
vili, 8 · x, 15 16, etc.

INSPIRATIONIS EXISTENTIA

571

inspirala
γραφή θεόπνευστος) utilis esi ad docendum... »
(v. 16).
In hoc ultimo versiculo :
1) Agilur de Scriptura. — Γραφή (Scriptuia) enim, uti modo
vidimus, est vocabulum quo, a scriptoribus N. T., designantur
sacri libri, hicque synonymam habet expressionem « Τα ιερά
γράμματα », qua utitur Apostolus versu praecedenti. Ergo
idem significat.
2) Agilur satiem de libris V. Testamenti. — Vox enim « Scrip­
tura » nullatenus in textu restringitur, ac proinde designat
omnes libros, (pios Timotheus, filius matris Judææ (II Tim., i,
5 ; Act., xvi, 1) ab infantia novit ; ergo etiam libros deulerocanonicos
: nam Timotheus,r ad modum Israelitarum extra
•
Palæstinam degentium, Scripturam legebat in versione LXX.
Dixi : sallem..., quippe non immerito, ut videtur, vox
« Scriptura » extendi potest etiam ad libros X. T. jam
conscriptos (1)..
3) Agilur de omni Scriptura. — Vox « omnis » intelligi debet
non tantum de Scriptura collective sumpta, seu de integra
Scriptura, sed (diam de Scriptura distributive sumpta, nimi­
rum de singulis Scripturæ partibus. Hic enim sensus exigi
videtur, tum quia, in Græco, deest articulus (ή) ante γράφη ;
tum tpiia ponitur verbum « πάσα » : « omnis » et non vi rhum
«όλη » : Iota : Ium denique quia hic sensus erat in usu apud
scriptores hujus temporis : « alia Scriptura dicit » (Joan.,
xix, 37).
4) Scriptura est divinitus inspirala. — Etenim, in Græco.
vocabulum « θεόπνευστος », sensu passivo (2), ut attributum
adhibetur. Ergo subauditur verbum « έστί » ; cum autem
adjectiva θεόπνευστος et ώφέλιμος conjunctione ζαί uniuntur,
poni debet hoc verbum ante ipsa adjectiva. Inde sensus :
« Omnis Scriptura est inspirala et utilis... »
In Vulgala vero, expressio « divinitus inspirata » apponitur
(1) Chauvin, chap, iv, p. 119.
(2) < Le mot Θεόπνευστος, de Οε'ος, Dieu, et πνέω, souffler, a générale­
ment un sens passif, comme la plupart des adjectifs verbaux terminés en τος
Οεόδοτος, θεόπεμπτος, Οεόγνωστος, etc.), et signifie souffli par Dieu. » Brassac,
Man. bib.*, t. I, p. 31, n. 4.

O

i

I NS PI RAT 10 MS E XI ST ENT IA

sensu non dislinclivo (Omnis Scriptura, qua? < st inspirata,
utilis est) — seel sensu explicalivo, ct. ita legi debet phrasis:
« Omnis Scriptura (quia) divinitus inspirata, utilis est... »
Contextus enim, in quo loquitur Apostolus do singulis Scrip­
turis, (pias novit Timotlu us, non alium patitur s< usum. quem
ceteroquin exigit versio Graeca.
Igitur omnis Scriptura, unaqUæque pars Scripturarum,
(quidquid nomine Sciipturæ vocari potest), < st divinitus
inspirata.
604. b) JI Pel., i. 20-21. — S. Petrus, txhortans fideles
ut permaneant in coctiina accepta, piovocat ad duo funda­
menta, quibus solide nititur luce eorum fides : 1) testimonium
Dei Patris erga Filium, cujus testis auricularius fuit ipse
Petrus in monte, in di< Transfigurationis (v. 16, 17. 18) ;
2) testimonium Scripturarum, quod dicit : « firmiorem pro­
pheticum sermonem ».
Ratio autem, cur Scriptura tam firmum exhibeat argu­
mentum, hæc est : « Hoc primum intelligentes, quod omnis
prophetia Scripluræ propria interpretatione non [it. Non enim
voluntate humana allata est aliquando prophetia, sed Spi­
ritu Sancio inspirati loculi sunt sancti Dei homines (άλλά υπό
πνεύματος αγίου σερόμενοι έλάλησαν άπό θεού άνθρωπο’.), »
1) Agitur de Scriptura. — Verbum enim λαλειν (έλάλησαν),
generice significat mentem signo aperire ; in præsenli ncvq,
ratione contextus (v. 19), do1 manifestatione mentis per
scriptionem intelligendum est. Hinc « sancti Dii homines »
sunt ipsi scriplores sacri, qui « locuti sunt », < I quorum « habe­
mus propheticum sermonem » (v. 19).
2) Agitur de loto Γ. Testamento. — Prophetia enim, de qua
loquitur Petrus, intelligitur certo de prophetiis ipsis et de
prophetis, sed intelligi quoque videtur de loto F. Testamento.
Revera : Juxta etymon vocis, prophetia (πρό-σημ») idem
sonat atque actio sub Dei influxu facta : id< o sermo prophe­
ticus est sermo a D( o inspiratus. — Juxta usum vero hebraicum et contextum, omnis prophetia Script ura? idem est ac
omnis prophetica Scriptura; hoc autem nomine generatim
designantur omnes libri V. T., qui omnes < nim, sensu sive

I NS PI K AT I ON IS EX I ST ENT IA

*F-Q
0/4

litterali sive spirituali. advenlum Messiæ prænunlialum con­
tinent.
3) Agitur de inspiratione Scripluræ. — Iks aperta est in
Vulgata : « Spiritu Sancio inspirante loculi sunt... »; æquivalenter autem adest in textu græco : « υζό πνεύματος άγιου
φερόμενοι « : sub influxu Spiritus Sancti seu ab Ipso acti,
impulsi, scripserunt sancti Dc i homines. — Ergo rursus
omnis V. T. Scriptura est divinitus inspirata.
De inspiratione autem librorum Λ. T.. pauca tantum inve­
niuntur in scriptis Apostolorum. S. Joannes, in Apocalypsi,
non semel t( statur se a Deo mandatum scribendi accepisse
(Apoc., i, 10. 11, 19 ; xix. 9. 10). — S. Paulus nomine Scrip­
luræ citat Lucam x, 7 (I Tim.. v. 18). — Denique S. Pelrus
inter Scripturas recenset epistolas S. Pauli, quarum quædam
loca difficilia sunt intellectu (II Pet.. m. 15-16).
Inde sequitur argumentum scripturistieum. quamvis cer­
tissimum et infallibile, ex se insufiici» ns esse ad ch monstran­
dam inspirationem lotius Scripluræ V. <1 N. Testamenti.
Quocirca ad Traditionem recurrendum est ut argumentum
instituatur completum et omnium menti magis accommo­
datum.
2θ ARGUMENTUM EX TRADITIONE
A. Ex testimoniis Vet. Patrum.
605. 1° Dicunt Patres Scripturas Sanctas esse « Spiritus

Sancti oracula », « divina eloquia », etc.
Ita S. Clemens R. [f97) : « Inspexistis diligenter Scripturas
Sacras, quæ veræ sunt <1 dalæ per Spiritum Sanctum (Γ. »
Equidem hæc verba imprimis intelligcnda sunt de V. Testa­
mento, sed S. Clemens textus nonnullos N. T. laudat ct de
prima epistola S. Pauli ad Corinthios aperte dicit : « Vere
divinitus inspiratam epistolam misit (2). »
S. Polycarpus [fl55-56] dicit Philippenses « bene exerci­
tatos esse in Sacris Scripturis ». et stalim citat Ps. IV. 5 ct
Eph., IV, 26, quæ laudat per formulam : « in his Scripturis
(1) Ep. ad Cor., 45, 2. Journel, 22. — (2) Ad Cor., 47, I sq.

574

INSPIRATIONIS EXISTENTIA

dicitur » (1). Ergo æquiparat Psalmos et epistolas B. Pauli
« Saciis Scripturis », quæ generat im habet ut verba Dei et
Spiritus Sancti.
Epistola Barnabæ loca plura λ. ct N. Testamenti laudat
cum formulis : « Scriptura dicit, sicut scriptum est » (2) ;
ergo scriptor hujus epistolæ clare manifestat suam inspira­
tionis fidem.
S. Justinus [|163-7] : « Nolite pul are (verba prophetarum)
ab ipsis inspiratis dici, sed a Verbo divino, quod cos movebat.»
« Per quos [prophetas] Spirilus prophelicus loquitur (3). »
Testatur autem scripta evangelica legi simul cum libris pro­
phetarum in conventibus Christianorum ac proinde inter
libros sacros et inspiratos recensita esse (4).
S. Theoph. Antioch, [f 180] : « Hæc nos docent Scripturæ
Sand a*, et quotquot Spirilu Sancio affjali fuere, inter quos
Joannes dicit : In principio erat Verbum. » « Consentaneæ
inveniuntur prophetarum et evangeliorum sententiæ, propterea quod omnes uno Dei afflali Spirilu loculi sunt (5). »
S. Irenæus [γ 190-8] : « Scripturæ quidem perfectæ sunt,
quippe a Verbo Dei el Spirilu ejus diclæ. » Ipse est Spiritus
Sanctus qui loquitur per prophetas : « Manifeste pronuntians
Spiritus Sanctus per David (6). »
Tertullianus | 222] de Ecclesia Romana ait : « Legem et
prophetas cum evangelicis et apostolicis litteris miscet et
inde polal fidem. » Scripturas autem dicit « Dei voces » (7).
Clemens Alex [j*211-6] : « Os enim Domini, Spirilus Sancias
ea [Scripta Sacra] esi eloculus ». « Qui divinis Scripturis firmo
judicio credit, demonstrationem accipit cui contradici ne­
quit, vocem scilicet Dei qui Scripturas nobis dedit (8). »
S. Hippolytus [1235] : Deus « dedit legem ct prophetas, et
dando coegit hos per Spiritum Sanctum loqui... In his igitur
Verbum versabatur, loquens de se ipso. Jam enim ipsum suus
(1) Ep. ad Philip., 12, 1. — (2) iv, 7, 11, 14 ; v, 2-4 ; vt, 12.
(3) 1 Apol., 36, 31. — (4) I Apol., V) ; Dial, cum Tryph. W, 103, 119.
(5) Ad Auiol.,1. II, n. 22, 1. III, n. 12, Journel, 182, 185.
(6) Ada. hær., 1. II, c. χχνπι, n. 2. Journel, 203 ; 1. III, c. x, n. 4 ; cf.
1. IV, c. 2, n. 3, c. 10, n. 1.
(7) De præscr., 37 ; Apolog., 31. — (8) Protrep., C. 9, n. 82, 1 ; Stroni.,
2, 2, 9, G ; Journel, 404, 417.

INSPIRATIONIS EXISTENTIA

præco erat (1) ». Porro inter Scripturas citat fere omnes
libros N. T.
Origenes [*)· 254-5] : « Quod iste Spiritus [Sanctus] unum­
quemque sanctorum vel prophetarum vel apostolorum inspi­
raverit... manifeste in ecclesiis prædicatur. » Unde sequitur
« quod per Spirilum Dei Scripturæ conscripiæ sint. » « Ipsæ
Scripturæ divinæ sunt, id est, Dei Spirilu inspiralæ. Hinc
dicit « omne m Scripturam divinitus datam ». « Dei eloquia sunt
in Lege et prophetis, evangeliis et apostolis (2). »
S. Cyprianus [f258] : « Nos Deus per Scripturas Sanctas
erudire et instruere dignatus est (3) ». Præterea ubique docet
in Scriptura Spiritum Sanctum loqui vel sacros scriptores
loqui in Spiritu Sancto.
Eusebius Cæsar [γ340] : « Aut [hæretici] Sacras Scripturas
a Sancto Spiritu diclalas esse non credunt, ac proinde infi­
deles sunt ; aut semetipsos Spiritu Sancto sapi< niion s esse
existimant (4) ».
S. Athanasius [f373] : « Omnis nostra.... Scriptura, cum
Vetus tum Nova, divi nilus inspirata utilisque ad doctrinam
est, ut scriptum habetur ». « Habemus ad salutem divinas
Scripturas », at « nonnulli [hæretici] conati sunt... ca [apocry­
pha] immiscere Scripturæ divinitus inspiralæ (5). »
S. Hilarius [j"367] : « Omnem propheticum sermonem ex
divini Spiritus instinctu profectum non in obscuro esi (6). >■
S. Basilius [f379] citat verba S. Pauli : « Omnis Scriptura
divinitus inspirata est atque utilis (7). »
*
S. Cyrillus Hier [j*386] :« Ista nos docent divinitus inspiralæ
λ . et N. Testamenti Scripturæ. » « Ipse Spiritus Sanctus elo­
cutus est Scripturas... Dicamus ergo quæ ab Ipso dicta sunt (8).»
S. Gregorius Nyss. [f394] : « Divinitus inspirata Scriptura,
sicut ipsam divinus Apostolus nominat, Sancti Spiritus est
(1) Coni. IVoeluni, 11, 12.
(2) De principiis, præf., n. 4, 8 ; 1. IV, n. 1 ; In Ps. I, n. 4 [Journel, 483];
cf. In Jer., hom. 21, 2, Journel, 488 ; In Jer., hom. 10, n. 1.
(3) Præf. in libr. testim., Pesch, n. 48. — (4) Fragm. cont. Artem., in
Hist, ecct, 1. V, c. xxvm, Journel, 400.
(5) Ep. ad Marcellinum, ep. festalis 39. — (6) In Ps. 138, n .1.
(7) Ep. XLii ad Chilonem., n. 3. — (8) Catcch. k ; cat. 16, 2, 3.

576

INSPIRATIONIS EXISTENTIA

Scriplura... Quæcumquc Sacra Scriptura dicit. Spiritus Sancti
sunt voces vel effata (1). »
S. Ambrosius [f397] : Evangelista* « scripserunt quæ Spi­
rit us iis loqui dabat ». « I nde ct Scriptura divina θεόηνευστος
omnis ex hoc dicitur, quod Deus inspiret, quæ loculus esi
Spiritus (2). »
S. J. Chrysostomus [f 407] : « lias quidem lit teras dedit
Deus. » Alibi loquitur de Scripturis divinis a Spiritu S. compo­
sitis. » Scripturæ non « sunt verba simpliciter, sed Saucii
Spirilus verba (3) ».
S. Hieronymus [f 420] : « Scripturæ a Spiritu Sancio conscriplie sunt et edilæ. » Quare, ait. nonnulla in versione latina
emendavi « non... ut aliquid de dominicis verbis aut corrigen­
dum putaverim aut non divinitus inspiratum ; sed latino­
rum codicum vitiositatem... ad græcam originem » revocare
volui (4).
S. Augustinus [f430] : « De illa civitate (de coelo), unde
peregrinamur, lilleræ nobis venerunl ; ipsæ sunt Script.uræ (5). »
S. Cyrillus Alex, [f 144] : « Unus enim liber est tota Scrip­
tura et dicta est per unum Spirilum Sanctum (6). »
Theodoretus [f458] contra illos qui volebant non omnes
Psalmos a David scriptos esse, declarat : « Quid... mea refert ?
cum constet divini Spirilus afflatu universos osse conscrip­
tos (7) ».
S. Gregorius I Μ. [γΓ>95] : « Quis hæc [librum Job] scrip­
serit. valde supervacue quæritur, cum tamen auctor libri
Spirilus Saucius fideliter credatur. Ipse igitur hæc scripsit,
qui scribenda dictavit (8) ».
605a. 2° Dicunt Patres scriptoris sacros esse «organa Dei»,
« a Deo motos ct afflatos esse », etc.
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)

Corn. Eunom., Ί.
Ep. nd Justum, n. 1 ; De Spiritu 6'.,I.III,c. χνϊ,η. 112 ; Journel,1286.
In Gen., hom. 2, n. 2 ; hom. 21, η. 1 ; hom. 15, η. 1.
In Mich., I. VII, c. v ; ep. xxvn, ad Marcellum, η. 1 ; Journel, 1347.
In Ps. 90, enar. 2, η. 1 ; Journel, 1479.
In Is., 1. IJI, orat. 2, n. 13.
In Ps., præf. ; Journel, 2158.
Moralia, præf., c. i, n. 2 ; Journel, 2302.

INSPIRATIONIS EXISTENTIA

577

Ila S. Justinus dicit scriptores sacros « puros se ipsos di­
vini Spiritus operationi praebere, ut divinum illud delapsum
c coelis plectrum, velut quodam citharae aul lyrae instrumento,
ila justis hominibus utens, divinarum nobis et caelestium
rerum cognitionem recluderet. » Prophetæ « vaticinantes
non alia re nisi verbo divino diuinilus feruntur » (1).
Athenagoras ^177] : Dei Spiritus « prophetarum ora tanquam instrumenta pulsavit ». « Prophetæ... impellente Spiritu
Sancio, quæ ipsis inspirabantur, ea sunt locuti, uknte illis
Spiritu Sancto, velul si Ubiam inflet tibicen » (2).
S. Theophilus Ant. : Acerbum Dei « descendebat in prophetas,
ac per eos de mundi creatione et ceteris rebus loquebatur...
Sic per eum (Moysen) loquitur (3) ».
S. Hippolytus : « Ili namque patres spiritu prophetiæ
aptati digneque ab ipso Verbo honorai i. quo nimirum velul
organa in se ipsis semper unitum Verbum tanquam plectrum
haberent, cujus nutu atque afflatu, quæ Deus vellet, hæc
prophetæ annuntiabant (4) ».
Lactantius [j* 315] : « Prophetæ... unius Dei Spiritu pleni,
quæ futura essent, pari et consona voce prædixerunt (5). »
S. Athanasius : « Idem Spiritus est in omnibus [scriptori­
bus sacris], et secundum divisionem ejus, in singulis factam,
unusquisque datam sibi gratiam administrat et implet, sive
prophetia sit, sive legislatio, sive historiæ commemoratio,
sive Psalmorum gratia (6) ».
S. Gregorius Nyss. : David « Spiritu afflatus dixit etiam
Dominum Domino loqui, quæ dixit... Ergo numine afflati
sancti vates virtute Spirilus Sancti inspirantur ; et ideo omnis
Scriptura divinitus inspirata dicitur (7) ».
S. Ambrosius : Evangelistæ « divino Spiritu ubertatem
dictorum rcrumque omnium ministrante, sine ullo molimine
coepta compleverunt (8) ».
(1) Cohort, ad Graecos, 8 ; Journel, 149 ; I ApoL, 33.
(2) Leg. pro Christ., 7, 9 ; Journel, 162, 163.
(3) Ad AutoL, 1. II, c. x ; Journel, 179. — (4) De Antichristo, 2 ; Journel,
388.
(5) Div. Instit., 1. I, c. iv, n. 1 ; Journel, 626. — (6) Ep. ad Marcetlinum,
Pesch, 69.
(7) Cont. Eunom., Ί, — (8) Exp. Evan°. Luc., 1. I, c. i.

Theol. I.

19

578

IN S PI n A T10 NIS E XI ST E N T J Λ

S. J. Chrysostomus : « Cum diligentia perpendat unusquis­

que nos per prophetarum linguam audire Deum nobiscum
colloquentem (1) ».
S. Augustinus : « Cum illi [Evangclistæ] scripserunt quæ
ille [Christus] ostendit ct dixit, nequaquam dicendum est
quod ipse non scripserit, quandoquidt m membra ejus id
operata sunl, quod diclanle capile cognoverunt. Quidquid
enim ille de suis factis ct dictis nos legere voluit, hoc scriben­
dum illis lanquam. suis manibus imperavit (2). »
S. Gregorius I M. : « Ipse [Spiritus Sanctus] scripsit qui
et in illius opere inspirator exstitit, et per scribentis vocem
imitanda ad nos ejus facta transmisit.... Rei [Scripturæ]
Spiritum Sanctum auctorem ten< mus (3). »
B. Ex factis.
606. a) Ex maxima Patrum ct

fidelium reverentia erga
Scripturam, quam in publica lilurgia legebant, magnis cum
externis devotionis signis, genu flectentes vel erecto corpore
stantes, ct cujus libros, etiam sub metu mortis, tradere recu­
sabant (4).
b) Ex usu praclico Palrum, qui Scripturas habent in argu­
mentum firmissimum, cui contradicere nulli fas est ; qui
earum dicta afl\ runt sub formula : « dixit Spiritus Sanctus »
et in iis errorem vel minimum reperiri posse negant (5).
C. Ex solemnibus Ecclesiæ declarationibus.

607. a) Concilium Florentinum (6) : « Sacrosancta Romana
Ecclesia... unum atque eumdein Deum Veteris ct Novi Tes­
tamenti, hoc est L(gis et Prophetarum atque Evangelii pro(1) Jn Gen., hoin. 15, n. 1.—(2) De consensu evang., 1. I, c. xxxv, n. 54 ;
Journel, 1609.
(3) Moralia, prœf., c. 1, n. 2 ; Journel, 2302. Cf. Franzelin, th. 2, p. 312
sq. ; Pesch, De Insp..., n. 34 sq., 395 sq.
(4) S. Just., Apol. i, n. 67 ; S. J. Chrysost., in Math., hoin. 72, n. 2 ;
S. Aug., ep. ad Hier., 82, 1, 3 ; Journel, n. 129, 1421.
(5) S. Clem. R., 1 ad Cor., n. 45 ; S. Just. Dialog, cum Tryph., 65 ;
S. Iren., Adv. hær., 1. 2, c. 28, n.2 ; S. Epiph., Adv. hær. Pan., hær. 70,
«C. 7 ; S. Hier., ep. 27 ; S. Aug., ep. 28, c. 3, n. 3 ; Cont. Faustum, 1. 11,
c. 5; Journel, n. 22, 138, 204, 1106, 1347, 1417, 1597.
(6) Deer, pro Jacobitis, Denzinger, n. 706.

INSPIRATIONIS .NATURA

579

filetur anciorem : quoniam, eodem Spiritu Sancto inspirante,
utriusque Testam nl i sancti locuti sunt : quorum libros
suscipit et veneratur. »
b) Concilium Tridenlinum (1) : « Sacrosancta œcum enica
ct generalis Tridcntina Synodus... orthodoxorum Patrum
exempla secuta, omnes libros tam Veteris quam Novi Tcstairrnti, cum utriusque unus Deus sit auclor..., pari pietatis
affectu ac reverentia suscipit et veneratur.. Si quis aut*m
libros ipsos integros, cum omnibus suis partibus, prout in
Ecclesia catholica legi consueverunt et in veteri Vulgata
latina editione habentur, pro sacris et canonicis non susce­
perit..., a. s. ».
c) Concilium Vaticanum (2), post Trid. verba repetita,
addit : « Eos vero (libros) Ecclesia pro sacris et canonicis
habet, non ideo quod sola humana industria concinnati, sua
d< inde auctoritate sint approbati ; nec ideo duntaxat. quod
revelationem sine errore contineant, sed proplerea quod.
Spiritu Sancio inspirante conscripti, Deum habent anciorem,
atque ut laies Ecclesiæ Iradili sunl. »
II. — Natura Inspirationis

608. Ex dictis constat Scripturam sacram « inspiralarn »
dici el esse, quia habet « Deum auclorem ». Ergo ex hac ultima
notione logice deducenda est vera inspirationis natura (3).
Dicemus autem : 1° quid non sil inspiratio ; 2° quisnam sit
verus et catholicus conceptus inspirationis.
Assertio : Inspiratio est neque ipsa revelatio, neque sola
assistentia Dei ab errore praecaventis scriptorem sacrum,
neque subsequens Ecclesiæ approbatio, neque donum apostolatus, neque simplex motus pius.
(1)
(2)
(3)
ibid.,

Sess. 4. Denzinger, n. 783-784.
Sess. 3, cap. 2, Denzinger, n. 1787.
Mangenot, in Dirt, theol., art. Inspiration, col. 2098 sq. ; Forget,.
art. Jérôme (Saint), col. 929 sq.

I

580

I NS PI RAT 10 NIS N AT U R A

I. — Non est ipsa revelatio [Doctrina saltern lheol. ceria],
609. Multi Protestantes, post Lulherum (I), contendunt

4

I

re ve lai iont ni ct inspirationi m esse unum ct eumdem actum
supcrnaturalcm, et ideo Scripturam non esse divinam, nisi
quia et in quantum conlinel revelationem.

I
/ f

►

I

Sed falso. Nam : a) Hæc opinio directe dcmnala est a Vati­
cano aiente : « Eos vero (libros) Ecclesia pro sacris el canonicis
habet, non ideo quod revelalioriem sine errore contineant. »
b) Juxta Protestantes, inspiratio est in solo libro sacro, et ea
quidem sola ratione qua a Deo re‘. elata continet, dum reapse
inspiratio habetur tum in scriptore sacro, ul in subjecto quo
recipitur, tum in libro sacro, ul in efieclu ad quem terminatur
(n. 615 sq.).
c) Ceterum revelatio et inspiratio ab invicem differunt : 1) Re­
velatio nonnisi in intellectum directe influit, dum inspiratio in
omnes facultates scriptoris sacri influit. — 2) Revelat’o gene­
raturi intelligitur manifeslalio alicujus verilalis (sive naturaliter
cognoscibilis sive non, sive etiam in se incomprehensibilis)
a Deo nobis su pernatural Her jacta. Hoc ideo sensu, omnis inspi­
ratio Scripturæ est revelatio et omnia inspirata sunt revelata,
siquidem vere sunt nobis a Deo dicta, el ita substant Dei
loquentis auctoritati ; at non omnia revelata sunt inspirata,
quandoquidem Scriptura non integram continet revelatio­
nem (2)

II. — Non est simplex Dei assistentia (3) [Theol. cerium],
610. Etenim : a) Hanc theoriam indirecte rejicit Vaticanum,
dicens absentiam erroris non sufficere ul liber aliquis dicatur et
sit inspiratus.
b) Inspiratio, ex ipso conceptu, importat influxum Dei
positivum in ipsam libri scriptionem, et non tantum meram
assistentiam contra errorem.

(1) Melanchton, Chemnitz, Queneted, Calov, etc.
(2) Observa tamen terminologiam de his non esse plane eamdem apud
omnes theologos. Cf. Billot, De Insp., ed. 2, p. 56-58 ; Vacant, Eludes...,
t. 1. n. 471 ; Pesch, De Insp., n. 411 sq. ; Van Noort, De fide divina, n. 191 ;
Chauvin, l'inspiration, c. 3, p. 59 ; Hugon, La causalité instrumentale,
c. 2, p. 36 ; Ami du Clergé, 1924, p. 530 sq. ; Synave, in Revue thomiste,
jan. 1925, p. 201-207 ; Mgr Picaud, Leçons élémentaires d'introduction géné­
rale aux Saintes Ecritures, Vannes, 1925, p. 43-44.
(3) Id dixerunt Bonfrerius, In Script, proloquia, vin, 3 ; Chrismann,
R gle de la foi catholique, § 49-51 ; Jahn, Introduction aux livres de Γ A. T.,
§ 19 ; Richardus Simon, Histoire critique du texte du .V. 7’. Ct. Pesch, De
Inspiratione..., n. 317-326.

INSPIRATIONIS NATURA

581

c) Hoc admisso : 1) Definitiones Ecclesiæ, infallibiles propter
Dei assistent iam, essent et ipsæ documenta inspirata; —-2) Deus
jam non verus esset auctor Scripturæ, saltem ex parte qua
Scriptura continet veritates scriptori sacro jam notas : in
compositionem enim libri non influeret, sed assisteret tantum
ne scriptor in re ulla eiraret.
III. — Non est subsequens Ecclesiæ approbatio [Doctrina
catholica].

611. Fautores hujus doctrinæ ita eam exponunt : 1) Liber
mere humanus Scriptura Sacra fieret, si postea in eo nil
erroris reperiri testaretur Spiritus Sanctus (1 ; — 2) imo
sunt libri, v. g. Macchabæorum, qui facti sunt inspirati eo
ipso quod ab Ecclesia in canone m recepti sunt (2) ; — 3) Partes
mere hisloricæ Scripturarum, hac tantum inspiratione subsé­
quente pollent (3).

Hæc theoria : a) Saltem quoad (hio ultima puncta, absolute
damnatur a Vaticano dicente : « Eos vero (libros Scripturæ)
Ecclesia pro sacris et canonicis habet, non ideo quod sola hu­
mana industria concinnati, sua deinde auctoritate sint approbati. »

b) IncompatibTis est cum doctrina lotius Traditionis, juxta
quam inspiratus non est nisi liber ille qui verbum continet
ipsius Dei, ut auctoris ejus principalis. .
c) Est contradictoria. — Liber enim, origine mere humanus,
fieri nequit liber divinus, Deum scilicet habens auctorem, ex
ipsa approbatione subsequent!, qua ejus essentia minime
mutatur.
IV. — Inspiratio non est donum apostolatus Theol .certum].
612. A. Alii (4) quidem contendunt charisma inspirationis
cssenlialiler

et intrinsece connexum fuisse cum dono apostola-

(1) Lessius, De divin, inspirat, doctrina; Bonfrerius, In Script, proloquia,
vin, sect. 7; Sixtus Senensis, Bibliotheca sacra, 1. VI11, hær. 12. Venise, 1566;
cf. Pesch, De Inspirat., n. 283 sq. ; 323-324 ; Méchineau, L'idée du Livre
inspiré, p. 96 sq.
(2) Haneberg, Hist, de la révélation, trad. Goschler, Paris, 1856, t. II,
p. 468-469 ; Movers, Loci quidam historiæ Canonis K. T. illustrati ; cf. Pesch,
De Inspirat., n. 326.
(3) Haneberg, ibid. ; Holden, Divinæ fidei Analysis, Paris, 1782 ; cf. Pesch
n. 315 sq.
(4) J. D. Michaëlls, Introductio in .V. T., t. I, c. III ; Jalaguler, Inspiration
du Nouveau Testament, Paris, 1850 ; E. de Pressensé, De Γinspiration des
Saintes Ecritures, 1862. Cf. Pesch, n. 621, 263.

582

INSPIRATIONIS NATURA

tus. Hinc : 1) apostoli, vi muneris apostolici, necessario luerunt
inspirati, si aliquam doctrinam scripto proposuerint ; 2) apos­
tolatus rst critérium exclusivum inspirationis pro libris N. T..
quorum nullus est inspiratus nisi ab apostolis fuerit scriptus.
Consequenter negant inspirationem evangeliorum Marci et
Lucæ et Actuum apostolorum.
Hæc opinio omnino rejicitur. Nam : a) Inspiratio est donum
ab apostolatu distinctum et separabile : 1) distinctum : non est
enim, sicut apostolatus, charisma permanens per modum
habitus ad prædicandum, sed transiens, per modum actus, ad
scribendum (1) ; 2) separabile, siquidem plures apostoli non fue­
runt inspirati ad scribendum, dum alii, non apostoli, SS. Lucas
et Marcus, sub Dei motione, libros conscripserunt. Ergo « ex
charismate apostolatus sequitur quidem apostolos,si doctrinam
revelatam vellent scripto proponeie, fuisse infallibiles sicut in
prædicanda, ita in scribenda doctrina Christi ; at ex munere
apostolatus per se speciato non sequitur ipsam sciiptionem esse
inspiratam, (imo) nec sequitur non potuisse apostolos scribere
alia ad doctrinam Christi nihil pertinentia, in quibus non
solum non inspirati, sed neque infallibiles essent » (2). Igitur
genuinus liber aposlolicus, licet infallibitcr veram contineat
doctrinam levelatam, non eo ipso habendus est inspiratus.
b) Altera assertio : nullus liber N. T. probari potest inspi­
ratus, nisi qui scriptus sit ab apostolis, a fortiori respuenda
est. « Charisma enim extraordinarium inspirationis ad scriben­
dum nulli muneri aut conditioni personarum est alligatum...
Sicut ergo ex nullo munere, quo scriptor fund ussit in Ecclesia,
potest demonstrari libri inspiratio ; ita etiam muneris sive
apostolici sive cujusvis alterius defectus nihil obsst demonstra­
tioni, quæ aliunde, ex divino scilicet testimonio el revelatione
petenda est (3). »

B. Alii (4) opinionem praecedentem, quali m exposuimus,,
rejiciendam putant, sed censent « charisma inspirationis de
(1) 2-2, q. 171, a. 2.
(2) Franzelln, De Scriptura, th. 5, ed. 4. p. 346 sq. ; Hopil, Introd. in
sacros utriusque T. libros compendium, vol. 1, p. 61 sq.
(3) Franzelin, p. 349.
(4) Ubaldl, Introductio in S. Scripturam, t. Il, Romæ, 1878, p. 76 sq.
Cellerler, Essai d'une Introduction critique au Nouveau Testament, p. 2,
1-8 ; Székély, Hermeneutica biblica, 1902, p. 194 sq. ; Schanz, Apologiedes Chnstentums, 11, ed. 3, Freiburg, 1905, p. 608 sq. ; Jouon, in Etudes*.
a. 1904, p. 80 sq. ; Van Noort, n. 52-53.

INSPIRATIONIS NATURA

583

facto exlrinsecc connexum fuisse cum apostolatu, il a ut apos­
toli, quoties in. perfungendo suo munere apostolico aliquid
scriberent, de facio semper fuerint inspirati » (1). Inspira­
tionemque SS. Marci et Lucæ explicant dicenUs charisma
inspirationis apostolis concessum, ad immediatos eorum
discipulos, saltem primarios, extensum fuisse.
Sentent ia tamen communior (2) negat inspirationem alicujus
libri sufficienter demonstrari ex sua origine apostolica, tum
quia non videtur probari charisma inspirationis annexum
fuisse muneri apostolico, tum quia hoc critérium non certo
applicari potest ad Marcum et Lucam, ut concedit ipse
U bald i.
V. — Non est simplex pius animi motus.

613. Secundum quosdam Semi-Rationalistas (3), inspiratio
est tantummodo pius animi motus, quo homines sanctiores
incitati fuerunt ad scribendum, pro aliis, suas proprias el inti­
mas experientias religiosas.
Non opus est confutare hoc systema, quo aperte negatur
et destruitur ipsa et omnis Scripturæ inspiratio.
Asseri io catholica : Inspiratio in eo est quod Deus « super­
naturali ipse virtute ita eos (scriptores sacros) ad scribendum
excitavit et movit, ita scribentibus adstitit, ut ea omnia eaque
sola, quæ ipse juberet, et recte mente conciperent et fideliter
conscribere vellent et apte infallibili veritate exprimerent :
secus non esset ipse auctor Sacræ Scripturæ universæ » (4).
Generatim exponitur natura inspirationis.

614. Scriptura sacra dicitur et est inspirata, quia habet
Deum anciorem. Jam vero is lanium ancior est alicujus libri.
qui libri hujus causa est efficiens, qui rn mpc librum ab initio
(1) Van Noort, l. cit.
(2) Pesch, n, 602 635.
(3) Hugo Grotius, Joannes Clericus, Semler, Wegscheider el alii, de quibus
cf. Pesch, n. 231 sq. ; Sabatier*, Les religions d'autorité et la religion de
l'esprit, cd 3, Paris, 1904, p. 387 sq. ; Esquisse (Γ une philosophie de la
religion, ed. 9, Paris, p. 95 sq.
(4) Leo XIII, Encyc. Proi idenlissimus Deus ; Denzinger, 1952 ; Forget,
iin Diet, théol., art. Jérôme (Saint), col. 927-943.

t'

584

INSPIRATIONIS NATURA

ad finem scripsit, sive per se, quod in praesenti evidenter
excluditur : Deus enim non immediate scripsit libros sacros,
sive per alium, tanquam per scriptionis instrumentum. Liber
ergo inspiratus a Deo est, ut a causa principali, ab homine
autem, ut a causa instrumental i (1).
Jamvero : a) Duplex est operatio instrumenti : 1) operatio
propria seu connaluralis, quam exercet instrumentum virtute
sibi propria ; sic serra, sua dentaturæ acuitate, scindit ; —
2) operatio proprie inslrumenlalis, (piam non exercet nisi
sub molione causæ principalis seu virtute a principali derivala,
virtute proprie inslrumenlali ; ita serra, ab artifice mota,
scamnum facit.
b) « Causa secunda instrumental is non participat action· m
causa? superioris, nisi in quantum per aliquid sibi proprium
dispositive operatur ad effectum principalis agentis » (1, q. 45,
a. 5). Sic serra, ex natura, apta est ad scindendum, et ejuseffectus proprius (scissio ligni), est quid inchoativum ad effec­
tum causæ principalis (facere lectum).
c) Instrumentum « non perficit instrumentalem actionem,
nisi exercendo actionem propriam.•scindendo enim [serra] facit
lectum » (3, q. 62, a. 1, ad 2).
d) Virtus seu motio instrument alis minime mutat naturam
n i, quæ in instrumentum accipitur, « quia aclio alicujus,
etiamsi sil ejus ul instrumenti, oportet ut ab ejus polenlia
egrediatur » (De Pol., q. 3 a. 4) ; sed addit tantummodo
novam formalilalem seu efficaciam propriæ instrumenti ope­
rationi, < levat propriam ejus virtute m adeo ut instrumentum
possit aliquid ultra operari.
Quapropter Deus, assumendo auctorem sacrum in instru­
is ntum ad scribendum ea quæ vult et modo (pio vult, non
ideo omnia scribenda materialiter usque ad ultimum verbum
dictat ; secus scriptor humanus, sub influxu inspirationis,
mutaretur in natura ct fieret quid inanime et mere mechani­
cum, nec ullatenus dici posset auctor, vel secundarius, libri
inspirati. Sed molione quadam speciali inlerna movet Deus
auctorem, tum ad mente concipienda ea quæ scribi jubet
(I) Quodl., vu, a. 14, ad 5.

INSPIRATIONIS NATURA

585

tum ad scriplo consignanda sic concepta, adeo ul anetor, sub
hac motione, n maneat instrumentum verum, vicum, actioum,
suo modo ornatum ct instructum, suam habens modalilalem
r< s concipiendi ct scribendi.
Qualis autem sit proprie hæc molio Spiritus Sanet i in scrip­
torem sacrum, nunc penitius scrutandum est.
In specie describitur natura inspirationis.

615. Inspiratio considerari pot,est : 1) in I)eo. ut in causa
a cpia progreditur ; 2) in homine, ut in subjecto in (pio reci­
pitur ; 3) in ipsis libris sacris, ut in effectu ad (piem ultimo
terminatur.
1° In Deo considerata (Supernalurali ipse virtute....).

616. Inspiratio est gratia extraordinaria, gratis data et
efficax.
a) Gratia. — Inspiratio enim est molio I) i supernaluralis,
physica quidc m et omnino gratuita. Nam : 1) plane distin­
guitur a concursu Dei naturali, qui debetur et ad agendum
conceditur omni en atura' ; quippe prorsus excedit meritum
scriptoris sacri ct absolute indebita est ipsi ejus natura',
cujus vires et exigentias omnino superat ; 2) datur ad effec­
tum vere supernaluralem (1).
b) Gratia extraordinaria. - Data esi enim paucis tantum
viris, ( t quidem per modum actus transitorii. in ipsos scilicet
non influens, nisi quamdiu munus exercuerunt instrumenti
Dei ad scribendum.
c) Gratia gratis data. — Collata nempe, per se ( l primario.
non ad sanctificationi m ipsius auctoris sacri, sed ad aliorum
utilitatem, ad bonum totius Ecclesia' (I Cor., χπ, 7-11).
(I) Gratia efficax. — Infallibilem enim habet connexionem
cum effectu a Dio præintinto, adeo ul. quando illam in homi­
ni m immittit Deus, jam ccrtissimum < st auctori m sacrum, sub
(1) Communis Iribus Personis divinis ut omnis operatio ad extra, inspi­
ratio speciatim attribuitur Spiritui Sancto, propter analogiam quam habet,
ul omnis gratia, ad proprietatem personalem Spiritus Sancti, qui a Patre
ct Filio procedit, via spirationis, ut Amor seu Donum subsistens.

586

INSPIRATIONIS NATURA

inspirationis influxu, infallibiliter licet libere (1), confecturum,
librum quem vult Deus ct modo quo vult.
2° In homine.

617. Divina inspirationis motio « auctores sacros ad scri­
bendum excilavil ct rnovil », influens nempe in omnes aucto­
rum polenlias, quæ ad id opus sunt necessariæ : principaliter
quick m in inlelleclum, cum compositio libri opus sit intellec­
tuale, sed etiam in volunlalem, ut ipsa ad laborem a D<o
prævo’itum mota, alias quoque imperet facullales in operis
exsecutione.
A. Actio in intellectum (Adstitit ut... recte mente conci­

perent).
618. Nolilia rerum scribendarum est semper .de prærequisilis ad inspirai ionem. quocumque modo a scriptore
cognoscantur. Aliæ quidem veritates, quæ scriptori sunt
prorsus ignota? nec ab eo naturaliter cognosci possunt, ipsi a
D o revelanlur ; alias voro scriptor ipso invenit, per media
naluralia, sub D< i assistentia, eas nimirum hauru ns, absque
errore, imo cum c< rtitudine divina, propter auxilium D< i,
qui veritatem tantum tradere vult hominibus, sive ex pro­
pria memoria, sive ex orali traditione, sive ex documentis
scriptis. Ideo, etiam in documentis colligendis, in fontibus
examinandis, etc., scriptor sacer lumine divino excitatur et
corroboratur.
Nolilia autem rerum præhabita, inspiratio proprie dicta
activitatem suam exercere incipit, pénétrai scilicet inlelleclum
scriptoris, illum illuminans <t confortans, ila ut ipse scrip­
tor vere concipial et efformel senlenlias dc rebus scribendis,
sed eo modo (pio vull Deus : quapropter sententiæ, sic sub
motione Dei illuminaliva ct roborativa concepi æ, jam sunt
senlenliæ vere divinæ, summe n< mpe ct infallibiliter veræ
et certæ, licet sint simul vere humanæ, utpote a tali mente
humana, modo suo, conceptæ et efformatæ (2).
(1) Tract, de Gratia, ubi de gratia efficaci.
(2) 2-2, q. 173, a. 2 ; Ηόρίΐ, Tract, de Jnsp. S. Scripturæ, Romæ, 1923„
p. 25 sq.

INSPIRATIONIS NATURA

587

Itaque hæc actio inspirationis : 1) neque importat sugges­
tionem directam sententiarum aut verborum dictationem.
Nam, hoc in casu, Spiritus Sanctus esset non solum auctor
principalis Scripturarum, sed auctor unicus, nec ullatenus
explicari posset quomodo idem lactum diversimode narratur
apud diversos auctores, et quomodo unusquisque scriptor
propriam servat indolem, proprium stylum, seu singulares
suas notas in lingua, in ipso genere ac forma loquendi (1).
2) Sed neque est simplex directio (2), qua scriptor opportune
judicaret quasnam veritates scribi velit Deus, quas vero,
propriis viribus ct proprio marte solus scriptor conciperet
et scripto consignaret, quia, ut Scriptura sit « Verbum Dei
scriptum », de necessitate oporte I ut Deus ipse cooperelur,
cum auctore humano, ad inlelleclualiler concipiendum opus
.scribendum.
619. Nota. — 1) Plerique theologi censent scriplores sacros
non ignorasse suam inspirationem. Quamvis enim neque neces­
sarium sit, neque semper certum, id negandum non videtur,
nisi probetur : magis enim convert il tum instrumento rationali,
lum excellentiæ charismatis inspirationis (3).
2) Quamvis scriplores sacri fuerint, in manu Dei. instrumenta
intellectualia et conscia, non certo constat eos semper plene
novisse valorem et momentum eorum quæ scripserunt.
B. Actio in voluntatem « ut fid< liter scribere vellent el apte

-exprimere nt ».
620. Inspiratione non solum Deus voluntatem humanam
morel atque impellit ad scribendum (molio prævia) ea quæ
vult et modo quo vult, seri « ipsi... peculiariter conlinenlerque
adest » (4) donec liber perficiat ur, cum ea concurrens in tolo
compositionis libri opere; id enim omnino requiritur ut. Deus
sit verus auctor ipsius libri, nimirum ut absolute vilelur error
(1) Bened. XV, Encycl. « Spiritus Paraclitus », A. A. S., 15 sept. 1920,
p. 389.
(2) Pesch, De Inspirat., n. 417 sq. ; Prxl. dos., t, I, n. 616 ; Calmes,
•Ou'est-ce que Γ Ecriture sainte ? p. 33-41.
(3) 2-2, q. 173, a. 4 ; q. 171, a. 5 ; Franzelin, th. 3, Corel. 3, p. 330
Pesch, De Inspiratione, n. 421.
(4) Bened. XV, Encycl. « Spiritus Para'litus ».

588

INSPIRATIONIS NATURA

ct fideliter et apte exprimantur ea omnia ct ea sola quæ ad
homines dirigi vult Deus.
Inspiratio itaque non influit tantummodo negative in
facultates exsecutivas auctoris sacri, cum ab errore præcavendo in electione ct consignatione vocabulorum (1), sed
positive, eum illuminando, dirigendo ct adjuvando in ipsa
vocabulorum electione ct expressione, adeo ut conceptus,
quos, sub influxu inspirativo elaboravit, cos, sub eodem in­
fluxu, apte infallibili veritate exprimat.
621. Nota. — a) Hæc ideo motio divina, sic intellecta, sola
est, ut videtur, vera et adæquala causa, cur auctor sacer ad hæc
tali modo scribenda determinetur, reapseque ea hoc tali mod.o
scripto consignet ; solaque recte explicat quomodo Deus sil
vere causa libri sacri principalis, quomodo Scriptura sit vere
Verbum Dei scriptum ; sola denique plene salvat naturam
inspirationis, quæ non tantum ad veritates ment aliter conci­
piendas datur, sed etiam ad eas materiali scripturæ signo
transmittendas.
b) Hæc tamen motio Dei interna in auctorem sacrum dari
potest, occasione adjunctorum et molivorum humanorum, quæ
se habent ad eam ul quasi praeparatio providentialis, v. g.
S. Marcus, evangelium scripsit, rogatus a fidelibus romanis, et
S. Paulus ad Philemonem scripsit, occasione fugae Onesimi.
c) Sub hac motione, auctor sacer neque in exlasim rapitur,
ul somniarunt Montanistæ, neque libertatem amittit, cum Deus,
auctor humanæ libertatis, eam, sive intellectu mediante, sive
etiam immediate, infall blit er movere potest ad actum deter­
minatum, quin eam ullatenus necessilet (2).

C. Actio in ipsis libris sacris.

622. Causa instrumentalis ita subordinatin' causæ princi­
pali ut, licet in effectu hujusmodi causarum diversae adsint
formalilales, quæ alterutri causæ tanquam propriæ attribui
possint, lotus tamen ejfeclus indivisibiliter progreditur e
(1) Id tantum requirunt nonnulli auctores, v. g. Franzelln, th. 3, n, ed. 4,
p. 322 sq. ; Pesch, De Inspiratione, n. 425, 477 ; Prudeci., t. I, n. 619, etc.
Multi vero sententiam, quam detendimus, omnino tenent : v. g. Billot,
C. 2, § 2 et 3 ; Chauvin, op. cit., cap. 2, p. 48 sq. ; Mangenot, in Diet, de la
Bible, art. Inspiration, col. 904 sq. ; Hugon, La causalité instrumentale,
C. 2, ni, p. 51 sq. ; Schultes, p. 531 sq.
(2) Cf. Tract, de Gratia, ubi de gratia efficaci.

INSI’I HAT 1 OMS EXT ENSI O

589

polenlia instrument^ prout per principale agi ns mola ct ele­
vata. Atqui libri sacri proveniunt ab auctore sacro, ut a causa
instrumental), Deo in omnibus subordinate, ut causæ prin­
cipali. Ergo libri sacri, toti a Deo sunt ct loli ab homine.
Igitur in <is « non est pars a parle rei realiler distincta,
quæ propriæ virtuti instrumenti seorsum ab influxu causæ
principalis, vel influxui causa* principalis seorsum a propria
a tivitate instrumenti debeatur, sed solum sunt distinclæ
formal i laies, quas in unam altcramve causam tanquam in
proprium principium nccessc est refundere » (1). Hinc sen­
tential, epiia humano modo, imo propriis cujusque sciiptoris
forma et stylo, formatæ sunt et exaratæ, quid imperfeclum
præ se ferunt, quod auctori sacro tribuendum est ; quia
vero, licet humanæ, sub influxu Dei formata* sunt e t expressæ,
infallibiliter continent ipsum Dei verbum.
ART. II

De Extensione inspirationis
623. Certo constat omnes libros sacros esse inspiratos.
Ouamam vero sit exte usio hujus inspirai ionis, nunc quæritur :
videlicet num exte nc’atur inspiratio ad omnes res, quæcumque
sint, dogmaticæ, scientificæ, e te., quæ apud Scripturam
inveniuntur, num præsertim extendatur tam ad verba quam
ad conceptus.

Errores.
624. Protestantes orthodoxi inspirationem restringunt ad sola
dogmata essentialia. Liberales autem et Modernislæ contendunt
Scriptorem sacrum minime ab errore præservatum fuisse. Quin
etiam nonnulli catholici (2) docuerunt inspirationem extendi
ad solas res fidei d morum et ideo errorem potuisse irrepere
in alias res quæ sunt ordinis historici, scient ilici, etc. Ipse
Newman (3) censuit ab inspiratione et infallibditate excludi
posse « obiter dicta ».
(1) Billot, De Inspirat., cap. 2, § 3, court. 2, p. 63 ; cf. S. Th., De Malo,
q. 3, a. 2.
(2) Holden, Clifford, Salvatore di Bartolo, Fr. Lenormant, Mgr d’Hulst.
Cf. Pesch, De Inspiratione, n. 316, 270, 333*342.
(3) Cf. Pesch, ibid., n. 336.

.590

INSPIRATION IS EXTENSIO

Asserlio : Inspiratio extenditur ad omnes res et sententias
Scripturarum, imo tam ad verba quam ad conceptus.
I. — Extenditur ad omnes res et sententias [De fide].

625. a) Hæc est antiqua el constans fides Ecclesiæ. — 1) Hæc
quidem fides « solemni etiam sententia in Conciliis definita
Florentino <t Tridentino, confirmata denique atque expres­
sius declarata (est) in Concilio Vaticano, a quo absolute
edictum : « V. ct N. Testam» nti libri inlegri cum omnibus suis
partibus, prout in ejusdem Concilii (Tridcntini) decreto
recensentur, el in veteri Vulgata latina editione habentur, pro
sacris et canonicis suscipiendi sunt... propterea quod, Spiritu
Sancto inspirante conscripti. Deum habent auctorem (1). »
Atqui int< r hos libros, alii sunt fere Iolaiiler historici, (ut
libri Jud., Reg., Paralip., Esdr., Nchcm., AJachab.) ; alii
mulla continent, qua' ad n s fidei ct morum minime spectant.
Ergo, juxta Concilia, inspiratio ad omnes res el sententias
Scripturarum protenditur.
2) Hinc Leo XIII declarat « nefas omnino » sse aut inspira­
tionem ad aliquas tantum Scripturæ partes coangustare, aut
concedere sacrum ipsum errasse auctor» m. Nec enim tole­
randa » st eorum ratio, qui ex... difficultatibus sesc expe­
diunt, id nimirum dare non dubitante s, inspirationem divinam
ad res fidei morumque, nihil praeterea, p» rtincre » (2).
3) Pius X, in Deer. Lain» nlabili, damnavit prop. 11 : « Ins­
piratio divina non il a ad lol am Scripturam sacram » xt» nditur,
ut omnes » I singulas « jus partes ab omni errore pramwniat. »
Denzinger, 2011.
4) Benedictus XV cos r» probavit « qui, inducto inter clem» ntum Scripturæ primarium seu religiosum <t secundarium
seu profanum discrimine, inspiration» m quidem ad omnes
sententias, immo etiam ad singula Bibliorum verba pertinere
volunt, sed ejus » fleet us, atque in primis erroris immunitatem
absolut amque veritatem, ad elementum primarium seu reli­
giosum contrahunt ct coangustant (3) ».
(1) Leo XIII, encyc. Provid. Deus; Denzinger, 1952, 783 sq., 1809.
(2) Encyc. Providentissimus Deus, Denzinger, 1950.
(3) Encyc. Spiritus Paradilus, Denzinger, 2186.

INSPIRATIONIS EXTENSIO

591

b) Hæc esi doclrina ipsius Scripturæ. — In textu : « O(nnis
Scriptura divinitus inspirata », Apostolus non distinguit
pariem a parte, sed, nulla objecti aut materiæ exceplione
lacta, absolute affirmat inspiratam quamctimque Scripturæ
partem.
c) Hæc esi doclrina inconcussa Patrum. — Dicunt enim in
Scriptura « omnia a Spiritu Sancto dicta esse . ac proinde
« lolam Scripturam divinitus inspiratam esse usque ad sin­
gulas litteras », « diligentiam Spiritus usque ad apicem ct
lilleram ext< nd i ». Unde « in verbis divinitus inspiratis ne una
quidem syllaba est oliosa », « nihil dissonum », « nihil discre­
pans », « sed singuli sermones, syllabæ, apices, puncta in
divinis Scripturis pk na sunt sensibus ». Quapropter nos exhor­
tantur Patres « ne breve m dictionem nove syllabam unam
ex iis quae in divina Scriptura dicuntur, prætc rcurramus.
Neque enim sunt verba simpliciter, sed Spiritus Sancli
verba » (1).
Hæc Patrum testimonia adeo sunt clara el aperta, ut ipse
Loisy scribere non dubitaverit : « Jamais ni les Pères ni 1< s
Docte urs du moyen âge n’ont soupçonné qu’il pût y avoir
dans la Bible des parties non inspirées, et les définitions de
Trente et du A'atican n’autorisent pas une semblable distinc­
tion (2) ».
d) Id sequilur ex diclis. — 1) Tola ct integra Scriptura Deum
habet auctorem. Eigo inspiraiio ad lolam et integram exten­
ditur et ad omnes ejus partes, ac propterea nullus error
irrepere potest in libros authi nlicos Scripturarum, secus
in Deum ipsum refunden tur. 2) Semel admissa inspiratione
restrictiva a<l sola loca doctrinalia, in dubium vocatur ipsa
Scripturæ auctoritas, quia valde erit difficile distinguere
textus inspiratos a non inspiratis, seu discernere utrum
aliqua doctrina cum fide (t moribus connectatur necne.
Hinc Leo XIII : « Consequitur, ut qui in locis authenticis
librorum sacrorum quidpiam falsi contineri posse existi(1) Hæc sunt verba S. Clem. Rom., Justini, Ireniei, Origenis, Basii ii 3/.,
Gregor. Naz., Hier., J. Chnjsoslomi, Augustini, etc. Cf. supra, n. 605 sq.
Pesch, De Inspiratione, n. 434.
(2) Etudes bibliques, 1901, p. 42.

592

INSPIRATIONIS EXTENSIO

ment, ii profecto aut catholicam divinæ inspirationis notio­
ni m pervertant, aut Deum ipsum erroris faciant auctorem. »
II. — Inspiratio tam ad verba quam ad conceptus proten­
ditur [Doclrina communior sallem el probabilior].

626. Sane jam respuimus inspirationem ita intellectam ut
verba ipsa a Deo sint malerialiler dictata, sed minus veram
etiam credimus sententiam (1), quæ inspirationem ita res­
tringit ad solos conceptus ut assistentia divina ad ipsa quo­
que verba eatenus tantum extendi debeat, quatenus Deus
cavere debet ne verba inepla ( ligantur, quibus sensus ipse
corrumperetur, relinquens ideo ipsi ct soli auctoris arbitrio
electionem vocabulorum, quamdiu apta seligit.
Re enim vera, si in hoc ultimo systtmate adhuc appareat
hominem esse auctorem secundarium libri sacri, non adeo
facile salvatur doctrina de Deo anciore principali totius et
integræ Scripturæ, quandoquidem, uti sæpe monuimus, ins­
piratio non datur tantum ad concipiendum, sed « ad scri­
bendum » ea omnia et ea sola quæ jubet Deus.
Igitur, nisi inspiratio extendatur et ad conceptus et ad
verba, libri sacri vix videntur, absolute ct sine ulla restrictione,
loli et inlegri, (piales apud nos exstant authentici, dici posse
opus ipsius Dei (2).

Probalur :
627. a) Ex nexu idearum cum verbis. — Id omnino verum
apparet, si consideretur maxima connexio quæ naturaliter
viget inter senlenlias ct phrasim, inter conceplus et verba;
quæ quidem connexio nititur et ipsa in naturali hominis
(1) Crets, De divina Bibliorum inspiratione, Lovanii, 1886; Schmid,
De inspirationis Bibliorum vi et ratione, Brixinæ, 1885; Brucker, Ques­
tions actuelles (ΓEcriture sainte, Paris, 1895 ; Pesch, Prælect., n. 635 sq. ;
De Inspiratione, n. 468 sq. ; 473-479 ; Supplementum..., n. 6 sq.; Franzelin,
th. 3, ed. 4, p. 322 sq. ; Vacant, Etudes théologiques..., t. I, art. 85, n. 474 sq.
Dorsch, p. 198 sq.
(2) « La théorie qui exclut l’inspiration verbale nie paraît peu concevable
psychologiquement, étant donné que les auteurs bibliques ont été inspirés
pour écrire leurs livres et non seulement pour penser A les écrire, t Loisy*,
L’enseignement biblique, n. 8.

INSPIRATIONIS EXTENSIO

593

facilitai uni conru xione. « Tanta est, in hac vita (1), connexio
n i cujuscumque ideas inter et vocabula quibus exprimuntur,
ut mens nostra de rebus ipsis dum cogitat, nunquam abstrahat
a vocibus quibus exprimuntur ; at de singulis rebus una cum
vocibus quibus exprimunlur, necessario cogitamus. Itaque,
nisi Deus illam rerum cogitatarum cum certis quibusdam
vocabulis connexionem in mente scriptorum sacrorum dissol­
verit (quod quidem nullatenus verosimile est), profecto res
ipsas in Scripturis expressas inspirare Deus non potuit, quin
simul proprias voces quibus illæ significarentur, scriptoribus
sacris dictaverit » utique motione-suggestiva, de qua sæpius.
Neganda ergo videtur illa quasi « vivisectio », quam quidam
introducunt inter conceptus et verba, et (piam rei natura
pati non valet.
b) Ex didis de causa inslrumenlali. — Sed potius dicendum
juxta thesim de causa instrumental!, conceptus ct verba
lolaliler et a Deo et ab homine provenire. Certe non a Deo
suggeruntur praeformati conceptus et præformata verba :
id jam rejecimus, sed ct conceptus ct verba ita immediate
originem habent e potentia activa hagiographi sub motione
Dei inspirantis, ut et conceptus ct verba, etiam in individuo,
sint simul vere a Deo mediante hagiographo.
Hoc autem systema, psychologice legibus conformius, logice
quoque deduci potest c variis Traditionis documentis antea
expositis (2), in quibus semper agunt Patres de inspiratione
totali.
Conclusiones generales.
628. la Conclusio. — « Omnia et singula in originalibus

Scripturæ libris contenta, prout• el ea ratione qua in iisdem
(1) Du Plessis d’Argentré, Elementa theologica, p. 74, ap. Chauvin, p. 188.
(2) Billot, De inspiratione, c. 2, § 3, corol. 2, p. 60 sq. ; Lagrange, Revue
biblique, oct. 1895, p. 563 ; Apr. 1896, p. 214 ; Pègues, Rev. biblique, 1897,
p. 76 ; Hugon, La causalité instrumentale, c. 2, p. 51 sq. ; Chauvin, L'inspira­
tion des divines Ecritures, c. 7, p. 172 sq. ; Mangenot, in Diet, de la Bible,
art. Inspiration, col. 910 ; Calmes, Qu'est-ce que Γ Ecriture sainte 'I p. 54-62 ;
Balnvel, De Scriptura Sacra, n. 121-123 ; Méchineau, L'idée du livre inspiré,
p.i 18 sq. ; Van Noort, n. 79 ; G. Mortari. La nozione di causa istrumentale e
le suc applicazioni alla questione dell' ispirazione verbale, Veonæ, 1928.

594

INSPIRATIONIS EXTENSIO

libris posita jacent, vere a Deo sunt ut directum ad nos scriplum verbum Dei (1). » Etenim sunt omnia et singula a Dea
dictata.
Dixi autem : « prout et ea ralione... » Nam alia sunt formaliler ct in seipsis verbum Dei. alia vero materialiter tantum,
ratione nempe eorum insertionis in Scriptura.
a) Sunt /ormaliler verbum Dei et ideo in se el per se vera
el certa :
1) Omnia, etiam facta historica, quæ hagiographus (pia
talis, seu ut Dei instrumentum, sub Dei motione, vere ajfirmal
et docet.
2) Omnia quæ referuntur ut dict a ipsius Dei aut Christi ;
ut dicta Angelorum, Prophetarum, Apostolorum, in quantum
actu munus exercent divinum seu ut ministri Dei loquuntur.
3) Omnia asserta, a Deo approbata, vel a Christo, vel etiam
ab ipso h agiograph o qua formaliter instrumentum est Dei.
b) Sun! materialiter lanium verbum Dei ac proinde nec in se
et per se vera, reda el sancta :
1) Omnia quæ a Deo aut ab auctore sacro aut etiam ab ipsa
ralione humana improbantur.
2) Omnia verba mendosa, injuriosa, blasphema.
3) Propria dicta aut sensa auctoris aut aliorum hominum,
de quibus constat ea esse præter Dei influxum.
4) Documenta de quibus solidis argumentis constat quod
ea sacer scriptor nec sua facit nec probat (2).
(1) Billot, De Inspiratione, c. 1, p. 36 ; Vosté, De Scripturarum veritate,.
Romæ, 1923; Dorsch, De inspiratione Scripturæ sacra', p. 178 sq. Hinc
Commissio de re biblica. 18 J un. 1915 : ex « dogmate catholico de inspiratione
et inerrantia S. Scripturarum (sequitur quod) omne id quod hagiographus
asserit, enuntiat, insinuat, retineri debet assertum, enuntiatum, insinuatum
a Spiritu Sancto ». Denzlnger, 2180.
(2) Ad enodandas tamen difficultates non licet pro arbitrio supponere
♦ citationem implicitam », qua? e contra admittenda non est, « excepto casu,
in quo, salvis sensu ac judicio Ecclesiæ, solidis argumentis probetur :
1) Hagiographum alterius dicta vel documenta revera citare, et 2) eadem
nec probare necsua facere, ita ut jure censeatur non proprio nomine loqui».
Dec. Comm. Bibl., 13 Fehr. 1905. Denzlnger, η. 1979. Cf. Chauvin, L'inspi­
ration. chap. VIII ; Billot, De Inspiratione, c. 1, § 2, m, p. 36 sq. ; Pesch»
De Inspiratione, n. 436-450 ; Mangenot, art. eil.t col. 2260 sq.

INSPIRATIONIS EXTENSIO

595

629. 2a Conclusio. — Inspiratio, uti vidimus, omnem errorem
41 Scriptura originali ct authentica lani necessario excludit
« (piam necessarium est Deum, summam veritatem, nullius
Omnino erroris auctorem esse » (Prov. Deus) (1). — Quoad
errores qui de lacto exstare tamen possunt in Scripturis aut
difficultates quæ exsurgere possunt inter Scripturam et
Scientias, hæc juvat exscribere ex Leonis XIII « ncyclica
« Prov. Deus » :
1° Errores reales. — α Fieri quidem potest, ut quædam
librariis in codicibus describendis minus recte exciderint ;
quod considerate judicandum est, nec facile admittendum,
nisi quibus locis rite sit demonstratum. »
2° Nulla contradictio cum doctrina fidei. — « Quum et sacro­
rum librorum et doctrinæ apud Ecclesiam depositae idem sit
auctor Deus, profecto fieri nequii, ut sensus ex illis, qui ab
hac quoquo modo discrepet, legitima interpretatione erua­
tur. Ex quo apparet, cam interpretationem ut ineptam et
falsam rejiciendam, quæ, vel inspiratos auctores int< r se
quodammodo pugnantes faciat, vel doctrinæ Ecclesiæ adver­
setur. »
3° Nulla contradictio cum Scienliis. — a) Omnes « fideliter
teneant, Deum conditorem rectorcmque rerum omnium,
cumdan esse Scripturarum auctorem : nihil propterea ex
rerum natura, nihil ex historia? monumt ntis colligi posse quod
cum Scripturis revera pugnei. — Nulla quidem theologum
inter ct physicum vera dissensio intercesserit, dum suis uterque
finibus se contineant, id caventes, secundum S. Aug. moni­
tum (2) : « ne aliquid temere ct incognitum pro cognito asse­
rant. »
b) « Si quid ergo tale (dissentire) videatur, id sedulo sub­
movendum, tum adhibito prudenti theologorum et interpre­
tum judicio, quidnam verius, verisimiliusve habeat Scrip­
ti) Quæ enim verba sunt Dei formaliter, absolute vera sunt ; alia vero
quæ verba Dei non sunt nisi ratione scriptionis, vera sunt quoque, in quan­
tum ea qua' referunt, sine dubio acta sunt aut dicta in iis præcise adjunctis,
in quibus ab hagiographo acta fuisse aut dicta narrantur. Cf. Bened. XV,
■encyc. Spirilus Paraclitus, Denzlnger, 2186 sq. Plus XI Encyc. Studiorum,
viticem, A. A. S., 1923, p.320.
2) in Gen., op. imperf., ix, .30.

596

I NS PI RATION IS EXTENS10

turæ locus, de quo disceptetur, tum diligenter expensa argu­
mentorum vi, quæ contra adducantur. Neque ideo cessandum,
si qua in contrarium species etiam tum resideat ; nam, quo­
niam verum vero adversari haudquaquam potest, cerium sil
aut in sacrorum interpretationem verborum, aut in alteram
disputationis partem errorem incurrisse » : neutrum vero si
necdum satis appareat, cunctandum interea de sententia. »
Sed etiam « in consideratione sil primum scriptores sacros,
seu verius « Spiritum D. i, qui per ipsos loquebatur, noluisse
ista (videlicet intimam adspeclabilium rerum constitutionem)
docere homines, nulli saluti profutura » (1) ; quare cos, potius
quam explorationem naturæ recte persequantur, res ipsas
aliquando describere et tractare aut quodam translationis
modo, aut sicut communis sermo per ea ferebat tempora,
hodieque de multis fert rebus in quotidiana vita, ipsos inter
homines scientissimos. »
4° Regula hæc de rebus physicis applicanda non esi disci­
plinis historicis : « Quæ est enim rerum naturalium cum his­
toria similitudo, ait Benedictus XV, quando physica in iis
versantur, quæ « sensibiliter apparent », ideoque cum phænomenis concordare debent, cum contra lex historiæ præcipua
hæc sil, scripta cum rebus gestis, uli geslse reapse sunt, con­
gruere oportere ? »
Quare, inquit, « ab Ecclesiæ doctrina... ii dissentiunt, qui
partes Scripturarum historicas non factorum absolula inniti
veritate arbitrantur, sed tantummodo relativa quam vocant
et concordi vulgi opinione (2). »
Sedulo etiam in memoriam revocetur responsum « Com­
missionis de re biblica » de indole S. Scripturæ, 23 jun. 1905.
Ad dubium : Utrum admitti possit tanquam principium
recta* cxegescos sententia, quæ ten< t S. Scripturæ libros, qui
pro historicis habentur, sive totaliter, sive cx parte, non
historiam proprie dictam ct objective veram quandoque
narrare, sed speciem tantum historia* præ se ferre ad aliquid
significandum a proprie litterali scu historica v< rborum signi­
ficatione alienum ?
(1) De Gen. ad lilt., 1. II, c. ix, n. 20. Journel, n. 168".
(2) Encyc. Spirilus Paraclilus, Denzinger, 2187.

597

INSPIRATIONIS EXTENSIO

Kesponsum esi : Negative, excepto casu, non facile nec
temere admittendo, in quo, Ecclesiæ sensu non refragante
ej usque salvo judicio, solidis argumentis probetur hagiographum voluisse non veram et proprie dictam historiam
tradere, sed sub specie ct formahistoriæ, parabolam, allego­
riam vel sensum aliquem a proprie litterali seu historica ver­
borum significatione remotum, proponere (1). »
5° Denique « si quid inciderit difficilius quam explicari
posset, quisque eam sumet cautionem temperationemque
[S. Augustini] : « Melius est vel premi incognitis sed utilibus
signis, (piam inutiliter ea interpretando, a jugo servitutis
eductam cervicem laqueis erroris inserere » (2).
Hæc porro generaliora pro nunc sufficiant ; quoad speciales
difficultates, pecurratur ad « Introductionem biblicam ». in
(pia solent solvi et convenienter exponi juxta veræ interpre­
tationis regulas.
630.

3a

Conclusio.

—

Auctores

tamen sacri

:

a) Servant stylum proprium, quemadmodum servant diver­
sitatem ingenii, educationis, etc., quippe Deus seu causa
principalis non mutai naturam instrumenti, quo utitur, sed
eleval tantummodo ejus virtutem, quæ ideo, sub Dei mo­
tione, retinet nolas omnino proprias, juxta illud S. Thomse :
« Motus primi moventis recipilur... in unoquoque secundum
proprium modum » (3).
b) Faciunt opera imperfecta, « quia mens prophetæ (idem
valet de scriptore sacro) est instrumentum deficiens respectu
principalis agentis » (4) ; sed « quod est de defectu non redu­
citur in primum movens » (5).
c) Possunt etiam eadem narrare modo diverso. Nam Spiritus
Sanctus, suaviti r piovens auctores sacros, non lollil proprias
eorum mentis habitudines; potest ergo, absque ulla contra­
il) Denzinger, 1980 ; cf. Decr. 30 Jun. 1909, Denzinger, 21‘21 sq., etc. ;
Pesch, Supplementum..., n. 29-36 ; 55-59 ; Bened. XV, l. c., Denzinger, 2188.
(2) Ad Januar., ep. 55, 21. De his, cf. etiam Decr. « Lamentabili ♦, prop. 3.
12, 14, 23, 24, 61. Denzinger, n. 2003, 2012 sq.
(3) De Malo, q. 3, a. 2.
(4) 2 2, q. 173, a. 4.
(5) De Malo, q. 3, a. 2.

598

F

INSPIRATIONIS EXTENSIO

dictione, non omnes ad easdem eligendas vocrs flectere,
dummodo idem serve tur s< nsus, cadi mque rerum substantia.
d) Denique, sub inspiratione scribi nt<. s, « negotium (tamen)
habent plenum vigiliarum et sudoris » (II Machab., n, 27 ;
Luc., i, 2) ; nam, etiam a causa principali motum, instrununtum debet agere et propriam exercere activitatem, imo
« non perficit instrumentalem actionem nisi exercendo pro­
priam » (3, q. 62, a. 1. ad 2). Igitur auctores sacri, etiam sub
divino influxu, laborare debent et desudare, quippe qui non
cooperantur ad opus divinum, nisi, suis propriis viribus,
opus faciendo humanum.
631. 4a Conclusio. — Verbum Dei absolute invenitur in
le.rlu Scripluræ originali, æqui va lenter vero in authenticis
versionibus.
Etenim textus originalis, totus quantus est, — quoad con­
ci ptus scilicet it v» rba — verbum est Dii. Ergo versiones,
si exactae sint et fideles, ipsum textum originalem exprimunt :
1) quoad sensum : id omnes concedunt ; 2) quoad ipsa verba.
non quatenus ipsa versionum vocabula sint inspirata, sed
quia, conceptus fideliter exprimentia perinde ac ipsa textus
originalis verba, hæc æquivalenler n ferunt.

632. 5a Conclusio. — Probata ct explorata sacrorum libro­
rum inspiraiione, jam hos libros in argumentum theologicum,
ut vi rum Revelationis fontem, adhibere possumus, dummodo,
uti par est. in textuum usu, interpretationis regulas servemus
el leges.
Cum autem hæ regulæ in « Introductione ad Scripturam
sacram » late solent exponi, salis sil in præsenti hæc Conc.
Vaticani verba recitaro : « Quoniam vero, quæ sancta Tridentina Synodus de interpretatione divina· Scripturæ, ad
coercenda petulantia ingenia, salubriter decrevit, a quibus­
dam hominibus prave exponuntur. Nos, idem decretum
renovantes, hanc illius mentem isse declaramus, ut in rebus
fidi i et morum.... is pro vero sensu sacræ Scripturæ habendus
sit, quem tenuit ac tenet Sancta mater Ecclesia, cujus est judi­
care de vero sinsu it interpretatione Scripturarum sancta-

INSPIRATIONIS EXTENSIO

599

rum, at que ideo nemini licere conlra hunc sensum aut etiam
contra unanimem consensum Patrum ipsam Scripturam sa­
cram interprelari (1). »
Quare : 1) Pius X : « Doctor S. Scripturæ tradendæ sanc­
tum habebit nunquam a communi doclrina ac Iraditione
Ecclesiæ vel minimum discedere... [ct] ratiomm magisterii
sui ad eas normas dirigat prudentiæ plenas, quæ Litteris
Encyclicis Providenlissimus continentur » (2).
2) S. Cong. Consistorialis, 29 jun. 1912 : Alumnos Semi­
nariorum « præ ceteris oport< t sanis doctrinis imbui, qua*
veneranclæ Palruin traditioni sint conformes et a légitima
Ecclesiae auclorilale probalæ » (3).
3) Benedictus XV : « Utinam catholici omnes auream S. Doctoris (Hieronymi) regulam sequantur ct Matris dicto audien­
tes, intra terminos antiquos a Palribus posilos ct ab Ecclesia
ratos se modeste contineant... [ac] non modo catholicam de
divina Scripturarum inspiratione doctrinam retineant ac
tueantur, sed etiam print ipiis studiosissime inhæreant, quæ
Litti ris Encyclicis Providenlissimus Deus et hisce Nostris
prescript a sunt » (4).
Jamvero sensus Ecclesiæ nobis innotescit, non tantum per
solemnes definitiones, sed per magisterium ordinarium el
universale, « cujus documt ntum haud æquivocum reperire
est in usu exegctico Conciliorum ct Pontificum, in institu­
tionibus lilurgicis, in calechelicis instructionibus, in consen­
tiente et unanimi judicio probatorum theologorum seu inter­
pretum, etc » (5).
Ergo catholicus interpres aut theologus Scriptura' testi­
monia « eadem (ac ipsa Ecclesia) ratione interpretur, atque
ex adjumentis disciplina) sua* convincat, eam solam inter-

(1) Sess. 2, cap. 2, Denzlnger, 1788.
(2) Litt. A post. Quoniam, 27 Mart. 1906, § 13 ; A. A. S., 1906. p. 77-80.
(3) A. A. S., 1912, p. 530.
(6) Encyc. Spiritus Paraclitus, Denzlnger, 2188. Cf. Pius XI, Decr.
S. Cong. S. Officii, 12 dec. 1923 et epist. subseq., 22 dec. 1923 ; .1. A. S.,
1923, p. 615-619.
(5) Billot, De Inspiratione, cap. 5, p. 167; Mangenot et Rivière, in Diet,
théol., art. Interprétation de l’Ecriture, t. VIII, col. 2290 sq.

ΰΟΟ

INSPIRATIONIS EXTENSIO

pretationcm, ad sanæ hermeneuticæ leges, posse recte pro_
bari » (Prov. Deus).
Inde autem sequaturne nullum esse in Ecclesia Dei pro­
fectum, sive quoad inlelligentiam Scripturarum sive quoad
cognitionem dogmatum, dicetur in tractatu de Fide, ubi de
evolutione et progressu dogmatum.

INDEX CHRONOLOGICUS
PRÆCIPUORUM PATRUM ET THEOLOGORUM

In Indice sequemur historiam theologiae, quæ generatim in tres epochas
dividitur : 1) epocha Patrum usque ad sæculum nonum ; 2) epocha scho­
lastica a sæculo nono usque ad concilium Tridentinum ; 3) epocha moderna
inde a concilio Tridentino. Denique 4) citamus praecipuos orientales theo­
logos, inde a sæculo XI.

I. — EPOCHA PATRUM
1° Patres Apostolicl.
Didachô seu Doctrina Apostolorum 90/100 (1) ; S. Clemens Romanus,
96/7 ; Epistola Barnabæ, 98 ? 130 ? ; S. Ignatius Antioch., 107 ; S. Polycarpus, 155/6 ; Pastor Hermae, 140/155 ; S. Papias, ep. Hierap., c. 140 ;
Epist. ad Diognetum, 180/220.

2° Patres sæcundl et tertii sæculi.
S. Aristides, c. 140 ; Ariston de Pella, 150/75 ; S. Justinus, 163/7 ;
S. Ilegesippus, 180 ; Tatianus, c. 180 ; S. Apollinaris, ep. Hierap., c. 178;
S. Theophilus Ant., c. 186 ; S. Melito, ep. Sard., a. 190 ; Miltiades, 192 ;
Athenagoras, 193 ; S. Irenæus, ep. Lugd., p. 190 ; Serapio, ep. Antioch.,
c. 211 ; Hermias ? ; Minucius Felix, 220/50 ; Tertullianus, c. 222 ; S. Cy­
prianus, ep. Carth., 258.
3° Scholæ theologicæ (2-4 sæc.).
a) Alexandria: : S. Pantænus, c. 200; Clemens Alex., 211/16 ; Origenes,
254/5 ; Ht raclas ? ; S. Dionysius, ep. Alex., 264/5 ; Theognostus, 281/2 ;
S. Pierius, c. 300 ; S. Petrus, ep. Alex., 311 ; Didymus Alex., 398 ; Rhodonus.
b) Antiochia: : S. Lucianus, 312 ; Diodorus, ep. Tars., 394 ; Theodorus,
ep. Mopsuest., 428 ; Polychronius ep. Apam., 430 ; Theodoretus, 458.
c) Romæ : S. Justinus ; Tatianus ; Caius, 200/17 ; S. Hippolytus, 235.
t
(1) Indicatur annus in quo scriptor moituus es aut in quo liber editus est; in hoc
indice statuendo maxime profuerunt Greusen et Van Eyen, Tabula fontium
Traditionis Christiana, Louvain, 1926.

602

INDEX CIIRONOLOGICUS

4° Patres et scriptores quarti sæcull.
Λ) In Oriente : a) Alexandrini : S. Alexander, ep. Alex., 328 ; S.
Athanasius, ep. Alex., 373 ; Didymus Alex,, 398 ; S. Theophilus, ep.
Alex., 412 ; S. Isidorus Pelosiuta, 435.
b) Syro-Palscstini : Eusebius, ep. CaiSar., 340 ; S. Aphraates (in Persia),
345; S. Ephræm, 373 ; S. Cyrillus, ep. Hier., 38G ; S. Epiphanius, ep.
Salam., 403 ; S. J. Chrysostoinus, ep. Const., 407 ; Theodorei us, ep. Cyr.
458.
c) Cappadoccs : S. Basilius .VI., ep. Cæsar., 379 ; S. Gregorius Naz.,
389/ 90 ; S. Gregorius Nyss., 394.
d) Asiani ; Nectaries, ep. Const. 397 ; S. Nilus (Sinaita), c. 427.
B) In Occidente : S. Rosius Cordub., 357/8; Firmicus Maternus,
350 ; S. Hilarius, ep. Pictav., 367 ; S. Eusebius, ep. Vercellensis, 370/1 ;
Lucifer, ep. Calaritanus, 370/1 ; S. Optatus, ep. Milev., c. 400 ;
S. Ambrosius, ep. Mediol, 397 ; Rulinus Aquileiensis, 410 ; Ambrosiaster,
c. 384 ; S. Pacianus, ep. Barcin., 379/92 ; S. Hieronymus, 420 ; S. Augus­
tinus, ep., 430 ; S. Paulinas, ep. Nolanus, 431.
5° Patres et scriptores quinti et sexti sæcull.
A) In Oriente : a) Alexandrini : Synesius Cyremvus, ep. Ptol., p. 412 ;
S. Cyrillus, ep. Alex., 444 ; Dioscorus, ep. Alex., 454 ; Ammonias, pr.
Alex., c. 470 ; Joannes Philoponus, p. 550 ; S. Eulogias, ep. Alex, 607.
b) Syro-Pakrstini : Ibas, ep. Edess., 457 ; Nemesius, ep. Emesenus,
c. 450 ; Moses Ghorcnazus, ep., c. 482 ; Ps. Dionysius Areopagita, c. 500 ;
Procopius Gazæus, 529 ; Severus, ep. Antioch., 538 ; Æneas Gazæus,
c. 530 ; S. Anastasias, ep. Antioch., 599 ; Evagrius Scholast., c. 600.
c) Asiani : Macarius Magnes, 410; Philostorgius, c. 430 ; Theodotus,
ep. Ancyr., c. 440 ; Socrates, 450 ; Sozomenus, c. 450 ; S. Gennadius,
ep. Const., 471 ; Leontius Byzant., c. 543 ; Justinianus I, imper., 565 ;
Joannes Scholasticus, ep. Const., 577.
B) In Occidente : a) Itali et Africani : Paulus Mediol., c. 420 ; Marius
Mercator, c. 432 ; Sedulius, c. 430 ; S. Petrus Chrysologus, ep. Rav., c. 450;
S. Leo M., P. R., 461 ; Boethius, c. 525 ; S. Fulgentius, ep. Rusp., c. 533;
Cassiodorus, c. 570 ; S. Benedictus patriarcha, 543 ; S. Gregorius M.,
O.S. B ., G04.
b) (lalli ; Prudentius, c. 404 ; Sulpicius Severus, 420/5 ; Paulus Orosius,
418 ; S. Cassianus, abb. Massil, 435 ; S. Eucher, ep. Lugd., 450/5 ; S. Pros­
per Aquitanus, c. 455 ; S. Hilarius, ep. Arelat., 449 ; Evagrius, c. 430 ;
S. Vinccntius, abbas Lirinensis, c. 440 ;Salvianus Massil., c. 470 ; S. Patri­
cius, in Hibernia, c. 4G1 ; Faustus, ep. Reiensis, p. 485 ; S. Apollinaris
Sidonius, ep. Arvern., 489 ; Gennadius, pr. Massil., c. 495 ; Claudius
Mamertus, 473/4 ; S. Avitus, ep. Viennensis,518 ; S. Cæsarius, ep. Arelat.,
543 ; S. Germanus, ep. Parisiensis, 576 ; S. Gregorius, ep. Turon., 593/4.

6* Scriptores 7 et 8 sæcull.
A) In Oriente : Sergius L ep. Const., 638 ; S. Joannes Climacus,
c. G49 ; S. Maximus Confessor, 662 ;S. Sophronius, ep. Hier, 638 ; S. Anas-

INDEX CH RO NOLOG I GUS

603.

tasius Sinaila, c. >00 ; S. Andreas, ep. Cret., 720 ; Jacobus Edessenus, "08 ;
S. Germanus I, ep. Const., 733 ; S. Joannes Damascenus, 749.
B) In Occidente : S. Isidorus, ep. Hispal., 636 ; S. Hdefonsus, ep.
Tolet., 667 ; S. Theodorus, ep. Cantuar., 690 ; S. Beda Venerabilis,
0. S. B,, 735 ; Elipandus, ep. Tolet., c. 802 ; Felix, ep. Urgel., 816.

11. — E POCHA SCHOLASTICA
1° Praecursores Scholasticae (ix-xi sæc.)
Alcuinus, 804 ; Claudius, ep. Taurin., c. 830 ; S. Agobardus, ep. Lugd.,
840 ; Amalarius,ep. Meti., 850/51 ; Hayno Halberstadensis, O. S. B., 853 ;
Rhabanus Maurus, ep. Mogunt., 856 ; S. Paschasius Radbertus, O. S. B.,
865 ;Gottesehalcus, O.S.B., 869 ; Servatus Lupus Ferrar., O.S.B., c. 862 ;
Æneas, ep. Paris., 870 ;S. Rathramnus Corbeiensis,0. S. B.,p. 868 ; J.Scotus Erigena, 877 ; Anastasius Bibliothecarius, c. 879 ; Hincmarus, ep.
Rhornonsis, 882 ; Photius, ep. Consi., 891/98 ; Remigius Antissiod., c. 908;
Ratherius, ep. Veron., O. S.B., 974 ; Gezo Derton, O.S. B., 984 ; Gerbertus
Hem., O. S. B. (Sykester 11), 1003 ; Fulbertus Carnolensis, 1029 ; Hugo
Lingoncnsis, 1051 ; AdelmannusI eodiensis, ep.,1061 ; S. Petrus Damian us,
O. S. B., 1072 ; Durandus Troarnensis, O. S. B., 1088 ; Albericus, 1088 ;
Berengarius Turon., 1088 ; Lanfrancus Becccnsis, O. S. B., 1089
Guitmundus Aversanus, ep., O. S. B., c. 1095.

2° Scholastici (xn sæc.)
S. Anselmus Cantuar., O.S.B., ep. 1109 ; Roscellinus, c. 1120 ;GulieImus
Campcllensis, ep. 1122; Algerius Leodiensis, O.S.B., 1131/2 ; Albericus
Rem. ep., 1141 ; Hugo a S. Victore, 1141 ; Petrus Abadardus, 11 »2 ; Hono­
rius Augustodunensis, c. 1150 ; Robertus Pullus, 1150 ; S. Bernardus
Claravallensis, 1153 ; Gilbertus Porretanus, ep. Pictav., 1154 ; S. Petrus
Venerabilis, O.S.B., 1156 ; Petrus Lombardus, 1160 ; Hugo Ambianensis,
1164; Richardus a S. Victore, 1173; Rolandus Bandinelli (Alex. III),
1181 ; Omnibonus (Ognibene), ep., 1185 ; Petrus Comestor, 1179 ; Petrus
Cantor, c. 1190; Alanus ab Insulis, 1203 ; Petrus Pictaviensis, 1205;
Innocentius III, 1216.
3® Scholastici (xm sæc. ad Tridentinum)
Ordinis S. Francisci

Varii theologi
Rob. de Cursone
Steph. Langton
Guliel. Antissiod
Joann. Teutonicus

1218
1228
1231
1245

Alex. Halensis
Joannes dc Rupella
Rob. Grossetête, ep.
8. Bonaventura

1245
1245
1253
1274

Ordinis Praedicatorum
Roi. Cremon., c.
Vine. Bellovacensis
Albert. Magnus
S. Thom. Aquinas

1259*
1264
1280
1274

INDEX CIIRONOLOGICUS

004

Ordinis S. Francisci

Varii theologi

Ordinis Prædicatorum

1294 Pct. de Taran tasia. 1276
1248 Rogerus Bacon
1274 Pet. Joann. Olivi 1298 Ulr. de Argentina 1277
1293 Richardus de Mediavilla | Æg. de Lcestinis 1304
1316
(Middleton)
1307 Joann. Parisiensis 1306
J. Duns Scot
1308 Hervæus Natalis 1323
Petrus Aureolus 1322 | Joann. Eckhardus 1327
A.
1308 Franc, de Mayronis
Durandus a s. P. 1332/4
G. Bononiensis, O. C.
1325/7 Joann, de Neapoli 1336
1317 Joan, de Basso lis 1333 Pet. Paludanus
1342
Aug. Triumphus, O.S. A. Gulielmus Occam 1349/50 Robert. Ilolkot
1349
1328 Pet. de Aquila, ep. 1361 Joann. Taulerus 1361
Mars. Patavinus 1342/3 Gul. de Rubione ?
Henricus Suso
1366
J. Baco, 0. Carm. 1346
Joann. Dominici, c. 1419
Gr. Ariminensis, 0. S. A.
Joann. Capreolus 14 4 4
1358
S. Antoninus, ep. 1459
Th. de Argentina, O. S. A.
J. de Turrecremata 1468
1357
Petr. de Pergamo 1482
Joan. Ruysbroeck 1381
Didacus de Deza 1523
Petr. de Alliaco 1420
Franc, de Sylvestris
Joan. Gersonius 1429
(Ferrariensis)
1528
Raym. Sabundæ 1437
Thomas de Vio
1534
Nie. de Tudeschis O.S.B.
(Cajetanus)
1535
(Panormitanus) 1445
Joann. Driedo
AI. Tostatus, ep. 1455
Conrad us Roll in 1536
Nicolaus Cusanus 1464
Dion. Carthusianus 1471
Thom. a Kempis 1471
Jac. de Valentia, ep.,
O. S. A.
1490
Gabriel Biel
1495
Joannes Eckius 1543
Alb. Pighius
1542
Guliel. Alvernus
Rob. de Sorbone
JIenr. Gandavensis
JEgid. Romanus
(Columna)
J. de Viterbo, O. S..

III. — EPOC1IA MODERNA
Varii

Societatis Jesu

theologi

Alph. de Castro
Ruardus Tapper
Andixas de Vega
S. Joann, a Cruce
Thomas Stapleton
Gulielmus Estius
J. D. du Perron
S. Franc. Salesius

1558
1559
1560
1591
1598
1613
161*8
1622

Jacobus Laynez
Jac. de Ledesma
Joann. Maldonatus
Alph. Salmeron
Fr. de Ribera
Francise. Toletus
S. Petr. Canisius
L. de Molina

Ordinis Prædicatorum

1565
1575
1583
1585
1591
1596
1597
1600

Franc, de Victoria
Ambros. Catharinus
Melchior Cano
Dominicus Soto
Petrus Soto
Barth, de Medina
Dom. Bannez
Th. de Lemos

1546
1553
1560
1560
1563
1581
1604
1629

INDEX CHRONOLOGICUS

605

Varii theologi

Societatis Jcsu

Ord in is Pried i< ate. i um

Nic. Ysambert
1642
F. Dubois (Sylvius) 1649
J. Murinus, Orat. 1659
Fr. Il allier, Sorb. 1659
Isaac Habert
1668
Salman licenses 1631-04
Barth. Mastrius, O. S. F.
1664
A. van Schelstrate 1692
L. Thomassinus, c. 1695
Cad. Sfondrati, ( . S. B.
1696
Le N. de Tillemont 1698
J. Saents d. Aguirre,
O. S. B.
1699
J.-B. Bossuet
1704
II. Noris, c., ( '. S. A. 1704
J. Mabillon, O.S.B. 1707
Theodoricus Ruinart,
O. S. B.
1709
Claud. Frasscn, O. S. F.
1711
C. Chardon, O. S.B. 1711
Franc. Fénelon
1715
C. Witasse, Sorb. 1716
Eus. Renaudot
1720
Daniel Huet, ep. 1721
IL Tournely, sorb. 1729
Petr. Lebrun, orat. 1729
E. Martène, O.S.B. 1739
Du Pless. d’Argentrél740
Benedictus XIV 1758
Remigius Cellier, O.S.B.
17» 1
Th. de Charmes, O. C.
1765
Laur. Berti, O.S. A. 1766
.1. Sim. Assemani 1768
.1, Dom. Mansi 1769
Petr. Collet, Laz. 1770
Euseb. Amort
1775
Frat. Ballerini 1769,1781
L. Legrand, S.S. 1780
S. Alph. de Ligorio 1787
N. Syl. Bergier 1790

Greg. de Valentia 1603
Gabriel Vasquez 1604
Franc. Suarez
1617
B. Rob. Bellarminus 1621
Leonardus Lessius 1623
Mart. Becanus
1624
Adamus Tanner 1632
Ægid. Conninck 1633
Cornelius a Lapide 1637
Claudius Tiphanius 1641
J. Mart, de Ripalda 1648
Dionys. Petavius 1652
Jac. Sir mundus
1651
Joann, de Lugo 1660
Theoph. Raynaud 1663
Ph. Labbe
1667
Roder, de Arriaga 1667
Sforza Pallavicini 1667
Jacobus Platel
1681
Sylvester Maurus 1687
Thyrsus Gonzalez 1705
Dornin. Viva
1710
Fr. Schmalzgrueber 1735
Alvarus Cienfuegos 1739
Gabriel Antoine 1743

Did. Alvarez
1635
Dom. Gravina
1643
Joann, a S. Thoma 1644
X an tes Mariales 1660
Fr. Arauxo
1664
Vine. Contenson 1674
Fr. Combéfis
1679
J.-B., Gonet
1681
Anton its Go u din 1695
1706
Ant. Massoulié
Alex. Natalis
1724
Mich. Lequien
1733
Hyacinthus Serry 1738
Vincentius Gotti 1742
Renat. Hvac. Drouin 1742
C. Renatus Eil.uart 1757
Bern, de Rubeis
1775

W irceburgcnses :
Th. Holtzclau
1783
IL Kilber
1783
Ign. Neubauer
1795

(506

4

/ 1?

'

Varii theologi
CL Regnier
1790
Martinus Gerbert 1793
Ilyac. Gerdii, Barn. 1802
C. de la Luzerne 1821
J. Ad. Moehler 1838
Ilenricus Klee
1840
F.-L. Liebermann 1844
L. de Bonald
1840
Jac. Balmès
1848
F. de Lamennais 1854
J.-B. Bouvier
1854
P. Gerbet
1864
J.-B. Malou
1864
Nie. Wiseman
1865
Card. Gousset
1866
L. Bautain
1867
Vincent, S.S.
1869
N. J. Laforèt
1872
M. Jos. Spalding 1872
Aug. Theiner, orat. 1874
Jac. P. Aligne
1875
J.-AI.-A. Ginoulhiac 1875
J.-B. Dalgairns
1876
L. Pie, card.
1880
IL Denzinger
1883
A. Dechamps, c. 1883
J. Corblet
1886
A. Nicolas
1888
Mathias Scheeben, 1888
Fr. Hettinger
1890
J. H. Newman, or.,c. 1890
J.-B. Heinrich
1891
Jos. Schwane
1892
H. Ed. Manning, c. 1892
C. J. Hefele
1893
J. Hergenrother 1890
J.-B. Jaugey
1894
Maur. d’Hulst
1896
Alf. Vacant
1901
P. Schanz
1905
Henn. Schell
1906
Card. Gibbons
1921
Laur. Janssens. O. S. B.
1925
Jos. Tixeront
1925
Petrus Batillol,
1929

INDEX CHRONOLOGICUS

Societatis J esu.
Aug. Barruel
1820
Car. Plowden
1821
Clemens Schrader 1875
Joann. Perrone
1876
Jos. Kleutgen
1883
Raphael Cercia
1886
J.-B. Franzelin
1886
Car. Passaglia
1887
Theod. de Régnon 1893
Bern. Jungmann 1895
Jos. Corluy
1896
Gulielmus Wilmers 1899
Camillus Alazzella 1900
J.-B. Terrien
1903
L. de San
1904
Bernardus Tepe 1905
Sandus Schiffini 1906
Dornin. Palmieri 1909
Hugo Hurter
1914
Christian Pesch
1925
II. Dieckmann
1928
i
!

Ordinis Prædicatururn.

Dornin. Lacordairc
Thomas Zigliara
Jac. L. Monsabré
A. de Poulpiquet
R. M. Schultes
Ed. Hugon

186Γ
1893
1907
1915
1927
1929>

INDEX CIIBONOLOGICUS

607

IV. — PRÆCIPUI THEOLOGI GRÆCI
Simeon Theologus, 1040 ; Michael Psellus, 1078 ; Theophylactus Achrid.,
-ep., c. 1090 ; Eustratius Nicænus, p. 1117 ; Eutymius Zigabenus, c. 1120 ;
Nicolaus Metonensis, c. 1165 ; Nicetas Maronensis, ep. Thessalon., a. 1166;
Nicetas Achominatus (Choniates), p. 1210 ; Gregorius Abulfaragius, ep.,
1286 ;Georgius Cyprius, ep.Const., c. 1290 ; Joannes Veccus, 1296 ; Maxi­
mus Planudes, c. 1310 ; Georgius Metochita, 1328.
Palamitœ : Gregorius Palamas, 1360; Nilus CabaJisas, ep. Thessalon.,
1363 ; Nicolaus Cabalisas, 1371 ; Theophanes Nicamus, 1381 ; Joannes VI
Cantacuzenus, imperator, 1383; Manuel H Palæologus imperator, 1425 ;
Symeon Thessalonicensis, 1429 ; Josephus Bryennius, 1 435 ; Marcus Eugenicus, ep. Ephes., 1444 ; Gennadius II (Georgius Scholarius), ep. Const.,
p. 1468.
Antipalamitœ : Barlaamus Calaber, 1348 ; Nicephorus Gregoras, p. 1359 ;
Demetrius Cydonius, 1400 ; Joannes Cyparissiota, c. 1 400 ; Manuel Calecas, O.P., 1410; Gregorius Mammas, 1459; J. Bessarion, card., 1 472 ;
Georgius Trapezuntius, 1485.
Manuel Corinthius, 1551 ; Maximus Haghiorita, 1556; Jeremias 11,
Const, patriarcha, 1595 ; Meletius Pigas, ep. Alex., 1601 ; Gabriel Severus,
1616.
Protestant ismi fautores : Cyrillus Lucaris, 1638; ejus discipuli Theo­
philus Corydallæus, Zacharias Gerganus, Joannes Caryophyllus, Maximus
Callipolita, .Metrophanes Crilopulus, 1639.
Polemislæ : Georgius Coressius, 1641 ; Petrus Moghilas, ep. Kiew., 1646;
Meletius Syrigus, 1667 ; Paisius Ligarides, 1678 ; Dosithæus, ep. Hierosol., 1707 ; fratres Lichudes : Joannicius, 1717, Sophronius, 1730.
Grœci catholici : Petrus Arcudius, 1633 ; J. Matthæus Caryophyllus,
1633 ; Leo Allatius, 1669 ; Demetrius Pepanus, p. 1667.
Rcccntiores : Vincentius Damodus, 1752 ; Eustratius Argentis, Eugenius
Bulgarie, 1806 ; Theoclitus Pharmakides, 1860 ; Constantinus (Econo­
mus, 1 857 ; Andronicus Demetrakopulus, 1872 ; Nicolaus Damalas, 1892 ;
Papadopulus Kerameus, 1912 (1).
(1) Cf. Mart. Jugie, qui in Theol. dogmatica Christianorum Orientalium,
1. I, Paris, Letouzé, 1926, alios enumerat theologos, etiam inter Hussos.

INDEX

RERUM

Præfatio...........................................................

Index

bibliographicus.........................................................................................

I

vu

PROLEGOMENA THEOLOGIÆ

I.
H.
111.

De natura theologiæ................................
De theologiæ excellentia.........................
De theologiæ necessitate..........................
Theologia fundamentalis...........................

1
14
15
17

P

DE VERA RELIGIONE

Proæmium....................................................................

21

Pars I. De religione in genere...........................
Caput I. De religionis notione et divisione.....
Caput II.
De religionis necessitate..............
27
I. Homo religione indiget....................
II. Deo debetur religio..........................
Caput HI. De necessitate orationis et cultus...
Pars IL De religione revelata...................
48
Sectio I. De revelatione in genere..............
48
Caput L De revelationis notione et divisione....
Caput II. De possibilitate revelationis............
Ari. 1. De revelatione immediata....................
59
Art. II. De revelatione mediata........................ 61
Art. III. De revelatione mysteriorum.................
62
Caput 111. De revelationis divinæ necessitate ....
Caput IV. De obligatione revelationem inquirendi
Caput V. De cognoscibilitate revelationis divinæ
Art. I. De certitudine revelationis................... 85
Art. H. De methodo apologetica......................
99

23
23

Theol. I.

28
41
43
49
58

69
80
85

20

610

INDEX

VI.
Art. I.
Art. II.
Art. HI.
Sectio II.
Caput I.
Art. I.
Art. IL
Art. 111.
Art. IV.
Art. V.
Caput II.
Art. L
Caput

De

RERUM

notis revelationis in specie..............

De miraculis...............................................
De prophetiis...............................................
De miraculis ordinis moralis........................
De religione Christiana..........................
De divina Christi missione........................
De vaticiniis mcssianicis...............................
De testimonio Christi..................................
De miraculis Christi....................................
De vaticiniis Christi....................................
De resurrectione Christi................................
De divinitate ipsius religionis christianæ

1 Ifr
110
138
146
149
152
152
177
192
199
207
230

De propagatione christianismi et instaura­
tione morum ......................... 231
Art. IL De martyrum constantia et testimonio........... 244
De invicta stabilitate Christianismi......... 259
Caput III. Confirmatur divinitas religionis christianæ ..................................................
264
Art. 1 De excellentia religionis christianæ............... 264
Art. IL De transcendentia religionis christianæ....... 2Ί5
Conclusio tractatus....... ......................... 283
DE ECCLESIA

Notiones præviæ ..............................................................
Pars L De inventione veræ Eccles æ................
Caput I. De Ecclesiæ institutione......................
Art. L De Ecclesia societate hierarchica............
L Præparatio Ecclesiæ ................................
IL Hierarchica Ecclesiæ institutio...................
HL Institutio Ecclesiæ hierarchiæ perpetua...
Art. IL De Ecclesia societate mon archiva...................
I. Institutio primatus in Petro........................
II. Perpetuitas primatus.................................
Art. 111. Ecclesia est societas supernatural is, perfecta,
unica, visibilis, indefecdbilis, necessaria..
Caput IL De Ecclesiæ notis...................................
L De Unitate ...............................................

284
295
295
300
301
303
311
317
318
334

337
353
357

INDEX

II.
III.
IV.
Caput III.
Ari. 1.
I.
11.

I

Art. II.
Pars II.
Prænol.
Caput 1.
Art. I.
Art. II.
Caput D.
Art. 1.
Ari. II.
I.
II.
Art. III.
Art. IV.
Caput III.
Ari. 1.
Art. 11.
Caput IV.
I.
II.
·
III.

%

RERUM

De sanctitate ...........................................
De catholicitate........................................
De apostolicitate ......................................
Ecclesia Romana est vera Ecclesia.......
Sola est divinitus hierarchica simul et monarchica .................................
Ecclesia R. est divinitus hierarchica............
Ecclesia R. est divinitus monarchica..........
De episcopatu romano S. Petri...................
Romani Pontifices sunt successores Petri,
jure divino.........................................
Ecclesia R. notis sola præfulgct..................
De intima Ecclesiæ constitutione ....
De Potestate ordinis.................................
De Potestate Jurisdictionis..................
De summo Pontifice...................................
De episcopis.............................................
De potestate magisterii.......................
De infallibilitate magisterii.......................
De subjecto activo magisterii infallibilis.......
De summo Pontifice................................
De episcopis — singulis — collective sumptis
Infallibilitatis objectum.............................
Assensus magisterii decretis debitus.............
De membris Ecclesiæ............................
De relationibus Christi cum Ecclesia............
De membris Ecclesiæ...............................
De

relationibus

Ecclesiæ et Status. ...

Varia Systemata ....................................
Doctrina catholica....................................
Consectaria practica................................
Conclusio tractatus ..................................

611

361
367
372
376
376
376
385
386
388
404
422
423
426
426
430
434
434
439
440
454
467
482
488
488
498
508
508
511
514
524

DE FONTIBUS REVELATIONIS

Pars I. De Divina Traditione........................... 525
JXotioncspræviæ. Definitio, divisio, Traditionis.................... 526
Caput I. Traditionis exsistentia et natura......... 529
f

612

INDEX HERUM

Traditio est fons revelationis.....................
Traditio est regula fidei, norma suprema
interpretationis Scripturarum ............
Caput II. Traditionis organa ...............................
Ari. I. De magisterio ordinario inPapa et in epis­
copis
Ari. II. De consensu Patrum..................................
Ari. III. De consensu theologorum...........................
Art. IV. De consensu fidelium.................................
Pars II. De Scriptura Sacra........... ..................
Art. I. Existentia et notio inspirationis ..................
I. Existentia inspirationis ...........................
II. Natura inspirationis.................................
Art. II. Extensio inspirationis ..............................
Conclusiones generales..............................
Index

Index
Index

ciironologicus...........

..........................................
rerum.....................................................................
alphabeticus.........................................................

530
536
540

542
545
557
563
566
566
567
579
589
593
601
609
613

INDEX ALPHABETICUS
(Indicantur numeri marginales)

Abercius, de primatu Ecc. R., 393.
Agatho papa et primatus, 396.
Analogiæ christianismi cum aliis
religionibus, 254.
Agni et oves Christi, 307.
Anglican!, 268 ; de S. Pontifice,
426 ; de Traditione, 557.
Anglicanism!, origo et sectæ, 268.
Anima Ecc., quid, 331, 513 ; qui­
nam ad eam pertinent, 526.
Animismus, 33.
Apologetica, notio. 18 ; divisio, 19 ;
methodus, 105.
Apostolatus, num critérium ins­
pirationis, 612.
Apostolicitas, notio et divisio, 366 ;
successionis est proprietas essen­
tialis Ecc., 368 ; est nota, cf.
nota ; quomodo ostendatur apos­
tolicitas alicujus episcopi, 369,
373.
Apostolorum, notio, 281, 2 ; po­
testas promissa, 282 ; collata,
283 ; perpetua, 289 ; duplex mu­
nus, 288 ; num æquales, 306 ;
successores, 373.
Apparitiones Christi redivivi, 212 ;
num imaginariae, 218 ; num pneu­
maticae, 219 ; num mysticae,
220.
Appellationes, ad Rom. Pont, fieri
possunt a quocumque inferiore,
393 ; non a Papa ad Concilium,
473.
Approbatio : Ordinis religiosi, commendatitia, solemnis, 498 ; ob­
jectum infallibilitatis, 499 ; de­
cretorum Cong, roman, in forma
solemni aut communi. 457 ; doc­
trinae SS. Patrum, 576 ; S. Tho­
ma!, 592 ; subsequens non sufficit
ad inspirationem, 611.
Aristocratica, num Ecclesia sit,
406.
Aspirationes humanæ impleta! in
catholicismo, 252.

Assensus fidei divinæ, 502 ; fidei
ecc., 503 ; religiosus, 504 ; qualis
debetur episcopis et ministris
inferioribus, 505.
Auctor Ecclesiæ, Christus, 279 sq. ;
Scripturæ, Deus, 601 sq., 614 ;
principalis, instrumentalis, 614 ;
actio Dei in auctoribus sacris,
617.
Balfour, contra religionis neces­
sitatem, 40.
Baptismus requiritur et sufficit
ad incorporationem Ecclesiæ, 517;
si validus, 518 ; et si non est obex,
519, 520.
Beatificatio, cf. canonizatio.
Benedictus XIV, de mirae, discernibilitate, 130 ; de sanctitate
heroica, 235 ; de infal. Ecc. in
canonizatione, 494, 2.
Bonfrerius, de inspiratione, 610.
Budhlsmus exponitur, 255 sq. ;
refutatur, 258.

Cæsarismus exponitur, 529 ; reji­
citur, 549.
Calvinismus, 268.
Canonizatio, sanctorum quid et
quotuplex, 494 ; objectum infalli­
bilitatis, 495.
Caput Ecc., Christus, 510.
Catechumeni, num membra Ecc.,
523 ; num ad animam Ecc. perti­
nent, 526.
Cathedra, locutio ex, 447 ; infal.
Papæ loquentis ex cathedra, 448.
Cathollcismus, mira propagatio,
223 sq. ; invicta stabilitas. 245 sq.
fecunditas, 224, 226 ; mirabilis :
in martyribus. 231 sq. ; in sua
transcendentia, 248 sq. ; in exple­
tione aspirationum humanarum,
253 sq.
Catholici Liberales, de relat. Ecc.
cum Statu, 532, 551.

614

INDEX ALPIIABETICUS

Catholicitas, notio, 36! ; divisio,
362 ; quænam catholicitas facti
requiritur, 363 ; est nota, cf. nota.
Causa : principalis et instrumentalis Scripturæ, 614, 617.
Celsus, de miraculis Christi, 195.
Censura theol., quid. 488 ; doc­
trinalis, judicialis, 489 ; categorjca, cumulative, 4 89 ; quomado
infligitur, 489 ; censurarum expli­
catio, 490 ; objectum infallibilitatis, 491.
Certitudo, quid, 92 ; mctaphysica,
physica, moralis, 96 ; absoluta,
100 ; respective, 100 ; de facto
revelationis, 91, 99 ; miraculo­
rum, 124 sq. ; habitudo certitud.
revelationis ad actum fidei, 98.
Chalcedonense concilium, do pri­
matu, 396.
Christus a prophetis pramuntiatus,
153 sq. ; divina missio probatur :
proprio testimonio, 183 sq. ; ejus
miraculis, 193 ; ejus vaticiniis,
201 ; ejus resurrectione, 207 ;
ejus sanctitate, 191 ; excellentia
ejus doctrinæ, etc., 249 ; Eccle­
siam instituit, 279 sq. ; caput est
Ecc., 5i0 ; dona in Ecc. diffundit.
510, 513.
Citationes implicitae, num admit­
tendae in Scriptura, 628.
Clavos regni coelorum, 298, 304.
S. Clemens R., de perpetuitate
hierarchiæ, 292 ; de episcopis.
375 ; de adventu Petri Roma·,
384 ; de primatil, 392.
Codex juris canonici, auctoritas,
460.
Cognoscibilitas, revelationis, 89 ;
miraculi, 123 : prophetiae, 140.
Commissio biblica, valor, 504 ; de
citationibus implicitis, 628.
Concilium, quid, 462 ; provinciale,
plenarium, oecumcnicum, 462 ;
oecumenici convocatio, 463 ; cele­
bratio, 464 ; confirmatio, 465 ; infallibilitas, 466 ; suprema potes­
tas, 467 ; utilitas, 470 ; non est
supra Papam, 473 ; nil potest de
persona Papæ, 475 ; Papæ infallibilitatem agnovit, 453.
Conclusio theol., quid, 487 ; objec­
tum infallibilitatis, 487.
Congregationes romanæ non sunt
infallibiles, 457 ; earum decre­
tis debetur assensus re ligiosus,50 4.
Consensus fidelium, critérium veri­
tatis, 595 ; Patrum, 578 ; theolo­
gorum, 589.

Conservatio Traditionis divinæ,
564.
Constantiensia decreta, 474, 476.
Const. Ill, de primatu, 396.
Corpus Christi, mysticum, 509,
510 ; num necessario Christi in­
fluxum recipiat; 512, conclusio­
nes doctrinales de corp, mystico,
514.
Criteria revelationis, quid. 101 ;
divisio, 102; valor, 103, 104;
usus, 105 sq.
Cultus, notio, divisio, 27 ; neces­
sitas, 45 sq.
S. Cyprianus, de episcopis, 375 ;
de episcopatu romano Petri, 385 ;
de primatu R. P., 391 ; de jure
appellationis ad Papam, 393 ;
num negavit primatum, 398.

Daniel,prophetia messianica, 169sq.
David, vaticinia de Messia, 178 sq.
Decretales Pseudo-Isidori non crea­
runt primatum, 430.
Definitio fidei, quid, 485 ; num
infallibilis, 437 sq. ; quid de fido
tenendum in definitionibus dog­
maticis, 502 ; per magisterium
solemne, 571 ; per magisterium
ordinarium, 574 sq.
Democratica, cum Ecclesia sit,
406.
Disciplina generalis, 496 ; objec­
tum infallibilitatis, 497.
Divinitas Ecclesiæ R. ex notis
manifestatur, 421.
Doctores Ecc., quinam sint, 576, 3 ;
eorum auctoritas, 576, 3 ; aucto­
ritas Patrum ut privati doctores,
5 s 3.
Doctrina catholica, excellentissima,
250 sq. ; non est evolutio natu­
ralis Judaismi, nec per syncretismum orta, 254.
Dona supernaturalia a Christo dima­
nantia in Ecc., 510, 513.
Ecclesia, notio, 266 ; varii codus
Christiani, 267 sq. ; est societas :
a Christo instituta, 279 ; hierarchica, 279 sq. ; monarchica, 293 ;
supernaturalis, 323 ; perfecta,
324 ; independens, 534 ; non
tamen a Statu sejungenda, 535 ;
neque Statui subjecta, 536 ; sed
habens potestatem indirectam in
Statum, 533, 537 ; ejus jura et
officia erga Statum, 539 ; ejus
relationes cum Statu non catho­
lico, 544 ; est societas : unica, 330;

INDEX ALPHABETIC! S

visibilis, 331 ; num duplex Eccle­
sia visibilis et invisibilis, 513 ;
indefectibilis, 335 ; necessaria,
339 ; est corpus, 507 ; corpus
Christi, 508 ; corpus Christi mys­
ticum, 599 ; sponsa Christi, 511 ;
est infallibilis, 437 ; infallibilitcr
conservat Traditionem, 564.
Ecclesia græca, 267.
Ecclesia Romana, est divinitus
hierarchica, 371 ; monarchica,
381 ; sola gaudens:nota unitatis,
407 ; nota sanctitatis, 410 ; nota
catholicitatis, 416 ; nota apostolicilatis, 418 ; vera Ecclesia, 422 ;
particularis : est indefectibilis,
404.
Ephesinum cone., de primatu, 396.
Episcopatus monarchicus, 374, 2 ;
originem habet ab apostolis, 375.
Episcopi, successores apostolorum,
373 ; habent jure divino jurisdic­
tionem propriam, plenam in sua
specie, sed subordinatam, 431 ;
num creati a populo, 377 ; a prin­
cipibus, 37 8 ; superiores presby­
teris, 379 ; a quonam jurisdictio­
nem accipiunt, 433 ; sunt magis­
tri authentici, 461 ; non infalli­
biles, 461 ; eorum potestas in
concilio, 468 ; omnes collective
infallibiles, etiam per orbem dis­
persi, 466, 472.
Episcopus episcoporum, 429.
Error, in libris liturgicis, 500 ; a
Scriptura excluditur, 629.
Evidentia, quid, 93 ; intrinseca,
extrinseca, immediata et mediata,
perfecta et imperfecta, metaphysica, physica et moralis, 94 ; evi­
dentiae influxus in adhæsionein
mentis, 95.
Evolutionismus refutatur, 33.
Excolnmunicatijnon membra Eccle­
siæ, 525.
Extensio inspirationis, ad omnes
sententias Script., 625 ; ad verba
et conceptus, 626.
Extra Ecclesiam nulla salus, 343.

Factum dogmaticum, quid et quotuplex, 492 ; objectum infallibi­
litatis, 493.
Factum Petri, 384, 403.
Familtæ instauratio a Catholicisme,
224 sq.
Fidelium consensus, 593 ; condi­
tiones, 594 ; critérium veritatis,
595.

615

Fides, differt a theologia, 5 ; divina,
485 ; catholica, 485 ; ecclesias­
tica, 503.
Finis, Ecclesiæ, 233 ; mundi, 205.
Firmilianus, num negavit prima­
tum R. Pont., 398.
Flavius Joseph, de Christo, 195 ;
de excidio urbis, 201 ; de spe
Messiæ, 155.
Florentinum conc., de necessitate
Ecclesiæ, 341 ; de primatu R.
Pont., 396.
Fontes revelationis, 553.
Formaliter revelatum, explicite, im­
plicite, 480.
Fundamentalis theol., 17, 18 ; divi­
sio, 10.
Fundamentum Ecclesiæ, 304.

Galilaei casus, 458.
Gallicani, de R. Pont, primatu,
426 ; infallibilitate, 444 ; de ap­
pellatione a Papa ad concilium,
473.
Gratia sanctificans, præcipuum do­
num Christi, 510 ; anima Eccle­
sia?, 513.
Hagiographus, auctor mstrumentalis Scripturæ, 614 ; actio Dei :
in ejns intellectum, 618 ; in ejus
voluntatem, 620 ; in facultates
exsecutivas, 620 ; num inspira­
tionem suam cognovit, 619 ; num
remanet liber, 621 ; ejus influxus
in libris sacris, 622 ; servat : indo­
lem, 618 ; stylum, 630 ; operatio­
nem humanam, 630.
Hebdomades, prophetia Danielis de
hebdomadibus, 169.
Hegesippus, de episcopatu, 375 ;
de primatu, 385.
Hæretici, non sunt membra Eccle­
siæ, 524 ; nisi occulti, 524 ; de
primatu Petri, 313 ; de primatu
R. Pont., 394 ; propositio hærctica, 490.
Heroica sanctitas, 235, 359.
Hlerarchla, 278.
Hlerarchicæ potestatis, præparatio,
280 ; promissio, 282 ; collatio,
283 ; perpetditas, 288.
S. Hieronymus, de episcopis, 379.
Honorius, num erravit ex cathedra,
456 ; quo sensu damnatus, 456.
Hume, de impossibilitate cognos­
cendi miracula, 124.
Hypnotismus, 131 ; a miraculis
secernitur, 131, 132.

GIG

INDEX ALPIIABETICUS

S. Ignatius, de perpetuitate hierar- Instrumentum habet duas
chiæ, 292 ; de episcopis, 375 ; de
nes, 614.
primatu, 388 ; de infallibilitate
S. Irenæus, de perpetuitate hierar­
Ecc., 441.
chia, 292 ; de episcopali succes­
Immanentiæ, doctrina, 34 ; refu­
sione, 375 ; de episcopatu romano
tatur, 35 ; methodus, 110 ; pro­
S. Petri,385;de primatu R. Pont.,
cessus, 111 ; crisis, 112.
389 ; de jure appellationis ad
Immunitas Pontificis, 541 ; clerico­
Papam, 393 ; de infallibilitate
rum, 542.
Ecc., 441.
Imperatorum testimonia de pri­ Isalæ prophetia de nativitate Christr
matu, 395.
ex virgine, 177 ; de servo Dei,
Imperfectiones Scripturæ auctori
182.
sacro tribuenda?, 630.
Indefectlbllltas Ecc., 335 ; Sedis Jacob, prophetia de sceptro Judæ,
et ecc. rom., 404.
164.
Indifferentismus, 85.
Jansenianl, de infallibilitate Ecc.,
Inerrantia Scripturæ, 629.
436 ; de primatu, 294.
Infallibilitatls, notio, 435 ; non
Jesus Christus, cf. Christus.
est nova revelatio, 435 ; non
Judaeorum religio non dedit ortum
excludit diligentiam humanam,
Christianismo per evolutionem^
435 ; errores, 436 ; exsistentia,
254.
437. Subjectum : Ecc. universa­ Julius I, de primatu, 392.
lis, 437 ; R. Pontifex, 445 ; conc.
Jurisdictio, notio, 424 ; R. Pontificis,
œcumenicum, 466 ; omnes epis­
427 ; undenam descendat, 401 ;
copi per orbem dispersi, 472.
non ligatur absolute legibus ecc.,
Objectum : in genere, 478 ; direc­
477 ; Episcoporum, 431 ; estne a
tum et indirectum, 481 ; verita­
Deo immediate, 433 ; quomodo·
tes formaliter revelatæ, 482 ;
conciliatur cum jurisdictione im­
veritates connexæ, 483 ; conclu­
mediata Papæ in omnes fideles,
siones theologicæ, 487 ; censuræ
430.
propositionum, 491 ; facta dog­ S. Justinus, de moribus Christia­
matica, 493 ; canonizatio sanc­
norum, 224 in nota.
torum, 494 ; disciplina univer­ Justi, non soli sunt membra Ecc.,
salis, 497 ; approbatio solemnis
521 ; soli ad animam Ecc. perti­
Ordinum religiosorum, 498. Infalnent, 526.
libilitas Ecclesiæ estne de fide,
486.
Lactantius, de martyrio, 233 ; deInfantes baptizati etiam inter hære­
patientia martyrum, 239.
ticos sunt membra Ecc., 518.
Laid non regunt Ecclesiam, 279 sq. ;
Infideles non sunt membra Ecc.,
371.
522.
Lat. IV, de necessitate Ecc., 341, 1 ;
Innocentius I, de primatu R. Pont.,
de primatu R. Pont., 396.
392 ; de ejus infallibilitate, 392.
Leges naturæ, num immutabiles,
Inspiratio, notio, 598 ; definitio
120 ; num mutantur a miraculo,
catholica, 600 ; probatur ex Scrip­
120.
tura, 601 ; ex Traditione, 605 ;
Leo XIII, de obligatione religionis,
non est revelatio, 609 ; non est
48 ; de Ecc. societate perfecta,
simplex assistentia, 610 ; non est
325 ; de Ecc. corpore mystico,
approbatio subsequens Ecc., 611 ;
513 ; de unitate Ecc., 513 ; do
non est donum apostolatus, 612 ;
distinctione a Statu, 534, 1 ; de
non est pius animi motus, 613 ;
principatu civili, 541, 1 ; de
ejus natura generatim exponitur,
S. Thoma, 592 ; de inspiratione·
614 ; in Deo, 616 ; in homine,
Scripturæ, 614 ; de inerrantia
617 ; in ipsis libris sacris, 622 ;
Script., 629 ; de extensione inspi­
extenditur ad omnes res et sen­
rationis, 625.
tentias, 625 ; etiam ad verba,
Le Roy, deresurrectione Christi, 220.
626 ; omnia in Scriptura contenta
Llberalismus : absolutus, 529 ; reji­
sunt verbum Dei, 628 ; nullus
ciendus, 549 ; moderatus, 531 ;
error, 629 ; verbum Dei in textu
rejiciendus, 550 ; catholicus, 532 ;
originali et in versionibus, 631.
rejiciendus, 551.

INDEX ALPHABETICUS

Liberius, num erravit ex cathedra,
454.
Libertas, 545 ; libertas cogitandi
et loquendi, 546 ; conscientia? et
cultuum, 547.
Loci theologici, 570 ; proprii et
extranei, 570.
Lourdes, miracula, 131, 135, 412.
Lugd. II, de primatu, 396, de in­
fallibilitate R. Pont., 453.

Lutheranismus, 268.

017

Missio extraordinaria Protestantium, 419.
Modernist®, de cognoscibilitate re­
velationis, 90 ; de tolerantismo,
82, 532 ; de miraculis, 117 ; de
testimonio Christi, 187 ; de fine
mundi, 205 ; de resurrectione
Christi, 215 sq. ; de natura Ecc.,
269 ; de indefectibilitate Ecc.,
336 ; de primatu, 294 ; de Ecc.
institutione, 322 ; de Ecc. infalli­
bilitate, 436; de Traditione, 557 ;
de inspiratione, 599.
Monarchia, divisio, 277 ; Ecclesiær
406.
Mors Christi probatur, 210 ; a
prophetis prænuntiata, 179.
Mosaica religio, 149.
Motiva credibilitatis, cf. criteria.
Mysterii nomen, 63 ; definitio, 63 ;
species, 64 ; possibilitas, 65, 66;
convenientia, 67.
Mysticum corpus Christi, 509.

Magisterium Ecc., quid, 282 ; est
infallibile, 437 ; ejus subjectum
activum, 443 ; subjectum passi­
vum, 527 ; ejus objectum, 478 sq.
Solemne, 570 ; ejus organa, 571 ;
ordinarium, 570 ; in Papa, 573 ;
num infallibile, 574 ; in episco­
pis, 575 ; quandonam infallibile,
575 ; vivum et infallibile, medium
servandæ Traditionis, 564.
MagnetismI phenomena a miraculis
secernuntur, 131, 132.
Mahumetisml, auctor, 259 ; doc­ Naturale, notio, divisio, 51 ; natu­
trina, 260 ; judicium, 261.
ralis ordo, 51.
Malachlæ prophetia, 173.
Necessitas, quid, 69 ; absoluta,
Marsilius Patavinus, de primatu
hypothetica, 69 ; physica, stricta^
R. Pont., 383.
moralis, 69, 70 ; necessitas reli­
Martyrium, argumentum veritatis
gionis, 30 sq. ; probatur ex na­
Catholicismi, 231 sq. ; defenditur
tura hominis, 38 ; ex relationibus
contra errores, 241 ; de testimo­
inter Deum et hominem, 39 ; ne­
nio martyrum, 244.
cessitas revelationis, 69 ; stricta,
Membra Ecclesiæ, sententia hære70 ; moralis ad cognoscendam re­
ticorum, 515 ; catholicorum, 516 ;
ligionem naturalem, 73 sq. ; ne­
quinam sint, 521, 522, 523 ; qui­
cessitas medii et praecepti, 339 ;
nam non, 522 sq.
necessitas Ecc., 339.
Messias, nomen, 155 ; exspectatus Nirvana, 257.
a paganis, 154 ; a judæis, 155 ; a
Nexus primatus cum Sede romana,
prophetis annuntiatus, 156 ; vati­
399.
cinia messianica exponuntur, 160
Nota, quid, 101 ; interna, externa,
sq. ; in Christo adimpleta, 180 sq.
102 ; positiva, negativa, 102 ;
Methodus, apologetica, 105 ; divi­
valor, 103, 104.
sio, 106 ; qualis præstat, 107 ; me­ Nota Ecclesiæ, quid, 345 ; connexio·
thodus immanentiæ, 110 sq.
cum veritate Ecc., 346 ; juxta
Miraculum, nomen, 114; defini­
Protestantes, 347 ; juxta Grætio, 115 ; species, 116 ; falsæ defi­
cos, 349 ; juxta Catholicos, 350 ;
nitiones, 117 ; doctrina catholica,
notarum applicatio, 407.
118 ; auctor, 115 ; notio apologe­ Nota unitatis, quid, 351 ; est nota
tica, 118’ ; possibilitas, 119; coverae Ecc., 352 ; competit Ecc.
gnoscibilitas historica, 124 ; suRomanæ, 307 ; non Ecc. Prot.,
pernaturalis, 125 sq. ; vis proba­
408 ; nec ecc. Græc., 409.
tiva, 133 ; finis, 133 ; quomodo ex
Nota sanctitatis, quid, 354 ; est
doctrina probatur, 135 ; num
nota veræ Ecc., 359 ; competit
adhuc exstant miracula, 135 ; in
Ecc. Romanæ, 410 ; non Ecc.
ordine morali, 143 sq.
Prot., 413 ; nec Ecc. Græc., 414.
Miracula Christi, 193 ; facta histo­ Nota catholicitatis, quid, 361 ; est
rica, 195 ; præternaturalia, 196 ;
nota vera' Ecc., 364 ; competit
divina, 197 ; probativa ejus di­
Ecc. R., 416 ; non Ecc. Prot., nec
Ecc. Græc., 417.
vinae missionis, 198, 199.

Ό18

*» JI '

INDEX ALPHABETICUS

Nota apostollcitatis, quid, <366 ; est
nota vcræ Ecc., 368 ; competit
Ecc. R., 418 ; non Ecc. Prot.,
419 ; nec Ecc. u»œc., 420.
Objectum, theologiæ : materiale,
formale, primarium et secunda­
rium, 3 ; theol. fundamentalis, 18,
19 ; magisterii ecc., 478 ; infallibilitatis, 478 ; directum, indirec­
tum, 481 sq.
Obligatio, religionis, 29 sq., oratio­
nis, 43 ; cultus externi, 45 ; pu­
blici, i8 ; revelationem inquirendi
81 sq.
Oratio, notio, 41 ; possibilitas, 42 ;
necessitas, 43.
Ordo, naturalis, 51 ; supernaturalis,
53 ; ordinis poteslas, 424 ; differt
a jurisdictione, 424, 425 ; præeminet inter Ecc. potestates, 425 ;
collata est apostolis, 283 ; ordo
religiosus, ejus approbatio, 498 ;
objectum infallibilitatis, 499.
Origo Catholicism! non explicatur
per evolutionem naturalem Ju­
daismi, 254 ; nec per syncretisrnum, 254.
Origo apostolica, num critérium
inspirationis, 612.
Paganismus cum christianismo con.
paratus, 224, 253.
Papa, cf. Pontifex.
Papa dubius, papa nullus, 476.
Parousia, quomodo a Christo prædicta, 205.
Patriarchalis religio, 149.
Patres, quid, 576 ; eorum munus
doctoriset testis, 577 ; auctoritas
in consensu, 578 ; singulorum
auctoritas, 584 ; num infallibiles,
583 ; num dissensus possibilis,
585 ; regulæ de usu Patrum, 587.
S. Paulus, est apostolus, 281, 2 ; in
faciem restitit S. Petro, 318 ;
quare non nominat S. Petrum,
316 ; nec recenset primatum, 317 ;
non æqualis S. Petro, 306 ; de
inspiratione, 603.
Peccatores, possunt esse in Ecclesia,
521 ; num ad animam Ecc. per­
tinent, 526, i.
Perfecta, societas Ecc., 324, 534 ;
societas civilis, 534.
S. Petrus, petra Ecc., 304, 312 ;
habet claves regni coelorum,
304 ; vicarius Christi, 305 ; supe­
rior ceteris apostolis, 306 ; pastor
agnorum et ovium, 307 ; nomen
novum. 311 ; specialis locus et

honor, 311 ; confirmator fratrum,
450 ; post Ascensionem prima­
tum exercet, 311 ; non subjicitur
fratribus, 314 ; ei restitit S. Pau­
lus, 318; Romæ mortuus est,
384 ; romanus fuit episcopus,
385 ; factum Petri, 403 ; non erra­
vit ex cathedra, 318 ; de inspira­
tione, 598, 604.
Philosophi non sufficiunt ad cogni­
tionem religionis naturalis, 79.
Pistorienses, de infallibilitate Ecc.,
436.
Pius II, de appellatione a Papa ad
concilium, 473.
Pius IX, de Ecc. societate perfecta,
325 ; de necessitate Ecc., 341 ;
de principatu civili R. Pont.,
541 ; de obedientia in rebus non
definitis, 504.
Pius X, de cong. romanis, 504.
Plinius Junior, de Christianorum
multitudine, 223 ; moribus, 224,1.
S. Polycarpus, de perpetuitate hie­
rarchise, 292 ; de jure appellatio­
nis ad Papam, 393.
Pontifices R., habent primatum
Petri, 386, 428 ; ex jure divino,
399 ; a quonam accipiunt juris­
dictionem, 401 ; sunt supra con­
cilium, 473 ; nec a concilio pos­
sunt deponi, 476 ; etiam post
decreta constantiensia, 474 ; eo­
rum jurisdictio non ligatur a ca­
nonibus ecc., 477 ; ex cathedra
loquentes sunt infallibiles, 445 ;
hanc infallibilitatem sibi attri­
buerunt, 453 ; num in hæresim
incidere possunt, 476 ; eorum
jura quoad conc. cecumenicum,
463.
Portæ inferi, 298.
Positiva theologia, 9.
Potentia obedientialis, 53.
Potestas docendi, regendi, sancti­
ficandi, 282, 283 ; ordinis et juris­
dictionis, 424 ; clavium, 304 ;
ligandi et solvendi, 282 ; indi­
recta in temporalia, 537.
Prædestinati, nec omnes nec soli
membra Ecc., 521.
Primatus, notio, 296 ; S. Petro
promittitur, 297 ; confertur, 307 ;
confirmatur, 311 ; perpetuo conti­
nuatur, 319 ; in R. Pontificibus,
386 ; inter charismata ?, 317 ;
potestas ordinaria, 321 ; ejus
natura, 428 ; quo jure Sedi R. an­
nexus, 399 ; num a Roma sepa­
rabilis, 404.

INDEX ALPHABETICUS

Principatus civilis R. Pont., 541.
Privata revelatio, num tide cre­
denda, 478, 1.
Professiones fidei, organa magis­
terii, 571.
Progressus continuus rejiciendus,
76.
Prophetia nomen, 136; definitio,
136 ; possibilitas, 138 ; cognoscibilitas, 140 ; vis probativa, 141 ;
cognitio prophetica, 137.
Prophetiæ Christi, 200 ; messia­
nic®, 153 ; cf. Vaticinia.
Protestantes, varia; sectæ, 268 ;
hodierni, 269 ; de revelatione, 56 ;
de cr iter iis revelationis, 90 ; de
miraculo, 117; de visibilitate
Ecc., 332 ; de Ecc. indefectibilitate, 336 ; de notis Ecc., 347 ; de
primatu, 383, 426 ; de infaJlibilitate Ecc., 436 ; de infallibilitate Pont., 444 ; de Traditione,
557 ; de inspiratione, 599.
Proto-evangelium, 160.
Pseudo-Isidorus, de primatu, 430.
Rationis humanæ valor quoad
cognitionem religionis naturalis,
77.
Rationalistæ, de religione, 29 ; de
oratione et cultu, 41 ; do revela­
tione, 56 ; de possibilitate reve­
lat., 59 ; de necessitate revelat.,
71 ; de cr iter i is revelationis, 90.
Regnum Dei, 280.
Regula fidei, remota, proxima, 568.
Regulæ, de usu Patrum, 587 ; theo­
logorum, 591 ; de auctoritate
S. Thomæ, 592.
Religio, notio, 24 ; definitio objec­
tiva, subjectiva, 25 ; vera, falsa,
naturalis, supernaturalis, 26; uni­
tas, 28 ; utilitas tractatus, 20 ;
objectum, 21 ; divisio, 22 ; neces­
sitas religionis, 30 ; ex natura
hominis, 38 ; ex relationibus inter
Deum et hominem, 39.
Religio Christiana, mirabilis : in pro­
pagatione, 223, 226 ; in morum
instauratione, 224, 226 ; in mar­
tyribus, 231 ; in se, 249 ; in com­
paratione cum aliis, 255 ; omni­
bus necessaria, 263.
Religio naturalis, absque revelatione
non satis cognoscitur, 73.
Religio prlmæva, mosaica, chris­
tianismi inchoatio, Γ49.
Religiosum factum, 31 ; explicatio
facti, 32.
Res fidei et morum, 447, 479.

619

Resurrectio Christi, 207 ; pra-dicta,
208 ; in signum divinæ missionis,
208, 209 ; probatur, 212 ; facta
est in carne propria sed gloriosa,
213 ; defenditur contra adversa­
rios, 215 sq. ; apparitiones Christi
non irnaginativæ, 218 ; non pmmmaticæ, 219 ; non rnysticæ, 220.
Revelata veritas, directa inten­
tione, per concomitantiam, 479 ;
formatter, virtualiter, 480.
Revelatio, notio, 54 ; subjectiva,
objectiva, 55 ; naturalis, superna­
turalis, 54 ; adversarii, 56 ; imme­
diata, mediata» 57 ; privata, pu­
blica, 57 ; supernaturalis simpli­
citer et secundum quid. 57 ; pos­
sibilitas : revelat, immediata*, 60 ;
mediatæ, 61 ; mysteriorum, 65 ;
præceptorum positivorum, 68 ;
necessitas moralis ad religionem
naturalem cognoscendam, 73.
Sanctitas, 354 ; realis, personalis,
355 ; Ecclesiæ, 356 ; principio­
rum, membrorum, 357 » est pro­
prietas essentialis Ecc., 359 ; est
nota, cf. nota sanctitatis.
Sanctitas Christi, 191.
Schisma occidentale unitatem Ecc.
non disrupt, 418, 3.
Schismatici non sunt membra Ecc.,
525 ; de primatu Petri, 313.
Scientia, theologia est scientia, 3 ;
scientia* naturales theol. subser­
vire debent, 13, 14.
S. Scriptura, ejus inspiratio, 601 ;
omnia in ea contenta sunt ver­
bum Dei, 628 ; infallibiliter vera,
629 ; quomodo argumentum theo­
logicum, 632.
Sensibilismus, cf. Immanentia.
Separatio Status ab Ecclesia. 535.
Silentium obsequiosum, 504.
Simon, J., de oratione, 41.
Societas, 274 ; temporalis, spiri­
tualis, perfecta, imperfecta, a*qua
lis, inæqualis, mouarchica, aristocratica, democratica, 276.
Sociologismus exponitur, 36 ; refu­
tatur, 37.
Stabilitas invicta christianismi, 245.
Status civilis, societas perfecta. 534 ;
ab Ecc. non sejungenda, 535 ;
non habet jus in Ecc., neque
positivum, 529 ; neque negati­
vum, 530 ; sed Ecclesia* indirecte
subordinatur, 537 ; jura et officia
erga Ecclesiam Status catholici»
538 ; Status non catholici, 544.

620

INDEX ALPHABETICUS

Subjectum : activum Ecc., 426,
443 ; S. Pontifices, 426, 444 ;
episcopi, 431, 460 ; passivum,
527.
Substantia fidei, 479.
Successor, quid, 369, 373.
Supernaturaie, quid, 52 ; per essen­
tiam, 52 ; per participationem,
52 ; simpliciter, secundum quid,
52 ; supernaturalis, ordo 53 ; supernaturalitas Ecc., 323.
Syllabus Pii IX, 459.
Symbola fidei, organa magisterii,
571.
Syncretismus non explicat origi­
nem religionis Christian®, 254.
Tacitus, de Christianis, 223 ; de mar­
tyribus, 233 ; de excidio Urbis,
201.
Tertullianus, de episcopis, 375 ;
de episcopatu romano S. Petri,
385 ; de primatu, 391 ; de Ecc.
infallibilitate, 441.
Testimonium Christi, 183.
Theologi, quid, 588 ; differunt a Pa­
tribus, 588 ; eorum auctoritas in
consensu, 589.
Theologia, nomen, 2 ; definitio, 3 ;
obectum formale, 3 ; scientia
una, 4 ; differt a fide, 5; scientia
inductiva et deductiva, 6 ; spe­
culativa et practica, 7 ; sapientia,
8 ; positiva, 9 ; scholastica, 10 ;
positivo-scholastica, 11 ; dogma­
tica, moralis, 12 ; fundamentalis,
17 ; excellentia, 13 ; superior
ceteris scientiis, 14 ; necessitas,
15 ; dispositiones ad eam acqui­
rendam, 16.
S. Thomæ auctoritas, 592.
Totemismus, 36, 37.
Tournely, de infallibilitate R. Pont.,
453.
Traditio, notio, 555 ; definitio, 555 ;
divina, ecclesiastica, 556 ; dog­
matica, moralis, 556 ; constitu­
tiva, interpretativa, 556 ; tempo­
ralis, perpetua, 556 ; est fons

revelationis, 559 ; infallibiliter
servatur, 564 ; prior et amplior
Scriptura, 565 ; norma suprema
interpretationis Scripturæ, 568 ;
varia organa, 570.
Traditlonalistae, 71.
Tria capitula, 455.
Tridentlnum, de Traditione, 558 ;
de Deo auctore Scripturæ, 607.
Unicltas Ecclesiæ, 330.
Unitas, veræ religionis, 28 ; veræ
Ecclesiæ, 351 ; est nota ; cf. nota
unitatis.

Vaticanum, de possibilitate revela­
tionis, 58 ; de mysteriis, 64 ; de
morali necessitate revelationis,
72 ; de miraculis, 118 ; de insti­
tutione Ecc., 273 ; de Ecc. infalli­
bilitate, 435 ; de primatu Petri et
successorum, 295, 382 ; de infalli­
bilitate, R. Pont., 445 ; de pri­
matu jurisdictionis, 427 ; de Tra­
ditione, 558, 2 ; de inspiratione,
600 ; de Deo auctore Scripturæ,
607.
Vaticinia Christi, 200 ; historica,
201 ; supernaturalia, 203 ; vere
probativa, 204 ; de fine mundi,
205.
Vaticinia messianica, 153 ; vera,
154 sq. ; obscura, 158 ; quomodo
exponenda, 159 ; de origine et
nativitate Christi, 177 ; de Messiæ muneribus, 178 ; de Messiæ
passione, morte et resurrectione,
179 ; omnia in Christo adimpleta,
180; argumentum in favorem
christianismi, 181.
Verbum Dei, in Scriptura formaliter, materialiter, 628 ; absolute,
æquivalenter, 631.
Vigilius non erravit ex cathedra,
455.
Visibilitas Ecclesiæ, 331 ; conci­
liatur cum fide de Ecclesia, 334.
Voluntas haglographi, a Deo mota,
620 ; remanet libera, 621.

i

Imprimerie
JACQUES ET DEMONTROND
Besançon